Yanl Cumhuriyeti

Gzel ve yalnz lkem

Trkiyenin aydnlk insanlar iin

Bu kitabn yazm sresince kahrm eken ve beni destekleyen sevgili

eim Sibele ve aydnlk bir Trkiyede yaamalar iin gayret
gstermeye altm kzlarm Eylem ve Eceme ithafen

GR Sayfa 1
 Yanl Cumhuriyeti

Orhan BEROLU (1968, stanbul)

Bu kitabn yazar, 1968 ylnda stanbulda dodu. Aslen Trabzonlu olan

Beirolu, ilk ve orta okulu Kocaelinin Gebze/ayrova mahallesinde
okuduktan sonra, lise renimini 1984 ylnda stanbul Kabata Erkek
Lisesinde tamamlad.

1990 ylnda stanbul niversitesi Cerrahpaa Tp Fakltesinden mezun

oldu. 22 yanda Afyonun Bayat ilesi mrall kynde salk oca
tabibi olarak almaya balad ve 1 yllk mecburi hizmetini tamamlad.
1991-1992 yllar arasnda Artvinin Borka ilesinde yapt askerlik
sonrasnda tekrar niversite snavna girerek Ankara niversitesi Hukuk
Fakltesini kazand. Bir yandan da geimini salamak zere hekimlik
grevini srdrdnden, zorunlu nedenlerle 2.snftan sonra Hukuk
Fakltesinden ayrld.

1995 ylndan beri Balkesirin Manyas ilesinde bir salk ocanda

hekimlik yapmaktadr.

ngilizce bilmektedir. Evli ve iki ocuk babasdr.

GR Sayfa 2
 Yanl Cumhuriyeti

GR

Sevan Nianyann bir kitab yaynland. Ad Yanl Cumhuriyet.

Sayn Nianyan, kitabnda resmi tarihin bize yanl bir tarih kurgusu
sunduundan hareketle, resmi tarihin doru bilinen yanllarna farkl bir
bak as getiriyor.
Resmi tarihin pek ok yanl da iinde barndrdna phe yoktur.
Ancak, yazar resmi tarihi sorgularken, elde ettii bulgulardan hareketle,
okurlarn kafasnda kendi savunduu dorular dorultusunda bir fikir
olumasn salamay da amalam gzkyor. Zira sorulan 51 sorunun
hemen tamamnn cevab Hayr olarak dayatlmaktadr. Hatta kimi
sorularda resmi tarihi oluturanlarn yaptn, kendisi de yapmaktan
kanmyor ve yanllardan hareketle bir sonuca varyor.

Sevan NANYAN kimdir? 1

Ermeni asll Trk vatanda olan Sevan Nianyan, 1956 ylnda

stanbul'da dodu. Mimar Vaar Nianyan'n olu, tannm yaync ve
sahhaf Bedros Nianyan'n torunudur. Orta renimini Ik Lisesi ve
Robert Kolej'de tamamlad. 1974'te ABD'ye giderek Yale niversitesi
ve Columbia niversitesi'nde tarih, felsefe ve Gney Amerika Siyasi
Sistemleri zerine eitim grd.

Sevan Nianyan, eitli ngiliz ve Uzakdou yaynevleri iin seyahat

kitaplar kaleme ald. 1998 ylnda Kk Oteller Kitabn ilk kez
yaymlad. Kk Oteller Kitab her sene yenilenerek bir referans kitab
haline geldi. Trk turizmine kitle turizmi dnda yeni bir yn
kazandrma abalarnda nemli bir rol oynad.

1995 ylnda ei Mjde ile birlikte zmir'in Seluk ilesinin irince

kyne yerleen Nianyan, bu kyde geleneksel mimari dokuyu
korumak ve canlandrmak iin yapt almalarla tannd. Eski ky
evlerini geleneksel tarzda onararak oluturduu Nianyan Evleri adl
otel 1999'da iletmeye girdi. irince'de yklmakta olan evleri resmi izin
olmadan restore ettii gerekesiyle 2001 ylnda 2863 sayl yasa
kapsamnda 10 ay hapis yatt. Bu dnemde Trkenin etimolojisi
zerine ilk kapsaml bilimsel alma olan Szlerin Soyaac : ada
Trkenin Etimolojik Szl adl eserini tamamlad; ayn szln
popler bir zeti olan Elifin kz ya da Srprizler Kitab adl kitab
yazd.

1
http://tr.wikipedia.org/wiki/Sevan_Nianyan

GR Sayfa 3
 Yanl Cumhuriyeti

2004'te nsan Haklar Dernei tarafndan verilen Ayenur Zarakolu

zgr Dnce dlne layk grld. Trkiye'nin Dou ve
Gneydou blgeleri hakknda resmi grn verilerini sorgulayan
Ankara'nn Dousundaki Trkiye adl gezi rehberi 2006'da yaymland.
Nianyan'n Trkiye Cumhuriyeti'nin kurulu dnemine ilikin eletirel
grlere yer veren Yanl Cumhuriyet: Atatrk ve Kemalizm zerine 51
Soru adl kitab 2008'de basld.

