Trk Psikoloji Dergisi

2002, 17 (49), 37 - 44

Tkenmifllik: Aile Hekimlii Asistan Hekimleri zerinde Bir

nceleme
Hakan Yaman* Mehmet Ungan
Sleyman Demirel niversitesi Orta Dou Teknik niversitesi
Rehberlik ve Salk Merkezi
zet
Hekimlerde ska grlen tkenmifllik sendromunun tp eitimi ya da youn asistan hekimlik eitimi srasnda
ortaya kt dflnlmektedir. Bu alflmada aile hekimlii asistan hekimleri arasndaki tkenmifllik dzeyi ve
tkenmiflliin sosyodemografik ve eitim ile ilgili deiflkenlerle iliflkisinin incelenmesi amalanmfltr.
Ankarada bulunan eitim hastanelerinde ihtisas eitimi gren aile hekimlii asistanlarna fiubat 1998 tarihinde
anket uygulanmfltr. Anket demografik zellikler, alflma koflullar, alflkanlklar ve bofl zaman urafls ile ilgili
14 soru iermekteydi. Ankete Trkeye uyarlanmfl Maslach Tkenmifllik Envanteri de eklenmifltir. Bekar
bireylerin duygusal tkenme (dt) ve duyarszlaflma (dysz) puanlar daha yksek iken, evlilerin kiflisel baflar (kb)
puanlar daha yksek bulunmufltur. Daha ksa mesleki alflma sresine sahip asistanlarn dt ve dysz puanlar
yksek ve kb puanlar dflk bulunmufltur. Bir bireyde tkenmiflliin geliflmesi ifle karfl olan tutumunu etkile-
mekte ve hastalara karfl sahip olduu duygular tketmektedir.
Anahtar kelimeler: Tkenmifllik, asistanlk, eitim, stres
Abstract
It is suggested that burnout process begins in medical school where emotional requirements are often ignored or
in high-pressure structure residency programs. The aim of this study is to examine the occurrence of three
dimensions of burnout syndrome (emotional exhaustion [ee], depersonalization [dp], and personal
accomplishment [pa]) among family medicine residents and the relationship of burnout to socio-demographic
and educational factors. A written questionnaire was developed and distributed to family medicine residents
working in Ankara in February 1998. The questionnaire contained, 14 questions, concerning demographics,
work conditions, habits, free time usage. An optional part contained an instrument proven valid, reliable for
Turkish Health Workers as measure for job-related burnout. Single residents had higher ee and dp scores,
married residents had higher pa scores. Residents with shorter duration of work experience had higher ee, dp and
lower pa scores. Detrimental effects increase psychosomatic complaints, negative affective states, work-
withdrawing behaviours and decreases positive affective states.
Key words: Burnout, in-training, education, stress

