Borrokalari Ohien Desarme, Desmobilizazio Eta Gizarteratze Prozesuak Genero Ikuspegitik

hegoa
LAN-KOADERNOAK
58
CUADERNOS DE TRABAJO
WORKING PAPERS
Hegoa, Nazioarteko Lankidetza eta Garapenari Buruzko Ikasketa Institutua Bilbao

Universidad del Pas Vasco/Euskal Herriko Unibertsitatea UPV/EHU
ISSN: 1130-9962 58. zbk. 2012
Borrokalari ohien desarme,

desmobilizazio eta gizarteratze
prozesuak genero ikuspegitik
iker zirion landaluze
Lan-Koadernoak / Cuadernos de Trabajo Hegoa, 58. zbk., 2012

Nazioarteko Lankidetza eta Garapenari Buruzko Ikasketa Institutua
Erredakzio Kontseilua Borrokalari ohien desarme, desmobilizazio eta gizarteratze
Zuzendaria: Patxi Zabalo
Idazkaria: Mari Jos Martnez Egilea: iker zirion landaluze
Diruzaina: Eduardo Bidaurratzaga Itzulpena: Irene Hurtado Mendieta (Hitzek)
Kideak: Elena Martnez Tola Hegoaren Lan-koadernoak 58. zbk. 2012
Jokin Alberdi Lege-gordailua: Bi-1473-91
Gloria Guzmn ISSN: 1130-9962
Amaia Guerrero
Hegoa
Argitalpen Kontseilua www.hegoa.ehu.es
Alberto Acosta. FLACSO, Quito (Ekuador)
UPV/EHU. Zubiria Etxea
Iaki Brcena. Parte Hartuz, UPV/EHU
Lehendakari Agirre etorbidea, 81
Roberto Bermejo. UPV/EHU 48015 Bilbo
Carlos Berzosa. Madrilgo Unibertsitate Komplutensea
Tel.: 94 601 70 91
Cristina Carrasco. Bartzelonako Unibertsitatea Faxa: 94 601 70 40
Manuela de Paz, Huelvako Unibertsitatea hegoa@ehu.es
Alfonso Dubois. Hegoa, UPV/EHU
Caterina Garca Segura. Pompeu Fabra Unibertsitatea UPV/EHU. Carlos Santamara zentroa
Eduardo Gudynas. CLAES, Montevideo (Uruguay) Elhuyar plaza, 2
Begoa Gutirrez. Zaragozako Unibertsitatea 20018 Donostia-San Sebastin
Yayo Herrero. Ecologistas en Accin Tel.: 943 01 74 64
Mertxe Larraaga. Hegoa, UPV/EHU Faxa: 94 601 70 40
hegoa@ehu.es
Carmen Magalln. Fundacin Seminario de Investigacin
para la Paz
UPV/EHU. Arabako Campuseko Liburutegia
Carlos Oya. School of Oriental and African Studies,
138. posta-kutxa.
University of London (Erresuma Batua)
Nieves Cano, 33
Mara Oianguren. Gernika Gogoratuz 01006 Vitoria-Gasteiz
Jenny Pearce. University of Bradford (Erresuma Batua)
Tel. / Faxa: 945 01 42 87
Itziar Ruiz-Gimnez. Madrilgo Unibertsitate Autonomoa hegoa@ehu.es
Bob Sutcliffe. Hegoa, UPV/EHU
Jos M Tortosa. Alacanteko Unibertsitatea
Koldo Unceta Satrustegui. Hegoa, UPV/EHU
Inprimatzea: Lankopi, S.A.
Diseinua eta maketazioa: Marra, S.L.
Hegoa lan-koadernoak aldizkako argitalpena da, Euskal Herriko

Unibertsitateko Hegoa izeneko Nazioarteko Lankidetza eta
Garapenari Buruzko Ikasketa Institutuak, 1989. urtetik aurrera Hegoa Lan-koadernoak sailean argitaratzen diren artikulu guztiak, Creative
argitara emandakoa, Diziplina arteko eta diziplina anitzeko Commonsen lizentzia honekin argitaratzen dira:
ikuspegia izanik, argitalpen honek argitaratzen dituen azterketak Reconocimiento-NoComercial-SinObraDerivada 3.0
ikerkuntza berezi, enpiriko edo teoriko baten emaitza dira, eta Espaa. Lizentzia osoa:
giza garapenaren eta lankidetza eraldatzailearen eremuko arazo, http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/es/
esparru analitiko eta jarduerei buruzko alderdi zabal bat lantzen
dute. Finantzatzaileak:
Hegoa lan-koadernoak aldizkariak izaera monografikoa du, urtean
hiru aldiz argitaratzen da, eta ale bakoitza lan zehatz bati
eskaintzen zaio, beste aldizkari batzuetako artikuluetan ohikoa Argitalpen honek Garapenerako Lankidetzaren Euskal Agentziaren babe-
dena baino hedadura zabalagoz. Paperean ateratzen da, baina sa ekonomikoa jaso du, Gerra ondoko birgaitzea eta bake eraikuntza giza
euskarri elektronikoan ere eskura daiteke Hegoaren webgune eskubideak eta genero ikuspegitik: justizia, konpontze eta memoria historiko-
(http://www.hegoa.ehu.es). rako eskubidea izeneko proiektuaren esparruan (2010).
ISSN: 1130-9962
Borrokalari ohien desarme,

desmobilizazio eta gizarteratze*
iker zirion landaluze. UPV/EHUko Nazioarteko Harremanak eta Nazioarteko Zuzenbide Publiko
arloko irakaslea eta baita unibertsitate horren Nazioarteko Lankidetza eta Garapenerako Hegoa
Institutuko ikertzailea ere. Eusko Jaurlaritzaren Giza Segurtasun, Tokiko Giza Garapena eta
Nazioarteko Lankidetza Ikerketa Taldeko (GIC10/128) kidea da. Bere tesia Kongoko Errepublika
Demokratikoko borrokalarien desarme, desmobilizazio eta gizarteratze prozesuetan datza. Bere izen-
abizenak letra xehez agertzen dira argitalpen honetan egileak berak horrela eskatu duelako.
Jasoa: 2012/09/04
Onartua: 2012/12/11
* Nahiz eta euskarazko itzulpen literalaren arabera horrela ez idatzi, testuan Desarme, desmobilizazio eta gizarteratze kontzeptuaren ordez
DDR siglak erabiliko ditugu askotan. Alde batetik, irakurtzeko erosoago delako. Beste aldetik, gazteleraz (desarme, desmovilizacin y rein-
tegracin), frantsesez (dsarmement, dmobilisation et rintgration) eta ingelesez (disarmament, demobilization and reintegration) sigla hauen
erabilpena oso zabalduta dagoelako.
Lan-koadernoak/Cuadernos de Trabajo Hegoa 58. zbk. - 2012 1

Borrokalari ohien desarme, desmobilizazio eta gizarteratze prozesuak genero ikuspegitik
Laburpena Palabras clave: desarme, desmovilizacin y reintegracin

(DDR), enfoque de gnero, posconflicto, igualdad de
Lan Koaderno honetan, zehatz aztertuko dugu borrokalari
gnero, seguridad.
ohien desarme, desmobilizazio eta gizarteratze (DDR)
prozesuetan emakumeek izan duten parte-hartzea. Gaur
egunean, emakumeen parte-hartzea ez da lehentasunezkotzat
jotzen bakea eraikitzeko nazioarteko agendan, zehazki, Abstract
DDR programak abiarazteko ardura duten estatuko eta This Working Paper analyses womens participation in
nazioarteko erakundeen agendan. Horrek ondorio larriak processes of disarmament, demobilization and reintegration
ditu, gerra ondoko testuinguruetan dauden emakumeei (DDR) of combatants. At the moment, such participation
begira. Izan ere, alde batetik, berreraikitzeko prozesuan, ez is not prioritised within the international peace building
dira behar bezala barne hartzen talde armatuetan borrokalari agenda, and particularly within the agenda of national and
gisa aritu diren emakumeek eta, era berean, borrokan aritu international organizations involved in the implementation
ez diren emakumeek dituzten beharrizanak eta interesak. of DDR programs. This has serious consequences for
Beste aldetik, gatazka dagoen bitartean genero harremanak women in post-conflict societies. On the one hand, this is
berriz zehazteko eta berdintasun gehiago lortzeko egiten due to the fact women combatants as well as women in
diren saiakerek (adibidez, emakumeek rol berriak hartzeak, non-combatants roles tend to have limited possibilities
erabakiak hartzeko guneetan parte hartzeak, antolatzeko to include their needs and interests in the reconstruction
ahalmen gehiago izateak eta gizarteko mobilizazioetan process. And on the other, because any possible redefinition
gehiago parte hartzeak) nekez egingo dute aurrera gatazka of gender relations during conflict towards a greater
ondoko testuinguruan; ez, behintzat, hori lortzeko abian equality (women taking on new roles, participating in
jarri beharreko estrategiak abiarazten ez badira. Horiek decision making, leading higher level of social organization
horrela, DDR prozesuak oso tresna erabilgarria izan and mobilization, and so on) rarely persist during post
daitezke berdintasun hori lortu ahal izateko. conflict if specific strategies are not implemented in that
direction. In this view, DDR processes may become one
Gako-hitzak: desarmea, desmobilizazioa eta gizarteratzea of the instruments to contribute to the objective of post-
(DDR), generoko ikuspegia, gatazka ondoko testuingurua, conflict equality.
generoko berdintasuna, segurtasuna.
Key words: disarmament, demobilization and reintegration
(DDR), gender approach, post-conflict, gender equality,
Resumen security.
Este Cuaderno de Trabajo analiza la participacin de las

mujeres en los procesos de desarme, desmovilizacin y
reintegracin (DDR) de combatientes. Actualmente, dicha
participacin no forma parte de las prioridades de la agenda
internacional de construccin de la paz y, en concreto, de
la agenda de los organismos nacionales e internacionales
encargados de la implementacin de los programas de
DDR. Esto tiene serias consecuencias para las mujeres en los
contextos posblicos. Por un lado, porque tanto las mujeres
que han sido combatientes en los grupos armados como
las que no, ven limitada la inclusin de sus necesidades e
intereses en el proceso de reconstruccin; por otro, porque
toda posible redefinicin de las relaciones de gnero durante
el conflicto hacia una mayor igualdad (asuncin de nuevos
roles por parte de las mujeres, participacin en la toma de
decisiones, mayores cotas de organizacin y movilizacin
social, etc.), difcilmente persiste en el posconflicto si no se
ponen en marcha estrategias concretas para que as sea. En
este contexto, los procesos de DDR pueden ser uno de los
instrumentos que contribuyan a dicha igualdad.

Aurkibidea
1. Sarrera 7
2. DDR prozesuak gatazka ondoko testuinguruetan 9

2.1. Gatazka armatuen eta gatazka ondoko testuinguruaren ezaugarriak 9
2.2. DDR prozesuen sorburua eta bilakaera 11
2.3. DDR prozesuen ezaugarriak 13
3. Generoko ikuspegia duten DDR prozesuak 17

3.1. Heterogeneotasuna: emakumeak eta emakume borrokalariak 17
3.2. Generoko ikuspegiak DDR prozesuetan duen garrantzia 18
3.3. Emakumeen parte-hartzea DDR prozesuetan 21
3.3.1. Bake-negoziazioak eta DDR prozesuak abiaraztea 21
3.3.2. Hautagarritasun-irizpideak DDR prozesuetan parte hartzeko 22
4. DDR prozesuetako osagaiak 25

4.1. Desarmea 25
4.2. Desmobilizazioa 27
4.3. Birgizarteratzerako hasierako laguntza 29
4.4. Gizarteratzea 30
4.4.1. Gizarteratze ekonomikoa 30
4.4.2. Gizarteratze soziala 33
4.4.3. Gizarteratze politikoa 34
4.4.4. Gizarteratze psikologikoa 35
4.5. Sorterriratzea eta birkokatzea 36
5. Ondorioak: DDR prozesuak, berdintasunezkoagoa den gatazka ondoko gizartea sustatzeko aukera gisa 37
Bibliografia 41

emakumeek generoko indarkeriarik gabeko gizartean bizitzeko duten eskubidearen

onarpena da gerra bukatu ondoren gizon soldaduengan abiaraz daitekeen aldaketa
psikologikorik garrantzitsuenetako bat, eta ondorio sakonak ditu gizartea berreraikitzeari
eta epe luzeko bake iraunkorra lortzeari begira (Farr, 2002:24).
1. Sarrera
Gaur egungo teoria feministak agerian jarri du gene- bakea eraikitzeko nazioarteko agendak dituen intere-
roko joera partzial nabaria dagoela gerrari eta bakeari sak finkatu dira, gaur egun, bakearen ardatz nagusiak
buruzko ikerketaren esparruan. Hainbat urtez, iker- hauexek direla aintzat hartuta: estatuak berriz eraiki
keten arlo hori gizonezkoen ikuspegitik baizik ez da tzea (Statebuilding), eta estatu horiek mendebaldeko
aztertu. Hala, bada, bazter utzi dira emakumeek ga- herrialdeen antzeko merkatu-demokrazia bilakatzea.
tazkako egoeretan eta gatazka ondoko testuinguruetan Horrenbestez, gaur egun, bakea lortzeko lanak dizi-
dituzten esperientziak eta ikuspegia, eta erabat mu- plina askoko prozesuak dira, hau da, askoz ere prozesu
rriztu da generoko azterketa, funtsean, emakumeen konplexuagoak. Lan horietan osagai berriak sartu dira
aurkako indarkeriari -eta bereziki sexu-indarkeriari- barne, adibidez, borrokalarien desarmea, desmobili-
lotutako ikerketak egitera egon baita mugatuta. Ho- zazioa eta gizarteratzea edota segurtasun-arloa erabe-
riek horrela, ez da inolako salbuespenik egon gatazka rritzea. Bi prozesu horien bidez, egonkortasuna eta
armatuen ondoren borrokalarien DDR prozesuetan segurtasuna -erabat maskulinoa den ikuspegi klasiko
emakumeek izaten duten parte-hartzearen azterketan. eta estatuzentrikotik ulertuta- sustatu nahi dira tes-
tuinguru ahuletan.
Oraintsuago, joera desberdineko jarrera feministeta-
tik, lanean ari dira emakumeek testuinguru horietan Gatazka armatuan joera okerra egoten da, borrokala-
duten parte-hartzea, eta rolen, identitateen, bote- riak gizonezkoekin eta biktimak emakumeekin ber-
re-egituren eta generoko ideologien garrantzia agerian dintzeko. Errealitatea, berriz, aski heterogeneoa izaten
uzteko eta azterketan barne hartzeko -alderdi horiek da. Emakumeek rol ugari betetzen dituzte gatazketan,
ezinbestekoak baitira gatazken dinamikak ulertzeko-, eta, horrez gain, talde armatuetan hartzen dute parte.
sistematikoki egin baitzaie ez ikusia azterketen xedea Hori dela-eta, gatazka bukatzean, desarmatu, desmo-
finkatzean. Hala ere, kontua ez da puzzlean sartu bilizatu -izaera militarraren ordez, izaera zibila hartu-
gabe dauden piezak sartzea bakarrik, beste era bateko eta gizarteratu, hau da, jendarteko praktika sozialetan
puzzle bat egitea baino. eta ekonomikoetan sartu behar dira berriz.
Gaur egun bakeari eusteko egiten diren lanak oso Lan honetan, emakumeek DDR prozesu horietan du-
desberdinak dira garai batean egin ziren lehen lan ho- ten parte-hartzea aztertu nahi dugu, eta gatazka on-
riekin erkatuta; orduko hartan, aurrez aurre zeuden doko testuingurua berdintasunean finkoago oinarritu-
alderdiak kasko urdinek kontrolatu eta patruilatutako ta egon dadin lortzeko prozesu horiek izan dezaketen
su-eten lerro batez banatzen ziren (Nazio Batuak, indarra zehaztu nahi dugu. Horretarako, sarrera ho-
2006:8). Denboraren poderioz, gatazka ondoko tes- nen ondoren, hain zuzen, bigarren kapituluan, alde
tuinguruetan dauden beharrizanak zehaztu dira, eta batetik, gatazken eta gatazka ondoko testuinguruen

esparru orokorra aurkeztuko dugu, eta, bestetik, DDR A

zterketa honetan, Boutak (2006) talde armatu
prozesuen esparrua landuko dugu. irregularrak deitzen dituen horien DDR proze-
suak aztertu ditugu gehienbat, hau da, gatazka
Gero, hirugarren kapituluan, emakumeek gatazketan armatuetan indarkeria erabiltzen duten eta esta-
eta gatazka ondoko testuinguruetan bete ditzaketen tukoak ez diren aktore militarren taldeak -askapen
rol ugariak aztertu, eta DDR prozesuetan parte har nazionalerako mugimenduak, gerrillak, miliziak,
tzeko dauden baldintzak zehaztuko ditugu. Horren erresistentziako taldeak-. Azterketa egin bitartean,
ondoren, laugarren kapituluan, zehatz azalduko ditu- talde armatu deituko diegu, gehiago luzatu gabe.
gu DDR prozesuak dituen osagai guztiak, eta haie- Hala, bada, kontzeptu horren barruan ez ditugu
tako bakoitzak emakumeen beharrizanak eta interesak talde armatu erregularrak barne hartuko, hau da,
asebetetzeko aukerei begira dituen ondorioak ere bai. ustez, indarra erabiltzeko legezkotasuna duten ins-
Azkenik, ondorio gisa, bosgarren kapituluan, gai ez- tituzio militarrak -armada nazionalak-.
tabaidatu honi buruz egingo dugu hausnarketa: zen-
bateraino har daitezkeen DDR prozesuak aukeratzat Azkenik, bi gogoeta garrantzitsu egingo ditugu, la-
gatazka ondoko jendartea berdintasunean finkoago gungarriak izan daitezkeelako testu hau irakurtzen
oinarrituta egon dadin. duenak testuko edukiaren aurrean koka nazan. Lehe-
nik eta behin argitu behar dut lan hau akademikoa
Hasi aurretik, abardura batzuk egin behar ditugu, dela, baina ez dela neutrala. Era berean, argi dago ez
testuan barrena erabiliko ditugun zenbait kontzeptu- dela neutrala azterketa batean generoko auziak alde
ri buruz -gehienbat laburtze aldera-. Honako hauek batera uztea. Testuinguru jakin batean gizonen eta
dira: emakumeen arteko genero roletan eta harremanetan
dauden desberdintasunak aintzat hartzen ez dituzten
Borrokalari hitza erabiliko dugu, eta hitz horretan
ikerketek era akritikoan onartzen eta errepikatzen di-
barne hartuko ditugu hala gizonak nola emaku-
tuzte berdintasunezkoak ez diren aurretiazko genero
meak. Beharrezkotzat jotzen dugunean, gizon bo-
rolak eta harremanak.
rrokalariak edo emakume borrokalariak direla ze-
haztuko dugu. Bigarrenik, adierazi behar dut lan hau aribidean da-
Azterketa honetan gatazka armatuaren eta, nor- goen baina dagoeneko atzerakorik ez duen eraldaketa
malean, alderdiek adostutako bake-akordioaren pertsonal baten emaitza dela. Orain dela urte batzuk
ondoren izaten diren DDR prozesuak ikertuko argi erakutsi zidaten zein itsu egon nintzen generoko
ditugu. Testuan barrena, gatazka hitz laburtua era- desberdintasunen aurrean, eta betaurreko batzuk ai-
biliko dugu, egokiagoa den gatazka armatua hi patu zizkidaten, hobeto ikusteko. Harrez gero, banaka
tzaren ordez. eta taldeka egindako prozesu baten bidez, betaurre-
koak graduatzen saiatzen naiz, hobeto fokuratzeko eta
Hitz generiko hauek baliatuko ditugu: gizonak egunean-egunean hobeto ikusteko. Erantzukizunez
-mutil koskorrak eta gizon helduak barne hartu- hartzen ditut nire gain lan honek dituen mugak, neu-
ta- eta emakumeak -neska koskorrak eta emakume rri batean ibili gabe dudan bidearen ondorio baitira.
helduak barne hartuta-. Azterketa honen helburu Bestetik, onartzen dut eraldaketa hori izan ez balitz,
zehatza ez izan arren, laburtzeko behar horrek ez eta eraldaketa hori egiteko laguntza eman didaten
ditu ezkutuan utzi behar, gatazka armatu bat hasi pertsonak -emakumeak eta gizonak- alboan izan ez
aurretik, ondotik eta gatazka den bitartean, mutil banitu, guztiz bestelakoa izango litzatekeela jarraian
gazteek eta neska gazteek dituzten errealitate des- paratuko ditudan lerroen edukia. Eskerrik asko horiei
berdinak, alde batetik, haien artekoak, eta, beste- guztiei.
tik, sexu bereko helduekikoak.
8 Lan-koadernoak/Cuadernos de Trabajo Hegoa 58. zbk. - 2012

2. DDR prozesuak gatazka ondoko testuinguruetan
2.1. G
atazka armatuen eta gatazka ondoko armatuek, paramilitarrek, talde kriminalek, militari-
testuinguruaren ezaugarriak zatutako legez kanpoko esportazio sareek, mertzena-
rioek, armada erregularretatik bereizitako taldeek- du-
Gerra Hotza bukatu ondoren izan diren gatazketan, ten heterogeneotasunaren aurrean (Bouta, 2005:6).
ezaugarri batzuk zehatz ditzakegu, aurre-aurreko al-
dian gatazka azaltzeko garrantzi gutxiago zuten edo Tradiziozko borrokako taktikak alde batera utzita,
agertzen ez ziren ezaugarriak. Horren ondorioz, Mary gudu-zelai lausotua agertzen zaigu aurrean. Bertan,
Kaldor-ek (1999) gerra berriak deitu zizkien azken ge- alderdien arteko zuzeneko liskarrak urriak izaten
rrei. Prez de Armioren arabera (2007), hauek dira dira, arma arinak erabiltzen dituzte gehienbat, eta,
ezaugarri berri horietako batzuk: batez ere, biztanle zibilak dira orain helburu mili-
tarra. Honez gero, ez dute ezertarako balio gatazka
Gatazka armatuak estatuen barruan izaten dira, ez armatua den bitartean guneak bereizteko aurrez zeu-
estatuen artean; hala, beraz, barneko gerrak dira. den ideiek. Ez dago gudu-zelai argirik; horren ordez,
Gatazka armatuak planetako eskualde geografiko erabateko gerra dugu (Barth, 2002:2), eta biztanle zi-
jakin batzuetan metatzen dira: Asian, Kaukaso al- bilek edozein unetan eta edonon jasan dezakete era-
dean eta, batez ere, Afrikan. soa. Estrategia horren bidez, etsaia etiketaren azpian
sartzen diren horien erresistentzia menderatu nahi
Arrazoi ideologikoak direla-eta -justizia soziala, ber- da, hala psikologikoki nola fisikoki (Farr, 2002:11).
dintasuna, askapen nazionala, eraldaketa politikoa- Hala, bada, nabarmen areagotu dira giza eskubideen
edo estatuen kanpoko politika dela-eta -lurraldeko aurkako bortxaketak, biztanleen samaldakako lekual-
eztabaidak, helburu geopolitikoak-, nortasunari daketak, eta krisi humanitario larriak.
lotutako faktoreak -etnia, klana, erlijioa- gehiago
manipulatu dira, maiz gerrako ekonomia politikoak Gerraren esparru juridikoa errotik eraldatu da, hain
bultzatuta1. zuzen, ius in bello izenekoa (gerra-eskubidea). Arlo
hori juridikoki arautzen duten eta XX. mendeko ga-
Armada nazionalek zeregin mugatuagoa dute, boterea tazketan ezarri diren nazioarteko itunak -Nazio Batuen
eta indarra legez kontra baliatzen dituzten eta maiz Gutuna, Ginebrako Itunak, Nazioarteko Zuzenbi-
erraz identifika daitezkeen aktore pribatuek -talde de Humanitarioa eta Giza Eskubideen Nazioarteko
1
ontzeptu honek aditzera ematen du parte hartzen duten aktoreek -barrukoek zein kanpokoek- bizibidea ateratzeko eta beren interes poli-
K
tikoen eta ekonomikoen alde egiteko baliabide ekonomikoak ustiatzeko duten modua (Douma, 2001:11). Auzi honek gero eta garrantzi
gehiago du gatazka armatuetan eta gatazka ondoko testuinguruetan.

