Trk Aile Hek Derg 2011;15(2):77-80 Derleme | Review

doi:10.2399/tahd.11.77
www.turkailehekderg.org

Sistemik aile hekimlii*

Systemic family medicine

Hakan Yaman1, Melahat Akdeniz2

Derleme
zet Summary

Sistemik aile hekimlii Avrupada olduka yeni gndeme gelen bir
klinik uygulamadr. Aile hekimlii, aile terapisi ve sistem kuramnn
birletirilmesinden domutur. Gndelik, blnm klinik tablo ve
durumlar bir btn olarak ele alarak ynetmeye alr. Sistemik ai-
le hekimlii bir aile terapisi yaklam olmasa da ailelerle almay
tevik edip, bireyin salna kavumasnda etkili rol alabilecektir.
Systemic family medicine is a new way of practice in Europe evolv-
ing from the integration of system theory with family practice and
family therapy. It tries to manage daily, fragmented clinical pic-
tures and conditions in a comprehensive way. Eventhough sys-
temic family medicine is not family therapy, it promotes the work
with families and supports the individual to become healthier.

Anahtar szckler: Aile hekimlii, birincil bakm, aile terapisi, sis- Key words: Family practice, primary care, family therapy, systems
tem kuram. theory

istemik aile hekimlii olduka yeni ve gn getike tay, iinde yaad evreyi ve hastalklarn kt so-

S ilgi toplayan bir alandr. sminden de anlalaca gi-

bi; sistem kuramnn aile hekimlii ilkeleri ve aile te-
rapisi uygulamalar ile btnletirilmesi ile gelitirilmi-
tir.[1]
Sistemik aile hekimlii yaklam, gndelik klinik uygu-
lamalara blnm olarak gelen sorunlarn, yaknmalarn
bir btn olarak ele alnmasna dayanr. Bu kuram ncele-
ri psikyatristler tarafndan kullanlmtr. Bireylerin rahat-
szlklarnn sadece biyomedikal olarak aklanamayacan
dnen Engel, saln biyolojik, psikolojik ve sosyal et-
menler tarafndan etkilendiini, bu nedenle, kiiyi deer-
lendirirken biyolojik, ruhsal ve sosyal olarak deerlendir-
menin gerektiini ileri srmtr. Engele gre hastalk-
lar ortaya karan faktrleri daha iyi kavrayabilmek ve
salk hizmeti sunumunda rasyonel bir tedavi planlayp
uygulayabilmek iin, medikal model ayn zamanda has-
nular ile baa kabilmek iin toplum tarafndan ge-
litirilmi olan sistemi (salk sistemi ve bu sistemde
doktorun rol) de dikkate almak zorundadr.[2]
Bu yaklam biyopsikososyal (BPS) yaklam olarak
adlandrlmtr.[2] BPS yaklam, bir sistem olarak insan
vcudunda beyin ve periferik organlarn karlkl iliki
iinde bulunmalar ve fiziksel uyarlar kadar sosyal dei-
ikliklere de duyarl olmalar temeline dayanr.
Genel Sistem Kuramn Karl Ludwig von Bertalanffy
gelitirmitir. Bu kurama gre birbiri ile etkileen bile-
enlerden oluan sistemler bir denge iinde bulunur. Bu
bileenlerden birinin etkilenmesi sistemin dengesini bo-
zar ve tm bileenler etkilenir.[3] Dengenin yeniden ku-
rulmas iin tm bileenlerin katks gerekir. Berta-
lanffye gre insan yaamnn en nemli fenomeni orga-
nizmadr. Ona gre organizma, bamsz paralar ile kar-

*Bu yaz, bildiri kitabnda tam metin olarak baslan Trkiye'de Sistemik Aile Hekimlii almalar. 4. Ulusal Aile Hekimlii Gnleri ve 2. Avrupa Sistemik Aile
Hekimlii Kongresi. 25-29 Nisan 2007, Antalya. Sunumunun gelitirilmi bir versiyonudur. Sn. Uzm. Dr. Canel Bingle deerlendirmeleri iin teekkr ederiz.
1) Akdeniz niversitesi Tp Fakltesi Aile Hekimlii Anabilim Dal, Aile Hekimlii Uzman, Prof. Dr., Antalya
2) Akdeniz niversitesi Tp Fakltesi Aile Hekimlii Anabilim Dal, Aile Hekimlii Uzman, Do. Dr., Antalya 77

