Pojam finansija

Staroslavenskog porijekla finis

(kraj nekog posla, granica ili kraj neke inidbe)

Finis = finire, finare zvanian prestanak obaveze na osnovu sudskih presuda- rjeenja
Finare = finatio suma za plaanje
Finatio = finansije poslovi s novcem, prihodima, rashodima, porezima i drugim obavezama
prema dravi, pravnim i fizikim licima

Historijski razvoj finansija

Poinje pojavom robno-novane privrede
Ksenofon prouavao dravne prihode i rashode
Aristotel prouavao stvaranje robova zbog neplaanja poreza
Rimski pisci - Tacita i Ciceron dravni prihod zasnovan na porezima
Ibn Halduna drava poiva na dva stuba: dobra vojska, dobre finansije

Vrste finansija
Monetarne finansije bave se pitanjima novca, kredita banaka, berzi od dravnog interesa
(BLSE, SASE)
Javne finansije finansijske aktivnosti, institucije vezane za pribavljanje i troenje finansijskih
sredstava koje obavlja drava ili organi drave za svoje potrebe javni prihodi i javni rashodi

Poslovne finansije - proces poslovanja, prihodi, rashodi, trokovi, kapital, obaveze u sredstva
Javne finansije izuavaju:
javne prihode
javne rashode

Metod obavljanja poslova javnih finansija zavisi od drutveno politikog ureenja

Finansijska politika
Predstavlja mogue optimalno rjeenje u voenju strategije u upravljanju elementima i
institucijama koje ine finansije
Pravna i fizika lica preko nje pokuavaju ostvariti svoj ekonomski cilj
Drava finansijsku politiku vodi zakonskim rjeenjima za prikupljanje prihoda i raspored prihoda
to se u praksi tretira kao pokrie rashoda

Likvidnost i ekonomska logika

Politika likvidnosti - sposobnost trgovakog drutva/institucije da pravovremeno podmiruje
svakodnevne aktivnosti bez finansijskih tekoa, tj. raspoloivost finansijskih sredstava da se
ispune finansijske obaveze prema dospijeu.
Ekonomska logika usklaivanje pravnih rjeenja s ekonomskom stvarnou
pojedinca/institucije

Monetarna vs fiskalna politika

Monetarna politika- usmeravanje novane mase u cilju postizanja zacrtanih ekonomskih ciljeva
Fiskalna politika odgovara na pitanja vezana za aktivnosti koritenja finansiskih instrumenata,
kao to su: porezi i drugi javni prihodi, javni rashodi, oblici javnog duga koji utiu na
zapoljavanje, socijalno bezbjedonosno i politiko stanje.

Novac i novani sistem

Novac opte sredstvo razmjene dobara u postupku ponude i tranje, sui generis

Aktivno trite uee tri ili vie uesnika/ca na razliitim stranama ponude i

tranje

Pasivno trite kupoprodajni odnos izmeu dva lica (kupac i prodavac) bez konkurencije

Ekvivalentni razmjene kroz historiju: platno, metal, drvo, stoka, zlato, srebro

Novac je ekonomska i pravna kategorija (predmet novanih obligacija)

Novac je roba prema Marxu, a i svaka roba moe biti novac ili vriti ulogu novca ako drava
tako odlui

Vrijeme trampe vrijeme plemenitih metala savremeni oblici novca vrijeme razmjene svim
oblicima sredstava pa i novcem iralni novac (trampa potraivanja i obaveza, rijetki sluajevi
upotrebe efektivnog novca)

Valuta efektivni novac odreene drave

Devize oblici potraivanja u stranoj valuti

Ekvivalenti gotovine mjenice, ekovi, garancije i sl.

Funkcije novca

Osnovna, nepromjenljiva funkcija novca ekvivalent vrijednosti pretpostavljenog

opredmeenog utroenog rada u vrijednosti novca koji treba razmijeniti za istu koliinu rada
opredmeenog u drugoj robi

Neke od funkcija novca: mjerilo vrijednosti, sredstvo prometa, tedna i kreditna funkcija,
funkcija depozita, kapare, kaucije, avansa itd.

Novac kao mjerilo vrijednosti

Robne vrijednosti su izraene u novcu

Novac je mjera vrijednosti

Trina vrijednost cijena formirana na osnovu ponude i potranje novac

Poznavanje vrijednosti robe je uslov za odreivanje cijene robe

Ko odreuje poetnu cijenu na tritu ponua ili trailac?