Yanl Cumhuriyet

Nianyan, bu kitabnda, kendince imdiye kadar okullarda bize yanl

retildiini iddia ettii bir takm konulara deinmekte, setii 51
soruya verdii cevaplarla, tarihimizde yanl bildiimizi iddia ettii
noktalara kendince k tutmaktadr. Atatrk erileri ve dorularyla
deerlendirerek objektif bir bak as ortaya koyduunu
ispatlayabilmek amacyla, Atatrk hakknda nce:

Kltr kstldr. Askerlik dnda bir profesyonel eitime sahip

deildir. lkenin kaderine hkmetmeye balad gne kadar, askeri
birliklere komuta etmek dnda bir idari veya siyasi deneyimi
olmamtr. Birka haftalk Avrupa ziyareti dnda, dnya grgs,
Selanik ve Sofya'nn batsna gemez. Rousseau'yu ve yzyl bann baz
radikal Fransz yazarlarnn evirilerini okumutur; ancak Anglo-
Sakson kltr ile herhangi bir tankl yoktur. Hayranln eken
Bat'nn tarihi, dini, hukuku, siyasi felsefesi, edebiyat, treleri ve mzii
hakknda ciddi bir bilgisi olduunu gsterecek delil bulunmaz. Din, dil
ve tarih konularnda sahip olduu fikirler, ortalama bir Trk askerinin
entelektel ufkunu ok amazlar. Danman olarak etrafna topladklar,
genellikle bir-iki yabanc kitap okumu olmak dnda bir uzmanl
olmayan kiilerdir. Yurttalk bilgisi notlarn yazarken dayand
kaynak, manevi kznn srler ortaokulunda okumu olduu ders
kitabdr. derken, sonrasnda da:

Bu kmaz amak iin, bir zihin devrimine gerek vardr. Trkiye'de

ada ve zgrlk dnce, kendisini yetmi veya seksen yldan beri
cenderesine alan ipotei atmal, Trk modernlemesinin tarihi eletirel
bir gzle yeniden deerlendirilmelidir.
Ancak bu kambur atldktan sonradr ki, Kemal Atatrk adndaki
parltl ve trajik insan, gerek boyutlarnda ele alnabilir; Trkiye gibi
toplumlarda yzylda bir yetien bu byk kabiliyet, olaanst
ihtiraslar ve olaanst hatalaryla, tarihte ait olduu yere konabilir.
demektedir.

GR Sayfa 4
 Yanl Cumhuriyeti

El insaf Atatrk iin pek ok ey syleyebilirsiniz. Dilediiniz gibi

eletirebilirsiniz. Ama onun kltrnn kstl olduundan sz etmek,
eer bilgisizlikten kaynaklanmyorsa, ancak kastl bir yanltmacann
eseri olabilir. Gerekten durum byle midir bakalm:

Atatrk'n okuduu bilinen, tespit edilebilmi kitap says 3997dir. Bu

kitaplarn 1741 'i ankaya Kk'nde, 2151 'i Antkabir'de, 102'si
stanbul niversitesi Ktphanesi'nde, 3' de Samsun Gazi l Halk
Ktphanesi'ndedir. Nianyan, Fatih Altayl tarafndan sunulan bir TV
tartma programnda, Tuncay zkann, Atatrkn ka kitap
okuduunu bilip bilmedii sorusuna bilmediini syleyerek cevap
vermiti. Bilmeyebilirsiniz tabii ki. Ama bilmediiniz bir konuda fikir
beyan edecekseniz, en azndan basit yzeysel bir aratrmayla bunu
renmeniz gerekmez mi?

Mustafa Kemal'in Sofya Ataelii srasnda da ok kitap okuduu

biliniyor. Ancak bunlarn ouna ulalamad. Ansiklopedi ciltleri,
dergiler, haritalar, atlas ve nota albmleri verdiimiz rakamlarn
dndadr. Antkabir Dernei, Atatrk'n sayfalarda altn izdii
blmleri birletirdi ve 'Atatrk'n Okuduu Kitaplar' balyla
yaynlad. Sadece bu alma bile, her bir cildi 21x15x2,5 cm ebatlarnda
500 ksur sayfalk tam 24 cilde ancak sdrlabildi. almay yapan
ekip, Atatrk'n altn izdii blmleri, yanna iaret koyduu
paragraflar ve Ata'nn kendi el yazsyla dt notlar da zenle
toplad. imdi, Atatrkn okuduu kitaplardan bir liste verelim:

ATATRKN KTAPLIINDAK TRKE VE OSMANLICA

KTAPLARDAN BAZILARI 2

Ahmet Vefik Paa : Lehe-i Osmani

Ahmet Vefik Paa : Lehe-i Osmani
Mehmet Salahi : Kamus-u Osmani
Avram Galanti : Trkede Arabi ve Latin Harfleri ve mla Meselesi
Mehmet Ali : Tahsil-i Lisan- Alman
Nzhet : Kendi Kendine Almanca
Ahmet Cevat : Trke sarf ve nahif
Kazm Nami : Trke Oku, Trke Yaz
Mithat Sadullah : Latin Harflerinin Trkeye tatbiki
bn Emin Mahmut Esat : Tarih-i Din-i slam
Osman Bin Sleyman : Kamus
Ltfullah Ahmet : Hayat- Hazret-i Muhammet
Abdunnaim Bin Hasan : Ceridetl Evail ve Hamidetl Evahir
Ahmet Halit : slam Bykleri

