Guven Lik

2016DA
GVENLK VE
TERRLE MCADELE
MURAT YELTA SIBEL DZ RIFAT NCEL BILGEHAN ZTRK
2016DA TRKYE
2 setav.org
2016DA GVENLK ve TERRLE MCADELE
GR
2016 ylnda Trkiyede gvenlik alanndaki gelimelerin younluu bir nce-

ki ylla benzerlik gstermektedir. 2016nn gvenlik gndemini 2015'teki gibi
PKK (Partiya Karkeren KurdistaneKrdistan i Partisi) ve DEA (Devletl
Irak ve amIrak ve am Devleti) merkezli iki tr ana tehditle mcadele olu-
turmutur. 2016 yl ierisinde DEA Trkiyeyi farkl ekillerde dokuz kere
hedef alrken, arl Gneydou Anadolu blgesinde olmak zere Dou Ana-
dolu blgesinde de PKKnn krsal ve ehirlerde gvenlik gleri ile sivillere
ynelik saldrlar devam etmitir. PKKnn Gneydou ve Dou Anadolu bl-
gelerindeki saldrlarna ek olarak rgtn bir paras olan TAK (Teyrebazen
Azadiya KurdistanKrdistan zgrlk ahinleri) da gvenlik gleri ile sivil-
lere ynelik eylemlerini, Diyarbakr-Balardaki saldrs hari batdaki byk
ehirlerde gerekletirmitir.
PKKnn 2015 sonlarnda balatt ehir merkezlerinde atmalar yaygn-
latrarak blgesel dzeyde bir tr halk ayaklanmasn hayata geirme stratejisi
2016 ylnn ortalarna kadar srmtr. Bu strateji kapsamnda PKK, Gney-
douda birok ehirde mahalle aralarnda hendekler kazarak z savunma ya-
plar oluturmak suretiyle saldr pratiini hayata geirmeye alm ve 300den
fazla gvenlik grevlisinin hayatn kaybetmesine sebep olmutur. Bu srete
100den fazla sivil hayatn kaybederken pek oklar da yaadklar yerleri terk
etmek zorunda kalmtr. Trkiye ise PKKnn bu saldrlarna ynelik dzeyli
terrle mcadele stratejisini hayata geirmitir. Bu balamda yerel ve mahalle
leklerinde hendeklerin kapatlmas iin ehir iinde terre kar operasyonlar,
krsal alanda rgt unsurlarna ynelik askeri operasyonlar ve son olarak rg-
tn snr tesinde bulunan varln zayflatmak amacyla Kuzey Iraktaki PKK
kamplarna ynelik operasyonlar yaplmtr. 2016 ylnn ortalarndan itibaren
PKK ehirlerde verdii ar kayplar sebebiyle yukarda bahsedilen stratejisinden
vazgeerek saldr ve eylemlerini tekrar krsal blgelere kaydrmtr. Bu ere-
vede rgt saldrlarn krsalda bulunan askeri s ve tesislere younlatrrken
ayn zamanda silahl radikal sol rgtlerle i birliine giderek baka blgelerde
de faaliyet alann geniletmeyi hedeflemitir.
setav.org 3
2016DA TRKYE
2016 yl itibaryla DEAn Trkiye ierisinde saldrd hedeflerde ise bir

deiim gzlenmektedir. 2016 ylna kadarki DEA saldrlarnda toplumun belli
bir etnik ve ideolojik kesimi hedef alnrken, bu yl itibaryla saldrlar yabanc
lke vatandalarn, rastgele sivilleri ve gvenlik glerini hedef almaya balam-
tr. DEAn Trkiye iin tekil ettii farkl seviyelerdeki tehditlere bal olarak
Trkiye de rgtle mcadelesini drt ana dzeyde yrtmtr. DEAa kar-
yurt iinde alnan tedbirlerle gerekletirilen operasyonlar, snr blgelerinde
alnan nlemler, Suriye ve Irak topraklarnda rgtle mcadele ve Trkiyenin
uluslararas koalisyona verdii destek bu drt ana dzeyi oluturmaktadr. Tr-
kiyenin DEAla mcadelesinin en nemli ayaklarndan biri olan yurt iindeki
emniyet operasyonlarnn younluu bir nceki yldan balamak zere giderek
artm ve 2016 ylnda zirveye ulamtr. 2016 ylnda DEAa kar yaplan ope-
rasyonlar lek olarak ok genilerken, basknlara katlan emniyet mensuplarnn
says da belirgin bir art gstermitir.
te yandan 2016da rgtn snr hattnda Trkiyeye ynelik tehditlerin
banda Kilise dzenledii roket saldrlar gelmitir. Bu saldrlara kar Trkiye
boyuttan oluan bir nlemler dizisini hayata geirmitir: Birincisi Trkiyenin
snr hattndan DEA mevzilerine ynelik dzenli olarak yapt topu atlardr.
kincisi koalisyonun devreye sokulmasyla ABDye ait Predatr HAlar ile rgt
hedeflerinin yok edilmesidir. ncs ise olas fze saldrlarna kar vatan-
dalar mmkn olduunca ksa srede haberdar etmek amacyla Kilise kurulan
hava alarm ikaz sistemidir. 2016 ylnda Yabanc Terrist Savalarn (YTS) se-
yahatlerinin nlenmesi ve fiziki snr gvenlii sistemi kapsamnda atlan admlar
da rgtle mcadelede snr blgelerinde alnan tedbirlere dahildir. Trkiyenin
DEAla mcadelesinin nc dzeyini oluturan Suriye ve Irak topraklarnda-
ki askeri operasyonlar byk oranda 2016 yl ierisinde gereklemitir. Trkiye,
Musul Operasyonu balayana kadar 2016 ylnn ilk on aynda Musuldaki DEA
unsurlaryla kendi mcadelesini yrtm, operasyon baladktan sonra da eit-
tii Hadi Vatani1 glerinin mcadeleye katlmasn salamtr. Trkiye 24
Austosta balatt Frat Kalkan Harekat ile Suriye topraklarnda DEAla
mcadelesine hala devam etmektedir. Trkiyenin DEAla mcadelesinin son
dzeyi erevesinde 2016 yl iinde Trkiye ile uluslararas koalisyon arasnda
2015 yaznda kurulan i birlii mekanizmalar devam etmi, Trkiyedeki slerin
DEA ile mcadelede kullanm srmtr.
Terrle mcadelede yaanan bu younluk temel olarak 2016 ylnda ilan edi-
len yeni gvenlik konsepti ile de dorudan ilgilidir. Bu yeni gvenlik konseptine
gre Trkiyenin, gvenliini artk sadece kendi snrlarnda kurmayaca, daha
1. Daha sonra isimleri Ninova Muhafzlar olarak deitirilen bu grup Trk Silahl Kuvvetlerinin Baika yaknla-
rndaki ssnde konulu personeli tarafndan DEAla mcadele etmesi iin eitilmitir. Saylarnn 3 bin civarnda
olduu tahmin edilen gcn tamamna yakn Musullu Snni Araplardan olumaktadr ve Musulu kurtarma ope-
rasyonuna Irak ordusu ats altnda katlmaktadr.
4 setav.org
ileride tesis etmek iin harekete geecei belirtilmektedir. Terr ve dier tehdit-
lerle mcadele esas olarak bu tehditlere kaynaklk eden blgelerde verilecektir.
Dolaysyla Trkiye savunma pozisyonundan saldr pozisyonuna gemektedir.
Yeni konsepte gre gvenlik kavram daha geni bir ekilde ele alnmaktadr. Tr-
kiye iin gvenlik sadece bir asayi meselesi olmaktan kmakta, vatandalarnn
hayatna zarar verebilecek her trl ekonomik veya sosyal sorunlar da bu kapsam-
da deerlendirilmektedir.2
2. Murat Yeilta, Trkiyenin Yeni Gvenlik Asabiyesi, Sabah Perspektif, 26 Kasm 2016; Burhanettin Duran,
Neden Yeni Gvenlik Politikas?, Sabah, 21 Ekim 2016; Hasan Basri Yaln, Yeni Gvenlik Konsepti, Takvim,
24 Kasm 2016.
setav.org 5
2016DA TRKYE
2016DA PKK
SALDIRILARI VE
PKK TERR LE
MCADELE
Bu ksmda 2016 ylnda gerekleen PKK saldrlar ve terrle mcadele operasyon-

lar incelenecektir. Saldrlarn analizinde ak kaynaklardan derlenen SETA terr
olaylar veri tabanndan istifade edilmitir.
SALDIRILARIN BIR YILI VE YENIDEN KIRA DN

PKK kaynakl terrn son bir yl mercek altna alndnda, Temmuz-Aralk 2015
dneminde krsal alanlarda terr faaliyetlerinin hz kazand grlmektedir. Aralk
2015in sonundan Mays 2016nn balarna kadar geen dnemde atmalarn ba-
ta rnak olmak zere Diyarbakr, Mardin ve Hakkari ehir merkezlerine kaydrld-
, Kra Dayal ehir Gerillacl hamlesinin devreye sokulduu gzlemlenmitir.
Gvenlik glerinin etkili mcadelesi ile bu hamle olgunlaamadan belirli il ve ile-
lerde snrl tutularak, PKKnn faal olduu corafyay geniletme abasnn nne
geilmitir. 2016 ylnn Nisan ayndan itibaren ise PKK atma evrenini yeniden
krsal alana tamaya balamtr. Bu hamlesini de askeri s ve tesislere ynelik eylem-
lerle ve sol gruplarla ayn atda birleerek farkl corafi alanlarda kendisine etkinlik
alan aarak pekitirmeye almtr.
Diyarbakr-Sur, rnak-Cizre, Silopi ve dilde tamamlanan terr operasyonla-
rnn ilk dalgasnda etkili sonular alnmas ve terr rgtnn ehir yaplanmas
olan YPS/YDG-Hnin (Yekineyen Parastina SivilSivil Savunma Birlikleri) ar ka-
yplar vermesi ehirlerde yrtlen z savunma stratejisine PKKnn da kadrosu
HPGnin (Hezen Parastina GelHalk Savunma Gleri) de mdahil olmasna neden
6 setav.org
olmutur.3 Bu balamda, Kra Dayal ehir Gerillacl stratejisi kapsamndaki ilk

saldr 24 Martta Diyarbakr Mermer Jandarma Karakoluna bomba ykl ara kul-
lanlarak gerekletirilmitir.4
Mardin-Nusaybin, Hakkari-Yksekova ve rnak-Merkezde 14 Martta balat-
lan ikinci dalga terr operasyonlarnn akabinde YPS ve HPGnin blgeden geri e-
kilmesi salanmtr.5 Fakat Cemil Bayk Austos aynda PKKnn daha dinamik bir
askeri strateji gelitirdiini iddia ederek, ehir merkezleri ve krsal alanda e zamanl
eylemlerin yrtlmesi iin arda bulunmutur.6 Bu nedenle Austos ayndan iti-
baren iddetin trmandrlarak eylem younluu ve sklnn artrld gzlemlen-
mitir. Fakat Nisan ayndan itibaren eylemlerini yeniden krsal alana tamak zorun-
da kalan rgtn bu ars halk tabannn hazrlanma sreci tamamlanamad iin
daha nceki giriimler kadar etkili olamamtr. yle ki 1-4 Austos tarihlerinde
gerekletirilen Kongra-Gel (Halk Kongresi) 10. Genel Kurul Toplantsnda yeni
kadrolarn tevik edilmesi ve proaktif askeri stratejilerin benimsenmesine dair alnan
kararlar rgtn metodolojik ve yapsal sorunlarla boutuunu gstermektedir.7
te yandan Austos aynn sonunda TSKnn Cerablusa snr tesi operasyon
dzenlemesi PKK tarafndan Suriyenin demokratiklemesinin nnde bir engel
olarak nitelendirilmi, Trkiyenin bu hamlesine kar topyekun bir direni strate-
jisi devreye sokulmaya allmtr.8 yle ki Frat Kalkan Harekat'na ynelik 6-8
Ekim olaylar benzeri tepkisel bir direniin arlar da sklkla yaplmtr. HDP
E Genel Bakan Figen Yksekdan Menbice ynelik gerekletirilecek askeri bir
harekatn, Krt halk tarafndan 6-8 Ekim olaylarnda olduu gibi karlk bulacan
beyan etmesi, bu direni arlarna rnek niteliindedir.9
Son olarak 2015in Aralk ayndan itibaren saldrlarn younlatran TAK va-
stasyla iddeti bat illerinde de trmandran PKK, nmzdeki dnemde Gney-
douda kent merkezlerinde saldrlarn artracann sinyallerini vermektedir.10 Bu
balamda en kritik ehirlerden biri rgt iin sembolik deeri olan ve Kobanile-
tirilmeye allan rnaktr. Meskun mahal operasyonlarnn en uzun srd e-
hirlerden biri olan rnak, terr operasyonlarnda da PKKnn krsal alanda gcn
3. Deniz Kendal, Karaylan Gerillaya Seslendi: Tarihi Bahar Sreci Balad, ANF News, 29 Mart 2016, http://
anfturkce.net/kurdistan/karayilan-gerillaya-seslendi-tarihi-bahar-sureci-basladi, (Eriim tarihi: 13 Aralk 2016).
4. Diyarbakrda Mermer Jandarma Karakoluna Bombal Arala Saldr Dzenlendi, Haber Trk, 24 Mart 2016.
5. Bayk, Bir Yllk Sava ve Mcadele Srecini Deerlendirdi, ANF News, 7 Austos 2016, http://anfturkce.net/
kurdistan/bayik-bir-yillik-savas-ve-mucadele-surecini-degerlendirdi, (Eriim tarihi: 13 Aralk 2016).
6. Terrist Cemil Bayktan Alak Tehdit!, Sabah, 8 Austos 2016.
7. Bayk nmzdeki Srecin Mcadele Stratejisini Aklad, ANF News, 14 Austos 2016, http://anfturkce.net/
kurdistan/bayik-onumuzdeki-surecin-mucadele-stratejisini-acikladi, (Eriim tarihi: 13 Aralk 2016).
8. Bayktan ar: Herkes Trkiye galine Kar Durmal, ANF News, 2 Eyll 2016, http://anfturkce.net/kurdis-
tan/bayik-tan-cagri-herkes-turkiye-isgaline-karsi-durmali, (Eriim tarihi: 13 Aralk 2016).
9. Figen Yksekdadan Menbi Tehdidi, Sabah, 30 Austos 2016.
10. Karaylan: Faist Saldrlara Gereken Cevap Verilecek, ANF News, 4 Kasm 2016, https://anfturkce.net/kur-
distan/karayilan-fasist-saldirilara-gereken-cevap-verilecek, (Eriim tarihi: 13 Aralk 2016).
setav.org 7
2016DA TRKYE
konsolide ettii slerden biri olmas bakmndan merkezi bir neme sahiptir.11 Dola-
ysyla nmzdeki dnemde blgede meydana gelebilecek terr faaliyetlerinde art
yaanaca tahmin edilmektedir.
TAK (Krdistan zgrlk ahinleri): Saldr Evreninde Yeni Bir Aktr m?