Ponuda odreuje poetnu cijenu robe

Trailac moe pokuati odrediti poetnu cijenu robe ne znai da e robu po toj vrijednosti
nabaviti

Monopolski proizvodi roba koje nema na tritu ili je nema dovoljno, cijene su joj vie

Poetna cijena = trokovi stjecanja/proizvodnje robe + pretpostavljena zarada + dravne obaveze

Dogovorena cijena mjerilo vrijednosti robe

Novac kao sredstvo prometa

Ponuda roba Novac Tranja roba

Neprekidan ciklus: Kupac/novac Roba/prodavac

Prodavac/novac/kupac Prodavac/roba ...

Izvori novca: prodaja, kredit, donacije i pomoi itd.

Trend ka minimizaciji uloge novca u prometu iralni promet

Novac slui za regulisanje duniko povjerilakih odnosa, ponekad i bez prisustva robe
(avansi)

Novac u tednoj i kreditnoj funkciji

tednja: viak novca, sigurnost tednje, visina kamate, tajnost informacija itd.

Novac univerzalno sredstvo tednje

tednja robe dravne robne rezerve

Novac u funkciji tednje gubi smisao galopirajua inflacija : kamata

Odnos tednje i kredita uspostavlja ravnoteu bankarski sistem

Kreditni sistem bez tednje proizvodi inflaciju

Novac u tednoj i kreditnoj funkciji

Komercijalni kredit roba kao izvor kredita

Finansijski kredit novac kao izvor kredita

Kredit plasman sredstava na odreeno vrijeme uz cijenu povrata (kamata)

Pozajmica glavnica + provizija

Kreditni odnos izmeu pravnih lica (komercijalni krediti) i pravnih lica i banke (uglavnom
finansijski krediti) kreditna funkcija novca
Kreditna funkcija novca je rezultat sljedeeg: proizvodni odnosi viak proizvodnje novac
viak novca depozit -kredit

Novac u funkciji: depozita, kaucija, kapara, zaloga, avansa i akreditivaDepozit

Depozit deponovana (uloena) novana sredstva kod banke ili drugog lica za obezbjeenje
odreenih poslovnih aktivnosti

Oroeni i depoziti po vienju (avista depoziti)

Oroeni depoziti razlozi oroenja, rokovi oroenja, kamata za vrijeme oroenja

Razroenje depozita trebaju se obje strane sloiti o uslovima razroenja

Kratkoroni depozit (do 12 mjeseci), dugoroni depozit (vie od 12 mjeseci)

Depozit u svrhu osiguranja povrata kredita banci

Kaucija

Kaucija (lat. cautio, oprez) svaka vrsta linog ili realnog jemstva za izvrenje neke obaveze

Jemstvo koje trea lica daju banci prilikom zajmova nekom od klijenata banke

Dunik daje povjeriocu izvjesnu sumu novca kao garanciju za izvrenje ugovorne obaveze npr.
kod uzimanja knjiga u javnim bibiliotekama nakon ijeg se vraanja vri povrat novca

Jemstvo tua lina obaveza; zalog pojaanje sigurnosti novanog duga

Kapara

Kapara (ital. caparira) nain osiguranja izvrenja ugovora

Novani iznos (dio kupovne cijene) koju jedna stranka daje drugoj kao znak zakljuenja ugovora

Sluaj neispunjenja ugovora u ovisnosti od odgovornosti:

Ukoliko nijedna strana nije odgovorna kapara se ima vratiti

Ukoliko su krive obje strane kapara se ima vratiti

Ukoliko je za neispunjenje odgovoran kupac 1) prodavac zadrava kaparu ili 2) trai ispunjenje
ugovora i naknadu tete zbog kanjenja u ispunjenju

Ukoliko je za neispunjenje odgovoran prodavac 1) kupac ima pravo traiti dvostruku kaparu ili
2) trai ispunjenje ugovora i naknadu tete zbog kanjenja u ispunjenju

Avans

Uslov za avans postojanje pretpostavljenog duniko-povjerilakog odnosa, daje se kao

garancija elje da kupoprodajni odnos bude uspjeno zavren

Avans plaanje dijela sredstava unaprijed ili ak cijeli iznos (ukoliko se radi o predraunu)

Radi se o plaanju potencijalne obaveze, koja nastaje kada predmet kupoprodaje bude isporuen
kupcu

Avans kao novac nije predmet kamaenja, sve dok je u funkciji avansa

Ako kupoprodajni ugovor ne bude ispotovan u cijelosti ili djelomino avans postaje dijelom
obrauna zatezne kamate

