BLM 7

Borulama Esaslar
7.1 Genel
Ana besleme hatlar ve branman borularnn yerleiminde ncelikli olarak sprinkler aras mesafeler
ele alnmaldr. Genel olarak, borulama sisteminde branman borular zerinde daha fazla sayda
sprinkler kullanlarak daha az sayda branman borusu kullanm, daha az sayda sprinkler ile ok
sayda branman yerleimine gre daha az miktarda boru kullanm anlamna gelir. Byk apl
branman borular kullanarak daha fazla sayda sprinkler yerleimi, kk apl branman borusu
kullanarak az sayda sprinkler yerleimi yapmaktan daha ekonomik bir zmdr.

Sprinkler yerleiminde, sprinkler aras mesafeler engelli yaplardan etkilenir. Engelli yaplar, yksek
os blmeleri, karlabilir duvarlar gibi yere sabitlenmi engeller olduu gibi tavana sabitlenmi
aydnlatma, mekanik ve elektirk sistemleri ve kanallar olabilmektedir. Eimli tavanlar da sprinkler
aras mesafeleri etkilemektedir. Sprinkler yerleimi iin tm bu faktrler dikkate alnarak, branman ve
besleme borularnn yerleimi yaplmaldr.

7.2 Borulama Seenekleri

7.2.1 Aa Borulama Sistemi

Aa borulama sistemi en az ana datm borusu kullanlarak sprinkler branman borularnn
beslendii boru sistemidir. Aa borulama sistemi genellikle en ekonomik boru sistemidir. Aa
borulama sistemi, ekil 7.2.1de verilmitir.

ekil 7.2.1 Aa Borulama Sistemi

7.2.2 Loop Borulama Sistemi

Loop borulama sistemi ile sistemdeki su ak blnerek branman borularnn iki ynden beslenmesi
salanr. Branman borularnn iki ynden beslemesi ile sistemdeki srtnme kayplar azaltlr. Loop
sistemi ile boru aplar drlerek, branman borularna su dalmnda art salanmaktadr. Loop
sistemleri genellikle, yksek binalar gibi merkezinde asansr kovas bulunan yaplarda kullanlr. Loop
sistemlerinde, sprinkler kolon borusu aa sistemi ile ayndr. Ana besleme borusu kolon borusundan
ayrlarak, sistem branman borularna ular. Geni bir loop oluturmak iin ana datm borusu
ayrlarak iki ynde devam eder. Branman borular loop besleme borularna aa sistemindeki gibi
balanr. Loop borulama sistemi, ekil 7.2.2de verilmitir.

7.2.3 Grid Borulama Sistemi

Grid borulama sistemi en az iki datm borusunun ok sayda branman borusu ile birbirine balantsn
ierir. Ana besleme borusuna yakn olan datm borusu yakn datm veya birincil datm ve ana
besleme borusuna uzak olan datm borusu uzak datm veya ikincil datm olarak adlandrlr.

82
 ekil 7.2.2 Loop Borulama Sistemi
Grid boru sisteminin kuru borulu ve n etkili sprinkler sistemlerinde kullanmna izin verilmez. Grid boru
sistemleri geni dikdrtgen alanlara su datmnda verimlidir. Genellikle, depolama alanlarnda slak
borulu sprinkler sistemlerinde kullanlr. Grid borulama sistemi, ekil 7.2.3te verilmitir.

ekil 7.2.3 Grid Borulama Sistemi

7.3 Sprinkler Sistemi Boru aplarnn Tablo Metodu ile Belirlenmesi
Sprinkler sistemi boru aplarnn belirlenmesinde tablo metodunun kullanm belli uygulamalarla
snrlandrlmtr.

Bu metot ile branman borular veya besleme borularnn aplar, tablolarda verilen sprinkler
saylarna gre belirlenir. Tablo metodu mevcut binalar ve alan 465 myi gemeyen yeni yaplar iin
snrlandrlmtr. Ayrca en yksek seviyede istenen minimum basn ihtiyac yksek olduundan
bu metot ile yksek boru aplar ihtiyac ortaya kmaktadr. Tablo metoduyla sadece K faktr 80
olan sprinkler ile tasarm yaplabilecei gibi, bu metot her katta ve her kolonda snrl sayda sprinkler
kullanmna olanak vermektedir. Tablo metodu; yksek boru aplar, ngrlemeyen performans ve
eitli yangn ykleri iin esneklik salamamas nedeniyle ve potansiyel basn problemlerine kar
tasarmlarda genellikle tercih edilmemektedir. Limitli uygulamalarda kullanmna izin verilen boru ap
tablolar dk ve orta tehlike snf iin Tablo 7.3 (a) ve 7.3 (b)de verilmitir.

