Sllavjanka Dimova Vera Angellovska

Marina Vasiq- Stefanovska

ARSIMI MUZIKOR
Pr klasn e VIII
t arsimit fillor tetvjear
Autor:
Sllavjanka Dimova
Vera Angellovska
Marina Vasiq-Stefanovska

Redaktor:
Sllavjanka Dimova
Vera Angellovska
Marina Vasiq-Stefanovska

Ilustrues:
Sllavjanka Dimova
Vera Angellovska
Marina Vasiq-Stefanovska

Recensues:
dr. Ivica Zoriq
Frosina Cvetkova-Muratovska
Flurim Zulfija

Lektor i botimit n maqedonisht:

Tatjana Nankova

Prkthyes:
Afrdita Memedi

Redaktim profesional:
doc. Fatos Lumani

Lektor i botimit n shqip:

Abdulla Mehmeti

Prgatitja kompjuterike:
Vesna Gorjanska-Kerzheva
Dragan Arsovski

Botues:
Ministria e Arsimit dhe Shkencs e Republiks s Maqedonis

Shtyp:
Qendra Grafike shpkpv, Shkup

Tirazhi: 8.800

Me vendim t ministrit t Arsimit dhe Shkencs t Republiks s Maqedonis

nr. 22-2434/1 dat 26.04.2010 lejohet prdorimi i ktij libri.

CIP -
. ,
373.3.016:78 (075.2) = 163.3
,
VIII : /
, , . - :
, 2010. - 121 . :
. ; 28
ISBN 978-608-4575-79-5
1. , [] 2. , []
COBISS.MK-ID 84070922
 I nderuar nxns,

Ky vit shkollor pr ty sht i fundit n arsimin fillor. Kt vit do ta prfundosh udhtimin n

botn e muziks, duke i zbuluar fshehtsit edhe t dy temave: instrumenteve muzikore dhe veprave
muzikore skenike.

N qoft se me msimin e notave, shkalls muzikore, elementeve kryesore t formave

muzikore, pjesve t dgjuara dhe mundsis q ta shprehish kreativitetin tnd, prmes krijimtaris
dhe shprehjes muzikore, dhe nse e kemi zgjuar interesimin dhe dashurin ndaj muziks klasike,
do t ndjehemi t lumtur. Njohurit e fituara, t cilat m von do ti zgjeroni, do t ndihmojn q ti
prcjellsh ngjarjet muzikore nga t gjitha gjinit dhe zhanret e muziks, tek ne dhe n bot, dhe
gjat saj t kesh mundsi ti vresh dhe shijosh vlerat themelore muzikore.

Muzika sht ushqim shpirtror pr secilin njeri. Vetm ajo mund ta ngrit njeriun mbi t
gjitha vshtirsit duke e lartsuar ndjenjn e dinjitetit, t vlers dhe dashuris njerzore.

Pr kt arsye, do t ndjenim knaqsi edhe m t madhe nse do t kemi sukses q njohurit

e fituara n sfern e muziks t bhen pjes e mozaikut t arsimimit dhe kulturs tnde, pjes e
personalitetit tnd. Vetm personalitete t till do t kontribuojn n prhapjen dhe afirmimin e
muziks, por edhe t kulturs s prgjithshme. Ndrsa ajo, do t kontribuoj t synosh qllime m
t larta, dhe vlerat e mirfillta, si pjes e prditshmris son.

T dshirojm durim, prkushtim dhe sukses n rrugn e zbulimit t fshehtsive t muziks.

Shpresojm se dikush prej jush, n t ardhmen do t bhet kompozitor i suksesshm, dirigjent,
pedagog muzike, kngtar, ose instrumentist me njohuri dhe shkathtsi t mdha, pr vlersimin e
vrtet t interpretimeve dhe veprave muzikore.

Autort

3
 Vendi im
(me dgjim)

Teksti: Nada Zekmanova

Muzika: Dragan Shuplevski

S i-kur ti ve nd- lin- dja i- me ,

n t-r bo-tn ve nd nuk ka , k - tu u- n

lin-da dhe u rri- ta si z o- gu n f lu- tu- r im.

R ri-tu dhe lu-l- z o ve nd i da - shur, shk l- qe

n dri-t t di-ell-it, r r i- tu, lu- l - z o, ha - pi kr a - h t,

ti vend-lin-dja i- me . Moj ve nd- lind- ja i- me ,

ven-di im i da- shur ! Rr i- tu dhe lu- l - z o

ven-di im i da-shur, shk l- qe n dr i- t t di- e ll- it.

Fmijria ime si n prrall Detstvoto moe kako v bajka
kalon me gzime, kng minuva vo radost, poj
e dashuris ton-e gzimit tnd qubov na{a - radost tvoja
ti vendlindja ime. li~en kraju moj.
Refreni: Rritu, rritu dhe lulzo... Refren: Rasti, cuti ....
Nse duhet t t mbroj, Ako treba da te branam,
Vendi im edhe pse jam i ri zemjo i ako sum mlad
Fmijrin time, lojrat e mija detstvoto moe, igri moi
Pr ty do ti kisha dhn. za tebe bi gi dal.
Refreni: Rritu, rritu dhe lulzo... Refren: Rasti, cuti ....

4
 Shkallt muzikore dur

T rikujtohemi:

Shkalla muzikore C-dur e ka marr emrin sipas radhs alfabetike t tingullit t par C.
Secila shkall n dur ka shprndarje t ktill, t toneve dhe semitoneve:

Shenja pr shkall t plot Shenja pr gjysm shkall

Nga grada e V (e pset) n C-dur e tingullit g, ve e kemi krijuar shkalln G-dur. Pr

radhitjen e drejt t toneve dhe semitoneve , e kemi ngritur tingullin n gradn e VII (F n FIS).
Kjo shkall bn pjes n grupin e shkallve me diezis.

Q t krijohet shkall e re, tingulli n gradn e IV (e katrt) n shkalln C-dur, bhet e I (e

para) n shkalln e re muzikore.

Pr shprndarje t drejt t toneve dhe semitoneve (ndrmjet grads s III, IV dhe VII, VIII)
n shkaln e fituar, sht e nevojshme q t ndryshohet lartsia e tingullit n gradn e IV. N kt
lloj t shkalls muzikore e prdorim shenjn b-mol (pr ulje t tingullit).

Shenja b (b-mol) e ul tingullin pr nj semiton.

Emrtimet sipas radhs alfabetike t tingujve t ulur fitojn prapashtesn -es.
Pr shembull: c-ces, d-des, e-es, f-fes, g-ges, a-as, h-hes (b).

5
 Mnyra e krijimit t shkallve
dur me b-mol

Shkall e re -dur e krijojm nga grada e katrt e shkalls C-dur (katr grad nga lart, ose
pes grad nga posht nga tingulli C). Procedura pr zbulimin e shkallve t tjera me shenja pr
ulje (b-mol) sht e njjt.

nga grada IV e lart

nga grada V e posht

Mbaj mend!
1. Shkallt n dur, me b-mol, zbulohen nga grada e IV e lart, ose grada e V e posht, nga
shkalla e mparshme.
2. N shkallt dur, gjysm tingulli ka n mes grads III dhe IV dhe VII dhe VIII.

6
 Shkalla F-dur

T rikujtohemi:
Tingulli q gjendet n gradn e IV n C-dur - nga lart, ose n gradn e V posht, sht
tingulli F. Me radhitjen e tingujve nga lart do t ndrtojm shkalln e re muzikore F-dur. Tingulli
F do t jet tingull fillestar n shkalln e re muzikore n -dur.

Shkalla e re

N shembullin e dhn radhitja e semitoneve nuk sht n form t drejt. Radhitja n

form t drejt e semitoneve n shkallt -dur sht ndrmjet gradve III dhe IV, VII dhe VIII.
Q t bhet radhitja e drejt e tingujve dhe gjysm tingujve, tingulli H (grada e IV) ulet pr
gjysm tingulli me ndihmn e shenjs b, b-mol n Hes (B).

Shkalla F-dur

N literaturn muzikore prdoret prpara shenja (B) HES t shnohet menjher pas elsit
sol n vijn e tret t pentagramit.
Shkalla F-dur

Mbaj mend!
1. Shkallt emrohen sipas radhs alfabetike t tingullit i cili do t ndodhet n gradn e I
(e par). Shkalla F-dur ka nj tingull t ulur B (HES) n gradn e IV.

7
 Ushtrime melodike n shkalln F-dur

Ushtrimi melodik nr. 1

Ushtrimi melodik nr. 2

Ushtrimi melodik nr. 3

Ushtrimi melodik nr. 4

Detyra:
1. Kndoji ushtrimet me emrtimin e notave.
2. Vreje notn e ulur n ushtrimet melodike.
3. Prcaktoji gradt e tingullit n par dhe tingullit t fundit n ushtrimet melodike.

8
 Lepuri i mendjemadh
(me nota)

Teksti: M. Simonovski
Muzika: D. Masevski

E pa le-pu-ri y-n trak-to - r in: ,,He - u - tha , f a - r ka - u qe n- ka !

K ur lv-ron ve-tm p-lle t, je - hon f u- sha , u- ka e kod- r a .

E pa le-pu-ri y-n tre- nin: ,,He - u- tha , f a - r ku- e d- r e ,

K ur rrsh-qet ve-tm pis- ka t, sa i tme r r- sh m dhe i gja - t !

E pa le-pu-ri y-n ra-di-on: Shi- kon, d - gjon i me n- u- r i y- n .

,,H e-u - tha, fa-r u- di- r e , mu si- kur nje - r i f le t !

Detyr:
1. Emrtoje shkalln muzikore n t ciln sht shkruar kjo kng.

9
 Shkallt muzikore mol

T rikujtohemi:
Shkallt muzikore -mol ndrtohen nga tingulli, i cili gjendet n gradn e VI (e gjasht) t
shkalls muzikore -dur.
Nga grada e VI e shkalls G-dur, nga tingulli e, e kemi ndrtuar shkalln e-mol.

Shkalla G-dur

Shkalla e-mol

Ekzistojn tri lloje t shkallve -mol: natyral, harmonike dhe melodike. Shkallt -mol i
njohim sipas radhitjes s toneve dhe semitoneve, karakteristik pr llojet e shkalls -mol.

Lloji natyral i shkalls -mol.

Lloji harmonik i shkalls -mol.

Lloji melodik i shkalls -mol, nga lart:

Lloji melodik i shkalls -mol, nga posht:

Kur tingulli n shkalln e VI nga shkalla -dur bhet i tingull i par, krijohet shkalla -mol.
Nga grada e VI e shkalls F-dur, nga tingulli d do t krijojm shkall n -mol. dhe do ta merr emrin
e tingullit n fillim.

Mbaj mend!
1. Shkallt -mol ndrtohen nga tingulli i cili gjendet n gradn e IV (e katrt) t
shkalls -dur.

10
 Lloji natyral i shkalls mol,
shkalla d-mol
Nga grada VI e shkalls F-dur prej tingullit d krijohet shkalla muzikore d-mol.

Shkalla F-dur

Shkalla d-mol

etj.

Lloji natyral d-mol

Rradhitja e toneve dhe semitoneve n shkalln mol natyral sht e njjt si nga lart ashtu
edhe nga posht.

Mbaj mend!
1. Lloji natyral i shkalls d-mol ka nj ton t ulur b (hes).

Aktivitete:
1.Kndoje shkalln d-mol nga lart dhe nga posht!
2.N fletoren e notave shkruaje llojin natyral t shkalls d-mol!

11
 Ushtrime melodike
t llojit natyral d-mol
Ushtrimi melodik nr.1

Ushtrimi melodik nr.2

Ushtrimi melodik nr.3

ezmeja n prkujtim Teksti: M.Simonosvki

Muzika: GJ.Smokvarski

Lar-t n mal hej .... ez-ma kuj-tim zbar-dhon

Bu-ron, gur-gu-llon n vet-mi hesht dhe py-lli e d-gjon.

Detyr:
1.Kndoji ushtrimet melodike sipas tekstit muzikor!
2.Dalloje zrin e llojit natyral t shkalls d-mol!

12
 Lloji harmonik i shkalls mol,
shkalla d-mol

T pkujtojm:
Rradhitja e toneve dhe semitoneve n shkalln mol t llojit harmonik sht si n vijim:

Q t fitohet radhitje e rregullt e toneve dhe semitoneve n llojin harmonik t shkalls mol,
ngritet zri n gradn VII. Me kt ndryshim fitohet distanc prej nj toni e gjysm, mes grads
VI dhe VII.

Lloji harmonik i shkalls d-mol

N shkalln d-mol t llojit harmonik tingulli n gradnVII ngritet, ndrsa c ngritet n cis.

Emrat e toneve jan:

Mbaj mend!
1.Shkalla d-mol e llojit harmonik ka ton t ulur b dhe ton t ngritur cis.

Aktivitete:
1. Kndoje shkalln d-mol- t llojit harmonik, nga lart dhe nga posht!
2. Shkruaje shkalln d-mol-t llojit harmonik n fletoren e notave!

13
 Ushtrime melodike
t llojit harmonik n d-mol

Ushtrimi melodik nr1.

Ushtrimi melodik nr.2

Ushtrimi melodik nr3.

Ushtrimi melodik nr4.

Detyra:
1. Kndoji ushtrimet melodike sipas tekstit muzikor!
2. Vreje tingllimin e tingullit cis (grada VII).

14
 el gjelbrimi n mal
(popullore)

Shkroi:V.H.Manov

el, e el p r- s - r i

gjel- b - r i- mi n ma l

Ve - t m nj dr u

nuk ka e - lur.

Nn dru rrin i shtrir nj trim i plagosur, Pod drvo le`i mlad, ranet junak,
me nnt plag, plag plumbash. so devet rani, rani, kur{umlii.
Me nnt plag, plag plumbash So devet rani, rani, kur{umlii,
plaga e dhjet me thik e shpuar. deseta rana so no` probodena.

Detyra:
1. Emrtoje notn e ulur dhe t ngritur n tekstin muzikor!
2. Emrtoje shkalln e tingullit n t ciln sht e shkruar knga!

15
 Lloji melodik i shkalls mol
shkalla d-mol

T rikujtohemi:
Tingujt e ngritur ose t ulur kthehen n lartsin e mparshme me shenjn - bekar.
Shkruhet para nots ose n fillim t pentagramit.
Radhitja e toneve dhe semitoneve t shkalls mol t llojit melodik sht si n vijim:

Q t fitojm rradhitje t drejt t toneve dhe semitoneve t shkalls mol- t llojit melodik,
tingulli ngritet n gradn VI dhe VII.

Lloji natyral i shkalls d-mol nga lart

N shkalln d-mol tingulli ngrihet n gradn VI, b n h, dhe tingulli ngritet n gradn VII
c n cis.
Shkalla d-mol e llojit melodik nga posht kndohet si lloji natyral.

Me prdorim t drejt t shenjs - bekar, tingujt e ngritur do t kthehen n lartsin e

mparshme.

Lloji natyral i shkalls d-mol nga posht

Mbaj mend!
1. Shkalla d-mol e llojit melodik ka ton t shkarkuar b n h dhe ton t ngritur c n cis.

Aktivitete:
1. Kndoje shkalln d-mol t llojit melodik nga lart dhe nga posht.
2. N fletoren e notave shkruaje shkalln d-mol t llojit melodik nga lart dhe nga posht.

16
 Ushtrime melodike
n d-mol -lloji melodik

Ushtrimi melodik nr.1

Ushtrimi melodik nr.2

Ushtrimi melodik nr.3

Detyra:
1.Kndoji ushtrimet melodike sipas tekstit muzikor!
2.Vreje tingllimin e tingullit h (gradaVI) dhe cis (grada VII)!

17
 Ushtrime melodike n shkalln
F-dur dhe d-mol

Ushtrimi melodik nr.1

Ushtrimi melodik nr.2

Ushtrimi melodik nr.3

Aktivitete:
1.Kndoji ushtrimet melodike me tekst muzikor!
2.Cakto se cili shembull nga ushtrimet melodike sht n shkalln F-dur, e cili n
shkalln d-mol!

18
 Llojet e metrave

T rikujtohemi:
Metri binar 2/4 pr mas t metrit themelor ka notn katrshe. Prmban dy rrahje dhe
lexohet n dy rrahje.

koh e theksuar e metrit

koh e patheksuar e metrit
e pa-ra e dy-ta e pa-ra e dy-ta

Metri i prbr 5/8 pr mas themelore t metrit ka t notn tetshe.

Prmban dy rrahje dhe lexohet n dy godije.

Njra rrahje prmban dy

t tetat e notave, ndrsa tjetra
prmban tri t tetat e notave.

Aktivitet:
1.Tekstin nga ushtrimi, shqiptoje n mnyr t sakt ritmike dhe me theksim t drejt t
fjalve.
Sot ditlindje festojm Miq m t dashur ftojm
Fest t madhe bjm T gjith bashk festojm

Theksi i fjalve n tekst prputhet me rrahjet e forta (t theksuara) kohore. Pr shkak t

rradhitjes s njpasnjshme t rrahjeve t forta dhe t dobta ritmi i fjalve sht i shkruar n metr
3/4.

Mbaj mend!
1.Metri tri pjessh pr mas themelore t metrit ka t katrtn e nots, prmban tri
takte kohore dhe lexohet me tri goditje.

19
 Metri 7/8, i ndar dhe i prbr

Aktivitet:
1.Theksoje tekstin letrar me theks t drejt t fjalve:

Muzik e dashur shoqruese, secilit i jep forc.

Ti je m e rndsishmja, e hareshme por edhe e vuajtur.
Teksti letrar sht i shkruar me nota qndruese n metrin 7/8.
Theksoje tekstin me theks t drejt dhe lexo me tri goditje.
Muzik e dashur shoqruese, secilit i jep forc.
Ti je m e rndsishmja, e hareshme por edhe e vuajtur.

Rrahja e par, e dyt, e tret, Rrahja e par, e dyt, e tret.

Metri 7/8 i ndar n mnyr t pabarabart, gjithashtu ka tre takte kohore, por pr
mas themelore t metrit ka t tetn e nots (7/8).

Rrahja e par e metrit prmban tri nota tetshe (), ndrsa dy rrahjet tjera prmbajn
nga dy nota tetshe ().

ose

Mbaj mend!
1.Metri i prbr 7/8 pr mas themelore t metrit e ka notn tetshe,
prmban tri takte kohore dhe lexohet me tri goditje.

20
 Ushtrime melodike dhe ritmike
me prdorimin e metrit 7/8

Ushtrimi ritmik numr 1

Ushtrimi melodik numr 1

Ushtrimi ritmik numr 2

Ushtrimi melodik numr 2

Detyr:
1.Krahasoje ritmin n ushtrimet ritmike dhe melodike t ushtrimit 1 dhe 2.

Aktivitet:
1.Shoqroji ushtrimet melodike 1 dhe 2 me takt t ult.

21
 Nna e Mariks mendonte
(me dgjim)

Kng popullore maqedonase

N -na e Ma - r i- k s me - ndo- nte ,

Ma-ri-k , bi- j Ma - r i- k .

Me-rr e bi- j Gjor- gjin

G jor-gjin t pa - r in be k- r i.

E dgjoi Marika nnn e saj, Poslu{a Marika majka si,

e mori Gjorgji bekrin, zema go \or|i bekrija,
Gjorgji Marikn mendonte \or|i na Marika duma{e
Marik, e dashur Marik. Marike, libe Marike.

Mejhane e re sht hapur Nova se kr~ma otvara

mua m ftojn t shkoj, mene me kanat da idam,
pr hajr tua bj, sefteto da im napravam,
firmn tua shkruaj. firmata da im napi{am.

Ja Gjorgji tek po vjen, Ene go \or|i kaj ide,

nnt zurla po bien, devet mu zurli svirea,
nnt zurla po bien devet mu zurli svirea
dhjet lodra po bien. deset tapani ~ukaa.

Detyr:
1.Kndoje kngn ,,Nna e Mariks dhe vrej ritmin!
2.Caktoje cila rrahje prmban tri t tetat e notave.

22
 Elementet e formave muzikore

T rikujtohemi:

Skem e elementeve
t formave muzikore

fraz fraz fraz fraz

fjali fjali

periudh

Kompozicioni muzikor sht i ndrtuar nga pjes m t mdha dhe m t vogla t trsive
muzikore.

N skemn e dhn sht paraqitur pjesmarrja n krijimin e formave t plota muzikore,

nga motivi deri te periudha.

Motivi sht pjesa m e vogl e trsis muzikore.

Fraza (dy taktshe) sht trsia muzikore e ndrtuar nga motivet.
Fjalia muzikore sht mendim i formuluar muzikor, i ndrtuar nga dy fraza.
Periudha sht e ndrtuar nga dy fjali muzikore, t cilat plotsohen midis tyre dhe krijojn
trsi t rrumbullaksuar muzikore. Fjalia e par e periudhs sht n form pyetjeje, ndrsa e dyta
sht prgjigje e pyetjes.

23
 Knga e vogl dypjesore

Aktivitet:
1.Me lexim t prqndruar t tekstit letrar t kngs, dalloni trsit letrare!

E qet, e majit, madhshtore , Hn e qart, fllad i mbl,

nat, luzm yjesh q xixllojn cicrim, e mbl, e zogjve

Periudha (strofa)

Natn e mir, ndrr t mir, Dgjo zrin e zogjve,

jasht sht gjithka e qet flej pllumbi im.

Periudha (refreni)

2. Bni analiz dhe radhitni trsit letrare n tekstin e mbetur t kngs!

Nesr, rrezja e diellit sapo t deprtoj npr dritaren tnde,

n loj, kng, qeshje fmijrore, i lumtur do t jesh prsri.
Natn e mir, ndrr t mir, jasht sht gjithka qet,
dgjoje zrin e zogjve, flej pllumbi im.

Periudha (strofa)

Periudha (refreni)

Mbaj mend!
1. Kompozicioni i cili sht i ndrtuar nga dy pjes periudha, ka form t vogl t
kngs dypjesore. Pjest shnohen me a dhe b.

Detyr:
1. Krijo skem t nj knge t vogl dypjesore me prdorim t IKT!