Zuzenbidea- behin eta berriz urratzen dira; eta zailta- beraz, ez dute esparru juridiko zehatzik eskaintzen
sun handiak izaten dira itun horiek betetzeko. gauzatu ahal izateko-; eta, jakina, oso gutxitan
hartzen dituzte barne gatazkan sartuta dauden al-
G
atazka horietako batzuk asko luzatzen dira den- derdi guztiak (Escola de Cultura de Pau, 2009:5).
boran barrena, eta, horren ondorioz, kronifika-
zio-prozesua izaten da. Horrek ondorio larriak ditu B
ake-prozesuan sartuta dauden alderdien arteko
tartean sartuta dauden biztanleentzat. konfiantza. Oso zaila da hori ebaluatzea; gainera,
maiz, alderdiek nahiago izaten dute prozesu osoan
Ezaugarri horien ondorioz, gatazka amaitu ondoren, ga-
barrena beren indar militarrak ematen dien auke-
tazka pairatu duen estatuak aurrean topatzen duen egoe-
raz baliatzea, eta horrek areago atzeratzen ditu
ran, ezaugarri askotako aktore armatu ugari egoten dira,
DDR prozesuak. Hortaz, gurpil zoro arriskutsu
era askotako motibazioak, tamainak, kanpoko laguntzak,
hau ager daiteke: konfiantza eza dela-eta, DDR
finantziazio-iturriak eta bakearekiko jarrerak dituzten
prozesuak ez du aurrera egingo, edo ez da abia-
aktoreak. Aktore horiek era sistematikoan urratu dituzte
tuko, eta, horren ondorioz, alderdien arteko mes-
giza eskubideak; gerrako ekonomia politikoaren ondo-
fidantza areago puztuko da.
rioz, beharbada interesa izango dute segurtasunik gabeko
egoerari eusteko; beste talde baten edo batzuen aurka egi- G
atazkan dauden alderdiek prozesuan parte hartzeko
ten duen biztanle-talde jakin baten interes manipulatuen borondate politikoa izatea. Elite politikoek -adibi-
ordezkariak dira; eta luzaroan aritu dira borrokan. dez, Sierra Leonako gatazkan- edota aldameneko
Testuinguru horretan, estrategia zabal bat abiarazten herrialdeek -Ruandako kasua, Kongoko Errepu-
da -normalean, nazioarteko komunitatearen bultzadaz- blika Demokratikoko gatazkan- laguntza ematen
bakea eraikitzeko eta, bertan, hainbat prozesu jartzen badute talde armatuak sortu eta jardun daitezen,
dira harremanetan, besteak beste hauek: borrokalarien areago korapilatuko da gatazkan dauden alderdiak
desarmea, desmobilizazioa eta gizarteratzea, segur- zehazteko prozesua, eta alde horiek prozesuan par-
tasunaren esparrua berregituratzea eta trantsizioko te hartzeko duten benetako borondatea. Aipatu-
justizia. DDR prozesuen bidez, egonkortasuna eta tako bi kasu horietan, bake-akordioa sinatu zuten
segurtasuna sustatu nahi dira, egoera hauskor eta me- hainbat talde armatuk uko egin zioten gero DDR
hatxagarri batean; eta, horretarako, borrokalariek hiru prozesuan parte hartzeari, edo bertan behera utzi
urrats hauek egin behar dituzte: armak eman, izaera zuten, prozesua abiarazi eta handik gutxira.
militarraren ordez izaera zibila hartu eta birgizarteratu.
G
utxieneko segurtasun bermeak eskaintzea gatazka
Teorian, Nazio Batuen arabera, DDR prozesuak has- ondoko testuinguruan. Borrokalari askoren ustez,
teko, aurrez, baldintza jakin batzuk bete behar dira armak baliagarriak dira haien segurtasuna berma
gatazka ondoko testuinguruan. Hala ere, praktika as- tzeko, eta, beraz, liskarrek bere horretan jarraitzen
koz ere konplexuagoa da, eta, beraz, tankera horretako badute, zalantza egingo dute desarmatzeko proze-
prozesuetan, maiz, ez dira ereduzko baldintza horiek suaren aurrean. Beste talde armatu batzuk arma-
betetzen, edo aski hondatuta egoten dira2. Jarraian, gabetu ez badira, talde berriak sortuko dira, edo
baldintza horiek aztertuko ditugu, eta aurrez aurre iza- itunak eratuko dira haien artean. Beste horrenbes-
ten diren zailtasunetako batzuk aletuko ditugu (Nazio te gertatuko da armarik gabeko zibilen aurkako in-
Batuak, 2010b:11 eta hurrengoak orriak): darkeria-maila handia badago, edo segurtasun eza
aski handia dela sumatzen badute.
A
lderdiek bake-akordioa sinatzea DDR prozesuari
esparru juridikoa emateko. Batzuetan, bake-akor- Ballek eta Van de Goor-ek (2006:1-2) baldintza hau
dioak ez dagozkie berariaz DDR prozesuei -eta, gaineratzen diete aurrekoei: bake-prozesuarekiko
2
aldintzak betetzen ez badira ere, ez diogu uko egin behar DDR prozesua abiarazteari. Hala ere, zailagoa izango da prozesuak arrakasta
B
izatea. Nazio Batuek diotenez (A/63/881-S/2009/304:26), oinarrizko baldintza politikoak eta segurtasun aldeko baldintzak bete ezik, era-
kundeak ahalmen mugatua du erantzun koherentea eta eraginkorra sustatzeko mota horretako testuinguruetan.

nazioarteko konpromisoa egotea. Azken batean, ho- (Dubois, 2000), eta, hortaz, laguntza jaso nahi zuten
rrek esan nahi du nazioarteko funtsezko aktoreek herrialdeek ezinbestez bete behar izan zituzten bal-
hartu behar dutela parte eta, gainera, normalean, dintza horiek laguntza jasotzeko3. Baldintzapekotasun
haiekin batera, bi aldeetako edo alde askotako se- politiko horren eskutik, instituzio militarren kontrol
gurtasun-indarrak azalduko direla, bake-akordioa demokratikoak gero eta garrantzi gehiago hartu zuen
beteko dela bermatze aldera. (Nazio Batuak, 2010b:11) DDR prozesuen esparruan.
1992. urtean, Nazio Batuetako idazkari nagusia zen

Boutros Boutros-Ghalik idatzitako Bake-programa
2.2. DDR prozesuen sorburua eta bilakaera bat izeneko dokumentuan, argi onetsi zen, gatazka zi-
bilei amaiera ematera bideratutako akordioen esparruan,
Gerra Hotzaren garaian, gatazka ondoko testuin-
lehen gatazkan zeuden alderdien desarmea funtsezko
guruen esparruan, segurtasuna alderdi hauekin lotu
ekintza zela, bakea sendotzeko eta bakeari eusteko lanen
ohi zen gehienbat: instituzio militarrak desegin, insti-
barruan (A/47/277-S/24111:17). Izan ere, laurogeita
tuzio horietako kide ziren borrokalariak desmobiliza-
hamarreko hamarkadan, DDR prozesuak abiarazi ziren
tu, eta indar armatuak berregituratzeko prozesuekin.
gatazka ondoko testuinguru askotan -batez ere, Saharaz
Prozesu horiek bi aldeetako emaileen laguntza jaso
hegoaldeko Afrikan- eta, aldi berean, osagai berriak hasi
zuten batez ere. Garai hartan, borrokalariak desarma
ziren kontuan hartzen, lehenago behar adinako arretaz
tzeko, desmobilizatzeko eta gizarteratzeko, gehienbat,
aztertu ez ziren alderdiak (Nazio Batuak, 2010b:11),
enplegu zibilak sortu ziren, eta lizentziamendua eman besteak beste, hauek: borrokalari ohiek eta beren komu-
zieten beteranoei (Nazio Batuak, 2010b:11). nitateek bizirauteko zituzten bitartekoak, emakumeak
-talde berezia edo biztanle bereziki erasotzen errazak, haur
Laurogeiko hamarkadaren amaieran, azkenik, Na-
soldaduekin batera (Anderlini, 2004:132; Worthen et al,
zio Batuen Erakundeak jarrera aldatu, eta laguntza
2011:36)-, GIB/HIESA zuten borrokalariak eta talde ar-
ematen hasi zien mota horretako prozesuei, gatazka
matuetako kide ziren emakumeak.
armaturen bat nozitutako herrialdeetan. 1990eko
maiatzean, Nazio Batuen Segurtasun Kontseiluak Pixkanaka, kontzientzia hartu zen, eta ohartu ziren
1989. urtean Nikaraguan ezarritako Nazio Batuen DDR prozesuek zerikusia zutela bakea sendotzeko ga-
Erakundeko behatzaileen taldeak (ONUCA) zuen rrantzia zuten beste auzi batzuekin; hona auziak: mugaz
agindua zabaldu zuen (S/RES/650). Horrela DDR haraindiko auziak kudeatzea -adibidez, arma arinak eta
agindua sartu zuen lehenbiziko aldiz, bakeari eusteko kalibre txikikoak kontrolatzeari buruzko auziak-, segur-
ezarritako misio baten esparruan. Horren bidez, Ni- tasunaren arloa eraberritzea, trantsizioko justizia edota
karaguako erresistentziako kideek beren borondatez gatazka ondoko jendarteen garapena -gehienbat, eko-
desmobilizatzeko aukera izan zezaten lortu nahi zen nomia berpiztea- (Nazio Batuak, 2010b:11-12).
(Nazio Batuak, 2010:3).
2000. urtean, Nazio Batuen Segurtasun Kontseiluak
Hain zuzen, une horretan -laurogeiko hamarkadaren onetsi zuen Emakume eta bakeari eta segurtasunari
amaieran eta laurogeita hamarreko hamarkadaren ha- buruzko 1325 Ebazpenak (S/RES/1325) goitik behera
sieran-, baldintzapekotasun politikoa hasi zen indarra aldatu zuen paradigma, emakumeen parte-hartzea gi-
hartzen, nazioarteko lankidetzaren esparruan. Hala, zonen maila berean onartu baitzuen, gatazkei aurrea
bada, emaileek demokraziari, giza eskubideei eta go- hartzeko eta konponbidea emateko ekimenetan, eta,
bernu onari lotutako baldintzak ezartzen zituzten orobat, bakea eta segurtasuna sendotzeko horietan4.
3
ne horretatik aurrera, baldintzapekotasun ekonomikoarekin batera (baldintzapekotasunen lehenengo belaunaldia), baldintzapekotasun
U
politikoa azaldu zen (baldintzapekotasunen bigarren belaunaldia ere deitua). Baldintzapekotasun horrek laurogeiko hamarkadaren hasiera-
tik baldintzatzen zuen nazioarteko laguntza hartzeko aukera, laguntza hori jaso ahal izateko, Hegoko herrialdeek barne-erreforma zorrotzak
jarri behar izaten baitzituzten abian, politika ekonomikoaren eta monetarioaren esparruan.
4
1 325(2000) Ebazpena osatuz joan da harrezkero, Nazio Batuek hurrenez hurren egindako hainbat dokumenturen bidez, besteak beste, Nazio
Batuen idazkari nagusiak emakume, bake eta segurtasunari buruz egindako txosten batzuen bidez (S/2002/154; S/2006/770 eta S/2010/498).

DDR prozesuei dagokienez, ebazpen horren hamahiru- Gatazka ondoko egoeretan segurtasuna eta egonkorta-
garren artikuluak honela dio: desarme, desmobilizazio suna bilatu nahian, bakeari eusteko nazioarteko misioek
eta gizarteratzerako plangintzan parte hartzen dutenei lehentasunezkotzat jotzen dituzte DDR programak, eta,
bihotz ematen die gogoan izan ditzaten borrokalari orobat, segurtasunaren esparrua eraberritzeko xedea du-
ohien beharrizan guztiak, gizonezkoak zein emaku- ten horiek. Nazioarteko agenda -eta garapenerako lan-
mezkoak izan, eta, orobat, aintzat har ditzaten beren kidetzako funtsen zati handi bat- bake liberalaren proie-
kargura dauden senideen beharrizanak. Kontuan-har- ktu horretara bideratu da (Ruz-Gimnez, [2013]:278).
tuzko horren lehenengo zatian agertzen den ideia aspal- Proiektu horren bidez, alde batetik, estatua berreraiki
ditxotik babesten zuen bakea eta lan akademiko feminis- (Statebuilding) eta estatuak bere lurraldearen eta biztan-
tarako nazioarteko erkidegoak (Farr, 2002:4); eta hauxe leen kontrola izan dezan lortu nahi da eta, bestetik, ustez
da: ezinbestekoa da generoko auzien ondorioak ulertzea, huts egin duten estatuak eraldatu nahi dira, eta bultzada
bakea eraikitzeko ekimenek arrakasta izan dezaten. eman nahi da merkatu-demokrazia bilaka daitezen, men-
debaldeko herrialdeen kidekoak izan daitezen.
Bestetik, ebazpen hori emakumeen parte-hartze po-
litikoa bultzatuz jendartea eraldatzeko hainbat bide Bitartean, DDR prozesuen esparruan, ahalegina egin da
erabiliz egindako lanaren emaitza izan zen. Bide ho- aski konplexua den prozesua estandarizatzeko. Prozesu
rien artean, besteak beste, Nazio Batuen esparruan horretan, era askotako aktoreek hartu dute parte, es-
onartutako nazioarteko tresna batzuk baliatu ziren tatukoek eta nazioartekoek eta, hala, bada, proiektua
(Ibidem:13), hala nola, Emakumeen aurkako bereizke- era askotara uler eta abiaraz daiteke. Sistematizatzeko
ria-mota guztiak ezabatzeko Biltzarra5, 1979an one ahalegin horren adibide gisa, horra hor Desarme, desmo-
tsia izan zena, edota Beijingeko Ekintza Plataformaren bilizazio eta gizarteratze estandar integratuak (Integrated
ebazpena6, Nazio Batuen babespean 1995ean egin- DDR Standards-IDDRS)7. Nazio Batuek garatu dituzte
dako Emakumeen Laugarren Biltzarrean onetsitakoa. estandar horiek, eta erakunde horrek bakeari eusteko
bultzatu dituen misioen esparruan abiarazi diren DDR
Nazio Batuen esparruan berriz, goi-mailako taldeak prozesu guztietan barne hartu diren politiken, giden eta
Nazio Batuen bake-operazioei buruz 2000. urtean prozeduren esparru zabala eta zehatza dira.
egin zuen txostenak -arrunki, Brahimi txostena beza-
la ezagutzen denak- argi onartu zuen bakeari euste- Azkenik, azken urte hauetan, gatazka ondoko testuin-
ko lanek multidimentsionalak izan behar zutela, eta guruak gero eta konplexuagoak direnez, eta egoera ho-
proposamena egin zuen DDR programak lehenen- riek dituzten erronketara era malguagoan eta hurbila-
go alditik sartzeko bake-operazioetan, era horretan, gotik gerturatu behar dugunez, neurri berriak ezartzen
gatazka ondoko testuinguruetan egonkortasuna eta ari dira, DDR prozesu tradizionalak osatzeko -baina ez
segurtasuna indartu ahal izateko, eta, horrenbestez, gainditzeko-. Neurri berri horiek toki-esparruan ga-
gatazkei berriz ekiteko aukera gutxiago egon zedin (A/ ratu dira, eta erantzun baliagarriak eskaintzen dituzte
5/305-S/2000/809:ix eta 8). egoera berri horietara behar bezala egokitu ahal izateko.
5
azioarteko itun hau 1981. urtean sartu zen indarrean, eta, gaur arte, 187 estatuk berretsi dute. Itunari jarraiki, besteak beste, estatuek neurri
N
egokiak hartu behar dituzte herrialdeko bizitza politikoan eta publikoan emakumearen aurka dagoen bereizkeria ezabatzeko eta behar bezala
bermatu behar dute, gizonek dituzten baldintza berberak izanda, emakumeek eskubidea izango dutela gobernuaren politikak prestatzeko eta
betearazteko lanetan parte hartzeko, kargu publikoak betetzeko, eta gobernuaren arlo guztietan funtzio publikoak gauzatzeko (7. artikulua).
6
okumentu honek, E atalean -Emakumea eta gatazka armatuak izenekoa-, helburu estrategiko hau proposatu zuen: gatazkak konpontzeko
D
erabakiak hartzean, emakumeek gehiago parte har dezaten lortzea. Ildo horretan, hainbat neurri finkatu zituen (Nazio Batuak, 1995:62),
besteak beste, hauek: emakumeen parte-hartzea sustatzea, berdintasun-aldetik egoera berean egonik; eta aukera-berdintasuna indartzea,
emakumeek bakearen aldeko foro eta jarduera guztietan esku har dezaten, maila guztietan, batez ere erabakiak hartzen diren guneetan, eta
gatazka armatuak konpontzeko prozesuetan genero-ikuspegia sartzea.
7
azio Batuen Erakunde arteko Lan Taldeak 2004. eta 2006. urteen artean egin zuen lanaren emaitza izan ziren desarme, desmobilizazio eta
N
gizarteratze estandar integratuak. Talde horretan, erakundeko hainbat sailek, agentziak, programak eta funtsek hartu zuten parte; eta, horrez
gain, aski hurbilekoak ziren nazioarteko beste erakunde batzuek ere esku hartu zuten, engaiatuta baitzeuden Nazio Batuen bakeari eusteko
operazioek desarmatzeko, desmobilizatzeko eta gizarteratzeko emandako agindua abiarazteko lanetan.

Arrunki, bigarren belaunaldiko DDR prozesuak8 dei 2.3. DDR prozesuen ezaugarriak
tzen zaie, eta hiru kategoria hauetan sar ditzakegu Borrokalari ohien DDR prozesuak gatazka arma-
(Nazio Batuak, 2010b:25-35): tuen ondotik izaten dira, aurrez aurre dauden aldeek
Gatazka ondoko testuingurua egonkortzeko neu- bake-akordioa sinatu ondoren. Prozesu horien bidez,
rriak, besteak beste, enplegua premiaz sortzeko lehenik, borrokalariek armak entregatu behar dituzte;
programak, eta segurtasunerako eta indarkeriari gero, bigarrenik estatutu militarraren ordez estatutu
aurre egiteko erkidegoko hurbilpenak. zibila hartu behar dute; eta, hirugarrenik, jendarteko
praktika sozialetan eta ekonomikoetan sartu behar
Xede-talde bereziekin lan egitea, adibidez, gra- dute berriz. DDR prozesuek dituzten ezaugarrien ar-
duazio altuko ofizialekin eta buruzagiekin, bo- tean, honako hauek nabarmendu behar ditugu:
rrokalari beteranoekin, arriskuan dauden gaztee-
kin eta bandekin. Prozesu dinamikoak eta malguak dira, testuin-
guruen eta haien bilakaeraren inguruabar berezietara
Beste hurbilpen batzuk desarmeari eta arauzkoak ez egokitzeko modukoak (Escola de Cultura de Pau,
diren armen arazoari ekiteko, besteak beste, DDR 2008:10). Ez dute izaera linealik, eta ez dira jarduera
prozesuetako aldiak edo Garapena armen truke tekniko huts bat (Ball eta Van de Goor, 2006:1-2).
proiektuak garatzerakoan malgutasunez jokatzea.
Prozesuen helburu nagusia da egonkortasuna eta se-
DDR prozesu tradizionalak eta bigarren belaunaldiko gurtasuna sustatzea -ikuspegi klasikotik ikusita eta
DDR prozesuak helburu berberak dituzte, baina desber- estatuen segurtasuna ardatz gisa hartuta-, gatazka on-
dintasun ugari daude haien artean. Izan ere, hurbilpen doko testuinguru jakin batean, era horretan, berre-
tradizionalak borrokalariei ematen die lehentasuna, eta raikitze-lanekin eta garapena lantzen hasi ahal izateko
hurbilpen berriak, berriz, gehiago lantzen ditu erkidegoak (Nazio Batuak, 2006:8). Berez, haiek ezin dute ga-
oro har. Era berean, neurri horiek prozesu tradizionalaren tazka konpondu, ezta gatazka berriz has dadin gala-
ondoren -prozesua arrakastatsua izan den edo ez alde ba- razi ere (Ball eta Van de Goor, 2006:4). Hala ere, oso
tera utzita- edo era paraleloan ezar daitezke, haren eragina egokiak dira ingurune segurua finkatzen laguntzeko,
ahalik eta gehien handitzeko. Ez dute ezarpen sekuentzial gero, bertan, bakea eraikitzeko estrategia zabalago ba-
edo sistematikorik behar. Elkarren artean harremanetan teko beste osagai batzuk abiarazi ahal izateko (Escola
jarrita edo teilakatuta ezar daitezke; edo, bestela, beha- de Cultura de Pau, 2008:8); hain zuzen, haiekin er-
rrezkoak ez direla iritziz gero, neurriak ez ezartzea erabaki lazionatuta dauden osagaiak, esate baterako, segurta-
daiteke (Ibidem, 2010:17 eta 2010b:9-10, 25-26). sunaren erreforma9 eta trantsizioko justizia10.
8
azio Batuen erakundeak hitz global hau erabiltzen du (2010; 2010b), hurbilpen berri hori definitzeko, behin-behineko egonkortzea termi-
N
noarekin batera -bere helburu nagusiari begira-. Izena gorabehera, praktikan, ez du DDR tradiziozko prozesua gainditzen. Izan ere, bigarren
belaunaldian sartutako praktika batzuk lehenagotik zeuden abiarazita (Ibidem, 2010b: 9).
9
S egurtasunaren sektorearen erreforma egiteko, estatuko segurtasuna osorik berregituratu behar da eta, hor, barne hartzen dira, besteak beste,
sistema judizialak eta espetxekoak, eta estatuko segurtasun-indarrak eta indar armatuak -gehienbat, armada nazionala eta polizia-. Errefor-
ma horiek harremanetan jartzen dira DDR prozesuekin, esate baterako, DDR prozesuetan parte hartzen duten borrokalariei estatuko se-
gurtasun-indarretan sartzeko aukera eskaintzen zaienean edo, bestetik, segurtasuneko indar horiek berregituratu ahal izateko, une horietan
DDR prozesuetan parte hartu beharko luketen soldaduak desmobilizatzen direnean, jendartean berriz ezartzeko.
10
rantsizioko justizia terminoak hizpidera ekartzen dizkigu gatazka ondoko jendartean, giza eskubideen urraketez beteriko iragana kudeatze-
T
ko, abian jartzen diren estrategiak -egia bilatzea, biktimen identitatea eta helmuga argitzea, biktimak sorrarazi dituzten pertsonak identi-
fikatzea, erantzukizunak esleitzea, konpontzea- (Escola de Cultura de Pau, 2009:5). Zerikusi zuzena du DDR prozesuekin; izan ere, pro
zesu horietan dagoen gairik eztabaidatuenetako bat hauxe da: armak entregatu ondoren, borrokalariek izango duten tratamendu juridikoa
eta politikoa, hain zuzen, gatazka izan den bitartean jazotako gertaeretan duten zigor-erantzukizuna (Ibidem:14 eta 35).
Prozesu horren esparruan, generoko justizia terminoak honi egiten dio aipamena: gatazka izan den bitartean eskubideak urratu dizkiete-
la-eta justizia lortu ahal izateko, emakumeek aurre egin behar dieten desberdintasunei. Zailtasun horien artean, besteak beste, hauek aipa
ditzakegu: emakumeek ordezkaritza urriegia dutela egia bilatzeko prozesuetan, gizonek baino askoz ere mugatuago dutela justiziara iristeko
bidea, eta konpontzeko neurriek ez ikusia egiten dietela gatazkan eta gatazka ondoren desberdintasun sozialek, ekonomikoek eta politikoek
emakumeengan duten eragin bereziei.

Konplexuak dira (Nazio Batuak, 2006:9), gatazka egonkortasunari begira eta, era berean, gatazka
ondoko testuinguruetan izaten diren oso alderdi ondoko testuinguru jakin batean konfiantza eta
desberdinak hartzen dituztelako barne -alde mili- adiskidetzea indartzeari begira.
tarrak, politikoak, humanitarioak, sozioekonomi-
koak, segurtasunari lotutako aldeak eta abar-. D
esmilitarizazio erlatiboa ekartzen dute (Ibidem,
2009:8), normalean, alde bateko talde armatue-
Denborazko esparru mugatua dute (Ball eta Van tako kide guztiak edo gehienak desarmatu eta
de Goor, 2006:4), eta, hasieratik bertatik diseinatu desmobilizatu behar baitira; beste aldea, berriz,
ohi da haiek burutzeko estrategia -arrunki, irtete- nabarmen txikiagotuko da, eta estatuak etorkizu-
ko estrategia deitzen dena-. nean izango dituen indar armatuak eratuko ditu.
Sobera diren armak suntsitzen dira, desmobiliza-
Haiek garatzeko prozesua hauskorra da. Izan ere,
tutako borrokalariak jendartean txertatzen dira,
funtsean, tartean sartuta dauden aldeen boron-
eta armen eta soldaduen kontrol bateratua ezar
datean oinarritzen da (Anderlini, 2004:127), eta
tzen da berriz.
alderdi ekonomikoek11, sozialek eta segurtasune-
koek12 erabat baldintzatzen dute. Gatazka armatua A
ktore asko aritzen dira horretan eta, beraz, koor-
bukatzeak ez du ezinbestez esan nahi indarkeria dinazioa lortzea izaten da erronka handienetako
amaituko dela. Izan ere, maiz, indarkeriazko ga- bat. Testuinguru gehienetan, erakunde nazional
tazken ondorioak luzaroan pairatzen dira, gatazka bat egoten da bereziki horretarako -normalean,
bukatu eta gero (Goodhand, 2006:28). desarme, desmobilizazio eta gizarteratze batzorde
nazionala deitutakoa-. Erakunde horrek nazioar-
Alderdi subjektiboak eta psikologikoak hartzen
teko edo eskualdeko erakundeen laguntza izaten
dira barne (Escola de Cultura de Pau, 2008:10),
du, besteak beste, Nazio Batuek13, Munduko
zuzeneko eragina baitute gatazkan sartuta dau-
Bankuak14, Europar Batasunak, Nazio Batuen Ga-
den aktoreen arteko konfiantza eta adiskidetzea
berreskuratzeko. rapenerako Programak, beste erakunde espeziali-
zatu batzuek, eta Nazio Batuen beste programa eta
Tresnak dira, eta tresna guztietan gertatzen den organo batzuek15 laguntza ematen baitiote. Azke-
bezala, tresna nola erabiltzen den, guztiz desber- nik, prozesuak estatu jakin batzuetan abiarazten
dina izango da dena. Bultzada izan daitezke edo, direnean, estatu horiek ere beste estatu batzuen
aitzitik, oztopoa izan daitezke segurtasunari eta laguntza jasotzen dute bi aldeetatik16.
11
ehienbat borrokalari ohien gizarteratze prozesuan, nazioarteko emaileek egindako finantziazioaren mende egoten dira beharrizan ekono-
G
mikoak -eta normalean, aski handiak dira-. Nazio Batuen esparruan, berriz, borondatezko ekarpenen mende daude (A/55/305-S/2000/809,
2005:9)-. Hala, beraz, prozesua oso ahula da eta ziurgabetasunez beterik dago.
12
ormalean, borrokalari ohiak heziketa eta prestakuntza gutxiko pertsonak izaten dira, ez dute lanik, ezta bizibiderik ere, gerrak erag-
N
indako trauma pairatu dute eta, gainera, oso ikuspegi militarizatua izaten dute munduari buruz (Nazio Batuak, 2006:427). Horiek
horrela, borrokalari ohiak mehatxu bat izan daitezke, oro har, bakea eraikitzeko prozesu zabalari begira eta, bereziki, harrerako erkide-
goei dagokienez.
13
ormalean, DDR prozesua izaten den testuinguruan, Nazio Batuen misio bat izaten da eta era askotako eskumenak izan ditzake, dagokion
N
aginduaren arabera. Horrelako misiorik ez dagoenean, Nazio Batuen Garapenerako Programa arduratu ohi da nazioarteko parte-hartzea
koordinatzeaz (Escola de Cultura de Pau, 2008:13).
14
2 007. urteko datuen arabera (Ibidem:4), Munduko Bankua da munduan gauzatu diren DDR prozesu gehienen finantzatzaile nagusia; ildo
horretan, Munduko Bankuak eskualdeko funtsak (hala nola Desmobilizazio eta Gizarteratzerako Herrialde Askotako Programa) edo herri-
alde zehatz batzuentzako laguntza zuzenak bideratu ditu. Haren atzetik, Nazio Batuen Garapenerako Programa da hurrengo finantzatzaile
nagusia, eta harengandik oso hurbil Europar Batasuna dago.
15
orien artean, Migrazioetarako Nazioarteko Erakundea (OIM), Haurren Laguntzarako Nazio Batuen Funtsa (UNICEF), Elikagaien
H
Munduko Programa (PMA) eta Iheslarientzako Nazio Batuen Goi Komisarioa ditugu, laguntza zehatzak ematen baitituzte, bakoitzari
dagozkion arloei lotutako gaietan.
16
2 007. urteko datuen arabera berriz (Ibidem), urte horretan, Japonia eta Estatu Batuak izan ziren DDR programei dohaintza gehien egin
zieten herrialdeak.

