TRNG TRUNG CP CU NG V DY NGH

KHOA CU NG
----------

BI GING
MN HC : SC BN VT LIU
Gio vin : Nguyn Ph Bnh
B mn : C s
H o to : Trung cp Cu ng
Thi gian : 24 thng
S tit : 40 tit

Chng 1
NHNG KHI NIM C BN V SC BN VT LIU
 Sc bn vt liu l mt mn hc nghin cu cc phng php tnh ton v bn,
cng v n nh ca cc b phn cng trnh hay chi tit my di tc dng ca
ngoi lc, s thay i nhit ...
mn hc C hc l thuyt, ta mi xt s cn bng ca vt th (xem l rn tuyt
i) di tc dng ca h lc phng. Nhng thc t,cc vt th m ta kho st, nghin cu
u l vt rn thc, iu bt buc ta phi xt n s bin dng ca vt th trong qu
trnh chu tc dng ca h lc (bn ngoi). Trong phm vi mn hc ny, s gii thiu mt
s khi nim c bn v ngoi lc, ni lc... v cc gi thit nhm n gin cho vic nghin
cu v tnh ton.

1.1. Nhng khi nim c bn v ngoi lc, ni lc, ng sut, bin dng
1.1.1. Cc gi thit i vi vt liu
Mn hc Sc bn vt liu, i tng m ta nghin cu
kho st vt rn thc: l mt thanh, mt cu kin hay mt b
phn cng trnh no . Thng hnh dng ca vt rn thc
c nghin cu c dng thanh thng, thanh cong hoc thanh
bt k (hnh 1.1). Vt liu cu to nn thanh c th l thp,
gang... Tuy vy, khi nghin cu nu xt n mi tnh cht thc
ca vt th s phc tp, do n gin chng ta ch nhng
tnh cht c bn v lc b i nhng tnh cht th yu khng
c nh hng ln n kt qu nghin cu v tnh ton. Mun
vy, chng ta phi ra cc gi thit c bn, nu ln mt s Hnh 1.1
tnh cht chung cho vt liu. Cc gi thuyt v vt liu l:

a) Gi thit 1: Vt liu c tnh lin tc, ng cht v ng hng.

Mt vt liu c xem l lin tc v ng cht khi trong th tch ca vt th u c
vt liu (hon ton khng c khe h) v tnh cht ca vt liu mi im trong vt th u
nh nhau.
Tnh ng hng ca vt liu ngha l tnh cht ca vt liu theo mi phng u
nh nhau. Gi thit ny ph hp vi thp, ng cn vi gch, , g th khng hon ton
ph hp.

b) Gi thit 2: Gi thuyt vt liu lm vic trong giai on n hi v tnh n hi ca vt

liu xem l n hi tuyt i.
Trong thc t, d lc b n u, vt liu cng khng c tnh n hi tuyt i.
Song qua thc nghim cho thy: khi lc cha vt qu mt gii hn nht nh th bin
dng d trong vt th l b nn c th b qua c v bin dng ca vt th c xem l
t l thun vi lc gy ra bin dng . Gi thuyt ny chnh l ni dung nh lut Hc.
Thc t gi thuyt ny ch ph hp vi vt liu l thp, ng
c) Gi thit 3: Bin dng ca vt th do ngoi lc gy ra c xem l b.
Gi thit ny tha nhn c v trong thc t bin dng ca vt th so vi kch
thc ca chng ni chung l rt nh. T gi thit 3 ny, trong qu trnh chu lc, trong
nhiu trng hp, ta c th xem im t ca ngoi lc l khng thay i khi vt th b
bin dng.

1.1.2. Cc khi nim v ngoi lc, ni lc, phng php mt ct

 Ti trng
a) Ngoi lc: Ngoi lc l lc tc ng t
nhng vt th khc hoc mi trng xung quanh P m q
ln vt th ang xt.
Ngoi lc bao gm: Lc tc ng (cn gi
l ti trng) v phn lc lin kt (xem hnh 1.2). Phn lc
C th phn loi ngoi lc theo nhiu cch, y
ta phn loi ngoi lc theo hai cch: Hnh 1.2
- Theo cch tc dng ca cc ngoi lc: c P
Mmen tp trung m Lc tp trung
th chia ngoi lc thnh hai loi: tp trung v lc
phn b.
+ Lc tp trung: l lc tc dng ln vt th
trn mt din tch truyn lc rt b so vi kch Hnh 1.3
thc ca vt th, nn ta coi nh mt im trn q=const
vt.
V d: p lc ca bnh xe la trn ng a)
ray l mt lc tp trung. Lc tp trung c th l
lc n v Niutn (N), hoc ngu lc (hay q=f(z)
mmen tp trung), n v ca mmen tp trung l
Niutn mt (Nm). b)
Cch biu din lc tp trung v mmen tp trung
(xem hnh 1.3). Hnh 1.4
+ Lc phn b: l lc tc dng lin tc trn mt on di hay trn mt din tch
truyn lc nht nh trn vt th.
V d: p lc gi ln tng bin ca nh l phn b theo din tch. Lc phn b
theo chiu di c n v N/m. Lc phn b theo din tch c n v N/m2. Lc phn b c
tr s bng nhau ti mi im (c gi l lc phn b u hnh 1.4a) hoc khng bng
nhau (c gi l lc phn b khng u) (hnh 1. 4b).
- Theo tnh cht tc dng (v thi gian) ca ti trng c th chia ngoi lc thnh hai
loi: ti trng tnh v ti trng ng.
+ Ti trng tnh l ti trng khi tc dng ln vt th c tr s tng dn t khng n
mt gi tr nht nh v sau khng thay i (hoc thay i rt t).
V d: Trng lng ca mi nh, p lc ca nc ln thnh b.
+Ti trng ng l loi ti trng, hoc c gi tr thay i trong thi gian rt ngn t
gi tr khng n gi tr cui cng hoc lm cho vt th b dao ng.
V d: Lc ca ba my ng vo u cc, ng t
b) Ni lc:
Trong mt vt th gia cc phn t c cc lc lin kt gi cho vt th c hnh
dng nht nh. Khi ngoi lc tc dng, cc lc lin kt s tng ln chng li s bin
dng do ngoi lc gy ra. tng ca lc lin kt c gi l ni lc.
Nh vy, ni lc ch xut hin khi c ngoi lc . Nhng do tnh cht c hc ca
vt liu, ni lc ch tng n mt tr s nht nh nu ngoi lc tng qu ln, ni lc khng
tng c na, lc ny vt liu b bin dng qu mc v b ph hng. V vy, vic xc nh
ni lc pht sinh trong vt th khi chu tc dng ca ngoi lc l mt vn c bn ca
SBVL.

c) Phng php mt ct:

Gi s c mt vt th cn bng di tc dng ngoi lc, tng tng dng mt mt
phng ct vt th ra hai phn A v B (hnh 1.5a).
Gi s b i phn B, gi li phn A xt. R rng phn A c cn bng, th
trn mt ct phi c h lc phn b. H lc ny chnh l nhng ni lc cn tm (hnh 1.5b).
 H ni lc chnh l ca phn B tc dng ln phn A. T y ta c th suy rng
ngha ca ni lc l: Ni lc l lc tc ng ca b phn ny ln b phn kia ca vt
th.
a) b) c)
P1 P6 P1 P6
P2 P5 P2 P5
A B A B
P3 P4 P3 P4

Hnh 1.5
Da vo khi nim v cn c vo nguyn l tc dng v phn tc dng, trn mt ct
phn B cng c ni lc: chnh l lc tc dng ca phn A ln phn B. Ni lc trn mt
ct phn A v phn B c tr s bng nhau, cng phng nhng ngc chiu, v vy khi tnh
ni lc, ty c th xt mt trong hai phn vt th. Mt khc, v phn A (hoc phn B) cn
bng nn ni lc v ngoi lc tc dng ln phn to thnh mt h lc cn bng. Cn c
vo iu kin cn bng tnh hc ca phn ang xt ta c th tnh c ni lc .
Trong trng hp vt th n hi l mt thanh, mt ct c xt l mt ct ngang
th khi ta thu gn hp lc ca h ni lc v trng tm O ca mt ct, s cho ta mt lc R v
mt mmen Mo. Ni chung R v Mo c phng, chiu bt k trong khng gian. Ta phn
tch R thnh ba thnh phn (hnh 1.6), thnh phn trn trc z gi l lc dc v k hiu l
Nz, cc thnh phn trn trc x v y gi l lc ct v k hiu l Qx, Qy; mmen MO cng
c phn tch thnh ba thnh phn quay chung quanh ba trc l Mx, My, Mz. Cc mmen:
Mx, My c gi l mmen un v Mz c gi l mmen xon. Su thnh phn c
gi l su thnh phn ca ni lc.
Dng cc phng trnh cn bng tnh hc ta c th xc nh c cc thnh phn
ni lc theo cc ngoi lc. Vi cc phng
trnh hnh chiu ln cc trc to : P1 P6
z = 0; y =0; x = 0
ta tm c Nz , Qy, Qx. a) P 2 A B
P5
Vi cc phng trnh mmen i vi cc trc
to : P3 P4
Mz = 0; Mx = 0; My = 0
y
ta tm c Mz, Mx, My. Qy
P1
Ta thng gp ti trng nm trong mt
phng i xng yOz. Khi cc thnh phn
Mz Mx
P2 z
ni lc: Qx = 0, Mz = 0, My = 0. Nh vy trn b) A My Nz
cc mt ct lc ny ch cn 3 thnh phn ni P3 Qx
lc Nz ,Qy v Mx. Nh vy phng php mt x
ct cho php ta xc nh c
cc thnh phn ni lc trn mt ct ngang bt Hnh 1.6
k ca thanh khi thanh chu tc dng ca ngoi lc.
Cn ch rng nu ta xt s cn bng ca mt phn no th ni lc trn mt ct
c th coi nh ngoi lc tc dng ln phn .

1.1.3 ng sut
Cn c vo gi thuyt c bn 1 v s lin tc ca vt liu, ta c th gi nh ni lc
phn b lin tc trn ton mt ct, bit s phn b ni lc ta hy i tm tr s ca ni lc
ti mt im no trong vt th.
Gi s ti im K chng hn, xung quanh im K ly mt din tch kh nh F. Hp lc
P
ca ni lc trn din tch F l P. Ta c t s: Ptb
F
Ptb c gi l ng sut trung bnh ti K.
Khi cho F 0 th Ptb P v P c gi l ng sut ti K, cn gi l ng sut
ton phn. Nh vy: ng sut ton phn ti P ti im bt k trn mt ct l t s gia tr
s ni lc tc dng trn phn t din tch bao quanh im K vi chnh din tch .
n v ca ng sut P l: N/m2; kN/m2; MN/m2.
T nh ngha trn ta c th xem ng sut ton phn P l tr s ni lc trn mt n
v din tch. Biu din ng sut ton phn P bng mt vc t i qua im ang xt trn mt
ct:

- Phn ng sut ton phn P ra thnh hai thnh phn: ng sut P
thnh phn c phng tip tuyn vi mt ct c gi l ng sut
tip, ng sut thnh phn c phng vung gc vi mt ct c gi
l ng sut php (hnh 1.7). ng sut tip k hiu l (c l t).
ng sut php k hiu l (c l xch ma). Nu l gc hp bi Hnh 1.7
ng sut ton phn P v phng php tuyn th:
= P.cos ;
P P
= P sin;
1.1.4. Cc loi bin dng: a)
Vt th kho st (di dng thanh) l vt rn
thc. Di tc dng ca ngoi lc, vt rn c bin P P
dng t hay nhiu. Trong mc ny ta xt cc bin
dng ca vt rn thc (thanh) khi chu tc dng b)
ca lc.
Khi thanh chu tc dng ca nhng lc t dc Hnh 1.8
theo trc thanh th thanh b gin ra hay co li. Ta P P
gi thanh chu ko hay nn (hnh 1.8). Trong qu
trnh bin dng trc thanh vn thng (ng t
nt biu din hnh dng ca thanh sau khi bin
dng). P P
Khi thanh chu tc dng ca cc lc vung Hnh 1.9
gc vi trc thanh, trc thanh b un cong, ta gi
thanh chu un (hnh 1.9). a)
C trng hp, di tc dng ca ngoi lc,
mt phn ny ca thanh c xu hng trt trn
phn khc. Bin dng trong trng hp ny gi l
bin dng trt. V d: Trng hp chu lc ca P P
inh tn (hnh 1.10). b)
Khi ngoi lc nm trong mt phng vung
gc vi trc thanh v to thnh cc ngu lc Hnh 1.10
trong mt phng th lm cho thanh b xon m m
(hnh 1.11). Sau bin dng cc ng sinh b
mt ngoi tr thnh cc ng xon c.
Ngoi cc trng n gin , trong thc t Hnh 1.11
cn gp nhiu trng hp chu lc phc tp. Bin
dng ca thanh c th va ko ng thi va un, dx
va xon.
Xt bin dng mt phn t trn mt thanh
bin dng, tch ra khi thanh mt phn t hnh a) b)

dx+dx

Hnh 1.12
hp rt b. Bin dng ca phn t c th mt trong cc dng sau:
- Nu trong qu trnh bin dng m gc vung ca phn t khng thay i, ch c cc
cnh ca phn t b co gin, ta ni phn t c bin dng ko hoc nn (hnh 1.12a).
- Nu trong qu trnh bin dng, cc cnh ca phn t khng thay i nhng cc gc
vung ca phn t b thay i khng vung gc na, ta ni phn t c bin dng trt
(hnh 1.12b).
Gi l thay i ca gc vung th c gi l gc trt.
Vi mt vt th b bin dng di tc dng ca ngoi lc, ni chung cc im trong
lng vt th khng cn v tr c na, m chng di n mt v tr mi no . chuyn
di gi l chuyn v.

1.2. Nguyn l c lp tc dng

Ni dung ca nguyn l c lp tc dng: Kt qu tc dng gy ra do mt h lc
th bng tng kt qu gy ra do tng lc trong h tc dng mt cch ring bit.
Th d: Xt dm AB trn hnh 1.13. Di tc
dng ca lc P1, P2 im C c chuyn di CC. S P1 P2
a)
chu lc ca dm AB c th phn thnh hai s chu C
lc: A B
- Vi s dm ch chu tc dng ca P1 th C
dch chuyn ca im C l CC1. a b c
- Vi s dm ch chu tc dng ca P2 th
P1
dch chuyn ca im C l CC2. b)
C
Theo nguyn l c lp tc dng th: A B
CC = CC1 + CC2. C1
* Ch : Nguyn l c lp tc dng ca cc lc c) P2
ch s dng c trong iu kin vt liu tun theo gi A C
B
thit 2 v 3. C2
Hnh 1.13
CU HI CHNG 1

1. Nu nhng gi thit c bn v vt liu ca mn hc SBVL? Nguyn l c lp tc dng

ca lc?
2. Ngoi lc, ni lc l g? Phn loi chng nh th no?
3. ng sut l g? C my loi ng sut? n v ca ng sut?
4. Trnh by phng php mt ct xc nh ni lc?
 Chng 2
C TRNG HNH HC CA TIT DIN

2.1. Khi nim ban u

Xt hai trng hp chu un ca mt thanh nh
trn hnh v (hnh 2.1). Bng trc gic ta d dng
a)
nhn thy rng: nu tc dng lc nh hnh v 2.1a
thanh s c kh nng chu lc ln hn cch tc dng
P
lc nh trng hp trn hnh v 2.1b. Nh vy
y kh nng chu lc ca thanh cn tu thuc vo
phng tc dng ca lc i vi mt ct.. Do vy, x
ngoi c trng hnh hc l din tch mt ct F ca z
thanh, cn c nhng c trng hnh hc khc ca
mt ct ngang. Trong chng ny chng ta s y
nghin cu cc c trng hnh hc ni trn. b) P

2.2 Mmen tnh ca hnh phng x

Gi s c mt hnh phng c din tch F nm z y Hnh 2.1
trong mt phng ca h trc to xOy (hnh 2.2).
Xt mt vi phn din tch dF c to l x, y. Nu ly tch phn biu thc ydF v xdF trn
ton b din tch F ta c:
S x ydF y
F
(2.1)
S y xdF F
F

Sx, Sy gi l mmen tnh ca hnh phng c
x dF
din tch F i vi trc Ox, Oy.

Nu dng n v din tch l m2, chiu di l m th n v y x

3
ca mmen tnh l m . O
Nu bit c din tch ca hnh v to trng tm ca n i Hnh 2.2
vi h trc xOy ta c:

ydF y F
F
c

(2.2)
F xdF x F
c

Trong : yc, xc l to trng tm C ca hnh phng hay khong cch (c mang
du) t trng tm C ca hnh n cc trc to Ox, Oy.
F - l din tch ca hnh.
Do ta c th vit:
S x y C F
(2.3)
S y x C F
 T (2.3) c th rt ra cng thc xc nh to trng tm C ca hnh phng:
Sy
xc
F
(2.4)
Sx
yc
F
Khi xC = yC = 0 tc l trc x v trc y i qua trng tm ca hnh th Sx = Sy = 0. Cho
nn mmen tnh ca din tch hnh phng i vi trc bt k i qua trng tm ca n lun
bng khng. Ngi ta gi trc i qua trng tm ca hnh l trc trung tm. Giao im ca
hai trc trung tm th c gi l trng tm ca mt ct. Mmen tnh ca hnh phng c
th c du (+) hoc (-) tu thuc vo du ca to trong cc cng thc (2.1), (2.4).
Ch : Khi tnh mmen tnh ca hnh phng c dng phc tp, ta chia hnh ra
thnh nhiu hnh n gin, sau ly tng i s cc m men tnh ca cc hnh n gin
hp thnh.

2.3. Mmen qun tnh ca hnh phng

2.3.1. Cc nh ngha v mmen qun tnh
Gi s c mt hnh phng c din tch F, mt h trc Oxy i qua trng tm ca hnh
(hnh 2.2).
- Nu ly tch phn biu thc y2dF, x2dF trn ton b din tch F ca hnh ta c:
J x y 2 dF
F
(2.5)
J y x 2 dF
F
Jx, Jy gi l mmen qun tnh ca hnh phng c din tch F i vi trc Ox v Oy.
- Nu ly tch phn biu thc x.y.dF trn ton b din tch ca hnh, ta c:
J xy x y dF (2. 6)
F
Jxy gi l mmen qun tnh ly tm ca hnh phng c din tch F i vi h trc Oxy.
Gi l khong cch t vi phn din tch dF n im O (gc to ) nm trong
mt phng ca hnh (hnh 2.2). Ly tch phn biu thc 2 dF trn ton b din tch, ta
c:
J 0 2 dF (2 7)
F
J0 gi l mmen qun tnh c cc ca hnh phng i vi im O.
Theo hnh 2.2 ta c: 2 x 2 y2 (2.8)
Thay 2.8 vo 2.7 ta c: J 0 2dF (x 2 y 2 )dF y 2 dF x 2dF
F F F F

Hay l: J0 Jx J y (2.9)
Vy: Mmen qun tnh c cc ca hnh phng bng tng cc mmen qun tnh
ca hnh phng i vi hai trc vung gc giao nhau ti im .
n v ca cc loi mmen qun tnh k trn l m4.
Cc loi mmen qun tnh i vi mt trc (Jx, Jy) hay i vi mt im (J0) lun
lun c du dng v trong cc biu thc nh ngha ca chng ta c cc bnh phng
khong cch x, y v . Cn mmen qun tnh ly tm (Jxy) c th c du dng hoc m tu
thuc vo du cc to x, y v do c th bng 0.
 Ch : Khi xc nh mmen qun tnh ca cc hnh c dng phc tp, ta cng chia
hnh thnh cc hnh n gin tnh, sau cng cc mmen qun tnh ca hnh n gin
hp thnh.

2.3.2. Trc qun tnh chnh trung tm

Nu mmen qun tnh ly tm ca mt hnh i vi mt h trc Oxy bng khng th
ta gi h trc Oxy l h trc qun tnh chnh, gi tt l h trc chnh:
Jxy = 0
Ngi ta cng chng minh c rng vi h trc qun tnh chnh Oxy, mmen
qun tnh ca hnh phng i vi mt trong hai trc l cc i (Jmax) cn i vi trc kia
l cc tiu (Jmin) so vi bt k trc no khc, i qua gc O ca h trc. Nu h trc chnh
c gc trng vi trng tm hnh phng th c gi l h trc qun tnh chnh trung tm.
H trc qun tnh chnh trung tm l h trc mmen tnh v mmen qun tnh ly tm lun
bng khng:
Sx S y 0

J xy 0
Mmen qun tnh ca hnh phng i vi h trc chnh trung tm gi l mmen qun tnh
chnh trung tm.
Cc hnh phng c t nht mt trc i xng th rt d dng xc nh c h trc
qun tnh chnh trung tm. H trc chnh trung tm gm trc i xng v trc
trung tm vung gc vi trc i xng. Ta chng minh iu
y
ny:
x x
Gi s c hnh ch T (hnh 2.3) c trc i xng y, trc
trung tm x vung gc vi y i qua trng tm O ca hnh. Nu
xem hnh cho ghp bi hai hnh A v B th mmen qun
dF dF
A B

y
tnh ly tm ca ton hnh l:
J xy J Axy J Bxy x
O
Trong : J Axy , J Bxy l mmen qun tnh ly tm ca hnh A v B FA FB
i vi h trc Oxy.
Ta xt phn t i xng dF. Trn mi phn A v B, tung y
ca phn t c cng tr s v du. Honh x ca phn t c
cng tr s du nhng ngc du. Do sau khi thc hin tch Hnh 2.3
phn x.y.dF theo cng thc (2.6) trong mi phn A v B c:
J Axy J Bxy . Vy: J xy J Bxy J Axy 0
Mt khc trng tm O ca mt ct nm trn trc i xng y nn t O nu v trc x vung
gc vi trc y, ta s c h trc Oxy l h trc qun tnh chnh trung tm ca hnh ch T.
l iu phi chng minh.
Nu mt hnh phng c hai hoc nhiu trc i xng th t kt qu ta c th suy ra
rng hai trc i xng vung gc vi nhau to thnh mt h trc qun tnh chnh trung
tm.
gii quyt cc bi ton sau ny v chu lc ca thanh ta cn phi bit cc trc
qun tnh chnh trung tm ca mt ct thanh.
Trong thc t thng gp nhng mt ct c trc i xng, cn mt ct khng trc
i xng th t gp, nn vic xc nh h trc qun tnh chnh trung tm ca mt ct thng
d dng hn.

2.3. 3. Mmen qun tnh ca mt s hnh n gin

a. Hnh ch nht:
 Mt hnh ch nht c chiu di l h, chiu rng l b. H trc qun tnh chnh trung
tm l Oxy, trong trc x song song vi cnh b, trc y song y
song vi cnh h (hnh 2.4). Ta tnh mmen qun tnh trung tm
Jx. Theo cng thc nh ngha, ta c:

dy
J x y 2 dF

h/2
F dF

y
Xt mt vi phn din tch dF gii hn bi hai ng song x

h
song vi trc y v cch nhau bi mt on dy. Din tch ca n O

h/2
l:
dF b.dy
p dng cng thc 2.5, ta c: b
h

2
y3 Hnh 2.4
J x y dF = y bdy b
2 2 h/2
h/2 . Vy:
F h 3

2

bh 3
Jx (2.11)
12
l cng thc tnh mmen qun tnh chnh trung tm ca hnh ch nht i vi
trc trung tm x.
Bng phng php tng t, ta tnh c mmen qun tnh ca hnh ch nht i
vi trc trung tm y:
hb 3
Jy = (2.12)
12
b. Hnh tam gic:
C mt hnh tam gic, cnh y l b, chiu cao h, by
h trc Oxy, trong trc x song song vi cnh y b
y dy

v i qua trng tm C ca tam gic (hnh 2.5). tnh

h/3 2h/3
Jx ta ly vi phn din tch dF l di phn t song song dF x

h
vi trc x, c chiu dy dy, vi: C
dF = by.dy
b
2 Hnh 2.5
by h y
3 b 2h
Trong : by y .
b h h 3
b 2h
Thay vo, ta c: dF = bydy = y dy
h 3
p dng cng thc 2.5 ta c :
2h

b 2h 3 y 4
3 2h
b 2h 2
J x y dF y y dy y
2 3
h
h h 3 h 9 4
F 3
3

bh 3
Jx (2.13)
36 y
l cng thc tnh mmen qun tnh ca hnh tam gic i
vi trc trung tm x song song vi cnh y b. dF
d
c. Hnh trn: x
O
d

D
Hnh 2.6
 n gin, ta tnh mmen qun tnh ca hnh trn i vi im C (chnh l trng tm
mt ct), theo nh ngha : J 0 2 dF
F
Trong chn dF l hnh c gii hn bi hai ng trn c bn knh: , ( + d) v hai
ng bn knh lp vi trc x gc , ( d ) nh hnh 2.6.
Ta c: dF .d .d .d.d
R 2
J 0 2 .d.d
0 0
Khai trin biu thc tch phn, ta c:
D 4
J0 0,1D 4 (2.14)
32
V tnh i xng ca hnh trn, ta c Jx = Jy.
Ta c: J0 = Jx + Jy
D 4 R 4
Suy ra: Jx = Jy= 0,05D 4 (2.15)
64 4
Do , khi trc trung tm y thng gc vi trc x, ta c: Jx = Jy.
Vy theo cng thc (4.9): J0 = Jx + Jy = 2Jx
R 4
D 4
J0 = 0,1D 4 (2.16)
2 32
(2.16) l cng thc tnh mmen qun tnh c cc ca hnh trn.

d. Hnh vnh khn

Mmen qun tnh ca hnh vnh khn i vi trc trung tm bt k x ca hnh bng
hiu ca mmen qun tnh ca hnh trn c ng knh ln vi mmen qun tnh ca hnh
trn c ng knh nh, tc l:
R4 r 4 y
Jx=
4 4
R4 D4
Jx (1 4 ) (1 4 )
4 64 x
0,05 D 4 (1 4 ) (2.17) O
Trong : l t s gia hai bn knh hoc t s gia hai ng
r d
knh nh v ln:
R D d=2r
Bng phng php tng t nh trn, ta chng minh c cng D=2R
thc tnh mmen c cc ca hnh vnh khn i vi trng tm ca
hnh: Hnh 2.7
R 4
D 4
J0 = (1 4 ) (1 4 ) 0,1 (1 4 )
2 32
(2.18)

2.3.4. Mmen qun tnh vi cc trc song song

y ta s nghin cu cch tnh mmen qun tnh ca hnh phng i vi trc song
song vi trc trung tm ca hnh, m i vi trc , ta bit trc mmen qun tnh ca
hnh. Xt mt hnh phng c din tch F. H trc Ox, Oy vung gc i qua trng tm O ca
hnh.
H trc O1x1y1 song song vi h trc Oxy. Khong cch gia cc trc song song x v x1 l
a, gia y v y1 l b. Xt vi phn din tch dF c to x, y v x1, y1 (hnh 2.8). Cc to
c lin h sau:
x1 x b y1 y
(2.19)
y1 y a
Theo cng thc nh ngha ca mmen qun
tnh (2.5) i vi h trc O1x1y1 ta c: b x
dF
J x1 y12 dF (2.20) y x
y1
F O a
Thay y1 bng biu thc ca n trong (2.20) v ly tch phn x1
: O1 x1
J x1 (y a) 2 dF (y 2 a 2 2ay)dF (2.21)
F F
Hnh 2.8
J x1 y 2 dF a 2 dF 2a ydF
F F F
(2.22) Cn c vo cng thc (2.21) v (2.22), ta c th vit:
J y1 J x a 2 F 2aSx (2.23)
V trc x l trc trung tm, do Sx = 0, do :
J x1 J x a 2 F (2.24)
Vi phng php tng t nh trn, ta s c:
J y1 J y b 2 F (2.25)
* Ch Cc cng thc (2.24) v (2.25) ch dng c khi trc x v y i qua trng tm ca
hnh.
T (2.24) v (2.25) ta c th pht biu nh sau:M men qun tnh ca mt hnh phng i
vi mt trc bt k bng m men qun tnh ca hnh i vi trc trung tm song song vi
n cng vi tch ca din tch F ca hnh vi bnh phng khong cch hai trc.
Cc cng thc (2.24) v (2.25) gi l cng thc chuyn trc song song Chng rt tin
dng tnh mmen qun tnh ca cc hnh phc tp do bi nhiu hnh n gin (ch nht,
trn) ghp li.
* Ch : Ta thy J x1 lun lun ln hn Jx v s hng th hai trong cng thc bao gi cng
mang du dng, cho nn i vi mt h trc song song mmen qun tnh ca hnh phng
i vi trc trung tm l mmen qun tnh nh nht.

