You are on page 1of 109
LE QUANG MINH - NGUYEN VAN VUONG SUC BEN VAT LIEU TAP HAI NHA XUAT BAN GIAO DUC LE QUANG MINH - NGUYEN VAN VUGNG sUc BEN VAT LIEU TAP HAI (Tdi ban ldn thi sdu) NHA XUAT BAN GIAO DUC CHUONG XII TINH CHUYEN VI THEO PHUONG PHAP NANG LUONG Trong ede chong trude ta da tinh dug chuyén vi mat edt ngang cia thanh trong nhing trugng hop thanh chju lye don gidn nhu kéo nén ding tam, u6n ngang phang, xodn thudn tay... Dé tinh chuyén vi cho hé thanh khi chju lye phite tap thi ta phai sd dung phuong phép nang lugng, Trong chutong nay ta sé dé cap dén phucng phap do. - § 12-1. NGUYEN Li CHUYEN VI KHA pI Ngudi dau tien phat bigu nguyen li nay ta Bécnuli, sau dé Lagorang da hoan thién va da trink bay trong sch giao khoa co giai tich. Sich nay duge dich ti tiéng Phap sang tiéng Nga vA xual bin tai Matzcova nam 1950. Nguyén lf duge phat biéu nhu sau : DE mt hé cé cée lien ket tb tudng 0 trang thai can bang tai mot vi tri nto dé, dieu kien can va dh la tng cong ctia tht od che luc dat lén h@ trong cée chuyén vi Kha di vd cing bé le bang khéng. Chuyén vj kha di 1a chuyén vj vO cing bé sao cho trong cic chuyén vj d6 cée lien két cha hé théng kh6ng bj pha vo. Mot lien ket Wf tuéng lA mot lién két ma téng cong cia céc. phan Ive trong tét cd moi chuyén vj kha di cda hé la, bang khong, Cac. trutmg hop sau day cé thé xem 1A nhimg lien ket li tuéng : 1. Mot chat digém hoac mét vat rén luon lun ti lén mét mat nhiin ¢6 dinh. Vi mat nhén nén khong cd lic ma sit, phan Ic lien ket co phuong theo phap tuyén vdi bé mat, Céo chuyén vj kha di chi os thé xay ra trong mat phang tig tuyén véi mat ti va nh vay céng cia cdc phan Ive trong cdc chuyén vi ds la bang khong. 2. Cae lign két 1 bat dong, nghia 1a phan Ie lien két khong gay nén cong. 3. Khdp nét gitta hai vt thé. Khop nay tao nén cde phan Ic nguge chiéu nén eéng cia ching trong cde chuyén vj kha di SF la bing khong (bh, 12-1). ‘Ta hay ap dung nguyén li tren cho mot vat thé dan héi. Vi du cd he dan hoi duce biéu dién tron hinh 12-2. Goi ds Hil2 HDT la mOt phan 6 vO cing bé tach ra béi hai m&t cét (1-1) va (2-2) c4ch nhau mot khoang céch ds. : He duge xem nhu mot tap hop cdc phén tir dan h6i ds. Duéi tac dung cia ngoai Ive P va céc phan Ive R tai A va B, trén céc mat c&t (1-1). va (2-2) xudt hign cfc thanh phdn n6i lye. Bay git ta gay cho hé m6t chuyén vi khd di. Mot chuyén vj nhu vay chi ed thé cd duge bang cAich dat mdt hé Ite méi nao dé tac cho hé mét trang théi bién dang méi hay lam cho h6 bién dang bang nhiét do. Ta nh@n thay cong kha di & day khong phai chil c¢ cong Aj, do ngoai luc tao nén mA edn ed cong kha di A, do nOi luc tao n&n. Do dé ta ed : Agta, =0 M D6 la biéu thic ela nguyéa If chuyén vi kha di 4p dung cho mot be dan héi. §12-2. CONG THUC MO DE XAC DINH CHUYEN VI ‘Triéc hét ta hay dé cfp dén bai toain phAng. Bai tofn dat ra nhu sau : cho khung phang chju Iyc nhu hinh 12-3. Dai héi ta phai tinh chuyén vj theo phuong k cia trong tam mat cét qua D. Goi trang théi chju lye 48 cho Ja trang thai "m". Nghia 1a ngoai lye cing nhw ndi luc 6 trang thai nay duge ding chi 88 m dé dénh déu. Chuyén vi‘theo phuong k do N12 luc 6 trang théi "m" gay nén duge 1 Z| Ki higu 18 Ay Ngoai lve va phan fy | | | Mn lye - P,, va Ry, - cling gly nén Nm eée chuyén vj cho mgt phan t6 de Hn bat ki nado dé cia hé. Thye vay, Qn Nem B01 Nay Q@m va My, la cdc thanh . 4 tet phdn ngi luc tran cac mat ct (1-1) " 4 va (2-2) ola ds th, 12-4) do P,, va Ry gay nén, céc thanh phén n6i luc dé tao nén cdc chuyén vj tuong d6i gitta hai. mat cAt (1-1) va (2-2) nhu sau 1. Chuyén vi doc theo chiéu tree : HAI2-3 HA12-4 Ns mt Ads, = pF (2) 2. Chuyén vj géc tuong d6i (h, 12-5): M_ds cn EJ Adg,, = @) 8. Chuy6n vi trugt tuong d6i gita hai mat ct (h. 12-6) AB, = rts 4) Yop Wh gsc truge t 46: trang binh. Gié tr] gdc truot dé tl 1g vol ung sudt tiép do Q, way nén trén cic mgt cat, Ta e6 thé tinh tri gS ung sudt tip trung binh voi ctng thie : Qn he Ht trong d5 7 1A mot hé 86 diéu chinh vi dng suft tiép do Q,, gay nén la phan b6 khong déu tren mat cAt. Vi du : v6i mat c4t hinh chit nhat 7 = 32 Voi mat cAt trdn = Voi mat c&t hinh chu oy = =— cia long chit I. Ti dé ta cd : 3 F la dign tich toam phdn va Fong - dign tich t, Qs 8, = & 8 = 1 GE Bay gid ta hay tydng tugng tao nén mOt trang thai ‘k" bang cfch bé tat cA cfc ngoai Ive 3 trang thai "m" va dat vao phuong "k" mot Iyc Py (h. 12-7). Py ds va cde phan Iyc R, gay nén ede thanh ufe phfin néi Ive Ny, Q, va My, trén cdc mat cdt (1-1) va (2-2) (hinh 12-8). Vi hé Ja mét hé cén bang nén cing eda ngoai l¥c va n6i lyc cda hé trong bat Ki mot chuyén vi kha di nao cing phai bang khong. ‘Ta hay chon ngay trang thai bién dang cia trang thai *m" nhw 1a céc chuyén vi kha di. Cong cia ngoai luc te khi dé 14 PpAg, ; cdn cOng cia noi Hoe? Hons Iyc thi ta chua tinh dugc nhung ta . phai co : Pc t Ay = 0 6) © day ta cha y thay rang cée phan Ie R, tai A va B khong sinh cong vi céc géi tua do bat dong. Dé tinh cong A, ta dé y dén phan t6 ds. Cac thanh phén ndi Ive N,, Q, va My trén cdc mat cAt (1-1) va (2-2) déi véi phan t6 lai la ngoai luc. Phan t6 dé cd céic chuyén vj kha di Ads, ABp, va Ady, Cong ngoai lye luc nay 1a : . aA, = N dds, + Q,48,, + M, Ady, Theo nguyén I chuyén vj kha di ta phai co : N,Ads, + QA + M.Adp, + dA, = 0 (6) Tu do ta cd : da, _ MMogs NANads QQ ds @ (“Er EP *% GF) » Vay : Ong cla noi Ive cia toan he 96 Ia ; MM NN a QQ d a= (SS ee SSA sf et) Dau téng 2 6 day vé chi t6ng céc doan thanh trong hé va dau_tich phan la dé chi phép toan tich phan trén suét chiéu dai cia mdi doan thanh : Thay (8) vao (5) ta eo ; MM_ds NN ds QQ ds em km "ken Paw = xf pt fe + GF 7 (9) Néu dem chia ed hai vé cho P, hay néi mot cach khée trong trang thai "k" ldy Ive Py = 1 khong od thit nguyén thi tt dé ta od cing thie eta chuyén vi Aum: a f MM,ds . f NN, ds f 3,9, ds om = DS ay DS pr + Sa ae Trong di M, , Q, va Ny la cde thanh phéin néi le trong hé do Py = 1 gay nén. Cong thie dé duge goi 1A cong thie Mo, Déi véi bai toan khong gian, khi trén cdc mat c&t ngang cd day da su thanh phan nOi Iyc thi cong thiic Mo sé ed dang nhu sau : a y f at + sf MM, dz + sf MM, dz + km EW, Ed, Ed, NN dz QQ az Qi Qed +sf ea +3Sn OF +3fa oF (12-2) trong dé dz la dd dai cia phan t6-dz = ds va ede thanh phén noi luc duge biéu dién nhu trén hinh 12-9. ‘Trén day ta da tim chuyén vj thing theo phuong k. Tat c& moi diéu ta via ching minh cing sé hoan toan ding khi ta can tlm gée xoay cia mat cat ngang tai mat ngi nao dé cita hé hay mot céch rong hon, khi ta cn tim chuyén vj thing tuong déi hay géc xoay tugng d6i cia hai mat cAt tai hai diém bat ki nao dé cia hé. Khi do ta 5@ tao nén trang thai "k” bang cach dat mOt mémen tap trung mdt hé hai ke ngugc chiéu hay hai mémen nguge chiéu khong eo thi nguyén va cd tri sé bang don vi. (12-1) 6 Ky hiéu A,,y tay theo truéng hgp, 86 ed nghia 1a géc xoay cia mat cdt ngang, dO dich gén hay chuyén xa cia hai trong tém hai mat eft va géc xoay tuong ddi cua hai mat cAt. Vi du dé tim géc xoay cla mat c4t D ta tao nén trang thdi "k", nhu trén inh 12-10. Dé tinh dé dich gén gita hai diém D, H ta tao nén trang théi "k” nhu trén hinh 12-11. Dé tinh géc xoay tvong d6i gitta hai mét c&t ngang qua D va H ta tao nén trang thai "k" ny trén hinh 12-12. Prot Hket Cc D, B 4 RA A 7 He d2-1E He 2-12 §12-3. MOT S6 DINH Li QUAN TRONG J. Dinh lf vé céng trong hé (con goi 1a dinh li Bét-ti) Dinh Ii phat biéu nhu sau : Cong cia ngoai tue o trang théi "m" trén chuyén vi cia trang thai “k" Ia bing cong cia ngogi Ine 6 trang thai “k" thite hién tren chuyén vi cia trang thdi "m". Thue vay, tit biéu thic “ MM.ds N,N, ds 1 Q,Q,48 Pode = Paty SJ ee SS ef 2. Dinh if v8 chuyén vi don vi. Néu hai trang thi "m® va "k” déu 1A trang théi do lye don vj téc dung theo phugng m va phuong k gay nén, Khi dé cac chuyén vi Om vA Amp Ha cée chuyén vi don vj va duge ki higu IA 4,,, va doy Ta