I

Wfandomie bojowo. Jak zwykle

Wfandomie wybucha wojna. Ito dwukrotnie, liczc tylko to, co zdarzyo si od ostatniego numeru
Smokopolitana. Dzie jak co dzie, kwarta jak kwarta.
Najpierw na horyzoncie ukazaa si doroczna zajdlowa zawierucha. Tym razem poszo ofakt, e na
tzw. licie pomocniczej (tj. licie ksiek, ktre wdanym roku mona nominowa do nagrody im.
J. Zajdla) pojawio si sporo powieci opublikowanych wtzw. vanity press, czyli wydawnictwach,
wktrych autor musi zapaci za wydanie swojej ksiki. Grupa pisarzy zRobertem Szmidtem
i Rafaem Dbskim na czele zadaa, aby ich nazwiska nie byy umieszczane na licie razem
ztego typu wydawnictwami.
Jakkolwiek mona zrozumie motywy, ktrymi kierowali si uczestnicy akcji protestacyjnej (generalne
potpienie dla praktyki wydawnictw vanity press), to sama forma przypominaa raczej strzelanie
z samopau do bananw. Narobili dymu, ludzie porozmawiali o caej sytuacji i nawet si troch
pokcili, kto si obrazi, akto inny pisa opozywaniu do sdu iwaciwie tyle. Bo ztechnicznego
punktu widzenia nic wicej tymi rodkami osign si nie dao. Trudno przecie oczekiwa, e na
licie wszystkich powieci wydanych wdanym roku (bo tym wistocie jest lista pomocnicza), nie bdzie
ksiek znanych autorw albo ksiek ztego typu wydawnictw. Wogle trudno oczekiwa, aby
zlisty wszystkich usunito co iaby ta lista nadal bya list wszystkich. Tak na logik.
Cho z drugiej strony nie sposb odmwi zajdlowym protestujcym pewnej susznoci. I ta
uwaga dotyczy wszystkich zajdlowych protestujcych, nie tylko tegorocznych. Zwolennicy Zajdla
potarzaj bowiem jak mantr, e to dobra nagroda (nie idealna, ale wci dobra), oile tylko wiemy,
co ona reprezentuje e jest plebiscytem, e laureata wybieraj uczestnicy Polconu itak dalej,
itak dalej. Awiedzc to, nie powinnimy oczekiwa, e nagroda bdzie wpeni reprezentatywna,
a laureaci bd wyaniani wycznie na podstawie merytorycznych kryteriw. Szkopu jednak
w tym, e Zajdel nie jest tylko jak tam nagrod im. J. Zajdla, lecz Nagrod Fandomu
Polskiego im. Janusza A. Zajdla. Ataka nazwa zobowizuje ito bardzo. To wogle do zabawna
polska waciwo, e my fani fantastyki zawaszczylimy sobie nazw fandom. Trudno
to wytumaczy komukolwiek zzagranicy. Troch jakby polscy cukiernicy wypiekajcy wycznie
tradycyjne pierniki zaoyli kiedy Zwizek Stowarzysze Ciastka Polskie iobecnie przyznawali
najsmaczniejszemu piernikowi roku nagrod Najlepszego ciastka w Polsce im. (tu wpisz imi
wybitnego twrcy piernikw).
Ale jak wspomniaam na pocztku, spr oZajdla nie by ani jedynym, ani moe najwaniejszym
problemem ubiegego kwartau. Przynajmniej patrzc zperspektywy Krakowa.
Gdyby kto wam kiedy mwi, e majowy SerialCon to ten sam konwent, co listopadowy Serialkon,
ktry tak po prostu sobie zmieni nazw, eby brzmie bardziej zachodnio, to chciaabym
poinformowa, e to bzdura. Ityle wtemacie.
Wojny wojnami, aycie toczy si dalej. Mimo burzy, ktre wydarzaj si wfandomie od czasu do czasu,
Smokopolitan ma ju rok. Oto pity numer. Pono najlepszy od czasw drugiego. Zapraszam!

Elin KamisKa

REDAKTOR NACZELNY: Elin Kamiska Katarzyna Koma, Magdalena Kucenty,

elin.kaminska@historiavita.pl
WYDAWCA: Fundacja Historia Vita
ADRES REDAKCJI: os. Akademickie 6/22,
31-866 Krakw, redakcja@historiavita.pl,
www.smokopolitan.com.pl
ISSN 2449-6251
REDAKCJA TEKSTW: Pawe Majka,
Karolina ukasik, Katarzyna Koma, Micha
Szymaski, Magdalena Kucenty, Anna
Jakubowska
SKAD IAMANIE TEKSTU: Olga Furman,
Krzysztof Bernacki
SKAD ELEKTRONICZNY: Anna Jakubowska
KOREKTA TEKSTW: Micha Szymaski,
Anna Jakubowska, Monika Doerre
RYSUNEK NA OKADCE: Katarzyna Pierg
ILUSTRACJE: Katarzyna Pierg, Anna Tomiczek,
Anna Kdzior, Daria Lebida, Monika Szymaska
PROJEKT LOGOTYPU: Adriana Depta
PROJEKT OKADKI: Katarzyna Pierg
PROMOCJA: Monika Szymaska
WSPPRACA: Pawe Majka, Andrzej Pilipiuk,
Micha Cholewa, Piotr W. Cholewa, Simon Zack,
Andrzej Ziemiaski, Krzysztof Rudek, Baej
Kardy, Marcin Kak
WSPPRACA MEDIALNA: Nie czytasz? Nie id
z Tob do ka
 Nr 5

TEMAT NUMERU Magdalena Kucenty

Dwignia handlu 62
Micha Szymaski
Na ramionach olbrzymw 2 KONWENTY
Bartek Biedrzycki Karolina ukasik
Diamenty wprni 10 Anatomia larpa Solmukohta 65

Tomasz Smok Wolski Imladris XV - zapowied 69

Bro czarnoprochowa wgrze iwrealu 15
Podsumowanie ZjAvy 2016
Wojciech anda - rozmowa z Weronik Rdziniak 70
ucznictwo tradycyjne wPolsce 25 POPKULTURA
Baej Kardy Katarzyna Ophelia Koma, Simon Zack
Rycerze wringu 29 Keep flying 72

OPOWIADANIA Karolina ukasik

Adam Jarmua Rodzestwo Harryego Pottera 77
Wczoraj bdzie egzamin 39
Monika Katriona Doerre
Marcin Mo Przetwory zbajek cz. II 82
Drugie miasto 43 RPG
POWIE Krzysztof Jaxa Rudek
Pawe Majka Uniwersum Warhammer 40000 89
Oko Cyklonu 51 FANDOM
DRABBLE Piotr Grski
Magdalena Kucenty Opoznawaniu gatunkw 94
Kiernek zmian 57
Simon Zack
WSPOMNIENIE Rne odcienie selfa 97
Micha Szymaski ROZMOWA
Haiku iMyszka Miki 58
Owojnach wkosmosie ispiskach autorw
RECENZJA - rozmowa z Michaem Cholew 102
Marcin Alqua Kak
Trygaw. Wadca Losu 60

1
 TEMAT NUMERU

Na ramionach
olbrzymw Micha Szymaski

P owiedzmy to szczerze ibez ogrdek: kto

nigdy nie jara si filmami ikomiksami
o bojowych mechach, niech pierwszy rzuci
kamieniem. Odnajdujemy co niepokojco
kuszcego w wizji ogromnego, stalowego
mechanizmu, ktry przypomina czowieka,
pozwala czowiekowi sob kierowa, ale
jest od niego dalece potniejszy. Czy to
klasyczny mech z japoskiego komiksu,
czy bardziej realistyczny robot kroczcy
zAvatara, magia dziaa tak samo.
Na wstpie pragn ostrzec purystw iman-
goalergikw, e sowo Japonia bdzie wtym
tekcie uywane czciej ni Ameryka czy
Europa. To kwestia fantazji przejawianej
wramach omawianego tematu na Zachodzie
mechy to co najwyej gadet w tle czy cieka-
wostka, w Kraju Kwitncej Wini osobna
ga popkultury.
Wlatach 30. zeszego wieku, zainspirowani
amerykaskim King Kongiem, Japoczycy
stworzyli waciwie nowy podgatunek kina
s.f.: kaiju, czyli opowieci o wielkich potwo-
rach. Filmy katastroficzne, wktrych rdem
wszelkich zniszcze byy monstra atakujce
japosk struktur urbanistyczn, pokony-
wane w kocu przez dzielnych bohaterw
bd zawsze gotowe do akcji wojsko, ztenden-
cj do odradzania si lub powracania wkolej-
nych sequelach. Z pocztku nurt rozwija si
niemrawo, jednak od sukcesu Godzilli w1954
roku ruszy pen par i zacz generowa
kolejne filmy, seriale i komiksy o potnych
bestiach prbujcych zrwna Tokio zziemi.
Fabuy byy na og bardzo schematyczne,
postp za dokonywa si gwnie wdziedzinie
wymylania coraz to nowych wersji gumowego
niszczyciela cywilizacji.
Japoscy twrcy wykazywali (i do dzi
wykazuj) spory potencja w tym zakresie
wiadomo, czym w kocu trzeba byo widza
zaskoczy, skoro akcja i efekty specjalne
w kadej kolejnej produkcji wyglday jakby
znajomo. Wtamtym, pocztkowym, momen-
cie rozwoju gatunku spora cz potworw
reprezentowaa strach przed nowoczesn tech-
nologi, zwaszcza militarn. Wiele spord
wymylonych w latach 50. i 60. bestii to albo
efekty nieudanych eksperymentw, albo repre-
zentacje si, ktre zaczynay coraz mocniej
wpywa na ycie i wyobrani przecitnego
Japoczyka. Ztakich wanie lkw ifascyna-
cji, w roku 1956, na wiat przyszed Tetsujin
28, w Europie znany jako Gigantor pierw-
szy w nowoytnej historii wielki czowiek
zmetalu.
Twrca robota jako jedn z inspiracji
podawa bombardowania Kobe podczas II
wojny wiatowej, ktrych wiadkiem by jako
dziecko. Pozostawiy wnim podziw dla potgi
wojennych maszyn, mocno podszyty stra-
chem przed ich dalszym rozwojem. Std te
gwny czarny charakter jest tu konstrukto-
rem bojowych mechw iprzy okazji szalonym

2 Micha Szymaski
naukowcem, tytuowy Tetsujin/Gigantor za
to dobry mech, zbudowany w celu udarem-
nienia jego zbrodniczych planw. Od kaiju
odrywa si nowy gatunek super robot.
Z dzisiejszej perspektywy Gigantor budzi
raczej umiech politowania ni podziw. Projekt
robota to bolesne, gbokie retro (taki troch
Bender z Futuramy, tylko wikszy, i to nie
bya komedia). Fabua budowana jest wedug
schematu potwora tygodnia ikierowana do
modszych odbiorcw. Sterowanie robotem
odbywa si przy pomocy zdalnego pilota
niezbyt to bezpieczne, a prby przejcia
kontrolera przez wrogie siy bywaj osi akcji
niektrych odcinkw. Mimo to wswoim czasie
serial odnis wielki sukces, dotar nawet do
USA (gdzie wywoa oczywicie ogromne pro-
testy ze wzgldu na brutalne treci). Pomys
chwyci. Na tyle mocno, e przez nastpne
dwadziecia lat by ochoczo powielany przez
kolejnych twrcw, ktrzy czasem dorzucali
od siebie drobne usprawnienia wykorzysty-
wane potem przez ich nastpcw itd.
I tak w 1967 debiutuje w telewizji Giant
Robo, pierwsze anime w historii, w ktrym
pilot mecha wykrzykuje nazwy atakw przed
ich wykonaniem. Nikt nie wie do koca dla-
czego, ale na dugie lata stao si to tradycj.
W 1972 Mazinger Z wprowadza pilota do
wntrza maszyny, gdzie jego zadaniem jest
wykonywanie ruchw kopiowanych przez
mecha (pamitacie, jak to wygldao wPower
Rangers?). Autor przyznaje si do inspiracji
greckim mitem oTalosie.
Sowem wyjanienia: w greckiej mitolo-
gii istnieje taka posta, o ktrej rzadko uczy
si wszkoach, bo te jej wpyw na pniejsz
kultur uwaa si za marginalny. Talos to uczy-
niona z brzu wielka, silna istota, stworzona
do patrolowania Krety i bronienia jej przed
najedcami. Rzadziej przedstawiano go jako
byka, czciej jako ywy ludzki posg zasilany
bosk krwi. Jego twrc mia by Hefajstos,
Na ramionach olbrzymw
rde poda onim upatruje si jeszcze wkul-
turze mykeskiej, podbitej i wykorzenionej
przez Hellenw. Wuniwersum Mazingera pod
tym imieniem kryj si roboty produkowane
przez Imperium Mykeskie, fikcyjn staroytn
cywilizacj z rejonu Morza rdziemnego.
To rwnie pierwsza seria, w ktrej wyst-
puje eski robot pilotowany przez kobiet
Artemis.
Tymczasem przez ekrany kin przeta-
cza si Gojira vs. Mechagojira. Nikt ju nie
potrzebuje dowodw na to, e mechy stay si
mainstreamem.
W 1974 Getter Robo wprowadza motyw
wielkiego robota powstajcego przez po-
czenie trzech mniejszych, wpeni funkcjonal-
nych maszyn. Scenarzyci wpadaj rwnie na
pomys poprowadzenia fabuy jako typowej
teen drama, co okazuje si strzaem w dzie-
sitk. Zpomysu tego korzysta bd najlepsi
przedstawiciele gatunku waciwie po dzi
dzie.
1977 Zambot 3. To musia by rok jakie-
go przeomu w gowach twrcw. W kocu
dziesita rocznica powstania gatunku zobo-
wizuje, zwaszcza jeli opiera si on na cokol-
wiek dziurawych schematach i pomysach.
Po raz pierwszy widzowie mogli zapozna si
zanime starajcym si odpowiedzie na gar
zasadniczych pyta, takich jak: Dlaczego
pozwalamy dzieciakom pilotowa najpot-
niejsz bro, jak dysponujemy? czy Co na
to wszystko opinia publiczna?. Wida nad-
chodzce zmiany w charakterystyce nurtu,
zwaszcza pod koniec serii, kiedy niemal
wszyscy protagonici gin.
W 1978 rusza emisja Daimosa, ktrego
wielu zwas pamita pewnie zanteny Polonii 1.
To, e wielki robot mg zoy si do postaci
ciarwki, byo wtedy sporym novum ipro-
ducenci zabawek nie omieszkali wykorzysta
tego konceptu. Ito waciwie ostatnia cegieka,
jakiej potrzeboway bajki o robotach do
3
 osignicia penego potencjau. Rok pniej
miao si zacz korzystanie zniego na coraz
ciekawsze sposoby.
Tymczasem na
Zachodzie
...bez zmian. Itroch bardziej realistycznie.
Chyba pierwsze wzmianki o czym, co
mona by subiektywnie uzna za mecha,
pochodz zWojny wiatw H.G. Wellsa. Nie s
to roboty humanoidalne warsenale Marsjan
znajdujemy maszyny, ktre autor malowni-
czo opisuje jako wielkie dojarki na trzech
nogach strzelajce laserami. Wraz z rozwo-
jem s.f. w powieciach i filmach zaczynaj
kiekowa kolejne pomysy na bojowe roboty,
na Zachodzie jednak do szybko ustala si
kanoniczna posta wojennego mecha, do
ktrej potem wprowadzane s tylko nie-
znaczne modyfikacje. Powieciopisarze i fil-
mowcy poszli tu raczej w technologizacj
wojskowoci. Klasycy, jak E.E. Smith czy R.A.
Heinlein, umieszczali w swoich uniwersach
zbroje, egzoszkielety ipojazdy, ktre owszem,
Rys. Henrique Alvim Corra
4 Micha Szymaski
budz skojarzenia zjaposkimi mechami, s to
jednak skojarzenia do dalekie.
Projekty rodzimie europejskie i ameryka-
skie obmylane byy po prostu jako skuteczna,
praktyczna i wykonalna bro dla onierzy
przyszoci. Jeli ju robot musi by wikszy od
czowieka, to z ca pewnoci nie musi go tak
dokadnie przypomina. Zamiast chwytnych rk
mona mu zamontowa na stae dziaka maszy-
nowe, posiadanie gowy nie wydaje si konieczne,
dobrze by te byo troch spaszczy konstruk-
cj, powikszy stopy czy doda wicej odny
bo jak nie, to za atwo si toto przewraca.
Wyjtki? Byy, ajake. Gwnie wkomik-
sach. Wrd przeciwnikw Iron Mana
wymylonych w latach 70. nie brakuje wiel-
kich, humanoidalnych robotw, ktrych
nie sposb nie podejrzewa o kopiowanie
japoskich odpowiednikw. Naley bowiem
zdawa sobie spraw zjednego szczegu: od
pocztku lat 60. amerykaskie studia anima-
cji niemal hurtowo importoway japoskie
serie, zmieniajc nazwy na bardziej zachodnie
i dostosowujc tre do wymogw swojego
rynku. Obowizujce wwczas w Stanach
prawo zabraniao na przykad wspomina
o mierci w programach dla dzieci, wic
kade anime pieczoowicie okrajano ze wszel-
kich jej przejaww. Jeli ju koniecznie trzeba
byo pokaza eksplozj, zdialogw dowiady-
walimy si, e wszystkie jej ofiary udao si
uratowa iprzewie do szpitala. Jeli ktry
z bohaterw mia, dajmy na to, dwuznaczny
stosunek do wasnej matki (Japoczycy uwiel-
biaj dehumanizowa wtaki sposb postacie
negatywne), w amerykaskim skrypcie albo
usuwano dwuznacznoci, albo matka zosta-
waa znajom starszej siostry. I tak to si
krcio. Unas te, bo polskie telewizje zkolei
czciej importoway amerykaskie prze-
rbki ni japoskie oryginay.
Porwnujc konstrukcje znane z Obcych:
Decydujcego starcia (1986), Matrixa: Rewolucji
(2003) i Avatara (2009) mona doj do
wniosku, e zachodni mech jest produktem
skoczonym i nie ma sensu oczekiwa dalszej
jego ewolucji. Jak to nie ma?! zakrzyknie
czytelnik. Aco ztransformerami?! Nie ewolu-
uj?. No moe itak, tylko e nie s produk-
tem zachodnim.
Wyjaniam, bo swego czasu sam si zdzi-
wiem. Co prawda Hasbro robi na robotach
w przebraniu nieprzyzwoite wrcz pienidze,
jednak wikszo z nich to produkty licencjo-
nowane, zakupione od no zgadnijcie kogo?
Po sukcesie Daimosa i jego patentu na
robota-ciarwk Azj zalao tsunami
zabawek bdcych jednoczenie robotami
iczym tam jeszcze. Amerykaskie firmy miay
ju wtedy spore dowiadczenie wadaptowaniu
japoskich produktw na wasny rynek.
Hasbro, przegrywajce wwczas sromotnie
zseri G.I. Joe Matella, zakupio od japoskiej
firmy Takara dwie serie produktw: roboty-
pojazdy i roboty-przedmioty codziennego
uytku. Nastpnie podupadajce Marvel
Comics otrzymao zlecenie na zoenie
nabytych postaci w atrakcyjn fabu,
by powtrzy numer wykorzystany przy
He-Manie (tak naprawd serial by gigantyczn
reklam nowej serii zabawek, ale ciii). Sukces
franczyzy zaskoczy nawet jej pomysodawcw,
ktrzy zaczli stopniowo poszerza j o inne
zabawki made in Asia. Chyba pierwsz
w peni amerykask seri byy Beast Wars
z1996, wktrych roboty przybieray postacie
zwierzt. Jest to zreszt jeden z pierwszych
seriali animowanych wcaoci komputerowo.
Realizm po japosku
Wirus militaryzacji prdzej czy pniej musia
dosign te anime. Stao si to za spraw
Mobile Suit Gundam, serii, ktra w 1979
wyznaczya nowe trendy na swoim poletku
izapocztkowaa kolejny gatunek japoskiego
Na ramionach olbrzymw
s.f. real robot.
O ile dotychczas mangowe mechy byy
w duej mierze superbohaterami broni-
cymi ludzkoci przed jakim tam zem, o tyle
Gundamy to po prostu bro wwojnach przy-
szoci. Nadal s to wielkie, humanoidalne
maszyny, ktrych design wicej zawdzicza
wraliwoci artysty ni jego wiedzy tech-
nicznej. Tu jednak projektanci przynajmniej
staraj si symulowa realizm i uytkowo
swoich tworw. Fabuy poszczeglnych serii
s bardziej zwarte, opowiadaj historie kon-
kretnych konfliktw inie przedstawiaj wojny
jako zabawy dla duych chopcw. Tu sprawa
wyglda prosto: konflikt zbrojny to pieko,
wktre mieszaj nas dni wpyww politycy,
zadaniem za onierza jest doprowadzi do
jego koca moliwie szybko i bezbolenie.
Ze starszych produkcji osta si schemat teen
drama obecny wwikszoci odson serii, zmie-
niy si natomiast proporcje science do fiction
na korzy tej pierwszej. Nigdy te nie chodzi
w Gundamie tylko o roboty czasem scena-
rzyci bawi si motywem inynierii genetycz-
nej czy spoecznej, czasem buduj wariacje na
temat najnowszej historii, aczasem po prostu
opowiadaj o relacjach midzy pilotami, ich
rozwoju, wpywie, jaki ma na nich dowiadcze-
nie wojny. Jak uj to jeden zfanw na amery-
kaskim forum Gundama: Zaczynasz oglda
dla robotw, zostajesz zseri dla filozofii.
Fun fact: w uniwersum wystpuje robot
skonstruowany w Polsce, pilotowany przez
dziewczyn zwan, uwaga, Chelsea Wasa.
Taki smaczek.
Gatunek super robot naturalnie nie przeszed
do historii wraz z premier MSG, czego spek-
takularnym dowodem s krceni do dzi Power
Rangers. To jeszcze jeden przykad ameryka-
skiej kreatywnej adaptacji: bierzemy sceny
z gumowymi potworami z japoskiego kaiju,
dokrcamy do nich minifabuki o ameryka-
skich nastolatkach i wypuszczamy to w wiat
5
 pod zmienionym tytuem. Fenomen trwa od nawet scena, wktrej niemieckie labory patro-
ponad dwudziestu lat, kolejny sezon wdrodze. luj teren wok muru berliskiego wida
Wyczerpanie formuy stao si jednak na twrcy sdzili, e troch jeszcze postoi.
tyle ewidentne, e stopniowo zaczy powsta- Patlabor zdoby due uznanie krytykw
wa dekonstruujce j wariacje na temat. Trzy za realizm, dobrze poprowadzone wtki
najwaniejsze to: s.f. i skonno do parodiowania wasnego
gatunku. Technicznie nie robi dzi specjal-
Patlabor police mecha nego wraenia, ale nadal jest wart poznania.
drama Zwaszcza filmy, nad ktrymi Oshii czuwa
osobicie od pocztku do koca.
Kiedy ju Gundam, Obcy i Robocop pokazali
szerszej publicznoci, jak naprawd mgby Neon Genesis Evangelion
wyglda mech, kto musia zada sobie bo krzye fajnie
pytanie: czy to by dziaao w codziennym
yciu. Tym kim okaza si Mamoru Oshii, wygldaj
reyser znany szerszej publicznoci zGhost in W 1994 roku do studia animacji Gainax
the Shell. Owocem jego wsppracy zkilkoma powrci popularny wwczas twrca anime,
utalentowanymi twrcami jest serial ikilkana- Hideaki Anno, zmagajcy si wczeniej przez
cie filmw kinowych, w Polsce bardzo sabo kilka miesicy z gbok depresj. Co robi
znanych, wJaponii do popularnych. reyser, kiedy wyjdzie z depresji? Oczywicie
W alternatywnej przyszoci Patlabora krci o niej film. Najlepiej taki z robotami
czekoksztatne roboty wymylono, by uatwi iinwazj zkosmosu.
przebudow miast dotknitych powodziami Chyba adne anime nie podzielio kryty-
wzwizku zglobalnym ociepleniem. Naturaln kw i fandomu tak gboko, jak Evangelion.
kolej rzeczy musiay si one w kocu sta Jedni widz w nim epokowe dzieo o nie-
narzdziem zbrodni, a do walki ze zbrodni skoczonych moliwociach interpretacji,
tego rodzaju stworzono roboty patrolowe isto- inni bekot szaleca albo wiadomy kola
sowne jednostki policji. Bohaterowie serii to nic nieznaczcych odwoa i aluzji. Faktem
druga, zapasowa komrka tokijskiej policji jest, e na pytanie o uycie chrzecijaskiej
do spraw przestpczoci zrobotyzowanej. Jako symboliki jeden z twrcw odpowiedzia
ci drudzy nie s ani bardzo skuteczni, ani z grubsza cytatem z powyszego rdtytuu.
bardzo lubiani. Zwyczajne gliny z wielkiego Faktem jest rwnie, e dziki wpywom ze
miasta, zwyczajny serial opolicjantach. Tylko sprzeday licencji zaduone studio stano
dekoracje troch inne. na nogi, a wiele wykorzystanych w serialu
Co z robotami? To znowu mechaniczni motyww weszo na stae do kanonu wrd
ludzie, cho duo mniej imponujcy ni ich nich niepokojcy, abstrakcyjny design prze-
odpowiedniki z innych produkcji, wysokoci ciwnikw i roboty bdce czym wicej ni
najwyej kilku metrw, poruszajcy si nieco tylko bojowymi maszynami. Wielu specjali-
topornie, awaryjni, drodzy w utrzymaniu. stw od japoskiego rynku animacji upatruje
Wikszo laborw, jak nazywane s tutaj w Evie rda przeomu, ktry w poowie lat
mechy, to roboty budowlane. Sporo jest ich 90. przetoczy si przez rynek mangi ianime.
rwnie w subach publicznych, zwaszcza Jak grzyby po deszczu zaczy wyrasta serie
wstray poarnej iwojsku. Wserialu istnieje krtsze, ambitniejsze, czce lokaln tradycj

6 Micha Szymaski

Rys. Henrique Alvim Corra
z obcymi wpywami w sposb atrakcyjny dla
szerszej publicznoci. Mniej wicej na ten
okres przypada te boom na anime wPolsce.
Evangelion co prawda dotar do nas dopiero po
latach, za to kilka innych serii wyprodukowa-
nych tu po nim zdyo zdoby sobie status
kultowych niemal zmarszu.
Fabua pocztkowo wydaje si korzysta ze
sprawdzonych schematw. Niemiay, depre-
syjny nastolatek Shinji przybywa do nowego,
odbudowanego po wojnie atomowej Tokio, by
pilotowa wielkiego robota, ktrego jego ojciec
skonstruowa do walki zAnioami tajemni-
czymi istotami siejcymi zniszczenie na Ziemi.
Mimo pocztkowego oporu zgadza si podj
wyzwanie. Pierwsze odcinki, jakkolwiek
dobrze napisane i ciekawie zanimowane, nie
zaskakuj a tak bardzo: Shinji poznaje innych
pilotw, pokonuje kolejne monstra, rozwija
si jako posta. Jednak im dalej wfabu, tym
wyraniejsze staje si wraenie, e nie wszystko
jest tym, czym si wydaje: piloci, roboty,
kosmiczni najedcy stopniowo odsaniaj
Na ramionach olbrzymw
swoje kolejne tajemnice. Tylko ojciec gw-
nego bohatera nie zaskakuje faktycznie jest
psycholem. Chyba nawet wikszym ni mona
by sdzi na pocztku.
Co z pewnoci trzeba odda Gainaxowi,
to e podszed do tematu powanie (niektrzy
twierdz, e a zanadto). Traumy przeywane
przez bohaterw nie s szczeglnie zabawne,
szczegy planu, w ktry zostaj wpltani, po
duszym zastanowieniu je wos na gowie.
Przed Evangelionem nikt chyba na serio nie
podejrzewa, e serial owielkich robotach moe
zdoby si na pytania osens ycia, istot czo-
wieczestwa czy granice wadzy nad podleg
nam osob. Akiedy ju robot obroni nas przed
inwazj, to kto nas obroni przed robotem?
No tak, robot. Kto w ekipie odpowie-
dzialnej za serial musia sobie wkocu zada
pytanie: jak taka gra elastwa miaaby wogle
funkcjonowa? Po co? W czym to jest lepsze
od plutonu czogw? Ajak ju zaczli myle,
to wymylili. NGE to pierwszy zdugiej kolek-
cji tytuw, wktrych mech nie do koca jest
mechem. Od samego pocztku wida w nim
elementy bioniczne, kiedy za wtrzech czwar-
tych serii pojazd Shinjiego wpada w sza,
kto w kocu postanawia mu wytumaczy,
e to nie aden pojazd, ale efekt ekspery-
mentw genetycznych, klon obcego zakuty
wzbroj suc do narzucania mu woli pilota.
Efektowne, prawda? Po Evangelionie ywe
mechy stay si nader popularnym motywem
wnowszych seriach.
Dziesi lat po zakoczeniu serii Gainax
rozpocz prace nad projektem Rebuild of Eva,
kolejn wersj historii, tym razem zamknit
w czterech penometrawkach. Trzy ju si
ukazay, premiera czwartej regularnie si prze-
suwa. Wtym momencie jest ju jasne, e adne
z dwch istniejcych zakocze nie moe si
wydarzy wnowej wersji fabuy. Zoliwi mwi,
e reyser sam jeszcze nie wie, jak posprzta
baagan, ktry rozpta wczci trzeciej.
7
 DaiGuard robot
woutsourcingu
Seria ujrzaa wiato dzienne trzy lata po
Evangelionie i wida tu pewne inspiracje.
Forma jest jednak zupenie inna. Oto Japoni
niespodziewanie atakuje potwr pierwszy
od kilkunastu lat. Po poprzednim podobnym
incydencie wojsko zlecio prywatnej firmie
budow iutrzymanie wielkiego robota. Robot,

Rys. Henrique Alvim Corra

owszem, nadal istnieje, ale po tych wszystkich
latach nie jest wnajlepszym stanie, apoza tym
wojsko nie ma zamiaru paci za modernizacj
i chtnie by go po prostu przejo. Tym nie-
mniej potwora trzeba bdzie zabi
Kolejne walki wedug schematu potwr
tygodnia s wic przeplatane prawnymi ipro-
ceduralnymi kopotami korporacji i jej pra-
cownikw oraz konfliktami na linii wojsko-
-prywatna firma. Realizm ujcia wchodzi tu na
zupenie nowy poziom, jednoczenie zahacza-
jc nieraz oabsurd. Brak porozumienia midzy
zwanionymi stronami stopniowo wyrasta na
wikszy problem ni inwazja potworw, szcz-
liwe zakoczenie za nastpuje, kiedy gene-
raowie i biurokraci dochodz wreszcie do
porozumienia. Potwory jak si dowiadujemy
bd dalej atakowa, ale Japonia ju si ich
nie boi, bo zgoda broni ibuduje.
Od czasu DaiGuarda nic szczeglnie nowa-
torskiego nie wymylono. No, moe z wyjt-
kiem projektu mechw wTengen Toppa Gurren
Lagann, ale prno szuka tytuu rwnie
wpywowego jak Eva i rwnie przeomowego
jak Gundam. Nowe serie powstaj, pozostaje
czeka na co naprawd ciekawego.
Etap nostalgii
Tymczasem pokolenia wychowane na robo-
tach zdobyy wadz w Hollywood i przypu-
ciy kontrofensyw. Nostalgii za minion
wietnoci powicilimy niedawno cay
numer, pozwol wic sobie pomin teori
iprzej od razu do konkretw.
W2011 ekrany kin atakuj dwa wane filmy
o robotach. Pierwszy z nich to Transformers
Michaela Baya, wyprodukowany przez samego
Stevena Spielberga. Bay pocztkowo odrzuci
propozycj pracy nad filmem, nazywajc go
gupi bajk ozabawkach. Co ($?) go jednak
wkocu przekonao izosta zseri na duej.
Pierwsza odsona okazaa si zaskakujco
dobra, niestety kada kolejna coraz bardziej
obniaa loty. Mimo to wplanach jest ju kilka
kolejnych. Poyjemy, zobaczymy.
Wtym samym roku wiato dzienne ujrzeli
Giganci ze stali troch film o robotach,
atroch skrzyowanie Rockyego zZa wszelk
cen wwersji familijnej. Sympatyczny, niedo-
ceniany obraz, z niez rol Hugh Jackmana.
Zczystym sumieniem polecam na leniwe nie-
dzielne popoudnie.
W2013 na scen wkracza Guillermo del Toro,
by raz jeszcze pokaza, kto tu rzdzi. WPacific
Rim potwory s wprost nazywane kaiju, by
odda hod japoskim pierwowzorom, tylko
e nie maj postaci gumowego kombinezonu.

8 Micha Szymaski
Mechy za na pierwszy rzut oka sprawiaj wrae-
nie lekko zardzewiaych, ale radz sobie zupenie
dobrze pod warunkiem, e pilot jest wystar-
czajco utalentowany. W obsadzie Idris Elba
iRon Perlman, do tego naprawd epicka muzyka
i cakiem zgrabnie poprowadzona fabua.
Zdecydowanie najbardziej udane puszczenie oka
do widowni od do dugiego czasu.
W Polsce chyba najbardziej twrczo pod-
szed do problemu Jacek Dukaj w projekcie
Staro Aksolotla. Krtka ksika opowiada
histori wiata po nagym zniszczeniu wszel-
kiego organicznego ycia. Przetrwali tylko ci,
ktrym udao si zdigitalizowa wasne osobo-
woci, ich nowymi ciaami za stay si wanie mocno inspirowany serialowymi tradycjami.
roboty, w chwili katastrofy produkowane ju
na masow skal. Jak zwykle u Dukaja mniej
tu walk i wybuchw, wicej za to filozofii,
twrczej futurologii i typowej dla powanego
postapo melancholii. Bardzo zreszt gstej.
Aksolotl, jak na opowie o mechach przy-
stao, nie mg si oby bez warstwy wizualnej.
Ksika (e-book) zawiera projekty robotw
wykonane przez Alexa Jaegera, pracujcego
wczeniej m.in. przy Pacific Rim, Transformers,
onierzach kosmosu.
Na marzec przyszego roku zapowiedziano
natomiast, uwaga, kinowy reboot Power
Rangers. Jak dotd zdaje si on zmierza wkie-
runku wiernej adaptacji oryginalnej pierwszej
serii, co zkolei zapowiada bardzo drogi, spek-
takularny suchar. Wnajlepszym razie. Pki co
zpewnoci mona powiedzie, e obsada nie one wprzydatne wwojsku gadety itechno-
powala. Ciekawe, jak bdzie zmechami.
Czy to wogle ma racj
bytu?
Realizm realizmem, ale czy s wogle szanse,
e w przyszoci mechy wypr z pl bitew potwory, niech odpali YouTubea i wpisze
czogi albo piechot?
Jak dotd, nic na to nie wskazuje. Wiele kla-
sycznych serii osadzonych byo wczasach nam
wspczesnych (z ich perspektywy w nieod-
legej przyszoci), na razie jednak nie wida
sukcesw w tym zakresie. Maszyny kroczce
nie osigny jak dotd znaczcej praktycz-
nej przewagi nad pojazdami gsienicowymi.
Ado latania nadal lepiej nadaj si samoloty
aerodynamika humanoida ze skrzydami to
koszmar inyniera lotnictwa. Od dobrych paru
tygodni zastanawiam si nad potencjalnym
zastosowaniem dla samolotu zkoczynami ina
razie nic nie przychodzi mi do gowy.
Cho prby, oczywicie, s podejmo-
wane. Jedna z najbardziej spektakularnych to
Kuratas prototypowy, czterometrowy robot
Zbudowany przez zapaleca i fana anime,
moe by kontrolowany przy pomocy pilota
zdalnego sterowania lub zkokpitu, przez urz-
dzenie oparte na Kinekcie. Jak dotd robot nie
wszed do seryjnej produkcji udowodniono,
e si da, nie znalazo si uzasadnienie po co.
Gdyby koniecznie chcie znale pretekst
dla seryjnej produkcji mechw, bilans finan-
sowy mgby wyj na zero przy biotechno-
logicznych eksperymentach rodem z NGE.
Obymy jednak nie doyli czasw, kiedy wojsko
bdzie sobie hodowa bro winkubatorach.
Do nieco bardziej odlegych inspiracji zali-
czy mona kombinezony bojowe japoskich
si samoobrony, pieszczotliwie nazywane gun-
damami. Tak naprawd nie maj nic wsplnego
z robotami to po prostu mundury wyposa-
logie. Kwestia nostalgii. Na podobnej zasadzie
projekt nadwozia Mitsubishi Lancer Evo mia
by wzorowany na wielkich robotach zanime.
Kogo za interesuj Naprawd Wielkie
Maszyny, w skali, jakiej nie powstydziby si
niejeden reyser filmw opodboju Ziemi przez
wwyszukiwark haso bagger 288. Pierwszy
film na licie. Satysfakcja gwarantowana.
Micha Szymaski

Na ramionach olbrzymw 9
 TEMAT NUMERU

Diamenty wprni
Kilka sw oradzieckim programie zaogowych baz orbitalnych

Bartek Biedrzycki

K osmos ostateczna granica, nie tylko dla

fantastw, chocia ci lubi osadza akcj
swoich utworw w kosmosie. Poczwszy od
franczyz filmowych zJamesem Bondem, ktry
odbija z rk porywaczy wahadowiec Moon-
raker, przez fantastyk psychologiczn typu
Solaris czy eksploracyjn jak Astronauci albo
Niezwyciony, a po militarne klasyki pokroju
Kawalerii kosmosu lub Wiecznej wojny. Nie
stanowi te tajemnicy fakt, e USA prowa-
dziy tajny program pod znajomo brzmicym
kryptonimem Gwiezdne wojny, majcy suy
niczemu innemu, jak wanie dziaaniom mili-
tarnym w przestrzeni pozaziemskiej. Wojna
kosmiczna nie jest wic jedynie domen fanta-
stw. Wadnym wypadku.
Zarwno Stany Zjednoczone, jak iZwizek
Radziecki prowadziy wasne wojskowe pro-
gramy kosmiczne, ito nie byle jakie! Wprzy-
padku Amerykanw by to program Manned
Orbiting Laboratory zaogowa stacja orbi-
talna, zaprojektowana i przygotowywana
przez USAF, czyli amerykaskie lotnictwo.
MOL zosta formalnie ogoszony w1963 roku.
Miaa to by jednomoduowa baza, wyposa-
ona wteleskop DORIAN, sucy do zwiadu
optycznego. Powoano nawet trzy transze astro-
nautw, a do lotw planowano wykorzysta
przeprojektowan kapsu Gemini. Jednak
poza startem bezzaogowego obiektu testowego
OPS 0855 nie odbyy si adne loty, za w1969
roku program skasowano, zastpujc go wydaj-
niejszym i, co waniejsze, duo taszym syste-
mem bezzaogowych satelitw zwiadowczych.
Rosjanie natomiast pocignli spraw dalej.
Uruchomili w 1964 roku tajny program baz
orbitalnych Amaz, przeznaczonych do zwiadu
wojskowego. Projekty powstay wbiurze kon-
strukcyjnym OKB-52, prowadzonym przez
Wadimira Czeomieja. System mia skada
si zjednomoduowych, dwudziestotonowych
stacji kosmicznych oraz zaogowego transpor-
towca wielokrotnego uytku o nazwie TKS,
zatwierdzonego do realizacji w1965 roku.
Realizacja sza jednak bardzo powoli.
Gwnie ze wzgldu na przepychanki przy
pastwowym korycie, oraz rozbienoci wpo-
gldach na spraw midzy partyjn wier-
chuszk i dowdztwem wojsk kosmicznych.
Opracowywano koncepty, lecz konstrukto-
rzy OKB-52, kierowanego przez Wadimira
Czieomieja, nie byli w stanie zmontowa
kompletnego systemu. Jednoczenie trwa spr
opierwszestwo Czieomieja zbiurem OKB-1
Sergieja Koroliowa, pracujcego najpierw
nad radzieckim programem ksiycowym,

