HARRAN NVERSTES, EVRE MHENDSL BLM

0503701-ATIKSULARIN ARITIMI DERS NOTLARI

Do. Dr. Erkan AHNKAYA

Kaynak Kitap: Wastewater Engineering: Treatment and Reuse Metcalf & Eddy, Inc., George
Tchobanoglous, Franklin Burton, H. David Stensel (2003).

2010

1
BLM 1. ATIKSU ARTIMIYLA LGL YNETMELKLER

1900-1970 aras atksu artm amalar;

Kolloidal, askda ve yzen maddelerin giderimi

Biyolojik olarak paralanabilen organiklerin giderimi
Patojenlerin giderimi

1970-1980 arasnda ise atksu artmnda zellikle estetik ve evresel kayglar gzetilmitir.
BOD, TSS ve patojen gideriminde daha ileri seviyeler amalanmtr. Ayrca, azot, fosfor gibi
ntrientlerin artm zerinde durulmaya balanmtr.

1980lerden sonra ise; nceki amalar daha yksek artm seviyeleri amalanarak
korunmutur. Ayrca, uzun zamanda hastala sebep olabilecek dk konsantrasyonlardaki
kirleticilerin (pestisit, antibiyotik gibi) zerinde durulmaya balanmtr.

Srekli olarak deien dearj standartlar planlanan ve dizayn edilen artma tesislerinin
deiimine yol amtr. Tablo 1.1de ABDde dearj iin gerekli minimum dearj standartlar
verilmitir.

Tablo 1. ABDde uygulanan minimum dearj standartlar

Parametre Birim 30-gnlk ortalama 7-gnlk ortalama

konsantrasyon konsantrasyon
BO5 mg/L 30 45
TAK (TSS) mg/L 30 45
CBO5 mg/L 25 40
pH - 6-9 6-9

lkemizde uygulanan ynetmelik ise; 31.12.2004 tarihli resmi gazetede yaymlanan Su

Kirlilii Kontrol Ynetmelii dir. Bu ynetmelikte, hem evsel hem de endstriyel
atksularn alc ortama dearjyla ilgili snr deerler verilmektedir.

rnek olarak; evsel atksularn alc ortama dearj iin Tablo 1.2de verilen snr deerler
uygulanmaktadr.

Tablo 1.2 (Su Kirlilii Kontrol Ynetmelii,Tablo 21). Evsel nitelikli atksularn alc
ortama dearj standartlar

Parametre Birim 2-saatlik kompozit 24-saatlik kompozit

numune numune
BO5 mg/L 50 45
KO mg/L 180 120
TAK (TSS) mg/L 70 45
pH - 6-9 6-9

Endstriyel nitelikli atksular ise snflandrlm olup, aada rnekler verilmitir.

2
TABLO 5: GIDA SANAY ATIK SULARININ ALICI ORTAMA DEARJ STANDARTLARI
Tablo 5.1: Sektr: Gda Sanayi (Un ve Makarna retimi)
KOMPOZT KOMPOZT
PARAMETRE BRM NUMUNE NUMUNE
2 SAATLK 24 SAATLK
KMYASAL OKSJEN HTYACI (mg/L) 250 200
(KO)
ASKIDA KATI MADDE (AKM) (mg/L) 120 100
pH 6-9 6-9

Tablo 5.2: Sektr: Gda Sanayi (Maya retimi)

KOMPOZT KOMPOZT
PARAMETRE BRM NUMUNE NUMUNE
2 SAATLK 24 SAATLK
KMYASAL OKSJEN HTYACI (mg/L) 1200 1000
(KO)
ASKIDA KATI MADDE (AKM) (mg/L) 200 100
YA VE GRES (mg/L) 60 30
pH 6-9 6-9

Tablo 5.3: Sektr: Gda Sanayi (St ve St rnleri)

KOMPOZT KOMPOZT
PARAMETRE BRM NUMUNE NUMUNE
2 SAATLK 24 SAATLK
KMYASAL OKSJEN HTYACI (mg/L) 170 160
(KO)
YA VE GRES (mg/L) 60 30
pH 6-9 6-9

TABLO 10: TEKSTL SANAY ATIK SULARININ ALICI ORTAMA DEARJ

STANDARTLARI
Tablo 10.1: Sektr: Tekstil Sanayi (Ak Elyaf, plik retimi ve Terbiye)
KOMPOZT KOMPOZT
PARAMETRE BRM NUMUNE NUMUNE
2 SAATLK 24 SAATLK
KMYASAL OKSJEN HTYACI (mg/L) 350 240
(KO)
AMONYUM AZOTU (NH4-N) (mg/L) 5
SERBEST KLOR (mg/L) 0.3
TOPLAM KROM (mg/L) 2 1
2
SLFR (S ) (mg/L) 0.1 -
SLFT (mg/L) 1 -
YA VE GRES (mg/L) 10 -
BALIK BYODENEY (ZSF) - 4 3
pH - 6-9 6-9

Tablo 10.2: Sektr: Tekstil Sanayi (Dokunmu Kuma Terbiyesi ve Benzerleri)

KOMPOZT KOMPOZT
PARAMETRE BRM NUMUNE NUMUNE

3
 2 SAATLK 24 SAATLK

KMYASAL OKSJEN HTYACI (mg/L) 400 300

(KO)
ASKIDA KATI MADDE(AKM) (mg/L) 140 100
AMONYUM AZOTU (NH4-N) (mg/L) 5 -
SERBEST KLOR (mg/L) 0.3 -
TOPLAM KROM (mg/L) 2 1
SLFR (S2) (mg/L) 0.1 -
SLFT (mg/L) 1 -
FENOL (mg/L) 1 0.5
BALIK BYODENEY (ZSF) - 4 3
pH - 6-9 6-9
BLM 2. ATIKSU ARITIMINA GR

Atksularn artm derecesi amaca gre deiiklik gstermektedir. Atksular artldktan

sonra;

Alc ortama dearj

Topraa verme veya sulama
Geri kazanm/yeniden kullanm

gibi amalar iin kullanlr. Dolaysyla artm derecesi de amaca gre deiiklik
gstermektedir.

Artma metotlar

Temel ilemler; fiziksel artm metotlar olup; temel prosesler ise kimyasal veya biyolojik
artm metotlarn iermektedir. Tablo 2.1de atksu artm amacyla kullanlan artm
metotlarnn snflandrlmas verilmitir.

Tablo 2.1. Temel ilemler ve temel proseslerin artm derecesine gre snflandrlmas

Artm derecesi Tanm

n artm (fiziksel artm) Tahta paras, bez paras gibi iri maddeleri ve ya,
kum gibi mekanik ekipmanlara zarar verecek
maddelerin giderimi
Birincil artm AKM ve kelebilen organiklerin giderimi
leri birincil artm Askda ve znm organiklerin giderimi ve
dezenfeksiyon
kincil artm Kimyasal ilavesi veya filtrasyon ile ileri dzeyde AKM
ve organik giderimi
Ntrient gideren ikincil artm Biyolojik ayrabilir organiklerin, AKMnin ve azot,
fosforun giderimi
ncl artm kincil artm sonras kalan AKMnin filtrasyonla (kum
filtresi) veya mikroeleklerle giderimi. Dezenfeksiyon
veya ntrient artm da burada snflandrabilir.
leri artm Artlm suyun tekrar kullanm amacyla ikincil artm
sonras organik ve AKM giderimi

4
Yaklak 20 yl nce biyolojik ntrient giderimi (BNR) yeni teknoloji olarak bilinirdi. Fakat
bugn birok nedenden dolay BNR konvensiyonel biyolojik artmn bir paras olmutur.
Kimyasal metotlarla ntrinet giderimi, BNRye kyasla ok daha pahal olup ilave kimyasal
ve ar amur retimi en nemli dezavantajlardr.

Gemite ntrient artm sadece hassas blgelerde uygulanrken, trfikasyon nedeniyle alc
ortamlarn kalitesinin bozulmasyla birok yerde ntrient artm uygulanmaya balanmtr.
Ayrca, k sularndan AKM giderimi amacyla birok yerde kum filtrelerinin kullanm
yaygn hale gelmitir. zellikle UV ile dezenfeksiyon verimini arttrmak iin filtrasyon ok
sk kullanlan bir yntemdir.

Yeni ve gelimi artma tesislerinde kullanlan baz ileri artm metotlar ise;

Santrifj ayrclar
Yksek hzl ktrcler
Membran biyoreaktrler
Ultafiltrasyon, nanofiltrasyon ve ters ozmoz
UV dezenfeksiyonu

Artlm sularn kurak veya yar kurak yerlerde sulama amacyla kullanm da atksularn
deerlendirilmesi iin olduka nemli bir geri kazanm yntemidir.

5
 BLM 3. ATIKSU DEBS VE KRLETC YKLERNN ANALZ VE
SELMES

Atksu debisinin ve kirlilik yknn belirlenmesi atksu artma tesisinin tasarmnda nemli
bir admdr. Seilecek debi, artma tesisinin boyutunu, hidrolik zelliklerini ve iletimini
nemli derecede etkilemektedir.

Atksu debisi ve yklerin analiz ve belirlenmesinde nemli faktrler aadaki gibi

sralanabilir;

Atksu bileenleri
Atksu kaynaklar ve debileri
Debi verisinin analizi
Atk yklerine ait verilerin analizi
Debi, konsantrasyon ve yklerin istatistiksel analizi
Tarm debi ve atk yklerinin seimi

Atksu Bileenleri

Atksu bileenleri toplama siteminin eidine bal olup aadakileri ierir;

Evsel atksular
Endstriyel atksular
nfiltrasyon/inflow
Yamur suyu

Atksu toplamak amacyla farkl toplama sistemi kullanlr;

1. Atksu toplama sistemi: Evsel atksular, endstriyel atksular ve inflow/infiltrasyon

toplanr.
2. Yamursuyu toplama sistemi: Bu tr kanala yamur sular ve infiltrasyon/inflow
gelir.
3. Birleik sistem: Bu tr toplama sistemine btn atksu ve yamur sular gelir.

Atksu Kaynaklar ve Debileri

Evsel Atksular: Evlerden ve ticarethanelerden gelen atksular kapsar. Mevcut verilerden

veya saha lmlerinden faydalanlarak belirlenmesi tavsiye edilir. Yeni kurulacak
yerleimler iin nfus ve nfus bana den atksu kullanm istatistikleri kullanlarak
tahminler yaplr.

Su kullanm verilerinden de yararlanlabilir. Genel olarak kullanlan suyun %60-90 atksu

olarak kanala gelir. Bahe sulamasnn fazla olduu blgelerde kullanm suyunun daha az bir
ksm kanala gelirken, ehirlemi blgelerde kullanm suyunun nemli bir ksm atksu olarak
kanala gelir.

Evsel kullanmlar nfus ve kiisel kullanmlara gre tahmin edilebilir. Evler kalabalklatka
kii bana den su kullanm der.

6
Tablo 3.1. Evsel atksu oluum miktarlar

Evde oturan kii says Aralk (L/kii-gn) Tipik deer (L/kii-gn)

1 285-490 365
3 194-335 250
5 150-260 193
7 140-244 182
8 135-233 174

Ticarethanelerden gelen sular: Tablo 3.2de eitli ticaret hanelerden gelen atksu miktarlar
verilmitir. Bu blgelerden oluan atksular m3/ha.gn olarak da belirlenebilir. Genellikle 7,5-
14 m3/ha.gn arasndadr. yerleri, hastaneler ve okullar gibi iletmelerin kaytlarndan
faydalanlarak atksu debilerinin tahmin edilmesi daha doru bir yaklam olabilir.

nfiltrasyon/inflow: Kanallara eitli yollarla giren sulardr. zellikle kanal birleim

noktalarndan, kanallardaki krk ve atlaklardan sular girebilir. Yamur nedeniyle yer alt su
seviyesinin ykselmesi nedeniyle kanala bal olarak 0,01-1,0 m3/gn.mm-km arasnda
deiir. nfiltrasyon ayrca alan bazl olarak da hesaplanabilir. Buna gre 0,2-28 m3/ha.gn
arasnda alnabilir.

Exfiltrasyon: Kanaln birleim ve servis noktalarndan darya atksu szmasdr.

Exfiltrasyonun youn olmas durumunda s yer altsular kirlenerek ime sularna zarar
verebilir. Baz durumlarda exfiltrasyon yzeysel sularn kirlenmesine ve bu sularda fekal
koliform saysnn artmasna neden olabilir. Kanallara bakm yaplmas sonucu hem
exfiltrasyon hem de infiltrasyon debileri decektir.

Birleik sistem kanallar: Bu kanallarda atksular ve yamur sular beraber toplanr.

Yamurlu durumda kanaldaki debi kurak hava debisine kyasla ok fazla olup, baz
durumlarda atksu debisi ihmal edilecek dzeyde olur. ou zaman artma tesisi iddetli
yamurlar nedeniyle oluacak yksek debileri kabul edecek ekilde tasarlanmazlar. nk
senede birka defa olabilecek bir debi iin sistemin ok byk tasarlanmas hem yatrm
maliyetini arttracak hem de dk debili dnemlerde iletme problemlerine neden olacaktr.
Bu nedenle fazla suyun sisteme gelmeden ayrlmas iin by-pass yaplr. Bu fazla su bazen
artlmadan bazen de zel olarak tasarlanan ktrclerden geirildikten sonra dearj edilir.

Artma tesislerine gelecek pik debiler gz nnde bulundurularak hidrolik hesaplar yaplr.

Grafik Metodunu Kullanarak Eldeki Verilerin statistiksel Analizi

aamada gerekletirilir;

1. Eldeki veriler kkten bye sralanr ve sra numaras verilir.

2. Plotting position (grafik konumu) hesaplanr.

%plotting position=
 . 100



m: Sra numaras

7
n: Gzlem says

n+1: kk numune saylarndan gelen hatay telafi iin 1 ile toplanr.

Grafik konumu; gzlem frekansnn eit veya daha kk olduu olaslk deerini verir.

3. Veriler aritmetik ve logaritmik kada izilir. Veriler izildikten sonra normal dalm
kabul edilerek en iyi doru geirilir. Eer verilere doru uymuyorsa, logaritmik kada
izilerek doru geirilir. Bylece log. deerlerinin normal dalm gsterdii kabul
edilir.

rnek 3.4. Aada 24 ay boyunca bir artma tesisi kndan toplanan verileri kullanarak
istatistiksel parametreleri belirleyin.

Ay TSS(mg/L) KO (mg/L)
1,00 13,50 15,00
2,00 25,90 11,25
3,00 28,75 35,35
4,00 10,75 13,60
5,00 12,50 15,30
6,00 9,85 15,75
7,00 13,90 16,80
8,00 15,10 15,20
9,00 23,40 18,75
10,00 21,90 37,50
11,00 23,70 27,00
12,00 18,00 23,30
13,00 37,00 46,60
14,00 30,10 36,25
15,00 21,25 30,00
16,00 23,50 25,75
17,00 16,75 17,90
18,00 8,35 11,35
19,00 18,10 25,20
20,00 9,25 16,10
21,00 9,90 16,75
22,00 8,75 15,80
23,00 15,50 19,50
24,00 7,60 9,40

8
9
zm

Sra no TSS(mg/L) KO (mg/L) Plotting position (%)

1,00 7,60 9,40 4,00
2,00 8,35 11,25 8,00
3,00 8,75 11,35 12,00
4,00 9,25 13,60 16,00
5,00 9,85 15,00 20,00
6,00 9,90 15,20 24,00
7,00 10,75 15,30 28,00
8,00 12,50 15,75 32,00
9,00 13,50 15,80 36,00
10,00 13,90 16,10 40,00
11,00 15,10 16,75 44,00
12,00 15,50 16,80 48,00
13,00 16,75 17,90 52,00
14,00 18,00 18,75 56,00
15,00 18,10 19,50 60,00
16,00 21,25 23,30 64,00
17,00 21,90 25,20 68,00
18,00 23,40 25,75 72,00
19,00 23,50 27,00 76,00
20,00 23,70 30,00 80,00
21,00 25,90 35,35 84,00
22,00 28,75 36,25 88,00
23,00 30,10 37,50 92,00
24,00 37,00 46,60 96,00

50.00
45.00 TSS
40.00 KO
y = 0.3157x + 5.6886
35.00 R = 0.8595
30.00
mg/L

25.00
y = 0.2706x + 4.1076
20.00 R = 0.9412
15.00
10.00
5.00
0.00
0.00 20.00 40.00 60.00 80.00 100.00 120.00
% Plotting position

10
rnek 3.5. Aada verilen haftalk debileri kullanarak oluma sklklarn belirleyin. Ayrca,
tam yl bir iletmede oluacak maksimum haftalk debiyi tahmin edin.

Hafta no m3/hafta
1 2900
2 3040
3 3540
4 3360
5 3770
6 4080
7 4015
8 3675
9 3810
10 3450
11 3265
12 3180
13 3135

zm:

% Plotting
Hafta no m3/hafta
Pos.
1,00 2900,00 7,14
2,00 3040,00 14,29
3,00 3135,00 21,43
4,00 3180,00 28,57
5,00 3265,00 35,71
6,00 3360,00 42,86
7,00 3450,00 50,00
8,00 3540,00 57,14
9,00 3675,00 64,29
10,00 3770,00 71,43
11,00 3810,00 78,57
12,00 4015,00 85,71
13,00 4080,00 92,86

5000.00
4000.00
3000.00
m3/hafta

2000.00 y = 13.404x + 2808.3

1000.00 R = 0.9922
0.00
0.00 20.00 40.00 60.00 80.00 100.00
%plotting position

11
Bir yl iinde gzlenebilecek maksimum haftalk debi:

lk olarak olaslk faktr hesaplanr. Pik hafta = m/(n+1) = 52/(52+1) = 0.981

Grafik kullanarak %98.1e karlk gelen debi = 4500 m3/hafta olarak hesaplanr.

Atksu Debi Deiimlerinin Analizi

Artma tesisine gelen atksu debileri gnlk eiimler gstermektedir (ekil 3.1). Minimum
akm, su kullanmnn az olduu ve inflow akmnn ana akm olduu sabah erken saatlerde
olur. lk pik akm sabah saatlerinin sonlarnda, ikinci pik akm ise akam 7-9 saatleri arasnda
gzlenir. Pik akm ile ortalama akm arasndaki fark nfusa ve kanalizasyon sisteminin
uzunluuna baldr.

ekil 3.1. Evsel atksu debisinin saatlik deiimi

Atksu artma tesislerinin tasarmnda kullanlacak debilere ait baz tanmlamalar aadaki
Tablo 3.3de sunulmutur.

Tablo 3.3. Artma tesisi tasarmnda kullanlacak debilerin tanmlar

Debi Tanm
Ortalama kurak hava debisi Kurak hava koullarnda, infiltrasyonun snrl olduu
koullarda gnlk ortalama debi
Ortalama yal hava akm nfiltrasyonun nemli olduu yal hava koullarnda
gnlk ortalama debi.
Yllk ortalama gnlk akm Yllk ortalama debi
Saatlik pik Gzlenen en yksek saatlik debi
Maksimum gnlk Gzlenen en yksek maksimum gnlk ortalama debi
Minimum saatlik debi Bir gnde gzlenen en dk ve 1 saat boyunca korunan debi
Minimum gnlk debi Bir gn boyunca korunan kaytl en dk gnlk ortalama
debi

12
Atksu pik veya maksimum debisinin hesaplamas zellikle hidrolik hesaplarn yaplmas iin
olduka nemlidir. Bu amala pik faktr kullanlr. Pik faktr aadaki ekilde
hesaplanabilir:

Pik faktr = gnlk veya saatlik pik debi/ortalama debi

Tasarm debisinin seimi

Atksu artma tesisi boyutlar hesaplanrken yllk ortalama debi ve gelecekteki byme
dikkate alnsa da, bir artma tesisinin bir ok debi koulunu salamas gerekmektedir. Tesisin
dizayn iin nemli debiler minimum ve pik debilerdir. Ayrca, minimum, maksimum ve
ortalama kirlilik ykleri de nemlidir.

Minimum debiler: Dk debiler zellikle artma tesisinin ilk iletmeye alnd yllarda
karlalr. Dizayn debisine belli bir zaman sonra ulalacak olup, dizayn debisine ulalana
kadar dk debiler beklenmelidir. Ayrca gece saatlerinde de tesise dk debiler
gelmektedir. Eer sistemin salkl iletilmesi iin belli bir debinin stne klmas gerekirse,

13
artlm suyun bir ksm sistem giriine geri devredilebilir. Elde herhangi bir verinin
olmamas durumunda, minimum debi ortalama debinin %30 ile 70i arasnda deiir.

Pik debi faktrleri: Dizayn amacyla kullanlan en nemli pik faktrleri; saatlik pik ve
maksimum gnlk debilerin hesab iindir. Saatlik pik debiler hidrolik hesaplar iin
nemlidir. Aadaki ekil 3.2 ve ekil 3.3 farkl debilerin hesaplanmasnda kullanlabilecek
pik faktrleri gstermektedir.

ekil 3.2de grld zere, ABDde bir gn devam eden pik debinin ortalamaya oran 2,9
olarak kabul edilir. Bir gn devam eden minimum debi ise ortalama debinin 0,4 katdr. Dier
sreler iin veriler ekilden okunabilir.

ekil 3.2. 30 gnlk zaman periyotuna kadar pik debi ve minimum debinin yllk ortalama
debiye oranlar

Nfus arttka, pik debilerle yllk ortalama debi arasndaki farkn azald ekil 3.3de
grlmektedir.