DDR programak abiaraztean, historikoki, logika

bertikalari jarraitu zaio funtsean, alegia, goitik
behera doan logikari (up-down). Hala ere, hori
ez zen batere lagungarria, ez estatuko edo tokiko
jabetzea sustatzeko, ez tartean sartuta zeuden ak-
toreek parte har zezaten lortzeko. Arazo horretaz
oharturik, gaur egun, hurbilpen berriak bilatzen
dira, tokiko dinamika aldakorretara egokiagoak
diren hurbilpenak, adibidez, gizarteratze komuni-
tarioa17 edo bigarren belaunaldiko DDR neurriak.
17
Kontzeptu hau argi eta garbi azalduko dugu gizarteratze prozesuari eskainiko diogun epigrafean.

3. Generoko ikuspegia duten DDR prozesuak
3.1. Heterogeneotasuna: emakumeak emakumeek betetzen duten eginkizunari buruz. Era

eta emakume borrokalariak berean, badaude emakumeen izaerari buruzko ikuspe-
Aski era akritikoan onartu ohi da gizonek joera ge- gi esentzialistak eta emakumeek berez bakerako joe-
hiago izaten dutela indarkeria erabiltzeko emakumeek ra dutela dioten ikuspegiak. Horien guztien aurrean,
baino, eta emakumeek, aldiz, berez jotzen dutela egia esan, emakumeek gatazka armatuetan izan duten
bakera (Bouta, 2005:5). Gatazka armatuetan armak esperientzia oso heterogeneoa da. Biktimak izateaz
edukitzea eta erabiltzea gizonekin lotu ohi da. Era be- gain, bakea lortzeko eta adiskidetzeko eragileak dira
rean, gizonak izaten dira, azken batean, armak erabil eta, bestalde, indarkeria eta segurtasun eza ere sorra-
tzeagatik zauritu eta hiltzen direnak, emakumeak bai- razten dituzte.
no askoz ere kopuru haziagoan. Hala ere, horrek ez du
esan nahi gatazketan emakumeek armarik ez dutenik, Enloek dioenez (2000:2), emakumeen militarizazioa
edo erabiltzen ez dutenik (Nazio Batuak, 2006:539). ezinbestekoa da, gizonen militarizazioari begira. Ge-
rrako propaganda hedatuz, beren familian edo er-
Gaur egungo gatazka armatuetan, emakumeak, bikti- kidegoan balioak eta ideiak transmitituz -adibidez,
mak izateaz gain (Mendia, 2000:7), emakume guztiahal- besteenganako gorrotoa piztuz-, edo borrokalari gisa
dunak dira (Murguialday, 2008:39). Ez dira soilik ama, arituz, emakumeek ere indarkeria sustatzen dute ga-
arreba, emazte edo alaba gisa ikusten (Farr, 2002:7). Era tazka armatuetan.
berean, gaur egun, gizonak gerrara joaten eta emaku-
meak etxean geratzen erakusten dituen irudiak ez du Talde armatuetan dauden emakumeen ehunekoa aski
zentzurik (Barth, 2002:2), hau da, emakumea gatazka- aldakorra da, baina, normalean, %10 eta %30 artean
tik urrun, toki seguruan azaltzen duen irudiak zentzua egoten da; esate baterako, Sri Lanka, El Salvador edo-
galdu du, Farr-ek dioen moduan (2002:11), gatazka ta Nikaraguako gatazketan, emakumeen parte-har
armatuen esparruan generoaren araberako espazioaren tzea azken kopuru horretara hurbiltzen da (Bouta,
banaketa desagertu delako. 2005:5). Emakumeak era askotako arrazoik bultzatuta
sartzen dira gatazka armatuetan. Batzuk bahituak izan
Zenbait sinesmenek irudi sinplistegia18 edo estereoti- ondoren sartzen dira19, beste batzuk beren boronda-
patuegia ematen dute gatazkan eta gatazka ondoren tez sartzen dira iritzi politikoek bultzatuta, edo etxean
18
urguialdayk kritikatzen duenez (2000:39), maiz azterketa manikeoak egiten dira gerrak emakumeengan duen eraginari buruz, azterketa
M
horietan dena baita galera edo irabazia, ez dago besterik. Egile horren arabera, alde batetik, gerrak ez die soilik oinazea eragiten emakumeei,
eta, bestetik, gerrak ez dira emakumeen askapenak dituen gaitz guztien konponbidea.
19
ro har, emakumeak gizonak baino ahulagoak dira bahiketei begira, maiz urrutiratu behar baitute erkidegoak eskaintzen dien babesetik
O
eguneroko zereginak egiteko, esate baterako, ur bila joateko edo egurra biltzeko (Worthen, 2011:36).

jasaten dituzten gehiegikerietatik eta zapalkuntzatik goian aipatu ditugun baldintzei gaineratu beharko
ihesi, beren familiako kideei jarraiki, edota segurtasu dizkiegu-. Besteak beste, gai hauek hartu beharko di-
nik gabeko egoeren aurrean babesa aurkitu nahian tugu aintzat: talde armatuarekin beren borondatez bat
(Worthen et al, 2011:36). Era berean, dirudienez, egin duten edo horretara behartu dituzten; beren gai-
gizon helduak biltzeko aukera urritzen den neurrian, tasunak, aurrez zuten esperientzia, hezkuntza-maila,
emakumeak eta haurrak errekrutatzeko joera handi talde armatuan emandako denbora, gatazka izan den
tzen da (Bouta, 2005:6). bitartean beren erkidegoekin eta jatorrizko sare sozia-
lekin izan dituzten harremanak, beren osasun fisikoa
Paradoxikoa ematen badu ere, maiz, gatazkei esker, eta mentala, haien mende dauden pertsonen kopurua,
emakumeek ahalduntzeko aukera izaten dute, eran eta gizarteratzean harrera egiteko hautatzen duen erki-
tzukizun handiagoak har ditzakete beren gain, edo degoa (Ibidem:33).
politikan gehiago parte har dezakete eta, era berean,
erabakiak hartzeko prozesuetan esku har dezakete Horiek guztiak aintzat hartuta, badirudi emakumeak
(Murguialday, 2000:40; El-Bushra, 2004:152). Era edo emakume borrokalariak kategoriak modu generi-
horretan, era askotara izan daitezke ekintza-subjek- koan erabiltzea baliagarria izan daitekeela kategoria
tuak (Mendia, 2009:7). horiek beste batzuekin erkatuta dituzten berezitasunak
ikustarazteko -adibidez, gizonak edo gizon borrokala-
Izan ere, gatazkak gatazka aurre-aurreko aldian zeuden riak kategoriekin erkatzeko-. Hala ere, ez da inola ere
generoko roletan eta identitateetan20 sorrarazten duen baliatu behar emakumeek -eta emakume borrokala-
aldaketari esker, emakumeek era askotako zereginak bete riek- gatazka edo gatazka ondoko testuinguruetan iza-
ditzakete gatazketan, besteak beste, hauek: borrokala- ten dituzten bizipen desberdinak ezkutatzeko.
riak, gerrako alargunak, espioiak, gerraren aurkako eta
adiskidetzearen aldeko erakundeetako kideak, gerrako
arma gisa baliatzen den sexu-indarkeriaren xedea, bo- 3.2. G
eneroko ikuspegiak DDR
rrokalarien emazteak, gobernuz kanpoko erakundee- prozesuetan duen garrantzia
tako langileak, landa-guneetako beren erkidegoetan bizi
diren emakumeak, esklabo sexualak, gatazkatik urrun- Gatazka dagoen bitartean, gizonek eta emakumeek oso
duta hirietan bizi diren emakumeak eta abar. modu desberdinean eskuratzen dituzte baliabideak.
Gatazka ondoko egoeran, desberdintasun horrek hor-
Emakumeek gatazkan bete duten rol edo bete dituz- txe irauten du; eta, DDR prozesuetan, gainera, emaku-
ten rolez gain, era askotako baldintzak daude tartean meak egoera txarragoan egoten dira onurak jaso ahal
-besteak beste, maila soziala, arraza, adina, jatorri geo- izateko (Worthen et al, 2011:37), besteak beste, gizo-
grafikoa edo orientazio sexuala (Harding, 1987:8)-, nek heziketa hobea, segurtasun gehiago eta mugikorta-
eta baldintza horiek lagungarriak dira emakumeek sun gehiago izaten dituztelako, eta emakumeak baino
dituzten rolak eta generoko identitateak zehazteko. agerikoagoak ere izaten direlako (LANE, 2010:74).
Baldintza horiek moldatzen dituzten rolekin eta iden-
titateekin hautsiz gero, era desberdinetako zapalkun DDR prozesuen esparruan, a priori onartzen da bo-
tza-moduei egin beharko diete aurre, eta, beraz, zaila rrokalariak gizon armatuak izaten direla. Horri jarraiki,
izango da azterketak egitea edo unibertsaltzat jotzeko haiek direnez gatazka ondoko testuinguruetako bake
moduko estrategiak proposatzea (Farr, 2002:4). eta segurtasunari begira dagoen mehatxu nagusia, era
berean, haiek izan behar dute prozesu horien helburu
Azkenik, emakume borrokalariei dagokienez, DDR nagusia. Hala ere, errealitatea askoz ere heterogeneoa-
prozesuetan parte hartzen dutenean, beste gai batzuen goa da. Jakina denez, gizonek -helduek eta haurrek-
eragina ere nabarituko dute -eta, beraz, gai horiek modu agerikoagoan hartzen dute parte gatazka arma-
20
Jendarteak horrela espero duelako gizonek eta emakumeek etxean edo erkidegoan egingo dituzten jarduerak dira genero
rolak. Generoko identitateak, berriz, gizon eta emakumeengandik espero diren ezaugarri eta jokabide idealizatuak dira (El-
Bushra, 2004:171). Genero rolak eta identitateak testuinguru soziokulturalaren arabera aldatzen dira.

tuetan, borrokalari ohien zati handi bat gizonezkoak goko onurak jaso dituzte bestela (Ball eta Van de Goor,
baitira. Hala ere, emakumeek ere -helduek eta hau- 2006:13)-; eta hori hala izan da, ez direlako behar be-
rrek- gatazkaren esparru guztietan hartzen dute esku, zala balioetsi emakumeek talde armatuen barruan bete
talde armatuetan ere bai. tzen dituzten rol ugariak (Nazio Batuak, 2006:84).
Talde armatuetako borrokalarien %10 eta %30 arte- Urte luzez, emakumeak alde batera utzi dira DDR
koak emakumezkoak dira (Bouta, 2005:5). Gatazka prozesuetan, eta, horren ondorioz, ezin izan dute proze-
ondoko egoeretan, etxe guztien %75en buruan daude su horietan parte hartu gizonezkoek zituzten aukera
emakumeak (Nazio Batuak, 2006:524) eta, gutxi gora- berdinekin. Horren ondorioz, emakumeek esparru ho-
behera, jendarteko biztanleen %50 inguru dira. Hala, rretan egin ditzaketen ekarpen, bizipen eta ikaskuntza
beraz, DDR prozesuen eragina hartzen duen jendarte- ugariei sistematikoki egin zaie ez ikusia (Ibidem:524).
ko gune guztietan hartzen dute parte. Talde armatuetan Horrez gain, prozesu horien esparruan, ez dira emaku-
aurki ditzakegu, armak hartzen dituzte eskuetan, hor- meen beharrizan eta interes bereziak aintzat hartu (Farr,
nidurak eramaten dituzte, laguntza ematen dute hala 2001; Escola de Cultura de Pau, 2008:4).
frontean nola atzealdean, bikotekideekin batera joaten
dira, eta esklabo sexualak ere badira. Bakea eraikitzeko Emakumeak bazter utzi dira DDR prozesuetan, eta
lanetan aritzen dira, tokiko edo nazioarteko gobernuz hori ez da halabeharraren ondorioa. Emakumeek era
kanpoko erakundeetan jarduten dute, gatazkaren aur- askotako ekarpenak egin dizkiete hala gatazkari nola
kako emakumeen erakundeetan eta biktimei laguntza bakeari; baina ez ikusia egiten zaie ekarpen horiei,
emateko edo adiskidetzearen aldeko erakundeetan ere arrazoi askorengatik; hona arrazoi nagusietako batzuk:
bai. Borrokalari ohiak erkidegoetan berriz sartzeko
prozesuetan parte hartzen dute eta, hor, indarkeriaren B
otere egitura elitista batzuen estrategia da -egitura
eragina jasan dezakete beren larruan, edo beren fami- patriarkalen estrategia, gehi daiteke-, egitura ho-
liek eta erkidegoek paira dezakete bestela; eta kultu- riek ez baitute nahi emakumeek parte har deza-
ra askotan zaintzaile nagusien rola esleitzen zaienez, ten gatazka ondoko testuinguruan zabaltzen den
emakumeen esku egoten da borrokalari ohien gizarte- politika- ekonomia- eta segurtasun-gune berrian
ratze sozial eta psikologikoaren ardura gehiena, batez (Nazio Batuak, 2006:524).
ere zaurituta, traumatizatuta, gaixo edo GIB/HIESAk
kutsatuta dauden edo adingabekoak diren horien ar- Beste arlo askotan gertatzen denez (Harding,
dura. Talde armatuekin harreman esturik ez dutenean 1987:2), DDR prozesuak aztertzean, maskulinota-
ere, emakumeak guztiz baldintzatuta egoten dira, DDR suna da neurtzeko baliatzen den eredua eta unitatea.
prozesuetan hartzen diren erabakien menpe. Hala, gizon borrokalarien esperientzia oinarritzat
hartu eta orokortu da, esperientzia unibertsala ba-
Hala ere, egia esan, emakumeak alde batera utzi dira litz bezala, emakume borrokalariek ere partekatuko
erabat DDR prozesuetan eta, era berean, bazter utzi balute eta haientzat ere baliagarria balitz bezala. Arlo
izan dira gatazka armatuak eta indarkeria politikoa horretan generoko ikuspegia sartu denean, Farr-ek
ikertu dituzten azterketetan (Mendia, 2009:7). Ez dute (2002:22) gehitu emakumeak eta nahasi deitu duen
bake-negoziazioetan parte hartu, ezta DDR prozesue- estrategia erabili da; hau da, ez zaie behar adinako
tako Batzorde Nazionaletan ere. Ez dira aintzat hartu arretarik jarri DDR prozesuetan emakumeek parte
talde armatuen indarrak zenbatzean eta, era berean, ez hartzeak dakartzan erronka praktiko bereziei.
dira parte-hartzaile gisa barne hartu DDR prozesuetan.
Barne hartu dituztenean, berriz, beren beharrizanei ez Segurtasuna handitzea izaten da DDR prozesuetan
zegozkien onurak jaso dituzte, onura desegokiak, ale- izaten den kezka nagusia -segurtasuna guztiz mas-
gia, edo gizonek jaso dituztenak baino garrantzi gutxia- kulinoa den ikuspegitik ikusita21-. Hala, helburu
21
S egurtasunari buruzko tradiziozko pentsamenduak gizonezkoen mendekotasuneko jarreran du sorburua eta, jarrera horretan, ez dira aintzat
hartzen emakumeen ikuspegiak, bizipenak edo haiek sortutako jakintzak. Nagusi den joera horretan, ez dago lekurik tankera honetako auzi-
etarako: Nork zehazten eta interpretatzen du segurtasuna? Nola definitzen da? Noren segurtasunaz ari gara? (Mendia eta Saillard, [2013]:231).

sozialak bigarren mailan uzten dira baztertuta. bat-bateko gizarteratzea (Mckay eta Mazurana,
Emakume borrokalariak beren kidekoak diren gi- 2004). Hala ere, horrek era nabarmenean zail de-
zonak baino mehatxu txikiagoa direla uste denez, zake haiek jendartera itzultzeko prozesua (Bouta,
sarritan, emakume horien parte-hartzea murriztu 2005:11; Nazio Batuak, 2006:84-85).
da, edo zuzenean utzi dira bazterrean, prozesu ho-
rietatik kanpo, adibidez, Mozambiken, edo Sierra Neurri handi batean, DDR prozesuetan emaku-
Leonan (Bouta, 2005:10). meak ikusezin bihurtzeko joera emakumeek oro har
politikan parte hartzeko dituzten zailtasunen isla
DDR prozesuetako parte-hartzaileak hautatzean, baizik ez da, kasu honetan, zehazki, bakea eraikitze-
talde armatuetako komandanteek borrokalari gisa ko esparruan. Hala ere, Segurtasun Kontseiluaren
identifikatu behar dituztenean, gerta liteke ko- 1325(2000) Ebazpenak agenda argia eta erabilgarria
mandanteek emakumeak borrokalari gisa sailkatu jarri zuen mahai gainean, emakumeek bakea eraiki
nahi ez izatea, beren indar militarren benetako tzeko arlo guztietan parte har zezaten sustatzeko eta
tamaina ezkutatu nahi dutelako, arrazoi estrategi- ebaluatzeko (Nazio Batuak, 2006:522).
koak direla-eta22, edo taldeko kide batzuei abantai-
la eman nahi dietelako, beste kide batzuen aurretik Ebazpen horri jarraiki, emakumeek eta emakumeen
jarrita (Ball eta Van de Goor, 2006:15), edota giza taldeek ezinbestez hartu behar dute parte DDR
eskubideen nazioarteko zuzenbidea hautsi dute- prozesuetako esparru guztietan, baita arlo horretako
lako, adibidez, beren talde armatuetan neskato erabakiak hartzeko egituretan eta instituzio nazio-
soldaduak edo esklabo sexualak izan badira (Nazio naletan ere. Hala, beraz, hori kontuan hartu behar
Batuak, 2006:536)23. da diseinua eta plangintza prestatzean. Hortaz, alde
batetik, emakumeen parte-hartzea eraginkortasunez
Emakumeek aukera gutxiago izaten dute informa- sustatu behar da, haiek beren burua prozesutik bazte-
zio-iturrietarako sarbidea izateko -testuinguru ja- rrean utz ez dezaten -adibidez, segurtasun ezagatik edo
kin batzuetan, aukera gutxiago dago emakumeek prozesuak sorrarazten duen estigmatizazioagatik-, eta,
irakurtzen jakin dezaten edo irratia izan dezaten-. bestetik, oztopoak jarri behar dira talde armatuetako
Horrek guztiak erabat mugatzen du DDR proze- buruzagiek edo elite maskulinoek emakumeak proze-
suei buruzko ezagutza eta prozesu horrek emaku- su horietatik bazterrean utz ez ditzaten (Ibidem:524).
meei ekarri ahal dizkien onuren gaineko jakintza
(LANE, 2010:75). Ondorio gisa, jarraian, DDR prozesuak aztertzean,
genero-arloko itsukeriari lotuta dauden funtsezko
Desarme- eta desmobilizazio-eremuetako segur- ideia batzuk nabarmenduko ditugu:
tasun ezaz emakumeek duten esperientzia edo
pertzepzioa, edota DDR prozesuak oro har sorra- DDR prozesuaren esparruan, ezinezkoa da emaku-
raz dezakeen estigmatizazioari buruzkoa (Bouta, meek gizarteratzean jasaten duten ekonomia-, jen-
2005:11; LANE, 2010:75). Bahituak izan diren, darte- eta politika-arloko bazterketaren ondoriozko
soldaduei sari gisa eman zaizkien edo esklabo se- arazoei aurre egitea, ez eta gatazka ondoko testuin-
xualak izan diren emakumeak ez dira prozesuaren guruan emakumeen aurka dagoen indarkeriari aurre
hasieraren zain egoten, eta berehala egiten dute egitea ere, jendarte horretan finkatzen diren genero
ihes (Bouta, 2005:11). Ahalik eta ikusezinen harremanak kontuan hartu gabe (Ibidem:522).
izan nahi dute (Farr, 2002:9) eta, hortaz, beren
kabuz desmobilizatzen dira, DDR prozesu arrunt L
ehenik gatazkan eta, gero, DDR prozesuen es-
batean parte hartu gabe. Beraiek abiarazten dute parruan emakumeek bete ditzaketen rol ugariak
22
Jokabide hau talde armatu gehienek izaten dute bake-negoziazioen esparruan (Nazio Batuak, 2006:83), eta ondorio garrantzitsuak ditu
DDR prozesuen garapenari begira.
23
ditzera eman diren kasu batzuetan, talde armatuetako komandanteek berek kendu dizkiete armak emakume borrokalariei, DDR prozesua
A
hasi aurretik, prozesu horretan parte har zezaten galarazteko (Bouta, 2006: 28; Nazio Batuak, 2006:537; Worthen et al, 2011:37).

aintzat hartuta, prozesu horiek diseinatzeko eta batere harritzekoa izaten bakea lortzeko negoziazioetan
abiarazteko prozesua ez da inola ere osorik buru- emakume batek ere ez parte hartzea25. Hori historikoki
tuta egongo, gizonen interesak, beharrak eta itxa- justifikatzeko, gatazka geldiarazteko ardura armak har-
ropenak ardatz gisa hartzen badira eta emakumeen tu zituzten pertsona horien bizkar dagoela argudiatu
ikuspegiari ez ikusia egiten bazaio (Barth, 2002:2). da. Argudio hori nolabait onar liteke, etsaitasunekin
amaitu ahal izateko, baina nekez onar daiteke gatazka
DDR prozesuetan generoko azterketarik ez ego- ondoko testuinguruan eraiki behar den egoera berriari
tea ez da neutrala. DDR prozesuetan abiarazten buruzko negoziazioetan -une berean egin ohi baitira-
diren estrategiek, tresnek edo ekimenek jendarte (Anderlini, 2000:12), negoziazio horietan emakumeek
jakin batean, gatazka aurretik, ondoren eta gatazka gizonek bezainbeste hitz egin beharko bailukete.
den bitartean dauden genero roletako eta harre-
manetako desberdintasunak aintzat hartzen ez UNIFEMen azterketa batean (2009), 1992. urtetik au-
badituzte, eta arazo horiei aurre egiteko neurririk rrera mundu osoan barrena izan diren 21 bake-akordio-
hartzen ez badute, orduan, era akritikoan onartu tan emakumeek izan duten parte-hartzeari buruzko
eta kopiatuko dituzte gatazka ondoko jendartean, datuak jaso dira. Azterketa horrek oso datu kezkaga-
berdintasunean oinarrituta ez zeuden aurreko ha- rriak ditu, besteak beste hauek:
rremanak eta rolak (Farr, 2002:8).
B
ake-akordio horiek sinatu zituzten pertsonen ar-
tean, %2,4 baizik ez zen emakumezkoa izan.
3.3. E makumeen parte-hartzea Nazio Batuek babestutako elkarrizketetako bitarte-