10 Bartek Biedrzycki
apotem nad seri cywilnych baz orbitalnych
o przeznaczeniu naukowym. Zarwno kon-
struktorzy, jak ikierowane przez nich orodki
badawcze starali si pozyska przychylno
wadz, finansowanie, a take przecign
rywala w realizacji celw, wyznaczonych
przez wojsko i KC KPZR. Doszo nawet do
swoistego wewntrznego szpiegostwa prze-
mysowego za plecami szefw naukowcy
z OKB-52 i OKB-1 porozumieli si, przy
poparciu czci czonkw KC KPZR, idoko-
nali transferu technologii. Wykradzione
plany zostay doposaone w sprzt pocho-
dzcy ze statkw klasy Sojuz.
W ten sposb ludzie Koroliowa jako
pierwsi zaproponowali kompletny system
stacji kosmicznych Salut wraz z gotowym
do lotw pojazdem testowanym od 1967
roku statkiem Sojuz (notabene uywanym
przez Rosjan po dzi dzie w kolejnych wer-
sjach). Ostatecznie, pod naciskiem czynni-
kw decyzyjnych, program Amaz w cisej
tajemnicy wczono do programu Salut iwraz
ze sprztem zwiadowczym zaczto wynosi
obiekty cywilne. W kosmos poleciay stacje
DOS (Dogowriemiennaja Orbitalnaja Stan-
cija) oraz wojskowe OPS (Orbitalnaja Pioti-
rujemaja Stancija).
Pierwsz wojskow stacj kosmiczn wpro-
gramie by Amaz 1oznaczony oficjalnie jako
Salut 2. Po wyniesieniu przez rakiet Proton K
zBajkonuru dotar na orbit wdniu trzeciego
kwietnia 1973 roku. Niestety najprawdopo-
dobniej przez wybuch resztek paliwa wostat-
nim czonie rakiety nonej doszo do roz-
szczelnienia kaduba i dehermetyzacji bazy.
Pod koniec kwietnia zuyciem systemu silni-
kw korekcyjnych skierowano stacj w grne
partie atmosfery, gdzie wwyniku tarcia ulega
kontrolowanej deorbitacji.
Kolejn prb podjto rok pniej.
Dwudziestego czwartego czerwca 1974 roku
wyniesiono na szczycie kolejnego Protona
Diamenty wprni
stacj o oficjalnej nazwie Salut 3. W rzeczy-
wistoci by to Amaz 2, czyli nastpny obiekt
OPS. Wyniesienie tym razem skoczyo si
sukcesem. Ju pitego lipca tego samego roku
do bazy zacumowa Sojuz 14. Na jego poka-
dzie znajdowali si kosmonauci Artiuchin
i Popowicz. Byli to odpowiednio: pukownik
lotnictwa ZSRR oraz weteran lotu Wostok
4. Misja trwaa pitnacie dni i bya pierw-
sz udan ekspedycj radzieck na stacj
kosmiczn czonkowie poprzedniej (Sojuz
11) zginli w wyniku dekompresji w trakcie
powrotu zSalut 1.
Laboratorium, przeznaczone do zwiadu
optycznego, pozwolio Zwizkowi Ra-
dzieckiemu m.in. przechytrzy Amerykanw
wtrakcie rokowa SALT (Strategic Armaments
Limitation Talks), dotyczcych redukcji syste-
mw obrony przeciwrakietowej. Wadze USA
byy zaskoczone dokadnoci i liczb zdj
szpiegowskich, posiadanych przez oponen-
tw. Dodatkowo stacja Amaz 2 jako jedyna
w historii bya uzbrojona. Na kadubie znaj-
dowao si dziako Nudelmann kalibru 23 mm
(wedug innych informacji by to Nudelmann
kaliber 30 mm).
Dwudziestego pitego sierpnia 1974 roku
do bazy wysano kolejn ekspedycj. Niestety,
kosmonauta Sarafonow ipukownik lotnictwa
Diomin, podrujcy na pokadzie Sojuza 15,
nie zdoali zacumowa do Amaza ze wzgldu
na awari automatycznego systemu naprowa-
dzania onazwie Iga.
We wrzeniu tego samego roku z bazy
zostaa odstrzelona kapsua towarowa zawiera-
jca kasety filmowe zaparatw zwiadu optycz-
nego. Wstyczniu kolejnego roku jedyny raz
w historii przetestowano uzbrojenie bazy.
Dwudziestego czwartego dnia miesica wyko-
nano zdalnie kilka strzela na dystansie od
piciuset do trzech tysicy metrw, niszczc
wyeksploatowanego satelit radzieckiego. Na-
zajutrz Amaz 2zosta zdeorbitowany.
11
 Almaz_2 Model bazy Amaz 2zzacumowanym Sojuzem 14, pod kadubem widoczne dziako Nudelmann
Projekt, wykonanie modeli izdjcia Bartek Biedrzycki
Ostatni wojskow baz orbitaln wprogramie
by OPS-3, oznaczony formalnie jako Salut 5
Amaz niemal identyczny wzgldem swojego
poprzednika. Jako pierwsi zawitali na nim
kosmonauta Woynow bohaterski weteran
misji Sojuz 4 / Sojuz 5, ktry w awaryjnym
ldowaniu na Uralu postrada kilka zbw
oraz onierz: pukownik oobow. Na poka-
dzie Sojuza 21 poczyli si z baz sidmego
lipca 1976 roku i pozostali tam do dwudzie-
stego czwartego sierpnia. Wtym czasie doko-
nali midzy innymi obserwacji zakrojonych
na szerok skal manewrw Siber oraz testo-
wali inne wyposaenie zwiadu wojskowego.
Misja zostaa jednak przerwana przed zapla-
nowanym terminem ze wzgldu na problemy
zdrowotne zaogi. Wszczeglnoci pukownik
oobow, kosmiczny todzib, cierpia na
powane zaburzenia psychofizyczne, unie-
moliwiajce mu dalsz prac.
Sojuz 23, ktrego zaog stanowili pukownik
Rodiestwienski ipukownik lotnictwa Zudow,
mia by kolejn misj wprogramie, lecz podob-
nie jak w przypadku lotu Sojuza 15 zawid
12
system automatycznego cumowania i ekspedy-
cja zostaa przerwana. Kosmonauci omal nie
przypacili jej yciem, ldujc noc na zamar-
znitym jeziorze Tengyz. Dopiero po wielogo-
dzinnej, dramatycznej akcji ratunkowej udao
si bezpiecznie wycign kapsu na brzeg.
Dwudziestego pitego lutego 1977 roku
z Bajkonuru wystartowaa ostatnia misja do
bazy Amaz 3. Sojuzem 24 zacumowali do niej
genera Gazkow ikosmonauta Gorbatko, sp-
dzajc na pokadzie siedemnacie dni. Zaczli
z rozmachem, bo ze wzgldw bezpiecze-
stwa najpierw rcznie rozhermetyzowali
baz, aby oczyci j z atmosfery (istniao
podejrzenie, e za problemami zdrowotnymi
oobowa stay lotne toksyny). Nastpnie
wypenili Amaza steryln atmosfer wyge-
nerowan w systemach Sojuza i przystpili
do kontynuacji eksperymentw prowadzo-
nych wczeniej przez misj Sojuz 21. Przesali
zgromadzone materiay za pomoc kapsuy
towarowej WBK-Raduga, kontynuowali zwiad
optyczny, atake prowadzili obserwacj Ziemi
ieksperymenty materiaowe. Wrcili na nasz
Bartek Biedrzycki
planet sidmego lutego 1977 roku, za stacja
Amaz pozostaa pusta do smego sierpnia
tego samego roku. Po wykonaniu ponad 6600
okre wok Ziemi spona w atmosferze
ponad Oceanem Spokojnym.
Kolejna stacja wojskowa, ktr planowano
wystrzeli w kosmos, to OPS-4. Nowatorska
konstrukcja, wyposaona w dwa wzy
cumownicze, miaa umoliwi rotacj zag
na orbicie i przyjmowanie bezzaogowych
transportowcw. Jednak niemal gotowa baza
pozostaa na zawsze uziemiona. W 1976
roku umar genera Grieczko, ktrego pro-
tegowanym by projektant rakiet Proton,
Czieomiej. Spowodowao to utrat przy-
wilejw konstruktora i w rezultacie odci-
cie od finansowania dla OKB-52. Poza tym
wystpiy te problemy natury technicznej
przede wszystkim opniaa si budowa
transportowca zaogowego TKS, ktry mia
by gwnym pojazdem przeznaczonym do
celw wojskowych. Sprzt by gotowy, ale
nie dosta klasyfikacji zezwalajcej na loty
Almaz Model bazy Amaz 3zzacumowanym Sojuzem 24
Projekt, wykonanie modeli izdjcia Bartek Biedrzycki
Diamenty wprni
zaogowe. Niemniej technologie opracowane
przez OKB-52 zostay wykorzystane wlatach
osiemdziesitych do budowy cywilnych stacji
Salut 6iSalut 7, opodobnej charakterystyce;
m.in. wykorzystano podwjne wzy cumow-
nicze, co pozwolio na wymian zag i nie-
przerwane obsadzenie baz ludmi.
Koniec kocw program TKS, bdcy
czci programu Amaz, nigdy nie osign
zaoonych celw. Wysano w sumie cztery
pojazdy, lecz bez zag, za uywane wzastp-
stwie Sojuzy nie zapewniay potrzebnych
wojsku moliwoci transportowych. Nie byy
chociaby w stanie przenosi odpowiedniej
iloci zaopatrzenia oraz (w tamtym okresie)
zabieray na pokad jedynie dwch zaogan-
tw. Co ciekawe, TKS zosta potem wykorzy-
stany do konstrukcji moduw stacji Mir oraz
pierwszego moduu Midzynarodowej Stacji
Kosmicznej o nazwie Zaria. Nie przepad
take jako projekt wojskowy jeden zblokw
towarowo-napdowych FGB, ktry pozosta
z programu TKS, sta si czci innej tajnej
13
 stacji wojskowej. By to Polus, pitnastego
maja 1987 roku wystrzelony na pokadzie
rakiety Energia. Stanowi prototyp nowocze-
snej jak na tamte czasy laserowej stacji
bojowej, majcej za zadanie niszczenie sateli-
tw wroga. Niestety, wystrzelenie nie powio-
do si w wyniku bdu kompleks wpad wojskowy zwiad optyczny.
wturbulencje inie dotarszy na zaplanowan
orbit, spon w atmosferze. Do wyznaczo-
nego na 1990 rok wysania waciwej stacji
Skif nie doszo, bo zabrako pienidzy ZSRR
wycofywa si ze wszystkich zaogowych pro-
gramw wojskowych. Z podobnego wzgldu
anulowano prace nad rakiet Energia oraz
majcy coraz wiksze opnienia projekt
radzieckiego wahadowca Buran.
Wsumie Amaz, ktry mimo trapicych go
problemw naley uzna za program udany,
oraz pechowy Polus nie zamykaj zestawu
radzieckich dziaa militarnych na orbicie.
Do takich prawdopodobnie naleaa te misja
Sojuza 22. Wystrzelona pitnastego wrzenia
1976 roku kapsua bya zmodyfikowan wersj
pojazdu Sojuz 7K-OK, podobn do uywanej
w amerykasko-radzieckim wsplnym locie
Sojuz-Apollo. W miejscu wza cumowni-
czego miaa zainstalowan specjalnie zapro-
jektowan aparatur fotograficzn Carl Zeiss-
Jena, zmontowan w Niemieckiej Republice
Demokratycznej. Cztery obiektywy pracujce
wpamie widzialnym idwa pracujce wpod-
czerwieni pozwoliy Bykowskiemu (weteranowi
misji Wostok 5odbywanej jednoczenie zmisj
Walentiny Tierieszkowej) i jego towarzyszowi
Aksionowowi, na sfotografowanie ogromnych
poaci ZSRR iNRD.
Formalnie prace te miay suy poszuki-
waniu z naturalnych oraz pomc wplano-
waniu gospodarki. Jednak inklinacja orbity
statku wynosia 64,8, podczas gdy zwykle
Sojuzy latay na orbity o inklinacji zblionej
do 51. Czy przypadkiem nie istnia powd
dla tak wysokiego nachylenia kta lotu?
14 Bartek Biedrzycki
Rozwizaniem tej zagadki moe by fakt, e
czas omiodniowej misji Sojuza 22 pokrywa
si z odbywanymi w Norwegii manewrami
NATO o nazwie Exercise Teamwork. Mona
wic miao zaoy, e jednym z zada tak
doskonale wyposaonego pojazdu by take
Jak wiadomo wywiady zazdronie strzeg
swoich tajemnic. Program Amaz odtaj-
niony zosta dopiero w kilka lat po upadku
ZSRR. O niektrych dziaaniach Rosjan
i Amerykanw w kosmosie dowiadujemy
si dopiero teraz. O innych prawdopodob-
nie nie dowiemy si nigdy. Czsto jednak jest
tak, e prawda, a w szczeglnoci odwaga,
rozmach i wizja naukowcw, konstruktorw
i kosmonautw zaskakuje jak najlepsza fan-
tastyka. Niedoszy wojskowy transportowiec
sta si podstaw do budowy modularnych
baz orbitalnych, jakie znamy obecnie. Dziki
transferowi technologii z OPS-4 do Saluta
6 moliwy by wsplny lot Hermaszewskiego
ijego radzieckich kolegw. Plecak odrzutowy
zaprojektowany na potrzeby Manned Orbiting
Laboratory jako ywo przypomina te, ktrych
wiele lat pniej uywano na pokadzie ame-
rykaskich wahadowcw iMidzynarodowej
Stacji Kosmicznej. Wszystkie te fakty, cieka-
wostki iinformacje ukadaj si wzdumiewa-
jc amigwk. amigwk, ktrej niektre
elementy prawdopodobnie nadal spoczywaj
utajnione wkremlowskich archiwach.
Artyku jest pokosiem prac nad ksik
Diamenty w kolorze moro, opowiadajc
oradzieckich stacjach kosmicznych, przygoto-
wywan przez autora.
Bartek Biedrzycki
Andrzej Marks, Baza satelitarna Alfa.
David Portree, Mir Hardware Heritage.
B.J. Bluth Ph.D., Martha Helppie, Soviet Space Stations as
Analogs. Second Edition.
Asif Siddiqi, The Almaz Space Station Complex: AHistory,
1964-1992 pt. 1& 2.
Mark Wade, Encyclopedia Astronautica.
 TEMAT NUMERU

Bro czarnoprochowa
wgrze iwrealu
Tomasz Smok Wolski
Pakuj to szybciej, starcze, nie mam czasu
patrze na twoje trzsce si apska.
Zapa worek, rozsypao si kilka monet,
ruszy do drzwi. Usysza wostatniej chwili, jak
kto napina kurek, odwrci si instynktownie
istrzeli. Rozrywajcy huk odbi si po pomiesz-
czeniu, to zabolao pod czaszk, kula trafia
stranika, ktry wymierzy bro, ale nie zdy
odda strzau. Iskra spada na chust zakrywa-
jc jego twarz. Zatlia si troszk izgasa. Ranny
stranik pad na podog, wraz znim na podog
rzucia si reszta osb bdcych wbanku.
Do jasnej cholery, miao by bez strzelania,
bez haasu, wchodz iodjedam. Zaraz bdzie
tu szeryf i jego zastpcy. Ale musz pokaza
Billowi, e mam jaja i moe mnie przyj do
bandy. Przeklty stranik.
Ze zoci jeszcze raz strzeli do rannego.
Wyskoczy zbanku, dopad konia, wskoczy
na siodo i ruszy przez miasteczko w stron
przeciwn ni biuro szeryfa. Nie odjecha daleko,
szeryf sta na rodku ulicy. Sysza strza, bdc
wsklepie kolonialnym. Wystarczyo, e wyszed
na ulic, by zobaczy pdzcego w jego stron
jedca. Szybkim ruchem wycign swojego
Remingtona, odda dwa strzay, napinajc kurek
lew doni. Ko trafiony w pier stan dba
i pad na bok. Bandyta sprytnie przeturla si,
zeskakujc zsioda, nim zwierz dotkno pyu
ulicy. Modzieniec poderwa si istan sztywno
na nogach, przodem do szeryfa. Zsun chust
z twarzy. Na modzieczym obliczu poza tr-
dzikiem wida byo gbokie bruzdy po iskrach
z prochu. Najwyraniej modzik nie jeden raz
uywa broni. Szeryf schowa swj rewolwer
do kabury na lewej stronie brzucha, tu przy
klamrze. Skin modemu gow i zapraszaj-
cym gestem wskaza rodek ulicy. Modzieniec
nie ociga si, szybkim krokiem przeszed we
wskazane miejsce.
Mia soce ztyu, dziesi krokw do prze-
ciwnika, by znakomitym strzelcem, szeryf
wydawa si stary i zramolay. Przez chwil
mierzyli si wzrokiem, wyczekiwali...
Obaj byli szybcy, jednoczenie wycignli
bro, jakby byli swoimi odbiciami, szczk napi-
nanych kurkw zdawa si jednym odgosem.
Jednak tylko szeryf wystrzeli. Bandyta pad na
wznak zprzestrzelonym sercem. Szeryf podszed
do lecego modzieca, omijajc powiksza-
jc si plam krwi i schowa swj rewolwer.
Wyj Colta zdoni bandyty, spojrza na odci-
gnity kurek izablokowany miedzy bbenkiem
aram kawaek kapiszona.
By szybszy. Ale takie byo jego mode
przeznaczenie dosysza sowa wypowiedziane
przez grabarza.
***
W tym artykule postaram si wam przy-
bliy specyfik broni czarnoprochowej,
a take uatwi generowanie zdarze, jakie
mog si przytrafi przy jej uywaniu, aco za
tym idzie, wpywa zarwno na graczy, jak
iscenariusz gry.
W wielu grach wykorzystuje si bro
czarnoprochow adowan od przodu, ktra
charakteryzuje si zupenie innymi wa-
ciwociami ni znane nam wspczenie

Bro czarnoprochowa wgrze iwrealu 15

 pistolety ikarabiny. Sprbujmy przyjrze si
bliej korzyciom, jakie moe przynie zna-
jomo tych faktw i wykorzystywanie ich
podczas sesji.
Czsto w grach najzwyczajniej strzela si
zbroni czarnoprochowej jak ze wspczesnej,
nie baczc na to, co moe si sta anie jest
to takie proste. Trzeba pamita, e bro czar-
noprochow aduje si od przodu iprzygoto-
waniu jej do strzau naley powici znacznie
wicej czasu.
Czynnoci adowania tego typu broni
wygldaj nastpujco:
wyj adunek prochowy zadownicy;
otworzy go iwsypa zawarto do lufy;
ubi adunek stemplem;
odcign kurek;
nasypa proch na panewk.
I w sumie bro byaby gotowa do strzau.
Powyszy schemat wymaga jednak poprawki
na typ ibudow zamka na przestrzeni stuleci
dokona si w tym zakresie ogromny postp,
od prostych mechanizmw opartych na zapa-
lonym loncie, a po znane zwesternw kapi-
szony ibbenki. Azatem
Typy broni
czarnoprochowej czyli
izkija strzelisz
Bro czarnoprochow dzielimy na cztery grupy
wedle zamka, jaki wystpuje wdanej broni.
Lontowa tu zapalenie prochu nast-
puje od palcego si lontu. Lont mocowany
jest w uchwycie, ktry po naciniciu spustu
opada na panewk, powodujc zapalenie si
podsypanego tam prochu, nastpnie poprzez
przez otwr zapaowy nastpuje odpalenie
prochu w lufie. Bro lontowa to pierwszy typ
broni palnej, powstaa wpoowie XV w. ibya
uywana do koca XVII (Europa). Na pocztku
odpalanie broni dokonywao si za pomoc
lontu przystawianego rcznie (piszczele);
16 Tomasz Smok Wolski
Pawe cibiorek
zamek lontowy jest rozwiniciem tej czynno-
ci iumoliwia wycelowanie broni. Ma prost
budow, jednak posiada niedogodnoci, takie
jak konieczno wczeniejszego zapalenia lontu
oraz wraliwo na z pogod. W Europie
zamki lontowe stosowano przede wszystkim
w broni dugiej. Na wschodzie za spotka
mona byo rwnie pistolety ztym zamkiem
tam uywano takiej broni do poowy XIX w.
Szwedzi szli jarem pod wiatr, nie poczuli
zapachu tlcych si lontw. Butni pewni siebie po
ostatniej wygranej potyczce. Zwiad nie wykry
w okolicy adnych wrogich jednostek. Przebyli
ju wpoow drogi, gdy czterdzieci dragoskich
luf wysuno si zza drzew otaczajcych jar; oto
idealne miejsce na zasadzk, zdou nie dao si
zobaczy nic. Byo ju za pno na jakkolwiek
reakcj, gdy usyszeli syk spalanego na panew-
kach prochu. Huk luf podnis wgr okoliczne
ptactwo. Dym zasa cakowicie szczyt jaru.
Kiedy opada, wielu Szwedw leao na ziemi.
Dragoni adowali ponownie.
To bya jego pierwsza bitwa, mody trzs
si iwmylach powtarza: Proch na panewk,
zamknij, odmuchaj, wyjmij adunek, przegry,
zapakuj do lufy, przybij stemplem, stempel woe,
dmuchnij wlont, odso panewk, cel, pal.
Wystrzeli 5razy, zanim usysza:
Wstrzyma ogie! Do szabel!
Wkoo byo gsto od dymu, gryz w oczy,
zaschnite gardo bolao, nie mg przegry-
za, smak wgla drani niesamowicie. Zbieg
na d, trzymajc w lewej cicy muszkiet,
awprawej szabl. Nie byo zkim walczy, krew
barwia gleb na kolor szkaratny, jki rannych
gboko widroway umys. Wida byo, e tylko
kilku Szwedw dao rad wystrzeli, ale adna
z ich kul nie dosiga celu. Rotmistrz podszed
do niego, klepn wrami.
Dobra robota, dae rad, jak na takiego
mokosa. Nie przejmuj si tym. Wskaza na
portki. To si zdarza.
Dopiero teraz mody poczu, e ma mokre
hajdawery. Spojrza zawstydzony po towarzy-
szach, ale aden z nich si nie mia... miali
si dugo dopiero na popasie, gdy wyszo, e
podczas strzelania jednemu ze starych zatli si
owinity wok pasa lont i przypali sabizn.
Ot, co moe sprawi jedna iskra.
Koowa tu zapalenie prochu nastpuje od
iskier powstaych w trakcie pocierania obra-
cajcego si karbowanego koa o piryt zamo-
cowany w szczkach kurka. Przed strzaem
trzeba byo nakrci za pomoc klucza spr-
yn acuchow, ktr zwalniao nacinicie zpistoletem. Obcita tu za nadgarstkiem do,
spustu, co zkolei powodowao obrt koa. Iskry
padajce na panewk wywoyway zapalenie si
nasypanego tam prochu, a nastpnie, poprzez
otwr zapaowy, odpalenie prochu w lufie.
Bro koowa pojawia si na pocztku XVII
w. Ze wzgldu na skomplikowan i delikatn
konstrukcj oraz podatno na uszkodzenia,
atake na niedogodno procedury nakrcania,
nie wypara cakowicie broni lontowej. Asama
ostatecznie zastpiona zostaa w XVIII wieku
przez prostszy ipewniejszy zamek skakowy.
Teodore nacign acuch zamka,
ogniwka delikatnie stukay wewntrz mecha-
nizmu. Nasypa proch na panewk, zamkn j
iopuci smoka, wktrego paszczy tkwia kostka
pirytu. Pistolet wsun za pas, poprawi rapier
wpochwie iwycign sztylet zprzyczernionym
ostrzem. Czeka wmroku bramy. Hrabia Vilon
Bro czarnoprochowa wgrze iwrealu
De Partel mia si pojawi lada chwila, wraca-
jc ze schadzki z mod wdwk. Na zegarze
wybia druga, do uszu zabjcy dolecia odgos
podkutych butw stukajcych o wilgotny bruk
ulicy. Hrabia spieszy si, by zdy jeszcze
przed kolejnym obchodem stray, nis wlewej
doni ma latarenk i lekko podpiewywa
sobie pod nosem. Zapewne spotkanie wypado
bardzo pozytywnie. Jak zawsze ranym krokiem
wszed w bram pomidzy podwrzem swej
posesji a kamienic zotnika. Niczego si nie
spodziewa, ale instynkt wytrwaego szermierza
ostrzeg go wostatniej chwili.
Zrobi nagy zwrot na picie ilatarenk trafi
w sztylet, godzcy jeszcze chwil temu w jego
plecy. Bro poleciaa wciemno, wieczka lata-
renki zgasa, w prawej doni hrabiego bysn
rapier. Zabjca wiedzia, e nie ma szans ztak
wprawnym szermierzem jak Vilon, sign wic
po pistolet inacisn spust, celujc wcie zwyci-
gnitym ostrzem. Koo poszo w ruch krzeszc
iskry, proch na panewce zapali si i rozjani
mrok na mgnienie chwili. Tej samej, w ktrej
rapier hrabiego mign zpen si wstron rki
obracajc si wpowietrzu, opada na kamienny
bruk. Skierowana ku napastnikowi lufa wyplua
ogie, gdy ar zaponu dotar do adunku pro-
chowego. Huk oguszy na chwil hrabiego.
Zabjca pad na wznak zdziur od kuli wklatce
piersiowej. Hrabia wciemnoci namaca ttnic
szyjn napastnika. Nie wyczu pulsu.
Ot pech, nie dowiem si, kto wynaj to
cierwo powiedzia do siebie.
Otar rapier opaszcz trupa iniespiesznym
krokiem oddali si ku swej siedzibie
Skakowa tu zapalenie prochu na
panewce nastpuje od iskier powstajcych przy
uderzeniu skaki (kawaka krzemienia) zamo-
cowanej wszczkach kurka okrzesiwo (pytk
metalow) przymocowane z prawej strony
broni. Gdy naciskamy spust, skaka opada na
krzesiwo izeskrobane iskry zapalaj proch na
17
 panewce, ogie przez otwr zapaowy dostaje
si do lufy inastpuje wystrza.
Bro skakowa pojawia si okoo 1570 roku
i rozpowszechnia w drugiej poowie XVII w.,
zczasem wypiera bro lontow ikoow. Przez
zastpienie pirytu zzamka koowego krzemie-
niem przyspieszono iuatwiono obsug. Bro
skakow stosowano powszechnie do poowy
XIX w. Zastpia j bro kapiszonowa, aosta-
tecznie bro na amunicj zespolon.
Masz go na muszce, to oficer, siedzi na
koniu iniczego si nie spodziewajc, patrzy na
swj rozbijajcy obz oddzia. Serce omocze
ci z podniecenia. Odcigasz kurek do pozycji
strzau, wstrzymujesz oddech, palec delikatnie
dotyka spustu. Naciskasz. Skaka opada na
krzesiwko, niosc z metalowego lusterka iskry.
Proch na panewce zasycza, zadymi, biay
oboczek i wznis si ponad panewk. Lufa
zadrgaa si wybuchu, przenoszc jej cz na ony, chopiec zdj rakiety izawiesi je sobie na
rami i policzek. Pocisk, wprowadzony przez
gwint wruch obrotowy, wypluwa diabelska sia
ognia. Wraz zdymem miertelna dawka oowiu
mknie wkierunku oficera.
Kiedy dym si rozwiewa, widzisz ju, e
oficera nie ma na koniu. Ley pod jego kopy-
tami, aszkarat krwi barwi na czerwono traw
wok. Zeskakujesz zdrzewa iuciekasz wlas, za
tob rozbrzmiewaj tylko krzyki inawoywania
krlewskiej piechoty. W biegu adujesz musz-
kiet, by by gotowy do ponownego strzau...
Kapiszonowa tu odpalenie nastpuje
przy uyciu kapiszona: miedzianego kapsla,
w ktrym jest piorunian rtci. Kapiszon
nakada si na rurk zwan kominkiem, przez
ktr pomie dociera do adunku procho-
wego wlufie, aktra zastpia otwr zapaowy.
Po naciniciu spustu broni, kurek opada na
kapiszon, powodujc mikroeksplozj pioru-
nianu rtci, awkonsekwencji wystrza.
Bro kapiszonowa pojawia si w 1818
roku, po czym na przeomie lat 30. i 40. XIX
wieku zostaje wprowadzona do powszechnego
18 Tomasz Smok Wolski
uycia, po czci wypierajc starsz bro ska-
kow. Bro kapiszonowa jest prostsza wuyciu
ipewniejsza wdziaaniu, nie trzeba posypywa
prochu na panewk, azamek jest mniej wra-
liwy na czynniki atmosferyczne. W drugiej
poowie XIX wieku zostaa jednak wyparta
przez bro na naboje zespolone.
Tropi t besti ju trzeci dzie. Poprzysig
sobie, e albo j zabije, albo zginie. Do ju
byo we wsi jej ofiar. Z t wczorajsz ma
dziewczynk ju sze. Miaa na imi Ruki
Strzelba ciya mu ju cakiem niele. Bya
gotowa do strzau, zzalanymi woskiem kapiszo-
nami iluf, by wilgo nie miaa dostpu do prochu.
Zmczone ciao ztrudem brno przez nieg.
Nagle wyczu ten dziwny zapach niesiony
z mronym wiatrem. Bestia znajdowaa si
blisko, bardzo blisko. Teren by tu zrzadka onie-
plecach. Szed nisko przyczajony za zapachem.
Tu za drzewami zobaczy wznoszcy si
pionowo szczyt, apod nim jaskini imas koci
tu przed ni. Ju wiedzia, e znalaz wejcie
do jamy. Bestia wysza, przecigajc si leniwie
iprzewracajc na kociach niczym may kociak.
Tygrys rykn, echo oznajmio okolicy, kto jest jej
wadc. Na szczcie nie widzia czowieka, nie
czu jego zapachu, wiatr sprzyja modziecowi.
Biraki wstrzyma oddech, wymierzy w ziewa-
jc na ca szeroko paszcz, nacisn lekko
na prawy spust. Kurek opad, kapiszon odpali
zhukiem. Ale lufa milczaa. Modzieniec zprze-
raeniem spojrza woczy bestii, wiedzc, e to
jego ostatnie chwile. Tygrys ruszy. Biraki uklk-
n na prawe kolano, wymierzy, wstrzyma si
do ostatniej chwili. Gdy bestia skoczya, wypali
zdrugiej lufy.
Kula przeszya czaszk zwierzcia, wielki
kot pad martwy, przygniatajc chopca swoim
cielskiem..
 Gdzie gramy
zczarnoprochowcami?
czyli wiat jest peen
niespodzianek
Najprociej byoby odpowiedzie: tam, gdzie
wystpuj. Ale myl sobie, e lepiej by byo
uj to w sowach: tam, gdzie potrzebujemy
klimatu.
Czarnoprochowce to specyficzna i trudna
bro, nie tylko wymaga odpowiedniej obsugi,
ale ma te swoj dusz. Objawia si to wwygl-
dzie, zapachu iwymuszeniu bliskoci jej uycia
(ach, ta celno imoc prochu). Azatem wsz-
dzie tam, gdzie potrzebujemy klimatu, warto
pokusi si o jej wprowadzenie. Naturaln
sceneri jest wiek XV, XVII, klimaty westernu.
Czemu nie miaaby to by wspczesno: wiaty
Wampira, Wilkoaka, postapo. Pomylcie, jak to
jest strzela do zombie zrewolweru czarnopro-
chowego (urywa eb) albo z garacza (poowa
hordy zdjta). Klimatyczno tej broni moe si
wiza nie tylko ze scenariuszem, ale ispecyfik
konkretnej postaci. Od poszukiwania magicz-
nego czarnoprochowca z pieka, na gangsterze
fanatyku koczc. Dzi repliki czarnoprochow-
cw s w wolnym dostpie, wic czemu jaki
gang nie miaby ich legalnie uywa?
Pomysw jest caa masa, wystarczy tylko
otworzy umys na t specyficzn bro, ale nie
moemy zapomina, e jest ona take zawodna.
Nie bez powodu zostaa przecie wyparta przez
uywane dzisiaj technologie. Oto kilka kopotli-
wych szczegw, oktrych warto pamita, opi-
sujc posugiwanie si prochem przez postacie.
Proch ijego dziwactwa
czyli jajem mi tu jedzie,
ito zgniym
Temperatura zaponu czarny proch jest
bardzo specyficzny, nie zapala si tak szybko,
Bro czarnoprochowa wgrze iwrealu
jak znany nam wspczesny adunek. Za to
jego py moe dokona samozaponu. Do
zapalenia potrzeba do wysokiej temperatury,
a zatem ogie z zapaki czy wiecy nie zapali
porcji od razu. Sam sprawdzaem wielokrot-
nie podczas pokazw czas jego zaponu: 525
sekund, aczasem nawet duej przy wrzucaniu
bezporednio na kupk prochu zapalonych
zapaek. Dopiero, gdy ar z palcego si dre-
wienka osign odpowiedni temperatur,
nastpowa zapon. Inaczej dziao si zsamym
pyem (np. unoszcym si w pomieszczeniu
po wywrceniu kosza z prochem) wystar-
czy jakiekolwiek rdo ognia i bum, po nas.
Znakiem tego otwarty ogie dla samego
prochu nie wystarczy, musi by to ar zlontu,
iskra zkrzemienia lub pirytu.
Billy wbieg z puszk prochu. Zdy na
ostatni chwil, bo zapas wanie si sko-
czy. Chopiec by ju w poowie pokoju, gdy
zawadzi nog o pknit desk i wyoy si
jak dugi. Puszka poleciaa do gry, wszyscy
wstrzymali oddech, gdy uderzya o podog,
wieczko odskoczyo iproch zawita nieproszony
wcaym pomieszczeniu. Na szczcie wpobliu
nie byo otwartego ognia. Wszyscy odetchnli
z ulg, mogli to przypaci yciem, zwaszcza
e byo tu te kilka lasek dynamitu. Pancho
z wciekoci uderzy wstajcego z podogi
Billa pici wtwarz.
Ty parchaty bkarcie, nie ma z ciebie
adnego poytku.
Chopiec ponownie polecia na podog, tym
razem z rozkrwawionym nosem. Pancho zacz
go bez opamitania kopa. Reszta bandy patrzya
na to bez adnych uczu. Po chwili zchopca pozo-
stay tylko okrwawione strzpy, ale jeszcze y.
Tak koczy kade cierwo powiedzia
herszt, patrzc na swoich zapylonych na
czarno ludzi.
Wzi potny zamach praw nog, by zada
chopcu ostateczny cios wgow. Ikopn zsi,
ktra posaa wszystkich do diaba. Bo ostroga
19
 w bucie zawadzia o wystajcy gwd, dajc tatua, ktry jest znakiem rozpoznawczym
iskr dla wielkiego BUM.
Porzdnie przybity proch tylko wsypany
do lufy najzwyczajniej si spali i zadymi bez
uwalniania swojej mocy. Aby eksplodowa
izpen si wyrzuci pocisk zlufy, trzeba go wej mona strzela wszystkim, nawet jak
ubi, pozby si jak najwikszej iloci powie-
trza spomidzy czsteczek prochu. To spowo-
duje wzrost cinienia i eksplozj, ktra nada
si pozwalajc na wypuszczenie kuli zlufy.
Amanda wiedziaa, e musi si broni.
Piraci, ktrzy zaatakowali statek, nie obejd si
z ni delikatnie. W kajucie panicznie szukaa
broni. Znalaza, w szufladzie sekretarzyka
kapitana. Stary pistolet skakowy, proch wrogu
i kule, wielokrotnie widziaa, jak ojciec takie
nabija. Odcigna kurek, nasypaa proch na
panewk, zamkna lustro, wsypaa miark
prochu do lufy, wrzucia kul, uderzya stem-
plem od gry. Schowaa si za biurko, przy
okazji zgarniajc z blatu sztylecik do listw.
Lepsze to ni nic.
Nie czekaa dugo. Drzwi nagle eksplodoway,
odamki poleciay na wszystkie strony. Do kajuty
wskoczyo trzech piratw, nie czekaa duej,
wyskoczya zza biurka ze sztylecikiem w lewej
ipistoletem wprawej rce. Wkajucie rozleg si
zowieszczy rechot piratw. Ich byszczce oczy
mwiy jedno: posi za wszelk cen.
Amanda nie czekaa, wycelowaa pistolet
inacisna spust. Skaka skrzesaa iskry, zapa
odpowiedzia byskiem, proch w lufie zadymi
izasycza, wystrzau nie byo. Kula upada dwa
kroki przed najwikszym piratem.
Parzy i prowadzi do tatuay czarny
proch spala si w bardzo wysokiej tempera-
turze iwszdzie wok panewki podczas spa-
lania fruwaj rozarzone wgliki (take cz
wgli zlufy rozwiewana jest przez wiatr), ktre
mog nie tylko poparzy, ale rwnie spowo-
dowa eksplozj nieosonitych adunkw lub
prochu na innej panewce. Kiedy wgielki dotr
do ludzkiej skry, potrafi pozostawi na niej
20 Tomasz Smok Wolski
weteranw. Z tego powodu np. na Dzikim
Zachodzie zakadano na twarz chusty (take
przeciw pyowi unoszcemu si zdrogi).
Kule waciwie z broni czarnoprocho-
w przypadku garacza gwodmi i tuczo-
nym szkem. Jednak naley pamita, e kada
bro ma swj kaliber ijeli co jest za due, to
nawet jak uda nam si wcisn to do lufy, nie-
koniecznie z niej wyleci. Mamy kule okrge,
walcowate i rut wszelkiej maci. A kiedy
nam zabraknie kul? Moemy wtedy uy np.
guzikw, kamykw, bd monet (jeli kogo
sta), byle si to swobodnie miecio do lufy.
Ot, choby husaria bronica si pod Hodowem
w1694 roku strzelaa betami odamanymi od
strza Tatarskich ito bardzo skutecznie.
Flejtuch to kawaek cienkiej tkaniny,
ewentualnie cienkiej skry, sucy po uprzed-
nim natuszczeniu do owinicia kuli, ktra
jest mniejsza ni rednica lufy; ma najczciej
ksztat okrgy, o rednicy dwa razy wikszej
ni kula. W trakcie strzau wylatuje z lufy
razem zkul ispada niedaleko strzelca. Mona
byo dziki niemu podpali np. som walajc
si po polu bitwy, gdy po wystrzale potrafi si
do dugo tli.
Przybitka to element wciskany do lufy,
majcy oddzieli proch od pocisku; zapo-
biega bezporedniemu oddziaywaniu spala-
nego prochu na oowiany pocisk, nadtopieniu
pocisku izaoowieniu lufy. Przybitki wykony-
wane s z rnych materiaw, np. kawakw
tkaniny, filcu, papieru (np. uywano do tego
tutek papierowych, wktrych by odmierzony
adunek prochu).
Zapach, huk i dym spalony czarny
proch ma bardzo nieprzyjemny zapach, siarka
iwgiel mocno podraniaj luzwki nosa. Do
tego dochodzi gsty dym. Wystrza wpomiesz-
czeniu moe skoczy si nie tylko ogusze-
niem, zakrztuszeniem izawieniem, ale nawet