2.4. Bn knh qun tnh

Bn knh qun tnh ca hnh phng F i vi trc x, trc y c nh ngha bng
biu thc:
Jx
i x
F
(2.26)
Jy
i y F
Trong : ix, iy l bn knh qun tnh ca hnh phng F i vi trc Ox, Oy.
Jx, Jy l mmen qun tnh ca hnh phng F i vi trc Ox, Oy
F - l din tch ca hnh phng.
Nu xOy l h trc chnh trung tm ca hnh phng th ix, iy gi l bn knh chnh trung
tm ca hnh . n v ca ix, iy l cm, dm, m.
 Trn y ta c cng thc tnh mmen qun tnh ca cc hnh n gin nu chia cc
mmen qun tnh cho cc din tch tng ng ca mi hnh, ta c bn knh qun tnh
ca:
- Hnh ch nht i vi cc trc chnh trung tm x, y:
Jx bh 3 12
ix h 0,289h (2,27)
F 12bh 12
J b 3h 12
iy y b 0,289b
F 12bh 12
- Hnh trn vi cc trc chnh trung tm x:
R 4 R D
ix 2
(2.28)
4 2 4

2.5. Muyn chng un ca mt ct

Muyn chng un ca mt ct i vi trc x v y c nh ngha bng biu thc :
Jx
Wx y
max
(2.29)
W J y
y x max
Trong :
Wx, Wy l m uyn chng un i vi cc trc x v y.
Jx, Jy l m men qun tnh ca mt ct F i vi hai trc x v y
xmax, ymax l khong cch t nhng im xa nht v hai pha ca mt ct i vi trc
x v y.
n v ca muyn chng un l m3.
Di y l tr s muyn chng un ca mt s mt ct thng gp:

2.5.1. Mt ct hnh ch nht

- M uyn chng un i vi trc x: y
Ta thy nhng im thuc cnh AD v BC c khong cch B C
ti trc x ln nht:
h bh 3 J bh 3 bh 2
h/2

y max vi J x nn: Wx x
2 12 y max 12 h 6 x
h

2 O
bh 2
h/2

Wx (2.30)
6
- M uyn chng un vi trc y: D
A b/2 b/2
Ta cng thy cc im thuc cnh AB v CD c khong
cch ti trc y ln nht, ngha l: b
b hb3 Hnh 2.9
x max v J y .
2 12
J hb 3 hb 2 hb 2
Do ta cng c : Wy y Wy (2.31)
x max 12 b 6 6
2
2. 5.2. Mt ct hnh trn:
i vi mt ct hnh trn ta c :
 D 4 D
Jx v y max
64 2 x
J D3
Nn: Wx x D4 O
y max 64 D 32
2
D 3
Wx Wy 0,1D 3 (2.32) D
32
cui gio trnh ny c gii thiu nhng c trng hnh Hnh 2.10
hc ca cc loi thp hnh (thp dt) sn xut theo quy phm.

2.6. Th d tnh ton

- V d 1: Xc nh h trc qun tnh chnh trung tm v mmen qun tnh chnh trung tm
ca mt ct trn hnh 2.11. Cc kch thc trn hnh v tnh bng milimet
(mm).
- Bi gii: Trc ht ta phi xc nh trng tm C ca mt ct. Ta thy mt ct c mt
trc i xng y, do trng tm C ca mt ct s nm trn y.
Ta chia mt ct ra lm 3 hnh ch nht I, II, III v chn trc xo nm ngang i qua trng tm
ca hnh I. T cng thc 4.4:
Sx 0 SIx 0 SIIx0 SIII
x0
y I
yc . Ta c:
F F

40
Mmen tnh ca hnh I l SIxo= 0. O
x0
Mmen tnh ca hnh II v III l: yC
II III 3
S xo = S xo = 14x3x(-9) = -378 (cm ). x
C
- Din tch mt ct: F = FI + FII + FIII 140
= 12x4 + 2x14x3 = 132 (cm2).
II III
- Tung yc ca trng tm C bng:
2 (378)
yC 5,72 cm .
132 30 30
Tung yc c du (-) ngha l trng tm C ca mt ct
nm trn trc y, v pha di trc xo cch trc xo mt 120
khong yc = 5,72 cm.
Hnh 2.11
Qua C k trc x thng gc vi trc y h trc xCy l h
trc qun tnh trung tm cn tm.
M men qun tnh chnh trung tm ca mt ct l Jx v Jy.
Ta c: Jx= JIx+ JIIx+ JIIIx
I II III
Trong : J x, J x, J x l mmen qun tnh ca hnh I, II, III i vi trc x.
V trc x khng i qua trng tm hnh I, II, III nn p dng cng thc chuyn trc song
song, ta c:
12 43
J Ix (-5,72)2 12 4 1635 cm 4
12
3 143
Jx Jx
II III
(9 5,72) 2 3 14 1138 cm 4
12
Do mmen qun tnh ca ton b mt ct i vi trc trung tm x l:
Jx = 1635 + 2x1138 = 3911 cm4
Tnh ton tng t nh trn i vi trc trung tm y, ta cng c:
Jy = JyI + JyII + JyIII
4 123
Trong : J Iy 576 cm 4
12
 14 33 y
J IIy J III
y (1,5 3) 2 14 3 882 cm 4
12 B C
Do : Jy = 576 + 2x882 = 2340 cm4

* Ta cng c th tnh Jy bng phng php khc: F G

Coi mt ct gm mt hnh ch nht ABCD v mt hnh ch nht rng
EFGH (hnh 2.12). Ta tnh c: Jy = JIy - JyII
JIy l mmen qun tnh ca hnh ch nht ABCD.
18 123
J yI 2592 cm 4
12
JIIy l mmen qun tnh ca hnh ch nht EFGH A E H D
(18 4) (12 6) 3
Hnh 2.12
J IIy 252 cm 4
12
Do : J y 2592 252 2340 cm 4
Vy: Jmax = Jx = 3911 cm4 ; Jmin = Jy = 2340 cm4

- Th d 2: Tnh mmen qun tnh chnh trung tm ca mt ct ghp bi hai thp hnh ch
[ s hiu 16 nh hnh 2.13. Bit khong cch gia hai thp [ l 2d = 4 cm.
- Bi gii: Thp N016 tra bng ph lc ta c:
- To trng tm zo = 1,79 cm. y y0
2
- Din tch mt ct l 18 cm .
- Mmen qun tnh i vi trc trung tm x0
4 4 I II
l 741 cm v i vi trc yo l 62,6 cm .
M men qun tnh chnh trung tm i vi trc x l Jx.
x
y l hnh ghp nn ta c: C O
I II
Jx = J x + J x
V hnh I v hnh II u l thp ch s hiu nh nhau
v trc x i qua trng tm hnh I v hnh II, do ta c:
JIx = JIx = Jxo = 741 cm4 2d z0
4
Jx = 2Jxo = 2741 = 1482 cm
Tng t nh trn ta cng c: Jy = JIy + JIIy Hnh 2.13
4
JIy = JIIy = Jyo + b2F 62,6 ( 1,79) 2 18 321cm 4 .
2
Vy mmen qun tnh chnh trung tm ca ton mt ct i vi trc y l:
Jy = 2x321 = 642 cm4
y
- Th d 3: Hy tnh bn knh qun tnh v muyn chng un
i vi trc x ca mt ct ch I trn hnh 2.14. Kch thc trn II
2

hnh ly bng cm.

- Bi gii: Trc ht ta tnh mmen qun tnh ca mt ct i I
vi trc x:
Chia mt ct ra lm ba hnh: I, II, III, ta c: x
36

I II III
C
Jx = J x + J x + J x
1.2
1,2 (36)3
+ Mmen qun tnh ca I: J x 4665,6 cm 4

12 III
2

+ Mmen qun tnh ca hnh II v III:

18 18
T hnh v ta thy hnh II v III i xng nn c din
II III
tch bng nhau, v vy: J x = J x Hnh 2.14
36 (2) 3
= (18 1) 2 36 2 26016 cm 4 .
12
 Do : Jx = 4665,6 + 2x26016 = 56697,6 cm4.
- Bn knh qun tnh ca mt ct i vi trc x. p dng cng thc:
J
i x x , vi: F = F1 + F2 + F3 = 36x1,2 + 2x36x2 = 187,2 cm2.
F
J 56697,6
Do : i x x 17,4 cm hay ix = 0,174 m.
F 187,2
- Muyn chng un i vi trc x:
J 40
p dng cng thc: Wx x , trong : y max 20 cm .
y max 2
J 56697,6
Do : Wx x 2834,88 cm 3 .
y max 20

CU HI V BI TP CHNG 2

1. Nu c trng hnh hc ca hnh phng. Vit cng thc nh ngha ca chng v cho
bit cc n v thng dng ca cc i lng Jx, Jy, J0, Sx, Sy.
2. Th no l trc trung tm, trc chnh, h trc chnh trung tm? Cho v d?
3. M men qun tnh trung tm l g?
4. Chng minh cng thc chuyn trc song song xc nh m men qun tnh Jx ca hnh
phng.
y y
5. Tnh mmen qun tnh chnh trung
tm ca cc mt ct cho nh hnh v
75

30
2.15. Bit kch thc trn hnh v l
mm.
75

x
300

6. Mt mt ct c hnh dng v kch x C

120
thc (mm) nh hnh 2.16. Hy xc
75

nh:
75

- M men qun tnh v m men tnh vi

trc y. 100 20 20
- M men qun tnh chnh trung tm Jx, 200 40
Jy?
7. Cho mt ct ngang hnh ch T, kch Hnh 2.15 Hnh 2.16
thc (cm) nh hnh v 2.17.
Xc nh h trc qun tnh trung tm ca hnh phng Cxy. Xc nh m men qun tnh Jx.
Xc nh m men tnh ca hnh phng Sx.
8. Thanh ghp gm hai thp [30 (hnh 2.18). Xc nh khong cch a mt ct c hai m
men qun tnh chnh trung tm bng nhau (Jx = Jy).
y y y
4

x a) b)
x x
20

8 4 8 a a

Hnh 2.17 Hnh 2.18

 Chng 3.
KO (NN) NG TM

3.1. Khi nim v ko (nn) ng tm, lc dc v biu lc dc

3.1.1. Khi nim v ko ( nn) ng tm

Trong chng ny ta s nghin cu trng P P
hp chu lc n gin nht ca thanh thng l khi a)
thanh chu ko hoc nn ng tm. P P
Khi ta tc dng vo cc u thanh hai lc
song song ngc chiu, c phng trng vi b)
phng ca trc thanh v c tr s ging nhau, ta Hnh 3.1
s c:
- Hoc thanh chu ko ng tm nu lc hng ra khi mt ct (hnh 3.1a).
- Hoc thanh chu nn ng tm nu lc hng vo mt ct hnh (3.1b).
T ta c nh ngha: Thanh chu ko (nn) ng tm khi trn mi mt ct ngang
ca thanh ch c mt thnh phn lc dc Nz.
Di y ta s nghin cu ni lc pht sinh trong thanh chu ko (nn) ng tm.

3.1.2. Lc dc - biu lc dc
a). Lc dc:
Gi s xt mt thanh chu ko ng tm bi lc P. tnh ni lc ti mt ct bt k
ca thanh ta thng dng phng php mt ct (hnh 3.2).
Tng tng ct thanh ti mt ct 1-1, xt cn bng phn A.
Mun cho phn A cn bng, th hp cc ni lc trn mt phi l ni lc N t ti
trng tm mt ct v trng vi trc thanh. Lc N 1
gi l lc dc. P P
Tr s lc dc N c xc nh t iu kin cn A B
a)
bng tnh hc ca phn A (hoc phn B), l tng 1
hnh chiu ca cc lc tc dng ln phn ang xt
xung phng trc thanh (trc z) phi bng khng: P Nz z
A F
b)
Hnh 3.2
 z = - P + N = 0 hay N = P.
Du ca lc dc c quy c nh sau:
- N mang du dng (+) khi n l lc ko (N c chiu hng ra ngoi mt ct).
- N mang du m (-) khi n l lc nn (N c chiu i vo mt ct).
T trng hp xt trn ta c trnh t xc nh lc dc Nz theo phng php mt ct
nh sau:
+ Dng mt ct tng tng ct thanh thnh hai phn, gi li phn n gin
xt.
+ T iu kin cn bng tnh hc chiu cc lc ang xt xung theo phng trc
thanh (trc z) phi bng 0. T ta xc nh c Nz.
Nu kt qu tnh c l dng th l lc ko ngc li l lc nn.
b). Biu lc dc:
biu din s bin thin lc dc ti cc mt ct dc theo trc thanh, ta v mt th
gi l biu lc dc N.
Vy: Biu lc dc l ng biu din s bin thin lc dc ti cc mt ct dc theo
trc thanh.
Sau khi tnh c lc dc ti cc mt ct khc nhau ta tin hnh v biu lc dc.
v biu lc dc thng chn trc honh song song vi trc thanh (hay cn gi l
ng chun), cn ni lc biu th bng ng vung gc vi trc honh (trc z). Trnh t,
cch v biu lc dc nh sau:
- Chia thanh thnh cc on bng cch ly im t lc tp trung, im u v cui
ti trng phn b lm ranh gii phn chia on.
- Trn mi on vit mt biu thc xc nh ni lc theo honh z: Nz=f(z), cn
c vo cc biu thc trn ta v c biu cho tng on.
Nu: Nz= const biu l on thng song song vi trc z, Nz l hm bc nht (khi q=
const) th biu l ng thng xin.

3.2. ng sut trn mt ct ngang

3.2.1 ng sut trn mt ct ngang
tnh ng sut trn mt ct, trc ht ta kho
st bin dng ca thanh khi chu ko hoc nn ng tm. a) b)
Xt mt thanh chu ko ng tm, trc khi thanh chu
lc, ta k trn b mt ngoi ca thanh nhng ng
thng vung gc vi trc ca thanh biu th cho cc mt
ct ca thanh v nhng ng thng song song vi trc
ca thanh biu th cho cc th dc ca thanh (hnh 3.3a). 1 1
Sau khi tc dng lc ko P, ta thy nhng on
thng vung gc vi trc thanh di chuyn xung pha 1 1
di, nhng vn thng v vung gc trc, cn nhng
ng thng song song vi trc thanh th dch li gn
vi nhau, nhng vn thng v song song vi trc ca
thanh (hnh 3.3b). Vi gi thit bin dng xy ra bn
trong thanh tng t nh bin dng quan st c bn
mt ngoi thanh, ta c th kt lun: P
1. Cc mt ct ca thanh vn phng v vung gc F
vi trc thanh.
2. Cc th dc ca thanh vn thng v song song vi Hnh 3.3
trc thanh.
Da vo hai kt lun trn, ta c th thy ni lc phn b trn mt ct phi c phng
song song vi trc thanh, tc l c phng vung gc vi mt ct. Vy trn mt ct ca
thanh chu ko (hoc nn) ch c ng sut php .
 Mt khc da vo kt lun th nht, ta thy: khi b bin dng cc th dc b chn bi
cng mt mt ct (v d mt ct 1-1) u c gin di bng nhau, do theo nh lut
Hc, ni lc phi phn b u trn mt ct, tc l ng sut php ti mi im trn mt ct
phi c tr s bng nhau.
Vy ta c th vit c biu thc lin h gia nhng ni lc phn b trn mt ct vi
lc N ca chng nh sau: N = F
N
T rt ra:
F
N
Tng qut ta c th vit: (3.1)
F
Cng thc (3.1) cho php tnh ng sut php nu bit c lc dc N v din tch F
ca mt ct. Trong cng thc (3.1) th N l tr s tuyt i ca lc dc ti mt ct cn tm
ng sut, ly du dng (+) khi lc dc l lc ko, ly du (-) khi lc dc l lc nn. Cng
thc (3.1) c th pht biu nh sau: ((Tr s ng sut php trn mt ct thanh chu ko hay
nn ng tm bng t s gia lc dc mt ct vi din tch mt ct )).
Ngi ta chng minh c rng ng sut php trn mt ct vung gc vi trc
thanh t tr s ln nht so vi ng sut php trn bt c mt ct nghing no.
y ta thy c ng sut php phn b u trn mt ct ca thanh, nhng iu ny
ch ng vi nhng mt ct khng nm gn ni c mt ct thay i t ngt hoc gn ni
c im t lc. Trong thc t nhng mt ct rt gn im t lc cng nh gn ni c
mt ct thay i t ngt th ng sut phn b khng u, m xut hin ng sut tp
trung .
V d: Ti mt ct 1-1 ca P P
thanh chu ko nh hnh 3.4 th d)
ng sut phn b u tri li mt
ct 2-2 ng sut phn b khng 2 2 2 2
u m ti mp l ng sut c tr c)
s ln hn ng sut mt ct 1-1. 1 1 1 1 1 1
T s gia ng sut ln nht vi
ng sut trung bnh (xem nh
ng sut phn b u trn
b) P
mt ct qua l) gi l h s tp a) P P P
trung ng sut, k hiu tt: Hnh 3.4

tt tt :

thng tr s tt nm trong khong (1,2 3).

3.2.1. Bin dng dc v bin dng ngang

Khi chu ko chiu di thanh s di thm ra, nhng chiu ngang co bt li (hnh
3.5). Hoc khi chu nn th chiu di thanh ngn li nhng chiu ngang thanh rng ra (hnh
3.6). Thanh b bin dng c v bng nt t.
Chiu di thanh thay i mt on l = l1 - l, l gi l bin dng dc tuyt i. Nu chiu
di thanh di ra, l c tr s dng. Nu chiu di thanh ngn i, l c tr s m, l gi l
gin dc tuyt i (khi l > 0), hoc co dc tuyt i (khi l < 0 ).
so snh bin dng dc ca thanh c chiu di khc nhau, ngi ta a ra khi nim bin
dng dc tng i (epxilon) tc l bin dng dc tuyt i trn mt n v chiu di
thanh v c tnh bng cng thc:
 l
(3.2)
l
Trong l mt h s cng
du vi l. Nh ni trn P P
di tc dng ca lc ko P,

b1
b
chiu di thanh di ra nhng
chiu ngang hp li mt on l
b = b1- b, b gi l bin dng l1=l+l
ngang tuyt i, b mang tr s Hnh 3.5
dng nu chiu ngang tng
thm: b mang tr s m nu
chiu ngang hp li. so snh P P

b1
b
bin dng ngang ca nhng
thanh c kch thc ngang khc
nhau, ngi ta dng khi nim l1=l-l
bin dng ngang tng i 1, l Hnh 3.6
tc l bin dng ngang tuyt
i trn mt n v chiu ngang thanh, v c tnh theo cng thc:
b
l (3.3)
b
Trong 1 l mt h s c cng du vi b.
Nhiu th nghim cho thy gia v 1 c mt lin h vi nhau nh sau:

l hay l (3.4)

Du (-) trc t s 1 v chng t chng lun ngc du nhau, ngha l nu chiu di
thanh di thm th chiu ngang thanh hp bt li v ngc li.
Trong biu thc (3.4), (muy) l h s Potxng hay h s bin dng ngang, n
c trng cho tnh n hi ca vt liu. Tr s c xc nh bng th nghim, h s ny
l mt h s, tu tng loi vt liu khc nhau tr s cng khc nhau v nm trong
khong t 0 n 0,5.
Bin dng dc tuyt i l c tnh nh sau:
Qua th nghim ko nn nhng mu vt liu khc nhau, nh vt l Rbe Hc tm
thy: Khi lc tc ng P cha vt qua mt gii hn no (gii hn ny tu theo tng
loi vt liu) th bin dng dc tuyt i l ca mu th nghim lun lun t l thun vi
lc P v biu thc ca n c dng:
Pl
l (*) , nu ch rng N = P th ta c th vit:
EF
Nl
l (**)
EF
Trong : E gi l m uyn n hi khi ko (nn) ca vt liu.
N l mt hng s vt l c trng cho kh nng chng li s bin dng khi chu lc ko
hay nn ca tng loi vt liu trong phm vi bin dng n hi.
Tr s E c xc nh bng th nghim. n v tnh: MN/m2.
Tr s E ca mt s vt liu thng thng cho trong bng (3.2).
Tch s EF gi l cng khi ko (nn) ng tm. Nu thanh c cng EF ln th bin
dng dc tuyt i l nh v ngc li. Tr s l c th mang du (+) hoc (-) tu thuc
vo du ca lc dc N.
l N
Biu thc (*) v (**) c th vit thnh : (3.5)
l EF
 N l
Ta bit : v thay vo (3.5), ta c: .
F l E
Hay : .E (3.6)
Biu thc 3.6 chnh l ni dung ca nh lut Hc trong ko nn ng tm. Ta c th pht
biu nh l nh sau: Trong ko (nn) ng tm, ng sut php t l thun vi bin
dng dc tng i .

Bng 3.1 H s ca mt s vt liu thng thng

Vt liu Vt liu
Thp 0,25 0,33 Bc 0,39
ng 0,31 0,34 Thu tinh 0,25
ng en 0,32 0,35 hc 0,16 0,34
Gang 0,23 0,27 B tng 0,08 0,18
Ch 0,45 G dn 0,07
Nhm 0,32 0,36 Cao su 0,47
Km 0,21 Nn 0,5
Vng 0,42

Bng 3.2 Muyn n hi E ca mt s vt liu

Vt liu E (tnh bng MN/m2 )

Thp 2,1x105
Gang (xm,trng) (1,151,6)x105
ng, hp kim ng (ng vng, ng en) 1,0x105
Nhm v uyara 0,7x105
Khi xy:
-Bng vi 0,6x105
-Bng gch 0,03x105
B tng nng (kh cng t nhin) (0,21 0,38)x105
G dc th 0,1x105
Cao su 0,00008x105

Th d tnh ton:

- Th d 3.1: Cho mt thanh chu lc trn hnh 3.7a. Cho bit trng lng vt liu lm
thanh l , din tch mt ct ngang ca thanh l F, l1 = 1,5 m, l 2 = 1 m.
Hy v biu lc dc cho thanh. Bit P = 2F.
- Bi gii: Da vo phng php mt ct, ta thit lp biu thc lc dc ti cc mt ct bt
k ca thanh.
+ Trong on AB: tng tng ct thanh ti cc mt ct 1-1, gi li phn thanh
bn di mt ct (hnh 3.7b), ta c:
z = -Fz1 + N1 = 0.
Trong : Fz1 l trng lng phn thanh ang xt.
Rt ra: N1 = Fz1 (N1 > 0, do N1 l lc ko) - vi (0 z1 1,5 ).
 + Trong on BC: z
tng tng ct thanh
ti mt ct 2-2, gi li
C N1 0.5F
2 2

l2
phn thanh bn di z 1.5F
+
mt ct (hnh 3.7c), ta B B 0.5F
c: N1 +
P P

z2
1 1
z =-Fz2 +P+N2 = 0.

l1

z1
Trong : Fz2 l trng
A A A N
lng phn thanh c
chiu di z2, vi (1,5 a) b) Fz1 c) Fz2 d)
z2 2,5 ).
Rt ra: N2 Hnh 3.7
= Fz2 - P = Fz2-2F
N2 = F(z2 -2).
Biu thc N1 biu th cho lc dc ti mt ct bt k trong on AB, cn biu thc N2
biu th cho lc dc ti mt ct bt k trong on BC. V cc biu thc N1, N2 khc nhau,
nn ta khng th biu din s bin thin ca lc dc trong ton thanh bi cng mt biu
thc N. S khc nhau xy ra ti cc mt ct c lc tp trung t trng vi trc thanh,
hoc c s thanh i t ngt ca cng lc phn b dc theo trc thanh.
v biu N, ta ly mt ng chun (trc chun song song vi trc thanh c
chiu di bng chiu di trc thanh). Trn trc chun z t nhng on thng vung gc c
di biu th (theo mt t l xch chn) cho tr s ca lc dc N ti cc mt ct tng
ng (hnh 3.7d).
Trong trng hp ny lc dc trong mi on thanh l hm bc nht theo z1, nn biu
N l ng thng xin. v biu N cho tng on thanh, ta kho st cc biu thc
N1 v N2.
Ti z1 = 0 (mt ct A): N1 = 0
Ti z1 = 1,5 m (mt ct st B v pha di): N1 = 1,5F
Ti z2 = 1,5 m (mt ct st B v pha trn): N2 = F(1,5 -2) = -0,5F
Ti z2 = 2,5 m (mt ct C ): N2 = F(2,5 - 2) N2 = 0,5F
Ti mt ct B c lc tp trung P, biu c s thay i t ngt, ta ni biu c bc
nhy. Tr s tuyt i ca bc nhy ng bng tr s ca lc P v bng 2F.

- Th d 3.2: Dc theo trc ca mt thanh thp trn gm hai on c ng knh khc

nhau, c cc lc P1 = 40 kN, P2 = 60 kN v P3 = 80 kN tc dng nh hnh 3.8a. Din tch
mt ct ngang ca thanh trong on mt l F1 = 2,5 cm2, trong on hai l F2 = 4 cm2. V
biu lc dc, tm ng sut trong cc on thanh v bin dng dc tuyt i ca thanh,
khi tnh khng k n trng lng thanh.

- Bi gii: tnh ng sut trn mi on thanh v bin dng dc tuyt i ca ton thanh
ta phi tm lc dc trong mi on thanh.
+ Trn on AB: dng mt ct bt k 1-1 xt 60kN
s cn bng phn thanh bn di mt ct ta c: D
z = N1-P1 = 0
0.6m

3 3
N1 = P1 = 40 kN P3 F2
+
(vi gi thit N1 c chiu i ra mt ct). Do N1 C
20kN
= 40 kN (lc ko) v khng thay i trong on
2 2
0.5m

AB. P2 - N
+ Trn on BC: dng mt ct bt k 2-2, xt B 40kN
s cn bng phn thanh bn di mt ct ta c:
0.3m

1 1
+
A
F1
a) P1 b)
Hnh 3.8
 z = N2-P1 + P2 = 0
N2 = P1 P2 = - 20 kN
Do N2 = -20 kN (nn) v N2 khng thay i trong on BC.
+ Trn on CD: tng t ta cng dng mt ct bt k 3-3, xt cn bng phn thanh
bn di mt ct ta c:
z =0 N3 = P1 + P3 - P2 = 40 + 80 - 60 = 60 kN.
Do N3 = 60 kN (ko) v khng thay i sut on CD.
Sau khi tm c lc dc trong cc on thanh ta v c biu lc dc nh hnh
(3.8b). Da vo biu lc dc, p dng cng thc (3.1) ta tnh ng sut trong cc on
thanh:
- on AB: Lc dc N1 = 40 kN, vy ng sut trong on AB l:
N 40
1 1 -4
16.10 4 kN/m 2 160 MN/m 2 .
F1 2,5.10
- on BC: Lc dc N2 = - 20 kN, vy ng sut trong on BC l:
N 20
2 2 5.10 4 kN/m 2 50 MN/m 2 .
F2 4.10 4
- on CD: Lc dc N3 = 60 kN, vy ng sut trong on CD l:
N 60
3 3 15.10 4 kN/m 2 150 MN/m 2 .
F3 4.10 4
Bin dng dc tuyt i ca thanh s bng tng i s bin dng dc tuyt i ca cc
on thanh AB, BC v CD. Do vy, ta phi tnh bin dng dc tuyt i trong tng on
thanh c: tr s lc dc khng thay i, din tch mt ct cng khng thay i, nn ta p
dng cng thc (3.5) tnh bin dng dc tuyt i cho cc on:
Nl 40 0,3
- on AB : l1 1 1 2,4 10 4 (m)
EF1 2.10 2,5 10 4
8

Nl 20 0,5
- on BC : l2 2 2 1,25 10 4 (m)
EF2 2.108 4.10 4
Nl 60 0,6
- on CD: l3 3 3 4,5 10 4 (m)
EF3 2.108 4.10 4
Vy bin dng dc tuyt i ca ton thanh:
l = l 1 + l 2+ l 3 = (2,4-1,25 + 4,5)x10-4 = 5,65x10-4 (m)
l = 0,565 mm 0,6 mm
Vy sau khi chu tc dng ca lc chiu di thanh di thm ra 0,6 mm.