dé dang théy ta ludn luén c6 : 6 = Fy (12-3) oy fey fe 5 f Ba Do dé ta ed thé phat biéu dinh HW nhv sau : Chuyén vi don vi theo phuong k do luce don vi theo phuong m gay nén la bang chuyén vi theo phuong m do luc don vj theo phuong k gay nén. That vay vi: Vi dy 1. Cho dm chju lye ah hlah 12-18. Xae dinh do vong va géc xoay tai A (bé qua anh hudng cia lye c&t d6i véi chuyén vj cia dm). DO ting EJ, cia dim Ia hang 66. Bai giai + Ta xem trang thdi da cho cia déim la trang thai "m". Hé true toa dé duge 3 4 chon nhu hinh ve. Goi z 3 — A . la hoamh dO cia mat cht pee 3 +o E (1-1). Momen uén M,, tren mat cAt dé od tri 36 HI H2-14 la: 2 M,=-45 @ Dé tinh dQ vong tai A ta teo nén trang thai "k" nhu hinh 12-14. Momen u6n trén mat cAt (1-1) Ia : M, = -2 co) G day ta bé qua anh hudng ca Ive cfit, cdn Ite doe N, la bang khong, do dé chuyén vi thang ding tei A 38 cé tri 96 IA LMMd: | Bou im dn ¥ = S ge fa ga 0 ° =a Ya = BET K Dé tinh gée xoay tai A ta tao nén trang théi"k" nhu hinh 12-15. Khi dé ta cd : M, = -l “Vay : = Mkt ey 1 MM, dz Mim = 8 = S EI. , 2 dz gat 9,- S95 ay 7 oer Cée két qua nhgn duge trén day la nhiing tri 86 duong, diéu dé cd nghla 1a do vong vA géc xoay cing chiéu voi Py va My. Vi dy 2. Cho gian chju lye nh hinh 12-16, tim chuyén vi thang ding tai A. Céc thanh déu cing lam bang mét loai vat ligu va cing cd mat et nhu nhau. HIA16 8 Bai gidi : ‘ Ta xem trang thai da cho cia hé 1A trang thdi "m". Tri 86 life doc trong cic thanh ohu ‘sau ; i : 2 = Hy Ni = Pye ; Ni = -P No = 0; Nt = 2P im im 5 : 6 8 No = PVE ; No = -P Dé tim chuyén vi thang ditng tai A ta bé luc P di va thay vao dé mot Ive Py = 1. Tri 86 ndi lye trong cdc thanh sé la : woe . Ny = ¥2 5 wW=a-y.- Ne - Ne = v2; Nee 1. 6 day mo men u6n vA luc cdt bang khong nén‘chuyén vi thang ding tai A 06 la : _ _ U NN ds Sum = Ya = EF ° ENEoNE Plea 2vENFa PYZVFave | Pa Pi y= Ee Bee BF tar gp 00+ 42) ge § 12-4. PHUONG PHAP NHAN BIEU BO CUA VERESAGHIN Khi mat cét ngang ca thanh khong thay déi hay thay déi trén tig doan, khi dé eée tich phan trong cOng thite Mo (12-1) 8 cd dang sau day : 1 T= f F)f@dz (oy ° trong dé ta luén ludn co mot ham s6 bac nhat. Thuc vay. vi céc biéu dé ni luc trong trang thai "k" lA do luc tap trung hay momen tAp trung gay nén. Trong trutng hop dé phép tich phan cé thé thyc hién mt céch don gin nhu sau : ‘Ta gid thiét trén mot doan dai tY 0 dén | ndo dé cha thanh ham 86 f(z) la mét dudng cong bat ki cdn F(z) la mot dutng thang co phuong trinh : F(z) = az +b ap Céc ham s6 dé duge biét dién nhy trén binh 12-7. Dem thay (11) vao (10) ta duge : T= f (az + b).feddz a2) a trong dé tich (z)dz 1A vi phan dién tich dQ cia bidu d6 f(z). Ta ed thé viét (12) lai du6i dang : * I = fcaz + baa = af zd2 + bf da (13) Q Qa RQ trong dé: f dQ Ia dign tich © cha bidu dé f(z) tii 0 dén 1 va [ 2dQ 1a momen tinh Q a2 cha © déi véi truc tung. ‘Tri 86 nay co thé tinh voi biéu thie: {saa 322 trong dé: 2, 1a hoanh do trong tam cla Q. Vay bidu thite (18) 6 thé duge viét lai dudi dang : T= a2, Q + bQ = Q (az, +b) (14) trong dé az + b = fa) la tung d6 cia bigu d6 F(z) tai hoanh do a cua biéu 6 (2). Vay’: I= QF@) . (12-4) Vi dy 3. Tim do vong tai B va géc xoay tai A.cta dém chiu Ive nhu trén binh 12-18 (bé qua anh huéng eta lye cét). Bai gidi : Ta hay tim géc xoay tai A. Tao nén trang thai "k" (h. 12-19}. VI bé qua anh huéng cia Ive c&t nén géc xoay tel A s& duge tinh véi biéu thie : 1 MM ds as Ey Ha2-18 Cac biéu dé M,, vA M, duge biéu dién nh trén hinh 12-20. Theo phép nhan Verésaghin ta oo : HID19 H.12-20 HA2-20 10 Két qua mang déu am (vl hai biéu d6 cd thé cing khde:nhau) diéu dé cd nghia 1a gdc xoay tai A ed chiéu nguge lai véi chiéu cia M, da chon. Dé tlm dé vong tai B ta tao nén trang thai 'k* (h. 12-21). Bidu dé momen M, duge biéu dién trén hinh 12-21b. G day ta nhan thay trong hai doan AB va BC biéu d6 M,duge bigu dién bang cdc dudng thing khdc nhau, vi vay dé tinh biéu thtte tich phan ta cting phai chia biéu d6 M,, theo hai phan tt A dén B va tit B dén C. May m&n 4 day bidu dé la doi xing nén ta cd thé tinh m@t phia vA dem nhan doi dé co nghiém. i 5 git d 4 Ed, 384° Ed, 5 3: ale nl~ 2 Sem = ¥_ = 2g Vi dy 4. Tim dO ving tai B cia dém chju lve nhu trén hinh 12-22a (bd qua anh huéng cia luc cat). ic ‘ 6 : f 3 1a af ® ip fee a Mx ” cee ect TR y, gS & ae” ‘A. 12-22 He 12-23 Bai gidi : Bigu dé memen 6 trang théi ‘m’ dugc biéu dién trén hinh 12-22b. Dé tim chuyén vi tai B, ta tao ra trang thai "k" (h.12-23), bidu dé momen M, cfing duge biéu dién trén hinh dd. ‘ Ta nhan thdy ngay phép nhan_biéu dé Vérésaghin gitta hai biéu dé M, va M, la r&t phite tap vi khd xdc dinh trong tam cfc dién tich cia M,, trong khong AC. Dé tranh sy phic tap dé ta ed thé xem biéu dé M,, trong khoang d6 nhu téng eOng ctia mot biéu dé b§c nhdt va mot dutng bac hai (h.12-24a). Diéu do cong giéng nhu chung ta di xem ring trang théi "m” 4 B la téng cong cia hai trang thai : trang thai chi c cd mét minh lye P tée dung va trang thdi chi (ey gu v6 mét minh lye q téc dung (h.12~24b). # Véi cach dé ta co thé thye hién duge phép nhfin mot cach dé dang : Ha s 1 Aue = ¥n = 2S nw yy, + Bay, + Q5¥5) Ey ii 4p at Y, = ae B 8ikd, 2B, Ghi chit : Tuong tu nhu trén, néu gap trudng hgp biéu d6 trong dé n&u AC la dudng thang IK cAt qua tryc hoanh (h. 12-25) thi ta cd thé xem biéu d6 dé Mi tOng cia cdc biéu dé bigu dién bdi cdc dudng AI va KC. & on. @ 44 al yee F % # a g ow BRB ‘HI? - 26 5 HZ ~ 25 Vi de & Tim chuyén vi ngang tai A vA géc xoay tuong d6i gitta hai mat cAt tei géi tya Ava C cta khung chju lye nh hinh vé (h. 12-26a). Gid thiét bé qua anh hudng cba lye doc va lye oft dén chuyén vi eta Khong: Bai gidi: Ta xem trang théi chju Iyc cia khung lA trang thi ‘m*. Biéu dé M,, duge biéu dién nhu trén hinh 12-26b. Dé tim chuyén vj ngang tai A ta tao nén trang théi "k" nhu trén hinh 12-27. (H12-27 BE2-28 Chuyén vj ngang tai A sé la : _ M,M_ds ayn = ¥, =D SE Kk wa? ye (ggg tts 8qi* Ya > BEF 12 13-29 2 byt e's) Dé tlm gc xoay tuong d6i gitta hai mat cdt B va C ta tao nén trang théi "k" nhu hinh 12-28. Ta cd : ’ MM de Bum = One = B fF Ey _ 71 a@ 2, q@, 1 7 gP ee = (9-9 t3! eS) Ee Vi dg 6. Vi khung chiu lye trén day, hay tim chuyén vi ngang tai D la diém gitta : cia AB. ql Bai gidi : A Tyo nén trang thdi "k' nhu hinh 12-29, ta nhon thay phép nhan biéu dé Verésaghin trong gt dogn AB trd nén phitc tap, vi ta phai chia 87 D = 2 biéu d6 dé thinh hai phén trén hai doan AD # va DB ma trong tam méi phén ta déu chua 4 e xe dinh. Dé trénh khé khan ds ta xem biéu 46 M,, tron dogn AB nhu téng hai biéu d6 (h, 12-30). we Véi céch dé ta thyc hién duge phép nhan Verésaghin d& dang : : MMe = H. 12-30 im = ¥p = = oP 12, sg 1202 | pg ogi de 3 w= (rosa +? eoaae t (a+) 13 CHUONG XU GIAL BAL TOAN SIEU TINH BANG PHUONG PHAP LUC § 13-1. MOT SO KHAI NIEM CO BAN ‘Trong chvong nay ta chi xét bai toan phdng. Gia stt hé thanh la mét hé phang. Lye tae dung cing nhu chuyén vi cba hé chi xdy ra trong mat phdng cla hé. Nei mot efch khdc, ta xem nhu hé chi cd quyén di dong trong mat phang cia hé. Nhu vay hé cd ba bac ty do ; hai chuySn dOng tinh tin va mot chuyén dong quay trong mat phang cla hg. Dé cO dinh hé ta edn ba lién két don nhu da ndi trong chuong VI. Sé phuong trinh can bang tinh hoe Ja vita di dé xdc djnh cde phan lve trong céc lién két dé. Mot bai to4n nhu vay duge goi 1a bai toan tinh dinh (h. 13-1). Néu s6 lien két nbiéu hon s6 lien két cain thiét dé git cho h@ c6 dinh thi do la mét bai toan siéu tinh. Vi du vdi hg trén hinh 18-2, Dé git? cho hé c6 dinh ta chi cén cd ngam tai A. Lién két don tai D lam tang thém dQ cing cia h@ song dé xac dinh ce phan lyc ta cm phai c6 bOn phuang trinh vi cé bon phan Ive Ia dn 86, nghia JA ngoai ba phuong trinh cn bAng tinh hoc ta phai tlm céch thiét Igp them phugng trinh thd tt. Khong ed e4ch nao khée 1a phai dya vao diéu kign bién dang va ehuyén vi cha hé dé thigt lap phuong