torsjami. W przypadku bitwy po wystrzale
zobu stron widoczno potrafi spa do zera
na do znaczny czas. Sam przeyem kilka
takich niezapomnianych chwil podczas rekon-
strukcji. Wtedy naprawd nie wida, gdzie
jest wrg ido kogo si celuje. Huk wystrzaw
potrafi otpi such na dugo po bitwie (zatem
otwierajmy usta podczas strzelania).
Kady strza Panu Bogu
wokno czyli celno
broni czarnoprochowej
po wielokro adowanej
Z tym rwnie nie zawsze byo najlepiej
w kadym razie duo gorzej, ni przywy-
klimy uwaa. W przypadku broni dugiej
na polu bitwy zdarzao si, e jeden zabity
przypada na trzystu strzelajcych (niektre
rda podaj, e trzeba byo wystrzeli do
trzech-dziesiciu tysicy razy by kogo zabi).
Strzelano zdwudziestu krokw, jeli kula trafia
w stodo, w ktr celowano, to by sukces.
Acz bywali strzelcy, ktrym udaway si trafie-
nia ina pidziesit krokw. Inaczej zt sam
broni byo na strzelnicy, gdzie notowano
do siedemdziesiciu procent trafie w cel
wgr wchodzia wic jeszcze psychologia pola
Bro czarnoprochowa wgrze iwrealu
Pawe cibiorek
walki. Wprzypadku broni krtkiej jej skutecz-
no zamyka si w bardzo bliskiej odlegoci
dziesiciu krokw. Odlego ta zwikszya si
zupowszechnieniem broni gwintowanej, ska-
kowej ikapiszonowej.
adowanie broni odprzodowej jest bardzo
czasochonne. Zatem w ferworze walki pisto-
let po wystrzeleniu albo si odrzucao (np.
w przeciwnika), albo chowao do olstra i brao
nastpny. Przy broni dugiej iregimentach wpro-
wadzono linie strzelcw istrzelanie na przemian.
Muszkieter mg wykona nawet do czterdzie-
stu trzech rnych czynnoci na jeden strza.
Maksymalnie wcigu minuty strzela cztery razy
(byway wyjtki). Napicie na polu bitwy mogo
uniemoliwi prawidowe zaadowanie broni.
Doliczmy do tego usterki techniczne i ludzk
psychik na polu bitwy. Szybkostrzelno zmie-
nia si zupowszechnieniem broni bbenkowej.
Wobrbie broni czarnoprochowej od samego
jej pocztku zaczy powstawa egzemplarze
wielostrzaowe. Jak wiadomo, im wicej razy
wystrzelisz, tym masz wiksz szans na trafie-
nie. Itak powstaway jednostrzaowce zwieloma
lufami wypluwajcymi na raz wszystkie adunki,
wielolufowce z oddzielonym zaponem, gdzie
kada lufa strzelaa osobno, jednolufowce zwie-
lokrotnym adowaniem (szeregowo) i kurkiem
przesuwanym na kolejne panewki. Ludzka
21
 wyobrania w tym wzgldzie nie znaa ograni-
cze. A kto wymyli bbenek, zczasem nawet
wymienny.
Pierwsze bbenkowce powstay ju wXVI w.,
tak jak i lufy gwintowane, w obu przypadkach
jednak te rozwizania szybko si nie upowszech-
niy. Gwint musia czeka do okresu napoleo-
skiego, amasowe uycie bbenkw przypada na
XIX w. Na samym pocztku bbenkw uywano
wbroni myliwskiej jej produkcja bya bardzo
droga, zatem dla wojska nieopacalna. I tak
bbenki mona spotka wkadym typie zamka,
jednak dopiero wXIX w., przy broni kapiszono-
wej, obracanie bbenka odbywao si za pomoc
napinania kurka. Wczeniej robiono to, przesu-
wajc go doni tak, by komora bbenka prze-
krcia si odpowiednio wzgldem lufy. O ile
w broni napinanej przez nacignicie kurka
byo to rozwizanie mao awaryjne, otyle rczne
przekrcenie bbenka mogo spowodowa jego
zablokowanie przy nieosiowym ustawieniu
wzgldem lufy. W momencie upowszechnienia
bbenkw w rewolwerach, by zwikszy ilo
strzaw, adowano dodatkowe bbenki iwymie-
niano je wcaoci podczas walki, by nie adowa
kadej komory pojedynczo.
O ile kula z pistoletu czy muszkietu trafia-
jca welement pytowy osaniajcy ciao moga
si osun, nie zostawiajc obrae, o tyle tra-
fienie w koczyn mogo j oderwa od ciaa.
Wszystko uzalenione jest od kalibru, bliskoci
strzau, siy wystrzau, atake miejsca trafienia.
Trzeba pamita, e w broni czarnoprochowej
uywana jest amunicja oowiana, ktra przy
uderzeniu wcel rozpaszcza si, siejc nieze spu-
stoszenie wywym organizmie. Jeli trafiony nie
zgin od postrzau, jest due prawdopodobie-
stwo, e umrze zzakaenia, zatem lepiej byo np.
uci trafion koczyn ni pozwoli zej trafio- lepiej drutem mosinym lub innym szpikul-
nemu, ktry itak po amputacji ma due szanse
na zakaenie imier. Trafienia wtuw zbliskiej szonowcach. Czasem, gdy regiment oddaje
odlegoci prawie wstu procentach byy mier-
telne (wczeniej lub pniej).
22 Tomasz Smok Wolski
Zawodno
czarnoprochowcw
czyli jak nie wystrzeli,
to nim rzuc
Bro czarnoprochowa nie jest doskonaa, jej
awaryjno jest bardzo wysoka. Cz zawarii
to wina sprztu, a cz to wina czowieka.
Bardzo czsto MG i autorzy tekstw zapomi-
naj o tym i nie wykorzystuj tych aspektw
fabularnie. Mogoby to znacznie ubarwi iroz-
szerzy wiele wtkw, i jednoczenie urealni
uywalno broni. Awarie, ktre s wsplne
dla wszelakiej broni czarnoprochowej, to:
Mokry proch jak si domylacie, wpywa
na to wilgotno powietrza ito, wjaki sposb
proch jest przechowywany. Podczas deszczu
trudno si strzela (chyba e ma si odpowied-
nio przygotowan bro). Proch najzwyczajniej
wwiecie nie zapala si, mimo dostarczonego
ognia. Na jednej z inscenizacji historycznych,
podczas bardzo deszczowego dnia, mimo
strzelania ju po opadach bya tak dua wil-
gotno wpowietrzu, e na dwunastu strzela-
jcych wystrzelio tylko dwch ito tylko dziki
temu, e mieli bro kapiszonow reszta broni
skakowej niestety nie wypalia imusiaa zosta
pniej rozadowana albo przestrzelona wbez-
pieczny sposb ju na suchym prochu.
Zapchanie otworu zapaowego jedna
z najczstszych awarii, wystpuje przy zanie-
dbaniu czyszczenia lub uyciu nieodpowied-
niego prochu zapaowego (zbyt grubo mielo-
nego). Popularnie nazywane spaleniem na
panewce, bo zapala si tylko proch podsyp-
kowy inie nastpuje wystrza. Otwr zapchany
ogarem prochowym naley przeczyci, naj-
cem. Dotyczy to take kominkw przy kapi-
strza, kilka luf nie daje ognia i wyglda to
do miesznie, kiedy co druga lufa strzela. By
temu zapobiec, na wszelki wypadek przetyka
si przed kadym strzaem otwr zapaowy.
Rozdcie lufy/rozerwanie jest wyni-
kiem zmczenia materiau, win wielokrot-
nego zaadowania broni lub nieodpowiedniej
amunicji (moe si trafi nawet eksplozja
lufy, co przyniesie strzelajcemu obraenia).
Wielokrotne zaadowanie zdarza si podczas
stresu walki.
Jaki czas temu kolega strzelajcy z orygi-
nalnej broni z okresu napoleoskiego zaado-
wa bro amunicj ponad-kalibrow, w efekcie
karabinek rozerwao w poowie lufy, obraenia
doni itwarzy byy bardzo powane. (Dla mnie
osobicie strzelanie z oryginalnej broni z epoki
to bardzo due ryzyko ikompletny brak odpo-
wiedzialnoci, o szacunku dla zabytku nie
wspomn.)
Wystrza ze stempla (z wyczeniem
rewolwerw) zdarza si, gdy strzelajcy
zapomni owyjciu go zlufy po dobiciu adunku
albo nieopatrznie woy go tam ponownie
zamiast w gniazdo stemplowe (niedowiad-
czonym strzelcom zdarza si to do czsto);
po jego utracie strzelec ju sobie nie postrzela.
Taki wypadek niestety ze skutkiem miertel-
nym wydarzy si w 2011 roku w Kamiecu
Podolskim. Jeden ze strzelajcych postrzeli
stemplem koleg z przeciwnej strony. https://
www.youtube.com/watch?v=jI__6rBv8ck&fe-
ature=player_embedded#
Od tego czasu w rekonstrukcji historycz-
nej strzela si z lufami wymierzonymi ponad
gowy przeciwnikw albo pod nogi, daje to
szans na zmniejszenie niebezpieczestwa.
Niedobicie adunku za sabo dobity
adunek w lufie, efektem tego jest spalenie
prochu bez wyrzucenia kuli zlufy, bd wyrzu-
cenie jej na niewielk odlego. Osobicie
miaem taki przypadek przy krceniu ama-
torskiego filmiku zXVII. Pistolet, poza zady-
mieniem i niewielk iloci ognia, nie wyda
z siebie nawet najcichszego szmeru. Na
Bro czarnoprochowa wgrze iwrealu
szczcie od czego jest dwikowiec iefekty! :)
Pknicie spryny napdzajcej mecha-
nizm spustowy uniemoliwia dalsze strze-
lanie z wyczeniem broni lontowej, gdzie
mona wci strzela, zapalajc proch na
panewce rcznie, bez uycia mechanizmu
spustowego. Podczas krcenia innego filmiku
amatorskiego koledze pka spryna po
pierwszym strzale. Jako e to by to jedyny
egzemplarz tej broni, ekipa zmuszona bya
powtrzy zdjcia po naprawie rewolweru.
W prawdziwej strzelaninie mogo by si to
skoczy mierci zrki przeciwnika
Wystrza wielokomorowy wystpuje
przy nieodpowiednim zabezpieczeniu adun-
kw w egzemplarzach broni wielostrzaowej
bbenkowej lub panewek przy broni wielolu-
fowej. Moe tu nastpi cakowite uszkodzenie
broni wwypadku egzemplarzy bbenkowych.
Kiedy, gdy do jednej ze scenek larpowych
miaem uy rewolweru i wystrzeli hukowo
w odpowiednim momencie, nie miaem
dostpu do smaru zabezpieczajcego. Uyem
wtedy papierowej przybitki, w wyniku tego
wystrzeliem w gr bardzo gono. Potem
okazao si, e zdwch komr. Gdyby zdarzyo
si to przy strzelaniu ostrym, mogoby nie by
ciekawie.
Samozapon podczas adowania wyst-
puje wsytuacji, gdy wkomorze lufy pozostaj
arzce si wgielki zpoprzedniego wystrzau,
i moe si skoczy przykro dla adujcego.
Nie przytrafia si przy broni bbenkowej.
Kiedy jeden z kolegw rekonstruktorw nie
przedmucha lufy po strzale izacz adowanie
za pomoc stempla, trzymajc go dodatkowo
wsposb nieprawidowy. Nastpi samozapon
istempel przestrzeli mu do na wylot.
Awarie czarnoprochowcw wedug ich
typu
Lontowa (1) mokry lont lub (2) brak aru
na nim.
Koowa (1) brak pirytu lub (2) jego
23
 zuycie, (3) zanieczyszczenie koa ogarem pro-
chowym lub piaskiem blokujce jego obrt, (4)
zgubienie klucza do nakrcania spryny.
Skakowa (1) brak skaki lub (2) jej
zuycie, (3) wytarcie si lustra krzesiwka lub
(4) ogar na nim, (5) niewystarczajcy opr
przy odbiciu krzesiwka przez kurek ze skak,
(6) zluzowana ruba.
Kapiszonowa (1) spadnicie kapiszona,
(2) blokada bbenka fragmentem kapiszona
po jego eksplozji (przy rewolwerach), (3) bark
adunku pirytu w kapiszonie (produkcyjna),
(4) blokada bbenka przez zanieczyszcze-
nie ogarem lub (5) piaskiem, (6) samoistny
wystrza, w broni bbenkowej, np. gdy bro
jest przenoszona (zawadzenie okurek pasem,
duy wstrzs) kurek spada na kapiszon, moe
doj do postrzelenia si (ztego powodu jedna
zkomr rewolweru nie bya nabijana).
Jak dba obro, by nas
nie zawioda czyli co tu
takie wszystko tuste
Grajcar
Przynajmniej czci spord powyszych
awarii da si zaradzi np. ostronie obsugu-
jc bro czy konserwujc j jak naley. Poniej
kilka istotnych detali na ten temat.
Jak sprawdzi, czy bro jednostrzaowa
jest nabita? Nigdy nie naley patrze w luf,
bo po pierwsze mona si postrzeli, a po
drugie i tak tam ciemno, no chyba e sobie
powiecimy pochodni (i bum). Wyjmujemy
stempel, z reguy na kadym jest zazna-
czony poziom pusta lufa (przez mosin
nakadk, grawer, etc.), jeli stempel wystaje
zlufy, ajej krawd jest poniej zaznaczenia,
znaczy to, e pistolet by adowany.
Jeeli bro mimo zaadowania nie wystrze-
lia, trzeba odczeka duszy czas i usun
ewentualny wadliwy adunek zlufy. Robimy to
za pomoc grajcara, korkocigu, ktry do
24 Tomasz Smok Wolski
czsto moe si znajdowa na drugim kocu
stempla. Usuwamy wtedy kul, wykrcajc j,
oczyszczamy luf oraz otwr zapaowy. Po tych
czynnociach mona ponownie adowa.
Niestety, czarny proch podczas spa-
lania bardzo zanieczyszcza bro, zosta-
wia na niej osad, ktry wpywa potem na
jej szybsz korozj, zatem trzeba o bro
dba. Po strzelaniu porzdnie wyczyci, by
ogar nie wpyn na dalsze uywanie. Jeeli
mamy czas, naley j rozebra i przeczy-
ci wszystkie elementy metalowe. Skrcamy
bro i dopiero idziemy spa, je i tak dalej.
By wrazie potrzeby nas nie zawioda.
Do przechowywania broni su odpowied-
nie futeray, pokrowce, kabury. Cz z nich
jest zabezpieczona przed warunkami atmosfe-
rycznymi, cz nie. Mona te nosi bro na
ramieniu (dug) albo za pasem (krtk). Jednak
wprzypadku wsadzania krtkiej za pas moemy
si postrzeli, jeli nie zachowamy odpowiedniej
ostronoci, zwaszcza przy zaadowanej broni
bez bezpiecznika. Pamitaj, synu: kady strza ma
swj osobisty smak, kiedy drobiny prochu dostaj
si do ust, kiedy wgielki zrozgryzionego patrona
trzeszcz pomidzy zbami, kiedy zapach krwi
zmieszany ze smrodem dymu prochowego osiada
wnozdrzach ispywa wgb, po gardle, wtrakcie
przeykania. Majc wilgo wustach, krztusisz si
tym smakiem, a do blu, a do ez, ktre gasz
arzce si wgle na twoich policzkach. Wiedz,
e w bitwie poza strachem, zapachem oddawa-
nego pod siebie moczu, dymem iogniem, brami
latajcego oowiu, jest jeszcze czowiek. Awaci-
wie jeszcze nietrafione kul miso idce na rze
ku uciesze kostuchy i diabw, co w koci graj
olosy wiata. Wycelowana bro wymusza posu-
szestwo, lufa pobudza pot istrach, kula zabiera
godno, dym z lufy to zatrzymana chwila tu
przed blem, ktrego czasem nie zdysz poczu.
Zatem wiedz: gdy bierzesz do rki bro, moesz
zmieni los czowieka.
Tomasz Smok Wolski
 TEMAT NUMERU
ucznictwo tradycyjne wPolsce
Subiektywnie ohistorii ostatnich lat
Wojciech anda
C ay akt oddania strzau zajmuje okoo
trzy sekundy, odbywa si na jednym
oddechu. ucznik staje naprzeciwko celu,
wyjmuje z koczanu strza i precyzyjnie
umieszcza j na ciciwie. Napina uk, biorc
wdech, a do trzymajc strza przykada
do policzka. Potem zamiera w bezruchu,
koncentruje si, obserwuje rodek tarczy.
Odwijajc palce, zwalnia ciciw iobserwuje
lecc strza, robic wydech. Wszystkie
te czynnoci powtarza a do ostatniej
strzay w koczanie. Na dwugodzinnym
treningu kady ucznik tradycyjny wypusz-
cza okoo 150-200 strza. Kobiety uywaj
zwykle ukw osile nacigu od 12 do 15 kg,
mczyni nieco silniejszych: od 18 do 23
kg. Szacunkowo kada uczniczka podczas
treningu unosi ponad dwie tony, kady
ucznik niemal cztery.
ucznictwo jest znane ludziom od co
najmniej dziesiciu tysicy lat, aczkolwiek
spotyka si te szacunki podajce dwadzie-
cia, trzydzieci pi czy nawet ponad siedem-
dziesit tysicy lat. Wspczenie strzelanie
z uku mona realizowa na rne sposoby.
Najbardziej popularne jest ucznictwo kla-
syczne, ktre moemy zobaczy na olim-
piadach. Interesujce jest rwnie ucznic-
two bloczkowe przy uyciu jeszcze bardziej
zaawansowanych technicznie ukw. Zdrugiej
ucznictwo tradycyjne wPolsce
strony mamy ucznictwo historyczne, czyli
strzelanie zukw wykonanych znaturalnych
materiaw drewna, rogw, cigien etc.
bardzo czsto w poczeniu z rekonstrukcj
historyczn ihistorycznym strojem. Natomiast
ucznictwo tradycyjne plasuje si gdzie
porodku. Jest to strzelanie z ukw nawi-
zujcych swoim wygldem imechanik dzia-
ania do tych historycznych, ale wykonanych
w nowoczesnych technologiach. Materiaem,
ktry w najwikszej mierze nadaje strzale
pd, jest nie drewno, ale wkno szklane czy
carbon. Jednak w tej kategorii najczciej
uywa si zupenie innej techniki ni wucz-
nictwie olimpijskim. Wywodzi si ona bezpo-
rednio zhistorii ucznictwa. Strzelcy podczas
celowania bardzo czsto opieraj si tylko na
swojej pamici miniowej staj przed celem,
mierz go wzrokiem, instynktownie obliczaj
odlego ipo prostu oddaj strza. Dokadnie
tak, jakby rzucali niek bez uycia celow-
nikw, stabilizatorw czy zaawansowanych
technik celowania. Tylko ucznik, uk i nie-
wielki cel oddalony o kilkadziesit metrw.
No i oczywicie strzaa, ktra w polskim
ucznictwie tradycyjnym jest obowizkowo
drewniana, z lotkami wykonanymi z pir
naturalnych. Lotki wdanym komplecie musz
pochodzi tylko zlewych lub prawych skrzy-
de, najczciej indyka jest to konieczne, by
25
 naturalny skrt lotek nadawa strzale odpo-
wiedni rotacj wlocie.
Pocztki
Jako osobie wzgldnie modej trudno mi pisa
o historii polskiego ucznictwa, w ktrej oso-
bicie nie braem udziau od pocztku. Zpew-
noci przedstawiona tu jej wersja nie bdzie
ujciem kompletnym iencyklopedycznym, za
co z gry przepraszam. Z mojej perspektywy
cae ucznictwo tradycyjne zaczo si wPolsce
na powanie wroku 2011. Aco dziao si przed
t dat? ucznicy tradycyjni oczywicie istnieli
w kraju, w niektrych miejscach zrzeszeni
w nieformalnych klubach, w innych strzela-
jcy samotnie wogrdkach. Aktywna uczni-
czo bya Warszawa, atake Pomorze. Bylimy
nieliczni, sabo zintegrowani i rozproszeni.
Wtak duym miecie jak Krakw organizacja
regularnych treningw okazywaa si bardzo
trudna. Przede wszystkim brakowao miejsca
profesjonalne kluby ucznicze patrzyy na
tradycyjnych zniechci, bo ci od dziwnych
ukw sprawiaj problemy i niszcz maty
grubszymi strzaami, anawet kutymi, tncymi
grotami. Poza tym takim klubom zupenie nie
zaleao na tym, by wsppracowa zludmi,
ktrzy i tak nie pojad na zawody Polskiego
Zwizku uczniczego. Zostawao wic albo
strzelanie w parku, obok spacerowiczw
ibiegajcych psw, albo po krzakach latem
w trawie po pas, zim w nienych zaspach.
I tak si strzelao, bo pasja okazywaa si
26 Wojciech anda
silniejsza ni przeciwnoci. ucznikw trady-
cyjnych te nie byo wielu, tylko mieszkacy
duych miast mieli realn szans na umwie-
nie si zinnym pasjonatem na wsplny trening.
Kolejne utrudnienie w tamtych czasach to
niewielka rnorodno dostpnego sprztu.
Poza ukami pana Bisoka: synn Dian czy
Angielskim z refleksem, na polskim rynku
byo dostpnych niewiele modeli. Syszao si,
e kto tam jeszcze struga uki; syszao si, e
istniej rzemielnicy robicy dobre, ale drogie
strzay. Generalnie jednak by to temat sabo
rozpowszechniony, towar mao dostpny.
Troch jak z zagranicznymi zabawkami
wczasach istnienia Pewexw.
Turnieje ucznictwa tradycyjnego oczywi-
cie istniay, ale wedug mojej wiedzy byy to
turnieje wycznie historyczne, organizowane
zokazji festynw redniowiecznych. Wymagano
historycznego stroju i wygldajcego na histo-
ryczny sprztu. Za du imprez uwaano tak,
na ktr przyjechao pidziesiciu ucznikw.
Turnieje te czsto organizowano jako atrakcje
turystyczne i wanie zadowolenie publiczno-
ci, aco za tym idzie, widowiskowo byy pod-
stawowymi wytycznymi podczas organizacji.
Miay one jeden wsplny mianownik: czekanie.
Czekanie na swoj kolej przy tarczy, bo tarcza
bya jedna czy dwie. Tych pidziesiciu ucz-
nikw na duej imprezie, w lnianych strojach,
czekao p dnia, by strzeli seri weliminacjach,
adrugie p by zmierzy si zgarstk wybra-
nych wfinale. Ale itak wszyscy si cieszyli, bo
nie wiedziano jeszcze, e moe by inaczej.
O charakterze tamtych czasw, podzieleniu wykonanymi przy uyciu przypadkowych pro-
iosamotnieniu ucznikw tradycyjnychdobrze mieni wtpliwej jakoci. Na kolejne jechaem
mwi inicjatywa forum Bydgoscy ucznicy ju z koczanem penym wywaonych strza
Tradycyjni, czyli organizowany od 2007 roku cedrowych o dokadnie zmierzonej gitkoci,
Turniej Korespondencyjny, notabene istnie- dopasowanej do mocy mojego uku. Wczeniej
jcy do dzisiaj. Idea polegaa na tym, by wcaej po prostu nie wiedziaem, e tak mona
Polsce zorganizowa wiele lokalnych turnie- itrzeba nikt wrd znajomych krakowskich
jw, w ten sam weekend, na dokadnie tych ucznikw nie wiedzia.
samych zasadach strzelajc do tych samych, W 2011 roku powstao te Polskie
standardowych tarcz, z tych samych odlego- Stowarzyszenie ucznictwa Tradycyjnego,
ci. Wtakich lokalnych zawodach mogy wzi pierwsza formalna, oglnopolska organi-
udzia mae grupy, a nawet pojedynczy ucz- zacja, do ktrej zada statutowych naleao
nicy, ktrzy nastpnie wysyali swoje wyniki do przede wszystkim popularyzowanie ucznic-
organizatora, by ten stworzy wsplny ranking. twa tradycyjnego. Kolejnym celem PST bya
Cao opieraa si na zaufaniu. W pierwszej organizacja Mistrzostw Polski w ucznictwie
edycji uczestniczyy 62 osoby zPolski. Tradycyjnym, ktre po raz pierwszy odbyy
si wsierpniu 2012 roku wGrzybowie. Wzio
Intensywny rozwj w nich udzia okoo stu zawodnikw z caej
Polski, kady wypuci okoo sto osiemdzie-
Nowoczesne turnieje ucznictwa tradycyjnego sit strza do ponad dwudziestu celw. Turniej
zaczy si od Ligi Poudnie, organizowanej o tak bogatym programie musia zosta roz-
na lsku od 2011 roku. Byy to pierwsze tur- cignity na dwa dni. Powstanie PST byo
nieje dzielce ucznikw na niewielkie grupy znakiem, e polskie ucznictwo tradycyjne
okoo picioosobowe ktre razem zwyzna- zaczyna zmierza w konkretnym kierunku,
czonym sdzi przechodziy przez ucznicz e powoli odchodzi od bylejakoci na rzecz
ciek, by na poszczeglnych stanowiskach
odda strzay do zrnicowanych celw.
Troch tak jak wbiathlonie, tylko nie na czas.
Kada druyna zaczynaa przy innym celu
ikolejno poruszaa si od konkurencji do kon-
kurencji. Zawody trway cay dzie, wystrze-
liwano na nich okoo 60 strza do okoo 10
celw. Wroku 2011 wkadych zawodach brao
udzia okoo 50-60 ucznikw, w 2012 jakie
80-90, awlatach kolejnych liczba uczestnikw
przekraczaa ju setk. By to take pierw-
szy cykl turniejw wyaniajcy zwycizcw
po czterech odsonach zawodw, rozcigni-
tych na cay sezon. Wtedy wanie ucznicy
tradycyjni zaczli regularnie spotyka si,
rozmawia, wymienia informacjami odno-
nie do techniki i sprztu. Na pierwsze takie
zawody przyjechaem z sosnowymi strzaami

ucznictwo tradycyjne wPolsce 27

 profesjonalnej organizacji iwysokich standar-
dw. I powoli zyskuje prawdziwie sportowy
charakter.
Kolejne lata to dalszy rozwj, moe mniej
spektakularny, ale cigy. Pojawia si Liga
3d, organizowana gwnie dla tradycyjnych,
polegajca na terenowym strzelaniu do figur
przedstawiajcych zwierzta wnaturalnym roz-
miarze. Pojawiy si pierwsze turnieje halowe
(na jednej z imprez przestrzelono metalowe
kaloryfery zakadam, e to nie uatwia orga-
nizacji podobnych turniejw).Sklepy interne-
towe zapeniy si wysokiej jakoci sprztem,
przez turnieje przetoczy si prawdziwy wycig
zbroje coraz lepsze uki, coraz dokadniej
przygotowywane strzay, coraz wyszej jakoci
akcesoria.Polscy ucznicy coraz mielej zaczli
wyjeda na zagraniczne turnieje dziki
dziaaniom PST skd wracali z meda-
lami. Oile wpice nonej nasza reprezentacja
grywa gwnie mecze ostatniej szansy, otyle
w ucznictwie tradycyjnym jestemy europej-
sk potg. Wspomniany wczeniej Turniej
Korespondencyjny uzyska charakter midzy-
narodowy. Wtym roku zgromadzi okoo 300
osb zpiciu krajw.
Obecnie
Wraz zbudzc si wiosn powoli rusza sezon
uczniczy 2016. Chocia, prawd mwic,
ucznictwo tradycyjne strzela przez cay rok,
prawie zawsze pod goym niebem. Nieraz
w niegu, czsto w deszczu. Pogoda jest nie-
odczn zmienn wpywajc na wynik. Gdy
pisz te sowa, prawie kade due miasto ma
regularnie trenujcy klub ucznictwa trady-
cyjnego, niektre wicej ni jeden. W niemal
kady weekend gdzie wPolsce organizuje si
zawody, ktre s nie tylko bardzo dobrze przy-
gotowanym wydarzeniem sportowym, ale te
spotkaniem towarzyskim inierzadko rekreacj
28 Wojciech anda
dla caej rodziny. Czasami trudno jest wybra,
na ktr imprez pojecha, a z ktrej trzeba
bdzie zrezygnowa. Wklubach zrzeszajcych
ucznikw spotyka si zarwno szeciolatkw
pod opiek rodzicw, jak iosoby bliskie eme-
rytury. ucznictwo tradycyjne mona zacz
uprawia w kadym wieku i nadal liczy na
dobre wyniki. Sport ten na pocztku nie jest
tani, bo trzeba zainwestowa co najmniej czte-
rysta zotych w uk, wypada wyda dwiecie
zotych na dobre strzay ijeszcze okoo stu na
inne akcesoria. Z drugiej strony uki trady-
cyjne praktycznie nie zuywaj si z czasem,
strzay wystarczaj na co najmniej jeden sezon,
ainnych kosztw zreguy nie ma. Informacje
o tym, jak zacz, mona uzyska w klubach
rozsianych po caej Polsce lub zdobrych rde
internetowych. My ju niedugo ruszymy na
pierwsze, wiosenne turnieje. Pojedziemy na
nie zgran ekip znajomych, spotykajcych si
na cotygodniowych treningach. Jeszcze tylko
musimy zrobi wiosenny przegld sprztu,
nawoskowa ciciwy, zamwi nowe strzay
opatrzone przepiknym crestingiem.By moe
te ztob bdziemy mieli przyjemno zmie-
rzy si na ktrym z turniejw. W imieniu
caej spoecznoci ucznikw tradycyjnych
zapraszam.
Strony, ktre warto odwiedzi:
www.forum.arcus-lucznictwo.pl
oglnopolskie forum oT
https://www.facebook.com/lucznicytrady-
cyjni.org
fanpage PST iMistrzostw
www.ligapoludnie.pl
cykl turniejw Liga Poudnie
www.lucznictwotradycyjne.blogspot.com
mj blog oT, zapraszam!
Wojciech anda
 TEMAT NUMERU
Rycerze wringu
Baej Kardy
W e wczeniejszym artykule moglicie
przeczyta o ukach i odrodzeniu
dawnych zawodw w walcei na dystans.
Wniniejszym tekcie do tematu podejdziemy
bardziej... bezporednio. W mniejszym
dystansie. Zapraszam do zapoznania si ze
spadkobiercami redniowiecznej tradycji
rycerskiej, ktrzy po dzi dzie cieraj si
wszrankach wzbrojach, przy uyciu mieczy,
toporw icaej gamy innych rodkw, su-
cych od wiekw do krzywdzenia blinich.
Wartykule znajdziecie zarwno informacje
oglne jak i konkret w postaci sprawozda-
nia zostatniego jesienno-zimowego turnieju
wramach Polskiej Ligi Walk Rycerskich.
Hala widowiskowa krakowskiej AWF im.
Bronisawa Czecha to miejsce, ktre widziao
ju wiele zawodw sportowych, z przer-
nych dyscyplin. 12 marca mona tam byo
zobaczy jednak co zupenie odmiennego.
Przynajmniej jak na standardy obecnych
czasw. Tego wanie zimnego i pochmur-
nego dnia przeomu zimy iwiosny pitnacie
druyn spotkao si w Krakowie na ostat-
nim w sezonie jesienno-zimowym turnieju
w ramach Polskiej Ligi Walk Rycerskich.
Zapeniajcy hal widzowie mogli nacieszy
swe oczy widowiskowym starciem druyn
zakutych wstal inieszczdzcych si wokada-
niu si nawzajem broni. Inie tylko...
Polskie Stowarzyszenie Walk Rycerskich,
organizator Ligi, nie jest zupenie nieznane
opinii publicznej. O Walkach Rycerskich
zrobio si gono, gdy na pocztku 2014 roku
Rycerze wringu
na portalu PolakPotrafi.pl ogoszono zbirk
na wyjazd Polskiej Kadry Rycerskiej na
mistrzostwa International Medieval Combat
Federation do Hiszpanii. Zarwno zbirka, jak
imoliwy dziki niej udzia wturnieju zako-
czyy si sukcesem Polacy, z dorobkiem
dwch zotych, czterech srebrnych i jednego
brzowego medalu zdobyli drugie (za repre-
zentacj USA) miejsce wklasyfikacji general-
nej mistrzostw. Wiadomo ta odbia si szero-
kim echem wmediach, rwnie tych gwnego
nurtu.
Sama Liga zostaa powoana do ycia
w 2012 roku. Skada si z dwch czci
jesienno-zimowej, opartej na turniejach halo-
wych, oraz wiosenno-letniej, rozgrywanej,
jak podaj organizatorzy, wscenerii rednio-
wiecznych zamkw lub miejscach wanych dla
naszej historii.
Cz jesienno-zimowa, cho mniej efek-
towna, jest jednak istotna pod ktem wyst-
pw midzynarodowych, poniewa to na pod-
stawie jej wynikw selekcjoner Polskiej Kadry
Rycerskiej wybiera skad naszej gwnej repre-
zentacji. Wyniki selekcji ogaszane s po ostat-
nim turnieju cyklu, ktry w2016 r. odbywa si
wanie wKrakowie.
Ale nie uprzedzajmy
faktw
W Krakowskim turnieju stano przeciwko
sobie pitnacie druyn, wtym cztery zCzech
i jedna z Biaorusi. Zawodnicy walczyli
29
 w formule 5v5 wedug zasad midzynarodo-
wych IMCF. Celem druyn byo wyelimino-
wanie wszystkich zawodnikw przeciwnika,
chocia walki przerywane byy take wtedy, gdy
przewaga liczebna jednej z druyn wynosia
3:1lub wicej. Za wyeliminowanego uwaany
by rycerz, ktry dotkn ziemi czym wicej
ni nogami lub broni (zazwyczaj dokonywao
si to poprzez bardzo malownicze obalenie).
Niedozwolone byo zadawanie ciosw rantem
tarczy oraz stosowanie sztychw. Dozwolone
byy wic wszelkie chwyty, przepchnicia,
kopnicia, obalenia, uderzenia tarcz, pici
ibroni.
Jak waciwie wyglda
taka walka?
Zawodnicy wchodz, nierzadko z przytupem
i krokiem marszowym, w prostoktny ring,
ogrodzony solidnym, drewnianym potem
z bali. Kada z druyn ustawia si w swoim
sygnalizowanym przez reko-hostess naro-
niku. Po ostatnich zagrzewajcych do walki
okrzykach i uciskach rezerwowi zawod-
nicy opuszczaj ring. Nawet jeeli nie wezm
udziau w walce, bd w niej peni wane naprawd wielu uderzeniach, sprawiajc, e
zadanie tylko oni mog spoza ringu poda
now bro zawodnikowi, ktry wjaki sposb
30 Baej Kardy
straci poprzedni.
Po sygnale do rozpoczcia walki druyny
ruszaj czasami pdem, chcc samym
impetem powali przeciwnikw, czciej
jednak powoli, krc z rozmysem wok
swych oponentw. Bardzo wana jest taktyka
bezmylne rzucenie si na rywali szybko
skoczy si otoczeniem i eliminacj, dlatego
te obie druyny staraj si nie dopuci
do takiej sytuacji. W kocu jednak niemal
kade starcie zmienia si wseri pojedynkw
jeden-na-jeden, gdzie zawodnicy walcz ze
sob w klinczu, siujc si i starajc obali.
Pojedynczy, niezwizani walk wojownicy
pomagaj kolegom, starajc si wytrci ich
przeciwnikw zrwnowagi lub wrcz znokau-
towa ich dobrze wymierzonym ciosem.
Bro wojownikw absolutnie nie przypo-
mina tego, do czego przyzwyczaiy nas filmy.
Nie s to pikne, smuke arcydziea sztuki
mieczniczej. Postawiono na uyteczno
i maksymaln moc obalajc, bez ostroci
mogcej zrobi przeciwnikowi mierteln
krzywd, za to zdu moliwoci oguszenia
celu. Pancerze biorcych udzia w krakow-
skich zawodach wojownikw nosiy lady po
stajcy naprzeciw sobie w ringu wojownicy
wygldali nadzwyczaj bojowo, jak weterani,
ktrzy przetrwali ju niejedno starcie. Cay
obraz tylko nieznacznie agodzia obecno
hosstess w piknych historycznych sukniach,
dziercych tabliczki z nazwami druyn.
Wpowietrzu czuo si napicie.
Finay
Do finaw awansowao sze druyn,
z ktrych do cisego finau trafi miay trzy.
Byy to: warszawska Dies Irae, KS Rycerz
z Sieradza, Rycerska Reprezentacja Warmii
i Mazur oraz Sierotki, zrzeszajca zawodni-
kw z caej Polski, jak rwnie czeska MFC
Vysoina oraz biaoruski Biay Tur.
Sytuacja w tabeli ligi przed ostatnim tur-
niejem sezonu bya nierozstrzygnita. Dwa
punkty rnicy pomidzy prowadzc Dies
Irae i Sierotkami byy jak najbardziej do
odrobienia isprawiay, e adna zdruyn nie
chciaa potraktowa tego turnieju ulgowo.
Biay Tur vs Sierotki
Wpierwszej walce finaw naprzeciwko siebie
stanli Biaorusini oraz Sierotki. Byo to starcie
dwch utytuowanych zespow - zeszoroczni
triumfatorzy turnieju wKrakowie (inie tylko)
przeciwko drugiej w tabeli druynie. Rycerze
ze Wschodu odrniali si od reszty finalistw,
noszcych si raczej na mod zachodni,
rynsztunkiem nawizujcym do ruskiej trady-
cji. Pierwsze starcie rozpoczo si z hukiem
- Biaorusini ruszyli szybko i zdecydowanie
naparli na Sierotki. Zawodnicy przerzucali si,
okadali tarczami oraz broni. Tury szybko
obaliy czterech rywali, tracc jedynie dwch
swoich. Dla Sierotek bya to trudna sytu-
acja - jeli chcieli myle o wygraniu ligi, nie
mogli pozwoli sobie na przegran i odpad-
nicie przed cisym finaem. Drugie starcie
rozpoczli znacznie odwaniej, byo te duo
bardziej zacieke, do tego stopnia, e dwch
siujcych si przeciwnikw wyamao barierki
ringu przy stanie 3:2 dla Biaorusinw, pozo-
stawiajc na polu walki samotnego zawodnika
Sierotek przeciwko dwm rywalom. Mimo to
udao mu si najpierw powali zwartego znim
Rycerze wringu
w klinczu przeciwnika, a nastpnie ciosami
miecza obali drugiego, doprowadzajc do
remisu. Zadecydowa miao trzecie starcie.
W trzeciej walce adna z druyn nie
zdobya przewagi na duej. Na kadego powa-
lonego Biaorusina przypadaa jedna Sierotka
na ziemi. W kocu na placu boju pozostao
tylko dwch, zwartych w ucisku zawod-
nikw, ktrzy obalili si nawzajem. Trzecie
starcie nie dao zatem rozstrzygnicia. Byo
jednak znaczce, gdy sdziowie dopatrzyli
si naruszenia - jeden zBiaorusinw, straciw-
szy bro, przyj zapasow halabard (ktr
zreszt niemal natychmiast obali jednego
z Polakw) spoza ringu od osoby nieupraw-
nionej do jej podania (by to kapitan druyny,
nie bdcy wrezerwie). Gdyby zastosowa si
do regu, otrzymaby j kilka sekund pniej,
co mogo okaza si bardzo znaczce. Druyna
zostaa ukarana drug w tym dniu t
kartk, przez co w czwartym starciu mieli
wystpi wskadzie zredukowanym ojednego
zawodnika. Mimo to szybko nadrobili strat.
Od tego momentu rozpocza si walka na
wyniszczenie. Rycerze walili si na ziemi
parami. W kocu na placu boju pozostao
jedynie dwch, zwartych wucisku. Wkocu
Polakowi udao si sprawi, i jego przeciwnik
potkn si na jednej zlecych Sierotek. Byo
to zgodne zreguami wykorzystanie polegego
sprzymierzeca. Manewr ten da Sierotkom
zwycistwo i awans do cisego finau, a co
za tym idzie moliwo walki o pierwsze
miejsce wlidze.
31
 Dies Irae vs Vysoina
Druga walka, pomidzy bronic tytuu
mistrza ligi Warszawsk Dies Irae i czesk
druyn Vysoina przebiegao znacznie bar-
dziej jednostronnie. Warszawiacy, wodrnie-
niu od innych finaowych druyn, wystawiali
do walki poczet, w ktrym dwch zawodni-
kw wyposaonych byo w bro drzewcow
(w pozostaych druynach by to zazwyczaj
tylko jeden zawodnik). To wanie oni czsto
decydowali ozwycistwie druyny - wpierw-
szym starciu na placu boju zostali dwaj Polacy
i Czech, ciko opancerzony wojownik wal-
czcy toporem dwurcznym, znany ztego, e
w wielu wczeniejszych starciach jako ostatni
ze swojego zespou ostawa si na placu boju
i by niezwykle ciki do wyczenia. Okaza
si jednak bezsilny, gdy jeden z Polakw
zaczepi go halabard pod kolanem, a potem
mocnym pocigniciem obali na plecy.
Drugie starcie Polacy zdominowali.
Doprowadzili do sytuacji 5:1 nie tracc
adnego ze swoich zawodnikw, powalili
czterech Czechow. Szczeglnie skuteczny
by wywoany przez konferansjera Krzysztof
Wicher, srebrny medalista z Hiszpanii, ktry
ciosami rumpii obala jednego po drugim
zawodnika Vysoiny. Jedna zjego ofiar wyma-
gaa pniej wezwania medyka, ktry na cae
szczcie nie stwierdzi powstania znaczniej-
szych obrae. Mecz zakoczy si zdecydo-
wan wygran Polakw.
KS Rycerz vs Warmia
iMazury
W ostatnim starciu pierwszej czci finaw
zmierzyli si ze sob: pierwszy skad KS Rycerz
Sieradz oraz Reprezentacja Rycerska Warmii
iMazur. Dowiadczony Sieradzki klub, zajmu-
jcy ju wprzeszoci czoowe miejsca wtur-
niejach, nie mia jednak wikszych problemw
32 Baej Kardy
zmod druyn iszybko rozprawi si znimi
2:0 i3:1.
Do cisego finau awansoway wic trzy
polskie druyny. To dopiero ten fina, roz-
grywany w systemie kady-z-kadym, mia
rozstrzygn o tym, ktra z druyn zdob-
dzie pierwsze miejsce w lidze. KS Rycerz,
niezalenie od ostatecznej kolejnoci w tur-
nieju, majc 22 pkt zagwarantowa sobie
miejsce trzecie, jednak dwukrotna poraka
Dies Irae i dwukrotne zwycistwo Sierotek
daoby tym drugim pierwsze miejsce wtabeli.
Losowanie kolejnoci walk w finale
okazao si szczliwe dla druyny zWarszawy
staczajc walki jako pierwsi i jako ostatni,
mieli moliwo zapania pomidzy nimi
chwili odpoczynku. Pozostae kluby miay
walczy dwa razy pod rzd.
Dies Irae vs KS Rycerz
Pierwsze starcie odbyo si pomidzy Dies
Irae i druyn z Sieradza. Warszawiacy wal-
czyli w sposb, ktry zaprezentowali ju
wdrugim starciu zCzechami. Wojownicy KS
Rycerz walili si na ziemi jeden po drugim.
O brutalnoci tego starcia wiadczy moe
fakt, e a dwch Sieradzan pado na ziemi
bez przytomnoci, a trzeci wymaga pomocy
lekarza przy trafionej doni. Ogoszono krtk
przerw medyczn, na cae szczcie obyo si
bez powaniejszych urazw.
Co niesamowite, po tak srogim laniu
Rycerze otrzsnli si i w drugim starciu to
oni byli gr. Na polu bitwy pozostao dwch
zawodnikw z Sieradza i wspomniany ju
Krzysztof Wicher. Jeden z Sieradzan unieru-
chamia uciskiem Warszawiaka wkcie ringu,
a drugi, otrzymawszy od rezerwowego topr
na dugim trzonku, j okada zawodnika
Dies Irae po hemie. Siy nie aowa, jakby
chcia zemci si za dwch znokautowanych
przez Wichra wpoprzednim starciu. Jego furia
bya tak wielka, e dwa razy musia zmienia Wygrywajc jednak z Rycerzami, Sierotki
bro, poamawszy j na hemie przeciwnika. zapewniaj jednoczenie Dies Irae drugie miejsce
Ten jednak nie chcia si przewrci. Wkocu wturnieju. Sprawia to, e druyna zWarszawy,
sdziowie przerwali walk, ogaszajc prze- niezalenie od wyniku ostatniego starcia, obrania
wag Sieradzan. tytu mistrza ligi w sezonie 2015/16. Mimo to
Przed trzecim starciem zawodnicy KS sam turniej nie jest jeszcze zakoczony - ojego
Rycerz byli w trudnej sytuacji. Jedynie czte- wyniku zadecyduje ostatni mecz.
rech z nich nadawao si do walki. W kocu
jako pity wystawiony zosta znokautowany Dies Irae vs Sierotki
w pierwszym starciu Arnold Padzierny.
Rycerze byli jednak ju wyranie zmczeni Ostatnia walka to starcie dwch najlepszych
iulegli atwo 4:1. druyn turnieju. Zmczone po ostatniej prze-
prawie Sierotki, mimo gonego dopingu
KS Rycerz vs Sierotki widowni, ulegaj jednak Warszawiakom
kolejno 2:0 i3:1. Warszawiacy po raz kolejny
W drugim meczu przeciwko wojownikom nacieraj z furi, od ktrej przeciwnikom
zSieradza stany Sierotki. Po zawodnikach KS spadaj hemy oraz odpadaj elementy
Rycerz wyranie wida byo zmczenie, udao pancerzy.
im si jednak powali czterech rywali, tracc Ostatni walk, turniej ica lig wygrywa
jedynie trzech wasnych zawodnikw. Wsytuacji zatem druyna Dies Irae!
przewagi 2:1Krzysztof Olczak zSieradza straci To jednak nie koniec emocji. Na zakocze-
jednak bro, amic jej drzewce na Wojciechu nie turnieju selekcjoner Hubert Filipiak ogosi
Durze, ostatnim na placu boju zawodniku peny skad Rycerskiej Kadry Polski seniorw
Sierotek. Bardzo ju zmczony Olczak niespiesz- na tegoroczne zawody. Poza nimi, znamy ju
nym krokiem ruszy wkierunku swojego naro- reprezentantw indywidualnych w triatlo-
nika po jej zamiennik, zanim jednak wrci, nie rycerskim reprezentowa nas bd obecny
Sierotce udao si obali swojego oponenta. mistrz wiata Marcin Waszkielis oraz bracia
Rozpoczo si starcie jeden na jeden. Obaj
zawodnicy byli wyranie utrudzeni, wpewnym
momencie nawet rozdzielili si ioparli obarierki,
w relaksacyjnych pozach robic sobie ma
przerw wrodku walki. Wkocu jednak podjli
starcie, zwierajc si wucisku, zktrego zwyci-
sko wyszed rycerz Sierotek. Olczakowi udao si
jednak pocign za sob przeciwnika na tyle, by
zmusi go do podparcia si. Sdziowie ogaszaj
remis. Wkolejnym starciu wyranie ju wyczer-
pani Rycerze ustpuj jednak Sierotkom, dajc
si pokona 3:1. Szczliwi zwyciscy na trzeci
rund wchodz w ring, robic fikoki przez
barierki. Ich dobry humor zdaje si by uza-
sadniony - trzecie starcie kocz szybkim zwy-
cistwem, miadc sieradzan z wynikiem 4:1.

Rycerze wringu 33
 Krzysztof iRobert Szateccy, awkategorii bro
drzewcowa Arnold Padzierny.
Apoza Krakowem?
Podczas gdy wKrakowie decydoway si losy
tytuu mistrza Ligi, na Biaorusi, w Misku,
odbyway si Mistrzostwa Europy wFechtunku
Wspczesnym. Nasi juniorzy przywieli
znich pi medali dwa zote, jeden srebrny
idwa brzowe, zajmujc drugie miejsce wkla-
syfikacji generalnej. To wietna informacja
wiadczca o tym, e Lidze nie zabraknie
wprzyszoci nowych adeptw. Zwaszcza, e
Polska ma ju solidne osignicia na arenie
midzynarodowej.
Wodbywajcych si od 2010 roku Bitwach
Narodw, midzynarodowym festiwalu
historycznej rekonstrukcji redniowiecza,
polska kadra rycerska kilkakrotnie stawaa
na podium. Najwyej bylimy w 2012, gdy
drugie miejsce wtriatlonie wywalczy Marcin
Waszkielis, przegrywajc w dogrywce o wos
(adokadniej ojedno uderzenie) zwielokrot-
nym mistrzem wiata, Rosjaninem Siergiejem
Ukolovem. Jednoczenie nasza reprezenta-
cja stana na najniszym stopniu podium
w walkach 21v21, powtarzajc tym samym
sukces z 2010. W kolejnym roku jedynym
nagrodzonym Polakiem by Krzysztof Szatecki,
zdobywca trzeciego miejsca wtriatlonie.
Znacznie bardziej bogato wyglda nasz
dorobek w zawodach International Medieval
Combat Federation. Wspomniana ju wcze-
niej ich pierwsza edycja, odbywajca si
w hiszpaskim Belmonte w 2014, przyniosa
nam dwa zote medale Marcina Waszkielisa
wkategoriach miecz dugi oraz miecz itarcza,
srebrny ibrzowy Marty Kupczyk odpowied-
nio w broni drzewcowej i mieczu dugim,
brzowy Mai Olczak w mieczu i tarczy oraz
dwa srebrne w walkach grupowych 5v5
34 Baej Kardy
i16v16. Bya to jednak, jak si okazao, dopiero
rozgrzewka przed zeszoroczn edycj, odby-
wajc si w Malborku. Zdobywajc sze
zotych, trzy srebrne i jeden brzowy medal,
zajlimy pierwsze miejsce wklasyfikacji gene-
ralnej. Nie mielimy sobie rwnych wwalkach
5v5, 10v10 i16v16 mczyzn oraz 3v3 kobiet.
Na szczegln uwag zasuguje obronienie
przez Marcina Waszkielisa tytuu mistrza
wiata w walce mieczem i tarcz, zdobytego
w Hiszpanii. Z powodu kontuzji nie udao
mu si niestety obroni mistrzostwa wmieczu
dugim, to jednak przypado innemu reprezen-
tantowi Polski, Wiesawowi Kurkowi. Swoje
miejsce zHiszpanii obronia te Maja Olczak,
po raz kolejny zdobywajc brz w mieczu
itarczy.
Tegoroczna edycja Bitwy Narodw odb-
dzie si midzy 5a9maja wPradze, aIMCF
wMontemor-O-Vehlo wPortugalii wdniach
26-29 maja. Trzymamy kciuki za naszych
reprezentantw!
Chcesz zosta
rycerzem?
Dla wszystkich chccych samemu sprbo-
wa swych si w Walkach Rycerskich: piesz
z informacj, e nie brakuje organizacji
i druyn, w ktrych mona zacz stawia
pierwsze kroki, zarwno w tym sporcie, jak
i oglnie w Historycznych Europejskich
Sztukach Walki. eby wymieni tylko kilka -
Warszawska Szkoa Gladiatorw prowadzona
przez Brothers of Steel, dzka Akademia
Fechtunku i Toruska Szkoa Fechtunku,
Pomorska Fabryka wi i krakowski
Silkfencing Team. Wszystkie one oferuj tre-
ningi zarwno dla zaawansowanych, jak idla
zupenie pocztkujcych. Niepotrzebny jest
aden specjalny sprzt ani kondycja ta ostat-
nia pojawi si sama, wmiar wiczenia.
Baej Kardy
Kapitan Szyszko 35
36 Ilona Myszkowska
Kapitan Szyszko 37
38 Ilona Myszkowska
 OPOWIADANIE
Wczoraj bdzie egzamin
Adam Jarmua
N a drewnianym biurku sta oprniony do
poowy kubek zherbat, ktra wczasach
swojej wietnoci bya ciepa. Waciciel
kubka pozostawa zbyt zaabsorbowany prac
i zachwycony wasnym geniuszem (w rzeczy-
wistoci wtpliwym), by zauway, e jego
napj straci jedn ze swych istotnych cech
ale w kocu to charakterystyczne dla ludzi
wybitnych pi gorce napoje na zimno1.
Palce stukay w klawiatur. Sabe wiato
monitora ledwie wyaniao z mroku okulary
wraz zukryt za nimi twarz. Wnormalnych
okolicznociach ta twarz zostaaby uznana
za do przecitn, lecz teraz wyraaa co
na ksztat niespotykanie wielkiej fascynacji
wasnym pomysem. Tak, ten kto z zimn
herbat wanie pisa opowiadanie.
***
Johan Trufhl jest profesorem nauk przyrodni-
czych. Jako pierwszy whistorii otrzyma Nagrod
Nobla oraz Anty-Nobla za to samo odkrycie
maszyn generujc liczby cakowicie losowe,
lecz wyrzucajc za kadym razem 28. Na wiele
lat przed tym przyszy (anty)noblista studiowa,
co wizao si ze sporym nakadem pracy... oraz
kombinowania, co rwnie mona policzy jako
wysiek woony w edukacj2. Podobnie jak
w kadej innej dziedzinie, Johan i na tym polu
1 Chyba e uywa si termosu.
2 Autor opowiadania wadnej mierze nie pochwala takich
praktyk.
Wczoraj bdzie egzamin
dokona rzeczy niezwykych. Przyjrzyjmy si
bliej studenckiemu okresowi jego ycia.
By rok 2015. Niewielki, trzypokojowy lokal
zamieszkiwali dwaj studenci ISU (Important
Stuff University). Wsplokator Johana jeszcze
nie wiedzia, e najwiksze z pomieszcze
zostao zajte przez sporych rozmiarw co.
Gdyby spojrze na mnstwo pokrte, wskani-
kw, przekadni oraz innych ruchomych czci,
nie sposb byoby wywnioskowa do czego owo
co mogo suy. Przy tej dziwacznej maszynie
staa niechlujnie ubrana posta z rozmierzwio-
nymi wosami, kilkudniowym zarostem i krzy-
wymi okularami.
Widzimy tutaj pocztek charakterystycznego
wizerunku przyszego profesora przez najbli-
sze lata zarost przeksztaci si wbrod (bo szkoda
czasu na bahostki, jak na przykad golenie si),
aokulary pozostan niezmienione ztego samego
powodu.
Gdy wsplokator Johana zobaczy t scen,
zwtpi, czy aby na pewno si obudzi.
Eee yyy Skonfundowany kolega
przyglda si podejrzliwie skomplikowanej kon-
strukcji. Czemu wnaszym salonie jest to to?
Krzysiu! ucieszy si Johan. Wanie
otobie mylaem. Suchaj, czy zamierzasz i na
egzamin ze Wstpu do dziaania wszechwiata?
Tydzie temu jeszcze miaem to
w planach, ale wtedy do egzaminu pozosta-
wao zdziesi dni Teraz to ju chyba mi si
39
 odechciao Drugi termin wydaje si znacz-
nie przyjemniejsz opcj.
Czyli nie bdzie ci pojutrze na egzami-
nie? dopytywa Johan, przekopujc si przez
stos dokumentw?
Poszedbym, ale nowy Tomb Raider
Wspaniale! W takim razie pomoesz.
Zdobdziesz pytania, ktre zostan mi zadane!
Ehe Krzysiu skin pprzytomnie, lecz
lekko si oywi, gdy dotara do niego tre
sw. Zaraz, jak niby to zrobi? Przecie
wiesz, e Dubicki wymyla pytania na bieco.
To bardzo proste. Dowiesz si wszyst-
kiego ode mnie Johan umiechn si
szeroko.
To moesz od razu mi powiedzie, aja ci
przeka.
Co? Tym razem Johan nie wiedzia,
oco chodzi, ale po chwili potrzsn gow
Posuchaj! To urzdzenie za mn
Wiem, zajmuje stanowczo za duo
miejsca. Atak wogle, gdzie jest st?
Zapomnij ostole! To jest wehiku czasu!
Zapada chwila milczenia.
Prawdziwy?
Wstu procentach.
Krzysztof podszed do wielkiej (jak na
ich mieszkanie) maszyny, przygldajc si jej
uwanie.
Jak to dziaa?
To bardzo skomplikowane.
Czy to puszka coli? zapyta Krzysiu,
kierujc palec na trzewia wehikuu.
To sterownik przepywu meta-czstek
nibyczasowych.
Wyglda zupenie jak
Ima obudow zpuszki po coli.
We i opowiedz, jak to dziaa! Ton
wsplokatora by niemal bagalny.
Nie mam pojcia.
To, e Johan nie mia pojcia, jak dziaa
jego wasny wynalazek, stanowio niezwykle
wan cz wynalazku. Ot Johan uwaa, e
40 Adam Jarmua
wszystko, oczym on nie wie, nie istnieje. Jeli
nie jest wiadom, e co powinno nie dziaa,
co dziaa. Najlepiej jednak, gdy jest przeko-
nany osprawnoci urzdzenia
W oparciu o t teori zbudowa maszyn
do podry wczasie. Projekt zaj mu wiele lat,
poniewa musia by na tyle skomplikowany,
aby sam autor si w nim pogubi. Wehiku
powstawa segmentowo. Kady z dziesiciu
segmentw mia wyjtkowo zoon struktur,
ktrej zaprojektowanie oraz zoenie zajmo-
wao niemal rok. Po dziesiciu latach Johan
ukoczy przedsiwzicie i ywi gbokie
przekonanie, e jego wynalazek dziaa, cho
nie mia pojcia jak. Teraz nadszed czas prby.
Ale podre w czasie s niemoliwe
zauway Krzysiek.
Jak to nie!? Widziae Powrt do przyszoci?
To tylko film
Ajak dziaa kamera?
Niech bdzie. Ale do czego ja jestem
potrzebny?
Uywajc mojego wehikuu, przeniesiesz
si do przyszoci, zapytasz mnie, jakie miaem
pytania, a nastpnie wrcisz na godzin po
swoim starcie iwszystko przekaesz.
Nie moesz sam tego zrobi? Bo wiesz,
dodatek do Wiedmina 3
Niestety, udajc si do przyszoci, nie
pojawibym na egzaminie. Zreszt wrcisz
imoesz gra ile chcesz.
No dobra Wic jak to dziaa?
Siadasz, o, tutaj. Wszystko ustawiem.
Gdy naciniesz ten wielki czerwony przycisk,
pojawisz si w nieczynnej azience Wydziau
Nauk Przyrodniczych, dwie godziny po moim
egzaminie. Znajdziesz mnie przed wejciem.
W drodze powrotnej te naciskasz ten wielki
przycisk ipojawisz si znw wnaszym miesz-
kaniu za godzin, liczc od obecnego czasu.
Mog wyruszy wubraniu?
Co?
No wiesz, Terminator
 ulewy, wzwizku zczym konstruktor nie wypo-
say swego pomocnika stosownie do tej oko-
licznoci. To zapewne zmienia miejsce spotka-
nia pomyla Krzysztof.
Przemoczony Krzysiek pchn gwne drzwi
uczelni. Na pobliskiej awce siedzia Johan,
wyranie zadowolony zsiebie. Zauway koleg.
Krzysiu! Wspaniale ci widzie powita
go radonie.
***
Posta zgarbiona nad klawiatur wzia yk
zimnej herbaty. Ju wracaa do stukania wkla-

Rys. Anna Tom Tomiczek

wisze, gdy kto odezwa si za jej plecami:
Niech pan zrobi sobie przerw.
Powiem wam jedno: jeli jestecie sami,
w mieszkaniu zamknitym na cztery spusty
i kto mwi wam, ebycie zrobili przerw, to
robicie przerw3. Gdy autor opowiadania si
odwrci, zobaczy dwch dziwacznych m-
Krzysiu, litoci! To nie film akcji. No, ruszaj czyzn. Obaj mieli niesparowane skarpetki,
ju! Jeste pierwszym podrnikiem w czasie. a do koszulek przypite plakietki goszce
Gdy wrcisz, pomylimy nad jak plakietk. Podrnik wczasie 251 iPodrnik wczasie
Krzysiek usadowi si na wskazanym 252.
miejscu, wzi gboki oddech iwcisn wielki, Przepraszam bardzo, kim jestecie?
czerwony przycisk. Pojazd zacz szumie oraz To nieistotne zacz jeden znich kon-
trzaska, anastpnie znikn wserii olepiaj- spiracyjnym tonem.
cych byskw. Jest waniejsza sprawa kontynuowa
wieo upieczony podrnik wczasie rozej- drugi. Musi pan zmieni opowiadanie.
rza si. Ewidentnie znajdowa si w azience, Podr w czasie nie moe si uda
wic wyglda na to, e wszystko poszo dobrze. doda pierwszy.
Rzuci okiem, czy z nim samym wszystko Yhy dlaczego?
w porzdku. By cay. Tylko skarpetki mia Poniewa podrowanie wczasie to stek
nie do pary, ale najwidoczniej tak je zaoy. bzdur, amy nie chcemy, eby dosta ze recen-
Przekonany, e najtrudniejsze ma za sob, uda zje owiadczy drugi, po czym zamia si
si do wyjcia. Drzwi byy zamknite. No tak, nerwowo.
azienka jest przecie nieczynna. Zacz si roz- Zaraz Wy jestecie podrnikami
glda za jakim wyjciem. Uff, jest okno. Jeli wczasie!
czego nie pokrci, znajduje si na parterze, Nie! Skd! My tak tylko przechodzilimy
wic powinien si wydosta. Inna sprawa, jak obok nastpia seria zaprzecze i wyjanie,
potem wrci, ale tym zajmie si pniej. ktra wygldaa, jakby dwie osoby biegay
Po kilku prbach Krzykowi udao si w panice po pokoju, co chwil na siebie wpa-
wygramoli przez okno. Szkoda tylko, e pada dajc. Gospodarz nie zwrci na to wikszej
deszcz. Plan Johana nie przewidywa takiej 3 Przerw warto zrobi. Nawet jeli nikt tego nie sugeruje.