Akreditiv

Akreditovanje stavljanje na raspolaganje odreenog iznosa kod nekog drugog bankarskog

sjedita odreenom korisniku, koji podie novac po vlastitoj potrebi (neuslovljen akreditiv) ili uz
ispunjenje odreenih inidbi (uslovljeni akeditiv)

Neuslovljeni akreditivi:
kreditno pismo dokument o akreditovanju koji korisnik nosi sa sobom posebno i cirkularno
kreditno pismo

putniki ek -cirkularno kreditno pismo rastavljeno u vie dijelova, koji glase na manje okrugle
sume

lini akreditiv korisnik dobija samo izvjetaj da mu je akreditiv odobren, bez dokumenta,
naplaivanje postepeno

Novana masa

Makro aspekt novane mase kategorije koje predstavljaju razliite oblike novanih sredstava i
ekvivalenata novca u robno-novanom prometu u zemlji i inostranstvu, kao i novac i ekvivalente
novca koji su van prometa kao depoziti ili novana masa kod razliitih finansijskihinstitucija

Mikro aspekt novane mase novani izraz vrijednosti odreenog lica koji je u njegovom
vlasnitvu, bez obzira na mjesto gdje se novac u momentu posmatranjalikvidnosti nalazi

Novana masa

Novana masa predstavlja novac rasporeen u obliku novca i ekvivalenata novca u ili na:

iro i tekuim raunima kao i na deviznom raunu

otvorenom akreditivu u domaoj ili stranoj valuti

blagajni domae valute ili deviznoj blagajni

plemenitim metalima

ekvivalenti gotovine (mjenice, ekovi, bonovi)

Likvidnost

Likvidnost sposobnost datoglica da raspoloivom novanom masom podmiri svoje kratkorone

obaveze
Dnevna, sedmina, mjesena likvidnost

Prava likvidnost se moe posmatratisamo sa mikro stanovita jer makro sistem ne mora znati
koliko novca ima kod mikro subjekata

Optimalna novana masa odravanje kontinuiteta likvidnosti, tj. novana sposobnost koja ne
prekida dnevnu likvidnost

Odnos likvidnosti i solventnosti

Solventnost procijenjena novana sredstva i ekvivalenti novca koji se oekuju kao priliv u toku
mjeseca u odnosu na dospjele i procijenjene obaveze u posmatranomperiodu

Koeficijent dugorone likvidnosti (solventnost) je sve nepreciznijito se kao vrijeme uzima dui
period

Likvidnost izmirenje dospjelih obaveza blagovremeno, na dan dospijea, bilo kojim ili kakvim
sredstvima koja suprotna strana prihvata u fer vrijednosti

Valute i devize, finansijski izvjetaji, inflacija i deflacija

Valute

Valuta (latinski) predstavlja:

- rok do koga treba izmiriti odreenu obavezu

- strani novac

- valutni sistem zemlje

Vrste valuta:

1. Konvertibilne koje su upotpunosti zamjenjive za zlato i zlatne devize

2. Nekonvertibilne (tzv. interna valuta) nije zamjenjiva za zlato i zlatne devize, ne ele
je imati druge zemlje

3. Transferabilne koristi se za plaanje u vie zemalja (euro, dolar)

4. Klirinke valute koje slue za meusobni obraun obaveza i potraivanja

 5. Crnoberzanske valutna vrijednost uspostavljena na ilegalnom berzanskom tritu

Devize

Devize potraivanja u stranoj valuti

Devize konvertibilne i nekonvertibilne, kratkorone i dugorone

Devizni kurs cijena domaeg novca izraena u stranom novcu (direktno notiranje) 1
= 1,95583 KM ili cijena inostranog novca izraena u domaem novcu (indirektno kotiranje) 1
KM = 0,511291

Visina deviznog kursa zavisi od:

- vrijednosti domaeg novca

- vrijednosti stranog novca

- meusobni odnos domaeg i stranog novca

Kursne razlike

Kursna razlika nastaje kada postoji promjena valutnog kursa izmeu datuma transakcije i
datuma podmirenja bilo koje monetarne stavke proizale iz transakcije u stranoj valuti;

Kursna razlika je razlika koja proizlazi iz iskazivanja datog broja jedinica jedne valute u
drugu valutu po razliitim kursevima razmjene;

U praksi, kursna razlika se moe primijeniti izmeu kupovnih ili prodajnih kurseva
banaka ili izmeu iste vrste kursa razliitih banaka (prodajni kurs u dvije razliite banke).