PKKnn ideolojik, finansal ve lojistik desteine ramen TAK, eylem inisiyatifini
PKKnn hiyerarik yaplanmasndan bamsz olarak kullandn iddia etmektedir.12
Ancak PKK ile organik ban reddeden TAKn kurulu srecinde Duran Kalkan
ve Cemil Baykn yer ald ne srlmektedir. PKK hiyerarisinden bamsz ha-
reket etmesi, TAKa eylemlerinde stratejik stnlk kazandrmakla birlikte gvenlik
gleri ve istihbarat birimleri tarafndan saldrlara ynelik nleyici ngrnn zayf
olmasna sebep olmaktadr. te yandan TAK saldrlarnn zamanlamasnn TSKnn
Gneydouda operasyon younluunu artrd dolaysyla PKKnn alan hkimi-
yetinin zayflad dnemlere denk gelmesi PKK ve TAK ilikisini gsteren bir un-
surdur. Ayrca PKK bu yapnn kendisiyle olan organik ban reddederek sivillerin
hedef alnmasndan tr yaayaca itibar kaybnn nne gemektedir. Bylelikle
TAK herhangi bir meruiyet kaygs olmakszn PKKnn stratejik karlarna hizmet
etmeye devam edebilecektir.13
GRAFIK 1: TAK TARAFINDAN STLENILEN SALDIRILAR
600 20
492 18
500
16
14
400
12
300 10
8
189
200
141 6
110
95 4
100
34 2
9 9 5 15 3 1 1 1 1
0 0 0 0 0 0 0
0 0
2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016
l Yaral Saldr Says
* Veriler ak kaynaklar kullanlarak derlenmi2r.

11. Karaylan: Trk Devleti Bize Kar En Zayf Dnemini Yayor, ANF News, 20 Ekim 2016, http://anfturkce.
net/kurdistan/karayilan-turk-devleti-bize-karsi-en-zayif-donemini-yasiyor, (Eriim tarihi: 13 Aralk 2016).
12. TAK: We arent Dependent on PKK, Our Actions will Spread, ANF News, 31 Aralk 2015, http://www.an-
fenglish.com/kurdistan/tak-we-aren-t-dependent-on-pkk-our-actions-will-spread, (Eriim tarihi: 23 Aralk 2016).
13. 2004 ylnda kuruluunu ilan eden TAK, saldr evreni olarak ehirleri seen ve askeri hedefler yerine sivillere
ynelik saldrlar yrten nihilist bir rgtlenmedir.
8 setav.org
TAK 2016 ylnda 17 ubatta Ankara Merasim Sokak, 13 Martta Ankara

Gvenpark, 27 Nisanda Bursa Ulu Cami 7 Haziranda stanbul Vezneciler,
6 Ekimde stanbul Yenibosna, 4 Kasmda Diyarbakr Balar, 10 Aralkta s-
tanbul Beletepe ile Maka Park ve 17 Aralkta Kayseri Atatrk Bulvarnda
intihar saldrlar dzenlemitir. Bu saldrlarda 148 kii hayatn kaybetmi,
522 kii ise yaralanmtr.
GRAFIK 2: 2016 YILINDA TAK TARAFINDAN GEREKLETIRILEN NTIHAR EYLEMLERI
180
160
155
140
120
100
100
80
60
61 61
56
40 44
35 35
29 31
20
13 12 10 13 2 13
0
17 ubat 13 Mart 27 Nisan 7 Haziran 6 Ekim 4 Kasm 24 Kasm 10 Aralk 17 Aralk
Ankara Ankara Bursa stanbul stanbul Diyarbakr Adana stanbul Kayseri
Merasim Gvenpark Ulu Cami Vezneciler Yenibosna Balar Valilii Beletepe ve Atatrk
Sokak Otobs ehzadeba Maka Park Bulvar Talas
Duraklar Cad. l/ehit Yaral Cad.

stanbul Beiktata evik kuvvet birimine ynelik dzenlenen; 44 kiinin

hayatn kaybettii, 155 kiinin ise yaraland saldrda ilk kez bomba ykl
ara ve canl bomba eylemleri e zamanl kullanlmtr. Saldrnn failleri TAKa
2014 ylnda katld iddia edilen 1989 Mardin Kzltepe doumlu Kadri K-
ln ve 1986 Urfa Suru doumlu Burak Yavuz olarak ilan edilmitir.14 Eylem
emrinin Kandil tarafndan verildii saldrda faillerin Suriyenin kuzeyindeki Ra-
sulaynda MLKP iin kurulan ehit Serkan Taburu isimli kamptan Trkiyeye
szdklar dnlmektedir.15
14. TAK 3 yesinin Kimliklerini Aklad, ANF News, 20 Aralk 2016, http://anfmobileun.news/kurdistan/
tak-3-uyesinin-kimliklerini-acikladi, (Eriim tarihi: 23 Aralk 2016).
15. stanbulda Alak Saldry Yapan Terristler Rasulayndan Geldi, Milliyet, 13 Aralk 2016.
setav.org 9
2016DA TRKYE
17 Aralkta Kayseri Atatrk Bulvarnda 1. Komando Tugay Komutanln-

dan izne kan er ve erbalar tayan zel halk otobsne ynelik gerekletirilen
bomba ykl ara eyleminde de 13 kii ehit olmu, 56 kii de yaralanmtr. 1.
Komando Tugay Komutanlnn, Gneydoudaki operasyonlarda aktif olarak
grev alan askeri birlikler arasnda yer almas nedeniyle hedef alnd dnl-
mektedir. Saldry gerekletiren failin TAKa 2013 ylnda katld iddia edilen
1990 Van zalp doumlu Kasm Yldrmakar olduu ilan edilmitir.16 Ter-
ristin Kobani zerinden Trkiyeye szd ve saldr emrini Diyarbakr Licedeki
PKK kampnda ald ileri srlmektedir.17
Bombal ara ya da canl bomba kullanlarak gerekletirilen bu eylemlerin
ortak zellii sivillerin de hedef alnmasdr. Ayrca saldrlarda rol alan terristle-
rin Kuzey Suriyedeki PYD (Partiya Yektiya DemokratDemokratik Birlik Partisi)
kamplarnda askeri eitim alm olmalar rgtn kontrolndeki Kuzey Suriyenin
terrist yaplanmalar iin ne derece nemli bir snak/faaliyet alan haline geldiinin
de gstergesidir.18
HBDH (Halklarn Birleik Devrim Hareketi):

PKKnn Karadenize Szma Giriimi
Mays aynda istihbarat birimleri Ardahan blgesinden 8-10 kiilik bir grubun Art-
vinin avat blgesine, Karadeniz krsalnda bulunan gruplara takviye amal gei
yapt hususunda uyarda bulunmutur.19 2016 ylnn Haziran ayndan sonra bu
gruplarn Trabzon-Rize-Artvin ve Giresun-Ordu krsallar olarak ikiye ayrldklar
tespit edilmitir. Tunceli Plmr krsalndan Erzincana ulaan terristler, irana
vardktan sonra burada iki gruba ayrlarak Ordu-Giresun krsal ve Gmha-
ne-Trabzon krsalna szmaktadr. nc alternatif rota ise Kars ve Ardahan zerin-
den Artvine ulaarak gereklemektedir.20
Son bir ylda blgede terristlerce 18 eylem gerekletirilmitir. Bu saldr-
larda 6 asker ve 3 polis ehit olmu, 1 ii hayatn kaybetmi; 8 polis, 6 asker
ve 5 sivil de yaralanmtr.21 rgtn en ok ses getiren eylemlerinden biri ise
25 Temmuzda gerekletirilen CHP Genel Bakan Kemal Kldarolunun Art-
vinin avat ilesinden Ardanu ilesine gitmekte olan konvoyuna ynelik sal-
drdr. Saldry grubun Artvin kanadnn gerekletirdii dnlmekle birlikte
blge genelindeki saldrlarda 12 Martta kuruluu ilan edilen HBDHnin rol
de azmsanmamaldr. PKK, TKP/ML (Trkiye Komnist Partisi/Marksist-Leni-
16. TAK 3 yesinin Kimliklerini Aklad, ANF News, 20 Aralk 2016, http://anfmobileun.news/kurdistan/
tak-3-uyesinin-kimliklerini-acikladi, (Eriim tarihi: 23 Aralk 2016).
17. Kayseri Suicide Bomber Arrived from Kobane in Syria before Attack, Hrriyet Daily News, 19 Aralk 2016.
18. ki Canl Bombann Yolu Nerede Kesiti?, Yeni afak, 17 Mart 2016.
19. PKK Karadenize Ynak Yapyor, Gnebak, 16 Mays 2016.
20. Karadeniz Alm Grubu Kimdir? Blgeye Nasl Szd?, Haber 61, 27 Mays 2016.
21. PKK, Karadenizde 3 Grupla Saldryor, Haber Trk, 1 Eyll 2016.
10 setav.org
nist), THKP-C/MLSPB (Trkiye Halk Kurtulu Partisi-Cephesi), MKP (Maoist

Komnist Partisi), TKEP-LENNST (Trkiye Komnist Emek Partisi), TKB
(Trkiye htilalci Komnistler Birlii), DKP (Devrimci Komnarlar Partisi), Dev-
rimci Karargah ve MLKP (Marksist Leninist Komnist Parti) terr rgtlerinin
birlemesiyle oluan bu grup ilk eylemini 15 Mart gn sabaha kar saat 03.30da
Hatayn Krkhan yolu zerinde Cemse tipi zrhl bir araca ynelik sabotaj sald-
rs olarak gerekletirdiini duyurmutur.22 19 Temmuzda Trabzon Makada 3
polisin ehit olmasyla neticelenen saldr da grubun ses getiren eylemlerinden biri
olarak n plana kmaktadr.23
Blgedeki terr saldrlar ile mcadele kapsamnda Mesudiye-Koyulhisar snr
blgesi, Glky ve Erzincan krsalnda gerekletirilen operasyonlar neticesinde r-
gtn takviye kuvvetlerine nemli derecede zarar verilmitir.24
zetle PKKnn Dou Karadenize szma giriimi atmay baka blgelere yay-
ma abalarnn bir rn olarak deerlendirilebilir. Kk gerilla gruplar ve baz
sol rgt ve hareketlerin destei alnarak blgenin ormanlk yapsnn hzl ve rahat
hareket avantajna dntrlmesi hedeflenmektedir.
2016 YILINDAKI PKK SALDIRILARI

2016 ylnda Ocak-Ekim aylar aralnda ak kaynaklardan derlenen SETA veri
tabanna gre PKK ile ilikili 716 eylem gerekletirilmitir.
GRAFIK 3: 1 OCAK-10 KASIM 2016 TARIHLERI ARASINDA PKKNIN EYLEM SAYISI
120
99
100 93 91
73 74
80
61 63
57 57
60
40
24 24
20
0
Ocak ubat Mart Nisan Mays Haziran Temmuz Austos Eyll Ekim Kasm
22. HBDH lk Askeri Eylemini Gerekletirdi, ETHA, 18 Mart 2016, http://www.etha.com.tr/Haber/2016/03/18/

guncel/hbdh-ilk-askeri-eylemini-gerceklestirdi, (Eriim tarihi: 13 Aralk 2016).
23. Trabzonda Polise Saldr, Haber Trk, 19 Temmuz 2016.
24. PKKnn Karadeniz Yaplanmasna Byk Darbe Vuruldu, Sabah, 21 Ekim 2016.
setav.org 11
2016DA TRKYE
GRAFIK 4: AYLARA GRE EHIT GVENLIK PERSONELI SAYILARI
4 22
8
1
8
10 28 3 1
32 8
1 1 3
3
11 19
20 60
51
45
36 36 35
28 30
21 25
Ocak ubat Mart Nisan Mays Haziran Temmuz Austos Eyll Ekim
Asker Polis Korucu
Bu eylemler sonucunda 550 gvenlik personeli ehit olmu, 1.106 gvenlik

personeli de yaralanmtr. ehit gvenlik personelinin yzde 67si Trk Silahl
Kuvvetleri (TSK) mensubu, yzde 24 polis ve yzde 9u ise ky korucusudur.
Yaral gvenlik personelinin yzde 63 TSK mensubu, yzde 33 polis ve yzde
4 ky korucusudur.
Bata krsal alan olmak zere TSK ve emniyet birimlerinin operasyon alanla-
rndaki etkinlikleri, ehit ve yaralanma oranlarn dorudan etkilemektedir. Krsal
alandaki mcadelede askeri unsurlar baat aktr olmakla birlikte mterek operas-
yonlarda da TSK kuvvetlerinin arl ehemmiyetini korumaktadr. Bu nedenledir
ki en ok kayp askeri unsurlar tarafndan verilmektedir. Trkiye genelinde en ok
GRAFIK 5: AYLARA GRE YARALI GVENLIK PERSONELI SAYILARI
13
6 137
38 7 14
57 1 24 4
1 2
9 8
34 32
102 98
18 71 84 78
70 65
51 51
31
Asker Polis Korucu

12 setav.org
ehit Mays ve Eyll aylarnda verilmitir. Mays ay rnak, Hakkari, Mardin ve

Diyarbakrdaki ana operasyonlarn tamamlanmasnn ardndan blc terr rg-
tnn hzl bir toparlanma ve yerel unsurlarn yeniden aktive ettii bir srece iaret
etmesi bakmndan nemli bir tarih olarak n plana kmaktadr. Eyll ay ise Frat
Kalkan Harekatnn 24 Austos 2016da TSK tarafndan ilan edilmesinin ardndan,
PKKnn gvenlik glerinin ilgisini yeniden Trkiye sahasna ekme giriimine sah-
ne olmu, eylem younluu ve iddeti blgesel gelimelerle dorusal olarak artmtr.
Gvenlik glerinin en az ehit verdii Ocak, Haziran ve Ekim aylar ise terr r-
gtne ynelik ehirlerde srdrlen operasyonlarn younlat, PKKnn eylem
hareketliliini atma hareketliliine devirdii bir dneme denk gelmektedir.
2016 Ocak ve Ekim aylar aralnda terr rgt tarafndan sivillere yne-
lik 103 eylem gerekletirilmitir. Bu eylemlerde 160 sivil vatanda hayatn kay-
betmi, 882 sivil de yaralanmtr. Bu kayplarda Austos ve Mart aylarnda ehir
merkezlerinde bombal ara kullanlarak gerekletirilen sansasyonel eylemlerin
rol byktr.25 ehir merkezlerinde TSK ve Polis zel Harekat tarafndan ger-
ekletirilen operasyonlarn terr rgtnn silahl gcn zayflatmas neti-
cesinde, PKKnn ehir yaplanmasn devreye sokmas sivil kayplarn artt
dnemlere denk gelmektedir.
GRAFIK 6: AYLARA GRE SIVIL KAYIPLAR VE YARALANMALAR
337
119
65 96 90
50 57
32 36 20 27
13 21 18 12 6 24 7 12
l Yaral