14
 ekil 3.3. Saatlik pik debi faktrnn nfusa bal olarak deiimi

rnek 3-9: Mevcut nfusu 15.000 olan bir yerleim yerinin atksu artma tesisinin
bytlmesi dnlmektedir. 20 ylda nfusun 25.000 olaca ve ayrca 2000 yeni
rencinin olaca tahmin edilmektedir. Ayrca yeni bir endstrinin tanaca ve bu
endstrinin ortalama debisinin 840 m3/gn ve maksimum debisinin 1260 m3/gn olaca
tahmin edilmektedir. letme gnde 8 saat alacak ve haftada bir gn kapal olacaktr. Tesise
gelen mevcut atksu debisi gnlk ortalama 6.500 m3/gn olup, infiltrasyon ve inflow un
dk olduu bilinmektedir. Inflitrasyonun ortalama akmda 100 L/kii-gn ve pik debide 150
L/kii-gn olduu bilinmektedir. Yeni kurulacak olan evlerde su-tasarm aparatlarnn
kurulmas nedeniyle kiisel su kullanmnn eskilere kyasla %10 daha dk olaca tahmin
edilmektedir. Bu durumda gelecek iin ortalama, pik ve minimum dizayn debilerini
hesaplayn. Pik debi iin faktr 2,75 ve minimum debinin ortalamaya orannn 0,35 olduu
bilinmektedir.

zm:

1. lk olarak imdiki ve gelecekteki gnlk kii ba su kullanm miktarlar

belirlenecektir.

a. Mevcut durumda evsel su kullanm hesaplanacaktr.

nfiltrasyon= 100 L/kii-gn x 15.000kii = 15.000.000 L/gn = 1.500 m3/gn.

Evsel (kiisel) su kullanm miktar = 6500 1500 = 5000 m3/gn.

b. Kii bana evsel su kullanmnn hesab

Kii ba su kullanm = 5000/15000 = 0.33 m3/kii-gn= 330 L/kii-gn.

c. Gelecek iin kii ba su kullanm miktarlarnn hesab

15
 Gelecekte su kullanmnn %10 decei tahmin edilmekte olup, kii ba su kullanm
deeri 330x0.9 = 0,297 m3/kii-gn olarak hesaplanr.

2. Gelecek iin ortalama debinin hesaplanmas

Mevcut kiisel kullanmdan oluan atksu = 5000 m3/gn

Artan nfustan dolay artacak kiisel kullanm (25000-15000)*0.297 = 2970 m3/gn

rencilerden gelen (95L/kii-gn kullanm) = 2000*0.095 = 190 m3/gn

Endstriyel kullanm = 840 m3/gn

nfiltrasyon (25.000*0.10 m3/(kii.gn)) = 2500 m3/gn

Gelecekteki toplam ortalama gnlk debi = 11.500 m3/gn

3. Gelecekteki pik debinin hesab

Evlerde kiisel kullanmlar ( 2.95*(5000+2970+190)) = 22.440 m3/gn

Endstriyel pik debi = 1260 m3/gn

nfiltrasyon (25000*0.150) = 3750 m3/gn

Gelecekteki toplam pik debi = 27.450 m3/gn

4. Gelecekteki minimum debinin hesab

Evlerde kiisel kullanmlar (0,35*(5000+2970) okulun kapal olduu gn) = 2780 m3/gn

Endstriyel debi (akamlar iletmenin kapal olduu dnlerek) = 0 m3/gn

nfiltrasyon (25000*0.100) = 2500 m3/gn

Gelecekteki toplam pik debi = 5.280 m3/gn

Nfus Verisinin Kullanlmasyla Gelecekteki Atksu Debilerinin Hesaplanmas

Debideki deiimler ve nedenleri yukarda ayrntl olarak tartlm olup, bu blmde

gelecee dair debi ve nfus hesaplarnn zellikle eitli ynetmeliklere gre hesaplanmas
zerinde durulacaktr.

1-ller Bankas Kanalizasyon Projeleri Ynetmeliine gre, gnn en fazla su sarf edilen bir
saatinde debi, o gnn ortalama debisinin 2 katdr. Senenin en ok su sarf edilen gnnn
ortalama debisi Q24 ile gsterilirse, max Qst (Q12)= 2.Q24 ve gndz saatlerine mahsus
ortalama debi 1,5.Q24 olarak hesaplanabilir.

2-Alman literatrnde sabah 8den akam 20ye kadarki gndz saatleri ortalamas Q18 ile 24
saatin maksimum debisi Q14 ile gsterildiine gre,
16
ABD ve SK ynetmeliine gre, maksimum saatlik debi ile maksimum gnlk debinin
ortalamaya oran nfusa bal olup, aadaki forml ile hesaplanabilir.

P, bin olarak nfusu gsterir. rnein 100.000 kiilik nfus iin P =100 alnr.

17
Atksu debilerinin hesab:

Q= Qev+Qsanayi+Qszma olarak hesaplanr.

Evsel debi, kii bana gnlk su sarfiyat nfusla arplarak bulunabilir. Yllk ortalama kii
bana gnlk su ihtiyac qort ile gsterilirse yaz aylarndaki su ihtiyacn temsil eden deer
(qmax), ortalama deerin 1,5 kat olarak kabul edilmektedir. Su ihtiyacnn %7090 arasndaki
belirli bir oran kanallara intikal etmektedir. Bu yzden evsel debi;

Qevmax = Q24= .qmax.N

fadesiyle hesaplanr. Burada;

Qevmax = Q24 = yazlk evsel su sarfiyat, m3/gn

= Kullanlan suyun kanala gelen oran

Buna gre debiler aadaki formlleri kullanarak hesaplanr;

Qh = Q24/n1 + Qsanayi/n2 + Qszma/24

Qort = (Q24 + Qsanayi + Qszma)/24

Qmin = Q24/n3 + Qsanayi/n4 + Qszma/24

Burada;
Qh = Hesap debisi, m3/saat
Q24 = En ok su sarf edilen yaz gnne ait ortalama evsel atksu debisi, m3/gn
Qmin= Minimum debi, m3/saat

n1; amaca gre farkl deerler alabilir. Eer maksimum saatlik debinin hesaplanmas istenirse
saatlik pik debi ortalamann 2 kat olarak kabul edilebilir (veya ekil 3.1 kullanlr) ve Q12 =
2.Q24 olarak hesaplanr. Eer Q12 debisi m3/saat olarak, Q24 debisi de m3/gn olarak alnrsa
Q12 = Q24/12 olarak alnr ve n1 = 12 alnm olur.

18
Baz durumlarda hesap debisi olarak Q18 yani gn ierisinde ortalama gndz saatleri baz
alnabilir. Bu durumda yukardakine benzer ekilde Q18 = (24/18.Q24)/24 olarak hesaplanr.
Burada; Q18 debisi m3/saat olarak, Q24 debisi de m3/gn cinsindendir. Yukardan n1, 18 olarak
hesaplanr. Yani, Q18 = Q24/18.

Genel olarak, debi deiimleri nfus artyla azalmakta olup n1 deeri nfusa baldr. Basit
olarak hesap debisinin tahmininde n1 deeri aadaki tablodan alnabilir.

Tablo 3.4. Nfusa bal olarak n1 deerleri

n2 = Sanayi debisiyle alakal olup, tek vardiya alma durumunda 5-10 aras alnabilir.
n3 = minimum debi hesaplamasnda kullanlmakta olup, 37-40 arasnda bir deer alnr.
Mesela 40 alnabilir.
n4= minimum debi hesabnda sanayi debisi iin kullanlr. Eer 2-3 vardiya alyorsa 24
alnr. Eer tek vardiya allyorsa, minimum debi gece debisi olduundan sanayi debisi
hesaptan tamamen karlr.

Sanayi debilerinin tahmini olduka zor ve karmaktr. Kk yerler iin bu tahmin kolay iken
byk yerleim yerleri iin olduka zordur. ekilde dnlebilir;

1- Edeer nfus hesaplanp, sanayi debisi evlerden gelen atksu iinde dnlebilir.
2- Debi deiimlerinden tahmin edilmeye allr.
3- Sanayi blgelerinden hektar bana debi alnarak hesaplanabilir. Buna gre 0,5-1,0
L/sn.ha arasnda alnabilir.

Artma Tesislerine gelen yklerin tahmin edilmesi

Atksu artma tesislerine gelecek ykler ise, kii ba retilecek kirlilik ykleri kullanlarak
hesaplanabilir. Ayrca, kii ba su tketimi de kullanlarak artma tesislerine evsel
kullanmlardan dolay gelecek kirlilik konsantrasyonlar hesaplanm olur. Bu hesaplamalar
iin kullanlabilecek baz deerler Tablo 3.5de sunulmutur.

19
 Tablo 3.5. Evsel kullanmdan doan kirlilik ykleri

Ayrca Tablo 3.6de evsel atksular iin tipik kirletici konsantrasyonlar verilmitir.

20
Tablo 3.6. Ham atksuyun tipik zellikleri

21
BLM 4. FZKSEL ARITMA (IZGARALAR, KUM TUTUCULAR VE
KTRME HAVUZLARI)

Bu blm ztrk vd. Atksu artmnn esaslar ve Muslu atksularn artm kitaplarndan
ilenecektir.

22
 BLM 5. BYOLOJK ARITIMIN ESASLARI

Uygun koullarn salanmas ve biyolojik sistemin iyi bir ekilde iletilmesi kouluyla, atksu
ierisindeki biyolojik olarak paralanabilen btn organik maddeler giderilebilir. Dolaysyla,
evre mhendisinin her bir biyolojik prosesi iyi bilmesi ve tm koullar optimum artmn
gerekleebilmesi iin iyi ayarlayabilmesi gerekmektedir.

Biyolojik artmn amac

znm ve partikl haldeki biyolojik paralanabilir maddeleri evresel adan kabul

edilebilir yan rnlere (CO2 ve H2O gibi) dntrmek.
Askda ve kemeyen partiklleri biyolojik yumaklar ierisine hapsetmek
Azot ve fosfor gibi ntrientleri gidermek
Baz durumlarda spesifik iz maddeleri gidermek.

Baz endstriyel atksularda, mikroorganizmalar iin toksik organik veya inorganik maddeler
bulunmakta olup biyolojik artm ncesinde giderilmeleri gerekmektedir. Buna n artm veya
pretreatment denir. Evsel atksu artm amacyla en ok kullanlan baz artma tesisi prosesleri
ekil 5.1de gsterilmitir. Biyolojik artmda kullanlacak baz zel terimlere ait tanmlar
Tablo 5.1de verilmitir.

Tablo 5.1. Biyolojik artmda kullanlan baz zel terimlerin aklamalar

Terim Tanm
Metabolik fonksiyon
Aerobik Proses Oksijen varlnda gerekleen biyolojik artm prosesi
Anaerobik proses Oksijen yokluunda gerekleen biyolojik artm prosesi
Anoksik proses Elektron alc olarak nitratn kullanld biyolojik artm prosesi
Fakltatif proses Molekler oksijen varlnda ve yokluunda gerekleen biyolojik
artm prosesi
Birleik Aerobik, anoksik ve anaerobik artm proseslerinin farkl
aerobik/anoksik/ kombinasyonlarda kullanlarak spesifik bir artm amacn
anaerobik proses gerekletirmek
Artm Prosesi
Askda-bymeli Artmdan sorumlu bakterilerin askda byd artm prosesi
proses
Bal bymeli proses Artmdan sorumlu bakterilerin ta, aktif karbon, plastik gibi inert
bir yzeye yapk olarak byd artm prosesi
Birleik proses Askda ve bal bymenin bir arada kullanld birleik sistemler
Artm Fonksiyonu
Biyolojik ntrient Biyolojik artma tesislerinde azot ve fosforun giderildii
giderimi proseslerdir.
Biyolojik fosfor Biyolojik olarak fosforun mikroorganizmalarda biriktirilerek
giderimi atksudan giderildii artm prosesidir.
Karbon kaynakl BO Biyolojik olarak organik maddenin atk biyoktleye ve CO2e
giderimi dntrld artm prosesidir. Burada azotun amonyaa
dntrld kabul edilir.
Nitrifikasyon Amonyumun, iki aamada nitrata dntrld proseslerdir.

23
Denitrifikasyon Nitratn elektron alc olarak kullanlarak azota indirgendii
biyolojik proseslerdir.
Stabilizasyon Biyolojik artm sonucu oluan amurun aerobik veya anaerobik
olarak artlarak stabilize edildii ve Zarasz hale getirildii
proseslerdir.
Substrat Biyolojik artmda organik madde veya ntriente verilen isimdir.
Genellikle biyolojik artmda snrlayc maddeye verilen isimdir.
rnein organik maddenin giderildii biyolojik artmda organik
madde substrat iken, nitrifikasyonda amonyum substrattr.

Atksu Artmnda Mikroorganizmann Rol

Atksu artmnda znm ve partikl haldeki organik maddelerin artmnda bir ok

mikroorganizma rol almakta olup, en nemlisi bakteridir. Mikroorganizmalar, znm yada
partikl halindeki organik maddeleri oksitleyerek, basit yan rnlere ve biyo-ktleye
dntrmekte olup, bu olay aadaki reaksiyon ile zetlenebilir.

Organik madde + O2 + NH3 + PO4-3 yeni hcreler + CO2 + H2O

Ayrca, baz bakteriler amonyak veya amonyumu nitrata dntrebilmektedir. Baz anoksik
bakteriler de nitrat elektron alc olarak kullanp azot gazna indirgeyebilmektedir. Fosfor
artmnda ise eitli konfigrasyonlar kullanarak fosfor depolayan bakteriler zenginletirilir
ve inorganik fosfor hcre ierisinde depolanr. Biyolojik oksidasyon sonucu retilen
biyoktlenin zgl younluu, suyun younluundan biraz fazla olup kendi arlyla
kelebilir. Artm sonras bakterinin ayrlmamas durumunda tam bir artm yaplm
saylmaz nk bakterinin kendisi k suyunda KO ve BO olarak llecektir.

Atksu Artm Amacyla Kullanlan Biyolojik Prosesler

Atksu artm amacyla kullanlan biyolojik prosesler askda ve bal bymeli olarak iki
kategoriye ayrlabilir(Tablo 5.2). Tablo 5.2de verilen prosesleri dizayn ederek etkili bir
ekilde iletebilmek iin proseslere ait reaksiyonlar, her bir proseste yer alan
mikroorganizmalar, evresel ve besin ihtiyalarn bilmek gerekmektedir.

Askda Bymeli prosesler

Askda bymeli sistemlerde mikroorganizmalar, uygun kartrma metotlaryla sistemde

askda tutulur. Askda bymeli aerobik sistemler hem evsel hem de endstriyel atksularn
artmnda yaygn bir ekilde kullanlmakla beraber, askda bymeli anaerobik proses
uygulamalar da mevcuttur. En yaygn olarak kullanlan askda bymeli aerobik proses aktif
amur sistemi olup, ekil 5.2de gsterilmitir. Aktif amur prosesi 1913 ylnda Lawrens
Deney stasyonunda Clark ve Gage tarafndan ve ngilterede Ardern ve Lockett (1914)
tarafndan bulunmutur. Sisteme aktifletirilmi (veya aktif) amur denmesinin nedeni aerobik
koullarda at stabilize edecek aktif biyoktlenin retilmesidir. Havalandrma tanknda
biyoktle karmyla atksu temas halinde tutularak biyokimysal reaksiyonlarn olumas
salanr. Havalandrma tankndaki ktleye kark askda kat madde denir. Bu karmn

24
salamas ve sisteme oksijenin verilmesi iin mekanik ekipmanlar kullanlr. Daha sonra,
kark sv bir ktrme tankna alnr ve burada biyoktle ktrlerek younlatrlr.

ekil 5.1. Evsel atksu artm amacyla kullanlan artma eitli artma tesisi akm emalar

Aktif amur olarak adlandrlan ktrlen amur, havalandrma tankna geri devrettirilerek
artma devam etmesi salanr. retilen amurun bir ksm gnlk veya periyodik olarak
sistemden uzaklatrlr nk amurla beraber atksu giriinden gelen bir ksm direnli
katlarda sistemde birikmekte olup fazla amurun ekilmesi gerekmektedir. Eer sistemde
biriken amur uzaklatrlmaz ise bir ekilde sistem kndan kaacak ve artlm suyun
kalitesini bozacaktr.

Aktif amurun nemli bir zellii, 50 ile 200 m arasnda deien flok partikllerinin
retilmesidir. Bu partikller kelme ile atksudan uzaklatrlabilir ve temiz bir k suyu
elde edilebilir. Tipik olarak retilen floklarn %99u kelme ile sudan ayrlabilir.

25
 Tablo 5.2. Atksu artmnda kullanlabilecek nemli biyolojik artma prosesleri

Tipi Genel Ad Kullanm

Aktif amur prosesleri
Konvansiyonel(piston akml)
Tam karml
Kademeli havalandrmal
Haval Prosesler: Saf oksijenli Karbonlu BOI giderimi ve
Askda-Byyen Ardk kesikli reaktr nitrifikasyon
Kontakt stabilizasyon
Uzun havalandrmal A.
Oksidasyon hendei
Derin aft A.. sistemi
Askda-byyen Nitrifikasyon Nitrifikasyon
Havalandrmal lagn Karbonlu BOI giderimi
Haval rtme (nitrifikasyon)
Konvansiyonel haval Stabilzasyon, karbonlu
Saf oksijenli BOI5
Yzeyde byyen
Damlatmal Filtre giderimi nitrifikasyon
(Biyofilmli)
Dk hzl Karbonlu BOI giderimi
Yksek hzl nitrifikasyon
Kaba Filtre (roughing) Karbonlu BOI giderimi
Dner biyolojik disk karbonlu BOI giderimi ve
Dolgulu kuleler nitrifikasyon
Birleik askda ve Aktif amur biyofiltre
tutunarak prosesleri
byyen sistemler biyofiltre prosesleri aktif
amur
Anoksik Prosesler: Askda byyen Denitrifikasyon
Askda byyen denitrifikasyon
Tutunarak byyen Sabit-film denitrifikasyon
Havasz rtme
Standart hzl, tek kademeli
Havasz Prosesler: Yksek hzl, tek kademeli
karbonlu BOI giderimi
Askda byyen iki kademeli
Havasz kontakt prosesler
Havasz amur yatakl reaktr
karbonlu BOI giderimi,
atk
stabilizasyonu,
Havasz filtre
Tutunarak byyen denitrifiaksyon.
Genlemi yatakl reaktr
karbonlu BOI giderimi,
atk
stabilizasyonu
Birleik haval, havasz ve Tek veya ok basamakl, Karbonlu BOI giderimi,
anoksik prosesler eitli nitrifikasyon,
Askda byyen zel prosesler denitrifikasyon
P giderimi

26
 Birleik askda ve Tek veya ok kademeli Karbonlu BOI giderimi,
tutunarak byyen prosesler nitrifikasyon,
denitrifikasyon,Pgiderimi
Haval havuzlar, Karbonlu BOI giderimi
Olgunlatrma havuzlar Karbonlu BOI gid.(nitr.)
Fakltatif havuzlar Karbonlu BOI giderimi
Lagnler
Havasz havuzlar Karbonlu BOI giderimi
(atk
stabilizasyonu)

ekil 5.1. Askda bymeli biyolojik prosesler

Bal Bymeli Sistemler

Bal bymeli sistemlerde organik maddelerin ve ntrientlerin dnmnden sorumlu olan

mikroorganizmalar inert bir tayc malzemeye yapk olarak byrler. Bal olarak byyen
mikroorganizmalar biyofilm olarak adlandrlr. Mikroorganizmalarn tutunmas iin
kullanlan tayc malzemeler; ta, akl, kum, plastik, tahta veya baz sentetik malzemeler
olabilir. Bal bymeli sistemler aerobik veya anaerobik olarak iletilebilirler. Ayrca bu
sistemler, batm yani tamamen su ile dolu veya batmam yani ksmen su ile dolu olacak
ekilde de iletilebilirler.

27
Atksu artmnda en ok kullanlan aerobik biyofilm prosesi damlatmal filtrelerdir. Bu
filtrelerde, atksu st taraftan yar doygun yatak malzemesi zerine damlalar eklinde verilir
ve atksu biyofilm zerinden akarken artm gerekleir. Damlatmal filtrelerde, tayc
malzeme olarak genellikle ta malzeme kullanlmakta olup derinlikleri 1.25-2 m arasndadr.
Damlatmal filtre aadaki ekilde verilmitir.

ekil 5.2. Bal bymeli biyolojik artm prosesi

Modern damlatmal filtreler ise; 5-10 m yksekliinde olup, biyofilm yapmas amacyla
plastik malzeme kullanlmaktadr. Plastik malzeme ile doldurulmu kulelerde, boluk hacmi
genellikle yksek olup %90-95 civarndadr. Boluklardaki hava sirklasyonu doal yollarla,
tplerle veya hava pompalaryla salanmakta olup, bal olarak byyen mikroorganizmalar
iin oksijen salanr. Atksu biyofilm zerinden ince bir film eklinde akar. Fazla
mikroorganizma, tayc malzeme zerinden kopar ve bu nedenle dk konsantrasyonlarda
askda kat madde ieren k suyu elde edebilmek iin keltme tank gerekmektedir. ken
katlar, keltme tanknn dip tarafnda toplanr ve zaman zaman uzaklatrlr.