DDR prozesuetan karien taldean, ez da emakumerik izan talde horren
buru. Hala ere, emakumeek parte hartu dute Afri-
3.3.1. B
ake-negoziazioak eta DDR prozesuak kako Batasunaren eta beste erakunde batzuen babe-
abiaraztea saz egin diren elkarrizketetako bitartekarien taldean.
Gatazka ondoko bake-negoziazioak oso plataforma ego- N
egoziazioak egiteko ordezkaritzak eratu zituzten
kia dira akordioak negoziatzeko, legeriari, gobernuko lagun guztien artean, %5,9 emakumeak izan ziren
egiturei eta jendarteko instituzio desberdinei buruz, (datuei dagozkien 10 kasuetan).
hastear dagoen denboraldi berriari begira (Anderlini,
2000:5). Era berean, DDR prozesuei buruzko lehenengo S egurtasun Kontseiluaren 1325(2000) Ebazpena
erabakiak bake-negoziazioetan hartu ohi dira eta, beraz, onetsi eta gero, emakumeek bake-akordioetan du-
garrantzizkoa da negoziazio horietan parte hartzen duten ten parte-hartzea -aurrez aski urria zen parte-har
pertsonek hasieratik konpromisoa har dezaten, hartzen tzea- ez da bereziki igo.
dituzten erabakietan emakumeen interesak eta beharri-
zanak ere kontuan hartzeko (Nazio Batuak, 2006:527). Emakumezko parte-hartzaileen kopurua baino askoz
garrantzitsuagoa da argi jakitea ea biderik zabaldu ote
Nazioarteko estandarren arabera, erabakiak hartzeko den talde feministek, emakumeen taldeek eta, era be-
foroetan, gutxienez, %30ek emakumezkoak izan berean, DDR prozesuetan parte hartzen duten eta onura
har dute (Ibidem:528), baina, hala ere, egia esan, gu- jasotzen duten emakumeek26 beren eskabideak sartu
txieneko ehuneko hori ez da inoiz bete bake-akordioak ahal izan ditzaten agendan. Esperientzia ikusita, bis-
lortzeko izan diren negoziazioetan24. Gainera, ez da tan dago, emakumeek behatzaile informal gisa parte
24
egoziazio-mahaietan parte hartzen izan den emakumeen ehunekorik altuena El Salvadorren izan zen, 1992. urtean egindako Chapulte-
N
pec-eko Akordioan, negoziazio horietan aritu ziren ordezkaritzetako kideen %13 emakumeak izan baitziren.
25
ra askotako testuinguruetan izan diren negoziazioko ordezkaritzen baitan, ez du emakumerik parte hartu, besteak beste, kasu hauetan:
E
Bosnia-Herzegovinan 1995ean (Anderlini, 2002:28; Farr, 2002:10-11), Sierra Leonan 1999an, eta Nepalen 2006an (UNIFEM, 2009:2).
26
DR prozesua den bitartean zuzeneko laguntza jasotzen duen pertsona hartzen dugu parte-hartzailetzat. Onuradun, berriz, onurak zeharka
D
jasotzen dituen horri esaten diogu, esate baterako, laguntza jasotzen duen erkidegoko kidea izateagatik laguntza zeharka hartzen duen horri
(Escola de Cultura de Pau, 2008:22).

hartu zuten negoziazioetan, emakumeentzat garrantziz te DDR prozesuetan, baina, hala ere, prozesu horie-
koak diren gaiak hartu zituztela barne, esate baterako, tan eraginkortasunez parte hartzeko hautagarritasun-
hauek: emakumeen giza eskubideen aurkako indarkeria irizpideak geroxeago zehaztu ohi dira. Hautagarrita-
auzipetzea eta ordaintzea -bereziki, sexu-indarkeria-, sun irizpideek funtsezko garrantzia dute, haien bidez
emakumeek gatazka ondoko hauteskundeetan parte zehazten baita zein pertsonak izango duen aukera
hartzeko konpromisoak, eta emakumeen eskubide eko- DDR prozesuetan parte hartzeko, eta zein geratuko
nomikoak eta sozialak (UNIFEM, 2009:1). den bazter utzita. Hortaz, irizpide horiek talde arma-
tu bateko kide izatea hartu behar dute oinarritzat,
Hala ere, negoziazio mahaian eta DDR prozesuak eta ahalik eta gardenen eta zehatzen izan behar dute
garatu bitartean emakumeek parte hartu arren, ho- (Ibidem:83).
rrek ez du ezinbestez bermatzen emakumeen interes
eta kezka bereziak eztabaidatuko direnik. Anderlinik Adibidez, hautagarritasun-irizpide gisa, finkatzen badu-
trebetasunez aipatzen duenez (2000:32), emaku- gu borrokalariek 18 urtetik gorako gizonezkoak izan be-
meak izaten dira genero-arloko auziak negoziazioe- har dutela -pertsona horiek soldaduei buruzko nazioar-
tan mahai gainean jartzen dituztenak baina, hala ere, teko definizioa betetzen baitute (S/2002/1154:16)-,
politikan aritzen diren emakume askok ez dute ino- edo ezartzen badugu arma bat eduki eta arma hori
lako interesik emakumeen kezkak edo genero-arloko erabiltzen jakin behar dutela (Bouta, 2005:6; Nazio
auziak bultzatzeko. Negoziazioetan parte hartzen du- Batuak, 2006:531), beharbada, emakume asko utziko
ten pertsona guztiek -hala emakumeek nola gizonek- dugu bazterrean. Era horretan, agian, nolabait muga-
ezagutza egokiak izan behar dituzte generoko auziei tuko dugu emakume askok DDR prozesuetan parte
buruz eta, era berean, borondatea izan behar dute hartzeko duten aukera eta, gainera, galaraziko dugu
DDR prozesuko negoziazioetan hausnarketa horiek emakume horiek sarbidea izan dezaten prozesu horie-
eztabaidatzeko eta barne hartzeko (Nazio Batuak, tara joateko finkatuta dauden hainbat moldetara.
2006:527-528)27.
Hori hala da, talde armatuetan emakumeek era asko-
DDR prozesua sorrarazten duten negoziazioen on- tako rolak bete ditzaketelako, eta rol horiek guztiak ez
doren, emakumeen parte-hartzeari buruzko antzeko daudelako zuzenean lotuta armen erabilerarekin (Na-
gogoetak egin daitezke, prozesu hori diseinatzean, zio Batuak, 2006:529-530; LANE, 2010:74).
planifikatzean eta ezartzean eta, era berean, prozesua
betearazteko sortutako egitura nazionalak txertatzean Emakume borrokalariak: armak erabiliz, borrokalari
(Ibidem:528), adibidez, desarme, desmobilizazio eta aktibo gisa, gatazkan parte hartu duten emakumeak.
gizarteratze batzorde nazionalak txertatzean. Izan ere, T
aldeei eta indar armatuei elkartuta dauden edo la-
DDR prozesu osoan emakumeek parte hartzea, eta guntza ematen dieten emakumeak: emakume hauek
parte-hartze hori agerikoa izatea -gizon borrokalariek era askotako zereginak egin dituzte laguntza ema-
ikus dezaten emakumeak daudela ardura eta aginteko teko, besteak beste, hauek: hornidura eta gerrarako
postuetan-, lagungarria izan daiteke gizonezkoen jarre- tresneriako eramaileak, sukaldariak, erizainak eta
rak desegiteko, eta botere militarizatu eta maskulinoari medikuak, espioiak, administrariak, itzultzaileak,
buruz dituzten ideiak eraldatzeko (Ibidem:536-537). irrati-langileak, harreman publikoak, sexu-langi-
leak, eta abar. Kategoria honetan sexu-esklaboak
3.3.2. H
autagarritasun-irizpideak DDR ere barnebiltzen dira.
prozesuetan parte hartzeko
Mendekoak diren emakumeak: borrokalari ohi ba-
Normalean, bakea lortzeko negoziazioetan erabaki ten familiako kideak dira -familia zentzu zabalean
tzen da zein taldek eta indar armatuk hartuko duen par- hartuta-, haren mende daude arlo sozialean eta eko-
27
egoziazioetan parte hartzen duten pertsonek baldintza horiek betetzen ez badituzte, ezinbestez eman beharko dizkiegu prestakuntza eta
N
aholkularitza, hala jendarte zehatz horretan, talde armatuetan eta gatazkako egoeran dauden genero harremanei buruz, nola DDR proze-
suak genero harreman horiei eusteko edo errotik aldarazteko duen eraginari buruz (Nazio Batuak, 2006:528).

nomikoan, eta hari jarraitzen diote, talde armatuan emakume guztiek ez dutelako prozesuan parte hartzen
sartuta. Besteak beste, hauek hartzen dira barne: (Ibidem:12), eta haien parte-hartzea estu-estu lotuta
emazteak eta bikotekideak, gerrako alargunak, ala- dagoelako kategoria batean zein bestean sartzearekin
bak, amak, arrebak eta familia luzeko kideak diren (Nazio Batuak, 2006:523). Bigarrenik, batzuetan,
beste emakume batzuk, etab.28 pertsona borrokalariaren definizio murriztua egiteko
arrazoia ez delako pertsonek talde armatuan egiten di-
Inguruabarren arabera, beharbada ez da erraza izango tuzten eginkizunen ondorioa, baizik eta DDR proze-
emakume jakin batek bere talde armatuan betetzen suak berak aurrekontu aldetik dituen mugen emaitza
duen zeregina zein den zehatz jakitea (Ball eta Van de (Bouta, 2005:10; Nazio Batuak, 2006:531). Izan ere,
Goor, 2006:13). Ez da erraza, alde batetik, emaku- horren ondorioz, gerta liteke gatazka ondoko tes-
meek era askotako rolak bete ditzaketelako gatazkan tuinguruaren segurtasuna zalantzan jartzeko gaitasun
(Bouta, 2005:9)29 eta, bestetik, kategoria bakoitzaren gutxiagokotzat jotzen diren emakumeak prozesutik
barruan kasuistika izugarri handia topa dezakegulako kanpo uztea zuzenean30.
(Nazio Batuak, 2006:533). Adibidez, zein kategoria-
tan sartuko genuke borrokalari baten bikotekidea den Talde armatuan duten zeregina gorabehera, DDR
baina harekin ezkonduta ez dagoen emakume bat, prozesua hasten den unean emakumeek armarik ez
erlijiozko uste sendoak dituen herrialde batean? Eta badute, beharbada, ez zaie aukerarik emango desarme
borrokalari ohi baten emazte guztiak, poligamia bai- eta desmobilizazio ataletan parte hartzeko -esate ba-
menduta ez duen herrialde batean? terako, hala gertatu zen Mozambiken, Timor Lesten
eta Sierra Leonan-. Hala ere, armak lehenago baliatu
Emakumeek talde armatuetan betetzen dituzten zere- badituzte, armak erabiltzen jakiteko prestakuntza jaso
ginak zehazteko egon daitezkeen zailtasunak gorabe- badute, edo gatazkan barrena beren talde armatuaren
hera, erabaki hori oso garrantzitsua da, hala ikuspegi barruan laguntzeko zeregin funtsezkoak bete badituz-
kuantitatibotik nola kualitatibotik. Alde batetik, ikus- te, beharbada, aukera emango zaie desmobilizazio ata-
pegi kuantitatibotik, egia da benetan arma bat duten lean parte hartzeko.
eta gatazkan sartzen diren emakumeen kopurua gi-
zonena baino askoz baxuagoa izaten dela baina, hala Azkenik, mendekoak diren emakumeek ez dute desar-
ere, emakume asko egoten da talde armatuei laguntza me eta desmobilizazio prozesuan parte hartuko, baina,
emateko zereginak egiten dituzten lagunen talde zabal haiei dagokien borrokalariaren desmobilizazio proze-
eta heterogeneoan -gizonak baino askoz ere gehiago suaren ondorioz bizibidea ateratzeko modurik gabe
(Bouta, 2005:7)- eta, era berean, emakumeak ugaria- geratzen badira, orduan, beren oinarrizko beharriza-
goak dira talde horietako kideren mendekoak diren nak bete beharko dira borrokalari horrek prozesuan
pertsonen artean. parte hartzen duen bitartean. Gainera, hala borrokala-
ri ohia nola haren mende dauden lagunek, hala nahi
Bestetik, ikuspegi kualitatibotik, hainbat arrazoi dire- badute, batera parte hartuko dute gizarteratze proze-
la-eta, funtsezkoa da ondo zehaztea, proposatutako kasuan (Nazio Batuak, 2006:84 eta 532).
tegorien artean, talde armatu bateko emakumeak zein
kategoriatan sartuta dauden. Lehenik eta behin, espe-
rientziak ondo frogatzen duenez, talde armatuetako
28
eharbada, aurrez pentsa liteke kategoria hau legez kanpoko talde armatuetan baizik ez dela agertuko baina, egia esan, testuinguru jakin batzu-
B
etan, estatuko indar armatuetako soldaduen artean ere agertzen da (adibidez, Kongoko Errepublika Demokratikoko Indar Armatuen baitan).
29
ona hemen, esate baterako, liskar batean zauritua izan ondoren, gatazkan aritzeko ezinduta geratu zen emakume baten kasua: suspertu
H
ondoren, armak konpontzeko eta mantentzeko lanak egiten hasten da talde armatuaren baitan, gero borrokalari baten bikote bilakatzen da,
baina, handik hilabete batzuetara, bikotekidea hiltzen da. Talde armatuetako kideak identifikatzen direnean, DDR prozesuan parte hartu be-
har ote duen erabakitzeko, emakume hori ezindua, talde armatuari laguntza ematen dion laguna eta gerrako alarguna izango da aldi berean.
30
rabaki honek mezu okerrak bidal ditzake, alegia, DDR prozesuak saria ematen dietela ekintzarik krudelenak egin dituzten edo bortitz eta
E
oldarkorren jokatu duten borrokalariei (Bouta, 2005:13).

4. DDR prozesuetako osagaiak
Oro har, DDR prozesuak gatazka armatuak arindu 4.1. Desarmea

eta bake-akordioak sinatu ondoren izaten diren aldiak
dira eta, haien bidez, borrokalariak izan diren pertso- Borrokalarien eta, batzuetan, biztanle zibilen
nek armak entregatu, desmilitarizatu, bizitza zibilera arma txikiak, munizioak, lehergaiak eta arma ari-
itzuli eta berriz txertatu behar dute jendartean. nak eta astunak biltzea, dokumentatzea, kontro-
latzea eta ezabatzea. Armagabetzeko, horrez gain,
Prozesu horrek era askotako osagaiak hartzen ditu bar- armak arduraz kudeatzeko programak prestatu be-
ne -batez ere, desarmea, desmobilizazioa eta gizartera har dira (Ibidem:21).
tzea-. Osagai horiek bereizezinak dira (Nazio Batuak,
2006:5:396) eta elkarrekiko mendekotasunean daude Normalean, bake-negoziazioetan adosten diren alder-
(Farr, 2002:18). Hala, beraz, ez du zentzurik modu dietan izaten da desarmatze fisikoa. Borrokalari ohiak
kronologikoan edo sekuentzialean hartzea31 (Ball eta alderdi horietan biltzen dira, eta armak konfiskatzen
Van de Goor, 2006:2; Escola de Cultura de Pau, 2008, dizkiete. Gero, armak markatu, eta toki seguruan bil-
4); modu dinamikoan, osoan eta aldi berean hartu be- tegiratzen dira (Anderlini, 2004:126-127) eta, azke-
har dira kontuan32 (Nazio Batuak, 2006:446). nean, armak suntsitzen dira33, edo gobernu berriari
ematen dizkiote, segurtasun nazionaleko indarrek era-
Osagai horietakoren bat gaizki ezarriz gero, prozesu bil ditzaten (Nazio Batuak, 2006:302).
osoaren arrakasta egon daiteke arriskuan. Adibidez,
desmobilizatutako borrokalariek (gutxitan armaga- Jasotako armamentu gehiena arma arinak eta muni-
betzen baitira erabat), tokiko ekonomian era egokian zioa dira eta, neurri txikiagoan, arma astunak. DDR
gizarteratzea lortzen ez badute -hau da, talde armatue- prozesu gehienetan, jasotako armen kopurua baxua-
tatik kanpo bizitza duina izateko legezko baliabideak goa da prozesu horietan parte hartu duten lagunen
aurkitzen ez badituzte-, pizgarri ugari izango dituzte kopurua baino -ehunekoa hau izan daiteke: arma bat
indarkeriari berriz ekiteko. bost borrokalariko; esate baterako, horixe izan zen
31
Hori gorabehera, maiz, bake-negoziazioak egiten diren bitartean, DDR prozesuaren kronograma eta egutegia finkatzen da (Anderlini, 2004:126).
32
ain zuzen, DDR prozesuetako osagaiek duten izaera bereizezin eta erlazionatu hori dela-eta, testu honetan, DDR prozesuko elementu
H
edo osagai hitzak erabiltzea erabaki ditugu, gaur egun literaturan sarri agertzen diren DDR prozesuko fase edo aldi hitzak baliatu beharrean
(Nazio Batuak, 2006; Ball eta Van de Goor, 2006; Escola de Cultura de Pau, 2008 eta 2009; etab.).
33
atazka ondoko egoera batzuetan, talde feministak eta emakumeen taldeak erabat sartzen dira tartean, jarduera eta gune sinbolikoak
G
antolatzeko lanetan, adibidez, armak suntsitzeko jendaurreko zeremonietan -gehienetan, hondatuta edo zaharkituta dauden armak baizik
ez suntsitzeko (Escola de Cultura de Pau, 2009:9)-. Tankera horretako jarduerak oso bide interesgarriak izan daitezke jendarte horretan
batasuna eta adiskidetzea sustatzeko (Bouta, 2006:29; Nazio Batuak, 2006:540).

Nepalen 2007. urtean jaso zen ehunekoa- (Escola bizirik irauteko eta sozializatzeko -batez ere, gizonezkoen
de Cultura de Pau, 2006:28). Beharbada, hori ho- sozializaziorako (Farr, 2002:20)- izan duten baliabide na-
rrela izango da, alde batetik, talde armatu guztietan, gusia. Hortaz, armei uko egin diezaieten lortzeko, kon-
kide batzuek ez dutelako borroka egiten eta ez dute- fiantza, gutxieneko segurtasun baldintzak eta bermeak
lako armamenturik baina, hala ere, kide horiek des- eskaini behar dizkiegu; indarra erabili gabe bizirik iraute-
mobilizazio prozesuan parte har dezaketelako. Beste ko bitartekoak eskuratu ahal izateko bermeak.
aldetik, maiz, talde armatuek zaharkituta edo egoera
txarrean dauden armak entregatzen dituzte, baina ia Desarmatzeko prestatutako lekuetan, emakume bo-
inoiz ez dituzte ematen eskura dituzten arma erabil- rrokalariek ematen duten informazioa -talde armatuak
garriak, horiek talde armatuaren esku geratzen baitira, dituen armen kopuruari eta motari buruzko eta ezku-
bake-prozesuak huts eginez gero erabiltzeko. taturik egon daitezkeen armei buruzko informazioa-
oso baliagarria izan daiteke. Era berean, erkidegoetako
Funtsezkoa da ahalik eta arma gehien eraginkortasunez emakumeek duten informazioa erabilgarria izan daite-
biltzea eta suntsitzea, alde batetik, gatazka berriz piztuz ke: ba ote diren eta non dauden borrokalari ohiak diren
gero34 arma horiek berriz erabil daitezen saihesteko edo, emakumeak, talde armatuei laguntza ematen dieten
merkatu ilegalaren bidez, beste gatazka batean balia dai- emakumeak, edota DDR prozesuak bazter utzita beren
tezen galarazteko; eta, bestetik, desarme prozesua oso la- kabuz desmobilizatzea erabaki duten borrokalari ohien
gungarria izango delako gatazka ondoko segurtasun eza mende dauden emakumeak (Nazio Batuak, 2006:539).
eta indarkeria-maila gutxitzeko (Anderlini, 2004:127).
Orain arte abian jarri diren DDR prozesuetan, nola-ha- DDR prozesuetan, borrokalariak dira desarmearen
lako kontrol eza egon da, eta ez da entregatutako armen ardatza (Ibidem:302). Hala ere, goian aipatu dugu-
jarraipenik egin (Escola de Cultura de Pau, 2008:28). nez, talde armatuek bazter uzteko modukotzat jotzen
dituzten armak baizik ez dute entregatuko; eta, beraz,
Hainbat eragilek baldintzatzen dute desarme proze- desarmea sustatzeko beste estrategia batzuk jarri behar-
suaren arrakasta, besteak beste, hauek: gatazkaren in- ko dira abian, alderdi gehiago barne hartzen dituzten35,
guruabarrek, armagabetu behar den talde armatuak jendartean eraldaketa sakonagoak sorraraz ditzaketen
duen diziplinak, edo armak borrokalarien bizibide (Escola de Cultura de Pau, 2006:28-29) eta jendarte
bilakatu ote diren. Armada erregularrei edo egitura osoaren parte-hartzeaz gauzatuko diren estrategiak.
militar diziplinatuei dagokienez, desarme prozesua
sistematikoa izan daiteke, gutxi gorabehera, eta ez Ezin da aldez aurretik pentsatu jendarte zibilaren barruan
du arazo handirik sorrarazi behar. Hala ere, gatazka emakumeak eraginkortasun handiagoz azalduko direnik
gehienetan -batez ere talde armatu asko badaude eta/ armak egotearen -edo ugaltzearen- aurka. Hala ere, es-
edo borrokalariak oso ondo heziak ez badira-, litekee- perientziak argi frogatzen du emakumeak direla oso ar-
na da prozesua korapilatzea. matuta dagoen gatazka ondoko jendartearen ondorioak
latzen pairatzen dituztenak (Anderlini, 2004:128). Gai-
Bestetik, hasiera batean, beharbada, borrokalariek ez dute nera, Farr-ek dioenez (2002:21), emakumeek nolabaite-
armak emateko gogo handirik erakutsiko, segurtasun ko arrakasta izan dezakete, tokiko esparruan -eta, batez
eza dela-eta -edo haiek pertzepzio hori dutelako-, edota ere, esparru pribatuan- hartutako erabakietan eragina
mobilizaturik emandako denboran armak izan direlako izateko. Hala ere, askotan, instantzia informaletan
34
2008. urtean, Ruandaren Askapenerako Indar Demokratikoak izeneko taldeko kide desmobilizatuek salaketa larria egin zioten Nazio Bat-
uek Kongoko Errepublika Demokratikoan zuten eta desarme prozesua zaintzeko ardura zuen Misioko langileei (garai hartan, MONUC
deitzen zen, eta gaur egun, berriz, Monusco da): armagabetu ondoren, berriz saldu zizkiotela armak talde armatu horri (Escola de Cultura
de Pau, 2009:9).
35
ero eta sarriago, desarme mota honetako estrategiek DDR tradiziozko prozesua dagoen bitartean eta haren ondoren irauten dute, adibi-
G
dez, pizgarrien truke armak emateko prozesuen bidez: Garapena armen truke izeneko programen bidez. Neurri hori bigarren belaunaldiko
DDR prozesua deitutakoan sartuta dago. Hari jarraiki, armak entregatzen dituzten borrokalarien erkidegoei zuzenean ematen zaizkie, sari
gisa, beren beharrizanetara ondo egokituta dauden garapen-proiektuak (eskolak, ur-putzuak, hazien bankuak), borrokalariei zuzenean
eman beharrean (Nazio Batuak, 2010b:34).