24
 Kng gjumi

Aktivitete:
1.Kndoje kompozimin ,,Kng gjumi nga Johanes Brams.
2.Vreje dypjesshin dhe veorit e t dyja pjesve.

Johanes Brams

Na-t e qe-t ma-dhsh-to-re, luz-m yj-esh q xi-x-lloj-n, h-n

e qar-t, fllad i m-bl, na-t e qe-t ma-dhsh-to-re, ci-c-ri-m e m-bl e zogj-ve.

Na-t t mi-r, n-drr t mi-r, jash-t gjith-ka sh-t e qe-t, d-gjo

ci-c-ri-m zogjsh, flej p-llum-bi im. Ne-sr p-llum-bi im.

Nesr, rrezja e diellit sapo t deprtoj npr dritaren tnde,

n loj, kng, qeshje fmijrore, i lumtur do t jesh prsri.
Natn e mir, ndrr t mir, jasht sht gjithka qet,
Dgjo zrin e zogjve, flej pllumbi im
Utre {tom niz prozor tvoj, son~ev yirne zrak,
v igri, pesni, detski smev, boder, vesel }e si pak.
Dobra no}, dobar son, se e tivko von,
slu{aj zov, pti~ji poj, spi mi galebe moj.

Detyra:
1.Radhite pjesn e par dhe t dyt t kngs n fletoren e notave!
2.Bn analiz t kngve t tjera nga libri dhe prcaktoje formn e tyre muzikore!

25
 Kalorsi i egr
Robert Shuman

Robert Shuman sht kompozitor gjerman, i cili ka jetuar n shek.

XIX. Nga i ati ka trashguar dashurin ndaj letrsis, ndrsa nga e ma
dashurin ndaj muziks. Q si fmij ka filluar ta msoj pianon. Pr shkak
t lndimit t gishtit t dors s djatht nuk ka mundur t luaj m. Gruaja
e tij, Klara Shuman, i ka luajtur kompozimet dhe i ka realizuar idet e
tij. Iu prkushtua puns pedagogjike, redaktimit dhe kritiks muzikore.
Ka shkruar nj numr t madh t komopozimeve pr piano, kompozime
koncertesh pr piano dhe orkestr, pr violin dhe orkestr, simfoni,
kng solo, etj. Prmbledhjet e kompozimeve t titulluara ,,Album pr t
Robert Shuman rinjt dhe ,,Skena fmijsh, jan pjes nga krijimtaria q ua ka kushtuar
dgjuesve dhe interpretuesve t rinj.
N piesn ,,Kalorsi i egr, Shuman e prshkruan vrapimin galop dinjitoz t kalit, duke
ln pas vete trokun q krijojn thundrat e tij.
Kompozicioni ka karakter t gzueshm dhe tempo t shpejt. N pjesn e par, melodin
energjike n tonalitetin mol e ekzekuton dora e djatht e shoqruar nga akorde t shkurtra. N
pjesn e dyt, melodia kalon n dorn e majt por n tonalitetin dur, dhe pjesa e tret, e cila sht
prsritje e melodis s par, gjithashtu luhet nga dora e djatht.
Kompozicioni ka form trepjesore, kshtu q secila pjes paraqet periudh.

pjesa e par

pjesa e dyt

pjesa e tret

26
 Knga e vogl trepjesore

Knga e vogl trepjesore sht e ndrtuar nga tri pjesve. Asnjra pjes e kngs nuk
sht m e madhe se periudha. Kur tek knga trepjesore prsritet pjesa e par si e tret, pjest i
shkruajm me a b a. Nse t trija pjest jan t ndryshme, ato i shkrujm me a b c.

Kalorsi i egr
kompozitor: Robert Shuman

Mbaj mend!
1.Kompozicioni i cili sht i ndrtuar nga tri pjes periudha, ka formn e kngs s
vogl trepjesore.

Detyr:
1.Mundohu ti radhitish pjest n tekstin muzikor.

27
 Skema e kngs s vogl trepjesore

Fjalia I
periudha

Fjalia II

Fjalia I
periudha

Fjalia II

Fjalia I
periudha

Fjalia II

Skem e kngs s vogl trepjesore

Detyr:
1.Bhu kreativ dhe puno skem t kngs s vogl trepjesore me prdorim t TIK!

28
 Masat kohore dhe rrahjet

T rikujtohemi:
do mas prmban rrahje t forta (t theksuara) dhe t dobta (t pa theksuara).
Ato i shnojm me kto shenja:

Teza (rrahje e fort ose e theksuar)

Arza (rrahje e dobt ose e patheksuar)

Numrin e rrahjeve t forta dhe t dobta e rregullon metri i mass, i cili shkruhet n fillim
t mass.
Theksi t cilin e shnojm me kt shenj >, gjithmon bie mbi rrahjet t forta.
Metri 2/4 prmban nj rrahje t fort dhe nj t dobt. Theksi bie mbi rrahjen t fort.
Metri 3/4 prmban nj rrahje t fort dhe dy t dobt. Theksi bie mbi metrin kohor t fort.

Shembulli.1 Shembulli.2

Metri 4/4 prmban dy takte kohore t forta dhe dy t dobta. Theksi bie mbi rrahjet t forta.

Shembulli.3

Zakonisht, theksin n muzik jemi msuar ta dgjojm n vendin e prhershm, n rrahjen

e fort t mass.
Por, t shumt jan shembujt kur theksi bie mbi rrahjen e dobt. Shembujt e till paraqesin
veori interesante ritmike.

29
 Sinkopa

Nse rrahjen e dyt t dobt dhe t tretn t fort i lidhim me hark (n nj gjatsi note)
theksi i fort do t kaloj n at t dobtin. Kshtu paraqitet nj veori e papritur interesante dhe
ritmike e cila quhet sinkop.

Shembull:

ose

Sinkopa sht veori ritmike e cila paraqitet me lidhjen e rrahjes s

dobt dhe asaj t fort, kshtu q theksi prej rrahjes s fort kohor
kalon n at t dobt.

Notat t cilat i lidhim me lartsi t njjt mund t jen t barabarta ose t ndryshme pr nga
kohzgjatja.

Shembuj:

Sinkopa

N t dy-tn dhe t tre - t n ve - t m nj he - r tr o- ki- ti,

me hark ja-n li-dh ur q t f or- mo- he t sin- ko- pa .

Mbaj mend!
1.Sinkopa sht veori ritmike e cila paraqitet me lidhjen e rrahjes s dobt dhe asaj t
fort kshtu q, theksi prej rrahjes s fort n at t dobt.

30
 Ushtrime ritmike dhe melodike
me zbatimin e veorive ritmike
t sinkops

Ushtrimi ritmik nr.1

Ushtrimi melodik nr.1

Ushtrimi ritmik nr.2

Ushtrimi melodik nr.2

31
 Vajz e vogl si djalli
Popullore

Vaj-z e vo-gl si dja - lli, va j- z e vo- g l

si dja-lli, d ja - lli, dja - lli, dja - lli.

Mos m kalo para oborreve, Ne mi minvaj pred dvori,

mos m kalo para oborreve, oborreve. ne mi minvaj pred dvori, pred dvori.

Mos m shkakto mallngjim, Ne mi zadavaj jadovi,

mos m shkakto mallngjim, mallngjim. ne mi zadavaj jadovi, jadovi.

Vasha e fjetur
Popullore

Va-sh e fje-tur pra - n de - tit, e da - shu- r a n - n

va-sh e fje - tur pr a - n de - tit.

Fryn er, e fuqishme , e dashura nn
fryu er e fuqishme.
Theu deg, ulliri...
ti bjer vashs n fytyr...
Vasha u hidhrua, u hidhurua shum
edhe m hidhrueshm mallkoi
Pse er m fryne
dhe ndrr t mir m more
dhe ndrr t mir m more
Poduvna vetre, povejna, mila mamo
poduvna vetre, povejna.
Odlomi gran~e, maslin~e...
ta, udri mome po lice...
Mome se luto, razluti
u{te poluto prokolna.
Zo{to mi vetre poduna,
i sladok son mi odnese
i sladok son mi odnese.

Detyr:
1.Emrto taktet sipas tekstit muzikor t ushtrimeve melodike dhe kngt ku ka
sinkop!

32
 MUZIKA INSTRUMENTALE

T rikujtohemi:

Llojet muzikore sipas mnyrs s interpretimit:

Muzika Muzika
vokale instrumentale

Muzika vokale-instrumentale

T dhnat e para pr zhvillimin e muziks jan paraqitur me vizatime npr shpella n t

cilt tregohet jeta e njerzve n bashksit e para. Prej tyre kuptojm se n prditshmrin e njeriut,
prve kngs dhe lojs, rol t madh dhe prdorim kan pasur edhe instrumentet muzikore.
Instrumentet e para kan qen t ndrtuara prej materialeve t ndryshme.
Ato paraqesin baz pr zhvillimin e mtutjeshm t instrumenteve muzikore.

Instrumente muzikore nga koha

e kulturs egjiptiase

Mbaj mend!
Muzika e cila ndiqet me instrumente quhet
muzik instrumentale.

Sipas mnyrs s tingullit t krijuar, instrumentet

ndahen n tri grupe themelore.

33
 Llojet e instrumenteve muzikore

Instrumente
me goditje

instrumente lloje t instrumente

frymore instrumenteve me tela

Instrumente me tastjer
Nj pjes e instrumenteve me tastjer
i prkasin grupit t instrumenteve me tela,
ndrsa nj pjes tjetr instrumenteve frymore.

Aktivitet:
1.Duke prdorur TIK, hulumto pr instrumentet muzikore dhe klasifikoji ato sipas
ndarjes s lartprmendur!

34
 Ndarja e instrumenteve muzikore sipas
mnyrs s krijimit t tingujve

Instrumentet me tela kan prejardhje nga koha e bashksive t para.Npr shekuj ato jan
zhvilluar dhe jan prsosur n instrumente t ndryshme me tela.

Tingulli tek instrumentet me tela fitohet n dy mnyra:

-duke trhequr npr telat me gishta ose plektrum (pend-dridhse);
-duke trhequr hark npr tela.

instrumente
me tela
instrumente
instrumente
me dridhje,
me harqe,
te t cilat luhet
te t cilat luhet
me perc dhe
me hark
me gishta

violina viola kitara mandolina

violineli kontrabasi harpa

Mbaj mend!
Instrumentet me tela ndahen n:
grupin e instrumenteve me hark dhe n grupin
e instrumenteve me dridhje

35
 Instrumentet harkore

Instrumentet harkore bjn pjes n grupin e

instrumenteve me tela. Emrin e kan marr sipas mnyrs s t
luajturit. Me rrshqitje t harkut npr tela, ato dridhen dhe krijojn
z. Lartsia e tingullit varet nga gjatsia dhe trashsia e telave.
Instrumentet me hark kan form t njjt, por kan madhsi dhe
mnyr t ndryshme t mbajtjes s instrumentit.

Mnyra e t luajturit

Pjest kryesore t instrumenteve me harqe jan:

Trupi rezonant, qafa, ibia, telat dhe harku.

N muzikn klasike prdoren instrumentet me harqe:

Violina, viola, violinelo dhe kontrabasi

violina
viola kontrabasi
violinelo

Pr shkak t lists s gjer (mundsis q t luhen m

tepr tone), kto instrumente e kan rolin dominant n muzikn
klasike dhe paraqesin baz t orkestrit simfonik.

Kuarteti me harqe ,,Tartini

A e dini se?
Prpunuesit m t njohur t instrumenteve me harqe kan qen familjet italiane Amati,
Gvarneri dhe Stradivari. Pr ndrtimin e instrumenteve kan prdorur materiale dhe teknika t
veant. Disa nga violinat e tyre jan me vler t paparashikueshme. Ruhen n muze, por disa u
jan dhuruar virtuozve t dalluar botror.

36
 Violina

Violina u shfaq n Italin veriore n shek. XVI. Rrjedh nga

familja ,,viola da brao. Emri ,,violin praqitet n Itali, n vitin
1538. Formn definitive, violina e ka fituar n Itali, n mes t viteve
1520 dhe 1550. N at periudh n qytetin italian Kremona kan jetuar
mjeshtrit m t njohur t violins: Amati, Stradivari dhe Gvarneri.

Mbreti francez, Karli IX, n vitin 1596, nga Amatt ka

porositur 24 violina. Nga ajo porosi violina m e vjetr e ruajtur
sht violina e ashtquajtur ,,Karli IX, e prodhuar n Kremona.

Violina

Violina ka z t dashur dhe ton t but e t kndshm. Pr shkak t

mundsive t mdha t theksuara teknike, me violin luhen edhe pjes solistike.
Prfshihet edhe n ansambl kamertal, orkestr sinfonik, harkor, argtues,
xhazi dhe popullor. Pr violin jan shkruar numr i madh kompozimesh nga
kompozitor t njohur.

Isak Perllman

Kompozitori virtuoz italian, Nikolla Paganini, ka qen mjeshtr i

pa arritshm n interpretim me violin. Pr prmbushje t kompozimeve
t tij sht e nevojshme mjeshtri e madhe teknike. Violins, pjes t
krijimtaris s tyre i kan kushtuar edhe kompozitort: Vivaldi, Bahu,
Mocarti, Betoveni, ajkovski etj.
Mjeshtr t njohur botror t violins jan: Henrik
Vijenjavski, Jasha Hajfec, Jozef Joakim, Leonit Kogan, Fric Krazller,
Gidon Kremer, Jehudi Menjuhin, David Ojstrah, Nikollo Paganini,
Jacik Perlman, Pablo de Sarasete, Zhak Tibo, Viktor Tretjakov, Pinkas Nikolla Paganini
Cukerman, Isak Shtern, Stefan Millenkoviq e t tjer. Mjeshtr t
njohur maqedonas pr violin jan: Bllagoja Dimevski, Lubisha
Kirovski, Olleg Kondratenko e t tjer.

A e dini se?
Muzikanti Filipe Kvint, i nominuar pr mimin Grem, ka arritur ta gjej violinn e tij me
vler prej 4 milion dollar ,,Antonio Stradivari nga viti 1723, t ciln e ka haruar n taksi. Violina
e tij natn e kaloi n mbshtjellsen e saj n ulsen e prapme t taksis.

37
 Viola

Periudha e Renesanss paraqet ,,kohn e art t viols, n t ciln

jan prdorur lloje t ndryshme t violave: sopran, alt, tenor, viola de brao,
viola de gamba. Emrat i kan marr sipas zrit apo mnyrs s mbajtjes.

viola damore

Pr prejardhjen e viols ekzistojn dy parashikime. Njri

parashikim thot se u paraqit n shek. XV nga ,,viola da brao dhe
,,viola da gamba. Nga kjo periudh ekziston edhe nj viol nga ky
grup, e quajtur, viola damore. Ajo emrin e ka marr nga zri i but.
Me hulumtimet m t reja parashikohet se viola sht br nga ,,lira da
brao, nga variante t violins m t mdhe.
pjes t viols
Viola e sotme pr nga forma sht e ngjashme me violinn, por pak m e madhe. Prodhon
ton nazal, t but dhe t zbeht. M shpesh prdoret si instument orkestral dhe instrument
kamertal, ndrsa m rrall si instrument solistik.

Literatura solistike e ktij instrumenti nuk sht

voluminoze. Simfoni pr viol dhe violin ka shkruar
Volfgang Amadeus Mocarti, Hektor Barliozi-simfonin
,,Haroldi n Itali; koncerti pr viol i Fridrik Hendel dhe
Johan Kristijan Bah dhe pjes t tjera.

Viola
Mjeshtr t njohur botror t viols jan: Tabea Cimerman,
Jurij Bashmet, Tatjana Masurenko, Julian Rahlin e t tjer. Mjeshtr
maqedonas t viols jan: Lupo Sokollov, Frosina Ballova, Blerim
Grubi e t tjer.

Viktor Botene Ekzekutues solo n viol Grup kaeral - trio

Porosi pr t dgjuar:
,,Sheherezada (hyrje)-N.R.Korsakov

38
 Violinelo

Violinelo rrjedh nga familja e ,,Viola da gamba. Pr nga

ndrtimi dhe forma sht e njjt me violinn dhe violn. Trupi
korpusi sht dy her m i madh, por ka tela m t gjat dhe m t trash
dhe pr kt shkak tingllon pr nj oktav m posht se viola. Prve
fushveprimit dhe tingllims, violinelo dallohet edhe pr mnyrn e
mbajtjes gjat t luajturit. Ekzekutuesi i instrumentit me t ekzekuton n
pozicion ulur duke e mbajtur instrumentin me gjunj, t mbshtetur n tok
me kmbz metali.
Me lvizje t harkut n tela, krijohet z, kurse me shtypje (shkurtim)
t telave prfitohen tone t ndryshme sipas lartsis. Ekzekutuesit e ktij
instrumenti quhen violinelist apo shkurt elist.
Violinelo

Pr shkak t regjistrit t gjer t toneve, lvizshmris dhe zrit t

ngroht poetik, ky instrument ka nj vend t veant n muzik solistike, n
muzik kamertale dhe n muzik orkestrale.

Korpusi

Pablo Kazals
Mstisllav Rostropovi

Literaturn e muziks pr violinelo e kan pasuruar shum kompozitor t dalluar: Kamil

Sen-Sans, Ludvik van Betoven, Karl Marija Veber, Franc Shubert, Johanes Brams, Antonin
Dvorzhak, Edvard Grig e t tjer. Mjeshtr t njohur botror n violinelo jan: Andre Navara,
Mstisllav Rostropovi, Pablo Kazals, Ksenija Jankoviq, Jo Jo Ma, Antonio Meneses, Alfredo Pjati,
Xhovani Rikardi, Kanon Vakeshima, e t tjer. Mjeshtr t njohur maqedonas n violineo jan:
Dushka Tasevska, Paskal Krapovski, Radosllav Stojanov, Bozhidar Pejiq e t tjer.

Porosi pr dgjim:
,,Mjellma nga Kamil Sen Sans.

39
 Kontrabasi

Kontrabasi (bas), prejardhjen e ka nga lloji i

veant i ,,viola da gambos, ndrsa formn dhe rolin e
sotm n orkestr e fitoi q nga shekulli XVIII.
Ekzekutuesi, kontrabasisti, ekzekuton n pozicion
t ulur ose duke qndruar me instrument t mbajtur para
vetes, i cili sht i peshuar n tok me kmbz t shkurtr.

Kontrabasi

Pr shkak t madhsis s korpusit, konstrabasi

posedon ton m t thell. Ka tela m t trash dhe m t
gjat te t cilt luhet me hark. Me dridhje t telave krijohet
ton i errt dhe pak krcllues.
Gjilprat Paraqitet n lloje t
shtrnguese ndryshme orkestrash dhe ansamble
kamertale. Si istrument solistik
paraqitet n xhaz, ndrsa n muzik
klasike ka rol orkestral.

Pjes nga Kubeja

kontrabasi

Dragan Trajkovski
Ekzekutuesit e njohur t huaj t
kontrabasit jan: Xhovani Botezini, Domeniko
Dragoneti, Ludvig Shtrajher, arls Mingus, Sergej
Kusevickij etj.
Ekzekutues t njohur maqedonas n
kontrabas jan: Dragan Trajkovski, Aleksandr
Pop Hristov, Velko Todevski, Bllagoja Morotov etj.

Grup i kontrabastve

A e dini se?
Tek instrumentet harkore mund t ekzekutohet edhe me trheqje t telave me gishta,
t ashtuquajtura ekzekutime picikato. N kt mnyr ekzekutohet ,, Pollka picikato nga
kompozitori austriak Johan Shtraus.
Porosi pr dgjim:
,,Elefanti Kamij Sen-Sans.

40
 Harpa

Harpa sht instruent i njohur q nga civilizimet e hershme. Harpa

e sotme daton nga shekulli XIX. Ka form t ramit triansor. Prbhet prej
pjesve n vijin:
Piedestali ku shtrihet tr instrumenti. N
t jan t vendosura pedalet pr akordim t telave.
Vertikalisht, nga piedestali sht e vendosur nj
shtyll e zbrazt ku npr brendin e saj kalojn
leva t cilat i lidhin pedalet me pjesn e eprme
t mekanizmit pr akordim, q quhet ur. Trupi
rezonant, i drunjt dhe i zbrazt sht i vendosur ,,Queen mary harp
pjerrt n raport me bazn.
Qafa sht n form t shkronjs S. N t jan t vendosura
gjilprat shtrnguese ku prforcohen telat. Shtrngimi ose lirimi i telave
paraqet akordim themelor.
Harpa ka 46 ose 48 tela, n t cilt luhet me trheqje, me gishtrinjt
e t dyja duarve npr tela. Disa tela jan t kuq ose t kaltrt, me ka
lehtsohet orientimi i ekzekutuesit gjat ekzekutimit.
Ekzekutuesi ekzekuton n pozicion ulur
duke e mbshtetur instrumentin n krah dhe n
gjunj.
Harpat e m parshme jan shfrytzuar si
Harpa instrumente pr shoqrim, por me prsosjen e tyre
u bn pjes e orkestrs.

Pr shkak t kolorizmit dhe lirizmit

t pasur t tingullit, harpa gjeti vend dhe
prdorim n veprat e Hendlit, Mocartit, mnyra e ekzekutimit
Vagnerit, Berliozit, Debisit, Ravelit dhe te
kompozitorve t tjer.

Ekzekutues t njohur botror n harp jan: Nikolla Boksa,

Marsel Granzhani, Vera Dullova, Ksenia Erdeli, Ollga Erdeli dhe t
tjer, ndrsa ekzekutues t njohur maqedonas n harp jan: Lejla
Urmanova, Mersiha Shukri, etj.
Mersiha Shukri

Porosi pr dgjim:
,,Vallceri i luleve (hyrje) baleti ,,Arrthyesja P.I. ajkovski.