83
 Tablo 7.3(a) Dk Tehlike Snf Tablo 7.3(b) Orta Tehlike Snf
Boru ap Tablosu Boru ap Tablosu
Boru ap Boru ap
Sprinkler Says Sprinkler Says
(elik Boru) (elik Boru)
DN25 2 sprinkler DN25 2 sprinkler

DN32 3 sprinkler DN32 3 sprinkler

DN40 5 sprinkler DN40 5 sprinkler

DN50 10 sprinkler
DN50 10 sprinkler
DN65 20 sprinkler
DN65 30 sprinkler
DN80 40 sprinkler
DN80 60 sprinkler
DN100 100 sprinkler
DN100 100 sprinkler
DN125 160 sprinkler
>DN100 Bkz. Blm 4
DN150 275 sprinkler

DN200 Bkz.Blm 4

7.4 Sprinkler Sistemi Boru aplarnn Hidrolik Hesap Yntemi ile Belirlenmesi

7.4.1 Genel
Sprinkler sisteminde hidrolik hesap ynteminin kullanlmasnn amac, sisteme yeterli su ve basncn
aktarlmasn gvence altna almak zere ihtiya duyulan boru apnn belirlenmesidir. Hidrolik hesap
yntemi 1970li yllarn sonunda kullanlmaya balanm ve daha ncesinde boru aplarn belirlemek
iin kullanlan tablo metodunun kullanm snrlandrlmtr. Sprinkler sistemi iin hesaplar, talebe
gre yaplr. Sistemin bir blm suyun en zor ulaaca alan olarak tanmlanarak, en ok su ihtiyac
olan alan belirlenir. Bu alan en ok su ihtiyac olan operasyon alandr. Bu alan belirlendikten sonra,
tasarm kriterleri kullanlarak, hidrolik hesaplarla bu alan iinde yer alan tm sprinklerden ayn anda
su boalaca simlasyonu ile bu zel yangn snfndaki alanda beklenen en kt durum yaratlr.
Bu talep, bu alanda ihtiya duyulan minimum su ve basn ihtiyalar dorulanarak belirlenir. Hidrolik
hesaplamalara etki eden faktrler; tehlike snf veya depolama snf, sprinkler yerleimi, borulama
seenekleri, su beslemeleri ve sprinkler tipleridir.

Hidrolik hesaplamalara balamadan nce tasarm kriteri belirlenmelidir. Tasarm kriterleri tehlike
snf veya depolama snfna gre belirlenmelidir. Ayn binann deiik alanlar iin farkl snar ve
dolaysyla farkl tasarm kriterleri kullanlabilecei gibi tm bina ayn tehlike snf veya depolama
snfna dahil olabilir. ncelikle tehlike snf veya depolama snfnn belirlenmesinin sebebi, tasarm
younluu kavramdr. Tasarm younluu; altndaki taban alanna aktarlmas tasarlanan su miktardr.
Tasarm younluu iin minimum deerlerin belirlenmesi konusu Blm 4te verilmitir.

Sprinkler sistemi su talebinin belirlenmesinde dier nemli faktr; sprinkler yerleimi ve boru
tesisatdr. Sprinkler yerleimi sistem talebinin belirlenmesinde kritik rol oynar ve ayn zamanda
sprinklerin balant yolu da sistem talebini dorudan etkiler. En uzak alana ulamak iin suyun izledii
boru sistemi dorudan toplam basn kaybna etki eder. Sistem aplandrmas boru kongrasyonunun
tipine bal olarak byk lde deiir. rnein bir depolama alannda, merkezden veya kenardan
beslenen aa boru tesisat yerine, grid borulama sistemi kullanlmas durumunda, boru aplar daha
kk olmaktadr.
NFPA13-22.5.2.2.1
NFPA13-22.5.3.4

84
Hidrolik hesaplara etki eden nc faktr su beslemesidir. Sistem tasarmnda hedef, verilen su
beslemesinden mmkn olan en yksek miktarda su alarak en ekonomik ekilde faydalanrken ayn
zamanda da minimum tasarm kriteri iin ihtiya duyulan basn ve debi ile sistemi yeterli dzeyde
besleyecek tasarm salamaktr. Hidrolik hesaplar dorudan etkileyen drdnc ve en son faktr
ise sprinkler koruma alandr. Bu faktrn bu kadar nemli olmasnn sebebi; tasarm younluunu
salamak iin gerekli minimum basn ve debi deerini belirlemek iin kullanlan denklem, hidrolik
hesap prosedrnn ilk admdr.