2011 Yayn haklar Trkiye Aile Hekimlii Uzmanlk Dernei (TAHUD)'a aittir. Her hakk sakldr. Deomed Yaynclk tarafndan yaymlanmaktadr.
Copyright 2011 Turkish Society of Family Practice. All rights reserved. Published by Deomed Publishing, Istanbul.
 lkl etkileim srecinin karmndan olumu bir ya-
am biimidir. Bertalanffyn bu almasn sosyal bilim-
ciler, aileyi de iine alan btn yaam sistemlerine uyar-
lamlardr.[4]
Sistem bir kme deildir. nk eler arasnda ka-
rarl bir iletiim vardr ve sistemdeki paralar birbirine
baldr.[5] Sistem bir btn olarak organize edilmitir.
Sistemin elerinin baml olmas zorunludur. Sistem
iindeki etkileim kalplar dorusal deil dngseldir.
Uyumlu sistemin doasnda deerlendirme ve deiim
vardr. Kompleks sistemler snrlar ayrlm, belli kural-
lar ve etkileim kalplar olan alt sistemlerden oluur.
Bu kurama gre atom alt paracklardan evrene uza-
nan sistemin ortasnda birey; bireyin altnda atom alt
Derleme
paracklara uzanan organizmann alt sistemleri, bireyin
stnde aileden balayan ve evrene uzanan sosyal ve fi-
ziksel evre vardr.[6] Bu birbirleri ile etkileim iinde olan
bir sistemdir ve bir denge iindedir.
Sistemik bak, birbirlerini etkileyen sistem bileenle-
rini bir btn olarak deerlendirmeyi nerir. Sistemin
herhangi bir bileenindeki bozulmann sistemi oluturan
tm bileenleri etkileyeceini ileri srer. Salk asndan
sistem kuram dorusal neden sonu ilikisini reddeder
ve rahatszlklarn birbirleriyle dairesel olarak bal olan
farkl etmenlerle gelitiini kabul eder. Sistem kuram
sistemi oluturan bileenlerden birindeki bir deiikliin
sistemin dier bileenlerini nasl etkilediini aklar.
Gerekte etkilenen sadece bir bileendir ancak sistemin
dengesi bozulmutur ve bir btn olarak denge yeniden
kuruluncaya dek tm bileenler deiir.
Dr. Murry Bowen, 1950lerde bir transformasyonal
kuram olan Aile Sistemleri kuramn sunmutur. Aile sis-
temleri kuram; aile almalarnda ampirik aratrmalara
rehberlik eden, ailelerle programl alma ve klinik giri-
imlerden gelen ana kuramsal temellerden biri olmutur.
Aile sistemleri kuram aile ii ilikilere rehberlik eden
karlkl etkileim rntleri kadar, ailenin idzeninde-
ki karmakln anlalmasna da yardm etmektedir.[3]
Bowena gre aile sistemleri kuram:
Aile, birbirine bal ya da baml sistemlerden meydana
gelir.
Bireyi anlamak iin bireyin aile sistemini anlamak gerekir.
Bir aile sisteminin yesi olarak btn yeler birbirleri ile
balantldr.
Sistemin her yesi dierlerini etkiler.
Aile, davran kalplarndan olumu bir toplumsal
sistemdir. Bu davran kalplar aile iinde gelitirilir ve
78 Yaman H, Akdeniz M | Sistemik aile hekimlii
srdrlr. Aile yelerinin etkileim kendi arasnda al-
r ve bu etkileim dntlerle betimlenir. Yani dngsel
bir etkileim vardr. Ailenin iletiim kalplarn ve davra-
nlarn dengede tutar.
Ailenin kompleks bir yaps vardr. Alt sistemlerden
olumutur ve bir amaca ynelmitir. Bu grevi yerine
getirmek iin de stratejileri mevcuttur. Her alt sistemde
bireyler geni bir yaam sistemi (living system) iindedir-
ler. Birey, aile olarak betimlenen geni yaam sisteminin
bir alt sistemidir. Aile de geni ailenin bir parasdr. Di-
er bir geni sistem de topluluk sistemidir ki bu da dev-
let sisteminin alt sistemidir. Bu sistemler arasndaki etki-
leim nedeniyle, bir alt sistemde ortaya kan bir sorun,
st ve dier alt sistemleri de etkiler.[7]
Kuramsal anlamda eldeki bilgilerin ve aile hekimlii-
nin biyopsikososyal model ve birey odakl anlay ze-
rinden, aile ynelimli bir model olarak sistemik aile he-
