Osmanska vojska u Bosni u 15. i 16.

Stoljeu
Vojno ureenje predstavljalo je okosnicu organizacije, ureenja i uprave Osm carstva. U
vremenu osvajanja bosne osm vojska se dijelila na centralnu i provincijsku vojsku. Centralnu
su inili kapikulu odaci. Provincijska se sastojala iz: spahija, serhat-kuli-graniari i jerlu-
kuli-lokalne snage. Najvaniji dio inili su spahije., koji su red izgraen na timarskom
sistemu. Na njemu je poivala cijelokupna administracija provincija. Na elu svih vojnih
snaga u sandaku bio je sandakbeg, podloan beglerbegu dotinog ejaleta. Najvei vojno-
politiki organ u paaluku bili su beglerbezi. Njih je postavljao carski divan na prijedlog VV.
Prilikom imenovanja beglerbeg dobijao je berat i ferman. Ovaj poloaj mogao je dobiti
defterdar, niandija, kadija s dnevnicom od 500 aki i sandakbeg sa hasom od 400 000 aki.
Kasnije se i ova pozicija mogla kupiti za novac ili iznuditi vezama. Beglerbezi su imali titule
pae sa dva tuga, a ako su bili veziri onda sa tri tuga. Po zavretku tugovi su vraani u riznicu.
Dobijali su hasove u vrijednosti od 600 000 do 1 200 000 aki. Bos beglerbeg imao je has 650
000 aki. Kao arpaluk dobijali su i neke sandake, najee hercegovaki. Po imenovanju
davali su poklone sultanu i ostalim. U znaajnijim ejaletima nose titulu vezira. Bosanki
beglerbezi imaju titulu pae do 1623, a od tad vezira. Beglerbezi do sredine 16 st imaju veliki
ugled i mo. Budimski beglerbezi su imali dozvolu donoenja carskih fermana i za bos
paaluk. Zbog toga podlonost bos pae budimskom veziru. Beglerbezi su imali zadatak da
uvaju ejalet, da potuju i provode erijat, da izvravaju sultanske naredbe... mogli su doositi
berate i dodijeljivati timare do 6000 aki. Svako napredovanje u spahijskom redu ilo je preko
beglerbega. Glavni otpor beglerbezima davali su oni nad kojim nisu imali veliku kontrolu:
janjiari i kapetani, a kasnije i ajani. Beglerbezi imaju kontrolu nad vjerskim licima. Njima su
podreeni sandakbezi. Najveu nezavisnost prema beglerbegu imali su kadije, postavljeni od
str centralne vlasti. Kadije su vrile kontrolu djelovanja ak i samih beglerbega. Na elu
sandaka bili su sandakbezi. Nazivali su se krajinik i vojvoda. Imali su titulu bega sa jednim
tugom, a kasnije pae sa dva tuga. Prvi paa kod nas bio je Ajas-paa hercegovaki
sandakbeg. Nazivani su jo valija i mutesarif. Izgleda da je valija, ako ima titulu pae, pa je i
sandak vilajet. Sandakbezi bos sandaka bili su primus inter pares u ovome dijelu
rumelijskog ejaleta. Sandakbega je postavljao carski divan, na prijedlog beglerbega.
Sandakbegom mogli su postati defterdar, aga janjiara te razne dvorske age. Najmanji has
sandaka bio je 200 000. Has bos iznosio je 650 000 aki. Dunosti sandakbega identine su
beglerbegovim samo to su na nivou sandaka i on pored porte mora odgovarati i beglerbegu.
Sandakbega smijenjuje porta a ne beglerbeg. Bosanski sandak kao akindiski sandak imao
je veu slobodu djelovanja od drugih sandaka. Sandakbezi su predlagali osobe za dodjelu
timara. Glavnu vojsku u provincijama predstavljali su spahije. Ovaj rod izgraen je na
timarskom sistemu. U ranije doba spominju se iskljuivo timar i has, a kasnije imamo i
zijamet. Posjednik timara zvao se timarnik ili spahija. Ulazak u ovaj red bio je zbog vojnikih
zasluga ali i volje sultana. Spahije su mogli biti i muslimani i krani. Pripadnici osvojene
vlastele mahom su postajali spahije, bez ikakvih uvjeta. I iz ostalih rodova vojske moglo se
prei u spahije. Timari su bili vezaniiskljuivo za vojniku slubu, dok su zijamet i has vezani
i za funkcije u administrativnom aparatu, pa su njihovi uivaoci imali titulu beg. Osnovni
minimum za prihoda koje je feudalcu donosilo vojniko leno nazvan je kild. Dvije su vrste
timara:teskerezis-dodjeljuje beglerbeg, i teskereli-uz carski berat. Debelije su oni sa timarom
od 500 do 1000 aki. Ko ima timar ppreko kilda bio je pravi spahija. Kad spahija umre kild
se daje njegovim sinovima ili drugim pripadnicima vojske. Spahije su u sandaku sainjavale
jedan alaj. Na elu im je bio alajbeg. Za slubu su dobijali zijamet. Predvodili su i okupljali
vojsku. Alajbeg je bio duan da sprremi vojsku za pohod par mjeseci prije. Subae su bili
lenski oficiri, sa zapovjedi nad par nahija. Bili su na elu subailuka. U ratu su oficiri, a u
miru vre administrativne poslove. Seraskeri zu izvrni organi subae ili sandakbega u
sluaju mobilizacije. Posjeduju samo timar. Postojali su bajraktari i aui-nadziru disciplinu.