2
http://www.ataturk.net/ata/okudugu.html

GR Sayfa 5
 Yanl Cumhuriyeti
Abdurrahmanil Cami : Tercme-i Nefhatl nsan
Mehmet Cemil : Hukuku Dvel
Katip elebi : Cihannuma
Feridun Bey : Feridun Bey Mneat
Mehmet Bin Sait : Kitab'l Tabakat'l-Kebir
emseddin Sami : Kamusu Alam (6 cilt)
emseddin Sami : Kamusu Okyanus
H.Z. lken : Aristo Metafizik
Sheyl nver : bn-i Sina
Ahmet Rifat : Lgat- Tarihiye ve Osmaniye
M.Fuat : Amerika'da Tkler ve Grdklerim
Rza Tevfik : Kamus-u Felsefe
Cemal Paa : Hatrat (1913 - 1922)
Mehmet Cemil : Sulhta ve Harpte Hukuku Dvel
Evliya elebi : Seyyahatname
Suphi : Tekmiletl'l-iber
Ltfi Simavi : Devr-i nklap
Mustafa Necip : Selimname
Osmanzade Taib : Hakikat'l Vzera
Ahmet Saip : Vaka-i Sultan Aziz
Ahmet Hilmi : Tarih-i slam
Mazhar Fevzi : Hayr-i Sahil
Ziya Paa : Endls Tarihi
Resulzade Mehmet Emin: Azerbaycan Cumhuriyeti
Ali Reat : Tarih-i Osmaniye
Ali Reat : Kurun-u Cedide Tarihi
Sebahattin : ttihat ve Terakki Cemiyetine Ak Mektuplar
Mahmut Esat : Tarih-i Dini slam
Ahmet Mithat : nklap
Ahmet Cevdet : Ksas- Enbiya ve Tevarih-i Hulefa
Mustafa Efendi : Tarih-i Selanik
M. emsettin : slam Tarihi
Ahmet Rasim : Osmanl Tarihi
Necip Asm : Trk Tarihi
Mustafa Nuri Paa : Netayic-l Vukuat
Mehmet Zihni : Neahir-n Nisa
Mehmet emsettin : Mufassal Trk Tarihi
Ziya Gkalp : Trk Medeniyeti Tarihi

ATATRK'N OKUDUU YABANCI KTAPLARDAN BRKAI

M. Roux de Rochelle : Etats-Unis D'Amerique

M. Dubois de Jancigny ve M. Xavier Raymond : Inde
M. Chopin : Russie
M. G. L. Domeny de Nenzi: Oceanique
Bary de St Vinvent : Iles de l'Ocean
M. Ph. Le Bas : Etats de la Confederation Germanique
M. Van Hasselt : Belgique et Hollande
M. Louis Lacrcix : Iles de la Grece
M. Louis Lacrcix : Chili, Paraguay, Uruguay, Buenos Aires
Champollion Figeac : Egypte Ancienne
M. J. J. Marcel : Egypte depuis la conquete des Arabes

GR Sayfa 6
 Yanl Cumhuriyeti
Rozet et Carette : Algerie, Etats Tripolitains, Tunisie
Lavalle ve Gueroult : Espagne
M. Ph de Golbery : Histoire et Description de la Suisse et du Tyrol
M. G. Pauthier : Chine et son Description Historique
M. Chepin ve A. Ubicini: Provinces Danubiennes et Roumanies
M. Ph. le Bas : Suede et Norvege
Ferdinand Denis : Portugal
Ferdinand Denis : Afrique
Ferdinand Deniz - M. C. Famin : Bresil, Colombie et Guyane
M. Larenaudiere ve M. Lacroix : Mexique Guatamala Perou
M. Davezat : Iles de l'Afrigue
M. A. Tardieu, M. S. Cherubini :Senegambie et Guinee
M. N. Desvergers : Nubie, Abyssinie
Lacroix Yanoski : Italie Ancienne
M. Le Chevalier Artaud : Italie Sicile
Frederic Lacroix : les Baleres et Pithyuse
M. Friess De Colonma : Histoires des Antilles
M. Elias Rensult M. Roux De Rochelle : Villes Anseatiques
M. Ferdinand Hoeger : Chaldee Assyrie Medie Babylonie
M. Neel Desverges : Arabie
S. Munk : Palestine Description Geographique historique et areheologique
Jean Yanosky ve M. Jules David : Syrie Ancienne et Moderne
M. Dubeux : Tatarie, Beloutchistan
M. V. Valmont, M. Xavier Raymond : Boutan et Nepal
Ernest Lqvi see ve Alfred Rambaud : Histoire Generale du IV e Siecle a nos jours (12 cilt)
Jean Jaures : Histoire Socialiste de la Revolution Franaise
Hilaire de Barenton : Le Mystere des pyramides

ATATRK'N DL DEVRM SIRASINDA ALITII KTAPLARDAN

BAZILARI

H. F. Kuergic : Psychologie de Quelgues Elements des Langues Turques (1)

Vilhelm Thomson : Inscription de l'Orkhon
M. Guizot : Dictionnaire Universel des Synonymes
M. Brasseur de Bourburg : La Langue Maya
Hilaire de Barenton : L'Origine des langues des Religions et des Peuples

unu teslim etmek lazm ki, yazar Atatrkn Rousseau'yu ve yzyl

bann baz radikal Fransz yazarlarnn evirilerini okuduunu
sylemektedir. Lakin Anglo-Sakson kltr ile herhangi bir
tanklnn olmadn da vurgulayarak, oradan da bir eletiri konusu
karmaya kalkmaktadr. Anglo-Sakson kltr ile tankl olduuna
dair bir eyler grm olsa, antik Yunan kltrn bilmediinden, antik
Roma kltrn bilmediinden, Slav kltrn tanmadndan,
Vikingleri hi tahlil etmediinden dem vurulabilirdi. Ayn hassasiyetin,
yabanc bir ahsiyet sz konusu olduunda gsterilip
gsterilmeyeceinden de bihaberiz. rnein bir ngiliz devlet
adamndan sz ederken, Katip elebinin Cihannmasn ya da

GR Sayfa 7
 Yanl Cumhuriyeti

Fuzulinin iirlerini okuyup okumadn, Trk kltryle tanklnn

olup olmadn sorgulayacak myz?