41
 Kitara

Kitara sht nj nga instrumentet m t popullarizuara. Formn e

saj prfundimtare e fitoi n Spanj.
Prbhet prej korpusit rezonant prej druri, qafs me gjilpra
pr shtrngim t telave dhe prej gjasht telave metalik. N qaf jan t
vendosura t ashtuquajturat pragje, t cilt i prcaktojn vendet e toneve. gjilprat shtrnguese

Ekzekutohet me trheqje t telave me gishta ose me dridhje

dhe me dridhjen e tyre krijohet ton. Gishtat e dors s majt i shtypin
telat dhe kshtu fitohen tone t lartsive t ndryshme.
M shum prdoret n muzikn argtuese dhe t popullarizuar.
Tingujt te kitarat akustike krijohen me dridhje t telave dhe me
qafa me pragje rezonim t korpusit t zbrazur. Kitarat elektrike nuk kan korpus
rezonant. Zri fitohet me teknik elektronike. Ekzistojn m tepr
lloje t kitarave akustike dhe elektrike.

kitar elektrike

kitar akustike

Njri nga kompozitort

m t njohur, i cili ka shkruar pr
kt instrument sht Manuel de
Falla. Ekzekutues m t njohur
n kitar jan: Andre Segovija,
Pako de Lusija, Tomi Emanuel,
Skot Henderson, Jovan Jovanoviq,
Xhimi Hendriks, Erik Klepton e t
tjer.
Vllatko Stefanovski,
kitarist maqedonas Andre Segovia

Porosi pr dgjim:
,,Koncert pr kitar dhe orkestr-akti i dyt, nga Joakim Rodrigo.

42
 Mandolina

Mandolina (nga italishtja, mandolino-bajame e vogl),

sht instrument me dridhje, i cili u paraqit n shek. XVI n Itali.
N shum vende shum shpejt u b instrument i popullarizuar
folklorik.
Forma e mandolins sht e ngjasheme me at t
lahuts, por ka qaf m t gjat, ndrsa n pjesn e eprme ka
gjilpra t cilat shrbejn pr akordim. Prdorim m t madh ka
mandolina napolitane me katr ifte telash.
Mandolina

Tingulli prfitohet me trheqje t t dy telave njhersh, me dridhje, me lvizje t shpejt t

dors s djatht lart-posht. Telat e metalt krijojn z t qart tingllues dhe t dashur.
Ky instrument mund t jet solistik, kamertal dhe orkestral. Prve n folklor prdoret
edhe n muzik artistike: Vivaldi - Koncert pr mandolin, orkestr harkor dhe klavienbal; Mocarti
Oper ,,Don Zhuan; Betoven Sonat dhe variacione pr mandolin. Prdorim t gjer gjen n
orkestrat popullore dhe shkollore.
Orkestri m i njohur i mandolins n Maqedoni sht orkestri i udhhequr nga Ramadan
Shukri:
,,Pr mua sht sfid t punoj dhe t aranzhoj kompozime t cilat nuk
jan ekzekutuar shpesh dhe t fus fragmente nga folklori yn i pafund.
M shum ekzekutoj pjes t cilat i jan t njohura publikut dhe t njjtat
i prshtas pr orkestr mandoline.
Kshtu thot Ramadan Shukri, muzicient dhe dirigjent i orkestrit
t mandolins t qytetit t Shkupit. Si rezultat i puns s pandrprer t tij
pason koncerti ku si mysafir u prezantuan solist t dalluar me renome nga
vendi dhe bota.

Ramadan Shukri

Pr veprn e tij t suksesshme dshmojn shprblimet e

fituara n nivel ndrkombtar, pr t cilat ai thot:
,,m tepr i adhuroj dy Grand-pri shpblimet t cilat
orkestri i fitoi n Belgjik dhe shprblimin special pr dirigjent
m t mir t cilin e fitova n festivalin e vitit 1986 n Poloni.

Orketri i mandolins

Porosi pr dgjim:
,,Muzik e vogl nate (transkripcion) nga Volfgang Amadeus Mocart.

43
 Instrumentet frymore

Kto instrumente quhen instruente me frym pr shkak se tingulli fitohet me fryrje dhe
dridhje t ajrit n gypin e instrumentit. Lartsia e ndryshme e tingullit fitohet me ndryshim t
gjatsis s shtylls frymore. Kt funksion e ka sistemi me kapak ose me valvul.
Instrumentet frymore jan t punuar nga materiale t ndryshme dhe pr kt shkak ndahen
n dy grupe: instrumente t drurit dhe t kallajit.

Instrumente Instrumente frymore

frymore nga druri ng kallaji

Instrumentet frymore nga druri jan t punuara nga druri ose metali. Tingulli prfitohet
me fryerje n hapje t lir ose n pipz me kallam njpjessh ose dypjessh.
Me hapje dhe mbyllje t birave t lira me kapak metali fitohen tone t ndryshme pr nga lartsia.

Instrumentet frymore nga kallaji m shpesh jan t ndrtuar nga zinku dhe kallaji i
ngjeshur, ose n koh t sotme nga legura metalike ,,argjendi i ri, kopr, elik gjerman etj. Kan
form t gypit t rrotulluar i cila gradualisht zgjerohet. T gjith kan tre deri n katr valvula.
Tingulli fitohet me fryrje n pipz dhe me shtypje t valvulave ose me trheqje dhe shtyrje t gypit
n trombon gllnjk.

44
 Flauta

Flauta sht njri nga instrumentet m t vjetra me frym.

Forma e saj n vazhdimsi sht prsosur. Me konstruktimin e
sistemit me valvula, flauta e fitoi formn finale t saj. Sot ato m
s teprmi prpunohen nga bakri, nikli, zinku ose nga argjendi.
Flauta paraqet nj gyp t gjat
dhe t drejt dhe prbhet prej tri ose
katr pjesve t cilat hyn njra n
tjetrn me ka mundsohet akordimi
Sistemi i valvulave i instrumentit. Instrumenti mbahet n
pozit horizontale, me ka ajri kalon
prmes birave dhe krijohet z.

Flauta

Flauta st instrument me z t errt n regjistrin

e ult, por kumbues dhe t ndritshm n regjistrin e lart.
Regjistri i mesm sht karakteristik pr tingujt e buta dhe
t ngrohta, t prshtatshme pr melodi baritore. Pr shkak se
sht tepr lvizs dhe virtuoz dhe instrument me koloritet
dhe dinamik t madhe, flauta shfrytzohet si instrument
Mnyra e t ekzekutuarit
solistik, kamertal dhe orkestral.
Ekzekutues botror t njohur n flaut jan: Volfgang Riter, Gustav Shek, Fransua
Born, Miodrag Azanjac, Irena Grafenauer, Lubisha Jovanoviq etj.
Ekzekutues t njohur maqedonas n flaut jan: Kiro Bozhinovski, Nikolla Atanasov,
Strasho Temkov, Ilija Zimbo, etj.

Pikolo
Pikolo sht flaut e vogl e cila sipas forms, mnyrs s ekzekutimit
dhe prfitimit t tingullit sht e njjt si flauta. Tingllon pr nj oktav m
lart se flauta.
Krijon tone t larta goditse dhe shrben n orkestr muzikor. Ktij
instrumenti nganjher i jepet pjes solistike. Pr shembull: ,,Marshi i fmijve
nga opera ,,Zonja e par nga P. I. ajkovski.
Pikolo

Porosi pr dgjim:
,,Petri dhe ujku nga Sergej Prokofjev

45
 Klarineti

Klarineti i prket rradhs m t re t grupit t instrumenteve drurore me t fryr. Paraprihet

nga instrumente t ngjashme t periudhs s Renesanss, n vendet e Evrops Qendrore dhe
Perndimore, si ishin instrumentet Klarino dhe Shalmo. N shekullin XVIII, ndrtuesi gjerman i
instrumenteve, Johan Dener, e prsosi mekanizmin e klarinetit. Me kt zmadhohen mundsit e
tij tekniko-ekzekutive.

I impresionuar nga virtuoziteti i klarinetistit, Anton Shtedler, V.A.

Mocart e shkroi koncertin pr klarinet dhe orkestr n A-dur. N pjesn
e tij t fundit ,,Rekviem edhe nj her vrteton vlerat solistike t ktij
instrumenti. Pa klarinetin zhvillimi i mtejshm i orkestrit simfonik nuk
mund t paramendohet. Me ndrtimin e tij t prsosur bhet teknikisht
m i lvizshm dhe instrument virituoz me varg m t madh t toneve n
grupin e instrumenteve frymore. Sot m shpesh prpunohet prej drurit t zi
abonoso dhe ka pes pjes: Pipza - (pifla), Trompa, mekanizmi i lart
dhe i poshtm i korpusit. Sipas tipit t mekanizmit sot kryesisht prdoren
dy lloje klarinetsh:
Stojan Dimov

Gjerman (i zakonshm) dhe francez (sistem Bem), n t shumtn e rasteve

n tingullin A dhe B. Klarineti ka rol t rndsishm n muzikn orkestrale dhe
kamertale. Si instrument solistik prfshihet n zhanre t ndryshme: artistike,
popullore, xhaz dhe n muzikn pop. Krijimtaria: Vivaldi, Shtamic, Mocart,
Bethoven, Veber, Brams, Shuman, Glinka, Korsakov, Gershvin etj.
Interpretues t njohur t huaj n klarinet jan: Karl Lister,
Stenli Driker, Josip Nohta, Alesandro Karbonare, Mishel Arinjon, Sabine
Mejer, Sheron Kam, Beni Gudman, Arti Sho, Milenko Stefanoviq etj.
Interpretues t njohur maqedonas n klarinet jan: Ivan
Koarov, Tale Ognenovski, Boris Tanaskov, Stojan Dimov, Ferus Mustafov,
Zoran Jovanoviq Lima, Zdravko Angelov, etj.

Klarineti
Dhe bas klarineti Bas klarineti
Bas klarineti tingllon nj oktav m posht se klarineti. Pr shkak t ngjyrs s errt n
regjistrin e thell, kompozitort e prdorin pr interpretim t momenteve t fshehta dhe dramatike.
Teknika e t luajturit sht e njjt si te klarineti.

Porosi pr t dgjuar:
,,Rapsodi n t kaltrt Xh.Gershvin;
Koncert pr klarinet dhe orkestr nga V.A.Mocart.

46
 Saksofoni

Saksofoni sht i ndrtuar nga metali. Pr nga konstruksioni dhe interpretimi,

teknikisht u prket instrumenteve frymore t prbra nga druri. Shpiksi i tij sht
belgu, Adolf Saks, i cili n gjysmn e shekullit XIX jeton dhe krijon n Paris, Franc.
Jan ruajtur m shum projekte pr krijimin e ktij instrumenti. Ato ngjajn me
pamjen e sotme t tij. T prbashkta t ktyre projekteve jan vetit e njjta t fisit
m t vjetr nga grupi i instrumenteve drurore me t fryr. Prkrahs i madh i Adolf
saksofoni Saksit pr krijimin e instrumentit t ri sht kompozitori francez, Hektor Berlioz.
Nga ktu fillon prdorimi fillestar i saksofonit n orkestrin e opers dhe
simfonik. M von do t prdoret pr nevojn e orkestrave ushtarake ku n ambient
t hapur i zvendson instrumentet harkore.
Saksofoni krijon tinguj t ndryshm, prej regjistrit m t ult deri
te m i larti. Sipas nevojs s interpretimit solistik dhe orkestral, m t
prfaqsuar jan: saksofoni alt, tenor, sopran dhe bariton. Shumica
e saksofonve e kan formn e shkronjs latine S, por disa lloje t
saksofonit sopran dhe sopranino kan form t drejt dhe ngjajn me
klarinetin e metalt.
Duke i falnderuar koloritit t pasur me ngjyra nga i gjith
regjistri, mundsia pr dinamizm t shklqyeshm, virtuozitetit etj
.t gjitha kto karakteristika kontribuan q saksofoni pr nj koh t
shkurtr t bhet instrument i popullarizuar pothuajse n t gjitha zhanret
muzikore. Shum autor t muziks artistike veanrisht t shekullit XX
i kushtuan nj vend t veant n vargjet e tyre. Popuj t ndryshm t
Lloje saksofonsh bots e kan prfshir n folklorin e tyre si instrument t krijuar mu pr
nnqiellin e tyre. N muzikn pop a veanrisht n xhaz muzik,
saksofoni e vrteton dominimin e tij maksimal.
Interpretues t huaj t njohur n saksofon jan: Detlef
Bensman, Sigur Rasher, Klod Delongl, Timoti Mek Alister, arli
Parker, Xhoshua Redmen, Pakito Drivera, Keni Xhi, Kendi Dolfer,
Xhejms Karter dhe shum t tjer.
Interpretues t njohur maqedonas n saksofon jan: Petar
Kargov, Gjeorgji Mincanov, Zoran Jovanoviq, Niosllav Dimon,
Bobi Kominovski, Stojan Dimov, Ferus Mustafov, Tingulli Vellkov,
Vllatko Ivanov, Zoran Kraguevski, Vlladimir Krajanovski.

Ninosllav Dimov

Porosi pr dgjim:
,,Skaramush akti i tret, nga Dario Mijo.

47
 Oboa

Oboa u krijua nga nj lloj shallmi mesjetar, instrument me gyp

t gjat nga druri. N shekullin XVII n Franc psoi ndryshime t cilat
ndikuan n prmirsimin e intonacionit dhe n theksin e tij. Gjat shekullit
XIX ajo u prsos me shtim t mekanizmit t valvulave dhe thuprs s
metalt.
Sipas forms sht e ngjashme me klarinetin, por n vend
t pipzs ka nj gyp metali t shkurtr n t cilin sht futur gjuha e
dyfisht. N pjesn e mesme jan birat me valvula ndrsa pjesa e poshtme e gypit ka form
topi.
Ka ngjyr nazale t vrazhdt. Varsisht nga regjistri,
mund t zroj but dhe n mnyr idilike, deri n z t
prekshm, ndrsa tingujt e lart nganjher kan ton oriental.
Oboa sht instrument t cilit i ndahen pjes solistike
n orkestr. Pr shkak t intonacionit dhe tingullit preciz t
saj, shfrytzohet pr akordim t orkestrit. Prve n orkestr
prdoret edhe n muzik kamertale dhe n muzik solistike.
Ekzistojn disa lloje t oboas (n regjistra t ndryshm),
por m i rndsishmi dhe m i prhapuri sht Korni anglez.
Mnyra e interpretimit

Oboa

Korni Anglez
Korni angles sht instrument i ngjashm me obon ,,obo m e
madhe. Krijon z pr pes tone m ult se oboa. Kompozitort e prdorin
pr tregime elegjike dhe disponime baritore. Korni anglez e prmbush
temn kryesore t aktit t ngadalshm n simfonin IX ,,Nga bota e re
t A. Dvorzhak.
Interpretues t ngjohur botror n oboa jan: Franesko
Barsanti, Gjuzepe Samartini, Albreht Majer, etj.
Interpretues t njohur maqedonas n oboa jan: Kiro
Davidovski, Vasil Atanasov, Gordana Josifova, Vlladimir Lazarevski etj.
Gordana Josifova

Porosi pr dgjim
Tema kryesore nga ,,Liqeni i mjellmave-P. I. ajkovski

48
 Fagoti

Fagoti sht instrumenti m i madh frymor nga druri. Emrin e ka marr nga ndrtimi
i tij (italisht, fagatto-dengu). U krijua n gjysmn e par t shekullit XVI nga instrumenti i
vjetr bombarda. Prsosja e tij u arrit n shekullin XIX.
Ky instrument ka gyp druri t gjat rreth 2,5m. I ndar n pjes, t cilat lidhen mes
vete. N pjesn m t shkurtr t eprme t gypit sht shtuar nj gyp metali me gjuh t
dyfisht nga kallami, n t cilin fryhet nga ku krijohet zri. Fagoti ka bira prgjat gypit
dhe mekanizm t ndrlikuar t valvulave. Prfshin nj radh t gjer tonesh n regjistrin
e thell dhe t mesm.
Tingujt e thella i ka t forta por jo shum energjik. N regjistrat e lart tingllon but
dhe kndshm, ngjashm me saksofonin.
N kuptimin teknik sht instrument lvizs, prandaj kompozitort e shfrytzojn
pr melodi t shpejta, tallse dhe pr melodi me qetsi t theksuar. N grupin e instrumenteve
frymore nga druri ka rol t basit. Prve n orkestr prdoret edhe n amsamblet kamertale
(veanrisht n kuintet frymor, ku plotson melodin e ult). Nganjher ka prdorim n
koncert ose solistik.
fagoti

Kontrafagoti
Sipas forms sht i ngjashm me fagotin, por sht shum m i madh. Tingllon
pr nj oktav m ult se fagoti. Karakteistik i ka tingujt e thell. N orkestr shfrytzohet
si baz harmonike. Interpretues t njohur botror n fagot jan: Klaus Tuneman, Milan
Turkoviq, Valerij Popov etj. Interpretues t njohur maqedonas n fagot jan: Sreten
Teodosijevski, Vasil Karaskakovski dhe Daniel Apostollov.

kontrafagoti

Kuartet ,,Fagotisimo

Porosi pr dgjim:
,,Petri dhe ujku-S.Prokofjev

49
 Trompa

Instrumentet e para t tipit t boris kan qen t prpunuara nga

regjistra dhe forma t ndryshme. Instrumentet Fanfare ishin gypa t gjat
pa valvul, t cilt prdoreshin pr paralajmrim t ngjarjeve festive ose
ushtarake. Bori me sordino
Trompa ka form t lakuar t gypit, e cila n pjesn e poshtme zgjerohet n form t hinks.
Luhet me ndihm t tri valvulave.
Trompa pr nga regjistri sht instrument frymor m i lart, nga kallaji. Ka z t ndritshm
dhe energjik. Teknika interpretuese e ktij instrumenti sht zhvilluar deri n virtuozitet.
Pas afirmimit n muzikn klasike u popullarizua dhe u b instrument udhheqs solistik
edhe n xhaz. Prdoret edhe n muzik zbavitse dhe popullore. Pr shkak t zrit karakteristik,
nganjher interpretuesi prdor shurdhues zri ose sordino.
Trompa sht prfshir n
krijimtarin e: Gjuzepe Verdit, Ludvig van
Betovenit, Petar Ili ajkovskit, Beddzhih
Smetanas, Antingullin Dvorzhak etj.
Interpretues t njohur n bori jan Luis
Amstrong, Oliver King, Nini Roso,
Vaso Ristov Vinton Marsalis, Bllagoja Angellovski, Lloje sordinash
Vaso Ristov, Lupo Koskarov etj.

Tromboni
Tromboni (pozauna) ose ,,Trompa e madhe u paraqit n shek.
XV. Llojet e ndryshme t tromboneve dallojn pr nga forma, ndrtimi
dhe mnyra e interpretimit.
Cug-tromboni ka gyp lvizs n form t shkronjs U dhe me
trheqje dhe shtyrje t saj fitohen tone m t thella dhe m t larta. N
Kiril Ribarski shekullin e XIX jan ndrtuar trombone me valvul. Zri i trombonit sht
masiv, energjik dhe shndrits dhe sht njri ndr m t fortt n orkestr. Regjistri tingullik i tij
kap katr oktav. Kto karakteristika e prforcojn pozicionin e trombonit n muzikn orkestrale,
kamertale dhe solistike. Prve n muzikn artistike, prfshihet edhe n muzikn xhaz dhe n
zhanre t tjera muzikore. Gjet prdorim n krijimtarin e shum kompozitorve si: ajkovski,
Musorgski, Raveli etj.
Interpretues t njohur botror n trombon jan: Xhej Xhej Xhonson, Glen Niler, Tom
Dorsej dhe nj trombonist i njohur maqedonas Kiril Ribarski.

Porosi pr dgjim:
-Shembuj muzikor n intepretim t Luis Armstrongut;
-,,ardash-Monte (interpreton, Kiril Ribarski).

50
 Korni

Korni prejardhjen e ka nga korni i gjuetarve. Forma e tij sht ndryshuar dhe prsosur. Me
shtimin e valvulave jan shtuar mundsit teknike t kornit nga kallaji.
Gypi i kornit sht i lakuar n form t rrethit, n t cilin ndodhet
rrjet shtes e gypave me nga dy ose tri valvula. N pjesn e eprme ndodhet
pipza, ndrsa pjesa e poshtme e gypit sht zgjeruar n form t hinks.
Korni sht i vetmi instrument frymor nga kallaji n t cilin luhet me dorn
e majt.
Korni tingllon but dhe ka z poetik me nuanca t mdha dhe ka
ngjyrim bohemik t tingullit. Pr shkak t virtuozitetit lvizjes dhe mundsive
teknike, Kornit i besohen melodi t qeta dhe idilike. Korni prfshihet n
orkestr simfonik, ansambl kamertal por si instrument solistik.
Tingllimi i tij hetohet vemas n veprat e: K.M. Veber, C. Frank, B. Aleksandar Goshev
Smetana, A. Dvorzhak etj. Interpretues t njohur botror n bri jan:
Herman Bauman, Frank Lojt, Mishel Tonson, Vinsent Derosa, Filip Farkas, Xhovani Punto, Stefan
Dor, Radovan Vllatkoviq etj. Interpretues t njohur maqedonas n bri jan: Leve Trajkovski,
Aleksandar Goshev etj.

Tuba
Tuba sht zhvilluar nga instrumenti i vjetr bas i quajtur serpent, ndrsa formn
bashkkohore ia dha Adolf Saks.
Ky sht instrument m i madh frymor. Gjat interpretimit, ekzekutuesi instrumentin e
mban para vetes, me hink t kthyer lart. Ka tri ose katr valvula.
Tuba posedon z t thell, timbr masiv dhe pr kt shkak n orkestrin simfonik ka rol t
instrumentit bas. Shpesh prdoret n solo pjes, si pr shembull n veprat e: Malerit, Stravinskit,
Musorgskit dhe t kompozitorve t tjer.
Prdoret n orkestr simfonik dhe frymor, kurse m rrall n orkestr xhazi dhe zbavits.
Interpretues botror t njohur n tub jan: Xhefri
Anderson, Ronald Bishop, Martin Erikson, Kris Olka, Patrik
Sheridan etj.

Kuartet tube

Porosi pr dgjim:
-,,Petri dhe ujku-S. Prokofjev;
-,,Bidlo-Fotografi nga ekspozita Musorgski-Ravel;
-,,Udhheqs n orkestr-B. Britn (prcaktimi i instrumenteve muzikore).