baizik ez dute izaten eragina, ez dutelako aukerarik iza- da (Ibidem:392). Normalean, konplexuagoa eta epe
ten erabakiak hartzen diren guneetara sartzeko. luzekoa izaten da, desmobilizatutako borrokalari ohia
behar bezala prestatu behar baita jendartean dagokion
tokia aurki dezan, talde armatuaren egituraren lagun
tzatik kanpo.
4.2. Desmobilizazioa
Indar armatuetan edo beste talde armatu batzue- Farr-ek dioenez (2002:21-22), gero eta sarriago,
tan jardunean dauden borrokalariei era ofizialean desmobilizazio prozesua behar bezala egokitzen zaie
eta kontrolpean baja ematea. Desmobilizazioaren tartean egon daitezkeen egoera heterogeneoei, hala
lehenbiziko aldian, lehenik, banakako borrokala- talde armatuetan daudenei -askapen nazionalerako
riak auzipetu eta aldizkako zentroetan sartzen dira mugimenduetan, milizietan, indar armatu naziona-
eta, azkenean, tropak metatzen dira, xede horre- letan, gerrilletan, etab.-, nola talde horien barruan,
tarako prestatutako kanpamenduetan (gudariak sexua (emakumeak eta gizonak), adina (neska-mutil
egokitzeko lekuak, kanpamenduak, kontzentrazio soldaduak eta helduak), edo beharrizan fisikoak eta
esparruak edo kuartelak deitutakoetan). Desmobi- psikologikoak aintzat hartuta daudenei (borrokalari
lizazioaren bigarren aldian, berriz, desmobilizatu- osasuntsuak, elbarriak, buru-nahasmendua dutenak,
tako borrokalariei laguntza emateko egin beharreko etab.).
jarduera guztiak hartzen dira barne, eta prozesuari
birgizarteratzerako hasierako laguntza esaten zaio Normalean, borrokalari ohiak kantonatzeko gune be-
(Nazio Batuak, 2006:21). rezietan multzokatzen dira36, aurreikusita dauden jar-
duerak egiteko behar beste denboraz multzokatu ere37.
Desmobilizazio prozesuaren lehen xedea da borrokala- Ahalegina egiten da kantonatuta eman beharreko
ria eta bera azpiratuta izan duen talde armatuaren denbora ahalik eta gehien laburtzeko38, segurtasun eta
aginte-egitura bereiztea. Horretarako, borrokalarien bertaratze-arloko arazoak saihesteko (Anderlini, 2004,
kopurua osorik -legez kanpoko talde armatuetan- edo 127), borrokalari ohiak ez gogogabetzeko, eta kostuak
zati batean murriztu behar da -estatuaren beharriza- murrizteko (Escola de Cultura de Pau, 2008:29).
nei begira beharrezkotzat jotzen bada, indar armatu Denbora horretan, hainbat jarduera egiten dira, bes-
erregularretan-. Era horretan, borrokalariek haien teak beste, hauek:
izaera militarra utzi, eta estatus zibila hartuko dute
(Ibidem:392). Borrokalari ohiak identifikatzea39 eta errolda egi-
tea. Prozesuan parte hartzeko hautagarritasun-
Prozesu fisikoaz gain -hau da, aurreko aginte-egitu- irizpideak betetzen diren egiaztatzeko aukera ema-
retako borrokalari ohiak bereizteaz gain-, desmobili- teaz gain, une horretan lortzen den informazioa
zazioaren esparruan, osagai psikologikoa ere agertzen datu-base seguru batean sartu behar da, sexuen
36
atzuetan, horretarako baldintza egokiak izanez gero -borrokalarien talde txikiak eta diziplinatuak egotea, gune zehatz batean baizik ez
B
egotea, desmobilizatzeko borondate sendoa izatea, etab.-, desmobilizazioa gauzatzeko era egokia izan daiteke desmobilizazio mugikorreko
guneak erabiltzea, hau da, borrokalari ohiak dauden tokietan kokatzen diren zentro ibiltariak (Ibidem, 2006:398).
37
ake-negoziazioetan finka daiteke gune horien kokapena zein izango den. Nolanahi ere, gune seguruak eta iritsi-errazak izango dira des-
B
mobilizatutako taldeentzat, eta indar neutralen kontrolpean egongo dira. Normalean, indar neutralak nazioartekoak izango dira, adibidez,
Nazio Batuek bakeari eusteko dituzten indarrak (Ibidem:394).
38
2 007. urtean abiarazitako DDR prozesuetako datuen arabera (Escola de Cultura de Pau, 2008:29), egonaldi horren iraupena oso aldakorra
izan daiteke: egun bakar batekoa (Afganistan) edo bi astekoa (Ruanda). Muturreko kasuetan, egonaldia hainbat hilabetez luzatu da; esate
baterako, hala gertatu da, noiz edo behin, Kongoko Errepublika Demokratikoan.
39
Identifikazioa egiteko, elkarrizketa pertsonala egiten zaie borrokalariei, era horretan ondo jakin baitaiteke pertsona horiek desmobiliza-
tzeko bete behar diren baldintzak betetzen ote dituzten. Elkarrizketa hori pertsona guztiei egin behar diegu -gizonei zein emakumeei-,
banan-banan, eta isilpekotasuna behar bezala bermatuta. Elkarrizketatuaren sexu berekoak diren pertsonek egin behar diote elkarrizketa,
eta elkarrizketaren edukia ondo egokitu behar da, gizonek eta emakumeek dituzten bizipen desberdinak, eta, era berean, genero rolak eta
harremanak aintzat hartuta. Sexu-indarkeria pairatu duten pertsonei laguntza eskaini behar zaie, baita lor ditzaketen babes judizialeko
modu guztiei buruzko informazio berezia ere (Nazio Batuak, 2006:537).

arabera bereizita, horrela, emakumeen esperien zerbitzuak behar bezala egokitu beharko dira, haurren
tziak, interesak eta itxaropenak behar bezala jaso ardura emakumeen bizkar egon ohi dela aintzat hartu-
ahal izateko (Farr, 2002:25)40. ta, eta abar (Nazio Batuak, 2006:531 eta 538).
Oinarrizko beharrizanak betetzea (elikadura, jan Desmobilizatzeko prozesuan arazoak izaten dira noiz-
tziak, osasun-laguntza, etab.) eta haien egoera fisi- behinka; hona arazo horien arrazoiak zein diren: au-
koa eta psikologikoa ebaluatzea. rretiazko plangintza eskasa (adibidez, parte hartzen
duten borrokalarien kopurua ez jakiteagatik), kanto-
Beren beharrizanei eta itxaropenei buruzko orien-
natzeko guneek dituzten mugak (higiene eta segur-
tabidea ematea eta, era berean, beren profil soziola-
tasun eza -batez ere, desmobilizatutako emakume
borala eta gizarteratzeko dituzten aukerak zehaztea
borrokalariei dagokienez43-, baliabide materialen ga-
(hezkuntza, lanbide-heziketa, enplegua), besteak
bezia, gaitzen hedapena, tirabirak, liskarrak etab.)44,
beste.
edota baliabide ekonomikoen eskasia, borrokalariei
Desmobilizazio ziurtagiria ematea, horrek DDR hitz emandako ordainketak egin ahal izateko. Horren
prozesuan parte hartzen jarraitzeko egiazta ditzan. ondorioz, matxinadak piztu daitezke, edo borrokalari
ohiek uko egin diezaiokete kanpamendua uzteari (Es-
Kasu batzuetan, jatorrizko lekura edo harrerako cola de Cultura de Pau, 2008:29).
erkidego berrira eramatea.
Batzuetan, kantonatzeko aldian, prestakuntza eta
Bestalde, jarduera horiek guztiak egin bitartean, ezin- sentsibilizazioko ikastaroak eskaintzen dira (GIB/
bestez egin behar zaie arreta emakumeek dituzten be- HIESA, giza eskubideak, bake-prozesuaren garape-
harrizan bereziei; adibidez, emakumeak gune berezie- na, genero-arloko gaiak, sexu-indarkeria eta beste gai
tan kantonatu behar dira, gizonengandik bereizita batzuk lantzeko). Aukera egokia izan daiteke hori des-
(Bouta, 2006:28)41. Era berean, emakumeen segurta- mobilizatutako borrokalariek -gizonek nahiz emaku-
suna kolokan egon daitekeela joz gero, gizonengandik meek- gai horiei buruz duten kontzientzia pizteko.
bereizita garraiatu behar dira. Gainera, osasun-arloan Are gehiago, kantonatzeko garaian, giza eskubideei
dituzten beharrizan zehatzak bete behar dira -adibi- buruzko sentsibilizazio zabalago baten esparruan, gi-
dez, ugalketari edota genero- edo sexu-indarkeriari42 zon borrokalari ohiek ezinbestez jaso beharko lukete
lotuta daudenak-. Bestalde, haurrak zaintzeko zerbi emakumeen eskubideei buruzko sentsibilizazioa eta
tzuak eskaini behar dira, emakumeek prestakuntza eta prestakuntza -besteak beste, autonomia pertsonala
gainerako zerbitzuak jaso ahal izan ditzaten. Bestela, izateko duten eskubideei buruzkoa-, bai eta emaku-
40
lkarrizketa honetan lortzen dugun informazioa oso baliagarria izan daiteke desmobilizatutako pertsonen gizarteratze-prozesuaren ja-
E
rraipena egiteko, DDR prozesua oro har ebaluatzeko, eta giza eskubideen urraketa jakin batzuen jazarpena bultzatzeko -esate baterako,
sexu-indarkeriarena- (Ibidem), betiere, instantzia judizial arruntekin edo -hala behar denean- gatazka ondoko aldian egituratzen diren
trantsizioko justiziako mekanismoekin harremanetan jarrita.
41
udariak egokitzeko guneetan, emakumeek aukera izan behar dute gizonengandik bereizita erregistratzeko, eta banakako txartelak jaso behar
G
dituzte, beren bikotekideekin edo, mendekoak badira, haiei dagokien borrokalari ohiarekin loturarik ez duten txartelak, alegia. Izan ere, era
horretan, agian, emakumeen segurtasuna eta autonomia handituko ditugu, batez ere, sexu-esklaboak izan diren edo behartuta borrokalariekin
ezkonduta egon diren emakumeei begira. Era berean, familiei elkarrekin jarraitzeko aukera eman behar zaie, hala nahi badute (Ibidem:538).
42
dibidez, azterketa ginekologikoak egitea, tanpoiak, konpresak, edo gizon eta emakumezkoentzako kondoiak banatzea eta beste zerbitzu
A
batzuk eskaintzea (Ibidem:531).
43
Worthen et al (2011:37) lanean, kasu berezi hau dago jasota: Ugandako Jaunaren Erresistentziako Armada eratzen zuten emakumeek
sexu-indarkeria pairatu zuten kantonalekuetako etxola handietan, desmobilizazio prozesuan. Garrantzi handikoa da emakumeak eroso eta
seguru senti daitezen, kantonalekua utzi eta beren kabuz desmobiliza daitezen saihesteko. Izan ere, testuinguru batzuetan, horixe gertatu
da. (Nazio Batuak, 2006:537).
44
hal den neurrian, gomendioa egiten da kantonalekuetan borrokalari ohien kopuru urria hartzeko. Horrela, errazagoa izango da haiek
A
kudeatzea, kontrolatzea, eta haien segurtasuna bermatzea (Ibidem:396). Era berean, desmobilizatzeko prozesua hainbat alditan egin behar
da (Escola de Cultura de Pau, 2008:29), prozesu horren bilakaera aztertu ahal izateko, ikasitako irakasgaiak aplikatzeko eta prozesua ho-
betu ahal izateko.

meen aurka indarkeria erabiltzeak -batez ere, se- hautatu duten erkidegora itzul daitezen, eta oinarrizko
xu-indarkeria- dituen ondorio penalei buruzko in- beharrizanak bete ditzaten, birgizarteratzearen hasie-
formazioa ere. rako fasea erabat burutu arte (Escola de Cultura de
Pau, 2008:30).
Horrenbestez, laguntzak ematen dira, hala laguntza

4.3. Birgizarteratzerako hasierako laguntza
ekonomikoak46 -ordainketa bakarrean edo zatitutako
Desmobilizatzeko garaian, baina epe luzeko gi- ordainketetan denboraldi jakin batez-, nola mate-
zarteratze prozesua hasi aurretik, borrokalari ohiei rialak -elikagaiak, jantziak, haziak, nekazaritzako eta
ematen zaien laguntza45. Birgizarteratzerako la- sukaldeko lanabesak, etab.- (Anderlini, 2004, 127;
guntza hau laguntza-modu iragankorra da. Haren Escola de Cultura de Pau, 2008:29; Nazio Batuak,
bidez, borrokalari ohien eta haien senideen oina- 2010b:27). Horren ondorioz, proportzioan, atal hau
rrizko beharrizanak bete nahi dira. Ildo horretan, izaten da DDR prozesu osoan baliabide ekonomiko
diru-laguntzak, elikagaiak, jantziak, etxebizitzak, gehien eskatzen duena. Gizarteratze prozesuak aurre-
osasun-zerbitzuak, hezkuntza -epe laburrean-, gai- kontu osoaren %60-80 inguru hartzen du47.
kuntza, enplegua eta tresnak ematen zaizkie aldi
baterako. Gizarteratze prozesua garapen soziala eta Borrokalari ohiak birgizarteratzeko hasierako laguntza
ekonomikoa lortzeko epe luzeko prozesu jarraitua hauek eta gizarteratzeko eskaintzen diren laguntzei da-
da. Birgizarteratzerako hasierako laguntza, berriz, gokienez, alde batetik, generoko estrategiak hartu be-
epe laburrean emandako laguntza materiala edo har dira kontuan, gizon eta emakumeei onura zuzen-
finantzazkoa da -edo bi motatakoa-. Haren bidez, tasunez eman ahal izateko eta, era berean, familiako
premiazko beharrizanak bete nahi dira, eta gehienez unitatearen baitan baliabideak bidezko eran banatuko
urte betez eman daiteke (Nazio Batuak, 2006:34). direla bermatzeko (Nazio Batuak, 2006:534)48. Ho-
rrez gain, beste aldetik, laguntzak ordaintzeko mo-
Talde armatuak desmobilizatzean, taldeko kideek or- duak emakumeei begira izan ditzakeen ondorioak eta
dura arte bizirik irauteko izan duten baliabidea galtzen beharrak hartu behar dira aintzat. Adibidez, ondo az-
dute -batzuetan, beren bizitza osoan edo beren bizi tertu behar da emakumeek dirua kudeatzeko dituzten
tzako zati handi batean izan duten baliabide bakarra-. tradiziozko moldeak betetzen ote diren. Horrez gain,
Horiek horrela, birgizarteratzerako hasierako laguntza zuzeneko laguntza ekonomikoak ematen direnean,
honetan, aldi baterako laguntza eman behar zaie des- arretaz ebaluatu behar da laguntzak eskudirutan or-
mobilizatutako borrokalariei -eta haien familiei edo daintzea arrisku gehigarria izan ote daitekeen emaku-
haien mende dauden lagunei, horrelakorik badago-, meentzat (Ibidem:535).
45
I turri batzuen arabera (Nazio Batuak, 2006), birgizarteratzeko hasierako laguntza honen jarduerak DDR prozesuaren esparruan egiten dira
(izan ere, praktikan, kantonalekuetan egin ohi dira, edo, bertan abiarazten dira, besterik ez bada ere -laguntza ekonomikoen ordainketa
denboran barrena luza daiteke-eta-). Beste iturri batzuen ustez, berriz, jarduera horiek gizarteratzeko prozesuetako osagaiak dira (Ball eta
Van de Goor, 2006; Escola de Cultura de Pau, 2008). Nolanahi ere, DDR prozesuaren izaera bereizezina eta erlazionatua babesten duen
jarreratik aztertuta, eztabaida horren garrantzia ez da oso handia.
46
orrokalari ohiei ematen zaien laguntza ekonomikoa aski gai eztabaidatua da, hala birgizarteratzerako hasierako laguntza, nola gizartera
B
tze prozesu osoan emandakoa. Oso neurri erraza da ezartzeko, lagungarria da prozesuak aurrera egin dezan, ekonomia berpizten du, eta
harrerako familiek eta erkidegoek egin behar duten ahalegina era nabarmenean arintzen du. Hala ere, emankorra ez den gastua bultza
dezake, armen eta drogen merkatua eta prostituzioa susta ditzake, eta bidegabekeria eta erresumina piztu ditzake biztanle zibilen baitan,
beharbada, biztanle zibilek zera pentsatuko baitute: borrokalari ohiek, izandako jokabidearen ondorioz, zigorra jaso ordez, saria jasotzen
ari dira (Escola de Cultura de Pau, 2008:32).
47
2 007. urteko datuen arabera (Ibidem:4). Desarme- eta desmobilizazio-osagaiek %6 eta %10 artean eskatzen dute; eta, azkenik, talderik
ahulenek -besteak beste, emakumeek, haurrek eta ahalmen urrikoek- %5 eta %10 artean eskatzen dute.
48
sperientziak erakusten duenez, beren kargura lagunak dituzten gizon borrokalari ohiek, batzuetan, arduragabeki erabiltzen dituzte eska-
E
intzen zaizkien laguntzak -gehienbat esku-dirutan ematen baitzaizkie-, haien mendean dituzten lagunen onerako baliatu beharrean. Ema-
kumeek, berriz, sarriago erabiltzen dituzte laguntza horiek mendekoak diren pertsonei laguntza emateko eta beren erkidegoak garatzeko
(Nazio Batuak, 2006:534; LANE, 2010:74-75).

4.4. Gizarteratzea nahi izan da. Azken hau, ikuspegi barneratzaileagoa

Prozesu honen bidez, borrokalari ohiek izaera zibila da, parte-hartzean oinarrituago dago50. Bereziki na-
hartzen dute, eta enplegu iraunkorra eta diru-sarrerak barmentzen du harrerako erkidegoak gizarteratzeko
lortzen dituzte. Gizarteratzea prozesu soziala eta izan dezakeen indarra, eta erkidegoa ahalduntzea ere
ekonomikoa da funtsean, esparru kronologiko irekia sustatzen du (Carams, 2006)51.
du eta, lehenik, toki-esparruko erkidegoetan jartzen
Borrokalari ohiak gizarteratzeko prozesua askoz zabala-
da abian. Herrialdearen garapen orokorraren zati
goa eta konplexuagoa den prozesu baten barruan dago,
bat da, erantzukizun nazionala baita eta, asko-
gatazka ondoko jendarteko taldeak adiskidetzea baitu
tan, kanpoko laguntza behar izaten du epe luzean
helburu. Borrokalari ohiez eta talde armatuetako kideez
(Ibidem, 2006:34).
eta haien mendekoak diren gainerako pertsonez gain,
Gizarteratze prozesuaren bidez, desmobilizatutako adiskidetzeko prozesuak beste talde batzuk hartzen
pertsonak zibil gisa itzultzen dira berriz jendartera. ditu barne, hala nola, hutsetik hasi behar duten taldeak
Bertan, bide berri bat aurkitu behar dute bizirik irau- -barruko lekualdatuak eta iheslariak-, harrerako erkide-
teko, eta indarkeria alde batera uzten duen bizimodua goetako pertsonak eta, azkenik, jendarte osoa oro har.
berreskuratu behar dute (Anderlini, 2004:127). Urte Talde horietako kideek oso bizipen desberdinak izango
luzez egitura militar hierarkiko eta zorrotzen barruan dituzte gatazkari buruz eta, ildo horretan, era desberdi-
bizi ondoren, borrokalari ohi askok -batzuetan, doze- netako laguntza beharko dute beren bizitza berreraiki
naka mila borrokalari ohi egon daitezke egoera horre- tzeko. Jakina, helburu hori oso handinahia da, eta DDR
tan aldi berean- errealitate berri bati egin behar diote prozesu batek dituen xedeak gainditzen ditu. Nolanahi
aurre eta, errealitate horretan, beren premiak ez dira ere, prozesu horrek hainbat estrategia eta jarduera eduki
kanpotik asebeteko, funtsean, beraiek arduratu behar- beharko ditu, gizarteratze prozesuan barrena adiskide
ko baitute behar horiek betetzeaz (Farr, 2002:25). tzea bultzatzeko (Nazio Batuak, 2006:460).
Prozesu konplexua, luzea eta alderdi askokoa da -oso

4.4.1. Gizarteratze ekonomikoa
esparru desberdinak hartzen baititu barne: ekonomi-
koa, soziala, politikoa eta psikologikoa-. Hortaz, ha- Zabal hedatuta dagoen ideia baten arabera (Nazio Ba-
rrera egingo duten familien eta erkidegoen sostengua tuak, 2006:453; Escola de Cultura de Pau, 2008:30),
behar da ezinbestez49. Egia esan, hainbat urrats egin da gizarteratze prozesuan dauden borrokalari ohiek su-
-nahiz oraindik aski ez izan- borrokalari ohia ardatz gisa matzen ez badute izaera zibil berriak aurreko izaerak
hartzen duen gizarteratze prozesuaren ikuspegi tradizio- baino bizitza-baldintza hobeak eskainiko dizkiela,
nala osatzeko (Nazio Batuak, 2006:444-445; Escola de arriskua dago borrokalari ohiek prozesua bertan behe-
Cultura de Pau, 2008:30). Izan ere, tradiziozko ikus- ra utz dezaten eta armak berriz har ditzaten -talde ar-
pegiari jarraiki, borrokalari ohia mehatxu bat da epe matu berean edo hiltzaileen beste talde batean-. Ideia
luzeko segurtasunari begira, eta banakako irtenbideak horretan oinarri hartuta, borrokalari ohiei baliabide
bilatzen ditu -batez ere, arlo ekonomikoan-. Ikuspe- ekonomikoak ematen dizkieten programak sustatzea
gi hori gizarteratze komunitarioko prozesuarekin osatu oinarrizko kezka bilakatu da DDR prozesuetan.
49
halik eta prozesurik barneratzaileak abiarazten baditugu, eta biztanleek prozesu horietako partaide direla senti dezaten lortzen
A
badugu, alde batetik, benetako aukerak aurkeztu ahal izango dizkiegu borrokalari ohiei eta, bestetik, zurrumurruak edo informazio
faltsuak ager daitezen zaildu edo galaraziko dugu, horiek prozesuekiko mesfidantzak edo jarrera txarrak sorraraz baititzakete (Nazio
Batuak, 2006:397).
50
izarteratze komunitarioko prozesuan, komunitateak prozesu osoan hartzen du parte: hala bere beharrizanak identifikatzean eta zehaztean,
G
nola gizarteratzeko prozesura bideratu beharreko baliabideak finkatzean (Escola de Cultura de Pau, 2008:30). Hortaz, txikiagoa da erkide-
goaren eta borrokalari ohien ongizate-sentsazioaren arteko desoreka eta, era berean, erkidegoko biztanleek ez dute hain argi uste borrokalari
ohiak saria jasotzen ari direnik DDR prozesuan barrena.
51
izarteratze komunitarioko prozesua bereziki interesgarria izan daiteke DDR prozesuetako parte-hartzaile batzuentzat, adibidez, ama
G
ezkongabeentzat (Worthen et al, 2011:42).

Baliabide horiek ekonomia-, jendarte- eta kultu- Gatazka ondoko egoeretan oso ohikoa izaten da lu-
ra-ingurune desberdinetara egokitu behar dira, eta rra eskuratzeko gatazkak piztea. Oro har, borrokalari
bidezko eran eman behar diete onura hala gizonei ohiek beren etxeetara itzultzea erabakitzen dute (Na-
nola emakumeei. Besteak beste, baliabide hauek era- zio Batuak, 2002:458). Maiz, landa-guneetara jotzen
bil daitezke: dute, nekazaritza edo abeltzaintzako lanetan jardute-
ko; eta, horretarako, ezinbestekoa da lurra eskuratze-
Hezkuntza, batez ere 15 urtetik beherakoei eta es-
ko modua izatea. Hala ere, beharbada, beren lurrak
kolaratzeko urteak talde armatuetan sartuta eman
-lurrik bazuten- beste norbaiten esku egongo dira;
dituzten borrokalari ohiei dagokienez (Nazio Ba-
edo alderdi jakin batera itzultzen direnean, agian bar-
tuak, 2006:454).
neko lekualdatuak edo iheslariak horra itzultzen egon-
Lanbide-heziketa, nola-halako gaikuntza eskain go dira une berean. Hala, beraz, lehian aritu behar-
tzeko, eta, horrekin batera, lanpostua eskuratzeko ko du horiekin guztiekin -eta erkidego horietakoak
benetako aukerak izateko (Ibidem)52. diren lagunekin-, lurra eta beharbada aski urriak
izango diren beste baliabide batzuk eskuratzeko (ura,
Bekak, oso urriak eta, normalean, talde armatue- haziak, baliabide mineralak eta abar). Gainera, gerta
tako ofizialei edo buruzagiei mugatuta (Anderlini, liteke ohiturazko zuzenbideak edo zuzenbide kon-
2004:127). bentzionalak lurraren jabe izateko aukera galaraztea
Laneratzeko zerbitzuak. emakume borrokalariei (Bouta, 2006:31)56.
M
ikroenpresak eta negozio txikiak sortzea sustatzea. Hiriguneetan, beharbada, mespretxuz hartuko dute
M
ikrokreditoak; baina, beharbada, ez dira auke- emakumeek talde armatuetan egindako lanaren espe-
rarik onena gizarteratze prozesuaren hasierako rientzia, desmobilizazio garaian meritu horiek behar
uneetan, kredituak ematean hartzen diren betebe- bezala egiaztatu ez zizkietelako, lan horiek tradiziozko
harrei lotzeko gaitasun gutxien duen jendarteko rolekin bateraezinak direlako, edo emakumeen tzat
taldeetako bat direlako borrokalari ohiak (Nazio ez-egokitzat hartzen direlako (LANE, 2010:75),
Batuak, 2006:455)53. edota jendarteak aurre egiten diolako emakumeak
lan-esparru berrietan sar daitezen onartzeari, etab.
Lurrak ematea. Horren ondorioz, emakumeek gatazkak iraun duen
bitartean eskuratu dituzten jakintza eta trebetasun
Etxebizitzak eskuratzeko lehentasuna izatea.
asko ez dira behar bezala ustiatzen (Bouta, 2006:29).
Enplegua bilatzea edota enplegu publikoak ema- Hala, emakumeek ezinbestez egin behar dute lan se-
tea54, esate baterako, Estatuko segurtasun-indarre- ktore informalean, gaizki ordaindutako edota ones-
tan55, edo gatazka izan den bitartean kaltetutako pen eskaseko lanpostuetan -ehungintzan, lantegie-
azpiegiturak konpontzeko lanetan (Escola de Cul- tan (LANE, 2010:75)- eta babes sozialik gabe; eta,
tura de Pau, 2008:30). batzuetan, bazterrekoak eta batere seguruak ez diren
52
ontuan izan behar dugu emakumeek eta neskek hezkuntza eta lanbide-heziketako maila baxuagoa izan ohi dutela, eta ordainketa kaska
K
rragoa duten lanetarako egoten direla gaituta. Horiek horrela, baliabide gehigarriak bideratu behar dira, emakumeak eta neskak alfabetatze-
ko, eta hobeto ordainduta dauden lanetarako gaitzeko (LANE, 2010:75). Horrez gain, emakumeek eta neskek askatasuna izan behar dute
zein motatako prestakuntza jaso nahi duten erabakitzeko (Bouta, 2006:30; LANE, 2010:75).
53
ala ere, Nazio Batuek (2006:535) aukera hau gomendatzen dute emakumeei begira, alde batetik, berreraikitze-lanetako inbertsioek oso
H
ondorio onak izaten dituztelako eta, bestetik, itzulketen ehunekoa oso hazia delako.
54
obernuek erabiltzen dute borrokalari ohiei enplegu publikoak eskaintzeko estrategia, gizarteratze programek porrot egiten dutenean, lan
G
egonkorra izateko aukerak sortzeko xedeari begira (Ibidem:455).
55
dibide honek argi erakusten du DDR prozesuen eta antzeko beste prozesuen artean egon daitekeen lotura -esate baterako, kasu honetan,
A
segurtasunaren sektorearen erreforman-, bakea eraikitzeko esparru zabalagoan.
56
DR prozesuek laguntza eman beharko lukete, hala behar den tokian, legeetan aldaketak egiteko eta, era horretan, emakumeak lurraren
D
jabe izan daitezen errazteko. Horrez gain, zuzeneko laguntza eman beharko liekete emakume borrokalari ohiei, beren jabetza-eskubideak
babesteko (Ibidem:259).