kimlii yaklam birincil bakm hekiminin elini tan, iz-
leme ve tedavi asndan gelitiren ve sisteme katklar
olan bir anlay olarak grlmektedir.
Sistem kuramn benimseyen sistemik aile hekimlii
yaklam, grme srasnda aileleri yannda olsun ya da
olmasn, bireylere ynelik bir yaklamdr. Aile yne-
limli birincil bakm yaklam aile iindeki kiiler aras
ilikileri irdeleyen, aile ii sorunlar kuaklar tesinden
balayarak inceleyen ve sorunlarn ailesel nedenlerini ve
sonularn dikkate alan bir yaklam biimidir.[1]
Sistemik bak asna gre aile bir gemii payla-
an, duygusal ba olan, bireysel aile yelerinin ve ailenin
btnnn ihtiyalarn karlamak iin stratejiler planla-
yan bireylerden olumu kompleks bir yap olarak tanm-
lanr.[8]
Sistemik aile hekimliinin temel nermelerine gre
aile ynelimli salk bakm biyopsikososyal sistem yakla-
mn kullanr ve salk bakmnn temel oda aile orta-
mndaki hastadr.[6,9] Aile ynelimli klinisyen hastann ba-
kmnn her aamasna (tan, tedavi, izlem), hastann izin
verdii lde aileyi de katmaldr. Bu nerme WONCA
Avrupann aile hekimliinin ekirdek yeterlilik lt-
lerinden biri olan aile ynelimli olma ile rtmektedir.
Sistemik aile hekimlii yaklam aileyi bir btn olarak
grr. Aileyi oluturan kiiler, bu kiilerin birbirleriyle ili-
kileri, rolleri, aile ii kurallar, snrlarn anlalmas bireyi
deerlendirirken hekime ok nemli veri salar.
lkemizdeki sistemik aile hekimliine ynelik al-
malar 5 yl nce Prof. Dr. Pekka Larivaarann Akdeniz
niversitesinde dzenledii Sistemik Aile Hekimlii
Kursu ile balamtr. Bu kursun dzenlenmesi aile he-
kimlii eitimindeki biyopsikososyal boyut ile ilgili bir
eitim gereksinimden domutur. lkemizde aile he-
kimlii uzmanlk eitiminde drt aylk bir psikiyatri ei-
timi son derece yeterli grnrken (2010 ylna kadar 4
ay iken yeni uzmanlk tzne gore 2 ay) davran bi-
limlerine ilikin eitim gereksiniminin sistemik aile he-
kimlii modeli ile karlanmas mmkndr. Burada
ama hasta ve aileler ile ilikileri glendirmek ve sklk-
la hastalklarn yannda gizli kalan baz ruhsal skntlarn
ortaya karlmas ve tedavisidir.
Profesr Larivaara ile i birlii srm ve 4. Ulusal
Aile Hekimlii Kongresi ile 2. Avrupa Sistemik Aile He-
kimlii Kongresi 2007 ylnda Antalyada birlikte ve iie
yaplmtr. Sn. Prof. Larivaarann, Dr. Launer ya da
Prof. Reisin srdrdkleri almalar anabilim dalmzca
dikkatle izlenmektedir.
2007 ylnda Anabilim dalmzn nderliinde aile he-
kimlerinden oluan bir grup tarafndan sistemik aile he-
kimliinin temel kitab olarak kabul edilen Aile Ynelim-
li Birincil Bakm Trkeye kazandrlmtr.[6]
2010 ylnda birincil bakm hekimleri ve aile hekimli-
i asistanlar iin 3 hafta sonunu ieren Sistemik Aile He-
kimlii Kursu dzenlenmitir.
2010 ylnn sonunda ise sistemik Aile hekimliinin
nemli uygulayclarndan olan John Launerin ykye
Dayal Birincil Bakm kitab Trkeye kazandrlmtr.[10]
Sistemik Aile Hekimliinin gndelik aile hekimlii
uygulamasnda elzem olduunun farkna vararak, Akde-
niz niversitesi Tp Fakltesi Aile hekimlii Anabilim
Dal, Dnem 3 Aile Hekimlii Stajnda Sistemik Aile
Hekimlii Grup almalarna yer vermi. 2007 ylnda ilk
rencilerini kabul eden Aile Sal Yksek Lisans Prog-
ramna haftada 4 saat (2 saat kuramsal + 2 saat uygulama;
3 Enstit Kredisi ve 7 AKTS Gz Yar Yl; 2 saat kuram-
sal + 2 saat uygulama; 3 Enstit Kredisi ve 10 AKTS Yaz
Yar Yl) Sistemik aile hekimlii dersi konulmutur. Bu
ders iki yaryl srmektedir. Ders ieriinde aile ynelim-
li birincil bakmn esaslar, birincil bakmda aileleri deer-
lendirmek iin kullanlan enstrmanlar, aile ve bireylerle