51
 Instrumentet me tastier

Instrumentet me tastier mund t ndahen n dy grupe:

-instrumente me tela me tastier
-instrumente frymore me tastier

Instrumentet
me tastier
mund t ndahen
n dy grupe:
instrumente me instrumentet
tela me tastier frymore me tastier

embalo
embalo ose klaviembalo sht instrument i cili sht shfrytzuar n kohn e Mesjets
s von. N Itali ndodhen ekzemplar m t vjetr t klaviembalos. N fillim kishte nj klaviatur
dhe m shpesh shrbente si shoqrues.
Sipas forms sht i ngjashm me pianon. Mbi pllakn rezonante jan
vendosur telat t cilat trhiqen me pend. N shekullin e XVII dhe XVIII sht
shtuar numri i telave dhe i sht shtuar edhe nj klaviatur dhe regjistri pr
ndrrimin e ngjyrs s zrit.
embalo ka z karakteristik, tingllues dhe t qart. N periudhn nga
shekulli XVI deri n shekullin XVIII kishte rol primar n orkestr, n orkestrin
kamertal dhe n veprat operistike. M tepr kompozicione pr embalo kan
shkruar kompozitort barok J.S.Bah dhe G.F.Hendel.
Interpretues m t njohur botror n embalo jan: Kenet Gilbert,
Trevor Pinok, Kristofer Ruse, Andrea Stajer,
Klavienbalo ndrsa n Maqedoni Cvetanka
Sozovska e t tjer.

Lloj klavienbaloje
P.Virtaperko (embalist)

Porosi pr dgjim:
,,Fantazia kromatike dhe fuga-J.S.Bah

52
 Pianoja

Pianoja sht instrument i me origjin nga embalo dhe grupi

i familjes s saj. sht paraqitur n fillim t shekullit XVIII n Itali.
Pianoja, emrin e ka marr n kohn kur sht shpikur mekanizmi i
ekive me an t t cilit tingujt mund t interpretoheshin me fortsi t
ndryshme. Pianot e para jan quajtur piano- forte (nga italishtja- qet,
fort), pr shkak t mnyrs s prfitimit t fortsis s tingullit. Pianoja
piano moderne sht krijuar n shekullin XIX.
Pianoja prbhet prej: trupit nga druri i cili sht i vendosur n tri kmb n form t
harfit t vendosur horizontalisht dhe me kapak nga ana e eprme. N trup sht vendosur korniza
metalike me tela t kryqzuar, dhe mekanizmi rezonant dhe ai i ekive.
Me prdorim t pedaleve pasurohen mundsit e theksuara t instrumentit.
Tastatura prbhet prej 88 tasteve (52 t bardha dhe 36 t zeza) n t ciln luhet me t dyja
duart. Me goditje n taste ngriten ekit dhe u bien telave t cilt dridhen dhe krijojn tinguj.
Franc List sht pianisti m i madh i cili ka shkruar pr mundsit dhe zrim m t potencuar
t pianos: ,,N piano mund t interpretohen akorde si n harf, t kndohet si me instrumente
frymore, n t mund t interpretohen njmij pasazhe t cilt m hert sht dashur q patjetr t
luhen me shum instrumente t tjera t ndryshm...
Me zhvillimin e muziks instrumentale nga shekulli XVII, pianoja si dhe paraardhsit e
saj, morn nj vend t rndsishm n muzikn solistike por edhe n muzikn kamertale dhe
orkestrale.
Rolin udhheqs ia ndan edhe klasikt vienez Hajdi, Mocarti dhe Bethoveni. Prve se
n muzikn klasike ajo prdoret edhe n xhaz muzik dhe n muzik t popullarizuar.
Interpretues t njohur botror n piano jan: Sergej Rahmanjino, Sfjotosllav Rihter,
Artur Rubinshtajn, Aleksis Vjasenberg, Djug Elington etj.
Interpretues t njohur maqedonas n piano jan: Valeri Stefanovski, Milica Shperoviq,
Stela Sleanska, Rita Trpeva-Popoviq, Todor Svetiev, Marija Goshevska dhe pianisti yn me fam
botrore, Simon Trpevski.
Pianinoja ka tingllim t njjt sikur edhe
pianoja, por ka volum m t vogl t zrit. Pr shkak t
ktyre karakteristikave nuk shfrytzohet n interpretime
koncertrale, por sht e prshtatshme pr prdorim shtpiak.

Simon Trpevski

Porosi pr t dgjuar:
-Valsi cis-mol, Frederik Shopen;
-,,Pr Elizn- Ludvig Van Bethoven.

53
 Organoja

Organoja ka origjin nga instrumentet e lashta t lindjes dhe nga

flauta antike ,,Panova. N mesjet, organot jan shfrytzuar si instrumente
shoqruese n kngt kishtare te liturgjit krishtere perndimore. N
kohn e barokut prsri u bn instrumente t rndsishme n muzikn
instrumentale.
Organot jan instrumente m t mdha dhe m t ndrlikuara
frymore, t prbra nga gypa t shumt. Tingulli krijohet me rrymim t
ajrit nga lvizja e ajrit npr gypa. Organot m shpesh kan tri tastier
(manuale), t rradhitura n shkall dhe n to luhet me duar. N pjesn e
poshtme t tastiers luhet me kmb (pedale). Menjher pran manualeve
jan regjistrat t cilt shrbejn pr prcaktimin e ngjyrs s zrit, me ka
prfitohet tingull i nj ose i nj grupi instrumentesh.
Gypat jan t prbr prej druri ose metali. Ato jan t formave dhe
t madhsive t ndryshme. Pr secilin ton organot kan nj ose m shum gypa, por me ngjyr dhe
lartsi t ndryshme t zrit. Pr kt qllim arrihet tingllim
e orkestrit simfonik. Sot organot jan instrumente solistike
koncertrale. Shfrytzohet n kisha, katedrale dhe n salla t
mdha koncertesh.
Organot bashkkohore elektrike prdoren n
muzikn e popullarizuar.
Pr organo m shum ka shkruar kompozitori J. S.
Bah, por edhe vet ishte interpretues virtuoz n organo.
Interpretues t njohur botror n organo jan:
Lorenco Gijelmi, Daniel Brun, Vanes Vanderhoven, Dalibor
Miklavi, Pavao Mashiq, Gorana Vidnjeviq-Fabianiq etj.

organo

Porosi pr dgjim:
,,Tokato dhe fuga, d-mol, nga J.S. Bah.

54
 Fizarmonika

Fizarmonika sht emr pr shum instrumente. Tek ato,

tingulli prfitohet me dridhje t gjuhve metalike me ndihmn e
rrymave t ajrit.
Harmonika u paraqit n Gjermani. Pr shkak t zrit t saj
Harmonik goje t pazakont, ather z trsisht i ri, u b instrument i njohur i cili
m pas u prsos.
Mund t ndrtohet nga druri por edhe nga metali. Ka form t trekndshit knddrejt me
dy rrath birash, n t cilat luhet me t fryr dhe me t trhequr t ajrit. N harmonik gojore prve
melodis mund t prfitohet edhe shoqrim akordik.
Instrumenti mbahet me shuplak dore, ndrsa me lvizje fiton
efekt dhe dridhje. N kt mnyr krijohen tone karakteristike me
ngjyrim t bukur. Ky instrument me tingllimn e tij prdorim gjen n
muzikn bluz, ku interpretuesit kan t zhvilluar teknik t veant t
interpretimit. Sot prdoret n zhanre t ndryshme muzikore.
Fizarmonika me tastiere ose me susta ka konstrukcion m t
komplikuar dhe teknik m t komplikuar pr interpretim.
Prbhet nga dy pjes drurore me taste t cilat jan t lidhura me
barkun e ajrit. N ann e djatht ndodhen tastet me t cilat interpretohet
melodia, ndrsa n ann e majt ndodhen sustat t cilat shfrytzohen
pr shoqrim bas.
Me trheqje t barkut ajri kalon npr bira ku gjuht metalike Fizarmonik me
dridhen dhe krijojn ton. tastiere
Gjen prdorim t gjer n
muzikn popullore argtuese dhe
klasike. N literaturn muzikore pr
harmonik prve literaturs origjinale
ka edhe pjes t tjera t prpunuara.
Interpretues t njohur n
fizarmonik jan: Boban Kopunoviq,
Misha Mijatoviq, Bojan Jovanoviq,
Lubisha Petkoviq, Gordan Tashiq. N
hapsirat tona interpretues t njohur n
Fizarmonik me susta harmonik jan: Koo Petrovski, Milan
Zevkov, Goran Alaki, Zuica Lazova,
Ilo Jovanovski, Zorica Karakutovska
etj.
Zorica Karakutovska

Porosi pr t dgjuar:
-Tango, Nju Jork

55
 Instrumentet me goditje

Emrin e kan marr nga mnyra e t luajturit-goditet n siprfaqe, e cila dridhet dhe
krijon z. Luhet n mnyra t ndryshme: me dor, me lloje t ndryshme shkopinjsh, me dorez
metali, nga nj siprfaqe n tjetrn ose me ndihm t mekanizmit prkats. Kto instrumente jan
ndr m t vjetrat, ndrsa pr nga ndrtimi jan m t thjeshtt.

Qysh nga koha e bashksive primitive, kto instrumente kan pasur rol t rndsishm n
jetn e prditshme t njeriut. M von n muzikn popullore ndikuan n t shprehurit e ndjenjave
dhe n pasurimin e interpretimit muzikor. N muzikn argtuese dhe artistike ato e theksojn
ritmin dhe i japin ngjyrim tr orkestrit.

Sipas zrit q prodhojn ndahen n dy grupe:

-instrumente me lartsi t caktuar t tingullit (melodike);
-instrumente me lartsi t pacaktuar t tingullit (ritmike).

me lartsi t me lartsi t pacaktuar

caktuar t tingullit t tingullit

56
 Instrumentet me goditje,
me lartsi t caktuar t tingullit
(instrumente melodike)

Grup instrumentesh q prodhojn nj ose m tepr tone t cilat krijohen nga dridhja e
pllakave drurore ose metalike, gypa ose lkur, quhen edhe si instrumente melodike. N kt grup
bjn pjes m tepr instrumente ndr t cilt edhe: ksilofoni, vibrafoni dhe timpani.

Ksilofoni
Emrin e ka marr nga fjala greke ksilos dru dhe fonos z,
sipas materialit nga i cili jan ndrtuar pllakat.
Ksilofoni rrjedh nga Azia, por mund ta hasim edhe te popujt
afrikan dhe amerikolatin. N Evrop, pr her t par paraqitet n
shek. XVI. N shek. XIX, polaku Guzikov e ndrron konstrukcionin e
instrumentit, duke i vendosur pllakat n katr rradh.
Ksilofoni i sotm ka pllaka druri n dy rradh, ngjashm
sikurse tastet tek pianoja dhe rezonator t llojit t gypave n t cilt
jan t rradhitura pllakat.
Luhet me goditje t pllakave
ksilofon antik me dy shkopinj me prfundim n form
topthi. Tingujt jan t thekshm n t forta, por t buta dhe t
ngrohta n dinamik piano.
Ksilofoni pr her t par sht prdorur n orkestr n mes
t shekullit XIX. Sot prdoret n orkestrin simfonik (K. Sen Sans,
G. Maller, Stravinski, Ravell, Xh. Gershvin), orkestr kamertal
(Bartok, Stravinski) dhe shum rrall si instrument solistik (sonat
pr ksilofon- Tomas Pitfillt). shkopinj pr ksilofon profesional

ksilofon i madh

Porosi pr t dgjuar:
,,Sidrata-xhaz ksilofon

57
 Vibrafoni

Emri vibrafon sht prfituar nga fjalt

,,vibra-dridhje dhe ,,fone- z, tingull. Origjinn
e ka nga instrumentet e vjetra me goditje dhe vjen
nga ujdhesat Java dhe Bali. Instrument me t njjtin
emr, por me dallime t theksuara, pr her t par
u paraqit n shek. XX n SHBA. Vibrafoni sht i
ndrtuar nga pllaka metali (alumini), t rradhitura n
dy rradh hatullash drurore mbi kornizn e metalt
dhe rezonator i prbr nga gypa me madhsi t
vibrafon
ndryshme.
Vibrafoni ka dhe pedale, e ngjashme si te pianoja dhe
shrben pr shurdhim t zrit. Kshtu tingulli bhet i shurdhuar
dhe i shkurtr. Gypat jan t venduar vertikalisht nn pllaka dhe me
ndihmn e elektromotorit krijojn tone vibruese.
N pllaka luhet me shkopinj. Ata mund t jen t ndryshm
pr nga madhsia, ndrsa m shpesh kan kok t mbshtjellur
me lesh. Pr t luajtur akord shfrytzohen dy, tre, ndoshta edhe katr
shkopinj.
mnyra e t luajturit Vibrafoni sht instrument solistik, m shpesh n xhaz, por
shfrytzohet edhe si instrument orkestral n muzik klasike
(B.Britni, I.Stravinski), n muzik filmi dhe argtuese (Bitllsi, Madona, Pink Fllojd).
Interpretues t njohur botror n vibrafon jan: Gari Barton, Mild Xhekson, Bobi
Haterson, Boshko Petroviq, ndrsa tek ne Mojca Sedeu, Martin Vui e t tjer.

Nik Parnel Gari Barton

Porosi pr t dgjuar:
Solo vibrafon-Gari Barton

58
 Timpani

Instrumente t ngjashme me timpant e sotm n Evrop kan ekzistuar q nga

shek. XV. N shek. XVII jan br pjes e orkestrit.
Prbhet nga korpusi prej metali dhe membrana
q prbhet nga lkura natyrale ose artificiale e mbshtjellur
rreth hapsirs s korpusit. Shtrngimi i lkurs ndryshon
me ndihm t pesales, me t ciln ndryshohet lartsia e
tingullit t instrumentit. Zri prfitohet me goditje me
shkopinj n lkur t ngrehur. Ato mund t jen t prbra
nga materiale t ndryshme q kan rndsi t veant n
kualitetin dhe ngjyrimin e
zrit.
Timpant mund
Timpan
t prodhojn zra t
tingllueshm, por edhe shurdhues, varsisht nga forma e instrumentit
dhe lloji i shkopinjve. Mund t krijojn gradacion dinamik nga
pianisimo deri n fortisimo. N orkestr kan rol pr theksim t
ndonj ritmi ose t krijojn ndonj efekt zri (bubullim, krisje topi,
ujvare dhe t ngjashme).
Timpant prfshihen n zhanre t ndryshme muzikore: muzik
klasike (B. Smetana, L. V. Betoven), muzik argtuese dhe n xhaz.

Timpan pr prdorim shtpiak

Interpretues n timpan

59
 Instrumentet me goditje,
me lartsi zri t pacaktuar
(instrumente ritmike)

Instrumentet me goditje, me lartsi zri t pacaktuar quhen edhe si instrumente ritmike.

Kto instrumente shrbejn pr t luajtur ritmin ose pr t krijuar efekte t caktuara zrash. N kt
grup instrumentesh bjn pjes: tamburi militar dhegran kasa, tam -tami, ineli, trekndshi,
marakasi, daullja dhe kastanjeti.
Instrumentet ritmike gjejn prdorim n muzikn klasike dhe n zhanret tjera muzikore
(muzik argtuese, popullore dhe xhaz)

Gran kasa dhe tamburi militar ka pasur rndsi t madhe n jetn e

njeriut. Me kalim t kohs sht ndryshuar dhe sot ekzistojn lloje t ndryshme
t tupanve. Zri fitohet kur me shkopinj goditet mbi membrann e instrumentit
pas s cils ajo dridhet dhe fitohet zri. Shkopinjt jan t
prbr nga materiale t ndryshme dhe jan me madhsi
dhe pesh t ndryshme.
Interpretues t njohur botror n tupan jan:
Fil Kolins, Tihomir Filesh, Rob Gardner, Ringo Star etj.
Tupan i madh Interpretues t njohur maqedonas n tupan jan:
Martin Vuiq, Garo Tavitjan dhe vllezrit Tavitjan.
dobosh

Tam tami sht instrument i vjetr kinez. Ngjan n pjat metali t

madhe dhe luhet me goditje me shkop n mes t instrumentit. Ekzistojn
lloje t ndryshme gongu, por m i prhapuri sht gongu i madh dhe i vogel.
N orkestr m shpesh prdoret pr krijim t efekteve tingullike.

gongu
inelt jan instrumente n t cilt luhet me shkopinj (pjatat
jan t vendosura horizontalisht) ose nse jan t vendosura vertikalisht
goditen njra me tjetrn. M shpesh prdoren n muzik klasike, ndrsa
n muzik argtuese dhe xhaz luhet me pedale. Prfshihet n orkestrin
frymor, ushtarak, t xhazit dhe simfonik.

inelt

Porosi pr t dgjuar:
Buddy rich solo tupan

60
 Trekndshi sht instrument nga metali i thyer n form t trekndshit.
Mbahet n dorn e majt, ndrsa me thupr metalike goditet n ant e instrumentit.
Ka z kumbues dhe shrben pr efekte ritmike dhe melodike.

trekndshi
Marakasi sht instrument ritmik me z karakteristik. Prdorim m t
madh gjen n muzikn zbavitse dhe n xhaz. Shfrytzohet edhe n folklorin
meksikan.

marakasi
Daullja sht instrument ritmik. Zri prfitohet me dridhje ose
me goditje n membrann e instrumentit. Prdoret n zhanre t ndryshme
muzikore: muzik zbavitse, xhaz, popullore dhe n muzik klasike.

Daulle

Kastanjett jan instrumente ritmike muzikore. Jan dominuese

n folklorin spanjoll. Prfshihen edhe n zhanret tjera muzikore. Si edhe te
inelt edhe te kastanjett, zri prfitohet me goditje t njrs siprfaqe n kastanjet
tjetrn.

Iinstrumente tjera me t goditur

Porosi pr t dgjuar:
-,,Bolero- Moris Ravel;
-,,Marshi i ernomorit M.Glinka;
-Nebojsha Jovan Zhivkoviq- 7 goditje, vibrafon, 12 marinba.

61
 Krishtlindje
(pr dgjim)

Teksti: S.Kondovska-Sula
Muzika: D.Kollarovski

Sot sh-t krisht-lin-dje di-t e shenj-t.

Sot sh-t di-t-lind-ja e Zot-it.

Refreni:

Kudo q t jesh, kudo q t shkosh,

n ditn e krishtlindjeve, thon t jesh n shtpi.

I dashuri yll! Zvezdo, ti mila!

Zot, Perndi, Bo`e, Gospode,
m dhuro dashuri, besim t fort dari mi qubov, verba silna,
ne t na zbukurojn! da ne krasat nas.

Refreni: kudo q t jesh... Refren: Kaj i da si...

Detyr:
1.Hulumto se si festohet festa e Krishtlindjeve n bot dhe tek ne.

62
 VEPRA MUZIKORE SKENIKE

Opera Operata

Balet Mjuzikll

63
 OPERA

Nevoja e formulimit t shprehjeve t krijimtaris s artit teatral dhe atij muzikor sht
vrejtur qysh tek grekt e vjetr (shek. V p.e.s.), ndrsa vazhdon edhe n mesjet.

Kah fundi i shekullit XVI n Firenc Itali, nj grup i dalluar muzicientsh, filozofsh,
shkrimtarsh dhe artistsh, t cilt kan punuar nn emrin camerata e kan drejtuar punn e tyre kah
ringjallja e tragjedis antike greke. Kto kmbngulje rilindasish kan krijuar lloj t ri t veprave
skeniko- muzikore me vlera t larta artistike, t quajtura opera.

Opera sht vepr muzikore skenike. Subjektin dramatik (prmbajtjen) interpretuesit e

realizojn me an t kngs. Solistt vokalist, kori dhe ansambelt e baleteve i shoqron orkestri.
Sipas ksaj, opera paraqet sintez t m shum arteve: muzik, loj, dram dhe art figurativ, t
shprehura prmes skens s dekoruar dhe kostumografis. Opera sht e ndrtuar nga akte, ndrsa
aktet jan t ndaran n fotografi.

Nocioni oper buron nga fjala latine opus q do t thot dram q kndohet.
Ideja e par pr ndrtimin e nj lloji t ktill muzikor ishte e letrarit Oktavio Rinuini. Ai
ka shkruar tekst me titull ,,Dafne, ndrsa n prshtatje me tekstin, kompozitori Jakopo Peri e
krijoi muzikn. Kshtu u krijua opera e par ,,Dafne n vitin 1594.

sken nga opera ,,Dafne

nga Jakopo Peri

Pr shkak se dorshkrimi i opers ,,Dafne kishte humubur, si muzik e par dramatike

llogaritet opera e tij e dyt ,,Evridika, e cila pr her t par u shfaq n vitin 1600. Opera u
zhvillua edhe n qytetet e tjera t Italise, por edhe n shtetet e tjera Evropiane: Franc, Angli,
Gjermani dhe Austri.
Nga ajo periudh, e deri m sot, opera e ka famn e njjt.

64
 Klaudio Monteverdi

Kaludio Monteverdi (1567 1643) u lind n Karmela- Itali.

Shquhet si mjeshtr m i madh i artit operistik. Opera ,,Orfej
shquhet si vepr e par muziokre- skenike, e shfaqur si premier
n vitin 1607. Si kompozitor dramaturg, ka br njsim t plot midis
muziks dhe drams. Recitimet monotone i zvendsoi me arie (trsi
muzikore me vij t zhvilluar melodike).E vndoi themelin e krijimit t
orkestrit operistik.

Klaudio Monteverdi

Sken nga opera ,,Orfej.

Sot interpretohet n varijantin
e bashkkohor t Karl Orfit.

loje operash
sipas prmbajtjes

opera SERIA sht oper opra BUFFA sht oper

serioze me prmbajtje parodike e cila
me prmbajtje serioze dhe trajton tema nga
tragjike prditshmria

sken nga opera ,,Aida skne nga opera ,, Berberi i Seviljes

A e dini se?
Xhovani Batista Pergollezi me opern ,,Shrbtorja zonj (shfaqur m 1733) i prket
gjenerats s par t kompozitorve t opers Bufa.