trinh nay. 8 c HI H. 13-2 H. 1303 HL tied S6 lien két thém sé 1 s6 bae siéu tinh ciia hé. Co bao nhiéu lién két thém thi phai ed thém bay nhiéu phuong trinh dé gidi hé. Vi dy vi hé trén hinh 13-3 86 bac situ tinh la ba vi mét ngam tugng dugng vdi ba lien két don : Cae lién két ta vita noi trén day 1a céc lién két ngoai. Cac lién két dé ni hé voi tréi d&t hay v6i mot hé c6 dinh nao khac. Twong tu ta‘cd thé xét cdc litn két gitia cée phan d6i voi nhau trong cimg mot he Vi dy xét hai hé (A) va (B) tréa hinh 13-4. Mem (A) 1a of dinh : (B) déi vai (A) 06 ba bac ty do, Néu néi (B) vao (A) bang khép C (h. 13-5), khung (B) chi-cdn quay quanh C déi voi (A). Vay mot khép tuong 4 a) @) ay @) HIBS H3-6 HL3e7 dugng v6i hai lién két don ; vi nd han ché hai bac ty do cla hé. Dé han ché nét sf quay cia (B) déi véi (A) ta chi cfin dat thém mét lién két don tai D (bh. 13-6) theo nhu hinh vé. € c a) D H1s-8 H1I~9 Vay 56 lien két céin thiét dé gin hé nay voi he kia cing la ba lién két don (khong cing song song véi mhau), Ta cling ed thé gin khung (B) vAo (A) bing cAch han cing tai C (h. 18-7). Nhu vay mOt mé6i han cting tuong duong véi ba litn két don. Néu bay gid ta han thém mét méi han tai D (h. 13-Sa) hay dat them mot khop tai D (h.13-8b) hé sé tré thanh siéu tinh bac ba hoac bac hai vi véi cée phugng trinh tinh hoc ta khéng thé xéc dinh duge cc thanh ph&n ni luc trong khung. Day 1a céc lien két gitta cic thanh ph&n cia mét hé nén duge goi la siéu tinh néi. Chi y : Nhu vay mét chu vi khép kin (h. 13-8a) ed ba bée siéu tinh. N&u trong chu vi dé ta dat mét khép don néi hai thanh (h.13-8b) thi bac siéu tinh giam di mét. Néu dat ba khép don (h. 13-6) thi giam hét bac siéu tinh (3 khép don khong thang hang). Mot hé siéu tinh cd thé vita co siéu tinh néi vila cd siéu tinh ngoai th. 13-9). Bac siéu tinh cia hé 14 bang téng bac siéu tinh néi va siéu tinh ngoai. § 18-2, TINH Hf THANH SIEU TINH BANG PHUONG PHAP LUC Gia st ta cd hé situ tinh chiu Ive nhu trén hinh 13-10, t D2 di héi ta phai xc dinh cae thanh phén ni Ive eta khung hay tinh chuyén vi cda khung tei mOt noi nao dé. Céch gidi quyét bai ton la xay dyng mot ho tinh dink tong duong nghia 1a mét hé tinh dinh ma céch bién dang, céch lam vite ™~ etc? hoan toan giéng nhu hé siéu tinh. Khi dé dé xdc dinh noi A 4 luc hay tinh chuyén vi ctia hé situ tinh thi ta tinh noi ite 7 va chuyén vi trén hé tink dink tuong duong. H13-10 15 Nhu vay tét oA viin dé cia ching ta JA xay dung mot hé ‘tinh dinh tuong duong. DE xay dung duge mot hg tinh dinh tucng duong ta thyc hién cée bude sau day : a) Chon mot hé co bén Mot he co ban JA mot hé tinh dinh suy ra tii hé siéu tinh bing c&ch 66 bét lien két, Vi dy v6i be siéu tinh da cho (h. 13-10) ta od thé chon méOt trong cfc hé co ban ahu trén- hinh 13-11. : G 8 Gy — c x "ap , 4) ° 8 Ci Me 4 HAL3“11 H6 a ~ ta da bd hai lin két tai B; He b - ta bd mt lién ket tai A va mot litn két tai B; He c - ta da bé mot lién ket ndi tai C va mot lien két ngoai tai B ; Hg d ~ ta da bé hai lian két tai A ; Hé e ~ ta d& bé hai litn két ndi tai A va C. Chi ¥ : Ta chi co quyén bé bét lien két chi khOng duge thém vao. Vi du véi ho trén hink 13-12 khong phai la hé oo ban cia hé siéu tinh d& cho vi tai B ta da them vio mét lién két. Di nhién khi bé bot cdc lien két ta phat = © & g trénh 46 cho hg tré thanh mgt h¢ bién “ hinh hode bién hinh tic thai. Vi dy hé trén hinh 13-18 ta d& bd hai Hén két noi trén dutng CB va nhu vay ta ed mét hé ed ba kh6p thang hang, hé do la mot hé bin = 4 hinh tic théi va khong thé tré-‘thanh mot h@ co ban duge. HAS-12 b) Dét céc phdn lye litn két vito he co ban Dé&t cdc yc lién két vao nhiing noi lién ket da bj ba di (h.13-14). 16 ot hee %| g Ag} 4 4 A a by " o . c ) 22 Abat @ HA3-14 Hé a: Lien két B tao nén hai thanh phén phan Ive theo hal phyong. Do dé khi bé lien két ta phdi dat vio céc phan ive theo hai phuong dé thay thé. He b : Ta da thay ngam A bang mét g6i tua ed dinh, vay ta phai them mot mémen dé lien k8t tuong duong véi ng’m A. Tai B phai dat thém méOt thanh phén phan lyc ngang dé tuong dugng khp e6 dinh B. He c : Tai C khi thay khop vao cd nghia 1a ta da bd thanh phan momen uén lien két gifta cdc thanh, vi vay d8 tuong duong nhv ci ta phai dat céc mémen dé hai ben khép C. Tai B phai dat them mot thanh phan phan Ive ngang. Hed: Tai A phai dat them mgt mdmen va mét phan Ie ngang thi lién két dé m6i tuang duong Hién két ngim tai A. Hé e: Ta phai dat cac momen lién két X, va XK, 6 A va C. <) Thiét igp phuong trinh chinh ibe dé xde dinh ede phan luc lien ket Dat tai trong len he co ban dA chon. Tri s6 cia céc phan lye litn két duge usc dink ti diéu kien chuyén vj do tai trong va do cdc phdn luc lien k8t gay nén theo cde phuong cha phan luc lién két phai q. BM bang diéu kién chuyén vi thve cia hé siau tinh. Vi dy chon hé fh co ban a - dat tai trong lén hé co ban dé (h. 18-15). Nhu vay Xe tai trong va cdc phan Ive X,, X) 8 gay nén cde chuyén vi theo phuong thing dung va phuong ngang cia B. Dé hé tucng duong voi hg sidu tinh thi ta phai x4e dinh duge tri 86 cla X;, X, sa0 A cho cfc chuyén vj dé la bing khong. (G6i tya cS dinh tal B cia hé siéu tinh khong cho phép khung cd cdc chuyén vj theo phuong ngang va phuong thang ditng). AAEIS Sau khi da xdc dinh duge trj s6 cia X,, Xp thi ta da co mot hé tinh dinh tuong duong va bai toén duge xem nhu la da giai xong. 2-SBVLT2-A . 17 Got S11, 512) 5) » 5y2 Ik cdc chuy&n vi don vi theo ce phuong X, va X, do cdc Ive don gian gay ra. Nhu vay chuyén ¥j theo ode phiong Xj, X; do cée We X,, X; va tai trong gay nén duge tinh véi cAc biéu thic 4) = OX + Fh + Ay, 42 = 54%, + 5X, + Ay, "Ti diéu kign 4, = 4, = 0 ta cd hé phuong trink chinh tic : 6X, + 3,25 +4, =0 5%, + 5% + An TX he phuong trinh dé ta dé dang xAc dinh duge X, va X;. Mot each téng quat ta ky higu 6; 1a chuyén vj theo phuong i do Ivc don vi theo phuong j gay nen. T&t cA nhitng diéu ta vila ndi trén day cd thé suy rong cho m6t hé siéu tinh bac a. Khi dé hé phuong trinh chinh téc sé cd dang ; 6x, + 5M tt 5, + Ay =0 0 5%, + byX, +. +O, K+ A, = 0 6%, +5X, to +ox, +A = 0 Cae hé 36 4; duoc goi la hé s6 chinh, Cac hé sé 6 duge goi 1A hé s6 phy va Sip goi la cdc 86 hang ty do, Phuong phép gidi hé siéu tinh nhv ta vita trinh bay, cdc &n 96 1A cde phan Ite Ken két nen duge goi la phuong phap luc. Vi dy 1. V6 biéu 46 ngi Ive eda hé sigu tinh da cho trén hinh 13-10 Bai gidi : DE xée dinh duce h¢ a5 phu va céc 86 hang ty do ta tin hanh vé ode biéu dé ndi luc do cée don vj va do tai trong gay nén tren h¢ co ban da chon. Véi khung chiu Ive, bién dang chi yu lA do momen udn cho nén ta bé qua luc c 8 i ed doc va luc ct. Nghia la. ta L 4 chi ofin vé céc bidu dé momen . won. Sy gin ding nity 88 thuc Ket hien cho moi phép todn doi . ? di khung trong cdc vi du ti€p oa i theo. Céic bidu 45 nOi Ive duge biéu dién trén hinh 13-16, TY do ta cd: H, 13-16 18 2-S8vit2-B [ae m2. 28 oy = BS ~ 2-3 ey sEF 5 -6.e fs ae 21> M1 = ED ~ 2° Bs a < Ef - eae fat at Ip “ES ~ 32 "4° EI ~ ” 8Ed a of o it at 2p = = ~3°9 "ET ~ "GET Nhu vay mét cach téng quat ta cd : ag-1) trong dé M, va M, la cée biéu dé momen don vj va M, la biéu d6 do tai trong gay nén trén hé co ban. Tu dé ta ed hé phuong trinh chinh ‘the : 1% @ gig-ge x, 1,4) _a@l 273% 76 : Sal Giai hg phuong trinh dé ta duge : fe 2 1 ie S =, ab ot Xa X= 3g fe ag Dau &m cia X, chi ring chiéu thye cia phan luc nguge véi chiéu da chon. Dat cde luc X, va X2 cing véi tal trong Ién hé es . Hl? ban ta duoc hé tinh dinh tuong duong (h. 13-17) Biéu d5 ngi luc cla hé tinh dinh tuong duung dé cing 1A biéu dé cia hé siéu tinh. Rieng véi biéu dé momen un ta cd thé lam phép cOng nhy sau ; Nhan tri sé X, va X, vao cfc biéu d6 M, vA M, xong cOng vdi Mp ta 88 duge bigu dé momen uén cha hé (h. 13-18). Vi du 2. Tim chuyén vi this ding tai D diém gia cia thanh CB cia he siéu tinh (h. 13-10). 19 WH? 4 a 28 Mn 7. 