*Yazflma Adresi: Yrd. Do. Dr. Hakan Yaman, elebiler Mah. 11.9 Cad. No: 11/7, Isparta.
E-posta: hyaman@sdu.edu.tr
Yazar Notu: Bu alflmaya katklarndan dolay Sn. Dr. Altu Kut ve Dr. Mehmet zen'e teflekkr ederiz. Bu alflma, European General
Practice Research Workshop, Tampere, Finland, 3-6 Haziran 2001 toplantsnda bildiri olarak sunulmufltur.
 38 H. YAMAN M. UNGAN
Salk hizmeti vermek olduka stresli bir urafl-
tr. Salk alflanlar, kendi duygusal birikimlerin-
den dn vererek, her gn birey ve ailelerin aflr ge-
reksinimlerine cevap vermek durumunda kalmakta-
drlar. Zaman getike, meslekleri gerei karfllamak
durumunda kaldklar bu yk kaldramaz duruma
gelmekte, stresle bafla kma yollar ve duygusal bi-
rikimleri tkenmektedir. Bu duruma dflen hekimler-
de tkenmifllik ortaya kabilmektedir (Deckard,
Hicks ve Hamory, 1992).
Bireylerin iflleri gerei iletiflimde bulunduklar
insanlara karfl duyarszlaflmalar, duygusal ynden
kendilerini tkenmifl hissetmeleri ve kiflisel baflar ve
yeterlik duygularnn azalmas biiminde ortaya -
kan tkenmifllik insanlarla yz yze iliflki gerektiren
mesleklerde grlmektedir (Ergin, 1993). Tkenmifl-
lik kavram yorgunluk, ypranma ve ifl doyumsuzlu-
u kavramlarndan farkl bir kavramdr ve bunlarla
karfltrlmamaldr (Maslach ve Jackson, 1986).
Youn tkenmifllik duygular psikosomatik ya-
knmalar artrd gibi, aile ii huzursuzluu fliddeti
ve olumsuz dflavurumu da arttrr (sinir, fke, ta-
hammlszlk), grevi ihmal etmeyi ve iflten ayrl-
may sklafltrr, ifl doyumunu azaltr, ila ve alkol t-
ketimini ve sigara kullanmn arttrr (Deckard,
Hicks ve Hamory, 1992; Ergin, 1993; Maslach ve
Jackson, 1986). Tkenmifllii kronik yorgunluk
sendromuyla iliflkilendirenler de vardr. Batl lke-
lerde (ABD ve Kanada) hekim muayenesine baflvu-
ran hastalarn %4-9 nun bu tr yaknmalarnn ol-
mas bu sorunun yaygnln da gstermektedir
(Melamed, Kushnir ve Shirom, 1992).
Tkenme sinsi bir sretir. retkenlii azalan ki-
fli, kiflisel baflar duygusunda bir azalma hisseder.
Bununla bafla kma yollarnn da yetersiz kalmas
sonucunda benlik saygs azalr. Depresyon geliflir,
kifli ksr dngye girer ve intihar eilimi artar
(Fawzy, Fawzy ve Pasnau, 1991).
Hekimlik yaparken bireyin maruz kald stres
srekli ve youn olmaktadr. Duygusal birikimlerin
son haddine kadar zorlanmas hekimin kendisini
tkenmifl hissetmesine neden olmaktadr. Duygusal
HAZRAN 2002, CLT 17, SAYI 49
tkenme bu evrede kendisini, bireyin evresinden
izole etmesiyle, yani arkadafl, aile ve hastalarndan
uzaklaflmasyla gstermektedir. Duyarszlaflma dier
bir aflamadr. Bu aflamada hastalar, birey olarak al-
glanmaktan kar ve birer hastalk olarak alglanma-
ya bafllanr. Bu arada kiflisel baflar duygular da azal-
maya bafllamaktadr (Deckard, Hicks ve Hamory,
1992).
Hekimlerin % 30-40nn kiflisel ve mesleksel ve-
rimliliini etkileyecek dzeyde tkenmifllik iinde
olduklar bildirilmektedir (Deckard, Hicks ve Ha-
mory, 1992). Hekimlerdeki tkenmiflliin skl
farkl varsaymlarla aklanmaya alfllmfltr. Bu s-
recin, duygusal gereksinimlerinin ihmal edildii ve
salk bakmn teknolojik boyutlarnn n plana ka-
rld mezuniyet ncesi tp eitimi srasnda ya da
stres ve sknt iinde geen asistanlk eitimi srasn-
da bafllad dflnlmektedir (Deckard, Meterko ve
Field, 1994). Bazlar salk hizmeti vermek ile ilifl-
kili etmenlerin buna neden olduunu; dier bazlar
da hekimin kifliliine zg etmenlerin buna zemin
oluflturduunu ileri srmektedir (Ergin, 1993).
Tkenmifllik; tutum, miza ve davranfllar zerin-
de olumsuz etkilere yol amaktadr. Hekimin verimi-
ni ve sunduu salk hizmetini de olumsuz ynde et-
kilemektedir (McCue, 1982).
Freudenberger (1974) tarafndan ilk kez kullan-
lan tkenme terimi, Maslach ve Jackson (1986) ta-
rafndan, ifl ile iliflkilendirilip, bir lek ile llme-
ye alfllmfltr. Maslach Tkenmifllik lei olarak
isimlendirilen bu lein alt boyutu bulunmakta-
dr. Bunlar, duygusal tkenme (DT), duyarszlaflma
(DYSZ) ve kiflisel baflar (KB) alt boyutlardr. lke-
mizde bu lek Ergin tarafndan 1993 ylnda uyar-
lanmfltr (Ergin, 1993). Tkenmifllii en iyi belirle-
yen alt boyut duygusal tkenmedir. Duygusal tken-
me, bireyin kendisini tkenmifl hissetmesine yol
aan artmfl duygusal ve ruhsal gereksinimlere bal
olarak geliflmektedir. Duyarszlaflma alt boyutu ise
baflkalarna karfl olumsuz ve alayc tutumlar ifade
etmektedir (Ergin, 1993). Hekimlikte ifl verimini ko-
rumak iin hastalar ile iliflkide araya belirli bir me-
safe konmas yararl olmakla birlikte; duyarszlaflma-
 GEN ALE HEKMLERNDE TKENMLK
da bunun dozu kaar, yerini alayclk ve soukluk
alr. Byle kat bir tavr ile yaklaflma eilimi, hasta-
larn sorunlarn hak ettiklerini dflnmeye kadar va-
rabilmektedir (Deckard, Hicks ve Hamory, 1992) .
nc boyut olan kiflisel baflar, kiflinin meslekteki
baflar dzeyinin ve yeterliinin bir lsdr. Duy-
gusal kaynaklar boflaldka birey, ruhsal bakmdan
baflkalarna bir fley veremeyeceini hissetmekte, ide-
alizm, enerji ve amaca ulaflma istei azalmaktadr.
Birey kendisini ve zellikle alflma biimini olum-
suz deerlendirmeye eilimli; mesleki baflars konu-
sunda da mutsuz ve doyumsuz olmaktadr
(LeBourdais, 1989).
Tkenmifllik leinin alt boyutlar iliflkili olsa-
lar da, birbirlerinden farkl kavramlardr. Bu neden-
le, lekle deerlendirme yaplrken toplam bir t-
kenme puan elde etmek mmkn deildir. Her bir
alt boyut ayr ayr deerlendirilip, yorumlanmaldr.
Ancak tkenme arttka DT ve DYSZ alt boyutlar-
nn puan artmakta ve kiflisel baflar puan azalmak-
tadr (Maslach ve Jackson,1986).
Tkenmifllik sendromunun aile hekimlerinde de
sk grld bildirilmektedir. Aile hekimleri, has-
tanede alflan meslektafllarna gre daha fazla say-
da hastayla karfllaflrlar ve destekleyici salk perso-
nelinden yoksundurlar. Tm bilgi ve becerilerini
annda sergilemeleri gerei ve alflrken ska iflleri-
nin blnmesi gibi etmenlerin tkenmeye neden ol-
duu dflnlmektedir. Krsal alanlarda alflmak
durumunda kalan aile hekimlerinin, dier meslektafl-
larndan ve yaknlarndan uzak kalmalar da sorum-
lu tutulmaktadr (Chambers, 1993). Avustralyada
yaplan bir alflmada gen aile hekimlerinin yafllla-
ra gre daha yksek duygusal tkenme ve duyarsz-
laflma gsterdikleri belirlenmifltir (Winefield ve
Anstey, 1991). Artmfl ifl yknn de tkenmifllie
neden olduu bilinmektedir (Howie, Hopton ve
Heaney, 1992). zellikle asistanlk eitimi (tpta uz-
manlk eitimi) srasnda gerek kliniin ifl yk, sk
tutulan nbetler ve gerekse gelir arttrc olarak
hastane dflnda tutulan nbetlerin de duygusal t-
kenme ve duyarszla neden olabilecei dflnle-
bilir. Yetersiz uyku sresi dier bir etmen olabilir.
39
Bireyin, gnlk ifl stresinden uzaklaflmas ve bunun-
la bafl edebilmesi iin serbest zamanlarnda yapt
urafllar ve sorunlar zmek iin kulland yntem-
ler belirleyicidir (Aslan, Bengi Grkan, Alparslan ve
nal, 1996; Schweitzer, 1994). Stres ile bafl edeme-
yen gen hekimlerin sigara ve alkol tketimi artmak-
ta ya da narkotik ila bamll geliflmektedir
(Chambers, 1993).
Bu alflmada eitim veren devlet hastanelerinde
aile hekimlii uzmanlk eitimi alan hekimlerin t-
kenmifllik dzeylerini belirlemek ve tkenmiflliin,
sosyodemografik zellikler, eitim, bofl zaman u-
rafllar, uyku alflkanl, sigara ve alkol tketimi gi-
bi deiflkenlerle iliflkilerinin deerlendirilmesi ama-
lanmfltr. Bu alflma, sorunu belirlemeye ynelik
bir n alflma niteliindedir.
Yntem
rneklem
m
Arafltrmaya Ankara Eitim Hastanelerinde Aile
Hekimlii Asistanl grevinde bulunan 135 kifli
katlmfl, aralarndan 91 i anket ve lei yantla-
mfltr (yantlama oran % 67.4). Anketi yantlayan
bireylerin yafl ortalamalar 30.9 (S = 2.83) dur. 50si
kadn, 41i erkek olmak zere toplam denek says
91dir. Katlmclarn 32si bekar ya da eflinden ay-
rlmfl (yalnz yaflayan) (% 35) ve 59u evlidir (%
65). Bekar ya da efllerinden ayrlmfl olanlarn ve ev-
li olanlarn 29u ocuksuzdur (% 49). Katlmclarn
56s Ankara Numune Eitim Arafltrma Hastane-
sinde (% 61), 28i Ankara Eitim ve Arafltrma Has-
tanesinde (% 31) ve 7si Dr. Muhittin lker Trafik
Hastanesinde (% 8) kadrolu olarak alflmaktadr.
Verii Toplam
ma Aralar
Hazrlanan 14 soruluk bir anket yafl, cinsiyet,
medeni durum, ocuk says ve alfllan kuruma ilifl-
kin sorular iermektedir. Ayrca asistanlara, asistan-
lk sreleri, tutulan ortalama aylk nbet says, has-
tane dflnda nbet tutup tutmama ile bofl zamana
iliflkin olarak uyku sresi, sigara ve alkol tketimine
iliflkin sorular sorulmufltur. Bu anketin sonuna Trk-
eye uyarlanmas Ergin (1993) tarafndan yaplmfl
TRK PSKOLOJ DERGS
 40 H. YAMAN M. UNGAN