7.4.2 Denklemler
Hidrolik hesap prosedrnde kullanlan drt ana forml bulunmaktadr:
Denklem 1: (d) (A) = Qm

d = Tasarm younluu (Tehlike snf veya depolama snf tarafndan talep edilen)
A = En ok su ihtiyac olan sprinkler koruma alan
Qm = stenen tasarm younluu elde etmek iin sprinklerde istenen minimum debi (lt/dk)

Denklem 2: Qm = K P
Qm = Verilen tasarm younluu elde etmek iin sprinklerde istenen minimum debi (lt/dk)
K = Sprinkler K faktr
P = Sprinklerde istenen minimum basn

Denklem 3: Qa = (Qd) (Py/Pd) + Qy

Qa = ki ayr debi ve basnc birlikte dengelemeden sonra dzeltilmi debi
Qd = Verilen bir hidrolik noktadaki iki farkl debiden dk olan
Qy = Verilen bir hidrolik noktadaki iki farkl debiden yksek olan
Pd = Verilen bir hidrolik noktadaki iki farkl basntan dk olan
Py = Verilen bir hidrolik noktadaki iki farkl basntan yksek olan
(Qm)1.85
Denklem 4: Ps = 6.05 ( ) 105
(C)1.85 (D)4.87
Ps = Srtnmeye bal basn kayb (bar/m)
Qm = Ak debisi (lt/dk)
C = Boru przllk katsays
D = Boru i ap (mm)
(Hazen-Williams Srtnme Kayb Forml)

7.4.3 Hidrolik Hesap Admlar

7.4.3.1 Sprinkler Borulama Tesisatnn Belirlenmesi

Sprinkler borulama sistemleri; merkezden beslemeli aa sistemi, loop ve grid boru tesisatdr.
Hidrolik adan her bir boru tesisatnn eitli avantaj ve dezavantajlar bulunmaktadr. Boru ap ile
birlikte, boru cinsi de seilmelidir. Bu kararn alnmasnda iilik, imalat, su miktar ve malzemelerin
bulunabilirlii gz nne alnmaldr.

7.4.3.2 Tasarm Alannn Belirlenmesi

(a) Kritik Hidrolik Tasarm Alannn Belirlenmesi
Tasarm yaplan tehlike snf veya depolama snfna uygun hidrolik kriterlerin verildii
younluk/alan tablolar veya erileri kullanlarak tasarm younluu ve operasyon alan

85
 seilmelidir. (Bkz. Blm 5) Kritik hidrolik operasyon alan, suyun en zor ulaaca ve en
fazla su ihtiyac olan alana gre belirlenir. Genel olarak, aa sistemi ve loop sisteminde,
kritik hidrolik operasyon alan su besleme kolonuna en uzak noktada ve en st kattaki
en uzak alandr. Bina iinde birden fazla tehlike snf veya kot deiiklii bulunuyorsa
ve kritik alan belirgin deilse, kritik hidrolik tasarm alan birden fazla hesap yaplarak
belirlenir. Grid sistemlerde en az 3 set hidrolik hesap yaplarak kritik alan belirlenmelidir.

ekil 7.4.3.2(a) Kritik Hidrolik Tasarm Alan rnekleri

ekil 7.4.3.2 (b) Kritik Hidrolik Tasarm Alan rnekleri

86
 (b) Hidrolik Adan En Elverili Alann Belirlenmesi
Denklem 2ye gre; debi basncn karekkyle doru orantl olarak artar. Hidrolik olarak
basn kayplarnn en az olduu blge, kritik tasarm alanna kyasla daha fazla su debisi
gerektirir. En elverili alan, suyun en kolay ulaaca ve en az basn kayb olan alana
gre belirlenir. Genel olarak, aa sistemi ve loop sisteminde, en az basn kayb olan
alan, besleme kolonuna en yakn noktada ve en alt katta bulunan alandr.

Mmkn olduu kadar kareye yakn seilmelidir. Aa veya loop sistemlerde; sadece bir
datm borusunda bulunan sprinkler grubunu ieren yer seilmelidir. Grid boru dzeninde
en elverili alan, hidrolik bakmdan en yakn yerdeki branmanlar kapsamaldr.
Branman zerine yerletirilemeyen sprinkler, dier branmanda datm borusuna en
yakn olan yere yerletirilir.

7.4.3.3 Kritik Hidrolik Tasarm Alannda Alacak Sprinkler Saysnn Belirlenmesi

Kritik hidrolik operasyon alan seiminden sonra, bu alanda alacak sprinkler says belirlenmelidir.
Bu alandaki sprinkler yerleiminin uniform olduu dnlrse, sprinkler says operasyon alan
sprinkler koruma alanna blnerek belirlenmelidir. Elde edilen sonu ondalkl ise bir st tamsayya
yuvarlanmaldr. Operasyon alanndaki sprinkler dzensiz bir ekilde yerletirildiyse, gerek sprinkler
yerleimi dikkate alnarak, operasyon alan geometrik olarak deerlendirilmelidir.