Saldrlarda Kullanlan Taktikler

2016 ylnda meydana gelen PKK saldrlar trlerine gre incelendiinde ilk srada
yzde 45lik bir oranla roketatar, uzun namlulu silah ve benzeri silahlar ile gerek-
letirilen saldrlar n plana kmaktadr. Bu sralamay el yapm patlayc (EYP)
saldrlar yzde 24 ve intihar saldrlar yzde 9luk bir oranla takip etmektedir.
25. Detayl bilgi iin bkz. Necdet zelik, PKK ve Bombal Ara Saldrlar, SETA Analiz, Say: 170, (Ekim 2016).
setav.org 13
2016DA TRKYE
GRAFIK 7: 1 OCAK-10 KASIM 2016 TARIHLERI ARASINDA TRLERINE GRE PKK SALDIRILARI
%1
%1 Saldr (Roketatar, uzun namlulu silah vs.)
%1 El Yapm Patlayc (EYP)
%2 %1 %0
%3 %2 n@har Saldrs (Canl Bomba+SVBIED)
%3
%4 Kundaklama
%4
%45 Saldr Teebbs
%9 Taciz Atei/Saldrs
Havan Saldrs
Molotou Saldr
%24
nfaz
Gasp
Rehin Alma
Ses Bombas
Kaza
2016 ylnda PKK ile TAK lm ve yaralanma ile sonulanan 37 bomba ykl
ara eylemi gerekletirmitir. Karakol ve emniyet merkezleri bu eylemlerin sabit hedef-
leri olmakla birlikte, saldrlarn nemli bir ksm polis kontrol noktas ve hareket halin-
deki zrhl ara gibi mobil hedeflere yneliktir. Eylemlerde hafriyat kamyonundan lks
otomobile hatta motosiklete kadar geni bir ara eitliliinin kullanlmas, saldrlarn
nlenmesinde istihbari bilginin nemini artrmtr. Bomba ykl aralar kullanlarak
icra edilen eylemlerde en dikkat eken unsur patlayc miktarnn artrlmas ve patla-
yclarn modifiye edilmesidir. 12 Maysta Diyarbakrn Sur ilesi Sarkam mahallesi
Drml mezrasnda ve 26 Austosta rnak Cizre le Emniyet Mdrl evik
Kuvvet Grup Amirliine ynelik gerekletirilen saldrlar, patlayc miktarnn olduka
GRAFIK 8: 2016 YILINDA PKKNIN BOMBALI ARA VE CANLI BOMBA EYLEMLERI
250
200
150
100
50
0
D M ar t M
.0 ba in r D .
.0 16 Lic say
20 .0 06 16 arb ray
M 20 5.2 ar r
13 8.0 .06 rdin st 16 kr ni
16 6 M TA at l Sa on
un rd st tl ak
.0 01 2 Ov idy ul V da e
B zl z
e
.0 20 a r 6 ye Em r
er z K lik da
ka M u C lsu Er
.0 20 n P nd a
20 in er l
Ta

ak l

ak
10 16 M ing Kon a

16 un A r G rb ma t
K
15 20 V 06 k t zn a
ar lis
01 ez D lky Jand ma
16 16 iy vle ar
01 .20 r- Nu icle
16 5. .0 Diy ak olu
6. 20 1 id bu ir le
T a K An nc ak
M e iz n ni
.0 a l M tro
is pe
an
ur . Y in
u
11 iyar ard ak ah
20 T in na iya oj iye
20 i ka in
ak li kl ze r ar
7. 6 1. ac a e rm
10 .08. epi Ja arm

20 B lis rm
n p
27 07. 6 M n G .201 Adli le cile
16 K ke
K Po
.0 6. .20 M an zm Dic
ba Ha
ri erk ev Ja ga
ol
i D 75 yb
ce in an Ja te
20 20 D e n
5. D e b
tv
itl te
H ce rtu ak nl
r
7. 16 rd p D L n
8. 16 o a
3. 3. 16 D r
nl a sa
di sn u
.0 .0 20 ara k
m o N
24 04 .02. nk arba
e nib in
8. rd

ri e ard
y
li M b
22 AK Diy
0 7 a 16 0
ka l Y M

k
T 6
ak bu 6

20 1 6 y
16 01
H an 01
20 .2
16 st 9.2
4
2. 01
20 6 .0
.0 14.
0. 01 21
5. 12
a
17
.1 .2
1
09 06.2
09 0 1
.0
.
06
25
.
28
ehit Gvenlik Grevlisi Yaral Gvenlik Grevlisi Haya]n Kaybeden Kii Yaral Sivil Vatanda

14 setav.org
fazla olduu eylemlere rnek verilebilir. Bu saldrlarda canl bomba kullanlmas ve

TAKn aksine canl bomba eylemlerini 1990l yllarn ortasnda benimseyen, sonraki
srete ise yntemsel olarak reddeden PKKnn tekrar bu ynteme bavurmas atma-
larn nmzdeki dnemde de iddetlenerek devam edeceinin kant niteliindedir.
13 Maysta Hakkari ukurcada l s blgesinde 6 askerin ehit olduu, 8
askerin de yaraland atma blgesine destek kuvvet olarak gnderilen AH-1W
tipi Sper Kobrann 9K38 Igla (SA-18 Grouse) tipi karadan havaya fze ile vurul-
mas, artan EYP saldrlar nedeniyle lojistik desteini zorlu arazi koullarnda hava
unsurlaryla idame ettiren gvenlik glerini tehdit eden dier bir nemli gelime
olarak kaydedilebilir. Sregelen Suriye i savann bu tarz sofistike silahlarn mobi-
lizasyonunda zengin bir kaynak tekil etmesi, PKK tarafndan gerekletirilebilecek
bu tr saldrlarn olasln da artrmaktadr.
Hedeflerine Gre Saldrlar

2016 ylnda meydana gelen PKK saldrlar hedeflerine gre incelendiinde eylem-
lerin yzde 35inin gvenlik gleri, yzde 21inin siviller, yzde 16snn askeri tesis
ve binalar, yzde 7sinin emniyet binalar ve lojmanlar, yzde 7sinin ky korucular
ve yzde 14nn ise Emniyet Tekilat ya da TSKya ait zrhl aralara ynelik oldu-
u tespit edilmitir.
GRAFIK 9: HEDEFLERINE GRE SALDIRILAR
%7
%16
Askeri Bina
Emniyet Binas
%21
%7 Askeri Ara
Polis Arac
%7
Gvenlik Gleri
%7 Siviller
Ky Korucusu
%35
Karakol, askeri s gibi tesis ve binalara ynelik gerekletirilen eylemler, atma

alannn rgtn iddia ettiinin aksine ehir merkezlerine geniletilemedii ve at-
malarn hala krsal alanda younluk gsterdiinin en nemli delilidir. Son bir ylda
PKK tarafndan gerekletirilen saldrlarn yzde 2si askeri slere ynelik taciz atei
trnde saldrlar olup 2016 ylnn ikinci yarsnda sklk kazanmtr.
2016 ylnda gvenlik glerine ynelik saldrlar yntemsel olarak incelendi-
inde ilk sray roketatar ve uzun namlulu silahlarla gerekletirilen saldrlar, ikin-
ci sray EYP kullanlarak yaplan saldrlar ve nc sray da intihar saldrlar
setav.org 15
2016DA TRKYE
almaktadr. 15 Temmuzda gerekletirilen darbe giriimi akabinde aktif kara ve

hava destekli operasyonlarn yrtlememi olmas blgede yeniden tuzakl EYP
hazrlklarnn yaplmasna ve devam eden Austos, Eyll ve Ekim aylarnda EYP
saldrlarnn artmasna neden olmutur.
GRAFIK 10: 1 OCAK-10 KASIM 2016 EHITLIK/YARALANMA ILE SONULANAN

GVENLIK GLERINE YNELIK EYLEM TRLERI VE SAYILARI
300
253
250
200
150
89
100
50 31
8 6 5 4 2 1 1
0
P
a
r
sp
.)
D)
e
fa
EY
m
r
ld
vs
Ga
IE
Di
kla
ld
ld
Sa
h
VB
Sa
Sa
da
u
la
+S
i/
si
n
va
ba
Ku
lu
te
ot
Ha
lu
om
ol
m
ciz
M
l B
na
Ta
n
an
zu
(C
, u
s
ar
r
at
ld
Sa
et
ok
ar
(R
Bh
r
n
ld
Sa
2016 ylnda sivillere ynelik saldrlar yntemsel olarak incelendiinde ilk s-

ray intihar saldrlar, ikinci sray roketatar ve uzun namlulu silahlarla gerekleti-
rilen saldrlar, nc sray ise EYP saldrlar almaktadr. Diyarbakrn Sur ilesi
Drml mezrasnda patlayc ykl kamyonun infilak etmesi sonucu 16 kiinin
yaamn yitirdii, 23 kiinin yaraland saldr26 ile kamuoyunda geni yank bulan
PKKnn sivillere ynelik saldrlar silsilesi bir ilk olmamakla birlikte rgtn saldr
geleneine aykr da deildir. lk siyasi infazn 30 Temmuz 1979da dnemin anl-
urfa Milletvekili Mehmet Celal Bucaka27 ynelik gerekletiren rgt, son dnemde
de yerel ynetimde sz sahibi olan Jirki aireti mensuplar, AK Parti ile bakanlkla-
r, korucu dernei mensuplar ve muhtarlar hedef alan infaz eylemleri gerekletir-
mitir. PKK syleminde bu yntemle gerekletirilen eylemler bir propaganda arac
olarak deerlendirilmektedir.
Ayrca sivillere ynelik saldrlarn saysnda meydana gelen art PKKnn idde-
ti normalletirme, Dou ve Gneydou blgelerinde srdrlen operasyonlara kar-
lk olarak bat illerinde halk arasnda korku ve panik dalgas oluturarak gvenlik
glerine ynelik tepkisel bask yaratma stratejisinin bir rndr.
26. Diyarbakr Valiliinden Drml Mezrasnda Meydana Gelen Patlamayla lgili Aklama, Haber Trk, 13
Mays 2016.
27. PKKnn Kanl Tarihi, A Haber, 25 Nisan 2016, http://www.ahaber.com.tr/analiz/2016/04/25/pkknin-kan-
li-tarihi, (Eriim tarihi: 13 Aralk 2016).
16 setav.org
GRAFIK 11: 1 OCAK-10 KASIM 2016 LM/YARALANMA ILE SONULANAN SIVILLERE

YNELIK EYLEM TRLERI VE SAYILARI
35 33
30
26
25
21
20
15
11
10
5 3 2 2 2 1 1 1
0
P
r
s
sp
r
D)
.)
e
fa
m
EY
r
r
lm
ld
Ga
vs
IE
kla
Di
ld
ld
Sa
A
h
VB
Sa
Sa
n
da
u
la
+S
hi
i/
n
o
si
Re
va
ba
Ku
te
lu
ot
Ha
lu
om
A
ol
m
ciz
M
B
na
Ta
nl
n
(a
zu
s
, u
r
ar
ld
at
Sa
et
ar
ok
)h
(R
n
r
ld
Sa
TERRLE MCADELE
Operasyonlarn Corafi Dalm ve Sonular
Diyarbakrn Sur ilesinde 28 Kasm 2015te Diyarbakr Baro Bakan Tahir Eliye
ynelik saldrnn ardndan balatlan operasyon 9 Mart 2016da tamamlanmtr.
Operasyon neticesinde 279 terrist etkisiz hale getirilmi, 206 barikat kaldrlm,
7 hendek kapatlm ve 365 EYP imha edilmitir. Operasyonda 504 adet silah ve
bunlara ait 48.048 adet mhimmat, 10 telsiz ve EYP yapmnda kullanlan 3.470
kilogram malzeme ele geirilmitir.28
te yandan 14 Aralk 2015te rnak-Cizre ve Silopide e zamanl operasyonlar
balatlmtr. rnak-Silopide balatlan operasyonun ilk dalgasnda 518 barikat ve
270 hendein kaldrld ve 800 EYPnin bertaraf edildii ifade edilmitir. Fakat
blgedeki terr tehdidinin devam etmesi zerine operasyonlar Mart ve Nisan ayla-
rnda ksa sreli olarak tekrar yrtlmtr.29
Cizrede ise 11 ubat 2016da tamamlanan operasyonda gvenlik glerince
600 akn terristin etkisiz hale getirildii, el yapm patlayclarla tuzaklanm
yaklak 700 barikatn kaldrld ve 1.000den fazla patlaycnn etkisiz hale getiril-
dii duyurulmu; operasyon srasnda kan atmalarda ise 14 asker ve 10u polis
olmak zere 24 gvenlik grevlisi ehit olmutur.30
28. TSK BA-67/16, 18 Aralk 2015-9 Mart 2016: Diyarbakr Sur-Bayrak-12 Sur Mterek zel Birlik Operasyonu.
29. 14 Aralk 2015-19 Ocak 2016, 2-28 Mart 2016, 5-24 Nisan 2016: rnak Silopi-ehit Polis Muhammet Onur
Operasyonu.
30. 14 Aralk 2015-11 ubat 2016: rnak-Cizre, ehit Jandarma Astsubay Kdemli avu Burak Demirci Operasyonu
setav.org 17
2016DA TRKYE
Cizre ve Silopide tamamlanan operasyonlarn ardndan rnak-dilde 16 u-

batta balatlan operasyonda PKKnn szde ile yneticileri ile da kadrosundan
gelerek iledeki saldrlara katlan rgt mensuplarnn da aralarnda bulunduu 113
terrist etkisiz hale getirilmi; 192 barikat kaldrlm, 71 hendek kapatlm ve 428
EYP imha edilmitir. Operasyonda 249 adet silah ve bunlara ait 4.731 adet mhim-
mat, 16 telsiz ve EYP yapmnda kullanlan 451 kilogram malzeme ele geirilmitir.
Operasyon srasnda kan atmalarda ise 5i asker ve 3 polis olmak zere 8 g-
venlik grevlisi ehit dmtr.31
Meskun mahal operasyonlarnn ikinci dalgas 14 Martta Hakkari-Yksekova,
Mardin-Nusaybin ve rnak-Merkezde e zamanl balatlmtr. rnak-Merkezde
icra edilen operasyonda 505 terrist etkisiz hale getirilmi, 238 barikat kaldrlm,
39 hendek kapatlm ve 1.566 el yapm patlayc imha edilmi, 280 adet eitli cins
ve apta silah ve bunlara ait 25.929 adet mhimmat, 9 telsiz ve EYP yapmnda kul-
lanlan 6.420 kilogram patlayc madde ele geirilmitir.32
Hakkari-Yksekovada balatlan operasyonda ise 196 terrist etkisiz hale geti-
rilmi, 214 barikat kaldrlm, 135 hendek kapatlm ve 286 EYP imha edilmitir.
Operasyonlarda 619 adet eitli cins ve apta silah ve bunlara ait 46.669 adet mhim-
mat, 35 telsiz ve EYP yapmnda kullanlan 2.220 kg patlayc madde ele geirilmitir.33
Nusaybinde gerekletirilen operasyonda 495 terrist etkisiz hale getirilmi, 515
barikat kaldrlm, 53 hendek kapatlm ve 1.256 EYP imha edilmi, 239 adet e-
itli cins ve apta silah ve bunlara ait 11.041 adet mhimmat, 45 telsiz ve EYP yap-
mnda kullanlan 40 kilogram patlayc madde ele geirilmitir.34
Terrle mcadele operasyonlarnn nc dalgasnda TSK, rgtn finans
kaynaklarndan biri olan uyuturucu madde ekim alanlarn hedef alan operas-
yonlar gerekletirdiini duyurmutur. Diyarbakrn Lice, Hazro ve Kocaky il-
elerinde, 7. Kolordu Komutanlnn idaresinde 7.500 gvenlik personelinin ka-
tlm ile 22 Haziran-3 Temmuz 2016 tarihlerinde yaplan operasyon sonucunda
67 milyon 605 bin kk kenevir ve 15.414 kilogram esrar maddesi imha edilmi;
14 terrist etkisiz hale getirilmi, gzaltna alnan 305 i birlikiden 43 tutuk-
lanm; toplam 44 silah ve bunlara ait 1.786 mhimmat ele geirilmi, patlayc
yapmnda kullanlan 20 ton amonyum nitrat ile 64 EYP imha edilmi; terristler
tarafndan kullanlan 43 snak ve maara kullanlmaz hale getirilmi ve bombal
ara yapmnda kullanlaca belirlenen 22 ara ele geirilmitir. Operasyonlarda
TSK mensubu 5 asker ehit olmu, 7 asker de yaralanmtr.35
Terr operasyonlarnn son dalgas olan 29 Austos-10 Ekim 2016 tarihlerinde
tm yurtta gerekletirilen operasyonlar sonucunda ise 417si l, 61i yaral, 41i
31. TSK BA-66/16, 16 ubat-8 Mart 2016: rnak-dil, ehit zel Harekat Polisi Ersin Yldrm Operasyonu
32. TSK BA-159/16, 14 Mart-3 Haziran 2016: rnak-Merkez, ehit Jandarma stemen Mehmet ifci Operasyonu
33. TSK BA-107/16, 14 Mart-20 Nisan 2016: Hakkari-Yksekova, ehit Jandarma Uzman avu Ramazan Glle
34. TSK BA-159/16, 14 Mart-3 Haziran 2016: Mardin-Nusaybin, Atmaca-7 Operasyonu
35. 22 Haziran-3 Temmuz 2016: Diyarbakr-Lice, Hazro, Kocaky.
18 setav.org
teslim alnarak ve 18i yakalanarak toplam 537 terristin ele geirildii ifade edilmi-
tir. Yaplan operasyonlarda 88 asker ehit olmu, 152 asker de yaralanmtr.
Yeni Terrle Mcadele Stratejisi