Pozitivna i negativna kursna razlika

Pozitivna kursna razlika:

A) pozitivan odnos domae valute prema stranoj valuti, tj. s manjom vrijednou domae
valute izmiruje se obaveza ranije priznata u stranoj valuti

B) ako banka isplati viu vrijednost za naplaeno potraivanje u stranoj valuti od

vrijednosti koja je bila evidentirana na dan protokola potraivanja

Negativna kursna razlika:

A) dunik u nedostatku sredstava svoju evidentiranu obavezu plaa u buduem periodu u

kome za isti iznos strane valute mora dati veu vrijednost domae valute porast kursa strane
valute u odnosu na kurs domae valute
 B) negativna kursna razlika pojavljuje se pri naplati potraivanja u stranoj valuti, u sluaju
da na dan naplate vrijednost iznosi manje nego to je to bilo na dan evidencije potraivanja

Finansijski izvjetaj

Finansijski izvjetaj pregled finansijskih informacija o rezultatima poslovanja izraenih

kroz pokazatelje o sredstvima, obavezama, kapitalu, rezervama, prihodima, rashodima i
novanim tokovima

Korisnici informacija finansijskog izvjetaja: ulagai, zaposleni, zajmodavci, dobavljai,

kupci, vlade, agencije, javnost...

Godinji finansijski izvjetaj se sainjava u skladu sa Zakonom o raunovodstvu i reviziji

BiH, te entitetskim zakonima

Nezavisni revizor daje revizorsko miljenje (javni dokument obavezan za objavljivanje u

jednom od dnevnih listova u BiH)

Karakteristike finansijskog izvjetaja: razumljivost, relevantnost, znaajnost, pouzdanost,

vjerodostojnost, kompletnost, uporedivost

Vrste finansijskih izvjetaja

Osnovna podjela finansijskih izvjetaja: obavezni i neobavezni

Segmentirani finansijski izvjetaji

Potvruju informacije o odreenim dijelovima pravnog lica. Tiu se odreenog dijela

organizacije ili dijela sredstava, kapitala i sl.

Intervalni finansijski izvjetaj

Finansijski izvjetaj sainjen u odreenom vremenu (dnevni, sedmini, mjeseni, godinji)

Konsolidovani finansijski izvjetaj

izvjetaj vie dijelova (podrunica) pravnog lica ili vie pravnih lica u sloenom privrednom
sistemu, ne unosimo interne odnose povezanih lica

Zbirni izvjetaj zbir vie pojedinanih izvjetaja datog sloenog sistema, unosimo interne
odnose pojedinih lica
 Dijelovi obaveznog finansijskog izvjetaja su:

1) Bilans stanja sumaran pregled sredstava (aktive), obaveza i kapitala (pasive) na

odreeni dan iskazan po vrsti i vrijednosti

2) Bilans uspjeha zbir prihoda i rashoda na odreeni dan kojim se utvruje finansijski
rezultat (dobitak ili gubitak)

3) Izvjetaj gotovinskih tokova predstavlja izvjetaj o prilivu i odlivu gotovine i

ekvivalenata gotovine u utvrenom vremenu, kroz poslovne, ulagake i finansijske aktivnosti

4) Izvjetaj o promjenama vlasnikog kapitala

5) Raunovodstvene politike i zabiljeke

Bilans stanja

Aktiva (sredstva)

Stalna i tekua sredstva (zgrade, novac preduzea i ekvivalenti novca, vrijednosni papiri...)

Pasiva (izvori sredstava)

Obaveze preduzea (obaveze po kreditima, prema dobavljaima...)

Kapital i rezerve (vlasniki kapital, dionika premija...)

Bilans uspjeha

- sumaran pregled prihoda i rashoda na odreeni dan iskazan po vrsti i vrijednosti

Prihodi

- Operativni (osnovni ili oni koji proizilaze iz osnovne djelatnosti)

 - Neoperativni (oni koji ne pripadaju pojmu operativne osnovne djelatnosti)

Rashodi

- Operativni (rashodi prodatih proizvoda, usluga i robe, trokovi distribucije)

- Neoperativni (rashodi po osnovu ulaganja, rashodi od finansiranja, vanredni rashodi)

Bilans novanih tokova

Bilans novanih tokova - izvjetaj o poslovanju preduzea pokazuje kako preduzee

dobija i koristi svoje gotovinske izvore.

Podaci od kojih se sastoji izvjetaj o novanim tokovima dolaze iz bilansa uspjeha i

bilansa stanja

Izvjetaj o novanim tokovima pokazuje PRILIV i ODLIV gotovine prema sljedeim

kategorijama:

- Protok obrtnih sredstava

- Investicije

- Finansiranje investicija

Izvjetaj o promjenama vlasnikog kapitala

Sredstva obaveze = kapital

izvjetaj o promjenama vrijednosti kapitala i eventualnoj promjeni vlasnika/ce

Inflacija i deflacija

Ranije smo odlazili u trgovinu s novcem u depovima i vraali se s hranom u koarama.