(a) Tasarm alan dikdrtgen olmaldr. Dikdrtgenin branmanlara paralel olan kenar
operasyon alannn karekknn 1.2 kat olmaldr. Sistemde bu art salayacak saydan
daha az sayda sprinkler bulunmas durumunda bu alan, minimum tasarm alan artn
salayacak ekilde geniletilmelidir. Sprinkler says dikdrtgen tasarm alan oluturacak
saydan az ise yaknndaki branmana sprinkler ilavesi yaplarak dikdrtgen alan
oluturulur.
(b) Tasarm alan olarak, sprinklerin altnda bulunan taban alan dikkate alnmaldr. Sprinkler
eimli atda bulunuyorsa, hidrolik hesap iin tasarm alan olarak sprinklerin altnda
bulunan taban alan kullanlmaldr.
(c) Hidrolik hesapta sprinkler ve branmanlar aras yatay mesafeler dikkate alnmaldr.
(d) Sprinklerin hem tavan st hem de tavan altnda bulunduu durumlarda su debisi
belirlenirken, tavanla blnm iki ayr alandaki sprinklerin tamamnn alaca
ngrlmez. Ancak tavan tamamen aksa, bu durum hesapta deerlendirilerek, ayn
anda almas olas olan sprinklerin tamam hesaba katlarak, hidrolik hesapla ihtiya
duyulan en yksek debi belirlenmelidir.
(e) Asma tavan ve ykseltilmi deme boluklarnda veya engelin altnda ve/veya stnde
yeralan sprinkler hidrolik hesaba katlmaz.
(f) Sprey veya iri damlackl sprinklerin engellerin altna ve stne ilavesinin gerekli olduu
durumlarda, tasarm alan iinde kalan ilave sprinkler, alacak sprinkler saysna
eklenmez.
(g) ESFR sprinkler kullanlmas durumunda, kritik tasarm alannda bulunan 3 adet
branmanda 4er tane sprinkler alarak toplam 12 adet sprinkler iin hidrolik hesap
yaplr. Tasarm alan 89 mnin altnda olmamaldr. Engel altnda ve stnde ilave ESFR
sprinkler bulunuyorsa, ilave seviyelerin sadece birinden en fazla iki adet ESFR sprinkler
hesaba ilave edilmelidir.

87
 A = Operasyon Alan = 139 m
S = Sprinkler Koruma Alan = 3 m x 3.7 m = 11.1 m
Alacak Sprinkler Says = A / S= 139/11.1 = 12.5 ~ 13 adet
1.2 A
Branman zerindeki Sprinkler Says = = 1.2 139 / 3.7= 3.82 ~ 4 adet
Sprinkler aras mesafe
Not 1 : Grid tesisatta 4. branman borusundaki ekstra sprinkler; B ve E arasnda kaydrlabilir.
Not 2 : Aa dal ve loop sistemde 4. branman borusundaki ekstra sprinkler; branman datm borusuna en yakn konuma
yerletirilmelidir.

ekil 7.4.3.3 rnek: Operasyon Alannda Alacak Sprinkler Saysnn Hesab

7.4.3.4 En ok Su Debisi Gerektiren Sprinklerin Tespiti
Tasarm alan belirlendikten sonra, tasarm alan iinde en ok su debisi gerektiren sprinkler
belirlenmelidir. En byk koruma alanna sahip sprinkler en ok su debisi gerektiren sprinkler olacaktr.
Genellikle en uzak noktadaki sprinkler en fazla su debisi ihtiyac gerektirir ve hidrolik hesaba bu
sprinklerden balanmaldr.

7.4.3.5 Bir Sprinklerden Akan Minimum Su Debisinin Belirlenmesi

Denklem 1 kullanlarak, tasarm younluunu salamak zere bir sprinklerden akmas gerekli
minimum su debisi hesaplanmaldr. Denklemde kullanlacak sprinkler koruma alan, tasarmlanan
koruma alan olmaldr. Maksimum koruma alan veya gerek koruma alan deerleri kullanlmaz. Eer
bu debi deeri doru tespit edilmezse, hidrolik hesabn bundan sonraki admlar doru olmayacaktr.

Tasarm Younluu: 5 lt/dk-m,

Sprinkler Koruma Alan (A) : 11.5 m
Bir Sprinklerden Akan Minimum Su Debisi (Qm) = (d) (A) = 5 x 11.5 = 57.5 lt/dk

ekil 7.4.3.5 rnek: Bir Sprinklerden Akan Minimum Su Debisinin Hesab

88
7.4.3.6 Sprinkler Minimum Basncnn Belirlenmesi
Madde 7.4.4.4te belirlenen su debisini salayacak en dk sprinkler basnc, Denklem 2 ile belirlenir.
(a) Herhangi bir standart sprinklerdeki minimum basn 0.5 barn altnda olmamaldr.
Sprinklerden akan su debisi deerine gre su basnc 0.5 bardan daha az ise bir
sprinklerden akan su debisi Denklem 2de minimum basn deeri olan 0.5 bara gre
tekrar belirlenmelidir. Bu deer sprinklerden akan minimum su debisi deeri olarak
alnmaldr.
(b) Baz sprinkler tiplerinde minimum basn deeri daha yksek olabilmektedir. zel
tasarmlarda, sprinklerdeki minimum basn, sprinklerin onay listelerinden belirlenmelidir.

rnek:
ekil 7.4.3.5te belirlenen su debisini salayacak basn Denklem 2 ile belirlenir.
57.5 lt/dk standart sprinkler iin minimum basn:

Qm = K P 57.5= 80 x P P = 0.52 bar > 0.5 bar

Not:
P deeri 0.5 bardan kk ise bir sprinklerden akan su debisi tekrar belirlenmelidir.