olan ve 22 sorudan oluflan Maslach Tkenmifllik l-
ei eklenmifltir. Erginin ad geen arafltrmasnda,
bu lein duygusal tkenme, duyarszlaflma ve kifli-
sel baflar alt boyutlarna iliflkin Cronbach alfa i tu-
tarlk katsaylar srasyla (n = 552) .83, .65 ve .72
olarak; test tekrar test gvenirlii srasyla (n = 99)
.83, .72 ve .67 olarak hesaplanmfltr. Yap geerlii
iin faktr analizi (varimaks rotasyon) yaplmfl ve
3 temel faktr elde edilmifltir. Kozann (1983)
sosyal beenirlik lei ile karfllafltrldnda DT,
DYSZ ve KB alt boyutlarna iliflkin korelasyon kat-
saylar srasyla -.32, -.48 ve .36 biimindedir.
Bu alflmada DT, DYSZ ve KB alt boyutlarnn
test tekrar test gvenirliklerine iliflkin bilgi 30 kiflilik
bir rneklem grubundan iki ayr zamanda (zaman
aral biliniyorsa belirtmekte yarar var) elde edilen
puanlar aras tutarllk katsaylarna baklarak elde
edilmifltir. ki puan serisi arasndaki korelasyon kat-
saylar alt boyutlar iin srasyla r = .72, r = .81, ve
r = .63 olarak tespit edilmifltir. Tm katsaylar .05
dzeyinde anlamldr. lein, kendini tkenmifl
hissetme derecesi nin znel olarak deerlendirilme-
sine ynelik 5 Likert puanl bir soru ile geerlii s-
nanmfltr. lein alt boyutunun, katlmclarn
znel deerlendirmeleri ile gsterdii korelasyon
katsaylar flu flekildedir: Duygusal tkenme r = .52;
Duyarszlaflma r = .22; Kiflisel baflar r = .15. Sz ko-
nusu korelasyon katsaylar .05 dzeyinde anlaml-
dr.
fllem
Anketler arafltrmaclar tarafndan ilgili hastane-
lerde alflan aile hekimlii asistan hekimlerine tek
tek datlmfltr. Uygulamada Erginin (1993) uygu-
lama ynergesi dikkate alnmfltr. Baz maddelerin
hassas zelliklerinden dolay uygulama anonim ola-
rak yaplmfltr. lek datlrken tkenmifllik le-
i ifadesinden kanlp, bunun yerine ifl ile ilgili
tutumlarn lld bildirilmifltir. Uygulama sra-
snda, katlmclarn yneticisi durumunda olan hi

