ELK PARALARIN ISIL LEM

Zamann geliimi iinde sl ilemin ne zaman icat olduu, kesin olarak

bilinememektedir. Ancak eski alarda, demirin sertletirilmesi iin kzl hale
gelene kadar stlp su veya hayvansal yaa daldrlmas sureti ile yapld
bilinmektedir. Gnmzde ise sl ilem, yksek teknoloji rn ekipman ve
kontrol teknikleri ile yaplmaktadr.

elik, demir ve karbonun alam olarak tanmlanr. Karbon oranndaki az

miktarda deiim (rnein %0.2'den %0.8'e kadar), eliin stld scaklktan
soutulmas ile elde edilen zelliklerin byk miktarda deiimine yol aar.
Hzl soutma veya sulama, elii krlgan yapar. Yava soutma ve tavlama
elii yumuak ve snek yapar. Bu iki durum arasndaki zellikler,
sertletirilmi eliin menevilenmesi ile elde edilir. Bu zellikler eliin
iindeki elementlerin dalm, boyutu, ekli ve cinsi ile ilgilidir. zel
uygulamalar iin eliklere mangan, krom, nikel ve molibden gibi, eliin sl
ilemdeki davrann deitiren ve zelliklerini iyiletiren alam elemanlar
katlr. Btn eliklerin sl ileminde esas olan, elikleri belli bir scakla stp
bu scaklkta belli bir sre tutup nceden belirlenmi soutma hz ile
soutmaktr. Isl lem normal olarak iki amala yaplr; rn ekillendirmek
Paralarn uygun kullanm zelliklerini salamak

RN EKLLENDRMEYE YNELK ISIL LEMLER

Bu tarz sl ilemler, bir nceki prosesten kalan (rnein souk ekillendirme)

ve/veya metalurjik iyiletirmelerden kalan stresleri kaldran ve malzemeyi
yumuatan, normalize (havada soutma) ve tavlama (yava soutma) ilemlerini
kapsar. Dvlm paralarn, dkmlerin ileme kolayl ve bir sonraki sl
ilemden alnacak sonucu iyiletirme iin normalizasyon ilemi, bir sonraki
ileme yardm etmek iin, rnein, boru ve tel gibi yar mamul paralara
uygulanan yumuatma ileminde olduu gibi, normal olarak ara sl ilemlerdir.
Ancak, rnein elektrik sanayiinde kullanlan baz paralarn, elektriksel ve
manyetik zelliklerini iyiletirmek gibi baz durumlarda son sl ilem de
olabilir.

PARALARA UYGUN KULLANIM ZELLKLER SALAMAYA

YNELK ISIL LEMLER

Bu tarz sl ilemler, bitmi veya bitmeye yakn elik paralara, alma

artlarndaki istenilen zellii kazandrmak amacyla yaplr.

SERTLETRME (Su Verme)

inde alam eleman olsun yada olmasn, orta ve yksek karbonlu eliklerden
mamul sinterlenmi, preslenmi, dvlm paralara sertletirme ilemi
uygulanr. Bu ilem aadakilerden biri veya birkan kapsayabilir. Mekanik
zellikleri ykseltmek Sertlii ykseltmek Anma dayanmn artrmak Bu
ilem, eliin iindeki karbon ve alam miktarna bal olarak, 780-900C
scaklklar arasnda, istenen metalurjik deiiklii yapana kadar tutularak, sert
bir yap elde edebilecek ekilde, uygun bir scaklkta soutmaktr. Soutma iin
eitli svlar kullanlr. Su,su esasl solsyonlar, ya ve tuz bunlardan
bazlardr. %0.3'den az karbon ihtiva eden alamsz elikler, sertletirme ortam
olarak su kullanld zaman bile, etkili olarak sertletirilemez. Elde edilebilecek
maksimum sertlik, elikteki karbon ve alam oranna baldr. Alam
elemanlar kritik soutma hzn drrler. Hatta zaman zaman, havada bile
soutmak gerekebilir. Soutma ortamlarnn byk bir ksmnda eliin, dk
olan termal kondktivitesi nedeniyle, dardan ieriye doru soumas yava
olur. Dolaysyla da, dardan ieriye doru bir sertlik azalmas olur. Yksek
mukavemetli eliklerde alam elemanlarnn en nemli fonksiyonlarndan biri
de, byk kesitlerin tam olarak sertleebilmesini salamaktr. Sertletirme
srasnda eliin kazand sertlik derinliine "sertleebilme yetenei"denir.

TEMPERLEME-MENEVLEME

Su verme sertletirmesinden sonra, elik paralarda yksek gerilmeler oluur.