7 A, 13-18 Bai gidi : ‘Tat nhién 1A ta sé gidi bai team trén hé tinh dinh tuong duong (bh, 18+17). Ta tao nén trang théi "k* bing cach bo Lat cA ngoai luc len ho va dat luc Py = 1 theo phuong thang ding (h. 18-19). Chuyén vi thang ding tai D sé duge tinh voi biga thee MM,ds Sim = YD = rf = Song ta nhan thay ngay phép nhan Vérésaghin gita cac bidu dé 6 hinh 13-18 va hinh 13-19 khong don gidn, Ta e6 thé lam mot cach khée nhu sau : Ta biét ring dit ta chon bat ct mot hé co bin nao thi cudi cing bigu dé momen My (h. 18-18) cang phai nhw nhau vi voi bat cit cde hé tinh dinh tuong duong xay Z {fer dung trén hé ca ban nado thi he dé cing Z phai lam viéc nhu hé siéu tinh. Vay ta khong nbéit thiét phai xay dung trang thai "k” trén hé co ban da chon. Ta c6 thé x8y dung trang thai "k" trén hé co ban khée sao cho phép nhan don giam nhat. V{ du ta st chon hé co ban b) hay c) dé xay dung trang thai *k" khi tim chuyén vj thing ding tai D. Phép nhan Vérésaghin gitta cde biéu dé momen M, (bh. 13-20) vA M, (h. 18-18) 86 rét dé dang nh sau - Ast dD d ge Mk ” 7 Wk #, 13-19 H. 13-20 f MM, ds Som = Yp Ey --2 2,0? 1 at %D 2°4° 282° BS a48Ky, * qi Yo ~~ G48ET Du trit o6 nghia Id chuyén vi nguge vei chiéu cda Py, 20 . §13-8. SU DUNG TINH CHAT DOI XUNG CUA HE Ti mot hé siéu tinh ta cd thé cd nhiéu hé co ban, trong sé cét hé co ban dé, ta cd thé chon duge mét he co ban hop li nh&t nghia la déi voi h6 co bin dé nhiéu be sd phu va s6 hang ty do triat tiéu bat. ‘Trong mue nay ta dé c&p dén edch chon h& co ban khi hé ed tinh chat d6i xing. - Ta goi mOt hé siéu tinh phang 1a mot hé d6i xing khi hé cd mot truc déi xting. Mot hé déi xing chu tai trong d6i xing 1a khi tai trong dat Jen mét phdn nao do cia khung 1a anh cta tai trong dat lén phén kia qua guong phang dat vudng géc vdi mat phang cua khung va di qua truc 461 xting cua hé. Nguge lai, néu tai trong cia phfn nay la anh ca phan kia nhung e6 chiéu nguoc lai thi ta goi IA he déi xting chju tai trong phan d6i xing. Vi du khung siéu tinh (h. 13-21a) la mat h6 doi xing. Néu hé chiu tai trong nhu trén (hb. 13-21b) 1a hé chiu tai trong déi xing va nhu trén hinh (h. 18-21c) la hé chin tai trong phan d6i xting. Tuong tu, néu ta xét cdc thanh phan ndi lye trén mat c&t ngang nao do thi ta cfing co thé chia céc thanh phan néi Ie thanh c4c thanh phan déi xéng va phan déi xing. Luc doe, momen uén My My 1a cde thanh phan nOi lye d6i xing (h. 13-22). Lye cét va momen xodn 1a céc thanh phan ni lve phan d6i xing. Mz HH. 13-23 ‘Ta dé dang chting minh duoc ménh 46 sau day : Néu mot hé déi xing chiu téc dung cia tdi trong déi xiang thi ndi ive phin doi xing trén mat edt trong mdi phdng doi ning cia he lu bang khong. Nguge lai néw tdi trong la phdn d6i xing thi ndi luc déi xing phdi bang khong. Dé chitng minh m@nh dé dé ching ta chi ¥ ode nhan xét sau day : ~ Khi hé la d6i xing chju tai trong doi xing thi biéu 6 momen la d6i xing, Nguge Tai khi h@ Id d6i xing, tai trong phan déi xing thl biéu 6 momen 1A phan déi xtng. ~ Phép nhan Verésaghin gitta biéu dé d6i-xting va phan doi xing la bang khong. Bay gid, gia sit ta cd he siéu tinh chju Ic phan d6i xtng nhu tren hinh 13-23a. Ta chon hé co ban nay bang cach edt doi khung nhu hinh 13-23b, Ta sé ching minh a1 rang cde thinh phén n6i lye : déi xitng X, va X (ye doc va m6men uén) trén mat c&t déi xing C la bang khong. Thue vay, tt diéu kién chuyén vi tuong d6i giita hai mat cdt bing khong ta co he phuong trinh chinh tée : 5% + 5X, + 5X, + ay 5,.X, +4,X, + 5,X, + Ay, = 0 64%, + OX, + 6X, + 45, = 7 b 7 u 2 H. 13-23 u ° bigy dé momen don vf M, va M, la déi xing, con M, 1a phan déi xing, Biéu dé momen do tai trong gay nén la phan déi xting. Vi vay ta cd : 8 = by, = 84, = oy = AY = Ay = 0 Hé phuong trinh chinh téc duge rat gon lai nhu sau + 91%, + 5X, =0 5,X, + 4,,X, = 0 5,X, + a, = 0 Vi cdo hé s6 54597,.4) 1A khac khong nén tit hai phuong trinh ddu ta cé thé két luan rang X, va X, la bang khong. Nguoc lai, gid sit khung chju lye d6i xing khi do ta cd : 5,5 = Sy = Sy, = Syp = Asp 79 Hé phvong trinh chinh téc sé duge rut gon nhu sau : ie +5 xX, + 45 0 6,,X, + 6X, + A, = 0 4X, = 0 ‘Hy Ai-24 Tu phuong trinh tht ba ta cd X; = 0 Vay ménh dé da duge ching minh. 22 Trudng hgp hé 1a déi xing nhung tai trong 1A bat ki thi ta cd thé gidi bai todn bang cach xem hé nhy téng tac dung cia mot hé tai trongéd6i xing vA hé tai trong phan déi xting (h. 13-24) i dy 3. Vé biéu dé momen caa khung siéu tinh chiu hye abu hinh 13-258. Bai gidi : Khung cé truc déi xing CD va chiu tac dung cba tai trong d6i xing nén thanh phén lyc cAt trén mat cét qua true CD phai bing khong. To cht doi khung va xét mot nita khung (h, 13-23b) vi tinh chat déi xing nén mémen uén va Ive dgc trén cia mat ct & cdc diém eta D phai bang nhau. Ti diéu kign can bang ta cd : Vay ta chi cdn phai tim tri s6 mémen u6n X,. Ti diéu kién chuyén vi tuong déi gitta cac mat cét tai C va D-phai bing khong ta thiét lap duge phuong trinh chinh tdc : 6X, + 4 =0 Biéu 46 don vj M, va tai trong M, duge biéu dién nhu trén hinh 13-25¢, d. Hé_ 86 phu va s6 hang tu do duoc tinh nhu sau : ae f MMe ee a, Ip = = Es Es (2 ) Vay ta cd : “ait Fa as Ay ee 39Pa X, = ogi = 01a “ Bigu dé mémen uén cla he duge biéu dién Mx nbu trén hinh 13-26. ‘H, 13-26 23 §13-4. DAM LIEN TYC Dém lién tuc 1A mot déim duge dat trén nhiéu g6i tua tao nén nhiéu nhip (h, 13-27) Day 1a bai todn siéu tinh. Bac sidu tinh 1a 36 lien két don thém vao, nghia la bang 86 nhip cia ddm trit di mot. H. 13-27 A 13728 He co ban hop if 1a dat cde khép trén méi g6i tua dé chia ddim thanh nhigu dam den (h, 18-28). Nhu vay Ive dat trén m6t nhjp nao dé sé kh6ng anh huéng dén cae nhip ben canh. Céc phan lye lin ket 3 day 1A cdc momen. Diéu kién dé hé trd thanh be tinh dink tuang duong la gée xoay tuong d6i gitta hai mat cét hai phla cilia khép la bing khong (vi dém lién tue 14 mét thanh lién nén tai dé cic mat c4t khong 06 guc xoay tuong d6i vi nhau), Hé phuong trink chinh the duge thiét lap tir diéu kien do. Ching ta nhan xét géc xoay tuong d6i giita hai mat c&t vé hai phia cia khép chi do ede luc dat trén hai nhip ké cAn gay nén vi vay dé tinh chuyén vj tuong d6i cia gol tua the n thi ta chi cfn xét tai trong dat trén hai nhip ti géi tua n - 1 dénn +1 (h. 13-29), Dé tign cho céc ki higu sau nay ta sé goi : er = Mi X, = MG X= M va gid thiét trén hai nhip dang xét 6 cée tai trong phan b6 q nao dé. Phuong trink chinh the s6 06 deng nhu sau ; He Onate Dn omy oe 4, 2 Fr My + Sanh, + it t Mn-t= 4 ad 4 + Foe Meny + Aap =O a) z ih Cée biéu dé momen don vi va bidu a6 T Mn=1 mémen do tai trong gay nén trén hai nhip dang xét duoc biéu dién tren hinh 13-30. Néu do ch6ng uén EJ khong déi trén sudt chiéu dai cda dém thi v6i phép nhan bidu' dé Verésaghin, ta od trj 86 cc hé 86 phu va cdc sO hang tu do nhu sau : 1 24 1 no + QoayPenty, i CTI Tey) trong dé 1, va 1, la do dai ca nhip thi n va (n+ 1) ; 9,9, , 1) 1a dién tich cia biéu dé momen ‘do 'tai trong gay nén tren hai nhip th n va (h°#1) ; a, va ba, la khodng cach ti trong tam cia cée dién tich dé dén g6i tua the (n - if 2 (a + 1) (h. 12-80), Dem thay cde trj sé dé vao phuong trinh (a) va uéc luge cho EJ, tae : Qa ‘nt L a Qe ayP, at1y?