Mikroorganizmalarn Kompozisyonu ve snflandrlmas

Biyolojik atksu artmnda kullanlan kark kltr, bakteri, protozoa, rotifer ve alg gibi
birok farkl mikroorganizma grubu iermektedir. Baz durumlarda, biyolojik atksu artm
sadece spesifik trlerin varlyla gerekleebilir. Bu blmde mikroorganizmalarn daha iyi
anlalabilmesi iin (1) hcre ierii (2) hcre bileimi (3) mikroorganizmalarn aktivitesini

28
etkileyen evresel koullar (4) mikroorganizmalarn tanmlanmas ve snflandrlmas iin
metotlardan bahsedilecektir.

Hcre erii

Prokaryotik hcrelerin nemli ierikleri ve fonksiyonlar ekil 5.3a ve Tablo 5.3de

gsterilmitir. Benzer olarak karyotik hcrelerin ierikleri ise ekil 5.3bde gsterilmitir.

ekil 5.3. Prokaryotik (a) ve karyotik (b) hcrenin yaps

Mikroorganizmann artma kapasitesini belirleyen enzimlerin retilmesinden

deoxiribonkleik asit (DNA) ve ribozomlar sorumludur. Ribozomlar proteinlerin (dolaysyla
enzimlerin) sentez yeri olup, proteinlerin yapsn belirleyen genetik bilgiyi DNA
salamaktadr.

Nkleik asitler, DNA ve RNA, nkleotitlerden meydana gelmektedir. Her bir nkleotit be
karbonlu eker bileii, bir azotlu baz, ve fosfat moleklnden olumaktadr (ekil 5.4). DNA
ve RNA zincirini oluturmak iin, fosfat grubu eker moleklnn 3. karbonuna (oksijen
bandan saat ynne doru) balanr. DNAnn azot baz drt adet pirimidin veya purin
bileiklerinden biri olabilir: stozin (cytosine, C), timin (thymine, T), adenin (adenine, A) ve
guanin (guanine, G). Benzer olarak RNAda da drt azotlu baz yer almakta olup, sadece timin
yerine urasil (uracil, U) mevcuttur. DNA, ift sarmall olup her bir sarmal birbirine azot
balaryla balanmaktadr. Balanma olduka spesifik olup, G ile C, A ve T birbirine
balanabilmektedir. RNA ise tek sarmall bir yap olup, A, C, G ve U bazlarn iermektedir.
DNA daki nkleotitlerin sras, bakteriler iin gerekli spesifik protein ve enzimlerin retilmesi
iin gerekli genetik kodu oluturur. DNAdaki nkleotit says olduka fazla olup genellikle
kilobaz (1000 nkleotit) olarak verilir. Escherichia coli her bir DNA sarmalnda 4.7 milyon
nkleotit veya 4700 kilobaz iftine sahiptir.

29
Tablo 5.3. Bakterinin hcre ieriklerinin tantlmas

Hcre bileeni Fonksiyonu

Hcre eklinin olumasn salar ve yapy kuvvetlendirir. Hcre

Hcre duvar membrann korur. Baz bakteriler hcre duvarnn etrafn saran yapkan
polisakarit tabaka oluturabilir. Buna kapsl veya kaygan tabaka denir.

Hcre Hcre ierisine znm organik ve ntrientlerin alnmasyla, hcre

membran dna metabolik rnlerin atlmasn kontrol eder.

Su, ntrinet, enzim, ribozom ve kk organik moleklleri ieren ve hcre

Stoplazma
hcrenin ilev grmesini salayan svdr.

Karbon, ntrient ve enerji salayan stoplazmik depolardr.

Stoplazmik
Polihidroksibtrat (PHB) veya glikojen, ya, ve slfr granlleri gibi
depolar
depolardr.

ift sarmall bir yap olup, hcrede retilecek protein veya enzimler iin
DNA
genetik bilgileri salar.

Kk yuvarlak DNA moleklleri olup, bakterilere zel genetik zellikler

Plazmid DNA
kazandrr.

Flagellea Protein olup sa yapsndadr. Bakteriye hareket zellii kazandrr.

Ksa sa yapsnda proteinler olup, bakterilerin birbirine ve yzeylere

Fimbriae ve pili
yapmasn salar.

ekil 5.4. DNA ve RNAy oluturan nkleotitlerin yaps

Gen ekspresyonu, ekil 5.5de verilmitir.

30
ekil. 5.5. Gen ekspresyonu proteinlerin olumasn salar. lk olarak DNAnn bir
ksmndaki genetik kod mRNA ya yazlr, bu genetik kod ribozomlarda okunur ve tRNA larn
tad amino asitlerle nce polipeptitler ve son olarak proteinler oluturulur.

Hcre enzimi; protein ve metalik iyonlar (Zn, Fe, Cu, Mn yada Ni) gibi kofaktrler ierir.
Enzimler, atksu artmnda mikroorganizmalarn metabolik kapasitesini belirler. Enzimler
byk molekller olup, molekl arlklar 10.000-1.000.000 arasnda deimektedir.
Enzimler; hidroliz, indirgenme-ykseltgenme ve sentez reaksiyonlar gibi hcrenin nemli
biyolojik reaksiyonlarn katalizler. rnek olarak hcre d enzimler, partikl halindeki yada
byk molekllerin hidrolizini gerekletirmekte olup, oluan dk molekl arlna sahip
molekller hcre membranndan kolaylkla geebilmektedir. Enzimler ayrca constitutive
(yapsal) veya inducible olarak adlandrlabilirler. Constitutive enzimler hcre tarafndan
srekli olarak retilirken, inducible enzimler ancak spesfik bir bileiin mevcudiyetinde yani
zel koullarda retilen enzimlerdir. Enzim aktivitesi, scaklk ve pH ile deiebilmektedir.

Hcre ierii

Biyolojik sistemlerde mikrobiyal bymeyi desteklemek iin, uygun ntrientlerin mevcut

olmas gerekmektedir. Bir hcrenin tipik kompozisyonu, byme iin nelerin gerektiine dair
bilgiler sunmaktadr. Prokaryotlar %80 su ve %20 kuru madde iermektedir. Bu kuru
maddenin %90 organik ve %10u inorganiktir. Prokaryotik bir hcreye ait tipik
kompozisyon Tablo 5.4de verilmitir.

31
 Tablo 5.4. Bakteri hicresinin tipik kompozisyonu

Bir hcrenin organik ksmn gstermek iin en ok kullanlan forml C5H7NO2 olup ilk defa
Hoover ve Porges tarafndan 1952 ylnda nerilmitir. Organik franksiyonun yaklak %53
karbondur. Fosforunda dikkate alnd bakteri forml ise C60H87O23N12P eklinde
verilebilir. Her iki formlde yaklak olup, bakteri trne, zamana ve yaam koullarna bal
olarak kompozisyon deiebilir. Azot ve fosfor yksek konsantrasyonlarda hcre ierisinde
bulunduu iin makro ntrienter olarak isimlendirilirler. Prokaryotlar ayrca iz miktarda
inko, mangan, bakr, molibdenyum, demir ve kobalt gibi metalik iyonlara yada
mikrontrientlere ihtiya duyabilir. Btn bu elementler ve bileikler mikroorganizmalarn
yaam evrelerinden alndndan, her hangi birinin eksiklii byme hzn deitirebilir.

evresel Faktrler

Byme ortamnn pH ve scakl, mikroorganizmalarn seleksiyon, hayatta kalma ve

byme zelliklerini nemli derecede etkiler. Birok bakteri geni bir pH ve scaklk
aralnda canl kalabilirken, optimum deerler olduka dar bir aralktadr. Optimum
scakln altndaki deerlerde, genellikle 10oClik bir scaklk art, bakterilerin byme
hzn iki kat arttrr. Optimum scaklk deerlerine gre bakteriler psikrofilik, mezofilik ve

32
termofilik olarak snflandrlrlar. Her bir kategoriye ait optimum aralklar Tablo 5.5de
verilmitir.

Tablo 5.5. Biyolojik proseslerin scakla gre snflandrlmas

pH bakteri bymesi iin nemli evresel faktrlerden biridir. Birok bakteri pH 9,5in
zerinde veya 4.0n altnda yaayamamakta olup optimum deer genellikle 6,5-7,5
arasndadr. Baz arkeler 60-80oC scaklklarda, ok dk pH deerlerinde veya yksek
tuzluluklarda yaayabilirler.

Mikrobiyal Metabolizmaya Giri

Biyolojik artma tesislerinin dizaynn veya seiminin yaplabilmesi iin mikroorganizmalarn

biyokimyasal aktivitelerinin bilinmesi gerekmektedir. Mikroorganizmalarn, hcrelerin
karbon kaynana gre, elektron alc veya vericilerine gre kyaslanmas Tablo 5.6da
verilmitir. Farkl mikroorganizmalar; oksijen, nitrat, nitrit, Fe(III), slfat, organik maddeler
ve CO2 gibi elektron alclar kullanabilirler. Baz nemli karbon mekanizmalar ayrca ekil
5.6da verilmitir.

ekil 5.6. Bakteri metabolizmalarna rnekler. (a) aerobik, heterotrof; (b) aerobik, ototrof; (c)
anaerobik, heterotrof

33
Tablo 5.6. Mikroorganizmalarn karbon kayna, elektron alc, elektron verici ve rettii son
rnlere gre snflandrlmas

Mikrobiyal Byme in Karbon ve Enerji Kaynaklar

Mikroorganizmann bymek ve etkili bir ekilde foksiyonlarn yrtmek iin; enerji

kaynana, hcre materyallerini retmek iin karbon kaynana ve azot, fosfor, potasyum,
kalsiyum, magnezyum gibi inorganik ntrient kaynaklarna ihtiyac vardr. Byme faktrleri
olarak kullanlan organik ntrientlere de ihtiya duymaktadr.

Karbon kaynaklar: mikroorganizmalar karbon ihtiyalar organik maddelerden veya

CO2den temin ederler. Bakteriler organik yada inorganik maddeleri oksitleyerek enerji
retirler. I enerji kayna olarak kullanan organizmalar fototrof olarak bilinirler. Fototrofik
organizmalar, heterotrof (kkrt-indirgeyen bakteriler gibi) yada ototrof (algler ve
fotosentetik bakteriler). Enerjilerini kimyasal reaksiyonlardan reten organizmalar ise
kemotrof olarak bilinir. Fototroflar gibi, kemotrofik organizmalarda heterotrof (protozoa,
fungus ve bakteriler) yada ototrof (nitrifikasyon yapan bakteriler) olabilirler. Kemoototroflar
manyak, nitrit, ferros demir ve slfr gibi inorganiklerin oksidasyonundan enerjilerini
retirler. Kemoheterotroflar ise organik maddelerin oksidasyonu sonucunda enerji retirler.

Kemotroflarn enerji retmede kullandklar reaksiyonlar, indirgenme-ykseltgenme

reaksiyonlar olup, bir elektron vericiden alnan elektronlarn bir elektron alcsna
aktarlmasn ierir. Elektron alc ve vericiler, mikroorganizma eidine bal olarak organik
veya inorganik olabilir. Enzimleri sayesinde elektronlar, dardan alnan bir elektron
vericisine aktaran organizmalar solunum metabolizmasna (respiratory metabolism) sahiptir.

34
Elektron alc olarak oksijenin kullanld reaksiyonlara aerobik reaksiyonlar, nitratn
kullanld reaksiyonlara anoksik reaksiyonlar denir. Dierleri ise anaerobik reaksiyonlar
olarak adlandrlr. Anoksik ortamda nitrat elektron alc olarak kullanlarak azot gazna
indirgenir. Bu reaksiyon biyolojik denitrifikasyon olarak bilinir ve sulardan azot artmnda
sklkla kullanlr. Sadece oksijeni kullanan organizmalar zorunlu aerobikler olarak bilinir.
Hem oksijen hem de nitrat kullananlar ise fakltatif olarak bilinirler.

Fermantasyon ile enerjilerini salayan ve aerobik ortamda yaayamayan organizmalar zorunlu

anaerobikler olarak bilinirler. Fakltatif anaerobikler ise hem molekler oksijen varlnda
hem de yokluunda yaayabilirler. Bu organizmalar iki gruba ayrlabilir. Gerek fakltatif
anaerobikler oksijen mevcudiyetine bal olarak fermentatif metabolizmadan aerobik solunum
metabolizmasna geebilirler. Aerotolerant anaerobikler ise kesinlikle fermentatif
metabolizma sonucu enerji retmelerine ramen, molekle oksijene kar hassas deildir.

Ntrient ve byme faktrleri ihtiyac

Genellikle karbon veya enerji kaynaklar deil de ntrientler mikrobiyal sentez ve bymeyi
snrlamaktadr. Mikroorganizmalar tarafndan kullanlan inorganik elementler N, S, P, K,
Mg, Ca, Na ve Cldir. z miktarda ihtiya duyulan nemli ntrientler ise; Zn, Mn, Mo, se, Co,
Cu ve Nidir. htiya duyulan organik ntrientler ise; byme faktr olarak bilinir ve
precursor yada o0rganik hcrenin bir bileeni olup, bunlar bakteriler dier karbon
kaynaklarndan sentezleyemezler. Byme faktrleri bir organizmadan dier organizmaya
deiiklik gsterse de nemli byme faktrleri (1) amino asitler (2) azotlu bazlar (purine ve
primidinler) ve (3) vitaminler olarak snflandrlr.

Evsel atksular genellikle yeteri kadar ntrient iermekle beraber zellikle yksek organik
madde ieren endstriyel atksularda ntrient eksiklii olabilir. Bakteri forml
C12H87O23N12P olarak alnrsa, 100 g bakteri hcresi retmek iin 12,2 g azot, 2.3 g fosfata
ihtiya duyulaca hesaplanr.

Bakteri Bymesi

Substrat tketilmesine paralel olarak, atksu artm srasnda srekli olarak bakteri retilir.
Bakteriler genellikle blnme ile oalmakta olup buna binary fizyon denir. Bir hcrenin
blnmesi iin gerekli zamana generasyon zaman denir ve bakteri eidine bal olarak
gnler mertebesinden 20 dakika aralna kadar deiebilir. rnek olarak eer generasyon
zaman (ikilenme zaman) 30 dakika alnrsa ve bakterinin ap ve younluu srasyla 1 m
ve 1 g/cm3 olarak alnrsa, bir bakterinin arl 5. 10-13 g olur. 12 saat ierisinde bakteri
says 16.777.216 (224), toplam arl ise 8.4 g olur. Dolaysyla, bakteri arlna kyasla
says ok daha nemli derecede artmaktadr. Tabi bu byme durumu hi bir eyin bymeyi
snrlamad durumlar iin geerli olup, genellikle atksu artmnda bir veya birka faktr
bymeyi snrlamakta olup, byme sonsuza kadar devam etmemektedir.

Kesikli bir reaktrde bakteri byme erisi aada verili olup, byme evreleri lag faz,
logaritmik byme faz, duraan faz ve lm faz olarak ayrlr.

35
 ekil 5.7. Kesikli reaktrde bakteri byme evreleri

Bakteri bymesi ve dnm katsays (biomass yield)

Dnm katsays = (g retilen biyoktle) / (g substrat tketilen)

Aerobik bakteriler iin: g SS veya VSS/g substrate; g SS veya VSS/g COD veya; g COD
biyoktle/g COD substrat

Ototrofik nitrifikasyon bakterileri iin: g SS veya VSS/NH4-N oksitlenen.

Atksu artmnda, birok organik madde suda bulunabilecei iin organikleri tek tek
belirlemek imknszdr. Bu nedenle tm organiklerin toplam iin bir lt olan KO veya
BO kullanlr.

Biyoktle bymesinin llmesi

Biyoktle ounlukla organik maddelerden meydana geldii iin toplam bakteri miktar
uucu kat madde veya partikl KO llerek belirlenebilir. Fakat bu lmlerde canl ve
canl olmayan bakteriler ayrt edilemez. Ayrca, partikl halinde organik madde miktar ok
fazla olan sularda bu lmler gerek bakteri konsantrasyonunu vermeyecek olup, hcre
proteini, DNA ve enerji transferi amacyla kullanlan ATP bakteri konsantrasyonunu
belirlemek amacyla kullanlabilir. Genellikle kuru bakteri arlnn %50sinin protein
olduu kabul edilebilir. Dk biyoktle ieren sularda bakteri konsantrasyonu bulanklk
llerek de belirlenebilir. Bazen sadece canl bakterilerin llmesi istenir. Bu durumda,
seyreltilen bakteri karm agar zerine srlerek ekim yaplr ve inkbasyon sonucunda
oluan koloniler saylr. Fakat unutmamak gerekir ki btn bakteriler agar zerinde
bytlemeyebilir.

36
Stoiktikiyometrik denklemlerden yararlanarak dnm katsays ve oksijen ihtiyacnn
belirlenmesi

Bahsedildii zere, atksu iersindeki birok organik madde olduundan substratn kesin
formln belirlemek olduka zordur. Bu nedenle organik madde miktarnn bir lt olarak
KO kullanlr. Burada anlatm basitletirmek iin organik madde olarak glikoz (C6H12O6)un
forml, bakteri olarak da C5H7NO2 kullanlacaktr. Bu durumda aerobik artlarda glikoz
oksidasyonu aadaki denklemle verilebilir;

3C6H12O6 + 8O2 + 2NH3 2C5H7NO2 + 8CO2 + 14 H2O

3(180) 8(32) 2(17) 2(113)

Buna gre dnm katsays,

Pratikte substrat iin KO, bakteri iin ise VSS kullanlr. Bu durumda glikozun KO sinin
belirlenmesi gerekir. Bu amala aadaki denklem yazlabilir,

glikozun KO si;

Olarak bulunur.

Bu durumda Y deeri g bakteri/g KO olarak aadaki ekilde bulunur;

Gerekte bakteri retimi yukarda yaplan hesaplamadan daha dk olabilir. nk bakteri

ierisine alnan substratn bir miktar oksitlenerek hcre onarm iin kullanlabilir.

Biyolojik oksidasyon srasnda kullanlan oksijen miktarnn hesaplanmas iin; (1) CO2 ve
H2Oya oksitlenen organik madde miktar, (2) biyoktlenin KO deeri ve (3) paralanmayan
substratn KO deeri gz nne alnr. Bakteri forml C5H7NO2 olarak alnrsa,
biyoktlenin oksijen edeeri 1,42 g KO/g biyoktle VSS olarak aadaki ekilde
hesaplanr.

37
Dolaysyla yukarda verilen glikoz oksidasyonu iin gereken oksijen aadaki ekilde
bulunabilir.

oksitlenen substrat, gerekli oksijene eit olup;

Oksijen ihtiyac = Kullanlan KO Hcre KO deeri

= (1.07 g O2/g glikoz).(3 mole x 180 g glikoz/mole) (1,42 g O2/g hcre)(2x113 g

hcre/mole) = 577,8-320,9 = 256,9 g O2.

Dolaysyla, kullanlan KO bana gerekli oksijen miktar;

Kullanlan oksijen/glikoz = 256,9 g oksijen / [(3 mole x 1,07 g KO/g glikoz x 180 g
glikoz/mol)] = 0,44 g O2/g KO kullanlan.

Veya denklem kullanlarak gerekli oksijen miktar aadaki ekilde de hesaplanabilir.

rnek 7.1. Gzlenen Biyoktle Dnm Katsays ve Oksijen Kullanm. Aada

verilen geri devirsiz bir aktif amur nitesi 500 g/m3 konsantrasyonuna sahip znm
biyolojik ayrabilir KO (bsKO) iermektedir. Debi 1000 m3/gn ve reaktr kndaki
bsKO ve VSS konsantrasyonlar srasyla 10 ve 200 g/m3 dr. Buna gre;

a) Gzlenen dnm katsaysn g VSS/g KO

b) Gerekli olan oksijeni gO2/g KO ve g/gn olarak hesaplayn.

38
zm:

1. Dnm katsaysnn hesaplanmas

Aada verilen genel denklemin geerli olduunu dnerek

2. Giderilen her gram bsKO iin gerekli oksijen ise;

a. lk olarak KO ktle dengesi yazlr. Buna gre;

Birikim = giren kan - kullanlan

0 = KOgiren KOk kullanlan oksijen

Kullanlan oksijen = KOgiren KOkan

KOgiren = 500 g/m3. (1000 m3/gn) = 500.000 g KO/gn

KOkan = znm KO + biyoktle KO

bsKOkan = 10 g/m3 (1000 m3/gn) = 10.000 g KO/gn

kta biyoktle KO = 200.000 g VSS/gn (1,42 g KO/gVSS) = 284.000 g

KO/gn.

ktaki toplam KO = 10.000 g/gn + 284.000 g/gn = 294.000 g KO/gn

b. Gerekli olan oksijen ise;

500.000 g KO/gn 294.000 g KO/gn = 206.000 g KO/gn = 206.000 g O2/gn.

c. Kullanlan her gram KO bana gerekli oksijen ise;

39
 oksijen/KO = (206.000 g/gn)/(490.000 g/gn) = 0,42 g O2/g KO.