7.4.3.7 Boru Przllk Katsaysnn (C) Belirlenmesi

Bu katsay Hazen-Williams formlnde kullanlan bir sabittir. Seilen boru tipine gre boru
przlln gsterir. Her boru tipi iin C katsaylar aadaki tabloda verilmitir. Ayn zamanda
kullanlacak sistem tipine bal olarak C katsaysndaki korelasyon belirtilmektedir.

Tablo 7.4.3.7 eitli Boru Tipleri in Boru Przllk Katsaylar (C)

Przllk
Boru Tipi
Katsays (C)
Dikisiz dkm demir veya dktil demir 100

i imento kapl dktil demir 140

Siyah elik boru (Kuru borulu ve n tepkili sistemler) 100

Siyah elik boru (Islak borulu ve baskn sistemler) 120

Galvaniz boru (Tm) 120

Plastik -yangn onayl (Tm) 150

Bakr veya paslanmaz elik 150

7.4.3.8 Toplam Boru Uzunluu, Fittinglerin Tipi ve Miktar, Tesisat zerindeki Cihazlarn Tipi ve
Miktarnn Belirlenmesi
Bu admda ilk hidrolik noktadan en u noktaya kadar tm boru uzunluuna bal olarak edeer boru
uzunluklar hesaplanr. Boru zerinde yer alan tting ve dier cihazlarn dz boru cinsinden edeer
uzunluklar, tablolar yardmyla veya reticilerin belirledii spesik deerlere gre belirlenir. eitli tipte
tting ve cihazlarn edeer boru uzunluklar Tablo 7.4.3.8de verilmitir. Fittinglerin tamamnn hesaba
katlmas ngrlmez. Ancak, ou standartta talep edilmemesine karlk, baz sigorta kurulular
iinden su geii olan her kaplin iin 1 ft edeer boru uzunluu kayp ngrmektedir. Bu deer tek
bana fark oluturmasa da toplamda fark yaratabilir. Bu yzden tm boru, tting, vana gibi cihazlarn
aada belirtilen durumlara uygun olarak hesaba katlmas nemlidir.
(a) Drenaj hatt basn kayb hidrolik hesaba katlmaz.
NFPA13-Tablo 22.4.4.7

89
 (b) Ak ynnn deimedii noktalarda bulunan te hidrolik hesaba katlmaz. Ancak su ak
te iinden 90 derece yn deitirerek oluyorsa, te iinde meydana gelecek kayp hesaba
katlmaldr.
(c) Redksiyon dirseklerde en kk apa gre edeer boru uzunluu deeri kullanlmaldr.
(d) Dili balantlarda standart dirsek edeer boru uzunluu deeri kullanlmaldr. Flanl,
kaynakl veya dier balant tiplerinde uzun dirsek edeer boru uzunluu deeri
kullanlmaldr.
(e) Sprinklerin bal olduu tting hidrolik hesaba katlmaz. rnein; sprinkler branmana
bal bulunan dili te zerine dorudan monte ediliyorsa ve te ile sprinkler arasnda nipel
bulunmuyorsa, toplam edeer uzunluuna katlmaz.
(f) Datm borusu uzants stndeki te branman borusuna eklenmelidir. Datm borusu
uzatma borusu altnda bulunan te, datm borusu uzantsna eklenmelidir. Branman
datm borusu ile ana datm borusu birleim noktasndaki cross veya te ise branman
datm borusuna eklenerek, hesap yaplmaldr.

Tablo 7.4.3.8 elik Boru Edeer Boru Uzunluu Tablosu

Fitting ve Vanalarn Edeer Boru Uzunluklar (m)
Fitting ve Vanalar
25 32 40 50 65 80 100 150 200 250

90 Standart dili dirsek 0.77 1.00 1.2 1.5 1.9 2.4 3.0 4.3 5.7 7.4

90 Kaynakl dirsek (r/d =1,5) 0.36 0.49 0.56 0.69 0.88 1.1 1.4 2.0 2.6 3.4

45 Dirsek 0.40 0.55 0.66 0.76 1.0 1.3 1.6 2.3 3.1 3.9

Te (Akta 90 dn) 1.5 2.1 2.4 2.9 3.8 4.8 6.1 8.6 11.0 14.0

Srgl vana 0.38 0.51 0.63 0.81 1.1 1.5 2.0

Alarm veya ek vana (swing tip) 2.4 3.2 3.9 5.1 7.2 9.4 12.0

Alarm veya ek vana (mantar tip) 12.0 19.0 19.7 25.0 35.0 47.0 62.0

Kelebek vana 2.2 2.9 3.6 4.6 6.4 8.6 9.9

Glob vana 16 21 26 34 48 64 84

Not:
Bu tablodaki deerler, Hazen-Williams C katsays 120 olan borularla kullanlmaldr.
Dier C katsaylar iin aada verilen arpan faktrleri kullanlmaldr:

C Katsays arpan Faktr

C Katsays deeri 100 120 130 140 150
arpan faktr 0.713 1 1.16 1.33 1.51

7.4.3.9 Bir Metre Borudaki Srtnme Kaybnn (Ps) Hesaplanmas

Birinci sprinklerden akan sprinkler su debisi kullanlarak, Denklem 4e gre 1 m borudaki srtnme
kayb (Ps) belirlenir. elik boru et kalnlklar ve i aplar Tablo 7.4.3.9da verilmitir.

7.4.3.10 Hidrolik Dm Noktalar Arasndaki Toplam Basn Kaybnn (Pf) hesaplanmas

Balang noktas ile sonraki hidrolik dm noktas arasndaki toplam edeer boru uzunluu ile bu
deer arplarak, srtnmeye bal toplam basn kayb (Pf) hesaplanr.

EN12845-Tablo 23

90
 Tablo 7.4.3.9 elik Boru aplar Tablosu

Boru Orta Seri Boru Ar Seri Boru

D ap
Anma ap ap Et Kalnl ap Et Kalnl
(mm)
(mm) (mm) (mm) (mm) (mm)
25 33.7 27.2 3.2 25.70 4.0
32 42.4 35.9 3.2 34.40 4.0
40 48.3 41.8 3.2 40.30 4.0
50 60.3 53.0 3.6 51.30 4.5
65 76.1 68.8 3.6 67.10 4.5
80 88.9 80.8 4.0 78.90 5.0
100 114.3 105.3 4.5 103.50 5.4
125 139.7 129.7 5.0 128.90 5.4
150 165.1 155.1 5.0 154.30 5.4

7.4.3.11 Ykseklik Farkna Bal Basn Kayplarnn (Pe) Belirlenmesi

Ykseklik farkna bal kayplar bazen sistemdeki en fazla hidrolik kayb oluturur. Bu kayp, suyun
arlna bal olarak su stununun kulland basn miktarn gsterir. Herhangi iki hidrolik dm
noktas arasndaki (m) olarak ykseklik fark, yerekimi ivmesine bal olarak 0.098 katsaysyla
arplarak, ykseklik farkna bal basn kayb hesaplanr. Su yukar ynde hareket halindeyken
basn kayb negatiftir ve basnta kayp olur, su aa ynde hareket halinde olduunda ise basn
kayb pozitiftir ve basnta kazanm olur.

Pe = Ykseklik fark (m) x 0.098 bar/m

7.4.3.12 Bir Sonraki Dm Noktasndaki Gerekli Basncn (Pt) Belirlenmesi

(Pt+Pe+Pf) basn kayplar toplanarak, bir sonraki dm noktasndaki gerekli basn ihtiyac
hesaplanr. Bu deer, ikinci noktada bulunan sprinklerden akan su debisini belirlemek zere kullanlr.

7.4.3.13 Hidrolik Dm Noktalarndan Beslemeye Kadar Hesaplarn Tekrar

Hidrolik hesap ynteminde, en basit yol olarak; tasarm younluu iin gerekli minimum sprinkler
debisi belirlenir. Bu debi ikinci noktaya kadar olan boru, ttings ve dier kayp yaratan ekipmanlar
iinden geirilir. Bu ap ls tahmini olarak belirlenir. Buna gre, iki nokta arasndaki basn kayb
belirlenerek, ykseklik fark nedeniyle oluan basn kayb eklenir. Operasyon alanndaki debi ve
basnlar belirlendikten sonra, geriye doru besleme sistemine (kolon veya yangn pompas) kadar,
ykseklik farkna bal statik basn ile boru ve ttingler iin srtnme kayplar eklenerek devam edilir.

Sprinkler debisi belirlenirken aadaki admlar uygulanr:

 1. sprinklerin debisi, Denklem 1e gre hesaplanr ve minimum basnc kontrol edilir.
 2. dm noktasndaki basn; birinci sprinklerdeki toplam basnca, 1-2 aras boru
parasndaki basn kayb eklenerek hesaplanr.
 2. sprinkler debisi, 2. dm noktasndaki basn kullanlarak Denklem 2ye gre
hesaplanr.
 Ayn branmandaki, nc ve devamndaki sprinklerin debi ve basnlar ayn ekilde
hesaplanr.