Tablo 1
Bamsz Deiflkenlere Gre Tkenmifllik Durumu
DT DYSZ KB
X S X S X S
ocuk Says Yok n=61 16.7 7.75 10.1 7.42 15.4 5.60
Bir n=24 15.2 6.06 7.6 6.12 19.5 4.25
Birden Fazla n=6 23.5 3.78 16.3 6.50 9.3 4.89

Asistanlktaki Sre 1 Yl n=26 22.9 4.13 14.1 4.08 10.9 4.58

2 Yl n=23 14.2 7.83 8.9 5.98 18.7 6.77
3 Yl n=42 14.3 6.43 7.7 4.66 17.9 7.66

Aylk Nbet Says (Gece) Yok n=29 10.3 4.89 5.0 3.43 21.7 4.78
1-3 n=16 18.8 6.55 12.9 5.53 14.0 5.92
4-6 n=37 18.2 7.23 10.9 5.14 14.7 7.97
7-10 n=9 22.1 3.89 11.4 4.48 12.6 6.41

Dflarda Tutulan Nbet Says Yok n=44 11.6 5.23 6.5 4.34 20.6 5.63
(Gece) Bir n=29 20.6 6.23 12.5 4.55 12.9 6.75
Birden Fazla n=18 22.9 4.32 13.9 4.81 10.2 5.51

Uyku Sresi < 6 Saat n=24 23.0 4.71 14.5 5.05 10.2 5.00
6-8 Saat n=59 13.9 6.71 7.9 4.76 19.2 6.38
> 8 Saat n=8 18.5 6.19 10.6 4.63 11.0 7.67