65
 Fazat e zhvillimit t opers
Gjat vnies s baraspeshs midis muziks dhe
tekstit, opera kaloi npr tri faza:

opera monodiske opera numerike

n t ciln dominon n t ciln dominon
teksti muzika

drama muzikore
n t ciln rndsi t njjt kan
edhe teksti edhe muzika

skena nga opera ,,Aida

66
 kompozitor libretist

Krijim,
prgatitje dhe
performanc
e veprs
operistike

prgatitja performanca

kostumografi orkestri

koreografi baleti

regjisori solisti

korepetitori kori

dirigjenti

performanca

67
 Libreto
Shtrirja tekstuale e pjess operistike quhet libreto.
Prpunimin dhe prshtatjen e tekstit e bn libretisti. Mund t prpunohen
tema nga e kaluara historike, dashurie, popullore ose nga prditshmria.
Libretoja pr opern mund t jet e shkruar specialeose t jet prpunim
i pjess ekzistuese dramatike si pr shembull: ,,Mbreti argtohet, nga Viktor
Hygo q sht libreto pr opern ,,Rigoleto; drama ,,Kurbetlinjt nga Anton
Panov sht libreto pr opern ,,Ndarja etj.

Kompozitori

Kompozitori shkruan muzik i inspiruar nga ndonj prmbajtje. Ajo do t jet lilbreto
pr krijimin e pjess operistike. Sipas mendimit t tij dhe me prdorim t mjeteve terminologjike
muzikore, kompozitori krijon melodi e cila do t krijoj njsim t muziks dhe drams. Pr krijim
t suksesshm t veprs operistike duhet t ket bashkpunim t prhershm dhe t mir midis
libretistit dhe kompozitorit.

kompozitor t njohur operistik

R.Vagner Xh.Verdi Zh.Bize

Xh.Rosini Xh.Puini V.Belini

68
 Interpretuesi vokal

Bartsit e realizimit t zrit t pjess operistike jan interpretuesit vokal. Ata jan solist ose
antar t ansambleve vokale.
Solisti, qoft ai z mashkullor apo femror, mund t ket rol kryesor ose dytsor epizodik.
N interpretimin e veprs operistike prdoren stile t ndryshme kndimi. Solistt prdorin stilin Bel
kanto- bukur kndim. Prdorimi i stilit bel kanto veanrisht nevojitet t prdoret n vijat melodike
m t komplikuara dhe t vshtira. Pr shembull: arija ,,Kasta Diva nga opera ,,Norma, arija e
,,Figaro nga opera ,, Berberi i Seviljes etj.

Marija Kallas Luijano Pavaroti

N sken n t njjtn koh mund t paraqiten m shum solist. Sipas numrit t

pjesmarrsve prbrjet mund t jen: duet:- dy solist; terecet:-tre solist; dhe kuartet:- katr
solist. Roli i ktyre prbrjeve sht t tregohet dialog midis dy, tre dhe katr personave.

prbrje kngtarsh nga opera ,,Rigoleto

69
 Kori

Ansambli i korit n oper prdoret pr skena masive. Kompozitori nprmjet tyre paraqet
momentin e veprimit dramatik kur dshiron t shfaq grup t madh njerzish, varsisht nga prmbajtja
e opers: fshatar, ushtar, puntor etj.
Prbrja e korit mund t jet e przier, kor burrash, femrash dhe fmijsh.
Nj ndr koret arie m t sukssshme, i cili n krijimtarin operistike ka ln prshtypje t
madhe sht kori ari ,,Kori i Hebrejve nga opera ,,Nabuko e Gjyzepe Verdit.

skena nga opera ,,Nabuko

Fragment nga kori i opers ,,Nabuko Xh. Verdi

Flu-tu-ro kuj-tim n kra-ht e tu, flu-tu-ro n-pr kod-ri-na, qe-t-so-je dhim-bjen tn-de. At-je ku

e-ra pr-ha-pet, at-je n vend-lin-dje ku rrez-ja e di-ell-it ngroh.

Porosi pr t dgjuar:
,,Kori i Hebrejve nga opera ,,Nabuko nga Xh.Verdi.

70
 Orkestri n oper

Vendi i orkestrit n oper sht midis shikuesve

dhe skens. Kjo tradit daton qysh nga koha e teatrit t
vjetr grek.
Kompozitort kan prdorur prbrje t
ndryshme t orkestrit, varsisht nga afinitetet e tyre dhe
kohs kur kan jetuar.

teatr i vjetr grek- amfiteatr

Dirigjenti
Dirigjenti udhheq me performancn e prbashkt t veprs muzikore t shfaqjes operistike.
Ai sht realizues i ideve t kompozitorit. N interpretimin e veprs, dirigjenti fut edhe ndjenjat e
tij, t cilat nuk duhet tia prishin karakterisitikat e prgjithshme t opers n trsi.

Zubin Mehta Rikardo Muti Oskar Danon

Korepetitori
Pr performanc t sukseshme t veprs operistike, dirigjenti n kontinuitet bashkpunon
me korepetitorin (ndihms dirigjent) e korit dhe solistt. Me ndihmn e tij dhe me shoqrim t
pianos i prpunon vijat melodike t kngtarve, koreve, dhe ansambleve t baleteve.

Regjisori
Regjisori ka pr detyr realizimin e skens s veprs operistike. Ai bashkpunon me gjith
ekipin: skenografin, koreografin, kostumografin dhe pjesmarrsit e tjer, solistt, korin, dhe
ndihmon rreth paraqitjes s tyre dhe realizimit t roleve t tyre.

71
 Skenografi

Skenografi sht artist figurativ i cili duhet

ta paramendoj, ta vizatoj dhe ta vendos dekorin e
skens, t prshtatshm pr kohn dhe vendin e veprimit
t drams. Me mundsi t paraqitjes bashkkohore t
veprs operistike, skenografi mund t zhvilloj standarde
t duhura t larta pr promovimin e mendimeve dhe
ideve t tij.

dekorim skene

Koreografi
Koreografi sht artist baleti. Ai i paramendon dhe i
formson lvizjet, hapat dhe figurat e artistve t baletit.

figur baleti

Kostumografi
Artist figurativ i cili duhet t ket njohuri
t mdha pr stilet e ndryshme dhe mnyrn e
t veshurit npr epoka t ndryshme kohore.
Dizajnon vizatime pr veshjen e solistve, pr
korin dhe pjesmarrsit n ansamblet baletante
t cilt duhet t jen n prshtatje me veprimin
e drams.

kostum modern kostum nga

periudha e renesanss

A e dini se?
N realizimin final t veprs operistike merr pjes edhe sufleri (person i cili u ndihmon
interpretuesve nse paraqitet nevoja pr ndihm n tekst) dhe inspicienti i cili kujdeset pr
prgatitje kohore t interpretuesve n performanc.

72
 Teatrot e operave

N qendrat m t mdha kulturore- qytete n Evrop dhe n bot, si reflektim t zhvillimit dhe
nxitjes s kulturs operistike, ekzistojn shtpi t ndrtuara speciale pr oper. N to promovohen
krijimet e njohura operistike si dhe emra t njohur t kngtarve operistik.

Njra ndr shtpit operistike m t vjetra n Evrop,

e cila q nga krijimi e deri m sot, e mban dhe e imponon
autoritetin si ,,Opera e Madhe, sht n Paris, e themeluar
n vitin 1669.

Opera n Paris

Opera ,,La Skala Opera ,,La Skala (brenda)

,,La Skala milaneze pr shkak t thesarit dhe prestigjiozitetit t saj, l prshtypjen e

,,tempullit t muziks. Pamja e jashtme (n pamje nuk sht shum e madhe), e fsheh bukurin
e brendshme t saj. Prjetimet nga performancat e shfaqjeve operistike mund t krahasohen me
tregime prrallash. Pr kt shkak ajo paraqet sfid pr shum kngtar operistik botror dhe
dirigjent.

A e dini se?
Pas prfundimit t rikonstruimit t ,,La Skals milaneze, hapja solemne u b n ditn e
,,Shn Ambrozinit, mbrojts i qytetit t Milanos. Prandaj drejtor artistik, maestro Rikardo Muti,
pr at rast e zgjodhi opern e kompozitorit italian A.Salieri ,,Evropa e pranuar, me t ciln n
vitin 1778 u hap opera ,,La Skala.

73
 Si shtpi operistike m prestigjioze n
koht m t reja njihet opera Metropoliten e
ashtuquajtura Met. sht themeluar n vitin
1883, me donacion t adhuruesve t pasur t artit
muzikor.

Metropoliten - Nju Jork

A e dini se?
N koncertin e madh n Hyde Park, n vitin 1991, Luiano Pavaroti ka mahnitur m shum
se 250.000 vizitor. Nga ai sukses koncerti u prsrit n vitin 1993 n Nju Jork- Metropoliten, n
t cilin kan qen t pranishm rreth gjysm milioni vizitor.

Teatri Bollshoi sht teatri m i vjetr

n Mosk, i cili daton qysh nga viti 1824. N
t performohen shfaqe t njohura ruse, por
edhe nga autor t huaj. Pr nga kapaciteti
(numri i publikut), bie ndr teatret m t
mdha t bots.

Teatri Ballshoi

Opera n Sidnej sht simbol

arqitektural i qytetit. sht e ndrtuar n vitin
1973. Edhe pse sht e vendosur n port, ajo
sht plotsisht nj kompleks funksional. sht
e prbr nga nj sall e madhe koncertesh,
e cila ka akustik t jashtzakonshme, sall
operash dhe sall pr shfaqje dramatike.

Shtpia e Opers n Sidnej

Detyra:
1.Hulumto pr shtpi t tjera operash n Evrop dhe bot!
2.Me zbatim t TIK puno prezantim n Power Point, pr nj nga shtpit operistike
sipas zgjedhjes sate.

74
 Gjuzepe Verdi (1813-1901)

Gjuzepe Verdi (Giuseppe Fortunino Francesco Verdi) sht

kompozitor italian i cili jetoi dhe krijoi n kohn e ashtuquajtur t
bukurkndimit(bel kanto).
sht i lindur n Le Ronkole n Itali. Pr shkak t gjendjes s
dobt financiare ka filluar t interpretoj n organo, n kishn lokale n
mosh 11 vjeare. Mbrojtsi i tij Antonio, tregtar dhe adhurues i muziks,
i ka ndihmuar t filloj arsimimin muzikor n Milano.
Pr shkak t kufirit t moshs nuk i ka plotsuar kushtet pr
regjistrim n konzervatorium, andaj ka qen i detyruar t punoj tek
dirigjenti operistik Lavinje. Pas vdekjes s organistit Provesi, n Buset,
Gjuzepe Verdi e mori punn e tij. Dy vite m von u martua me vajzn e mbrojtsit
t tij. Pas vdekjes s gruas dhe dy fmijve t tij, mbetet i vetm. N at koh Verdi debuton si
kompozitor operistik. Kjo i mundsoi ta ndrroj vendin e banimit n Milano. Kshtu lindin operat
e tij: ,,Rigoleto, ,,Travijata, ,,Otello, ,,Trubadur, ,,Balo me Maska, ,,Fuqia e t ardhmes,
,,Don Karlos, ,,Nabuko dhe opera ,,Aida, e cila performohet pr nder t hapjes s kanalit t
Suezit. Verdi prjetoi mosh t thell, dhe sukses t madh. Shtpia e tij e prjetshme gjendet n
institutin muzikor ,,Verdi n Milano.

sken nga opera ,,Aida sken nga opera ,,Trubadur

sken nga opera ,,Rigoleto sken nga opera ,,Don Karlos

75
 Traviata
Traviata (nga italishtja La Traviata)
sht oper n tri akte nga kompozitori italian
Gjuzepe Verdi. Libreton e ka shkruar Franesko
Maria Pjave, sipas drams ,,Zonja me deve nga
Aleksandr Dima-i riu. Premiera u performua me
6 mars 1853 n teatrin Fenie (nga italishtja Teatro
la Fenice) n Venecia. Veprimi ndodh n Paris dhe
n rrethin, sipas drams Diminova rreth vitit 1700.
N vazhdim vendnddhja e ngjarjes s opers m
shpesh sht vendosur sipas mendimit t Verdit, n
kohn e paraperformimit, shekulli XIX.
pllakati pr performimin e opers Traviata

Arija (kng vere) ,,Traviata-Gjuzepe Verdi

T pim got pr vllezr t merituar, ta ndezim zemrn nga vera

prush ndr ver e z i fuqishm knge,edhe fmija i lundur, nga Zoti sht dhurat

Akti i par
Ngjarja ndodh n shtpin e kurtizans Violeta Valeri n
Paris. Pas smundjes s shkurtr Violeta organizon fest pr nder t
kthimit t saj midis shokve. Para miqve t pranishm, shoku i saj i
vjetr Gaston, e paraqet pranin e shokut t tij Alfred Zhermon. Ai
tani nj koh t gjat sht adhurues i Violets. Skena ,,Prgzim
Alfredi prgzon me t bukurn Violet n emr t dashuris, e ajo pr t sht m e
rndsishmja n jet. Violeta i bashkangjitet prgzimit, duke thn se dashuria sht vetm gzim
dhe argtim.
Violeta, e pafuqishme dhe me shndet t dobt, trhiqet n nj lokal tjetr, duke i lutur t
ftuarit t vazhdojn me argtimin. Alfredi sht i brengosur pr shndetin e Violets. Sjellja e tij
brengoss e prmbyt dashurin ndaj Violets. Me falnderim t madh, Violeta e fton Alfredin ta
vizitoj ditn e nesrme. Alfredi shkon i gzuar, ndrsa ahengu prfundon me largimin e t ftuarve
t tjer. Violeta mbetet e vetme, e dehur nga ndjenjat e reja t dashuris dhe e e menduar pr jetn
e saj me Alfredin.

76
 Akti i dyt, pamja e par
Tani m tre muaj, Violeta dhe Alferdi jetojn n shtpin e
tyre n afrsi t Parisit. Alfredi zbulon se Violeta pr jetn e tyre
luksoze shet nga pasuria e saj. Prandaj ai shkon n Paris. Prderisa
Violeta me knaqsi lexon ftesn pr balo nga shoqja e saj Flora,
bashkpunimin e paralajmron vizitori Zhorzh Zhermon, babai i
Alfredit. Ai nga Violeta krkon q ta shkput lidhjen me djalin e tij,
sepse e njjta mund ti sjell reputacion t keq familjes s tyre. Violeta
haptazi e lut mos t krkoj nga ajo viktimizim, sepse bhet fjal pr Letr pr ndarje
dashuri t vrtet.
Mirsia dhe sinqeriteti i Violets e zvoglon dyshimin e Zhermonit, por ai edhe m tutje
qndron n krkesn e tij. Violeta me zemr t thyer pajtohet vetm pr shkak t t dashurit t saj,
dhe Zhermoni shkon. Violeta me dshprim i shkruan letr lamtumirse Alfredit. Ai arrin dhe ajo
me lot n sy i thot se do t shkoj n Paris.
N realitet Violeta nuk ia tregoi t vrtetn. Zhorzh Zhermon kthehet dhe e lut Alfredin t
kthehet n vendlindjen e tij n Provans. Alfredi duke e lexuar ftesn pr balo, drejtuar Violets, i
hutuar dhe i dshpruar shkon n Paris.

Akti i dyt, pamja e par

N aheng te Flora, tem kryesore pr bised sht ndarja
e Violets dhe e Alfredit. N argtim arrin Alfredi, e pas tij vjen
Violeta, n shoqrim t Baronit Dufal.
I sigurt se Violeta e ka ln pr shkak t dashuris ndaj
Baronit, Alfredi e lndon Dufalin. Violeta e thrret Alfredin pr
bised dhe e lut q t shkoj. I hidhruar nga xhelozia, Alfredi e
Sken e t luajturit bixhoz fajson Violetn, duke mos i zgjedhur fjalt me t cilat e lndonte.
Para t gjith t pranishmve ai i hedh parat pran saj si falenderim pr shrbimet e saja. I hidhruar
nga veprimi i tij, Baroni Dufal e fton Alfredin n dyluftim. Zhorzh Zhermon, babai i Alfredit, e
mallkon djalin e tij me thnien se ,,secili q e lndon gruan e hidhruar sht i pa ndrgjegjshm.

77
 Akti i tret
Edhe nj mngjes i jets s Violets. E smur rnd ajo
qndron e shtrir vet n dhomn e saj. Pran saj sht vetm Anina.
Vjen mjeku i cili e vrteton gjendjen e saj t rnd shndetsore.
N letrn e Zhermonit, Violeta merr lajm se pas dyluftimit, Alfredi
sht n arati, ndrsa Baroni sht leht i lnduar. I vetdijshm pr
padrejtsin q ia bri Violets, premton se djalit t tij do tia tregoj
tr t vrtetn. Shpejt n dhom hyn Alfredi. Me dashuri te pamas,
n moment vuajtjeje ai e mban Violetn t prqafuar duke i premtuar
se s shpejti do t shrohet dhe do t filloj jet t re. Violeta sht tepr e lumtur. I bn prpjekjet
e fundit q t duket e bukur para t dashurit t saj. Pr fat t keq shndeti i saj sht prkeqsuar
shum dhe ajo vdes n duart e Alfredit.

Dueti i Violets dhe Alfredit

Porosi pr t dgjuar:
Aria (kng vere) nga opera ,,Travijato-Xh. Verdi.

78
 Opera n Maqedoni
Opera Maqedonase sht themeluar n vitin 1947,
n prbrje t Teatrit Popullor Maqedonas (TPM).

Pr her t par m 9 maj n TKM u shfaq opera

,,Kavaleria Rustikana nga Petro Maskanji, n dirigjim t
maestro Todor Skallovskit.

Sken nga ,,Kavaleria Rustikana

M 24 maj t vitit 1954 u shfaq premiera e

opers s par maqedonase ,,Goce nga kompozitori
maqedonas, Kiril Makedonski. Regjin e ksaj
performanse e bri Petre Prliko, ndrsa si solist u
paraqitn: Dano Mitrovski, Zina Krela dhe Kalina
Miloshevska.
OBM ka funksionuar n kuadr t TKM n
ndrtesn e madhe dhe shum funksionale t teatrit,
t ndrtuar n vitin 1927. e njjta u rrenua n kohn e
trmetit m 26.07.1963.
Teatri Popullor Maqedonas

Pas trmetit ,TKM funksionoi n objektin e prkohshm t Qendrs Teatrale, deri n

ndrtimin e ndrtess s re t Teatrit Kombtar Maqedonas n vitin 1982.

M 10.02.1983 sht hapur objekti i ri i Operas dhe

Baletit Maqedonas. Ky model i organizimit teatral (dram-
oper-balet) sht ndrruar n vitin 2004 ather TKM
e mbajti ansamblin dramatik, ndrsa Opera dhe Baleti
krijoi institucion t veant t quajtur, Opera dhe Baleti
Maqedonas (OBM).

Opera dhe Baleti Maqedonas (OBM) sht Ndrtesa e re e OBM

institucion shtetror i kulturs dhe institucion m i vjetr i
ktij lloji n Maqedoni.

79
 Solist operistik maqedonas

Boris Trajanov Vesna Ginovska-Ilkova Nikolla Gagjov Milka Eftimova

Sllavica Petrova-Galiq Cvetan Stojanovski Gabriela Georgieva

Igor Durlovski Ana Durlovski Bllagoj Nacoski

Detyr:
1.Hulumto pr kngtar t tjer operistik Maqedonas dhe pr krijime t tyre
operistike dhe m pas prpilo album.

80
 Dirigjent maqedonas

N reportuarin e Opers Maqedonase jan br cilsime dhe realizime t reja, t cilat

shfaqen nn dirigjimin e dirigjentve maqedonas.

Tomisllav Shopov Oliver Balaburski Aleksandar Lekovski

Sasha Nikollovski-Gjumar Borjan Canev Bisera adllovska

Aktivitete:
1.Vizitoje nj shfaqje operistike sipas zgjedhjes sate dhe punoje nj ese n t cilin do ti
prshkruash prjetimet tua gjat performancs.
2.Merre rolin e profesionit t dirigjentit dhe sqaroji obligimet tua, emro antart e ekipit
pr bashkpunim pr realizim t suksesshm t veprs humoristike.

81
 Kompozitor t njohur maqedonas
dhe veprat e tyre

Kiril Makedonski:
,,Goce,
,,Mbreti Samuil
,,Ilindeni
Trajko Prokopiev
Kiril Makedonski Trajko Prokopiev:
,,Ndarja
,,Kapedan Kuzmani

Toma Proshev:
,,Pajazhina
,,Princi i vogl
Toma Proshev

Risto Avramovski
Risto Avramovski:
,,I smuri Dojin
,,Lidija nga Maqedonia

Dimitrije Buzharovski:
,,Prrall e sheqert
,,Despina dhe Mister Doks
Dimitrije Buzharovski

Detyr:
1.Hulumto pr jetn dhe veprat e kompozitorve t prezantuar dhe bn prezantim n
Power Point!

82
 Kiril Makedonski

Kiril Makedonski (1925-1984) sht kompozitor

maqedonas dhe autor i opers s par maqedonase ,,Goce.
Pr muzik u shkollua n Zagreb, Sarajev, Lublan, ndrsa n
pun sht kurorzuar me titullin ,,specialist pr kompozicion.
Punimi i tij i magjistraturs sht opera ,,Mbreti Samuil, e cila
nga Komisioni i Akademis Muzikore n Lublan sht notuar
me notn m t lart.
Gjat aktivitetit t tij shumvjear si kompozitor i
frytshm, shkroi numr t madh veprash muzikore. M t njohura
jan operat: ,,Goce, ,,Mbreti Samuil, dhe ,,Ilindeni; poema
simfonike ,,Valltarja; katr simfoni; ,,Koncert i vjetr grek
pr instrumente harkore dhe krijime t tjera: sonata, kantate, Kiril Makedonski
kompozime koresh dhe kng solistike. sht autor i muziks
pr radio-dram, muzik skenike pr vepra dramatike, muzik pr filma t shkurtr dhe autor i
muziks s filmit ,,Dasma e prgjakshme maqedonase.
Rruga e krjimtaris s tij ishte e orientuar kryesisht kah krijimtaria e stilit nacional
maqedonas, bazuar n karakteristikat e melosit nacional maqedonas.