¢ntn), . Moet) + 20 + Fens), + Fn) Ment) +6 ( + Tey) Phuong trinh dé duge goi 1a phvong trinh ba mémen vi cée in of IA ba momen tai cdc gOi tua lien tidp. ‘Voi méi g6i tya ta thigt lap duce mot phuong trinh ba momen va cing céch nhu vay ta thiét lap duge tat ede phuong trinh cia 4é chinh t4c. Ghi chit > Qq vA Qny1 duge xom la duong khi biéu dé momen do tai trong gay nén 1a cing phia duéi. Vi du 4. Ve biéu dé mémen u6n cia dém lien tye chju Ive nhu binh 19-31. Bai gidi : Biéu dé momen udn M, cia tai trong dat tren hé co ban duge biéu dién trén hink 18-32. Dénh s6 tht ty cdia ede g6i tua nhu hink ve. Cha ¥ : My = Mj = 0. Ta cd cae phwong trinh chinh tée nhu eau : IM, +20 + DM, + 1M, + 6 ( col te pe. 2 gf IM, + 2@ + OM, + 1M, 465-3 + Hay 2 4M, +M, +2 =0 Bgl? M, + 4M,+—-=0 25 H. 13-31 H. 13-32 Giai hé théng phwong trinh dé ta tim thay : M =- Cu 1 40 : 2 D = 70,0259 2 M, = 2 = -0,15q/? Vay ta cd hé tinh dinh tuong duong nhu hinh 13-38a va bigu d6 momen uén duge biéu dién 13-33b. M,30,028907 gisgl. Mi= 8 15ql? b) A, 13-33 Trudng hop dam lién tuc od déu thiia va d@u ngam (h. 13-34a) thi dé sit dung duge phuong trinh ba momen ta bién hé nhu trén hinh 13-84b. Mémen u6n thu gon cd thé xem 1a m6men lién két cia mat cdt tai g6i-tta cudi cing. Momen dd 36 eo tri 86 duong khi ngoai lve dat len ddu thifa lam céng thé duoi va nd 86 66 tri s6 Am khi ngoai lve lam cang thé trén. Ta cing od thé xem 1a ngoai Ive téc dong lén nhip cudi cia dam. Lién két ngam duge thay bing mot nhip véi chiéu dai cia nhip IA bang khong. 26 p de | S a aN mM Me aM me My=-99 H 13-34 q Pogl HL 1I-35 Vi du 5. Ve biéu dé momen uén cia dam lién tue chiu Ive nh hinh 13-35a. Bai gidi + Ta ¢6 hé co bin ohw trén hinh 18-86b. Biéu dé M, dude biéu dién trén hink (h. 13-85¢) ' a Momen M, od tri 26 a — 4° He phuong trinh chinh tée duge vist nhu sau : 2qP 1 JM, + 20, + OM, +1M,+6.9.45 0.9 2q@1 IM, + 20 + OM, + 1M, +6.5.95.5 = 0 IM, +20 + OM, + 1M, = 0 2 Hay rét gon lei, véi cho ¥ 2) = 0 vA My = -", ta cd: 2 gi 2M, + M, + "7 ae M, + 4M, +M,+-7 = 0 a 2 M, + 4M, — 0 Giai hé théng phuong trinh dé ta 0669! garrgl’ . ay 1 duge : arsagl! M, = -0,0865p?? ; H. 13-36 Mz = -0,0769qi? ; Mz = 0,144q/?, Bigu dé momen duge biéu dign nhu trén hinh 13-36. s13-5. CAC BAI TOAN SIGU TINH TRONG TRUONG HOP CHIU LYC DON GIAN CUA THANH a) Trutng hgp thanh chju kéo nén ding tam Vi du 6, Ta hay xét trudng hop thanh chiu Ive nhu hinh 13-37. Xée dinh tng sust trén cdc mat edt ngang cia thanh. Bai gidi : Duéi tac dung eta Ive P, tai cic ngim @ hai du A vA B phat sinh cée phan luc V,q va Vp. Dé ed thé xéc dinh duge nbi Iyc trong thanh ta dua sang hé tinh dinh twong duong bang céch bd di mgt ddu ngam tai B. Phén lye Vg duge xdc dinh ti diéu kien H, 13-37 27 6 gian toan ph4n cia thanh do P va Vp gay nén la bing khéng vi ngam tai B khong cho phép thanh cd dQ gian dai. FnVy + 4 = 0 i+, trong ds : 5,, = ——FE- 18 do co do Ive don vj theo phitong éta V, gay nén va Ap Ja dO gidn do P gay nén trén hé tinh dinh. Phuong trinh bién dang trén duge, viét lai duéi dang : . E+L PL, 1 2 2 ~ EF Ya + pp =? Ti dé ta cd : PY, : v= B a +h Vay wing sudt trén mat cft (1-1) la : -2 2 a= FT va dng sudt trén mat cdt (2-2) ta : ep 4 6, a 220 FOL +i Vi dy 7. Cho hé thanh chiu luc nhu hinh 13-38 cée thanh déu cing lam bang mét loai vat ligu nhu nhau va kich thuéc mat ct ngang nhu nhau. Tinh lye doc trong méi thanh. Bai gidi : . Ta chuy6n sang hé tinh dinh tugng duong bang ecdch vit bd thanh CA (h, 13-89), Trj 36 cia Ive lien két X, duge xde dinh ti diéu kien bin’ dang ela hé tinh dinh tyong duong véi bién dang cta hé siéu tinh. Nghia la chuyén vi cla diém A do X, va P gay nén theo phuong thang ding la bang do gian cia thanh AC do X, A 13-38 H, 13-39 gay uén. ‘Th cd phuong trinh : 6%, +4, = - ae Dau (-) cho biét Ive tée dong lén thanh nguige chiéu vel X;. Chuyén vj don vi 5, do X, = 1 gay nén duge tink tit bigu dO Ine doe trong cée thanh (h, 13-40), 4 ao NH 2cora © BF 28 Mat khdc ta ed tuong quan gitta 2, va Jy la : Lycos = 1 Vay phuong trinh bién dang duge viét lei nhu sau: | 4 x - 4 _ x4 2eosa 1 2cosaP a EF Ti dé ta tlm thay ; ?P 1 + 2cosa x Sau khi da 06 X, ta dé dang xdc dinh noi lye trong cde thanh. Luc doe trong thanh AC: N, = ‘Trong ede thenh AB va AD Peosa ™ 1+ 2cos%a Bai toan cing cd thé suy luan mot céch don gidn nhu sau ; Duéi tée dung cia Ive P diém A cia he siéu tinh oS mét chuyén vj thing ding AA’ = Al. D6 cong chinh la @6 gidn cia thanh AC. Hao H 1341 Tw A ha cée duéng thang vuong g6c xudng BA’ va DA (h, 18-41). Goi I, K la chan cde dutng vudng géc nay thi AT va ATK o6 thé xem la céc bith dang doc cla thanh AB va AD. Twang quan gita cdc bién dang cia e4c thanh nhu sau : Al = Al, = A&icosa = Al cose vi bién dang Ja bé non ta xem ede géc a 1a khong déi sau khi hé bi bién dang. TY dé ta ed phuong trinh bién dang nhu sau + Ny, NA EF ~ EF °° Hay : Ng = Nycos%a Mat khée téch mit A vA cht ¥ Ive doc trong ede thanh AB va AD Ja bang nhau v1 If do d0i xting ta cé phvong trinh cin bang : N, + 2N,cosa - P = 0 Tir dé ta ed : P 1” Te 2068 29 b) Trutng hgp thanh chju xofn Vi dy 8 Gid st oé thank chiu xodn co lien két ngam 6 hai d&u nhu hinh 13-42. Xéc dinh noi yc va tng sudt trén cdc mat ct. Bai gidi : Cang nhu trén, ta chuy€n sang h@ tinh dink twong duang bing cach th4o bé ngam tai du B. Thay vao dé phan lye lién két J,. Trf s6 cilia Ie, duge xde dinh tit diéu kién gc xodm tai B do 36 va My gay nén trén hé tinh dinh la bang khong. Ta cd = 3, (a+b) 7K, “a, ~u,-° Vay : %, = TE pc NOi luc trén cfc mat c&t (1-1) va (2-2) sé la: 4 3 My =) = Tee ——— a é My = 76 — y= aE m — Tu do ta dé dang tinh duge ung sudt. H. 13-42 % Vi du 9. Cho hai la xo hinh try léng vao nhau nhu trén hinh 13-48, truc cla hai 1d xo la trang nhau. Goi nm, Dy, d; va ng, Dy, dy 1a sé vdng lam viée, dudng kink trung binh va dutng kinh day cia ld xo bén trong va bén ngodi. Hai 10 xo cing lam bang vat ligu cd G nhu nhau. Chiéu cao ban ddu bang nhau. Héi lve tac dung lén m6i la xo cho biét lye tac dung chung trén hai 1d xo 1a P. Bai gidi Goi C, 1a do citing cua 16 xo bén trong va C2 la cia 1d xo bén ngo&i. Céc thanh phén lye téc dung lén cdo 13 xo P}, Pz, Dudi tac dung cia P, cde lo xo ed cing mét d6 co nhu nhau vi vay ta od + P, 1 2 Lek Ere wD ‘Mat khée ta phai ed: P) +P, = P (2) P,P, P Do 2 phuong trink dé ta cd = & = GE 1 @ 1¥Cp HIS—43 cp cp Céc do cing cila cae 16 xo duge tinh voi cong thie : Gat Gd} C= i c, == 1 ; 2 3, 8Din, 8Djn, 30 CHUONG XIV TAI TRONG DONG 14-1. KHAI NIEM Trong céc chugng truéc day ching ta chi méi xét dén tai trong tinh nghla JA tai” trong tde dong len he dutge tang lén mOt cdch ti ti dé khong xudt hién Iyc quén tinh. ‘Trong thyc té nhiéu khi tai trong tang lén dot ngOt, nhu khi-hé bi va cham, hay bién 4éi theo thei gian nhu trong hé dao dng hay trong cde chuyén ddng cd gia téc. Nhiing trudng hop do ta goi 1 tai trong dong. . Nhiéu c6ng trinh hay chi tiét duge tinh véi mot he 66 an toan rét cao d6i véi tai trong tinh nhung vin bi pha héng vi tai trong dong, Nguge lai eo nhiing két cfu hay chi tiét, thoat nhin tuéng ring yéu Gt nhung trong thyc té lai cd kha nang lam vi¢c lau dai duéi tée dung eda tai trong dong. Vi vay ddi hai ngudi thiet ké phai cha ¥ nghién ciu vé linh vye nay. Truéc hét ta hay xét dén trutng hop dao dong cha hé dan héi. §14-2. BAC TY DO Ta cd dinh nghla vé bac ty do cia hé dan h6i khi dao déng nhv sau : Béc tu do eda mot h¢ dan Adi khi dao dong la thong 96 doc lap dé xde dinh vi + trl eta he. Vi du cde hg tren hinh 14-1a, b, néu bé qua trong higng ban than cia d&ém hay cha ld xo, xem chung 1a nhing lién két dan héi kh6ng cd khéi lugng va xom bai todn la phang thi dé la nhitng hé ed mot bac ty do vi dé xéc dinh vi tri cia hé te chi cfin biét do vong y hay hoanh dQ x cha M. Véi céc hé trén hinh 14-1c, d dé xée dinh duge vi tri cda hé ta phai biét cic d6 vong y,, y2 cla My, My; va c&e gdc xoay y), v2 cha cdc banh xe Mj, Mz, Cac hé dé 1A cdc hé cd hai bée ty do. V6i hé trén hinh (h. 14-1e) my 4 i @ 4 “ Za MMe | oP OS, Be JS oO o Hld-1 31 tay ta chi eo mot khéi lugng M, nhung dé xAc dink duge vi tei trong tam cia M ta phai c6 hai toa dd. Néu-whu mémen quén tinh cla M d6i véi trong tam la khong dang ¥ déa su quay cla M Ebi he dao dong ‘trong mat phéng cia khung. S6 bac tu do 1a tiy thudc vao so db Iya chon dé tinh : vi du khi khong thé bé qua trong lwong ban than cia d&m thi hé sé tré thanh v6 86 bac ty do. Cach giai 1A luén luén tlm céch dua ha vé mot h cd bac ty do it hon dé tinh dé hon. Di nhién véi cdch 46 ta chi dat duge két qua gin ding. §14-8. PHUONG TRINH VI PHAN DAO DONG Gia sit xét vai he dan héi o mot bac tu do. Vi du hé trén hinh 14-2. Ta xem dam nhu mot lién két dan héi khéng c6 kh6l Iuong. DQ vong y cla M 1a do cée lye sau day gay nen : ~ Negoai Ive P(t) gay nén dao dong. Ta goi Ive nay 1a Ite kfch thich. ~ Lue quén tinh Ff do gia t6c # cia M gay nen. Lye quén tink dé luon ludn nguoc chiéu vi gia tde. Tri sf ota Fla : ~ Lye can F do moi trudng gay nén. Mot eéch gin ding ta od thé xem Iye can 1a tf le v6i van t6e ¥-cua M. Tri 56 ca Fla: R= trong do 6 1a he 6 ti Ig, Néu goi 5, 14 chuyén vi theo phuong chuyén dong cia M do Ive dun. vj gay nén (h.14-8) thi y duge tinh vol biéu thie : y = 6, {P() - My - Ai] Hay od thé vist lai du6i dang : HM-2 HIda3 . Py Yt tay + ory 2 AO (14-1) 1 trong dé 2a = é 1a he 96 tugng trung cho Ive oAn ea moi trudng a? = am co mot ar ¥ nghia vat ly ro rot ma ta 98 noi trong muc t6i, Nghi¢m rieng cia phvong trinh (14-1) tay thuéc dang ham P(t). 