HAZRAN 2002, CLT 17, SAYI 49

 GEN ALE HEKMLERNDE TKENMLK
kimsenin cevaplar gremeyecei konusunda gven
salanmfltr. Uygulamalarn ortalama sresi 20 da-
kikadr.
Bulgular
Maslach Tkenmifllik leine iliflkin puanla-
rn, ncelikle, betimsel istatistikleri hesaplanmfl,
sonra da ortalamalar asndan gruplar aras farkl-
lklarn anlaml olup olmadklarn incelemek ama-
cyla bamsz gruplar iin T-Testi ve Tek Ynl
Varyans Analizi yaplmfltr. Parametrik varsaymla-
rn yerine gelmedii durumlarda (denek saysnn az-
l gibi) Kruskal-Wallis (KW) varyans analizi kul-
lanlmfltr. Gruplar aras farkn kaynan tespit et-
mek amacyla post-hoc testlerden Tukey ve Man-
Whitney-U Testi uygulanmfltr.
Tm bireylerin tkenmifllik alt boyutlarna ilifl-
kin ortalama deerleri duygusal tkenme iin 16.7 (S
= 7.4), duyarszlk iin 9.9 (S = 5.6) ve kiflisel bafla-
r iin 16.1 (S = 7.4) dir. Tkenmifllik leinin alt
boyutlarndan en fazla alnabilecek puanlar DT iin
36, DYSZ iin 20, KB iin 32dir. Tm alt boyutla-
rn dalm merkezi bir eilim gstermektedir. Er-
ginin (1996) Trk salk personeli zerinde yapmfl
olduu Maslach Tkenmifllik leine iliflkin norm
alflmasnda uzman doktorlar ve pratisyen hekimler
iin belirlenen norm deerlerine gre, bu alflmada
elde edilen ortalama deerler, DT puan bakmndan
alt snrda, DYSZ puan asndan orta grupta ve KB
bakmndan alt snrda kabul edilebilir. Ancak bu
norm alflmasnda alflmamzn poplasyonunu
oluflturan asistan hekimler yer almamaktadr.
alflmamzda, katlmclarn sosyodemografik
zellikleri ile tkenmifllik dzeyleri arasndaki iliflki
incelendiinde, kadn ve erkek aile hekimlii asis-
tanlar arasnda bir fark bulunmamfltr. Bekar ve ay-
r yaflayanlarn DT ve DYSZ alt boyutlar evlilere
gre daha yksek t(89) = 5.89, p < .05; t (89) = 6.69,
p < .05, kiflisel baflar puanlar daha dflk bulun-
mufltur t(89) = -7.22, p < .05. ocuk says birden
fazla olan evli bireylerin DT ve DYSZ puanlar daha
yksek, KB puanlar daha dflk bulunmufltur (sra-
syla KW (2) = 6.95, p < .05; KW (2) = 10.7 , p <
41
.05 ve KW (2) = 10.1, p < .05) (Bkz. Tablo 1).
Asistanla yeni bafllayan (1.yl) ile daha kdem-
li olan hekimler arasnda (1 yldan sonras) DT,
DYSZ ve KB alt boyutlar bakmndan anlaml fark
bulunmufltur (srasyla F (2,88) = 17.57, p < .05; F
(2,88) = 14.76, p < .05 ve F (2,88) = 11.35, p < .05).
Aylk nbet saysna gre ise, nbeti olmayanlarn 1-
3 gece, 4-6 gece ve 7-10 gece nbeti olanlara gre
daha dflk DT ve DYSZ puanlarna ve daha yksek
KB puanlarna sahip olduklar tespit edilmifltir (sra-
syla KW (2) = 25.97, p < .05; KW (2) = 26.62, p <
.05 ve KW (2) = 18.19, p < .05). Hastane dflnda n-
bet tutmayanlarn tutanlara gre DT ve DYSZ puan-
lar daha dflk, KB puanlar daha yksek bulunmufl-
tur (srasyla KW (2) = 44.4, p < .05; KW (2) =
33.36, p < .05 ve KW (2) = 31.91, p < .05) (Bkz.
Tablo 1).
Bofl zaman urafls olmayan bireylerin, bofl za-
manlarnda bir ya da birden fazla urafl olan kiflile-
re (spor, ksa gezinti, sinema, tiyatro, dernek iflleri,
TV, kitap, gazete, bilgisayar,) gre daha yksek DT
ve DYSZ puanlarna ve daha dflk KB puanlarna
sahip olduklar belirlenmifltir (srasyla KW (4) =
16.87, p < .05; KW (4) = 17.94, p < .05 ve KW (4)
= 13.06, p < .05).
Uyku sresi ksa olanlar (< 6 saat) zellikle 6-8
saat uyuyanlara gre daha yksek DT, DYSZ puan-
larna sahip iken; 6-8 saat uyuyan grupta KB puanla-
r dier iki gruba gre daha yksek bulunmufltur
(Bkz. Tablo 1).
Tkenmiflliin DT, DYSZ ve KB alt boyutlar
asndan sigara kullananlar ile kullanmayanlar ara-
snda; ayrca farkl miktarda sigara kullananlar ara-
snda ve alkol kullananlar ve kullanmayanlar arasn-
da anlaml bir fark bulunmamfltr. Bununla birlikte
ihtisas srasnda alkol tketimi artmfl bireylerin DT
ve DYSZ puanlarnn artt ve KB alt boyutunun
azald gzlenmifltir (srasyla t (89) = 7.57, p < .05;
t (89) = 5.84, p < .05, t(89) = -7.14, p < .05).
Tartflma
Ergin (1993), cinsiyetin nemli bir tkenmifllik
TRK PSKOLOJ DERGS
 42 H. YAMAN M. UNGAN
deiflkeni olduunu; duyarszlaflma alt boyutunun iki
cinsiyette farkl olmasa da kadnlarda duygusal t-
kenmenin daha fazla olduunu, erkeklerin ise kiflisel
baflar duygusunda azalmay daha fazla yafladn
bildirmektedir. Schweitzer in (1994) gen hekimler
zerinde yapmfl olduu bir alflmada ise cinsiyetler
arasnda fark gzlenmemifltir. Bu konudaki genel g-
rfl, kadnlarn cinsiyet rolleri gerei karfllarndaki
insanlar daha fazla gzetmeleri ve nem vermeleri-
nin, duygusal tkenmelerini arttrd biimindedir.
Ancak, bizim alflmamzda kadn ve erkek katlm-
clar arasnda tkenmifllik bakmndan bir fark bulu-
namamfltr.
Maslach ve Jackson (1985) bekar hekimlerde ev-
lilere gre duyarszlaflma ve duygusal tkenmenin
daha fazla olduunu bildirmifltir. Aslan ve
arkadafllar (1996) bekarlarda duyarszlaflmay daha
yksek oranda tespit etmifllerdir. spanyada asistan
hekimler zerinde yaplan bir alflmada da tken-
miflliin bekarlarda daha fazla grldn bildiril-
mifltir (Belloch, Renovell, Calabuig ve Gomez Sali-
nas, 2000). Bulgularmza gre, bekarlarn duygusal
tkenmifllikleri ve duyarszlklar evlilere gre daha
yksek, kiflisel baflarlar ise daha dflk bulunmufl-
tur. Bunu evli olan kiflilerin, kifliler aras iliflkiler ve
krizler ile bafla kma deneyimlerinin fazla olmas ile
sorun zme becerilerinin daha geliflmifl olmasna
balamak mmkn olabilir (Ergin, 1993; Maslach ve
Jackson, 1986). Dier bir etmen ise aile ortamnn,
bireyin ifl stresi ile bafla kabilmesi iin sosyal des-
tek salyor olmasdr (Belloch, Renovell, Calabuig
ve Gomez Salinas, 2000).
Evli olan bireylerde ocuk says duygusal tken-
mifllik ve duyarszlk iin bir etmen gibi grnmek-
tedir. zellikle birden fazla ocuk sahibi olan asistan
hekimler tek ocuk sahibi ya da ocuu olmayanlara
gre daha belirgin yksek DT ve DYSZ puanlarna
sahiptirler. Bunu da ifl ortamndaki strese ev orta-
mnda ev iflleri ve ocuk bakm iflleriyle eklenen
stres ile aklamak mmkn olabilir.
Ergin (1993), alflma sresi arttka tkenmiflli-
in azaldn bulmufltur. Dier bir deyiflle tkenmifl-
lik daha ok ifle yeni bafllayan bireylerde ortaya -
HAZRAN 2002, CLT 17, SAYI 49
kan bir durumdur. Aslan ve arkadafllar da (1996) yafl