Nianyann kitabnn kaynaklarla desteklenmi yaps, iyi bir aratrma

kitab olduu izlenimi brakmaya gayret ediyor olsa da, savunduu
fikirlerin ana ekseni, 12 Eyll sonrasnda, eski sosyalist gemiiyle
hesaplama iine girerek liberal olduunu ilan edenlerle, Cumhuriyet
devrimimizin ilk yllarnda tasfiye edilerek byk bir darbe yemi olan
siyasal slamc kanadn kolkola girerek oluturduu ve kinci
Cumhuriyetiler diye anlan kesimin grlerini sergilemektedir.

Zaten, kitabn yaynlanmasndan sonra, kitabn ateli bir ekilde

savunusunun yapld kesimlerden biri de, yllardr Atatrke kar
bazen kfretme ekline de dnen iddetli eletiriler ynelten siyasal
slamc kesim olmutur. 3

1994-1995de yazld sylenen kitap epeydir internetten PDF dosyas

olarak datlmakta ve basl olarak yaynlanmas beklenmekteymi.
Neden bu kadar beklendii bilinmez ama kitap 2008 ylnda yaynland.
nternette, daha fazla demokrasi talebiyle, mevcut cumhuriyete ar
eletiriler ynelten kesimler kitabn gnll reklamclna soyunup, bu
kitabn ezber bozduunu, mutlaka okunmas ve okutulmas gerektiini
sylemeye, yazp izmeye baladlar. Hikmeti nedir bilinmez ama
ezber bozmak deyimi, ikinci cumhuriyetilerin ska bavurduu bir
kavramdr. 4

3
imdi Milli Gazete yazar olan Mehmet evket EYG, gazetedeki 25 Temmuz 2008
gnl ke yazsnda yle diyor: Sevan Nianyann Yanl Cumhuriyet Atatrk ve
Kemalizm zerine 51 Soru adl 438 sayfalk kitab, bence son 85 yl iinde Trkiyenin
dzeni, sistemi, resm ideolojisi hakknda yazlm en nemli ve cesur eserdir. Resm
ideoloji taraftarlar bu kitaptaki iddialar, tezleri, aklamalar rtmek yerine gln
taktiklere bavurdular. Neymi efendim, yazar karsyla kavga etmi ve bandan aa
kazurat dkm. Utan verici bir acz... Baylar, bayanlar! Kazurat mazurat brakn da,
kitapta yazlanlara cevap vermeye aln.

Mehmet evket EYG, Amerikan 6.Filo kuvvetlerinin stanbul'a geliini protesto eden
Trklere kar Amerikan ordusunu koruyucu bir tutum sergileyerek bu Trklerin zerine
"intihar ua" gibi inmekten bahsetmi, halk galeyana getirerek Kanl Pazar diye bilinen
utan dolu hatralarda barol oynamt.
4
22 Temmuz 2007 seimlerinde, stanbul 2'nci Blge'den "Solun Bamsz Ortak Aday"
olan Prof. Dr. Baskn Oran, seim kampanyasn balatrken, 16 Haziran 2007 gn, ''Ben,
Meclis'e farkl kimliklerin cmbn ilan edip, ezberleri bozmaya gidiyorum'' dedi.
Cumartesi akam Yeni Melek Gsteri Merkezi'nde kendisini destekleyenlerle bir toplant
yapan Baskn Oran, "Beni Meclis'e ana muhalefet olmaya yolluyorsunuz. nk, baka
muhalefet yok" dedi. Ve seilemedi.

GR Sayfa 8
 Yanl Cumhuriyeti

nce, yllardr inand dorulardan ark edenler, sosyalizm saflarndan

liberalizm saflarna kayanlar, kendi dorularnn zerlerini izip kendi
ezberlerini bozarak ie balayanlar, sonra da bu kokumuluu tm
topluma yaymak iin yaptklarnn adna ezber bozmak gibi fiyakal
bir tanmlama getirmilerdir. Daha nceleri deimeyen tek ey
deimenin kendisi diyerek, dneklie felsefi aklama getirmeye
alanlar, imdi de ezber bozuyorlar.

Orhan BEROLU / 14.08.2008 - Manyas

GR Sayfa 9
 Yanl Cumhuriyeti

BLM-16
Kiiye tapma, bir Osmanl gelenei midir?

Yazar, kiiye tapma eilimlerini heykel, para ve yer isimleri alannda

izlemekle yetinmektedir. Acaba, bu alanla snrl bir aratrma yeterli
olacak mdr? rnein Osmanlda padiah heykellerinin olmamas,
kiiye tapma geleneinin olmad anlamna gelir mi?

Sadece lise eitimi alan bir gen bile bilir ki, Osmanlda heykel sanat,
putperestlii hatrlatt iin dinen yasaktr. slam ncesi Orta Asya Trk
toplumlarnda rneklerine ska rastlanmasna ramen, Osmanlda
slamn yasaklam olmasnn da etkisiyle heykel sanat yok saylmtr.