Prve spahije u bosni bili su veinom krani dovedeni sa skopskog krajita. Bosna je krajem
15 i poetkom 16 st imala oko hiljadu spahija i debelija. Vojnikim lenama je upravljao ured
koji se zvao timar-defterhana. Defter-ehaja je upravljao zijametima, a timar-defterdar
timarima. Postojao je i defter emin. On je bio vrlo vaan i bio je kao ef. Bio je zaduen za
cijelu arhivu. On je mjeseno podnosio izvjetaj beglerbegu ta je ulo u protokol. Postavljan
je od str porte. Turske kule su bile hisar-manje i kala- vee. U podgraima su bile varoi. U
tvravama su bile stalne posade zvane mustahfizi. To znai uvar tvrave. Regrutovani su od
zarobljenika i jeniera. Njihovi prihodi su bili od 700 do 1400 aki. Kasnije su regrutovani iz
domaeg muslim stanovnitva. Na elu gradske posade bio je dizdar. Pomogao mu je ehaja.
Buljucima upravlja buljukbaa, a odama odobaa. Mustahfizi su prva osm vojska u bosni.
Zabiljeeni su u hodidjedu 1455. U tvravama su bili po neki topija i ebeija. Organizaciji i
obezbjeenju krajine Osm su posveivali veliku panju. Pogranini sandaci su serbest
sandaci sa veim ovlaenjima i slobodama. Tu su postojale slube akindija martolosa i
vojnuka. Od pada Bosne do sredine 16 st u bosni su djelovali: akindije azapi belije delije
farasi gonulije martolosi i vojnuci. Akindije pod zapovjednitvom akindibega vre upade na
neprijateljska podruja. ivili su od ratnog plijena. Oni su prvi osm vojnici koje je Bosna
upoznala, jer su vrili upade prije osvojenja. Bosanske akindije su bile regrutovane iz
domaeg zemljoradnikog stanovnitva. Osloboeni su poreza. Plaali su samo 100 aki
godinje. Odigrali su znaajnu ulogu u upadima u ugarsku i mletaku rep tokom 15 i
poetkom 16 st. vojnuci u bosni su bili jo u bos krajitu. Bos vojnuci su u 15 i 16 st koriteni
za uvanje pograninih tvrava. Uivali su slobodne batine i bili osloboeni poreza. Kasnije
su kao i akindije svedeni na status raje. U tvravama su privremeno boravili i jenjiari.
Njihovi najjai odredi u Bosni bili su u:Zvornik, Vinac, Prusac, Vranduk, Livno, Doboj,
Poitelj, Ljubuki,H.Novi. islamizacijom broj spahija krana opada te se oni homogeniziraju.
Zbog zatite granica formiraju se u bosni jo neki rodovi vojske. Azapi su bili neoenjeni,
uvali su tvrave na granici. Zapovijednik je azapaga. Belije su bili konjanici, koji su vrili
upade. Delije su laka konjica osnovana prvo u bosni. Oni su bili islamizirani domai ljudi.
Husrev-beg imao je oko 10 000 delija. Farisi su bili konjanici., kao i gunulije. Martolosi su
prvenstveno krani, kasnije i muslimani. uvaju puteve klance granice. Zapovijednik je
vojvoda ili harambaa. Bili su osloboeni haraa i ispende. Krajem 15 st u bosni su stvoreni
uslovi za osnivanje kapetanija. Prva se javlja savska kapetanija 1558 u gradici, onda neretva
u gabeli 1562, dravska, obrovaka i krka. Vjerovatno je dravska najstarija al se njen kapetan
spominje tek 1571. Na elu kapetanija su kapetani. Imonovao ih je sultan na prijedlog
sandakbega, a kasnije beglerbega.