ve alflma ylnn artmasyla duyarszln arttn
bildirmifllerdir. Alexander ve arkadafllar (1985) bi-
rinci yl asistanlarnn daha dflk bafla kma biriki-
mine sahip olduklarn ileri srmfltr. Bizim alfl-
mamzda benzeri biimde birinci yl asistanlarnn
daha yksek DT, DYSZ ve daha dflk KB puan al-
dklar bulunmufltur. Meslee yeni bafllayan gen he-
kimlerin pek ok nitelie sahip olmalarna ramen
sezgi ve i donanmdan yoksun olmalar nedeniyle
karfllafltklar stresle bafl edemedikleri ne srlmfl-
tr (Cherniss, 1980). Ayrca kdemsiz asistanlarn te-
lefondan ska aranmalarnn, uykularnn blnme-
sinin ve ar cihazlarnn ska sinyal vermesinin de
tkenmelerine neden olduu bildirilmifltir (Badger,
Cesebro ve Hartman, 1987).
Hekimlerin ifl yerlerindeki tkenmeye yol aan
en nemli stres etmeni ifl koflullardr. fl koflullarn
zorlafltran etmenler arasnda nbetler, nbete bal
uykusuzluklar, geim sknts nedeniyle hastane d-
flnda tutulan nbetler de yer almaktadr (Aslan,
Bengi Grkan, Alparslan ve nal, 1996). Goldberg
ve arkadafllar (1996) acil servis hekimleri zerinde
yapmfl olduklar bir alflmada aylk nbet says,
uyku dzensizlikleri ile tkenmifllik arasnda yksek
dzeyde bir korelasyon bulmufllardr. Bizim olgula-
rmzda da daha fazla nbet tutan ya da hastane d-
flnda ek olarak nbet tutan bireylerin tkenmifllikle-
ri anlaml olarak daha yksek bulunmufltur. Sk n-
bet tutma, nbetlerde srekli uyandrlma, eve gidin-
ce yeterince dinlenememe gibi nedenlerle az uyku
uyuyan bireylerde (< 6 saat/gn) kiflisel baflar dfln-
daki tkenmifllik alt boyutlar daha yksek bulun-
mufltur. Fazla uyku uyuyan grubun (> 8 saat), az uy-
ku uyuyan gruba yakn ancak anlaml olmayan t-
kenmifllik deerlerine sahip olduu tespit edilmifltir.
Hekimlerin sigarann zararlarn bilseler de siga-
ra imeye devam etmeleri ifl ykne balanmfltr
(Gvercin ve rgil, 2000). ok youn tbbi salk
hizmeti veren bireylerde alkol ve sigara tketiminin
(Goldberg, Boss, ve Chan, 1996; Adebamowo,
Ezeome, Ajuvon ve Adenkule, 1998) ve ok da en-
der olmayan durumlarda da narkotik kullanmnn
 GEN ALE HEKMLERNDE TKENMLK
artt bildirilmifltir (Chambers, 1993). alflmamz-
da sigara ien, ihtisas srasnda iilen sigara miktar-
n arttran ve alkol alan hekimlerin sigara imeyen
ve alkol kullanmayanlara gre tkenmifllik dzeyle-
rinde bir deiflme gzlenmemifltir. Sadece ihtisas
eitimi srasnda alkol tketimi artan bireylerin DT
ve DYSZ alt boyutlarndan daha yksek puanlar al-
dklar tespit edilmifltir.
alflmamzda bofl zamanlarda hibir fley yapma-
yan ya da ifllerinden dolay buna belki de vakit bu-
lamayan bireylerin daha tkenmifl olduklar saptan-
mfltr. flindeki stres ortamnn stesinden geleme-
yen hekimin, ya iinde olduu skntl durumu aile-
si ya da yakn arkadafllarna yanstmad; ya da s-
kntlarn kimseyle paylaflmad bildirilmifltir
(Fawzy, Fawzy ve Pasnau, 1991).
Erginin (1996) salk personeline ynelik norm
alflmasna gre; alflmamzn DT dzeyi alt snr-
da, DYSZ dzeyi ortada ve KB dzeyi alt snrda bu-
lunmaktadr. Buna gre anketimizi yantlayan birey-
lerin tkenmifllik dzeyleri dflk bulunmaktadr.
Tkenmifllii destekleyebilecek tek alt boyut
KBdr, ancak bu alt boyutun Maslach Tkenmifllik
leinde DT kadar arl yoktur. Erginin (1996) Badger L.W., Chesebro M. J., & Hartman J. A. (1987). First year
hekimler iin nerdii norm deerleri uzman hekim
ve pratisyen hekimler iindir. Bizim alflmamza ka-
tlan asistan hekimleri bu normlarla karfllafltrmak
olanakl grnmemektedir, nk asistalarn alflma
koflullar bir uzman hekimden ve pratisyen hekimin-
den farkldr. Farkl alflma koflullarna sahip olan
hekimlerin ayrm gzetmeksizin ayn biimde de-
erlendirdii bir norm kullanld iin elde edilen
bulgularn, aile hekimlii asistanlarnn tkenmifllik
dzeyleri hakknda bir fikir vermesi mmkn olma-
yabilir. Bu nedenle, bu alflmada elde edilen bulgu-
lar bu norm alflmas dorultusunda dikkatle yo-
rumlanmaldr ve yeni alflmalarda asistan hekimler
ve aile hekimlii asistanlna ynelik norm alflma-
larna yer verilmelidir.
Sonu olarak; tm hekimler tkenmiflliin ne ol-
duunu ve nasl bafla klabileceini bilmemektedir-
43
ler, ayrca asistan eitimi konusunda sorumlu olan
eitmenler de tkenmiflliin erken bulgular konu-
sunda hassas olmal ve risk altnda bulunan bireyle-
re destek olunmaldr. Tkenmifllik depresyona ve
dier psikosomatik sorunlara yol aabilecei gibi; ifl
verimi kaybna da neden olmaktadr. Stres ve tken-
mifllik kavram mezuniyet ncesi tp eitimi kapsa-
mnda da verilmelidir. Hastalaryla ilgilenmesini -
renen gen hekim aday, bu abalar erevesinde
kendisiyle de ilgilenmeyi renmelidir. Bylece, t-
kenmiflliin nemli bir risk etmeni erkenden yok
edilebilir.
Kaynaklar
Adebamowo, C. A., Ezeome E. R., Ajuwon A. J., & Adekunle O.
O. (1998). Job stress associated with surgical training in
Nigeria. African Journal of Medicine and Medical
Science, 27 (3-4), 233-237.
Alexander D., Monk J.S., & Jonas A. P. (1985). Occupational
stress, personal strain, and coping among residents and
faculty members. Journal of Medical Education, 60 (11),
830-839.
Aslan H., Bengi Grkan S., Alparslan Z. N., & nal M. (1996).
Tpta uzmanlk rencisi hekimlerde tkenme dzeyleri.
Trk Psikiyatri Dergisi, 7 (1), 39-45.
stress: sources and mediators. Family Practice Research
Journal, 7 (2), 104-113.
Belloch G. S. L., Renovell F. V., Calabuig A. J. R., & Gomez
Salinas L. (2000). The professional burnout syndrome in
resident physicians in hospital medical specialties.
Anales de Medicina nterna, 17 (3), 118-122.
Chambers R. (1993). Avoiding burnout in general practice.
British Journal of General Practice, 42, 442-443.
Cherniss C. (1980). Professional burnout in human service
organization. New York. Praeger.
Deckard G. J., Hicks L. L., & Hamory B. H. (1992). The
occurrence and distribution of burnout among infectious
disease physicians. Journal of Infectious Disease, 165,
224-228.
Deckard G. J., Meterko M., & Field D. (1994). Physician
Burnout: An examination of personal, professional, and
organizational relationship. Medical Care, 32, 745-754.
TRK PSKOLOJ DERGS
 44 H. YAMAN M. UNGAN