Osmanlda heykelcilik adna herhangi bir rnee, 2 Mart 1883te

Sanayi-i Nefise Mektebinin kuruluuna kadar rastlanmaz. 1871'de
Fuller'e yaptrlan ve Beylerbeyi saraynn byk salonuna yerletirilen
Abdlaziz'in atl heykeli gibi bir rnek de, Batllama abalarnn
etkisiyle gzlenmektedir. Batdaki rnekleri meydanlara dikilirken, bu
atl heykel, halkn tepkilerinden ekinilerek, salona yerletirilmitir.

Durum byle olunca da, heykelin yasak olduu bir toplum olan Osmanl
ile heykelin yasak olmad Cumhuriyet Trkiyesinin karlatrlmas
abesle itigal olacaktr. Elbette ki, Osmanlda padiah heykellerine
rastlamayacaksnz. Nianyan, bu yasaktan haberdar deil midir acaba?

Heykel

II. Abdlhamitin Bergama Sunan Almanya ya 60 manda arabasyla

kararak Edirneye kadar getiren tarih soyguncularn durdurup,
kendisine ikyete gelen gen valiye syledii sz ok nldr:
Bre paa! Benim memalik-i ahanemde ta m tkenmitir; verin gitsin
kafire!.. 1

16. yzylda Maktul ya da Makbul lakabyla anlan brahim Paa,

Macaristandan Moha seferinden dnerken yolda denk gelip stanbula
getirdii ve beenip Sultanahmetteki saraynn bahesine koydurttuu
figrl heykeller de halk putperest yapt eletirileriyle karlannca,
dinen uygun bulunmayarak kaldrtlmtr.

1
eref CANBAY - Heykel Sanat II-Trk Heykelcilii, Mavi Dnya Dergisi Say:9
http://www.sadiks.com/md/default.asp?PG=123

BLM-5 Sayfa 1
 Yanl Cumhuriyeti

Osman Gazi'nin 1918'de Sivas Zara'ya dikilen heykeli de, yre halk
tarafndan ta dikiciler geldi szleriyle karlanm, heykeli mftnn
amas ise halkn galeyann daha da arttrmt.

Yazar, Atatrkn heykellerinin okluundan dem vurarak, kitabnn

pek ok yerinde yapt gibi, onu Mussolini, Hitler ve Stalin gibileriyle
karlatrm ve bilinaltna Atatrk ile ilgili bir totalitarizm imgesi
yerletirmeye almtr. Peki, varsayalm ki Trkiyedeki Atatrk
heykelleri, Atatrke tapmann bir gstergesi olsun. Yurtdndaki
Atatrk heykellerine, Atatrk bstlerine, Atatrk antlarna ne diyeceiz
peki? Onlar kim zorlamtr Atatrk heykelleri dikmeye? Onlarda da m
bir Atatrke tapma gelenei var acaba?

ili - Santiago
BLM-5 Sayfa 2
 Yanl Cumhuriyeti

ilinin bakenti Santiagoda Apoguindo Caddesi'ndeki Novigod

Park'na Atatrk'n, zerinde baz szlerin de yer ald rlyefi
dikilmitir. Yaptran Santiago Belediyesidir. Rlyefin zerindeki
spanyolca metnin Trke evirisi ise yledir:

Trkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu, vatannn fedakar ve sadk

hizmetkar, benzeri olmayan kahraman, insanlk idealinin canl emsali...
Btn hayatn Trk Milletine vakfetmi, milletine kendi ruhunu, ateini
vermitir. Hatras milletinin ruhunu ateli tutan snmez bir meale
olarak yaamaktadr

Kbann bakenti Havana'nn

en ilek caddelerinden biri olan
Linea'daki Atatrk bst ve
zerindeki yazy gryorsunuz.
Yazda, Yurtta sulh cihanda
sulh cmlesi Trke ve
spanyolca olarak yer
almaktadr. Atatrkn doum
tarihi de 19 Mays 1881 olarak
verilmi.
Kbada baka bir devlet
adamnn heykeli yoktur.
Kba - Havana

Kba devriminin lideri Fidel Castronun 1997 ylnda stanbulda

yaplan HABTAT toplantsnda, Yeni Yzyl gazetesinden Jale
zgentrke, Atatrk ile ilgili olarak syledii szler ise yledir:

Onun yaptklarn ben baaramazdm. Asl devrimci Atatrktr . Bu

kadar byk bir devrim yaptm ama Atatrkn yaptklarn
baaramazdm. Atatrk, harf devrimi gibi bir takm reformlar yapt. Ben
byle bir dzen deiiklii yapamazdm.

BLM-5 Sayfa 3
 Yanl Cumhuriyeti

Avustralya Canberra

anakkale savalarnda ehit den Trk ve Anzak askerlerinin ansn

yaatmak iin, iki lke arasndaki grmeler sonucu, Avustralyada bir
Atatrk Ant almasna karar verilmitir. Ayrca, Atatrk Ant Bahesi,
Atatrk Kys, Atatrk Girii ad altnda Avustralyada baz yerlerin ad
deitirilmitir. Tarihte ilk defa bir sava iki lke arasnda dostluk
bann kurulmasna sebep olmutur.

Wellingtonda, 1990'larn banda

alm antn zerindeki
Atatrkn anakkalede len
yabanc askerler iin syledii
szler: "Kanlarn dken ve
hayatlarn kaybeden
kahramanlar, artk dost bir
lkenin topraklarnda
yatyorsunuz. Bu nedenle huzur
iinde yatn. Bizim iin Johnny'ler
ve Mehmet'ler arasnda bir fark
yok. Burada, bizim
topraklarmzda yan yana
yatyorlar" diye balayp
oullarn kaybeden annelere
hitaben "Onlar da artk bizim
Yeni Zelanda - Wellington evlatlarmz oldular" diye bitiyor.