jarduerak egin behar izaten dituzte, adibidez, pros- tuzte. Borrokalari ohiek talde horiekin eta harrerako
tituzioa (Farr, 2002:30). Hortaz, bada, emakumeek erkidegoekin duten harremana eta, era berean, gizar-
ekonomiaren ertzetan egon behar dute nahitaez (Bou- teratze ekonomikoa egin bitartean, aktore horietako
ta, 2006:30). bakoitzak, besteekin erkatuta, jaso duen tratuaz duen
pertzepzioa garrantzizkoa izan daiteke, hala borrokala-
Emakumeak ekonomia arlotik mailaz maila bazterre- ri ohien gizarteratze prozesuan, nola jendartea adiski-
kotzeko dagoen joeraren ondorioz -batez ere, gatazkan detzeko prozesuan.
mendekotasun gehiago izan zuten emakumeek, esate
baterako, borrokalari ohien laguntzaileak edo emaku- Borrokalari ohiak diren emakumeek zailtasun bereziei
me alargunak-, areago kontrolatzen da emakumeek egin behar diete aurre birgizarteratzeko hasierako la-
mugitzeko duten askatasuna, eta gizonek emakumeak guntzak edo gizarteratzeko laguntzak jaso ahal izate-
mendean hartzeko duten estrategia eraginkorrenetako ko, gizonezkoak diren beren kideek dituzten baldintza
bat da (Farr, 2002:28). Hortaz, ekonomikoki gizarte- berdinekin. Hala gertatzen da, adibidez, estatu bateko
ratzeko neurriek, kultura-arloan egokiak izan arren, ez araudiak emakumeei kontu bat zabaltzea -jasotako di-
dituzte inola ere emakumeak lan tradizionala egitera rua bertara sartu ahal izateko- edo lurra eskuratu ahal
murriztu behar (LANE, 2010:75). Era berean, neurri izatea galarazten badie (Farr, 2002:22 eta 27). Era
horiek ez dute generoko estereotiporik indartu behar berean, hala gertatzen da, jendarteko konbentzioak
(adibidez, etxea hornitzen duena gizonezkoa dela pen direla-eta, emakumeek zailtasunak badituzte lan jakin
tsatzea). Aitzitik, lagungarriak izan behar dute emaku- batzuk lortzeko, mugikortasuna murriztuta badute,
meen independentzia ekonomikoa sustatzeko (Nazio edota etxeko lanen edo zaintzen erantzukizun osoa be-
Batuak, 2006:535). ren gain hartu behar badute (Bouta, 2006:30; LANE,
2010:74). Inguruabar horiek era nabarmenean zail
Gizarteratze ekonomikoa lortzeko, begirunez jokatu tzen dute -eta galarazi ere egiten dute- emakumeek es-
behar da borrokalari ohiei harrera egingo dieten erki- kolan edo lan-merkatuan berriz sartzeko duten aukera
degoekin, eta behar bezala bermatu behar da batzuen (Nazio Batuak, 2006:454).
eta besteen ongizatearen arteko oreka (Ibidem:397).
Borrokalariak gatazka ondoko jendarte jakin batzue- Azkenik, DDR prozesuen esparruan, enpresa pribatua
tan gizarteratzen dira, hain zuzen, baliabide ekonomi- gero eta zeregin garrantzitsuagoa jokatzen ari da azken
ko urri eta enplegu gutxi duen, eta aktore armatuen urteetan. DDR prozesuak nazioarteko finantzia-
ekintzaren ondorioz gatazkak iraun duen bitartean zioaren mende daude; eta, horren ondorioz, aski ahul
asko sufritu duen biztanleria zibila duen jendartean. daude. Batez ere birgizarteratzeko hasierako laguntza
Horiek horrela, borrokalari ohiek egin zituzten ekin eta gizarteratze prozesuko osagaiak abiarazi ahal izate-
tzak eginda, zigorra jaso ordez, saria jasotzen badu- ko, baliabide ugari behar dira, eta, Nazio Batuen es-
te, beharbada, erkidego horiek bidegabeki tratatzen parruan, estatuek egindako borondatezko ekarpenen
dituztela sentituko dute, edo haiekin erresuminduta mende dago hori. Horren ondorioz, betearazi diren
daudela pentsatuko dute (Ibidem:427 eta 449)57. DDR prozesu gehienetan, finantza-arloko zailtasunak
izan dira.
Era berean, talde armatuek eragindako indarkeria pai-
ratu duten barruko lekualdatuek eta iheslariek gizar- Testuinguru horretan, eta gatazka ondoko estatuetan
teratze prozesu bati ekin behar diote gatazka ondoko liberalizazio ekonomikoa sustatzen duen bake liberala-
testuinguruan, borrokalari ohien moduan eta, hala ren mendebaldeko agendan, estatu horiek ezinbestez
ere, askoz ere laguntza eta arreta gutxiago jasotzen di- bultzatu behar dute enpresa pribatuaren eginkizuna
57
au saihesteko, borrokalari ohiei bultzada eman ahal diegu beren egoera sozioekonomikoa egonkortzeko eta, era berean, erkidego osoari
H
onura emateko baliagarriak izan daitezkeen jardueretan sar daitezen. Bestalde, DDR prozesuek zuzenagoak diren beste estrategia batzuk ere
erabiltzen dituzte, esate baterako, biztanleak sentsibilizatzeko kanpainak egitea, eta argi eta garbi azaltzea DDR prozesuen bidez ez zaiela
borrokalari ohiei saririk eman nahi, prozesu horien xedea borrokalari ohiak erkidegoan txertatzea eta, horrenbestez, bakea eta segurtasuna
bermatzea baita (Ibidem, 2006:460).

-hazkundea indartzeko araudi- eta lege-esparruak ere borrokalari horiek gatazka izan denean egin dituzten
aldatzera iritsita (Ibidem:456)-, borrokalari ohiei zuzen- ekintzak eta hartu dituzten erabakiak (Farr, 2002:30).
dutako enplegu-arloko aukerak sortu ahal izateko. Esate baterako, askotan, gatazka ondoko testuin-
guruetan, liskarretan parte hartu duten emakumeak
Herrialde askotan abiarazi dira ildo horretako esperien gehiago hartzen dituzte desbideratutzat, gizonezkoak
tziak, desberdintasun nabarmenekin abiarazi ere (Inter- diren haien kideak baino, gatazkan izandako jokabi-
national Alert, 2006; Guqueta eta Orsini, 2007). Hala dea naturaren aurkakotzat eta bereziki larritzat jotzen
ere, enpresa pribatuak DDR prozesuetan betetzen duen baita emakumeek erakutsi dutenean (Ibidem:8).
zeregina aski urria da gaur egun ere. Dena dela, egun-
go egoeran, alde batetik, nazioarteko lankidetzarako Hasteko, desmobilizazioak aldaketa sakona eragin de-
funtsak gero eta gehiago ari dira uzkurtzen eta, bestetik, zake talde armatuen esparruan gatazka armatuak iraun
mendebaldeko agendak merkatuaren ontasunak babes- duen bitartean izan diren ezkontza- eta bikote-harre-
ten dituzten politika neoliberalak sustatzen ditu. Egoera manetan (Ibidem:29). Ildo horretan, emakumeentzat
hori haztegi egokia izan daiteke sektore pribatua heda ez da harritzekoa izaten egun batetik bestera lotura
dadin, borrokalari ohiei zuzendutako enplegua sortzeko afektiboak hausten direla ikustea eta, aldi berean, ha-
alternatiba gisa. Gatazka ondoko egoera horietan, eta rreman horren emaitza diren seme-alabak beren -eta
eskubideak bermatzen dituzten lege-esparrurik gabe, ez beste inoren- ardurapean geratuko direla ohartzea.
oso zalantzazkoa da enpresa pribatua hauturik egokia
ote den, adibidez, emakumea lan-munduan txerta da- Bikote-harremanek gatazka amaitu arte irauten badu-
din edo lan-eskubideak gorde daitezen, betiere, Nazio te, gehienetan emakumea joango da gizonarekin -ba-
Batuek beldurrez onartzen dutenez (2006:456), des- tez ere, lurra eskuratzeko aukera generoaren mende
mobilizatuak eta ahulak diren beste talde batzuk sekto- dagoen tokietan-. Hala, beraz, ziurrena, emakumea
re pribatuaren esklabo bilakatu gabe. izango da bere jatorrizko erkidegoari uko egingo dio-
na (Ibidem:29). Nolanahi ere, eta sarritan erabakia
4.4.2. Gizarteratze soziala emakumeen esku ez badago ere, beharbada ezkon-
duta jarraitzeak ekartzen dizkion onurak handiagoak
DDR prozesuetan parte hartzen duten guztiek auke-
izango dira horrek dituen desabantailak baino. Izan
ra izan behar dute gizarteratzeko tokia hautatzeko.
ere, ezkontzaren bidez, estatus soziala lortzeaz gain,
Adibidez, haien sorterriko landa-gunea edo hiria
batzuetan, lurra eskuratzeko aukera izaten dute, eta,
hauta dezakete, edo haien bikotekideen landa-gunea
horren ondorioz, egonkortasun ekonomiko eta babes
edo sorterria, edota haien ustez askeago bizitzeko mo-
handiagoa eskura dezakete, gatazka ondoko indarke-
dukoa izan daitekeen beste landa-gune edo hiri bat
riaren aurrean (Ibidem).
(Bouta, 2006:29; Nazio Batuak, 2006:540).
Batzuetan borrokalari ohiak ongi etorriak ez direnez,
Urte luzez talde armatuaren egitura zorrotz, hierarkiko,
-edo ongi etorriak izango ez direla sumatzen dute-
patriarkal eta bortitzaren altzoan egon ondoren, behar-
bada, borrokalari ohiei zail egingo zaie bizitza zibilean nez-, haietako askok sorterriko erkidegoetara ez itzul
gizarteratzea -ziurrena, are gehiago, talde barruan den- tzea erabakitzen dute (Bouta, 2005:10; Worthen et
bora gehiago eman badute (Farr, 2002:28)-. Bestetik, al, 2011:37). Horrenbestez, uko egiten diete familia-
harrera egingo dieten erkidegoei ere zail egingo zaie ri eta jendartean zituzten loturarik estuenei. Bestetik,
borrokalari ohiak onartzea (Anderlini, 2004:131). sarritan, zaila izaten da hutsetik hastea kontserbadore
Hala ere, harrerako erkidegoaren zeregina funtsezkoa eta itxiagoak diren inguruneetan, edo beren iraganari
da gizarteratze prozesuaren esparruan, borrokalari buruzko azalpen gehiago eman behar duten tokietan,
ohien itzulera erraztu, zaildu edo arbuiatu ahal duelako. esate baterako, landa-guneetan. Horregatik, ingurune
asko, eta hiriak gero eta gehiago, borrokalari ohiei ha-
Borrokalariek gerra garaian izandako jokaera era rrera egiteko alderdi natural bilakatzen ari dira. Lagun
desberdinean epaituko da, gizonak edo emakumeak tzako sare sozialetatik urrun egonik, askoz ere handia-
badira. Gizonezkoekin ez bezala, erkidegoak nekez goa da pobrezia, langabezia eta marjinalitateko zuloak
edo zailtasunez ulertuko du emakumezkoak diren sortzeko duten arriskua (Nazio Batuak, 2006:459).

Beste horrenbeste gerta daiteke emakume borrokala- Bestalde, emakume borrokalari ohiak bezala, jendar-
riekin. Emakumeek, gainera, susmo, presio edo arbuio teko gainerako emakumeek ere, beharbada, rol eta
sozial nabarmenagoa jasan dezakete gatazka ondoko tes- erantzukizun berriak hartu behar izan dituzte beren
tuinguruetan. Hainbat arrazoi daude tartean, hala nola gain, adibidez, arlo pribatuan edota arlo publikoan
hauek: gatazkan egindako jarduerak -borroka edo pros- erabakiak hartzeko parte hartzea. Kasu horietan,
tituzioa, hala borondatezkoa, nola bortxazkoa-, tradi- emakumeak mendetasunetik askeegi daudela sumatzen
ziozko rolak zenbateraino hautsi dituzten, seme-alabarik bada, tentsioa azal daiteke (Ibidem:29). Izan ere, ga-
beren ardurapean ba ote duten, etab. (LANE, 2010:75). tazka ondoko jendartea eta, batez ere, gizonak be-
harbada ez dira gai izango eraldaketa sozial horiek
Borrokan aritu ez badira ere, talde armatu bateko kide onartzeko (Anderlini, 2004:128), eta beraiek ere al-
izan dira, eta horrek ondorioak ditu, besteak beste, se- daketarako eragile positibo bilakatzeko bere jendarte
xu-arloan -sexu-esklaboak izan direlako susmoa, GIB/ etan (Nazio Batuak, 2006:459).
HIESAz edo sexuz transmititzen diren beste gaixo-
tasun batzuez kutsatuta egoteko aukera-, eta ugalke-
ta-arloan -ezkongabe egon arren, seme-alabak beren 4.4.3. Gizarteratze politikoa
ardurapean izatea, edota haurdunaldiak-. Talde ar- Bizitza zibilera itzultzen direnean, borrokalari ohiek
matu bateko kide izanda, emakumeak kaltetuta (Farr, beren burua ere eraiki behar dute berriz, herritar ar-
2002:16), kutsatua (Worthen et al, 2011:38) edo mar- duratsu, baketsu eta eraginkor gisa, eta dagokien jen-
katuta geratzen dira beren erkidegoaren aurrean. Ho- darteak dituen beharrizan eta interesekiko enpatiko
riek horrela, beharbada emakumeei gogoa kenduko
moduan. Horren ondorioz, erabakiak hartzeko proze-
zaie beren etxeetara itzultzeko (Farr, 2002:29), edo
suetan hartu behar dute parte (Farr, 2002:26) bote-
ongi etorriak izango ez diren landa-guneetara joateko.
rearen esparru guztietan. Ildo horretarako, funtsezkoa
Hortaz, agian, emakumeek ere hirietara jotzeko hau-
da borrokalari ohiei dagozkien eskubide eta erantzuki-
tua egingo dute, hirietan askeago sentitu ahal izango
zun politikei buruzko prestakuntza eta sentsibilizazioa
direlakoan (Nazio Batuak, 2006:540).
ematea, horrela, egitura demokratiko desberdinetan
Beste batzuetan, gatazkak iraun duen bitartean rol parte har dezaten laguntzeko, bereziki, gobernu eta
berriak hartzea ahalduntzeko prozesuari begira lagun- demokrazia aldetik aldaketa sakonak izango dituzten
garria izan zaienez, emakumeek berek egin diete uko testuinguruetan (Nazio Batuak, 2002:455).
tradiziozko rolak eta zereginak berreskuratzeari. Era
horretan, urrats bat gehiago egin dute aurrera, eral- Gizarteratze politikoa lortzeko, borrokalari ohiek
daketa soziala lortze aldera, baina, beharbada, beren -gizonek zein emakumeek- aukera izan behar dute
bikotekideak, familiak edo jendarteak ez dute urrats gatazka ondoko testuinguruan erabakiak hartzeko
hori ulertuko, ezta bultzatuko ere. prozesuan parte hartzeko, denek baldintza berberak
edukita. Horretarako, konpromisoa hartu behar da
Bestetik, harrerako erkidegoetako emakumeek, be- emakume borrokalari ohien hezkuntza politikoa ga-
harbada, lan-zama handiagoa izango dute borrokalari ratzeko (Farr, 2002:26). Izan ere, emakume horiek
ohiak beren familia edo erkidegoetara iristen direnean, ordezkaritza gutxiegi dute gune publikoan eta priba-
batez ere borrokalari horiek ahalmen-urritasun fisiko- tuan, eta, horren ondorioz, haien interesak ez dira be-
ren bat badute, beren kargura seme-alabarik badute, har bezala aintzat hartzen.
edo gaixotasun edo trauma psikologikoren bat badute
(Anderlini, 2004:128; Worthen et al, 2011:42). Era Gizarteratze prozesua abiarazteko, borrokalariak ego-
berean, borrokalari ohiak bizitza zibilean gizarteratzen kitzeko guneetan, sentsibilizazioa eta prestakun tza
direnean, litekeena da segurtasun ezak eta indarkeriak landu beharra dago. Bestela, horren ondoko gizar-
gora egitea -batez ere, etxeko indarkeria, borrokala- teratze-prozesuan, emakume borrokalari ohiei bidea
ri ohien familien baitan (S/2002/154; Anderlini, erraztu behar zaie, laguntzako egituretara iristeko
2004:128)-. Horrek, normalean, jendarteko pertso- modua izan dezaten -emakumeen mugimendu eta
narik ahulenengan izaten ditu ondorioak: emakume, gobernuz kanpoko erakundeetara- (Ibidem:24). Izan
adineko eta haurrengan (Farr, 2002:31). ere, emakumeek politikan gehiago parte har deza-

ten bultzatzea onuragarria izan daiteke emakumeen Gatazka izan den bitartean, borrokalariak indarkeria eta
lidergoa arlo publikoan indartzeko (Nazio Batuak, beldurraren bidez gizarteratu dira. Indarkeriazko ekintza
2006:540). izugarriak -hilketak, torturak, sexu-bortxaketak, bahike-
tak, eta abar- egin dituen alde batean edo bi aldeetan egon
Egoera jakin batzuetan, emakumeek berek bultza dira. Horrek, agian, ondorio psikologiko eta emozional
dezakete estrategia hori. Adibidez, emakumeek talde sakonak utzi dizkie eta, horren ondorioz, depresioa, hira,
armatuekin bat egin bazuten, eskubide eta askata- apatia edo gatazka ondoko traumak pairatuko dituzte;
sun berberak eskuratzeko, edota zapalkuntzaren aur- eta trauma horiek are arriskutsuagoak dira alkohola edo
ka borrokatzeko -adibidez, Eritrean, Ginea-Bissaun drogak gehiegikeriaz hartzeko jokabidearekin bateratzen
edo El Salvadorren (Bouta, 2005:6)-. Era berean, rol direnean (Nazio Batuak, 2006:449). Egoera batzuetan,
eta erantzukizun berriak beren gain hartu dituzten gatazkaren iraupenaren edo borrokalarien adinaren on-
emakumeak badira, estrategiari begira lagungarria dorioz, beharbada, borrokalariek ez dute batere eskar-
izan daiteke emakumeek gatazka zegoenean beren menturik -edo oroimenik- izango bake-garaietan zegoen
burua aldatzeko abian jarri zuten prozesua. Ahaldun bizimoduari buruz (Ibidem:427).
tzeko eta jendartea eraldatzeko abian jarri den proze-
su horrekin aurrera egitea, eta atzerantz jotzeko egon Egoera hori gorabehera, eta profesionalen ustez per
daitezkeen saiakerei aurre egitea (Farr, 2002:26) izan tsonek eta erkidegoek nozitutako traumak arintzeko
daiteke emakumeek gatazka ondoko testuinguruan dauden neurriak konturik garrantzitsuena bada ere
parte hartuko dutela bermatzeko egon daitekeen bi- -borrokalari ohien biziraupen materialarekin bat-,
derik onena. kezka hori ez da aintzat hartu orain dela gutxi arte
(Ibidem:449). Sarritan, gaur egun ere, ez ikusia egiten
DDR prozesuak porrot egiteko izan diren arrazoi na- zaie edo gutxiesten zaie, DDR prozesuetan.
gusietako bat zehaztu da (Nazio Batuak, 2006:437
eta hurrengoak): bertakoak ez dira prozesu horietaz Borrokalari ohiak beren etxeetara itzultzen direnean,
jabetu, kanpotik ezarritako prozesutzat hartu dituz- hori zama astuna izan daiteke erkidegoentzat -eta,
telako. Oro har, parte-hartzean oinarritutako ahalik batez ere, erkidegoetako emakumeentzat-, are gehia-
eta prozesurik barneratzaileena abiaraztea lagungarria go, borrokalari ohien egoera psikologikoa dela-eta,
izan daiteke ahalduntze nazionala sustatzeko (Esco- gaitasunik gabe geratu badira, eta lan egiteko edota
la de Cultura de Pau, 2008:4), ahalduntze-prozesua beren buruaz arduratzeko gauza ez badira. Era berean,
zabal harturik: ez soilik gobernuarekiko edo estatuko talde armatuetan egon diren emakumeek zailtasun
egiturekiko, jendarte zibilarekiko ere bai. psikologiko bereziak izan ditzakete. Adibidez, ez dira
seme-alabak izateko gai izango (LANE, 2010:75), eta
kontuan izan behar dugu ezintasun horrek jendartean
4.4.4. Gizarteratze psikologikoa
izan ditzakeen ondorio larriak.
Sarritan, gogoa armagabetzea oso erronka zaila izaten
da, epe luzean egin beharreko jarduera. Gatazka guz- Emakumeen taldeak adi egoten dira, beren erkidegoko
tiek sorrarazten dituzte zauri psikologikoak, eta gutxia- kideek eta borrokalari ohiek dituzten beharrizanak
go ikusten badira ere, zauri fisikoak baino larriagoak zein diren jakiteko. Hortaz, erakunde horiek prestatu
izan daitezke. Hala, bada, arreta egin behar zaie be- dituzten proiektu askotan, laguntza psikologikoa es-
harrizan horiei. Borrokalari ohien -eta harrerako jen- kaintzen zaie borrokalari ohiei eta harrera egiten dieten
darteen- izarteraze psikologikoa kultura aldetik egokia erkidegoei (Anderlini, 2004:130). Tankera horretako
den modu batean landuz gero, ahalegina egingo dugu zerbitzuak egiteko aukera, eskura dauden baliabideen
gatazkak iraun duen bitartean izan den pentsamoldea mende egoteaz gain58, batez ere harrerako erkidegoak
eta jokabidea gainditzeko, eta urrats hori ezinbestekoa gizarteratze prozesuarekin hartzen duen konpromi-
da bake iraunkorra lortu ahal izateko. soaren mende egongo da (Farr, 2002:31-32).
58
S arritan, DDR prozesuen esparruan baliabide aldetik dagoen eskasia dela-eta, oinarrizko beharrizanak betetzeari ematen zaio lehentasuna,
batez ere, borrokalari ohiak gizarteratze psikologikoko lanean sartzeari (Farr, 2002:32).

4.5. Sorterriratzea eta birkokatzea eskudunekin eta Iheslarientzako Nazio Batuen Goi
Nazioarteko bihurtutako barne-gatazketan (Escola de Komisarioarekin, normalean bera arduratzen baita
Cultura de Pau, 2008:11), parte hartzen duten talde mendekoak diren zibilak lekualdatzeaz.
armatuetako kideren bat atzerritarra da edo, bestela,
Adibide gisa, oso egokia izan daiteke Kongoko Erre-
taldeak egiten dituen liskarrak ez dira herrialde bate-
publika Demokratikoaren kasua aztertzea. Testuin-
ko lurraldera mugatzen, muga aldeko beste herrialde
guru hori talde armatu atzerritarrek59 gatazka armatu
batzuetara ere hedatzen baitira. Kasu horietan, DDR
batean agertzeko eta parte hartzeko duten moduaren
prozesuetan, osagai gehigarriak sartu behar dira nahi-
adibide garbia da. 2002. urtetik hona, estatuko bo-
taez, DDR prozesua atzerriko borrokalarien egoerara
rrokalari ohiak desarmatzeko, desmobilizatzeko eta
egokitzeko, borrokalari horiek beren herrialdeetan
gizarteratzeko abiarazitako prozesuarekin batera, aldi
edo hirugarren herrialde batean egin beharko baitute
berean, beste prozesu bat dago abian: borrokalari ohi
gizarteratze-prozesua.
atzerritarren eta beren mendekoen desarme, desmo-
Testuinguru horietan, desarme, desmobilizazio, sorterri- bilizazio, sorterriratze, gizarteratze eta birkokatze
ratze, gizarteratze eta birkokatze prozesuak -DDRRR, prozesua. Borrokalari ohi atzerritarrak desarmatu eta
gazteleraz, frantsesez eta ingelesez erabiltzen diren si- desmobilizatu ondoren, Uganda, Ruanda edo Burun-
glen arabera- izaten dira. Prozesu horiek bi osagai berri direkiko mugaraino eramaten dira. Hor, estatu ho-
hauek hartzen dituzte barne: borrokalariak eta haien rietako bakoitzean DDR prozesuen eskumena duten
mende dauden pertsonak beren sorterrira bidaltzea erakundeen esku uzten dira60 eta, une horretatik au-
eta, beren herrialdera itzultzeari uko egiten dioten bo- rrera, erakunde horiek hartzen dute beren gain proze-
rrokalari ohiei dagokienez, haiei harrera egiteko prest suaren erantzukizuna. 2002. urtetik hona, Kongoko
dagoen beste estatu batean birkokatzea (International Errepublika Demokratikoan abiarazitako desarme,
Crisis Group, 2003:20). desmobilizazio, sorterriratze, gizarteratze eta birkoka
tze prozesuaren bidez, 15.000 borrokalari ohi atzerri-
Kasu horretan, are konplexuagoa da prozesua, bo- tar eta 12.000 mendeko baino gehiago sorterriratu eta
rrokalari ohia atzerritarra dela jakin bezain laster birkokatu dira, aldameneko herrialdeekin eta Ihesla-
-normalean, armagabetu eta desmobilizatu ondoren rientzako Nazio Batuen Goi Komisarioarekin lanki-
jakiten da-, bere herrialdera bidali behar baita edo, detzan arituta61.
bestela, birkokatu behar baita. Horretarako, DDRRR
prozesua abiarazten duten agintariek lankidetzan jar-
dun behar dute borrokalari ohien herrialdeko agintari
59
aur egun, oraindik ere, atzerriko hainbat talde armatu daude jardunean Kongoko Errepublika Demokratikoan: Ugandako Jaunaren
G
Erresistentziarako Armada eta Indar Demokratiko Aliatuak, Ruandako Ruandaren Askapenerako Indar Demokratikoak, eta Burundiko
Askapenerako Indar Nazionalak.
60
gandako Amnistiarako Batzordea, Ruandako Desmobilizazio eta Gizarteratze Batzordea, eta Hego Sudaneko Desarme, Desmobilizazio
U
eta Gizarteratze Batzordea, hurrenez hurren.
61
azio Batuek Kongoko Errepublika Demokratikoan duten Egonkortzeko Misioak (Monusco) emandako datu hauek ez daude sexu ara-
N
bera bereizita; eta, beraz, ezin dugu jakin borrokalari atzerritar horietatik zenbat ziren emakumezko, ezta mendeko guztietatik zenbat ziren
emakumezko ere. Hala ere, gatazka honen dinamikak kontuan hartzen badugu, nahiz eta borrokolarien artean emakumeen ehunekoa oso
handia ez izan, seguraski mendekoen artean oso altua izango da. 2012ko abenduaren 20an kontsultatutako orria; hemen dago eskuragarri:
<http://monusco.unmissions.org/Default.aspx?tabid=10728&language=en-US>.