MKROBYAL BYME KNET

Evsel ve endstriyel atksular birok farkl maddeler ierdikleri iin organik bileenlerin
konsantrasyonu genellikle biyolojik olarak paralanabilir (biodegradable) KO (bKO veya
bCOD) yada UBO (UBOD) eklinde verilir. bCOD ve UBOD, znm, koloidal ve
partikl halindeki biyolojik paralanabilir bileenleri kapsar. Bu blmde kolaylk asndan
znm haldeki biyolojik paralanabilir KO (bsCOD) kullanlacaktr. bsCOD iki
bileenden olumaktadr; hzl (veya kolay) ve yava paralanabilir COD.

Aktif amur reaktr ierisindeki biyoktle genellikle MLSS (kark svda askda kat
madde) veya MLVSS (kark svda askda uucu kat madde) olarak ifade edilir.
Biyoreaktrdeki MLSSin bileeni vardr; biyoktle, biyolojik olarak paralanmayan uucu
kat madde (nbVSS) ve inert inorganik toplam askda katlar (iTSS). nbVSS giri atksuyunda
olabilecei gibi, biyoktlenin isel solunumu srasnda da retilebilmektedir. iTSS ise giri
atksuyundan dolay olumaktadr.

Atksu artmnn amac substrat tketmektir. Ototrofik bakteriler iin substrat veya elektron
verici genellikle organik maddeler iken, ototrofik bakterilerin kullanld artma
sistemlerinde genellikle amonyak ve nitrittir.

Biyolojik sistemlerde substrat giderim hz aadaki denklemle ifade edilir (Monod

Denklemi (Monod, 1942, 1949)).



 =
 + 

Burada,

rsu = substrat tketim hz, g/(m3.gn)

k= maksimum spesifik substrat kullanm hz, gsubstrat/gmikrrorganizma.gn (veya sadece

1/gn)

X= biyoktle konsantrasyonu, g/m3.

S= bymeyi snrlayan substrat konsantrasyonu, g/m3.

Ks= yar doygunluk katsays. Byme hz maksimum spesifik byme hznn yarsndayken
substrat konsantrasyonu Ks ye eittir.

Monod Denklemine gre substrat kullanm hz, substrat konsantrasyonuna bal olup
aadaki ekil 5.8de bu deiim gsterilmitir.

40
 ekil 5.8. Monod denklemine gre substrat kullanm hz ile substrat konsantrasyonun
deiimi

Substratn maksimum hzda kullanld durumda, bakteri de maksimum hzda byyecektir.

Bu durumda maksimum byme hz;

 = 

ve

=

Burada, m = maksimum spesifik bakteri byme hz, g hcre/g hcre.gn veya sadece
(1/gn)

Y = gerek (true) dnm katsays (g hcre/g substrat, veya birimsiz).

Bu tanmlara gre, substrat tketim hz ayrca aadaki denklemle de ifade edilebilir.

 

 =
( + )

znm Substrat Kullanm in Dier Hz fadeleri

rsu = -k

rsu = -kS

rsu = -kXS

 = 


Biyolojik prosesin dk substrat konsantrasyonlarnda iletildii sistemlerde genellikle

birinci dereden hz ifadeleri iyi sonu verebilir.

41
Biyolojik olarak paralanabilen partikl organiklerden znm substrat retim hz

Yukarda verilen hz ifadeleri znm substratlar iin gelitirilmi olmakla beraber, evsel
atksularda znm organik madde miktar toplam paralanabilir organik maddenin sadece
%20 ile 50si kadardr. Endstriyel atksularda ise partikl halindeki organik madde miktar
ok daha yksek olabilmektedir. Mikroorganizmalar partikl halindeki organikleri direk
olarak tketemezler ve bunlar znm hale getirebilmek iin hcre d enzimleri
kullanrlar. Partikl halindeki organikleri znebilir formlara getirilmesi kimi zaman hz
limitleyen basamak olup, proses hz partikl substrat konsantrasyonuna ve biyoktle
konsantrasyonuna baldr. Grady vd. (1999) tarafndan verilen ve partikl halindeki
substratlarn znr hale geme hzn ifade eden denklem aada verilmitir;



 

, =

( + )

Burada rsc,p = partikl haldeki substrat konsantrasyonun znm rne dnmesi nedeniyle
deiim hz, g/m3.d.

kp= Partikl halindeki substratn maksimum spesik dnm hz, gP/gX.gn

P = partikl substrat konsantrasyonu, g/m3

X = biyoktle konsantrasyonu, g/m3

Kx = yar doygunluk hz katsays, g/g.

Partikln znre dnm hz, organik madde ile partikl madde arasndaki temas
alanna bal olduundan P/X denklemlerde kullanlmtr.

znm substrat zerinden biyoktle byme hz

Daha nce bahsedildii zere, biyoktle byme hz ile substrat kullanm hz doru orantl
olup, bu oran dnm katsays (Y) ile verilir. Ayrca, biyoktle rme hz da mevcut
biyoktle miktar ile doru orantldr. Dolaysyla, byme hz ile substrat kullanm hz
arasndaki iliki hem kesikli hem de srekli sistemler iin aadaki denklemlerle ifade edilir.

 = 
  


=  
 + 

Burada rg = net biyoktle reme hz, gVSS/m3d

Y = sentez dnm katsays, gVSS/g bsCOD

kd = isel solunum katsays, gVSS/gVSS.d

42
Eer denklemin her iki taraf Xe blnrse, spesifik byme hz aadaki ekilde ifade
edilebilir.

Burada = spesifik biyoktle byme hz, gVSS/gVSS.gn

Dolaysyla spesifik byme hz, toplam biyoktle konsantrasyonuna oranla biyoktle

miktarndaki gnlk deiim olarak tanmlanr.

sel solunum katsays ise; hcre ii materyallerin oksidasyonu, hcre lm ve predasyon

olaylarn kapsar. Bu katsay hcre ya ile deiim gstermektedir. Biyoktle
konsantrasyonundaki azalma isel solunum olarak adlandrlr. Alternatif bir yaklam ise
lysis-regrowth (rme ve tekrar byme) modelidir.

Biyolojik byme sistemlerinde teorik olarak bir ok ntrient yada byme faktr bymeyi
limitleyebilmektedir. Fakat genellikle elektron verici limitleyen faktr olup dierleri
fazlasyla ortamda mevcuttur. Dolaysyla, byme kinetiinde kullanlan substrat terimi
genellikle elektron vericiye refer etmektedir.

Substrat Kullanm ve Biyoktle Kullanm iin Kinetik Katsaylar

Substrat kullanm ve biyoktle bymesi iin kullanlan k, Ks, Y ve kd gibi katsaylar

atksuya, biyoktle poplasyonuna ve scakla bal olarak deimektedir. Bu katsaylar
laboratuar veya gerek lekli reaktr almalaryla elde edilir. Evsel atksu da BO giderimi
iin tipik katsaylar Tablo 5.7de verilmitir.

Tablo 5.7. Evsel atksularn aktif amur prosesi ile artlmasnda kullanlabilecek kinetik
katsaylar

Oksijen kullanm hz

Oksijen tketim hz substrat tketim ve bakteri byme hzyla orantldr. Dolaysyla

oksijen kullanm hz aadaki ekilde verilebilir;

43

! =
 1,42


Burada r0 = oksijen kullanm hz gO2/m3.d

1,42 = hcrenin KO sidir. bsCOD/gVSS

Scakln Etkisi

Biyolojik proseslerin verimlerinin belirlenmesinde scakln proses kinetiini zerine

etkisinin belirlenmesi olduka nemlidir. Scaklk sadece biyolojik reaksiyon hzn etkilemez
ayn zamanda, gaz transfer hzn ve kme hzn da etkilemektedir. Scakln biyokinetik
katsaylar zerine etkisi aadaki denklem ile ifade edilebilir.

$ = %! & ($'%!)

Burada kT ve k20 srasyla T ve 20oCde ki kinetik katsay deerlerini vermektedir.

= scaklk-aktivite katsays (1,02-1,25).

Toplam askda uucu kat madde ve aktif biyoktle

Biyolojik kinetiklerde kullanlan X aktif biyoktle konsantrasyonudur. Gerekte bir

reaktrdeki VSS aktif biyoktle dnda maddeleri de iermekte olup, aktif biyoktle oran
atksu karakteristikleri ve reaktr iletme koullarna bal olarak deimektedir. Aktif ktle
dnda VSS konsantrasyonuna katkda bulunan dier bileenler ise; hcrenin decay inden
kaynaklanan hcre atklar ve giri atksuyunda bulunan ve biyolojik olarak paralanmayan
uucu askda katlardr.

Bakteri lm srasnda hcrenin paralanmas meydana gelir ve hcre materyalleri sv

ierinse salglanr. Bu hcre materyaller zerinden dier bakteriler geliebilmektedir.
Hcrenin bir ksm (hcre duvar) znmez ve biyolojik olarak paralanamayan organik
madde olarak kalr. Oluan bu artk maddeye hcre atk malzemesi denilir ve tm hcre
arlnn %10 ile 15 ini oluturmaktadr. Hcre atk malzemesi de VSS olarak llr ve
kark svda llen VSS konsantrasyonuna katkda bulunur. Hcre atk malzeme oluum
hz direk olarak hcre isel solunum hz ile orantldr.

 = ( ( )

Burada rxd = hcre atk oluturma hz, g VSS/m3.d

fd = hcrenin atk olarak kalan ksm, 0.1-0.15 g VSS/gVSS

Havalandrma havuzundaki VSSin bir ksm giri atksuyundan gelen nbVSS olup evsel
atksularda bu deer 60-100 mg/L olup, n ktrmeden sonra bu deer 10-40 mg/Lye
dmektedir.

44
Toplam askda kat madde

Havalandrma havuzunda VSS oluum hz bulunurken, biyoktle oluum hz, hcre atnn
oluum hz ve giriteki nbVSS birikme hz dikkate alnmaldr.

Burada rXT,VSS = toplam VSS retim hz, g/m3.d

Q = Giri debisi, m3/gn

X0,i = girite nbVSS konsantrasyonu, g/m3

V = reaktr hacmi, m3.

Aktif biyoktle: retilen net biyoktlenin toplam VSSe oran olarak ifade edilebilir.

FX,act = (-Yrsu kdX)/rX,VSS

Burada FX,VSS = aktif biyoktle oran olarak ifade edilir.

Net ve gzlenen dnm katsays

Gerek (true) dnm katsays nceki blmlerde hcre sentezi srasnda tketilen substrata
kyasla retilen biyoktle olarak tanmlanmt. Biyolojik artm sistemlerinin dizayn ve
analizinde iki nemli dnm katsays daha kullanlmaktadr. Bunlar; (1) net biyoktle
retim katsays (2) gzlenen kat retim katsays. Bu tanmlardan birincisi sistemdeki aktif
biyoktlenin retimini tahmin etmek iin kullanlr. kincisi ise amur retiminde
kullanlmaktadr.

Net Biyoktle retim katsays. Net biyoktle retim katsays net biyoktle retim hz ile
substrat tketim hznn oran olup aada verilmitir.

)* =
 /


Gzlenen dnm (retim) katsays. Sistemde llen gerek kat madde retimini
bulmada kullanlr.

) =
,$,-.. /


rnek 7.5. Biyoktle ve amur retiminin hesaplanmas. Endstriyel atksularn

artmnda kullanlan bir aktif amur tesisinde giri atksuyundaki bsCOD konsantrasyonu 300
g/m3 ve nbVSS konsantrasyonu ise 50 g/m3 dr. Giri atksu debisi 1000 m3/gn dr. Aktif
amur havuzundaki biyoktle konsantrasyonu 2000 g/m3 ve bsCOD konsantrasyonu 15 g/m3
dr. Havalandrma havuzu hacmi 105 m3 dr. Hcre kalnt retim katsays fd; 0,1 ise net

45
biyoktle retimi katsaysn, gzlenen amur retim katsay deerini ve toplam MLVSS
ierisindeki biyoktle orann hesaplayn. Tablo 5.7de verilen kinetik katsaylar
kullanlacaktr.

zm.

1. Net biyoktle retim katsaysn bulalm.

Ybio = -rg/rsu bu durumda ilk olarak rsu hesaplanabilir.

Daha sonra rg aadaki ekilde hesaplanabilir.

Son olarak;

2. Yobs hesaplanacaktr. ) =

,$,-.. /
 . Formlde ilk olarak VSS retim hz
hesaplancaktr.

Son olarak,

46
3. Aktif biyoktle orannn hesaplanmas

Grld zere, hcre kalnt retimi ve giri suyundaki paralanamayan organikten dolay
aktif biyoktle oran %64e dmtr.

47
 BLM 6. ASKIDA BYME PROSESLERNN MODELLENMES VE AKTF
AMUR PROSESNN DZAYNI

Askda bymeli proseslerin (rnek: aktif amur prosesi) tantlmas

Geri devirli ve tam karml askda bymeli aktif amur prosesi model olarak alnarak ktle
dengesi kurulacaktr. ekil 6.1de bu tip bir reaktr verilmi olup her bir semboln ne ifade
ettii belirtilmitir.

ekil 6.1. Ktle dengesi analizlerinde kullanlacak olan aktif amur prosesi (a) fazla amurun
geri devir hattndan atlmas durumu (b) fazla amurun reaktrn iinden atlmas durumu

Biyoktle in Ktle Dengesi

Ktle dengeleri hesaplamalarnda artan bir madde iin +, eksilen veya azalan bir madde iin
ise - kullanlr. Biyolojik artm sonucunda hcre veya biyoktle artnda net bir art
meydana gelmektedir.

1. Genel ktle dengesi kurulumu

3. Sembolik gsterim

/
1 = 2! 3(2 24 )5 24 6 7 +
 1
/0

48
Burada,

dX/dt = Reaktrdeki biyoktle konsantrasyonun deiimi, gVSS/m3.d

Q = Giri debisi, m3/gn

X0 = giriteki biyoktle konsantrasyonu, g VSS/m3

Xe = ktaki biyoktle konsantrasyonu, g VSS/m3

Qw = atk amur debisi, m3/gn

XR = Geri devir hattndaki amur konsantrasyonu, g VSS/m3

rg = Net biyoktle retim hz, gVSS/m3.d.

Eer giriteki biyoktle konsantrasyonu ihmal edilir ve steady-state koullarn varl kabul
edilirse, denklem aadaki hali alr;

 1 = 3(2 24 )5 24 6 7

Net byme yerine uygun forml yaplarak sadeletirme yaplrsa aadaki denklem elde
edilir;

(2 24 )5 + 24 6

=  
1 
Burada X biyoktle (aktif bioyoktle) konsantrasyonudur.

Denklemin sol tarafndaki eitlik amur ya (SRT)nn tersi dir. amur ya; bir gnde
sistemden atlan amurun reaktrdeki toplam amur miktarna oran olarak tanmlanr. Bu
durumda amur ya;

1
89 =
(2 2: )5 + 2: 6

Bu durumda yukardaki denklem aadaki ekilde yazlabilir.

1

=  
89 
Olarak yazlr. 1/SRT terimi ayn zamanda spesifik byme hz, , olarak da tanmlanabilir.
nk sistemden her gn atlan amur o gn byyen fazla amur olup, sistemden gnlk
atlan amurun toplam amur miktarna blm spesifik byme hzn vermektedir.

=

.6$

SRT sistemden atlan amur miktaryla kontrol edilmektedir. Sistemden atlan amur miktar
azaltldka SRT artmakta bu durumda spesifik byme hz azalmaktadr.

49
Spesifik byme hzna benzer olarak spesifik substrat kullanm hz tanmlanmtr. Spesifik
substrat kullanm hz ise; -rsu/X olarak tanmlanr. Bu terim U veya q ile gsterilir.

 2(! ) ! 
;=<= = =
 1 =

Olarak tanmlanr. Burada;

U veya q = spesifik substrat kullanm hz g BO yada COD/gVSS.gn

S0 = giriteki znm substrat konsantrasyonu, g BO veya bsCOD/m3

S = ktaki znm substrat konsantrasyonu, g BO veya bsCOD/m3

V = havalandrma tank hacmi, m3

= hidrolik bekleme zaman (V/Q), gn

Bu denklemlerin kullanlmasyla aadaki denklem elde edilir;

1 
= 
89 . + 

amur ya aktif amur tesislerinin dizayn ve operasyonunda nemli bir parametredir. SRT
aktifletirilmi amurun sistemde ortalama kal sresidir. Yumaklama ve kelmenin iyi
olduu aktif amur tesislerinde kta VSS konsantrasyonu genellikle 15 mg/L (veya 15
g/m3)den kktr. Fazla amur keltme tankndan havalandrma tankna gnderilen geri-
devir amur hattndan veya havalandrma tankndan atlr.

Yukardaki denklemleri uygun ekilde zlmesiyle aadaki denklem elde edilir. Bu

denklem kullanlarak bir aktif amur prosesi kndaki znm substrat konsantrasyonu
tahmin edilebilir.

. 31 + ( )897
=
89(  ) 1

Grld zere aktif amur prosesi k substrat konsantrasyonu kinetik katsaylar ile SRT
nin bir foksiyonudur. Denkleme gre k substrat konsantrasyonu, giri substrat
konsantrasyonundan bamszdr. Fakat ileride gsterilecei zere, giri substrat
konsantrasyonu bakteri konsantrasyonunu etkilemekte ve bu durum da k substrat
konsantrasyonunu etkileyebilmektedir.

Substrat ktle dengesi.

Substrat tketimi iin havalandrma tank etrafnda ktle dengesi yazlrsa;

50
Birikim = giren-kanretilen/tketilen

Burada rsu yerine yazlr ve styeady-state kabul yaplrsa;

s/(Ks + S) yerine uygun terim yazlrsa;

89 (! )
=> ?3 7
= 1 +  89

Denklemden grld zere, biyoktle konsantrasyonu SRT, hidrolik bekleme zaman, Y ve

giderilen substrast konsantrasyonun bir fonksiyonudur.

Ayn denklemler, geri devirsiz aktif amur prosesi iinde kullanlabilir. Geri devirsiz
sistemlerde kat ile sv bekleme zamanlar birbirine eit olup, SRT = olacaktr. Bu durumda;

1
89 = ==
2

Elde edilen denklemler incelendiinde, SRTnin hem ktaki znm substrat

konsantrasyonunu hem de havalandrma tankndaki biyoktle konsantrasyonunu nemli
derecede etkiledii ortaya kacaktr. Belli bir SRT seildiinde Qw belirlenir ve bir gnde
sistemden atlan amur kontrol edilerek sistem iletilir.

Havalandrma havuzunda kat konsantrasyonu ve kat (veya amur) retimi

Biyolojik bir reaktrde retilen amur prosesi devam ettirmek iin her gn atlmas gereken
madde miktarn gstermektedir. retilen amur TSS, VSS ve biyoktle olarak belirlenir.
SRT kullanlarak aktif amur prosesinde retilen fazla amur miktar hesaplanabilir.

Buarada, PXT,VSS = gnlk atlan toplam kat miktar, gVSS/gn.

XT = tanktaki toplam MLVSS konsantrasyonu, g/m3.

Eer gnlk olarak atlan biyoktle konsantrasyonu bulunmak istenirse ayn denklemde XT
yerine X kullanlr. Yani;

51
Havalandrma havuzunda toplam kat konsantrasyonu

Havalandrma havuzundaki toplam kat konsantrasyonu biyoktle konsnatrasyonu ile nbVSS

konsantrasyonlarnn toplamna eittir. Bu durumda;

Burada bahsedilen nbVSS konsantrasyonu; girite nbVSS konsantrasyonuna, retilen hcre

atna ve sistemden her gn atlan amur miktarna baldr. Eer nbVSS iin ktle dengesi
yazlrsa;

/@ * 1
> ? 1 = 2!,* +
,,* 1
/0 89
Burada;

X0,i = Giriteki nbVSS konsantrasyonu, g/m3.

Xi = havalandrma tankndaki nbVSS, g/m3.

rX,i = hcre isel solunumu nedeniyle retilen hcre kalnts, g/( g/m3).

Eer steady-state koullar kabul edilirse ve rX,i yerine yazlrsa;

Denklemler birletirilirse, aadaki nemli denklem elde edilir.

Kat (amur) retimi.

Bahsedildii zere; .

Bu denklemden PXT,VSS hesaplanrsa;

Eer yukardaki denklemde X yeride yukarda bulunan denklem yazlrsa;

52
SRTnin sistem performans zerine etkisi ekil 6.2de sunulmutur.

ekil 6.2. Tam katml aktif amur prosesinde SRTnin k znm substrat, biyoktle
ve MLVSS zerine etkisi

SRT arttka daha ok hcre paralanacak ve daha fazla hcre kalnts oluacaktr.
Dolaysyla SRT arttka MLVSS ve biyoktleye ait VSS konsantrasyonu arasndaki fark
artacaktr. ekilden grld zere, SRT deeri 2 gnn zerinde olduu zaman ktaki
znm bsCOD deeri ok dk deerlere kadar drlmekte olup, aktif amur
prosesinin evsel Atksularn artmnda ne kadar etkili olduunu gstermektedir. Fakat ileriki
blmlerde gsterilecei zere, SRT seiminde sadece substrat tketimi gz nne alnmaz.
Ayn zamanda biyoktlenin yumak oluturmas iin SRTnin en az 4-5 gn olmas
gerekmektedir.