Ergin C. (1993). Doktor ve hemflirelerde tkenmifllik ve Maslach Landau C., Hall S., & Wartman S.A.(1986). Stress in social and
Tkenmifllik leinin uyarlanmas (1993). inde: VII. family relationships during the medical residency.
Ulusal Psikoloji Kongresi Bilimsel alflmalar. Journal of Medical Education, 61 (8), 654-60.
Bayraktar R, Da I (Ed). Ankara: VII. Ulusal Psikoloji
Le Bourdais (1989). Hopelessness and helplessness: Treating the
Kongresi Dzenleme Kurulu ve Trk Psikologlar
doctors who treat AIDS patients. Canadian Medical
Dernei Yayn, s.143-160.
Association journal, 140, 440-443.
Ergin C. (1996). Maslach Tkenmifllik leinin Trkiye salk
Maslach C., & Jackson S. E. (1985). The role of sex and family
personeli normlar. 3 P Dergisi, 4 (1), 28-33.
variables in burnout. Sex Roles, 12 (7-8), 837-851.
Fawzy I. F., Fawzy N. W., & Pasnau R (1991). Burnout in the
Maslach C., & Jackson S. E. (1986). Maslach Burnout Inventory.
health professions. In: Handbook of studies on general
2nd ed. Pal Alto: Consulting Psychologists Press,
hospital psychiatry. Judd, Burrows, Lipsitt (Ed).
pp. 6-10.
NewYork. Elsevier Science Publishers. pp.119-130.
McCue J. D. (1982). The effects of stress on physicians and their
Freudenberger N. J. (1974). Staff burnout. Journal of Social
medical practice. New England Journal of Medicine,
Issues, 30, 159-165.
306, 458-463.
Goldberg R., Boss R. W., & Chan L. (1996). Burnout and its
Melamed S., Kushnir T., & Shirom A. (1992). Burnout and risk
correlates in emergency physicians: four years
factors for cardiovascular disease. Behavioral Medicine,
experience with a wellness booth. Academic Emergency
18, 53-60.
Medicine, 3 (12), 1156-1164.
Schweitzer B. (1994). Stress and burnout in junior doctors. South
Gvercin C., & rgil E (2000). Uluda niversitesi Tp Fakltesi
African Medical Journal, 84, 352-354.
arafltrma grevlilierinin alflkanlklar ve yaflam
biimleri. Salk ve Toplum, 10 (1), 36-41. Winefield H. R., & Anstey T. J. (1991). Job stress in general
practice: Practitioner age, sex, and attitudes as predictors.
Howie J. G. R., Hopton J. L., & Heaney D. J. (1992). Attitudes to
Journal of Famiyl Practice, 8, 140-141.
medical care, the organization of work, and stress among
general practitioners. British Journal of General
Practice, 42, 181-185.