Pr opern ,,Mbreti Samuil, Makedonski vet e ka shkruar

libreton, duke i prfshir momentet kryesore nga ngjarjet fatkeqe
n Maqedoni kah fundi i shekullit X dhe n fillim t shekullit XI.
Kompozitori, Kiril Makedonski, sht munduar q me zgjedhjen e
tingujve t thjesht t realizoj shprehje dramatike. Kmbngulte,
veanrisht n aspektin muzikor, q ti diferencoj skenat q
zhvillohen midis Bizantinve dhe atyre t taborit vendas.

Mbreti Samuil

83
 Mbreti Samuil
Kiril Makedonski
(subjekti)

Akti i par:
N oborrin e princit Samuil n Presp, t
gjith e festojn fitoren ndaj ushtris bizantine.
Princi Samuil nuk ka mundur ta ndjej
fitoren sepse n shpirtin e tij nuk mbizotron
paqa. Samuili ka qen i detyruar q ta vras
vllan e tij Aronin, q t krijoj stabilitet dhe
bashkim n shtet. Jostabilitetin n shtet e vrteton
djali i tij Gavril Radomiri i cili dashurohet n
greken e robruar, Irena. Gjithashtu Maria,
gruaja e Vlladisllavit, i cili sht djal i Aronit,
Sken nga opera ,,Mbreti Samuil
planifikon hakmarrje ndaj vjehrrit t tij. Dshiron
ta helmoj Samuilin dhe ta trashgoj fronin.
N ndrkoh n oborrin e mbretit Bizantin, Vasilij i Dyt, pas fitores mbi ushtrin e Samuilit
te lumi Sperhej, mbizotron paqa. Spiuni bizantin Crnolubi, njkohsisht sht edhe bashkpuntor
i Samuilit. Ai e lajmron Vasilijin e Dyt se Samuili n Ohr sht kurorzuar si Mbret. Ky lajm
nuk i plqen Vasilijit dhe tek ai shfaqet ndjenja e hakmarrjes.

Akti i dyt:
N oborrin e tij, n kalan e Ohrit, Samuili me dukt
e tij bn gati plan pr qrim hesapesh me Vasilijin e Dyt.
Crnolubi i cili sht dehur nga dshira pr tu br mbret,
dshiron t fitoj. Fitoren dshiron ta marr me dredhi,
jo me luft. Pason mosmarrveshja n mes Maris dhe
Vlladisllavit. Ai nuk pajtohet me mendimin e gruas pr ta
helmuar Samuilin.

Sken nga opera ,,Mbreti Samuil

84
 Akti i tret:
Dredhaku Crnolub e kupton planin pr luft t Samuilit
dhe e lajmron Vasilin e Dyt. N malin Bellasica zhvillohet betej
e vshtir n mes lufttarve t Samuilit dhe Vasilit. Ushtria e
Samuilit pson disfat. I dehur nga fitorja, Vasili i Dyt urdhron
q t verbohen 14 mij lufttar t robruar, kurse do t njqindit
lufttar ti lehet nj sy, q t mund t kthehen te Samuili.
Vizatim mesjetar nga beteja
e Bellasics

Epilog:
Para pamjes trishtuese t 14 mij ushtarve t vet t verbuar,
nga mallngjimi dhe dhimbja e madhe Samuili vdes.

Vizatim mesjetar nga vdekja

e Mbretit Samuil.
Fragment nga opera Mbreti Samuil

Djemt e mi jan t rinj,

djemt e mi jan t rinj, por

t ve..............rbt, por, t ve-------------rbt! etj.

Detyr:
1.Cilat ishin motivet pr tu krijuar opera ,,Mbreti Samuil?
2.far ndjenjash zgjon tek ti vepra operistike: adhurim, dashuri ndaj atdheut, vuajtje,
gzim?
3.Theksoje ndonj nga ato ndjenja t ciln konkretisht e prjeton duke e dgjuar
prmbajtjen muzikore!

Porosi pr dgjim:
,,Monolog i Mbretit Samuil, nga opera me titull t njjt.

85
 \
Maqedonia e Goces
(sipas notave)

Teksti:P.Millenkov
Muzika:K.Makedonski

Z hvi-llo-hu, zhbi- llo- hu, Ma - qe - do- ni, to- k

Fla-mu-rin la r- t , o- je o- je .

K n- ga le t r r je dh

N zem -r a t gje - r si de - t !

Tok, populli feston, populli shum i gzuar Praznuva narod, narod presre}en, zemjo,
Zogjt m mbl kndojn n mal, pomilo peat v gora pticite,
M shpejt rriten drithrat, pobrzo rastat `itjata,
na lulzon buzqeshja n fytyr. v nasmev ni cutat licata.

Tok, emrin e ke Maqedoni, Imeto ti e Makedonija, zemjo,

Ndizi shekujt e zbeht dhe t errt, razgori temni, mra~ni vekovi,
Nna e duks Goce, majka na Goce vojvoda,
N mngjesin me diell hapron. v son~evo utro ~ekori{.

Detyr:
1.Caktoje n ciln shkall muzikore sht e shkruar knga.

86
 OPERETA

Opereta sht vepr skenike-muzikore me subjekt t qart, parodik dhe argtues. Veprimi
dramatik realizohet duke knduar, duke luajtur n instrument, duke aktruar dhe duke br dialog.
Opereta rrjedh nga opera komike franceze (opera comique) n gjysmn e shekullit XIX q ti
knaq krkesat pr vepra t shkurtra dhe t lehta si kontrast i veprave t cilat bjn pjes n Opera
comique.
Mendohet se Zhak Ofenbahu i ka shkruar operetat e para si jan hitet m t hershme
njaktshe ,,Dy njerzit e verbr, ,,Ba-ta-klani dhe operetn e plot t par me sukses t madh
,,Orfej nga bota e nndheshme.
Popullarizimi i operets i kalon kufijt francez dhe prhapet n Angli, Gjermani, Austri dhe
n gjer. Kompozitori m i njohur i operets n gjuhn gjermane sht austriaku Johan Shtraus i
Riu, kurse opereta m e njohur e tij sht ,,Lakuriqi. Traditn e Viens e vazhdojn Franc Lehar,
Oskar Shtraus, Karl Celer, Leo Fal etj.
Berlini u b qendr e operets gjermane. Ajo dallohet me stilin e saj unik, sidomos pas
Lufts s Par Botrore. Ky stil ka prfshir risi si jan elementet e xhazit, ritme t vallzimit
sinkopist, prfshin edhe regtajm-melodi marshi.Ndr operetat e para sht ,,Vajza e pyllit t zi nga
Leon Josel. Autor t tjer t operetave jan: Pol Linke, Eduard Kuneke, Zhan Gilbert e t tjer.
Kulmi i operets n gjuhn angleze u arritur kur u paraqit Gilberti si shkrimtar libretosh
dhe Salivab Viliam si kompozitor muzike. Zhvillimi i operets vazhdon n shekullin XX me vprat
e kompozitorve: Edvard German, Lajonel Monkton dhe Harolf F. Simson.

Skena nga opereta ,,Lakuriqi

Detyr:
1.Prmendi dallimet dhe ngjashmrit n mes opers dhe operets.

87
 Zhak Ofenbah

Zhak Ofenbah (1819- 1880), sht kompozitor francez dhe

violinelist me prejardhje gjermane, i cili e krijoi operetn franceze
dhe dha kontribut pr popullarizimin e saj.
Ka shkruar rreth 100 vepra muzikore nga t cilat m t njohura
jan operetat: ,,Orfej nga bota e nndheshme, ,,Elena e bukur dhe
operetn ,,Tregimet e Hofmanovit.
Ajo q i karakterizon operetat e Ofenbahut sht muzika e
gzuar dhe argtuese, e ndjekur me satir dhe mnyrn groteske t t
treguarit t jets, dhe gjithashtu karakterizohet me t menduarit e lir
ekstrem gjat interpretimit.

Zhak Ofenbah

,,Orfej nga bota e nndheshme

(operet n dy akte)

,,Orfej nga bota e nndheshme sht operet e Zhak

Ofenbahut. Teksti francez ka qen i shkruar nga Ludvig Alevi (Ludovic
Halevy), m von i reviduar nga Hektor Kremio (Hector J. Cremieux).
Prezantimi i par i ksaj operete u b n Paris, m 21 tetor t vitit
1858. Versioni i mvonshm n katr akte sht treguar si m pak i Evridika
popullarizuar nga versioni origjinal.

Akti i par, skena 1

Shfaqja fillon me melodram. Mendimi publik sht paraqitur nga personazh i cili sqaron
moralin, dhe i cili do ta rrfej tregimin. Opereta Orfej dhe Evridika ka karakter moralizues.
Orfeji dhe Evridika jan t martuar. Ajo sht e dashuruar n Aristeusin-bari i cili jeton n
shtpin fqinje, kurse Orfej sht i dashuruar n Kloen baresh. Me insistimin e Evridiks q
t ndahen, Orfej bn prpjekje q ta mbajn bashkshortsin dhe t mbrohen nga thashethemet.
Arteriusi duke u munduar q mos t vrehet se sht Pluton, kndon kng barinjsh. Plutoni dhe
Orfej bjn plan q ta vrasin Evridikn. Vdekja pr t nuk isht shum e keqe, sepse Zoti i nntoks
dhe i vdekjes sht i dashuruar deri n vdekje n t. Evridika i len porosi Orfejit se do t shkoj
me dshirn e saj. Jeta e qet e Orfejit e prish mendimin e lir publik, sipas t cilit patjetr e ka ta
shptoj gruan e tij. Orfeji sht i pa knaqur, por pajtohet.

88
 Skena 2
Ngjarja zhvillohet n Olimp, kurse atje pr zotrat nuk ka humbje kohe. Dinamik sjell
Diana e cila tregon se Akteoni, dashnori i saj, e ka shndrruar n drenush. Jupiteri sht i habitur
nga sjallja e Dians e cila duhet t prfaqsoj Perndeshn e pafajsis dhe t nderit.
Arin Plutoni dhe zotrave t tjer u zbulon ,,knaqsit,, e ferrit, duke i drguar t protestojn
kundr jets s mrzitshme t Olimpit. Jupiteri sht tem prqeshse pr shkak t aferave t tij
mitologjike. Situata qetsohet me ardhjen e Orfejit. Me monologun e tij i prlot zotrat, duke zbuluar
se duhet ta kthej Evridikn. Jupiteri dhe Zotra e tjer i ofrojn ndihm, edhe n qoft se shkojn
n ferr. Pason fest masive.

Akti i dyt, skena 1

Plutoni e ruan Evridikn t mbyllur n botn e nndheshme.
Mrzia e saj e shtyn Xhon Stikun edhe m shum t tregoj pr qeverisjet
e tij si mbret i Beotis, pjes e Greqis.
Plutoni zbulon se ku ndodhet Evridika. I shndrruar n miz t
art kalon npr birn e elsit dhe takohet me Evridikn. Pason duet
dashurie. Duke zbuluar fytyrn e tij ai i premton Evridiks se do ta
shptoj, duke i fshehur ndjenjat personale.

Evridika dhe Orfej

Skena 2
N ferr ka fest t madhe t zotrave n t ciln arrin t vij edhe Evridika. Vallzimin e
Jupiterit zotrat e konsiderojn si t mrzitshm. Prfshihen t gjith personazht dhe kjo pjes e
operets sht pjesa m e popullarizuar- galop, n muzik e njohur si vallzim kan- kan.
N sken arrijn Orfeji dhe personazhi i mendimit publik. Jupiteri premton q do ta mbaj
Evridikn m larg nga ai. Sipas mitologjis, Orfeji nuk mund t rrotullohet nga prapa, nse nuk
don ta humb Evridikn prgjithmon. Jupiteri shkakton vettim e cila do ta sfidoj Orfejin q t
shikoj prapa. Skena prfundon prsri me vallzim t melodis s popullarizuar kan-kan.

Porosi pr dgjim:
,,Kan-kan vallzim nga opereta ,,Orfej nga bota e nndheshme Zhak Ofenbah.

89
 Johan Shtraus

Operetn si zhanr teatral shum shpejt e ka pranuar edhe

pubiku i Viens. N krijimtarin e Johan Shtrausit ajo e gjet vendin e
saj dhe ai sht prfaqsues m i eminent i operetave.
Vepra e tij e par nga ky zhanr sht ,,Indigo dhe 40-t
grabitsit (1871), por opereta e tij m e suksesshme sht ,,Lakuriqi
(1874), e cila u b opereta m e shfaqur n bot dhe deri m sot ka
mbetur vepr skenike m e popullarizuar.
Pr realizim t ksaj operete nevoiten kngtar me rvoj me
mundsi t shumta zri, aktor dhe humorist poashtu me prvoj t
madhe, balerina lvizse, kor i mir dhe i disponuar dhe orkestr t
rradhitur shklqyeshm. ,,Lakuriqi shpejt u vendos n repertuarin
Johan Shtraus
e opers oborrtare e m von n Opern Shtetrore n Vien. Opereta
ka qen e pranuar edhe n shtpit operistike me fam n Evrop dhe m gjer.

Lakuriqi
(opereta n tri akte)

,,Lakuriqi sht operet e komponuar nga Johan Shtraus,

n libreto nga Karl Hafner dhe Riard Gene. Burimi origjinal pr
,,Lakuriqin ka qen i shkruar nga Julius Roderik Benediks, i njohur
me titullin ,,Burgu. Burim tjetr sht drama francze ,,Darka e
mesnats e Anri Meljak dhe Ludvik Alevi. Pr shkak t pranis s
zakoneve specifike franceze, Riard Gene ka br adaptim t tekstit t
drams n libreto me balon e Vjens, t destinar pr Johan Shtrausin.
Opera sht prgatitur dhe si premier u interpretua m 5 prill
t vitit 1874, n Vjen. Q ather, ajo vazhdimisht sht pjes e
reportuarit t Opers n Vjen.

90
 Akti i par:
Gabriel fon Ajzenshtaun sht i dnuar me tet dit burgim pr shkak t lndimit t nj
npunsi shtetror, pjesrisht me fajin avokatit t tij d-r Blind. Adela, shrbetorja e Azejnshtajnovit,
pranon ftes nga motra e saj t merr pjes n balon e princit Orlovski. Me arsyetim tjetr, Adela
krkon dit t lira.
N balo sht i ftuar edhe Azejnshtajni. Ai largohet nga shtpia e tij duke i treguar edhe
gruas s tij Rozalinds se shkon n burg.
Pas largimit t tij, Rozalinda e viziton t dashurin e saj Alfred, profesor i kndimit. Frank,
drejtues i burgut, vjen ta arrestoj Azejnshtajnin, por takohet me Alfredin i cili e pranon rolin e
Azenshtajnerit.

Akti i dyt:
N viln e princit Orlovski bhet aheng. Me leje t Orlovskit, Falke sht dirigjent i balos.
Qllimi i tij sht ti hakmerret Azejnshtajnit pr lndimin t cilin ai m par ia shkaktoi, duke e
ln n rrug n gjendje t dehur t veshur si lakuriq. Pjes e planit t Falkes sht edhe prania e
Frankut, e Adels dhe e Rozalinds.
Princi i pret t ftuarit e tij ndr t cilt edhe Rozalindn, n rol t konteshs hungareze,
Ajzenshtajnin me emrin Markiz Renard, Frankun-kavalier (kalors), Shagrinin dhe Adeln n
rol t artistes. T ftuarit zbaviten dhe bisedojn t prkulur njri ndaj tjetrit, duke mos u njohur
ndrmjet veti. Rozalinda arrin t vjedh or nga xhepi i burrit t saj, i cili m von do ta dhuroj
si dshmi pr sjellje t keqe. N nj moment duke qen i pakujdesshm, duke e treguar ndodhin
pr lakuriqin, Ajzenshtajni e zbulon personalitetin e tij. Drejtuesi i burgut dhe Franku n gjendje t
dehur shoqrohen dhe e lshojn argtimin duke shkuar kah burgu.

Akti i tret:
N mngjesin e rradhs t gjith ndodhen n burg. N munge t drejtorit mbizotron
atmosfer e paqart pr shkak t dehje s rojes s burgut Frosit. Duke pasur njohuri mbi mashtrimin
e Gabrielit, Rozalinda merr vendim t filloj proces pr ndarje. Adeln dhe motrn e saj Idan
i drgojn n paraburgim. Kjo ngatrres arrin kulmin me deklaratn e Falkes i cili e pranon t
vrtetn se ngjarja sht hakmarrje pr ,,Lakuriqin. Ajzenshtajni e pranon pabesin e tij dhe
qndron n burg ta vuaj dnimin e shqiptuar.

Porosi pr dgjim:
Uvertyr nga opereta ,,Lakuriqi J.Shtraus.

91
 BALETI

Baleti (italisht ballet-loj, valle) sht shfaqje skenike n t ciln veprimi dramatik kryhet
prmes lvizjes, vallzimit dhe pantomims nn shoqrim t muziks.
Format e para t baletit hasen n lojrat magjike primitive, n ceremonit-ritet kulturore t
civilizimeve t vjetra, n tragjedit dhe komedit greke, n lojrat e kngtarve t rrugs dhe tek
zbavitsit n mesjet. Si form teatrale e lojs, baleti filloi t zhvillohet n Evropn Perndimore
n kohn e renesancs n vitet (1300-1600).
N manifestimet festive n Franc baleti oborrtar u zhvillua si sintez e lojs, muziks,
dhe tekstit.
Me hapjen e skollave t baletit (1661) fillon historija e baletit klasik, i cili dallohet me
lvizje t qarta, pamjes, pantomims dhe ndjenjs.

Zhvillimi i baletit si form artistike

N shekullin e XVII dhe XVIII baleti filloji t paraqitet si pjes prbrse e opers
(intermeco). Pastaj pason periudha e nj prparimi t madh i standardet teknike t baletit.
N shekullin e XIX baleti u b form serioze dramatike dhe for e pavarur artistike dhe u
barazua me opern. Rol kryesor n prparimin epokal t baletit luajti Zhan Xhorxh Nuvr, i cili
emocionet i ka paraqitur prmes lvizjeve s trupit dhe pamjes s fytyrs s valltarve.

Valltar baleti nga Edgar Dega, n vitin 1872

92
 Baleti klasik sht stil m formal i baletit, i cili u
prmbahet teknikave t baletit tradicional. Sipas vendit t
origjins, ekzistojn lloje t baletit rus, francez, anglez dhe
italian. Baleti klasik sht i njohur pr karakteristikat e tij
unikate dhe teknike, shtrngimet e larta dhe pr nga lvizjet
precize dhe gracioze.

Lvizje n balet

Baleti romantik ka qen i inspiruar nga prallat dhe legjendat,

dhe duke prdorur teknik t baletit klasik n t cilin vrehen elemente
nga temperamenti i lojrave popullore.
N fillim t shekullit XX, Sergej Djagilljev me nj grup t
koreografve dhe muzikantve t rinj formon balet modern. Ai synon
njsimin e vallzimit dhe muziks.

Qndrim n balet
Baleti modern i shfrytzon komponentat estetike nga teknika e baletit klasik, lojrat
popullore tradicionale dhe moderne, por prdor edhe thekse t baletit bashkkohor.

Isidora Dankan sht themeluese

e pozicionit t vallzimit modern. Ajo
sht balerina e par e cila ka vallzuar
kmbzbathur.

Skena nga baleti Modern Isidora Dankan

Krijime t njohura t baletit jan: ,,Liqeni i mjellmave, ,,Arrthyesja dhe ,,Bukuroshja
e fjetur nga Petar Ili ajkovski; ,,Zhizel nga Adolf Adam; ,,Rajmonda nga Boris Gllazunov;
,,Zogu prush dhe ,,Petrushka nga Igor Stravinski; ,,Romeo dhe Xhulieta dhe ,,E prhitura nga
Sergej Prokofjev; ,,Esmeralda nga ezare Punji; ,,Don Kishoti nga Ludvig Minkus; ,,Kopelia
nga Leo Delib; ,,Legjenda e Ohrit nga Stevan Hristiq etj.

93
 Terminologjia n balet
Krijimi i nj performanse baleti bazohet n muzik paraprakisht t komponuar, n baz t
propozimit t libretos.
Koreografi e ka rolin kryesor n paraqitjen e shfaqjes s baletit. Koreografia n trsi
sht art loje t cilin e peformon valltari (balerina, balerini) ose grup valltarsh.
Divertismani sht program koncertral i prbr nga lojra t
ndryshme sipas zhanrit dhe karakterit.
Kostimografi ka pr detyr ti punoj dhe ti dizajnoj kostumet
e baletit. Ai duhet t jet i suksesshm dhe mbreslns. Veshja e baletit
pr femra dhe pr meshkuj (jelek) sht e krijuar me qllim q ta paraqes
figurn e trupit, por edhe t jet e prshtatshme pr realizimin e lvizjeve
vallzuese.

Mbathje baleti

Sken nga baleti ,,Bukuroshja e fjetur

A e dini se?
Baleti ,,Bukuroshja e fjetur pr her t par sht shfaqur n vitin 1829, n Paris, nn
vendosje t valltarit dhe koreografit francez Zhan Omer. Si rezultat i vendosjes s koreografis
s mir, ky balet u b pjes e reportuarit n t gjitha skenat botrore me m pak ose m shum
ndryshime nga versioni i par.

Artist baleti
Primabalerina asoluta sht titulli m i lart i cili mund t fitohet nga interpretuesja n
balet klasik. sht ndar disa her n historin e artit baletik.
Primabalerina sht solistja m e dalluar e grupit t baletit. Kjo term nnkupton artistin
i cili luan pjes nga repertoari klasik. N grupet t cilat merren vetm me balet modern nuk sht
shprehi t ndarit e ktij titulli.
Solistt jan artist baleti (meshkuj dhe femra) t cilt e interpretojn rolin e par dhe t dyt
n shfaqet solistike dhe numerike.
Ansambli mashkullor ose femror jan vallzues baleti t cilt luajn skena t prbashkta
pa pjes individuale ose kng baleti t pavarura.

94
 Artist t njohur baleti

Matilda Kshesinskaja Galina Ulanova Ana Pavllova

Margo Fontejn Maja Pllisecka Larisa Ponomarenko

Juri Janovski Rudolf Nureev Gabor Kapin

Detyr:
1.Hulumto pr artist t tjer t njohur t baletit botror dhe pr interpretime t tyre..
2.Krijoni album me fotografi t valltarve nga zhanri i baletit modern.