3.3. Th nghim ko ( nn) vt liu 200

Mun bit r tnh cht c hc ca vt liu, ta 220
phi em vt liu ra th nghim, nghin cu
35
20

nhng hin tng xy ra trong qu trnh bin dng

ca n cho ti khi b ph hng. Th nghim thng 340
dng l th nghim ko v nn, v kt qu ca th 390
nghim ny c th dng cho nhiu trng hp bin P Hnh 3.9
dng khc (un). Trong iu kin thng thng,
ngi ta phn vt liu ra lm hai loi: vt liu do nh P b
thp, ng, nhmvt liu gin nh gang, , b tng P D
Di y, ta ln lt th nghim ko v nn mu ca tng B E
loi vt liu rt ra cc c trng c hc ca chng.
Pch C
Ptl A
3.3.1 Th nghim ko vt liu do

l
O
Hnh 3.10
 Mu th nghim l mt thanh thp non c hnh dng v kch thc theo mu quy nh
(hnh 3.9). Gi l l phn chiu di lm vic ca mu. t mu vo my ko ri cho lc ko
P tng dn t 0. Ta thy chiu di thanh tng dn ln, chiu ngang thanh hp bt cho n
khi lc ko P t tr s cc i Pb th mt ch no trn thanh b tht li, sau ko gim
dn cho n mt tr s Pd v thanh b t ti ch tht. Tng quan gia l v tr s ca lc
ko P c th hin bng th (hnh 3.10). Trong trc honh biu din tr s ca l v
trc tung biu din cc tr s ca lc ko P.
th gi l biu ko ca vt liu do.
th cho bit vt liu khi chu ko qua 3 giai
on chnh:
a) Giai on th nht: Giai on t l.
V trong giai on ny vt liu c tnh cht n hi b
v tun theo nh lut Hc. Trn th giai on ny
biu th bng ng thng OA. Lc ln nht trong giai ch
on t l l Ptl (P t l). Gi F0 l din tch ban u ca tl
mu th nghim ta c: N
P
tl tl
F0

ng sut tl gi l gii hn t l, thng gii hn ny
kh xc nh. O
i vi thp s 3 th tl = 200 MN/m2. Hnh 3.11
b) Giai on th hai: Giai on chy do.
V giai on AB thng rt ngn nn ngi ta b qua khng kho st, sau giai on
ny t im B th bt u c on nm ngang BC. Lc ny bin dng ca thanh tng ln
r rt nhng lc khng tng. Ta gi giai on ny l giai on chy do. Lc bt u lm
cho vt liu chy do, k hiu Pch. Gi ng sut tng ng vi giai on ny l gii hn
chy:
Pch
ch i vi thp s 3, ch = 240 MN/m2.
F0
on nm ngang trn th gi l din chy do.
c) Giai on th 3: Giai on cng c.
Vt liu t cng c chng li bin dng. Khi lc t n tr s cc i Pb (Pbn)
th c mt ch no trn mu th b tht li. Sau lc P gim xung dn nhng bin
dng vn tng, cho n lc lc P gim n tr s P (Pt) th thanh b t ti ch tht.
b
Gi gii hn bn l b ta c: b = .
F0
i vi thp s 3, b = 420 MN/m2
Khi ng sut trong mu t n tr s b ta xem nh mu b ph hng mc d thc
t n cha b ph hng.
Gii hn t l (tl), gii hn chy (ch), gii hn bn (b) c trng cho tnh cht
chu lc ca vt liu.
Ta thy ng sut php tnh theo cc cng thc trn khng phi l ng sut tht pht
sinh trong mu th nghim, v din tch mt ct thanh thay i lin tc sut thi gian th
nghim, nn ta gi ng sut ny l ng sut quy c. biu
din mi lin h ng sut v bin dng, ta c th v th - (hnh 3.12); th ny
khng ph thuc vo kch thc mu v c dng tng t nh th biu din mi lin h
gia P v l (hnh 3.11).
Tht vy, mun c th - ta ch vic chia tung v honh ca th quan h P
v l cho F0 l l 0.
 th - cho ta thy cc tr s ca tl, ch v b.
Nu lp quan h gia h s gc ca on thng xin trong th - vi cc to
ca mt im bt k N trong gii hn ca on thng , ta c:

tg .


Mt khc theo nh lut Hc: E .

Vy tg = E tc tr s muyn n hi E khi ko (nn) ca vt liu chnh bng h
s gc ca on thng xin trong th - .
Ngoi cc c trng tnh chu lc ca vt liu ta cn hai c trng khc ch tnh
do ca vt liu, l:
- gin di tng i khi t: tnh theo phn trm, k hiu (c l en ta nh):
l l
1 100%
l
Trong : l1 - chiu di phn lm vic ca mu sau khi b t.
l - chiu di phn lm vic ca mu khi cha lm vic.
- tht tng i khi t tnh: theo phn trm k hiu l (c l c xi):
F F
0 1 100%
F0
Trong : F0 - din tch mt ct ca mu lc u khi cha chu lc.
F1 - din tch mt ct ca mu ch b tht, sau khi b t.
Vi mt loi vt liu no v cng ln th vt liu cng do v ngc li. i vi
thp s 3 th 30% v 60%.

3.3.2 Th nghim nn vt liu do P

Khi nn cc vt liu do cc mu th P
nghim thng l hnh tr trn c chiu cao
ln hn ng knh mt cht (hnh 3.12a).
Biu quan h gia l v P nh hnh P ch
(3.12b). Qua biu ta thy, vt liu do khi P tl A
chu nn cng c gii hn t l, gii hn chy
do nhng khng c gii hn bn v lc cng
tng mu th nghim cng xp xung v
ng knh ca n cng tng ln (hnh 3.12a). l
Cn ch n c im ca vt liu do: gii O
hn t l (k c gii hn chy nu vt liu l a) b)
thp) v muyn n hi u c tr s khi ko P
Hnh 3.12
v khi nn xp x bng nhau.

3.3.3. Th nghim ko vt liu gin

Vt liu gin chu ko km nn b ph hng t ngt khi gin di v tht tng
i cn rt nh. Biu c dng ng cong ngay t khi ng sut cn rt nh.
Nhn vo biu ta thy vt liu khng c giai on t l, giai on chy do. Nh vy
i vi vt liu gin ch c gii hn bn:
Pb P
b
F0
Tr s gii hn bn ny so vi tr s gii hn bn ca vt liu
Pb
do l rt thp, tuy vt liu khng c giai on t l nhng trong

l
O
Hnh 3.13
gii hn lm vic thng thng i vi mt s vt liu gin ta vn c th p dng nh lut
Hc c.
Ty theo mc chnh xc khi tnh ton ta c th thay on cong trong mt phn no
ca th bng mt on thng (nt t hnh 3.13) th hin biu ko vt liu gin.

3.3.4. Th nghim nn vt liu gin

i vi vt liu gin khi chu nn cng b ph hng ngay t khi P
bin dng cn rt nh. Biu quan h l v P nh hnh 3.14, t biu
ta thy vt liu gin khi chu nn ch c gii hn bn m thi, nhng
Pb
gii hn bn ny c tr s ln hn gii hn bn khi ko.
Qua cc th nghim trn y, ta c th nu ln nhng im khc nhau
gia vt liu do v vt liu gin: vt liu do pht sinh bin dng
nhiu mi hng, vt liu gin bin dng t hng; vt liu do chu
ko v nn nh nhau, vt liu gin chu nn tt hn chu ko rt nhiu.
l
3.4. Tnh ton trong ko (nn) ng tm O
Hnh 3.14
3.4.1. Khi nim v ng sut cho php - h s an ton
trn nghin cu cc gii hn ca vt liu khi chu lc, ta cn da vo cc gii
hn ny tnh ton cc cu kin tu theo chng lm bng vt liu no, m bo sao
cho an ton v tit kim nht.
Vi vt liu do thng chn ng sut nguy him k hiu o l gii hn chy,
m bo cu kin khi chu lc khng c bin dng ln, cn vi vt liu gin chn ng sut
nguy him l gii hn bn. m bo cho cu kin lm vic c an ton, ta phi hn
ch ng sut ln nht pht sinh trong cu kin, sao cho n khng vt qu mt tr s ch
bng mt phn ng sut nguy him. Tr s ny gi l ng sut cho php, k hiu l [ ] v
tnh theo cng thc:
0 , vi n l h s an ton.
n
Vic la chn h s an ton c ngha v mt k thut cng nh v kinh t.
Thng h s an ton do Nh nc quy nh da vo mt s iu kin sau:
-Tnh cht ca vt liu: vt liu do hay vt liu gin, ng cht hay khng ng
cht.
- iu kin lm vic ca cu kin.
- Tnh cht quan trng, thi gian s dng ca cu kin (vnh vin hay tm thi).
- Mc chnh xc ca cc gi thuyt khi tnh ton v thit k - trnh v
phng php gia cng (hay thi cng).
- Tnh cht ca lc tc dng ln cu kin (lc ng, lc tnh, va chm...).

Bng 3.3. ng sut cho php ca mt s vt liu thng thng.

[ ] tnh bng MN/m2

Vt liu
Ko Nn
Thp xy dng s 3 1,6x102 1,6x102
Thp xy dng s 5 1,4x102 1,4x102
ng (0,3 1,2)x102
Nhm (0,3 0,8)x102
uyara (0,8 1,5)x102
Gang xm (0,28 0,8)x102 (1,2 1,5)x102

3.4.2. iu kin cng -ba bi ton c bn

 Thanh chu ko (nn) ng tm m bo iu kin cng khi ng sut php ln
nht pht sinh trong thanh phi nh hn hay ti a bng ng sut php cho php, ngha l:
N
max (3.7)
F
T iu kin cng (3.7) ta c th gp ba loi bi ton c bn sau:
a) Bi ton kim tra cng :
Khi bit lc dc trong thanh N, din tch mt ct l F v ng sut cho php [].
Thanh m bo cng khi tho mn iu kin:
N
max
F
b) Bi ton chn din tch mt ct F ca thanh khi bit lc dc N v ng sut cho php
[]:
Ta c cng thc xc nh din tch mt ct F ca thanh:
N
F F

c) Bi ton xc nh tr s ln nht ca ti trng m thanh c th chu c theo cng
thc:
N F[] =[ N ]
Di y ta s nghin cu mt v d lm sng t cc vn nu trn.

- V d 3.3: Kim tra cng ca mt thanh g. Trn thanh c cc l khuyt nh hnh

3.15. L trn ng knh d = 8 cm, l ch nht kch thc (4x6) cm Thanh chu lc nn P
= 96 kN, ng sut cho php v nn ca g l []n = 10 MN/m2.
- Bi gii: Ta phi kim tra cng ca thanh mt ct c din tch nh nht v ti mt
ct s pht sinh ng sut php ln nht.
Trong cc mt ct 1-1 v 2-2 i qua cc l khuyt, th mt ct 1-1 nguy him
hn v din tch chu lc ca thanh y nh hn, din tch mt ct ny l: F = (0,18
x 0,12) (0,08 x 0,12) = 0,012 m2.

1 2

P P
18
8

4
1 2 12
Hnh 3.15
96
ng sut ti mt ct nguy him l: 8000 kN/m 2 8 MN/m 2
0,012
ng sut ln nht trong thanh: = 8 MN/m2 < [ ] =10 MN/m2.
Vy thanh m bo cng .

- Th d 3.4: Mt thanh thp trn chu lc ko ng tm P=1,2x102 kN. Tnh ng knh

ti thiu ca thanh, bit ng sut cho php []=1,4x102 MN/m2.
N
- Bi gii: Da vo cng thc (3.8) ta c: F

d 2 1,2 10 2
y: N = P = 1,2x102 kN, hay: 5
d 3,3x10 2 (m) .
4 10
Vy chn ng knh ti thiu ca thanh l d =3,3x10-2 m = 3,3 cm.
- Th d 3.5: Mt thanh tuyt i cng AB. u A c bt bn l c nh vo tng, u
kia chu tc dng ca lc P. Thanh c gi cn bng nh thanh thp trn CB nm ngang
c ng knh d=16 mm (hnh 3.16). Hy xc nh tr s ln nht ca lc P theo iu kin
cng thanh CB bit ng sut cho php ca thanh CB l: [] =1,6x102 MN/m2.
- Bi gii: Thay bn l A bng cc
phn lc XA,YA. Tng tng ct 1.4m
thanh BC bi mt ct 1-1 trn C 1 NBC
B B
thanh BC xut hin lc dc NBC ta 1
c: P

0.8m
P
YA
MA =-1,4P + 0,8NBC = 0
XA
1,4P a) b)
N BC 1,75P A A
0,8
Hnh 3.16
T cng thc (3.9) ta c:
NBC F (0,016) 3,14 1,6 10 32,15 kN
2 3

4
Do lc P cho php l: P
NBC 32,15 18,37 kN .
1,75 1,75
Vy tr s ln nht ca lc P l 18,37kN.

3.4.3. Tnh ng sut c k n trng lng bn thn

Trong cc cng thc tnh ton v ko (nn) ng tm trnh by trn, ta b qua
nh hng ca trng lng cu kin, v trng lng ny thng rt nh so vi ln ca
lc tc dng ln cu kin.
Nhng trong trng hp tnh nhng thanh di, tr ln, tng nng, p, b
myth nh hng ca trng lng cu kin cng rt ng k.
Di y ta s xt trng hp c th .

a) Thanh c mt ct khng i: P+Fl

Gi s c thanh thng ng chiu di
l, din tch mt ct khng i l F. u t
do c lc ko ng tm P tc dng (hnh z
3.17a). Thanh lm bng vt liu c trng +
lng ring . Tm ng sut pht sinh trong N
l

thanh 1 1
Trc ht ta tm lc dc trong thanh. Fz
Ti mt ct bt k 1-1 (hnh 3.17b): N
z

N = P + Fz
Biu N nh hnh 3.18c. P
ng sut pht sinh trn mt ct 1-1 l: a) b) P c)
P Fz P
hay: z Hnh 3.17 3 3
F F D
Do ng sut pht sinh trn thanh cng bin thin dc theo chiu F3
l3

di thanh v c gi tr ln nht ngm. iu kin cng trong

trng hp ny l: 2 C 2
P
max l F2
l2

F
Din tch ti thiu ca thanh tnh theo cng thc: 1 B 1
P
F F F1
.l
l1

P
Hnh 3.18
Ngoi lc ln nht cho php tnh theo cng thc:
P P F ( .l ) .
b) Khi thanh c mt ct thay i tng nc:
Trong phn trn ta thy: nu k n trng lng bn thn thanh th ng sut thay
i dc theo chiu di thanh. Nu ta dng thanh c mt ct khng thay i th u thanh
vt liu cha dng ht kh nng. Do cho ng sut cc mt ct khng chnh lch
nhau lm dng ht kh nng ca vt liu ngi ta lm nhng thanh c mt ct thay i
tng nc (hnh 3.18). ng sut pht sinh trn cc mt ct 1-1, 2-2 v 3-3 ca cc on
thanh AB, BC v CD c gi tr l:
P P lF P lF l F
1 1l1 ; 2 1 1 1 2l2 ; 3 1 1 1 2 2 2 3l3
F1 F2 F2 F3 F3 F3
Ta cng chn cc mt ct F1, F2, F3 sao cho tho mn iu kin l ng sut trn cc
mt ct ti a l bng ng sut cho php:
1 = 2 = 3 = [ ].
Mun vy ch vic thay cc tr s [] vo cc ng thc trn ta s c F1, F2 v F3
nh nht. Ta c:
F1 P ; F2 P 1l1F1 ; F3 P 1l1F1 2l2 F2 .
1l1 2l2 3l3
- Th d 3.6: Mt ct b tng ct thp gm hai on, on mt c din tch l F1= 0,04 m2,
on hai c din tch l mt ct l F2= 0,0625 m2. Ct chu lc nn ng tm P = 20kN.
Hy tnh ng sut ln nht trong tng on ct bit trng lng ring ca b tng = 2500
kG/m3 (hnh3.19a).
-
a) P b)
Bi gii: Trc ht ta tnh lc dc N.
P
Bng phng php mt ct v c biu C
lc dc cho ct nh trn hnh 3.19b. F1 N
3.6m

- ng sut ln nht trn on BC (ti B):

P 20 B P+Fl1
1 l1 25 3,6 590 kN/m 2 F2
F1 0,04
-
4m

( = 2500 kG/m3 = 25 kN/m3).

- ng sut ln nht on AB (ti chn ct): A
P F l 20 25 0,04 3,6 P+F1l1+F2l2
1 1 1 l2 25 4 477,6 kN/m 2
F1 F2 0,04 0,0625 Hnh 3.19

CU HI N TP CHNG 3

1. Th no l thanh chu ko nn ng tm?

2. Nu cch tnh ni lc trn mt ct ngang ca thanh chu ko (nn) ng tm.
3. Biu ni lc l g? Cch v biu ni lc?
4. Vit v gii thch cng thc tnh ng sut trn mt ct ngang?
5. Th no l bin dng dc, bin dng ngang tuyt i v tng i? Vit v gii thch
cng thc tnh bin dng dc tuyt i.
6. Gii thch ba giai on khi th nghim ko vt liu do?
BI TP CHNG 3

1. V biu lc dc, biu ng sut v tnh bin dng di tuyt i ca cc thanh

hnh 3.20, xem nh khi b nn cc thanh khng b cong i. Bit E = 2.102 daN/cm2. B qua
trng lng ca cc thanh.
P1 =20kN

C C C D A

1m

1,2m
1m

1m

1m
C P1 =15kN P2 =50kN
B P1 =10 T B P1 =40kN B P1 =10kN B

1,2m
2m
F=2cm2 F=4cm2 F=4cm2
F=3cm2 F=3cm2
2m

2m

2m
B C P3 =80kN
P2 =20kN

1,2m
1m
A A A A D

P2 =5 T P2 =40kN P2 =5kN P3 =30kN

H1 H2 H3 H4 H5
P1 =10kN P1 =20kN

D D C D
0,2m

E F=10cm2
a
1,2m

1,2m
a
P2 =20kN P
C D
P2 =60kN EF B
2a
0,4m

C C P3 =680daN
C P 1 kN
1,2m

1,2m
P
B P3 =30kN F=4cm 2
P2 =500daN
b
2a

B P3 =70kN B
0,4m

B EF
1,2m

1,2m
F=2cm 2 2P
A
a

A A A A
P P2 kN
P1 =200daN
H6 H7 H8 H9 H10

B C C C C
q=20 kN/m q=5 kN/m
1m

q=20 kN/m q=3T/m

B
4m

2m
4m

EF F=5cm 2 F=4cm 2 F=10cm 2 P2 =20kN

l

F=4cm 2
q B B B
2m

P2 =40kN P2 =20kN P=2T

2m

1m
2m

A A A A A
P1 =40kN P1 =10kN
P1 =40kN
H11 H12 H13 H14 H15
 P1 =3T P=2kN P1 =60kN P1 =30kN

C A A A A
q=15 kN/m q=10 kN/m

2m
q=1 T/m

1m
0,5m
F=4cm 2 B P2 =40kN
F=4cm 2

3m

3m
q=1T/m B

2m
B F=20cm 2 F=4cm 2
F=2cm 2 C

1,5m
P3 =60kN
0,5m

B P2 =3T B P2 =40kN
q=4kN/m

2m
1m

1m
A C C D C
P=2T

H16 H17 H18 H19 H20

Hnh 3.20
2. Gi ABC (hnh 3.21a) thanh AB c F = 10 cm2, thanh BC c F = 6,5 cm2. C hai thanh
u bng gang c: n 900daN / cm 2 K 300daN / cm 2 . Xc nh Q theo iu kin
bn (khi ko v nn).

3. Gi ABC (hnh 3.21b) thanh AB bng thp trn ng knh d c k 1400 daN/cm 2 ,
thanh g vung cnh a c n 130 daN/cm 2 . Ti A treo vt nng P = 50 kN. Xc nh d
v a theo iu kin bn.

4. Cho h thanh chu lc nh hnh v 3.21c. Hy kim tra iu kin bn cho cc thanh bit:
thanh AB c din tch mt ct ngang F1 = 15 cm2; [k] = 16 kN/cm2. Thanh BC c din
tch mt ct ngang F2 = 8 cm2, [n] = 14 kN/cm2.
Bit P = 190 kN.

A B B
A
60
0

P A
0
30

C
b)
a) P
60

B
C C
c) P
Hnh 3.21
 Chng 4
UN NGANG PHNG
4.1. Khi nim
4.1.1. nh ngha v un phng
Ta s xt nhng thanh thng mt ct c trc i q
xng. Trc i xng v trc thanh to thnh mt phng i P1
xng. Nhng thanh s chu un phng khi thanh cn
bng di tc dng ca cc lc nm trong mt phng i m
xng ca thanh, c phng vung gc vi trc ca thanh.
Nhng lc ny l ngu lc, lc tp trung hoc phn b. Mx x
Thanh chu un phng c gi l dm. Mt phng cha O
cc lc v trc dm gi l mt phng ti trng (mt phng z P2
Oyz trn hnh 4.1). Giao tuyn gia mt phng ti trng v Qy m
mt ct ngang gi l ng ti trng (ng Oy trn hnh y Hnh 4.1
4.1). Nu trc dm sau khi b un l mt ng cong nm
trong mt phng qun tnh chnh trung tm th s un gi l un phng. Hnh 4.1 cho ta
mt v d v dm chu un phng. Nh vy: Khi trn mt ct ngang ni lc ch c hai
thnh phn: Mx, Qy hoc My, Qx ta gi thanh chu un ngang phng.
T nh ngha trn ta c th nhn bit c thanh chu un phng da vo ngoi lc
nh sau: khi ngoi lc c phng vung gc vi trc ca thanh v trng vi mt trc i
xng ca mt ct th thanh chu un phng.

4.1.2. Gi ta v phn lc gi ta
Dm c ta trn cc b phn , nhng b phn V V R V R
ny gi l gi ta hay lin kt. C ba loi lin kt m
thng gp l: bn l di ng, bn l c nh v ngm. Hnh H H
4.2 biu th s tnh ton v phn lc ca ba loi lin kt Hnh 4.2
trn. xc nh phn lc gi ta, ta dng cc phng
trnh cn bng tnh hc trong mn CHLT.
Nu s phn lc gi ta ng bng s phng trnh cn bng th ta d dng tm
c cc phn lc, dm gi l dm tnh nh. Nu dm c s phn lc nhiu hn s
phng trnh cn bng tnh hc, ta c dm siu tnh. Trong
chng ny, ta ch nghin cu dm tnh nh.

4.2. Ni lc trong dm chu un ngang phng

4.2.1. Khi nim

Nh nu trn, trong thanh chu un phng ngoi lc nm trong mt phng i xng
yOz, do trn mt ct cc thnh phn ni lc l Qx = 0, My = 0 v Mz = 0. Mt khc
ngoi lc c phng vung gc vi trc thanh nn t phng trnh hnh chiu: z = 0
Nz = 0.
Nh vy: trn mt ct ngang ca thanh chu un phng ch tn ti hai thnh phn
ni lc. l lc ct Qy v mmen un Mx.
n gin, trong phn tm ni lc ca thanh chu un phng ta dng k hiu Q v
M thay cho k hiu Qy v Mx. y
P=4kN VB
a) V A
1
4.2.2. Phng php xc nh Q v M: A
HB
Sau khi xc nh th ton b ngoi lc tc C B
1 3m 1m
dng ln dm c xc nh. Ta s i xc nh ni
lc. y P
b) VA Q c)
A z
m
z
Hnh 4.3
 Gi s c mt dm mt ct c trc i xng v chu tc dng ca lc thng ng P
(hnh 4.3a). Tr s lc P v kch thc ca dm cho trn hnh v. Hy xc nh ni lc ti
mt ct bt k ca dm.
Trc ht ta xc nh phn lc ti cc gi ta A v B. V cc ngoi lc bao gm ti trng P
v cc phn lc lin kt VA,VB v HB l h lc cn bng nn ta c:
mA = 4VB - 4.3 = 0 VB = 3 kN.
mB = -4VA + 4.1 = 0 VA = 1 kN.
z = 0 cho thy phn lc nm ngang HB = 0.
T y ta nh rng phn lc dc trc (nm ngang) ca dm chu un lun bng khng.
tnh ni lc trong dm ta dng phng php mt ct. Tng tng ct dm ti mt ct 1-1
cch gi A mt on z. Ta gi li mt phn dm nghin cu. Gi s ta gi li phn dm
bn tri mt ct 1-1 (hnh 4.3b). phn dm gi li c cn bng th ta phi t vo mt
ct 1-1 nhng ni lc. Nhng ni lc ny phn b trn ton b mt ct. Quy lut phn b
ca chng ta s nghin cu phn sau. Nh nu trn, khi thu gn h ni lc v trng
tm mt ct ta s c hai thnh phn ni lc, l lc ct Q (n v: N) v mmen un M
(n v: Nm).
Phn dm gi li cn bng, nn ni lc v ngoi lc to thnh h lc cn bng. T
iu kin cn bng tnh hc ca phn dm ta c:
Q = VA = 1 (kN).
M = VAz = z (kNm).
Nh vy tr s lc ct Q bng tr s hnh chiu ca ngoi lc VA tc dng ln phn
dm pha tri mt ct 1-1 ln mt ct , tr s mmen un M bng tr s mmen ca ngoi
lc VA ly vi trng trng tm mt ct 1-1.
Nh ta bit chng 1 ni lc trn cng mt mt ct hai phn dm (nm bn
phi v bn tri mt ct) th bng nhau v tr s nhng ngc chiu nhau. Do ti mt ct
1-1 trn phn dm bn phi ca mt ct cng c cc ni lc Q v M bng nhau v tr s
nhng ngc chiu vi vi Q v M mt ct 1-1 trn phn dm bn tri.
Nu trn phn dm ang xt c nhiu ngoi lc tc dng th lc ct Q v mmen un
M ti mt ct no s bng tng i s lc ct Q, mmen un M ti mt ct do tng
ngoi lc tc dng ln phn dm ang xt gy ra.
T phng php mt ct ta rt ra quy tc tnh Q v M ti mt ct bt k ca dm
chu un phng nh sau:
- V tr s:
+ Lc ct Q ti mt mt ct no s bng tng i s hnh chiu ca cc ngoi lc
v mt pha ca mt ct ln mt ct :
Q P q
1pha
i
1pha
i

+ Mmen un M ti mt mt ct no s bng tng i s mmen ca cc ngoi

lc v mt pha ca mt ct i vi trng tm mt ct :
M m
1pha
Pi m
1pha
qi m
1pha
i
Q>0 R
a,
- V du: R Q>0
+ Lc ct Q c du dng ti mt mt ct no ,
nu ngoi lc tc dng ln phn dm xt gi c khuynh R Q<0
b,
hng lm cho phn dm xt gi quay thun chiu kim
Q<0 R
ng h quanh trng tm mt ct ang xt (hnh 4.4a).
Ngc li lc ct Q c du m (hnh 4.4b). M>0
c,
+ Mmen un M c du dng ti mt mt ct no
M>0
, nu ngoi lc phn dm xt gi khuynh hng lm
cho cc th di ca dm b gin, lc xem nh mt ct d, M<0
ang xt b ngm cht (hnh 4.5c). Ngc li M c du m M<0
(hnh 4.5d).
Q>0 M>0
e,
M>0 Q>0
Hnh 4.5
 Tng hp cc trng hp trn hnh 4.5a,b,c,d ta c trng hp ni lc mang du
dng trn mt ct ca dm chu un ngang phng (hnh 4.5e).

4.2.3. V biu Q v M bng phng php lp biu thc

Thng trn nhng mt ct khc nhau ca dm lc ct Q v mmen un M c tr s
v du khc nhau. iu c ngha l M v Q bin i theo v tr mt ct trn trc dm.
Gi z l honh ca mt ct th M v Q l nhng hm s bin thin theo z, k hiu Qz,
Mz. th biu din s bin thin ca Q v M dc theo trc ca dm c gi l biu
ni lc Q, M.
V biu ni lc Q, M l mt bc quan trng trong qa trnh tnh ton dm chu un
phng v qua biu ni lc ta d dng xc nh c cc v tr c tr s lc ct ln nht
Qmax v mmen un ln nht Mmax l nhng mt ct nguy him nht. v biu ni lc
Q v M ta tin hnh cc bc sau y:
a) Xc nh phn lc.
b) Chia dm ra lm nhiu on: ti mi on phi m bo ni lc khng thay i t
ngt. Mun vy ta phi da vo nhng mt ct c t lc hay mmen tp trung hoc c s
thay i t ngt ca lc phn b phn on.
Sau , bng phng php mt ct lp biu thc ni lc Q v M cho mt mt ct bt k
trong tng on .
c) V biu Q v M:
t trc honh (cn gi l trc chun) song song vi trc dm. Trn trc chun dng
nhng tung c ln biu th gi tr ca Q hoc M theo t l xch nht nh. Dng cc
biu thc Q v M lp trn v biu ca chng. Ta qui c:
- Cc tung dng ca biu Q t pha trn trc chun, tung m t pha di
trc chun.
- Tung dng ca biu M t pha di trc chun cn tung m t pha trn
trc chun. Nh vy cng c ngha l tung ca biu M lun t v pha th b gin
ca dm.
Sau y ta s nghin cu mt vi v d v v biu Q, M ca cc dng dm c bn
chu ti trng tp trung, mmen tp trung, chu lc phn b.