BLM-5 Sayfa 4
 Yanl Cumhuriyeti

Meksikada, Romanyada, Japonyada da Atatrk bst ve heykelleri

bulunmaktadr. Kazakistann Trkiye bykelisi Bagdad Amreyev de,
3 Austos 2008de Yenia gazetesinde kan rportajnda unlar
sylyordu: Astanann merkezi ve gzide bir yerinde Trkiye
Cumhuriyetinin nderi, ilk Cumhurbakan ve byk devlet adam olan
Mustafa Kemal Atatrkn grkemli bir heykeli dikilecektir. 2

Nianyan, heykel konusunun sonu blmnde:

Siyasi bir liderin heykelinin lmeden nce veya sonra dikilmesi
arasndaki fark, nemsiz bir fark deildir. Birinci halde "kamu" fikri ve
saygs o gnk siyasi iktidarn sahibiyle, ikincisinde ise ulusun
gemiteki saygdeer evlatlaryla zdeletirilmektedir. Birincisinde
yceltilen devlet reisi, ikincisinde toplumun kolektif gemiidir. Birincisi
siyasi istibdadn alabildiine net bir ifadesidir; ikincisi, belirli ller
iinde kalmak kaydyla, "iktidarn iradesiyle snrl olmayan bir kamu
iradesi" kavramnn deerli bir simgesi olabilir.
Sokaklar gemi nderlerin, airlerin, kahramanlarn ve dnrlerin
antlaryla dolu olan bir lke, devlet reisine, kendi iradesi dnda
birtakm mutlak ve kutsal toplumsal veriler olduunu anmsatabilir.
Sokakta kendi heykelini (ve sadece kendi heykelini) gren bir liderin ise,
lmllere zg asgari tevazuu ve ahlaki dengeyi uzun sre
koruyabilecei kukuludur. diyor.

Atatrkn yaarken heykelinin dikildii tespitleri dorudur. Trkiyede

yaarken heykeli dikilen tek kii Atatrk de deildir. lhan Seluk,
Oktay Akbal, Abidin Dino, Sleyman Seba akla gelen baka rneklerdir.

Sarayburnuna 3 Ekim 1926da

stanbul Belediyesi tarafndan
dikilen heykelinin alna
Atatrk katlmamtr. Gnderdii
telgrafta Muhterem stanbul
Halknn ilk defa heykelimi dikmek
suretiyle gsterdii yksek
kadirinaslktan ve resm-i kat
mnasebetiyle hakkmda izhar
buyrulan necip hissiyattan dolay
samimi teekkrlerimi arz ederim.
Szn bundan sonras
heykeltralarndr. demitir.

2
http://www.yenicaggazetesi.com.tr/haberdetay.php?hit=8673

BLM-5 Sayfa 5
 Yanl Cumhuriyeti

Nianyann iddia ettii gibi, bu heykelin Gazi'nin emir ve

takdirleriyle yapldna ilikin bir sz yoktur. Yazar, bu
deerlendirmeyle verdii bilgide, heykelinin alna bile katlmayan
Atatrkn emriyle ilgili kant olacak bir kaynak da gstermemitir.

Yaarken heykeli dikilen ilk devlet adam Atatrk de deildir zaten.

Nianyann da belirttii gibi, George Washingtonun da heykeli, o
hayattayken dikilmitir. Bir insann yaarken heykelinin dikilmesine,
ilke olarak ben de taraftar deilim. Ama Atatrkn yaarken heykelinin
dikilmesinin ahlaki adan tartlmasna, altnda sadece Atatrk ne
olursa olsun, bir ekilde eletirme anlaynn yattn dndmden,
taraftar olmam da mmkn deildir.

Ancak, Sarayburnundaki heykelin yz Anadoluya, srt Topkap

Sarayna ve Avrupaya dnktr. Buradaki mesajn ne olduunu bu
duruu beenen Atatrkten dinleyelim:
Heykel durduu yerle de bir ey anlatr. Heykelim orada olsun ki
benden sonrakiler bu duruu rnek alsn.

Para

Nianyan Tesbit edebildiimiz kadaryla bu tarihe kadar yeryznde

"cumhuriyet" sfatna sahip hibir lkede, paralara gnn devlet
bakannn resim, mhr veya ad konmamtr.

Byle olmasnn nedeni de aktr. Devletin itibarnn hkmdarn

kiiliiyle ve devlet hazinesinin hkmdarn mlkyle zdeletirilmesi,
teden beri monarilerin ayrdedici bir zellii olagelmitir.

Cumhuriyetlerde devlet, devlet bakannn kiiliinden bamsz bir

tzel kiiliktir; devlet bakan bu tzel kiiliin yasal vekili ve
memurudur. Bundan tr eski Yunan'dan bu yana cumhuriyetlere ait
sikke ve paralarda sadece devletin soyut simgelerine veya lkenin
gemi nllerinin resimlerine yer verilmitir.

Trkiye'nin at ra Avrupa'da uyan bir baka lke tesbit

edemiyoruz: Mussolini, Hitler, Stalin, Franco, Metaksas veya Enver
Hoca resmi tayan paralar yoktur. Lenin'in portresi Sovyet paralarna
lmnden otuz yl kadar sonra konulmutur. Ancak kraliyetle ynetilen
Avrupa lkelerinde hkmdarn portresi paralara baslmaya devam
etmektedir. diyor.