TS EN 10255/2007-izelge 2

91
Tek branman borusu balanan datm borusundaki basnc hesaplamak iin aadakiler eklenir:
 Branman datm borusuna en yakn noktadaki sprinklerin toplam basnc
 Son sprinkler ve branman datm borusundaki basn kayb
 Branman borusu ile branman datm borusunu balayan ykseltme nipelinin tepe
noktasndaki dirsek veya te basn kayb
 Ykseltme nipel uzunluunun basn kayb
 Nipelin altndaki te veya dirsein basn kayb

Hidrolik hesaplarn tekrarnda aadaki konular dikkate alnmaldr:

(a) Eer, birinci uzatma nipelinden iki adet branman besleniyorsa, nipel zerindeki te, nipel
ve branman borusu aplar deiir.
(b) Eer, birden fazla branman hesaba katlyorsa ve birbirinin edeer ise, K deeri
hepsinde ayndr. Tek branmanda yaplan hesap, dier branmanlara edeer K faktr
hesaplanarak aktarlr. Edeer K faktr her branman iin hesaplanarak, hesapta
kolaylk salanr. K faktr K = Q / P forml kullanlarak belirlenir. Dier branmanlar
ayn ekilde hesaplanr.
rnein; 5 noktasndaki A branmannn K deeri, 6 noktasnda da ayndr. 6
noktasndaki basnc; 5 -6 dm noktalar arasndaki toplam basn kaybna, 5
noktasndaki basn eklenerek belirlenir. B branman borusuna giren debi, K ile 6
noktasndaki basncn karekknn arpmna eit olacaktr.
(c) Branman borular zerindeki sprinkler saysnn deiiklik gsterdii durumlarda;
rnein; 15 sprinkler, 16 sprinkler, 15 sprinkler vb. 15 sprinkler bulunan branman iin
K faktr ve 16 sprinkler bulunan branman iin K faktr hesaplanr. Yukardaki rnekte
verilen ilem her sraya uygun K faktr iin tekrarlanr.
(d) Eer iki branman borusu tek bir teye bal ise, debiler (Qi ve Qi) ve branman datm
borusu basnlar (Pti ve Ptj ) rnekte verildii ekilde hesaplanr. Eer Pti ve Ptj birbirine eit
deil ise dengeleme yaplmaldr nk ayn noktada iki farkl basn bulunamaz. Eitlemek
iin dk olan basn, byk olan basnca eitlenir. Denklem 3 kullanlarak, Qd deeri, Qy +
Py/Pd deerine dengelenir. Belirlenen debi ve ak deerinden K deeri Denklem 2ye gre
hesaplanarak, dier branman iin kullanlr. (rnek iin, Bkz. ekil 7.4.3.13(d))

A: 6 sprinkler bulunan branman

B: 4 sprinkler bulunan branman
Adan gelen akta, 7 noktasnda
Pf= 1.52 bar, Q7a = 480 lt/dk
Bden gelen akta, 7 noktasnda
Pf= 1.27 bar , Q7b = 300 lt/dk

7 noktasnda debi; yksek basnca gre dengelenmelidir.

Qa = (Qd) (Py/Pd) + Qy

Q7b= 300 x (1.52 / 1.27) = 327 lt/dk

7 noktasnda dengelenmi debi
Q = 328 + 480 = 808 lt/dk

ekil 7.4.3.13(d) rnek: Hidrolik Hesaplarda Basn Dengeleme Hesab

92
7.4.3.14 Su Hz Limitleri
Operasyon alan iindeki sprinklerin tamamnn almas durumundaki su aknda, su hz aadaki
deerleri amamaldr. Su hz Hazen Williams formlnn bir fonksiyonudur.
 Herhangi vana veya debi lm cihaznda su hz limiti: 6 m/sn
 Sistemdeki herhangi noktadaki su hz limiti: 10 m/sn

7.4.4 Hidrolik Hesap rnei

Madde 7.4.3te verilen hidrolik hesap admlar uygulama rnei Tablo 7.4.4te verilmitir.

rnek uygulamasnda aadaki admlar izlenmitir.