- V d 4.1: V biu lc ct Q v mmen un M cho dm ta trn hai

gi bn l A v B chu ti trng P nh hnh 4.6a.
- Bi gii:
a) Xc nh phn lc: P VB
Ngoi lc tc dng gm ti trng P bit cng cc a) V A 1 2 HB
phn lc VA,VB cha bit v thnh phn nm ngang A B
1 C 2
HB = 0, cc phn lc gi thit c chiu hng ln nh a b
hnh v (hnh 4.6a). T iu kin cn bng tnh hc
y y
ca dm ta c:
b) VA Q1 Q2 V
Pa B
mA = VBl - Pa = 0 VB A z z
l M1 M2 B
Pb z 1 z 2
mB = -VAl + Pb = 0 VA
l
b) Phn on v thit lp biu thc ni lc Q v M : Pb/l + Q
Cn c vo ngoi lc tc dng, ta phn dm lm hai c) - Pa/l
on AC v BC (C l im t ca lc P):
- Biu thc ni lc trong on AC:
lp biu thc Q, M ti mt ct bt k trong on
Pab/l M
AC, ta ct dm bng mt ct 1-1 cch gi A mt on d)
z1 (hnh 4.6b), xt phn dm bn tri mt ct (0 z1
a): Hnh 4.6
 Pb
+ Lc ct Q: Q1 VA (1)
l
Q1 c du dng v ngoi lc VA lm cho dm bn tri mt ct quay cng chiu
kim ng h quanh trng tm mt ct ang xt.
+ Mmen un ti mt ct 1-1:
Pb
M1 VA .z1 z1 (2)
l
M1 c du dng v ngoi lc VA lm cho th di ca dm b gin.
Khi z1 > a tc l mt ct vt qua im C lc ny ngoi lc trn mt ct khng
ch c VA m cn c lc P, do biu thc (1) v (2) khng dng c na v ti im C
ni lc trong dm thay i t ngt. Chnh v vy m ta phi chia dm ra lm hai on v
im C l ranh gii gia hai on.
- Biu thc ni lc trong on CB:
tnh ni lc ti mt ct bt k 2-2 cch gi B mt on z2 (0 z2 b). Xt phn
dm bn phi mt ct (hnh 4.7b), ta tm c:
Pa
+ Lc ct Q ti mt ct 2-2: Q2 = -VB = (3)
l
Lc ct Q2 c du m v ngoi lc VB lm cho phn dm ang xt quay ngc chiu kim
ng h.
Pa
+ Mmen un ti mt ct 2-2: M2 = VB.z2 = z2 (4)
l
M2 cng c du dng.
c) V biu Q v M:
-Trong on AC:
Khi mt ct 1-1 thay i t v tr A n C ngha l 0 z1 a th: theo (1) lc ct Q1 l hng
s, do biu Q1 l ng thng song song vi trc chun (trc z) c tung bng tung
ny t pha trn trc chun v Q1 > 0 (hnh 4.6c). Theo (2) mmen un M1 l hm bc
nht ca z1, do ng biu din l ng thng xin, c xc nh bng 2 im vi:
z1 = 0 (ng vi im A) M = 0.
ab
z1 = a (ng vi im C) M P .
l
V tung ca im M t pha di trc chun (hnh 4.7d).
- Trong on CB:
Theo (3) lc ct Q(z2) l hng s nn ng biu din l ng thng song song vi trc
chun. Cc tung ca biu t pha di trc chun v Q2 < 0 (hnh 4.6c). Theo (4)
mmen un M2 l hm bc nht theo z2, ng biu din cng l ng thng xin c
xc nh bi hai im:
im B vi z2 = 0 M = 0.
ab
im C vi z2 = b M P .
l
V tung ca biu M cng t pha di trc chun (hnh 4.6d).
Khi v xong biu ta k nhng ng gch theo phng vung gc vi trc
chun (trc dm) v t du vo biu Q, ring biu mmen khng ghi du (v biu
mmen c v theo th b gin).
T biu ni lc v trn ta thy:
+ Mt ct c ni lc Q ln nht nm trong on AC vi tr s:
b
Q max P (nu b > a).
l
+ Mmen un ln nht ta mt ct C c tr s:
 ab
M max P
l
* Ch :
1. Ti mt ct c lc tp trung VA,VB v P biu Q c bc nhy, hng ca
bc nhy cng chiu hng lc tp trung nu xt t tri sang v ngc li. Tr s tuyt
i ca cc bc nhy ny bng tr s ca cc lc VA,VB, P v ti biu M gy khc.
2. Nu lc tp trung t ti gia dm (a =b= l/2) th lc ct ln nht:
P
Qmax =
2
V mmen ln nht ti gia dm (z = l/2) l :
l
Mmax = P
4
- Th d 4.2: V biu lc ct Q v mmen un M cho dm chu ti trng phn b u
vi cng phn b q nh hnh 4.7a.
- Bi gii: a) Xc nh phn lc: 1 R q VB
VA
Ta xc nh phn lc ti gi A v B ca a)
dm, phn lc ti gi A l VA, phn lc ti gi B l VB. A B
Hp lc ca ti trng phn b u: R = ql t ti chnh z 1
l
gia dm. Vit cc phng trnh cn bng tnh hc cho
dm ta c: ql/2 + Q
l ql
m A VBl ql 2 0 VB 2 b) C - D
ql/2
l ql
m B VAl ql 2 0 VA 2 E I
c)
ql F H ql /8 G
2
M
(ta d dng nhn thy phn lc VA = VB = v dm
2 Hnh 4.7
chu ti trng i xng).
b) Phn on v thit lp biu thc Q v M:
Ta thy trong sut chiu di dm, t A n B ngoi lc khng thay i t ngt do
dm ch c mt on.
xc nh ni lc cho dm ta ct dm ti mt ct 1-1 cch gi A mt on z, phn
dm bn tri mt ct chu tc dng ca cc ngoi lc l phn lc VA v lc phn b u
trn chiu di z c hp lc l qz. Do , ta c:
ql l
Q(z) = VA - qz = qz q ( z)
2 2
z ql qz 2
M(z) = VAz - q z z
2 2 2
c) V biu ni lc Q v M:
- Lc ct Q l hm bc nht theo z nn ng biu din l ng thng (hnh 4.7b)
c xc nh bi 2 im:
ql ql
Ti z = 0 (im C): Q = . Ti z = l (im D): Q = .
2 2
- Mmen un M l hm bc hai theo z nn biu M l ng Parabol bc 2 (hnh
4.7c). v biu cn xc nh mt s im sau:
l 3ql 2
Ti z = 0 (im E): M = 0; Ti z = (im F): M
4 32
l ql 2 3 3ql 2
Ti z = (im H): M ; Ti z = .l (im G): M
2 8 4 32
Ti z = l (im I): M = 0.
 * Cn c vo biu Q v M. Ta nhn thy:
l
- Ti mt ct chnh gia dm (z = ) ta c lc ct Q = 0 v mmen t tr s ln nht :
2
2
ql
Mmax =
8
ql
- Mt ct ti gi A v B lc ct t tr s ln nht: Q max .
2

- Th d 4.3: V biu lc ct v mmen un cho dm chu lc tc dng ca mmen tp

trung nh hnh v (hnh 4.8a).
- Bi gii: a) Xc nh phn lc:
xc nh phn lc VA, VB ti gi A v m VB
a) VA 1 2
B ta da vo cc phng trnh cn bng tnh hc sau: A
m 1 C 2 B
mA = - VBl + m = 0 VB = . a b
l l
m b)
mB = - VAl + m = 0 VA = .
l
b) Phn on v vit biu thc ni lc cho cc
m/l +
on: Q
-Ta chia dm lm hai on AC v CB (im C l c) M mb
l
ranh gii gia hai on) v ti C c mmen tp trung: Hnh 4.9 ma
+ Biu thc ni lc Q, M cho on AC: l
Ct dm ti mt ct 1-1 cch gi A mt on z1,
xt phn dm bn tri mt ct ta c:
Hnh 4.8
m m z1
Q(z1) = VA = ; M(z1) =VAxz1 = .
l l
Mt ct 1-1 thay i t A n C, hay l honh z1 bin thin: 0 z1 a.
+ Biu thc ni lc Q, M cho on CB: ct dm ti mt ct 2-2 cch gi B mt
khong z2 (hnh 4.8a), xt dm bn phi mt ct ta c:
m m z2
Q(z2) = VB = ; M(z2) = -VB xz2 = -
l l
Honh z2 ca mt ct di chuyn t B n C ngha l 0 z2 b.
c) V biu ni lc:
T cc biu thc ni lc ca hai on ta thy: trong hai on AC v CB, lc ct Q
l hng s, biu l ng thng song song vi trc chun (hnh 4.9b) vi tung bng
m
. Biu mmen trong tng on l hm bc nht theo z. Biu M l ng xin c
l
th l:
Khi z1 = 0 (ti im A): M = 0.
ma
Khi z1 = a (ti bn tri im C): M= .
l
Khi z2 = 0 (ti im B): M = 0.
mb
Khi z2 = b (ti bn tri im C): M=- .
l
Biu c v trn hnh 4.8c. Nhn vo biu Q, M ta thy:
m
+ Lc ct ln nht: Qmax = .
l
ma nu a > b.
+Tr s mmen un ln nht: M max
l
* Ch : mt ct c mmen tp trung biu mmen c bc nhy. Nu xt t tri qua
phi gp mmen quay thun chiu kim ng h th bc nhy i hng xung v ngc
li. Nu xt t phi qua tri th ngc li. Tr s tuyt i ca bc nhy ng bng tr s
mmen tp trung. Nhng ti mt ct c mmen tp trung biu lc ct khng c g thay
i.

- V d 4.4: V biu ni lc Q, M cho dm chu tc dng ca lc phn b nh hnh v

(hnh 4.9a).
- Bi gii: a) Xc nh phn lc: 2l/3 l/3
xc nh phn lc ta thay th lc 1 R q
ql a) A
phn b tam gic bng hp lc R = t ti trng 1 B
2 l
tm C ca tam gic. T phng trnh cn bng, ta c: VA VB
ql 2l y
mA = VB l 0 VB ql . q z Qz
2 3 3 b) A z
ql l q l M
mB = - VA l 0 VA . z z
2 3 6 VA
b) Phn on v lp biu thc ni lc Q, M: Q
y dm ch c mt on, tm ni lc ti ql/6 +
mt ct bt k ta ct dm ti mt ct cch A mt c) 3l/3 - ql/3
on z. Phn dm bn tri mt ct chu tc dng ca
cc ngoi lc l phn lc VA v hp lc ca lc phn
b trong on z c tr s bng din tch tam gic All
(hnh 4.10b) i qua trng tm tam gic . Ni lc ti d)
mt ct 1-1 l:
0.0641ql 2 M
z Hnh 4.9
Q(z) = VA q z v M(z) =
2
z z
VA z q z
2 3
Cng ca lc phn b q(z), bin thin bc nht theo z ta c th tnh q(z) da vo tam
qz z qz
gic ng dng: qz
q l l
Thay tr s q(z) vo biu thc Q v M ta c:
ql qz 2
Qz
6 2l
(0 z l )
ql q 3
Mz z z
6 6l
c) V biu Q v M:
T biu ni lc trn ta thy biu Q l hm bc 2 v biu M l hm bc 3
theo z. v ta da vo mt s im:
ql
Khi z = 0 (ti A) th: Q = ; M = 0.
6
l ql
Khi z = th: Q ; M = 0,025ql2
2 24
3
Khi z = l th: Q = 0; M = 0,0641ql2
3
ql
Khi z =1 th: Q ; M = 0.
3
Biu Q v M c v trn hnh 4.9c,d.
3
Honh z = l ng vi mt ct Q = 0 v mmen un M t cc i.
3
Honh c xc nh nh sau:
dM ql qz 2 3
0 z= l c Q = 0.
dz 6 2l 3
Nh vy mmen un ln nht: Mmax = M l 3 0,0641ql 2 .
(z )
3

3
Ti mt ct z = l c Q = 0
3
l
Ti mt ct z = (gia dm) mmen un: M l 0,0625ql 2
2 (z )
2
Tr s mmen un ny ch km tr s cc i l 2,4%. Do tin cho vic tnh ton, ta
c th coi mt ct gia dm c gi tr mmen ln nht v bng 0,0625q/l2.

- Th d 4.5: V biu lc ct Q v mmen un M ca dm cngxon chu ti trng phn

b u dc theo trc dm (hnh 4.10a).
- Bi gii: Dng mt ct 1-1 cch mt t do mt on z (hnh 4.10a) xt phn dm bn
tri mt ct, ni lc trn mt ct l:
Q(z) = -qz;
z qz 2 1 q
M(z) = qz vi ( 0 z l ).
2 2 a)
z 1
Nhn vo biu thc ni lc ta thy: lc ct Q l hm l
bc nht theo z cn mmen un M l hm bc 2 theo z.
Ta i tnh tr s Q v M ti cc mt ct sau:
b) - ql
Khi z = 0 Q = 0; M = 0. Q
2
l ql ql
Khi z = Q ; M .
2 2 8 2

Khi z = l Q = - ql ; M = - ql /2 . 2 c) M ql
2
Biu Q v M c v trn hnh 4.10b,c.
Ti mt ct ngm c ni lc ln nht: Q max ql ; Hnh 4.10
ql 2
M max .
2
T bi ton ny rt ra nhn xt: Khi v biu Q v M ca dm cngxon ta khng cn
xc nh phn lc m xt t pha u t do vo.

4.3. nh l Giurapxki v ng dng ca n

Trong mt dm chu un, gia lc ct Q, mmen un M v cng ti trng phn
b q c mt mi lin h ton hc. Ta s nghin cu mi lin h :

4.3.1 nh l 1 2 q(z)
P1 P2
Cho mt dm t trn hai gi A v B, chu ti
trng bt k nh hnh 4.11a. a) A B
Ta qui c cng ti trng phn b q(z) s c 1 2
z dz
du dng nu n hng t di ln trn v c du
m trong trng hp ngc li. Trn hnh 4.11a gi y
thit q(z) hng ln. Trong on dm chu lc phn q(z)
b, xt hai mt ct bt k 1-1 v 2-2 cch gi A mt M M+dM
b) z
O
Q dz Q+dQ

Hnh 4.11
on l z v (z + dz). Ta tch on dz ra khi dm (hnh 4.11b). Trn mt ct 1-1 c ni
lc l Q, M; trn mt ct 2-2 c ni lc l Q + dQ v M + dM. V on dm dz rt ngn ta
c th xem q(z) phn b u trn dz v c hp lc q(z)dz Gi y l trc thng ng, vit
phng trnh cn bng cho on thanh ny, ta c:
y = Q - (Q + dQ) + q(z)dz = 0
dz dz
m 0 M (M dM) Q 2 (Q dQ) 2 0
dQ
T phng trnh th nht ta rt ra c: q (z) (4.1)
dz
dz
T phng trnh th hai, sau khi b qua lng VCB bc hai: dQ , ta c:
2
dM
Q (4.2)
dz
dM 2
T (4.1) v (4.2) ta suy ra c: q(z) (4.3)
dz 2
Cc cng thc (4.1), (4.2) v (4.3) c mt ngha rt quan trng, cng l cc cng
thc biu th ni dung nh l Giurapxki. nh l Giurapxki pht biu nh sau:
- o hm cp mt i vi z ca lc ct Q ti mt mt ct no bng cng ca
dQ
ti trng phn b: q (z)
dz
- o hm cp mt i vi z ca mmen un M ti mt mt ct no bng lc ct Q
dM
ti mt ct : Q
dz
- o hm cp hai i vi z ca mmen un M ti mt mt ct no bng cng
dM 2
ti trng phn b q(z) ti mt ct : q(z)
dz 2
4.3.2. ng dng ca nh l
Cc lin h nu trn gi mt vai tr quan trng trong vic v v kim tra cc biu
Q v M. Thc vy, da vo cc lin h trn ta c th pht biu mt s tnh cht quan
trng sau:

dQ
a) Nu trn mt on dm khng c ti trng phn b [q(z) = 0] ngha l 0;
dz
dM 2
0 th lc ct Q s l mt hng s v mn men un M s l mt hm bc nht trong
dz 2
on . Do biu Q l ng thng song song vi trc chun v biu mmen s
l ng thng xin so vi trc chun. V d nh biu (hnh 4.6c,d). Trong trng
hp c bit, nu Q = 0 th M l hng s v biu M l ng thng song song vi trc
chun.

b) Nu trn on dm c lc phn b u [q(z) = const], th trong on , lc ct s l

hm bc nht, cn mmen un M s l hm bc hai. Do , biu Q l ng thng xin,
biu M l mt Parabol bc hai. V d nh biu (hnh 4.7b,c).
Trong trng hp ny, ti mt ct c Q = 0 th M s qua cc tr. Nu Q i du t dng
sang m, M s qua cc i v nu Q i du t m sang dng, M s qua cc tiu.
c) Nu trn on dm c lc phn b theo ng bc nht, th lc ct Q l hm bc
hai, mmen un M l hm bc ba (hnh 4.9). Ti mt ct c q =0 th Q qua cc tr v M
qua im un. Ti mt ct c Q = 0 th M qua cc tr.
4.4. V biu ni lc Q v M bng phng php nhn xt v phng php
cng tc dng
4.4.1 V biu Q v M bng phng php nhn xt
Khi v biu ni lc, ngi ta lm theo cc bc ni trong phn 4.2. Tc l sau
khi xc nh phn lc, lp biu thc Q(z), M(z) v cn c vo v biu . Tuy nhin,
c th da vo cc nhn xt rt ra cc v d trong 4.2 v da vo cc tnh cht ni
trong 4.3 (nh l Giurapxki) tm ra phng php v biu Q, M nhanh nht. l
phng php v biu Q, M theo nhng im c bit (cn gi l phng php v
nhanh). Sau y, ta s trnh by c th phng php .
Mun v biu Q, M theo nhng im c bit, ta cn theo cc quy tc sau y: v
biu t nt tri sang nt phi ca dm, ng biu din bao gi cng xut pht t trc
chun (trc honh) v cui cng cng tr v trc chun.
1. Khi v biu Q:
- Ti mt ct c lc tp trung th biu Q c bc nhy. Tr s tuyt i ca bc
nhy bng tr s ca lc tp trung, hng ca bc nhy trng vi hng ca lc tp trung.
- Ti mt ct c mmen tp trung biu Q khng c g thay i.
- Nu trn on dm khng c lc phn b (q = 0) th biu Q l mt ng
thng song song vi trc z (trc chun) trong on .
- Nu trn on dm c lc phn b u (q = hng s) th biu Q l mt ng
thng xin theo hng ti trng q trong on . Tr s lc ct Q trong on s bin i,
lng bin i ca lc ct gia hai mt ct bt k bng hp lc ca ti trng phn b trong
on dm gii hn bi hai mt ct . V d, hnh 4.12: trong on dm chu ti trng
phn b u hng xung nn biu Q l ng thng xin hng xung (k t tri sang
phi) lng bin i ca lc ct Q gia hai mt ct cui v u on a l:
Q 2 Q1 qa
Lng bin i lc ct trong on b l: 0 Q1 qb
Q1
Do : b (4.4)
q
Hoc ta c th tnh gi tr lc ct theo cng thc: Qph = Qtr + Fq (*)
Trong : Qph, Qtr lc ct bn phi v bn tri on ang xt.
Fq - din tch ti trng phn b trong on ang xt. Du ca Fq
c quy nh nh sau: Fq > 0 khi lc phn b hng ln trn v ngc li Fq < 0 khi lc
phn b hng xung di.
* Ch : Ti v tr c lc tp trung cn tnh Qph v Qtr im .
2. Khi v biu mmen:
v biu mmen ta tnh tr s mmen un M ti cc a) q
mt ct gii hn nhng on dm m ta phn chia v
biu ni lc. Ring v tr c mmen tp trung th cn tnh a
mmen M ti hai mt ct bn tri v bn phi v tr . Ngoi
b) Q1
ra cn c nhng ch sau:
- Ti mt ct c lc tp trung biu mmen M b gy Q2
khc. b
- Ti mt ct c mmen tp trung biu mmen M c c)
bc nhy. Tr s tuyt i ca bc nhy bng tr s ca
mmen tp trung. Hng bc nhy s i xung nu mmen
tp trung quay thun chiu kim ng h v hng bc nhy
M max
i ln trong trng hp ngc li.
- Trong on dm khng c lc phn b (q = 0) biu Hnh 4.12
M l ng thng nm ngang (nu Q = 0) hoc ng thng xin (nu Q 0).
 - Trong on dm c lc phn b u (q = const) biu M l mt ng Parabol bc
hai. ng cong ny s li v pha di nu q hng xung di v ngc li. im cc
tr ca Parabol ng vi im m biu Q ct trc honh, tc l vi mt ct c Q = 0 (hnh
4.12c) v c v tr xc nh bi biu thc (4.4).
y, ta c th nu ra cch tnh tr s mmen M ti cc mt ct gii hn cc on
dm m ta phn chia theo cch sau:
+ Tr s mmen un M ti mt mt ct no s bng tng din tch biu Q v
mt pha ca mt ct, cng hoc tr mmen tp trung (nu c):
M = FQ mo
+ Nu ly din tch biu Q v pha tri mt ct th du ca mmen cng du vi
lc ct, nu ly din tch biu Q v phi mt ct th du ca mmen ngc du vi lc
ct.
Cng vi mmen tp trung nu mmen tp trung quay thun chiu kim ng h,
tr i mmen tp trung trong trng hp ngc li.
Hoc ta c th tnh gi tr mmen theo cng thc: Mph = Mtr + FQ (**)
Trong : Mph, Mtr mmen bn phi v bn tri on ang xt.
FQ - din tch biu lc ct trong on ang xt. Du ca FQ c ly
theo du biu lc ct.
* Ch : Ti v tr c mmen tp trung cn tnh Mph v Mtr im .
Sau y l v d lm sng t cc vn nu trn.

- V d 4.6: Cho mt dm chu tc dng ca ti trng nh hnh v (4.13a). V biu ni

lc Q, M theo cc im c bit. Bit q = 10 kN/m, mo = qa2 = 40 kNm, khong cch AC =
2a, CB = a; vi a = 2m.
- Gii: a) Xc nh phn lc:
T iu kin cn bng ca dm AB, ta VA q m0 VB
a)
d dng tm c phn lc VA,VB: A B
C
2a 2a a
mA = 2qa m 0 3aVB 0
2 A1
2a 2 qa 2 Q
VB =
3a
qa 20 kN 20 + E C B
b) A
2a
- 20
mB = 2qa a m 0 3aVA 0 M C1 B1
2a
A E C2 B
4qa 2 m 0 4qa 2 qa 2
VA = qa 20 kN c)
3a 3a 20 40
b) Phn on v v biu ni lc Q, M cho tng C3
on:
Hnh 4.13
Trong trng hp ny ta phn dm thnh hai on AC
v CB. v biu Q, M k cc trc chun song song vi trc thanh z, h cc ng
ging phn chia ranh gii cc on.
- V biu Q:
Ta v t nt tri sang nt phi ca dm. Ta thy ti A c lc tp trung l phn lc
VA hng ln trn, nn t A trn trc chun (trc honh) ta dng on AA1 hng t di
ln. ln AA1 biu th lc ct Q ti mt ct A v c gi tr bng VA = 20 kN. Trong on
AC dm chu ti trng phn b u hng xung nn biu Q l ng thng xin A1C1
hng xung.V hp lc ca lc phn b trong on AC l 104 = 40 kN m tung ca
im A1 l 20 kN nn tung ca C1 l 20 kN. Ti im C c mmen tp trung mo nhng
biu Q khng thay i v mmen tp trung khng nh hng ti biu lc ct.
Trong on CB khng c ti trng phn b nn biu Q l on thng C1B1 song
song vi trc chun. Ti B dm chu lc tp trung l phn lc VB = 20 kN hng ln trn
nn biu Q c bc nhy t di ln trn l on B1B v B1B = 20 kN. Biu Q trn
hnh 4.13b.
- V biu M:
+ Trong on AC biu M l Parabol bc 2 li v pha di. Ta tnh tr s mmen
un trong on ny.
Ti mt ct A: mA = 0 ta c im A vi tung bng 0 trn biu M.
Ti mt ct E biu M cc i v ti im c Q = 0. Theo (4.4) ta tnh c
20
chiu di on b: b 2m .Vy tr s m men ti E l:
10
1
M E 20 2 20 kNm.
2
Ta ly din tch biu Q bn tri E, lc ct Q c du dng nn mmen ME mang du
dng tr s ME ng bng din tch tam gic AA1E. Tung EE1 = 20 kNm t di trc
chun. ln EE1 biu th mmen mt ct E.
Ti mt ct st bn tri im C ta c:
1 1
Mctr = 20 2 20 2 0
2 2
(Mctr= din tch tam gic AA1E = din tch tam gic EC1C ). Ta c im Cz vi tung
bng 0 trn biu M. Vi 3 im c bit A, E1 v C2 ta cng v ng Parapol
bc 2 biu din th M trong on AC.
+ Trong on CB: ti mt ct st bn phi C c mmen tp trung mo = 40 kNm quay
thun chiu kim ng h, do biu M c bc nhy t trn xung, tr s tuyt i ca
bc nhy ng bng 40 kNm, ln C2C3 biu th cho bc nhy ca mo v bng:
1 1
Mcph = 20 2 20 2 40 40 kNm
2 2
Ti mt ct B c mmen MB = 0. im B ng vi tung bng 0 trn biu M.
Ni C3 vi B bng ng thng ta c biu M trong on CB. Biu M nh trn
hnh 4.13c.

4.4.2. V biu Q, M bng phng php cng tc dng

Khi dm chu tc dng ca nhiu ti trng, nu dng phng php nh nu
trn, ta hon ton v c biu ni lc cho dm. Nhng trong trng hp ny, nu ta
dng phng php cng tc dng th vic v biu s n gin hn. Ta hy xt mt th
d sau y:

- Th d 4.7: V biu ni lc cho dm chu ti trng nh hnh 4.15a.