Gnlk atlan toplam kuru kat miktar TSS olarak ifade edilir. TSS; VSS ve inorganik katlar
iermektedir. norganik katlar giri arksuyunda bulunabilecei gibi, biyoktlenin arlk
olarak %10-15i de inorganik maddelerdir. Giriteki inorganik katlar znmemi halde olup,
havalandrma havuzundaki katlar tarafndan adsorbe edildii ve amur ile beraber atld
kabul edilir. Daha nce bulunan XT,VSS formlne giriteki inorganik katlar ve biyoktleden
gelen inorganiklerde eklenerek TSS deeri bulunur. Tipik olarak biyoktle VSS/TSS deeri
0,85 olup; 0,8-0,9 arasnda deimektedir.

53
PX,TSS= toplam kat madde olarak gnlk atlmas gereken amur miktar

TSS0 = Giri atksuyundaki toplam TSS konsantrasyonu, g/m3

VSS0 = Giri atksuyundaki VSS konsantrasyonu, g/m3

Toplam MLVSS ve MLSS miktar (kg olarak) aadaki formller kullanlarak hesaplanabilir.

AB1 C@0D
= -.. 1 = E,,-.. F89

AB C@0D
= $.. 1 = E,,$.. F89

nce toplam MLVSS miktar bulunur ve daha sonra MLVSS (veya MLSS) konsantrasyonu
seilirse havalandrma tank hacmi hesaplanabilir. Aktif amur prosesinde MLSS
konsantrasyonu 2000-4000 mg/L arasnda seilebilir.

Gzlenen dnm katsays

Yobs giderilen organik madde bana oluan toplam amur miktarnn VSS veya TSS
cinsinden ifadesidir. Artma tesisinde yaplan deneyler neticesinde hesaplanabilir ve gTSS/g
bsCOD, gTSS/gBOD veya gVSS/g bsCOD, gVSS/gBOD eklinde ifade edilebilir.

VSS cinsinden gzlenen dnm katsays aadaki forml kullanlarak hesaplanabilir. Bu

forml PX,VSS formlnn Q(S0-S) deerine blnmesiyle elde edilir.

Atksu giriinde nbVSS yok ise Yobs deerinin hesaplanmasnda aadaki forml kullanlr.

nbVSS varlnda denklemdeki Xo,i/(S0-S) giri atksuyundan gelmektedir. Genellikle

ktaki substrat konsantrasyonu girie nazaran ok dk olup bu terim X0,i/S0 eklinde
sadeletirilebilir. Bu deer; n ktrme uygulanm evsel atksular iin 0.1-0.3 g/g arasnda
olup, n artm uygulanmam evsel atksular iin ise 0.3-0.5 arasndadr.

54
Oksijen htiyac

Organik maddelerin artlmas srasnda gerekli oksijen miktar bulunurken artlan bCOD ve
retilen ve gnlk atlan fazla amur arasnda ktle dengesi kurarak hesaplanr. Eer tm
bCOD, CO2 ve H2Oya oksitlenirse; oksijen ihtiyac giderilen bCODye eit olacaktr. Fakat
bilindii zere, bakteri bCODnin sadece bir blmn enerji eldesi iin kullanmakta olup,
dier ksmn ise bakteri retiminde kullanmaktadr. Oksijen ayrca, isel solunum amacyla
da kullanlmakta olup, bu proses iin gerekli oksijen sistem SRTsine baldr. Her hangi bir
SRTde giderilen bCOD harcanan oksijen ve sistemden atlan VSSe eit olarak ktle dengesi
aadaki ekilde kurulabilir.

Kullanlan oksijen = bCOD giderilen Atlan amurun COD si

8 = 2(! ) 1,42,,)*

Burada

R0 = oksijen ihtiyac, kg/gn

PX,bio = gnlk atlan biyoktle kgVSS/gn

Buradaki PX,bio aktif biyoktle ile hcre atnn toplamn ifade etmekte olup, toplam atk
VSS formlndeki A ve Byi iermekte olup aadaki forml ile hesaplanabilir.

rnek 7.6. Tam karml askda bymeli bir sistemin (aktif amur prosesi) Dizayn.
Tam karml, geri devirli bir aktif amur prosesi n ktrmeden geirilmi bir evsel atksu
artmnda kullanlacaktr. n ktrme sonrasnda atksu zellikleri ise; Debi: 1000 m3/gn,
bsCOD = 192 g/m3, nbVSS = 30 g/m3 ve inert inorganik miktar 10 g/m3. Havalandrma
tanknda MLVSS = 2500 g/m3 olup, SRT = 6 gnde tutulacaktr. Verilen datalar ile aada
verilen kinetik katsaylar kullanarak aadakileri hesaplayn.

1. k bsCOD konsantrasyonu nedir?

2. MLVSS konsantrasyonunu istenen deerde tutmak iin Hidrolik bekleme zaman ne
olmaldr?
3. MLVSS iindeki biyoktle fraksiyonu nedir?
4. Oksijen ihtiyacn kg/gn cinsinden hesaplayn.

Kinetik katsaylar;

55
zm

1. lk olarak ktaki bsCOD hesaplanacaktr.

2. HRT deerinin hesaplanmas

eklini alr. Bu denklemi zmek iin aktif biyoktle konsantrasyonunun bilinmesi

gerekmektedir.

Bu denklem yukardaki denklemde yerine konursa;

Olarak bulunur. Havalandrma tank hacmi ise;

56
 CK
1 = 2. = = 0.197 IJ. 1000 = 197 CK .
/
3. Toplam amur retimi kg VSS/gn olarak hesaplanrsa;

4. Toplam amur retimi kg TSS/gn olarak hesaplanrsa;

5. Toplam amur ierisindeki biyoktle fraksiyonun X T deerlerinden hesaplanmas

g g
X = (287,2 )/ = (287,2 . gn)/ 0.197 gn = 1458gVSS/mK
mK gn mK

Biyoktle fraksiyonu = X/XT = 1458/2500 = 0,58

6. Gzlenen kat retim katsaysnn (Yobs) g VSS/g bsCOD ve gTSS/g bsCOD cinsinden
hesab.

Gnlk atlan amur = PX,T = 82.2 kg VSS/gn ve 101.4 kg TSS/gn

bsCOD giderilen = Q(S0-S) = (1000 m3/gn)[(192-0.56)g/m3/1000 g/kg] = 191440 gCOD/gn

= 191.4 kg COD/gn

VSS cinsinden Yobs = 82.2/191.4 = 0.43 g VSS/ g bsCOD

TSS cinsinden Yobs = 101.4/191.4 = 0.53 g TSS/g bsCOD.

7. Oksijen ihtiyacnn hesaplanmas

8! = 2(! ) 1.42,,)*

I CK I1 I
,,)* = ,,-.. ),-.. = 82.2 T1000 U >30 ? >1 ? = 52.2 I/IJ
IJ IJ C K 1000I

57
 CK (192 0.56)IYZ[ I1
8! = 1000 W \ (1I1000I) 1.42 >52.2 ?
IJ C K IJ
= 117.7 IZ% /IJ

Yorum Benzer bir yaklam partikl biyolojik ayrabilir organik maddelerin artmnda da
kullanlabilir. Partikl biyolojik paralanabilir KOnin bsCODye eit olduu kabul
edilebilir. Normalde de SRT deeri 3 gnden yksek ise btn biyolojik paralanabilir
partikl KO, bsCODye dntrlr.

Dizayn ve iletim parametreleri

imdiye kadar bahsedildii zere, aktif amur tesislerinin artm performansn ve amur
oluumunu etkileyen en nemli parametre amur ya (SRT) dr. Aktif amur tesislerinin
dizayn ve operasyonunda kullanlan dier iki nemli parametre ise F/M
(besin/mikroorganizma oran) ve volumetrik ykleme hz olup aada tartlmtr.

Besin/mikroorganizma (F/M) oran. Reaktre beslenen BO veya KOnin

mikroorganizmaya orann ifade eder ve aadaki formlle hesaplanr.

^ eacCcd@ 2!
= 9_`aDC bcd@C =
A 0_`aDC b@e_0ac 1

Veya

^ !
=
A =
Burada, F/M = gBO veya bsCOD/gVSS.gn

Q=Atksu debisi m3/gn

S0 = giri BO veya bsCOD, g/m3

V= havalandrma havuzu hacmi, m3

X= havalandrma havuzunda biyoktle konsantrasyonu, g/m3

= hidrolik bekleme zaman, V/Q = gn,

Spesifik substrat kullanm hz.

58
Burada,

E= BO yada bsCOD giderim verimi

Grld zere, SRT ve F/M birbiriyle alakal parametreler olup, SRTnin 20-30 gn olduu
aktif amur sistemlerinde F/M oran 0,1-0,05 gBOD/gVSS.gn arasnda deiirken; SRTnin
5 ile 7 gn olduu sistemlerde F/M oran 0,3-0,5 gBO/gVSS.gn arasnda deimektedir.

Organik Hacimsel Ykleme hz. Benzer olarak organik ykleme hz COD veya BOD
olarak ifade edilebilir.

Burada Lorg = hacimsel organik ykleme hz, kg BOD/m3.gn.

Proses Performans ve Stabilite

Yukarda bahsedilen kinetiin performans zerindeki etkileri ekil 6.2e gsterilmitir.

ekilden grld zere 1/SRT veya spesifik byme hz () direk olarak birbiriyle
ilikilidir. Artma tesisi kndaki substrat konsantrasyonu direk olarak SRTnin bir
fonksiyonudur.

ekilden grld zere, belli bir SRTnin altnda atksu artm gerekleemez. Bu kritik
SRT deeri minimum SRT olarak tanmlanmakta olup, SRTmin olarak gsterilmektedir.
Dolaysyla, fiziksel olarak SRTmin deerinin altnda reaktrdeki biyoktle atm hz,
reaktrdeki biyoktlenin byme hzndan daha daha yksektir. Bu durumda biyoktle
bymesi olmaz ve bu durum washout olarak isimlendirilir.

Minimum SRT aadaki forml kullanlarak hesaplanabilir.

1 !
= 
89 . + !

ou durumda S0 deeri KS deerinden ok daha byk olup, yukardaki denklem aadaki

ekilde sadeletirilebilir.

1
 
89
veya

1
 
89

59
ekil 6.3. Tam karml ve piston akml aktif amur prosesinde performans ve k substrat
konsantrasyonunun SRT ile deiimi

Yukardaki denklemler kullanlarak SRTmin deeri hesaplanr. Bu deerin hesaplanmasnda

kullanlabilecek tipik kinetik katsay deerleri ise Tablo 5.7de sunulmutur. Bahsedildii
zere, reaktrler SRTmindeeri esas alnarak boyutlandrlamazlar nk minimum SRTde
k substrat konsantrasyonu giri substrat konsantrasyonuna eittir. Bu nedenle, etkili bir
artmdan emin olmak amacyla, genellikle seilen SRT, minimum SRT deerinin 2-20
katdr. Esas olarak, SRT/SRTmin gvenlik katsays olarak bilinir ve sistemin etkili bir ekilde
iletildiinin teminat olarak dnlr.

89
^ =
89*

Piston akml reaktrlerin modellenmesi

Geri devirli ve piston akml bir aktif amur prosesi ekil 6.4de verilmitir. deal bir piston
akml reaktrde, reaktre giren her partikln reaktrde eit sre kald kabul edilir. Normal
olarak piston akml aktif amur proseslerinin modellenmesi zordur. Fakat Lawrence ve
McCarty (1970) iki nemli kabul yaparak, piston akml reaktrlerin modellenmesini
kolaylatrmlardr.

1-Reaktre giriinde ve reaktr knda biyoktle konsantrasyonu eittir. Bu kabul SRT/>5

olmas durumunda geerlidir. Bu durumda reaktrdeki biyoktle konsantrasyonu iin
ortalama deer olarak gsterilir.

2- Atk reaktrden geerken substrat tketim hz aadaki forml ile ifade edilir.

60
SRT ise aadaki formle gre hesaplanr;

Burada Si geri devir akmyla seyreltildikten sonra reaktr giriindeki substrat

konsantrasyonudur.

= geri devir oran

Teorik olarak piston akml reaktr performans, tam karml reaktrden daha iyi olup bu
durum ayrca ekil 6.2de sunulmutur. Gerekte ideal piston akml reaktr koullarnn
salanmas imkanszdr. zellikle, havalandrma nedeniyle karm olmakta ve boyuna
dispersiyon nedeniyle ideal piston akml reaktr koullarna eriilememektedir. Bu nedenle,
havalandrma tanknn seri-bal reaktrler eklinde blnmesi (kademeli, staged) ile piston
akml reaktre yaklalabilir ve bu durumda verim, bir adet tam karml reaktrden ok
daha iyi olmaktadr. Fakat gelen atksuyun daha iyi seyreltilmesi nedeniyle, tam karml
reaktrler, kademeli reaktre kyasla ok yklemelere kar daha dayankldr.

Aktif amur Prosesinin rdelenmesi

Aktif amur prosesleri getirilen daha sk dearj standartlar nedeniyle, nitrifikasyon,

denitrifikasyon ve biyolojik fosfor giderme gibi birimleri de iermektedir. Dolaysyla, yeni
kurulan atksu artma tesislerinde aerobik, anoksik ve anaerobik tanklar bulunmakta olup, bu
tanklar arasnda geri devirler mevcuttur. En genel aktif amur prosesleri; piston akml, tam
karml reaktr ve ardk kesikli reaktrler olup aadaki ekilde gsterilmitir.

61
ekil 6.4. Piston akml (a), tam karml (b) ve ardk kesikli (c) aktif amur prosesi

Aktif amur prosesinin 1920 li yllarda gelimesinden 1970 lerin sonlarna kadar daha ok
uzunluk/genilik oran 10/1 olan piston akml reaktr tipleri kullanlmtr. 1960 l yllarn
sonlarna doru evsel atksu kanallarna endstriyel dearjlar artmaya balam olup, toksik
etkilerinden dolay piston akml reaktrlerin kullanm eitli problemlere yol amtr. Bu
nedenle tam karml reaktrler gelimeye balam olup, daha byk hacim ve seyrelme
nedeniyle tam karml reaktrler (CMAS) tercih edilmeye balamtr. Nitrifikasyonun
istendii durumlarda bazen iki kademeli sistemler kullanlabilir. lk kademede karbon
giderimi yaplrken ikincide nitrifikasyon prosesi gerekleir. Dier aktif amur prosesleri ve
gelitirildii yllar ise; oksidasyon hendei (1950ler),kontak stabilizasyon(1960lar), krause
prosesi (1960 lar), saf oksijenli sistemler (1970ler), orbal prosesi (1970ler) ve ardk kesikli
reaktrler (1980ler).

62
1970li yllarda daha ok sadece organik madde giderimi zerinde durulduundan ekil
6.4de verilen prosesler kullanlmtr. Fakat, ntrient giderimine dair yeni standandartlarn
gelmesiyle beraber, ekil 6.5de verilen ntrient gideren aktif amur prosesleri kullanlmaya
balanmtr.

ekil 6.5. Karbon ve azot gideriminde kullanlan, drt basamakl Bardenfo prosesi

Son yllarda zellikle azot ve fosfor giderimine ynelik olarak nemli gelimeler
kaydedilmitir. Ayrca, membran proseslerdeki gelimelere paralel olarak membran
biyoreaktr prosesleri de nemli lde gelimi olup son yllarda gerek lekli bir ok
artma tesisinde kullanlmaya balamtr. Membranlar atksudan katlar (bakteriler ve
virsler dahil) gidermek iin kullanlmakta olup, membran biyoreaktrlerde genellikle
keltme tank kullanlmamaktadr.

Atksu Karakterizasyonu

Aktif amur proses dizayn; (1) havalandrma havuzu hacminin belirlenmesi (2) amur
oluum miktar, (3) gerekli oksijen miktar, (4) nemli parametrelerin k
konsantrasyonlarn belirlemeyi ierir. Atksu artma tesislerinin dizaynnda atksu
karakterizasyonu en nemli ve en kritik admdr. Atksu artma tesisi dizaynnda nemli
olabilecek atksu karakterizasyonlar aadaki eklide gruplandrlabilir; (1) organik
substratlar, (2) azotlu bileikler, (3) fosforlu bileikler ve (4) toplam ve uucu askda katlar.
Tablo 6.1de atksu artma tesisleri dizayn iin kullanlan parametreler verilmitir.

63
 Tablo 6.1. Tipik bir evsel atksu karakterizasyon parametreleri ve deerleri

Bu blmde artma tesisi dizayn amacyla kullanlacak olan parametreler ve ksaltmalar

Tablo 6.2de verilmitir.

Karbonlu Bileenler. BOD veya COD olarak llen karbonlu parametreler aktif amur
dizayn iin son derece nemlidir. Yksek konsantrasyonlarda BOD veya COD; (1) daha
byk havalandrma havuzu hacimlerine, (2) daha fazla oksijen verilmesine ve (3) daha fazla
amur retilmesine neden olur. BOD karbonlu maddeler iin genel bir parametre olmakla
beraber, son zamanlarda COD daha yaygn bir ekilde kullanlmakta olup zellikle bilgisayar
simulasyon programlarnda COD kullanlmaktadr. COD kullanlmasyla, karbonlu maddeler
iin ktle dengesi oluturmak daha kolaydr. CODnin farkl formlar ekil 6.6da gsterilmi
olup, Tablo 6.2de tanmlanmtr.

ekil 6.6. Atksuda CODnin fraksiyonlar

64
Tablo 8.2. Atksu artma tesisi dizaynnda kullanlacak parametreler ve ksaltmalar

BODden farkl olarak CODnin bir ksm biyolojik olarak paralanamaz. Dolaysyla, COD
biyolojik olarak paralanabilir ve paralanamaz olarak ikiye ayrlmtr. nemli dier bir
ayrm ise; her bir kategorideki CODnin ne kadar znm ve ne kadar partikl halindeki
maddeden ileri gelmektedir. Biyolojik olarak paralanmayan znm COD aktif amur
artma tesisi knda bulunacak olup, biyolojik olarak paralanmayan partikl COD ise;
askdaki amur tarafndan tutularak toplam amur retimine sebep olacaktr. Biyolojik olarak
65
paralanmayan COD, organik madde olup ayrca VSSe de katkda bulunacaktr. Dolaysyla,
biyolojik olarak paralanmayan partikl COD (nbpCOD) ayn zamanda biyolojik olarak
paralanamayan uucu askda kat (nbVSS) olarak da adlandrlr. Atksu ayn zamanda uucu
olmayan askda kat da iermekte olup, aktif amur tesislerinde MLSS konsantrasyonuna
katkda bulunur. Bu katlar ayn zamanda giri inert TSS (iTSS) olarak da adlandrlmakta
olup, TSS ile VSS konsantrasyonu farkndan hesaplanr. Aktif amur tesislerinin dizayn iin
znm, znm kolay paralanr (rbCOD) ve partikl COD (pCOD)
konsantrasyonlarnn lm son derece nemlidir. Kolay paralanabilir ksm, bakteriler
tarafndan kolayca assimile edilirken, partikl veya kolloidal haldeki COD ncelikle hcre
d enzimler tarafndan znr hale getirilmelidir, dolaysyla daha dk hzlarda (yava
paralanan COD, sbCOD) paralanrlar. znm COD (sCOD) lmek iin numune 0.45
m gzenek apl filtreden geirilir. znm COD ierisinde; rbCOD, bir ksm koloidal
COD ve biyolojik olarak artlmayan znm COD (nbsCOD) bulunur. Evsel atksularda
nbsCOD, SRT deeri 4 gn veya yksek olacak ekilde iletilen aktif amur tesisi kndaki
znm CODye eittir.

rbCOD aktif amur proses kinetii ve performans zerinde nemli bir etkiye sahiptir. rbCOD
konsantrasyonun etkiledii prosesler Tablo 6.3de sunulmutur. Konvensiyonel piston akml
reaktrlerde veya kademeli aktif amur sistemlerinde, havalandrma havuzunun ba ksmnda
daha fazla rbCOD olacandan hava ihtiyac da daha fazla olacaktr. brCOD zellikle pre-
anoksik tanklarda denitrifikasyon performansn nemli lde etkilemekte olup, aerobik
tanktan nce btn organik madde giderilmi olur. rbCOD konsantrasyonu ne kadar yksek
olursa, denitrifikasyon hz da o kadar yksek olacaktr. Biyolojik fosfor giderimi amacyla
kullanlan anaerobik tanklarda, rbCOD olmas durumunda fermantasyon yolu ile, rbCOD
asetata dntrlr ve bu asetat fosfor depolayan mikroorganizmalar tarafndan ortamdan
alnr. Atksudaki rbCOD konsantrasyonu, biyolojik fosfor giderim performansn tahmin
edebilmek iin bilinmelidir. rbCOD, fermentasyon yolu ile VFAya dnebilecek kompleks
znm organik maddeleri ierir. Scak iklimlerde, kanalizasyon sisteminde eimin dk
olmas durumunda daha yksek konsantrasyonlarda VFA bulunabilmektedir.

BOD test verisi kullanlarak biyolojik olarak paralanabilir COD datas hesaplanr. Grady vd.
(1999)ne gre bCOD/BOD oran, UBOD/BOD oranndan daha yksektir. Bunun nedeni ise;
BOD testinde btn bCOD oksitlenemez. bCODnin bir ksm mikroorganizmaya dnr ve
mikroorganizma tamamen rmez bir ksm hcre kalnts olarak ortamda birikir. Evsel
atksu iin UBOD/BOD oran 1.5 civarndadr. Dolaysyla, bCOD/BOD oran 1.6-1.7
arasndadr. Buna gre;

bCOD = UBOD + 1,42.fd(YH)bCOD olacaktr.