6 day ta chi xét trugng hop ham P(t) la mot ham 86 diéu hoa duéi dang : Pt) = P.sinat. (14-2) 32 Py duge goi 1a bién 4$ cua lye kich thich ; Q la 86 Ifin dao dong cia luc kich thich trong 2x giay. Nén goi la tfin s6 vong cha luc kich thich. Dé sidi he (14-1) ta phat tim nghiem tng quét cla phuong teinh vi phan thudn nhat khong ed vé phai vi vay ta xét cdc trutng hop ring sau day : §14-4. DAO DONG TY DO Ta gia thiét sau khi P(t) kfch thich cho hé dao dong xong thi bi triét tigu. Nghia la P(t) chi t6n tai mot khodnh khdc r&t bé ban déu, sau dé ta od thé xem Pit) = 0. Sy dao ddng cia hé 1A do Iyc dan héi sinh ra va duge goi 1a dao dong ty do. a) Dao dong tu do khong cé luc edn. Xem Ive cdn cia méi tring lA bang khong, nghia IA @ = 0. Phuong trinh vi phan dao dong cd dang : ypto’y =0 (14-3) Nghiém cia phuong trinh la : y(t) = Asin(wt + y) (14-4) A la bien d6 caa dao dong, y IA pha ban déu. Cac tri s6 dé duge xc dinh ti diéu kign ban dau cia dao dong. Ti phuong trink (14-4) ta thdy ro ¥ nghia cha w. Tri s6 do la tan sf udng cia dao déng. Ta goi nd la tin 36 vong riéng cia he. Tri 35 cia w duoc xde dinh tit bidu thite : 1 wo . MS, hoy o= a -Ve-VE (4-5) Y MS, A By at trong do : g lA gia téc trong trudng : Q la trong lugng cia M va At 1a d6 vong tinh do Q gay nén déi v6i hé da cho. Chu ki T cia dao dong s@ 1a : T= = = ay at (14-6) & 12 - va tn s6 f cba deo dong la f= p= (14-6b) b) Dao dong ty do c6 luc edn, Phuong trinh vi phan dao dong od dang : yrtaytoty=0 (14-7) Nghiem téng quét cia phugng trinh nay Ja : yt) = Ae “sin(w,t + e) 3-SBVLT2-A 33 @, vA g, la tin sf vong rieng eda he khi ké dén lve can va gé¢ pha ban déu cia dao dong. Tuong quan giifa w vA @, nhu sau ; o (14-8) 1 Ta thay w, bé hon ; Bién dO cia dac dong la mot ham sé phy thu6c theo thi gian Ae~“' nghla la bién do cang ngay cing nhé di, Sau méi chu ki bien do dé 88 nhé di voi mot hé sé la ; 2 or =e"! = const eat Ta nh§n théy dao dong tét rat, nhanh: D6 thj cia dao ddng duge bigu dién nhu trén hinh 14-4. H, 14-4 §14-5. DAO DONG CUGNG BUC V6I P(t) = P,SINQt Phuong trinh vi phan dao dong ed dang : P. P+ Qa ptuty = 2 sin at (14-9) Nghiém t6ng quat sé 1a téng cia mot nghiém riéng va nghiém téng quét cla phuong trinh vi phan thudn nhat khong ed vé thit hai, Dé he od dao dong tg chon nghiem riéng duéi dang : ¥, = CysinQt + C,cosnt (14-10) Lay dgo ham én tip cia y d6i véi t va thay vao (14-9) ta xéc dinh duge péc hang sé C, va Cy nbv sau : Fy v-2 M- = 9? + 4a P c= -, 2a 27M Goat sade Dat . 2a set = Tira} sae wo? -Q? cos = . Vora + re 34 3-savuTa-8 1 . va thay 6,, = prard thi biéu thie y, e6 dang : Pon vy = Ay sin (Qt) = age ain (Ot - 1S yre (-a) +3 Nghiém ton phén sé la: y = Ae“ sin (wt + ) + y) Neghiém do biéu dién hai dao dong. 86 hang déw biéu dién dao dong tu do tat din. $6 hang thé hai biéu dién dao dong cudng bite gay ra do lyc kich thich. Dao dong ty do sé m4t di sau mQt thi gian nhat dinh, lic dé ‘sé dao dong theo tén sé Q cia lye Kich thich. Bin dé dao dong la : A= , y 2 2g o-Sy+*s a a Tich 36 P,d,, biéu dién chuyén vj do bién dQ cia Ive kich thich dat mot céch tinh gay nén tai mat cAt mang kh6éi lugng M theo phugng dao d6ng. Ki hiéu chuyén vi do Ja y, va dat: k,= a (14-11) 2 Aas 2 (Byte wt ot ta co thé viet : Vy = Ry (14-12) Vay : DO vong déng bang dé vong tinh nhan vdi hé 86 hy. He s6 dong phu thuge vao ti sé & va he 96 @. Méi tuong quan dé duce bigu dién trén hinh 14-5 Khi 2 = 1 tue la khi tém s6 cha lye kich thich tring véi tin sé dao dong riéng cia hé thi ta cd hién tugng céng hudng. Khi a = 0 thi ky sé tién téi vO cing vA khi a # 0 thi ky s& cd tri 86 cyc dai hitu han. Khi dé dQ vong dong Ién hon rat nhiéu #0 véi dO vong tinh vA do dé k&t cu hay céng trinh a6 bi phd héng. Nhin qua cdc dudng biéu dién ching ta nhan th4y hién tugng eéng huéng hinh thanh cd mot mién khi tén sé hic kfch thich khong khac nhiéu so v6i tén sé dao dng riéng cla hg. Nguge lai ti 56 @ tang len thi he 66 dong con nhd hon c& don vi, do do, ngudi ta cd thé gidm dO cing eta cong trinh dé giam tn s6 vong riéng cua h¢ hay tang tén s6 cia lyc kich thich lén. Khi déng mé 35. may, mot ic nao dé tan sé cia luc kich thich ed thé tring véi tén sd riéng, cin tang phanh t6c dj méy dé lam tang tfn s6 cia lye kich thich lam cho hién tugng cdng huéng khong kip xay ra. Ngudi ta cling thudng ding cc bd phn giim chin dé tang do can @ néu nhu he phai lam vige trong mién ong hutng Iu dal. Ta thay tl 56 2 os te} 56 én hon 2 thi nhing dutng cong ky sé trang nhau. Lic dé cé thé xem @ = 0 va tri 36 cla ky sé At 1 = (14-18) [~ Biét hé sS ky ta co thé tim duge ting sudt dong bang cdc biéw thie sau day : os = ko, (14-14) ok trong dé o, va T, 1a ting sudt do tai trong dong gay nén, 0, va 7, la Gng sudt do bien 46 cda lfc kich ‘thich gay nén véi gid thiét Ife nay duge ‘dat mé6t cdéch tinh lén hé. Néu trén h@ edn c6 cfc tai trong tinh khée thc dung trude khi dao dong thi tng sudt toan phdn trén mat cdt nao dé la téng ting suft dong va ting sudt do tai trong tinh d6 gay nén. Vi du 1: Mét dong co dién co trong lugng Q = 12.000N dat trén hai dm chi 1: No 24a, dém dai 3m. 1. Tinh tén s6 vong riéng cua hé, Khong ké dé trong lugng ban thin cia dim. 2. Tinh wing sudt lon nhdt tron dam. Cho biét ddng co quay 1200 v/ph, khéi lugng Iéch tam nang la 200N, dé léch tam e = 0,3em, lve can khOng dang ké ; khong ké dén trong lugng cia dim. = 2,10’N/em?* ; g = 9,8m/s* Bai gidi : 1. Biét dém chit I s6 higu 24a cd J, = 3800em‘, W, = 317 om}. Tén s6 vong ring eta he 1a : w= \ & At lA d6 véng tinh do trong lugng cia Q gay nén. Qe 12000.9.10° = = 0,089em * EX ~ 4821073800 vay : fF-it+4 H 14-6 f23m Q=12000N 2. Ta xem rang m6i vong quay cla dong co lye quén tinh Ii tam cia khéi Iueng lech tam kich thich xufing dém mot lan. Vay tén 66 Ive kich thich trong 2x gity 96 la : 2x. 1200 1 . Q = Fo = 125,85 Q cing déng thai la téc dé gée cha dong o¥. Cuang d@ cla lye quén t{oh li tam la: F, = mQ?r = 20° (128,97. 0,008 = 972N He so dong 1a k,=—> = —i__ = 2,32 1-¢ _ (128,67 pol | > | wo (108) Momen uén lén nhét trén ddim do bien dO cia lye kich thich F; gay. nén la : , Fl f _ 972.3 M, = y= SES = wom Ung sugt tinh la : = 115Niem? Tri s6 tng sudt dong sé la : 6, = Ok, = 115.232 = 267Niem™ Ting suat do trong lugng cua méto gay nén la: - _ 12.000.3. 