- Bi gii: Ta c th coi tc dng ca lc phn b v lc tp trung i vi dm (hnh
4.14a) bng tng cc tc dng ring bit ca lc phn b (hnh 4.14b) v lc tp trung
(hnh 4.14c) i vi dm .
- i vi dm chu lc phn b u ta v biu ni lc th d 4.2 (hnh 4.7b, c).
 - i vi dm chu lc tp trung ta v c
P=50kN q=10kN/m
biu ni lc th d 4.1 (hnh 4.6c,d). c c
tung ca biu ni lc (Q hoc M) ca dm hnh a) A B
4.14a ta cng i s cc tung tng ng ca biu 4m 4m
ni lc ca dm hnh 4.14b v 4.14c. l ni q
dung ca phng php cng tc dng. Do , ta cng b) A
biu hnh 4.7b vi biu hnh 4.6c, ta c B
biu lc ct Q ca dm cho (hnh 4.14d). Vi P
biu mmen un M ta cng lm tng t nh vy. c) A B
Cng biu hnh 4.7c vi biu hnh 4.6d ta
s c biu mmen un M ca dm cho trn
hnh 4.14e. Nh vy lc ct Q ln nht pht sinh ti ql/2
+ Q
mt ct hai u dm: P /2
P q.l d) - ql/2
Qmax P /2
2 2
V mmen un ln nht pht sinh ti mt ct gia Pl/4
nhp:
Pl ql 2 e)
M max
2
q l /8 M
4 8
Hnh 4.14
- Th d 4.8: Xc nh ni lc ln nht Mmax, Qmax trong dm chu lc phn b hnh
4.16a.
- Bi gii: i vi tc dng ca lc phn b hnh thang (hnh 4.15a) ta c th xem bng
tng tc dng ca lc phn b u (hnh 4.15b) vi lc phn b tam gic (hnh 4.15c). Vi
mi loi dm , ta v c biu ni lc th d 4.2 v th d 4.4
- Vi dm chu lc phn b u mt ct c lc ct ln nht ti hai u dm:
ql 2q
QA = QB = q
2 a) A
V mt ct c mmen ln nht ti gia nhp: B
l
ql 2 q
Mmax =
8 b) A
- Vi dm chu lc phn b tam gic mt ct c B
lc ct ln nht ti gi B: l
ql q
QB = c) A
3 B
V mt ct c mmen ln nht ti gia nhp: Mmax l
ql 2 Hnh 4.15

16
Do dng phng php cng tc dng ta thy vi dm chu lc phn b hnh thang mt
ql ql 5
ct c lc ct ln nht ti gi B: Qmax = ql
2 3 6
V mmen un pht sinh ti mt ct gia nhp:
P P VB
ql 2 ql 2 3ql 2 a) VA
M= A
8 16 16 C C B
z
a a
4.5. ng sut php trn mt ct ngang ca dm l
chu un phng b)
P + Qy
4.5.1. Khi nim v un thun tu
- P
c)
Pa Mx
Hnh 4.16
 Ta nghin cu mt dm chu ti trng nh hnh v (hnh 4.16a). Sau khi v biu
lc ct Q(z) v mmen un M(z), ta thy gi tr lc ct v mmen un ti mt mt ct bt
k trong on CD l:
Q(z) = 0
M(z) = P a = const.
Nu trong mt on dm lc ct bng khng v mmen un bng hng s th ngi
ta ni on dm chu un thun tu.
Nh vy: Dm chu un thun tu phng khi trn mi mt ct ngang ca dm lc ct bng
khng cn mmen un l mt hng s.
Vy on dm CD chu un thun tu.
4.5.2. ng sut trong dm chu un thun tu.
a) Quan st bin dng:
tin cho vic quan st bin dng ta xt mt on thanh thng chu un hnh ch
nht nm gia hai mt ct 1-1 v 2-2 (hnh 4.17a). mt bn ca thanh v nhng ng
thng song song vi trc thanh biu th cho nhng th dc v nhng ng thng vung
gc vi trc thanh biu th cho cc mt ct, nhng ng ny to thnh nhng li ch
nht nh (hnh 4.18a). Sau khi thanh b un, ta thy:
- Nhng ng thng v vung
gc vi trc thanh vn l ng thng v
P P
1 2
vung gc vi trc thanh b un cong.
- Nhng ng thng k song
song vi trc thanh tr thnh nhng ng a)
cong ng dng vi trc thanh b un A B
1 2
cong.
T , nu gi thit bin dng bn trong 1 2
thanh tng t nh nhng bin dng trn Mx Mx
mt ngoi th ta i n kt lun sau: b)
1. Cc mt ct ca dm trc v 1 2
sau khi b un u phng v vung gc vi
trc dm. Hnh 4.17
2. Khi dm b un, do cc th dc ca thanh thay i chiu di mt cch lin tc t
mt lm n mt li ca dm, nn t nhng th b co dn n nhng th b gin th no
cng qua mt lp th c chiu di khng thay i, lp th ny gi l lp trung ho. Lp
trung ho phn cch phn ko vo phn nn ca dm. Giao tuyn ca lp trung ho vi
mt ct l mt ng thng vung gc vi mt phng ti trng. Giao tuyn gi l ng
trung ho hay trc trung ho ca mt ct khi dm b un mt ct ca n s quay quanh trc
trung ho (hnh 4.18).
3. V cc gc vung ca mi hnh ch m Mt ct
nht nh k trn mt bn ca dm vn gi l gc
vung, nn r rng khng pht sinh bin dng
trt trn mt ct. Do trn mt ct ca dm
chu un thun tu ch c ng sut php, khng m
c ng sut tip. Lp trung ho Trc trung ho
b) Cng thc tnh ng sut php ti mt im
bt k trn mt ct: Hnh 4.18
Ta xt mt phn dm c gii hn bi hai mt ct m-m v n-n cch nhau mt
khong dz (hnh 4.19a). Theo nhn xt v mt ct phng th sau khi dm chu un thun
tu cc mt ct m-m v n-n vn phng nhng xoay i quanh cc trc trung ho tng ng
v hp vi nhau mt gc d (hnh 4.19b). Xt AB nm trn lp trung ho v th IK cch
lp trung ho mt khong y. Sau khi dm b un, th trung ho AB d b un cong vi bn
knh vn khng thay i chiu di:
 AB = dz = d
Cn th IK tr thnh I K v c chiu di bng I ' K ' ( y)d . Trc khi bin dng
' '

chiu di th IK bng chiu di th AB (hnh 4.19a) nn bin dng di tuyt i ca th IK

l:
(IK) = IK - IK = ( + y)d - d m n
(IK) = yd
Bin dng di tng i ca th IK l: A B

y
(IK) yd y a) I K
m n
IK d dz
Theo nh lut Hc, ta c: = E
Trong : E l muyn n hi khi ko (hoc nn)
ca vt liu.
y E
d
Nhng: , nn y (4.5)

b)
Cng thc (4.5) cho ta thy ng sut php t l thun
vi y. Hnh 4.20 biu th s phn b sut php trn mt m n
ct ch nht ca dm chu un thun tu (vi M > 0). A B
Nhng im trn trc trung ho c ng sut = 0. Tuy M M
I K

y
nhin cng thc (4.5) mi cho ta thy s phn b ng m n
sut php trn mt ct, m cha tnh c tr s v
Hnh 4.19
cha bit bn knh cong . Mun tnh c tr s ng
sut php ti mt im bt k ta cn tm mi lin h gia v mmen un M.
Trn mt ct m-m, ly giao tuyn ca mt phng i
xng ca dm vi mt ct lm trc y (chiu dng Mt ct
hng t di ln), ly trc trung ho lm trc x (v tr
trc ny xem nh cha bit) v trc z thng gc vi mt
phng xOy (hnh 4.21b).
Ta ly mt vi phn din tch dF xung quanh mt im
bt k c khong cch n hai trc l x v y. Trc trung ho
Ta xem ng sut phn b u trn dF. Hp lc sinh Hnh 4.20
ra trn dF l dF. V dm chu un thun tu (trn mt
ct ch c mmen un) nn tng nhng phn t ni lc dF trn ton b mt ct phi bng
khng.
Tc l: dF 0
F
(4.6)

E
Thay theo (4.5) ta c: ydF 0 .
F
E E
F
V l hng s khi ly tch phn trn ton b mt ct F ta c: ydF 0

Biu thc ydF l mmen tnh Sx ca mt ct i vi trc trung ho x, nn ng thc c
E E
dng: Sx 0 . Ta thy: 0 nn Sx = 0.

iu c ngha l mmen tnh ca mt ct i vi trc trung ho x bng khng. Vy trc
trung ho i qua trng tm ca mt ct.V trc trung ho x vung gc vi mt mt phng
ti trng, tc l vung gc vi trc i xng y ca mt ct nn xOy l h trc qun tnh
chnh trung tm ca mt ct.
Mt khc phn t ni lc xdF gy mmen un i vi trc x l:
dMx = dFy.
Nn ni lc phn b trn ton b mt ct F m
s gy ra: z z
Mx = ydF (4.7)
F z m
y
Thay theo (4.5) ta c: Trc trung ho
y
E x
M x y 2 dF (4.8) z
F
x

y
Mx chnh l mmen un ti mt ct ang xt
x dF
a cc hng s ra ngoi du tch phn ta c: Mt phng i xng
E
M x y 2 dF (4.9) Hnh 4.21
F
y dF l mmen qun tnh Jx ca mt ct i vi trc trung ho nn:
2
V
F
E
Mx Jx (4.10)

1 Mx
Do : (4.11)
EJ x
1
T s gi l cong ca trc dm.

T (4.11) ta thy cong ca dm chu un thun tu t l thun vi mmen un
v t l nghch vi EJx.
Nu EJx cng ln th cong cng b, nn ngi ta gi EJx l cng khi un ca
dm.
1 M
Thay gi tr (4.11) v (4.5) ta c: x y
Jx
Khi dm chu un, nhng im bt k trn mt ct c th nm trong min chu ko
hoc trong min chu nn, nn cng thc tng qut xc nh ng sut cho mt im bt
k ca dm chu un thun tu l:
M
x y (4.12)
Jx
Trong cng thc (4.12):
- Mx l tr s tuyt i ca mmen un tc dng ln mt ct ang xt.
- Jx l mmen qun tnh ca mt ct i vi trc trung ho x.
- y l khong cch t im tnh n trc trung ho ca mt ct.
Cng thc ly du (+) nu im tnh ng sut nm trong min chu ko, ly du (-) nu
im tnh ng sut nm trong min chu nn.
T kt qu trn ta c th kt lun:
ng sut php mt im bt k trn mt ct ca dm chu un, t l thun vi
mmen un v khong cch t im n trc trung ho v t l nghch vi mmen qun
tnh ca mt ct i vi trc trung ho.
c) Cng thc tnh ng sut php ln nht:
Trc ht ta phi v biu phn b ng sut php y
trn mt ct. Theo cng thc (4.12) ng sut php ch ph nmax
-
thuc y m khng ph thuc x (mi im ca mt ct nm
ynmax

trn ng thng song song vi trc trung ho u c ng O

x
sut php bng nhau) nn ta c th v biu phn b ng
ykmax

sut trong mt phng xOy. Th d vi dm mt ct ch T

nu mmen un dng th biu biu th trn hnh 4.22, +
kmax
Hnh 4.22
trong nmax l ng sut nn ln nht v kmax l ng sut ko ln nht. Vi mt ct i
xng qua trc trung ho, nhng im xa nht v hai pha ca mt ct i vi trc trung ho
bng nhau nn khi tnh ng sut php nn ln nht nmax v ng sut php ko ln nht
kmax ta ch dng mt tr s ymax.
M
Vy: (k,.n)max x y max
Jx
Jx
M chng 4 ta bit: Wx
y max
Wx l muyn chng un ca mt ct i vi trc x. Do cng thc tnh ng sut ln
nht kmax v nmax trn mt ct i vi trc trung ho:
M
(k,n) max = x
Wx
( y Wx l muyn chng un ca mt ct i vi trc trung ho x).
Wx cng ln th (k,n) max cng nh chng t dm c kh nng chng un ln.
d) Dng mt ct hp l ca dm chu un: nmax
Theo biu phn b ng sut trn hnh 4.22 ta -
thy vt liu cng gn ng trung ho th chu cc a)
ng sut cng nh, vt liu xa ng trung ho th x x
chu ng sut ln. Cho nn cn a phn ln vt liu
ca mt ct ra xa ng trung ho tng thm cng
ca phn mt ct chu ng sut ln, cn i vi kmax
+
phn mt ct bao quanh ng trung ho th ch nn nmax
t vt liu; lm nh vy muyn chng un Wx ca -
mt ct s tng ln, do tr s (k,n) max s gim b)
xung.
Ngoi ra ta cn ch chn dng mt ct sao cho x x
thch hp vi kh nng chu ko v chu nn ca vt
+
liu. i vi vt liu c kh nng chu ko v chu nn kmax
nh nhau th dng mt ct s hp l nu n c kmax = Hnh 4.23
nmax. Do dng mt ct hp l l hnh ch I, ch I
c ng trung ho x l trc i xng (hnh 4.23a). i vi vt liu m kh nng chu nn
th dng mt ct hp l nu c kmax nh hn nmax. Do dng mt ct hp l l dng
mt ct khng i xng qua ng trung ho x, l hnh ch I khng i xng hoc ch
T... (hnh 4.23b).
Vi cc mt ct ch I ca thp hnh th tr s Wx c ghi trong cc bng (xem ph lc).

4.5.3. Cng thc tnh ng sut ti mt im

bt k trn mt ct ca dm chu un a)
ngang
Trong thc t, dm t khi chu un thun tu
m thng trn mt ct ca dm c c mmen v
lc ct (M 0, Q 0) khi ta ni dm chu un
ngang.
Trong trng hp ny, nhng ng thng k b)
vung gc vi trc thanh trc khi bin dng (hnh
4.24a) th sau khi bin dng khng cn thng v P
vung gc vi trc thanh na (hnh 4.24b). iu Hnh 4.24
chng t cc mt ct khng cong phng m b
vnh i v gc vung ca cc hnh ch nht nh k trn mt bn khng cn vung na
(du hiu ca s xut hin ng sut ). Nh vy, ti mt im bt k trn mt ct ca dm
chu un ngang va pht sinh ng sut php va pht sinh ng sut tip. Tuy vy, xc
nh ng sut php ti mt im bt k trn mt ct ta vn c th dng cng thc (4.12):
M
x y
Jx
5.6. ng sut tip trong dm chu un ngang phng.

Nh nu trn, trn mt ct ca dm chu un ngang phng lun

lun pht sinh ng thi hai loi ng sut php v ng sut tip ,
y chng ta cng nghin cu im bt k trn mt ct. nghin cu
v ng sut tip ta cn nm c ni dung ca lut i ng (song sinh)
ca ng sut tip, l:
Nu trn mt bn ca mt phn t c ng sut tip th trn mt bn
Hnh 4.25
vung gc vi phng ca ng sut tip cng pht sinh ng sut tip
c cng tr s v c chiu cng hng vo hoc cng hng ra cnh chung y. Theo nh
lut ny, nu trn mt ct ngang ca dm pht sinh ng sut tip th trn mt ct song
song vi lp trung ho cng pht sinh ng sut tip (hnh 5.25).
Ta cng c th lm th nghim sau y chng minh s sut hin ca trn mt ct. Ly
mt dm mt ct ch nht t trn hai gi v chu P
lc nh hnh (4.26a). Ta ct dm theo mt lp AB
song song vi lp trung ho chia dm thnh hai a) A B
phn I v II sau cho lc tc dng, nu gia hai A B
phn dm khng c ma st th mi phn dm u
P
lm vic mt cch ring bit (hnh 4.26b): th trn
b co, th di b gin. Do c s trt tng i b) A I B
gia mt di ca phn dm I v mt trn ca phn A II B
dm II v mt ct mi u nt dm s lch nhau.
Nu ta khng ct dm nh trn th di tc dng ca Hnh 4.26
lc P, s khng c s trt tng i ti lp AB v mt ct mi u mt dm s khng
lch nhau (hnh 4.26b). iu chng t trn mt ct song song vi lp trung ho c
nhng ng sut tip lm cn tr s trt gia phn trn v phn di ca dm. Nh vy
theo lut i ng ca ng sut tip, trn mt ct thng gc vi trc thanh cng c ng sut
tip.

4.6.1. Cng thc tnh ng sut tip (cng thc D.I Giurapxki)
h
Xt mt dm mt ct ch nht hp (b ) chu un ngang phng nh hnh v
2
(4.27a). Ta hy xc nh ng sut ti im C cch trc trung ho mt khong y (hnh 4.
27b) thuc mt ct 1-1 ca dm ch gi ca bn
P
tri mt khong l z (hnh 4.27a). Dng mt ct 1 2
1-1 v 2-2 thng gc vi trc dm v cch nhau C
3 3
y

mt khong rt nh dz v mt ct 3-3 i qua im a)

C song song vi lp trung ho ta tch ri phn A B
1 2
dm abcdghik xt (hnh 4.28b). Do s bin z dz
thin ca mmen un (hnh 4.28c) nn ti mt
ct 1-1 v 2-2 c cc mmen un M1 v M2 (hnh b) Q
+
4.28a). Trn mt ct acki v bdgh, ln lt c cc
ng sut 1 v 2.
-
Tnh theo cng thc (4.12):
M M
1 1 y ; 2 2 y (4.13)
c) M1 M2 M
Jx Jx
Hnh 4.27
 Trong : M1 v M2 - mmen un ti mt ct 1-1 v 2-2.
y* - khong cch t mt im bt k trn cc mt ct acki v bdgh n trc trung
ho x.
Gi hp lc ca ng sut php 1 v 2 trn mi mt ct ackl v bdgh tng ng l N1 v
N2 ta tnh c:
N 1 1dF ; N 2 2 dF (4.14)
Fc Fc
c
Trong F l din tch phn b ct acki v bdgh ca mt ct ngang. Thay 1 v 2 bng
cc biu thc ca n trn ta c:
M M
N 1 1 y dF ; N 2 2 y dF (4.15)
Fc
Jx Fc
Jx
M
V cc t s l khng i ti mi mt ct v tch phn ydF S Cx l mmen tnh ca
Jx Fc
phn b ct ca mt ct i vi trc trung ho x nn:
M M
N 1 1 S Cx ; N 2 2 S Cx (4.16)
Jx Jx
Trn biu M ta thy M2 > M1 nn N2> N1. cho phn tch ra abcdghik c cn bng:
trn mt ct dc trc cdkg s pht sinh ng sut tip cng chiu vi N1. Do theo lut
i ng ca ng sut tip, trn mi im ca cc on ck v dg thuc cc mt ct ngang
ackl v bdgh cng c ng sut tip h i
c cng tr s v c chiu nh trn
hnh 4.28b. g k
a) b)
Ta gi thit ng sut tip phn b 1 2 a b
u trn chiu rng b ca mt ct. Nh 1
2 y
vy hp lc T ca cc ng sut tip d
y*

trn mt ct dc cdkg bng: c

y

x
T = bdz M1 M2
Q1 Q2
(4.17) b
Xt iu kin cn bng ca dm 1 dz 2
dz
abcdghki. T phng trnh cn bng Hnh 4.28
hnh chiu ca cc lc xung phng
trc z ta c:
z = N1 - N2 + T = 0
M M1 C
T rt ra c: bdz = N2 - N1 = 2 Sx (4.18)
Jx
V mt ct 1-1 v 2-2 rt gn nhau nn:
dM C
M2 - M1 = dM v bdz = Sx
Jx
dM S Cx
Hay: (4.19)
dz bJ x
dM
Theo nh l Giurapxki th: Q
dz
QS Cx
Nn: = (4.20)
bJ x
Trong :
Q- gi tr tuyt i ca lc ct ti mt ct cha im tnh ng sut.
Jx- mmen qun tnh ca ton mt ct i vi trc trung ho x.
 Sxc- tr s tuyt i ca mmen tnh i vi trc trung ho x ca phn din tch ca
mt ct pha trn (hay di) ng thng song song vi trc trung ho v i
qua im cn tm ng sut.
b - chiu rng ca mt ct ti im tnh ng sut.
Cng thc (4.20) gi l cng thc Giurapxki, n dng tnh ng sut tip i vi nhng
mt ct c hnh dng bt k.
Cng thc Giurapxki pht biu: Ttr s ng sut tip ti mt im bt k trn
mt ct ca dm t l thun vi lc ct v mmen tnh ca phn din tch b ct i vi
trc trung ho v t l nghch vi mmen qun tnh ca mt ct v chiu rng ca mt ct
ti im ang xt.
ng sut tip cng phng cng chiu vi lc ct Q.

4.6.2. S phn b ng sut tip trong mt s loi mt ct

a).Mt ct ch nht
Ta dng cng thc (4.20) xc nh quy lut phn b ca ng sut tip trn mt
Q
ct hnh ch nht (hnh 4.29a). i vi dm mt ct HCN th t s: ti mt ct l hng
bJ x
s. Ta ch cn tnh Sxc, khi cn tm ti mt im bt k cch trc trung ho mt khong l
y.
Ta bit: Sxc = Fcx yc
Trong : yc l khong cch t trng tm C ca phn din tch Fc n trc trung ho
x.
Theo hnh 4.29a th din tch Fc (phn trng trn hnh) bng:
h
F c b y
2 a) b)
Fc
1h 1h
yc y y y
22 22 C
h/2

yC
h 1h y
Vy : S cx b y y x
2 22 max
h/2

bh b
y 2 h 2 4y 2
2
S cx
2 4 8
c
Thay tr s ca Sx vo biu thc (4.20) ta c cng b
thc tnh ng sut tip ti mt im bt k trn mt ct
ch nht: Hnh 4.29
Q b 2
(h 4y 2 ) . Hay:
bJ x 8
Q
(h 2 4y 2 ) (4.21)
8J x
Ta thy bin thin theo ng Parabol bc hai, dc theo chiu cao h ca mt ct (hnh
4.29b). Ti trc trung ho y = 0 nn ng sut t gi tr ln nht:
Q Q 3 Q
max h2 3

8J x bh 2 bh
8
12
V b x h l din tch mt ct F ca hnh ch nht, nn ta vit:
3Q
max (4.22)
2F
 h
nhng im ngoi cng ca mt ct v hai pha ca trc trung ho y max nn ta c
2
= 0. a) b)
y
b. Mt ct ch I: K

t
1

Ta xt ng sut tip trong phn bng mt ct ch I, xt

mt im bt k a cch trc trung ho x mt khong y h1 a b
2
(hnh 4.30a). g i x max

h
Tr s b trong cng thc (4.20) trong trng hp ny bng h1 d
chiu dy phn bng: b = d = hng s. Din tch Fc l 2
phn gch cho trn hnh (4.30a). Ta tnh Sxc bng cch P 1

t
ly mmen tnh ca na mt ct Sx tr i mmen tnh ca
din tch agib i vi trc x: Hnh 4.30
S xc = Sx - Sxagib =
y y2
Sx d y Sx d
2 2
Thay cc tr s tnh c vo cng thc (4.20) ta c:
Q d
(S x y 2 ) (4.23)
Jxd 2
V Q, Jx l khng i v Sx l mmen tnh ca na mt ct ch I, cng l hng s, nu
ng sut tip bin thin theo mt ng Parabol bc hai dc theo chiu cao ca phn
bng mt ct ch I (hnh 4.30b).
Nhng im nm trn trc trung ho c y = 0, nn s pht sinh ng sut tip ln nht:
QS x
max (4.24)
dJ x
i vi nhng loi thp hnh, cc tr s d, Jx v Sx u tra ph lc.
h
Ti nhng im thuc ch tip gip gia phn cnh v phn bng (im K, P) c y 1
2
s pht sinh ng sut tip 1 c gi tr gn bng max.

4.7. iu kin cng v ba bi ton c bn

4.7.1. iu kin cng ng sut php
Nh ta bit, mmen un dc trn cc mt ct ca dm chu un ngang phng c tr
s khc nhau. Nu dm c mt ct khng thay i th mt ct nguy him nht v ng sut
php cn phi kim tra l mt ct c mmen un ln nht v tr s tuyt i Mmax.
a) Trng hp dm lm bng vt liu c [k] = [n] = [], nu:
* Dm c mt ct i xng qua trc trung ho th iu kin cng v ng sut
M
php l: max max (4.25)
Wx
* Dm c mt ct khng i xng qua trc trung ho th iu kin cng v ng
M
sut php l: max max (4.26)
Wxmin
b) Trng hp dm lm bng vt liu c [k] [n], iu kin cng ca dm bao
kmax k
gm c hai iu kin sau: (4.27)
nmax n
- Nu dm c mt ct i xng qua trc trung ho th: kmax = nmax = max nn ch
cn kim tra iu kin:
 max k (4.28)
T iu kin cng (4.25) c th suy ra ba bi ton c bn sau:
- Kim tra cng : tu theo dm lm bng vt liu do hay vt liu gin, mt ct
i xng hay khng i xng m ta kim tra theo cng thc (4.25), (4. 26), (4.27).
M
- Chn kch thc mt ct: theo cng thc: Wx max (4.29)

- Xc nh ti trng m dm c th chu c: M max Wx (4.30)

4.7.2. iu kin cng v ng sut tip

Trong dm chu un ngang phng, trn mt ct c c ng sut php v ng sut tip.
Nu ch kim tra iu kin cng ng sut php nh trnh by phn trn th cha
m bo an ton cho dm, v vt liu c th b ph hoi do ng sut tip. Cho nn
ngoi vic kim tra cng v ng sut php ta cn cn kim tra cng v ng sut
tip.
iu kin cng v ng sut tip c bo m khi ng sut tip ln nht trong
dm max khng vt qu ng sut tip cho php []:
max< []
Cng nh [], tr s[] ph thuc vo tng loi vt liu v c cho sn trong cc
quy phm. Cn max c tnh theo cng thc Giurapxki. Do , iu kin cng ng
sut tip (4.24) s l:
Q S xc
max = max (4.31)
b Jx
Nu dm c mt ct khng i ta phi kim tra iu kin cng v ng sut tip
ti mt ct c lc ct ln nht Qmax. l mt ct nguy him nht theo ng sut tip.
T iu kin cng (4.31) ta c th gii c ba loi bi ton c bn l kim tra
cng , xc nh ti trng v chn kch thc mt ct.

- Th d 4.9 : Cho mt dm bng g, mt ct hnh ch nht chu lc phn b u q = 8

kN/m. Mt ct c b = 18 cm v h = 24 cm. Dm c k trn hai gi nh hnh v 4.31.
Hy kim tra cng ca dm , bit [] = 10 MN/m2
- Bi gii: tm mt ct nguy him nht ta da vo biu mmen un th d 4.2.
Ta thy mt ct nguy him nht nm gia dm v ti c mmen un
ln nht:
q
ql 2 8 4 2
M max 16 kNm A x
B
24

8 8
Muyn chng un ca mt ct i vi l = 4m
18
trc trung ho x l: Hnh 4.31
bh 2 0,18 (0,24) 2
Wx 1,723 10 2 m 3
6 6
Vy ng sut php ln nht ti mt ct nguy him:
M 16
max max 3
9,25 10 3 kN/m 2 9,25 MN/m 2
Wx 1,728 10
Ta thy max = 9,25 MN/m2 < [] = 10 MN/m2
Do dm m bo iu kin cng v ng sut php.

- Th d 4.10: Mt dm thp mt ct ch I, chu lc nh hnh v 4.32. Hy xc nh s

hiu mt ct cho dm, bit: [] =160 MN/m2, [] = 80 MN/m2.
- Gii: Dm chu lc tp trung t ti gia dm nn mt ct nguy him ti gia
nhp (xem th d 4.1) ta c:
Pl 26 6 P=26 kN
M max 39 kNm ;
4 4
P 26
Q max 13 kN 3m 3m
2 2
T iu kin cng , ta c: Hnh 4.32
M 39
Wx max 0,244 10 3 (m 3 ) 244 (cm 3 ).
160.10 3
Wx > 244cm3, tra bng thp nh hnh ch I ta chn thp c s hiu mt ct N022a c: Wx
= 251 cm3; d = 0,53 cm; Sx = 163 cm3; Jx = 2760 cm4.
Kim tra iu kin ng sut tip:
Q S 13 163
max max x 0,14 kN/cm 2 1,4 MN/m 2
dJ x 0,53 2760
Ta thy: max< []. Kt lun: chn thp ch I s hiu N022a.

- Th d 4.11: Mt dm thp mt ct ch I s hiu 20, chu tc dng ca lc nh hnh v

(hnh 4.33). Hy xc nh tr s cho php ca lc P tc dng ln dm. Bit ng sut cho
php [] = 140 MN/m2.
- Bi gii: Mt ct thp ch I s hiu 20 c Wx = 181 cm2. Mt ct nguy him ti ngm c
mmen Mmax = Pl = 1,4P.
T iu kin cng ta c: P
Mmax Wx []
1,4P 181.10--6 140.103 1,4m
181.10 6 140.10 3
P 18,1 kN Hnh 4.33
1,4
Vy tr s cho php ca lc P: [P] = 18,1 kN.

- Th d 4.12: Mt dm thp mt ct ch T c hnh dng v kch thc nh hnh 4.34b

chu tc dng ca lc nh hnh 4.34a. Hy kim tra cng ca dm bit [k] = 30
MN/m2, [n] = 100 MN/m2. Kch thc mt ct l cm.
- Bi gii: Nu h trc to x1y chn nh hnh v th trc trung ho x song song vi trc
x1 v cch trc x1 mt khong:
15 5 17,5 15 5 17,5
yc y c 12,5 cm
15 5 15 5
Mmen qun tnh ca mt ct i vi trc trung ho x (ng thi cng l mmen qun tnh
chnh trung tm) ca mt ct:
15 5 3 5 15 3
Jx 15 5 5 2 15 5 5 2 5312,5 cm 4 5312,5 10 8 m 4
12 12
Vi dm chu lc nh hnh (4.34a) th mt 15
ct ti ngm mmen c tr s ln nht: a) b) y
q=10kN/m
ql 2
10 2 2
5
7.5

M max 20 kNm .
2 2 C
x
2m
V cc th pha trn ca dm chu ko, cc
15
12.5

5
th di chu nn. Theo cng
thc (4.2) ta tnh c: Hnh 4.34 O x1
 M max 20
kmax y kmax 8
7,5 10 2 28,2 10 3 kN/m 2
Jx 5312,5 10

M max 20
nmax y nmax 12,5 10 2 47 10 3 kN/m 2 47 MN/m 2
Jx 5312,5 10 8
So snh ta thy: nmax 47.10 3 kN/m 2 n 100.10 3 kN/m 2 .
Do dm m bo cng .

- Th d 4.13: Mt dm mt ct ch nht c h = 1,4b, chu lc nh hnh 4.35. Hy chn

kch thc mt ct cho dm.
Bit: [] =10 MN/m2, [] = 6 MN/m2.
- Bi gii : Ta s chn kch thc mt ct theo iu kin cng ng sut php, sau
kim tra li theo iu kin cng ng sut tip. Vi dm chu lc nh hnh v (xem th
d 4.7) mt ct gia nhp c mmen ln nht:

P=12kN
ql 2 Pl 2 4 2 12 4 q=2kN/m
M max 16 kNm.
8 4 8 4
Cn cc mt ct ti hai u dm c lc ct ln nht: 2m 2m
ql P 2 4 12
Q max 10 kN
2 2 2 2 Hnh 4.35
T iu kin cng ng sut php ta tnh c:
M 16
Wx max Wx 1,6 10 3 m 3
10 10 3

bh 2 b (1,4b) 2
V mt ct hnh ch nht nn ta c: Wx 0,33b 3 .
6 6
1,6 10 3
Vy: b3 0,17 m .
0,33
Do d ta chn b = 17 cm v h = 1,4x17 = 24 cm.
Vi kch thc mt ct ta tnh c:
3Q 3 10
max 367 kN/m 2 0,367 MN/m 2 .
2F 2 0,17 0,24
So snh max = 0,367 MN/m2 < [] = 6 MN/m2.
iu chng t mt ct chn tha mn iu kin cng ng sut tip.