95
 Petar Ili ajkovski
Petar Ili ajkovski (1840-1893) sht kompozitor rus, i cili jetoi
dhe krijoi n gjysmn e dyt t shek XIX. Qysh si fmij tregoi interes
t veant ndaj muziks, veanrisht ndaj muziks popullore ruse. Edhe
pse posedonte talent pr muzik, me dshirn e prindrve t tij ai e studioi
drejtsin. N moshn 23 vjeare u regjistrua n studimet pr teori dhe
kompozicion muzikor n Konzervatoriumin e Petrogradit.
Gjuha e tij origjinale muzikore u hetua qysh n veprat e para t tij
(1866-1877): Simfonia e par, uvertitura ,,Romeo dhe Xhulieta dhe baleti
,,Liqeni i mjellmave.
P.I.ajkovski Duke i falenderuar Nadezhda fon Mekut, adhuruese e muziks s
tij u b materialisht i pavarur. Arriti sukses t madh me interpretimet e tij si
dirigjent n shfaqje t veprave t tij n Rusi, Evrop dhe n Amerikn Veriore. N krijimtarine e tij
vrehen elemente t folklorit rus dhe t popujve t tjer. Vend t rndsishm n literaturn muzikore
kan edhe gjasht simfonit e tij; veprat muzikore skenike dhe operistike: ,,Evgjeni Onjegin dhe
,,Zonja Pikova; baletet: ,,Liqeni i mjellmave, ,,Bukuroshja e fjetur dhe ,,Arthyesja.

A e dini se?
-Disa muzikolog thon se simfonin e gjasht ajkovski e ka shkruar si rekuiem t vetin.
-Komunikimi mes Nadezhda fon Mekut dhe ajkovskit mbahej kryesisht prmes letrave
(kan drguar 1200 letra). Asnjher nuk jan par.

Sken nga baleti ,,Bukuroshja e fjetur

96
 ,,Arrthyesja

,,Arthyesja sht nj prall e baletit klasik t Petar Ili ajkovskit,

me libreto t shkruar nga Marius Petipa, dhe sipas pralls s T. Hofmanit.
Paraqitja e par e baletit u b m 6 dhjetor t vitit 1892, n teatrin Marin n
Sankt Peterburg.

Prmbajtja:
Veprimi ndodh n nj qytet t vjetr gjerman n shek XIX. Klara me kukulln
Arrthyesja

Akti i par:
N mbrmjen e Krishtlindjeve npr rrug
ndjehet atmosfer festive dhe e gzuar. N dhomn
e miqve t familjes Shtalbaum qndron bredhi i
stolisur pr festn e Krishtlindjeve.

shtpia e Shtalbaumve

N fest arritn fmijt dhe Dresmajeri,

mjeshtr i vjetr lojrash. T gjith jan grumbulluar
rreth bredhit. Dresmajeri ua ndan dhuratat fmijve.
Me gzim t madh fillon loja me kukulla ,,Mbylli syt
Tatara.
N loj bashkangjitet edhe Dresemajeri. Me sy
t mbyllur i pari e kap Klarn, vajzn e Shtalbaumit.
Pas lojs fillojn vallzimet.

Arritja e miqve

97
 Zbavitja fiton rrjedh t re me paraqitjen e
Dresermajerit i veshur si magjistar. Me lojrat e tij si
magjistar interpreton shfaqje me kukulla. Mbreti i
minjve dshiron q ta vjedh princezn, por guximtari
Shelkulik-kukulla pr arra e ashtquajtura Arrthyesja,
e vret at. Lojrat e Dresejmajerit vazhdojn.

Magjistari Dresermajer
Ai e tregon kukulln marimang, por Klars m shum i plqen Shelkuniku. Kukulln
dshiron ta merr Franci, por n duart e tij mbetet vetm koka e kputur. Dresermajeri shpejt e
rregullon kukulln dhe loja vazhdon. Klara e knaqur e ledhaton dhe e qetson kukulln e saj.
N ort e vona t mbrmjes miqt shkojn. Festa e Krishtlindjes mbaron me vallzime.
Klara prshndetet me Shelkunikun, i shuan dritat e bredhit dhe shkon t flej. Ajo ndrron se
si minjt vijn n dhomn e miqve n ball me mbretin e tyre. N mbrojtje ven Shelkuniku me
ushtart nga plumbi. Duke e mundur frikn Klara me trimri e hudh kpucn kah mbreti i minjve
dhe kshtu e shpton Shelkunikun. Mbreti i minjve e humb
betejn dhe zhduket me ushtrin e tij. Dresermajeri me magji
e shndrron Klarn n vajz t bukur, ndrsa Shelkunikun
n djal t mrekullueshm. Fillon rrugtimi npr vendin e
prallave.

loja e minjve
Akti i dyt:
Klara dhe Shelkuniku ndodhen n nj ujdhes
magjike. N atmosfer t bukur festive gzimi i Klars dhe i
Shelkunikut sht i pamas. Vallzojn dhe argtohen me
miqt e tjer. Mngjesi afrohet dhe Klara zgjohet. ndrra
magjike mbaron.

Vallzimi dordolecsh

Porosi pr t dgjuar:
,,Vallzimi i luleve nga baleti ,,Arthyesja-P.I.ajkovski

98
 Opera dhe Baleti Maqedonas

Me formimin e Opers, n vitin 1948, n TPM

filloi t punoj edhe baleti. Koreografi maqedonas Gjorgji
Makedonski, bashk me Analize Asman (balerin gjermane
dhe msuese e ktij arti) e formuan studion e baletit n
prbrje t TPM. N fillim studioja numronte 25 antar.

TPM dikur

Shfaqja e par e baletit ,,Nata valpurgjike nga Sharl Guno sht interpretuar m 27 janar t
vitit 1949 nn dirigjim t Trajko Prokopievit. Koreografin e prpunoi Gjorgji makedonski, ndrsa
ansambli i baletit ishte i prbr nga valltar nga mese t ndryshme si dhe nga antar t studios s
baletit. N vitin 1950 studioja e baletit u ngrit n shkoll t ult dhe m pas edhe si shkoll e mesme
e baletit, e cila sot punon n prbrje t Qendrs Shkollore t Muziks dhe Baletit.
Qendra Shkollore e Muziks dhe Baletit ,,Ilija Nikollovski Luj-Shkup u themelua n
vitin 1945. N t arsimohen kuadro nga arti muzikor dhe i baletit. Si qendr e vetme e ktij
loji n Republikn e Maqedonis, ajo paraqet brtham nga
ku dalin Artistt e ardhshm t muziks dhe t baletit dhe
pedagog, koreograf, dirigjent, kompozitor dhe puntor
t tjer t kulturs muzikore dhe t baletit.

Ndrtesa e sotme e QSHMB

A e dini se?
Baleti ,,Historia maqedonase nga kompozitori maqedonas Gligor Smokvarski sht baleti
i par maqedonas.

Programi i repertuarit t baletit zgjerohet me vepra t kompozitorve vendas: Trajko

Prokopiev, Toma Proshev, Tomisllav Zogravski, Aleksandar Lekovski dhe kompozitor t tjer.

99
 Koreograf dhe artist t baletit maqedonas

Elpida Pakovska Vera Branxholica

Olga Millosavleva Natka Penushliska

Zoran Velevski Zoica P.-Velevska Ekrem Husein

100
Goran Bozhinov Katerina Kiprovska, Kire Pavllov
Prijs n BM primabalerin n BM solist n BM

Risima Risimkin ka br 20 projekte autoriae. Ajo sht

udhhqs artistike e festivalit ,, Tanc Fest dhe njra nga koreografistet
maqedonase e cila kontribuoi pr zhvillimin e vallzimit bashkkohor
n Maqedoni.

Risima Risimkin

Aleksandra Mijalkova, sken nga baleti ,,Rajmonda

Prijse n BM

Detyr:
1.Hulumto pr artin e baletit n Maqedoni dhe krijo album t artistve t dalluar t
baletit maqedonas.

101
 Trajko Prokopiev

Trajko Prokopiev (1909-1979) sht kompozitor maqedonas, i

lindur n Kumanov. Shkolln e mesme t muziks e ka mbaruar n
Beograd. Me dshir q ta thelloj arsimimin e tij muzikor, n vitin 1946
shkon n konzervatoriumin e Prags. Pas kthimit n Maqedoni zhvillon
aktivitet shum t begatshm si udhheqs i repartit t muziks n Radio
Shkupi. Punon si dirigjent n orkestrin simfonik, n opern e Shkupit dhe
drejtor n ansamblin ,,Tanec. Krijimtarija e tij sht shum e pasur dhe e
begatshme. N t shfrytzon motive t kngve popullore, karakteristike
pr zonn kumanovare, t stilizuara me tufa kori, minijatura kamertale e
Trajko Prokopiev t tjer. Nga veprimtaria e muziks skenike vepra t njohura jan: baleti
,,Labini dhe Dojrana dhe operat ,,Ndarja dhe ,, Kuzman kapedani.
sht autor edhe i muziks s filmit t par maqedonas, Frosina, t vitit 1952.

,,Labini dhe Dojrana

Tregimi pr ,,Labinin dhe Dojrann sht ngjarje mitologjike e cila ka ndodhur n liqenin
e Dojranit. Sipas mitit, zanat jan qenie mbinatyrore fuqia e t cilave sht mbinjerore. N tekstin
e adaptuar t ksaj ngjarjeje mitologjike, Trajko Prokopiev e ka shkruar muzikn e baletit ,,Labini
dhe Dojrana. Parapremiera shfaqet m 11 qershor t vitit 1958, n Teatrin Popullor Maqedonas,
n Shkup.

N njrn nga tri legjendat pr formim t liqenit t Dojranit dhe emrin e qytetit Dojran,
thuhet: N qytetin Polin ka jetuar nj vajz e bukur, e lart, syzez me emrin Dojrana. do mbrmje
, Dojrana dhe shoqet e saja kan shkuar pr uj te ezma e cila ndodhej n fushn e rrafsht, m
larg nga qyteti. Nj nat te ezma erdhi edhe simpatia e saj, bukuroshi Labin.T vrshuar nga
ndjenjat dhe t zhytur n bised, nuk kan vrejtur se shoqet e Dojranks i kan mbushur shtambat
e tyre dhe kan shkuar n shtpi. Dojrana, e friksuar shpejt i mbush shtambat me uj, duke e ln
ezmn q t rrjedh. Uji ka rrjedhur tr natn dhe e ka vrshuar tr luginn. Fusha e bukur me
kullota u b liqen. Sipas emrit t bukuroshes Dojrana, liqenin e kan quajtur Liqeni i Dojranit,
kurse qytetin Dojran.

102
 Prmbajtja e baletit ,,Labini dhe Dojrana
N bregun e Liqenit t Dojranit takohen djali Labin dhe shoku i tij Ognen. I inspiruar nga
bukuria e ujrave t Liqenit t Dojrnit, Labini luan n kavallin e tij. Zri i mahnitshm i kavallit i
mashtron t tri motrat, zana t dalin nga liqeni dhe t vallzojn valle zanash. Kur i pa Labini u
mahnit nga bukuria e tyre. Sipas legjends, ai e ka ditur se fuqia e zanave ndodhet n kmishat
e tyre. Duke mos mundur ti rezistoj bukuris s Dojrans, Labini e mban kmishn e saj. Ajo
sht e deturuar t jetoj me Labinin. koha kalon, kurse ato t gzuar kan jetuar n dashuri dhe
harmoni. Ogneni, shoku i Labinit, bhet gati pr dasmn e tij. N dasm jan t ftuar edhe Labini
dhe Dojrana. N gzimin e dasms t gjith e lutin Dojrann t vallzoj valle zanash. Ajo e lut
Labinin tia kthej kmishn e zanave, sepse pa
t nuk mund t krcej. Q ta plotsoj dshirn e
Dojrans, Labini ia kthen kmishn. E humbur n
magjin e vallzimit Dojrana e fiton fuqin e zanave
dhe zhduket prgjithmon. Fytyrat e habitura t t
ftuarve t pranishm mbetn t kthyara kah fytyra e
pashpres dhe e mrzitur e Labinit.

Sken nga baleti ,,Labini dhe Dojrana

A e dini?
Filmi yn i vetm i baletit sht ,,Labini dhe Dojrana, i xhiruar n ambient t vrtet nga
libreto n Liqenin e Dojranit. Muzika sht e Trajko Prokopievit, skenari i Branko Gapos, Vllado
ukovit dhe Lubomir Brangjollicas, kurse regjia e Branko Gapos.

Detyr:
1.Me prdorim t TKI hulumto pr vepra t tjera skenike muzikore t cilat pr
libreton kan ngjarje mitologjike ose prmbajtje fantastike.

Porosi pr dgjim:
,,Labini dhe Dojrana-Trajko Prokopiev

103
 MJUZIKLI

Mjuzikli sht vepr muzikore-skenike me

karakter argtues dhe t leht, i mbushur me dialogje,
pika muzike dhe vallzimi. M shpesh ka dy akte.
U krijua rreth vitit 1900 n Brodvej n Nju
Jork, si rezultat i jets argtuese amerikane. N fillim
paraqiste sintez nga parodia, pantomima, baleti dhe
opereta.
Shfaqet e pikave muzikore kan pasur gjurm t
kngs argtuese dhe xhaz-muziks.
Libretat e suksesshme bazohen n vepra t
vlefshme t literaturs. Gjith ajo ndikoi q mjuzikli t
Sken nga mjuzikli ,,Flokt bhet vepr muzikore-skenike e pavarur.
Rreth vitit 1930 mjuzikli u soll edhe n Evrop,
fillimisht n Angli, Franc dhe n Gjermani. Shum melodi t asaj kohe bhen t njohura si evergrini:
melodia ,,Marija nga ,,Rrfim nga ana perndimore dhe ,,Mos qaj pr mua Argjentin nga
,,Evita.
Nga viti 1920-1960 sht Koha e pjekuris artistike t mjuziklit. N kt periudh prforcohet
lidhja n mes kngs, lojs dhe prmbajtjes. Autor t njohur t mjuziklit t asaj kohe jan: Zherom
Kirn me ,,Shou anije, Leonard Bernshtajn me ,, Rrfim nga ana perndimore, Riard
Roxhers me ,,Oklahoma e t tjer.
Pas asaj periudhe popullariteti i mjuziklit vazhdon. Krijohen mjuzikle nn ndikim t rok
muziks: ,,Isus Fristos, super ylli dhe ,,Flokt. Autori m i njohur i gjysms s dyt t shekullit
XX ka qen Endru Lojd Veber, me mjuziklin: ,,Macet, ,,Fantomi nga operata dhe ,,Evita.

Sken nga mjuzikli ,,Macet sken nga mjuzikli

,,ikago

104
 Rrfim nga ana perndimore
West Side Story

Mjuzikli amerikan ,, Rrfim nga ana perndimore (West Side

Story) pr t cilin muzikn e ka shkruar Leonard Bernishtajn, libretoja
sht e Stefen Sondeim e adaptuar nga vepra e Artur Laurentisit. N
tregimin e mjuziklit ka edhe elemente t drams Shekspiriane ,,Romeo
dhe Xhulieta. Paraqitja skenike sht br n mes t viteve t 50 t
shekullit XX n Nju Jork.

Ky mjuzikl e zbulon rivalitetin e dy bandave t

tinejxherve me prejardhje t ndryshme etnike dhe kulturore, t
cilt luftojn pr kontroll ndaj lagjes.

Tema e ert specifike, muzika e sofistikuar, skenat e

Rivalitet i shpehur prmes
vazhdueshme t vallzimit dhe fokusi i problemeve sociale kan
vallzimit
shnuar kthes n historin e teatrit amerikan.

Mjuzikli ka realizuar 732 paraqitje para se t organizohet turne me t njjtin. N Londr

shfaqja sht paraqitur edhe m gjat dhe sht shprblyer me sukses internacional. N vitin 1961
sht br prpunim, film-mjuzikl me regji t Robert Vajsit. Filmi ka fituar 10 mime oskar nga
gjithsej 11 nominime.

Skena nga mjuzikli ,,Rrfim nga ana perndimore

105
 Prmbajtja:
Akti i par:

Pjestart e grupit the Sharks

(,,Peshkaqent), jan gjenerata e par amerikane
nga Porto Riko. Ata jan t ftuar n qrim hesaesh
nga djemt e bardh, the Jet. N ahengun e
prbashkt n mes djalit t ri Toni dhe vajzs Maria,
lind dashuria. Maria sht motra e Bernardos, liderit
t bendit kundrshtar, the Sharks (,,Ajkulat).

Marija dhe Toni

N ndrkoh vajzat argtohen, kurse djemt
prgatisin rrahje rrugore. Dashuria n mes Tonit
dhe Maris ndizet dhe ata prgatiten pr dasm. N
provokimet e vazhdueshme pr rrahje nga ana e
Bernardos, Tonit bhet zemrgjer. N momentin kur
Bernardo e shpon me thik Rafin, shokun e Tonit, ai nuk
mund ti kontrollon ndjenjat e tij dhe e vret Bernardon.

Rivalitet i shrehur prmes vallzimit

Akti i dyt:
Lajmi i vdekjes s Bernardit vjen deri te
Marija. Ajo sht e hutuar nga przierja e ndjenjs
s urrejtjes dhe dashuris. Megjithat vendos t ik
me Tonin. Rafi n emr t shoqris s vrtet don ta
mbroj Tonin. Mosmarveshjet vazhdojn t ndjekura
me ngatrresa dhe mashtrime. Te Toni vjen lajm jo i
vrtet se Marin e kan vrar. Duke mos pasur se ka
t humb m shum Toni vjen te banda kundrshtar n
krkim t gjurmve t Maris. Gjat rrugs ai plagoset
dhe vdes. Maria e pashpres shikon se si shuhet
dashuria e saj e vrtet.
Sken nga ikja e Marijs dhe Tonit

Detyr:
1.Bn prezantim t mjuziklit sipas dshirs tnde n PoerPoint.

Porosi pr dgjim:
,,Rrfim nga ana perndimore Xhim Mambo.

106
 Fantomi nga opera
,,The phantom of the opera

,,Fantomi nga opera sht novel e shkrimtarit francez

Gaston Leru (Gaston Leroux). N fillim t shekullit XX (1910),
ky tregim ka qen i botuar si libr pr t cilin nuk ka pasur interes
t veant. M von sht ribotuar disa her, sht prpunuar
pr film dhe shfaqje teatrale dhe arrin sukses t madh. Njra
ndr paraqitjet m t rndsishme mendohet s sht mjuzikli i
Lojd Veberit (Llya ebber) nga viti 1986.
,,Fantomi nga opera sot sht mjuzikli m gjat i
shfaqur n Brodvej dhe njra nga shfaqjet m produktive e t
gjitha kohrave.
Kristina dhe Fantomi

Prmbajtja:
Vajza Kristina Dae, shum hert ngel pa nnn e saj. Pas vdekjes s
nns, pr at kujdeset babai i saj, i njohur si ekzekutues dasmash n Suedi.
N kohn e udhtimeve t tyre ai i tregonte shum tregime ku personazhi m
i shpesht ishte engjlli i muziks. N tregimet knaqet edhe djali i tij Rauli.
Duke e tejkaluar dhimbjen e shkaktuar pas vdekjes s babait t saj,
Kristina filloi t kndoj n korin e shtpis s opers Parisiene.

Interpretimi i Kristins

E befasuar ajo fillon ta dgjoj zrin e engjllit t muziks, nga tregimi

i babait t saj. N t vrtet, ai sht zri i Erikut, gjeni i deformuar-fantom, i
cili fshehurazi ka jetuar n lokalet e podrumit t opers deri sa sht ndrtuar.

107
 Performansat e Kristins triumfuan fal zrit t saj t
mrekullueshm. N mes Erikut dhe Raulit krijohet rivalitet, sepse t dyt
jan t dashuruar n t.
Nga keqardhja pr Erikun, Kristina nuk mund t ik me Raulin, i
cili don ta largoj sa m larg nga Eriku.

Kristina dhe Eriku

Eriku e ka dgjuar bisedn dhe n shfaqjen e opers s

,,Faustit, e grabit Kristinn. Oferta ishte q t martohet me t ose
prndryshe do ta shkatrroj tr opern dhe do ta mbaj Kristinn
n amulli.

N lokalet nntoksore

Rauli dhe ,,Persijani (personazh nga e kaluara e Erikut), vijn ta shptojn Kristinn,
por bien n lokalin e quajtur ,,qelia pr tortur. Duke dashur ti shptoj, Kristina pajtohet t
martohet me Erikun. N momentin kur ajo e puth Erikun, ai sht i vrshuar nga emocionet dhe e
lshon t shkoj me Raulin, me njeriun t cilin me t vrtet e do. Duke qar, Kristina largohet. Pas
tri javsh vjen lajmi se Eriku ka vdkur.

Sken nga opera ,,Fantomi nga opera

Porosi pr dgjim:
,,Fantomi nga opera Zhak Ofenbah n plotsim t Sara Brajtman dhe Antonio Banderas.

108
 XHAZ MUZIKA
(jazz)

Xhazi sht muzik karakteristike e shekullit

XX. Rrjedh nga afrikant e racs s zez t cilt jan
vendosur n Amerikn Jugore. Nga paravendlindja e
tyre, Afrika, i kan sjell zakonet e tyre dhe muzikn
e tyre popullore. N tokn e re kan pasur qasje
me format e muziks popullore, kishtare etj. T
zinjt amerikan-afroamerikant veanrisht duke
e shfrytzuar aftsin dhe dhuntin muzikore pr t
improvizuar dhe ndjenjn e ritmit e pranuan muzikn
nga mesi i ri dhe e interpretuan at n mnyr t vet, zakon i zezakve t Afriks
por me ndikim t madh t folklorit afrikan.

Instrumentet n xhaz jan t shumllojshme.

Grupit t instrumenteve me t goditur (timpanit
dhe t tjerave me goditje), m von i jan shtuar
edhe pianoja, kontrabasi dhe kitara. Grupit t
instrumenteve melodike: boris, trombonit dhe
klarinets u jan bashkangjitur zrat e saksofonit
dhe vibrafonit.