107 6 = TS a7 = 2 42.3177 1400Nem* Vay ung suft toan phfin sé 1a : o = 6, +6" = 1687Nicm’. Vi du 2. Mot dia tron gdn chat trén mot thanh tron véi mot déu ngam. Gof [ 14 momen quén tinh cia dia déi véi truc caa thanh (h. 14-7), thanh o6 chiGu dai 1 va do cting chong son la GJ, bd qua trong long cia thank. Xée dinh tdn s6 vong rigng dao dng xodn cia hé. Bai gidi : O Gol 1a géc xodn chia hé. Ta bd qua lc can va xem mémen kich thich 1a bang khong thi p gay nén la do momen cia lye quan tinh. Mémen may luén ludn nguge chiéu véi gia téc géc : Hs] }-—— ¢ ——- 37 Ti do ta co @ pad, (-"a8) (a) 6 day : 6,, la gdc xodn do mémen don vi dat trong mat phAng cla dia gay nén : trong dé Nghiém téng quét cla (b) cd dang : p = Asin(wt + >) Vay tdn s6 vong riéng dao déng xodn cia hé Ia : GS ® “yz =y2 él i (b) (14-15) §14-6. PHUONG PHAP THU GON KHOI LUONG Viée bé qua trong lugng bin than cia ede li¢n két dan h6i nhu trén trong nhiéu truong hgp cho ta nhitng két qua khé phd hgp voi thyc té. Song dé ed thé cd duac nhiing két qué e¢ d@ chinh xac cao hon thi ta phai tim cach tinh vi cA trong luong ban than cia cac lién két dan h6i. Tat nhién, trong thuc té cd nhitng trugng hgp khéng thé khéng ké dén trong: lugng ban than cua nhing lién két nay. Phwong phap don gidn nhét la phugng phép thu gon Khéi lugng. Ta tudng tugng mot hé tuong duong voi hé da cho cd khéi lugng tap trung 6 mdt noi nado dé (nghia la hé cd mot bac ty do), sao cho nang lugng dao dong trong hé tuong duong bang nang lugng dao dong trong hé thy. Vi du xét dim mang khéi lugng nhvt trén hinh 14-8. Néu phai ké dén trong lugng ban thAn cia ddm thi ta tang tugng thu gon khéi Ivong cla dim vé ngay tai M, Nghia la tai M cd mt kh6i Iugng méi sao cho nang lugng dao dong cla hé méi nay bang todn bo nang lugng dao d@ng cia hé ci, céch lam nhw sau ; Ta so sinh 46 38 mM ae; ye vong tai mat cit z ndo dd déi véi dé vong ngay tai M do lwc P dat tai dé gay nén. Gia su vj tri cla M Ja diém gita ela dim. Véi phép nh&n Verésaghin ta tlm thy (h, 14-9) : _ Pe Y > a85F, Kk Peo PA no Gee Ber Vay : - z 2, ¥ = ¥(87 - 455) Van téce cia cée chdt diém tai mat cat nay la ~ oy, 2 Bd =e (gt —-42,2 Y= a7 Gr-4aae Goi q 14 trong lugng cia dim trén mot don vi dai. Dong nang cia mot phan t6 dz + tai mat cét dé se la: * adage = b 988 gt _ gE? aye at = pm? = 5. (87 45) (a) Dong nang cia toan dam sé la : L 3 wy2/dyy 2 T= fata=2. ~ 43) (ae) 17 at Ta xem T nh dong nang cla mot kh6i Iugng of tri 96 la ge. S dat tai gitta ddim. Noi mt cach khéc, hé tugng duong 14 hé cd kh6i lugng tap trung tai giita nhip véi tri 86 1a: 17 qt MaMtang He 86 x Fe suge goi 1A hé s6 thu gon eda kh6i twgog & cia dim vé tai gitta nhip. Vi dy 3. Giai vi dy 1 khi cé ké dén trong Iugng ban than cla dém. Cho biét q = 294N/m. Bai gidi : 1. Trong lugng cha d&m sau khi nhan véi hé 56 thu gon p# lA : yo . Q = gg % 294 x 8 x 2 = BB2N. DO vong tinh khi ks dén trong lugng ca dfm [a ; (Q+Q)F _ (12000 + 882)37. 10° at = SN 2 a = 0,098em 48Ed, 48.2. 10" 2800 Tan s6 vong riéng cia hé sé IA : , 9 i wey pa HS 2. He s6 dong sé la: ky = > = gga = 88 a5 aay | = = = 2 6, = Ok, = 115.1,85 = 213N/em’ Ung su&t dong sé 1a : So sdnh vdi vi dy 1 ta thay ky cd tri sé nhé hon ; tng sudt dong cing vay. Diéu dé cing dé higu vi nang wong dao déng con phai danh mot phan lén dé lam dao dong toan thanh. §14-7. VA CHAM THANG DUNG CUA H& C6 MOT BAC TY DO Vi dy ta co dém dat trén hai g6i tva mang khéi Ivong M nhu trén hinh 14-10. gol Q’ JA trong lvong cia M. Gid du od mt trong lugng Q nao dé tit mét dd cao h roi tit do dap vao Q’. Sy va cham dé duge goi la va cham thing ding. Mong niudn cia ching ta lA tinh duge dO vong Ién nhét yy do va cham gay nén Ta nhan thay van téc cla céc khdi lugng trén hé co mét sy thay déi dét ng6t, gia téc sinh ra khé lén va su viée xéy ra trong mét khoAnh khdéc r&t ngén. Dé cd thé gidi duge bai todn ching ta hinh dung ra qué trink va cham thanh céc buéc nhu sau : 1. Ngay truéc khi va cham Q cd van téc v,, Néu la sy roi ty do thi tri sé v, nay la : v, = V2gh. Khi hai vat thé tigp xtic nhau chung sé cd cig van téc v nao dé va cung chuyén dong di xuéng. Néu khong cé m6t sy mat mat vé nang luong ta co thé dang dinh luat bao toan déng lugng dé tinh ra v. Thuc vay ta cd : Qa, _ +a, g° & He 1d-10 Vay + ve (14-16) Do la giai dogn the nhat. Ching ta cing nhén thay rang trong thuc t€ qué trinh nay phic tap hon. Vi du 40 oting cia d&im khé lén vA trong lugng Q nhé thi @ khong gay nén mot bién dang 40 nao cia dém va Q sé bj bdn nguge lei hay khi Q cd van t6c khé l6n thi sé teo nén cée bién dang cue bo. Nhing tru’ng hgp dé chung ta xem nhu nhimng tru’ng hyp dic bigt ma ta khong 46 cAp t6i 3 day. . 2, Buée tha hai la cA hai vat cing di ddng di xuéng gay nén bi8n dang cia dam cho dén lic tao nén dO vong lén nhét yg thi cA hai vat thé cing ding lei. Qué trinh nay cd mot au bign déi lén vé nang lugng. Déng nang cia be khi hai vat bét dau di dong la : 1,Q@+@ T= 3( B ) ¥. dong nang dé mat dén di do Ive edn dan h6i cia hé cho dén lic he dig lei, dong nang do IA bang khong . Sy bign thién cia déng nang 1A bang cong cua ngogi luc, 6 day 1 cong ea lve cin dan h6i. Ngoai cong dé ta nhan théy trong lvgng Q’ va Q dA bi giam di mOt do cao y, nén tao nén mot cong 1a: Tl = (Q + Qyy ‘Téng céng do sv bién thién cha dong nang va sy gidm thé nang cia hé gay nén 1a pang thé nang bién. dang dan héi tich lay trong he : 2Q+Q URZ— yt @tQy, Bay git ta chi cdn tim c&ch tinh dugc U theo yy thi ta sé duge phuong trinh dé xée dinh yg. Ta dé ¥ dén biéhi dang cla hé. Gid sit cd mot Ive Py nko d6 dat mét céch tinh lén hé, tao cho hé mot chuyén vi yg (h. 14-11).:Céng cia ngoai luc trong qué trink dd 86 la : P Hie Az aNd . =-F + @yy néu goi 1 chuyén vi theo phuong ota y, do Ive don vj gay nén, ta 98 o6 biéu thitc : yg = PS Vay cong A duge viét dudi dang + 2 A= + Q'yy Cong dé phi bang thé nang U tich ly trong hg. Ti do ta ¢6 phuong trinh : a pt BQ’ . BTW Tye tt Voy Sau khi thay tri sé v duge tinh tit (14-16) va rit gon ta duge phuong trinh bac hai d6i v6i yy. 8 trong dé A, = @5 nghia la do vong do Q d¢é mat cach tinh len dam gay nén. 4l Nghi¢m cia phuong trinh bac hai dé la : Yar At V a2 te e a(1 *9) RO rang yy khéng thé am nén ta bé nghiém am cia phuong trinh. Ti dé ta cd : a(1 + @) a hay : Yq = yd V6i tri $6 olla kg la: 1+ 9 Gein . 4 1+ FF (14-17) a + @) 4, Néu phai ké dén trong Iugng ban thin cia dim thi ta phai them trong lugng thu gon ciia dém vio trong lugng @’. Néu Q! 1a bé cd thé bd qua duce thl bidu thite ky co dang x u + + 1s (14-18) Trong trudng hop dac bigt, néu trong lugng @ duge dat dot ngot len dém, nghla 1A b= 0 thi ks = 2 Chuyén vj dong lén gép hai lén chuyén vi tinh. Ung suat phap va tiép do tai trong va cham gay nén duge tinh véi biéu thie 4, = ok, t= uh, ©, va v, Ia ting suat do tai trong va cham Q dat mét céch tinh trén dém gay nén. Dé gidm ky ngudi ta thm each tang A, bang ech gidm do cung cia he dan h6i hoac d3t them cdc 13 xo dém tai nhiing noi va cham. . ,, Vidy 4. Cho mot dam thép chi I 96 22a, dat trén cdc g6i tua voi du thita nhu hinh 14-12, Mot trong lugng Q = 200N roi ti dO cao h = dom xudng ddu tu do cia dim. Khong ké dén trong lugng bén than cla dm, tinh dng sudt l6n nhét trén dam of tai trong va cham gay nén. Néu tai déu ty do es Git mot 1d x0 06 dd citng la AZ © = 0,01 mm/N, trong ivgng eta 1d x0 va cde bd ' phan git 1d xo trén dém nang 200N, tinh lai tri 36 eer ‘ing sudt do va cham gay nén, Cho E = 2.107N/em?. + Bai gidi : en Se gm Mémen uén lén nhét do Q gay nén khi Q duge dat fe an 600K mét cach tinh Jén d&m 1a (b. 14-12b) : “ r Mix = 3 = 200.3 = 600Nm Mz iH. 14-12 Ung sudt tinh lon nhat 1a : 0, = owe = 239N/em? trong dé: W, = 251em?, DO vong tai dau mut ty do do lye Q dat mét cach tink len d&m gay ra la : 2 Qh 200,37, 104 i A= a, 0 +1 5 + 3).10? = 0,08em 1 BOTW = Fer at00 © +9 Khi ta chua dat lb xo, hé 86 dong sé ta : * k= lt Ung sudt va cham 1a : Oy = Ok, = 239.114 = 2724,6N/om? Néu dat 1d xo lén ddim, dQ hin cta 1d xo do Q dat mot cach tinh lén he gay nén lA: A = 1.10200 = 0,02m Vay : A, = 0,02 + 0,0008 =.2,08.10-2m, he s6 dong sé a : kK=1+ 1+—h =1t 4 (1+ Q) Vay dng sudt dong sé 1A + 64 289.2,7 = 645,3N/em? Néu ké den tng suat tinh do trong lugng cia 1d x0 va bd phan giit ld xo (Q’ = 200N) gay nén thi ng sudt toan phan IA: _ 200.300 = Spey + 6458 = 884,3Nem? Nhu vay la vin nhé hon tng sudt dong trong trutng hgp thi nhét. 43 $14-8. VA CHAM NGANG CUA HE C6 MOT BAC TY DO Gia sit dim duge dat diing nhu hinh 14-13. Mot trong lugng Q chuyén déng bay véi van téc v, dap vao Q’ theo phuung ngang. Céch va cham d6 ta goi