4.8. Bin dng trong dm chu un

4.8.1. Khi nim v ng n hi, vng, gc xoay
Khi b un phng, trc ca dm khng thay i chiu di (v n nm trong lp trung
ho, nhng b un cong trong mt phng ti trng. Trc dm sau khi b un cong gi l
ng n hi ca dm.
Ly mt dm c u A b ngm, cn u B t do
y
chu mt lc P tc dng. Ta cho trc honh Az O1
hng sang phi, trc tung Ay hng ln trn
y

(hnh 4.36). A B z
O
Di tc dng ca lc P dm b un cong, trng z
tm O ca mt ct cch gc to A mt on z P
s di n O1. di y ca trng tm mt ct theo Hnh 4.36
phng vung gc vi trc dm khi cha bin dng c gi l vng. Ni chung O v
O1 khng nm trn mt ng thng ng, nhng ta thng nghin cu dm c bin dng
rt b, nn n gin vic tnh ton ta c th xem O v O1 cng nm trn mt ng
thng ng, tc OO1 = y. Khi dm bin dng th mt ct xoay i mt gc so vi v tr ban
u, gc c gi l gc xoay ca mt ct. Nu chiu h trc chn nh hnh 4.36 th:
- vng y c du dng khi trng tm mt ct di chuyn ln pha trn v ngc
li s mang du m.
- Gc xoay c du dng nu mt ct xoay ngc chiu kim ng h v ngc
li s mang du m. Ta thy tr s vng y ca mt ct ph thuc vo honh z ca
chng, ngha l y = f(z). Phng trnh y = f(z) c gi l phng trnh ng n hi ca
dm.
V gc xoay ca mt ct bng gc hp bi trc honh v ng tip tuyn ca
ng n hi xt ti mt ct , nn h s gc ca ng tip tuyn ti mt im no
dy
ca ng n hi l : tg .
dz
dy
Nhng v gc xoay rt b nn tg 0 v ta c th vit: .
dz
4.8.2. Phng trnh vi phn ng n hi:
thit lp biu thc cho php xc nh hm s biu din ng n hi, ta tin
hnh nh sau:
Ly hai mt ct cch nhau mt on dz nghin cu. Q v I l trng tm ca hai
mt ct . Khi lc P c chiu nh hnh v 4.37 - mmen c du dng- im O s di
chuyn n O cn im I di chuyn n I. Mt khc mt ct O c gc xoay , mt ct I c
gc xoay + d. Hai mt ny hp vi nhau mt gc d. Nu gi l bn knh cong ca
on OI th:
OI = d
d
V : dz = OI OI = d
1 d
T rt ra: (4.32)
dz
Trong un thun tu ta chng minh c: y I
1 Mx O
(4. 33)
EJ x
Kt hp (4.32) v (4.33) ta c: z
O dz I z
d M x P
(4. 34)
dz EJ x Hnh 4.37
V gc xoay bng o hm cp 1 ca vng y nn:
d d 2 y
(4.35)
dz dz 2
Kt hp (4.34) v (4.35) ta c mi lin h vi phn sau:
d2y Mx
(4.36)
dz 2 EJ x
Phng trnh (4.36) gi l phng trnh vi phn gn ng ca ng n hi v ch
p dng c khi bin dng ca dm l b.
Ch : Ta nhn thy rng du ca mmen un khng ph thuc vo h ta m ch
d2y
ph thuc vo quy c du ca ni lc, cn du ca th ph thuc vo h ta Oyz.
dz 2
Nu h to chn nh hnh 4.38 th khi dm b un:
d2y y
* > 0 khi b lm hng ln trn ngha l mmen 2 2
dz 2 dy dy
Mx > 0. dz 2 >0 dz2 <0

Mx >0 Mx <0
z
O
Hnh 4.38
 d2y
* < 0 khi b lm hng xung di ngha l mmen Mx < 0.
dz 2
d2y
Do , trong cng thc (4.35): v Mx lun cng du v u l cc tr s i s.
dz 2
4.8.3 Tnh vng v gc xoay ca dm chu un:
T phng trnh (4.36) ta c th tnh c vng v gc xoay ca dm chu un
bng nhiu phng php. y, ta s gii bng phng php tch phn bt nh.
Nu cng EJx ca dm khng thay i theo chiu di dm th sau khi tch phn th
nht phng trnh (4.35) ta c biu thc gc xoay :

dy 1
dz EJ x

Mdz C1 (a)

Sau khi tch phn ln th hai ta c biu thc ca vng y:

y
1
EJ x

dz Mdz C1 z1 C 2 (b)

Trong C 1 , C 2 l cc hng s tch phn.

Mun xc nh cc hng s tch phn cn da vo cc iu kin bin ca dm. Sau y
ta s xt mt th d:

- Th d 4.14: Vit biu thc ca gc xoay v vng ca mt dm c chiu di l, c

cng EJx khng i v chu ti trng phn b u (hnh 4.39). Sau tnh vng v gc
xoay ln nht.
- Bi gii: Chn h to Ayz nh hnh v (gc A ti mt tri). Ta tnh theo cc bc sau:
y
ql q
Ta c: VA= VB =
2
A D x
1. Vit biu thc mmen un cho dm: A

2
z ql qz l
M x VA z qz z .
2 2 2
2. Tm biu thc ca v y: T (a) v (b) ta Hnh 4.39
c:

1
EJ x
M x dz C 1
1 ql

EJ x 2
( z
qz 2
2

)dz C1
1 ql 2 q 3


z z C1 .
EJ x 4 6
1 ql 2 q 3 1 ql 3 q 4
y z z C1 dz C 2 z z C1 z C 2 .
EJ x 4 6 EJ x 12 24
Ta xc nh cc hng s tch phn C1 v C2 bng cc iu kin bin:
- Ti gi ta A: z = 0 vng bng khng (yA = 0).
- Ti gi ta B: z = l vng bng khng (yB = 0).
Do ta thay z = 0 v z = l vo biu thc y ta c:
1
C2 0
EJ x
1 ql 4 ql 4
C 1l C 2 0
EJ x 12 24
 ql 3
T rt ra ta c C2 = 0 v C1 . Vy biu thc gc xoay v vng ca dm l:
24
1 ql 2 q 3 ql 3 1 ql 3 q 4 ql 3
z z v y z z z .
EJ x 4 6 24 EJ x 12 24 24
3. Tnh max v ymax:
V tnh cht i xng ca bi ton ta thy gc xoay ln nht ti hai u dm,
vng ln nht ti gia nhp. Do :
ql 3
- Thay z = 0 vo biu thc ca ta c: max A B .
24EJ x
l 5ql 4
- Thay z vo biu thc ca y ta c: y max
2 384EJ x
Du m chng t A quay cng chiu kim ng h v ymax hng xung di. Tin
hnh tng t ta c th xc nh c biu thc ca vng v gc xoay mt mt ct bt
k cng nh tr s vng v gc xoay ln nht ca cc dm c dng lin kt v ti trng
khc.
Bng 4.1 cho tr s ca cc i lng i vi mt s dm thng gp.

4.8.4. iu kin cng ca dm

Khi tnh ton dm chu un, ngoi iu kin cng nh xt trn, nhiu khi
ngi ta cn phi tnh n iu kin cng. iu kin an ton v cng c tho mn
khi bin dng ca dm khng vt qu bin dng cho php:
max ; y max y .
Trong : , [ y] l gc xoay v vng cho php.
1 1
Th d: i vi cu th: y lnhp. i vi cc dm thp th
1000 750
y 1 1 lnhp. i vi cc vn gc th: y 1 1 lnhp.
1000 250 400 250
- Th d 4.15: Hy kim tra iu kin cng ca mt dm di l = 4,5 m mt ct ch nht c
h = 0,24 m, b = 0,18 m. Chu tc dng ca lc phn b sut chiu di dm q = 2 kN/m v
mt lc tp trung P = 8 kN t chnh gia dm (hnh 4.40a). Bit: [ y] = 0,015 m, E =
0,1105 MN/m2.

- Bi gii: Theo nguyn l c lp tc dng ca cc lc, vng ca dm do lc tp trung

v lc phn b (hnh 4.40a) gy ra bng tng i s vng do lc tp trung v lc phn b
gy ra mt cch ring bit (hnh 4.40b, c). Theo th d 4.14 ta thy vng ln nht ca
dm chu lc phn b u (hnh 4.40b) mt ct C
5ql 4
l: y qC . P=8kN q=2kN/m
384EJ x a)
Vi mt ct ch nht ta c: A
C
B
bh 3
0,18 (0,24) 3
2.25m 2.25m
Jx 20736.10 -8 (m 4 )
12 12 q
b)
Nn:
A B
5 2 (4,5) 4 C
yC
q
0,0051 m. P
384 0,1 10 8 20736.10 8 c)
Tra bng 4.1 vng ln nht ca dm do chu lc A B
C
tp trung (hnh 4.40c) gy ra cng ti mt ct C l:
ycP = Hnh 4.40
 Pl 3 8 (4,5) 3
0,0073 (m)
48EJ x 48 0,1.10 8 20736.10 8
Vy vng ln nht ca dm ti mt ct C l:
yc = ycq + ycP - 0,0051 - 0,0073 = - 0,0124 m.
Ta thy dm m bo cng v: ymax = 0,0124 m < [ y] = 0,015 m.

Bng 4.1 vng v gc xoay ca mt s dm thng gp

Biu ni lc Cng thc tnh tr s ln nht ca

Dng dm
Qy MX vng Gc xoay
yA = 0 A = 0
M l2 M 0l
y
M0 y B y max 0 B max
A B z
M0 2EJ EJ
l Nu M0 quay ngc li Nu M0 quay ngc li
phi i du ymax phi i du max

yA = 0 A = 0
Pl 3 Pl 2
y B y max B max
y P Pl 3EJ 2EJ
A B z
+ P Nu P hng ln th: Nu P hng ln th:
l 3
Pl Pl 2
y B y max B max
3EJ 2EJ
yA = 0 A = 0
ql 4 ql 3
y B y max B max
y q ql ql2/2 8EJ 6EJ
A B z Nu q hng ln th: Nu q hng ln th:
l + 4
y B y max
ql ql 3
B max
8EJ 6EJ
 yA= 0; yB= 0 ql 3
5ql4 A
ql/2 y max y l 24EJ
y q
+
( )
2
384EJ ql 3
A B z
- ql 2/8 B
l
ql/2 24EJ
max A B

yA= 0; yB= 0 M 0l
M l2 A
y max 0 6EJ
156EJ M 0l
y M0 B
M 0 /l 3 3EJ
ti z l
A B z
l + M0 3
M 0l 2 3
y l = 0 ti z l
( )
2
6EJ 3

Pl 2 Pl 2
y max y l A
y l/2 P l/2 P/2 ( )
2
48EJ 16EJ
A B z + P/2
Pl/4 Pl 2
l - B
16EJ

CU HI - BI TP CHNG 4

I. CU HI N TP CHNG 4
1. Th no l un ngang phng? Cho v d.
2. Trn mt ct ngang ca dm chu un c my thnh phn ni lc? L nhng thnh phn
ni lc no?
3. Trnh by nhng quy c v du v cch tnh ni lc trn mt ct ngang ca dm chu
un, v hnh th hin chiu v du ca cc thnh phn .
4. Trnh by cch v biu ni lc bng phng php mt ct, lp mi tng quan bng
cch thit lp cc biu thc Q(z), M(z) cho tng on dm.
5. Pht biu nh l Giurpxki? Vit v gii thch cng thc?
6. Nu cch v nhanh biu lc ct Q v biu m men un M. Cho v d?
7. Th no l dm un phng thun tu? Chng minh cng thc tnh ng sut php ti mt
im bt k trn mt ct ngang ca dm chu un phng thun tu.
8. Lp trung ho l g? Trc trung ho l g? Hy chng minh trc trung ho i qua trng
tm mt ct ngang.
9. V biu phn b ng sut php theo chiu cao mt ct ngang.Vit cng thc tnh ng
sut php ca mt ct ngang.
10. Vit v gii thch cng thc tnh ng sut tip ca mt im bt k trn mt ct ngang
(cng thc D.I Giurapxki).
11. Trnh t tnh ton v ba bi ton c bn (bi ton kim tra, bi ton xc nh ti trng
cho php v bi ton thit k ).
12. Th no l ng n hi, vng, gc xoay?
13. Vit v gii thch phng trnh vi phn gn ng ca ng n hi. Nu quan h gia
ng n hi v gc xoay ca mt ct ngang dm.
14. Trnh by cch xc nh vng, gc xoay ca dm bng phng php tch phn bt
nh. Trong trng hp no nn p dng phng php ny?
II. BI TP
1. V biu ni lc cho cc dm c s chu lc hnh 4.41 bng:
- Phng php mt ct (phng php thit lp biu thc).
- Phng php v nhanh (phng php v theo cc im c bit).
(Ring cc hnh H36, H37, H38, H40 khng v theo phng php ny).

P=74 kN q=5 kN/m P=4 kN q=2 kN/m

H1 H2 m=16 kNm
A B A B
C C D
2m 4m 1m 2m 1m

q=15 kN/m q=10 kN/m

m=60 kNm m=6 kNm

H3 A B C H4 B
A C D
6m 2m 2m 2m 2m
P=40 kN P=80 kN
m=60 kNm q=10 kN/m q=5 kN/m
H6
H5 A B A
C C B

2m 4m 4m 2m

P=25 kN q=2 kN/m m=20 kNm P=90N q=10 kN/m

H7
A C B D H8 B
A C
1m 1m 1m 2m 4m
q=5 kN/m P=40 kN q=5 kN/m
m=10 kNm m=20 kNm
A
H9 A B H10 C B
C D
2m 2m 2m 4m 2m
H12
P=50 kN q=10 kN/m q 2qa
m=20 kNm m = qa 2

H11 C A B D C A B D

2m 2m 2m a 4a a
P=40 kN q=5 kN/m q=2 kN/m P=16 kN
m=10 kNm
H14
H13 C A B D A B
C D

2m 2m 2m 2m 1m 1m
 P=qa q q=10 kN/m P=80 kN q=10 kN/m
m=qa2

D A C B H16 D A C B
H15
a 3a a 2m 3m 3m
P=10 kN m=50 kNm
q=2 kN/m q=10 kN/m
H17 C A B D A C B

2m 3m 1m 6m 3m
H18
q=20 kN/m
m=40 kNm P = 50 kN q = 10 kN/m
P=10 kN H20
D A C B A
C B
H19 2m 3m 5m 4m 4m

P=20 kN q=10 kN/m P=20 kN q=4 kN/m

P=9 kN
H21
A C D B D B
H22 A

a 8a=2,4m a 2m 6m
H23 q=2 kN/m P=12 kN m=10 kN/m q=2 kN/m q=5 kN/m P1 =30 kN P2 =50 kN

D A C B H24 A C D B

2m 4m 4m 4m 2m 2m
q=10 kN/m P=30 kN P 2P
H25 m=18 kNm m=3Pa

A C B D H26 A C D B
2m 2m 2m 2m 2m 2m
P=100 kN q=4 kN/m q = 10 kN/m
m=10 kNm m=5 kNm
H27 P=10 kN
A C B D H28 A C D B

2m 2m 2m 2m 1m 1m

P=100 kN P = 3qa m = 3qa2

H29 M = 80 kNm q = 20 kN/m q
H30
A B A
C C D B

2m 6m 2a 2a 2a

m = 4 kNm q=2 kN/m P=36 kN

H31 q = 2 kN/m P = 10 kN

A B A
C D H32 B C

4m 2m 2m 6m 2m
q=2kN/m q P=4qa
m=qa 2
H33 H34
D A C C A D B

2m 4m a a a

P = 50 kN q = 10 kN/m 8 kN m = 6 kNm 4 kN/m 10 kN

H35 H36
C B A C A B D
2m 2m
2m 6m 2m
P=8 kN q=2 kN/m m= 2qa 2 P = qa
H37 H38 2q
A C D B A B
C
1m 1m 3m 2a 2a

P=3 kN H40 q
H39 q=2 kN/m A B

A B C l
1m 1m
 q P=qa q P=qa
q=2kN/m m=2qa 2
H41 H42
A C B D
A B C
2m 2m
2a 3a a

m=15kNm q=10kN/m P=20kN P=20kN P=qa

m=qa2 q
H43
E A C B D H44
A B C
2a 2a
1m 2m 2m 1m

m=160kNm q=20kN/m
q P = 2qa
H46
H45 A B A C B D
q C
a a a 2m 8m 2m

q P=2qa
m 1 = 20 kNm m 2 = 12 kNm

A B C H48 C A E D
B
H47 2m 2m
a 2a 2a a
P = 6 kN
q = 4 kN/m m = 10 kNm
q=4kN/m
H50
H49 A C B
A B C
2m 2m 6m 3m

q=10 kN/m q
H51
H52
A C B
l
2m 2m
q=2kN/m m=5kNm P=10kN
q=2kN/m

H53 D A C H54
A B C D
2m 4m 2m 2m 2m
q
P m=qa 2
m =Pa
H55 H56 A D B
A B C a=1m P=2qa 2a
a a
q=2kN/m m=4kNm
q m=qa 2 P=2qa
H58
H57 C A B D
A B D P=30kN
a 2a 2m 5m 2m
Hnh 4.41
2. V biu ni lc cho dm c s chu lc hnh v 4.42 bng phng php v
nhanh (phng php v theo cc im c bit):
 P = 70 kN m=40kNm q=10kN/m P1 =30 kN P 2 =15 kN q=20 kN/m
H2 m=50 kNm
H1
C A D B E F A C D E B

2m 3m 4m 2m 2m 1m 1m 2m 2m
H3 q m=qa2 P=qa P=10kN
q = 2 kN/m m = 5 kNm q = 2 kN/m

C A D B E H4
A C D B E
a 2a a a 3m 1m 1m 2m
m=30kNm P=30kN q=20kN/m P = 50 kN
H6 M = 20 kNm q = 5 kN/m
H5
A C D E B D A B E
C
1m 1m 1m 3m 4m 4m 4m 4m
P=40kN m=40kNm q=20 kN/m H8 P=30kN q 2 =4kN/m
m1 =2kNm q1=2kN/m m 2 =12kNm m1
D A C B
H7 B C D E A
2m 2m 2m 4m 3m 2m 1m 4m
H9
P=8 kN m 1=10 kNm q=4 kN/m m 2=2 kNm P=20kN
q=20kN/m q=20kN/m

A D E B F H10
C A C D B

a a a 2a a 1m 1m 1m 1m
P = qa kN
H11 q1=3T/m P1 =8T P2 =4T m = qa2 kNm
m 1 =4Tm m 2 =2Tm q kN/m
q 2 =2T/m H12
A B
B C D E A C D E

1m 3m 2m 1m a a a a

Hnh 4.42
3. Cho dm chu un phng c s chu lc nh hnh 4.41 (H9). Bit dm l thp hnh
tit din ch I, s hiu N027a c : Jx = 5500 cm4, Wx = 407 cm3, Sx = 229 cm3, d = 0,6 cm.
Thp c [] = 16 kN/cm2, [] = 5 kN/cm2. Hy kim tra bn cho dm theo iu kin
ng sut php v ng sut tip.
4. Cho dm chu un phng c s chu lc nh hnh 4.41 (H25). Bit dm l thp hnh
tit din ch I, s hiu N027a c: JX = 5500 cm4,WX = 407 cm3, SX = 229 cm3, d = 0,6 cm.
Thp c [] = 16 kN/cm2, [] = 5 kN/cm2. Hy kim tra bn cho dm theo iu kin
ng sut php v ng sut tip.
5. Cho dm chu un phng c s chu lc nh hnh 4.41 (H27). Bit dm l thp hnh
tit din ch I, s hiu N040 c: JX = 18930 cm4, WX = 947 cm3, SX = 540cm3, d = 0,8 cm.
Thp c [] = 16 kN/cm2, [] = 5 kN/cm2. Hy kim tra bn cho dm theo iu kin
ng sut php v ng sut tip.
6. Cho dm chu un phng c s chu lc nh hnh 4.41 (H11). Bit dm l thp hnh
tit din ch I, s hiu N036 c: JX =13380 cm4,WX = 743 cm3, SX = 423 cm3, d = 0,75 cm.
Thp c [] = 16 kN/cm2, [] = 5 kN/cm2. Hy kim tra bn cho dm theo iu kin
ng sut php v ng sut tip.

7. Cho dm chu un phng c s chu lc nh hnh 4.41 (H13). Bit dm l thp hnh
tit din ch I, s hiu N030a c: JX = 7780 cm4,WX = 518 cm3, SX = 292 cm3, d = 0,65 cm.
Thp c [] = 16 kN/cm2, [] = 5 kN/cm2. Hy kim tra bn cho dm theo iu kin
ng sut php v ng sut tip.

8. Xc nh kch thc mt ct ngang dm cho trn hnh 4.41. S chu lc ca dm cho

trong bng 4.2. Xt vi cc trng hp:
- Dm c mt ct l ch nht vi h = 1,5b.
- Dm c mt ct l hnh trn.
- Dm c mt ct l hnh vnh khn vi d = 0,8D.
- Dm c mt ct l thp ch I.
- Dm c mt ct l thp ch ghp quay lng vo nhau.
Bit: = 15 kN/cm2, = 8 kN/cm2.
Bng 4.2

S hiu S hiu S hiu S hiu S hiu S hiu S hiu S hiu

H1 H4 H8 H11 H16 H25 H39 H46
H2 H5 H9 H13 H19 H27 H41 H49
H3 H7 H10 H14 H23 H35 H43 H54
8. Xc nh ti trng cho php tc dng trn dm hnh 4.41. Bit cc s liu v mt ct
cho trong bng 4.3 v = 15 kN/cm2, = 8 kN/cm2.

Bng 4.3

T.trng Hnh dng v cc thng s kch thc

a
S.H cho Ch nht Trn Vnh khn I ghp
(m)
php b(cm) h(cm) d(cm) d(cm) D(cm) S.hiu S.hiu
H12 q 1 10 20 16 21,3 26,6 N018 N016
H15 q 1 10 15 13,8 18,4 23 N024a N018a
H25 P 2 20 30 27,6 36,8 46 N020 N020
H30 q 1 15 20 19,6 26 32,6 N022 N022
H34 q 2 20 30 27,6 36,8 46 N027 N024
H42 q 1 25 50 40 53,2 66,5 N036 N027
H44 q 1 30 60 48 64 80 N022a N030
H48 q 1 20 40 32 42,6 53,2 N030a N036

* Ghi ch: So snh v phng din chu lc i vi mt ct hnh ch nht, hnh trn, hnh
vnh khn c cng din tch nh trong bng.

9. Vit phng trnh vng v gc xoay ca cc dm cho trn hnh 4.43 bng phng
php tch phn bt nh.
 a, P b, q

A B A B
l
l
q m
c, d, m
A C B
A B
a a l

Hnh 4.43

Chng 5
THANH CHU LC PHC TP

5.1. Khi nim chung

Trong nhng chng trn, ta nghin cu ba hnh thc chu lc (hay bin dng) c
bn ca thanh thng: ko (nn), ct, un phng.
Trong thc t c nhng b phn cng trnh thng chu tc dng ng thi ca nhiu hnh
thc chu lc c bn. Th d: mt tng chn va chu nn va chu un. i khi lc tc
dng tng chng nh n gin, nhng hnh thc chu lc li khng th lit vo mt trong
cc loi chu lc c bn. Th d: Mt x g trn mi nh chu un, tuy lc tc dng vung
gc vi trc x nhng li khng nm trong mt phng i xng ca x, do x khng
phi chu un phng; mt tr chu nn, nhng lc nn li khng trng vi trc, do cng
khng phi l hnh thc chu nn ng tm. Trong cc th d trn ta ni rng cc b phn
cng trnh chu lc phc tp.
Mun tnh c ng sut v bin dng kim tra cng v cng ca cc
thanh chu lc phc tp, chng ta da vo nguyn l c lp tc dng ca cc lc, ngha l
em hnh thc tc dng phc tp ca lc phn tch ra cc hnh thc c bn trnh by
cc chng trn, ri em cng hnh hc cc kt qu cng loi thu c. Tuy nhin, cn ch
rng mun p dng nguyn l cng tc dng thanh phi tho mn hai iu kin sau:
- Vt liu cn lm vic trong giai on n hi, quan h gia ng sut v bin dng
l quan h bc nht.
- Bin dng v chuyn v ca thanh l nh.
y vic nghin cu c gii hn trng phm vi nhng thanh vi mt ct c
trc i xng. Ngoi ra ch rng ng sut tip do lc ct Q gy ra trong thanh thng
nh nn trong chng ny ta b khng xt n.

5.2. Un xin
5.2.1.Khi nim
Chng ta bit nu nhng ngoi lc gy ra un nm trong mt phng i xng ca
thanh th thanh s chu un phng.
Nu nhng ngoi lc gy ra un khng nm trong mt phng i xng ca thanh
th thanh khng cn b un phng na m b un xin. Th d trn hnh 5.1a, hnh thc chu
lc ny l s kt hp ca hai hnh thc chu lc c bn l un phng ca thanh ng thi
trong hai mt phng i xng zOx v zOy. Tht vy, nu phn tch lc P ra cc thnh phn
nm trn cc trc Ox v Oy th mi lc thnh phn Px v Py u nm trong mt phng i
xng ca thanh, do nu xt mt cch c lp th mi lc ny s lm cho thanh b un
phng trong mt phng cha lc .
Do : Ta gi mt thanh chu un xin l thanh m trn mi mt ct ngang ch c
hai thnh phn ni lc l cc mmen un Mx v My nm trong cc mt qun tnh chnh
trung tm ca mt ct (hnh 5.1b).
 Cng nh trc y, ta quy c cc mmen un l dng khi chng lm cng cc
th v pha dng ca cc trc x, y.
Mt phng cha lc tc dng v trc z gi l mt phng ti trng. Giao tuyn ca
mt phng ti trng vi mt ct ngang gi l ng ti trng.
Vy, un xin l mt hnh thc chu lc phc tp m ta c th phn tch thnh
nhng hnh thc chu lc c bn tnh ton.
5.2.2. ng sut php
Xt thanh chu lc trn hnh 5.1a. Phn lc P ra hai thnh phn xung trc Ox v Oy
ta c:
Px = Psin ; Py= Pcos .

b) c) Do My gy ra
Do Mx gy ra
y
a, xK y ' y
+
K Mx + + - +
x x

yK
A x
B - - - - +
y z My
v
-

O D e)
+
"
Px x C y
x
0
v ung ti trng
z Pyl V
y Mx
P Py z x
y 0

O
d) z
ung trung ho x My
H
Hnh 5.1 Pxl
Trong l gc hp bi ng tc dng ca lc P v trc y. Xt mt ct ABCD
bt k ca thanh cch u t do mt khong l z. Ta thy cc lc Px v Py s gy ra mt
cch c lp ti mt ct nhng mmen un Mx v My c tr s bng:
Mx = Pyz = Pzcos (*)
My = Pxz = Pzsin
Nu gi li phn thanh b ngm xt th cc mmen un Mx v My c biu din
nh trn hnh 5.1b.
Nu gi mmen un do lc P gy ra trong mt phng ti trng (mt phng zOy) i
vi trng tm mt ct ang xt l mmen un tng hp M (M = Pz) th t (*) ta c th
vit:
Mx = Mcos
My = Msin
Cng thc tnh ng sut php ti mt im bt k ca mt ct ABCD (gi s im
c khong cch n hai trc Ox v Oy l y v x) c thit lp trn c s nguyn l c
lp tc dng ca cc lc. Trc tin ta phi tnh ng sut php v ti im ang xt
do Mx v My gy ra mt cch ring l, sau cng i s cc ng sut ta c ng sut
do ng thi Mx v My gy ra.
M My
Ta c: ' x y ; '' x
Jx Jy
Khi tc dng ng thi hai mmen un Mx v My th ng sut php ti im ang xt l:
M My
' '' x y x (5.1)
Jx Jy
 y l cng thc tnh ng sut php ti mt im bt k trn mt ct ang xt ca
thanh chu un xin.
Trong :
- Mx v My l tr s tuyt i ca nhng mmen un ti mt ct ang xt, do ngoi
lc nm trong mt phng zOy v ngoi lc nm trong mt phng zOx gy ra mt
cch ring bit.
- Jx v Jy l nhng mmen qun tnh chnh trung tm ca mt ct ang xt i vi
trc x v trc y.
- x v y l nhng khong cch t im mun tnh ng sut ca mt ct n trc y v
trc x (ta tnh ng sut).
Du (+) hay (-) trc s hng no c ly tu theo im mun tnh ng sut
nm trong min chu ko hay min chu nn ca mt ct, do mmen c mt trong
s hng gy ra.
Th d: i vi im K (c khong cch n trc x v y l xk v yk) trn hnh 5.1b, ng
sut php s l:
M My
K x yk xk
Jx Jy
Nu mt ct ca thanh c hai trc i i xng: hnh ch nht, ch I hoc mt hnh c
dng ch nht hay ch I nh trn hnh 5.2 th ng sut php ln nht max trn mt ct s
pht sinh ti hai trong bn im ca mt ct (hai im gc ny i xng qua tm ca mt
ct) v im c khong cch n trc Ox v Oy l ln nht (ymax, xmax). Do :
M My Mx My
max x y max x max max
Jx Jy Jx Jy
y max x max
M My
Hay : max x (5.2)
Wx Wy
Trong : Wx v Wy l nhng m uyn chng un ca mt
ct i vi trc x v y.