5. O
ndorioak: DDR prozesuak, berdintasunezkoagoa
den gatazka ondoko gizartea sustatzeko aukera gisa
Gatazka armatuetan, berriz zehazten dira genero ar- baterako, emakumeak berak erabakitzen badu armak
loko harremanak, baina zehaztapen horrek ez du hartzea edo gizonak armak ez hartzea erabakitzen
eragin bera izaten jendarteko kide guztiengan. Espe- badu-. Hain zuzen, bakealdietan ezin iritsizkoak di-
rientziak frogatzen duenez, egoera horretan, emaku- ren egitura politiko, ekonomiko eta sozialetan eragina
me askoren tradiziozko rolak aldatzen dira, esate bate- izateko dagoen aukera hori dela-eta (Farr, 2002:12),
rako, haientzat desegokitzat hartzen diren lanak egiten gatazkak eta gatazka ondoko testuinguruak, maiz,
dituztelako (Farr, 2002; Barth, 2002), gehiago anto- eraldaketa soziala sorraraz dezaketen gune gisa hartu
latzen direlako eta jendartean gehiago mobilizatzen dira, batez ere emakumeei begira.
direlako (Mendia, 2009:7), edo erabakiak hartzeko
guneetan gogotsu esku hartzen dutelako. Hala ere, aski gai eztabaidagarria da, gatazka ondoko
testuinguruak benetan aukera egokiak ote diren jen-
Aitzitik, gizonek normalean aurretiko gizonezkoen darte jakin batean indarrean dauden genero rolak eta
rolak indartzen dituzte, denboraldi horretan nagusi estereotipoak gainditzeko, eta beste rol eta estereotipo
diren maskulinitatearen balio patriarkaletara jotzen batzuk negoziatzeko (Ibidem:25 eta 28). Literaturan
delako (Ibidem:19) -oldarkortasuna, ausardia, esane- behin eta berriz errepikatu denez (Murguialday, 2000;
kotasuna, indarra, diziplina-, gizonak borrokalari bi- Barth, 2002; Farr, 2002; El-Bushra, 2004; Bouta,
laka daitezen akuilatzeko. Era berean, Farr-ek dioenez 2005; Mendia, 2009; LANE, 2010), esperientziak
(2002:14), gerra oso era esplizituan dago lotuta men- argi frogatzen du gatazka egoeretan zuzentasunetik
dekotasun maskulinoaren ideia patriarkalekin eta, gertuago dauden gizon eta emakumeen arteko genero
horren ondorioz, gizonek zailtasun ugari izaten dute harremanak lortzeko izaten diren aldaketek gutxitan
borrokalarien matxismoa zalantzan jartzeko. irauten dutela bere horretan gatazka ondoko testuin-
guruetan62.
Generoa eta haren ondorioz esleitutako rolak eta ha-
rremanak maila sozial eraikiak eta dinamikoak dira. Gatazka ondoren, emakumeen jokabidea subertsibo
Gatazkaren esparruan, kanpoko eragileen ondorioz tzat jotzen da (Farr, 2002:30; moral egokitik urrun-
alda daitezke -adibidez, emakume bat armak hartzera duta dagoela (LANE, 2010:75), eta jendarte horretan
behartzen badute, edo etxeko ardura bere gain hartu finkatuta dagoen ordena sozialerako arriskutsua dela
behar badu-, edo borondatez aldaraz daitezke -esate uste da. Gatazka politikoan edo militarrean parte
62
Stieifelek dioenez ([1999], Farr-ek aipatua, 2002:17), gatazka ondoko testuinguruetan, emakumeak agertokiaren atzean desagertu ohi dira.

hartu duten emakumeek presio sozial gogorrari egin egonkortasuna gal dezakete (Mendia, 2009:7), eta
behar diote aurre, gatazka hasi aurretik betetzen zi- zalantzan jar daiteke emakumeen status quoa, une
tuzten rolak berriz betetzera behartu nahi dituztelako horietan jendartea ahaleginak egiten ari baita normal-
(Pankhurst, 2003). Horrenbestez, bistan denez, ga- tasunera ahalik eta arinen itzultzeko (Farr, 2002:7).
tazka izan bitartean jendartean izan diren eraldaketak
Horrez gain, batzuetan, gatazka ondoko jendar-
ez dira inola ere ezin itzulizkoak (Farr, 2002:28 eta
tea bereziki kontserbadore bilakatzen da. Horre-
30). Hainbat arrazoi aipa ditzakegu errealitate hori
lakoetan, berriz jartzen da abian tradiziozko genero
azaltzeko, besteak beste, hauek:
roletara itzultzeko prozesua, jendartea militarizatu
Genero arloko kontuak ez dira lehentasunezko egiten da eta erlijiozko fundamentalismoak gora
tzat jotzen gatazka ondoko testuinguruetan (Men- egiten du (Mendia, 2009:7 eta 19). Inguruabar
dia, 2009:9), ez eta segurtasunari buruzko az- horien guztien ondorioz, gerta liteke giza eskubi-
terketa estatuzentrikoetan ere, azterketa horiek deak oro har (El-Bushra, 2004:165) eta emaku-
gizonezkoen ikuspegiak, interesak eta ekintzak meen eskubideak bereziki atzera egitea berriz65.
hartzen baitituzte ardatz gisa (Prez de Armio, Talde armatu batzuetan, hainbat urrats egin ziren
[2013]:47). Tartean sartuta dauden gobernuek eta aurrera genero harremanetan, gizonen eta emaku-
nazioarteko emaileek kezka gehiago hartzen dute meen arteko berdintasunerantz jotzeko -batez
segurtasunari -segurtasuna lehen aipatu dugun ere, askapen nazionalerako mugimenduetan eta
moduan ulertuta, hau da, guztiz maskulinoa den gerrilletan-. Horrelako kasuetan, egoerak atzera
ikuspegitik- eta egonkortasunari eusteko, edota li- egiten du, desmobilizazio prozesuarekin bat, gi-
beralizazio ekonomikoa bultzatzeko -nazioarteko zonezkoentzat erraza eta onuragarria baita gatazka
agendak sustatzen duen bake liberalaren proiektua- aurretik zegoen desberdintasuneko egoerara itzul
ren esparruan-, berdintasunetik gertuago dagoen tzea (Farr, 2002:29).
jendartea lortzeko bidean aurrera egiteko baino.
Gatazka guztietan, aktoreen arteko botere-harre-
Gatazkek emakumeek eta gizonek beren gain mana egoten da. Gizonen eta emakumeen gene-
hartzen dituzten rolak alda ditzakete, baina askoz ro-arloko harremanetan dagoen gatazkari dago-
ere zailagoa da desberdintasuna legezkotzen du- kionez, botere-harreman horietan gizonak egoera
ten botere-egiturak63 eta genero ideologiak64 eral- abantailatsuan daude, eta emakumeak, berriz,
datzea (Mendia, 2009:7). Bestade, mikro mailan azpian. Harreman horiei hainbat estrategiaren bi-
emakumeen genero-arloko roletan aldaketak dez eusten zaie, besteak beste, emakumeen aurka
izan badira ere -emakumeen bizitzan, etxeetan indarkeria erabiliz (Mendia, 2009:8). Hori jakin-
edo erkidegoetan-, makro mailan ez da aldake- da, hobeto uler litezke gatazka ondoko testuin-
tarik izan emakumeek politika- edo antolakun guruetan izaten diren emakumeen aurkako indar-
tza-arloan duten eraginean. El-Bushrak dioenez keria-maila handiak -familia barruko indarkeria,
(2004:163), emakumeek erantzukizuna hartu sexu-indarkeria, nahitaezko prostituzioa-.
dute beren gain, baina ez zaie botererik laga.
Nazioarteko tresnak -adibidez, Nazio Batuen Se-
Tradiziozko rolekiko haustura horren ondorioz, gurtasun Kontseiluaren 1325(2000) Ebazpena edo-
gizonen eta emakumeen arteko harremanek ta emakumeen aurkako bereizkeria-mota guztiak
63
enerizatutako botere-egiturak instituzio sozialak dira (familia, erkidegoa, eskola, lan-merkatua, estatua); baliabide jakin batzuk kontro-
G
latzeaz gain, haiek erabakitzen dute nola sartzen diren haien baitara gizonak eta emakumeak, hurrenez hurren, zein ekarpen egiten duten
eta zein eragin jasotzen duten instituzio horiengandik eta, era berean, nola jasotzen dituzten gizonek eta emakumeek instituzio horien
laguntza, estatusa, baliabideak eta babesa, edota nola ukatzen zaizkien (El-Bushra, 2004:171).
64
enero ideologiak kontzeptuak genero rolei eta identitateei eusten dien, eta generizatutako botere-egiturak balioduntzen dituen balio-sistemari
G
egiten dio aipamena (Ibidem).
65
ra honetako egoerak gatazka ondoko hainbat testuingurutan jazo dira, adibidez, Afganistanen (Farr, 2002:16) eta Bosnia-Herzegovinan
E
(Mendia, 2009).

ezabatzeko Biltzarra- eraginkorrak izan daitezen, nabarmenean egiten diote aurre aldaketari. Horrelako
jendarte zibil indartsua behar da herrialdean, gober- kasuetan, tirabirak eta gatazkak sortuko dira, eta aukera
nuari presioa egin diezaion -hala behar denean- eta ugari egongo da prozesua ezegonkortzeko.
tresna horiek berretsi eta ezar ditzan (Farr, 2002:16).
Hala ere, egoera hori ez da batere arrunta gatazka Eutsi ahal dio erronka horri gatazka ondoko jendar-
ondoko testuinguruetan, salbuespen guti batzuetan te batek? Are gehiago, gehiengoak onartzen ez badu,
izan ezik, adibidez, apartheid ondoko Hegoafrikan. gatazka ondoko bake-garaian, emakumeek gatazka
izan den bitartean berdintasuna lortzeko erdietsitako
Praktikak ondo frogatzen duenez, emakumeek ez dute aurrerapen garrantzitsu asko gal ditzaketela, orduan,
parte hartzen -edo oso era mugatuan hartzen dute parte- nola sortuko ditugu baldintza egokiak gatazka on-
DDR prozesuetan izaten diren bake-negoziazioetan; eta, doko testuinguruan atzerakada hori gerta ez dadin?
beraz, emakumeen interesak eta itxaropenak ez dira Lagungarriak izan al daitezke DDR prozesuak berdin-
agendan barne hartzen. Era berean, emakumeek ez tasunerantz egindako eraldaketa horiek sendotzeko?
dute esku hartzen prozesua diseinatzeko eta plangin Nola lor dezakete hori?
tza egiteko lanetan eta, beraz, DDR prozesua ez dago
emakumeentzat diseinatuta, emakumeek diseinatzen Auzi horiek guztiak oso korapilatsuak dira, eta sakon
ez dutelako. Emakumeek parte har dezaten, hauta- aztertu behar dira. Oraingoz, jarraian erakutsiko du-
garritasun-irizpideak hartzen dira aintzat, eta irizpide gun moduan, auzi horiei erantzuterakoan, ziurgabeta-
horiek ez dituzte kontuan izaten emakumeek talde sun asko eta ziurtasun gutxi aurkitu dugu.
armatuetan egin dituzten rol askotarikoak eta, gaine-
Tresna diren aldetik, DDR prozesuak genero ro-
ra, oztopo dira emakumeak barne hartu ahal izateko.
lak eta identitateak jendartean berriz negoziatzen
Emakumeen beharrizanak, interesak edota segurtasuna
laguntzeko balia daitezke. Hortaz, prozesu horien
ez dira behar bezala zaintzen desarme eta desmobiliza-
bidez, gatazka armatua izan bitartean talde edo
zio prozesuan. Azkenik, neurri berean eraldatu ez den
indar armatuetan esku hartu duten borrokalariak
jendarteak presioa egiten du emakumeak era egokian
armagabetu eta desmobilizatzen dira -zibil bilaka
gizartera daitezen eta, horretarako, emakumeek uko
tzen dira- eta, gero, jendartean sartzen dira berriz.
egin behar diete gatazka izan den bitartean ikasi dituz-
Zalantzarik gabe, izaera eraldatzailea dute.
ten jakintzei eta trebetasunei, atzera egin behar dute
ahalduntzeko ibili duten bidean, eta gatazka aurretik DDR prozesuek duten helburu nagusia egonkor-
zeuden tradiziozko rolak eta identitateak onartu behar tasuna eta segurtasuna lortzea da. Gogoeta sozialak
dituzte, jendartera itzultzeko haien zain zeuden horiek. -besteak beste, berdintasuna sustatzea- bigarren
mailan uzten dira (Bouta, 2005:10). Helburu ho-
Gizonen eta emakumeen arteko zuzentasuna lortzeko riek bakea eraikitzeko nazioarteko agendan dau-
jendartean izan diren eraldaketak finkatzeari aurre egi- den zehaztuta. Agenda horrek, generoko ikuspegia
ten dioten jarrerak azaltzeko goian aipatu ditugun ar- sartu nahi du bakea eraikitzeko darabiltzan estra-
gudio gehienak guztiz baliagarriak dira DDR prozesuak tegietan -DDR prozesuak barne hartuta-; baina,
jendartea eraldatzeko baliatzeari aurre egiten dioten hala ere, gizonek diseinatzen dute agenda oraindik
jarrerak ere azaltzeko. Esate baterako, DDR prozesua- ere eta, beraz, gizonezkoen interesak eta kezkak
ren funtsezko helburua gatazka ondoko testuinguruan babesten ditu (Farr, 2002:17). Jendartea eralda
egonkortasun eta segurtasun gehiago egon dadin lor tzea, eta zuzentasunetik gertuago dauden jendar-
tzea da. Hala ere, jendartea eraldatzeko, eta gizonen eta teak lortzea ez da soilik gatazka ondoko testuin-
emakumeen arteko zuzentasuna lortzeko, ezinbestez guruan dauden herrialdeek egiteke duten zeregina.
kritikatu behar ditugu jendartean sakon errotuta dau-
den rolak, identitateak, botere-egiturak eta ideologiak. DDR prozesuek laguntza eman behar dute, alde
Beren leku abantailatsuari eutsi nahi dioten horiek era batetik, gatazka izan den bitartean66 eraldatu diren
66
sate baterako, emakumeek ere indarkeria berregiten parte hartzen dutela onartzeak garrantzi handia du, bakeari eta gatazkei begira duten
E
jokabidean nagusi diren generoko estereotipoen dekonstrukzioa egin ahal izateko (Farr, 2002:17).

tradiziozko genero-rolak zehazteko eta bistaratze- gizonek, balio patriarkal horien biktima ere badi-
ko -batez ere, emakumeei dagozkienak- eta, beste- renez eta gatazka dagoen bitartean balio horiei uko
tik, lehengo rol eta identitateak berriz zehazteko egiteko aukera gutxi dutenez (Ibidem:15), beharba-
eta gizon eta emakumeen arteko berdintasunetik da, gatazka ondoko testuinguruan izango dute auke-
gertuago egongo diren beste molde batzuk finka ra egokia, lehenik, balio horiek ez errepikatzeko eta,
tzeko aukera emango diguten estrategiak ezartze- horren ondoren, balioak berriz zehazteko, gizonen
ko. Praktikan, gaur egun, DDR prozesuetan, ildo eta emakumeen arteko berdintasunarekin bateraga-
horretako neurri asko hartzen dira barne. Horra rriagoa den era batean. DDR prozesuak gizon bo-
hor, adibidez, gizarteratze ekonomikoaren onurak rrokalariei zuzenduta daude berariaz. Gizon horiek
jasotzean gizonen eta emakumeen arteko berdin- eratzen duten instituzio soziala -militarra- nagusi di-
tasuna bultzatzen duten neurriak, edo gizarteratze ren balio maskulinoak barneratuen dituena da. Hain
prozesuan emakumeen burujabetasuna eta par- zuzen, balio horiek dira gatazka izan den bitartean
te-hartze politikoa sustatzen dituztenak. haien baitan gehien indartu dena. Ezinbestekoa da
gizon borrokalari ohiekin lan egitea.
Gizarteratzea borrokalariak jendarteko praktika
ekonomiko eta sozialetan sartzeko egiten duen DDR prozesuetan, funtsezkoa da bananako eta
banakako prozesu gisa ikusteko ideia ahultzen da. taldeko gaitasunak prestakuntza, sentsibilizazio,
Gizarteratze komunitarioaren ideia, berriz, beste antolakuntza eta mobilizazioko ekimenen bidez
modu bat aurkezten du segurtasuneko egoerei au- indartzea67 (Mendia eta Saillard, [2013]:237-238).
rre egiteko, eta norbanakoa eta taldea ahalduntzeko Era horretan, emakumeak ahalduntzeko prozesuak
prozesuak bultzatzen ditu. Horrek zenbait ikuspegi bultzatzeaz gain, jendartea eraldatzeko prozesu ho-
feminista ekartzen dizkigu gogora, segurtasunaren rren aurrean uzkur agertzen diren aktoreak geure
kontzeptuari buruz beste begirada bat babesten du- iritzietara baitaratu ahal izango ditugu, aukera ho-
ten ikuspegia (Mendia eta Saillard, [2013]:237). rren interesaz ohar daitezen.
Jendarte gehienetan, militarismoa, gehienbat, mas-
G
izarteratuta dauden emakume borrokalari ohiek
kulinitateari lotuta agertzen da (Farr, 2002:10). Hala
larrutik ordaindu behar izaten dute atzerapauso-
ere, ezin dugu ahaztu feminitatearen ideia ere milita-
rik ez emateko eta eskatzen dieten moduan tradi-
rismoa sustatzen eta babesten duela; hau da, tradizioz
ziozko rolak beren gain berriz ez hartzeko erabakia.
emakumeei esleitutako rolek eta estereotipoek, alde
Arbuioa, bakardadea, pobrezia, ikusezintasuna,
batetik, eta emakumeen militarizazioak bereak ere,
mespretxua. Hala ere, hori gorabehera, garai ba-
beste aldetik, militarismoa sustatzen dutela (Enloe,
tean talde armatuetan aritutako emakume batzuek
1998:xv eta 2000:2). Txanpon bereko bi aldeak dira.
argi eta garbi dute: kontuak ez dira inoiz lehen
Hortaz, jendartea desmilitarizatzeko, emakumeei eta
bezala egongo68.
gizonei esleitutako rolak eta identitateak ezinbestez
zehaztu behar ditugu berriz (Farr, 2002:11). Eran
tzukizuna ez dagokie soilik emakumeei.
Onartzen badugu militarismoak berez duela lotura
mendekotasun maskulinoaren balioekin, orduan,
67
ota honetako ekimenak DDR prozesu osoan barrena egin beharko lirateke; esate baterako, honelakoak egin litezke: gatazka den bitar
M
tean eta gatazka ondoren genero rolei eta harremanei buruzko prestakuntza; genero- eta sexu-indarkeriari buruzko prestakuntza ematea;
tradiziozko genero rolak eta harremanak zalantzan jarri nahi dituzten emakumeen erakundeak sustatzea -eta gizonen erakundeak ere
bai-; etabar. Bestalde, ekimenek DDR prozesuetan zuzenean edo zeharka sartuta dauden pertsona guztiei zuzenduta egon beharko lukete,
besteak beste, borrokalari ohiei, talde armatuei laguntza ematen dieten lagunei eta mendekoak diren pertsonei, DDR prozesuetako lan-
gileei, gobernuetako ordezkariei, gobernuz kanpoko erakundeei, erkidegoetako buruzagiei, agintari tradizionalei etab.
68
Emakume borrokalari ohi bati egindako elkarrizketa baten zatia (El-Bushra, 2004:165).