grme becerileri, aile konferans dzenleme, yaam
dngs yaklam ve ailelerin yaam dngs evrelerine
zg sorunlar, aile ynelimli ergen bakm, aile ynelimli
gebe bakm, aile ii iddet, kronik hastal olan bireyle-
re aile ynelimli yaklam sunma yer almaktadr. Dier
konular, yallk, aile ii bakm verenler, ruhsal sorunlar-
da aile davran, tedavide aileden yardm alma, madde
bamlldr. Bu dersin renim hedefleri, rencilerin davi rejimi planlamada ok nemlidir. Hastann ve aile-
sistemik aile hekimliinin temel esaslarn renmeleri,
aile deerlendirilmesinde kullanlan enstrmanlar tan-
malar, kullanmalar, birey ve ailenin salk ve hastalktaki
davranlarn renmeleri, hastay deerlendirir, bakm
sunarken ailesini dikkate almay renmeleri, aile gr-
mesi becerilerini gelitirmeleri kapsaml, btncl bakm
sunma becerisi kazanmalardr.
Ailenin nemli bir kurum olarak kabul edildii, aile
deerlerinin nemsendii kltrmzde aile ii ilikiler
nemlidir. Herhangi bir aile yesinin salk sorunu ol-
duunda, aile, hasta yesine yardm etmek iin harekete
geer ve zm yollar arar. zm ncelikle aile iinde
aranr. Her ailede salk sorunlarnn danld bir kii
vardr. Bu genellikle ailenin yal kadn yesidir. nce-
likle gemite denenen ve olumlu sonu alnan stratejiler
denenir. Daha sonra yararl ya da yararsz pek ok tedavi
neri ve uygulamas denenir. Hastalk akut ve acil deil-
Derleme
se, tedavi ve neriler yarar salamam ya da kstl yarar
salamsa hekime bavurulur. Hekimin nerileri ailenin
salk inanlar szgecinden geer; uygun bulunursa dik-
kate alnr. Bireyin, ailenin onaylamad tedavilere
uyum oran dktr. Hastann asl bakclar ailede ol-
duu iin, aile tedavinin nitelii, yarar yan etkileri, dier
tedavi seenekleri konusunda aydnlatlmaldr. Hekim,
hasta ve aile tedavi plann birlikte yapmaldr. Tedavi
plan hasta ve ailenin olanak ve koullarna gre biim-
lendirilmelidir. Bu yaklam hasta ve ailenin bakm so-
rumluluunu stlenmelerini ve ona uymalarn salar.
Hastalar ile daha uzun sreli ve yakn ilikiler kuran
birinci basamak hekimleri hastalarn biyolojik, sosyal, psi-
kolojik alardan deerlendirme olanana sahiptirler. Bu
deerlendirmenin nemli bir boyutu ailenin deerlendiril-
mesidir.
Aile ilikileri baz hastalklarn tedavisini zorlatrr,
uygun iletiim becerileri kullanldnda bazen de nem-
li bir yardmc ve destek kayna olur. Aile balar gl
ise, aile hekime rahatszln ynetiminde gl bir des-
tek salayabilir. Aratrmalar, aile ii ilikilerin zayf ol-
duu disfonksiyonel ailelerde kiilerin salk bakmn
daha fazla kullandklarn gstermitir.6,11 zellikle psiko-
somatik hastalklarda aile ii ilikiler nemli rol oyna-
maktadr. Aile yeleri rahatszla neden olan davrann
farknda olamayabilirler. Bu durumda birincil bakm he-
kimi bir aile konferans dzenleyerek rahatszln aile
iindeki kaynaklarn ve rahatszln ynetiminde neler
yaplabileceini ortaya karmaya alr.
Hastalarn rahatszlklarn tanmak, kayglarn anla-
mak, destek kaynaklarn deerlendirmek baarl bir te-
nin salk inanlarn, hastalk ve tedavi konusundaki d-
ncelerini renmek uygulanabilir bir tedavi plan yap-
mak iin son derece nemlidir. Hastalar ve aileler nede-
Trkiye Aile Hekimlii Dergisi | Turkish Journal of Family Practice | Cilt 15 | Say 2 | 2011 79
 nini ve gerekliliini anlamadklar ve kabul etmedikleri
bir tedaviyi uygulamakta pek istekli davranmazlar. zel-
likle kronik hastalklarda, tedaviye yetersiz uyumun
nemli etmenlerinden birisi hasta ailesinin tedavi plan-
na katlmamasdr.[12] Kalp-damar hastalklar, obezite, hi-
pertansiyon, diyabet gibi sk grlen kronik hastalklar