5.2.3. iu kin cng

Ta xt nhng thanh m mt ct c hai trc i xng
nh trn hnh 5.2.
Mun xt iu kin cng ta phi tm mt ct
nguy him ca thanh (tc l mt ct c ng sutmax t Hnh 5.2
tr s ln nht vi max trn mt ct khc ca thanh). xc nh mt ct ny ta phi
da vo biu mmen un ca thanh:
Mx My
max [] hay: (5.3)
Wx Wy
Cng thc (5.3) l iu kin cng khi un xin i vi dm c loi mt ct nh
trn hnh 5.2.
Nu dm lm bng vt liu chu ko km hn chu nn th trong cng thc ta phi
thay [] bi [k].
T cng thc (5.3) ta cng c th gii ba loi bi ton c bn. Ring i vi bi ton chn
kch thc mt ct ta khng th gii ngay c v c hai n s Wx v Wy. gii bi ton
Wx
ny phi chn c t s ph hp vi tng loi mt ct v sau nghim li iu
Wy
kin cng ,nu iu kin ny cha tho mn th phi chn li mt ct cho n khi tho
mn. Thng thng theo kinh nghim th:
 Wx
i vi thp ch I thng chn: 8,5 10 .
Wy
Wx
i vi thp ch [ thng chn: 6 8.
Wy
Wx h
Vi mt ct hnh ch nht: 1,5 2 .
Wy b
5.2.4. Trc trung ha
Trong thanh b un xin, trn mt ct ca n cng xut hin mt min chu ko v
mt min chu nn. Ranh gii gia hai min l ng trung ho. Mi im nm trn
ng trung ho c ng sut php bng khng.
thit lp phng trnh ng trung ho ta cn ch rng: mun ti mt im no
ca ng trung ho ng sut bng khng, th ti cc im cc ng sut v
(do mmen un Mx v My gy ra mt cch ring l) phi lun lun c cng tr s nhng
tri du nhau tng s ca chng bng khng.
Nu im trn ng trung ho c khong cch n hai trc x v y l yo v xo (hnh
5.1d) th ta c:
Mx My
y0 x0 0 (5.4)
Jx Jy
y l phng trnh ca ng trung ho trn mt ct ca thanh b un xin. Ti mt
mt ct nht nh cc mmen un Mx v My u l nhng hng s nn ta thy phng trnh
trn l phng trnh ca mt ng thng i qua gc to O (khi xo = 0 th yo = 0). Vy
trc trung ho khi un xin l mt ng thng i qua trng tm mt ct.
Ta c th vit phng trnh ca trc trung ho di dng khc:
Thay Mx = Mcos v My = Msin vo cng thc (5.4) ta c:
Mcos Msin y 0 cos x 0 sin
y0 x0 0 0
Jx Jy Jx Jy
x0
t: tg - vi l gc hp bi trc trung ho vi trc x - bin i phng
y0
J
trnh trn ta c: tg tg x (5.5)
Jy
Biu thc trn cho chng ta thy c mi quan h gia v tr ca ng ti trng
v v tr ca trc trung ho trn mt ct.
T ta c nhng nhn xt sau:
a) Nu mt ct ca thanh c Jx Jy th :
Ngha l, khc vi un phng trong un xin ng ti trng v trc trung ho
khng bao gi vung gc nhau.
b) Nu mt ct ca thanh c Jx = Jy: (th d mt ct trn, vung, mt ct hnh a gic u
cnh ni tip trong hnh trn...) th =. Ngha l ng ti trng v trc trung ho vung
gc nhau nh trong un phng. Ngi ta chng minh c rng: i vi nhng mt ct
i xng c cc mmen qun tnh chnh trung tm bng nhau, th dm c loi mt ct
khng th b un xin m ch b un phng m thi mc d mt phng ti trng khng cha
mt trong nhng trc i xng ca mt ct.
Cui cng ta cn ch n mt cng dng quan trng ca ng trung ho: i vi
thanh c mt ct khng thuc loi nu trn hnh 5.2 th khng th p dng cng thc (5.2)
tnh max c m phi xc nh v tr trc trung ho ri tm im nm trn mt ct
cch xa trc nht, sau p dng cng thc (5.3) cho im ny ta s c max.
- Th d 5.1: Mt dm bng g c chiu di l = 2m. Mt ct ngang l hnh ch nht vi
kch thc (13x20)cm2 nh hnh v 5.3. Dm b ngm cht mt u, u t do chu tc
dng ca lc tp trung P = 2400 N. Lc t vung gc vi trc dm v hp lc to vi trc
y mt gc = 30o. Hy kim tra cng ca dm, bit rng ng sut cho php [] = 10
MN/m2.
- Bi gii: Phn tch lc P ra lm 2 thnh phn:
Px = P.sin30o = 2400.0,5 = 1200 N.
Py = P.cos30o = 2400.0,866 = 2078,4 N.
Thanh b un xin v mmen un mt ct nguy him y
(mt ct ngm) bng:
Mx = Pyl = 2078,42 = 4156,8 Nm.
O x
Mx = Pxl = 12002 = 2400 Nm.

20
Muyn chng un: z 30
2 2 2
13.10 (20.10 ) 4 P 13 Hnh 5.3
Wx 8,67 10 (m ) 3

6
13.10 (13.10 2 ) 2
2
Wy 5,63 10 4 (m 3 ) .
6
M My 4156,8 2400
ng sut ln nht mt ct nguy him: max x 4

Wx Wy 8,67 10 5,63 10 4
(479,45 426,29).10 4 905,74 10 4 N/m 2 9,06 MN/m2 < [] = 10 MN/m2.
Nh vy dm m bo v cng .

- Th d 5.2: Mt dm bng thp c mt ct ngang hnh ch t ln hai v ko c nhp l =

5 m, chu ti trng phn b u q = 6 kN/m. Mi nghing so vi mt nm ngang mt gc
= 30o (hnh 5.4). Chn s hiu ca thp, bit rng ng sut cho php [] = 160 MN/m2
(xem dm t ln cc v ko nh t ln cc gi ta).

- Bi gii: Trong trng hp ny ta nhn thy ngay mt ct nguy him l mt ct gia

nhp ca dm. Tr s mmen un tng hp l:
ql 2 6 5 2
M 18,75 kNm. q=6kN/m
8 8
Tr s mmen un trong cc mt ct qun tnh chnh
a, A B
1 3
( sin 0,5 , cos 0,866 ): l=5m
2 2
M x Mcos 18,75 0,866 16,24 kNm. y
P
M y Msin 18,75 0,5 9,375 kNm.
x
Dm b un xin, nn p dng iu kin cng :

Mx My 1 Wx
M x M y
Wx Wy Wx Wy b,

Chng ta thy y mt phng trnh m c hai n
s Wx v Wy. Bi ton ch c th gii quyt bng Hnh 5.4
phng php ng dn:
1
Chn t s: Wx 8 , ta c: 16,24 8 9,375 16 10 4
Wy Wx
Wx 5,7 10 4 m 3 570 cm 3
Cn c vo tr s ta c th s b chn thp s hiu N036 c: Wx = 601 cm3, Wy = 61,7
cm3, ta phi kim tra li iu kin bn ca dm:
 Mx My 16,24 9,373
max 6
178,93 10 3 kN/m 2
Wx W y 601 10 61,7 10 6
178,93 MN/m 2 .
Nhn thy : max > [] = 160 MN/m2.
178,93 160
Sai s : 100% 14,1% 5%
160
Tr s max qu ln so vi ng sut cho php, v vy ta phi chn li thp [ s hiu ln
hn.
Chn ln th hai thp [ s hiu N040 c Wx = 761 cm3 ; Wy = 73,4 cm3.
Kim tra li iu kin bn ca dm, ta c:
M My 16,24 9,373
max x 6
149.10 3 kN/m 2 149 MN/m 2
Wx Wy 761 10 73,4 10 6
So vi ng sut cho php ta thy tr s ng sut max < [] = 160 MN/m2.
160 149
Sai s : 100 6,85% trong phm vi cho php.
160
Vy chn thp [ s hiu N040 l thch hp v thin v an ton.

5.3. Un phng ng thi ko (hoc nn)

5.3.1.Khi nim
Khi mt thanh chu tc dng ng thi ca hai loa lc: lc gy un phng v lc gy
ra ko (hoc nn) ng tm, hoc ch chu tc dng ca mt lc nhng c th phn tch ra
hai loi lc nh trn th chng ta ni l thanh b un phng ng thi ko (hoc nn).
b y
5.3.2 Tnh ng sut
B a
Xt mt dm mt ct hnh ch nht x
a) A
b ngm mt u v chu tc dng ca z
mt lc P, t ti trng tm ca mt ct C c Nz
u t do v ng thi nm trong mt d
phng i xng ca dm (hnh 5.5a). Phn D
z Py P
tch lc P ra hai lc thnh phn theo cc
trc y v z, ta thy lc Py s gy ra un yb
phng v lc dc Nz s gy ra nn ng
tm. Nh vy di tc dng ca lc P a Mx x
dm va b un va b nn. b) z
Tng tng ct thanh ti mt mt Nz
ct bt k abcd v gi li phn tri. Ta s c
d
c trn mt ct mmen un Mx v lc
dc Nz (hnh 5.5b). Ti mt im bt k
ca mt ct, mmen un Mx gy ra ng c)
sut php : Mx
M
' x y (5.6) d) (6. 6)
Jx Nz -
(y l khong cch t im ang xt n
trc x). Cn lc dc Nz gy ra ng sut Hnh 5.5
N
php : '' z
F
(5.7)
Trong cng thc ca , Nz l tr s tuyt i ca lc dc v ta ly (+) khi Nz l lc ko v
ly du (-) nu ngc li, cn F l din tch ca mt ct.
Theo nguyn l c lp tc dng ca lc, th khi un phng ng thi ko (nn) ta
c cng thc tnh ng sut php ti mt im bt k trn mt ct ca thanh l:
N M
z x y (5.8)
F Jx
Qua cng thc ny ta nhn thy i vi trng hp ang xt, ti nhng im thuc
cnh ab (cch trc x mt khong ymax) s pht sinh ng sut max. Nu trng hp lc dc
N l lc ko, ta c:
N M N M
max z x y max z x
F Jx F Wx
(5.9)
Nz Mx Nz Mx
min y max
F Jx F Wx
y ch rng ta k hiu max v min theo tr s i s ln nht v b nht ca
chng. Nu trng hp lc dc N l lc nn th (5.9) s tr thnh:
N M
max z x
F Wx
(5.10)
Nz Mx
min
F Wx

5.3.3. iu kin cng v ba bi ton c bn

Trc ht ta phi tm mt ct nguy him ca thanh bng cch da vo biu
mmen un v lc. Th d i vi trng hp trn hnh 5.5a da vo biu mmen un
Mx do lc Py sinh ra (hnh 5.5c) v biu lc dc Nz v Pz sinh ra (hnh 5.5d) cho thy
mt ct nguy him l ti ngm.
i vi mt ct nguy him, theo cc cng thc (5.9) hoc (5.10) ta c th lp cc
iu kin cng sau y:
1. Trng hp ko v un:
ng sut c tr s tuyt i ln nht l ng sut ko max trong cng thc (5.9). i
vi tt c cc loi vt liu [k] < [n] nn cng thc c bn v iu kin cng khi ko
v un thng ng thi:
N M
max z x k (5.11)
F Wx
2. Trng hp nn v un:
ng sut c tr s tuyt i ln nht l ng sut min cng thc (5.10).
- Vt liu c [k] = [n] = [], cng thc c bn ca iu kin cng trong
trng hp ny l:
N M
min z x (5.12)
F Wx
- Vt liu c [k] < [n] (th d gang), trng hp ny ta phi dng ng thi c hai
iu kin cng l:
N M
max z x k (5.13)
F Wx
N M
min z x n (5.14)
F Wx
y ta cng c ba loi bi ton: kim tra cng , tm lc ti a cho php v chn
mt ct. c bit i vi bi ton chn mt ct ta phi dng phng php ng dn, v ta
ch c mt phng trnh nhng c hai n s l Wx v F. Mun vy trc ht phi thit k
thanh theo iu kin cng v ko (nn) ng tm hoc v un phng, sau kim tra
li mt ct va chn c theo iu kin cng v ko (nn) cng un. Nu khng tho
mn th phi chn li kch thc mt ct cho n khi tho mn.

- Th d 5.3: Chn thp I cho dm chu lc nn P v lc phn b u q nh trn hnh 5.6

bit ng sut cho php [] = 160 MN/m2.
- Bi gii: Lc P lm cho dm b nn. Lc phn b q lm cho dm b un phng. Mt ct
nguy him l mt ct ngm, ti y:
ql 2 15 12
Mx 7,5 kNm q=15kN
/m
2 2
N z P 200 kN .
V dm thp nn chn thp I thch hp, ta p
dng cng thc: kN
P = 200
N M
min z x l=1m
F Wx Hnh 5.6
y ta c mt phng trnh gm hai n s l
Wx v F nn khng th tm ngay c thp I thch hp. Theo phng php ng dn, tm
thi chng ta b qua nh hng ca lc dc Nz. Nu ch c tc dng ca lc phn b q gy
ra un phng vi mmen ln nht Mx = 7,5 kNm ta chn thp I c Wx sao cho:
M 7,5
Wx x 0,47 10 4 (m 3 ) 47 (cm 3 ).
16.10 4

Cn c vo bng thp chn thp I s 12 c F = 16,5 cm2 v Wx = 67,2 cm3.

Nghim li iu kin cng khi c tc dng ng thi ca c lc P v lc phn b
q:
200 7,5
min 4
232,8 10 3 (kN/m 2 )
16,5 10 67,2 10 6
232,8 MN/m 2 160 MN/m 2
Tr s min qu ln so vi , v vy ta phi chn li:
Ta chn loi thp I s 14 c F = 18,9 cm2 v Wx = 90,3 cm3.
Kim tra li cng ca dm ta c:
200 7,5
min 4
188,87 10 3 (kN/m 2 ).
18,9 10 90,3 10 6
188,87 MN/m 2 160 MN/m 2
Tr s min qu ln so vi [] ta tip tc chn li:
Chn thp I s 16 c F = 21,5 cm2 v Wx = 118 cm3.
Kim tra li iu kin cng ca dm ta c:
200 7,5
min 4
156,6 10 3 (kN/m 2 ).
21,5 10 118 10 6
156,6 MN/m 2 160 MN/m 2
160 156,6
100% 2,1%
160
Vy chn thp I s hiu N016 l thch hp.

- Th d 5.4: Kim tra cng ca mt tng chn t xy gch, chiu cao h = 3m, chiu
dy 0,64 m (hnh 5.7). Mi mt chiu di ca tng chu mt p lc y ca t R = 10 kN
t 1/3 chiu cao tng k t mt t ln.
Bit mt mt khi tng nng 16 kN v ng sut cho php ca tng gch: n = 1
MN/m2; k = 0,1 MN/m2.
- Bi gii: Tng va chu nn do trng lng bn thn, va chu un do p lc R ca
t. Chng ta s kim tra cho mi mt chiu di ca tng. Mt ct nguy him l mt ct
ngang chn tng v v phng din un gy ra do lc y R th l mt ct ngm, cn
v phng din nn th mt ct chu ton b trng lng ca tng. Ti ta c:
h 3
Mmen un Mx: M x R 10 4 10 4 Nm
3 3
Lc nn dc Nz: N z 1,6 10 0,64 3 1 3,07 10 4 N
4
h
Din tch F: F =10,64 = 0,64 m2. Mx Nz R
1 (0,64) 2 h/3
Muyn chng un: Wx 0,0683 m 3
6
p dng cng thc (5.13) ta c: a y b
- i vi cnh bc:
x

1m
Nz Mx 3,07 10 4 10 4
max 9,8 10 4 N/m 2
F Wx 0,64 0,0683 d c
0.64m
max 0,098 MN/m 2 k 0,1 MN/m 2 Hnh 5.7
- i vi cnh ad:
N M
min z x (4,8 14,6).10 4 0,194 10 6 N/m 2
F Wx
min 0,194 MN/m 2 n 1 MN/m 2 .
Vy tng bo m v cng .

5.4. Nn (hay ko) lch tm

5.4.1. Khi nim
Khi mt thanh thng chu tc dng ca hai lc trc i, c phng song song vi trc
ca thanh nhng ng tc dng li khng trng vi trc ca thanh th ta ni thanh chu
nn (hay ko) lch tm. im t ca lc ny khng cn trng vi trng tm mt ct ca
thanh na.
Th d: Mt tr cu hai nhp cu bng nhau, khi khng tc dng g khc ngoi trng
lng bn thn ca hai nhp cu th do tnh cht i xng ta c th coi nh tr chu nn
ng tm. Nhng khi c xe chy trn mt nhp, tnh cht i xng s mt i v im tc
dng ca hp lc khng cn t trng tm mt ct ca tr na, lc tr cu b nn lch
tm.
y chng ta ch xt trng hp n gin, khi lc lch tm nm trong mt phng i
xng ca mt ct.

5.4.2. Tnh ng sut

Xt mt thanh mt ct hnh ch nht ABCD (hnh 5.8) chu nn bi mt lc P t lch
tm. Lc P t ti im E trn trc i xng Ox ca mt ct, cch tm O mt on e c
gi l tm sai, mun a hnh thc nn lch tm ny v cc hnh thc chu lc c bn
nghin cu chng trn, chng ta thu lc P v tm ca mt ct. Lm nh vy s c lc
P t O gy ra nn ng tm v mt ngu lc c mmen: My = Pe gy ra un phng
trong mt phng xOz.
Qua ta thy rng nn (ko) lch tm l mt trng hp c bit ca nn (ko)
ng thi vi un.
 Vy cng thc tnh ng sut php ti mt im bt k trn mt ca z eP
thanh chu nn (ko) lch tm trc y mt on x s l:
N My
z x (5.15)
F Jy
iu kin cng v ba bi ton c bn cng hon ton ging nh
trng hp nn (ko) ng thi vi un.

5.4.3. Trc trung ha ye

D C
Trc trung ho ca mt ct l mt ng m ti mi im u c ng O E x

b
sut php bng khng v chia mt ct thnh mt min chu ko v mt B
min chu nn. Trong trng hp nn lch tm nh trn (hnh 5.8), tm A x 0

trc trung ho ca mt ct thanh chng ta cho ng sut php trong cng h

thc (5.14) bng khng ta s c: Hnh 5.8
Nz My
x0 0
F Jy
( 5.16)
Trong xo l khong cch n trc y ca cc im trn trc trung ho v ta phi ly
du (-) s hng th nht (v Nz l lc nn) v du (+) s hng th hai, v nu hai s
hng u m th tng i s ca chng khng th bng khng c.
Nh vy trc trung ho phi pha m mmen un My sinh ra ng sut ko. Theo hnh
(5.8) trc trung ho pha bn tri trc y, ngha l trc trung ho v lc P phi hai pha
khc nhau i vi trc y.
T biu thc (5.15) c th vit:
N My
z x0 0 ( 5.17)
F Jy
F
F
Jy
V : i 2y ( 5.18)
F
(iv l bn knh qun tnh ca mt ct F i vi trc qun tnh chnh trung tm y);
Nz = P; My = Pe
P Pe P e
Ta c: x 0 0 , hay: 1 2 x 0 0
F F iy 2
F i y

P e i 2y
V : 0 , nn 1 2 x 0 0 . Do : x 0 hng s.
F iy e
Vy trc trung ho l mt ng thng song song vi trc y v cch trc y mt on
i y2
c nh bng: .
e
i vi mt mt ct cho th iy khng i, nn ta thy v tr ca trc trung ho ph
thuc vo tm sai e.
Tm sai e cng nh th khong cch xo cng ln, c ngha l phn din tch chu nn
cng ln. Vy c th trc trung ho nm ngoi mt ct v nh vy trn mt ct ch pht
sinh ng sut nn m thi.
5.4.4. Li ca mt ct
i vi mt s kt cu chu nn lch tm lm bng vt liu gin nh gch, , b tng
kh nng chu ko km hn rt nhiu so vi kh nng chu nn, nn trnh nhng bt
trc c th xy ra i vi kt cu th tt hn ht l nh tr s tm sai e sao cho trn mt ct
khng pht sinh ng sut ko. Chng ta c th gii hn c v tr ca im t lc P trong
mt khu vc no ca mt ct, trn mt ct khng sinh ra ng sut ko. Khu vc
c gi l li ca mt ct.
Nh vy: Li ca mt ct l phm vi mt ct khi t lc trn ton b mt ct ch c ng
sut nn (khng pht sinh ng sut ko).
Ta s nghin cu hai trng hp: li ca mt ct trn v li ca mt ct hnh ch
nht. y
a. Li ca mt ct trn (hnh 5.9):
Mun c tr s ti a ca tm sai e sao cho trn mt ct trn
khng c ng sut ko, ta phi cho trc trung ho tip tuyn vi
ng trn, ngha l ly: x
d
x0 r
2
Mt khc, ta bit phng trnh ca trc trung ho (5.16) l: d/2 e=d/8
i 2y
x0 (5.19) Hnh 5.9
e
J y d 4 4 d2 d
V : i 2y 2 , nn t cng thc trn ta suy ra : e .
F 64 d 16 8
d
T tm O ca mt ct v ng trn c bn knh bng tm sai e ng trn c
8
gi l chu vi li ca mt ct trn. Tht vy, nu im t ca lc P khng vt ra ngoi
d
phm vi ca mt ct gii hn bi ng trn c bn knh e th trc trung ho phi nm
8
ngoi hoc tip tuyn vi mt ct trn cho, do trn mt ct khng th c ng sut
ko.
y
b. Li ca mt ct hnh ch nht (hnh 5.10): B C
Khi lc P t trn trc x v pha trn ca trc y v mun trn mt
ct khng c ng sut ko th v tr gn nht ca trc trung ho i 1
h h/6 4 x

h
vi tm O phi trng vi cnh AD do : x 0 . Phng trnh ca h/6 2
2 3
trc trung ho theo (5.19) l: A D
i 2y J y bh 3
1 h 2 b/6 b/6
x0 v : i 2y . b
e F 12 bh 12
Nn t phng trnh ca trc trung ho ta c: Hnh 5.10
h
e .
6
Ngha l P phi t im 1. Khi lc P t trn trc x v pha di ca trc y th do tnh
h
cht i xng ta c im 3 cng c tm sai e .
6
Cng l lun nh trn khi lc P t trn trc y th ta c im 2 v im 4 c tm sai:
b
e .
6
Bn im 1, 2, 3, 4 trn hnh v (5.10) l bn im nm trn chu vi ca li mt ct
hnh ch nht. Ngi ta chng minh c rng li ca mt ct hnh ch nht chnh l
hnh thoi 1, 2, 3, 4 c cng trng tm vi hnh ch nht v ng cho ca n th song
song v bng 1/3 cnh tng ng ca hnh ch nht.

- Th d 5.5: Mt ct b tng mt ct pha di l mt hnh ch nht kch thc

(0,180,20) m2. Ct chu mt lc nn P = 6 kN nh hnh 5.11.
Kim tra cng ca ct, bit ng sut cho php ca b tng l: [k] = 0,6 MN/m2 ; [n]
= 0,7 MN/m2. B qua trng lng bn thn ca ct.
- Bi gii: Ct b tng chu nn lch tm do lc P. Mt ct nguy him l mt ct qua phn
ct pha di. Ti c lc nn: Nz = P = 6 kN, mmen un i vi trc y do lc lch tm
gy ra My = P.e = 6.(0,1 + 0,05) = 0,9 kNm. Din tch mt ct phn di ca ct :
F = 0,18. 0,2 = 0,036 m2
Muyn chng un ca mt ct i vi trc y: 25 P=6kN
0,2 2 A
Wy 0,18 0,012 m 3

6
Trn mt ct nguy him s pht sinh ng sut: 40
N My 6 0,9
max z
F Wy 0,036 0,0012 20
58,3 kN/m 2 0,583 MN/m 2 k 0,6 MN/m 2
Nz My 6 0,9
min 916 kN/m 2
F Wy 0,036 0,0012
min 0,916 MN/m 2 n 7 MN/m 2 y 15
Nh vy ct b tng m bo v cng . A x

18
- 40
- Th d 5.6: Mt ct mt ct hnh trn ng knh d = 0,4 m chu nn lch
tm vi tm sai e = 0,03 m. Hi trong mt ct c ng sut ko khng? Hnh 5.11
d 0,4
- Bi gii: V bn knh li ca mt ct trn bng: 0,05 m , nn tm sai e = 0,03
8 8
d
m< ngha l lc nn tc dng trong li ca mt ct, do trn mt ct ca ct khng c
8
ng sut ko.

5.5. Un dc
5.5.1.Khi nim:
Khi nghin cu trng hp nn ng tm ta gi thit bng kch thc ngang v chiu
di thanh khng khc nhau nhiu v da vo tnh cht bin dng ca thanh ta thit lp
c cc cng thc tnh ton. Nhng nu kch thc ngang ca thanh nh hn rt nhiu so
vi chiu di th hin tng nn ng tm ca thanh c th chuyn thnh hin tng un
dc.
Xt mt thanh thng di chu nn ng tm bi mt lc P c P<Pth P<Pth
tr s tng dn dn t khng. Di tc dng ca lc , u tin
thanh ch b nn v trc ca n vn gi thng. Gi s tc dng vo
thanh mt lc ngang R m thanh tr v dng thng ban u, th khi R R
ni rng thanh chu nn trng thi n nh (hnh 5.12a). Tip
tc tng lc nn P ln ta thy lc ny c th t ti mt tr s sao
cho sau khi b lc ngang R gy ra s un cong, thanh khng th tr
a) b)
li dng thng ban u m vn b un cong (dng cong trn hnh
5.12b). Lc ta ni thanh chu nn trng thi mt n nh.
Thng trong thc t, khng cn c s tc ng ca lc R
m ch cn lc nn P vt qu tr s ni trn th thanh cng s
b mt n nh v trc ca thanh s b un cong. l v ngoi lc Hnh 5.12
ngang R ra, cn c th c nhng nguyn nhn khc kh trnh c
trong thc t, c kh nng lm cho trc thanh b un cong. Th d: s lch tm ca lc nn
P, cong ban u ca trc thanh
 Bin dng ca thanh c km theo s un cong ca trc thanh di tc dng ca lc
nn dc c gi l un dc.
Tr s nn lm cho thanh chuyn t trng thi n nh sang trng thi mt n nh
c gi l lc ti hn v k hiu l Pth. Mun cho nhng thanh b nn ng tm lm vic
c bnh thng, th d i vi nhng ct nh, thanh cu th phi m bo sao cho trc
ca chng vn gi c thng. S mt n nh ca mt thanh trong cng trnh s dn n
s ph hoi ca mt b phn hay ton b cng trnh . V vy, khi tnh ton cc cu kin
ny ta phi tnh lc ti hn Pth sao cho chng c lm vic vi nhng ti trng b hn
lc ti hn , tc l c n nh cn thit. Ngoi hin tng mt n nh ca thanh
thng chu nn ng tm cn c th xy ra hin tng mt n nh ca thanh khi chu
nhng hnh thc chu lc khc.
Do , ngoi iu kin cng v iu kin cng ra th iu kin n nh cng cn
phi c bit ch trong khi tnh ton s chu lc ca cc cng trnh.

5.5.2. Tnh lc ti hn v ng sut ti hn

Vic gii bng l thuyt bi ton tnh lc ti hn cho mt thanh thng b nn ng
tm c chiu dai l, mt ct khng i v c lin kt hai u l nhng bn l (hnh 5.13a)
c nh bc hc le thc hin nm 1744 bng cch da vo phng trnh vi phn ca
ng n hi ca thanh khi b mt n nh.
Cng thc tnh lc ti hn do le tm ra gi l cng thc le. m rng cho nhng
trng hp thanh c nhng loi lin kt khng phi l lin kt bn l hai u (hnh
5.13b,c,d). Cng thc le c vit di dng tng qut sau:
2 EJ min
Pth (5.20)
(ml ) 2
Trong :
E- muyn n hi khi chu lc ko (hoc nn) ca vt liu.
Jmin - mmen qun tnh chnh trung tm nh nht ca mt ct.
l- chiu di ca thanh.
m - h s ph thuc vo iu kin lin kt hai u thanh.
T ta c:
a) Nu thanh c c 2 u bt bn l, m = l: a, P b) P c) P d) P
2
EJ min
Pth
l2
(5.21)
b) Nu thanh c mt u ngm v u kia t
l

do, m = 2:
l

2 EJ min
Pth (5.22)
4l 2
c) Nu thanh c c hai u ngm, m = 0,5:
4 2 EJ min m=1 m=2 m=0,5 m=0,7
Pth 2
(5.23)
l Hnh 5.13
d) Nu thanh c mt u ngm, cn u kia bt
bn l, m = 0,7:
9 2 EJ min
Pth (5.24)
4l 2
Trong cng thc ca lc ti hn nu trn, ta dng Jmin v nu mmen qun tnh i
vi hai trc chnh trung tm ca mt ct khng bng nhau, th s un dc s xy ra trong
mt phng c cng b nht, tc l cc mt ct ca thanh s xoay quanh trc chnh trung
tm no m i vi n mmen qun tnh ca mt ct c gi tr nh nht Jmin.
 Th d: i vi thanh b ngm c mt ct ch nht nh hnh 5.14 th P P>P th
lc mt n nh cc mt ct ca thanh s xoay quanh trc y (v Jy < Jx) v
trc cong ca n s nm trong mt phng xOz v mt phng c cng
b nht ca thanh. Hin tng ni trn ch xy ra i vi thanh c dng
lin kt ging nhau trong hai mt phng xOz v yOz, do khi s dng
cng thc (5.21) cn ch n iu kin ny.
By gi ta thit lp cng thc ca ng sut trn mt ct thanh khi
bt u xy ra hin tng un dc. Lc ny lc nn P va t n tr s
ti hn Pth v thanh c xem l vn cong thng, ngha l vn cn chu
nn ng tm. Vy ng sut trn mt ct thanh lc gi l ng sut ti
hn v k hiu l th s l (ch cn xt tr s tuyt i):
N P EJ min y
th z th (5.25)
F F ml 2 F O x
2
E
Hay: th 2
Hnh 5.14
(5.26)
ml ml
Trong : (5.27)
J min i min
F
- gi l mnh ca thanh (n l mt s khng th nguyn).
imin- l bn knh qun tnh nh nht ca mt ct.
Phn tch cng thc (5.27) ta i n kt lun rng: mnh ca thanh cng ln th ng
sut ti hn cng b v lc nn gy ra hin tng un dc ca thanh cng s cng b,
ngha l thanh cng d mt n nh.