Wczoraj bdzie egzamin 41

 uwagi:
Ktry zwas to doktor?
Kto? nietypowi gocie byli lekko zdez-
orientowani, ale ich rozmwca snu dalsze
rozwaania.
Dziwne... Nie byo adnych byskw ani
haasw.
To nie film akcji, podre w czasie tak
nie wygldaj pierwszy wyglda wrcz na
obraonego.
To znaczy nie wygldayby gdyby byy
moliwe doda szybko drugi aprzecie nie s.
Wanie zreflektowa si pierwszy.
Nawet w twoim opowiadaniu brak logiki.
Przecie taki manewr czasowy doprowadziby
do paradoksu albo powstania nowej linii
czasu, albo nieskoczenie zmieniajcych si
wspomnie obejmujcych wytworzon ptle
czasow.
To, co chcesz napisa, nie ma sensu
przytakn drugi.
Panowie, to tylko opowiadanie...
Syszae oefekcie motyla? spyta reto-
rycznie jeden, adrugi zaraz kontynuowa.
To opowiadanie wywoa straszne rzeczy
za kilkaset lat.
Ale ono mi si podoba
Doprowadzi do koca wszechwiata!
wykrzyczeli obaj gocie zautentycznym prze-
raeniem w gosach. Widzc to, gospodarz
zrezygnacj wzruszy ramionami.
***
No dobra, dawaj te pytania, ktre miae
Krzysiek od razu przeszed do rzeczy.
Waciwie to nie ma potrzeby. Nie
pojawie si godzin po swoim starcie, wic
nauczyem si do egzaminu.
Oczywicie, e si nie pojawiem, bo
dopiero to zrobi!
Hmm racja!
Opowiadaj o egzaminie i si std
zmywam. Woybym co suchego na siebie
Johan poda pytania i pomg swojemu
42
wsplokatorowi wdrapa si przez okno do
azienki, gdzie zosta wehiku. Czeka spokoj-
nie na dwiki oznaczajce, e Krzysiek uru-
chomi pojazd, lecz doszo do niego tylko kilka
stukni isowa:
Johan, to nie chce dziaa!
e co!?
Nie dziaa!
Po chwili Johan znalaz si w azience, by
samemu sprawdzi.
Hmm faktycznie nie dziaa.
Sam do tego doszedem.
Przez kilka minut obaj studenci stali wmil-
czeniu, przygldajc si maszynie.
Inie zadziaa owiadczy Johan, ktrego
wanie olnio. Materia na egzamin obej-
mowa podre w czasie. Wszystko wskazuje
na to, e s niemoliwe i co gorsza, ja o tym
wiem. Wehiku dziaa woparciu omoje prze-
konania, ktre zmieniem podczas nauki. Ju
nigdy nie zadziaa.
Na pewno? Moe sprawdzisz sterownik
przepywu meta-czstek nibyczasowych?
zapyta bagalnie Krzysiek.
To nic nie da.
Amoje trzy dni nicnierobienia!?
Stracone.
***
Czowiek przy biurku przesta stuka wklawia-
tur. Wanie zostaa postawiona ostatnia kropka.
No chopaki, skoczone! Tak jak chcieli-
cie, bez adnych paradoksw, cho jak na mj
gust, opowiadanie sporo na tym stracio.
Odpowiedziaa mu gucha cisza. Rozejrza
si po pokoju. Nikogo nie byo. Ech, ci podr-
nicy wczasie. Przecign si leniwie, sign
po list rzeczy, ktre chciaby zrobi w yciu
i wykreli punkty Spotka podrnika
wczasie iUratowa wszechwiat. Po chwili
namysu, wykreli jeszcze Zosta bohaterem,
po czym poszed spa zpoczuciem niezwykle
produktywnie spdzonego dnia.
Adam Jarmua
Adam Jarmua
 OPOWIADANIE
Drugie miasto
Marcin Mo
W szystko jest wzgldne. Tak mwi
fizycy, aja im wierz.
Patrz tpo, jak przez ocean mroku prze-
pywaj rozmazane smugi wiata. Zpunktu
widzenia oblanych mdaw powiat postaci
za oknem nasz nocny autobus porusza si
ruchem przyspieszajco-zwalniajco-ter-
koczcym wzgldem ulicy Hetmaskiej.
Z punktu widzenia obserwatorw w rodku
trjki nastolatkw, pani po czterdziestce
i zaronitego mczyzny z reklamwk,
ktry pachnie tak, jak ja si czuj to latar-
nie, przechodnie, bloki i kamienice prze-
lewaj si przez prostokty okien jak przez
wielkie, ciemne ekrany. azarz, zamiast
zmartwychwsta, zmienia si w Wild. Pani
po czterdziestce robi min, jakby zaczynaa
aowa, e nie wzia takswki.
Wracam wzrokiem ku szybie. Wntrze
autobusu jest janiejsze ni otoczenie, wic
patrz nie tyle na ulice, co na bezcielesn, p-
przejrzyst zjaw wasn twarz, wychud,
nieogolon, ze spkanymi wargami. Za tym
ponurym hologramem przewija si Pozna.
Awkadym razie wwikszoci jest to Pozna.
W pewnym momencie w luce midzy kloc-
kowatymi gmaszyskami dostrzegam jaskrawe
wiata galerii handlowej. Mru oczy i dla
pewnoci odczytuj logo, cho dobrze wiem,
e w naszym piknym miecie nie ma galerii
ztej sieci.
Mj przystanek. Brodacz z reklamwk
zaczyna chrapa. Wysiadam.
Drugie miasto
***
Poznalimy si w zauku przy zakadzie
pogrzebowym.
Ja wanie hodowaem sobie raka puc,
czekajc na mojego koleg Robala, ktrego
wujek jest wacicielem zakadu. Ona te przy-
sza zapali. Pracowaa tam przez niecae p
roku odbieraa telefony, pokazywaa kata-
logi i udawaa, e czy si w blu z klien-
tem. Trudno powiedzie, ebym zrobi dobre
pierwsze wraenie. Po paru minutach gadki
szmatki musiaem j spawi, bo zjawi si
Robal zmoj dziak delty-9, ale przy nastp-
nej wizycie w zakadzie zatarem t niefor-
tunn impresj. Wjaki niewyjaniony sposb
kilka miesicy pniej bylimy razem.
Lubia: spacery boso po piasku, kultur cel-
tyck, Pink Floydw, karpatk, cunnilingus po
haszyszu.
Nie lubia: wytrawnego wina, gorzkiego
piwa, radiowej papki i wybiegania mylami
dalej ni trzy miesice naprzd.
Gdyby nie ta ostatnia awersja, by moe
nadal by ya.
***
Jest druga w nocy. Stercz tu jak kretyn i dla
zabicia czasu prbuj rozszyfrowa plemienne
malowida wybazgrane biaym sprayem na
cianie obdrapanej kamienicy. Czarny plastik
wok jednego z guzikw domofonu jest
zauwaalnie mocniej wywiechtany ni pozo-
stae, cho nigdzie nie wisi adna reklama
krawcowej, biura rachunkowego ani niczego
43
 wtym rodzaju. Popularna melina czy miejsce
pracy wyrabiajcej dwie zmiany dziwki?
Po raz kolejny atakuj przycisk, jeden ztych
rzadziej uywanych. Zgonika nie rozlega si
znieksztacony gos Robala ani upragnione
bzyczenie elektrozamka. Wduszam guzik
i licz sekundy. Rudy koniobijca nie odbiera
te komrki, ale przecie widz zapalone
wiato woknie na drugim pitrze. Kto jak kto,
ale Robal powinien liczy si z tym, e o Bg
wie ktrej godzinie moe zabrzcze dzwonek
domofonu, ana drugim kocu kabla jaki zdu-
szony gos zaskrzeczy, e chce prochw. Amoe
Robal przywyk do nocnych sytuacji kryzyso-
wych tak dalece, jak ryba przyzwyczaja si do
wody, wktrej pywa iprzestaje j zauwaa.
Puszczam przycisk i patrz na drug
stron ulicy. Widz, jak my kr wok
klosza latarni po skomplikowanych orbitach.
Moliwe, e naprawd tam s. Nie byoby
wtym nic dziwnego to nagminnie spotykany
mezalians, ma paajca mioci do lampy
sodowej. Mimo wszystko odwracam wzrok.
Czego? rozlega si wreszcie gos Robala.
***
Najbardziej brakowao mi drobnych rzeczy. Na
przykad przebudze. Uwielbiaem, gdy wybu-
dzaa mnie zleniwego psnu wte dni, kiedy
oboje mielimy z rana wolne albo kiedy
oboje bylimy akurat bez dorywczej roboty.
Najpierw czuem na policzku jej oddech,
gorcy, nierwny od powstrzymywanego chi-
chotu, a zaraz potem askotanie delikatne jak
municia motylich skrzydeek. Trzepotaa
rzsami, a wreszcie rozchylaem powieki
i pierwsz rzecz, jak tego dnia widziaem,
byy jej kasztanowe wosy.
Ludzka pami to dziwny mechanizm.
Dlaczego akurat to wspomnienie przelado-
wao mnie najczciej? Moe przez skoja-
rzenie z jej ostatnimi chwilami. Tamtej nocy,
kiedy jeden nadmiarowy miligram przekre-
li wszystko, ohydne drgawki ogarny cae
44
jej ciao, nawet powieki. Ju nie figlarnie,
a spazmatycznie trzepotaa rzsami, byska-
jc biakami wywrconych ku grze oczu.
Mona by prawie uwierzy, e wiadomie
lub nie chciaa mi przekaza Morsem jak
wiadomo.
Zreszt, jeli wierzy plotkom, delta-9 nie
takie rzeczy wyczyniaa z ludzkim ukadem
nerwowym.
***
Cokolwiek lub ktokolwiek kryje si wpomiesz-
czeniu penicym rol salono-sypialni, Robal
woli to ukry przed moim wzrokiem. Eskortuje
mnie przez ciemny, szarobury przedpokj,
uwaajc, abym przypadkiem nie zajrza przez
niedomknite drzwi. Niedbaym gestem wska-
zuje kierunek marszu do kuchni.
Karaluchy, sposzone eksplozj wiata
zarwki, rozpierzchaj si, drepczc wpopo-
chu po stole, blacie, desce do krojenia ibrud-
nych naczyniach w zlewozmywaku, by zaraz
znikn w ciemnych zakamarkach. Robal nie
reaguje. Nawet przez moment, choby odru-
chowo, nie ledzi wzrokiem ich ucieczki, co
moe oznacza jedn zdwch rzeczy: albo yje
znimi wprzyjani isymbiozie, albo tylko ja je
widz. Wcale bym si nie zdziwi.
Siadaj, gadaj, opowiadaj. Nie czeka-
jc na mnie, sadowi si za stoem. Czego ci
trzeba?
Delty-9. Duo. Najlepiej dzisiaj.
Duo. Dzisiaj. Aha droczy si ze mn,
a moe po prostu bardzo powoli przetrawia
informacje. Siadam ipo raz nie wiadomo ktry
prbuj sobie wyobrazi, jak ten niepropor-
cjonalnie zbudowany drgal z szop wciekle
rudych wosw na gowie wbija si w gajer,
zakada bialutkie rkawiczki i wraz z trzema
innymi facetami z godnoci dwiga trumn.
Jak zwykle, zadanie przerasta moliwoci
mojej wyobrani. Jeszcze bardziej dziwibym
si, jakim cudem podrzdny, wiecznie zamu-
lony dilerczyna dosta tak fuch gdybym,
Marcin Mo
rzecz jasna, nie zna jego koligacji zwacicie-
lem zakadu pogrzebowego.
Mordo, po co ci to? mwi wreszcie.
Przetwarzanie danych zakoczone.
Aco, nie masz ani troch?
Nie mwi, e nie mam, tylko si pytam,
czy to dla ciebie. Chuj mi do tego, jasna sprawa,
ale chyba ztym skoczye?
Tak samo jak ty. Z delt, mefedronem,
met ico tam jeszcze zarzucae.
Robal ma ju, o ile si orientuj, trzy-
dziestk. Pomimo eksperymentowania ze
wszystkim, co mu si przewino przez rce,
zdoa nie zapa si na mier, gwnie
dlatego, e non stop co rzuca. A eby co
rzuci, trzeba bra co innego dla rwnowagi
i ukojenia nerww. Takie narkotyczne yin-
-yang. Zioem agodzi symptomy odstawienia
metamfetaminy, dropsami z czeskich dopala-
czy tumi post-mefedronowego weltszmerca
itak wkko. Cay ten koktajl podlewa jeszcze
solidn dawk alkoholu. Jako yje.
Nie wiem, czy bdzie na dzisiaj. Sprawa
wyglda tak. Mam tu skitranych par dziaek
mwi konspiracyjnym tonem ale nie
wiem, czy mog ci je odda. S mi potrzebne,
bo rzucam.
Co?
Delt.
Prycham ze zoci.
Rozwi myl, bo nie nadam. Co ty
jeste, pies ogrodnika? Chyba lepiej, ebym
uwolni ci od tych dziaek. Nie bdzie ci
kusio.
Gwno tam kusio. Jak nie mam, to
zaczynam myle, skd skombinowa. A tak
to przynajmniej wiem, e mam, e siedzi sobie
schowane imog spokojnie nie bra.
No c, trudno sprzecza si zczowiekiem,
ktry zrzucania uczyni sztuk.
Zreszt, chyba wywiadczam ci przy-
sug kontynuuje z przebiegym wyrazem
twarzy. Przebiegym jak na Robala. Jak ci nie
przejdzie do jutra, zadzwoni, do kogo trzeba,
izorganizuj ci troch. Na razie masz, jak to si
mwi, czas na refleksj.
Ale ona na mnie czeka! wypalam
bezmylnie, zanim uwiadamiam sobie, jak
bardzo opacznie to odbierze. Rzuca mi pene
wyrzutu spojrzenie, apotem przez chwil gapi
si za okno.
Mnie do tego nie mieszaj mamro-
cze pod nosem. Zaatw spraw w prostszy
sposb, jeli naprawd musisz. Mieszkasz na
smym pitrze.
Na sidmym wzdycham. I ju tam
nie mieszkam. Od paru dni sypiam whotelach
albo uznajomych. Ale suchaj, to nie tak, jak
mylisz. Ja chc y. Zni.
***
Kiedy ludzie mieszkaj jak mrwki w mro-
wisku, stoczone tak, e a jedna po drugiej
i nadeptuj sobie nawzajem na czuki, kiedy
ciany s cienkie, a schody i wentylacja
wsplne, ciko jest zatai przed ssiadami
nawet zwyke ludzkie tajemnice: romans,
awantury domowe, popalanie trawki w kiblu.
Trudno si wic dziwi, e nie mina nawet
doba, a ju wszyscy wiedzieli o tragedii i jej
przyczynach. Niewiele pniej wieci dotary
do uszu waciciela mieszkania. Nie przyj
tego najlepiej.
Przez dusz chwil recytowa litani spo-
sobw, na jakie uprzykrzy mi ycie, jeli jeszcze
tego samego dnia nie zabior swoich gratw
i dobrowolnie si nie wynios. Patrzyem
przez niego na wylot, w nico. Byem pust
skorup, wktrej rezonowa jego denerwujcy
gos. Nie miaem siy ogoli si iumy zbw,
a co dopiero zmaga si z wacicielem czte-
rech cian, ktre i tak byy zbyt przesycone
wspomnieniami, by stanowi dla mnie jak-
kolwiek warto. Zwrci mi kaucj i zapa-
cony z gry czynsz, po czym najserdeczniej
przepdzi mnie wcholer.
Tej nocy spaem wjednym ztych obskurnych
Drugie miasto 45
 hoteli kapsuowych, ktre w ostatnich latach karku. Aon? Zero reakcji. Czysty obd.
obrosy centrum jak warstewka pleni. Jako ***
dzieciak nie wierzyem, e te dziwada zJaponii No dobra, moe i widziaem owady
mogyby przyj si u nas, ale oto prosz, przyznaje niechtnie przycinity
byem wjednym znich iza jedyne osiem euro do muru Robal. Wielkie,
wynajem trumn o wymiarach dwa metry kurwa, halo. Jakby nie
na ptora na metr. Powietrze byo przesycone byo halunw
zapachem przetrawionego alkoholu i kwan i fazy, to
woni potu. Nie potrzebowaem czyta adnych p o
tabliczek, by odgadn, e prysznic jest patny chuj
ekstra, pewnie na monety. Wpezem do swojej j
komrki wjednym zwielkich plastrw miodu,
solidarnie si nie myjc. Do snu ukoysa mnie
ledwo syszalny, niezrozumiay szwargot robot-
nikw z zagranicy. Zasypiaem owinity we
wasny koc jak wkokon, marzc, e wnocy si
przepoczwarz, azrana opuszcz komrk jako
nowy, lepszy osobnik. Pszczoa robotnica, przy-
datna ipracowita.
Obudziem si jako stary ja, tylko troch
bardziej mierdzcy. Bezdomny. Pracy
nie miaem od tygodnia podobno
z powodu braku szacunku
i niezdolnoci do wykonywa-
nia najprostszych polece.
Ciekawe, jak mj szef
skupiaby si na przyj-
mowaniu zamwienia,
gdyby widzia to, co ja
widziaem brzowe,
karaluchowate
wierszcze przypo-
minajce suszone
daktyle, wielkie jak
mj kciuk. aziy
po obej, wygolonej
glacy klienta, baday
czukami wntrze
jego ucha jak wejcie
do jaskini i skaday
malekie, biaawe
Daria Lebida

jajeczka wobfitych fadach

jego porowatej skry na

46 Marcin Mo
bra?
Widzc, e moje wyjanienia meandruj,
zahaczajc ocoraz odleglejsze i, wjego odczu-
ciu, pozbawione zwizku dygresje i e tak
atwo si mnie nie pozbdzie wyjmuje
zlodwki piwo iztrzaskiem otwiera puszk.
Krc gow, cho wzasadzie wcale mnie nie
czstuje.
Nie wydaje ci si to dziwne?
Niby co? Wzrusza ramionami isiorbie
pilznera.
Te halucynacje s podejrzanie konkretne.
Czy ja wiem? Ludzie, ktrym mzg si
cakiem zlasowa od koksu, czuj czasem
robaki pod skr.
Delta-9 daje te efekty prawie od
razu. Robi pauz. Nawet potem, jak jeste
czysty.
Ja tam adnych karaluchw nie widz, aty?
Pozwalam, by pytanie zawiso w powie-
trzu. Rudzielec przeciga si, a skrzypi stawy
ioparcie krzesa.
Czowieku, ale oco ci chodzi? mwi.
Nie moesz doj do sedna jak stuletni dziadek
wburdelu.
Chcesz prosto z mostu? Spoko. Bo
widzisz, myl, e delta-9 wcale nie jest
dragiem.
Robal ze miechu o mao nie krztusi si
piwem.
Aniby czym jest? Witamink C?
Czym wicej ni narkotykiem.
***
Snuem si bez celu po centrum. Szarwka
powoli opadaa na miasto, mieszajc si
z oparami znad Warty. Pozna sprawia wra-
enie zastygego jak stay bursztyn wdziwa-
czej niby-sepii zmierzchu, gdzie pomidzy
dzienn palet kolorw a nocn skal szaro-
ci. Z promieniowania ta brutalnie wybijao
si spektrum marketingu: rozarzone neony,
owietlone jak choinki wystawy butikw, holo-
graficzny wodorowy hyundai za kilkuletnie
Drugie miasto
rednie wynagrodzenie. Zmys suchu za
atakoway rozwieszone gdzieniegdzie go-
niki kierunkowe, ktre najpierw taksoway
czowieka malek kamerk, by za pomoc
zgrubnych algorytmw zaszufladkowa go na
podstawie pci i wieku do jednej z paru grup
docelowych, a nastpnie z ruchomego prze-
twornika wystrzeli ku niemu stoek dwiku
zawierajcy spersonalizowan reklam.
Tak wic parem naprzd przez strumie
nachalnych dwikw i wiate. Im mniej
powicaem im uwagi, tym bardziej przypo-
minay pozbawiony znaczenia szum, ktry
szybko zaczem ignorowa. Dostrzegaem
za to inne rzeczy. Smugi. Ludzie rekreacyjnie
biorcy Rohypnol przez ile dni pod rzd widz
czasem smugi cignce si za poruszajcymi
si przedmiotami, ale to nie to. Z pocztku
tylko wiata pozycyjne przejedajcych
samochodw zostawiay za sob rozmazane
cieki. Potem zauwayem, e imijajcy mnie
przechodnie, zwaszcza ci, ktrzy si gdzie
spieszyli, zostawiali niky lad znaczcy tras
przemarszu. Mruc oczy, dao si nawet
wypatrze smugi przed nimi. Poruszali si po
torach jak kolejki jednoszynowe.
Tknity nagym impulsem, przystanem
i zamarem jak cypel otoczony ze wszystkich
stron wzburzonym oceanem wiata, ruchu
i dwiku. Obejrzaem si, powoli i nie bez
lku. Kropelka zimnego potu spyna mi
wzdu krgosupa jak lodowata spadajca
gwiazda. Ja rwnie zostawiaem lad cie-
niutk niteczk blasku otrudnym do nazwania
kolorze. Spojrzaem przed siebie. Poyskliwa
przdza wioda prosto i w lewo, po trasie,
ktr podwiadomie odtwarzaem zpamici
utartym szlaku wydeptanym przez rok, kiedy
pracowaem wpobliskim sklepie.
Zboczyem zwydeptanej cieki iskrciem
wprawo.
Po paru minutach kluczenia przygnao
mnie do mostu Chrobrego. Ciemniejce
47
 pnocno-wschodnie niebo rozjania fa-
szywy brzask una znad miasta. Bazylika
przegldaa si w leniwie pyncych wodach
Warty. Obok wznosiy si ogromne kopuy,
aza nimi celoway wnieboskon nowoczesne
wieowce, ostre iasymetryczne.
Chwila.
Podniosem wzrok znad powierzchni rzeki,
potem znw spojrzaem na odbicie ijeszcze raz
na miasto. Bliniacze wiee bazyliki stay tam
ewidentnie, gotyckie i zielonkawe od niedzi,
ale drapacze chmur i kopuy zwyczajnie nie
istniay nigdzie poza falujcym obrazem na
tafli wody.
Czy raczej istniay, tyle e to ju nie by
Pozna.
Rozejrzaem si wokoo, przelizgujc si
spojrzeniem po horyzoncie. Mruc oczy,
dostrzegaem zarysy nie-Poznania wyraniej
ni kiedykolwiek. Im dalej prbowaem prze-
nikn wzrokiem falujce powietrze znad
miasta, tym wicej szczegw dostrzegaem.
Masywne wysokociowce, fantazyjne wie-
owce i jaskrawe centra handlowe wytyczay
now granic midzy miastem a niebem,
granic onieznanych mi dotd ksztatach.
***
I wtedy j zobaczyem. Wychwyciem
jej sylwetk ktem oka, wanie schodzia
z mostu, idc w kierunku Starego Miasta.
Wiem, e to ona, bo odwrcia si na moment
ichyba nawet si umiechna. Zawoaem j, wytumaczy? Zamknij jedno oko, unie kciuk,
ale ona przyspieszya kroku.
Robal z pocztku nie reaguje, przez
moment mam nawet wraenie, e przysn, ale
nie, czuwa. Obserwuje mnie spod przymruo-
nych oczu podejrzliwie iczujnie.
Ico byo dalej?
Wzruszam ramionami, zdziwiony, e
musia pyta.
Pobiegem za ni.
***
Dystans midzy nami nie mala niczym
48 Marcin Mo
w koszmarze o uciekaniu, tyle e to ja kogo
goniem. cigaem j wskimi uliczkami, nie-
uchwytn jak mj wasny cie. Momentami
znikaa mi z oczu, by potem, kawaek dalej,
mign burz kasztanowych wosw i znw
znikn za rogiem. Kamieniczki, bliniaczo
podobne, zronite ze sob jak ywe tkanki
Starwki, przesuway si po bokach niczym
niedbale namalowane teatralne dekoracje.
Gdyby nie stukot podeszew o bruk, trudno
byoby mi uwierzy, e wogle si poruszam.
Skrcia w kolejny zauek, tak wski, e
mogaby dotkn obu cian naraz. Czybym
skrci wreszcie dystans? Popdziem co
tchu. Jednak nie byo mi pisane jej dogoni.
Jeden niepokorny kamie brukowy ster-
cza ponad pozostaymi. Potknem si i na
moment odwrciem wzrok od zauka. Gdy
spojrzaem znowu, ukad ulic by ju inny.
Uliczka, jak otwarta rana, zablinia si, zara-
stajc miejsk tkank.
Zatrzymaem si. W miejscu, gdzie znik-
na, teraz bya tylko niedua wnka zasta-
wiona pkatym kontenerem na mieci. Zjego
metalowego brzuszyska kipiay plastikowe
butelki, podarte worki na mieci, puste paczki
po fajkach iinne odpady metaboliczne miej-
skiego organizmu.
***
Para-co? pyta Robal.
Paralaksa. Takie zjawisko. Jak by ci to
otak, izaso nim arwk.
Robal przez chwil patrzy na mnie jak na
idiot bo moe ina idiot wygldam, poka-
zujc lodwce okejk ale wkocu naladuje
mj gest.
Ateraz otwrz drugie oko, ato zamknij.
Jeszcze raz, lewe, prawe, lewe. Widzisz? Palec
prawie nie zmienia pozycji, aarwka
To ledwka mruczy. Energooszczdna,
przedwczoraj kupiem.
Chuj z ni, suchaj. Im dalej jest obiekt,
na przykad ledwka, tym bardziej si prze-
suwa. Tym bardziej si zmienia.
Robal przez chwil bawi si now sztuczk,
marszczc przy tym miesznie brwi.
I co to ma wsplnego z delt-9? pyta
wreszcie.
To tylko metafora, chocia dobrze wyja-
nia dlaczego nie-Pozna lepiej wida wodbi-
ciach. Mona to te porwna do mgy. Zbliska
jest niewidoczna, wasne rce widzisz normal-
nie, ale budynku p kilometra dalej ju wcale.
Czekaj, wr. Jaki nie-Pozna? Chodzi ci
ote haluny?
Tak, dokadnie o nie mi chodzi. Robal,
suchaj. Masz jaki taki kontakt chyba zpoow
punw z Wildy. Krzywi si na sowo
pun. Przepraszam, mionikw umiarko-
wanie twardych narkotykw. Moesz z rk
na sercu powiedzie, e to si nie zdarza non
stop? Gubi si. Nie poznaj znajomych ulic.
Zauwaaj woddali budynki, ktrych nie ma.
Czasem, szczeglnie pod wieczr albo nad
ranem, widz ca panoram miasta ale to
nie jest to miasto. Nie Pozna, ktry znamy.
Hm?
Milczy, apotem kiwa gow. Rude kotuny
podryguj rytmicznie.
Moe itak No ite insekty Ale zaraz.
Dalej nie wiem, o co chodzi. Mwie, e
delta-9 to co gorszego ni narkotyk. Czyli co?
Iniby czemu ludzie widz po nim jakie drugie
miasto?
Kojarzysz pojcie wirus memetyczny?
Nieskaony zrozumieniem wyraz twarzy
Robala wytrciby mnie zrwnowagi, gdybym
nie zdy ju przywykn do jego specy-
ficznego pojmowania rzeczywistoci i luk
w pamici. Sklerozo chodzca, nie pami-
tasz, co si dziao wJaponii trzy lata temu?
Jak Japoce srali po gaciach?
Wywracam oczami.
Tak, chodzi mi oJaposk Histeri.
To byo co innego. Jaki trybik
Drugie miasto
wukrytym pod rud czupryn mzgu wresz-
cie wskakuje na swoje miejsce. Wirus
nanowirus
przestawia im co w gowach tak, e
mae zagroenie wydawao im si ogromne,
co nie? Zaburzona percepcja ryzyka dodaje,
zadowolony z siebie. Zdaje si mwi: ja te
potrafi uywa trudnych sw. Dostawali
wira, jak wykresy giedowe szy wd.
O to gwnie chodzio. Najmniejszy
doek postrzegali jako zaamanie rynku, aich
gwatowne reakcje omay wos nie wywoay
prawdziwego kryzysu, ktry odbiby nam si
czkawk nawet tu wPolsce.
I?
Iskoro jacy terroryci albo Chiczycy,
iluminaci czy cholera wie kto potrafili trzy
lata temu stworzy takie mieszajce w mzgu
gwno, to nie uwaasz, e delta-9 teoretycznie
moe by ulepszon wersj tego albo podob-
nego wirusa? Zauwa jedn rzecz. Znasz ludzi,
co hoduj zioo, pichc met albo mefedron,
przemycaj we wasnej dupie afgask her.
A znasz kogo, kto wie, skd waciwie bierze
si delta-9?
Robal wzrusza ramionami.
Od ludzi si bierze, jak wszystko inne.
Czyli nie.
***
Wpatrywaem si wpkaty kontener na mieci
ze skupieniem pielgrzyma, ktry przewdro-
wa kilkaset kilometrw, by pomodli si przy
witym ptnie. Ten obraz by jednak obrazem
rozkadu idoskonale odzwierciedla mj stan
wewntrzny. Puste skorupy pojemnikw iopa-
kowa, cuchnce odpadki, wijce si larwy,
zuyte prezerwatywy sflaczae jak pknite
rybie pcherze. Patrzyem nie na to miasto, co
trzeba. Tdy biega przecie inna ulica, uro-
kliwy brukowany zauek. Zmysy kamay, bo
kama musiay. Nie wierzyem ich wiadec-
twu nawet wtedy, gdy pod palcami poczuem
szorstk rdz kontenera, a w nozdrzach odr
49
 zgnilizny. Parem naprzd. Obraz rozkadu
rozmy si, ale to nie iluzja si rozwiewaa,
tylko moje oczy wypenia gryzca wilgo.
Kontener zdawa si mnie zatrzymywa,
a moje stopy pozornie lizgay si w miejscu,
wkauy czego ohydnego.
Jednak umys czyni t iluzj prawdziw.
Amoe winne byy raczej miliony kamli-
wych, mniejszych od bakterii bytw w mojej
krwi. Zreszt, pewnie nie tylko mojej. Ludzie
dotykali si, kichali, kaszleli, pieprzyli si, cz-
stowali si jedzeniem i piciem. Kady miesz-
kaniec Poznania by zakaony tym faszem.
Kamstwem, ktre filtrowao, co moemy
zobaczy idotkn, aczego nie.
Istniao inne, ukryte miasto. A mj umys
nie chcia mnie tam wpuci.
***
Czego tu nie rozumiem. Robal gasi
papierosa wszklance, ale nie spuszcza ze mnie
wzroku. Najpierw wyuskae mi tu ca
teori spiskow i nawijae o nanowirusach
wdelcie, ateraz itak chcesz j ode mnie kupi?
Dlaczego? Zapytaem na pocztku i pytam
znowu: po co ci ona? Tak naprawd. Nie
zamierzasz czasem zrobi czego gupiego?
Wbija we mnie przenikliwe, cakiem nie-
-Robalowe spojrzenie. Dociera do mnie, e nie
uwierzy w ani jedno moje sowo. Siedziaem
wjego kuchni do trzeciej wnocy iwszystko na
marne.
Prbowaem ci wyjani mwi szcze-
rze. Nie potrafi. Wic nie pytaj. Po prostu
sprzedaj mi tyle, ile masz. Wysupuj zawar-
to portfela iwykadam na blat pomite bank-
noty. Ponad trzysta euro. Robal milczy. Gdzie
tam, za mtn, piwno-orzechow zason jego
oczu tocz si myli w niespotykanych dotd
ilociach.
Jak sobie chcesz mwi wkocu. Mam
czternacie tabletek.
***
W oowianej szaroci przedwitu rzeka zdaje
50
si prawie nie pyn, ciemna, gsta i lnica
jak olej. Chodny beton nabrzea uwiera mnie
wtyek. Raz po raz zerkam na woreczek stru-
nowy kryjcy mj skarb czternacie prze-
zroczystych kapsuek wypenionych szarym
proszkiem. Proszek moe pochodzi skd-
kolwiek i by czymkolwiek, tajnym projek-
tem wykradzionym ze Strefy 51, staroytn
szamask mieszank zmielonych bulw, kory
ikorzeni, amoe tylko zwyczajnym popioem,
placebo. Straciem pewno, jeli kiedykolwiek
j miaem.
Nie, eby to miao dla mnie jakie znaczenie.
Jeszcze p godziny temu owszem, ale teraz ju nie.
Na przemian czuj w ustach plastikowy
posmak kapsuek ichmielow goryczk piwa.
Powtarzam cykl czternacie razy. Dotd
braem po dwie-trzy. Skoncentrowany kwas
w moim pustym jak bben odku chyba
do szybko rozpuszcza glicerynowe otoczki,
bo nie mija kwadrans od wzicia pierwszej,
aju zaczynam co widzie. Zarysy budynkw
dubluj si, rozmywaj, wyginaj, ewoluuj,
rozrastaj si na mojej siatkwce we fraktalne
ksztaty jak kwiaty, ktre mrz maluje zim na
szkle.
Mija jaka nieokrelona ilo czasu. Co
najmniej kilka stuleci albo nawet sekund.
wit chyba tu-tu. Robi si zimno. Dr na
caym ciele, zby mi skacz. Cholera, czy ja
trac wzrok, czy przed witem naprawd jest
najciemniej?
Sysz za to coraz lepiej. Warkot samocho-
dw, wierkanie ptakw, granie wierszczy,
szum wody, bzyczenie much, plusk ryb. Wydaje
mi si, e wiatr niesie rwnie odlege odgosy
tego drugiego miasta. Nie mam pojcia, czym
dwiki nie-Poznania miayby si rni, ale
co mi mwi, e to prawda.
Nagle otwieraj mi si oczy naprawd si
otwieraj. Widz je widz drugie miasto. Ij
te. Jest pikna. Mwi co do mnie. Widz
widz
Marcin Mo
 POWIE WODCINKACH

Oko Cyklonu
CZ TRZECIA

Pawe Majka

Iwan odwrci wzrok od ekranu, by zerkn na Przecisn si midzy mgawic

Tojo. Mgawica z wszczembiotem wci owi-
nitym wok szyi oderwaa si na moment od
swoich wewntrznych wiatw i przysza na
mostek. Agent zauway, e za plecami mga-
wicy Hasnek iTana przeciskaj si przez wski
korytarz.
Dzie dobry, kapitanie! zawoa Hasnek.
Czy jestemy ju gotowi?
Cigle niecierpliwy, profesorze? Samias
Kodi Vau umiechn si na powitanie.
Paskie oczekiwanie dobiego koca. Lada
moment startujemy. Ciszobysk dokonuje
jeszcze kocowych oblicze.
Przecie dostarczylimy wam wszystkich
niezbdnych parametrw!
Pod ktem waszych chronokrtw, tak.
Nasza technika rni si troch od waszej.
Musimy wykona synchronizacj. To zajmie
ju tylko kilkanacie minut. Pan Tojo bardzo
nam pomaga.
Pochwalona mgawica zdoaa wykrzesa
zsiebie co wrodzaju umiechu.
Udostpniem Ciszobyskowi cz swojej
mocy obliczeniowej wyjani. Zasuy na
to po tym, co zrobi dla mnie.
Iwan zagadna niespodziewanie Tana.
Moglibymy porozmawia?
Zaskoczony agent skin gow.
Nie tutaj poprosia. Wyjdmy na
korytarz.
a Hasnekiem i wyszed za kobiet. Czego od
niego chciaa?
Zaskoczya go.
Mam kopot ze strzpojaniami powie-
dziaa szeptem, jakby dla wzmocnienia efektu
rozgldajc si na boki. Rozbawia go tym.
Biokrt itak sysza i by otym przekonany
rejestrowa wszystkie rozmowy.
Nie jestem specjalist od strzpojani.
Ale jeste agentem. Moesz wiedzie co
wicej. Podejrzewam, e mam awari.
Awari? Nigdy oczym takim nie sysza-
em. Posuchaj, nie wiem jak strzpojanie
Przekazuj mi dane wojskowe! prze-
rwaa mu. Co noc dostaj wspomnie-
nia z wojny! Wspomnienia, ktrych nie
zamawiaam!
To ju zabrzmiao powanie. Chronowojny
obfitoway w wydarzenia, ktrych nie poda-
wano do publicznej wiadomoci. Iwan nie
sdzi, by zakcenie dziaania strzpojani
grozio ujawnieniem jakich specjalnych
tajemnic, jednak sam fakt, e puszcza woj-
skowa blokada, by wystarczajco niepokojcy.
Zada szczegw.
Opowiedziaa mu o swoich snach
iobawach. By moe wszystko to sobie wymy-
lia. Nie mg jednak zlekceway jej sw.
Nigdy o czym takim nie syszaem
przyzna. Dobrze, e mi powiedziaa. Pki