Bibliografia
ANDERLINI, Saram Naragui (2000), Women at the BOUTA, Tsjeard (2005), Gender and Disarmament,
Peace Table, UNIFEM, New York, (2012ko abendua- Demobilization and Reintegracion. Building blocs for
ren 20an egindako kontsulta); hemen dago eskuraga- Ducth Policy, Netherlands Institute of International
rri: <http://www.unifem.org/attachments/products/ Relations Clingendael, Haga (2012ko azaroaren 13an
WomenAtPeaceTable.pdf>. egindako kontsulta); hemen dago eskuragarri: <http://
www.oecd.org/derec/netherlands/35112187.pdf>.
ANDERLINI, Saram Naragui eta Camille Pampell
CONAWAY (2004), Disarmament, Demobilisa- CARAMS, Albert (2006), La reintegracin comuni-
tion, and Reintegration, hemen: INTERNATIO- taria, Escola de Cultura de Pau, Bartzelona (2012ko
NAL ALERT eta WOMEN WAGING PEACE, azaroaren 12an egindako kontsulta); hemen dago es-
Inclusive Security, Sustainable Peace: A Toolkit for kuragarri: <http://escolapau.uab.cat/img/programas/
Advocacy and Action, Londres, 125-134 (2012ko urria- desarme/informes/06informe022.pdf>.
ren 6an egindako kontsulta); hemen dago eskuragarri:
<http://es.scribd.com/doc/101864251/Toolkit- DOUMA, Pyt (2001), Political Economy of Internal
for-Advocacy-and-Action>. Conflict: A Review of Contemporary Trends and Issues,
Netherlands Institute of International Relations
BALL, Nicole eta Luc VAN DE GOOR (2006), Clingendael, Haga. Interneten eskuragarri: <http://
Disarmament, Demobilization and Reintegration. www.clingendael.nl/publications/2001/20011000_
Mapping Issues, Dilemmas and Guiding Principles, cru_working_paper_1.pdf>.
Netherlands Institute of International Relations
Clingendael, Haga (2012ko azaroaren 11n egindako DUBOIS, Alfonso (2000), Condicionalidad, he-
kontsulta); hemen dago eskuragarri: <http://www. men: PREZ DE ARMIO, Karlos (zuz.), Dic-
clingendael.nl/publications/2006/20060800_cru_ cionario de accin humanitaria y cooperacin al desa-
paper_ddr.pdf>. rrollo, HEGOA-Icaria, Bartzelona (2012ko urriaren
22an egindako kontsulta), hemen dago eskuragarri:
BARTH, Elise Fredrikke (2002), Peace as disappoint- <http://www.dicc.hegoa.ehu.es/listar/mostrar/38>.
ment. The reintegration of female soldiers in post-con-
flict societies: A comparative study from Africa, Interna- EL-BUSHRA, Judy (2004), Fused in combat. Gen-
tional Peace Research Institute, Oslo (2012ko irailaren der relations and armed conflict, hemen: AFS-
14an egindako kontsulta); hemen dago eskuragarri: HAR, Haleh eta Deborah EADE, Development,
<http://file.prio.no/Publication_files/Prio/Barth Women and War. Feminist Perspectives, Oxfam Inter-
%20(2002)%20Peace%20as%20Disappointment national, Oxford, 152-171 (2012ko azaroaren 30ean
%20(PRIO%20Report%203-2002).pdf>. egindako kontsulta), hemen dago eskuragarri:

<http://www.developmentinpractice.org/sites/de HARDING, Sandra (1987), Introduction. Is there

velopmentinpractice.org/files/WomenandWarFull a Feminist Method?, hemen: HARDING, Sandra
TextEN.pdf>. (arg.) Feminism and Methodology, Indiana Univer-
sity Press, Bloomington/Indianapolis, (Itzulpena:
ENLOE, Cynthia (1998), All the men are in the mi- Gloria Elena Bernal, Existe un mtodo de investi-
litias, all the women are victims: the politic of mas- gacin feminista, 1-11).
culinity and femininity in nationalist wars, hemen:
LORENTZEN, Louis Ann eta Jennifer TURPIN INTERNACIONAL ALERT (2006), Local Business,
(arg.), The women and war reader, New York, 50-63. local Peace: The Peacebuilding Potential of the Do-
mestic Private Sector, London (2012ko abenduaren
ENLOE, Cynthia (2000), Maneuver. The Internatio- 15ean egindako kontsulta); hemen dago eskuraga-
nal Politics of Militarizing Womens lives, University rri: <http://www.international-alert.org/resources/
of Los Angeles Press, Berkeley. publications/local-business-local-peace>.
ESCOLA DE CULTURA DE PAU (2008), DDR INTERNATIONAL CRISIS GROUP (2003), Rwan-
2008. Anlisis de los programas de Desarme, Des- dan hutu rebels in the Congo. A new approach to
movilizacin y Reintegracin (DDR) existentes en el Disarmament and Reintegration, African Report,
mundo durante 2007, Bartzelona (2012ko irailaren 63 (2012ko abenduaren 3an egindako kontsulta);
15ean egindako kontsulta), hemen dago eskuragarri: hemen dago eskuragarri: <http://www.crisisgroup.
<http://escolapau.uab.cat/img/programas/desarme/ org/~/media/Files/africa/central-africa/rwanda/
ddr005.pdf>. Rwandan%20Hutu%20Rebels%20in%20the%20
Congo%20a%20New%20Approach%20to%20
ESCOLA DE CULTURA DE PAU (2009), DDR
Disarmament%20and%20Reintegration.pdf>.
2009. Anlisis de los programas de Desarme, Desmovi-
lizacin y Reintegracin (DDR) existentes en el mundo KALDOR, MARY (1999), New and old wars. Globa-
durante 2007, Bartzelona (2012ko irailaren 15ean lized Violence in a Global Era, Standford University
egindako kontsulta), hemen dago eskuragarri: Press, Standford.
<http://escolapau.uab.cat/img/programas/desarme/
ddr/ddr2009e.pdf>. MCKAY, Susan eta Dyan MAZURANA (2004),
Where are the girls? Girls in Fighting Forces in Nor-
FARR, Vanessa (2002), Gendering demilitarization as thern Uganda, Sierra Leone and Mozambique. Their
a Peacebuilding Tool, Bonn (2012ko irailaren 19an Lives during and after war, Rights&Democracy, Ka-
egindako kontsulta), hemen dago eskuragarri: <http:// nada (2012ko azaroaren 14an egindako kontsulta);
www.bicc.de/uploads/tx_bicctools/paper20.pdf>. hemen dago eskuragarri: <http://www.essex.ac.uk/
armedcon/story_id/000478.pdf>.
GREENE, Owen eta Simon RYNN (2008), Linking
and Co-ordinating DDR and SSR for Human Secu- MENDIA, Irantzu (2009), Gnero y rehabilitacin pos-
rity after Conflict: Issues, Experience and Priorities, blica. El caso de Bosnia-Herzegovina, Hegoa, Bilbo.
Center for International Cooperation and Security,
University of Bradford. MENDIA, Irantzu eta Dominique SAILLARD
(inprimategian), Feminismo y seguridad humana:
GOODHAND, Jonathan (2006), Aiding Peace? The Encuentros y desencuentros, hemen: PREZ DE
Role of NGOs in Armed Conflict, Practical Action ARMIO, Karlos eta Irantzu MENDIA (arg.), Se-
Publishing, Rugby. guridad Humana, Aportes crticos al debate terico y
poltico, Tecnos, Madril, 227-246.
GUQUETA, Alexandra eta Yadaira ORSINI
(2007), Empresarios y reintegracin. Casos, experien- MURGUIALDAY, Clara (2000), La construccin
cias y lecciones, Fundacin Ideas para la paz, 4, Bogo- de la ciudadana de las mujeres despus del conflic-
t (2012ko abenduaren 5ean egindako kontsulta), to, hemen: Hainbat egile, Guerra y Desarrollo. La
hemen dago eskuragarri: <http://www.ideaspaz.org/ re-contruccin post-conflicto, UNESCO-Etxea, Bil-
portal/images/empresarios_web.pdf >. bo, 38-44.

NAZIO BATUAK (1995), Declaracin y Plataforma de PANKHURST, Donna (2003), The sex war and other
Accin de Beijing, Cuarta Conferencia Mundial sobre wars. Towards a feminist approach to peacebuilding,
la Mujer Reunida en Beijing del 4 al 15 de septiembre Development in Practice, 13 (2-3), 154-177.
de 1995, (2012ko irailaren 27an egindako kontsul-
PEREZ DE ARMIO, Karlos (2007), Aproxima-
ta); hemen dago eskuragarri: <http://www.un.org/
cin a los debates sobre las causas de las guerras ci-
womenwatch/daw/beijing/pdf/BDPfA%20S.pdf>.
viles contemporneas, hemen: DE CASTRO, Jos
NAZIO BATUAK (2006), Integrated Disarmament, Luis eta Gorka ORUETA (arg.), Escritos de interna-
Demobilization and Reintegration Standards, New cionalistas en homenaje al profesor Iaki Aguirre Za-
York (2012ko irailaren 22an egindako kontsulta); bala, UPV/EHU, Bilbo, 313-335.
hemen dago eskuragarri: <http://pksoi.army.mil/
PREZ DE ARMIO, Karlos (inprimategian), Se-
doctrine_concepts/documents/UN%20Guidelines/
guridad humana y estudios crticos de seguridad: De
IDDRS.pdf>.
la Cooptacin a la emancipacin, hemen: PREZ
NAZIO BATUAK (2009), A new partnership agenda. DE ARMIO, Karlos eta Irantzu MENDIA (arg.),
Charting a New Horizon for UN Peacekeeping, New Seguridad Humana, Aportes crticos al debate terico y
York (2012ko azaroaren 15ean egindako kontsulta); poltico, Tecnos, Madril, 23-57.
hemen dago eskuragarri: <http://www.un.org/en/
RUZ-GIMNEZ, Itziar (inprimategian), La nueva
peacekeeping/documents/newhorizon.pdf>.
arquitectura africana de paz y seguridad: Evolucin,
NAZIO BATUAK (2010), ddr in peace operations. A oportunidades y desafos, hemen: PREZ DE AR-
retrospective, New York (2012ko azaroaren 2an egin- MIO, Karlos eta Irantzu MENDIA (arg.), Seguri-
dako kontsulta); hemen dago eskuragarri: <http:// dad Humana, Aportes crticos al debate terico y pol-
www.un.org/en/peacekeeping/documents/DDR_ tico, Tecnos, Madril, 268-292.
retrospective.pdf>. UNIFEM, Nazio Batuen Emakumeentzako Garapen
NAZIO BATUAK (2010b), Les pratiques de dsar- Funtsa (2009), Womens Participation in Peace Nego-
mement, dmobilisation et rintgration (DDR) de tiations. Connections between Presence and Influence
deuxime gnration dans les Oprations de Paix. (2012ko abenduaren 14an egindako kontsulta); he-
Une contribution aux discussions Nouvel horizon sur men dago eskuragarri: <http://www.peacewomen.
les dfis et les opportunits du maintien de la paix de org/assets/file/Themes/unifem_handout_women_
lONU, New York (2012ko azaroaren 22an egindako in_peace_processes_brief_april_20_2009.pdf>.
kontsulta); hemen dago eskuragarri: <http://www. WORTHEN, Miranda et al (2011), Gender-based
operationspaix.net/DATA/DOCUMENT/425~ insecurity and opportunities for peace: supporting
v~Les_pratiques_de_desarmement_demobilisation_ the reintegration of young war-affected mothers,
et_reintegration__DDR__de__deuxieme_genera disarmament forum, 3, 35-45 (2012ko abenduaren
tion__dans_les_operations_de_paix.pdf>. 12an egindako kontsulta); hemen dago eskuragarri:
ELGA, Ekonomia Lankidetza eta Garapenerako An- <http://www.isn.ethz.ch/isn/Digital-Library/Publi
tolakundea (2007), OECD DAC Handbook on Se- cations/Detail/?ots591=0c54e3b3-1e9c-be1e-2c24-
curity System Reform. Supporting Security and Justice, a6a 8c7060233&lng=en&id=134104>.
Paris (2012ko irailaren 15ean egindako kontsulta);
hemen dago eskuragarri: <http://www.oecd.org/de
velopment/incaf/38406485.pdf>. Nazio Batuen dokumentu ofizialak
A/47/277-S/24111, 1992ko ekainaren 17koa, Bake-
LANE, Lanaren Nazioarteko Erakundea (2010), So-
rako programa. Diplomazia prebentiboa, bakea ezar
cio-Economic Reintegration of Ex-combatants, Sui
tzea eta bakeari eustea.
tza (2012ko abenduaren 3an egindako kontsulta);
hemen dago eskuragarri: <http://www.ilo.org/wc A/55/305-S/2000/809, 2000ko abuztuaren 21ekoa,
msp5/groups/public/---ed_emp/documents/ins Taldearen Txostena, Nazio Batuak erakundearen Bake
tructionalmaterial/wcms_141276.pdf>. Lanei buruzkoa.

A/C.5/59/31, 2005eko maiatzaren 24koa, Idazkari S/2006/770, 2006ko irailaren 27koa, Idazkari Na-
Nagusiak Batzar Nagusiari egindako Oharra, Nazio gusiaren Txostena, emakumeari eta bake eta segurta-
Batuek bakeari eusteko egiten dituzten lanak finan sunari buruzkoa.
tzatzeko administrazio- eta aurrekontu-aldeko alder-
diei buruzkoa. S/2010/498, 2010eko irailaren 28koa, Idazkari Na-
gusiaren Txostena, emakumeari eta bake eta segurta-
A/63/881-S/2009/304, 2009ko ekainaren 11koa, sunari buruzkoa.
Idazkari Nagusiaren Txostena, gatazka ondo-ondoren
bakea sendotzeari buruzkoa. S/RES/650, 1990eko martxoaren 27koa.
S/2000/101, 2000ko otsailaren 11koa, Idazkari Na- S/RES/1325, 2000ko urriaren 31koa, emakumeari eta
gusiaren Txostena, Nazio Batuek desarme, desmobili- bake eta segurtasunari buruzkoa.
zazio eta gizarteratze prozesuan bakeari eusteko egiten S/RES/1856, 2008ko abenduaren 2koa.
dituzten lanek duten zereginari buruzkoa.
S/2002/154, 2002ko urriaren 16koa, Idazkari Na-
gusiaren Txostena, emakumeari eta bake eta segurta-
sunari buruzkoa.

EGILEENTZAKO ARAUAK adierazgarri, eta horiek ere gaztelaniaz, ingelesez humano local. Retos desde la equidad de gnero y la
eta euskaraz jarriko dira. participacin social, Hegoa, Bilbo.
Jatorrizko lanak bidaltzea
Erredakzio Kontseiluak zehatz aztertuko ditu Euskaraz edo ingelesez idatzita dauden testuei Liburuko atala:
aldizkariak duen xedeari loturik bidaltzen dagokienez, egileek berek aurkeztu beharko dute
CHIAPPERO-MARTINETTI, Enrica (2003):
dizkioten lan guztiak. Artikuluak argitaragabeak gaztelaniazko itzulpena.
Unpaid work and household well-being,
izango dira, beste hedabide batean argitara Sartzen diren koadroak, irudiak, taulak eta mapak hemen: PICCHIO, Antonella (arg.): Unpaid
emateko inoiz aurkeztu gabeak. testuan ondo txertatu beharko dira, behar bezala Work and the Economy, Routledge, Londres,
Posta elektronikoko helbide honetara bidali ordenatuta, eta jatorrizko iturrien identifikazioa 122-156.
beharko dira: hegoa@ehu.es. Posta elektronikoaren zehaztuta. Izenburu egokiak izango dituzte,
MINEAR, Larry (1999): Learning the Lessons
bidez harremanetan jarriko gara artikulua sinatzen edukiaren adierazgarri. Koloreak erabiliz gero,
of Coordination, hemen: CAHILL, Kevin
duen pertsona batekin (lehen egilearekin, berariaz erabili grisen eskala, eta bereizi lerroak sinbolo
(arg.): A Framework for Survival. Health, Human
bestelakorik adierazten ez bada), eta bidalitako edo trazadura desberdinekin, aleak zuri-beltzean
Rights and Humanitarian Assistance in Conflicts
lana hartu izanaren agiria igorriko diogu. inprimatuko baitira. Hauek guztiak, gainera, pdf,
and Disasters, Routledge, New York eta Londres,
xls (Microsoft Office Excel) edo ods (OpenOffice
298-316.
Aurkeztutako lanak ebaluatzea Calc) formatuetan bidali beharko dira bakoitza
bere aldetik. Irudiekin batera, oinarrizko datuak Webetik hartutako baliabideei dagokienez, behar
Jasotako artikuluak ebaluatzen hasteko, behar
dituzten fitxategiak bidaliko dira. diren datuak aipatuko dira, liburua, liburuko
bezala bete beharko dira Hegoa Lan-koadernoen
artikulua, aldizkaria edo egunkariko artikulua
ediziorako arau guztiak. Ebaluazioaren bidez, Egileak egokitzat jotzen duenean, formula
den kontuan hartuta. Argitalpen elektronikoaren
kalitate gehien duten lanak hautatuko dira, matematikoak zenbakituko ditu, zenbaki
data eta aipua hartu zen eguna jasoko dira,
aldizkariaren izaera dela-eta jatorrizko lanen arabiarrak erabiliz, kortxete artean jarrita
parentesi artean, bai eta helbide elektronikoa
kopuru mugatua baizik ezin baita argitaratu. formulen eskuinaldean. Formula matematikoek
edo url-a ere, < > ikurren artean, hemen dago
Prozesu horretan, Erredakzio Kontseiluak eta testuko gainerako sinbolo guztiak, pdf
eskuragarri esaldiaren atzetik. Adibidez:
hasierako aukeraketa egingo du, eta Argitalpen formatuan bidali beharko dira.
Kontseiluko kide aditu batek edo kontseilu Aipamen bibliografikoak testuan sartuko dira, NDF (2007): Declaracin de una misin
horrek izendatutako lagun batek berrikusketa parentesi artean, eta egilearen abizena, eta, del personal tcnico del FMI en Nicaragua,
egingo du gero. Azken kasuan, kanpoko beste jarraian (koma baten ondoren) argitalpen-urtea hemen: Comunicado de Prensa, 07/93 zk.,
aditu batzuek egin ahal izango dute berrikusketa. (a, b, c, eta abar bereizita, elkarren hurreneko 2007ko maiatzaren 11 (2007ko abuztuaren 8an
Erredakzio Kontseiluak artikuluen egileei ordenan, zaharrenetik berrienera, egile beraren kontsultatua), hemen dago eskuragarri: <http://
jakinaraziko die testua onartu ala baztertu den, urte bereko lan bat baino gehiago aipatuz gero), www.imf.org/external/np/sec/pr/2007/esl/
eta, era berean, berrikusi behar ote den. eta, hala behar denean, orria adieraziko dira. pr0793s.htm>.
Adibidez: ELGA (2001), The DAC Guidelines: Helping
Argitaratzeko arauak
Prevent Violent Conflict, Development Assistance
Egileei berariaz eskatzen zaie arreta handiz berrikus (Keck eta Sikkink, 1998)
Committee (DAC), Paris (2010eko irailaren 10ean
ditzaten testua eta erabilitako terminologia, eta alde (Keck eta Sikkink, 1998; Dobbs et al., 1973) kontsultatua), hemen dago eskuragarri: <http://
batera utz ditzaten formulazio nahasgarriak eta www.oecd.org/dataoecd/15/54/1886146.pdf>
espezializatuegia den jargoia ere bai. Horrez gain, Oharra: et al. erabiliko da hiru egile edo gehiago
sexista ez den hizkera erabiltzea gomendatzen dugu. direnean. Sigla edo laburdura bat lehenengo aldiz
erabiltzean, bere esanahi osoa adierazi beharko
Testua 12 zenbakiko Arial letrarekin idatziko (Goodhand, 2006: 103)
da eta, horren ondoren, parentesi artean, gero
da, gehienez 50 orri izango ditu (DIN-A4 (FAO, 2009a: 11; 2010b: 4) baliatuko den sigla edo laburdura jasoko da.
tamainakoak), eta orri bakoitzean 3.000
karaktere sartuko dira gehienez (espazioak (Watkins eta Von Braun, 2003: 8-17; Oxfam,
ere barne hartuta), oharrak eta bibliografiako 2004: 10)
aipamenak aintzat hartu gabe. Oharrek ez dute COPYRIGHT-AREN OHARRA
Lanaren amaieran, zerrenda bibliografiko
5 orri baino gehiago hartuko, eta aipamen
osoa jarriko da, egileen araberako hurrenkera Hegoa Lan-koadernoak sailean argitaratzen diren
bibliografikoek, berriz, 7 orri. Oharrak orriaren
alfabetikoan, eta ondoko formak erabiliz, artikulu guztiak, Creative Commonsen lizentzia
oinaldean jarriko dira, eta zenbakituta joango
artikulua aldizkarian, liburuan edo liburu bateko honekin argitaratuko dira:
dira, elkarren hurreneko zenbaki arabiarrekin.
kapituluan atera den bereiziz. Hala behar denean,
Testua doc (Microsoft Office Word) edo odt Reconocimiento-NoComercial-
parentesi artean jarriko da lehen edizioaren edo
(OpenOffice Writer) formatuan aurkeztuko da. SinObraDerivada 3.0 Espaa
jatorrizko bertsioaren data.
Ez da ezer azpimarratuko, ez eta letra lodiz Orri honetan aurkituko dituzun agiriak Creative
Aldizkariko artikulua:
idatziko ere, izenburuetan izan ezik: izenburuak Commons lizentziekin babestuta daude.
letra lodiz idatziko dira, 14 tamainan, eta 1., SCHIMDT, Vivien (2008): La democracia en
1.1., 1.1.1., 2... eskemaren arabera zenbakituta. Europa, Papeles, 100, 87-108. Lizentzia osoa:
Testuko esaldi edo hitzen bat nabarmendu nahi http://creativecommons.org/licenses/by-nc-
izanez gero, letra etzanez idatziko da. Dezimalak BUSH, Ray (2010): Food Riots: Poverty, Power
and Protest, Journal of Agrarian Change, 10(1), nd/3.0/es/
idazteko, koma erabili beharko da beti.
119-129. Artikuluaren egileak edo egileek berariaz onartu
Bidaltzen diren artikuluen lehenengo orrian, Liburua: beharko dute horrela.
izenburuaren eta egilearen edo egileen aipamenaren
ondoren, datu hauek azalduko dira: izena, AGUILERA, Federico (2008): La nueva
abizenak, posta elektronikoa eta instituzioko economa del agua, CIP-Ecosocial y Los libros de
datuak edo lantokia. Laburpen bat jasoko da, la catarata, Madril.
gaztelaniaz, ingelesez eta euskaraz; gehienez bost LARRAAGA, Mertxe eta Yolanda Jubeto
hitz gako hautatuko dira, artikuluaren edukiaren (arg.) (2011): La cooperacin y el desarrollo

Borrokalari Ohien Desarme, Desmobilizazio Eta Gizarteratze Prozesuak Genero Ikuspegitik

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Borrokalari Ohien Desarme, Desmobilizazio Eta Gizarteratze Prozesuak Genero Ikuspegitik

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

hegoa

Hegoa, Nazioarteko Lankidetza eta Garapenari Buruzko Ikasketa Institutua Bilbao

Borrokalari ohien desarme,

Lan-Koadernoak / Cuadernos de Trabajo Hegoa, 58. zbk., 2012

Hegoa lan-koadernoak aldizkako argitalpena da, Euskal Herriko

Borrokalari ohien desarme,

Lan-koadernoak/Cuadernos de Trabajo Hegoa 58. zbk. - 2012 1

Laburpena Palabras clave: desarme, desmovilizacin y reintegracin

Este Cuaderno de Trabajo analiza la participacin de las

Lan-koadernoak/Cuadernos de Trabajo Hegoa 58. zbk. - 2012 3

2. DDR prozesuak gatazka ondoko testuinguruetan 9

3. Generoko ikuspegia duten DDR prozesuak 17

4. DDR prozesuetako osagaiak 25

Lan-koadernoak/Cuadernos de Trabajo Hegoa 58. zbk. - 2012 5

emakumeek generoko indarkeriarik gabeko gizartean bizitzeko duten eskubidearen

Lan-koadernoak/Cuadernos de Trabajo Hegoa 58. zbk. - 2012 7

esparru orokorra aurkeztuko dugu, eta, bestetik, DDR A

8 Lan-koadernoak/Cuadernos de Trabajo Hegoa 58. zbk. - 2012

2. DDR prozesuak gatazka ondoko testuinguruetan

Lan-koadernoak/Cuadernos de Trabajo Hegoa 58. zbk. - 2012 9

10 Lan-koadernoak/Cuadernos de Trabajo Hegoa 58. zbk. - 2012

1992. urtean, Nazio Batuetako idazkari nagusia zen

Lan-koadernoak/Cuadernos de Trabajo Hegoa 58. zbk. - 2013 11

12 Lan-koadernoak/Cuadernos de Trabajo Hegoa 58. zbk. - 2012

Lan-koadernoak/Cuadernos de Trabajo Hegoa 58. zbk. - 2012 13

14 Lan-koadernoak/Cuadernos de Trabajo Hegoa 58. zbk. - 2012

DDR programak abiaraztean, historikoki, logika

Lan-koadernoak/Cuadernos de Trabajo Hegoa 58. zbk. - 2012 15

3. Generoko ikuspegia duten DDR prozesuak

3.1. Heterogeneotasuna: emakumeak emakumeek betetzen duten eginkizunari buruz. Era

Lan-koadernoak/Cuadernos de Trabajo Hegoa 58. zbk. - 2012 17

18 Lan-koadernoak/Cuadernos de Trabajo Hegoa 58. zbk. - 2012

Lan-koadernoak/Cuadernos de Trabajo Hegoa 58. zbk. - 2012 19

20 Lan-koadernoak/Cuadernos de Trabajo Hegoa 58. zbk. - 2012

3.3. E makumeen parte-hartzea Nazio Batuek babestutako elkarrizketetako bitarte-

Lan-koadernoak/Cuadernos de Trabajo Hegoa 58. zbk. - 2012 21

22 Lan-koadernoak/Cuadernos de Trabajo Hegoa 58. zbk. - 2012

Lan-koadernoak/Cuadernos de Trabajo Hegoa 58. zbk. - 2012 23

4. DDR prozesuetako osagaiak

Oro har, DDR prozesuak gatazka armatuak arindu 4.1. Desarmea

Lan-koadernoak/Cuadernos de Trabajo Hegoa 58. zbk. - 2012 25

26 Lan-koadernoak/Cuadernos de Trabajo Hegoa 58. zbk. - 2012

Lan-koadernoak/Cuadernos de Trabajo Hegoa 58. zbk. - 2012 27

28 Lan-koadernoak/Cuadernos de Trabajo Hegoa 58. zbk. - 2012

Horrenbestez, laguntzak ematen dira, hala laguntza

Lan-koadernoak/Cuadernos de Trabajo Hegoa 58. zbk. - 2012 29

4.4. Gizarteratzea nahi izan da. Azken hau, ikuspegi barneratzaileagoa

Prozesu konplexua, luzea eta alderdi askokoa da -oso

30 Lan-koadernoak/Cuadernos de Trabajo Hegoa 58. zbk. - 2012

Lan-koadernoak/Cuadernos de Trabajo Hegoa 58. zbk. - 2012 31

32 Lan-koadernoak/Cuadernos de Trabajo Hegoa 58. zbk. - 2012

Lan-koadernoak/Cuadernos de Trabajo Hegoa 58. zbk. - 2012 33

34 Lan-koadernoak/Cuadernos de Trabajo Hegoa 58. zbk. - 2012

Lan-koadernoak/Cuadernos de Trabajo Hegoa 58. zbk. - 2012 35

36 Lan-koadernoak/Cuadernos de Trabajo Hegoa 58. zbk. - 2012

Lan-koadernoak/Cuadernos de Trabajo Hegoa 58. zbk. - 2012 37

38 Lan-koadernoak/Cuadernos de Trabajo Hegoa 58. zbk. - 2012

Lan-koadernoak/Cuadernos de Trabajo Hegoa 58. zbk. - 2012 39

40 Lan-koadernoak/Cuadernos de Trabajo Hegoa 58. zbk. - 2012

Lan-koadernoak/Cuadernos de Trabajo Hegoa 58. zbk. - 2012 41

<http://www.developmentinpractice.org/sites/de HARDING, Sandra (1987), Introduction. Is there

42 Lan-koadernoak/Cuadernos de Trabajo Hegoa 58. zbk. - 2012

Lan-koadernoak/Cuadernos de Trabajo Hegoa 58. zbk. - 2012 43

44 Lan-koadernoak/Cuadernos de Trabajo Hegoa 58. zbk. - 2012

DDR programak abiaraztean, historikoki, logika

3.1. Heterogeneotasuna: emakumeak emakumeek betetzen duten eginkizunari buruz. Era

3.3. E makumeen parte-hartzea Nazio Batuek babestutako elkarrizketetako bitarte-