Uzun zaman inkbasyon sonunda;

bYZ[ ;gZ[gZ[
=
gZ[ 1 1,42( (h )

Burada;

66
fd = hcre kalnts olarak kalan hcre fraksiyonu, g/g

YH = Heterotrofik bakteriler iin sentez dnm katsays, gVSS/g COD kullanlan

rnek olarak, bir evsel atksuda UBOD/BOD= 1.5, fd = 0,15, YH = 0,4 ise; bCOD/BOD =
1,64 olarak bulunur.

Tablo. 6.3. Giri suyundaki rbCOD konsantrasyonundan etkilenebilecek biyolojik prosesler

Proses rbCODnin etkisi

Aktif amur havalandrma
Biyolojik azot giderimi
Biyolojik fosfor giderimi
Aktif amur selektr
Giri atksuyunda rbCOD konsantrasyonun fazla olmas
durumunda piston akml ve kademeli aktif amur
havalandrma havuzu girilerinde yksek oksijen ihtiyac
Pre-anoksik tanklarda, yksek rbCOD konsantrasyonlar
yksek denitrifikasyon hzlarna sebep olacak ve anoksik
tankn hacmi azalacaktr.
Yksek rbCOD konsantrasyonlar yksek biyolojik fosfor
giderimine sebep olur.
Giriteki CODnin rbCOD fraksiyonu arttka, selektrde
flok-oluturan bakteriler iin daha ok COD mevcut
olacaktr. Bu durumda, amur hacim indeksi, SVI, nin
iyilemesi zerine etkisi de artacaktr.

Azotlu bileikler. Atksudaki azot kompozisyonlar ekil 6.5de verilmitir. Toplam kjeldahl
azotu (TKN) amonyak ve organik azotun toplamdr. Evsel atksuda toplam TKNnin %60-
70i NH4-Nden ileri gelmekte olup bakteri sentezi ve nitrifikasyon iin kullanlr. Organik
azot, partikl halinde veya znm halde olabilir. Her iki durumda da bir ksm biyolojik
paralanmaya direnlidir. Partikl halindeki organik azot, znm organik azota gre daha
yava paralanr nk partikl halindeki organik maddelerin ncelikle hidrolize uramas
gerekmektedir. Paralanmayan organik azot yaklak olarak, biyolojik paralanmaya
uramayan VSSin %6s kadardr. Partikl halindeki biyolojik olarak paralanmayan organik
azot aktif amur floklar tarafndan yakalanacak ve amurda kalacaktr. znm, biyolojik
paralanmayan organik azot ise artlm suda kalacaktr. znm, biyolojik olarak
paralanmayan azot, giri TKN deerinin yaklak %3 kadardr. znm, biyolojik olarak
paralanmayan azot konsantrasyonu genellikle 1-2 mg/L N civarndadr. Ayrca, isel
solunum srasnda da bir ksm biyolojik paralanmayan organik azot retilebilir. Dolaysyla,
biyolojik olarak paralanamayan organik maddelerin kaynaklar ve ekileyen faktrler zerine
daha ok aratrma yaplmas gerekmektedir.

Alkalinite. Alkalinite zellikle nitrifikasyon yaplaca durumlarda olduka nemlidir.

Nitrifikasyon srasnda asit retilecek olup, tam nitrifikasyon iin alkalinitenin yeterli olmas
gerekmektedir.

67
 TKN

Amonyak Organik N
N

Biyolojik Biyolojik
paralanabilir paralanamayan

znm Partikl znm Partikl

ekil 6.7. Atksuda azot formlarnn fraksiyonlar

Atksu Karakterizasyonu iin lm metotlar.

Kolay paralanabilen COD lm metodu. Biyolojik tepki veya fiziksek seperasyon

yntemleriyle llebilir. Biyolojik tepki ynteminde; atksu ile aklime olmu aktif amur
numunesi kartrlr ve oksijen alma hz zamana bal olarak kaydedilir. Atksu ve aktif
amur numunesi kesikli bir reaktrde kartrlr. nce bol hava verilerek O konsantrasyonu
5-6 mg/Lye kadar ykseltilir ve hava verilmeden sadece kartrlarak oksijen
konsantrasyonundaki d izlenir. O konsantrasyonu 3mg/Lnin altna dnce yksek bir
ekilde hava verilerek O 5-6 mg/Lye tekrar ykseltilir ve sadece kartrma altnda O daki
d zamana kar izlenir. Elde edilecek ideal bir O-zaman grafii ekil 6.8de verilmitir.

ekil 6.8. Aktif amur ile evsel atksuyun kartrlmas ile elde edilebilecek ideal bir
znm oksijen kullanm hz-zaman grafii

68
Bu ekilde A alan rbCOD kullanm iin gerekli oksijeni gstermektedir. Alan B ise, sfrnc
dereceden nitrifikasyon iin gerekli olan oksijeni gstermektedir. Alan C partikl haldeki
COD degradasyonu iin gerekli oksijen, D ise isel solunum iin gerekli oksijeni
gstermektedir. rbCODnin bir ksmnn da bakteri sentezi iin kullanldn dnerek
aadaki forml ile rbCOD konsantrasyonu hesaplanr.

Zi 1i. + 144 )

bYZ[ = (
1 h,jkl 144

Burada; OA = a alan iin kullanlan oksijen, mg/L

YH,COD = heterotrofik bakteri iin sentez dnm katsays, g hcre COD/g COD kullanlan.

VAS = testte kullanlan aktif amur, mL

Vww = atksu hacmi, mL

YH deeri iin Ekama vd. (1986) 0,67 deerini nermitir.

Bu metot ksmen zor olduundan, Mamais vd. (1993) tarafndan daha kolay bir metot
nerilmitir. Bu metot da; evsel atksu ve aktif amur nitesinden kan atksu da gerek
znm COD deerleri bulunur. Bunun iin; (1) 100 mL hacminde evsel atksuya ve ikincil
artmdan gemi atksuya 1 mL 100g/L ZnSO4 zeltisi ilave edilir, (2) 6 M NaOH
kullanarak pH 10.5e ykseltilir ve flok oluumu iin 5-10 dak yava bir ekilde kartrlr.,
(3) numune 10-20 dakika ktrlr ve st duru su 0.45m gzenek apl filtreden geirilir,
(4) st duru suda COD llr. Evsel atksu iin bulunan sCOD ile ikincil artmdan gemi
sCOD fark rbCOD deerini verecektir.

Biyolojik olarak paralanamayan uucu askda katlar. COD/VSS orannn biyolojik

olarak paralanabilen ve paralanamayan fraksiyonlar iin sabit olduu kabul edilir.

b`YZ[
Jb1 = m1 > ?n 1
`YZ[

b`YZ[ (bYZ[gZ[)(gZ[ dgZ[)

=
`YZ[ YZ[ dYZ[

bpCOD= biyolojik olarak paralanabilen partikl COD, mg/L

pCOD = partikl haldeki COD, mg/L

sCOD = znm COD

Azotlu bileenler. Artma tesisi knda znm organik azot konsantrasyonu; TKN ile
NH4-N konsantrasyonu arasndaki farka eittir. Biyolojik olarak paralanamayan znm
organik azot, direk olarak llememekle beraber, artma tesisi k znm organik azot
konsantrasyonu yeterli bilgi sunmaktadr.

Biyolojik olarak paralanamayan partikl organik azot aadaki ekilde hesaplanabilir.

69
 (9p dZp pq4 p)
(o =
1
Jb`Zp = (o (Jb1)

Burada;

fN = VSSdeki organik azot fraksiyonu, g N/g VSS

TKN = toplam TKN, mg/L

sON = znm (filtrelenmi) organik azot, mg/L

nbpON=biyolojik olarak paralanamayan partikl halindeki organik azot, mg/L

zet hesaplama

rnek 8.1. Atksu karakteristiinin belirlenmesi. Tabloda verilen atksuya ait verileri
kullanarak aadakileri hesaplayn?

1. bCOD (biyolojik olarak paralanabilir COD)

2. nbpCOD (biyolojik olarak paralanamayan partikl halindeki COD)
3. sbCOD (yava paralanan COD, slowly biodegradable COD)
4. nbVSS (biyolojik olarak paralanamayan VSS)
5. iTSS (inert TSS)
6. nbpON (biyolojik olarak paralanamayan organik azot)
7. Toplam biyolojik olarak paralanabilir TKN

70
zm.

1. Daha nce verilen forml kullanarak bCOD deerinin hesaplanmas

2. nbpCOD deerinin hesaplanmas

4. nbVSS deerinin hesaplanmas

b`YZ[
Jb1 = m1 > ?n 1
`YZ[

71
 b`YZ[ (bYZ[gZ[)(gZ[ dgZ[)
=
`YZ[ YZ[ dYZ[

b`YZ[ 1.6(195 94)

= = 0.55
`YZ[ 465 170

Jb1 = (1 0.55)(200) = 90 CI/B

b. nbpON deerinin belirlenmesi

Jb`Zp = (o (Jb1)

Jb`Zp = 0.064(90CI/B) = 5,8 CI/B

7. Toplam biyolojik paralanabilir TKN deerinin belirlenmesi

bTKN = TKN-nbpON-sON

= (40-5.8-1.2) = 33 mg/L.

Aktif amur prosesinin dizaynnda, atksu giri suyuna geri devirlerle gelen sularn etkisinin
de belirlenmesi gerekir. En nemli geri devir su kaynaklar ise; rtc st suyu, filtre geri
ykma sular saylabilir. Bu sular, olduka yksek konsantrasyonlarda COD, BOD, amonyum,
TSS ierebilirler.

PROSSES KONTROL VE ANALZNN TEMELLER

Aktif amur prosesinin dizaynnda gz nnde bulundurulmas gereken faktrler aadaki

ekilde sralanabilir;

1-Reaktr tipinin seimi

2-Uygun kinetik denklemlerin seimi

3-SRT ve ykleme hznn belirlenmesi

4. amur retimi

72
5. Oksijen ihtiyac ve transfer

6. Ntrient ihtiyac

7.Dier kimyasal ihtiyalarn belirlenmesi

8. amurun kelme zellikleri

9. Selektr kullanm

10. k karakteristikleri

Daha nce de akland zere, SRT amurun sistemde kalma sresi olarak tanmlanmakta
olup, aktif amur dizaynnda en nemli parametredir. SRT aktif amur proses performansn,
amur retimini, oksijen ihtiyacn, amurun kme zelliini etkilemektedir. Scakla bal
olarak BOD giderimi iin SRT deeri en az 3-5 gn olmaldr. Eer zellikle nitrifikayondan
ve bu proses iin ihtiya duyulan oksijen tketiminden kanlmak istenirse, 18-25oC
arasndaki iletmelerde SRT deeri 3 gne yakn olmaldr. Nitrifikasyonu engellemek iin
baz artma tesisleri 1 gn civarnda dahi iletilmektedir. 10oC scaklk deerlerinde sadece
BOD giderimini hedefleyen tesislerde SRT deeri olarak 5-6 gn deerlerinin kullanm
olduka yaygndr.

Nitrifikasyon prosesi iin SRT deerinin seimi olduka nemli olup, scakla baldr.
Ayrca, nitrifikasyon prosesinin hz farkl atksudan atksuya deiebilmektedir. Bunun en
nemli nedeni ise; nitrifikasyonu etkileyen toksik maddelerin atksudaki varldr. Kinetik
veriler ve k amonyum deerinin kullanlmasyla bulunan SRT deeri, bir emniyet katsays
kullanlarak arttrlr. Bunun en nemli nedenleri ise; iletmede eitli deiimlerin
yaplmasna izin verebilmek ve peak TKN yklemelerinde sistem performansnn olumsuz
etkilenmemesidir.

Tablo 6.4de aktif amur proses dizaynnda kullanlacak formllerin zeti sunulmutur. Tablo
6.5de ise farkl koullar iin seilebilecek minimum SRT deerleri verilmitir.

73
Tablo 6.4. Aktif amur dizaynnda kullanlan formller

 $ = %! & ($'%!) DO= znm oksijen ihtiyac


F/M=besin/mikroorganizma oran

 =
( + )
k=maksimum substrat kullanm hz, 1/zaman
kd = isel solunum hz, 1/zaman

 =  kdn =nitrifikasyon bakterileri iim isel solunum

 
hz, 1/zaman

 =
( + )
kT= T scaklkta reaksiyon hz sabiti
Ks = yar-hz sabiti


Kn = Nirifikasyon bakterileri iin yar-hz sabiti

 =   
 + 
Ko = oksijen inhibisyon katsays
Lorg= hacimsel organik ykleme hz, kg/(m3.gn)


=

= spesifik byme hz, 1/zaman
m = maksimum spesifik byme hz, 1/zaman
1
89 =
(2 2: )5 + 2: 6
n = nitrifikasyon bakterileri iin spesifik
byme hz, 1/zaman

89 = 1/ mn = nitrifikasyon bakterileri iin maksimum

1 
spesifik byme hz, 1/zaman
= 
89 . + 
N = azot konsnatrasyonu, mg/L

. 31 + ( )897
=
89(  ) 1
= nitrat ve oksijenin elektron alc olarak
kullanlmas durumunda hzlarnn oranlar

89 (! )
=> ?3 7
= 1 +  89
PX = kat konsantrasyonu
Q = debi

(-.. )1 = E,,-.. F89

Qw = Atk amur debisi
R0 = oksijen ihtiyac, kg/gn

($.. )1 = E,,$.. F89

rg=net biyoktle retimi, kg/m3.gn
rsu=znm substrat kullanm hz, kg/m3.gn

8 = 2(! ). 1,42,,)*

S=substrat konsantrasyonu, mg/L
SF=gvenlik katsays

^ 2!
S0 = giri substrat konsantrasyonu, mg/L
=
A 1
SRT=amur ya, gn
TSS = toplam kat madde konsantrasyonu, mg/L

^ = 895*r5 /89*

= hidrolik bekleme zaman, gn
= scaklk-aktivite katsays (1,02-1,25).

 p [Z
 = > ?> ?
 + p  + [Z 
U= substrat kullanm hz = 1/gn
V = hacim, gn
X = biyoktle konsantrasyonu, mg/L
Xe = artma tesisi k biyoktle konsantrasyonu,
mg/L
XR = ktrme tank geri devir hattnda biyoktle
konsantrasyonu, mg/L
Y = biyoktle dnm katsays

74
Tablo 6.5. Aktif amur prosesleri iin SRT deerleri

SRT deiimi,
Artm amac SRT deerini etkileyen Faktrler
gn
Evsel atksulardan znm BOD giderimi 1-2 Scaklk
Evsel atksularda partikl madde giderimi 2-4 Scaklk
Evsel atksularda flok oluumu 1-3 Scaklk
Endstriyel atksularda flok oluturan 3-5 Scaklk/bileen
bakterilerin geliimi
Tam nitrifikasyon gerekletirmek 3-18 Scaklk/bileen
Biyolojik fosfor giderimi 2-4 Scaklk
Aktif amur stabilizasyonu 20-40 Scaklk
Xenobiotik bileiklerin giderimi 5-50 Scaklk/spesifik bakteri/scaklk

F/M oran. Proses dizayn ve iletme koullarn karakterize etmek iin kullanlan bir
parametredir. BOD bazl F/M oran uzun havalandrmal aktif amur proseslerinde 0,04 (g
substrat/g biyoktle.gn) deerinden yksek hzl sistemlerde 1 (g substrat/g biyoktle.gn)
deerleri arasnda deimektedir.

Hacimsel ykleme hz. Hacimsel ykleme hz, birim havalandrma hacmi ban bir gnde
yklenen BOD veya COD miktar olup, kg BOD/(m3.gn) veya kg COD/(m3.gn)
birimleriyle ifade edilir. 0,3 ile 3 arasnda deimektedir.

amur retimi. amur artm birimlerinin dizayn, aktif amur tesislerinde oluacak amur
miktarnn tahminine baldr. amur oluum miktarnn dk tahmin edilmesi sonucunda
artma performans bozulacaktr. Oluacak amur, kk dizayn edilmi amur artm birimleri
tarafndan alnmaynca, sistemde amur birikecek ve sonu olarak amur ikincil ktrme
tankndan kaarak artma standartlar aacaktr.

Oluan amur miktar aadaki forml kullanlarak belirlenebilir.

,,-.. = ) 2(! )(1I/10K I)

PX,VSS = Gnlk retilen atk amur miktar, kg VSS/gn

Yobs = Gzlenen dnm katsays, gVSS/g giderilen substrat
Q=giril debisi, m3/gn
S0 ve S= giri ve k substrat konsantrasyonu, mg/L

ekil 6.9da BOD bazl Y deerlerinin deiimi verilmitir. SRT arttka gzlenen deiim
katsays artmaktadr. Bunun nedeni ise artan isel solunum nedeniyle bakteri azalmasdr.
Scaklk arttka, benzer olarak gzlenen Y deeri azalmaktadr. Bunun nedeni ise, ayn
ekilde artan isel solunum hzdr. 20-30 0C arasnda isel solunum prosesi iin scaklk
dzeltme katsays () 1.04; 10-200C arasnda ise scaklk dzeltme katsays 1.12dir.

75
ekil 6.9. SRTye bal olarak net amur retiminin scakla bal deiimi (a) birincil artm
iermesi durumunda (b) birincil artm iermemesi durumunda.

Oluan amur miktar ayrca aadaki forml kullanlarak da belirlenebilir.

Atlan kuru amur miktar TSSe eit olup VSS toplam amurun sadece bir ksmdr. TSS,
VSSe ilave olarak inorganik katlar da iermektedir. Giri atksuyundan gelen inorganik kat
miktar (TSS0-VSS0) olarak verilir. Daha nce verilen denklemdeki A, B ve c terimleri ayrca
inorganik katlar da iermekte olup, toplam biyoktlenin VSS fraksiyonu yaklak 0,85dir.
Dolaysyla, oluan amurun TSS olarak deeri;

s g Y
,,$.. = + + + [ + 2(9! 1! )
0,85 0,85 0,85

Burada;

TSS0 = Giri atksuya ait TSS konsantrasyonu, mg/L

VSS0= Giri atksuya ait VSS konsantrasyonu, mg/L

76
retilen gnlk atk amur miktar zellikle SRTden olduka etkilenmektedir. SRT ayrca
havalandrma tankndaki MLSS konsantrasyonuna karar vermekte olup, genellikle 1200-4000
mg/L arasnda deimekte olup amurun kelme karakteristikleri de olduka nemlidir.

Oksijen ihtiyac. Gerekli oksijen ihtiyacnn belirlenmesinde, bCOD dengesi yazlarak,

giderilen COD ile, artma tesisinden gnlk atlan amur miktar gz nnde bulundurulur.
Eer atksu ierisindeki btn organik maddeler CO2, H2O ve NH3e oksitlenirse; oksijen
ihtiyac giri bCOD konsantrasyonuna eit olacaktr. Fakat, bakteri bCODnin bir ksmn
enerji retmek iin kullanrken dier ksmn hcre retimi amacyla kullanlr. Oksijen
ayrca, hcre isel solunumu iin kullanlmakta olup, miktar SRTye baldr.

Artma tesisinde nitrifikasyon prosesinin gereklemesi durumunda ise; nitrifikasyon iin

gerekli oksijenin de eklenmesi gerekmektedir. Bu durumda aadaki forml kullanlabilir.

8! = 2(! ) 1,42,,)* + 4,332(pZt)

Burada;

R0 = toplam oksijen ihtiyac, g/gn

PX,bio = VSS cinsinden atlan amur miktar (daha nceki denklemlerde geen A,B ve C
terimleri), g/gn
NOx = sistemde nitrata oksitlenen TKN konsantrasyonu.

Sistemde bulunan btn TKN nitrata dntrlmez. Bir ksm da hcre retiminde
kullanlmakta olup, hcrenin yaklak %12si azottur. Bu durumda, azot iin bir ktle dengesi
yazlrsa;

Oksitlenen azot = Giriteki azot ktaki azot hcre retimi iin kullanlan azot
Q(NOx) = Q(TKN0) - QNe - 0,12PX,bio

pZt = 9p_ p5 0,12,,)* /2

Ntrient ihtiyac. Eer biyolojik bir sistemin uygun olarak iemesini istiyorsak, ntrientlerin
uygun miktarda ortamda bulunmas gerekmektedir. Daha nce tartld zere, en nemli
ntrientler azot ve fosfor dur. Bakteri formln C5H7NO2 olarak kabul edersek, bakteri
hcresinin yaklak %12,4nn azot olduu hesaplanr. Fosfor ihtiyac ise genellikle azot
ihtiyacnn yaklak 1/5i olduu kabul edilir. Bu verilen deerler kesin deerler olmayp
sadece tipik deerlerdir. Bahsedildii zere, hcre ierisindeki azot miktar sistem SRTsine
ve evresel koullara baldr. Genel bir kural olarak SRT deeri 7 gnn zerinde, her 100 g
BOD giderimi iin 5 g azot ve 1 g fosfor gerekmektedir.

Dier kimyasal ihtiyalar. Ntrientlere ilave olarak, nitrifikasyon prosesinde alkaliniteye

ihtiya duyulmaktadr. Nitrifikasyon prosesinde, bakteri bymesi de gz nne alnrsa,
alkalinite ihtiyac yaklak olarak 7,07 g CaCO3/gNH4-N olacaktr. Gerekli alkaliniteye ilave
olarak pH deerini ntral aralkta tutabilmek iin artml suda yaklak 70-80 mg/L CaCO3
alkalinite kalmas istenir.