Sad odlazimo s novcem u koarama i vraamo se s hranom u depovima. Sve nedostaje, osim
novca!, pisac

Inflacija period opeg rasta cijena i smanjenje vrijednosti novane jedinice

Deflacija opi pad cijena i poveanje vrijednosti novane jedinice (s manjom koliinom
novca se moe kupiti vie dobara)
 Faktori koji utjeu na pojavu inflacije/deflacije:

- ako je: u opticaju vea koliina novca od potrebne koliine, smanjenje ponude robe na
tritu, a koliina novca u opticaju ostaje ista (INFLACIJA)

- ako je: u opticaju manja koliina novca od potrebne, dio smiljene ekonomske politike
zemlje koja vodi borbu protiv inflacije, sniavanje cijena uslijed porasta produktivnosti rada,
zadravanje novca od strane graana/ki poveanim uvozom (DEFLACIJA)

Brzina opticaja i jednaina kvantitativne teorije

MxV=PxY

M koliina novca

V brzina opticaja novca

P nivo cijena

Y koliina outputa (ono to izlazi iz privredne grane - proizvod, usluga)

P x Y nominalna vrijednost outputa

V=PxY/M

Finansijsko servisiranje poslovanja

Finansije i finansijsko poslovanje

Dinamian razvoj finansija

Finansije obuhvataju novana sredstva (novac kao mjerilo vrijednosti i univerzalno sredstvo
razmjene)
Finansijsko poslovanje ureeno je pravnim propisima i odnosi se na cjelokupno novano
poslovanje tj. naplatu svih potraivanja i podmirenja obaveza

Finansije izuavaju: novac, kredite, banke, berze, fondove, budetske rashode i prihode

Javne i monetarne finansije

Javne finansije vezane za finansijske poduhvate javnih organa (porezi, dravna potronja)

Monetarne finansije vezane za novane transakcije pojedinaca, drave vezane za novac, kredite i
banke

Finansije i finansijsko poslovanje

Finansijska kontrola kontrola izvrenja budeta, finansijskih planova i drugih instrumenata

finansiranja javnih potreba

Postoje dvije vrste finansijske kontrole:

kontrola zakonitosti i

kontrola cjelishodnosti (drutvene opravdanosti izvrenih rashoda)

Finansijsko pravo nauka ili pravna disciplina koja izuava materiju ubiranja i troenja
budetskih sredstava

Finansijske funkcije

Primarne - utjeu na odvijanje poslovnog procesa

Pribavljanje novanih sredstava, ulaganje novanog kapitala, usklaivanje roka vezivanja

kapitala i raspoloivosti izvora.

Sekundarne (tekue, operativne)

Finansijska funkcija

Potrebne informacije za dobro finansijsko funkcionisanje:

1. Obim potrebnih novanih sredstava

2. Moment i vrijeme vezivanja

3. Mogui izvori finansiranja

4. Cijena i ostali uslovi pribavljanja novanog kapitala

Vano uskladiti dinamiku finansiranja

KRATKORONE OBAVEZE = KRATKORONI IZVORI

DUGORONE OBAVEZE = DUGORONI IZVORI

Finansijska funkcija

Kod pribavljanja kapitala s novanog trita potrebno je obratiti panju na:

1. Cijenu (kamatu)

2. Rokovi vraanja

3. Instrumenti pokria

4. Penali

Finansijska politika

Finansijska politika nain finansijskog upravljanja poslovnom cjelinom

Generalni cilj: poveanje imovine privrednog drutva

Znaaj trinog ambijenta

U BiH uveden trini privredni sistem privredno drutvo ima status osnovne organizacijske i
poslovne jedinke

Solventnost preduzee sposobno da u svakom trenutku dospijea obaveza ima mogunost da

obaveze podmiri

Likvidnost sposobnost plaanja tekuih obaveza iz tekueg priliva

Fiskalna i monetarna politika

Fiskalna politika - bavi se nainima prikupljanja novca u dravnu blagajnu i njegovog troenja.
Sastoji se od porezne politike i politike javnih rashoda.

Monetarna politika - skup pravila, propisa, mjera i instrumenata kojima se u monetarnoj sferi
drutvene reprodukcije regulira koliina, struktura i dinamika novane mase, kao i opticaj novca
na nivou nacionalnih, odnosno dravnih ekonomija.