Oko Cyklonu 51
 co zachowaj to dla siebie. Niestety, chyba nic
nie bd mg ztym na razie zrobi. Pki nie
wrcimy do Oka Cyklonu, nie mam cznoci
ze Sub. Mgbym zarzdzi powrt, ale
Nie! Karol zwariowaby z rozpa-
czy. Zbyt wiele w to zainwestowa My
zainwestowalimy.
Wanie. Sprbuj wytrzyma. Ale zapa-
mituj sny. Mog okaza si wane.
Skina gow.
Umiechn si pocieszajco, sztucznie.
Wrci na mostek i czym prdzej zaj jeden
z trzech przeznaczonych dla nich foteli.
Przymkn oczy inawiza kontakt zwasnymi
strzpojaniami.
Suba ofiarowywaa agentom system wspo-
magajcy. Nie zmieniano ich wcyborgi, jednak
zapewniono szereg usprawnie. Strzpojanie
Iwana rniy si w zwizku z tym od cywil-
nych. Sprzono je zwewntrznym biompute-
rem, utrzymujcym wmiar moliwoci sta
czno zsieci Suby igromadzcym dane,
Rys. Monika Szymaska
52
dostpne, w razie potrzeby, agentowi. Iwan
mg, jeli chcia, przekaza je strzpojaniom,
szukajc odpowiedzi take w ich wspomnie-
niach iskojarzeniach. Itak zrobi.
Wprzeciwiestwie do cywili nie potrzebo-
wa systemu medytacji, by nawiza kontakt.
Wystarczyo, e wyobrazi sobie cig przy-
pisanych kodowi symboli i umys wypenia
mu obecno biomputera. Zada informacji
dotyczcych Collen, opisa te kampani,
ktra przynia si ostatnio Tanie.
Krownik III klasy Collen odpowie-
dzia byskawicznie biomp. Uszkodzony
w wyniku kolizji z min typu wampir
podczas misji zwiadowczej do wiata pod-
porzdkowanego DX/98/A. Zgino 45%
zaogi. Posiadamy w zbiorach raca
437 wspomnie osobistych strzpo-
jani zwizanych z t katastrof, jednak
adnego wspomnienia bezporedniego.
Szczegy?
Nie. Powiedz mi otej drugiej akcji.
To szczeglny wypadek. Rzeczywicie
doszo do uszkodzenia biokrtu Innych
i po awaryjnym ldowaniu wzicia do
niewoli zaogi. Podobnych przypadkw
byo w caej historii chronowojen zaled-
wie pi. Natychmiast podjto dziaania
i wysano grupy uderzeniowe i ratow-
nicze na Ziemi wiata zbuntowanego
WR/133/C. WR/133/C byo wiatem eks-
perymentalnym. Buntownicy prowadzili
na nim badania nad stworzeniem istot
bojowych, bardzo agresywnych. Podczas
akcji potwierdzono 432 przypadki atakw
podobnych do opisanego. 120 z nich
zakoczyo si mierci zaatakowa-
nego. Przodkiem Tany, ktrego wspo-
mnienia dotycz, by Ivo Torch, kapral
oddziaw szturmowych. Odnaleziono
Pawe Majka
go po zakoczeniu akcji, na podstawie
sygnau wysyanego przez kombinezon
typu Unitarcza 400. Potwora, znanego
pod nazw krolem, model smy, zabito,
a z jego odka wydobyto mocno pora-
nionego, ale ywego kaprala. By wszoku.
Poddano go hospitalizacji, nastpnie trwa-
jcemu dwa lata leczeniu psychiatrycz-
nemu, ostatecznie zwolniono do cywila po
zaoeniu blokady informacyjnej.
Nie powinien mc przekaza tego
wspomnienia.
Potwierdzenie. Powinna to uniemoliwi
po pierwsze wspomniana blokada, po
drugie cenzura strzpojani. Wyraam
niepokj. Sytuacja zaklasyfikowana do
ledztwa typu C. Informuj o braku kon-
taktu z sieci Suby. Wskazany powrt
do wiatw Oka Cyklonu wcelu nawiza-
nia kontaktu zsieci. Sugerowane dziaa-
nia wzastanym kontekcie
Do. Zapisz moj decyzj okontynuowaniu Ocena: kolejna legenda miejska, niebrana
wyprawy, opart opriorytet szsty.
Przyjte. Potwierdzenie priorytetu.
wietnie. Teraz wyszukaj mi wszystkie dane
na temat awarii strzpojani.
Dane wojskowe zpocztkowych faz prac
nad strzpojaniami s utajnione. Nasze
uprawnienia przyznaj nam dostp dru-
giego stopnia w skali szeciostopnio-
wej. Jeli posiadany jest wyszy dostp,
prosz opodanie kodu.
To niepotrzebne. Nie interesuj mnie stare
dane wojskowe. Podaj wyniki cywilne zostat-
nich trzech lat OC.
Oko Cyklonu
Dane o 234 547 uszkodzeniach mecha-
nicznych wwyniku wypadkw. Szczegy?
Nie. Odrzumy uszkodzenia mechaniczne.
Zgoszenia awarii, skargi nosicieli, oto chodzi.
Brak danych. Jedynie plotki, legendy miej-
skie ozbuntowanych strzpojaniach.
Co oryginalnego z ostatnich trzech lat?
Podobne do naszego przypadku niechciane
wspomnienia?
Posiadamy dane o plotkach. Informacje
o ludziach przekonanych, e strzpoja-
nie staraj si nawiza znimi kontakt. Na
przykad Klub Przeszoci grupa ludzi
wymieniajcych informacje na sieciach.
Ich zdaniem strzpojanie funkcjonuj
wiadomie wewntrz nosicieli. Wytworzyy
wspwiadomo i rozwijaj wasn
spoeczno, w znacznym stopniu ode-
rwan od spoecznoci ludzkiej. Dziaaj
w ukryciu, w obawie przed reakcj ludzi.
pod uwag przez Sub.
Wnioski na podstawie przypadku Tany?
Ocena: nowa, niespotykana awaria.
Moliwe, e przypadek jednostkowy, zwi-
zany jako z osob nosiciela. Zalecane
ledztwo.
Czy one mog chcie si z ni porozumie?
Co jej przekaza?
Na podstawie posiadanych danych wyklu-
czam. Prawdopodobiestwo znikome.
Posiadane dane Czy ona przekazuje nam
wszystkie dane?
53
 Na podstawie analizy charakterw ludz-
kich i akt Tany Sardis oceniam praw-
dopodobiestwo penej szczeroci jako
znikome. Niemal na pewno zachowuje
cz informacji dla siebie.
Tu si zgadzali. Iwan take by przekonany,
e kobieta co ukrywa. Ponownie zastanowi
si, czy nie naleaoby zawrci ekspedycji.
Jednak podejmowa tak decyzj na podstawie
czyich niepokojw? Ito czyich? Tym bardziej,
e wyprawa moga przynie konkretne korzy-
ci take Iwanowi.
Uzna kontynuowanie ekspedycji za wa-
ciw decyzj.
Zakoczy poczenie z biomputerem.
Otworzy oczy wsam por, by spojrze prosto
wtwarz pochylajcego si nad nim Hasneka.
Ju mylaem, e pisz! zawoa profe- surowe spojrzenie. To jak rytua, If, jeli go
sor. Szykuj si! Nareszcie skaczemy do wiata
Zero!
III
Laboratoria zbudowano nad oceanem.
Wyznaczono w nim strefy kpielowe, odci-
najc dostp wszystkiemu, czym mg ich
przywita prekambr. Sprytna siatka ze sple-
cionych nanowkien przepuszczaa wod,
zabijajc jednoczenie cae prbujce przedo-
sta si przez ni ycie. Elektroniczni stra-
nicy, wdrujcy po play bd szybujcy pod
rzadko zachmurzonym niebem, chronili ich
dodatkowo na swoje sposoby. Byli bezpieczni
od napaci zwody, ldu ipowietrza.
Ale nie ztych wyszych niebios.
W dniu, w ktrym miaa spa na nich
zagada, jak zwykle obserwowali gonitwy
szczurw po labiryntach, uczyli sztuczek psy
i wyznaczali zadania mapom. Czuli si bez-
pieczni, ich baz zabezpieczono technologi
opracowywan przez tysiclecia w dziesit-
kach wiatw. Jakkolwiek nauka i technika
nie rozwijay si wnich tak szybko, jak chcie-
liby tego rzdzcy Okiem Cyklonu, metoda
54 Pawe Majka
wynalazczoci wstecznej wci dawaa prze-
wag w wojnie. Naukowcy, opracowujcy
nowe modele czarnych skrzynek dla ludzi,
nie obawiali si wic oswoje bezpieczestwo,
wierzc zapewnieniom wojskowych i ufajc
stranikom. Zapisywali wspomnienia zwierzt
iprzeszczepiali je im nawzajem. Nowe wyna-
lazki testowali take na sobie.
Tego dnia, tu przed zagad, podczas
przerwy na kaw, snuli fantazje.
Jest moliwe rozpocz jak zwykle
Ifoun, niady brunet o zadumanym spojrze-
niu. Nie, nie miejcie si! No tak, nie bierze-
cie mnie powanie!
Spokojnie, If, miejemy si, bo czekali-
my, kiedy zaczniesz. Izzie umiechna si,
jak zawsze piknie. Suchamy ci. Nikt si
nie mieje. Prawda? Posaa najweselszym
nie zachowamy, nic si dzi nie uda. No mw,
prosz.
Ifoun nie da si nabra, ale skin gow na
zgod. Nie potrafi odmwi Izzie, poza tym
naprawd chcia podzieli si z nimi swoimi
pomysami.
Jest moliwe zacz ponownie e
kiedy udoskonalimy metod czarnych skrzy-
nek. Zamiast tych pudeek, ktre nosimy przy-
wieszone na paskach, albo tych gruszkowatych
workw, wypenionych syntebiologicznym
pynem, bdziemy robi prawdziwe cudeka.
Miniaturowe banki naszych pamici.
Ba! prychn Piotr, informatyk. Wysoki,
barczysty i poobwieszany sprztem. To
wymyli! Do tego zdamy!
Oczywicie Ifoun nie da si zbi ztropu.
Teraz pomylcie. Jeli one bd malekie,
naprawd malekie, bdziemy mogli wszcze-
pia je sobie prawie bez ogranicze, prawda?
Co masz na myli, mwic: prawie bez
ogranicze? spytaa Izzie, odtrcajc na
moment mczce zaloty Sorena, faceta niemal
genialnego, gdy chodzio o neurologi, ale
w relacjach mskodamskich pozostajcego
na poziomie jaskiniowca. e moglibymy
wszczepia sobie wiele rnych wspomnie?
Ifoun, szczliwy, e skupia uwag na nim,
skin entuzjastycznie gow.
Nie ma mowy! zaprotestowa natych-
miast Soren. Ludzki umys nie jest wstanie
zapanowa nad wieloma cudzymi wspomnie-
niami. Ztrudem radzi sobie zjednym implan-
tem memorycznym. Aitak dokonujemy selek-
cji zawodowej. Saperzy dostaj wspomnienia
saperw, zwiadowcy zwiadowcw
Neurolodzy neurologw uzupeni
Piotr. Bd kreatywny, Soren. Moe twoje
wspomnienia pomog komu bardziej uzdol-
nionemu rozwiza jaki problem?
Mzg to nie maszynka jak twoje kompu-
tery. Soren posa informatykowi niechtne
spojrzenie. Nie przepadali za sob. Owszem,
staramy si zwikszy jego moliwoci, ale to
nie kwestia neurologii, lecz psychiki. Jeli zaa-
dujemy komu wspomnienia kilku osb, nosi-
ciel oszaleje.
Mona je ograniczy podsun Ifoun.
Ju teraz cenzurujemy wspomnienia dla o-
nierzy, prawda? Usuwamy wszystkie dane oso-
biste, zostawiamy same odruchy.
Ale my, naukowcy, dostajemy peny
zestaw replikowa Soren. Mog powiedzie
ci wszystko omoim poprzedniku.
Potrzebujemy inspiracji. Pomocy. Pomyl,
gdyby oprcz wspomnie dosta cho cz
osobowoci twojego Kogo nosisz?
Mirkowskiego.
Zatem Mirkowskiego. Rozumiesz? Cz
jego osobowoci, ktra sama podpowiadaaby
ci, co robi, bez koniecznoci wzywania jej na
pomoc iprzeszukiwania cudzych wspomnie.
A obok Mirkowskiego siedziaby jaki infor-
matyk to znaczy wspomnienia informatyka
gotowe pospieszy ci zpomoc wdziedzinie, na
ktrej kompletnie si nie znasz. Iwspomnienia
jakiego inyniera, biologa, psychiatry Cae
Oko Cyklonu
stado przekrzykujcych si wspomnie geniu-
szy nauki do twojej dyspozycji!
Przekrzykujcych si geniuszy, co?
Mwisz o chaosie. I mylisz, e mona by od
tego nie zwariowa? Soren mrugn do Izzie,
przekonany oswoim triumfie wdyskusji.
Mona by zakada im pewne ogranicze-
nia nie ustpowa Ifoun. Poza tym to nie
ludzie, nie mieliby woli, jedynie prerogatywy.
Jestem pewien, e gromada genial-
nych naukowcw, nawet jeli miayby to by
tylko zapisy ich pamici, nie wytrzymaaby
w zamkniciu umysu Sorena odezwa si
milczcy dotd Nicholas, genetyk. Zajmowa
si gwnie szczurami. Niektrzy jego wsp-
pracownicy twierdzili, e nie dostrzega rnicy
pomidzy ludmi igryzoniami. Doszoby do
buntu iktry zumysw przejby kontrol.
Powtarzam, zadbalibymy
ozabezpieczenia.
Jakie? Soren by wyranie zdenerwo-
wany. Tego dnia wszyscy zwrcili si prze-
ciwko niemu.
Moglibymy ich oszukiwa wymylia
zupenie powanie Izzie. No co? Wiecie, pro-
wadzimy teraz prby na psach. Wszczepiamy
im zafaszowane wspomnienia. Zapominaj,
kim s, kto by ich ukochanym panem. To nie-
trudne. Moemy zafaszowywa wspomnienia,
jak chcemy. To znaczy, bdziemy mogli, bo na
razie
Przerwa jej oguszajcy huk, ktry niemal
zwali ich zng. Cie przesoni soce isilny
podmuch wiatru uderzy wpla.
Lduje jaka nowa ekipa! wrzasn
Ifoun, ale nikt go nie usysza. Prawd mwic,
by tak oguszony, e ledwie usysza sam siebie.
Przegapili take syreny alarmowe.
Dopiero kiedy pierwsze bomby wybuchy
wmiasteczku, zrozumieli, e doszo do czego,
co, jak zapewniali wojskowi, byo praktycznie
niemoliwe. Buntownicy nie tylko wykryli ich
wiat, ale te zdoali go zaatakowa.
55
 Ifoun spojrza przez okno i wrzasn.
Kilkanacie Nie, kilkadziesit szarych
dyskwnosicieli wirowao na tle nieba.
Wypluway zsiebie strumienie bezzaogowych
myliwcw i bombowcw, masakrujcych
miasteczko.
Oprzytomnia, gdy kilku napastnikw
skierowao si ku ich play. Niewiele mylc,
chwyci Izzie za rk. Pocign kobiet za sob
irzuci si do ucieczki.
Kapsua! zawoa, majc nadziej, e go
usyszy. Musimy dosta si do kapsuy!
Myliwce Oka Cyklonu, ktre przetrway
pierwsze bombardowanie, oderway si od
ziemi i stawiy czoa intruzom. Wobec prze-
wagi liczebnej wroga byy skazane na porak,
ale ofiaroway uciekajcym naukowcom nieco
czasu.
Izzie krzyczaa co do Ifouna, ale mczy-
zna jej nie sysza. Nie puszczajc rki kobiety,
gna wstron kapsu ratunkowych. Poczu za
sob podmuch wybuchw, gorcy powiew
smagn mu plecy. Izzie potkna si, ale pod-
trzyma j inie upada.
Such wraca mu stopniowo, szybciej ni
myla. Sysza walczce nad nim myliwce,
nieznony wist spadajcych bomb, odlege
wybuchy. Wreszcie dotarli do kapsu. Drcymi
palcami wstuka kod iwepchn Izzie do jednej
znich. Wskoczy zaraz za kobiet izatrzasn
waz. Kapsuy byy dwuosobowe. Jeli kto
bieg za nimi, musia skorzysta zinnej.
Uruchomi ekran tylko po to, by natych-
miast go wyczy. Jedyne, co pokazay mu
kamery, to morze ognia.
Nikt si nie uratowa szlochaa Izzie.
Nikt!
Obj j ipozwoli si wypaka.
Gdy Oko dowie si o ataku, przyl tu
chronokrt szepta jej do ucha. Wielki,
potny chronokrt w towarzystwie kilku
pancernikw. Wyskocz jaki tydzie przed
atakiem i powstrzymaj go. Oni wszyscy,
56
Soren, Piotr iNicholas, bd y.
Nieprawda! Tak si nie uda! Chronokrt
przyleci, zabije tych wszystkich buntownikw,
ale uruchomi tylko inn lini czasu. To nie
bd nasi Soren, Nicholas i Piotr, tylko jacy
inni! I wiesz co, bdziemy tam te jacy inni
my! To koniec, If, nie ma ju laboratorium,
miasteczka nad oceanem, nic nie ma! Zaraz
wylduj tu cholerni buntownicy i zrabuj
wszystko, czego nie zniszczyli. Wszystkie
nasze wyniki bada
Tak le nie bdzie prbowa j uspokoi.
Zapobiegn temu odpowiednie procedury
OBoe! krzykna OBoe, zapomnia-
am otym! If! If, musimy std ucieka! To nas
zabije! Boe, musz si wydosta ztej kapsuy!
Musz...
Nie dokoczya. Nie wtedy.
Opr wojsk Oka Cyklonu zosta zamany.
Oddziay desantowe buntownikw wyldo-
way na play i ruszyy w stron prawie nie-
tknitych laboratoriw.
Wtedy komputer bazy zareagowa tak,
jak nakaza mu program. Wczy sekwencj
skoku. Zagray ukryte generatory i bomba
czasowa, przygotowana na tak wanie roz-
paczliw sytuacj, eksplodowaa. Ostatnie
z zabezpiecze, nieodkryte jeszcze przez
przeciwnika, zaskoczyo go i wypenio swoje
zadanie.
Ponce miasteczko, plaa i laborato-
rium ze wszystkimi wynikami przeskoczyo
wczasie omiliony lat wstecz, do epoki, kiedy
nie byo jeszcze play ani oceanu, a jedynie
rzeki pynnej lawy. Nieliczne kapsuy wystrze-
liy w powietrze, by opa na rozgrzan
powierzchni planety, trzymajc swoich pasa-
erw uwizionych wzeroczasie. Anieprzygo-
towani onierze wrogiego desantu dosownie
wyparowali.
W przeszoci pojawiy si wreszcie chro-
nokrty buntownikw. Ich patrole szukay
ladw laboratorium, jednak ono ju wtedy
Pawe Majka
nie istniao.
Trzy pojazdy patrolowe przemkny nad law,
DRABBLE
pod ktr tkwia uwiziona kapsua Ifouna
iIzzie, ale nie jej odnalazy.
Kiernek zmian
*** Magdalena Kucenty

Znaleli ich pniej i wydobyli nasi

relacjonowaa Tana. Uratowali ich.
Pikna historia wzruszy ramionami
W ycie wesza nowa ustawa. By zapew-
ni uczniom zdrow, bezstresow
edukacj, wprowadzono elastyczne zasady
Hasnek. Ale co mnie to obchodzi? zapisu sw jzyka polskiego, wskrcie zwane
Nie rozumiesz? Wyraam si nie do now ortografi. Dla przykadu po zmianach
wyranie? zdenerwowaa si. To nie moje zarwno herbata, jak icherbata s prawidowe,
wspomnienia! gdy do tej drugiej dodano cukier. Albo ckier,
Tanie chodzi o to, e nie pochodz z jej jeli byby brzowy. Mona co wzi od razu
raca, durniu! mgawica nie wytrzymaa. albo wzi powoli, wczy nagle i wan-
No ba! zawoa Hasnek, do ktrego cza do oporu. Mona rwnie powiedzie,
najwyraniej nic nie docierao. Interesujce, e ustawa wesza w rzycie, zalenie od tego,
pewnie, e interesujce! Ale nie po to si tu w jakim powaaniu bd j mieli obywatele.
zebralimy, prawda? Nikt jednak nie ywi najmniejszych wtpli-
Wyskoczyli wwiecie Zero dwa dni wcze- woci, e zmiany poszy wdobrym kierunku.
niej, tak, jak to zaplanowali. Miejsce imoment Bd poszedy, jeli pe zmian ulega korekcie
pojawienia, zwane krtko ldowiskiem, wramach ustawy antydyskryminacyjnej.
zostay dokadnie obliczone. Kwanputery Magdalena Kucenty
Stacji Achillesa sprawdziy histori ldowiska
wwiecie Oka Cyklonu iobliczyy prawdopo-
dobiestwo zmian w wiecie Zero. Okreliy
dokadnie moment, kiedy czas przybycia
chronokrtu nie powinien skrzyowa si
z przelotem adnego kosmicznego miecia,
cho zawsze istniao ryzyko, e jaki frag-
ment historii wiata Zero potoczy si inaczej.
Hasnek mia wszystkie te obliczenia za nic. Tak
naprawd skakali na gwk w mtn wod.
Nie zamierza jednak dzieli si obawami
zpracownikami stacji. Odegrali wic komedi,
pozwalajc kwanputerom jak zawsze liczy
iprzewidywa, apotem skoczyli, spodziewajc
si mierci.
Przeyli. A to, co zastali, bardzo si
Anna Kdzior

Hasnekowi nie spodobao.

c.d.n.

Kiernek zmian 57
 WSPOMNIENIA

Haiku iMyszka Miki

Wspomnienie po Umberto Eco
Micha Szymaski

19 lutego przegra walk z rakiem kolejny komedii napisano w ostatnim pwieczu

czowiek, bez ktrego wiat wygldaby troch dwa razy wicej artykuw naukowych ni
inaczej. Umberto Eco, woski uczony, filozof o stosunkowo wieym cyklu o Conanie
iprozaik, znany przede wszystkim jako autor Barbarzycy. Itu dochodzimy do zasadniczej
Imienia ry i Wahada Foucaulta. Ale zaraz, wartoci profesora Eco z perspektywy
dlaczego czasopismo o fantastyce
publikuje nekrolog czowieka, ktry
nie napisa wyciu ani jednej fanta-
stycznej powieci? Ju wyjaniam.
Nauki humanistyczne, zwaszcza
rne gazie literaturoznawstwa,
maj pewn nieprzyjemn dla
mnie tendencj. Cz ich adeptw
zdaje si uwaa, e godne uwagi
s jedynie te przejawy kultury,
ktre mieszcz si w tzw. rejestrze
wysokim. Jeli za danym utworem
nie stoj wieki tradycji i kultury
(albo przynajmniej autorytet), praw-
dopodobnie jest on mao ciekawy
i nie warto si nim zajmowa. Od
ciany takiego pogldu odbija
si jeszcze Mickiewicz, adaptujc
na przyzwoit poezj proste
ludowe ballady. Przesd ten trwa
Croes, Rob C. / Anefo

sobie w najlepsze w gowach

niektrych profesorw i studentw,
co nietrudno udowodni:
o badanej od stuleci Boskiej

58 Micha Szymaski
fantastw: jego ten problem nie dotyczy.
Nie jestem na tyle radykalny, by stawia
znak rwnoci midzy Homerem iDisneyem
- mwi wwywiadzie dla The Guardian. Ale
Myszka Miki potrafi by doskonaa w sposb
charakterystyczny dla japoskich haiku.
Wywiad odby si z okazji premiery Tajem-
niczego pomienia Krlowej Loany - powieci,
ktrej akcja rozgrywa si wok komiksw.
Gwny bohater, utraciwszy pami, uywa
obrazkowych opowieci jako punktw
zaczepienia w poszukiwaniu wasnej tosa-
moci. Eco nie ukrywa, e ksika miaa
charakter autobiograficzny - w faszystowskiej
Italii komiksy byy traktowane przez cenzorw
rwnie pobaliwie, jak fantastyka u nas za
komuny. Czynio je to ostoj wolnej myli,
choby najbardziej banalnej. Wkraju, wktrym
dzieci w przedszkolu uczono znaczenia sw
wdz, dyscyplina i karabin - rzecz nie
do przecenienia.
Wielki fan postaci Jamesa Bonda, posiada
pokan kolekcj dzie sir Iana Flemminga
ipisywa ich zupenie powane analizy, zaska-
kujc zarwno innych fanw serii, jak iswoich
kolegw zuniwersytetu. Jego Superman wlite-
raturze masowej jest dzi rzecz podstawow,
jeli chodzi o klasyfikacj fantastycznych
bohaterw i interpretacj funkcji, jak ta
literatura peni dla swych licznych czytelnikw
(do korzystania z przemyle Eco przyznaje
si m.in. Sapkowski przykad wpywu
nauki na przedmiot jej bada). Pomniejszych
przemyle na temat fantastyki i kultury
Haiku iMyszka Miki
popularnej pene s jego felietony, ktrych
ostatni zbir zdy ju ukaza si we Woszech.
Polski przekad zaistnieje prdzej czy pniej.
Prywatnie Umberto Eco by penym dystan-
su do samego siebie, pogodnym czowiekiem,
oddanym fanem ycia we wszystkich jego
przejawach. Typ profesora zapraszajcego stu-
dentw na whisky i cygara. Pytany, czy prze-
czyta wszystkie ksiki w swojej domowej
bibliotece (okoo 50000 sztuk), odpowiada, e
to porcja na przyszy tydzie. Oswoim literac-
kim debiucie pisa wposowiu, e mia po pro-
stu ochot otru jakiego mnicha; poza tym
zawsze by oddanym fanem klasycznych
kryminaw, zwaszcza holmesw. Ekspery-
mentalna powie detektywistyczna, pisana
na zamwienie, staa si niespodziewanie naj-
goniejszym debiutem swojego czasu. Zdaniem
wielu najlepsz ksik Eco wogle.
To gwnie za ten tytu zapamitaa go
szersza publiczno, mimo rednio udanej
ekranizacji. We Woszech moe jeszcze za
niech do Berlusconiego, ktr potrafi bardzo
fantazyjnie eksponowa (vide Temat na pierw-
sz stron - praktycznie caa powie owiado-
mym biznesmenie), oraz za bycie przez lata
wizytwk woskiej kultury w caej Europie.
Dla mnie osobicie pozostanie autorem, ktry
moj ulubion niepowan dziak kultury
masowej traktowa zrzadk powag iszacun-
kiem. Idziki temu powiedzia oniej wicej ni
wszyscy krytycy popularnej sieczki razem
wzici. Oby ta cz jego twrczoci znalaza
wielu godnych kontynuatorw.
Micha Szymaski
59
 RECENZJA

Trygaw. Wadca Losu

Maria historii zmitologi Sowian

Marcin Alqua Kak

K iedy o tym pomyle to idea fantasy

wykorzystujcego dawne sowiaskie
wierzenia oraz osadzajcego akcj w Polsce
Piastw wydaje si oczywista. Niemniej
jednak taki maria historii ze sowiask
mitologi nie jest popularny. Magorzata
Saramonowicz postanowia to zmieni
i swoj najnowsz ksik Trygaw. Wadca
Losu osadzia wanie w realiach Polski
czasw Bolesawa Krzywosutego, a dopra-
wia j odrobin magii irodzimych wierze.
W ksice fantasy sowiask mitolo-
gi mona wykorzysta na dwa sposoby.
Trudniejszym jest dobre odwzorowanie
dawnych rodzimych wierze. Religia naszych
praprzodkw nie jest jednak zbyt dobrze
opisana ibardzo wielu rzeczy nie wiemy. Ten
brak wiarygodnych informacji czyni bardzo
trudnym stworzenie wiata, ktry chocia
w przyblieniu oddawaby praktyki religijne
Sowian. atwiejsz metod jest skonstru-
owanie wasnej wizji opartej tylko wpewnym
stopniu na tym, co wiemy owierzeniach ludw
zamieszkujcych dawniej wschodni Europ.
T drog wybraa Magorzata Saramonowicz.
Autorce przyzna trzeba, e w swojej ksice
nie odwoywaa si do najbardziej znanych
bstw takich jak Perun, witowit czy Weles,
azamiast tego przywoaa na jej karty Trygawa.
Obstwie tym wiemy niewiele, abadacze nie
s zgodni co do jego opisu. Jednoczenie s
przesanki by uznawa go za bstwo wane czy
te nawet zajmujce jedno z najwaniejszych
miejsc w sowiaskim panteonie. Ten splot
okolicznoci pozwoli autorce na wykreowanie
Trygawa niemale od zera bez pozostawania
w sprzecznoci z wiedz, jak posiadamy na
temat jego kultu.
Magorzat Saramonowicz pochwali
naley za sposb operowania sowem. Ksik
czyta si dobrze. Narracja rozwija si w sto-
sownym tempie, a styl dopasowany jest do
charakteru narratora Nefasa. Zkart powieci
przebija do nas osobowo gwnego bohatera,
jego emocje i przemylenia. On sam z kolei
zdaje si by wiadomy, e jego wspomnienia
maj by nie tylko kronik wydarze, ale take
literatur. Dlatego te wkilku miejscach Nefas,
zamiast opisywa wydarzenia tak, jak miay
one miejsce, opisuje je z perspektywy naocz-
nych wiadkw. Przez to czasami najpierw
poznajemy histori nieprawdziw, a dopiero
kiedy bohaterowie poznali prawd i my si
jej dowiadujemy. Dziki temu jego opowie
jest bardziej emocjonujca, bo chocia znamy
jej fina (wszak narrator przey), to moemy
si obawia odobrostan Nefasa.
Tym, co zgrzyta w pierwszym tomie Xig
Nefasa jest niestety fabua. Nie jest ona za,
niemniej jednak czego wksice brakuje. Na
pierwszy rzut oka jest wTrygawie Wadcy losu
wszystko czego moemy oczekiwa od dobrej

60 Marcin Kak
 Nie znaczy to jednak,
e Trygawa Wadc
losu chce si odoy po
stu stronach, po prostu
lektura pozostawia
pewien niedosyt.
Godnym pochway
zabiegiem jest zestawie-
nie fragmentw kroniki,
ktr niegdy spisa nar-
rator, z jego wspomnie-
niami. Kronikarskie
fragmenty wychwalaj
Krzywoustego i jego
pastwo. W wikszo-
ci wypadkw Nefas
w nastpujcych potem
wspomnieniach pokazuje
jak bardzo podkoloryzo-
wa opisywane niegdy
wydarzenia. Narrator
jednoczenie wska-
zuje czemu tak post-
pi. Wida wyranie, e
prawda bya dla mniej
wana ni dorane cele
polityczne czy te dugo-
falowe budowanie naro-
dowej legendy i dumy.
Oczywicie wyranie
wida, e podobne cele
musiay przywieca
powieci fantasy wiat wypeniony magi, historycznym kronikarzom, w tym Gallowi
ktrej nie rozumiemy, wartka akcja, dwor- Anonimowi, ktrego Nefas jest odbiciem.
skie intrygi iwyrazici bohaterowie. Jednake Pierwszy tom Xig Nefasa niestety nie
pomimo tego ipomimo faktu, e autorka pisze wybija si pozytywnie na tle innych ksiek.
wsposb lekki, ksika nie porywa czytelnika. Pomimo ciekawego settingu oraz sprawnego
Fantasy, by w peni urzeka, powinno zaska- pira Trygaw. Wadca losu nie porywa czytel-
kiwa, a tu pomimo nietypowego settingu nika. Rzecz jasna ksika nie nuy, ale te nie
atwo mona pewne rozwizania przewidzie. zostanie na dugo wpamici odbiorcy.
Marcin Kak

Trygaw. Wadca Losu 61

 RECENZJA
Dwignia handlu
Magdalena Kucenty
W yciu kieruj si wywiechtan zasad:
nie oceniaj ksiki po okadce. Dlatego
biorc si za lektur Wikingw. Wilczego dzie-
dzictwa, nie zwrciam wikszej uwagi na
posta w rogatym hemie (wyobraenie tyle
popularne, co niepoprawne) ani na sfotoszopo-
wan wojowniczk zpolakierowanymi paznok-
ciami. A jednak wikszo czytelnikw moe
zadziwi dobr takiej okadki przez wydaw-
nictwo reklamujce swojego autora, Radosawa
Lewandowskiego, jako znawc kultury skan-
dynawskiej, a jego powie jako historyczn.
Niestety, wystarczyo, ebym przeczytaa
prolog ksiki w ktrym pewien nieszcz-
nik na koniu zostaje jednym ciosem wartego
kilka wsi1 miecza rozrbany niemal na dwoje
2
, po czym jeszcze przez chwil utrzymuje si
1 Odwouj si tutaj do wczeniejszego fragmentu prologu,
w ktrym byo powiedziane, e wszyscy czonkowie
oddziau zbrojnego mieli, cytuj, warte kilka wsi ostrza*.
Jako e nie jestem specjalistk wkwestii ora, postaraam
si znale szacunkow cen wikiskich mieczy. Zartykuu:
http://www.hurstwic.org/history/articles/manufacturing/
text/viking_sword.html (niestety po angielsku) wynika,
e miecz zLaxdla saga, ktry by podarunkiem od krla,
mia warto okoo szesnastu mlecznych krw. Nie byam
jednak zadowolona z takiej wyrywkowej wyceny, wic
napisaam maila do Igora Grewicza autora wielu pozycji
z zakresu historii i archeologii profesjonalnie zajmujcego
si rekonstrukcjami i wystawami historycznymi. By na
tyle uprzejmy, by potwierdzi moje przypuszczenia co
do bezpodstawnoci tych kilku wsi i przytoczy cytat
z wasnej ksiki pt. Miecze Europy (s. 150): frankoski
miecz kosztowa 3solidy, azpochw 7solidw. Co zabawne,
w Dziedzictwie jest scena, w ktrej jeden z bohaterw
przekupuje stranika, dajc mu wanie zotego solida. Tyle
rzekomo wynosi miesiczny od wojownika, wic trzymajc
si rachunkw z prologu, mona miao stwierdzi, e
wcigu roku zarabia rwnowarto wielu wsi. zwoki zawisyby na strzemieniu.
2 Nie zaprzeczam, e rozcicie czowieka niemal na p,
nawet wkolczudze, jest moliwe. Mwi otym chociaby
liczne opisy w Pieni o Rolandzie. Natomiast miem
62 Magdalena Kucenty
wsiodle ipowoli rozkada niczym szkaratny
kwiat otwierajcy swj kielich* aby doj do
wniosku, e okadka pasuje jak ula. Bowiem
zniemal kadej stronicy Wilczego dziedzictwa
wylewa si sztampa, kicz igupota. Naprawd
chciaabym mc uy agodniejszych sw, ale
byoby to niezgodne zmoim sumieniem. Zdaj
sobie przy tym spraw, e krce po sieci
recenzje iopinie znanych autorw3 zaprzeczaj
mojej ocenie. Postanowiam zatem poprze j
przytoczeniem niektrych wydarze z powie-
ci ibezporednimi cytatami.
Po kolei.
Wilcze dziedzictwo na pocztku skupia
si wok historycznych wydarze z X wieku
n.e. walk midzy Szwedami, Norwegami
i Duczykami. Potem fabua dotyczy odkry-
cia przez Wikingw Ameryki Pnocnej.
Natomiast wpoowie powieci zupenie zmie-
niaj si bohaterowie i narracja (z trzecio-
osobowej przechodzi w pierwszoosobow),
azaczyna si wtek cakiem fikcyjnej wyprawy
na Pwysep Iberyjski. W sumie cao jest
podzielona na prolog oraz cztery ksigi. I tak
na przykad w pierwszej ksidze, rozgrywa-
jcej si w grodzie Birka, dochodzi do sceny,
wktrej rycerz ze swoimi towarzyszami ratuje
nad wyraz urodziw niewiast.
Ramiro Mendez ijego dwaj wierni kamraci,
wtpi, czy nieszcznik utrzymaby si po czym takim
w siodle i chwil pniej icie poetycko si rozwarstwi.
Po prostu sia ciosu zmiotaby go z sioda i co najwyej
3 Zktrymi staram si przed lektur nie zapoznawa,
ale wegzemplarz recenzencki zosta wetknity arkusz
zpochwaami itrudno byo ich nie zauway ;)
syszc woanie opomoc, przybywaj zodsie-
cz, po czym przygldaj si przez dobr chwil,
podczas gdy kilku rabusiw atakuje pnag
pikno. Daj nawet hersztowi bandy czas na
zdarcie z kobiety resztek odzienia i pogmera-
nie sobie przy portkach wida nie wypada
przerywa drugiemu mczynie w tak klu-
czowym momencie. Jeden ze zbirw wkocu
jednak zauwaa przybyszw i wywrzaskuje
w ich stron obelgi. Mona rzec: no trudno,
trzeba dziaa. Ale nie tak od razu Ramiro
najpierw zapewnia, e nikomu nie stanie si
krzywda, jeli rabusie zostawi wszystko tak,
jak jest*. Herszt poniekd odmawia, krzyczc
o urywaniu bw, i banda gotuje si do boju.
To jednak nie przeszkadza Ramiro, by powi-
ci kolejn dusz chwil na wymian zda
ze swoimi kamratami na temat nieciekawej
sytuacji, wktrej si znaleli. Pogaduszki m-
czyzn irytuj w kocu herszta, co oczywicie
oznajmia im gono, jeszcze przed atakiem.
Zmuszony do walki, dzielny rycerz uchyla si
wic przed jego ciosem izgracj wyciga ze
skrzyowanych na plecach pochew dwa krtkie
miecze*. Potem rozgrywa si walka, podczas
ktrej dochodzi do kolejnej rozmowy midzy
Ramiro ijednym zjego towarzyszy, bo nie ma
to jak sobie pogaworzy wobliczu mierci. Na
szczcie nagle i spodziewanie herszt rzezi-
mieszkw zatrzymuje si zcharkotem, azjego
ust wycieka krwawa piana. Okazuje si, e
rudowosa pikno rzucia w niego saksem
(ktry, swoj drog, wczeniej mu zabraa, bo
zamroczony podaniem straci nieco czuj-
noci*) iwyrokiem boskim trafia go wplecy,
midzy koci, prosto w puco. To gwatownie
przechyla szal zwycistwa na stron dzielnych
towarzyszy. Naga baba wyglda po prostu na
wciek i cho pozbawia si jedynej broni,
jak miaa, to zbiry na ten widok grzecznie
kapituluj iczym prdzej zbieraj manatki.
A teraz pozwol sobie zaprezentowa
zdjcia saksw, ktre udao mi si odnale
Dwignia handlu
wsieci4:
C, przyznam, e przeczytaam t scen
jeszcze raz, bo nie wierzyam wasnym oczom.
Szermierka dwoma mieczami (nasuwajca
jednoznaczne skojarzenia z pewnym czarnym
elfem) jest niepraktyczna i tpiona na poka-
zach, wic nie spodziewaam si jej znale
wpowieci historycznej. Jasne, moe zdarzy
si w przeszoci jaki ekscentryk, ktry tak
walczy, ale to absolutnie nie bya regua.
Natomiast prawdopodobiestwo celnego rzutu
duym, nieprzystosowanym do tego noem
gdzie pod opatk, midzy ebra nie zamie-
rzam nawet podwaa, bo robi to za mnie
prawa fizyki. Izdaj sobie spraw, e wlitera-
turze rozrywkowej mona przymkn oko na
pewne sprawy, ale po pierwsze Dziedzictwo
to pono ksika wrcz ociekajca realizmem;
po drugie czytanie jej, przynajmniej dla mnie,
nie miao nic wsplnego zrozrywk. Zreszt ja
tu tylko przytaczam wydarzenia iopisy zrze-
czonej powieci sami osdcie, ile wtym jest
sensu. Nadmieni jeszcze tylko, e po walce
trjka towarzyszy odchodzi, by zobaczy si
zjarlem Birki. Problem wtym, e stranik nie
4 rdo: http://www.dzikibez.pl/index.php/news/58/54/
Saksy---Noze-Bojowe.
63
 chce ich przepuci, ponie-
wa takie dosta rozkazy.
Tutaj wanie dochodzi
do przekupstwa, o ktrym
wspomniaam w przypi-
sie. Przekazany z rczki
do rczki solid sprawia, e
stranik prowadzi bohate-
rw do jarla. Co ciekawe,
wdz zupenie nie zwraca
uwagi na t jawn niesub-
ordynacj ze strony pod-
wadnego. C, wpuci
to wpuci, po co dry
temat?
Niestety, mimo absur-
dalnoci opisywanych
wydarze, ksika nuy, bo
jest po prostu przecitnie eby nie powie-
dzie: sabo napisana. Wikingowie s jednako
twardzi i bardzo, bardzo mscy najpewniej
uj podkowy na niadanie i niejednokrot-
nie mona si pogubi, kto akurat wypowiada
dan kwesti, bo wikszo znich wysawia si
identycznie. Do tego dialogi wypadaj okrut-
nie drtwo i lwia cz z nich zaczyna si od
obelg igrb, dowcipy zreguy dotycz pusz-
czania gazw, bekania lub podzenia, apostaci
okazuj si zwyczajnie paskie. Pewien frag-
ment szczeglnie zapad mi wpami, miano-
wicie (s. 61):
Jakby dla potwierdzania mocy swych
sw trzasn pici waw, ae donie mia potencjalnych czytelnikw przed nabyciem
niczym dwa mae worki zkasz, awa jkna
przeraliwie i pka, a siedzcy na niej wyl-
dowali na wycieanym som klepisku. Kilku
zebranych z uznaniem pokiwao gowami,
a Horik Szerokoplecy, ktry najmocniej
oberwa, bo deska uderzya go prosto wtwarz,
wyplu wybity zb ().*
Ztego jasno wynika, e mae worki zkasz
s mocniejsze od aw zX wieku, ktre zreszt
byy wykonane z odskakujcych niczym
64 Magdalena Kucenty
wkreskwkach desek, wic
trudno si temu dziwi.
Zapewniam te, e wul-
garno i przemoc w lite-
raturze mnie nie mier
przeczytawszy opis ksiki,
z entuzjazmem nastawiam
si na krwaw, misist
lektur. Przeszkadza mi
natomiast nieumiejtno,
z jak autor wplt je do
fabuy. Nawet opisy igene-
alogia Asw wydaj si
wrzucone na si, zurokiem
wstawek encyklopedycz-
nych. Zastanowiy mnie
wic nad wyraz pozytywne
recenzje, o ktrych ju
wspomniaam, a ktre przypominaj bardziej
sowa zachty ztyu okadki ni rzeteln analiz
i ocen ksiki. Ponadto nazywanie Wilczego
Dziedzictwa polsk Gr otron uznaj za jawn
obraz dla GeorgeaR.R. Martina.
Skdind5 wiem, e autor otrzyma propo-
zycj od agenta literackiego, a wnioskujc po
podzikowaniach na kocu ksiki, najwyra-
niej j przyj. Izdaje si, e byo to opacalne
Wilcze dziedzictwo jest naprawd niele rozre-
klamowane; doda do tego jeszcze fam serialu
Wikingowie isukces gwarantowany. Aja, cho
nie wydaam na t ksik ani grosza, czuj
si nabita w butelk. Dlatego pragn ostrzec
tak kiepskiej i jednoczenie gono promo-
wanej powieci historycznej. Jeli mylicie
o zakupie, lepiej najpierw zapoznajcie si
zdarmowym fragmentem .
Ipamitajcie: reklama jest dwigni handlu,
nie jakoci6.
Magdalena Kucenty
5 http://www.fantastyka.pl/hydepark/pokaz/12695
6 http://ebook.empik.com/fragment/205258/delivery/
online/hash/6b8d76.
* Radosaw Lewandowski Wikingowie.Wilcze Dziedzictwo
 KONWENTY

Anatomia larpa Solmukohta

Karolina ukasik

Z amierzaam napisa tekst o koopera-

cji w kontekcie odgrywania sojuszy
i wsplnych dziaa na larpie ten
pomys bdzie musia jednak poczeka.
Pod wpywem tegorocznej konferencji
larpowej Solmukohta zdecydowaam si
skupi na zupenie innym rodzaju wsp-
pracy. Niniejszy tekst to poniekd odcinek
specjalny Anatomii larpa: zarwno spra-
wozdanie z konferencji, jak i streszczenie
tego, co zniej wyniosam.
Solmukohta, czy te Knudepunkt, nie jest
rzecz jasna jedynym tego typu wydarzeniem.
Nasza rodzima konferencja larpowa KoLa zroku
na rok cieszy si coraz wikszym zainteresowa-
niem, take na midzynarodowej scenie. Wlipcu
odbdzie si druga edycja Festiwalu Innowacji
Larpowych DreamHaven. Lublin lubi larpy nie
od dzi. Swoje spotkania maj take Biaorusini,
Niemcy, Rosjanie. Kraje batyckie kadego lata
organizuj szko pisania larpw. Z ca pew-
noci istnieje te mnstwo innych wydarze,
oktrych po prostu jeszcze nie wiem.
Jest wiele powodw, by nie jedzi na kon-
ferencje i festiwale larpowe. Od prozaicznych
prostu tworzy larpy, by rozwija swoje hobby?
Knudepunkt i podobne inicjatywy oferuj
moliwo spotkania osb opodobnych zain-
teresowaniach, lecz zzupenie innym bagaem
dowiadcze. Tworzc i grajc w jednej,
sprawdzonej ekipie, ryzykujemy wpadnicie
w puapk wtrnoci. Bez skonfrontowania
z osobami z innych grup czy wrcz innych
pastw swoich scenariuszy i umiejtnoci
wsplnego odgrywania, mona co prawda
szlifowa konkretne aspekty larpowania, ale
bdzie to do ograniczony rozwj. Utarte
rozwizania nie zawsze okazuj si najlepsze.
Pisz to jako larpiarka, ktra przez lata bya
przekonana, e mechaniki losowe nala-
dujce mechaniki typowe dla gier RPG albo
oparte na grze wpapier, noyce, kamie itym
Foto Karolina ukasik

jak brak czasu i ograniczone moliwoci

finansowe poprzez waniejsze, np. inne
plany czy wizje wakacji, a po zwyczajny brak
przekonania co do formuy takich spotka.
W moim przypadku zwykle decydowao
wanie to ostatnie. Bo czy nie wystarczy po