Babakan Binali Yldrmn Eyll aynda, Savunmada deil taarruzda olacaz
szleri yeni dnemin terrle mcadele stratejisi ile ilgili yaplan ilk aklamalar-
dan biri olarak nemini korumaktadr. Aslnda Hakkari-ukurca, rnak-Cudi
ve Van-Tendrek danda yrtlen operasyonlar deien gvenlik paradigma-
snn sahaya ilk yansmas olarak n plana kmaktadr. Bu operasyonlar vasta-
syla gvenlik gleri savunma yerine nleyici taarruzda bulunarak kritik nokta-
lardaki terrist yaplanmalarn bertaraf etmektedir. lk olarak snr hatt ve snr
iinde krsal alanlarda dzenlenen hava harekatlar ile terr gruplarnn gei
noktalar hedef alnmtr. Bylelikle Van ve Beytebapa geiler engellenmi-
tir. kinci olarak terr gruplarnn k aylar boyunca gcn tahkim edebilecei
Tendrek ve kiyaka dalar, Dalca ile ukurca arasnda kalan blgeler terr
gruplarndan arndrlmaya allmtr. Gvenlik glerinin bu blgelerde s-
tnl ele geirmesiyle k aylarnda rgtn blgeden lojistik destek almas-
nn da nne geilmitir.36
Cumhurbakan Recep Tayyip Erdoan da Ekim aynda yapt aklamalar-
da Babakan Binali Yldrmn ifadelerini onaylam ve ilk olarak 15 Austosta
emdinlide37 daha sonra ukurca ve Yksekovay da kapsayarak Hakkaride
gerekletirilen operasyonlarn taarruz ruhu olarak nitelendirilen yeni gven-
lik konsepti kapsamnda yrtldn ifade etmitir.38 Snr tesi operasyon-
larn ise gir-k taktii yerine daha kalc operasyonlar niteliinde olacan
vurgulayan Erdoan, Frat Kalkan Harekatnn da bu balamda gelitirilen bir
operasyon olduunu belirtmitir.39 Henz kapsam ve kavramsal erevesi tam
olarak bilinmeyen yeni gvenlik konseptinin terrle mcadele aya savunmac
bir gvenlik anlayndan proaktif bir mcadele anlayna geii yanstmaktadr.
Snr tesi tehditlere ynelik ise mdahaleci ve caydrc bir gvenlik kltrnn
ne srld bu yaklam, snr tesinde vekil aktrlerin etkili bir g olarak
kullanlmas ve geleneksel olmayan tehditlere ynelik mcadele mekanizmas
gelitirilmesini elzem klmaktadr.40
36. te Hkmetin Yeni Terrle Mcadele Stratejisi, Haber Trk, 6 Eyll 2016.
37. Hakkaride Baz Alanlar zel Gvenlik Blgesi lan Edildi, Haber Trk, 9 Austos 2016.
38. Yeni Dnem Taarruz Ruhu, Takvim, 21 Ekim 2016.
39. Erdoan Yeni Gvenlik Stratejisini Aklad: Sorunlar Kapya Dayanmadan zeceiz, BBC Trke, 19 Ekim
2016, http://www.bbc.com/turkce/37703106, (Eriim tarihi: 13 Aralk 2016).
40. Murat Yeilta, Trkiyenin Yeni Gvenlik Asabiyesi, Sabah Perspektif, 26 Kasm 2016.
setav.org 19
2016DA TRKYE
KRONOLOJI-PKK SALDIRILARI
14 Ocak Diyarbakr-nar
Diyarbakrn nar ilesinde le Emniyet Mdrl binas ile yaknndaki lojmanlara
saat 23.30 sralarnda bomba ykl ara ile saldr dzenlendi. 1i polis olmak zere 6 kii
hayatn kaybetti, 39 kii de yaraland.
17 ubat Ankara-Merasim Sokak

Bomba ykl ara Genelkurmay, TBMM ve kuvvet komutanlklarnn yaknnda 5 askeri
servis aracnn geii srasnda patlatld. Saldrda 29 kii ld, 61 kii yaraland.
13 Mart Ankara-Gvenpark
Gvenparkta otobs duraklarnn bulunduu noktada bomba ykl arala dzenlenen
saldrda 2 saldrgan haricinde 36 kii ld, 125 kii yaraland.
27 Nisan Bursa-Ulu Camii

Bursa kent merkezinde Ulu Camii yaknnda gerekletirilen canl bomba saldrsnda 13
kii yaraland.
12 Mays Diyarbakr-Sur-Drml Mezras

Drml mezrasnda PKKn 15 ton patlayc ykl kamyonu infilak ettirmesiyle 16 kii
hayatn kaybetti.
13 Mays Hakkari-ukurca l s Blgesi

Hakkari ukurcada kan atmada 6 asker ehit dt, 8 asker de yaraland. Olay yerine
sevk edilen Kobra helikopterin dmesiyle 2 asker daha ehit oldu.
7 Haziran stanbul-Vezneciler
stanbul Veznecilerde bomba ykl arala polis minibsnn gei esnasnda gerekle-
tirilen saldrda 7si polis olmak zere 11 kii hayatn kaybetti, 36 kii yaraland.
19 Temmuz Trabzon-Maka atak Mevkii

Trabzonun Maka ilesi atak mevkiinde, polis kontrol noktasnda evik kuvvet minib-
sne ynelik silahl saldrda 3 polis ehit olurken 4 polis olmak zere 5 kii yaraland.
31 Temmuz Ordu-Mesudiye Topam Blgesi

Ordunun Mesudiye ilesine bal Topam Jandarma Karakolu mevkiinde ihbar zerine
operasyon balatan askerlere ormanlk alandan alan ate sonucu 3 asker ehit oldu, 2
asker de yaraland.
18 Austos Elaz-Srsr Mahallesi

Elaz Emniyet Mdrlne 5 ton patlaycnn kullanld bomba ykl arala yaplan
saldrda 3 polis ehit oldu, 110u polis olmak zere 217 kii yaraland.
25 Austos Artvin-avat
Artvinin avat ilesinden Ardanu ilesine giden CHP Genel Bakan Kemal Kldaro-
lunun konvoyuna Yankl ky yaknlarnda saldr dzenlendi. Saldrda 1 asker hayatn
kaybederken 2 asker de yaraland.
25 Austos rnak-Cizre
Cizre le Emniyet Mdrl evik Kuvvet Grup Amirlii yaknndaki polis noktasna
patlayc ykl hafriyat kamyonu ile saldrs dzenlendi. Saldrda 11 polis ehit oldu, 3
sivil 78 kii de yaraland.
2 Eyll Van-aldran Tendrek Da

Vann aldran ve Arnn Doubayazt ileleri arasndaki Tendrek da blgesi Glizar
mevkiinde s blgesine dnen askerlere pusu kuran PKKl terristlerle atma kt. a-
tmada 8 asker ehit oldu, 8 asker de yaraland.
20 setav.org
3 Eyll Hakkari-ukurca alayan Ky

ukurca ilesi alayan ky Seni Tepe, Kale Tepe ve Dabatepe blgesinde 1. Koman-
do Tugay Komutanl tarafndan srdrlen operasyonda kan atma neticesinde 7
asker ehit oldu, 20 asker de yaraland.
6 Ekim stanbul-Yenibosna
stanbul Yenibosnada 75. Yl Polis Merkezi Amirlii yaknlarnda bomba ykl motosikle-
tin patlatlmas sonucu 10 kii yaraland.
4 Kasm Diyarbakr-Balar
Aydn Arslan Bulvarnda l Emniyet Mdrlne ait Terrle Mcadele ve evik Kuvvet
ube mdrlklerinin bulunduu ek bina yaknlarnda bomba ykl aracn infilak ettiril-
mesi ile gerekletirilen saldr sonucunda 2si polis, 1i teknisyen ve 8i sivil olmak zere
11 kii yaamn yitirdi, 98 kii de yaraland.
setav.org 21
2016DA TRKYE
2016DA
TRKYENN DEA
LE MCADELES
Trkiyenin 2016da DEA ile mcadelesi rgt kaynakl tehditlerin ani artna
paralel olarak younlam ve genilemitir. DEAa kar yrtlen mcadele-
nin yaps, rgtn doup gelitii ekirdek alanlar olan Irak ve Suriyedeki as-
keri ve topraksal egemenlik durumu ile yakndan ilgilidir. Dolaysyla DEAn
bu alanlarda son bir ylda kaybettii egemenlik ve savama kapasitesi, rgt
zellikle corafi yakn evresinde ideolojik yaylma, istikrarszlk yaratc unsur-
lar krkleme ve daha fazla potansiyel yabanc savaya ulama gayretine it-
mitir. DEAn genel stratejisi en bandan beri bunlar ierse de rgtn temel
yaam alannda zor duruma dmesi nedeniyle bu tehditlerin derecesinin hi
olmad kadar artmas beklenmelidir. Bu strateji dorultusunda rgtn hedef
ald lkelerden birisi Trkiyedir. zellikle 2015in ikinci yarsndan itibaren
rgtn Trkiyeyi dman olarak belirledii, yaynlarnda Trkiyenin siyasi
liderleri ve kurumlarna kar sert bir pozisyon ald grlmektedir. Daha da
nemlisi sylem dzeyindeki bu dmanln Trkiyeye kar intihar bombalar
eklinde fiili saldrlara dnm olmasdr. Bu dnmn temelinde Trki-
yenin DEA 2013 ylnda Bakanlar Kurulu karar ile terr rgt ilan etmesi,
sonrasnda da rgte kar kriminal, hukuki ve finansal boyutlarda mcadeleye
balamas yatmaktadr.41 Trkiyenin ald bu nlemlerin 2015in ortasndan
sonra hz kazand, 2016da ise zirve noktasna ulat grlmektedir.
Trkiyenin 2016da DEA ile mcadelesini drt ana boyutta incelemek mm-
kndr. Yurt iinde emniyet birimlerinin rgt altyapsna yapt operasyonlar,
kara ve hava snrlarnda fiziki snr gvenlik sistemlerinin kurulmasnn yan sra
profesyonel kontrol ekiplerinin oluturulmasnn planlanmas, rgtn Suriyenin
41. Murat Yeilta, mer Behram zdemir, Rfat ncel, Sibel Dz ve Bilgehan ztrk, Snrdaki Dman: Trki-
yenin DA ile Mcadelesi, (SETA Rapor, stanbul: 2016).
22 setav.org
kuzeyinden temizlenmesi amacyla alnan askeri tedbirler ve son olarak DEAa kar
kurulan kresel koalisyona verilen destein bu drt boyutu meydana getirdii syle-
nebilir. te yandan Trkiyenin yrrle koyduu tedbirleri anlamak iin DEAn
Trkiye stratejisinin getiimiz yl iinde ne tr sreklilikler ve krlmalara sahip
olduuna bakmak gerekmektedir.
DEAIN 2016DAKI TRKIYE STRATEJISI

lk saldrlarna bakldnda DEA Trkiyede belirli hedeflere ynelik eylemler yap-
yordu. Bu eylemlerinin amac 5 Haziran 2015 Diyarbakr, 20 Temmuz 2015 Suru ve
10 Ekim 2015 Ulus patlamalarnda grld gibi YPG/PKK ile Suriye ve Irakta olan
atmasn Trkiye topraklarna tamak, PKK veya HDP izgisindeki kiileri bombal
saldrlarla hedef almakt. Ayn zamanda bunu Trkiyeden militan devirme strateji-
sinin kritik bir unsuru olarak ilevselletiriyordu. rgt iddetli bir PKK kartlna
oynayarak hem Trkiye nfusunun sempatisini kazanmay amalad hem de Trkiyede
hassasiyet arz eden etnik ve mezhepsel hususlar ne kararak lkeyi istikrarszlatrma-
y amalad. rgt sonrasnda 12 Ocak 2016 Sultanahmet saldrsyla Trkiye toprakla-
rnda ilk kez yabanc lke vatandalarn hedef ald. 19 Mart 2016 stiklal patlamas da
ayn dorultuda yabanclara kar yaplm bir eylemdi. DEA bu ekilde koalisyon lke
vatandalarn cezalandrarak mevzubahis lkelerden intikam alyor ve yabanc dman-
ln kullanarak Trkiyeden militan devirme stratejisini glendiriyordu.
GRAFIK 12: DEAIN 2016DA TRKIYEDE YAPTII NTIHAR SALDIRILARI
250 236
200
150
90
100
59
45 l
50 36 35
12 15 Yaral
5 2
0
Yabanc Turistler Yabanc Turistler Gvenlik Gleri Gvenlik Siviller
Gleri+Sivil+Turist
12 Ocak 2016 19 Mart 2016 1 Mays 2016 28 Haziran 2016 20 Temmuz 2016
stanbul Sultanahmet stanbul Taksim Gaziantep stanbul Atatrk Gaziantep
nChar Saldrs nChar Saldrs nChar Saldrs Havaliman nChar Saldrs
nChar
Saldrs+aMma
* Verilen rakamlar medya taramasna dayanmaktadr, resmi verilerle farkllk gsterebilir.
Kilisin ilk kez fzelerle hedef alnd tarih olan 18 Ocak 2016 DEAn Tr-
kiyeye ynelik terr stratejisi bakmndan ilkleri ieriyordu: Birincisi daha nceki
setav.org 23
2016DA TRKYE
saldrlarnda spesifik hedefler belirleyen rgt bu saldrsyla rastgele sivilleri hedef-

ledi. kincisi DEA Trkiye topraklarna ilk kez fze ile saldrd. 16 Aralk 2015te
Baikada konulanm TSK unsurlarna yaplan fze saldrs belki de bunun haber-
cisiydi. Bu ayn zamanda DEAn Suriyedeki mevzilerinden Trkiyeye saldrlar
gerekletirmeye balad anlamna geliyordu. Daha nce yurt ii veya snr karakol
alanlarna aralarla yaklaarak saldran rgt artk Suriyenin 15-25 kilometre ieri-
sinden saldrmaya balad.
DEAn 1 Maysta Gaziantep Emniyet Mdrlne yapt canl bomba sald-
rs da rgtn Trkiyeye ynelik stratejisindeki deiimi pekitirdi. DEA bu sald-
rsyla ilk kez yurt iinde gvenlik glerini hedef ald. Dolaysyla Kilis saldrlar ve
Gaziantep patlamas birlikte deerlendirildiinde rgtn Trkiyeye kar yrtt
mulak sava artk somutlatrd ak olarak grlmekteydi. Bu deiim ok boyutlu
sebeplerden kaynaklanaca gibi akla ilk gelen ihtimal ise Trkiyenin yln ilk aylarn-
da Halepin kuzeyinde DEAa kar savaan lml muhaliflere verdii destekti.
28 Haziranda gerekleen Atatrk Havaliman saldrs DEA eylemleri iinde
potansiyel olarak en ykc ve karmak olanyd. zellikle saldry gerekletirenle-
rin Kafkasya uyruklu sava tecrbesi olan terristler olmalar ve saldrnn Atatrk
Havaliman gibi insan profili bakmndan uluslararas bir karakter arz eden mekanda
sofistike silahlarla yaplabilmesi DEA tehdidinin Trkiye iin uzun vadeli stratejik
bir soruna dntn ak olarak ortaya koydu. Son olarak 20 Temmuzda Gazi-
antepte yaplan bir kna gecesi srasnda intihar saldrs gerekletiren DEA tekrar-
dan Trkiyenin sosyal uyumunu hedef setiini gsterdi.42
YURT INDE GEREKLETIRILEN