BLM-5 Sayfa 6
 Yanl Cumhuriyeti

Madeni para, ya da sikke ilk kez M.. 7. yzylda Lidyallar tarafndan

kullanlmtr. Kt parann dnyadaki tarihesi ise daha yeni olup,
2150 yllk bir sretir. lk kt para M.. 140 yllarnda inliler
tarafndan kullanlmtr. Bat dnyasnda ise bu sre 320 yl kadardr.
1690da Amerikada Massachusetts Koloni Hkmeti ilk kt paray
karmtr. 1694de ngilterede, 1716da Fransada, 1768de Rusyada
ve 1792de Avusturyada kt para baslmtr.

Osmanlda ilk kt para uygulamasn ise 1839da Abdlmecit

tarafndan Kaime-i Nakdiye-i Mutebere (Para Yerine Geen Kt)
adyla karlan ktlarla gryoruz. Geri bu ktlar, bugnk
anlamda anladmz paradan ziyade, faiz getiren bir bor senedi ya da
hazine bonosu gibi deerlendirilmelidir. Faiz oran % 12,5, vadesi 8 yl
ve toplam tutar da 160.000 lirayd. Bu paralar matbaa basks olmayp
elle dzenlenmi ve her birine resmi mhr baslm ktlard. Kolayca
taklit edildii grlnce de 3 yl sonra, 1842de matbaada baslmasna
balanm ve elle yazl olanlar da bu matbaa basks olanlarla
deitirilmitir. 23 yl tedavlde kalmtr. 1876da II. Abdlhamit
dneminde ise, bu kez sadece Kaime adyla para baslmtr.

1839 Abdlmecit dnemi el yazmas 100 Kuru

BLM-5 Sayfa 7
 Yanl Cumhuriyeti

1876 Abdlhamit dnemi 1 Kuru

Bu paralar, paradan ziyade birer belge ya da deerli kat gibi

dzenlenmi olup zerlerinde sadece padiahn tura ve mhr ile
kymeti yazldr. Herhangi bir resim bulunmaz. Osmanlnn son
dnemine kadar da bu byledir. Vahdettin zamannda kan paralarda
da, deil padiahn resmi, herhangi bir resim bile yoktur.

Trkiye Cumhuriyetinde 5 Aralk 1927de 1.emisyon para basmna

kadar da bu Osmanl paralar kullanlmtr. Trk parasna ilk kez resim
baslmas da Cumhuriyet ile birlikte olmutur. 1927deki ilk para
basmnda 1, 5, 10, 50, 100, 500 ve 1000 liralk banknotlar baslmtr. 1,
5 ve 10 lirann zerinde Atatrk resmi yoktur. Btn paralarda, a
tutulduunda grlen filigranda Atatrk portresi gze arpmaktadr. Bu
da, Osmanl parasndaki turann bir yansmas olarak kabul edilebilir.

1 lirann n yznde ift sren kyl, arka yznde Maliye Bakanl

binas resmi vardr. 5 lirann n yznde bozkurt resmi, arka yznde
Ankarada bir kpr; 10 lirann n yznde yine bozkurt resmi, arka
yznde Ankara kalesi resmi bulunmaktadr. 50, 100, 500 ve 1000
liralk banknotlarn n yznde Atatrk resmi vardr. Arka yzlerinde
ise, 50 lirada Afyon ehri, 100 lirada bir ky resmi, 500 lirada Sivas
ehri ve 1000 lirada Sakarya demiryolu resmi bulunmaktadr.

BLM-5 Sayfa 8
 Yanl Cumhuriyeti

Atatrkn lmnden sonra, ikinci cumhurbakanmz smet nn

cumhurbakan olunca, 1938-1948 arasnda Trk banknotlarnda smet
nn resmi kullanlmtr.

1927 yl 1. Emisyon 5 lira n yz

1937 yl 2. Emisyon 5 lira n yz

1942 yl 3. Emisyon 100 lira n yz

Sikke ya da banknot paralarn zerindeki simge, iaret ve resimleri

karlatracaksak, bu karlatrma ynetim biiminin cumhuriyet ya da
monari olmasna gre karlatrlamaz.

Hayattayken paraya resmi baslan tek lider de Atatrk deildir. rnein,

Libya dinarnn zerinde, Libya Arap Halk Sosyalist Cumhuriyetinin
1969 ylndan beri ve halen daha lideri olan Muammer Kaddafinin

BLM-5 Sayfa 9
 Yanl Cumhuriyeti

resimlerine rastlanmaktadr. Yine, Kba pezosunun zerinde de,

sosyalist Kba Cumhuriyetinin kurucusu ve 1976 ylndan bu yana da
halen daha lideri olan Fidel Castronun resimlerini grmekteyiz. 1991
ylnda Sovyetler Birliinden ayrlan Trkmenistan Cumhuriyetinin
2006 ylnda len lideri Saparmurat Atayevi Trkmenba
(Niyazov)un resmi de Trkmenistan manatnda grlr.

1993 yl 1 Libya Dinar

1988 yl 10 Kba Pezosu

1999 yl 10.000 Trkmenistan Manat

1917 ylnda Ekim devrimiyle Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliini

kuran ve devrimden ksa sre sonra, 1924 ylnda len Leninin
portresinin Sovyet paralarna konuluu da Nianyann syledii gibi,

BLM-5 Sayfa 10
 Yanl Cumhuriyeti

lmnden 30 yl sonra deildir. Bu yanl bir bilgilendirmedir. 1937

ylnda, yani Leninin lmnden 13 yl sonra baslm Rus rublesinde
Lenin portresi mevcuttur. 13 yl sonra ya da 30 yl sonra olmas neyi
deitirir ki denebilir. Evet deitirmez. Ama bu yanl ve bunun gibi
rneklerle sunduumuz pek ok yanl, kitabn yazm srasnda kabaca
bir aratrma bile yaplmadan, zensizce yalan yanl bilgilere yer
verilmi olduunun bir gstergesi deil midir?