1) ncelikle hidrolik dm noktalar belirlenerek numaralandrlr. Borularn aplarnda
deiiklik olan noktalar da hidrolik dm noktas olarak tanmlanr. ekil 7.4.4(a)te
hidrolik dm noktalar verilmitir.
2) Hesaplamaya en ok su ihtiyac olan 1 nolu sprinklerden balanr. Sprinkler koruma
alanna gre bir sprinklerden akan minimum su debisi belirlenir. Denklem 1e gre; Qm
= (d) (A) hesaplanr. Bu debi deeri iin, bu sprinklerdeki minimum basn 0.5 barn
altnda olmamaldr. Bu basn deeri Denklem 2ye gre kontrol edilerse; Q = k. p
denkleminden P= (Q/K ) ile elde edilen basn deerinin 0.5 bardan byk olduu
kontrol edilir. Elde edilen debi Q satrna ve basn deeri Pt satrna yazlr.
3) Boru ls stununa, srasyla boru ap, boru i ap ve boru tipine bal srtnme
faktr (C) yazlr.
4) ki hidrolik nokta arasndaki boru zerindeki ttings ve cihazlarn say ve tipleri bir sonraki
stunda belirlenir.
5) Edeer boru uzunluu stununda boru uzunluu L satrna, ttinglerin edeer boru
uzunluu F satrna, toplam edeer boru uzunluu T satrna yazlr. T deeri L ve F
deerlerinin toplamn verir.
6) Bir sonraki admda, Hazen Williams formlne gre bir metre boru uzunluundaki bar
cinsinden srtnme kayb (Ps) hesaplanr.
7) Basn zeti stununda Pt deeri o noktadaki minimum basn deeridir. Pe deeri
ykseklik fark nedeniyle oluan basn kayb deerini gsterir. Pe= Ykseklik fark (m) x
0.098 bar/m olarak belirlenir. Pf deeri toplam edeer boru uzunluundaki toplam basn
kaybn gsterir. Pf deeri, toplam edeer boru uzunluu ile srtnme kaybnn arpm
ile belirlenir.
8) Son olarak, P+Pe+Pf toplanarak bir sonraki hesap noktasnn basn deeri belirlenmi
olur.
9) lk dm noktas iin hesap tamamlandktan sonra 2. dm noktas iin ayn
hesaplamalar tekrarlanr. lk sprinklerin debisi belirlenirken yaplan hesaptan farkl olarak 2.
sprinklerin debisi, Q = k. p formlnde, 1. dm noktasnda bulunan P deeri kullanlarak
belirlenir.
10) Her hidrolik dm noktasndaki ak, sprinkler ak miktarlar toplanarak belirlenir.

93
 ekil 7.4.4(a) rnek: Hidrolik Hesap izimi (Plan ve Kesit)
Tablo 7.4.4 rnek: Hidrolik Hesaplama
Edeer Boru Srtnme Basn
Adm Sprinkler No Boru Fittings ve
Debi (lt/dk) Uzunluu Kayb (Ps) zeti Aklamalar
No ve Lokasyon aplar Vanalar
(m) (bar/m) (bar)
#1 A1-2 q 25 L 4 pt 0.84 Qmin=(d) (A)=6.1x12= 73.2
1 Q 73.2 33.7 F 0 pe 0 P= (73.2/80) =0.84>0.5bar
C=120 T 4 0.033 pf 0.13
#2 A2-3 q 78.8 32 L 4 pt 0.97 q=80 0.97=78.8
2 Q 152.0 42.4 F 0 pe 0
C=120 T 4 0.025 pf 0.10
#3 A3-4 q 82.8 40 L 4 pt 1.07 q=80 .07=82.8
3 Q 234.8 48.3 F 0 pe 0
C=120 T 4 0.026 pf 0.10
#4 A4-5 q 86.9 40 2T-4.8 L 6.3 pt 1.18 q=80 1.18=86.9
4 Q 321.7 48.3 F 4.8 pe 0.03
C=120 T 11.1 0.047 pf 0.52 pe=0.3x0.098=0.03
A1-5 q 50 L 3 pt 1.73 K=321.7/ 1.73=244.6
5 Q 321.7 60.3 F 0 pe
C=120 T 3 0.015 pf 0.05
B6-7 q 325.4 65 L 3 pt 1.77 q=244.6 1.77=325.4
6 Q 647.1 76.1 F 0 pe
C=120 T 3 0.015 pf 0.05
C7-8 q 330.0 65 L 21 pt 1.82 q=244.6 1.82=330.0
7 Q 977.1 76.1 F 0 pe
C=120 T 21 0.033 pf 0.69
8-9 q 80 D-1.1 L 36 pt 2.51 pe=4.5x0.098=0.44
8 Q 977.1 88.9 AV-3.9 F 5.6 pe 0.44
C=120 YMV-0.63 T 41.6 0.015 pf 0.62
9-10 q 80 D-1.1 L 15 pt 3.58 C=6.53x1.51=9.86
9 Q 977.1 88.9 YMV-0.63 F 9.9 pe
C=150 T-4.8 T 24.9 0.01 pf 0.25
q L pt 3.82
Q 977.1 F pe
T pf

94
 Hidrolik Hesaplar
Firma Ad
Firma Adresi

Kontrol No 001
Tarih 0.01.2008

Tasarm
Tehlike snf Orta Tehlike
Tasarm younluu 6.1 lt.dk/m
Operasyon alan 139 m
Sprinkler koruma alan 12 m
zel sprinkler -
Hesap yaplan sprinkler says 12
Raf-aras sprinkler ihtiyac -
Hortum su ihtiyac 1100 lt/dk
Toplam su ihtiyac 2077 lt/dk
(Hortum dahil)

Yklenici Ad
Tasarm Ad
Adres
Yetkili Kurulu

ekil 7.4.4(b) rnek: Hidrolik Hesap zet Sayfas

ekil 7.4.4(c) rnek: Hidrolik Hesap Grai

95