EMNIYET OPERASYONLARI
Trkiyenin DEA ile mcadelesinin en nemli ve vazgeilmez bileeni yurt iinde
rgte kar emniyet mensuplarnca gerekletirilen operasyonlar olagelmitir. Trkiye
lkedeki muhtemel DEA yaplanmalarna kar verdii mcadelenin younluunu
2015in ortasndan itibaren giderek artrm, rgt ye veya sempatizanlarnn zerin-
de kurulan bask 2016da zirveye ulamtr. Bu yl DEAa kar yaplan operasyonlar
lek olarak ok genilerken, basknlara katlan emniyet mensuplarnn says da belir-
gin bir art gstermitir. Mesela 7 Austos 2016da Adanada rgte ait 50 farkl adrese
e zamanl dzenlenen operasyona 500 polis katlmtr. Bu operasyon sonucunda ara-
larnda bir canl bombann da olduu 35 rgt mensubu gzaltna alnmtr.43 Canl
bombann evresinde bu kadar kalabalk bir grubun olmas aslnda DEA eylemcile-
rinin saldr ncesinde azmsanmayacak sayda kiiden destek aldn gstermektedir.
Ayn operasyonun dier dikkat ekici zellii gzaltna alnan kiilerden 20sinin iki
42. Murat Yeilta, Rfat ncel ve Bilgehan ztrk, Turkeys Fight Against Daesh, SETA Analiz, Say: 23 (Kasm 2016).
43. Adanada 50 Adrese ID Operasyonu, Aljazeera Turk, 7 Austos 2016.
24 setav.org
gn nce de gzaltna alnp serbest braklm kiiler olmalardr. Yasal mevzuatn

verdii yetki erevesinde grev yapan emniyet, potansiyel DEA mensuplarn srekli
bask altnda tutarak nleyici mdahale mekanizmas oluturmaktadr.
GRAFIK 13: TRKIYEDEKI DEA HEDEFLERINE YNELIK
DNEMSEL OPERASYON VE GZALTI SAYILARI
300
271
250
236
200
192
162 169
150 GzalI Says
Operasyon
100 Says
85 92
75 87
50 45
36
14 18 19 21 19
11 13 13 13
0
* Verilen rakamlar medya taramasna dayanmaktadr, resmi verilerle farkllk gsterebilir.
SALDIRILAR
DEA 2016da Trkiyede be intihar saldrs dzenlemitir. Bunlar 12 Ocak Sulta-
nahmet, 19 Mart Taksim-stiklal, 1 Mays Gaziantep, 28 Haziran stanbul Atatrk
Havaliman ve 20 Temmuz Gaziantep saldrlardr. Bu saldrlar sonucunda 123 kii
hayatn kaybetmi, 400den fazla kii yaralanmtr. 2015te DEA kaynakl bom-
bal saldrlar stanbul (1), Ankara (1), anlurfa (1) ve Diyarbakrda (1) olmutu.
Bu yl ise saldrlarn 3 stanbulda, 2si de Gaziantepte gerekletirilmitir. te
yandan DEA bu yl da 2015te olduu gibi Trk gvenlik mensuplarna kar silahl
saldrlar ve kendisine muhalif yaynlar yapan Suriyeli gazetecilere ynelik suikast
eylemlerini srdrmtr. 10 Nisanda Suriyenin Halep kentinde gazetecilik yapt
belirtilen Muhammed Zahir erkat Gaziantepte sokakta yrrken bandan ve elin-
den vurularak hayatn kaybetti.44 12 Haziranda anlurfada Suriyeli aktivist Ahmed
Abdlkadir silahl saldrya urad ve yaral olarak kurtuldu.45 ki saldry da DEA
stlendi. 13 Temmuzda ise Gaziantepte polis memuru Hseyin Gm takip ettii
DEAn hcre evinden kan Suriyeli bir rgt mensubu olan Hanifi .nin (16)
silahl saldrs sonucunda ar yaraland ve tm abalara ramen kurtarlamayarak
ehit oldu.46 Ayn gn iinde saldrgan Hatayda yakaland.
44. Gaziantepte Vurulan Suriyeli Gazeteci ld, BBC Trke, 12 Nisan 2016.
45. Urfada Suriyeli Gazeteciye Silahl Saldr, Ajans Urfa, 13 Haziran 2016, http://www.ajansurfa.com/tr-tr/ha-
berler/3126/urfada-suriyeli-gazeteciye-silahli-saldiri, (Eriim tarihi: 13 Aralk 2016).
46. IDli Terrist Tarafndan Vurulan Polis ehit Oldu, Haber Trk, 23 Temmuz 2016.
setav.org 25
2016DA TRKYE
DEA yl iinde Baikada konulu bulunan Trkiyeye ait Gedu s Blgesine

de eitli saldrlarda bulunmutur. Bu saldrlarn ilki 22 Martta fze ve top at-
laryla, sonuncusu da 9 Ekimde top ateiyle yaplmtr. ki saldrda da zayiat ve-
rilmemitir. Ancak 26 Martta DEA tarafndan s blgesine Katyua fzeleri ile
gerekletirilen saldrda bir stemen ehit olmu, bir asker de yaralanmtr.47 Tm
saldrlar deerlendirildiinde DEAn Trkiyeye en byk insani kayb intihar ey-
lemleri ile yaatt grlmektedir. Aada DEAn 2016da gerekletirdii intihar
saldrlar verilmitir.
12 Ocakta stanbul Sultanahmet Meydannda DEA militan Nabil Fadli ta-
rafndan intihar saldrs gerekletirilmitir. Fadli 34 kiilik Alman turist kafilesinin
arasna kararak kendisini patlatmt.48 Bu saldrda 13 kii hayatn kaybederken,
15 kii de yaraland. Yaamn yitirenlerin tamam Alman vatanda iken, yarallarn
arasnda ise yine ounluu Alman olmak zere Norve, Peru ve Gney Kore vatan-
dalar da vard.49 Sultanahmet Meydan bir sene nce 6 Ocak 2015te de yine DEA
mensubu bir terrist olan Dastanl Diana Ramazova tarafndan intihar saldrs ile
hedef alnm, olayda bir polis ehit olurken bir polis de yaralanmt.
19 Martta stanbul Taksim Meydannda Beyolu Hkmet Konann
nnde DEA militan Mehmet ztrk tarafndan intihar saldrs gerekletiril-
di. Saldrda canl bomba haricinde 4 kii hayatn kaybederken, 36 kii de yara-
land. Yaamn yitirenlerin 3nn ABD-srail ve 1inin de ran vatanda olduu
belirlendi.50 Baz iddialar bombacnn korkudan telaa kaplarak bombay erken
patlattn dolaysyla asl hedefine ulaamadn, bazlar ise bir turist kafile-
GRAFIK 14: EHIRLERE GRE OPERASYON YOUNLUU (2015)
%1
%3
%3
%4
%4
Kilis stanbul Gaziantep
%28
%4
%4 Ankara anlurfa Konya
%4
zmir Bingl Adyaman
%8
%18 Diyarbakr Adana Samsun
%17
* Verilen ista,s,kler medya taramasna dayanmaktadr, resmi verilerle farkllk gsterebilir.

Son Gncelleme: 1 Kasm 2016
47. Baikada lk ehit..., Hrriyet, 27 Mart 2016.

48. Alaka Saldr, Yeni afak, 13 Ocak 2016.
49. Alaka Saldr.
50. Istanbul Shopping Area Hit by Suicide Bomber, BBC, 19 Mart 2016.
26 setav.org
si geerken zellikle bombann patlatldn ne srd.51 Saldrdan birka gn

nce Almanya stanbulda saldr olabilecei dorultusunda vatandalarn uyar-
mt. 17 Martta ise Almanyann Ankara ve stanbuldaki diplomatik temsilcilik-
leri ve stanbul zel Alman Lisesi gvenlik gerekesiyle tatil edildi. Saldrdan bir
gn sonra Sper Lig kapsamnda Trk Telekom Arenada yaplacak olan Galatasa-
ray-Fenerbahe ma saldr olaca ynnde alnan bir istihbarattan dolay iptal
edilerek ileri bir tarihe ertelendi.52
1 Mays sabah Gaziantepin ehit Kamil ilesinde bulunan l Emniyet M-
drlne 10 metre mesafede DEA terristi smail Gne tarafndan bomba yk-
l arala intihar saldrs dzenlendi. Gnele beraber saldrya iki DEA mensubu
daha katld. Patlamadan sonra uzun namlulu silahlarla emniyet binasna ate aan
terristler daha sonra olay yerinden kat.53 Gnein aabeyi ve babas da DEA
yesi olduklar gerekesiyle gzaltna alndlar. Saldrda 3 polis ehit olurken, 19u
polis olmak zere 23 kii de yaraland. Patlamann ardndan ehirdeki 1 Mays kut-
lamalar gvenlik endiesi dolaysyla iptal edildi.54
GRAFIK 15: EHIRLERE GRE OPERASYON YOUNLUU (2016)
%4
%4 %4
Gaziantep stanbul
%21
%5 Antalya Ankara
%6
Adana Konya
%6
Kilis anlurfa
%18
%6 Bursa zmir
%8 Kahramanmara Samsun
%8 %9

19 Maysta Gaziantepte gerekletirilen operasyonda Trkiyedeki DEA kay-

nakl intihar saldrlarnn planlaycs ve azmettiricisi olduu bilinen rgtn szde
Antep Emiri Yunus Durmaz polis tarafndan yakalanacan anlaynca zerindeki
bombay patlatarak intihar saldrs dzenledi. Operasyonda Durmazn ei ve yine
DEAn nemli isimlerinden olduu bilinen ve mavi listeden aranan kardei Hac
Ali Durmaz ise sa olarak ele geirildi.55 Bunu mteakip bir hafta boyunca Gazian-
51. Terristle lgili Yeni ddialar, Hrriyet, 19 Mart 2016.
52. Galatasaray-Fenerbahe Derbisi Ertelendi, NTV, 20 Mart 2016.
53. Gaziantep Emniyet Mdrlne DAE Saldrd, Sabah, 1 Mays 2016.
54. Gaziantep Emniyet Mdrlne Bombal Saldr, Haber Trk, 2 Mays 2016.
55. Canl Bomba, Yeleiyle Uyuyormu, Sabah, 21 Mays 2016.
setav.org 27
2016DA TRKYE
tepte devam eden operasyonlarda DEA terristlerine ait intihar yelekleri, kalani-
kof uzun namlulu silahlar, otomatik pompal tfekler, bomba dzenekleri, arjr ve
muhtelif mhimmat, makineli tabancalar ve birok rgtsel dokman ele geirildi.56
28 Haziran akam stanbul Atatrk Havalimannda Rus vatandalklar bu-
lunan DEA mensubu zbek Rakim Bulgakov, ilk bata Dastanl denilen ancak
uyruu tartmal olan Vadim Osmanev ve Krgz olduu bilinen ancak ad tespit
edilemeyen nc militan intihar saldrs dzenlediler.57 Saldrda 45 kii hayatn
yitirirken 236 kii de yaraland.58 lk belirlemelere gre hayatn kaybedenlerin 10u
yabanc uyruklu iken 3nn de ift vatandala sahip olduu duyuruldu.59 sal-
drgan d hatlar terminalinin giri, k ve otopark ksmlarnda nce uzun namlulu
silahlarla etrafa ate at ardndan da zerlerindeki bombalar patlatt. Saldrnn ar-
dndan saat 22.00da Atatrk Havaliman tm yurt ii ve yurt d uulara kapatld
ve yaklak 4 saat sonra gece yars saat 02.00da tekrar uu trafiine ald. Saldrnn
planlaycs ve azmettiricisinin 1980 eenistan doumlu Ahmet Recepovi atayev
olduu tespit edildi.60 atayev eenistandan Suriyeye radikal hareketlerde uzun
sre bulunmu sava tecrbesi olan bir terristti. te yandan bir iddiaya gre bu
saldr DEA tarafndan dikkatlice planlanm, saldrnn gerekletirilmesi iin Rak-
kadan gnderilen ilk iki DEA timi yakalanm ve son gelen nc tim ise baarl
olmutu. Bu terristlerin Trkiyeye 25 Maysta giri yapt tahmin ediliyor.61
GRAFIK 16: EHIRLERE GRE GZALTI YOUNLUU (2015)
%1 %0
%2
%3
%3 %0
%3
Kilis stanbul
%5 %28
Gaziantep Ankara
%9
Konya Adyaman
Antalya anlurfa
%9
zmir Adana
%23 Samsun Kahramanmara
%15
Bursa

56. DAE Operasyonlarnda Cephanelik kt, Sabah, 23 Mays 2016.

57. Atatrk Havaliman Saldrsn Gerekletiren Terristlerin Uyruklar Tespit Edildi, NTV, 30 Haziran 2016.
58. Saldrda l Says 45e Ykseldi, Yeni afak, 2 Temmuz 2016.
59. Basn Duyurusu, T.C. stanbul Valilii, 29 Haziran 2016, http://www.istanbul.gov.tr/tr/guncel/haberler/ba-
sin-duyurusu-29062016, (Eriim tarihi: 13 Aralk 2016).
60. Terr Saldrsn Terrist Ahmet atayev Organize Etti, TR Euronews, 1 Temmuz 2016, http://tr.euronews.
com/2016/07/01/teror-saldirisi-terorist-ahmed-catayev-organize-etti, (Eriim tarihi: 13 Aralk 2016).
61. Nazif Karaman, Dehet Plann Mont Bozdu, Sabah, 30 Haziran 2016.
28 setav.org
20 Temmuzda Gaziantepte dzenlenen bir kna gecesi srasnda kimlii tam

olarak belirlenemeyen DEA mensubu bir terrist intihar saldrs dzenledi. Sald-
rda 59 kii hayatn kaybederken, 90n zerinde kii de yaraland. Olay yerinde bir
adet paralanm canl bomba yelei bulundu. Cumhurbakan Erdoan saldrnn
12-14 yalarnda bir ocuk canl bomba tarafndan gerekletirildiini belirtti.62 te
yandan damadn annesi Muhbet Akdoan ise patlamadan nce canl bombay gr-
dn, ocuk deil yetikin biri olduunu ifade etti.63 Baz grg tanklar ise canl
bombann yannda 25 yalarnda iki kii ile geldii ve patlamadan sonra bu kiilerin
katklarn syledi.64 Daha sonra ise Babakan Yldrm canl bombann kimliinin
henz tespit edilemedii beyannda bulundu.65 Dolaysyla saldrnn kim tarafndan
yapld henz aa kavumu deildir.
GRAFIK 17: EHIRLERE GRE GZALTI YOUNLUU (2016)
%4 %3 %1
%4
%4
%24 stanbul Gaziantep
%4 Adana Konya
%4
Ankara Antalya
%6
anlurfa Samsun
%8 %19
Kilis zmir
%9 Bursa Kahramanmara
%11
Adyaman
* Verilen ista,s,kler medya taramasna dayanmaktadr; resmi verilerle farkllk gsterebilir.
24 Austosta balatlan Frat Kalkan Harekat ile birlikte yurt iinde de