Anatomia larpa - Solmukohta 65

 podobne s konieczne dla wartkiej i zaska-
kujcej fabuy. Musiaam dopiero zagra
u innych, by przekona si, e istniej pyn-
niejsze rozwizania, agraczom warto zaufa.
Solmukohta dosownie oznacza miejsce
spotkania, paszczyzn wymiany pomysw
i wrae. Schodzc z pokadu promu, na
ktrym odbywaa si tegoroczna edycja kon-
ferencji, nie miaam wtpliwoci, e to bardzo
trafna nazwa. Co roku inny nordycki kraj jest
gospodarzem Punktu Spotka. Tegoroczna
edycja bya o tyle wyjtkowa, e wikszo
czasu uczestnicy spdzili na morzu dzielcym
Finlandi iSzwecj. Tego typu rejsy stanowi
istotny, cho niekoniecznie chwalebny element
kulturowego pejzau tych pastw. Dla uczest-
nikw konferencji byo to wyjtkowe przey-
cie, cho poza urokiem nowoci towarzyszyo
mu te znuenie lub wrcz obawa zwaszcza
podczas mimowolnych spotka z nielarpo-
wymi, imprezujcymi pasaerami promu,
ktrych reakcje na nasz obecno byway
dalekie od pozytywnych.
Pierwszym punktem programu konferencji
byo zwiedzanie Sztokholmu w towarzystwie
larpiarki dobrze znajcej histori tego miasta.
Siri, przewodniczka, opowiadaa o swoim
miecie zzaangaowaniem ihumorem, wybie-
rajc anegdoty, ktre miay szans zaintereso-
wa fanw fantastyki. Jako ostatni atrakcj
turystyczn wskazaa ksigarni specjalizujc
si wprozie gatunkowej igrach na co wik-
szo uczestnikw wycieczki zareagowaa nie-
kamanym entuzjazmem.
Tego samego dnia odbyo si oficjalne
otwarcie konferencji oraz larp olunej formule,
majcy na celu przede wszystkim przeama-
nie lodw midzy gomi Solmukohty. Kilka
godzin pniej rozpoczy si prelekcje. Ze
wszystkich wydarze, na ktrych byam
tamtego wieczoru, w mojej pamici najbar-
dziej utkwia prelekcja Shoshany Kessock
oekskluzywnoci larpw.
66 Karolina ukasik
Foto Karolina ukasik
Cho w jzyku polskim sowo eksklu-
zywny kojarzy si raczej z czym pozytyw-
nym rzadkim icennym wprelekcji Kessock
chodzio o wykluczanie osb z grona graczy
i entuzjastw larpw. Powody mog by wie-
lorakie: od przekonania o wyszoci jednego
stylu gry nad drugim, poprzez uprzedzenia do
graczy zokrelonych rodowisk (czy pastw),
po niech wobec modych osb ibrak reflek-
sji nad tym, wjakim stopniu gry s dostpne
osobom zniepenosprawnoci.
Kwestia domniemanej przewagi jeepformu
nad terenwk (bd vice versa) bya oma-
wiana w gronie larpowcw tysice razy, lecz
wtpi, by te dyskusje kiedykolwiek przyniosy
co poza tworzeniem sztucznego antagoni-
zmu. Kady ma prawo preferowa jeden czy
drugi typ gier jak i bawi si wietnie na
rnych larpach ale, jak dowodzia Kessock,
przeciwstawianie szk larpowania do niczego
produktywnego raczej nie doprowadzi. Drug
poruszon na prelekcji kwesti byo zamy-
kanie si rodowisk na nowych graczy. Takie
zamknicie nie musi by wiadom decyzj;
wystarczy, e zbyt mocno okopiemy si we
wspomnieniach z dawnych gier, skupimy si
na wsplnych przeyciach, a osoba, ktra nie
dzieli tych dowiadcze, nie znajdzie z nami
wsplnego jzyka. Kombatanckie wspo-
mnienia zbyt czsto przybieraj form spraw-
dzianu jeli ci nie byo inie przeye tego,
co my, nic nie wiesz o larpach a to prosta
droga, by zrazi potencjalnych graczy, szcze-
glnie modszych i mniej pewnych siebie.
Podobnie rzecz ma si wkwestii wykluczenia
ze wzgldu na problemy zdrowotne. Nie sdz,
by larpiarki i larpiarze kierowali si z wol,
ale wystarczy nie pomyle otym, czy wdan
gr bd mogy zagra osoby zniepenospraw-
noci, inie przygotowa si na ich udzia. I,
wbrew pozorom, mam tu na myli nie tylko
sytuacje, w ktrych graczka czy gracz moe
nie by w stanie samodzielnie si porusza;
nawet pozornie prozaiczne wsparcie, jakim s
okulary (wkocu to te jaka forma protezy),
moe sta si podstaw wykluczenia.
Mona zapyta: po co powica uwag
takim jednostkowym przypadkom? Niech
ci, ktrym nie odpowiadaj wspominki przy
ognisku lub dany typ gry, zorganizuj si sami.
Jeli nie maj moliwoci przygotowania nie-
nagannego stroju lub jeli drani ich docinki
na temat grania wsali szkolnej, niech pjd na
innego larpa. Ale, jak argumentowaa Kessock,
to wcale nie poprawi poziomu spoecznoci
larpowej, a wrcz przeciwnie. Wykluczanie
nie tylko pozbawia t spoeczno nowych,
ciekawych gosw i osb, ktrych dowiad-
czenia take spoza gier mogyby wnie
duo nowego, stoi take na drodze rozwoju
i innowacji. Czym innym jest wykluczanie
nieskutecznych rozwiza i zych pomysw,
aczym innym wykluczanie ludzi. Trudno byo
o lepsze rozpoczcie Solmukohty ni zachta
do suchania siebie nawzajem.
Podczas tej prelekcji robiam take may
rachunek sumienia i odkryam, e niestety,
moje gry nie zawsze byy tak inkluzywne, jak
bym chciaa. Wyszam zsali zmocnym posta-
nowieniem poprawienia moich scenariuszy.
Tym bardziej, e sugerowane przez Kessock
Anatomia larpa - Solmukohta
zmiany wcale nie musz wymaga duego
wysiku; czasem bdzie to zorganizowanie
wypoyczalni strojw, czasem przewiczenie
technik gry z nowym graczem lub zastano-
wienie si, czy wszyscy uczestnicy s wstanie
porusza si o wasnych siach przez kilka
godzin grania. Wsppraca midzy graczami
zaczyna si na dugo przed larpem.
Kolejnym rodzajem wsppracy, ktrego
dowiadczyam nastpnego ranka przed gr,
byy warsztaty. To zjawisko dotyczce przede
wszystkim nordyckich larpw, przez zo-
liwych zrwnywane z pilatesem. Owszem,
warsztaty mog skupia si na wiczeniu
ruchu i mowy ciaa. Czasem bd wygl-
da gupio lub budzi wrd uczestnikw
nerwowy chichot (jak dugo mona, milczc,
wpatrywa si drugiej osobie w oczy?). Ale
peni wan funkcj, dla ktrej warto wpro-
wadza je take przed bardziej klasycznymi
grami pozwalaj uczestnikom pozna swj
styl grania oraz skalibrowa larpa. Jak
gono mog krzykn, odgrywajc zo, by
wypado to przekonujco, a jednoczenie by
wszyscy uczestnicy sceny czuli si ztym kom-
fortowo? Na to pytanie mona odpowiedzie
sobie tylko, wiczc odgrywanie i mechanik
podczas warsztatu. Takie wiczenia pozwalaj
take nauczy si asertywnoci wielu graczy
mwio, e dotychczas czsto nie przerywali
scen, ktre byy dla nich niekomfortowe,
z obaw o reakcj grupy czy popsucie innym
gry. Warsztaty pokazuj, e jeli larp odbywa
si czyim kosztem, to ju jest zepsuty ie
najlepsze rezultaty daje kooperacja oparta na
wzajemnym szacunku i powicaniu innym
uwagi. Znw: warto wsppracowa. Warto
sucha siebie nawzajem.
Podobn funkcj peni debriefing
rozmowa o fabule i postaciach po zakocze-
niu gry. Podczas konferencji byo to o tyle
wyraniejsze, e w larpie uczestniczyy osoby
w rnym wieku, pochodzce z rnych
67
 krajw i przyzwyczajone do rnego stylu
gier. W trakcie larpa mona zorientowa si,
kto bawi si dobrze, a kto nie, ale debriefing
pozwala pozna perspektyw drugiej osoby
i porwna, czy rzeczywicie uczestnicy tej
samej sceny odebrali j w podobny sposb.
Wsppraca nie koczy si razem zgr.
Komunikacja i wsparcie byy wanym
tematem take midzy larpami istotn
cz programu Solmukohty stanowiy pre-
lekcje spod znaku czego nauczylimy si,
robic gr. Potraktowaam je jako lekcj na
skrty. Dlaczego wynajdywa koo, skoro kto
inny zrobi to za nas? By moe organizatorzy
innego larpa bd mogli pomc zjakim pro-
blemem technicznym? Kulisy tego typu roz-
grywki mog by rwnie zabaaganione iznie-
chcajce, jak w przypadku kadego innego
twrczego projektu. By moe zerknicie za
cudze kulisy pozwoli rozadowa cz ner-
wowego napicia zwizanego z niedocigni-
ciami wasnego scenariusza. By moe zain-
spiruje do wprowadzenia zmian i poprawek.
Warto uczy si od siebie nawzajem. Dotyczy
to take warsztatw; lista umiejtnoci, jakie
mona naby wrd larpiarzy, nie ma koca.
Nie spodziewaam si, e wrc zSolmukohty
bogatsza odowiadczenie obsugi owietlenia
scenicznego ani e przyjdzie mi omawia dzie-
lenie larpw na akty zosob, ktra zzawodu
jest reyserem.
Po konferencji odkryam z pewnym
zaskoczeniem, e pisanie scenariuszy to tak
naprawd bardzo may element larpowania.
Scena larpowa, zarwno w naszym kraju,
jak i na wiecie, przeywa rozkwit. Myl, e
wszyscy zainteresowani s zgodni w tym, e
powinna by coraz lepsza ciekawsza, wiksza,
bardziej angaujca. Ten rozwj wie si nie-
odmiennie z wystawianiem si na krytyk,
zarwno wewntrz rodowiska, jak ipoza nim.
To moe odstrasza i nie bez powodu; larpy
przez dugi czas byy (iwci gdzieniegdzie s)
68 Karolina ukasik
Foto Karolina ukasik
kojarzone zrozrywk wnajlepszym razie dzi-
waczn, wnajgorszym gron lub infantyln.
Zdaje mi si, e wielu graczy wci odruchowo
przyjmuje defensywn poz, nie spodziewajc
si po krytyce niczego dobrego.
Tymczasem powtrz: warto si sucha
i warto krytykowa idee, nie osoby. Warto
wcza do rozmw ograch kwestie akademic-
kie (czym jest estetyka larpa? Czy larp musi
by ahistoryczny?) i spoeczne (jak zmieni
w grze role pciowe?). Warto, nawet za cen
krytyki, zaprasza do dyskusji osoby zinnych
rodowisk animatorw kultury, pracowni-
kw teatru, badaczy z rnych dziedzin. Ale
take nowych, modych graczy i osoby, ktre
nigdy nie miay nic wsplnego z fandomem
fantastyki. Warto zaryzykowa i przedstawi
swoj gr zupenie nowej grupie. Jak odkryam
na przykadzie swojego scenariusza, przynosi
to fantastyczne rezultaty ipozwala spojrze na
wasny projekt z nowej perspektywy. Warto
pomyle, kto jeszcze mgby chcie z nami
zagra ico stoi mu na drodze.
Na pocztku tego tekstu wymieniam kilka
wydarze larpowych, gwnie po to, by czy-
telnicy Smoko mogli skorzysta z tej krt-
kiej iniepenej listy. Teraz sama patrz na ni
i porwnuj j z moim kalendarzem. Marzy
mi si odwiedzenie jak najwikszej liczby tych
spotka by uczy si idoskonali swoje gry,
ale przede wszystkim po to, by pozna nowych
graczy imc ich sucha.
Karolina ukasik
 KONWENTY - ZAPOWIED

Imladris XV

I mladris 2016 to ju pitnasta (a czwarta

po jego spektakularnym odrodzeniu
w2013 r.) edycja najwikszego krakowskiego
2016r. w gimnazjum nr 2 w Krakowie (ul.
Studencka 13). Cena akredytacji na trzydniowa
imprez to 40 z, awprzedpacie 30 z.
konwentu. Wicej informacji na stronie internetowej
Pierwszy Imladris odby si w roku 1998. imprezy: www.imladris.in
Zorganizowaa go nieistniejca ju Galicyjska
Gildia Fanw Fantastyki.
Obecnie organizatorem
wydarzenia jest krakowska
fundacja Historia Vita,
odpowiedzialna rwnie za
takie inicjatywy jak mini-

Plakat Imladrisu: Anna Kdzior

konwent Smokon, konwent
fanw seriali Serialkon
i zlot fanw Doktora Who
Whomanicon.
Imladris nie jest festi-
walem. To konwent jak za
starych dobrych czasw,
czyli wydarzenie o charak-
terze non-profit, organi-
zowane przez fanw fan-
tastyki, przy wsppracy
z pisarzami, mistrzami gry
i blogerami. Dziki sto-
sunkowo niewielkim roz-
miarom (konwent odwie-
dzany jest przez okoo 1000
uczestnikw) na Imladrisie
panuje niezwykle przyja-
cielska i familiarna atmos-
fera, a uczestnicy maj
moliwo uczestnictwa
w niepowtarzalnych punk-
tach programu.
XV Imladris odbdzie si
dniach 7-9 padziernika

Imladris XVI 69
 KONWENTY - ROZMOWA

Podsumowanie ZjAvy 2016

Wdniach 6-7lutego 2016 r. wWarszawie odbya si 7edycja konwentu
ZjAva. Edycja niezwyka, poniewa wspkoordynowana przez Weronik
Rdziniak mieszkank Krakowa. Otym, jak Weronika poradzia sobie
zniesfornym warszawskim fandomem ijak trzyma si jej zdaniem Stowa-
rzyszenie Mionikw Fantastyki Avangarda, moecie przeczyta poniej.

R edakcja Smokopolitana: Jak oceniasz

tegoroczn ZjAv? Ilu byo uczestni-
kw? Na ile zadziaaa tegoroczna konwencja
programowa?
Weronika Rdziniak: Z mojej perspek-
tywy ZjAva bya bardzo udanym konwentem.
Razem zKopczynem, moim gwnym wsp-
koordynatorem, zebralimy mocny zesp,
ktry nie ba si nawet nalotu smokw rakie-
towych. Oczywicie, e nie wszystko wyszo
perfekcyjnie tak nie jest nigdy natomiast
cao przebiega bez kryzysw i pynnie. wtpliwoci, gdzie ikiedy si odbywa.
Jak to uj jeden z koordynatorw: Mio byo
odkry, e konwent moe chodzi jak wzegarku
ito nie takim od bomby.
Uczestnikw byo 715, czyli mniej, ni
w2014 r. zpewnoci spora cz winy ley rzenie wpyno jako na tegoroczn ZjAv?
po naszej stronie, poniewa do organizacji,
atym samym do reklamowania ZjAvy, zabra-
limy si pno. Z drugiej strony taka liczba
zapewnia odpowiedni frekwencj w games
roomie ina sesjach, ato najwaniejsze punkty
kadej ZjAvy. Konwent finansowo wyszed
na plus, nie byo problemu z kolejkami ani
zbrakiem miejsc. Byo dobrze.
Nie zmienialimy konwencji programowej
w stosunku do lat poprzednich. Znakiem fir-
mowym ZjAvy zawsze byy gry planszwki,
karcianki, larpy, RPG oraz rozmowy onich.
Widzimy, e taka formua si sprawdza i ma
swoich fanw, dlatego pozostaniemy przy niej
wprzyszym roku.
R.S.: Czyli ZjAva odbdzie si za rok?
W.R.: Oczywicie! Ju dzisiaj zapraszamy
do Warszawy na weekend 18-19 lutego 2017 r.
Tym razem zadbamy oto, eby oZjAvie mwi
goniej iduo wczeniej, tak by nikt nie mia
R.S.: Pierwszy dzie konwentu zbieg si
z pogrzebem wielkiego czonka polskiego
fandomu, Macieja lucka Sabata, pogrzebu,
ktry mia miejsce wKielcach. Czy to wyda-
W.R.: Niestety tak. Zauwaylimy spadek
frekwencji z powodu pogrzebu nie a taki,
by ZjAva nie poradzia sobie zpewnym odpy-
wem osb, ale jednak taki, co do ktrego nie
mamy wtpliwoci. Szczeglnie brakowao
nam starych przyjaci iznajomych, zktrymi
spotykamy si gwnie na konwentach, ale
rozumiemy ich decyzj.
R.S.: W fandomie kr plotki o tym,

70 Rozmowa zWeronik Rdziniak

e warszawskie stowarzyszenie ma pewne
problemy organizacyjne, czego przejawem
jest brak letniej edycji waszego gwnego
konwentu. W jakiej kondycji jest obecnie
Avangarda?
W.R.: W chwili naszej rozmowy jestemy
przed walnym zebraniem czonkw stowa-
rzyszenia, na ktrym postaramy si rozsze-
rzy skad zarzdu zpowodu iloci pracy, jak
trzeba wykona Avangarda angauje si
wcoraz wicej inicjatyw wWarszawie iokoli-
cach, np. w eventy Politechniki Warszawskiej
albo imprezy dzielnicowe, pojawiamy si
te na kolejnych edycjach Planszwek na
Narodowym. Stajemy si powoli organizacj,
do ktrej w pierwszej kolejnoci zgaszaj si
rni ludzie, ktrzy chcieliby mie porzdnie
poprowadzony games room na swoim evencie,
staramy si take wsppracowa ze szkoami
iprzedstawia dzieciakom inny punkt widze-
nia na literatur. Bardzo nas to cieszy mamy
szans propagowa czytelnictwo, fantastyk,
nasze ulubione rozrywki I zdecydowanie
mamy co robi pomidzy naszymi kolejnymi
konwentami.
W miejsce dotychczasowych Avangard
chcemy zaproponowa nowy letni konwent ito
jeszcze wtym roku. Zapraszamy do Warszawy
w poowie lipca, kiedy stowarzyszenie zorga-
nizuje Bazyliszka, swoisty odpowiednik ZjAvy.
Mam nadziej, e on rwnie przypadnie fan-
domowi do gustu.
Redakacja Smokopolitan a

Podsumowanie ZjAvy 2016 71

 FILMY ISERIALE

Keep flying
Tradycja, historia idobroczynno, czyli dwugos
wsprawie Firefly
Katarzyna Ophelia Koma, Simon Zack

O phie: Nigdy sdziam, e do tego

dojdzie, ale tak, stao si! Wojna,
moi mili, wojna! Jeszcze gdyby wojna
w Wietnamie, p biedy, przecie dziki
mojemu hoplowi na punkcie lat 60. jestem
zni niele oswojona (jeli mona wogle z moich ukochanych seriali, a przecie, jak
oswoi si z wojn), ale nie, chodzi
oco zupenie innego: owojn wkosmosie,
a troch o wojn secesyjn. Ja, zagorzaa
pacyfistka! Ja, ktra spord fantastyki
naukowej najgorzej znosz space oper.
Ja, osoba, o zerowej niemal cierpliwoci do
seriali. Niewiarygodne wprost! Pokochaam
serial owojnie.
Tutaj czuj si w obowizku wspomnie
obardzo dziwnych pocztkach mojego spo-
tkania z Fajerflajem. Rzecz zacza si
ptora roku temu, gdy na studiach zapisa-
am si na zajcia powicone fandomowi.
Byo to kilka miesicy po tym jak doczy-
am do Krakowskich Smokw, i jako nowa
czonkini fandomu czuam si bardzo nie-
pewnie. Na moje (nie)szczcie, prowadzcy
zajcia podzieli nas na grupy kada zgrup
przez p roku miaa szczegowo analizo-
wa jeden fandom zwizany zjakim zjawi-
skiem popkultury. Mnie wudziale przypadli
tajemniczy Browncoats.
C tu duo mwi zachwycona nie
byam. Przez dobre trzy lub cztery miesice
nie mogam zmusi si do obejrzenia choby
jednego odcinka! A w kocu zawziam
si i w cigu trzech dni Firefly obejrza-
am dwukrotnie. Iwiecie co? Teraz to jeden
ju mwiam, seriali nie lubi.
Tomku, jeli to czytasz, dziki za
Fajerflaja! Gdyby nie Twoje zajcia,
pewnie dalej yabym w bogiej niewiado-
moci, e Mal, Kaylee ireszta tuaj si gdzie
wkosmosie. To bya naprawd niesamowita
przygoda imog tylko aowa, e zaczam
j tak pno!
Simon: Umnie wygldao to zgoa inaczej.
Poeracz seriali, rozkochany wspace operach
wszelakich musiaem trafi na Firefly.
Pierwsz kosmiczn mioci, ktrej wci
pozostaj wierny, by Star Trek TNG, pniej
przyszy kolejne Treki (DS9, Voyager),
jeszcze pniej cudowny Babylon 5, ktry do
dzi uwaam za jeden z najlepszych seriali,
jakie widziaem EVER.
Kiedy siadaem do Firefly, nic o nim nie
wiedziaem, oprcz do mglistej polecajki
od kumpla: Nie ogldae? Obejrzyj. Nie
pytaj oczym, co ci powiem zarbisty western
w kosmosie? Nieeee? Obejrzyj po prostu.
Obejrzaem. Mio od pierwszego odcinka?

72 Katarzyna Ophelia Koma, Simon Zack

Tak, dosownie od pierwszego. Mog nawet
dokadnie wskaza scen, od ktrej wiedzia-
em, e I LOVE CAPTAIN MAL. Kolejne
odcinki i wielka zajawka zapona. U mnie
to pewnego rodzaju norma, jeli serial trafia
w moje gusta tak mocno jak wietlik, zako-
chuj si na zabj.
Kolejni bohaterowie. Jejku, jak to
wszystko midzy nimi grao, jaka tam bya
niewiarygodna chemia. Jakie dialogi, jakie
teksty i motywy. A pniej zamanie serca.
Autentyczne zy iautentyczna wcieko ot
tak, po prostu, i to dwukrotne. Bo najpierw
Wash (tutaj si polao), a pniej do tego
dosza wiadomo, e poszukiwanie dalszego
cigu story nie ma sensu... bo canceled. FOX,
jak moglicie?!? Ityle...
Dugo, dugo byem przewiadczony, e
po prostu obejrzaem i przeyem wietn
przygod, o ktrej wiem ja i mj kumpel, co
tam pogadalimy i spokj. yem sobie dalej,
nawet nie podejrzewajc, e istnieje fandom
ludzi, ktrzy rwnie LOVE CAPTAIN MAL :)
Wszystko zmienio si na Krakonie 2012 tam
wprogramie wypatrzyem punkt oBrowncoats
of Poland. Poszedem, siadem wostatniej awce.
Patrz na wchodzcych ludzi w brzowych,
zarbistych koszulkach, brwi mi si podnosz,
na to wszystko na rodek wyskakuje Kuba wiek
izogromn energi ientuzjazmem opowiada
kim s Browncoaci, co robi, dlaczego, e nie
tylko of Poland, ale Browncoats to oglnowia-
towa organizacja. Za Kub siedzi Kevin zUSA.
Sucham i czuj ten dobrze mi znany buzz
wodku. Zajawka. Energia. Entuzjazm. Power!
Tak poznaem Browncoatw, tak zapoznaem si
zKub. Pniej bya spontaniczna akcja zmara-
tonem Firefly w Guchoazach, nastpnie akcja
z przyjazdem Browncoatowej rodzinki z USA,
ktr gocilimy unas wdomu co za wietni
ludzie ico za wietny czas!
Ophie: No widzisz, troch Ci zazdrosz-
cz. Najpierw zajawie si na serial, potem
Dwugos o Firefly
poznae fandom i stae si jego czci,
prawidowa kolej rzeczy.
Umnie byo zupenie inaczej. Do dzisiaj
nie jestem Brownie (gosh, czekoladoholikom
to si naprawd pozytywnie kojarzy) ijako
nie czuj takiej potrzeby. Oczywicie, bardzo
si ciesz, gdy spotykam kogo, kto zna
i lubi Firefly, od razu zaczynam o tym roz-
mawia, ale moje poznawanie fandomu byo
czysto analityczne i naukowe. Sama teoria,
zero praktyki. O tym, jak wyglda struk-
tura tej specyficznej grupy, co robi, gdzie si
spotyka, jakie organizuje akcje przy czym
dotyczyo to gwnie fanw amerykaskich,
bo dla mnie to jako bardziej naturalne ro-
dowisko. Ana dodatek badaam fandom,
chocia jeszcze nie widziaam serialu. Jednak
zafascynowa mnie.
Przede wszystkim, robi wraenie
ogromna determinacja tysicy czy nawet
milionw osb, gotowych uczyni niemal
wszystko, by nie zdjto serialu z anteny,
a potem, gdy nie udao si tego dokona,
przywrci go. Przecie to bya zorganizo-
wana akcja, uderzyli do Variety Magazine
iUPN. Nawet teraz, gdy czasem przegldam
fireflyowe fora czy grupy dyskusyjne, widz,
e cz ztych ludzi wci wierzy, e zaoga
Serenity powrci. To niesamowite! Apotem
zbieranie pienidzy na film i wiele innych
przedsiwzi.
Najbardziej pozytywne s z pewnoci
rzeczy zwizane z dziaalnoci charyta-
tywn. Poniewa fani (a na pewno fanki)
chyba najbardziej fazuj si na posta
Malcolma Reynoldsa, suchaj tego, co ma
do powiedzenia Nathan Fillon. Awiadomo,
e aktor angauje si w dziaania na rzecz
rwnouprawnienia kobiet (Equality Now)
czy zwalczania analfabetyzmu dzieci (Kids
Need To Read). Nie wiem, czy wszystkim
przywiecaj rwnie szlachetne idee, czy
jedynie ch naladowania idola, lecz oprcz
73
 dobrych chci liczy si te skuteczno,
prawda?
No i doroczny bal, organizowany przez
Browncoats na wzr balu, w ktrym wzili
udzia Mal, Kaylee iInara wmoim najuko-
chaszym odcinku. Dobra, co tam, itak si
wyda dla mnie suknia Kaylee jest po prostu
genialna! Pewnie dlatego, e sama ubieram
si mega kolorowo i lubi kicz. Chocia
nie, ona waciwie nie jest kolorowa, raczej
taka delikatna i jednoczenie, ja wiem,
hipsterska?
Simon: Rwnie dla mnie dziaalno
Browncoatw bya sporym zaskoczeniem.
Siedz w kilku fandomach, ale tylko
w Browncoatach spotkaem takie wyjcie
daleko poza samo lubienie serialu, przejcie
do dziaalnoci charytatywnej i to na szerok
skal (szczeglnie wanie w USA) oraz oczy-
wicie wzajemn pomoc iwspieranie si nie
tylko tam, gdzie dzieje si co zwizanego
zFirefly, czy oglnie fantastyk, ale po ludzku,
na co dzie. Fani ifanatycy wietlika zbudo-
wali ogromne community, wci ywe, mimo
e ukochany serial poleg i nie zanosi si, by
mg wrci. Ich determinacja jest ogromna.
Firefly, cho oficjalnie jest ju canceled od wielu
lat, wci leci wgrach planszowych, kompu-
terowych (w MMO), w RPG-ach, na koszul-
kach, wgadetach. Nathan dla mnie oczywicie
na zawsze pozostanie Malem, ale podziwiam
go i uwielbiam nie tylko za kreacj kapitana,
ale jako osob. Jest mega charyzmatycznym
facetem, ktry robi wietn karier, a przy
tym wci niezmiennie trzyma cudownie
bliski kontakt z fanami, wci bardzo mocno
angauje si wfandom. Zbycia autentycznym
geekiem uczyni powd do wielkiej dumy.
Jeeli chodzi o si tego fandomu
inieustajc mio do wietlika iludzi znim
zwizanych, warto wspomnie o kampanii
crowdfundingowej, ktr przeprowadzili
Alan Tudyk iNathan Fillon mowa ozbirce
74 Katarzyna Ophelia Koma, Simon Zack
poprzez IndieGoGo na serial Con Man.
Gwne role graj wspomniani wyej panowie,
serial to komedia opowiadajca o losach
sawnego aktora SF, grajcego w sawnym
serialu (przypadek?). Aktor podruje po
konwentach, ledzimy jego ywot i przygody.
Zebrali ponad trzy miliony dolarw zajrzyjcie
na conmantheseries.com.
Dobra, Ophie to teraz przyznawaj si
:) Ktry odcinek, motyw, najbardziej Ci si
podoba? Co ze wietlika utkwio na tyle, by
wci cieszy ibawi? Dla mnie to na zawsze
pozostanie Wash. Jego momenty, komenta-
rze, dialogi, relacja zon. Cytat iscena, ktr
ukochaem tutaj na pewno nie jestem wyjt-
kiem: Wash bawi si dinozaurami & curse your
sudden but inevitable betrayal. Alan Tudyk
wykreowa niezapomnian posta. Czasem
po prostu odpalam na youtubie najlepsze
momenty Washa iwci, nawet po tylu sean-
sach, miesz i ciesz. Jeli chodzi o odcinki
hm, tutaj trudny wybr, ale chyba delikatne
wskazanie na Serenity poznanie zaogi,
pocztek, niezapomniany dinozaurowy Wash,
przede wszystkim to wraenie, e oto zaczyna
si przygoda z nowym serialem, kiekuje
mio, bdzie si oglda iprzeywa, wszyst-
kie sezony, wszystkie niezliczone sezo... can-
celed. To najpierw przyznaj si, co do swoich
scen faworytw ifav odcinka, apniej poga-
damy o: What did the FOX say.
Ophie: No, jak to ktry odcinek? Shindig!
Uwielbiam wszelkie interakcje pomidzy
Malem iKaylee, azachwyt tej gwiezdnej hip-
piski nad kiczem jest wprost uroczy. Captain
Tightpants :). Musz przyzna, e Wash jako
nigdy nie wywar na mnie specjalnego wrae-
nia, nie potrafi powiedzie dlaczego, nato-
miast bardzo mieszy mnie gamoniowaty
Jayne. Szczeglnie wduecie zczapk! Zawsze
chciaam sobie tak sprawi, ale baam si,
e skoro wszystkie moje ubrania s wcie-
klejaskrawooczoporaajcokolorowe, nikt
nawet nie zorientuje si, e chodzi oFirefly
ico, bdzie tkwia na mej gowie biedna taka,
sama, nierozpoznana?
Awracajc do ulubionych bohaterw to
oczywicie Mal. No, ktra dziewczyna powie
inaczej? Gwiezdny kowboj, niby surowy, lecz
o dobrym sercu. No i Kaylee. Mam do niej
ogromny sentyment, poniewa w pewnym
sensie jest taka jak ja. Ma w sobie pierwia-
stek zarwno kobiecy, jak imski. Lubi kolo-
rowe, kwieciste stroje, ma poczucie humoru,
przyjani si ze wszystkimi, no iwkadych
okolicznociach tryska optymizmem. Myl,
e gdyby Mal pozwoli jej przemalowa cay
statek, przez kosmos mknby pierwszy
Flower Power Starship. Troch zabrako mi
co prawda jakiejkolwiek korelacji na linii
Kaylee muzyka, no ale przecie nie mona
mie wszystkiego. Zreszt, co za duo hippi-
zmu to niezdrowo. Ibana. Iwogle <Ikto
to mwi? :D>.
Awanie, co si tyczy muzyki. Powiedz,
drogi Simonie, czy to tylko moja obsesja, czy
Ty rwnie masz absolutnie wielkiego, nie-
przemijajcego hopla na punkcie tytuowej
The Ballad Of Serenity? Co dziwnego jest
w tym kawaku. To powinna by piosenka
folkowa. Albo country. Amuzycznie pasuje
bardziej, ja wiem, do serialu kryminalnego?
Natomiast tekst jest wyranie folkowy
prosty, z rymami mskimi, odwoujcy si
do konkretnych emocji.
Simon: Sonny Rhodes The Ballad Of
Serenity prosz bardzo! Country pen gb.
Trzeba posucha extended version. Dla mnie
ta piosenka to najlepszy przykad czego,
co Amerykanie nazywaj: acquired taste.
Pocztkowo, przez pierwsze trzy, moe cztery
odcinki, traktowaem j jako ot, po prostu,
kolejn piosenk tytuow serialu. Lubiem,
ale bez fajerwerkw. Zdarzao si wczeniej, e
takie piosenki / melodie / utwory apay mnie
ju po pierwszym odsuchu (byo tak z Twin
Dwugos o Firefly
Peaks i piosenk do Star Trek Enterprise),
przy Firefly uczucie zrodzio si pniej. Sama
piosenka oczywicie podoba si, ale to fakt,
e jest preludium do serialowej uczty, czyni
j dla mnie tak niezwyk. Do tego dochodzi
nostalgia ito nie fabularna, ataka fanowska
tsknota za przygodami zaogi wietlika, za
twarzami, za t cudown pokadow chemi,
a to wszystko oczywicie w atmosferze, e
wicej nie ma i najprawdopodobniej ju nie
bdzie. I tak wanie robi si z tego piosenka
tsknoty, piosenka manifest, piosenka-krzyk
owspaniae, oryginalne SF, ktre zabrano nam
zbyt wczenie. You can`t take the sky from me!
Zpewnoci tego nie planowali, ale ju same
piewane sowa stay si pewnym wyrazem
buntu przeciw polityce stacji telewizyjnej,
ktra akurat Firefly potraktowaa absolut-
nie i niezaprzeczalnie karygodnie, zabierajc
okazj rozwoju w prawdziw, penowymia-
row epopej (jak moje ukochane TNG ijego
176 odcinkw).
Ophie: No tak, kontekst jest wyrany,
ale troch przeraa mnie fakt, e piosenk
mona odczytywa jako zapowied tego, co
si stao. Jakby twrcy niewiadomie sobie
zaszkodzili. Zreszt te sowa, mam wraenie,
odnosz si bardzo mocno do amerykaskiej
historii. Bo popatrz wiadomo, e istnieje
mnstwo paraleli midzy sytuacj wserialu
a wojn secesyjn, zreszt Whedon inspi-
rowa si powieci Killer Angels Shaary.
I oczywicie wszyscy wiemy z historii, e
wojna secesyjna zakoczya si dawno temu,
ale czy w sensie symbolicznym zakoczya
si naprawd? Stany poudniowe wci s
troch inne od reszty US i chyba jeszcze
dugo bd. W tym sensie zaoga Firefly to
ostatni bastion pewnej tradycji. Nie mwimy
otym, co wowej tradycji jest pozytywnego,
aco nie, ale Mal, Zoe ireszta s nonikami
wci jeszcze pokutujcych wAmerykanach
nadziei i aspiracji Poudnia, ktre miao
75
 by niemal rajskie, aprzecie nie byo.
W kontekcie kosmicznych walk ubra-
nych wwesternowe stroje mczyzn ikobiet,
ktrzy po prostu chc przetrwa w podych
czasach, urasta to do rangi niemal sporu
o nowoczesno czy ponowoczesno czy
tradycj mona przetworzy, a nawet zde-
konstruowa, a mimo to zachowa na tyle
wyranie, by moga dalej wzbudza nadziej
i by przedmiotem dalszych inspiracji? To
wane pytanie wielu utworw, to wane
pytanie Firefly. Ale, ale, chyba musimy ju
koczy, prawda? Bo jaki redaktor mnie
trca, groc, e potnie tekst!
Simon: Dobra, wtakim razie podsumowu-
jc: Firefly to nie tylko wietny serial. To nie
tylko magia Whedona, ktry odwali kawa
fantastycznej roboty istworzy super ciekawy
76 Katarzyna Ophelia Koma, Simon Zack
setting. Joss powoa do ycia barwnych inie-
zapomnianych bohaterw, zczy ich inte-
rakcj i uczuciami, na ktre widz uwielbia
patrze. Firefly to take caa historia ycia
i przedwczesnej mierci produkcji serialu,
walki fanw o przywrcenie i okruchach
sukcesu w teje gestii (film Serenity). Status
serialu legendy to ju zasuga samego com-
munity i aktorw wcielajcych si w postaci.
Nathan, Alan wszyscy! Oni wci, nawet po
tylu latach, pozostaj zaangaowani wwietli-
kowy fandom. Oto wspaniae wartoci wkoo
ktrych orbituje wietlik zostay pokazane
w zaledwie kilkunastu odcinkach kosmicz-
nego westernu, apozostaj wci ywe iwane
w sercach fanw fantastyki na caym wiecie.
Keep flying!
Katarzyna Ophelia Koma, Simon Zack
Rys. Kristele Pelland
 POPKULTURA
Rodzestwo Harryego Pottera
Karolina ukasik
W roku 2016 zarwno na deski teatru,
jak i do ksigar trafi Harry Potter
and the Cursed Child, sma odsona przygd
maga z blizn w ksztacie byskawicy, a do
kin film operypetiach Newta Scamandera
i o czarodziejach w midzywojennym
Nowym Jorku. Potterheads zcaego wiata
ju wituj nadchodzc ucieczk ze wiata
mugoli. Spodziewam si, e fascynacja
Potterem rozgorzeje na nowo, o ile kiedy-
kolwiek osaba. Wszak przecz temu dziea
fanw i zawodowych twrcw, dla ktrych
kanon powieci to za mao.
Nale do osb, ktre dorastay wraz zseri
oprzygodach czarodzieja, ajej lektur uwaam
za jedno z najwaniejszych wydarze literac-
kich w moim yciu. Wci pamitam entu-
zjazm, jaki towarzyszy premierom kolejnych
czci, spekulacje na forach internetowych,
amatorskie tumaczenia skracajce oczekiwa-
nie na polskie wydania iszerok rzek fanow-
skiej twrczoci. Co wicej, ten entuzjazm
nadal nie sabnie, o czym wiadczy choby
tempo, w jakim wyprzedano bilety na stwo-
rzony przez Rowling spektakl. W edynbur-
skim Elephant House, gdzie autorka pisaa
pierwsze tomy, wci trzeba ustawia si
w kolejce. Serwis Pottermore, umoliwiajcy
ponowne zanurzenie si wiecie czarodziejw,
wci przyciga rzesze fanw.
Poza radoci uczestniczenia wczym praw-
dziwie magicznym, Rowling daa swoim fanom
jeszcze jedno: ogromne rdo inspiracji.
Rodzestwo Harryego Pottera
W odrnieniu od wielu innych autorw,
pochwalaa fanowsk twrczo, co zach-
cio niejedn osob do publikowania w sieci
fanfikw czy fanartw. Co wicej, niektrzy
wanie dziki Potterowi rozpoczli wasn
karier literack, jak na przykad Cassandra
Clare (cho okolicznoci, w jakich to nast-
pio, wci budz kontrowersje). Profesjonalni
pisarze rwnie nie stronili od tworzenia fikcji
osadzonej w Hogwarcie, o czym wie kady
uytkownik polskiego forum Mirriel. Obok
opowiada i ilustracji, twrczo fanowska
przybieraa te bardziej oryginalne formy: od
absurdalnego teatrzyku Potter Puppet Pals,
przez wykroje szat czarodziejw, po blogi
kulinarne inspirowane opisami zksiek. Nie
mona te nie wspomnie o larpie College
of Wizardry, organizowanym przez grupy
Liveform i Rollespilsfabrikken na zamku
Czocha. Ani orozgrywkach Quidditcha, ktre
odbywaj si take wPolsce
Sukces Harry'ego Pottera otworzy te
drzwi sporej grupie zawodowych pisarzy lub
skoni ich do powielenia niektrych sche-
matw fabularnych, w nadziei, e fani skrc
sobie oczekiwanie na kolejn cz podobnymi
ksikami. Pomijajc nieszczeglnie zawoalo-
wane plagiaty (Harry Potter i Bao Zoulong
- czyli... Hobbit, wktrym zmieniono imiona
postaci na te znane zHogwartu, czy te Harry
Potter w Kalkucie), a take kulturowe odpo-
wiedzi (jak broni ksiek o Tanii Grotter
ich autor, Dimitrij Jemec) i wtpliwej jakoci
77
 parodie (Barry Trotter), na rynku pojawiy si
tytuy, ktre zdobyy szybko wasny fandom.
Do spadkobiercw serii o czarodzieju zalicza
si m.in. Percy'ego Jacksona, lubianego take
wPolsce potomka olimpijskich bogw. Dalekie
echa Harry'ego sycha rwnie w niekt-
rych dystopijnych powieciach dla modziey.
Formua niezwykej szkoy zinternatem przy-
ja si te nad wyraz dobrze wnurcie romansu
paranormalnego, gdzie prym wiedzie Richelle
Mead (Akademia Wampirw).
I chocia powysze przykady fanowskiej
recepcji Harryego... s interesujce, to nie
o nich chc pisa. Moj uwag zwrciy dwa
tytuy, ktre nie tylko czerpi zpomysw bry-
tyjskiej autorki, ale wrcz podejmuj dyskusj
zsag oniezwykym chopcu iskupiaj si na
wtkach, ktre Rowling pomina.
Seria o Harrym, cho fascynujca, jest
daleka od ideau. Jak obsesyjni fani pewnie
zauwa, zdarzaj mi si potknicia! napi-
saa Rowling na swojej stronie internetowej.
Na przestrzeni siedmiu tomw uwany czytel-
nik znajdzie niespjnoci i niekonsekwencje.
Podobnie jest z kreacj wiata przedstawio-
nego: fundamenty spoeczestwa czarodzie-
jw zdaj si bardzo kruche, awtrakcie lektury
czasami pojawia si poczucie, e oto mamy
do czynienia z zabiegiem deus ex machina.
Rowling tworzya zasady dziaania magii
na bieco, w trakcie pisania podsumowa
Eliezer Yudkowsky, autor popularnego fanfika
Harry Potter and the Methods of Rationality,
w ktrym Harry wychowuje si w rodzinie
naukowcw iprbuje postrzega magi przez
znany mu pryzmat metody empirycznej.
Jestem skonna przyzna Yudkowsky'emu
racj i przyj, e w innych aspektach budo-
wania wiata autorka take uciekaa si do
improwizacji. Nie powinno to jednak dziwi,
biorc pod uwag, jak wielkim projektem by
Harry Potter. Wcigu siedmiu tomw nastrj
serii zmienia si ewoluuje od penej ciepa,
78 Karolina ukasik
agodnej groteski, wktrej pobrzmiewaj echa
Mervyna Peakea, ku znacznie mroczniejszej
narracji, podobnej do wspczesnej fantasy.
Cho jest to bez wtpienia wiadomy zabieg, ta
przemiana nie zawsze zachodzi gadko.
Zamiast wymienia niecisoci zwizane
z uytkowaniem magii, niektrzy bardziej
wraliwi spoecznie fani zwrcili uwag na
inne kopotliwe aspekty ksiki. Dlaczego cza-
rodzieje s tak zamknici na mugolsk techno-
logi? Jaki jest sens tworzenia antagonizmw
midzy nastoletnimi dziemi tylko na pod-
stawie ich temperamentu? Jak wygldaoby
wHogwarcie ycie uczniw zniepenospraw-
noci lub trudnociami edukacyjnymi? Czy
zaklcia mog pomc transseksualnemu adep-
towi magii? Dlaczego wHogwarcie naucza si
tradycji magicznej opartej wycznie na acinie
igrece, iczy tak samo wyglda nauka wpozo-
staych magicznych szkoach?
Te i inne pytania ponownie zaowocoway
rozkwitem twrczoci fanowskiej (zaintereso-
wanym polecam Wizarding schools around the
world, wci rozwijajcy si cykl postw inter-
pretujcy kultury zcaego wiata przez pryzmat
szkoy czarodziejw). Wzbudziy te reakcj
samej Rowling. Nie wszystkich ucieszyo uzu-
penianie kanonu po publikacji wszystkich
tomw, jak w przypadku homoseksualnoci
Dumbledore'a cho znawcy literatury queer
ju wczeniej dostrzegli wksikach metafory
i zwroty stanowice kod dla postaci gejw
ilesbijek. Podobnie niedawna decyzja oobsa-
dzeniu czarnoskrej Nomy Dumezweni wroli
Hermiony w Harry Potter and the Cursed
Child zaowocowaa oburzeniem (zdaje si,
e gwnie ze strony osb, ktre myl teatr
z filmem). Wprawdzie nie wtpi w dobre
intencje autorki, ale mam swoje zastrzeenia
do sposobu, w jaki prbuje uczyni Hogwart
miejscem bardziej inkluzywnym.
Duo lepiej rnorodno przedstawia
Rainbow Rowell, autorka Carry On, powieci
o przygodach nastoletniego czarodzieja imie-
niem Simon Snow. Simon pojawi si po
raz pierwszy na kartach poprzedniej ksiki
Rowell, zatytuowanej Fangirl jej gwna
bohaterka, tytuowa fanka, z zapaem pisze
fanfiki oSimonie. Simon Snow nie jest jednak
prost kalk Harry'ego. Z Chopcem, Ktry
Przey czy go waciwie tylko niezdarno marne. W Carry On autorka odpowiada na
i niechciany nimb osieroconego wybraca.
Simon bowiem ma by najwikszym magiem
wszechczasw. Wobec takiego fatum prby
chopca, by ostatni rok w szkole Watford
spdzi spokojnie, spezaj na niczym. Co
gorsza, magia w Anglii powoli przestaje
istnie, a znienawidzony wsplokator gw-
nego bohatera, Basilton, znika wtajemniczych
okolicznociach.
Nawizania do ksiek Rowling s
widoczne jak na doni Simonowi towarzyszy
bystra moda czarownica imieniem Penelope,
Basilton na pierwszy rzut oka jest ciemno-
wos wersj Dracona Malfoya, a dyrektor
szkoy, nazywany Magiem, ma wiele wspl-
nego zDumbledore'em. Wprawdzie Carry On
nie naley do adnej serii, ale wnarracji poja-
wiaj si wzmianki owydarzeniach zpoprzed-
nich lat w Watford, sugerujce, e magiczna
edukacja Simona nigdy nie przebiegaa spo-
kojnie. Rowell wykorzystuje jednak znajom
konwencj, by opowiedzie zupenie inn
histori. Poszukiwanie wyjanienia, dlaczego
magia znika, jest istotne ale nie mniej istotni
s bohaterowie, dorastajcy i odkrywajcy
swoj tosamo. Na pierwszy plan wysuwa si
uczucie czce Simona i Baza. Obaj chopcy
bezskutecznie prbuj je tumi, przekonani,
e przeznaczony im wieczny konflikt. Naley
tutaj doda, e wtki romansowe s mocn
stron ksiek Rowell. O ile w Hogwarcie
dobieranie si w pary wydawao si pytkie
ipisane bez przekonania, wWatford czytelnik
jest wiadkiem rozwoju pomiennej, auten-
tycznej mioci. Jednoczenie akcja powieci
Rodzestwo Harryego Pottera
ani na chwil nie zwalnia, a do zakoczenia
i przewrotnego morau, e magia nie jest ani
gwarantem, ani warunkiem niezbdnym do
szczcia.
Rowell wielokrotnie przyznawaa si do
fascynacji kultur fanowsk i wida, e praca
woona w pisanie Fangirl nie posza na
wiele zprzedstawionych przeze mnie powyej
fanowskich wtpliwoci. Kady z magw
w Watford ma swj indywidualny magiczny
styl. W opisach pojawiaj si postaci wywo-
dzce si zrnych grup etnicznych ispoecz-
nych. Ksenofobia czarodziejw jest kwestio-
nowana, jeli nie otwarcie omieszana tym
bardziej, e uczniowie Watford posuguj si
technologi. Natomiast wtek Simona i Baza
podszyty jest agodn kpin z fanfikowych
konwencji i ich melodramatyzmu. Carry On
to jedna z tych ksiek, ktre mona czyta
na kilka sposobw: albo jako urocz opo-
wie o dojrzewaniu, albo jako intertekstu-
aln dyskusj z fantastyk dla modziey i jej
fandomem.
Zupenie inn polemik z popularnoci
Harry'ego Pottera rozpocz Lev Grossman
w powieci Czarodzieje. Niepochlebni recen-
zenci zarzucali Grossmanowi niech do
prozy gatunkowej, cho sam autor twierdzi, e
pisa swoj ksik, by zaj czym oczekiwa-
nie na kolejny tom. Negatywne reakcje nie s
bezpodstawne. Dzieo Grossmana to ponura
i gorzka powie, grajca na oczekiwaniach
wobec eskapistycznej fantastyki.
Gwny bohater, Quentin Clearwater,
przygotowuje si do rozmowy kwalifikacyj-
nej na prestiowym uniwersytecie, gdy trafia
na egzamin wstpny do magicznego colle-
ge'u Brakebills, ukrytego w centrum Nowego
Jorku. Dla Quentina, ktry cae ycie konku-
rowa z podobnymi sobie modymi geniu-
szami i fantazjowa o magicznych wiatach,
Brakebills pocztkowo wydaje si spenieniem
79
 marze. Niemal natychmiast protagonista
odkrywa jednak, e i ta szkoa nie jest wolna
od wycigu szczurw imorderczej konkuren-
cji a prowadzony wedug nieodgadnionego
klucza egzamin to tylko pocztek.
Pograjcy si w marazmie modzieniec
docza do grupy starszych, popularnych
uczniw. W ich towarzystwie zaznajamia si
zuywkami iseksem, ale ycie zblazowanego
imprezowicza nie przynosi mu szczcia. Tym
bardziej, e jego towarzyszy trapi te same
odcienie nudy i nihilizmu. Quentin zaczyna
szuka dalej: przekonany, e Brakebills to po
prostu za mao; e musi by co wicej, dalej
od szarej prozy Brooklynu, agdy to znajdzie,
wreszcie bdzie szczliwy.
Gwni bohaterowie Czarodziejw to
grono wyjtkowo antypatyczne, cho niepo-
kojco znajome. Wszyscy protagonici byli
wychowywani na osoby dce do sukcesu
i przyuczani do testw. W szkole, take tej
magicznej, s prymusami, ale nie radz sobie
z wasnymi emocjami. Przyzwyczajeni, e
otoczenie nagradza ich za prac umysow,
wobec wasnego losu wykazuj zadziwiajc
bierno. Wyuczona ambicja nie pozwala im
doceni tego, co maj wszak zawsze mog
mie wicej. Mona powiedzie, e cae ycie
spdzili wdo sterylnych ibezpiecznych ro-
dowiskach, a gdy przychodzi im zmierzy si
ze wiatem poza szkolnymi murami, uciekaj
od dorosoci.
Gwna o krytyki Grossmana opiera
si na przekonaniu, e widzi on fantastyk
jako pytk, eskapistyczn literatur, ktra
pozwala zamkn si w infantylnej bace.
Przeciwnicy ksiki twierdz, e autor przed-
stawia Quentina ijego znajomych jako ofiary
fantastyki. Moim zdaniem stworzenie powie-
ci tak gstej od nawiza (do Opowieci
z Narnii, Piotrusia Pana, Alicji w Krainie
Czarw, Wadcy Piercieni, Star Treka,
Gwiezdnych Wojen...) wymaga przynajmniej
80 Karolina ukasik
dogbnej znajomoci kanonu fantastyki, jeli
nie cho cienia sympatii dla tego gatunku.
Grossman krytykuje raczej nachalny dydak-
tyzm niektrych ksiek i podejcie pewnej
grupy odbiorcw. Zdaje si mwi, za Le Guin
iGaimanem, e fantastyczne alegorie powinny
czyni nas dojrzalszymi isilniejszymi; e znaj-
dziemy wnich tylko tymczasowe schronienie.
Problem Quentina nie ley wjego mioci do
fantastyki lecz wodrzucaniu otaczajcego go
wiata ioczekiwaniu, e jego los uoy si jak
wpowieciach omagicznych krainach.
Mimo tych kontrowersji ksika docze-
kaa si dwch tomw kontynuacji, awstycz-
niu tego roku kana SyFy rozpocz emisj
serialu opartego na fabule pierwszej powie-
ci. Wzgldem papierowego pierwowzoru
wprowadzono kilka drobnych, ale istotnych
zmian: bohaterowie s starsi, za niezdiagno-
zowana depresja Quentina jest zarysowana
duo wyraniej. O ile ksik mona byo
zaklasyfikowa jako przeznaczon dla starszej
modziey, serial jest wyranie adresowany do
dorosego odbiorcy.
Zarwno Rowell, jak iGrossman podejmuj
take tematyk, ktr rzadko porusza si wfan-
tastycznych powieciach dla modziey: wpywu
tragicznych wydarze na psychik modych
bohaterw. Jest to tym bardziej znaczce, e
wpowieciach obojga autorw mier staje si
czym duo bardziej realnym i bliskim posta-
ciom wida to szczeglnie uGrossmana, ktry
nie epatuje przemoc, ale dziki tej oszczdno-
ci drastyczne sceny zyskuj potny emocjo-
nalny wydwik. Rowell czasem czyni kroki
wstron standardowej fantastyki, wktrej zabi-
janie przeciwnikw jest norm ikoniecznoci
(albo wrcz tematem niesmacznego artu), ale
jej bohaterowie odegnuj si od przemocy, jeli
tylko mog znale inne rozwizanie. Wida
te, e lata spdzone wrd magw zaowoco-
way rozwiniciem si uSimona objaww stresu
pourazowego. Autorka przyjmuje zdecydowan
postaw: mimo baniowoci wyzwa, jakie stay
przed jej bohaterem, poczucie zagroenia nie
bdzie czym, co jej mody mag atwo zsiebie
zrzuci. Pokazuje te, e w zaburzeniach psy-
chicznych nie ma nic piknego ani romantycz-
nego; e to schorzenia wtakim samym stopniu
prawdziwe, co choroby somatyczne. Jest to duy
krok naprzd w porwnaniu z Fangirl, gdzie
fobia spoeczna tytuowej bohaterki bya przed-
stawiona jako urocze dziwactwo, ktre raczej
zaskarbia jej znajomych ni utrudnia ycie.
Tego zdecydowania brako Grossmanowi, ktry
na kartach powieci nie zaadresowa zaburzenia
Quentina wprost; wnajlepszym razie czytelnik
jest wiadkiem sceny, wktrej jedna zbohaterek
zarzuca Quentinowi, e ten po prostu nie chce
by szczliwy. Dla niektrych odczytanie tej
sceny poprzez pryzmat objaww depresyjnych
bdzie oczywiste ale, niestety, innym atwo
bdzie zrzuci zachowanie protagonisty na karb
zblazowania tej dzisiejszej modziey irosz-
czeniowej postawy millenialsw.
Co zyskujemy dziki odarciu Hogwartu
z baniowoci i wprowadzeniu na jej miejsce
znacznie powaniejszych motyww? Zdaniem
niektrych nie do wiele, by publikowa
ksiki bdce wycznie polemik zRowling. On. Ale sposb, w jaki Harry zakorzeni si
Wrd fanw rodz si wtpliwoci, czy czy-
tanie Carry On iCzarodziejw bez znajomoci
Pottera ma wogle sens; czy wtym przypadku
mona mwi o samodzielnych ksikach.
Sycha gosy, e wspomniane przeze mnie
tytuy od fanowskiej fikcji rni wycznie
zmienianie nazw wasnych, by wydawcy mogli
spa bez obaw o naruszanie praw autorskich
Rowling. Czciowo si zgodz obie powie-
ci to metateksty, ktre dla odbiorcy nie zna-
jcego Harryego raczej nie bd ciekawe.
Czytelnicy tych utworw zapewne przystpi
do nich zokrelonymi oczekiwaniami iprze-
o na ksiki cz zaangaowania emocjo- zjaci Harry'ego nie powiedzieli jeszcze ostat-
nalnego, jakie wzbudzia w nich lektura serii
Rodzestwo Harryego Pottera
Rowling. Autorzy nie musieli zatem zadawa
sobie trudu budowania detali wiata i two-
rzenia dogbnych portretw bohaterw
wystarczyo naszkicowa to do wyranie, by
czytelnicy mogli poczy okrelone miejsca
ztymi opisanymi przez Rowling, awopisach
postaci wprowadzi drobne zmiany. Wistocie,
miejsca iprotagonici s do rozpoznawalni.
Ale czy to wada?
Rowell i Grossman nie s ani pierwsi, ani
jedyni. Ten sam argument mona skierowa
przeciwko niezliczonym klonom Tolkiena
iHerberta. Nie tak dawno Sapkowski wytyka
schematy fabularne wfantasy, mnogo histo-
rii o prostych ludziach z prowincji, ktrym
nagle wpada w rce magiczny przedmiot
wydaje mi si, e dopiero ostatnie dwadziecia
lat przynioso istotne i dynamiczne zmiany
w formule fantastyki. Spodziewam si, e
Hogwart podzieli losy rdziemia i Arrakis
istanie si atwo rozpoznawalnym schematem
dekoracji, ktre bd wykorzystywane nawet
wwczas, gdy do tekstu rdowego mao kto
bdzie ju siga. Do wyjtkowy jest nato-
miast may odstp czasowy, dzielcy wydania
Harryego Pottera i Czarodziejw czy Carry
wkulturze masowej iwiadomoci odbiorcw,
tumaczy t rych publikacj; wydaje mi si,
e niewielu znajdzie si czytelnikw, ktrym
zwroty takie jak 10 punktw dla Gryffindoru
czy Komnata Tajemnic zostaa otwarta nic
nie powiedz.
Cho Rowling zakoczya siedmioksig
o yciu Harryego w Hogwarcie, jej bohater
wci zdaje si dojrzewa zdawnymi czytelni-
kami. Nic otym nie wiadczy lepiej ni twrcza,
ale krytyczna dyskusja, odbywajca si midzy
fanami ipisarzami. Nie wyglda te, by miaa
si szybko zakoczy. Ani Rowling, ani entu-
niego sowa.
Karolina ukasik
81
 POPKULTURA
Przetwory zbajek
CZ DRUGA
Monika Katriona Doerre
S tudnia baniowych motyww nie ma
dna. Ju od jakiego czasu jest to mocno
eksploatowane rdo zarwno w filmie,
serialach, jak i literaturze. I tutaj poletko
dla twrcw sigajcych po baniowe dzie-
dzictwo okazuje si niezwykle rozbudo-
wane pomysom na przetwarzanie znanych
historii i przystosowywanie ich do obecnych
wymaga widzw iczytelnikw nie ma koca.
Najprostsze ekranizacje bani to tylko wierz-
choek gry lodowej obrazw, jakie koacz
si po gowach reyserw, scenarzystw czy
pisarzy. Jak wida, magia tego gatunku nadal
urzeka izachwyca.
Albert Einstein powiedzia: Jeli chcesz,
aby Twoje dzieci byy inteligentne czytaj im
bajki. Jeli chcesz, aby byy bardziej inteligentne
czytaj im wicej bajek. Trudno si nie zgodzi
ze sowami niemieckiego fizyka. Banie kszta-
tuj spojrzenie na kwestie dobra i za, otwie-
raj drzwi do nowych niezwykych wiatw,
pokazuj, jak wiele moe zdziaa jedna osoba.
Kto nie zna historii o Krlewnie niece,
Kopciuszku czy picej Krlewnie? Kada
znich zawiera wsobie uniwersalne przesania,
ktre okazuj si aktualne nawet dzi.
Nic wic dziwnego, e co rusz widzimy
zapowiedzi nowych ekranizacji bani. Wan
rol odegraa tu wytwrnia Walta Disneya,
ktra spor ilo fantastycznych opowieci
przeniosa na due ekrany. Zachwytom nad jej
bajkami nie byo koca pikne historie otrzy-
may pikn opraw, zarwno wizualn, jak
82 Monika Katriona Doerre
i dwikow. I to wanie od nich zaczniemy
podr po filmowym, serialowym oraz ksi-
kowym wiecie produkcji oraz ksiek, ktre
sigaj do baniowego dziedzictwa.
Dawno, dawno temu
bo w 1937 roku wytwrnia Walta Disneya
wyprodukowaa pierwszy penometraowy
film animowany, ktry w pniejszych latach
sta si jednym znajpopularniejszych obrazw
tej firmy. Cakiem spora liczba widzw uwaa,
e pierwsz bani, jak Disney przenis na
ekrany by Kopciuszek. Nic bardziej mylnego.
Ta ba zostaa zekranizowana dopiero w1950
roku, wczeniej studio signo po histori
Pinokia oraz Krlewny nieki. To wanie
przygody tej ksiniczki jako pierwsze zostay
przerobione na penometraowy film animo-
wany, ajej historia wzruszya niejedno serce.
Pniej byo jeszcze barwniej, jeszcze
wicej ijeszcze piknej. Kada popularniejsza
ksiniczka staa si gwiazd wasnego ani-
mowanego show. Kopciuszek, Aurora, Ariel
Mona by tak wymienia. Czemu obrazy
sygnowane logo Disneya osigny tak wielki
sukces? Powodw byo kilka. Dwa zostay ju
wspomniane wyej: wytwrni udao si stwo-
rzy mae animowane cuda, ktre okazay si
uczt zarwno dla oka, jak i ucha. Poruszay
prawdziwe problemy, mimo e wszystko byo
przykryte koderk fantastyki; dobro zawsze
triumfowao nad zem, a pozytywne postaci
otrzymyway zasuone szczliwe zakocze-
nie. Dziki temu bajki Disneya po dzi dzie s
uwaane za jedne znajpikniejszych historii.
Mijaj lata
amoda na siganie po banie wcelu przenie-
sienia ich na ekrany nie mija. Kolejni twrcy
prbuj na nowo przedstawi znane z papie-
rowych kart historie. Wcigu kilkudziesiciu
ostatnich lat powstao sporo wersji opowieci
o Czerwonym Kapturku, Jasiu i Magosi czy
Krlowej niegu. I o ile te ekranizacje, kla-
syczne iwierne oryginalnym historiom, nadal
wzruszaj ibudz wwidzu pozytywne emocje,
otyle nie kademu wystarcza delektowanie si
znanym.
Producenci postanowili pj o krok
dalej wkocu potrzeba matk wynalazkw.
Kurczowe trzymanie si tego, co znane, iser-
wowanie odbiorcom kolejnych podobnych do
siebie wizji moe si wkocu znudzi. Czy nie
lepiej wzi iprzerobi dan ba, tak by widz
Wszystko, byle produkcja spodobaa si
widzowi, przypomniaa mu modziecze lata
fascynacji baniami i, nie ukrywajmy, zaro-
bia na siebie. Wariacjom na temat przygd
znanych zbajek postaci nie ma koca. Poniej
kilka przykadw udanych (i tych mniej)
pomysw na to, jak ze znanej bani wykrze-
sa co nowego i, przynajmniej w zaoeniu
twrcw, oryginalnego.
Jak zmieni histori bohaterki w czer-
wieni, ktra niesie przez las koszyk peen
smakoykw swojej chorej babci? Mona cho-
ciaby pobawi si klimatem, wilkiem idoda
Kapturkowi wicej lat. Do tego uwypukli
element strachu i dooy sporo efektw spe-
cjalnych. Itakim oto prostym sposobem otrzy-
mamy horror. Dziewczyna wczerwonej pelery-
nie pokazuje odmienne ni wbani spojrzenie
na posta Czerwonego Kapturka iwilka, ktry
tym razem okazuje si wilkoakiem . czy
wsobie elementy horroru iromansu, do tego
twrcy stworzyli niesamowity klimat grozy