salksz yaam biimleri ile yakndan ilikilidir. Hasta bi-
rey, ailesinin genetik hastalk ykn tad gibi yaam
biimini, yeme ve spor yapma alkanlklarn da paylar.
Salksz yaam biimleri kronik hastalklarn geliimini
kolaylatrr. Hastaln nedenlerini, prognozunu ve ola-
s komplikasyonlarn anlayan aile, hastaln ynetimine
destek olabilmektedir.[6]
Ailenin bireyin salna dorudan (genetik yk) ya da
Derleme
dolayl (salksz yaam biiminin paylam) etkileri ne- 4.
deniyle hekimin hasta ile grrken bir aile genogram
yapmas yararldr.[6] Genogramda hasta kiinin aile yele-
ri ile yaknlk derecesi ilenerek, bakm plan iin iliki
kurulabilecek kiiler belirlenebilir. Hastann bir vekil ta-
yin etmedii yaam tehdit eden acil durumlarda bireyin
daha gl ba olan kii acil kararlarda vekil olarak kabul
edilir ve tedavi onam bu kiiden alnr.
Kuramsal bilgileri, biyopsikososyal modeli ve birey
odakl anlay ile sistemik aile hekimlii birincil bakm
hekiminin elini tan, takip ve tedavi asndan gelitiren
anlaytr.
Birincil bakm hekimi bir aile terapisti deildir. Ancak
hasta ve ailesi ile oluturduu gven ilikisi ile birey ve
aileyi daha iyi deerlendirme olanana sahip olacaktr.
Bu da birincil bakm hekimine ailenin bireyin hastaln-
daki roln ve tedavideki etkisini anlama ve hastalarn
80 Yaman H, Akdeniz M | Sistemik aile hekimlii
daha etkili ve ekonomik bir ekilde tedavi edebilme an-
s salayacaktr. Bu nedenle lkemizde sistemik aile he-
kimliinin tm birincil bakm hekimlerince bilinir kln-
mas iin almalar srdrlmelidir.
Kaynaklar
1. Larivaara P. Systemic Family Medicine and Interventions with Later Life
Families. Ed. Tufan I. Proceedings Book of the 2nd International
Symposium on Social and Applied Gerontology in Turkeyde. Antalya,
Geroyay, 2007:336-51.
2. Engel GL.The need for a new medical model: a challenge for biomedi-
cine. Science 1977;196:129-36.
3. "Family Systems Theory." International Encyclopedia of Marriage and
Family. 2003. <http://www.encyclopedia.com>. adresinden 3 Mays 2011
tarihinde eriilmitir.
Gladding ST. Family Therapy: History, Theory, and Practice. 2. Bask.
Upper Saddle River, NJ, Merrill/Prentice Hall, 1998.
5. Frude N. Understanding Family Problems: A Psychological Approach.
San Francisco, John Wiley&Sons. 1991.
6. McDaniel SH, Campbell TL, Hepworth J, Lorenz A. Aile Ynelimli
Birincil Bakm. eviri editr: Yaman H. stanbul, Yce Yaynevi. 2007
7. Fennell DL, Weinhold B. Counseling families: an introduction to mar-
riage and family therapy. Denver, CO, Love Publishing Company. 1989.
8. Sabatelli RM, Bartle SE. Survey approaches to the assessment of family
functioning: Conceptual, operational, and analytical issues. Journal of
Marriage and the Family 1995;57:1025-39.
9. Launer J. Systemic Family Medicine in the World: Adapted From an
Address to the 2nd European Conference on Systemic Family
Medicine Antalya, Turkey 25-29th April 2007. Turkish Journal of Family
Medicine and Primary Care 2008;2:25-6
10. Launer J. ykye Dayal Birincil Bakm. eviri Editr: Yaman H. stan-
bul, Akademi, 2010.
11. McWhinney IR. A Textbook of Family Medicine. New York, Oxford
University Press, 2010.
12. Stewart M. Patient Centered Medicine Transforming the Clinical
Method. 2. Bask. Oxford, Radcliffe Medical Press, 2003.
Geli tarihi: 10.05.2011
Kabul tarihi: 09.06.2011
kar akmas:
kar akmas bildirilmemitir.
letiim adresi:
Prof. Dr. Hakan Yaman
Akdeniz niversitesi Tp Fakltesi
Aile Hekimlii Anabilim Dal
Antalya
e-posta: hakanyaman@akdeniz.edu.tr