operasyonlar younlatrld. DEAa kar Austosta yurt genelinde gerek-
letirilen operasyonlarda 259 kii gzaltna alnm, bunlarn 50si tutuklan-
mtr.66 Yine bu operasyonlarda Trkiye iin DEA kaynakl en byk teh-
ditlerden birinin intihar saldrlar olduu anlalmtr. Mesela 19 Eyllde
anlurfada yaplan operasyonda iki DEA terristi yanlarnda 24 kg TNT,
intihar yelekleri, el yapm bombalar ve muhtelif mhimmat ile yakalanmlar-
dr.67 Ekim aynda gerekletirilen operasyonlar sonucu da 306 kii gzaltna
alnm ve bunlarn 45i tutuklanmtr.
62. Gaziantepte Bombal Saldr!, Haber Trk, 21 Austos 2016.
63. Gaziantepte Damadn Annesi Canl Bombay Grm, CNN Trk, 23 Austos 2016.
64. Gaziantepde Katliam!, Hrriyet, 21 Austos 2016.
65. Babakan Yldrmdan Gaziantep Saldrsna likin Aklama, NTV, 22 Austos 2016.
66. Tuba Karahan, DAEe Ynelik Operasyonlar Frat Kalkan Harekatyla Taland, AA, 1 Eyll 2016.
67. 2 DAEli Canl Bomba Yakaland, Yeni afak, 19 Eyll 2016.
setav.org 29
2016DA TRKYE
8 Ekimde Diyarbakrdan gelen istihbarat zerine Ankarada Haymana yolu ci-

varnda yaplan operasyonda bombal arala eylem hazrlndaki iki terrist, polisin
teslim ol ars zerine kendilerini patlatt. Terristlerin Ankara Gar Patlamasnn
yl dnm olan 10 Ekim tarihinde intikam eylemi gerekletirecekleri deerlendi-
rildi. Olay yerinde bulunan kimlik Bingl doumlu Harun Arslana ait kt. Harun
Arslann bir sredir Diyarbakrda grlmedii renildi. kinci bombacnn ismi ise
Mahide Ata olarak medyaya yansd.68
16 Ekimde Gaziantep niversitesinin karsnda bulunan 500 Evler Mahallesin-
de gerekletirilen operasyonlarda DEA mensubu 2 canl bomba kendini patlatt. Te-
rristlerin kendilerini patlatmas sonucunda 3 polis ehit olurken 8 kii de yaraland.69
Kendisini patlatan ilk canl bomba Mehmet Kadir Cabael Gaziantep genelindeki faali-
yetleri yneten, rgt mensuplarna lojistik destek salayan ve canl bomba hcrelerini
ynlendiren DEAn nemli bir ismiydi ve ileri Bakanlnn turuncu listesinde yer
alyordu. Cabaelin hedefinin olay gn aure etkinlii dzenleyen Alevi Kltr Dernei
olduu belirtildi. Yunus Durmazdan sonra Cabaelin de etkisiz hale getirilmesiyle DE-
An Trkiyede Gaziantepe yerletirdii iki kritik ismi ortadan kaldrlm oldu.
19 Ekimde Ankarann Etimesgut ilesi Eryaman mahallesinde bulunan bir
apartman dairesine gece yars yaplan polis basknnda, DEA mensubu canl bom-
ba Ahmet Balk, teslim ol arsna ate ile karlk vermesi zerine kan atma
sonrasnda l olarak ele geirildi. Terristin kald evde yksek miktarda bomba
yapmnda kullanlan malzeme bulundu. DEAn Rakkadaki kamplarnda eitim
ald belirlenen ve kamera kaytlarndan daha nce Antkabir ve Eski Meclis evre-
sinde keif yapt tespit edilen terristin 29 Ekim kutlamalarnda Antkabirde bir
eylem gerekletirmeyi planlad deerlendirildi.70
4 Kasmda Diyarbakrn Balar ilesinde bulunan Emniyet Mdrlnn Terr-
le Mcadele ve evik Kuvvet ubelerinin yer ald ek binas yaknlarnda bomba ykl
bir arala saldr dzenlendi. 2 polisin ehit olduu saldrda 9 kii hayatn kaybetti,
100den fazla kii de yaraland. Yetkililerin saldry PKKnn yapt ynndeki ak-
lamalarna ramen DEA kendisine bal Amaq haber ajansndan eylemi stlendiini
duyurdu. Bundan iki gn sonra ise TAK, saldry kendisinin yaptn duyurdu.
SINIR GVENLIINI ARTIRMAYA YNELIK

ALINAN TEDBIRLER
DEAn tm dnyada bir fenomen haline gelmesinin yaratt kresel lekteki
YTS mobilizasyonu, Suriye ve Iraka ana gei gzergah olmas sebebiyle Trkiyeyi
topraklarndan seyahat edilecek bir hedef haline getirmitir. te yandan Trkiyenin
68. 2 Canl Bomba Ankarada Kendini Patlatt, NTV, 8 Ekim 2016.
69. Volkan Ik, DEAa st Dzey Darbe, AA, 1 Eyll 2016.
70. Yksel Temel, Ankaray Kana Bulayacaklard, Sabah, 31 Ekim 2016; Ankarada DAEli Bir Canl Bomba
ldrld, Yeni afak, 19 Ekim 2016.
30 setav.org
Suriye ve Irak ile paylat uzun snr hatt, atma blgelerinin bitiiinde olmas
nedeniyle yasa d lojistik faaliyetlere militan, silah ve mhimmat aklarna maruz
kalan bir alana dnmtr. Dolaysyla Trkiye, gneyinde oluan terr kuana
kar sert nlemler almak zorunda kalmtr. Balangta caydrclk temelinde tasar-
lanan ve misliyle karlk ilkesi dorultusunda uygulanan bu nlemler, zaman iinde
yetersiz grlmelerinin ardndan TSK unsurlarnn destekledii zgr Suriye Ordu-
su (SO) birlikleriyle dorudan bir askeri harekata dnmtr.71
GRAFIK 18: TRKIYEDE DEA MENSUBU OLMALARI GEREKESIYLE

GZALTINA ALINANLARIN UYRUKLARI (OCAK-KASIM 2016)
300
250
200
150
Trk
100
Yabanc
50
0
ak at rt n ys
n
mu
z tos
l m
Oc ub Ma Nis
a
Ma zira us Eyl Eki
8 Ha T em A
1-2 -31
ran
H azi
29
* Medya taramasnda uyruk bilgisi bulunamayan rgt mensuplar
grae Trk vatanda olarak eklenmi<r.

Snr gvenlii konusunda Trkiyenin risk ve tehditlere en ok maruz kalan

blgesi gneyindeki Kilis ve Gaziantep ehirleridir. DEA bu ehirlerde eitlilik
arz eden saldrlarnn yan sra militan geii, depolama, propaganda ve patlayc
imalat gibi kritik ilevleri de icra etmeye almtr. 2016da rgtn snr hat-
tnda Trkiyeye arz ettii tehditlerin banda Kilise dzenledii roket saldrlar
gelmitir. Yl iinde DEA ilk kez 18 Ocakta Kilise Katyua fzeleri ile saldrm-
tr. zellikle Nisan ortasndan balayarak Maysn ilk haftasna kadarki dnemde
rgt Kilise her gn defalarca fzelerle saldr gerekletirmitir. rgt 7 Nisan-7
Mays tarihleri arasnda Kilise 40tan fazla fze atm ve son olarak 26 Ekimde
Kilise yine roket atmay baarabilmitir. Bu saldrlarn byk ounluu Rus
yapm Katyua roketleri ile yaplmtr. Bu roketlerin eski teknoloji rn ol-
malarnn, kaynanda tespitlerinin yaplp hedefe ulaamadan imha edilmelerini
zorlatrd deerlendirilmektedir.72 18 Ocaktan bu yana DEA 80den fazla kez
71. Murat Yeilta, Rfat ncel ve Bilgehan ztrk, Turkeys Fight Against DAESH, SETA Analiz, Say: 23,
(Kasm 2016).
72. Arda Mevltolu, Katyualar, HIMARSlar ve tesi, Siyah Gri Beyaz, 29 Nisan 2016, http://www.siyahgribe-
yaz.com/2016/04/katyusalar-himarslar-ve-otesi.html?spref=tw, (Eriim tarihi: 13 Aralk 2016).
setav.org 31
2016DA TRKYE
roketle Kilise saldrm, bu saldrlarn sonucunda 20nin zerinde sivil yaamn

yitirirken, 80den fazla kii de yaralanmtr.
Katyua tehdidine kar Trkiye boyuttan oluan nlemler dizisi hayata
geirmitir: Birincisi Trkiyenin snr hattndan DEA mevzilerine ynelik d-
zenli olarak yapt topu atlardr. Frtna obslerinin bu grev iin kullanm-
nn devamnn yan sra 40 kilometreden fazla menzili olan yerli retim T-122 ok
namlulu roketatar (NRA)73 sistemleri de snr hattnda konulandrlmtr. Ayn
zamanda yerli retim HAlar snr hattnda srekli gzetleme uular gerekle-
tirmi ve faaliyet saylar oalmtr. Buna ek olarak snr hattnda grev yapan
asker mevcudiyeti de artrlmtr.
kincisi koalisyonun devreye sokularak ABDye ait Predatr HAlar ile rgt
hedeflerinin yok edilmesidir. Cehennem atei (Hellfire) fzesi tayan bu HAlar
tehdit oluturan hareketli hedeflere kar tehdidi kaynanda yok etme dorultu-
sunda etkili bir ate gc salamaktadr. Bu balamda mesela 1 Maysta ncirlikte
konulu bulunan 4 ABD MQ-1 silahl HAsnn Suriyede 29 DEA militann l-
drd ve 5 rgt mevzisini imha ettii aklanmtr.
ncs ise halk bilgilendirme ve farkndalk yaratmaya ynelik tedbirlerden
oluan toplumsal boyuttur. Olas fze saldrlarna kar vatandalar mmkn oldu-
unca ksa srede haberdar etmek amacyla Kilise hava alarm ikaz sistemi kurulmu-
tur. Afet ve Acil Durum Ynetimi Bakanlnn (AFAD) tasarlad proje ile ehre
siren sistemi koyularak halkn nceden uyarlmas; sosyal medya, hcresel mesajlar
ve akll cihazlarn da bu dorultuda etkin bir ekilde kullanlmas planlanmtr.74-
te yandan Kilisteki salk personelinin artrlmas ve ailelere psikolojik destek sa-
lanmas, daha nce terr kaynakl atmalarn yaand ehirlerde kullanlan zrhl
amblanslarn ehre gnderilmesi gibi tedbirler uygulamaya konulmutur. Bunun
yannda maddi olarak zarar grenlere deme yaplmas iin Kilise iki etapta verilmek
zere 10 milyon TL tahsis edilmitir.75
Alnan nlemler ve uluslararas koalisyon ile artrlan i birliiyle beraber Ma-
ys sonundan itibaren Kilise atlan fzeler durduruldu ve bu tarihten sonra DEA
nadiren Kilisi hedef alabildi. Uzun vadede Trkiyenin hava savunma sistemi ih-
tiyacn karlayacak aratrmalar ise bir sredir gerekletirilmeye allyordu.
DEA tarafndan Kilisin srekli fzelerle hedef alnmas bu ihtiyacn aciliyetini
ak olarak gzler nne serdi. Bu balamda tamamen milli imkanlarla retilen
Serhat ve Korkut sistemleri Katyua ve benzeri fzeleri havada engelleyerek imha
73. T-122 NRA, 122 mm.lik ok Namlulu Roketatar, Roketsan, http://www.roketsan.com.tr/urunler-hizmet-

ler/kara-sistemleri/satihtan-satiha-roket-sistemleri/t-122-cnra-122-mm-lik-cok-namlulu-roketatar, (Eriim tarihi:
13 Aralk 2016).
74. AFAD Gvenli Hava Sahas Kuruyor, Yeni afak, 14 Mart 2016; Hava Saldrlarna Kar Snrda Alarm Sis-
temi, Milliyet, 30 Mart 2016; Tolga ardan, Davutolundan Kilise Master Plan Talimat, Milliyet, 2 Mays 2016.
75. Kilis in Ek Tedbirler, Sabah, 26 Nisan 2016; Babakan Davutolu Kilis in Alnan nlemleri Aklad,
CNN Trk, 26 Nisan 2016.
32 setav.org
etmeyi amalyor.76 Milli Savunma Bakan Fikri Ik, Ekim ay banda Korkutun
laboratuvar testlerinin baaryla tamamlandn, sahada test aamasna en ksa sre-
de geileceini belirtti.77 ASELSAN tarafndan 2010da gelitirilmeye balanan Kor-
kut, 1 Aralk 2015te Konya Karapnarda bulunan Milli Savunma Bakanl At,
Test ve Deerlendirme Grup Komutanlnda yaplan testlerde katapulttan atlan
yksek hzl hedef uan ASELSANn gelitirdii yerli radar sistemiyle tespit edip
baarl bir ekilde vurarak drmt.78
Snr gvenlii asndan en nemli sorunlardan bir dieri geleneksel olarak
YTS seyahatlerinin nlenmesi olmutur. Trkiyenin YTS ile mcadelesi en ba-
ndan beri birbirini destekleyen drt aamal bir mekanizmaya dayanmaktadr79
ve 2016da da bu mekanizma yrrlkte olmutur: Bunlardan birincisi DEA
militan olma potansiyeli tayan kii veya gruplarn kaynak lkeden knn en-
gellenmesidir. kinci aama bir ekilde kaynak lkeden ayrlan YTSnin havaalan-
larnda kurulan Risk Analiz Birimleri ekiplerince tespit edilmesidir. Trkiyeye
girmeyi baaran YTSlerin ise emniyet birimlerinin yapt almalarla etkisiz hale
getirilmeleri amalanmtr. Son aamay ise militanlarn Trkiye-Suriye snr hat-
tnda giri-k yaparken yakalanmalar oluturmaktadr. Bugne dein YTS se-
yahatlerinin nlenmesi konusunda dier devletlerin Trkiye ile yeterince i birlii
yapmadklar ve uyarlara ramen gerekli nlemleri almadklar grlmtr. Me-
sela Paris saldrlarn dzenleyen brahim Abdeslam Trkiye tarafndan Fransaya
iade edilen isimlerden biriydi. Paris saldrlarnn dier faili mer smail Mustafa
konusunda da Fransa, Trkiye tarafndan uyarlmt. Yine Brkselde yaplan in-
tihar saldrlarnn faili brahim Bakraouinin daha nce Trkiyede yakalanp snr
d edildii ve muhatap lkelere bilgi verildii ancak bu lkelerin yeterince nlem
almad grlmtr.80
te yandan Trkiyeye giri yasa konan kii says Eyll 2016 itibaryla 145
lkeden 52.075 kiiye ulamtr. 98 lkeden 3.790 kii ise snr d edilmitir.81 G
daresinin 8 Kasmda yeniledii verilerine gre ise Trkiyede 2016da yakalanan d-
zensiz gmen says 156.733 olarak belirlenmitir.82 Bunlarn 66.552sinin Suriyeli,
28.339unun da Irakl olmas yasa d insan mobilizasyonunun balca nedenlerinin
blgedeki i sava ortam ve DEA varl olduunu gstermektedir.
Snr gvenlii konusunda Trkiyenin elini balayan en nemli hususlardan
biri yetki atmas ve brokratik hantalla sebebiyet veren ok bal yapya sahip
76. Kilis, Serhat ve Korkuta Emanet, Milliyet, 22 Mays 2016.