Interpretues t xhaz muziks

N interpretim t xhaz muziks mund t marrin pjes solist dhe
ansambl vokal. Emra t njhur t interpretuesve vokal jan Luis Amstrong,
Bing Krozbi, Frenk Sinatra, Rei arls, Sara Von Fixherald, Mahalia Xhekson,
Bili Holidej, Barbara Strejsend etj.

Mnyra e interpretimit sht shum individuale dhe secili interpretim Frenk Sinatra
sht premier pr shkak t improvizimit q sht karakteristik e xhazit. N
fillim t kompozicionit demonstrohet tema, ndrsa m von varron n format ritmike dhe melodike
dhe paraqitet interpretimi i t gjith interpretuesve. Improvizimet jan t lira, me ritme t pasura
dhe me pjesmarrje t melodis sinkope. Kjo mnyr e interpretimit krkon angazhim dhe kreativitet
maksimal nga ana e interpretuesit.

109
 Zhvillimi i xhazit

Periudha e par

Periudha e par e cila zgjat nga viti 1895 deri n vitet e 20

t shekullit XX quhet periudha e stilit Nju Orleans ose periudha e
,,Xhazit t ngroht. Drejtimet karakteristike t ksaj periudhe jan:
regtajmi dhe bluzi. Karakterizohet me melodi t improvizuara t
interpretuara me instrumente evropiane: bori, klarinet, trombon
dhe me instrumente me goditje.
Dixieland Jazz band
Kt stil e pranuan edhe amerikant e bardh dhe t njjtin
filluan ta interpretojn. Kshtu u krijua stili diksilent i cili m tutje nk mbeti vetm stil i t bardhve.
Karakterizohet me improvizim edhe m t madh solistik t instrumenteve melodike dhe n trsi t
gjith grupit t instrumenteve njhersh.

Periudha e dyt

Si qendr ku xhazi e prjetoi zhvillimin e tij sht

Orkestri i Kingut dhe i Karterit
qyteti i ikagos. N periudhn nga viti 1920 deri n vitin
1930 n ikago u paraqit qendra e ashtquajtur sving. N
stilin ikagian paraqitet saksofoni si instrumnt i rndsishm
melodik. Pas Lufts s Par Botore xhazi u popullarizua n
tr Amerikn po dh n Evrop. U formuan shum prbrje
xhazi (big band). Ndr grupet e njohura t ksaj periudhe
jan edhe grupet Xhozef ,,King , Oliver dhe grupi i Djug
Elingtonit.

A e dini?
Djug Elington (1899-1974) sht zezaku i par, portreti i t cilit
sht shtypur n banknotn amerikane 25 centshe.

Big bend sht orkestr i madh, i prbr prej 20 interpretuesish,

t grupuar n sekcione n t cilt mund t ket m shum solist.
Djug Elingtingulli
N at koh u krijua xhazi simfonik. Xhaz-orkestrat e mdha simfonike luajn n salla
t mdha koncertesh. Nga ajo periudh e njohur sht shfaja ,,Rapsodi n t kaltrt nga Xhorxh
Gershvin.

Porosi pr t dgjuar:
,,Rapsodi n t kaltt-Xh. Gershavin

110
 Periudha e tret:

N vitet e 30-ta t shek XX u krijua stili i ri i quajtur sving. M von do t popullarizohet

si muzik pr lojra. Karakteristik pr sfingun jan prbrjet e mdha n t cilat pr shkaqe teknike
improvizimi tani m nuk mund t ishte i prbashkt por ai mund t koncentrohej vetm te solistt.
Xhazi nga bordelot u zhvendos n Karnegi Hol. Prfaqsis t njohur t ksaj periudhe jan: Luis
Amstrong (borist dhe kngtar), Beni Gudman (klarinetist dhe dirigjent), Kaunt Bejzi (pianist
dhe kompozitor), Lajonel Hempton (vibrafonist).

,,Mbreti i xhazit
Luis Amstrong i quajtur si ,,Samo , kishte veori
dalluese t dyfisht: ishte virtuoz n bori dhe kngtar me z
rapist. N nj rast ka dklaruar: ,,secila muzik sht muzik
popullore.

Luis Amstrong

A e dini?
Kompozimin ,,Sing, sing, sing t Beni Gudmanit radioja
amerikane e shpalli si jrn nga 100 veprat m t rndsishme muzikore.
Beni Gudman

Periudha e katrt:

N fillim t viteve t 40-ta lind nj stil i ri q quhet bi-bop (beebop) q karakterizohet pr

tempo t shpejt, dhe destinohet si muzik dgjuese por jo edhe pr vallzim. Prfaqsuesit e ksaj
periudhe jan: arli Parker (saksofonist), Dizi Gilepsi (borist dhe dirigjent).
Pas gjysms s dyt t viteve t 40 dhe 50 pasojn m shum stile xhazi: cool jazz,
me tingllim t leht, me inprovizim t qet melodik dhe pa perioda agresive dhe apstrakcion
harmonik t bi-bopit. Si vazhdimsi e bi-bopit paraqitet hard-bopi i cili e kthen improvizimin
temperamentues dhe virtuoz. Moduset kishtare jan themel i melodis dhe i improvizimit t stilit
xhaz-modal (Modal jazz). Kah fundi i viteve t 50-ta paraqitet drejtim i ri i quajtur ,,free jazz-
avagard e xhazit specifik pr nga liria n interprtim. Pfaqsues: Majls Dejvis, Xhon Koltrein,
Herbi Henkok, Ornet Koulman etj.

111
 Periudha e pest:

N vitet e 60-ta dhe t 70-ta t shekullit XX pasojn

stile t reja n xhaz muzik. Xhazi latin (Latin-jazz), i cili
bazohet n ritmet e vendeve afrikane dhe latinoamerikane
(bossa e re). Pas tij pasojn stilet: post-bop; soul-xhaz; xhaz-
fjuzhn; xhaz-fank etj. Prfaqsues t ksaj periudhe jan: Sten
Gec, Toni Viliams, ik Koreja, Al Di Meola, Stenli Klark,
Xhon Meklaflin, Kit Xheret...

ik Koreja

Al Di Meola Kit Xheret

Periudha e gjasht:
Nga vitet e 80-ta dhe deri m sot, xhazi lviz n t gjitha drejtimet
e mundshme duke i shfrytzuar t gjitha prparsit e teknologjis s sotme
t zhvilluar. N skenn muzikore t xhazit prezent jan stilet: Smooth Jazz,
Acid Jazz, Nu Jazz, Jazz-Rap, Punk Jazz, Jazzcore e t tjera. Interpretues
t njohur n kt periudh jan: Shade, Dijana Kral, Shaka Kan, Xhoshua
Redman, Keni Xhi, Xhejms Karter.

Xhejms Karter Blue Bossa

Porosi pr dgjim:
,,Blue Bossa-Keni Dorhan.

112
 Xhazi n Maqedoni

Dragan Gjakonovski-Shpato (1931-1987) kompozitor,

aranzhist dhe dirigjent-sht legjend e xhazit maqedonas dhe i
muziks zbavitse. Gjat tr jets punoi n krijimin e tradits pr
xhaz dhe muzik zbavitse kulturore n Maqedoni. Formoi orkestrat
e para profesionale n Maqedoni, udhhoqi me to, mes t cilave edhe
Big bendin e RTM. Ka shkruar mbi 3.000 aranzhmane dhe orkestrime
D. Gj. Shpato dhe mbi 500 krijime zbavitse dhe t xhazit. Kompozicionet m t
njohura vokale jan: ,,Leni, ,,A me t vrtet sht fundi, ,,Dita e
fundit e ndarjes, ,,E bukur je si muzika etj. Kompozicioni orkestral ,,N vallzim sht shpallur
si xhaz kompozicioni i par maqedonas.

Ilija Pejovski sht kompozitor xhazi, aranzhist dhe dirigjent.

Diplomoi n xhaz kompozim dhe aranzhim n kolegjin Berkli t Bostonit,
SHBA. Opusin krijues t tij e prbjn m tepr se 70 komozicione origjinale
dhe bi 300 aranzhmane. Mori pjes n shum festivale npr bot. Prvojat e tij
si krijues dhe pedagog i paraqiti n librin ,,Bazat harmonike t xhazit.

Ilija Pejovski

Kire Kostov sht kompozitor dhe dirigjent maqedonas. N

periudhn nga viti 1970 deri n vitin 1988 ishte borist i par dhe solist i
orketrit t vallzimit t Radio Shkupit, ndrsa nga viti 1988 dhe deri m sot
sht dirigjent i saj. sht autor i rreth pesdhjet kompozicioneve orketrale
t ekzekutuara nga lmia e xhazit dhe sht autor i kompozimeve t muziks
popullore. Njra ndr to sht edhe ,,Fshehtsia ime e cila kndohet edhe
Kire Kostov sot.

Antar t orkestrit t vallzimit t RTVM

113
 Xhaz festivali i Shkupit daton nga viti
1982.
Edhe pse n festival promovohet muzik e
cila n shikim t par duket e largt nga kultura dhe
tradita maqedonase, ajo arrin q t trheq nj numr t
konsiderueshm pubiku.
Ka reputacion t nj festivali prestigjioz jo vetm
n Maqedoni por edhe n Ballkan dhe m gjer.
Shfaqje e bendit t Rahib Abu-Kalil n
xhaz festivalin e Shkupit

Interpretues maqedonas t xhazit

Toni Kitanovski Georgji Sharevski Vlladimir etkar

Toni Kitanovski sht nxns i Dragan Gjakonovskit-Shpato i diplomuar n Berkli (shkoll

pr muzik n Boston). Theksi i tij muzikor sht rezultat i hulutimit dhe prvojs nga lmia e
muziks bashkkohore t xhazit dhe muziks bashkkohore tradicionale n bot dhe m gjer.

Georgi Sharevski i diplomuar pr xhaz-kompozim n kolegjin e Berklit n SHBA.

Sharevski bashkpunon me muzicient t njohur ndrkombtar botror me t cilt ka inizuar dy
albume dhe ka interpretuar n shum festivale.

Vlladimir etkar, kitarist nga Ohri jeton dhe punon n Menhetn n Nju Jork. sht lider
i kuartetit t tij dhe aranxhist e producent i studimeve profesionale.

Detyra:
1.Hulumto pr interpretues vendas dhe pr bende t huaja q kan marr pjes n xhaz
festivalin e Shkupit.
2.Hulumto dh zbulo kush sht Oliver Belopeta.

114
 MUZIKA E POPULLARIZUAR

Muzika e popullarizuar sht term i cili prfshin muzikn e favorizuar nga nj pjes e
madhe e publikut. Shpesh quhet edhe si pop-muzik, por ky term i prket nj zhanri t veant
muzikor i cili sht pjes e muziks s popularizuar. Paraqitet n vitet e fundit t decenies s 5-t
t shkullit XX dhe shfrytzon elemente t stileve t ndryshme muzikore: bluz, soul, rege, kanti,
muzik elektronike etj. Ajo e ndjek trendin dhe ndryshon me kalim t kohs duke i ruajtur t rinjt
si publik t vet n trsi.

Stilet e muziks s popullarizuar

Zanafilla e rok muziks ndodhet n t ashtquajturn epok e
,,rocknroll-it n vitet e 50-ta t shekullit XX. N fillim ishte e destinuar
vetm pr vallzim. Me shpejtsi filloi t dominoj n skenn muzikore dhe
kt rol e mban sot e ksaj dite. Prfaqsues: Beatles (Bitllsat), Rolling Stones
(Roling Stoun), Elvis Presley (Elvis Prisli), U2, Lenny Kravitz (Leni Kravic),
Kings of Leon (Kings of Leon) ... Prfaqsues aqedonas: Lebb i Sol (Buk e
Krip), Beni Shaqiri, D.N.O., Area...

Elvis Prisli

Metal muzika paraqitet n vitet e 60 dhe 70 n Britanin t Madhe

dhe n SHBA. Prshkruhet si muzik e ,,t paknaqurve. Kjo lloj muzike
ndrtohet mbi baz t rok muziks e cila vjen nga rok bluzi dhe nga psikoroku.
Prfaqsues: Iron Maiden (Ajron Mejden), Led Zeppelin (Led
Cepelin), Bllack Sabbath (Blek Sabat), Deep Purple (Dip parpl), Metallica
(Metalika)...

Metalika

Rap muzika sht krijim i pakics afroamerikane t cilt zhvillojn

kulturn e hip-hopit n prgjithsi n SHBA. pr her t par u paraqit n
Bronks, Njujork. Ky stil sht karakteristik sipas asaj se interpretuesi reiton
tekst me rim (rapon) t melodis me ritm ose t ritmizuar. Prfaqsues: Dr.
Dre (Doktor Dre), Tupac Shakur (Tupak Shakur), Snoop Dog (Snup Dog),
Eminem (Eminem), Jay-Z, (Xhej Zi), 50 Cent (Fifti Cent), P. Diddy (Paf
Dedi)... Prfaqsies medonass: Toni Zen, Sllatkaristika (mblristika)... Toni Zen

115
 Muzika elektronike pr her t par shfaqet n Detroid, SHBA n
vitet e 80-ta si krijim i muziks s popullarizuar elektronike t viteve t
70-ta. Karakterizohet me ritm t rregullt dhe konstant t ndjekur me zra
t distorzuar dhe t sintetizuar. Sot sht e njohur si muzik klubesh, ndrsa
veanrisht sht e johur dhe e popullarizuar mes t rinjve. Prfaqsues
Derrick Mas (Derik Mej), Kevin Sounderson (Kevin Sanderson), Kraftverk
(Kraftverk)...

Kiril Xhajkovski

Pop muzika paraqitet n mes t viteve t50-ta edhe at si alternativ

pak m e but e rok muziks. Konsiderohet si muzik kmerciale, shpesh e
orientuar kah publiku m i ri. Elementt themelore t ktij zhanri mbetn t
pandryshuara. Me kalim t viteve n t shpesh dallojm ndikim nga llojet
tjera t muziks s popullarizuar (rok, rap etj.). Prfaqsues Michael Jackson
(Majkll Xhekson), Backstreet Boys (Bekstrit Bojs), Take That (Tejk Det),
Madona (Madona)... Prfaqsue maqedonas: Kaliopi, Toshe Projeski, Elena
Risteska, Tamara Todevska.

Tamara Todeska

Termi-muzik RnB, konkretisht n prkthim do t thot ritm

dhe bluz. Sot m shum prdoret pr t prshkruar stilin muzikor t
afroamerikanve i cili u paraqit n vitet e 80-ta npr disko. Nga paraqitja e
tij dhe deri m sot ky zhanr vazhdimisht ndrron duke prvetsuar elemente
t reja nga stile t tjera muzikore: muzika elektronike, xhazi e t tjera. Ky
stil sot veanrisht sht i popullarizuar tek t rinjt. Prfaqsues: Alicia
Keys (Alisia Kejs), Mary J. Blige (Meri Xhej Bllajxh), Beyonce (Bijons),
Usher (Ashr), JUSTIN Timberlake (xhastin Timberllejk)... Prfaqsues
maqedonas Jovan Jovanov, Adrian Gaxha e t tjer.

Alicia Keys

Porosi pr dgjim:
-,,Hello-Beyonce
-,,Rehab-Rihanna
-,,Shira t kuq-Dani

116
Diell n flokt tua bjonde

Muzika: Grigor Koprov

Teksti: Ognen Nedellkovski

Katr shkronja nga emri yt

syt tu ylber fshehin,

katr an t bots sime.

nn t eci me fytyr t gzuar.

prderisa ti flen un jam mir shikoj dhe

fjal krkoj, fjal nuk kam asesi

kuptoj se ti je lulja m e bukur

ty nuk t kndon vargu dielli n flokt

e tua bjonde, engjll q mua

dashuri m sjell. Yjet fshehen n syt e tu,

e arta ime q moti pres t arrish!

117
 Prforcim i nocioneve t
shkruara muzikore

FJALKRYQ

1.Emri i nots e cila ndodhet n vijn e tret t pentagramit.

2.Grup i yn i popullarizuar baleti.
3.Z m i lart mashkulli.
4.Shenj pr vazhdim qndrimi t nots e cila i lidh dy nota me emr t njejt.
5.Vepr muzikore skenike n t ciln veprimi dramatik realizohet me t knduar.
6.Z m i lart femre.
7.Koh mase e patheksuar ose dobt e theksuar.

REBUS

dhe

KRIPTOGRAMI

G___GJ X____J GJ____ZH ZH____X

A____V GJ____ZH J____L SH____B P____S

118
PRMBAJTJA
Vendi im .......................................................................................................................4
Shkallt muzikore dur .......................................................................................................5
Mnyra e krijimit t shkallve dur me bemol ...................................................................6
Shkalla F-dur ....................................................................................................................7
Ushtrime melodike n shkallln F-dur ..............................................................................8
Lepuri i shumditur .....................................................................................................9
Shkallt muzikore mol .....................................................................................................10
Lloji natyral i shkalls mol, shkalla d-mol ......................................................................11
Ushtrime melodike t llojit natyral d-mol .......................................................................12
Lloji harmonik i shkalls mol, shkalla d-mol .................................................................13
Ushtrime melodike t llojit harmonic n d-mol ..............................................................14
el gjelbrimi n mal ..................................................................................................15
Lloji melodik i shkalls mol, shkalla d-mol ....................................................................16
Ushtrime melodike n d-mol-lloji melodik .....................................................................17
Ushtrime melodike n shkalln F-dur dhe d-mol ...........................................................18
Llojet e takteve ................................................................................................................19
Metri 7/8 I ndar pabarazisht ...........................................................................................20
Ushtrime melodike dhe ritmike me prdorim t Metrit 7/8 ............................................21
Nna e Mariks mendonte...........................................................................................22
Elemente t formave muzikore .......................................................................................23
Knga e vogl dypjesore .................................................................................................24
Kng gjumi ...............................................................................................................25
Kalorsi i egr-Robert Shuman .......................................................................................26
Kng e vogl trepjesore ................................................................................................. 27
Skem e kngs s vogl trepjesore ...............................................................................28
Taktet dhe koht e takteve................................................................................................29
Sinkopa ............................................................................................................................30
Ushtrime ritmike dhe melodike me zbatim t
Veorive ritmike t sinkops ...........................................................................................31
Vajz e vogl djall ......................................................................................................32

MUZIK INSTRUMENTALE .....................................................................................33

Llojet e instrumenteve muzikore .....................................................................................34
Ndarja e instrumenteve muzikoresipas
Mnyrs s krijimit t tingullit.........................................................................................35
Instrumentet harkore .......................................................................................................36
Violina ........................................................................................................................37
Viola ...........................................................................................................................38
Violinelo ...................................................................................................................39
Kontrabasi ..................................................................................................................40
Harpa ...........................................................................................................................41
 Kitara ................................................................................................................................... 42
Mandolina ............................................................................................................................ 43
Instrumentet me frym ............................................................................................................... 44
Flauta..................................................................................................................................... 45
Klarineti ............................................................................................................................... 46
Saksofoni ............................................................................................................................. 47
Oboa ...................................................................................................................................... 48
Fagu....................................................................................................................................... 49
Trompa ................................................................................................................................. 50
Tromboni .............................................................................................................................. 50
Korni .................................................................................................................................... 51
Tuba....................................................................................................................................... 51
Instrumentet me tastier ............................................................................................................ 52
Pianoja................................................................................................................................... 53
Organoja ................................................................................................................................ 54
Fizarmonika ......................................................................................................................... 55
Instrumentet me t goditur ........................................................................................................ 56
Instrumentet me t goditur me lartsi t caktuar
t tingullit (instrumentet melodike) ...................................................................................... 57
Vibrafoni ............................................................................................................................. 58
Timpant .............................................................................................................................. 59
Instrumentet me t goditur me lartsi
zri t pacaktuar (instrumentet ritmike) ................................................................................ 60
Krishtlindje ........................................................................................................................... 62

Vepra muzikore skenike ............................................................................................................ 63

OPERA..................................................................................................................................... 64
Klaudio Monteverdi .............................................................................................................. 65
Libreto .................................................................................................................................... 68
Kompozitor .......................................................................................................................... 68
Interpretues vokal .................................................................................................................. 69
Kori ........................................................................................................................................ 70
Orkestri n oper .................................................................................................................... 71
Dirigjenti ................................................................................................................................. 71
Korepetitori ............................................................................................................................. 71
Regjisori ................................................................................................................................. 71
Skenografi ............................................................................................................................... 72
Koreografi .............................................................................................................................. 72
Kostumografi .......................................................................................................................... 72
Shtpi operash ........................................................................................................................ 73
Xhuzepe Verdi ........................................................................................................................ 75
Traviata .................................................................................................................................. 76
Opera n Maqedoni ................................................................................................................. 79
Solist operistik maqedonas ................................................................................................... 80
Dirigjent maqedonas ............................................................................................................ 81
Kompozitor t njohur maqedonas dhe veprat e tyre ............................................................ 82
Kiril Makedonski ....................................................................................................................... 83
Mbreti Samuil
Kiril Makedonski ....................................................................................................................... 84
Maqedonia e Goes............................................................................................................... 86

OPERETA ............................................................................................................................... 87
Zhak Ofenbah ......................................................................................................................... 88
Johan Shtraus ......................................................................................................................... 90

BALETI ................................................................................................................................... 92
Terminologjia n balet .......................................................................................................... 94
Artist t njohur baleti ............................................................................................................ 95
Petar Ili ajkovski ............................................................................................................... 96
Arrthyesja ............................................................................................................................ 97
Opera dhe baleti maqedonas .................................................................................................. 99
Koreograf dhe artist t baletit maqedonas ....................................................................... 100
Trajko Prokopiev ................................................................................................................. 102

MJUZIKLI ............................................................................................................................. 104

Rrfimi nga ana perndimore est Side Story................................................................... 105
Fantomi nga opera The phantom of the Opera ................................................................. 107

XHAZ MUZIKA ................................................................................................................... 109

Zhvillimi I xhazit ................................................................................................................ 110
Xhazi n Maqedoni ............................................................................................................. 113

MUZIKA E POPULLARIZUAR ........................................................................................ 115

Diell n flokt tua bjonde ................................................................................................. 117

Prforcim i nocioneve t shkruara muzikore ....................................................................... 118