Rys. Katarzyna Pierg

mg si cieszy zwkraczania do nie do koca
znanego wiata? Sign po klasyczne postaci,
stworzy dla nich now histori, ktra bdzie
krya wok tej znanej ze starych opowieci,
jednak dooy sporo nowych smaczkw, aby
doda caoci powiewu wieoci i nowego
kolorytu? Albo pj jeszcze dalej przedsta-
wi dalszy cig historii lub pokaza widzom,
co byo przed wydarzeniami zdanej bani? Ile
gw, tyle pomysw. Itak od kilku lat filmowy
wiatek przeciga si w serwowaniu nam,
zwykym zjadaczom chleba, nowych wizji
znanych opowieci. A tych powstao cakiem
sporo.

Lustereczko, powiedz
przecie
ktra wizja jest najlepsz na wiecie. Atych
co roku otrzymujemy cakiem pokan dawk.

Przetwory zbajek 83
 i osaczenia oraz pokazali maomiasteczkow
mentalno ludzi, kiedy wok nich zaczy-
naj dzia si ze rzeczy. Ioile filmowi mona
zarzuci brak logiki i zbytni mdo (sporo
wtkw da si przewidzie, gwna boha-
terka jako jedyna jest w stanie zbawi swoj
wiosk ode zego, do tego ten jake banalny
wtek miosny), o tyle produkcja w bardzo
ciekawy sposb bawi si histori Czerwonego
Kapturka.
A gdyby tak zaku Kapturka w kajdany?
Ibabci te? Iwilka? Ipobawi si wprowa-
dzenie ledztwa wrodku lasu? Kapturek jako
podejrzana inie tak niewinna jak mogoby si
wydawa osbka? Na kolejn zabaw ze znan
bani zdecydowali si twrcy bajki Czerwony
Kapturek Prawdziwa historia, tym razem
idc nie wkierunku horroru, ale komedii kry-
minalnej. Czworo podejrzanych, bo oprcz
Kapturka, babci i wilka pojawia si jeszcze
drwal. Ikady zprotagonistw musi wyjani,
co tak naprawd si stao. Odwrcenie rl,
jakie znamy zbani, to tylko jeden zzabiegw
zastosowanych wtej interpretacji.
Co si stanie, kiedy na warsztat zosta-
nie wzita ba o Krlewnie niece? Moe
powsta mroczny iklimatyczny film, wktrym
ksiniczka nie jest ju taka delikatna. Potrafi
zatroszczy si osam siebie iniele powywi-
ja mieczem. Nie brakuje jej walecznoci ani
buty, niestety, o ile film nie jest bardzo zy,
otyle aktorka wcielajca si wgwn rol ju
tak. Wobrazie Krlewna nieka iowca wiele
si dzieje. Sporo zapierajcych dech w pier-
siach scen, dodanie postaciom charakteru.
Film spodoba si, o czym moe wiadczy
fakt, e jeszcze wtym roku wejdzie na ekrany
jego kolejna cz. Tym razem jednak nie
pojawi si wnim nieka, tylko sam owca i
Krlowa Lodu.
Porzumy na chwil realia, w ktrych
postacie rodz si, by wada mieczami albo
wyprawia bale. Joe Nussbaum w zupenie
84 Monika Katriona Doerre
inny sposb siga do baniowej klasyki. Bawi
si kawakiem historii, uwspczenia j
i zamiast krasnoludkw i ksiniczki, widz
dostaje zgraj studentw. I to nie byle jakich
uczniakw, tylko takich, ktrym nie za bardzo
wiedzie si w szkolnym wiatku. Ich godzien
zapomnienia los odmieni przybycie do ich
domku Sydney White. Do tego warto doda,
e feralnych studentw mamy sidemk, czyli
tylu, ile krasnoludkw wbani oniece.
Jak wiadomo, Kopciuszek na balu zgubi
szklany pantofelek. Ksi, by odnale
wybrank swojego serca, odwiedzi kady
dom w swoim krlestwie, by kada poddana
moga przymierzy zgub. Ta, na ktr pan-
tofelek pasowa, czyli wanie Kopciuszek,
zostaa jego on. Pomimy na chwil szklany
bucik, wielkie krlestwo i zostawmy bal.
Ale nie taki baniowy, z mnstwem pik-
nych sukien i przepychu, tylko co z mniej-
sz pomp. I nie w zamku a szkole. Tak, oto
kolejna uwspczeniona wersja bani. Gwna
bohaterka Cinderella Story nie wybiera wpraw-
dzie grochu, ale musi obsugiwa klientw
wknajpce jej macochy. Ana balu gubi telefon
komrkowy miast szklanego pantofelka. Jak
wida, twrcy wprowadzili sporo zmian do tej
klasycznej historii.
Zatrzymajmy si na chwil przy Kopciuszku
z2015 roku. Tutaj pojawia si najmniej twr-
czych wizji. Tym razem postawiono na prawie
dokadne odwzorowanie oryginau. Prawie,
bo dodano sceny, o ktrych nie przeczytamy
w ksikach. I trzeba przyzna, e wyszo
bardzo dobrze zarwno sama fabua wciga,
jak i warstwa wizualna obrazu oczarowuje
odbiorc. Wwikszoci jest to historia spjna
z opowieci znan nam z bani, mam na
myli t ugrzecznion wersj bez obcinania
stp i palcw u ng, skierowan do modego
odbiorcy, gdzie moda bohaterka najpierw traci
ukochan matk, apniej ojca. Macocha (tak,
papcio zdy si ponownie oeni) ijej dwie
crki obejmuj rzdy nad caym majtkiem,
a biedna sierotka zostaje jedn ze sucych.
W filmie nie mogo take zabrakn dobrej
wrki, ktra pomaga protagonistce dosta si
na bal, oraz ksicia, obiektu westchnie boha-
terki. Cho nie, stop, krlewicz, wprzeciwie-
stwie do wersji znanej nam zbani, nie okazuje
si tylko przystojnym dodatkiem do fabuy,
ktrego zadaniem jest odnale szklany pan-
tofelek i zapewni Kopciuszkowi szczliwe
zakoczenie. W filmie widz dowiaduje si
onim czego wicej. Zreszt nie tylko okr-
lewiczu, wikszo historii i motyww post-
powania postaci zostaje rozbudowana, dziki
czemu odbiorca moe dostrzec drugie dno
kryjce si za wikszoci podejmowanych
przez charaktery wyborw.
Co ciekawego mona stworzy z Piknej
ibestii? Znowu przenie histori do bardziej
wspczesnych czasw, ale nie zapomnie
o kltwie, ktr moe zdj tylko zakochana
wbestii dziewczyna. Rola przekltego przypa-
da tym razem nie ksiciu, agwiedzie filmo-
wej. Kyle ma wszystko, czego tylko dusza moe
zapragn pienidze, saw i urod, ktr wersji, inne natomiast zoryginaw, wiecie, jak
wykorzystuje, kiedy tylko moe. Do czasu,
kiedy narcystyczna iarogancka posta zostaje
przeklta. Reszt ju znacie musi znale
osob, ktra pokocha go za jego charakter, nie
urod. Beastly, mimo ciekawego konceptu, jest
jednak peen niedorzecznoci ibanaw, przez
co sam film okazuje si do ciki wodbiorze.
Zastanawialicie si moe kiedy, co si
stao z najbardziej znan baniow dwjk
rodzestwa, ktre miao do nieprzyjemne
spotkanie z pewn czarownic mieszkajc
wdomku zbudowanym zakoci? Jeeli jestecie
ciekawi dalszej historii Jasia iMagosi moecie
sign po produkcj Tommyego Wirkola
Hansel i Gretel: owcy czarownic. Jak mona
ju wykoncypowa z samego tytuu obrazu,
gwni bohaterowie, po traumatycznych przej-
ciach z dziecistwa, zajli si tropieniem
Przetwory zbajek
iunieszkodliwianiem wiedm. Mnstwo scen
walki, zupenie inne spojrzenie na dorosych
ju bohaterw bani ido tego mroczny klimat
robi swoje. Wprawdzie tym razem nie mamy
do czynienia znow interpretacj, tylko zkon-
tynuacj historii, niemniej mamy tutaj sporo
odniesie do klasycznej opowieci.
Oczywicie mona pj w jeszcze innym
kierunku i w jednym filmie zebra kilka
baniowych postaci. eby nie byo za nudno,
naley doda do tego spor liczb piosenek
iwten oto sposb otrzymamy Tajemnice lasu,
produkcj, w ktrej w jednym miejscu spo-
tkamy Czerwonego Kapturka, Kopciuszka,
Roszpunk i wiele innych bajkowych postaci.
Niestety bardzo czsto okazuje si, e co za
duo, to niezdrowo. A najlepsz scen caego
filmu jest ta, wktrej dwch ksit pojedyn-
kuje si na piew igupie miny.
Oczywicie to tylko kropla w morzu
nowych interpretacji bani, znalazoby si
jeszcze wicej filmw, ktre w taki czy inny
sposb sigaj po motywy klasycznych opo-
wieci. Niektre czerpi zich ugrzecznionych
obcinanie palcw czy stp wKopciuszku.
Ajak to wszystko wyglda wwiecie seriali,
gdzie twrcy maj do dyspozycji o wiele
wicej czasu antenowego? Jeeli produkcja si
spodoba, moe zyska nawet kilka sezonw,
kady po dwadziecia kilka odcinkw. Jak
wtelewizyjnym wiatku radz sobie zzabaw
baniowymi motywami? Trzeba przyzna, e
cakiem niele inie brakuje im pomysw na
kolejne ulepszenia.
Hej ho, hej ho
czyli dugi ywot seriali. Aten, jak wiadomo,
zaley od ogldalnoci. A ta z kolei zaley
od tego, czy pomys na produkcj spodoba
si widzom. I tutaj, w przypadku zabawy
baniami, pojawia si problem: co zrobi, eby
85
 stworzy co ciekawego, znanego, ale nie do
koca, wkocu liczy si kady element zasko-
czenia. Twrcy telewizyjnych produkcji nie
maj sobie rwnych, wkocu musz przez kil-
kadziesit odcinkw zabawia widza nowymi
i oryginalnymi pomysami. Jak wykorzystano
wtym celu znane zbani motywy?
Stacja The CW postanowia sign po
Pikn ibesti, jednak akcj historii przenie
do XXI wieku. Gwna bohaterka serialu nie
ma wprawdzie na imi Bella, a miast ksicia
odbiorca poznaje byego lekarza i onierza,
ktry nie zosta przeklty, tylko poddany woj-
skowemu eksperymentowi. Celem zabiegu
miao by ulepszenie onierzy danie
im wikszej siy, szybkoci, efektywnoci.
Iwszystko zapewne byoby dobrze, gdyby nie
efekt uboczny serum, jakie wstrzyknito gw-
nemu bohaterowie serialu. Po pierwsze pro-
tagonista zmienia si wzdeformowan istot,
po drugie nie panuje nad swoim gniewem.
Imoe ijego moce s takie, jak powinny, ale
podczas przemiany traci swoje czowiecze-
stwo: zarwno fizycznie, jak ipsychicznie.
Agwna bohaterka? Nie ma za wiele wspl-
nego zbaniow Bell, moe poza tym, e te
pokochaa besti. Pracuje w policji i zamiast
czyta ksiki, ciga przestpcw. Jak wida,
produkcja telewizyjna nie ma za duo wspl-
nego ze znan bani, jednak pojawia si naj-
waniejszy element, czyli zamiana wpotwora,
oraz sporo etycznych nawiza, jak choby to,
e nie zawsze liczy si wygld drugiej osoby.
Na zupenie inny pomys wpadli twrcy
kolejnej produkcji telewizyjnej, ktra czerpie
inspiracje ztej bani. Jej akcj take osadzono
we wspczesnych czasach. Bohater take
pracuje jako policjant, ale tym razem nie
zakochuje si wbestii, aprzynajmniej nie na
pocztku, bo pniej bdziemy mieli do czy-
nienia z podobnym motywem. Nick dowia-
duje si, e pynie w nim wyjtkowa krew
krew owcw wszelkiej maci potworw,
86 Monika Katriona Doerre
stworw iinnych okropiestw. Jest Grimmem,
sieje postrach ibroni niewinnych. Aprzynaj-
mniej tak byo kiedy, bo Nick nie ma zamiaru,
jak jego przodkowie, zabija kadego stwora,
jakiego spotka na swej drodze. Nie, bohater
zaprzyjani si z niektrymi z nich, innym
postara si pomc, a dopiero elementy, ktre
stanowi prawdziwe zagroenie, postawi przed
sdem. Takim dla czowieka, bo baniowe
stwory przybieraj ludzkie postacie. I trudno
ich odrni od zwykych zjadaczy chleba,
tylko Grimm i inne Wesen, czyli wanie
wspomniane baniowe stwory, mog odr-
ni czowieka od potwora. Twrcy tego serialu
dark fantasy postanowili wykorzysta wsze-
lakie monstra, jakie pojawiy si w baniach,
iwrzuci je do wspczesnego nam Portland.
Atrzeba przyzna, e jest wczym wybiera.
Ostatni z wzitych pod lup seriali to
produkt stacji ABC, czyli Dawno, dawno temu.
Ta produkcja najpeniej czerpie zbaniowego
worka motyww, historii i postaci. Bo kog
tu my nie mamy? Jest Czerwony Kapturek,
cho troch starszy ni ten z bajki, Krlewna
nieka, Za Krlowa czy Rumplestiltskin.
Widz ledzi perypetie zarwno tych zych,
jak idobrych postaci. Awszystko zaczyna si
od kltwy. Regina pragnie pozby si raz
na zawsze nieki ijej kompanii, czyli ksicia,
krasnoludkw i innych baniowych znajo-
mych, dlatego tworzy bardzo potne zaklcie,
ktre wymazuje wszystkim pami, oczywi-
cie poza twrczyni inkantacji, oraz przenosi
ich do maego miasteczka pooonego gdzie
wAmeryce zXXI wieku.
Co sezon poznajemy nie tylko nowe posta-
cie, ale take miejsca. Mamy Zaczarowany
Las, Nibylandi, Krain Oz, Camelot, awnaj-
nowszym sezonie odwiedzilimy podziemia
Hadesu. Jak wida, pomysowo twrcw nie
ma granic garciami czerpi nie tylko zbajek,
ale take legend czy filmw animowanych. Na
przykad wczeniejszy sezon by powicony
Elzie zKrainy lodu.
Tym, co urzeka wDawno, dawno temu jest
wanie wyobrania reyserw iscenarzystw.
Tutaj kada zpostaci dostaje swoje pi minut.
Ito, e jaki bohater by zy wbani, wcale nie
oznacza, e wserialu nie jest wstanie zmieni
swojego niecnego postpowania.
Jak wida, filmy iseriale sigaj po baniowe
elementy, w mniej lub bardziej wyszukany
sposb. A jak sprawa czerpania inspiracji
zklasyki przedstawia si wliteraturze tej nam
wspczesnej? W ksikach take pojawia si
sporo odwoa, zapoycze czy nawet nowych
interpretacji bani. Iniektre znich naprawd
robi wraenie na czytelnikach.
Bym ci lepiej
czytaa. Tak naprawd, jeli chodzi omotywy
baniowe w ksikach, wikszo pozycji
fantasy, ale nie tylko, czerpie z tego rdeka
ito garciami. Ile to nie pojawio si powieci
o ksiniczkach i ksitach, krasnoludkach,
syrenkach czy innych postaciach, ktre spoty-
kamy wbaniach. Asam motyw walki dobra
ze zem? Wymienienie kadej pozycji, ktra,
wmniejszym bd wikszym stopniu, czerpie
zkanonu bani byoby niemoliwe.
Niedawno wksigarniach pojawia si try-
logia Soman Chainani Akademia Dobra iZa.
Mamy tam szkoy, ktre ksztac przyszych
bajkowych bohaterw, ale take ich wrogw.
Natomiast w serii Jennifer Donnelly Wielki
bkit gwnymi bohaterkami powieci s
syreny, wida tutaj ewidentne odwoanie do
historii Ariel.
A Alicja w Krainie Zombie? Nie trzeba
by wielkim mylicielem, by domyli si,
do jakiej bajki nawizuje ten cykl. Z kolei
w Kltwie tygrysa Colleen Houck pojawia si
motyw kltwy, ktra ciy nad bohaterami.
Przez ni zamieniaj si oni wbestie, moe nie
takie jak ksi z Piknej i Bestii, ale rwnie
Przetwory zbajek
niebezpieczne. W kwietniu swoj polsk pre-
mier bdzie miaa natomiast nowa powie
Sarah J. Maas, ktra zagranic zebraa bardzo
dobre opinie. Jest to nowa wariacja na temat
wspomnianej wyej Piknej i Bestii ksika
bdzie nosia tytu Dwr cierni i r. Ju
w tytule mamy pewne nawizanie do znanej
bani ra to najwaniejszy symbol histo-
rii. Gwna bohaterka powieci, Feyre, musi
odpokutowa za swj czyn albo zamieszka
w paacu gronej bestii, albo zginie. Ju sam
motyw przebywania jako wizie u potwora
przywodzi nam na myl dzieje Belli.
Take ksika Baniowy morderca wykorzy-
stuje sporo bajkowych elementw. Zabjstwa
inspirowane baniami braci Grimm? Czemu
nie kada nowa wersja klasykw mile
widziana, o ile zostanie dobrze i sensownie
skonstruowana, a fabua nie okae si dziu-
rawa niczym szwajcarski ser.
Marissa Meyer take postanowia doda
swoje trzy grosze do nowych interpretacji
klasyki. I tak powstaa seria Saga ksiycowa.
Kogo my tutaj nie znajdziemy: mamy cyborga
o imieniu Cinder, w ktrym zakochuje si
ksi, pragnc odnale swoj zaginion
babci Scarlet czy uwizion wsatelicie Cress.
Oczywicie losy tych bohaterek, ikilku innych,
cz isplataj si ze sob. Trzeba przyzna, e
Meyer miaa bardzo oryginalny pomys na te
historie.
Melissa de La Cruz, na zlecenie Disneya,
napisaa ksik Wyspa Potpionych, ktra
stanowi wstp do filmu znanej wytwrni
Nastpcw. A o czym opowiadaj powie
i film? O dzieciach znanych z bajek i bani
zych. Crka Diaboliny i potomkini Zej
Krlowej, syn Cruelli de Mon albo dziecko
Jafara? Co ciekawego moe wykombinowa
ta czwrka? Cakiem sporo. Melissa stworzya
niesamowite postacie, ale wksice nie zabra-
ko rwnie tych znanych zbani, czyli rodzi-
cw protagonistw.
87
 Przedstawione powyej pozycje to ledwie
zarys pomysw dotyczcych nowych wizji
baniowych historii, jakie zostay przelane
na papier. Jak ju zostao wspomniane wyej,
sporo ksiek siga po te motywy, gdy s uni-
wersalne iatwo rozpoznawalne.
Iyli dugo
iszczliwie
Pomysom na zabaw baniowymi motywami
nie ma koca. Nic nie sugeruje, e ten gatunek
odejdzie wnajbliszej przyszoci wzapomnie-
nie. Co wicej, powstaj nowe filmy, autorzy
pisz nowe ksiki, ktre bawi si bajkowymi
88 Monika Katriona Doerre
motywami, i nie chodzi tutaj tylko o te naj-
bardziej oczywiste obrazy, gdzie bardzo atwo
odnale nawizania do klasyki.
Zagadnienie reinterpretacji bani i two-
rzenia znich nowych przetworw jest bardzo
szerokie. Jeden artyku (ani nawet dwa) nie jest
wstanie wyczerpa tematu. Gry, filmy, seriale,
ksiki, komiksy tutaj najpeniej wida t
mod na siganie po stare dobre bajki iodtwa-
rzanie ich na nowo albo zmienianie iwprowa-
dzanie swoich ulepsze. Banie to nie tylko
rdo inspiracji, ale take drogowskaz, ktry
wskazuje twrcom, wjakim kierunku powinni
poda.
Monika Katriona Doerre

Uniwersum Warhammera 40000
Krzysztof Jaxa Rudek
Wczterdziestym
millenium istnieje tylko
wojna
Gdy dwadziecia dziewi lat temu Games
Workshop wydawa gr Warhammer 40,000:
Rogue Trader, nikt chyba nie spodziewa si,
e stanie si ona jedn z najwikszych marek
science fiction na wiecie (niektrzy uwaaj j
nawet za trzeci si po Gwiezdnych wojnach
iStar Treku). Danie gwne wjadospisie uni-
wersum Warhammera 40000 to oczywicie
gra bitewna. To ona jest si napdow rozwoju
wiata i to ona jako jedyna pozwala poczu
skal uniwersum. Jednak poza ni franczyza
obejmuje te liczne ksiki, gry fabularne,
planszowe, karciane i komputerowe, a nawet
film (cho o nim, ze wzgldu na jego nike
walory artystyczne, wspomina si rzadko).
Z powodu rozlegoci tematu postanowiem
podzieli tekst na czci, ktre publikowane
bd w kolejnych numerach. W pierwszym
artykule zajm si grami fabularnymi. Ale naj-
pierw kilka sw wprowadzenia.
Ludzie musz gin, aby
ludzko przetrwaa
Mamy czterdzieste pierwsze millenium. Od
ponad dziesiciu tysicy lat ludzko zjedno-
czona jako gargantuiczne Imperium Czowieka
stara si przetrwa ataki obcych ras (zwanych
xeno) i demonicznych istot przybywajcych
Uniwersum Warhammera 40000
RPG
z Osnowy (rwnolegego wymiaru, przez
ktry podruj okrty kosmiczne). Wszystko
jest wic tutaj podporzdkowane przemysowi
zbrojeniowemu, rekrutacji i propagandzie.
ycie ludzkie nie ma adnej wartoci. Liczy si
jedno przetrwanie Imperium.
Historia Imperium Czowieka zaczyna
si przed dziesicioma milleniami, gdy na
podzielonej wewntrznymi wojnami planecie
Terra (czyli na Ziemi) pojawia si Imperator.
Nie ma imienia albo zostaje ono szybko zapo-
mniane, ma jednak za sob armi genetycz-
nie ulepszonych wojownikw, ktrzy kiedy
stan si Kosmicznymi Marines. Bardzo
szybko jednoczy Ziemi i reszt Ukadu
Sonecznego i wyrusza w gwiazdy, by zjed-
noczy ca ludzko. Do pomocy tworzy
sobie dwudziestu synw prymarchw.
Maj oni by generaami na czele jego armii.
Przez ponad dwa wieki trwa Wielka Krucjata,
a w kocu po zwycistwie nad orkami na
Ullanorze Imperator decyduje si na powrt
na Terr, a dowodzenie oddaje swemu uko-
chanemu synowi Horusowi, ktrego mianuje
Marszakiem (bd Mistrzem, w zalenoci
od tumaczenia) Wojny. Horus daje si jednak
zwie podszeptom Mrocznych Potg i miast
nie dalej wiato Imperium, zdradza swego
ojca i wraz z omioma spord swoich braci
rozpoczyna bunt: trwajc siedem lat Herezj
Horusa. Ostatecznie dochodzi do bitwy
oTerr, awjej trakcie do pojedynku pomi-
dzy Imperatorem aHorusem. Wjego wyniku
upady prymarcha zostaje pokonany iumiera,
89
 lecz starcza mu si, by jeszcze miertelnie rani
swego ojca. Umierajcy Imperator zostaje
posadzony na majcym utrzyma go przy
yciu przez wieczno Zotym Tronie. Od
tamtej pory Imperium trwa i, mimo e jest
targane licznymi zewntrznymi i wewntrz-
nymi konfliktami, jest ostatni nadziej ludz-
koci na przetrwanie.
Wadza i odpowiedzialno za ludzko
wteorii spoczywa na barkach Imperatora. Ten
jednak jest niemym winiem swego Zotego
Tronu. Tego, e wci yje, dowodzi tylko
istnienie Astronomicanu, mistycznej latarni,
bdcej gwnym punktem astrogacyjnym dla
wszystkich ludzkich okrtw.
Jako e, si rzeczy, Imperator sam rzdzi
nie moe, w jego imieniu wadz sprawuj
Wysocy Lordowie Terry, czyli wgruncie rzeczy
przedstawiciele najwaniejszych wpywowych
grup w Imperium poczonych w Adeptus
Terra, imperialny odpowiednik ameryka-
skich sub federalnych. W skad organizacji
wchodz midzy innymi Adeptus Astartes
(czyli legendarni Kosmiczni Marines, dwu-
ipmetrowi, zamknici w zbrojach, zmody-
fikowani genetycznie komandosi), Adeptus
Mechanicus (na wp robotyczni kapani
maszyn, kontrolujcy ca imperialn
technologi), Adeptus Administratum
(wszechwadni biurokraci), Adeptus
Ministorum (kapani Imperialnego
Kultu, uznajcego Imperatora za boga,
bdcy jednoczenie mistrzami pro-
pagandy), Adeptus Arbites (panga-
laktyczne siy policyjne, ktrych
przedstawiciele s sdziami
ikatami wjednym), Adeptus
Astra Telepatica (potni
i niebezpieczni psyke-
rzy i telepaci, siga-
jcy swoimi mocami
a do paszczyzny
demonw) oraz Flota i Gwardia
90 Krzysztof Jaxa Rudek
Imperialna (onierze imarynarze, na barkach
ktrych spoczywa przetrwanie Imperium.
Armia przypomina organizacj wojska sowiec-
kie doby drugiej wojny wiatowej, a flota t
zokresu napoleoskiego).
W Imperium Ludzkoci wszystko jest
olbrzymie. Wysocy Lordowie Terry wadaj
wedug niektrych rde ponad milio-
nem zamieszkaych ukadw gwiezdnych.
Najmniejsze okrty mogce podrowa przez
Osnow pomidzy gwiazdami maj kilometr
dugoci, dziesi tysicy ludzi zaogi iwygl-
daj jak latajce katedry, a architektura miast
jest niespenionym snem Albrechta Speera.
Bitwy kosmiczne obracaj w perzyn cae
ukady gwiezdne, a w tych ldowych bior
udzia dziesitki milionw onierzy. Mimo
swojego rozmiaru Imperium jest kolosem
na glinianych nogach. Wewntrzne walki
o wadz, potwornie ograniczony dostp
do zaawansowanych technologii, problemy
z komunikacj i nieprzewidywalno lotw
midzygwiezdnych sprawiaj, e toczy je
rozkad. Zkadym kolejnym wiekiem kontro-
lowany zTerry obszar kurczy si,
niszczony dziesitkami krwa-
wych wojen wywoywanych
midzy innymi przez okrut-
nych Mrocznych Eldarw,
bestialskie Orki ibdcych per-
sonifikacj godu Tyranidw.
Najwikszym zagroeniem
s jednak ukrywajce si
w odmtach Osnowy
Mroczne Potgi czterech
Bogw Chaosu oraz ich
ludzkie, nieludzkie i demo-
niczne sugi. Od czasw
Herezji Horusa Chaos
podkopuje fundamenty
Imperium i nie pozwala
mu stan na nogi.
Wprzeciwiestwie do
Gwiezdnych wojen iStar Treka uniwersum W chwili obecnej pod mark Warhammera
Warhammera 40000 to ksenofobiczno-tota- 40000 wydanych jest pi papierowych gier
litarna dystopia wymieszana zgrotesk ihor- fabularnych (wtym jedna wdwch edycjach).
rorem. To wiat, wktrym nie ma nadziei na Kada z nich skupia si na innym kawaku
lepsze jutro, jest tylko nadzieja na przetrwa- uniwersum i mimo podobnej na pierwszy
nie. W porwnaniu do tego, z czym mierzy rzut oka mechaniki, kada z nich opowiada
si musz Kosmiczni Marines i Gwardia oczym innym.
Imperialna, Imperium Palpatineato niegroni Dark Heresy
pacyfici, aBorg zabawki zzestaww Happy Pierwsza z serii gier. Grajc w ni, wcielamy
Meal. si wAkolitw Inkwizycji, czyli agentw tajnej
policji Imperium, ktrej celem jest zapew-
Niewinno nie dowodzi nienie ludzkoci przetrwania i utrzymanie
niczego jej w caoci. Inkwizycja ma niewyobraaln
wadz i nawet Wysocy Lordowie Terry, czyli
Uniwersum czterdziestki od samego de facto przywdcy Imperium, musz si
pocztku swego istnienia sprzyjao grom fabu- zni liczy. Akolici za to sudzy ipodwadni
larnym. Wydany w1987 r. Warhammer 40,000: Inkwizytorw. Ich zadaniem jest zaatwia-
Rogue Trader by gr zawierajc elementy nie spraw zbyt bahych, by kopota peno-
RPG iposta mistrza gry. Jednak ju od drugiej prawnych posiadaczy inkwizycyjnej rozety.
edycji zmiany fabularyzujce zostay wyco- Rekrutuj si oni zasadniczo z wszystkich
fane iWarhammer sta si penoprawn gr planet iwarstw spoecznych, jednak gros znich
bitewn. Drug gr z uniwersum zawierajc to czonkowie tak zwanych Adeptus Terra.
elementy RPG by wydany w2001 r. Inquisitor Inkwizycja dzieli si na trzy wielkie kapi-
narracyjna gra taktyczna, wktrej kierowali- tuy (i kilkanacie pomniejszych) zajmujce
my oddziaem skadajcym si zInkwizytora si konkretnymi rodzajami zagroe dla
i jego sojusznikw i stawalimy naprzeciwko Imperium. Mamy wic Ordo Hereticus tpice
caej plejady klasycznych wrogw Imperium. heretykw, dysydentw imalkontentw, Ordo
Na pierwszy system fabularny zprawdziwego Xenos, ktrego czonkowie zwalczaj obcych
zdarzenia musielimy czeka a do 2008 r. i ich ludzkich kultystw, oraz Ordo Malleus
roku. Po ponad dwudziestu latach od premiery walczce zdemonami iinnymi bytami wywo-
pierwszej gry, Black Industries, wydawca dru- dzcymi si zOsnowy.
giego motka da nam pierwsz edycj Dark Mimo i pozor-
Heresy. Nakad znikn momentalnie. Nim nie gra powinna
jednak pojawi si dodruk, prawa do fabular- skupia si na
nych odson obu wojennych motw przejo ledz-
Fantasy Flight Games. Amerykaski potentat
nie zasypia gruszek w popiele, szybko wyda
reedycj Dark Heresy i rozpocz prace nad
dodatkami oraz nad kolejnymi grami. Potem twach, to ze
byo ju z grki. W 2009 r. pojawi si Rouge wzgldu na to,
Trader, w2010 r. Deathwatch, w2011 r. Black e Inkwizycja
Crusade, w2012 r. Only War, aw2014 r. druga macza swoje
edycja Dark Heresy. palce prawie we