Kozan K. (1983). Davranfl bilimleri arafltrmalarnda sosyal

beenirlik boyutu ve Trkiye iin bir sosyal beenirlik
lei. ODT Geliflme Dergisi, 10 (3), 447-478.

HAZRAN 2002, CLT 17, SAYI 49

Trk Psikoloji Dergisi
2002, 17 (49), 45 - 46
Summary
Burnout in Young Physicians: A Study on Family Medicine
Residents
Hakan Yaman*
Sleyman Demirel niversitesi
The practice of medicine is stressful. Health
professionals must continuously respond to the
needs of patients, routinely interact with the most
intense emotional aspects of life, and expend their
own emotional resources to provide care and caring
others (Deckard et al, 1992).
Job-related burnout is most often observed in
professionals who have steady contact to people
(Ergin, 1993). And the term burnout should be
distinguished from fatigue, job dissatisfaction,
depression etc. (Maslach & Jackson, 1986).
Intense burnout increases psychosomatic
complaints, and also insidious changes in attitudes,
moods, and behavior may occur and cause some
consequences on physician role performance
(Deckard, 1992; Ergin, 1993; Maslach & Jackson,
1986). Burnout has consistently been found to be
related to work performance, job satisfaction,
withdrawal behavior, quality of life, and
psychological well-being. Moreover, burnout, as
conceptualized in psychology, appears to overlap, to
some extent, with the syndrome of chronic fatigue,
as defined in internal medicine (Melamed, 1992).
Reaching into finite store of emotional resources
is too often and too deep in physicians. Therefore
they may feel drained and depleted from their work.
Emotional detachment becomes a form of
self-defense as the physicians begin to distance
themselves from friends, family, and patients.
Depersonalization of patients, separating the human
from the disease, occurs in a further attempt to cope
with the emotional demands of patient care. Feelings
*Address for Correspondence: Yrd. Do. Dr. Hakan Yaman, elebiler Mah. 11.9 Cad. No: 11/7, Isparta, Turkey.
E-mail: hyaman@sdu.edu.tr
Mehmet Ungan
Orta Dou Teknik niversitesi
Rehberlik ve Salk Merkezi
of competence and personal accomplishment may
diminish with this ongoing process (Deckard, 1992).
Burnout is very often reported in family
physicians (Chambers, 1993). In a Australian study
younger family physicians were more emotionally
exhausted and depersonalized than their elder
colleagues (Winefield, 1991). Enhanced workload
has been determined as a major factor for burnout
(Howie, 1992).
The aim of this study is to evaluate the level of
burnout and its relation to socio-demographic
variables, working conditions and life-style in
family medicine residents who are in training.
Method
Ninety-one family physician residents working
in 5 teaching hospitals in Ankara participated in this
study. The mean age of the respondents was 30.89
(sd = 2.83). The sample was consisted of single or
divorced (n = 32), married (n = 59), single married
with no children (n = 29), married with one child (n
= 24) and married with two or more children (n = 6)
participants.
A questionnaire including 14 questions has been
administered to the participants. Age, gender,
number of children, work place conditions (years in
training, days on call), hobbies, sleeping time,
smoking and alcohol consumption were asked to the
participants. Maslach Burnout Inventory (MBI) was
used in order to measure burnout. This questionnaire
has been adapted by Ergin (1993) into Turkish and
contains 22 Likert type questions.
 46 H. YAMAN M. UNGAN

Results The number of children might predicts ee and dp

scores among married residents. Especially in person
The mean and standard deviations of scores
with more than one child a higher dp and ee score
according to the sub scales of MBI were as follows:
could be observed in this study. This can be
emotional exhaustion (ee) (M = 16.71, sd = 7.35),
explained by the increased rate of stress related with
depersonalization (dp) (M = 9.87, sd = 5.57) and
children at home.
personal accomplishment (M = 16.1, sd = 7.42).
Ergin (1993) has reported that increasing tenure
There was not any sex difference. It was
(in years) is correlated with decreasing burnout.
observed that singles had higher ee and dp and lower
Aslan et al. (1996) postulated that dp increases with
pa points than married participants. Also the data
age and tenure. Alexander et al.(1985) observed that
revealed that participants who had more than one
residents in their first training year had lower coping
child had higher ee and dp and lower pa points than
reserves. We also confirmed this finding showing
childless couples. First year residents had
higher burnout level in first year residents.
significantly different burnout points than second
and third year residents. Residents who were not Working conditions were also critical in the
on-call had lower burnout scores than other groups. prediction of burnout. For example frequency of
Participants who had no free-time activity had on-call work, short sleeping time and financial
higher burnout scores than their colleagues who had problems might trigger burnout (Aslan, Bengi
one or more activity. Residents with shorter sleeping Grkan, Alparslan and nal, 1996). Goldberg et al.
time had higher burnout scores than other groups. In (1996) has found high correlation between on-call
addition it was found that increasing alcohol shifts, sleeping irregularities and burnout level
consumption was correlated with burnout scores. confirming our findings.
Discussion High smoking and alcohol consumption rates are
not a rarity among hard working physicians
It is reported that gender is an important
(Goldberg, Boss and Chan, 1996; Adebamowo,
determinant of burnout (Ergin, 1993). Ee is
Ezeome, Ajuwon and Adekunle, 1998; Chambers,
especially high in women and pa low in male.
1993). A significant relationship between alcohol
However Schweitzer (1994) did not find any gender
consumption and ee and dp sub scales was observed
difference. These contrasting findings should need
in our study being parallel with above studies.
explanation. Maslach and Jackson (1985) mentioned
that in single living people ee and dp has been In conclusion, all physicians, their relatives and
observed more frequently than married couples. educators should be aware of the early symptoms of
Aslan (1996) also observed a higher frequency of dp burnout and also should support young residents
in single living young doctors. Our results showed under risk.
that single living or divorced people had higher ee
and dp, and lower pa scores. The reason might that
married people had more experience than single ones
in personal relations and could better cope with the
stressful life (Ergin, 1993; Maslach & Jackson,
1986). Another factor could be the family itself
supporting the person to cope with burnout (Belloch,
Renovell, Calabuig and Gomez Salinas, 2000).

HAZRAN 2002, CLT 17, SAYI 49