77. Snr Gvenlii KORKUT ve Serhata Emanet, Sabah, 3 Ekim 2016.
78. KORKUT Testleri Baaryla Geti, Vatan, 13 Aralk 2015.
79. Yeilta vd., Snrdaki Dman.
80. Trkiye Yakalayp ade Ediyor, Avrupa Serbest Brakyor, Haber Trk, 25 Mart 2016.
81. Gerei Yaplmtr, Milliyet, 1 Eyll 2016.
82. Dzensiz G, T.C. ileri Bakanl G daresi Genel Mdrl, http://www.goc.gov.tr/icerik6/duzen-
siz-goc_363_378_4710_icerik, (Eriim tarihi: 13 Aralk 2016).
setav.org 33
2016DA TRKYE
hudut muhafaza tekilatdr. Bu sorunu amak iin halihazrda nemli bir sredir
almalar yaplmaktadr. Bu balamda hkmetin 2017 yl programnda ileri
Bakanlna bal silahla donatlm bir snr gvenlii tekilatnn kurulmas ng-
rlerek bu grevin icrasnn tek bir at altnda toplanmas hedeflenmektedir.83
Trkiyenin Suriye snr hattnda yrrle koyduu fiziki snr gvenlii
projesi 2016da da devam etti. Bu projenin nemli bileenlerinden olan snra
duvar rme almalar hzlandrld. Suriyenin kuzeyinde younlaan asimetrik
tehditlere kar Hatayn Yaylada ilesinde balatlan modler duvarlar ve akll
kuleler yerletirme almalar Ekim aynda Kilise kadar ulat. Blgeye dikilen
beton bloklar 3 metre uzunluk, 4 metre ykseklik ve 7 ton arla sahip. Kuleler
ise 8 metre yksekliinde olup zrh ve akll silah sistemleriyle donatlyor. Ayrca
yasa d gei ve dier illegal faaliyetleri gzetlemek ve nlemek amacyla oto-
matik anons sistemleri de bu kulelere yerletirildi.84 2 Kasmda Milli Savunma
Bakan Fikri Ik ile Kara Kuvvetleri Komutan Orgeneral Salih Zeki olak birlik-
te hudut birliklerini ziyaret etmi ve incelemelerde bulunmutur. Bu ziyaretinde
Ik, Suriye snrna 268 kilometre uzunluunda duvar ekildiini vurgulamtr.
Ik, 520 kilometre daha duvar ekileceini ve bunun yaklak 200 kilometresi-
nin ihalesinin yapldn ifade etmitir. Ayrca corafi olarak duvar rmeye engel
olan yaklak 85 kilometre uzunluktaki arazide de farkl tedbirlerin alnacan,
nmzdeki yln birinci yarsnda 911 kilometrelik Suriye snrnn tamamnn
bitirilmesini dndklerini ifade etmitir.85
te yandan duvar rlmesi mmkn olmayan dalk, engebeli araziler, nehir
geileri ve kanyonlarn bulunduu yerlere arazi artlarna uygun esnek elik ka-
feslerin rlmesi planlanmaktadr. Suriye snrnda yaklak 85 kilometrelik hattn
bu elik kafeslerle kapatlmas ngrlyor.86 Trkiye Suriye snrnn yan sra
2016da Irak snrnn da baz noktalarnda fiziki gvenlik nlemleri alnmaya
balanmtr. PKKnn nemli yurt d gei noktalarndan olan Cizre ve Silopi
blgelerine de beton duvarlar rlmektedir. Bu duvarlarn nlerine ayrca hen-
dekler kazlmaktadr. Bunun yannda hakim tepelere zrhl ve mekanize birlikler
konulandrlarak snr gvenlii desteklenmektedir. Sk eitim programyla ta-
nnan ve yurt dnda bar gc operasyonlarna katlan 28. Mekanize Piyade
Tugaynn Silopiye tanmasnn gerekelerinden birinin de snrdaki tehlikelere
kar ek nlem almak olduu deerlendirilmektedir. Yine Suriye snrnda olduu
gibi Irak snrnda da akll kuleler, elik kafesler, projektr aydnlatma sistemleri,
termal kameralar ve hava gzetleme sistemleri yerletirilecektir.87
83. Profesyonel Snr Kolluu Tekilat Kuruluyor, AA, 2 Kasm 2016.

84. Suriye Snrnda Modler Duvar almalar Sryor, AA, 19 Ekim 2016.
85. Ik: Snrn Sfr Noktasndaki Hudut Birliklerinde nemli almalar Yrtlyor, AA, 2 Kasm 2016.
86. Irak Snrna Hendekli Duvar, Haber Trk, 6 Kasm 2016.
87. Irak Snrna Hendekli Duvar.
34 setav.org
SURIYE VE IRAKTA DEA ILE MCADELE

Frat Kalkan Harekat
Frat Kalkan Harekat ncesinde Trkiyenin gneyinde DEAa kar mcadelesi cay-
drclk temelinde misliyle yant prensibine gre uygulanyordu. Bu balamda Trk top-
ular istikrarl bir ekilde Suriyenin kuzeyindeki rgt mevzilerini vuruyordu. Mesela
yalnzca Ocak-Mart 2016 arasnda 487 DEA hedefi vurulmu ve en az 86 terrist etki-
siz hale getirilmitir.88 Trkiye 24 Austos 2016da bata DEA olmak zere evresindeki
terr rgtlerinin yaratt her trden tehdidi bertaraf ederek Suriye snrnda gvenlii
salamak ve uluslararas koalisyona sahada savaan etkili ve meru bir kara gc ola-
rak destek vermek gayesiyle Frat Kalkan Harekatn balatmtr. Harekatn balad
gn ilk hedef olan Cerablus DEAtan temizlenmitir. Harekat Trk Silahl Kuvvetleri
Mterek zel Grev Kuvvetinin destekledii SO gleri tarafndan yrtlmektedir.
Frat Kalkan Harekatn Trkiyenin snrlarn terr rgtlerinden temizlemek, ulusla-
raras koalisyona sahada destek vermek, Suriyenin toprak btnln korumak, bl-
geyi terr rgtlerinden arndrarak daha fazla gn nne gemek, Suriyelilerin insani
yardmlara ulamn salamak ve kolaylatrmak amalaryla balatlmtr.
Harekatn ilk haftasnda Cerablus ile beraber 38 ky kurtarlm, Azez-Cerablus
hattnda 400 kilometre kareden fazla alan terristlerden temizlenmitir. Gneyde
Frat Nehrinin kolu Sacu ayna ulalarak Trkiye snrndan 24 kilometre de-
rinlik salanmtr.89 Harekatn birinci aynn sonunda 1.200 kilometre karelik alan
terristlerden temizlenmi, 20 binden fazla Suriyeli Cerablusa dnmtr. Bu sre
zarfnda terr rgtlerine ait 900den fazla hedef vurulmutur.90 16 Ekimde ise SO
gleri DEAn sembolik olarak byk nem atfettii Dabk kasabasn ele geir-
mitir.91 Harekatn ikinci ay sonunda SO 156 meskun mahalde kontrol salam,
31 mayn ve 1.299 EYP imha edilmitir.92
Trkiye harekat kapsamnda son olarak 13 Kasm gn sabah ve akam olmak
zere iki ayr saat diliminde Suriyede bulunan Bab blgesine kendi sava uaklar ile
hava harekatlar dzenlemi ve 15 hedefe 16 hava saldrs gerekletirilmitir. Bunun
sonucunda DEAa ait 10 savunma mevzisi, 2 karargah binas, 2 komuta merkezi
ve 1 cephanelik imha edilmitir.93 Bunun yannda patlayc tespit ve imha timleri de
blgede yerletirilmi bulunan 14 EYPyi kontroll bir ekilde patlatarak emniyeti
salamtr. 14 Kasm itibaryla Frat Kalkan Harekatnn bandan bugne dein
toplamda 1.520 EYP kontroll olarak patlatlrken, ou tuzaklanm 36 mayn da
88. Trkiyenin Yabanc Terrist Savalarla Mcadelesi, T.C. Dileri Bakanl Bilgi Notu, http://www.mfa.gov.
tr/turkiye_nin-yabanci-terorist-savascilarla-mucadelesi.tr.mfa, (Eriim tarihi: 6 Mays 2016).
89. te Frat Kalkannda lk Haftann Bilanosu, Haber 7, 30 Austos 2016.
90. Mehmet Ylmaz Glda, Frat Kalkan Harekatnn Bir Aylk Bilanosu, AA, 23 Eyll 2016.
91. SO Suriyede Dabk ky ve Soran Beldesini DEAtan Ald, AA, 16 Ekim 2016.
92. Twitter, https://twitter.com/firatkalkani16
93. Trk Jetleri El-Babda 15 Hedefi Vurdu, AA, 14 Kasm 2016.
setav.org 35
2016DA TRKYE
harekat sresince etkisiz hale getirilmitir.94 21 Kasmda operasyonun 90. gn so-

nunda da SO tarafndan 215 meskun mahalde kontrol salanm, 40 mayn ve
1.673 EYP kontroll olarak imha edilmitir.95
Frat Kalkan Harekat kapsamnda DEAtan temizlenen blgelere Trkiye tarafn-
dan i sava ortamndan kaan Suriyeli aileler yerletirilmekte, salk ve gda yardmlar
ile savan yaralar sarlmaya allmaktadr. Mesela Halep, Hama ve Rakkadaki atma-
lardan kaan yaklak 200 aile terr rgtlerinden temizlenmi Suriye-Trkiye snrnda
300-400 adr kurmulardr. Trkiye snr blgesini gvenli grdklerini ifade eden bu
aileler halihazrda inas devam eden adr kentin tamamlanmasn beklemektedir.96
Musul Operasyonu
Trkiye son bir yldr Irakn kuzeyinde de DEA ile mcadelesini srdrmektedir.
zellikle Musul evresinde gerekletirilen bu mcadele ile 17 Ekim gece yars Irak
Babakan Haydar badi tarafndan balad duyurulan Musul Operasyonu nce-
sinde uygun askeri ve stratejik zeminin olumasna nemli bir katkda bulunulmu-
tur. Trkiye Aralk 2015ten Ekim 2016ya kadar olan zaman diliminde Musuldaki
DEA hedeflerine Frtna obsleriyle 3.537, tanklarla 1.128, zrhl muharebe arala-
ryla 870, havan ile 1.285 olmak zere toplam 6.820 at gerekletirmitir. Bu atlar
sonucunda 690 DEA militannn etkisiz hale getirilmesinin yan sra rgte ait 555
bina ve barnak, 106 ara, 34 Katyua fzesi mevzisi, bir adet tank, 5 adet top, birok
namlulu roketatar ve 11 Doka mevzisi imha edilmitir.97 Bunun yannda 1990lardan
beri blgede bulunan Trk zel Kuvvetleri Musulun yerel unsurlarna askeri eitim
ve yardm salayarak ehrin kurtarlmasnn orada yaayan halk tarafndan gerekle-
tirilmesini amalamtr. Bu kapsamda Trkiye Gedu s Blgesinde Musullulardan
oluan 1.200den fazla gnlly eitmitir.98 Bunun yannda Trkiye Musul ev-
resinde DEAa kar hava saldrlar da dzenlemitir. Dolaysyla Trkiye 2016da
Musulun kuzeyinde Suriyede de olduu gibi DEAa kar tank, top, havan ve zrhl
muharebe aralarnn kullanmn ieren, sahada zel kuvvet unsurlar ve havada ise
uaklarla desteklenen hibrit bir askeri mcadele stratejisi uygulamtr.
ULUSLARARASI KOALISYONA VERILEN DESTEK

Trkiyenin DEAa kar kurulan uluslararas koalisyona olan katks 2015in ba-
na dayanmaktadr. Trkiye ubat 2015te koalisyona olan desteini ifade etmi, 99
Haziranda ABDnin silahsz HAlarn slerinde konulandrmasna izin vermi, 24
94. Trk Jetleri El-Babda 15 Hedefi Vurdu.

96. Yasin Dikme, Allah Trkiyeden Raz Olsun, Buray Terrden Temizledi, AA, 14 Kasm 2016.
97. TSKnn DAE ile Mcadelesi, Haber Trk, 16 Ekim 2016.
99. Trkiyenin Yabanc Terrist Savalarla Mcadelesi.
36 setav.org
Temmuzda askeri slerini koalisyonun kullanmna am100 ve 24 Austos 2015te