Aktif amur kelme zellikleri. kelebilirlik testi kullanlarak, geri-devir amur

pompalama oran hesaplanabilir. 1000-ml lik bir mezrde 30 dakikalk kme sonucunda,
ken amurun kaplad hacmin temiz suya yzde oran geri devir orann vermektedir. Bu

77
orann hibir zaman %15 den daha az olmamaldr. rnek olarak 1000 mL lik bir mezrde 30
dakikalk bir kme sonucunda amur hacmi 275 mL ise ger devir oran =275/(1000-
275)*100 = %38 olacaktr. Dolaysyla, eer artma tesisine gelen atksu debisi 2 m3/s ise, geri
devir debisi 2.0,38 = 0,76 m3/s olacaktr.

Geri devir amur debisinin belirlenmesi iin kullanlan dier bir kelebilirlik testi ise; amur
hacim indeksi (SVI) dir. Eer SVI deeri biliniyorsa, havalandrma havuzunda istenen
biyoktle konsantrasyonunu elde etmek iin geri devir oran aadaki forml kullanlarak
belirlenebilir.

2u = 100/3(100/4 1v) 17

Burada,

Qr = Giri debisinin yzdesi olarak geri-devir aktif amur debisi

Pw = % cinsinden MLSS
SVI = amur hacim indeksi

rnek olarak havalandrma tanknda MLSS konsantrasyonunu %0.3 de tutmaya alalm.

SVI deerinin 100 ml/g olmas durumunda geri devir amur oran; 100/[(100/(0,3x100))-
1]=%43.

Ktle-dengesi analizi. Geri devir amur debisi ayrca, keltme tank veya havalandrma
havuzu etrafnda ktle dengesi yaplarak da belirlenebilir. keltme tankndaki amur
tabakasnn kalnlnn sabit olduu ve tesis knda kat konsantrasyonun ihmal
edilebilecek dzeyde olduu kabul edilecektir. ekli 6.10da grlen ktrme tank
etrafnda ktle dengesi yazarsak;

Birikim = giren kan

0 = X(Q+QR)-QRXR-QwXR-QeXe

Xenin ihmal edilecek kadar kk olduu kabul edilirse,

0 = 26 ( 6 ) + 2 24 6

2 24 6
26 =
6 

Geri devir oran Qr/Q = R ise;

1 q89/89
8=
6
 1

Ger devir oran ayrca havalandrma tank etrafnda ktle dengesi yazarak da belirlenebilir.
Havalandrma tanknda byyen biyoktle ihmal edilirse, havalandrma tankna giren ve
kan kat madde miktar eit olacaktr. Eer giriteki kat madde konsantrasyonu
havalandrma tankndaki kat konsantrasyonuna kyasla ihmal edilirse;

78
0 = 6 26 (2 + 26 )

26
= 8 = /(6 )
2

ekil 6.10. Geri devir amur kontrol iin askda kat madde ktle dengesi iin ematik
gsterimler (a) son ktrme tank etrafnda ktle dengesi (b) havalandrma tank etrafnda
ktle dengesi

amur Atm. stenen SRT deerinin korunmas iin her gn retilen fazla amurun
sistemden uzaklatrlmas gerekmektedir. Genellikle fazla amur geri devir hattndan
uzaklatrlr. Bunun nedeni ise geri devir amurunun (RAS) daha konsantre olmas ve daha
az pompalama gerektirmesidir. Baz durumlarda ise, atk amur havalandrma tank iinden
ekilir. Havalandrma tank ierisindeki amur konsantrasyonu daha az olduundan, fazla
amurun havalandrma tankndan ekilmesi durumunda daha yksek debilerde pompaj
gerekmektedir. Baz durumlarda, artma tesisi knda kat madde konsantrasyonu ihmal
edilemez durumda olup, SRT hesaplamak iin aadaki forml kullanlr.

Eer artma tesisi knda biyoktle konsantrasyonu ihmal edilecek dzeyde ise;

89 1/24 6

ve

24 1/24 89

Eer fazla amur havalandrma havuzundan atlr ve artma tesisi knda amur
konsantrasyonu ihmal edilirse;

89 = 1/24

yada

24 = 1/89
79
Oksijen tketim hz. Mikroorganizmalar substrat kullandka oksijen tketirler. Oksijen
kullanm hzlar biyolojik aktivite ile ve organik ykleme ile ilgilidir. Oksijen tketim hz
kesikli bir reaktrde oksijen konsantrasyonunun zamana kar llmesiyle elde edilir. Elde
edilen veriler mg O2/L.saat eklinde ifade edilebilir. Baz durumda, bakteri konsantrasyonu da
llerek spesifik oksijen kullanm hz belirlenir ve bu deer oksijen tketim hz/MLVSS
eklinde hesaplanr ve mg O2/(L. MLVSS. Saat) eklinde ifade edilir. Ayrca spesifik oksijen
tketim hz kullanlarak artma tesisi k suyu kalitesi tahmin edilebilir.

letme Problemleri

Artma tesislerinde en ok gzlenen problem amur kabarmas, amur yzmesi ve Nocardia

kpdr. Bu problemlerin tesislerde ortaya kma ihtimalinden dolay bunlarn sebep ve
kontrol yntemlerinin bilinmesi gereklidir.

amur Kabarmas
amur kabarmas; ou zaman dk kelme zelliine sahip MLSSin ktrme nitesinde
iyi kelememesi ve k suyunda askda kat konsantrasyonunun yksek kmas olarak
tanmlanr. amur kabarmas meydana geldiinde MLSS floklar skmaz veya iyi kelmez.
Bu sebeple ktrlm k suyu ile amur partiklleride dearj edilir. Sistemde iyi ken
amur meydana geldiinde, ktrcnn dibinde amur seviyesi 10-30 cm kadar olabilir.
Ekstrem amur kabarmas hallerinde ise MLSSin byk bir miktar sistem k suyuna
karr ve bu da eer kullanlyorsa yetersiz dezenfeksiyona ve k suyu filtrelerinin
bozulmasna neden olur. amur kabarmas balca iki tiptir. Bunlarn biri, filamentli
organizmalarn sistemde meydana gelen olumsuz koullar sebebiyle baskn tr olarak
gelimesidir ve filamentli kabarma olarak isimlendirilir. Kabarmann dier tipi ise, viskoz
kabarmadr ve hcre d biyopolimerlerin ayr miktarda oalmasyla jel kvamnda amur
meydana gelir. Biopolimerler hidrofilik olduundan aktif amur daha fazla su tutar ve bu
artlarda da sulu kabarma meydana gelir. Sonuta amur, dk ktrme hzlar ve dk
skma zelliine sahiptir. Viskoz kabarma genellikle, snrl ntrient durumlarnda veya
kolay ayrabilen KOnin yksek miktarna sahip atksularn ok yksek ykle sisteme
verilmesi hallerinde meydana gelmektedir. Filamentli bakterilerin geliimi sebebiyle amur
kabarmas problemleri daha yaygndr. Filament geliimiyle, tek hcreli organizmalarn
filamentleri amur flounun dna taar. Bu yap, iyi kelme zellii olan floun yetersiz
kelmeyle sonulanan, yzey alan-ktle orannn artmasna sebep olur. ekil 6.11de iyi ve
kt kelme zelliine sahip flok partiklleri gsterilmitir.

Tablo 6.6da eitli ipliksi bakterilerin tercih ettii byme koullar, Tablo 6.7 de ise amur
kabarmasn etkileyen koullar verilmitir.

80
 ekil 6.11. yi ve kt kelme zellii gsteren amur partikl rnekleri: (a) filamentli
olmayan iyi ken flok, (b) filamentli mikroorganizmalarla kpr oluturmu flok
partiklleri, (c,d) kt kelmeye neden olan filamentli mikroorganizmalarn
mikroskopik grnleri, (e) slfr granll Thiothrix filamentleri ve (f) dk
znm oksijen konsantrasyonlarnda gzlenen 1701 tipi filamentli mikroorganizma

Tablo 6.6. Aktif amurda bulunan filamentli mikroorganizmalarn tercih ettii iletme
koullar

81
 Tablo 6.7. amur kabarmasn etkileyen faktrler

Aktif amur Selektr Prosesi

1970 lere kadar amur kabarmas probleminin aktif amur tesislerinde kanlmaz bir problem
olduuna inanlyordu. Fakat, 1973 ylnda Chudoba vd. (1973) tarafndan yaplan bir alma
ile, tam karml reaktr ile kademeli reaktr (selektr) kyaslanm ve selektrlerin ipliksi
bakterilerin kontrolnde kullanlabilecei sonucuna ulamtr. Rensink (1974) benzer olarak
reaktr konfigrasyonu ile ipliksi bakteri kontrol arasndaki ilikiyi belirlemitir.

Selektrlerde ipliksi bakteriler yerine flok oluturan bakterilerin gelimesi desteklenir.

Selektrlerde bekleme zaman dk olup, substrat konsantrasyonu olduka yksek olup
yumak oluturan bakterilerin gelimesini desteklemektedir. Selektr kk bir tank veya
tanklardan meydana gelmekte olup, bekleme zaman 20-60 dakika arasnda deimektedir.
Selektr; aerobik, anoksik veya anaerobik olabilmekte olup, farkl selektr eitleri ekil
6.12de gsterilmitir. Ardk kesikli reaktrler, selektr grevi de grecek ekilde
iletilebilir. Selektrlerde rbCODnin biyk bir ksm yumak oluturan bakteriler tarafndan
kullanlr. Partikl halindeki CODnin paralanmas iin daha uzun zaman gerektiinden
selektr knda partikl halindeki organik madde mevcut olacaktr. Selektrler yumak
oluturan bakterileri kinetik-bazl veya metabolik-bazl olacak ekilde seebilirler. Kinetik-
bazl selektrler yksek F/M deerlerine dayanrken metabolik selektrler ise; ya anoksik
yada anaerobik olacak ekilde iletilirler.

Kinetik bazl selektrler. Bu reaktrlerde substrat konsantrasyonu yksek olup, yumak

oluturan bakteriler tarafndan substrat yksek hzlarda kullanlr. pliksi bakteriler, dk
substrat konsantrasyonlarnda yksek hzda alrken, yumak oluturan bakteriler yksek
substrat konsantrasyonlarnda daha hzl byyebilmektedirler (ekil 6.13). Selektrlerde
yksek substrat konsantrasyonlarnn elde edilebilmesi iin ardk tam karml dk

82
hidrolik bekleme zamanna sahip reaktrlere atksu verilir. Bylece, selektrlerde substrat
konsantrasyonu yksek tutulmu olacaktr.

ekil 6.12. Tipik selektr konfigrasyonlar (a) anaerobik/aerobik, (b) yksek F/M ve
(c) anoksik selektr

selektrn arka arkaya kullanlmas durumunda nerilen COD F/M oranlar aadaki gibi
verilebilir;

lk reaktr; 12 gCOD/gMLSS.gn
kinci reaktr; 6 g COD/GMLSS.gn
nc reaktr; 3 g COD/g MLSS.gn

Kinetik bazl selektrlerde floklarn aerobik kalabilmesi iin znm oksijen

konsantrasyonlarnn yksek (6-8 mg/L) olmas istenir. Pratikte bu koullar salamak zor

83
olabilir ve bu nedenle genellikle selektrlerin anoksik veya anaerobik olarak iletildii
metabolik selektrler kullanlr.

ekil 6.13. Farkl substrat konsantrasyonlarnda ipliksi ve ipliksi olmayan bakterilerin spesifik
byme hzlar

Atksu karakteristiine ve besleme artlarna bal olarak ardk kesikli reaktrler olduka
etkili yksek F/M selektrleri olarak davranabilirler. Reaktr iletiminin ilk safhasnda
olduka yksek substrrat konsantrasyonlarna ulalr. Sonraki kesikli reaksiyon ise bir piston
akml proses ile ayndr.

Metabolik bazl selektrler. Ntrient gideren sistemlerde genellikle iyi amur kelmesi ve
minimum ipliksi bakteri geliimi gzlenir. Bu reaktrlerde anoksik ve anaerobik koullarda
reaksiyonlar gelimekte olup, yumak oluturan bakterilerin gelimesi salanm olacaktr.
pliksibakteriler nitrit veya nitrat elektron alc olarak kullanamazlar. Bu durum
denitrifikasyon yapabilen yumak oluturan bakteriler ii olduka nemli bir zelliktir. Benzer
olarak, ipliksi bakteriler polifosfat depolayamaz ve anaerobik koullarda asetat
kullanamazlar. Bu durum fosfor depolayabilen yumak oluturan bakteriler iin olduka
nemli bir avantaj olmakta ve fosfor depolayarak asetat hcre iine alarak bymekte ve
ipliksi bakterilere dominant olabilmektedir. Yksek F/M anoksik veya anaerobik selektrler
iin SVI deeri 65-90 ml/g arasnda deiirken, tek bir anoksik selektr iin SVI deeri 100-
120 mL/g arasnda deiebilmektedir.

BO Giderimi ve Nitrifikasyon in Prosesler

BO Giderimi.

bCOD giderimi iin heterotrofik bakterilere ait kinetik katsaylar Tablo 6.8de verilmitir.

84
 Tablo 6.8. Heterotrofik bakteriler iin 20oCde kinetik sabitler

Tam karml aktif amur prosesi. Tipik bir tam karml aktif amur prosesi ekil 6.14de
sunulmutur. n ktrmeden gemi atksu ile, son ktrme tank amuru kartrlarak
havalandrma havuzunun farkl noktalarndan verilir ve tam bir karm elde edilmeye
allr. Havalandrma tanknn ierii tamamen kart iin organik ykleme, substrat
konsantrasyonu ve oksijen ihtiyac tm havuzda niform olup, F/M oran dktr.
Havalandrma tanknn tamamen karmasna dikkat edilerek, artlmam veya ksmen
artlm suyun ksa devreler yoluyla ktan artlmadan kmamasna dikkat edilir.

ekil 6.14. Tam karml aktif amur prosesi

Organik karbon giderimi ve nitrifikasyon iin tam karml aktif amur dizaynnda izlenecek
admlar Tablo 6.9da verilmitir.

85
Tablo 6.9. BOD giderimi ve nitrifikasyon yapan aktif amur prosesi iin dizayn yaklam

1- Atksu giri karakterizasyonunun yaplmas

2- NH4-N, TSS be BOD konsantrasyonlar iin istenen k suyu kalitesinin belirlenmesi
3- Beklenen pik/ortalama TKN yklemesine gre 1,3 ile 2,0 arasnda deien emniyet
katsaysnn seilmesi.
4- Minimum DO konsantrasyonun seilmesi. Nitrifikasyon istenmesi durumunda en az
2,0 mg/L seilir.
5- Havalandrma tank scakl ve DO gz nne alnarak nitrifikasyon bakterileri iin
maksimum spesifik byme hz ( m) belirlenir ve Kn hesaplanr.
6- stenen k suyu NH4-N deerinin elde edilebilmesi iin net spesifik byme hz ()
ve SRT hesaplanr.
7- Emniyet katsays kullanlarak dizayn SRT deeri hesaplanr.
8- Biyoktle retiminin hesaplanmas
9- Azot ktle dengesi yaplarak oluan NOx ve oksitlenen NH4-N hesaplanr.
10- Havalandrma tank iin VSS ve TSS ktleleri hesaplanr.
11- Belli bir MLVSS konsantrasyonu seilerek havalandrma havuzu hacmi ve HRT
deeri hesaplanr.
12- Genel amur retimi ve gzlenen Y deeri hesaplanr.
13- Oksijen ihtiyac hesaplanr.
14- Alkalinite gerekip gerekmedii hesaplanr.
15- kinci ktrme hacmi dizayn edilir.
16- Oksijen transfer sistemi dizayn edilir.
17- k suyu deerleri zetlenir.
18- Dizayn zet tablosu hesaplanr.

rnek (Metcalf-8.2.). Sadece BOD giderimi yapan tam karml aktif amur prosesinin
dizayn edilmesi. Debisi 22.464 m3/gn olan tam karml aktif amur prosesi dizayn
edilecektir. stenen k suyu zellikleri ise; (a) BODe konsantrasyonu 30 mg/Lden daha
dk olmal (b) k TSSe deeri 15 mg/L den daha dk olmal. Tam karml
havalandrma havuzunda su scakl 12oC alnacaktr. n ktrmeden gemi atksuya ait
zellikler aada sunulmutur.

Dizayn artlar ve kabuller:

1. nce kabarckl seramik difzrler kullanlacak olup, bunlarn temiz su iin oksijen
transfer verimi %35dir.
2. Havalandrma tanknda su derinlii 4.9 mdir.
3. Hava verecek seramik difzrler havuz tabanndan 0.5 m yukardadr.
4. Artma tesisinin yaplaca yerin rakm 500 m dir.
5. Havalandrma tanknda DO 2 mg/L dir.
6. Havalandrma faktr BOD giderimi iin 0,5 iken nitrifikasyon iin 0,65dir. ise
0,95 ve difzr tkanma faktr 0,90dur.
7. Tablo 6.8de verilen kinetik katsaylar kullanlacaktr.
8. BOD giderimi iin SRT 5 gn alnacaktr.

86
 9. Dizayn MLSS konsantrasyonu 3000 mg/L olarak alnacaktr.
10. TKN pik/ortalama deeri olan 1,5 emniyet katsays olarak alnacaktr.

zm.

1. htiya duyulacak atksu karakteristiklerinin belirlenmesi

a. bCODnin hesaplanmas

bCOD = 1,6(BOD) = 1,6(140 mg/L) = 224 mg/L

b. nbCOD deerinin hesaplanmas

nbCOD = COD-bCOD = 300-224 = 74 mg/L

c. sCODe deerinin hesaplanmas

sCODe = sCOD-1,6sBOD
= (132 mg/L)-1,6(70) = 20 mg/L

d. nbVSS deerinin belirlenmesi

nbVSS = (1-bpCOD/pCOD)VSS

87
 b`YZ[ (bYZ[/gZ[)(gZ[ dgZ[)
=
`YZ[ YZ[ dYZ[

b`YZ[ 1,6(gZ[ dgZ[) 1,63(140 70)7

= = = 0,67
`YZ[ YZ[ dYZ[ 3(300 132)7

nbVSS = (1-0,67)(60 mg/L VSS) = 20 mg/L

e. iTSS deerinin bulunmas

iTSS = TSS-VSS = 70-60 = 10 mg/L

2. Sadece BOD giderimi iin askda bymeli tam karml sistemin dizayn
a. Biyoktle retiminin hesaplanmas

2(! ) (( )( )2(! )89

,,-.. = +
1 +  89 1 + ( )89

Bu denklem iin kullanlacak veriler ise;

Q = 22464 m3/gn
Y = 0,40 g VSS/g bCOD
S0 = 224 mg/L

lk olarak ktaki bCOD konsantrasyonu belirlenir.

 31 + ( )897
=
893  ) 17

Tablodan Ks = 20 mg/L

m,T = mT-20

m,12 = 6 (1,02)12-20 = 3,5 g/g.gn

kd,T = k20(T-20)

kd,T = k20(T-20) = (0,12)(1,04)12-20 = 0,088g/g.gn

 = x3(K,x'!,!ww)'7 = 1,8 CI/B

%!3!,!ww)x7

Bu verileri kullanarak; Px,VSS hesaplanr;

88
 3. Havalandrma tankndaki toplam biyoktlenin belirlenmesi.

89 = 1/,

a. Atksudan gelen nbVSSinde dahil edilmesiyle hesaplanan toplam PX,VSS

PX,VSS = 1478 + Q(nbVSS)

1478 kg/gn + 22464 m3/gn(20 g/m3)(1kg/103g)

=1478+449,3 = 1927,3 kg/gn.

PX,TSS ise;

b. Havalandrma havuzunda VSS ve TSS ktlelerinin hesaplanmas

VXVSS = PX,VSSSRT = 1927,3 kg/gn. 5 gn = 9637 kg

Havalandrma havuzundaki toplam TSS ise;

XTSS.V = (PX,TSS).SRT = 2412,7 kg/gn. (5 gn) = 12064 kg.

4. Dizayn MLSS konsantrasyonun seimi ve havalandrma havuzu tank hacminin

belirlenmesi

a. Havalandrma tank hacminin belirlenmesi

V(XTSS) = 25405 kg

XTSS = 3000 g/m3 alnrsa;

V =(12064 kg)(103g/kg) /(3000 g/m3) = 4021 m3.

Bekleme zaman ise; = V/Q = 4021 m3 (24h/gn) /(22464 m3/gn) = 4,3 h.

89
c. MLVSS konsantrasyonun belirlenmesi

VSS fraksiyonu = 9637/12064 = 0,80.

MLVSS = 0,8*3000 mg/L = 2400 mg/L.

5. F/M ve BO hacimsel yklemenin belirlenmesi.

a. F/M oran aadaki ekilde belirlenir;

b. Hacimsel BOD ykleme deerinin belirlenmesi

5. Gzlenen dnm katsays deerlerinin TSS ve VSSe bal olarak belirlenmesi

a. TSS bazl gzlenen Y

= gSS/gbCOD = PX,TSS / Q(S0-S) = 2412 kg/gn / [22464m3/gn (224-1,8) g/m3] (1 kg/103g) =

0,48 gTSS/gbCOD

b. VSS bazl gzlenen Y deerinin hesaplanmas

Ygz,VSS = 0,48 gTSS/bCOD.0.80 gVSS/gTSS = 0,38 g VSS/gbCOD.