Bu da, paray krlgan klar. O zaman, paray 150-700C arasnda seilecek
uygun bir scaklkta temperlemek gerekir. Bu ilem, paradaki gerilmeyi alrken,
tokluu da artrr. Dk scaklklar paray yumuatmadan gerilmeleri alr.
Scaklk ykseldike parann sertlii ve mukavemeti derken daha tok ve
snek olur. Tm bu zellik deimeleri, zamanla balantl oluur.

MARTEMPERLEME

Sertletirme ileminin iddetinden oluan i gerilmeler nedeni ile, paralarda

arplma riski vardr. Martemperleme, sertletirme dnm olabilen scaklkta
paraya su vererek, dardan merkeze doru oluan i gerilmeleri minimuma
indirmek suretiyle yaplan sertletirme metodudur. Para 150-400C arasna
soutulup, parann scakl uniform oluncaya kadar bu scaklkta tutulur.
karlan paralar, havada oda scaklna soutulurlar. Martemperlenen
paralara, normal sertletirme ileminden sonraki gibi temperleme yaplr.

STEMPERLEME

Distorsiyonu minimize etmek iin, martemperlemeye benzer ekilde yaplan bir

ilemdir. Paralar, nceden belirlenen bir zaman iinde, 250-400C arasnda
soutup, daha sonra oda scaklna alarak yaplr. Kontin bir stemperleme
ileminden, daha tok bir yap elde edilir. Bu ilem yksek karbonlu ve greceli
olarak ince kesitli paralara uygulanr. rnein yaylar ve benzeri paralar. Daha
sonra bu paralara temperleme ilemi uygulanmaz.

YZEY SERTLETRME

Bir ok parada, anmaya dayankl sert bir yzeyle beraber, darbelere kar da
bir tokluk istenir. Bu tr paralara ok eitli ilem uygulanabilir. Bu
uygulamalar temel olarak 2 gruba ayrabiliriz.

Termokimyasal proses
Lokal termal yzey sertletirme prosesi
TERMOKMYASAL PROSES

Dk karbon ieren eliklere uygulanr. 500-1000C arasndaki bir scaklkta

yzey azot ve/veya karbonun difzyonu ile zenginletirilir. Bu grupta 4 ilem
tanmlayabiliriz.

KARBRLEME VE KARBONTRRLEME

Karbon difzyonu 900C ve zerinde yapldnda, bu ilem karbrlemedir.

Soutma ortam olarak, eliin ierdii karbon ve alam miktar ile balantl,
su ve ya kullanlabilir. Alam miktar, yzeydeki karbon miktarn da belirler.
Normal olarak bu yzeydeki karbon oran, %0.65-%1.00 arasndadr. eliin
yzeyini sertletirmede, karbon ve azot birlikte kullanldnda, bu ileme
karbonitrrleme denilir. Karbrlemeye nazaran, biraz daha dk scaklklar
kullanlr (800-880C). Soutma ortam olarak ya kullanmak yeterli olur. Bu
ilemlerde yzeydeki difzyon blgesine "toplam karbrlenmi derinlik" denir.
Bu derinlik, scaklk ve zamanla kontrol edilir. NTRRLEME lemde sadece
azot kullanlrsa "nitrrleme" yaplm olur. Bu proses genellikle, sertletirilip
menevilenmi ve alminyum, krom ve molibden ieren zel eliklere
uygulanr. Nitrrleme 500C civarnda ve 72 saate kadar srebilen bir ilemdir.
Sertlik derinlii az, fakat ok sert bir yzey elde edilir. Nitrrleme, karbrleme
ve karbonitrrlemeden tamamen farkldr. Paralar sl ilemden sonra soutma
ortamna daldrlmazlar.

NTROKARBRLEME

560-760C scaklklar arasnda, karbon difzyonu ile birlikte azotun

kullanld, bir termokimyasal ilemdir. Bu ilemde ok az (10-20 m) bir demir
nitrr tabakas elde edilir. Bu, sert, gzenekli ve anmaya ve korozyona
dayankl bir yzeydir. Bu ilem srasnda oksidasyon ilemi de uygulanarak,
korozyon dayanm artrlabilir. eitli eliklere, zellikle alamsz dk
karbonlu eliklere uygulanabilir.

LOKAL TERMAL YZEY SERTLETRME

Bu ilemde yzeye karbon zenginletirmesi uygulanmaz. elik stlp

sulandnda yeterli sertlii alabilecek karbon ve/veya alam miktarna sahiptir.
abuk soutma nedeni ile sert bir yzey tabakas elde edilir.