5.5.3. Phm vi s dng cng thc le - cng thc Iaxinki:

Khi chng minh cng thc lc ti hn, le phi gi thit rng vt liu ca thanh lc
mt n nh vn tun theo nh lut Hc, v vy tt c cc cng thc trn ch ng c
trong giai on t l ca vt liu. Vy gii hn p dng cng thc le c xc nh t
iu kin ng sut ti hn th trong thanh phi nh hn hay ti a bng gii hn t l th
ca vt liu thanh:
th tl (5.28)
Thay th bi biu thc (5.20) ta c:
2E
tl (5.29)
2
2E
Suy ra: (5.30)
tl
2E
t 0 (5.31)
tl
o l mnh ca thanh c ng sut ti hn bng gii hn t l ca vt liu thanh v
gi l mnh gii hn.
Vy, mun p dng cng thc le tnh lc ti hn (hoc ng sut ti hn) cho
mt thanh no th mnh ca thanh ny tnh theo cng thc (5.30) phi khng c
b hn mnh gii hn o tng ng, tc l gii hn p dng cng thc le s l:
0 .
Ta hy tnh mnh gii hn o vi mt s vt liu:
- Thp s 3 c E = 2.105 MN/m2 v th = 200 MN/m2 nn:
 2 2 10 5
0 100 .
200
- Gang thng c o = 80.
- G thng c o = 110.
Vy thng thng cng thc le ch p dng c cho thanh bng gang khi
mnh > 80, bng thp khi > 100 v bng g khi > 110.
Trong thc t ta hay gp nhng thanh c mnh nh hn nhng tr s gii hn
ca o ni trn. Trong trng hp ny, lc thanh b mt n nh th ng sut trong thanh
s vt qu gii hn t l tl ca vt liu thanh. Mun tnh ng sut ti hn v t suy ra
lc ti hn ca nhng thanh , ta phi dng cng thc do Iaxinki thit lp c t thc
nghim. Cng thc ny c gi l cng thc Iaxinki c dng nh sau:
th = a - b
Trong : - mnh ca thanh tnh theo (5-30)
a, b nhng h s ph thuc vo loi vt liu.
Th d: - i vi thp s 3 c th ly: a =310 MN/m2 v b = 1,14 MN/m2.
- i vi g: a = 29,3 MN/m2 v b = 0,194 MN/m2.
Thng thng i vi nhng thanh chu nn ng tm c mnh < 40 th thc
nghim cho thy rng ta c th xem thanh khng th b mt n nh v ch cn tnh ton v
cng m khng cn tnh v n nh.

5.5.4. Tnh ton v n nh

Mun cho mt thanh chu nn ng tm khng b un dc (mt n nh) th lc nn
thanh cn thit phi b hn lc ti hn, ngha l xem lc ti hn l lc ph hu thanh. Lc
ng sut trong thanh tt nhin phi nh hn ng sut ti hn th vy iu kin
thanh c n nh s l:
th
Hay m bo an ton th:

th (5.32)
k
Trong : k - h s an ton v n nh.
i vi cc kt cu bng gang ngi ta ly k = 56, bng thp k =2 4, bng g k = 37.

Nu t : th [] (gi l ng sut cho php n nh), ng thi thay:
k
P P
ta c : [] (5.33)
F F
Cng thc (5.33) l iu kin n nh ca thanh chu nn ng tm.
T cng thc (5.33) ta thy: mun tnh ng sut cho php v ng sut cho php n nh
[] th trc ht phi tnh tr s ca ng sut ti hn th theo cng thc le (5.20) hoc
cng thc Iaxinki (5.28) tu theo mnh ca thanh nm trong phm vi no.
Tuy nhin nhiu khi p dng cc cng thc khng thun tin. V vy, thay
cho cng thc ngi ta thng hay tnh ng sut cho php v n nh theo cng thc
sau y, c th dng cho bt k tr s no ca mnh :
[] = [n] (5.34)
Trong :
- [n]: ng sut cho php v nn.
- : h s gim ng sut cho php (hay h s un dc) c tr s lun lun nh hn 1.
Tr s ph thuc vo vt liu, mnh ca thanh v c xc nh theo bng
np sn (bng 5.1). i vi nhng tr s trung gian ca mnh khng c trong bng th
h s c xc nh bng cch ni suy bc nht.
 Vy theo (5.33) iu kin n nh s c vit li nh sau:
P
n (5.35)
F

Bng 5.1. H s gim ng sut cho php

mnh Tr s i vi
ml
Thp s
i min Thp s 5 Gang G
4, 3, 2, OC
0 1,00 1,00 1,00 1,00
10 0,99 0,98 0,97 0,99
20 0,96 0,95 0,91 0,97
30 0,94 0,92 0,81 0,93
40 0,92 0,89 0,69 0,87
50 0,89 0,86 0,57 0,80
60 0,86 0,82 0,44 0,71
70 0,81 0,76 0,34 0,60
80 0,75 0,70 0,26 0,48
90 0,69 0,62 0,20 0,38
100 0,60 0,51 0,16 0,31
110 0,52 0,43 - 0,25
120 0,45 0,36 - 0,22
130 0,40 0,33 - 0,18
140 0,36 0,29 - 0,16
150 0,32 0,26 - 0,14
160 0,29 0,24 - 0,12
170 0,26 0,21 - 0,11
180 0,23 0,19 - 0,10
190 0,21 0,18 - 0,09
200 0,19 0,17 - 0,08

Dng h s ta c th gii bi ton n nh tng t nh bi ton nn ng tm

n gin. Trong ng sut cho php c gim theo mt mc no tu theo tr s
mnh ca thanh. T ta thy, nu iu kin n nh ca thanh c m bo th iu
kin cng ca n s c m bo. i vi nhng thanh m ti mt s ni, mt ct
ca chng b lm yu cc b (bi nhng l riv, bulng) th khi tnh v n nh ta vn
coi nh mt ct khng c l khuyt. Nhng lc ny phi kim tra thm mt ct b gim yu
cc b.
T cng thc c bn tnh ton v n nh (5.35). Ta c th suy ra ba loi bi ton
v n nh sau:
a) Kim tra s n nh ca thanh: khi bit lc nn P, mt ct F, chiu di v iu
kin lin kt hai dm thanh. Ta s nghim li BT (5.35).
b) Xc nh ti trng cho php: khi bit ng sut cho php v nn n, mt ct F,
chiu di v iu kin lin kt hai u thanh ta c:
P F[n]
c) Chn mt ct: khi ta cho lc nn P, ng sut cho php v nn [n], hnh dng mt
ct, chiu di v iu kin lin kt hai u thanh ta c:
 P
F
n
i vi loi bi ton thc ba, cch gii quyt tng i phin phc v c hai tr s F
v cha bit m ch c mt phng trnh gii ta s dng phng php ng dn (c
trnh by th d 5.8).

- Th d 5.7: Kim tra n nh cho mt ct g chu nn ng tm vi lc nn P = 360 kN,

chiu di 3 m, coi nh hai u ct b bt bn l, mt ct ca ct l trn vi ng knh d =
0,24 m, ng sut cho php v nn [n] = 10 MN/m2
- Bi gii: Thanh hai u lin kt bn l nn m = 1. mnh ca hai thanh l:
ml

i min
J min d 4 4 d 0,24 1 3
Vi: i min 2 0,06 m . Vy: 50 .
F 64 d 4 4 0,6
Theo bng 5.1 ng vi = 50 ca g c = 0,80:
P 360
796,28 kN/m 2 7,963 MN/m 2
F 3,14 0,24 2
4
Ta c: n 0,8 10 8 MN/m 2 . Vy: < n - ct g m bo n nh.

- Th d 5.8: Chn s hiu thp ch I cho mt thanh di 2m, lin kt khp hai u v
chu mt lc nn P = 230 kN. Bit vt liu l thp s 2 c [] = 140
MN/m2.
- Bi gii: Chn mt ct F bng phng php ng dn. u tin ta ly mt tr s tu ,
v bin thin t 0 n 1 nn tnh gn ng ln th nht ly 1 = 0,5. T
iu kin n nh (5.35) ta tnh c tch F:
P 230
F 32,8 10 4 (m 2 ).
1 140 10 0,5
3

Tra bng thp hnh ta chn thp ch I s 22a vi F = 32,4 cm2:

iy = imin = 2,5 cm
V h s 1 ly trn khng k n c im ca thanh (iu kin lin kt, chiu
di...) nn vi mt ct chn, iu kin n nh ca thanh cha c tho mn theo iu
kin bi ton. Vy ta phi nghim li iu kin n nh. mnh ca thanh:
ml 1 2
80
i min 2,5 10 2
Tra bng ph lc vi thp s 2, =80 ta c 2 = 0,75. Lc nn cho php v n
nh:
[P] =F2 [] = 32,410-40,75140.103 = 340,2 kN.
Lc ny ln hn lc cho hn mt ln ri.
Vy mt ct thp ch I s hiu N022a cha c s dng ht, tit kim ta chn
mt ct c din tch nh hn. Theo bng thp hnh ta c th chn thp ch I c din tch
nh hn v sau kim tra li iu kin n nh, nu thp c chn ln th hai vn
khng ph hp th ta li ly thp ch I c s hiu nh hn, v c tip tc nh th cho n
khi chn c thp ch I c mt ct ph hp, ngha l va tho mn c iu kin n
nh va tit kim nht.
Lm nh vy, thng thng s rt chm mi i n kt qu cui cng
Theo kinh nghim tnh ton, mun i n kt qu nhanh chng ta nn ly mt tr s mi 3
l trung bnh cng ca 1 v 2 v lm li cc php tnh:
 1 2
3
2
0,5 0,75
Vy ln gn ng th hai ta c: 3 0,625
2
230
T ta tnh c: F 2,62 10 4 (m 2 ).
0,625 140 10 3
Tra bng thp ta chn thp ch I s 20 c: F = 26,4 cm2 v imin = 2,06 cm.
1 2
mnh ca thanh: 97
2,06 10 2
Tra bng (5.1) v ni suy, ta tm h s ng vi = 97:
0,69 0,60
4 0,69 7 0,627
10
Lc nn cho php v n nh l:
[P] = 0,62726,4104 140103 = 231,7 kN.
Tc l ln hn ti trng cho:
231,7 230
P 100% 0,7% 5%
230
Vy ta chn thp ch I s 20 l thch hp.

5.5.5. Mt ct hp l ca thanh
Ta hy nghin cu cc dng hp l ca mt ct thanh khi chu nn ng tm thanh
c kh nng n nh tt nht. Nh ta ni trn, y y y
khi mt n nh thanh s b un theo phng c
cng b nht m mt ct c bn knh qun tnh
cng b th mnh ca thanh s cng ln, lm x x x
cho thanh cng d mt n nh. T rt ra cc
yu cu v mt ct hp l nh sau:
1. Mmen qun tnh ca mt ct i vi cc Hnh 5.15
trc chnh trung tm phi bng nhau. Nh vy thanh s c mnh nh nhau theo tt c
cc phng trnh v tnh n nh ca n theo mi phng cng s ging nhau.
2.Vi mt tr s din tch mt ct cho, ta phi chn hnh dng mt ct sao cho
mmen qun tnh ca n c ln. Mun vy vt liu ca mt ct phi c b tr xa trng
tm ca n.
Yu cu trn hon ton c tho mn nu ta dng nhng mt ct rng hnh trn, hnh
vung hoc do nhng thp hnh I, [, L ghp li (hnh 5.15). Nhng ta cng cn ch rng
i vi thanh thp ta phi m bo sao cho n c ghp rt chc chn bi nhng thanh
ging hoc tm ni. Khi thanh ghp mi lm vic c nh mt thanh nguyn.
- Th d 5.9: Mt ct ghp bi hai thanh thp ch [ s 27 theo nh hnh 5.16. Hy tnh
khong cch 2x gia hai lng thp ch [ cho mt ct l hp l nht v mt n nh.
- Bi gii: Gi Jx v Jy l mmen qun tnh ca mt ct c ghp i vi cc trc
chnh trung tm x v y:
Ta c: Jx = 2Jx0 (trc x v x0 trng nhau). y y0
Jy = 2[Jy0 + (x + zo )2F]
Vi thp ch [ s hiu N027 tra bng ta c:
Jx0 = 4160 cm4
Jy0 = 262 cm4 O x
zo = 2,47 cm x0
2
F = 35,2 cm
cho mt ct l hp l nht v mt n nh th:
Jx = Jy 2Jx0 = 2[Jy0 + (x = zo )2F] 2x z0

Hnh 5.16
 4160 = 262 + (x +2,47)235,2
(x + 2,47)2 = 110,74. x 8 cm 2x = 16 cm.

CU HI N TP

1. M t hin tng mt n nh ca thanh thng chu nn ng tm, t nu nh ngha

v lc ti hn?
2. ng sut ti hn l g? Vit v gii thch cng thc tnh lc ti hn le?
3. mnh l g? Vit v gii thch cng thc? ngha ca mnh?

BI TP

1. Tnh lc ti hn ca thanh c chiu di l =3,2 m, lin kt hai u thanh l lin kt

khp. Thanh bng thp ch I s hiu N024a, muyn n hi ca thanh E = 2.106 daN/cm2.

2. Tnh lc ti hn cho ct di l = 2,7 m lin kt hai u l lin kt khp. Ct bng thp

s 3.
a. ng knh ct l d =12 cm.
b. Ct c tit din ngang hnh vnh khn cng tit din nh cu a v c = d/D = 0,6.

3. Kim tra n nh ca thanh chu nn l = 1,5 m lin kt mt u ngm mt u khp,

lc nn u khp P =12 kN mt ct ngang hnh vnh khn ng knh trong d = 2cm,
ng knh ngoi D = 2,8 cm , thanh bng thp s 5 c [] = 2000 daN/cm2.
4. Xc nh ti trng cho php [P] ca mt ct bng thp s 3 c []n = 1600 daN/cm2. Mt
ct ngang ct gm hai thp ch [s hiu N016 (hnh 5.17):
a. Hai thp t st lng vo nhau.
b. Hai thp t sao cho Jx = Jy.

8. Xc nh kch thc mt ct ngang ca mt ct g (hnh v 5.18), bit []n =100

daN/cm2, E = 105 daN/cm2:
a. Ct c mt ct ngang hnh vung cnh l a.
b. Ct c trn c ng knh l d.

P=60kN
P P=70kN

y
B

B
B

b, x
l=4m

a, b,
l=6m

l=5m

a, y

x
A
A

c,
Hnh 5.17 Hnh 5.18
 Ph lc 1
BNG CH CI V CC K T THNG GP

Ch La Tinh Ch Hy Lp
Ch thng Ch hoa Ch thng Ch hoa Tn ch
a A Alpa
b B Bta
c C Khi
d D elta
e E Epxilon
f F Phi
g G Gama
h H ta
j J Phi
l L Lama
m M Muy
n N Nuy
p P Pi
q Q Tta
r R R
s S Xichma
t T T
w W mga
x X Cxi
y Y Ph xi
z Z Dta
 Bng 1.2
NHNG N V O THNG GP

n v n v thng gp n v Anh
o K hiu Tn gi K hiu Tn gi i ra SI
km Kilmt Mile Mile (dm) 1609m 1
m Mt yd Yard (m) 0,9144m 1
dm ximt ft Foot (b) 0,3048m 1
Chiu di
cm Xentimt in Inch (phn Anh) 2,54cm 1
mm Milimt
Hi l Hi l 1
km2 Kilmt vung 1
ha hecta sqmile Sqmile (dm vung) 258,99ha 1
a A Acre (mu vung) 4047m2 1
Din tch
m2 Mt vung sqyd S.qyard (m vung) 0,836m2 1
dm2 ximt vung sqft Sqfoot (b vung) 0,0929m2 1
cm2 Xentimt vung 1
m3 Mt khi cuyd Cubicyard (m khi) 0,7654m3 1
Th tch dm3 ximt khi Cubicfoot (b khi) 28,32d m3 1
cm3 Xentimt khi Cubicinch (phn khi) 16,387cm3 1
kl Killt 1. Dng ht: 1
l Lt bu Winchesterbushol 35,24l 1
Dung tch
ml Mililt qt Imperialquart 1,1365l
pt Imperialpint 0,5682l
2. Dng cht lng:
gal Britichgallon 4,546l
gt Britishquart 1,1365l
Dung tch
pt Britishpint 0,5682l
USA gallon 3,785l
USA puart 0,9463l
Bng 1.2 (tip)
NHNG N V O THNG GP

n v n v thng gp n v Anh
o K hiu Tn gi K hiu Tn gi i ra SI
3
kg/m
K.L ring
t/m3
Tn tnlg Longton (tn di) 1016kg 1
T tnsh Shortton (tn ngn) 907,2kg 1
Khi
Yn 1
lng
Kg lb Poundav (cn Anh) 0,454kg 1
g oz Ounceavoin (lng Anh) 28,35kg
N Niutn lb (USA) pound (USA) 4,448N 1
daN caNiutn 1
Lc kip
kN KilNiutn 1kip = 1000 lb 4,448kN 1
(USA)
MN MgaNiutn 1
 kG Kilgam lc 1
T Tn lc 1
N/m2 * n v ca USA: 1
kN/m2 psf = lb/ft2 1
MN/m2 pcf = lb/ft3 1
daN/cm2 ksf = kip/ft2 1
daN/mm2 psi = lb/in2 1
ng sut- kG/cm2 ksi = kip/in2 1
p sut bar 1
at Atmtphe 1
Pa Pascal 1
KPa Kil Pascal PSi n v ca USA 6,895kPa 1
MPa Mga Pascal KSi n v ca USA 6,895MPa 1
mmHg Mililt Hg 1
Bng 1.2 (tip)
NHNG N V O THNG GP

n v n v thng gp n v Anh
o K hiu Tn gi K hiu Tn gi i ra SI
J Jun 1
Cng
kGm 1
W Wot
Cng sut kW Kil ot 1
m.l M lc 1
Vn tc vg/ph
gc rad/s 1
m/s2
Gia tc
rad/s2

Gc
rad
Nm ft-lb n v ca USA 1,356Nm 1
kNm kip-ft n v ca USA 1,356kNm 1
Mmen MNm 1
kGm 1
Tm 1
Hz
Tn s KHz 1
MHz 1
N/m psf n v ca USA 0,04788kPa 1
kN/m ksf n v ca USA 47,88kPa 1
Ti trng
kG/m lb/ft n v ca USA 14,59N/m 1
T/m kip/ft n v ca USA 14,59kN/m 1
0 0 0,566.( 0F -
Nhit C F
32)

Ph lc 3
GI TR CC C TRNG HNH HC CA TIT DIN
HNH DNG TIT
CC C TRNG HNH HC
DIN
Hnh ch nht
y y
F = bh; y1 = y2 = h/2
3
bh hb 3 h
J x/ J y/ rx

y1
; ;
C x 12 12 12
h

bh 3 hb 3 bh 2

y2
x Jx ; Jy ; Wx /
3 3 6
b
Hnh ch nht rng
(hp)
y
F = BH - bh; y1 = y2 = h/2
BH bh 3 3
HB3 hb 3
Jx ; Jy
12 12
y1

C x

BH 3 bh 3 BH 2 bh 2
H
h

rx ; Wx
y2

12(BH bh) 6
b
B

Hnh vung nghing

450
y

h4
F = a ; Jx Jy
a

2
C x 48
h

Hnh vung rng a a 4 b4

nghing 450 F = a - b ; y1 y 2
2 2
0,707a ; J x ;
y 2 12
2 (a 4 b 4 ) a 4 b4
Wx 0,118
y1

;
C x
12a a
a 2 b2
y2

rx 0,289 a 2 b 2
b

12

Hnh tam gic bh bh 3 3

bh
2 2 F ; y1=1/3h; y2=2/3h; J x ; J1 ;
2 36 12
y1

x C x
h

bh 3 bh 2 bh 2 h
J2 ; rx
y2

1 1
; Wx1 ; Wx2 2
b 4 12 24 6

Hnh tam gic

 x C x bh hb 3 bh 2
F ; Jx ; Wx ;

b
2 48 24
h b 3
rx 0,2041b
6 2

Hnh thang cn
ab h b4 a 4
F Jx
b/2

h;
48 b a
a/2
2

a/2 h b4 a 4 b4 a 4
Wx rx
b/2

;
24 b 2 ab 24(b 2 a 2 )
h

Hnh thang cn
b

ab a 2b
F h ; yC
2 3(a b)
h

C
yc

Hnh ch nht vt h(a 4 b 4 ) ca 3

cnh F= ad (a-b)h; y = a/2; J x ;
y 24(a b) 12
(a b)(d 4 c 4 ) bd 3
c/2 c/2
h a 4 b 4 ca 2
h h

Jy ; Wx ;
C x 48(d c) 12 12a ab 6
b
a

(a b)(d 4 c 4 ) bd 2
Wy
d/2 d/2
24d(d c) 6

Hnh ch nht rng

y

b b3
J x (H 3 h 3 ) ; J y (H h)
C x 12 12
H
h

1 bh 2 ac 2
F = bh + ca; y1 ;
Hnh ch T 2 bh ac
bh 3 ac3 (B b)c3 bh 3
Jx Fy1 ; J x /
2
;
3 3
 c(B3 b 3 ) hb 3
B

Jy
x y x

12

c
y1
x C x

h
a/2 a/2

y2 y
b

F = bc2 + ( H- c1- c2 ) + Bc1

Hnh ch I
(By13 by 32 (B )(y1 c1 ) 3 (h )(y1 c1 ) 2 )
Jx
b
y
c2 12
c 2
H (h c1 )
2 2
h
B 1 b h( c1 )
y2

h

y1 2 2 2
H
x C x
; y2 = H y1
Bc1 bc 2 h
y1
c1

y J c1b 3 c 2 b 2 h 3
B Wx x ; Wy
y2 6B

ng trn D 2 D 4
F J
; y = D/2 = R; x J y ; rx = ry = D/4
y
4 64
R D 4 D 3 D 3
x C x JP JT ; W x Wy ; W T
D

32 32 16
y

JP, JT, WT mmen qun tnh c cc, cng hnh hc

y
khi
xon v mmen chng xon ca tit din.

Hnh vnh khn (D 2 d 2 ) (D 4 d 4 )

y F ; Jx Jy ; y=D/2=R
4 64
R
D2 d2 D 4 d4
rx ry JP JT (1 4 )
x C x
;
D
d

r
4 32 D
y

(D d )
4 4
D 3
d 4
Wx Wy ; WT (1 4 )
y
32D 16 D

D 2 D(3 4) 2D
Hnh bn nguyt F ; y2 ; y1 0,2122D ;
y 8 6 3
2
D 4 D 9 2 64 D 4 (9 2 64)
J1 J y ; rx ; Jx
y1 y2

x R C x ;
1 1 128 12 1152
y O
R 4
JO
D
; Wx(1-1) 0,03234D 3 ; Wx(2) 0,02385D 3
2
 Hnh bn nguyt
x
y
3
D 2 D 4 D
R
F ; x = 0,2122D; Jx ; Wx
x C x 8 128 64

D
y

1/4 hnh trn

D 2 4R R 4 R 4
y F ; yC ; J1 J y ; JO
16 3 16 8
R
4
x
C
x
J x ( )R 4 0,055R 4 ; Wx 0,096R 3
yc

1 1
C 16 9

1/2 hnh vnh khn (D 2 d 2 ) 4(D 3 d 3 )

F ; y1 R
y
8 6 (D 2 d 2 )
R
2 D3 d 3
y1

x x
y ;
yC

3 D 2 d 2
r
d
9 2 (D 4 d 4 )(D 2 d 2 ) 64(D 3 d 3 ) 2
D
Jx
1152( D 2 d 2 )
Hnh qut c = 2Rsin; f = R(1-cos); F = lR/2 = 0,01745R20
f
FR 2 sin2 2Rsin
y R Jy (1 ); x C x1
4 arc2 3
2
x x FR sin2 2RC R 2 C
O C Jx (1 ); x1
c

4 arc2 3l 3F
y vi arc2=20/1800;
x C

R2 0
Hnh qut c = 2Rsin; l 0
; f 2R 2sin 2 ;
f 180 2
2 3
lR R sin2 c
y
F ; x1
R 2 2 12F
x C x 2 3
FR 2sin cos
c

Jx (1 )
y 4 3arc sininc
FR 2 2sin 3cos 0
x C
Jy (1 ); arc
4 arc sininc 180 0
 ab3 a
Hnh elp F = ab; C (1,5(a b) ab ) ; J x ; rx ;
y 4 2
ba 3
(a b )
2 2
b ab 2
Jy ; J0 ; ry ; Wx
b
x x
;
4 4 2 4
b
y
ba 2 a 3 b 3 (1 c 4 )ab 2
a a Wy ; JT 2 ; W T
4 a b2 2

Hnh elp rng (A 3B a 3 b) 1 A 3B a 3b

F = (AB ab); J x ; rx
y
4 2 AB ab
(A 3 B a 3 b) A 3 B3
B
b

x x
Wx ; J T (1 c 4 ) 3 ;
A B3
b

4a
B

a y a
(1 c 4 )AB2 a b
A A WT ; c
2 A B

3 2 h R 3
h R 3; F R 3 0,866h 2 ; y ;x=R
2 2 2
Hnh lc gic u
3 4 5R 3
y
R Jx Jy 5 R 0,5413R 4 0,0601h 4 ; Wx
16 8
R

x x
h

C
x 5
C

rx ry R 0,456R 0,264h; J T 1,035R 4 ;

y

y
24
5 3R 3
Wy 0,1041h 3 ; WT 0,982R 3
16

a = 0,7653R; h = 2,414a = 1,8474R;

h
Hnh bt gic u F 2 2R 2 2,828R 2 0,8284h 2 ; y 0,924R ;
a
1 y
R
2
1 2 2 4
x x J x J y J1 R 0,6381R 4 0,0547h 4 ;
h

C
6
C
y

y
1
Wx 0,6906R ; Wy 0,6381R 3 ; rx 0,475R 0,275h
3

J T 0,108h 4 ; WT 0,185h 3

Na elp
y 1 4
F ab 1,5708ab ; y a(1 ) 0,5756a ;
2 3
y

x C x
a

4h 9 64
2
C
y

1 1
b b yC 0,4244a ; J x ba 3 0,1098ba 3 ;
3 72
 ba 3 a
J1 0,3927ba 3 ; rx 9 2 64 0,2643a
8 6
ba (9 64)
2 2
Wx 0,1907ba 2
24(3 4)

Hnh Parabol 4 3 2
y F ab ; y a ; y C a ;
3 5 5
16 3 32 3
y

Jx a b ; J1
x C x
a b
a

175 105
C
y

1 1
b

Ti liu tham kho

1. Sc bn vt liu. Nguyn Quang Anh Nguyn Vn Nhm Chu nh T.
Trng Trung hc Giao thng vn ti khu vc I. NXB H Ni 1999.
2. Sc bn vt liu Tp 1. Bi Ngc Ba - ng nh Lc Bi Trng Lu.
NXB i hc v Trung hc chuyn nghip. H Ni 1993.
3. Sc bn vt liu. V Kim Cng Hong Xun Lng.
Hc vin k thut Qun s , H Ni 1990.
4. Sc bn vt liu. Ch bin: V nh Lai.
Trng i hc Giao thng vn ti. H Ni 1995.
5. Sc bn vt liu. Phan Vn Hi.
Trng Trung hc Cu ng v dy ngh. H Ty 2007.
6. Sc bn vt liu. V Khnh Tng.
Trng Trung hc Cu ng v dy ngh. H Ty 2001.
7. Gio trnh C hc xy dng. B Xy dng.
NXB Xy dng. H Ni 2004.
8. Bi tp Sc bn vt liu. Ch bin: V nh Lai.
NXB i hc v Trung hc chuyn nghip. H Ni 1986.
9. Bi tp Sc bn vt liu. Ch bin: Nguyn Xun Lu.
NXB Giao thng vn ti. H Ni 2005.
10. Bi tp Sc bn vt liu. Ch bin: Bi nh Nghi.
Trng i hc Giao thng vn ti. H Ni 1994.
11. Bi tp Sc bn vt liu. Ch bin: I.N Mirliubp.
Ngi dch: V nh Lai Nguyn Vn Nhm. NXB Xy dng, H Ni 2002.