Uniwersum Warhammera 40000 91

 wszystkim, Dark Heresy jest najbardziej uni-
wersalne ze wszystkich RPG tego uniwersum
(cho w pewnych specyficznych zastosowa-
niach wymaga wykorzystania zasad zpozosta-
ych podrcznikw gwnych).
Warto rwnie zauway, e Dark Heresy to
jedyna spord gier fabularnych zuniwersum,
ktra doczekaa si polskiego wydania od
koca listopada 2015 r. na naszych pkach
dostpna jest jej druga edycja.
Rogue Trader
W grze tej gracze wcielaj si w oficerw na
pokadzie jednostki kosmicznej nalecej do
Wolnego Kupca, czyli waciciela wasnego
okrtu nagrodzonego przez Imperatora (czyli
de facto Wysokich Lordw Terry) Listem
Handlowym. Dokument ten pozwala mu na
swobodne podrowanie i handel nie tylko
w obrbie Imperium, ale take poza jego
granicami. Ba! Pozwala rwnie na kontakt
z innymi rasami i dziaanie jako ambasador
Zotego Tronu. Zazwyczaj druyna skada si
z Wolnego Kupca i garstki jego najwyszych
oficerw, ktrzy dostaj w posiadanie wasny
statek mogcy podrowa przez Osnow.
Gra ma o wiele lejszy charakter od Dark
Heresy iskupia si na eksploracji, handlu oraz
dyplomacji. System zawiera kompleksowe
zasady tworzenia i rozbudowy statkw, bitew
kosmicznych, podry midzygwiezdnych (te,
gwoli ciekawostki, nie s takie proste le skal-
kulowany skok wyrzuci nas p galaktyki dalej
albo sto lat wczeniej) i eksploracji nowych
ukadw sonecznych. Dodatkowo, jako
jedyny ze wszystkich systemw czter-
dziestki, pozwala na wcielanie si w rasy
inne ni ludzie.
Deathwatch
W tej grze wcielamy si w najbardziej iko-
niczne postacie uniwersum Warhammera
40000, czyli wKosmicznych Marines olbrzy-
mich, podrasowanych genetycznie wojow-
nikw w wielkich pancerzach, uzbrojonych
92 Krzysztof Jaxa Rudek
w bro mogc sw si bez trudu powala
budynki. Wicej, nie wcielamy si wzwykych
Kosmicznych Marines, ale w elit elit wysan
przez swoje zakony na sub do Stray mierci
oddziau wspierajcego Inkwizycj z Ordo
Xenos wwalce zobcymi.
Ze wszystkich gier zuniwersum, Deathwatch
jest gr najmniej uniwersaln. Rozgrywka
ma charakter militarno-taktyczny. Oddzia
(druyna) otrzymuje zadanie i cel przygody
stanowi jego wykonanie. Nie ma tu zazwyczaj
miejsca na ledztwa, dylematy moralne czy roz-
budowane odgrywanie postaci. Oddzia desan-
towany jest wbezporednim pobliu wroga iod
razu rozpoczyna si zabawa.
Black Crusade
Czwarty ztytuw to prba zobaczenia uniwer-
sum od strony tych zych. Gracze wcielaj si
w sucych Czterem Potgom heretykw lub
Kosmicznych Marines Chaosu. Bohaterowie
zostaj poczeni wgrup zwan koteri, ktrej
czonkowie mimo czsto sprzecznych intere-
sw decyduj si dziaa razem. Zazwyczaj po
to, by poradzi sobie ze wsplnym zagroe-
niem lub osign wsplny cel, a czasem po
prostu by razem szerzy zniszczenie i chaos.
Celem wikszoci postaci, oprcz zwyczajowej
potgi iwadzy czy po prostu przeycia, jest te
descendencja (bd ascendencja, w zalenoci
od punktu widzenia) izostanie demonem.
System zawiera wiele ciekawych rozwiza
mechaniczno-fabularnych (na
przykad nasz chaotyczny
patron
zaley od wybranych
talentw i umiejtno-
ci) i daje moliwo
spojrzenia na uniwer-
sum oczami tej drugiej
strony, nie jest jednak raczej przeznaczony dla
graczy stawiajcych dopiero pierwsze kroki
wuniwersum Warhammera 40000.
Only War
Ostatni z czterdziestkowych RPG-w roz-
poczyna swoj karier jako dodatek do Dark
Heresy. W trakcie pisania autorzy zrozumieli
jednak, e to, co przygotowali, to materia na
cakiem now gr. I tak powstao Only War.
Wsystemie tym gracze wcielaj si wrole o-
nierzy Gwardii Imperialnej. Z pozoru moe
si wydawa, e jest to kolejna gra taktyczna,
jak Deathwatch, jednak Only War ofiarowuje
owiele wicej, gdy wprzeciwiestwie do cho-
dzcych maszyn mierci, jakimi s marines,
gwardzici to ludzie. Z ludzkimi problemami,
zaletami i przywarami. W rkach sprawnego
mistrza gry system ten moe sta si czym
wicej ni tylko kolejn gr taktyczn; moe
sta si opowieci owojnie i(parafrazujc von
Clausewitza) oludziach, ktrzy j tocz.
Bardzo interesujcym elementem gry jest
kreacja regimentu, z ktrego pochodz posta-
cie graczy (mona te skorzysta z gotowego).
Wczterdziestce jest tak, e wramach podatku
planety wystawiaj na chwa Imperatora
zwarte oddziay wojskowe zwane regimentami.
Regimenty rni si od siebie (czsto nawet
skrajnie) nie tylko liczebnoci czy uzbroje-
niem, ale rwnie tradycjami i obyczajami.
Dziki tak rozbudowanym zasadom nasi boha-
terowie mog wcieli si w onierzy dosow-
nie kadej formacji: od zwykej piechoty, przez
szturmowcw, a po czogistw, artylerzystw
czy onierzy wojsk inynieryjnych.
Zabij mutanta, spal
wiedm, oczy
splamionego
Mechanika wszystkich piciu systemw
z uniwersum czterdziestki opiera si
na tym samym rdzeniu wywodzcym si
jeszcze z majcej dzi ju trzydzieci lat gry
Warhammer Fantasy Roleplay. Mechanika
ta to rzut k100 (koci stucienn) i porw-
nanie wyniku z cech bd umiejtnoci
postaci. Wyrzucenie rwno i poniej oznacza
sukces. Ina tym podobiestwa zasadniczo si
kocz. Od czasw wydania w Polsce pierw-
szej i drugiej edycji Warhammera mecha-
nika przesza znaczn ewolucj. Co prawda
pierwsza edycja Dark Heresy miaa jeszcze
wiele mechanizmw podobnych do drugiej
edycji motka, ale kady kolejny podrcznik
mechanicznie coraz bardziej oddala si od
pierwowzoru.
W naszych polskich realiach RPG-
owych tego typu rozwizanie ma same plusy.
Warhammer ijego mechanika s znane wik-
szoci graczy, wic wdroenie ich do syste-
mw czterdziestkowych nie bdzie trudne.
Wprowadzone zmiany nie tylko usprawniaj
prac mistrza gry, ale rwnie daj mu narz-
dzia do lepszego grania wkonkretny system.
Ignorancja to
bogosawiestwo
Uniwersum Warhammera 40000 to wiat,
ktry warto pozna i zagra cho w jeden
z licznych RPG-w w nim osadzonych, i to
nie tylko dlatego, e jest trzeci si wspace
operze. To zoone irozbudowane uniwersum
przeznaczone zarwno dla wszelkiego typu
gier, jak iksiek czy filmw. Mam nadziej, e
cho cz zwas zachc do dalszej jego eks-
ploracji, amoe nawet do signicia po Dark
Heresy albo inn gr fabularn ze wiata rz-
dzonego przez Boga-Imperatora na Zotym
Tronie.
Krzysztof Jaxa Rudek

Uniwersum Warhammera 40000 93

 FANDOM
Opoznawaniu gatunkw
Piotr Grski
W 1993 r. majowy numer Nowej Fanta-
styki przynis jeden z najwaniej-
szych tekstw publicystycznych dekady.
By to (nie)sawny Pirg albo nie ma zota
w Szarych Grach Sapkowskiego. Papierowy
wiat fanw fantastyki zawrza, posypay si
polemiki i odpowiedzi. Dzi chyba nikomu
nie chciaoby si rozptywa podobnej wojny
onajwiksze nawet witoci. Artykuy wNF
s mie ibezpieczne, ainternetowe flejmy, cho
zaarte, szybko wygasaj ipo kilku dniach nie
pamita onich nikt poza skwaszecami, ktrzy
pamitaj wszystko iwszystko rozpamituj.
Tym, co poruszyo przed dwudziestoma
trzema laty fandom, byy zoliwoci prawione
przez Sapkowskiego polskim autorom fantasy.
Zwaszcza takim, ktrzy nieudolnie prbo-
wali czy pomysy wyczytane u Tolkiena
iHowarda zszeroko pojt sowiaszczyzn.
Nie chc wraca na amach Smoko do
tamtego sporu. Nie dlatego, e nie warto;
przeciwnie, sowiaszczyzna znw budzi
si w borach (niczym upiory reakcji w pio-
sence Szpotaskiego) i a si prosi, by wbi
Swarogowi szpil. Po prostu znalazem
wPirogu rzecz rwnie wan, a nie wiedzie
dlaczego przez czytelnikw przeoczon.
Ot Sapkowski zamieci wartykule pierw-
sz wersj swojego kanonu najwaniejszych
ksiek fantasy. Osobiste top twelve. W 1993
r. z tych dwunastu ksiek polskie wydanie
miay trzy: Wadca piercieni, Czarnoksinik
zArchipelagu oraz By sobie raz na zawsze krl.
Ten fakt unaocznia dwie rzeczy: przewag
94
w znajomoci gatunku, jak mia Sapkowski
w stosunku do reszty fandomu (co przeku
wWiedmina), oraz nasze olbrzymie zapnie-
nie wpoznawaniu fantastyki.
Jeli zagraniczn SF czytalimy, mimo
kilku wtop (Wszyscy na Zanzibarze ukazao
si dopiero wzeszym roku), wmiar po kolei
irwnolegle ze wiatem, tak pojawienie si nad
Wis fantasy to komedia omyek. Gatunek ist-
niejcy w1990 r. ju od kilkudziesiciu lat (nie
wchodmy w dyskusje, kiedy konkretnie si
narodzi) do nas wpad szturmem. Przez to nie
mielimy, jako zbiorowa czytelnicza wiado-
mo, czasu przetrawi nawet najwaniejszych
ksiek. Niektre poznalimy za pno, przez
co nie potrafilimy doceni ich przeomowo-
ci, inne w ogle nie doczekay si polskiego
wydania. Przykadem jednego i drugiego s
Pieni umierajcej ziemi Jacka Vancea. Zczte-
rech tomw ukazay si unas dwa, wogle nie-
zauwaone przez szersze grono czytelnikw, co
sprawio, e wydawnictwo Solaris nie zdecydo-
wao si na kontynuacj serii. Tymczasem na
Zachodzie Vance to klasyk i mistrz. W iden-
tyczny sposb archaiczny w chwili przybycia
do Polski by Fritz Leiber. Michael Moorcock
znany jest jako autor miernej pulpy, a opo-
wiadania fantasy C.L. Moore zainteresuj dzi
chyba tylko badaczy kwestii kobiecej. Zamiast
wspomnianej czwrki mielimy kilometry
biece fatalnych pastiszw Conana.
Polskie fantasy to jednak nie tylko ogl-
danie si na wzory zza granicy. Za pierwszy
krajowy tekst wtym gatunku uchodzi Twierdza
Piotr Grski
trzech studni Jarosawa Grzdowicza z1983 r. wiatowym poziomie? Co zrobi, kiedy upada
Zaraz potem Feliks Kres rozpocz seri opo- szkoa dla pisarzy, w ktrej si ksztacie,
wiada, zktrych narodzia si Ksiga Caoci, aodpowiedzialny za jej upadek zbeszta twoje
Bochiski zBkiem wydali Krlow Alimor niedouczenie wPirogu? Ot zrobi rzecz naj-
iwszystko zaczo wskazywa na to, e wkraju prostsz, odwoa si do czego, co ju dosko-
stojcym do tej pory prawie wycznie SF rodzi nale znasz do narzdzi ifilozofii SF.
si nowa odmiana fantastyki. W ten sposb wyksztaci si w Polsce
Iwtedy przyszed Sapkowski. fenomen mariay fantasy z SF i SF udajcego
Przyszed z wielkim talentem i, jak ju fantasy. Kres otwarcie powiedzia w wywia-
wspominaem, sporym oczytaniem wgatunku. dzie, e jego metod byo przebra robota
Wikszym ni u ktregokolwiek ze stawiaj- za elfa. Ziemiaski w Achai zrobi dokad-
cych pierwsze kroki wfantasy autorw. Dziki nie t sam sztuczk , ale si a do ostat-
temu Wiedmin zdeklasowa konkurencj, niej sceny trzeciego tomu nie przyzna,
jednoczenie blokujc jej drog rozwoju. Grzdowicz za zastosowa efekt fantasy,
Jak bowiem w pocie czoa i krok po kroku wysyajc na przedindustrialn planet
wiczy warsztat w oczekiwaniu na przyszy komandosa z cyberpunkowymi wszczepami.
sukces, skoro Sapkowski ju teraz ma ofert na Ale czy to miao cokolwiek wsplnego, poza

Rys. Gustave Dor

 dekoracjami, zprawdziwym fantasy?
Nie chodzi oczywicie o dzielenie ksiek
na lepsze igorsze. Po prostu fantasy iscience
fiction to dwa zupenie rne porzdki, rz-
dzce si innymi prawami. SF to dziecko
rozumu. Tym, co je napdza, jest idea postpu.
Czasem ten postp jest dobry i wtedy SF go
afirmuje; czasem niesie zagroenie i wtedy
SF przed nim ostrzega; zpostapo za uczymy
si, e nie ma takiego upadku, by nie mona
byo zacz od nowa. Fantasy przeciwnie, ono
zawsze byo bliej koowej koncepcji czasu.
U Howarda cywilizacja jest krtkim okresem
midzy falami barbarzystwa. U Tolkiena
rozwj skoczy si gdzie w Erze Drzew
potem, jeli pojawia si co nowego, to od pier-
cieni wadzy po myn parowy w Hobbitonie
jest to sprawka zych. Najpeniej za spraw
wyoy Terry Pratchett: postp zabija fantasy.
Poera magi. Nieprzypadkowo pierwszym
bohaterem Dysku jest nieudaczny czarodziej,
ostatnim za cwaniak lawirujcy w chaosie
rewolucji przemysowej.
Fantasy od zawsze bliej byo do mitu albo
przynajmniej (przykadem New Weird) do sfery
pozarozumowej. Do surrealizmu, malarstwa,
poezji. Dlatego kwestia batystowych majtek
Renfri czy potrzeba matematyzacji magii na
wzr fizyki (domaga si tego Dukaj wgonej
Filozofii fantasy) nie powinny nikomu zaprz-
ta zbyt wiele uwagi. Jeli Martin do dokad-
nie zaplanowa chronologi migracji ludw
do Westeros, aTolkien siga do regulaminw
kawalerii, by oszacowa dzienny przemarsz
Rohirrimw, s to bardziej rodki wyrazu ni
elazne reguy konstrukcji wiata.
W Polsce nie wyksztacilimy intuicji,
ktra by nas obronia przed rozumowym roz-
bieraniem fantasy na atomy. Nie mielimy
zreszt jak. Sapkowski od razu robi wszystko
po swojemu, na zasadzie znam fantasy tak
dogbnie, e teraz bd je postmodernistycz-
nie dekonstruowa. Biaocka z Brzezisk,
96 Piotr Grski
dwie autorki piszce w gatunku po boemu,
odoyy pira na pk idzi chyba jedynym
szeroko czytanym twrc rzetelnego fantasy,
takiego bez mrugania okiem i elementw SF,
jest Robert M. Wegner a i jego kochamy
nie za moc wyobrani, ale za twardy realizm
w ramach wymylonego wiata. W ostatnim
tomie, Pamici wszystkich sw, mocniej ruszy
meekhask metafizyk i czytelnicy raczej
krcili nosem, ni si cieszyli.
Nic dziwnego zatem, e najpopularniej-
szymi u nas autorami zagranicznymi s
Lynch, Erikson, Sanderson czy Abercrombie.
Wszyscy oni balansuj na krawdzi fantasy.
Bstwa i magi ustawiaj w drabinie hierar-
chii, a nie w absolucie, mity raczej obalaj,
ni szukaj wnich prawdy. To dobrzy autorzy
i nie naley si oburza na ich popularno.
Jednak jednoczenie nie sprzedaje si Walton,
aMAG zrezygnowa zValente, ktrej ostatni
ksik wydao wydawnictwo specjalizujce
si wliteraturze religijnej. Nasuwa si przez to
myl, e Abercrombiego i Lyncha lubimy nie
za bogactwo wyobrani, ale za babranie si
wmaterializmie.
Czy to oznacza, e zafiksowalimy na
jednym typie fantasy, bez szans na spostrzee-
nie caego jej bogactwa? S prby przebicia si
przez mur. Sprytnej sztuczki dokona Pawe
Majka w Pokoju wiatw, mieszajc porzdek
SF-owy z mitycznym: kosmiczni interwenci
budz magi w sposb uporzdkowany, ta
jednak okazuje si silniejsza i narzuca wiatu
swoj logik. Sporo oczekiwa mona po
majcej si ukaza wtym roku powieci Radka
Raka ochopcu, ktry zgubi ksiyc imusi si
uda do Chema, by mu kowal wyku nowy.
Anajwiksi optymici niech trzymaj kciuki za
Brzezisk, moe wreszcie wrci do dawno ju
zapowiedzianego zbioru wstylu Wd gbokich
jak niebo.
Wkocu musimy jako to fantasy polubi.
Piotr Grski
 FANDOM
Rne odcienie selfa
Simon Zack
Self-publishingowe co
ijak
Nominacje do tegorocznego Zajdla przyniosy
kolejn fandomow burz. W sporach i dys-
kusjach wok listy pomocniczej do nagrody
pojawiaj si okrelenia takie jak vanity publi-
shing czy self-publishing. O dziwo, nie do,
e cakiem spore grono osb nie wie, co kryje
si za angielskimi nazwami, to jeszcze czsto
bywa, e oba zjawiska s ze sob rwnane.
Czym jest self-publishing? Czy sw vanity iself
mona uywa zamiennie?
Self-publishing istnia o wiele wczeniej,
ni wikszoci ludzi si wydaje, ale tutaj
chc skupi si stricte na naszej erze erze
Internetu. Zaczo si od technologii. Na
pocztku by Internet! Powstao miejsce,
gdzie pisa mg kady. Do rozkwitu selfa
potrzeba byo jeszcze (w wielkim skrcie):
boomu na blogi, pojawienia si e-papieru,
e-czytnikw, rozwoju smartfonw, table-
tw, rozpowszechnieniema dostpu do sieci
i nagle bam! Zachd krzyczy o rewolucji,
o wielkiej zmianie, ktra wywrci do gry
nogami wiat wydawnictw i podejcie czy-
telnikw do ksiek. Oto nadesza rewolucja
e-bookw. Mia by kres tradycyjnej ksiki,
koniec papieru, krach wielkich wydawnictw.
Awyszo... No, wanie.
Co miao puci wielkie wydawnictwa
z torbami, co miao odmieni rynek? Self-
publishing. Oco chodzi wselfie? Autor swoj
ksik (nowel, antologi, opowiadania)
Rne odcienie selfa
publikuje sam. Wasnym nakadem pracy,
korzystajc z wasnych rodkw, wychodzi
ztwrczoci do czytelnikw irobi to zpomi-
niciem tradycyjnego wydawnictwa i jego
procedur. Z pozoru cakiem proste i przej-
rzyste. W samym selfie wyrniamy kilka
odmian. Najwaniejsze warto przybliy, bo
wanie przy tej okazji okae si, co rni self
od vanity.
Pene samopublikowanie
Wtej odmianie mamy do czynienia zautorem,
ktry wszyciutko, co zwizane zjego dzieem,
bierze na wasne barki. Od pomysu na powie,
do gotowej ksiki na pce w ksigarni.
Cakowity koszt przygotowania, druku, publi-
kacji spada na autora. On osobicie zajmuje si
te reklam, sprzeda, dystrybucj, przecho-
wywaniem, podpisywaniem umw z ksigar-
niami itp. itd. Mamy wic tutaj pen kontrol
nad caym procesem, ale mamy te najwiksze
koszty iogromny nakad pracy. Kojarz ekspe-
rymenty tego typu wwykonaniu najwikszych
nazwisk zachodniego rynku (Stephen King
czy Peter Watts). Jak im poszo? Nie mona
tu mwi o penym sukcesie bd absolut-
nej klsce. Obaj panowie wci wsppracuj
z najwikszymi korporacjami wydawniczymi,
wic wida, e te przymiarki nie skoniy ich
do przejcia na pene samopublikowanie. Czy
zatem nie da si? To temat na osobny artyku.
S ludzie, s sposoby, s historie sukcesw
mniejszych i wikszych zarwno u nas, jak
97
 i za oceanem. Jeden wsplny mianownik
ogromny nakad pracy.
Druga odmiana self-
publishing wznaczeniu
samowydawania, pisania
niezalenego
Na rynku amerykaskim stosuje si okrelenia
indie literature, indie authors skrt od inde-
pendent: literatura niezalena, autorzy nieza-
leni. Ten model wedug mnie stoi najbliej
idei selfa. Autor wydaje swoje dziea najcz-
ciej w formie e-bookw bez udziau trady-
cyjnego wydawnictwa. Jeli chodzi osprzeda
i dystrybucj wykorzystuje si najczciej
wyspecjalizowane kanay, portale lub wasne
strony internetowe. Przykadem tutaj bdzie
oczywicie wiatowy gigant Amazon Kindle
Publishing czy portal Smashwords. W Polsce
funkcjonowao Wydaje.pl funkcjonowao,
czas przeszy (przypadek :P ?). Otym modelu,
jako e sam jestem w niego bezporednio
zaangaowany, napisz za moment wicej, ale
teraz przejdmy jeszcze do...
Vanity publishing
Tym razem schodzimy w mrok. Plaga eru-
jca na niewiadomych autorach, najczciej
debiutantach. Plaga, ktra niestety wci si
rozrasta.
98
Mamy tutaj do czynienia zwydawnictwem,
ktre stara si nas omami izaczarowa. Jak?
Wysyamy do nich swoj ksik i bardzo
szybko dostajemy pozytywn odpowied! Ba!
Mao, e pozytywn, czsto dostajemy wrcz
wyrazy zachwytu nad nasz twrczoci. Graj
na emocjach iwielkich nadziejach najczciej
pocztkujcego, niedowiadczonego pisarza.
Do wiadomoci, w ktrej zapewniaj, e
bardzo chtnie wydadz nasz ksik, doo-
ona jest jednak metka zcen! Ito jak cen!
My mamy zapaci due pienidze za to, e oni
wydadz nasz ksik. Za kilka (bd czsto
nawet kilkanacie tysicy zotych) urzeczy-
wistni nasze upragnione dzieo. To pisarze
s rdem zarobku wydawnictw vanity, anie
ksiki.
Wrmy jednak do znaczenia self-publi-
shing jako pisania niezalenego. Przy selfie,
szczeglnie jeeli na powanie rozpatrujecie
wejcie na t drog, warto od pocztku wie-
dzie kilka wanych rzeczy.
Self-publishing nie
oznacza pjcia na
skrty wcelu obejcia
wydawnictwa
Nie wystarczy napisa, przepuci przez auto-
korekt w edytorze, wrzuci do programu,
ktry automatycznie zrobi nam e-booka,
dorzuci okadk z obrazka znalezionego
Simon Zack
wnecie iradonie opublikowa. To nie jest self.
To jest popelina. Niestety, coraz czciej staje
si ona fataln praktyk. Ogromna ilo pisz-
cych-aspirujcych obecnie tak wanie pod-
chodzi do selfa i mona powiedzie, mocno
upraszczajc, e w duej mierze tacy ludzie
przyczyniaj si do powanego kryzysu self-
-publishing na Zachodzie.
Self wymaga! Musi
by planowanie,
ogarnianie iwietna
samoorganizacja
Rozplanowanie kadego kroku jest niezwykle
wane, wrcz kluczowe. Zacznijcie od przy-
gotowa. U mnie jako pierwsza pojawia si
decyzja: czy pisa pod swoim nazwiskiem,
czy ju od samego pocztku budowa siebie
pod pseudonimem. Tak wanie narodzi si
w moim przypadku Simon Zack musicie
rozpatrzy wszystkie za iprzeciw usiebie, ale
wane, eby, jak ju zaczniecie, trzyma si
podjtej decyzji.
Jak chcecie wyj ze
swoim pisaniem do
czytelnika?
Czy bdzie to dedykowana strona internetowa?
Ja wybraem t drog wraz zfirm, wktrej w ksice/noweli/opowiadaniu. Podpowie
zamwiem stron, ustalilimy konkrety; tutaj
naprawd duo rozwiza podpowiedzieli mi
wanie chopaki z duym dowiadczeniem
internetowym, zapaciem za stron, wykupi-
em domeny simonzack.com i simonzack.pl
wraz zpodstawowym serwerem hostingowym
(cznie okoo 300 zotych rocznie). Koszty
samej strony dedykowanego rozwizania
to due wideki. Znajdziecie firmy, ktre zrobi
to nawet za kilkaset zotych, jeeli jednak szu-
kacie profesjonalistw, bdcie gotowi na
Rne odcienie selfa
wydatek rzdu kilku tysicy.
Stron moecie postawi rwnie samo-
dzielnie. Troch wiedzy internetowej, czytania
dokumentacji/instrukcji i macie swoj stron
wykonan woparciu odarmowego Wordpressa.
W kilka dni (bd tygodni) zainstalujecie
i ustawicie wszystko, co niezbdne, by wasza
selfowa strona autorska lub autorski blog mg
rozpocz funkcjonowanie.
Co dalej? Wypiszcie sobie pomysy na
dotarcie do czytelnika. Pamitajcie, e musicie
zaplanowa promo nie tylko waszych kon-
kretnych tekstw, ale i was samych. Gdzie
promowa siebie, gdzie si pojawia izczym,
gdzie reklamowa wasze pisanie? to wana
kwestia iwarto na ni powica czas nie tylko
na samym pocztku projektu, ale regularnie do
tematu wraca.
Ogarnianie
Self to nie jest ominicie wydawnictwa, nie
ma mowy ochodzeniu na skrty, ato oznacza,
e sami musicie pozna i zrozumie cay
proces wydawniczy. Jeeli chcecie publikowa
na poziomie igodnie wydawa swoje pisanie,
to Wy sami odpowiadacie za wszystkie etapy,
ktre normalnie ogarnia wydawnictwo.
Tekst, ktry napiszecie, powinien przej
profesjonaln redakcj. Redaktor to osoba,
ktra pomoe historii, ktr opowiadacie
wam, ktre postaci s zbyt pytkie, za sabo
zbudowane, ktre sceny si du i nu,
a ktre s mocne i warte rozbudowania.
Redaktor powinien rwnie wyapywa nie-
cisoci i bdy rzeczowe np. opisywaem
osiedle z antenami satelitarnymi sterczcymi
zporczy balkonw, super... tylko, e wogniu
kreacji iopisu wypado mi zgowy, e prze-
cie akcj umieciem w latach, gdy w Polsce
telewizji satelitarnej jeszcze po prostu nie byo.
Profesjonalny izaangaowany wwasze pisanie
99
 redaktor to ogromny skarb! Moja pierwsza
redaktorka przepracowaa ze mn dugie
godziny ico tu duo mwi po prostu uczya
mnie pisa coraz lepiej i lepiej. W kilka mie-
sicy nauczyem si wteje kwestii wicej ni
przez poprzednie kilkanacie lat pisania do
szuflady.
Profesjonalna korekta rwnie jest klu-
czowa. Edytory tekstu nie wyapuj wszystkich
bdw, nie ogarniaj przecinkw (moja pita
achillesowa), nie zwracaj uwagi na powtrze-
nia i skadni zda. Edytor/korekta zapewni,
e wasza praca, ktra przecie przy self-publi-
shing od was idzie bezporednio przed oczy
czytelnika, bdzie poprawiona bez literwek,
ortografw, zprzecinkami, oglnie porzdnie
ipo polsku!
Koszty redakcji i korekty rwnie mocno
si wahaj. Oglnie pamitajcie, e rozliczenie
najczciej nastpuje woparciu otzw. arkusze
wydawnicze: 1arkusz = 40 000 znakw. Wic
jeeli wasza nowela ma 100 000 znakw =
2,5 arkusza wydawniczego. Ksika 500 000
znakw 12,5 arkusza. Stawki profesjonalnej
edycji/korekty, czy te redakcji ja spotkaem
si z widekami od 40-50 do 200+ zotych za
1arkusz.
Jak szuka sobie redaktora, edytora?
100 Simon Zack
Wikszo osb pracujcych dla duych
wydawnictw chtnie wemie od was takie zle-
cenie na zasadzie freelancing. Reklamuj si
w Internecie. Mona te po prostu otworzy
ksik, ktr uwaamy za dobrze przygoto-
wan, zobaczy, kto jest redaktorem, iznale
konkretn osob na Fejsie (ja tak robiem).
Zagada umwi si na podesanie prbnego
tekstu i jak wszystko zagra, to work, work,
work!
Okadki, ilustracje do opowiada, a by
moe igrafiki na wasz stron? Tutaj rwnie
zajrzyjcie w sie. Naprawd zdolni ludzie
czekaj na zlecenia np. na Gumtree. Zwszyst-
kimi, podobnie jak poprzednio, musicie
uzgodni warunki oraz stawk idziaacie.
Napisalicie, przepracowalicie swoje
zredaktorem, korekta zrobiona tekst oglnie
gotowy. Zatem czas na skad i zrobienie
e-booka. Moecie oczywicie zajmowa si
tym sami bd z pomoc znajomych/przyja-
ci, ale naprawd upewnijcie si, e efekt
kocowy bdzie nosi wszelkie znamiona
dobrze, profesjonalnie przygotowanej ksiki.
Ja swoje opowiadania w wersji elektronicznej
przygotowaem sam (programy Sigil, Calibre,
konwertery do epub i mobi, mudne spraw-
dzanie na rnych czytnikach). Przy krtkich
formach daem rad. Jeeli jednak chodzi
owiksze objtoci iksiki ze spisami treci
itp. itd., tutaj wiele rzeczy mi si sypao
i rwnie wolaem zleci to dowiadczonym
ludziom.
Plan jest, ogarnicie procesu powsta-
wania dobrze przygotowanego tekstu jest,
zostaje samoorganizacja. Mwic najkr-
cej to wanie ona zadecyduje o tym, czy
self stanie si dla was pisarsk drog. Jeeli
potraficie organizowa sobie nie tylko pisar-
sk prac (siadam i pisz), ale rwnie prac
nad tekstem z kilkoma wsppracownikami,
promocj siebie, wyjazdy, spotkania, reklam
wInternecie, social media jestecie wdomu.
Przyda si dua doza odpornoci na stres ifru-
stracj. Cz rzeczy mona oddelegowa na
zewntrz, ale prawda jest taka, e przy selfie to
Wy jestecie sterem, eglarzem iokrtem, ito
Wy bdziecie musieli pracowa najwicej.
Trzy lata temu wybraem self jako sposb
na mj pisarski start. Zaplanowaem projekt
bardzo dokadnie (ponad dziewi mie-
sicy przygotowa i odkadania funduszy).
Wyselekcjonowaem i przygotowaem teksty,
wystartowaem ze stron, zadebiutowaem
opowiadaniami. Szedem krok po kroku, ale
do szybko zrozumiaem, e plan, podug
ktrego miaem dziaa, zacz y wasnym
yciem! I trzeba go bdzie na bieco zmie-
nia, dostosowywa do rzeczywistoci.
Polskie realia s dla self-publisherw do
trudne. Nasz rynek e-bookw to podobno
zaledwie 3-4% rynku ksiki (na Zachodzie
to kilkadziesit procent). Nie mamy niczego,
co chocia przypominaoby Amazona z jego
Kindlem i gigantyczn platform o wielkim
Rne odcienie selfa
zasigu.
Szybko przestaem myle oswoim projek-
cie jako drodze do penoprawnego samopu-
blikowania. Czy oznacza to, e poddaem si
izamknem dziaalno? Lub co gorsza, e
po prostu: nie da si? Absolutnie nie!
Zpewnoci s pisarze, ktrzy bd wstanie
ogarn temat selfa o wiele lepiej ode mnie
iodnie na tym polu sukces rwnie komer-
cyjny. Ja od pocztku zakadaem drog dar-
mowego udostpniania swoich e-bookowych
opowiada i nowel poprzez wasn stron
internetow tak, by umoliwi ludziom
sprawdzenie mojego pisania i oglnie pozna-
nie mnie jako Simona Zacka. Self sta si dla
mnie rewelacyjn metod na wyjcie do ludzi.
Na pokazanie, jak pisz, w jakich klimatach,
jakim stylem. Poczyem go zwielkim zamio-
waniem do uczestniczenia wkonwentach iid
drog, ktra pozwala mi poznawa wietnych
ludzi ibudowa swoj rozpoznawalno.
Mj self upragniony debiut i start pisar-
skiej przygody, ktr wci kontynuuj. Pod
wpywem zbieranych dowiadcze zmieniem
jednak podejcie icel.
W tym roku kocz swoj debiutanck
powie. Jak j wydam? W duym wydaw-
nictwie na papierze. Spotkaem po drodze
wielu pisarzy fantastyki, z niektrymi cz
mnie ju przyjanie. Zawsze staraem si pyta
ich orady iprzemylenia oselfie. Jedna pod-
powied zdaje si naprawd dobrze podsu-
mowywa moj aktualn drog: potraktuj self
jako rozbieg, poznaj ludzi, poznaj cho troch
bran, zbuduj rozpoznawalno; niech self
bdzie fajnym, szerokim pasem startowym do
tradycyjnego papierowego publikowania.
Simon Zack
101
 ROZMOWA

Owojnach wkosmosie ispiskach

autorw
Wywiad z Michaem Cholew

Redakcja Smokopolitana: Wydajesz space wraenie prawdopodobiestwa. Wtym sensie

opery w wydawnictwie zajmujcym si
ksikami militarnymi. Planujesz sign
po zwyczajn space oper, dziki czemu
mgby wreszcie otrzyma okadk zokr-
tami kosmicznymi? A moe uwaasz, e
militarna space opera jest najwaciw-
szym rodzajem space opery, kwintesencj
gatunku?
Micha Cholewa: W przypadku Inwitu
dostaem ju okadk zokrtem kosmicznym,
wic pozostaj w tej sprawie usatysfakcjono-
wany. Niemniej planuj napisa kilka opowia-
da w tym wiecie, ktre nie bd o akcjach
wojskowych tak na wszelki wypadek.
Co do drugiej czci pytania, jestem gene-
ralnie zwolennikiem definicji Nichollsa,
wmyl ktrej space opera zzaoenia wymaga
large interplanetary or interstellar conflict
czyli zwyczajnej space operze do blisko do
militariw. Trudno mi jednak oceni kwinte-
sencyjno militarnej podgrupy space oper
araczej atwo (oczywicie, e to kwintesencja
gatunku!), niemniej sam mog dostrzec silne
przesanki, e nie jestem w tej sprawie do
koca obiektywny.
R.S.: Jak oceniasz odbir militarnej fanta-
styki przez fanw militariw? Czy nie prze-
szkadza im odejcie od realizmu star?
M.C.: Realizm star wedug mnie to
wykorzystanie dostpnych rodkw i reakcje
na dziaania przeciwnika, aby osign
oczywicie staram si, eby moje starcia byy
realistyczne przy tych zaoeniach technicz-
nych, ktre posiadam. Moe si okaza, e
gdzie si polizgnem, ale byaby to wpadka
zupenie podobnej natury, co gdybym zrobi
to w powieci osadzonej w czasach wsp-
czesnych. Innymi sowy uwaam, e moje
starcia s realistyczne w swoim kontekcie
technologicznym.
Zupenie jednak czym innym s reakcje
czytelnika, ktry moe rozumie t spraw
cakiem inaczej. Na przykad w przypadku
Gambitu mj wydawca postanowi poszuka
kogo do merytorycznego sprawdzenia tekstu
iwszyscy jego zwykli konsultanci to znaczy
ci, ktrych zwykle zatrudnia, bo byli to nie-
wtpliwie ludzie niezwykli odmwili, twier-
dzc, e skoro to jest fikcja, to absolutnie adne
reguy stosowa si tam nie musz.
Teraz jest, wraenie wydaje mi si, lepiej.
Nadal mam wraenie, e trafiam jednak poza
zwyky target Warbooka, tzn. ludzi, ktrzy
kupuj ksiki tego wydawnictwa ze wzgldu
wanie na precyzyjny wgld w dzisiejsz
i przesz technologi, polityk, wojskowo.
Oczywicie ciesz si bardzo, kiedy kto
zwykle nieczytajcy fantastyki signie po moj
powie.
R.S.: Jeste autorem swego rodzaju cyklu
przezabawnych opowiada opewnym insty-
tucie naukowym. Co najmniej jeden ztwoich

102 Rozmowa zMichaem Cholew

fanw chtnie poczytaby wicej tego rodzaju
humorystycznej fantastyki, kojarzcej si
troch z wczesnymi opowiadaniami Zajdla,
atroch zBuyczowem. Mylae okolejnych
tekstach ztej serii? Jak wiele maj wsplnego
z tym, czego dowiadczasz w swojej pracy
zawodowej?
M.C.: Naturalnie nie mog powiedzie, ile
te teksty maj wsplnego zmoj prac. Faktem
jest jednak, e sporo znich powstaje wwyniku
dyskusji z moimi kolegami z pracy, ktrzy
cakiem przypadkiem s te moimi kolegami
wcywilu.
Ale od razu zaznaczam nie powiem ktre.
Okolejnych tekstach dziejcych si winsty-
tucie naukowym oczywicie myl sam je
bardzo lubi ale z humorystycznymi opo-
wiadaniami jest trudno. Trzeba uwaa, eby
nie opowiada za kadym razem tego samego
dowcipu. Wic pomysw na historyjki mam
sporo, ale musz si po prostu zmobilizowa,
eby zacz je spisywa. Zwaszcza e niektre
pomysy takie jak omiornice przewidujce
wyniki meczw do szybko trac kontekst.
R.S.: W chwili obecnej na portalu
PolakPotrafi.pl trwa zbirka na 24-godzinny
larp impresyjny Paradoks skazaca. Opis
Owojnach wkosmosie ispiskach autorw
gosi, e jego fabua opiera si o stworzone
przez ciebie uniwersum Algorytmu wojny.
Jak powsta ten larp, kto wystpi z inicja-
tyw jego stworzenia i jak si on ma do
fabuy twoich ksiek?
M.C.: Paradoks skazaca powsta chyba
wwyniku tego, e ja iludzie zzespou Liveform
lubimy podobne historie. Powsta dokadnie
tak, jak mona by oczekiwa oni myleli
oprbie stworzenia larpa SF izdecydowali si
wykorzysta mj wiat (z czego, naturalnie,
bardzo si ucieszyem).
Fabua Paradoksu dzieje si przed
Gambitem, ale ju po Dniu. Wykorzystuje
zatem mnstwo elementw wiata, ale do
wydarze zksiek nie nawizuje.
R.S.: Czy planujesz wyj kiedy ze swoim
Misiekuniwersum poza ksiki i larpy ?
Gdyby zaproponowano ci wsptworzenie
systemu RPG, byby gotw rozwin ten
wiat do takiego poziomu?
M.C.: Ja w ogle lubi wiat Algorytmu
wojny, co by moe nie jest niczym dziwnym,
zwaywszy, e wybraem go na miejsce akcji
wszystkich swoich powieci. Kad wic ch
tworzenia wnim odbieram zduym entuzja-
zmem, czy to larp, czy to RPG, komiks albo
103
 wielkie hollywoodzkie widowisko (chciabym fantastycznej w kraju (od razu powiem nie
raz jeszcze podkreli szczeglnie to ostatnie, udao si).
gdyby kto akurat zajmowa si czym takim Wstpnie wic musz tu zaznaczy, e
izupenie nie mia na to pomysu). natura pajczyny sojuszy pomidzy mn,
System RPG jest doskonaym egzami- Pawem Majk iPawem Paliskim jest bardzo
nem zopisu wiata imoliwoci testw jego dynamiczna i z pewnoci brakoby miejsca
zaoe ichoby ztego wzgldu spraw dla w caym Smokopolitanie, by w peni opisa
mnie bardzo interesujc. Daby mi te mo- wszystkie jej niuanse.
liwo pysznienia si jak paw, e stworzono Oglnie mog odpowiedzie, e tak, ale
system RPG w moim wiecie, a nigdy nie tylko po to, by zaraz zdradzi wspspiskowca
naley przepuci takiej okazji. na mocy mojego zkolei spisku nr 18 zPawem
R.S.: Ina koniec pytanie specjalne, prosto Majk, w sam por, by zorientowa si, e
od Pawa Majki: czy to prawda, e knuli- stoj naprzeciw zwartego muru duumwiratu
cie niecnie z Pawem Paliskim przeciw Majka-Paliski stworzonego w myl zdra-
Pawowi Majce? dzieckiej tajnej umowy nr 356 (wersja sprzed
M.C.: Rozumiem, e Pawe odnosi si do niadania).
sekretnych rokowa Majka-Paliski-Cholewa Mwiem, e to skomplikowane.
na Coperniconie, ktrych celem miao by Redakcja Smokopolitana
ryche zawadnicie wiatkiem literatury

104 Rozmowa zMichaem Cholew

Owojnach wkosmosie ispiskach autorw 105
106 Rozmowa zMichaem Cholew