de resmi olarak zgn Kararllk Operasyonuna katlmtr.101 Trkiyenin 2015te
koalisyona verdii destek DEA geriletme ve yok etme (degrade and destroy) stra-
tejisine bir katk anlamna gelmitir. 2016da ise bu strateji DEA Trkiye snr-
larndan tamamen uzaklatracak bir amaca dnmtr. Dolaysyla Trkiyenin
uluslararas koalisyona verdii destek de daha st bir seviyeye kmtr.
2016 yl iinde Trkiye ile uluslararas koalisyon arasnda 2015 yaznda kuru-
lan i birlii mekanizmalar devam etmi, Trkiyedeki slerin DEA ile mcadelede
kullanm srmtr. 22 Ocakta dnemin ABD Bakan Yardmcs Joe Biden Tr-
kiyeyi ziyaret etmi, iki lke arasnda DEAa kar mcadelede i birliinin geliti-
rilmesi ve Trkiyenin snr gvenliini artracak baz teknolojilerin ABD tarafndan
paylam konular grlmtr.102 2 ubatta ise uluslararas koalisyonu oluturan
lkeler rgtle mcadelede gelinen durumu konumak zere Romada toplanmtr.
Trkiye ile uluslararas koalisyonun ban eken ABD arasnda 2016da da ciddi
gr farkllklar devam etmitir. Ortak bir zemine ulamak ve i birlii olanaklarn artr-
mak iin yaplan giriimlerin sonuncusu ABD Genelkurmay Bakan Joseph Dunfordun
6 Kasm 2016da gerekletirdii Trkiye ziyaretinde tartlmtr. Burada varlan uzlaya
gre Trkiye ile ABD arasnda banda tugenerallerin bulunaca iki ayr heyetten olua-
cak bir koordinasyon mekanizmas kurulmas ngrlmtr. Askeri uzmanlarn yan
sra istihbarat servisleri ve dileri mensuplarnn da iinde yer alaca heyetlerin herhangi
bir kriz annda toplanaca belirtilmitir.103 te yandan Dunfordun basn mensuplarna
Rakka Operasyonu iin SDGnin uygun olmad ve Trkiye ile uzun vadeli olarak be-
raber alacaklarn sylemesine ramen bu operasyonun SDG gleriyle balatlmas,
ABD ile Trkiye arasndaki yntem farkllklarnn devam ettiini gstermitir. Bunun
ncesinde 21 Ekim 2016da ABD Savunma Bakan Ashton Carter Trkiyeye bir ziya-
rette bulunmutur. Trkiyenin Dabk ehrini rgtten kurtarmasndan dolay btn
dnyann mteekkir olduunu belirten Carter, ABD ile Trkiye arasnda baz gr
farkllklar olmasna ramen prensiplerin ayn olduunu vurgulam ve Trkiyenin snr
gvenliini salama almak iin verdii mcadeleyi desteklediklerini vurgulamtr.104 An-
cak sonrasnda yaananlar ABDnin yine sylem ile politikasnn elitiini gstermitir.
Dolaysyla Trkiyenin nmzdeki dnemde uluslararas koalisyonla ilikisinin seyrini
yeni ABD ynetiminin DEA ile mcadeleye bak yakndan etkileyecektir.
100. No: 212, 24 Temmuz 2015, ABD ile DEAla Mcadele Konusunda Varlan Mutabakat Hk., T.C. Dileri
Bakanl, 24 Temmuz 2015, http://www.mfa.gov.tr/no_-212_-24-temmuz-2015_-abd-ile-deas_la-mucadele-ko-
nusunda-varilan-mutabakat-hk_.tr.mfa, (Eriim tarihi: 13 Aralk 2016).
101. No: 239, 29 Austos 2015, DEA Hedeflerine Kar Ortak Operasyon Hk., T.C. Dileri Bakanl, 29
Austos 2015, http://www.mfa.gov.tr/no_-239_-29-agustos-2015_-deas-hedeflerine-karsi-ortak-operasyon-hk_.
tr.mfa, (Eriim tarihi: 13 Aralk 2016).
102. Carol E. Lee, Dion Nissenbaum, Joe Biden Presses for Expansion of Turkeys Role in Fighting ISIS, The Wall
Street Journal, 24 Ocak 2016; Ragp Soylu, Biden, Trkiye ile Drt Balkta Pazarlk Yapt, Sabah, 24 Ocak 2016.
103. DAE ile Mcadelede kili Mekanizma, NTV, 7 Kasm 2016.
104. ABD Savunma Bakan Carter: Trkiyenin DAEe Kar Operasyonlara Katlmasn stiyoruz, NTV, 21 Ekim 2016.
setav.org 37
2016DA TRKYE
KRONOLOJI- DEA SALDIRILARI
12 Ocak stanbul Sultanahmet Meydannda intihar saldrs gerekletirildi. 13 kii yaamn yitirir-
ken, 15 kii de yaraland.
18 Ocak DEAn 2016da Kilise yapt ilk fze saldrs. Okula isabet eden roket mermisi bir kiinin
hayatn kaybetmesine yol at.
19 Mart stanbul stiklal Caddesinde intihar saldrs gerekletirildi. 5 kii hayatn kaybederken,
36 kii de yaraland.
22 Mart DEAn 2016 Baikada bulunan Trkiyeye ait Gedu s Blgesine ilk saldrs. Fze ve top
atlaryla gerekletirilen saldr sonucunda zayiat verilmedi.
10 Nisan Suriyenin Halep kentinde gazetecilik yapt belirtilen Muhammed Zahir erkat Gazian-
tepte sokakta yrrken ba ve elinden vurularak hayatn kaybetti. Saldry DEA st-
lendi.
1 Mays Gaziantep l Emniyet Mdrlne bomba ykl arala intihar saldrs gerekletirildi. 3
polis ehit oldu, ounluu polis 23 kii yaraland.
19 Mays Trkiyedeki DEA kaynakl intihar saldrlarnn planlaycs ve azmettiricisi olduu bilinen
rgtn szde Antep Emiri Yunus Durmaz yaplan polis operasyonu srasnda kendisini
patlatt.
12 Haziran anlurfada Suriyeli aktivist Ahmed Abdlkadir silahl saldrya urad ve yaral olarak kur-
tuldu. Saldry DEA stlendi.
28 Haziran Atatrk Havalimannda nce gvenlik gleriyle atan terrist, sonrasnda intihar
saldrs gerekletirdi. 45 kii hayatn kaybetti, 236 kii yaraland.
13 Temmuz Gaziantepte polis memuru Hseyin Gm, takip ettii DEAn hcre evinden kan Su-
riyeli bir rgt mensubu olan Hanifi .nin (16) silahl saldrs sonucunda ar yaraland
ve tm abalara ramen kurtarlamayarak ehit oldu. Ayn gn iinde saldrgan Hatayda
yakaland.
20 Temmuz Gaziantepte dzenlenen bir kna gecesi srasnda intihar saldrs gerekletirildi. 32si o-
cuk olmak zere 59 kii hayatn kaybetti, 90n zerinde kii de yaraland.
24 Austos Trk Silahl Kuvvetleri Mterek zel Grev Kuvveti ve zgr Suriye Ordusu birliklerince
Suriyenin kuzeyini terr rgtlerinden temizlemeyi amalayan Frat Kalkan Harekat ba-
latld. Ayn gn Cerablus ele geirildi.
25 Austos Trkiye YPGye Fratn dousuna ekilme ars yapt. YPG blgeden ekilerek ynetimi
askeri konseylere teslim ettiini aklad.
26 Austos TSK Cerablus ynnde ilerleme giriiminde bulunan YPGyi vurdu.
29 Austos Kiliste muhtelif yerlere pe pee atelenen 3 roket mermisi isabet etti. Olayda biri ar 5
kii yaraland.
31 Austos Yunus Durmazn kardei Gamze Demir ile evli olan DEA mensubu Abdlmuttalip Demir
ve 1 Mays Gaziantep saldrsnn faili smail Gnein amcasnn olu DEA mensubu Talha
Gne gerekletirilen operasyonla yakaland.
8 Ekim Ankarada Haymana yolu civarnda bombal arala eylem hazrlndaki iki terrist, d-
zenlenen operasyonda polisin teslim ol ars zerine kendilerini patlatt. Terristlerin
Ankara Gar Patlamasnn yl dnm olan 10 Ekim tarihinde intikam eylemi gerekleti-
recekleri deerlendirildi.
9 Ekim DEAn 2016da Baikada bulunan Trkiyeye ait Gedu s Blgesine yapt son saldr.
Top ateiyle yaplan saldrda herhangi bir zayiat yaanmad.
16 Ekim SO, DEAn sembolik olarak byk nem atfettii Dabk kasabasn ele geirdi.
Gaziantepte, Gaziantep niversitesi karsndaki 500 Evler Mahallesinde yaplan operas-
yon srasnda canl bombann kendisini patlatmas zerine 3 polis ehit olurken, 8 kii de
yaraland. kinci bir canl bomba ise polisle attktan sonra kendisini patlatt.
38 setav.org
19 Ekim 29 Ekim kutlamalarnda Antkabirde canl bomba eylemi gerekletirecei deerlendiri-

len 1992 Adana doumlu ve Diyarbakr nfusuna kaytl DEA militan Ahmet Balk yap-
lan polis basknnda l olarak ele geirildi.
26 Ekim 15 Kasm itibaryla DEAn Kilise yapt son roket saldrs. Bo araziye den roketler bir
kiinin hafif yaralanmasna neden oldu.
Diyarbakrn Balar ilesinde bulunan Emniyet Mdrlnn Terrle Mcadele ve

4 Kasm evik Kuvvet ubelerinin yer ald ek binas yaknlarnda bomba ykl bir arala saldr
dzenlendi. Saldry DEA stlendi.
6 Kasm 4 Kasmda Diyarbakrda gerekletirilen saldry TAK stlendi.
setav.org 39
2016DA TRKYE
SONU
2016 yl Trkiyenin gvenlik gndemi asndan son derece youn bir yl olmutur.
Trkiyenin gvenliini tehdit eden iki ana unsur olan PKK ve DEA, bir nceki yl
olduu gibi bu yl da saldrlarn srdrmtr. PKK bir nceki yl balatt, at-
malar ehirlere yayarak bir halk ayaklanmas karma denemesini bu yln ortala-
rnda terk etmek zorunda kalm ve saldrlarn bu tarihlerden itibaren tekrar krsal
blgelere yneltmitir. Bu deiim erevesinde rgt ayrca eitli sol rgtlerle i
birliine giderek geleneksel faaliyet alanlarnn tesine geip lkenin farkl blgele-
rinde de varlk gstermeye almtr. Buna ek olarak PKKnn bir alt rgt olan
TAK da intihar saldrlar dzenleyerek terr ve atma ortamn batdaki byk
ehirlere tama plann uygulamak istemitir.
Trkiye bu tehditlere karlk yeni bir savunma ve gvenlik konseptini devreye
sokarak terr tehdidine kar savunmadan taarruza gemi, bu erevede yllardr
askeri operasyon yaplmayan blgelere operasyonlar gerekletirilmeye balanmtr.
te yandan DEA da Trkiyeye tekil ettii farkl dzeylerdeki tehditleri sr-
drmenin yan sra bu tehditlerin seviyesini daha st noktalara tamtr. Bu duruma
uygun olarak da Trkiye, rgte ynelik ald tedbirleri lke snrlarnn tesine
tam, rgtle mcadelesini nce Irakta balatm daha sonra da Frat Kalkan Ha-
rekat ile Suriyede devam ettirmitir.
Sonu olarak her iki terr rgt de Trkiyede hem sivilleri hem de gvenlik
glerini hedef almaktadr. PKK ve DEAn davran, yntem ve saldr hedefleri
asndan benzerliklerinin yannda farkllklar da bulunmaktadr. PKK, el yapm
patlayc (EYP) kullanmn byk oranda Suriyede DEAla atmalar srasnda
renmiken, DEAn bu yntemi Trkiye ierisindeki saldrlarnda grlmemek-
tedir. PKK ise EYPyi hem gvenlik glerinin ikmal yapt yollara demek hem
de ehir atmalarnda tuzak kurmak suretiyle yaygn bir ekilde kullanmaktadr.
Yine bu iki rgtn saldr hedefleri de farkllk gstermektedir. DEAn Ga-
ziantep Emniyet Mdrlne yapt bombal saldr darda tutulacak olursa,
Trkiyedeki eylemlerinin tamamnn sivilleri hedef ald grlmektedir. Buna kar-
lk PKK ise sivillerin yan sra arlkl bir biimde asker, polis ve ky korucular-
na saldrmaktadr. Burada PKKnn alt kolu TAKn sivilleri hedef alma noktasnda
40 setav.org
DEAla daha ok benzerlik gsterdii belirtilmelidir. Sivilleri hedef alma noktasn-

daki TAK ve DEA benzerlii, bu iki rgtn canl bomba kullanmnda da kar-
mza kmaktadr. Dolaysyla PKKnn arlkl olarak sivilleri hedef ald ve canl
bomba kulland saldrlar TAK zerinden gerekletirdii sonucuna varlabilir.
TAK ve DEAn canl bomba saldrlarnda kullandklar saldrgan profili fark-
llk gstermektedir. DEA canl bomba saldrlarnda erkek militanlar kullanrken
TAK arlkl olarak kadn militanlar kullanmaktadr. Bu farklln yan sra hem
TAK hem de DEA saldrlarn gerekletiren militanlarn Trkiyede doup b-
yyen ve fakat Suriyede kendi rgtlerinin kamplarnda eitim alan kiiler olduu
anlalmtr. Son olarak her iki rgtn de saldrlaryla Trkiyenin zelde turizm
gelirleri genelde ise lke ekonomisine darbe vurma amalar gze arpmaktadr.
setav.org 41

Guven Lik

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Guven Lik

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

2016DA

2016 ylnda Trkiyede gvenlik alanndaki gelimelerin younluu bir nce-

2016 yl itibaryla DEAn Trkiye ierisinde saldrd hedeflerde ise bir

Bu ksmda 2016 ylnda gerekleen PKK saldrlar ve terrle mcadele operasyon-

SALDIRILARIN BIR YILI VE YENIDEN KIRA DN

olmutur.3 Bu balamda, Kra Dayal ehir Gerillacl stratejisi kapsamndaki ilk

TAK (Krdistan zgrlk ahinleri): Saldr Evreninde Yeni Bir Aktr m?

GRAFIK 1: TAK TARAFINDAN STLENILEN SALDIRILAR

* Veriler ak kaynaklar kullanlarak derlenmi2r.

TAK 2016 ylnda 17 ubatta Ankara Merasim Sokak, 13 Martta Ankara

GRAFIK 2: 2016 YILINDA TAK TARAFINDAN GEREKLETIRILEN NTIHAR EYLEMLERI

stanbul Beiktata evik kuvvet birimine ynelik dzenlenen; 44 kiinin

17 Aralkta Kayseri Atatrk Bulvarnda 1. Komando Tugay Komutanln-

HBDH (Halklarn Birleik Devrim Hareketi):

nist), THKP-C/MLSPB (Trkiye Halk Kurtulu Partisi-Cephesi), MKP (Maoist

2016 YILINDAKI PKK SALDIRILARI

GRAFIK 3: 1 OCAK-10 KASIM 2016 TARIHLERI ARASINDA PKKNIN EYLEM SAYISI

* Veriler ak kaynaklar kullanlarak derlenmi2r.

22. HBDH lk Askeri Eylemini Gerekletirdi, ETHA, 18 Mart 2016, http://www.etha.com.tr/Haber/2016/03/18/

GRAFIK 4: AYLARA GRE EHIT GVENLIK PERSONELI SAYILARI

* Veriler ak kaynaklar kullanlarak derlenmi2r.

Bu eylemler sonucunda 550 gvenlik personeli ehit olmu, 1.106 gvenlik

GRAFIK 5: AYLARA GRE YARALI GVENLIK PERSONELI SAYILARI

* Veriler ak kaynaklar kullanlarak derlenmi2r.

ehit Mays ve Eyll aylarnda verilmitir. Mays ay rnak, Hakkari, Mardin ve

GRAFIK 6: AYLARA GRE SIVIL KAYIPLAR VE YARALANMALAR

* Veriler ak kaynaklar kullanlarak derlenmi2r.

Saldrlarda Kullanlan Taktikler

* Veriler ak kaynaklar kullanlarak derlenmi2r.

GRAFIK 8: 2016 YILINDA PKKNIN BOMBALI ARA VE CANLI BOMBA EYLEMLERI

10 .08. epi Ja arm

27 07. 6 M n G .201 Adli le cile

* Veriler ak kaynaklar kullanlarak derlenmi2r.

fazla olduu eylemlere rnek verilebilir. Bu saldrlarda canl bomba kullanlmas ve

Hedeflerine Gre Saldrlar

GRAFIK 9: HEDEFLERINE GRE SALDIRILAR

* Veriler ak kaynaklar kullanlarak derlenmi2r.

Karakol, askeri s gibi tesis ve binalara ynelik gerekletirilen eylemler, atma

almaktadr. 15 Temmuzda gerekletirilen darbe giriimi akabinde aktif kara ve

GRAFIK 10: 1 OCAK-10 KASIM 2016 EHITLIK/YARALANMA ILE SONULANAN

2016 ylnda sivillere ynelik saldrlar yntemsel olarak incelendiinde ilk s-

GRAFIK 11: 1 OCAK-10 KASIM 2016 LM/YARALANMA ILE SONULANAN SIVILLERE

* Veriler ak kaynaklar kullanlarak derlenmi2r.

Cizre ve Silopide tamamlanan operasyonlarn ardndan rnak-dilde 16 u-

Yeni Terrle Mcadele Stratejisi

17 ubat Ankara-Merasim Sokak

27 Nisan Bursa-Ulu Camii

12 Mays Diyarbakr-Sur-Drml Mezras

13 Mays Hakkari-ukurca l s Blgesi

19 Temmuz Trabzon-Maka atak Mevkii

31 Temmuz Ordu-Mesudiye Topam Blgesi

18 Austos Elaz-Srsr Mahallesi

2 Eyll Van-aldran Tendrek Da

3 Eyll Hakkari-ukurca alayan Ky

DEAIN 2016DAKI TRKIYE STRATEJISI

GRAFIK 12: DEAIN 2016DA TRKIYEDE YAPTII NTIHAR SALDIRILARI

* Verilen rakamlar medya taramasna dayanmaktadr, resmi verilerle farkllk gsterebilir.

saldrlarnda spesifik hedefler belirleyen rgt bu saldrsyla rastgele sivilleri hedef-

YURT INDE GEREKLETIRILEN

gn nce de gzaltna alnp serbest braklm kiiler olmalardr. Yasal mevzuatn

* Verilen rakamlar medya taramasna dayanmaktadr, resmi verilerle farkllk gsterebilir.

DEA yl iinde Baikada konulu bulunan Trkiyeye ait Gedu s Blgesine

GRAFIK 14: EHIRLERE GRE OPERASYON YOUNLUU (2015)

* Verilen ista,s,kler medya taramasna dayanmaktadr, resmi verilerle farkllk gsterebilir.