1937 yl 1 SSCB Rublesi

Demek ki, cumhuriyetle ynetilen lkelerde, lider hayattayken resminin

parada yer almas sadece Atatrke zg bir durum deildir. Devrimler
gerekletirmi veya toplumsal hayatta nemli deiiklikler yapm
liderlerin resmi paralara baslmtr. Trkiye gibi, topyekun emperyalist
glere kar mcadele vermi ve baarm bir baka lke rnei daha
yoktur. Karizmatik liderleri olan toplumlarn ou, parasnn zerine o
liderin resmini basmtr. Bunu lider hayattayken yapm olanlar olduu

BLM-5 Sayfa 11
 Yanl Cumhuriyeti

gibi, lmnden sonra yapanlar da vardr. Karizmatik liderleri

olmayanlar ise ya yetitirdikleri bir baka nl kiisinin resmini basm,
bu da yok ise hi resim basmam veyahut da manzara resmi, hayvan
resimleri vb ile yetinmilerdir. rnein Litvanyada bir dnem, sral
banknotlarnn zerinde geyik, kurt, ay resimlerini gryoruz. Faroe
adalarnn parasnda ku ve balk resimlerini gryoruz.

Tarih boyunca, slam toplumlarnda, hkimiyetin vurgulanmas iin iki

nemli unsurun nem tadn gryoruz. Bunlardan birisi adna hutbe
okutmak, bir dieri de adna sikke bastrmaktr. Osmanlda adna sikke
bastrmayan padiah olmu saylmyordu. Trk parasna Atatrkten
sonra nnnn resminin baslmasnda da bu kltrel alkanln
srmekte olduunu grrz. Anlalan odur ki, parlamenter sisteme
geiin tarihini 1876da ilan edilen 1.Merutiyet olarak alacak olursak,
bu alkanlk 1948e kadar da srm ve 1876-1948 aras yaanan
toplumsal deiimlerle, nnden sonra artk devam etmemitir. Kiiye
tapma ile ilgisi yoktur. 3

Yer isimleri

Atatrk hatrlatan yer isimleri konusunda ok uzun anlatmlara

girmeyi gerekli grmyorum. Hem Trkiyede, hem de dnyada bunun
yzlerce rnei vardr. rnein Erzurumda, Karsta nereye gitseniz
Kazm Karabekir ismine rastlarsnz. Konyada Alaattin tepesi, Alaattin
caddesi isimlerini grrz. Afyonda Ali etinkaya ismini hatrlarz.

Almanyada Bismark, Fransada Napolyon, Rusyada Lenin, Stalin

isimlerine ska rastlarsnz.

Nianyann Trkiye Cumhuriyetinin yer adlandrma politikas, bu

anlamda, Osmanl'dan ok Sovyet anlayn yanstr. iddias da
anlamszdr. Zira Rusyadan ok nce ABDde bu anlayn izleri
grlr. Gnmz Rusyasnda Stalingrad ehrinin ad yeniden St.
Petersburg yaplmtr ama ABDnin bakenti halen daha kurucusu
George Washingtonun adyla anlmaktadr.

Osmanlda Elaz ehrinin ad padiah Abdlazizin adyla anlrken,

Trkiyenin ne bakentinin ne de herhangi bir ehrinin ad ne Mustafa
Kemal ne de Atatrk deildir.

3
Yabanc banknotlarla ilgili ayrntl bilgi ve resimler iin: http://www.banknotes.com
Trk paralaryla ilgili ayrntl bilgi ve resimler iin: http://www.turkishbanknotes.info

BLM-5 Sayfa 12
 Yanl Cumhuriyeti

Sonu

1920'lerden itibaren lkeyi etkisi altna alan kul kltrnn korkutucu

boyutlarn kavramak yeteneine sahip olan ikinci Cumhuriyet
aydnlar, lkede yaayan halka kullarm diye hitap eden padiah
ynetiminden, kul deil vatanda olmalarn salayan Atatrk devrimleri
ve cumhuriyete geii kmseyebilmek iin yeterli kaynaa sahip
deillerdir. Kaynak yetersiz olunca da, ya heykelin yasak olduu
Osmanldaki padiah heykelleriyle heykel yasann olmad ada
Trkiye Cumhuriyetini karlatrmaya kalkyorlar. 1876da kat para
kullanmaya balayan Osmanl ile Trkiye Cumhuriyetini
karlatryorlar.

Neredeyse, ineklerin haklarn savunacak olsalar, Trkiye

Cumhuriyetindeki yllk inek kesimi saysyla, inein kutsal sayld
Hindistandaki yllk inek kesim saysn karlatrp, buradan da
Atatrke bir eletiri karacaklar.

Gnmzde dahi, siyasi yaammzda lider egemenliinden yaknmalar

srmekte, meclisimizde her dnem parmak milletvekilleri ska boy
gstermektedir.

Eldeki kaynaklar, Osmanldaki ynetici lidere tapma kltrnn,

Cumhuriyetle birlikte kendisini azalarak hissettirdiini gsteriyor olsa
da, toplum kltrndeki kul anlaynn deimesi iin uzun yllar
gemesi gerektiini de anlyoruz.

BLM-5 Sayfa 13