Veya

0.38 gVSS/gbCOD. (1.6gbCOD/gBOD) = 0,61 gVSS/gBOD.

7. Oksijen ihtiyacnn hesaplanmas.

8. nce-kabarckl havalandrma sisteminin dizayn.

90
Burada, AOTR = arazi koullarnda gerek oksijen transfer hz, kgO2/gn

SOTR = 20oC scaklkta ve balang DO konsantrasyonun sfr olduu standart koullarda saf
suda oksijen transfer hz, kgO2/gn.

Burada C20 ve Cs,T,H deerleri srasyla 9,08 ve 11,93 mg/L kabul edilecektir. = 0,50 ve =
0,95 alnarak;

Gerekli hava debisi ise aadaki ekilde hesaplanabilir;

Z98, I/dDD0
qDyD /cb@d@, I//D@D =
/D@D Z2
3(z)
60 dDD0 
I 7
C3DyD
12oC ve belirtilen hava basncnda havann younluu 1.1633 kg/m3 alnabilir. Belirtilen
koullarda hava iersindeki oksijen orannn 0,23 olduu kabul edilirse; hava ierisindeki
oksijen konsantrasyonu; 0,23x1,1633 kg/m3 = 0,270 kg O2/m3 hava bulunacaktr. Bu durumda
gerekli hava debisi;

I
I 315 dDD0
qDyD /cb@d@, = = 55,5 C3//D@D
/D@D /D@D IZ2
m(0,35)
60 dDD0  >0,270 C3 DyD?n

Nitrifikasyon in Proses Dizayn.

Nitrifikasyon iki basamakl bir proses olup amonyumun nce nitrite, sonra nitrata oksitlenme
admlarndan oluur. Nitrifikasyon prosesine nemli neden iin ihtiya duyulabilir (1)
amonyan balklar zerndeki toksik etkisi ve oksijen tketimine sebep olmas, (2)
trfikasyon montrol nedeniyle azot gideriminin gerekli olmas durumunda nitrifikasyon-
denitrifikasyon porseslerinin beraber kullanm, (3) Yeniden kullanm uygulamalar iin azot
gideriminin gerekli olmas. rnek olarak ime sular iin maksimum nitrat
konsantrasyonunun 10 mg/L NO3-Nden dk olmas gerekmektedir. Evsel atksularda TKN
(organik azot + amonyum) konsantrasyonu azot cinsinden 25-40 mg/L arasndadr. Su
skntsnn ekildi baz blgelerde evsel atksularda TKN konsantrasyonunun azot cinsinden
200 mg/L N deerlerine ulaabildii gzlenmitir.

BOD giderimine benzer olarak askda bymeli ve bal bymeli sistemlerde nitrifikasyon
prosesleri gerekletirilebilir. ounlukla BOD ve nitrifikasyon prosesi ayn reaktr iinde
gerekletirilir. Baz durumlarda, atksuyun ierisinde potansiyel olarak toksik veya

91
inhibisyona sebep olabilecek maddeler olabilir. Bu durumda, iki-amur askda bymeli
prosesi (two-sludge suspended growth process) kullanlabilir. ki amur prosesinde, iki
havalandrma ve iki ktrme tank vardr. Birinci aktif amur prosesi sadece BOD giderimi
amacyla dk SRT deerlerinde iletilir. BOD ve toksik maddeler ilk prosesde giderilir ve
bylece nitrifikasyon hzn drebilecek organik ve toksik maddeler giderilmi olur (ekil
6.15).

Nitrifikasyon amacyla bal bymeli sistemlerde kullanlr. Genellikle nitrifikasyon iin

kullanlan reaktre atksu alnmadan nce BOD giderimi yaplr. BOD giderimi ve
nitrifikasyon prosesinin ayn bal bymeli sistemde gereklemesi durumunda heterotrofik
bakteriler, ototrofik nitifikasyon bakterilerinden ok daha hzl byyerek ortamda dominant
olurlar. Bilindii zere, heterotrofik bakterilerin byme hz, nitrifikasyon bakterilerin ok
daha byktr.

ekil 6.15. Biyolojik nitrifikasyon prosesi iin tek-amur ve iki-amur askda bymeli
sistemler

Nitrifikasyon stokiyometrisi

Nitrifikasyon enerji reten iki basamakl bir prosestir.

92
Toplam reaksiyon ise;

NH4+ + 2O2 NO3- + 2H+ + H2O

Yukardaki denklemlere gre, amonyumun, nitrata dnm iin 4,57 gO2/g N gerekmekte
olup, bu oksijenin 3.43 gO2/g-N ksm nitrit retimi iin 1,14 gO2/g-N ksm ise nitritin
nitrata dnm iin kullanlmaktadr. Oksidasyona ilave olarak, karbon dioksit fiksasyonu
ve azotun hcre iine alnmas proseslerinin de gz nnde bulundurulmas gerekmektedir.

Hcre bymesinin ihmal edilmesi durumunda, nitrifikasyon prosesi iin gerekli alkalinite
aadaki reaksiyondan hesaplanabilir.

NH4+ + 2HCO3- + 2O2 NO3- + 2CO2 + 3H2O

Yukardaki reaksiyona gre, her bir gram NH4-N oksidasyonu iin [(2x50 g CaCO3/eq)/14]
7,14 g alkalinite (CaCO3 olarak) gerekmektedir.

Bahsedildii zere, amonyumun bir ksm hcre ierisine alnarak bakteri retiminde
kullanlr. Bakteri retiminin de gz nnde bulundurulmas durumunda;

NH4+ + 1,863O2 + 0,098 CO2 0,0196 C5H7NO2 + 0,98NO3- + 0,0941H2O+1,98 H+

Yukardaki denklemden grlecei zere; 1 g amonyum azotunun oksidasyonu iin 4,25 g O2

kullanlmakta olup, CaCO3 olarak 7,07 g alkaliniteye ihtiya duyulmaktadr. Ayrca
oksitlenen her g amonyak azotu iin 0,16 g yeni hcre olumaktadr. Bir nceki denkleme
kyasla, 1 g amonyak-azotunun oksitlenmesi iin daha az oksijene gerek vardr. nk
amonyan bir ksm hcre sentezi iin hcre iine alnr. Werzernak ve Gannon (1967)
tarafndan yaplan bir almaya gre; bir gram amonyak azotunun oksitlenmesi iin 4.33 g
O2ne ihtiya duyulmaktadr.

Nitrifikasyon bakterileri bymek iin CO2 ve fosfora da ihtiya duymaktadrlar. Fakat, hcre
bymesi ok dk olduundan ounlukla ikisi de limitleyen faktrler olmamaktadr.
Nitrifikasyon bakterileri ayrca eitli iz elementlere ihtiya duymakta olu; Cu =0,01,
Mo=0,03, Ni=0,10 ve Zn = 1.0 mg/L konsantrasyonlarnda ihtiya duyulmaktadr (Poduska,
1973).

Nitrifikasyon bakterilerinin byme kinetii

28oCnin altndaki scaklklarda, amonyan nitrite oksidasyonu daha yava olduundan,

dizayn ve kinetik hesaplamalarnda hz limitleyen basamak olan amonyan oksidasyonu
dikkate alnr. Yeterli konsantrasyonda oksijenin olmas durumunda, amonyak oksitleme hz;

93
  p
 = > ?
 + p 

Burada;

n = nitrifikasyon bakterileri iin spesifik byme hz, g yeni hcre/g hcre.gn

nm = nitrifikasyon bakterileri iin maksimum spesifik byme hz, g yeni hcre/g hcre.gn

Kn = Yar hz sabiti, mg manoyak-azotu/L

Kdn = Nitrifikasyon bakterileri iin isel solunum katsays, gVSS/gVSS.gn.

Nitrifikasyon bakterileri iin maksimum spesifik byme hz iin olduka farkl deerler
verilmi olmakla beraber, 20oCde nm 0,25 ile 0,77 gVSS/gVSS.gn arasnda deimektedir.
Nitrifikasyon bakterileri iin nm deeri heterotrorofik bakteriler iin rapor edilen deerlerden
ok daha dktr. Bu nedenle, aktif amur sistemlerinde nitrifikasyon prosesi iin ok
yksek SRT deerlerine ihtiya duyulmaktadr. 10oCde nitrifikasyon iin gerekli SRT deeri
10-20 gn arasnda, 20oCde ise 4-7 gn arasnda deimektedir. Scakln artmasyla
beraber, nitritin nitrata oksidasyonu hz limitleyen basamak olur ve yksek scaklklarda ve
dk SRT deerlerinde nitrit birikimi sz konusu olur.

Nitrifikasyon hz, znm oksijen konsantrasyonuna da bal olup, heterotrofik bakterilere

kyasla daha yksek oksijen konsantrasyonlarna ihtiya duyarlar. Genellikle 3-4 mg/L
oksijene kadar nitrifikasyon hz artar. Bu durumda nitrifikasyon bakterileri iin hz ifadesi
aadaki ekli alr;

 p [Z
 = > ?( )
 + p  + [Z 

Burada;

DO = znm oksijen konsantrasyonu, mg/L

Ko = DO iin yar doygunluk sabiti, mg/L.

Oksijen konsantrasyonuna ilave olarak, nitrifikasyon hz pH, toksisite, metal ve iyonize

olmam amonyak konsantrasyonundan da etkilenmektedir.

Tablo 6.9da nitrifikasyon prosesi iin kinetik katsaylar verilmitir.

94
 Tablo 6.9. Aktif amur nitrifikasyon kinetik katsaylar (scaklk 20oC)

rnek 8.2. BOD giderimi ve nitrifikasyon iin tam karml aktif amur proses dizayn.
Daha nceki rnekte verilen atksu iin BOD giderimi ve nitrifikasyon yapan proses dizayn
edilecektir. Debisi 22.464 m3/gn olan tam karml aktif amur prosesi dizayn edilecektir.
stenen k suyu zellikleri ise; (a) BODe konsantrasyonu 30 mg/Lden ve NH4-N
konsantrasyonu 0,5 mg/Lden daha dk olmal (b) k TSSe deeri 15 mg/L den daha
dk olmal. Tam karml havalandrma havuzunda su scakl 12oC alnacaktr.

Dizayn artlar ve kabuller:

1. nce kabarckl seramik difzrler kullanlacak olup, bunlarn temiz su iin oksijen
transfer verimi %35dir.
2. Havalandrma tanknda su derinlii 4.9 mdir.
3. Hava verecek seramik difzrler havuz tabanndan 0.5 m yukardadr.
4. Artma tesisinin yaplaca yerin rakm 500 m dir.
5. Havalandrma tanknda DO 2 mg/L dir.
6. Havalandrma faktr BOD giderimi iin 0,5 iken nitrifikasyon iin 0,65dir. ise
0,95 ve difzr tkanma faktr 0,90dur.
7. Tablo 6.8de verilen kinetik katsaylar kullanlacaktr.
8. BOD giderimi iin SRT 5 gn alnacaktr.
9. TKN iin pik/ortalama emniyet katsays FS = 1,5

95
zm.

1. Sadece BOD gideren sistem dizaynna benzer ekilde dizayn yaplacaktr. Fakat ilk
olarak nitrifikasyon iin dizayn SRT sinin belirlenmesi gerekmektedir. Daha nce
verilen denklem kullanlarak, nitrifikasyon bakterileri iin spesifik byme hz
bulunacaktr.

 p [Z
 = > ?( )
 + p  + [Z 

Tablo 6.9da verilen kinetik katsaylar 20oC scaklk iin verilmi olup sistemin iletilecei 12
o
C iin kinetik katsaylarn yeniden hesaplanmas gerekmektedir.

a. 12oCde nm = (0,75)(1,07)(12-20) = 0,44 g/g.gn.

b. 12oCde Kn = (0,744)(1,053)(12-20) = 0,49 g/g.gn.
c. 12oCde kdn = (0,08)(1,04)(12-20) = 0,06 g/g.gn.
d. k NH4-N konsantrasyonu 0,5 mg/L olup, bu durumda spesifik byme hz;

I CI
>0,44 I . IJ?
0,5 B  2
 = | ~> ? 0,06I/I. IJ = 0,12 I/I. IJ
0.49 + 0.50 0,50 + 2

96
 2. Teorik ve dizayn SRT deerinin bulunmas
a. Teorik SRT aadaki forml ile bulunabilir;

SRT = 1/ = 1/0,12 = 8,33 gn.

b. Dizayn SRT deerinin bulunmas

Dizayn SRT deeri = (Teorik SRT)(FS) = 1,5x(8,3) = 12,5 gn.

3. Oluan biyoktle aadaki ekilde bulunabilir;

Bu formlde kullanlacak olan deerler ise;

Q = 22464 m3/gn

Y = 0,40 gVSS/s bCOD

S0 = 224g bCOD/m3

kd = 0,088 g/g.gn

m = 3,5 g/g.gn

Oluan amur miktarnn belirlenmesi iin ilk olarak reaktr kndaki bCOD deerinin
bulunmas gerekmektedir.

 31 + ( )897
=
893  ) 17

2031 + (0,088)12,57
= = 1,0 CI/B
12,533,5 0.088) 17

TKN nin bir ksm heterotrof ve ototrof bakteriler tarafndan hcre retimi amacyla
kullanlacandan oluan nitrit ve nitrat toplamnn giderilen TKNnin %80nine eit olduu
kabul edilecektir. Bu durumda;

NOx = 0.80(35) = 28 mg/L.

b. Yukarda verilenler nda oluan amur miktar hesaplanrsa;

97
4. Azotun nitrata oksitlenen ksm, azot dengesi yazlarak hesaplanabilir.

NOx = TKN-Ne-0,12Px,bio/Q

= 35-0,50-0,12gN/gVSS.1154,7kgVSS/gn(103 g/kg)/(22464 m3/gn) = 28,3 g/m3

Dolaysyla, seilen 28 mg/L deerinin doru olduu kabul edilebilir.

5. Havalandrma havuzunda VSS ve TSS miktarnn ve konsantrasyonunun belirlenmesi

VSS toplam miktar = Px.SRT

Daha nceki blmde toplam biyoktle miktar bulunmutu. Toplam VSS deerinin bulmak
iin bu deere giri atksuyundan gelen nbVSS deerinin de eklenmesi gerekmektedir.

Bu durumda

PX,VSS = 1154,7 kg/gn + Q(nbVSS)

= 1154,7 + (22464 m3/gn)(20 g/m3)(1kg/103 g) = 1154,7 + 449,3 = 1604,0 kg/gn.

PX,TSS ise aadaki formlle hesaplanr;

s g Y
,,$.. = + + + [ + 2(9! 1! )
0,85 0,85 0,85

98
Bu durumda;

PX,TSS = [(1154 kg/gn)/0,85] + (449,3 kg/gn) + Q(TSS0-VSS0)

=1358,5 kg/gn+449,3 kg/gn+22464 m3/gn(10 g/m3)(1kg/103g) = 2032,4 kg/gn

6. Havalandrma havuzunda VSS ve TSS ktlesinin hesaplanmas

MLVSS miktar = (XVSS)(V) = (PX,VSS)SRT

=(1604,0 kg/gn)(12,5 gn) = 20050 kg.

MLSS ktlesi ise;

(XTSS)(V) = (PX,TSS)(SRT)

=(2032,4 kg/gn)(12,5) = 25405 kg.

7. MLSS konsantrasyonu seilerek tank hacmi ve bekleme zaman hesaplanr.

a. (V)(XTSS) = 25,405 kg. MLSS konsantrasyonu 3000 mg/L olarak seilirse;

V = [24405x103 g/kg] /(3000 g/m3) = 8468 m3.

b. Havalandrma havuzunda bekleme zamannn hesaplanmas;

= V/Q = [(8466 m3) (24h/d)]/(22464 m3/gn) = 9.0 h.

c. MLVSS konsantrasyonunun bulunmas

VSS fraksiyonu = (20050 kg VSS)/(25405 kg TSS) = 0,79.

MLVSS = 0,79(3000 g/m3) = 2370 g/m3.

8. F/M ve BOD hacimsel ykleme deerlerinin hesaplanmas.

a. F/M = (QS0)/(VX) = (22464x140)/[2370x8466] = 0,16 g/g.gn

b. Lorg. = (QS0)/V = [(22464 m3/gn)(140 g/m3)]/(8466 m3x103 g/kg) = 0,37 kg/m3.gn

9. TSS ve VSS bazl Ygzl. (Yobs) deerlerinin bulunmas

PX,TSS = 2032,4 kg/gn

bCOD giderilen = Q(S0-S) = 22464 m3/gn[(224-1)g/m3](1kg/103g) = 5009,5 kg/gn

a. Yobs,TSS = (2032,4 kg/gn)/(5009,5 kg/gn) = 0,41 gTSS/gbCOD

= (0,41 gTSS/gbCOD) (1.6 gbCOD/BOD) = 0,65 gTSS/gBOD.

b. VSS bazl gzlenen dnm katsays (Yobs) ise;

(0,41 gTSS/gbCOD)(0,80 gVSS/gTSS) = 0,328 gVSS/gbCOD

99
=(0,328 gVSS/gbCOD)(1,6g bCOD/gBOD) = 0,52 gVSS/gBOD.

10. Oksijen ihtiyacnn belirlenmesi

11. nce kabarckl havalandrma sisteminin kullanlmas durumunda gereken hava debisinin
hesaplanmas.

a. SOTR deerinin hesaplanmas. =0.65, =0.95, ve F=0,9.

Y,%!
Z98 = sZ98 m n (1,024%!'$ )
^(Y$h Y)

b. Hava debisinin belirlenmesi.

12. Alkalinitenin kontrol.

a. Alkalinite dengesinin kurulmas

pHy 7 civarnda tutmak iin gerekli alkalinite = giri Alk-Alk. Tketilen + eklenecek
alkalinite

Giri Alkalinitesi = 140 mg/L CaCO3

Nitrata dntrlen amonyak = 28,3 mg/L

Nitrifikasyon srasnda harcanan alkalinite = (7,14 gCaCO3/gNH4-N)(28,3 mg/L) = 202 mg/L

CaCO3.

pH deerinin 7 civarnda tutulabilmesi iin gereken alkalinite miktar 70-80 mg/L CaCO3
olup, bu durumda gerekli alkalinite;
100
Alkalinite ihtiyac = 202,6+80-140 = 142,6 mg/L CaCO3.

Gnlk ihtiya duyulan alkalinite miktar ise = (142,6 g/m3 CaCO3)(22464 m3/gn)(1
kg/103g) = 3203 kg/gn CaCO3.

c. Gerekli alkalinitenin sodyum bikarbonat olarak hesaplanmas.

Genellikle sodyum bikarbonat, kirece tercih edilir. Nedeni ise kullanmnn daha kolay olmas
ve daha az kelti oluturmasdr.

CaCO3n edeer arl = 50 g/eq dir.

NaHCO3n edeer arl ise; 84 g/eq dir. Bu durumda;

NaHCO3 gereksinimi = 3203 kg/gn CaCO3x(84 g NaHCO3/eq)/(50 g CaCO3/eq) = 5380

kg/gn NaHCO3.

13. k BO deerinin hesaplanmas.

BOD = sBOD+(gBOD/1.42 g VSS)(0,85 gVSS/g TSS) (TSS, g/m3)

k BOD deerinin 3 g/m3 olduu ve TSSin 10 g/m3 olduu kabul edilirse;

14. Son ktrme tanknn boyutlandrlmas.

a. Aktif amur geri devir orannn hesaplanmas

Xr deeri 4000-12000 mg/L arasnda deimekte olu, 8000 mg/L olarak seilmitir. Bu
durumda;

R = (3000)/(8000-3000) = 0.60.

kinci ktrme tank iin yzey yk ortalama debide 22 m/gn (16 ile 28 m/gn arasnda
deimektedir) olarak alnrsa;

101
 22464 CK /IJ
0
Cc Dy DaDJ = = 1021 C%
22 CK /C% . IJ

Toplam havuz kullanlrsa, her birinin alan = 1021/3 = 312 m2 olarak bulunur.

ktrme tank ap ise; 20,8 m olarak hesaplanm olup, 20 m alnmtr.

c. ktrme tankna kat yklemenin kontrol

Kat ykleme = [(Q+Qr) (MLSS)]/A = (1+R)Q(MLSS)/A

Toplam ktrme tank alan = (/4)(20m)2x3 = 942 m2.

Kat ykleme=

Kat yklemesinin 4-6 kg MLVSS/m2.saat arasnda kalmas istenip deer uygundur. Ayrca
son ktrme tanklar iin dizayn bilgileri Tablo 6.10da sunulmutur.

Tablo 6.10. kincil ktrme havuzlarna ait dizayn kriterleri

15. Sadece BOD gideren ve hem BOD gideren hem de nitrifikasyon yapan aktif amur
proseslerine ait dizayn sonularnn kyaslanmas.

102
Yorum. Nitrifikasyon iin yaplan dizayn incelenirse, biyoktle bileenleri ierisinde hcre
kalntsnn ve nitrifikasyon bakterilerinin toplam amur ierisinde olduka kk bir ksm
oluturduu grlr (srasyla; %13,6 ve 3,7). nbVSSin katks nemli olup TSSin %22 sini
oluturmaktadr.

103