la va cham ngang. Qué trinh suy lugn cho va cham ding déu 4p dung cho va cham ngarig. be Khi hai vat thé Q va Q’ da ‘cham nhau ching cimg chiéu chuyén dong @* theo phuong’ ngang véi van t6c v. Tri s6 v duge xée dinh ty bigu thite : @ Qy, "are Dong nang luc dé 1A: tens rel ae “22a 7a) Vi cée kh6i lugng déu chuy&n dong theo phuong ngang nén thé nang cia hé khong bién déi II = 0. Gia sit cd mot Ive Py nao dé tée dung tinh len he dé gay nén mot chuyén vi yg thi cong cla ngogi Ive la bing : fate 2” 2 trong dé 6 1a chuyén vj do lve don vj gay nén. Cong dé phai bing thé nang bién dang dan h6i U cia hé. Ti do ta cé phvong trinh : Vay : trong dé: A, = 6Q 1a chuyén vj tinh do mot Ic ngang co gid tri bang Q dat mot c4ch tinh lén dm gay nén. Ti dé ta od = vA ¥5= (14-19) Néu Q’ = 0 thi ta cd: |-20) a ve, (14-20) §14-19. TINH UNG SUAT TRONG CAC KAT CkU C6 CHUYEN DONG VGI GIA TOC KHONG DOI Vi du truang hgp day cép kéo vat nang P lén cao voi gia téc a khong d6i (h. 14-14). Goi 7 va F 1a trong lwong riéng va dign tich mat edt ngang cia day cdp. Gia téc a dugc xem 1 duong khi gia tée od chiéu hudng Ién va JA &m khi huéng xu6ng. Tinh ndi lye trén mot mat c&t nado dé cich dau mit mang tai trong mot khodng x. Luc doc Nq khong nhing phai can bang véi trong Ivgng P vA trong lugng eta day c4p m& con phai can bing véi lye quén tinh, do dé ta cd : a Ng = PtP +P + aye F 8 r ‘ a, Ny= @ + nH + We T Vay: 6, = 6k, ti trong do 0, = fant a ket +2 p , vi a = ge He la-i4 H. M4-15 Xét vi du thd hai : Mét cg c&u quay cd hinh deng nhu hinh 14-15. Bé qua trong lugng ban than cia céc thanh. Tinh tng suét trong cde thanh khi co cfu quay déu véi van téc géc w. Khi quay khéi lugng m chju mot lye quén tinh Ii tam la = mvt. = ey Py = mut, = ot, Luc quén tinh dé lam cho thanh CD chju kéo va thanh AB chju uén. Momen udn lén nh&t tai mat ct tai C la : 2 Pe Max * 1+ 5 Vay néu goi Fog la dign tich mat c&t ngang cia CD va W, 1A momen chéng un cia AB thi dng sudt trong eéc thanh CD va AB do Ive quan tink gay nén la : Negoai cée thanh phén tng sudt dé trén cdc mat cdt ngang cdn éd mot hé dng sust do tdi trong P gay nén mA 6 day ta khong tinh dén. 45 §14-10, TOC BO TOI HAN CUA TRYC QUAY Xét truc quay cé mang bénh xe nhu hinh 14-16 do ché tao khéng chinh xdc hode do vat ligu khong déng nhat nén trong tam ca bénh xe khong nam trén truc quay. Trong trudng hgp t6c dO quay khong 1én, luc li tam khéng dang ké, true cd thé lam viée binh thudng, nhung khi t6c 49 cao dén mOt gid trj ndo dé thi ive Hi tam 1a rat lén vA cd thé udn cong truc, gay nén ting 6n trong qué trinh méy lam viée. Néu tang téc dQ 1én cao hon nifa thi ta lei thay hién tugng nguge lei, tigng 6n gidm di va do vong ctia tryc cing giam di. Ti dé ta cé dinh nghia nhu sau : Ta goi t6e 49 téi han 1A t6c dd gc cha truc quay khi tryc cd do vong lén nha. Goi do vong cia tryc tai mat c4t mang baénh xe 1A y va dO Iéch tam cla khdi lugng la e, t6c 46 gée cia truc 1A Q va m IA khéi lugng cia banh xe. Luc quén tinh li tam sé la : F, = ma? (e + y) M, 14-16 Goi chuyén vj tai mat c4t mang banh xe do Ive don vi vuéng gée véi truc dat tai dé gay ra la 5 thi : y = FS = mda? (e + y) Tu dé ta cd : : y = 4-21) Tg md Ta th 6 16n nhét khi a? = + dy y 86 én a] = Nghla 1a téc d6 t6i han cia truc quay cd trj s6 bing tfin 36 vong riéng cia hé : (14-22) Néu Q > w, tém 56 vong riéng nhé hon t6c dQ quay rét nhiéu khi dé y = -e va trong tam cla bénh xe sé nAm trén true quay. Diéu nay cd ¥ nghia quan trong trong ché tao tuabin va may li tam. 46 CHUONG KV TINH D6 BEN KH! UNG SUAT BIEN D6! CO CHU Ki §15-1. KHAI NIEM VE HIEN TUGNG MOI Nhiéu chi tist may hay cong trinh, do diéu kién hoat dong va chju Ie cia ching, ing sudt ben trong 18 bam s6 bién déi theo chu kd. Vi du trudng hop chiu lye cta baénh xe tau héa (h. 15-1a). Biéu dé mémen uén M, duge biéu dién trén hinh 15-1b. Xét ng sudt tai mot diém M nao dé trén chu vi cia mat cdt (h. 15-1c). Tri s6 ung sust pI Nye. tai dé duge tinh voi biéu thee : - M @ o,=sy MT * . tp y la khodng cach ti: M dén truc trung hda cia mat cét. Vi phucng chiéu cia momen u6n M, khdng thay déi nén dudng trung héa efing khong thay déi. N6u goi w la t6e dO géc cua truc va gid sit ban déu M nAm trén truc trung hda thi géc gém gitta truc trung héa Ox va ban kinh OM sé 1a wt. Ung sudt tai M sé la: My Oy = Raina Khi wt = gt 2Kx thi oy dat dén tri s6 oye dai. Nguge lai khi-ot = - 5 + 2Kx thi oy, dat tri 96 oye tiga. Nghia IA ting sudt tai M bién di theo ede chu trinh hay goi tat 1a wing sudt thay déi. Da tit lau ngudi ta nhén thay néu vat li¢u lam viée duéi téc dung cla dng sudt thay déi thi mac di Ive cdn thdp so véi gidi han bén, vat ligu van bi pha héng. Su pha héng xdy ra dot ngot, khong od bién dang du di chi tiét lam bang vat ju déo. ‘Trude day dé giai thich bien tugng nay ngudi ta cho ring du6i tac dung cha ung sudt thay déi vat ligu bj "mét moi" dén Iie khOng chju lyc duge nita th} bj phd héng. Cach gidi thich nay da "ngy tri" m@t thdi gian dai vi vay dén ngay nay ta vin dang chit “méi" dé chi hién tugng vat ligu bi pha héng vi Gng suat thay déi, da ring qua céc thf nghiom ti mi vé tinh ch&t co hoc cha vat ligu Idy ra tit cac chi tidt bi pha héng do tng su&t thay déi ta khéng tlm thay sy khéc nhau so v6i vat ligu trude khi bi phé héng. . HIST 47 Nguyen nhan gay nén sy pha héng duge trinh bay 4 If thuyét I¢ch mang trong vat If kim loai va trong cohoc pha hay 1a su phat trién cia vét nut vi mo, Ta cd thé tém t&t If thuyét dé nhu sau. Vi mot nguyén nhan nao do, cd thé vi cdu tao cia vat ligu, cing cd thé vi khi gia cong kim loai, trén chi tiét may cd nhiing vét nitt ban déu rét bé duge goi 1a vét nuit vi mo. Vét nit do sé phat trién néu cd hai diéu kién sau day : ~ Vat ligu phai lam viée duéi téc dung cila ung suat thay déi. ~ Tri 86 cuc dai cia tng suat thay déi dé phai vugt qué giéi han nhat dinh ma ta sé goi IA gidi han méi. Su phat trién do cang ngay cng lén cho dén khi phan dien tich cdn lai cia chi tiét khong chiu dyng duge ngoai luc nita thi chi tiét bi pha héng. Trén hinh 15-2 1A mat cAt ngang cla mét truc chju u6n bj phd héng vi mdi. Mat cét dé cd hai phan : mét phén nh&n va mot phén xi xi. Phin nh4n duge gidi thich Ja phan phat trién ctia vét nit vi md. Trong qua trinh vét nit nay phat trién duéi tac dung cia ng sudt thay déi cdc mat bi co xat véi nhau nén duge mai nhin. Phén xi xi 1a khi dign tich cdn lai cia chi tiét khong chju ndi lye nia nén bj gay dot ngét, cdc tinh thé bj pha vé tao nén hinh dang nhu ta da thay. Voi quan diém dé su nghién citu vé moi tap trung vao cde mat sau day - - Xde dinh giéi han méi cho nhitng chu trinh ting sudt khée nhau. Nghia 1a tim gid tri cuc dai giéi han cia ting sudt thay ddi, véi gid tri do vat ligu lam viée lau dai khong bj pha héng. - Tim nhiing nh4n t6.Anh hiéng dén giéi han méi, nghia 1A tim nhiing nhan t6 dé gay nén cdc vét nut vi mo. - Tim bién phdp nang cao giéi han mdi nghia 14 tim cdc bién phap han ché su phat sinh ra cde vét mitt vi mo. Ta sé lan lugt dé cap dén cdc van dé dé trong nhiing muc tdi. §15-2. PHAN LOAI VA CAC DAC TRUNG CUA CHU TRINH UNG SUAT Ta goi mOt chu trinh tng suat IA khi tr s6 dng sudt p bién thién tit tri s6 cue dai sang trj s6 cue tidu vA v6 tré lai tri s6 cyte dai. Thdi gian thye hign mOt chu trinh 1a mot chu ki (h, 15-8) Qua kinh nghiém cho thay cach bién thién. cua cdc ham tng sudt khong anh hudng dén ee gidi han méi. Yéu t6 quyét dinh dén do bén méi cia vat liéu 1a tri sé cha tng sudt cuc 48 dai va eve tidu. Ty dé cho phép ta tién hanh céc thi nghiem véi bat cit céch bién thién nao cia ting sufit. Cac tri 85 Pm VE Pmin 1 thanh cde dic trumg cha chu trinh tng sudt. Ngoai hai dac trung dé ta cbn co dac tring khdc nhu sau : Ung sudt trung binh py. Voi dinh nghia : Prnax * Pax Py = (16-1) Ung sudt bien a6 : Pena ~ Prmin Pyy = 5 (16-2) ta nhdn thy p,, bao git’ cing o¢ gid tri duong. - Hé sé bat déi xing cia chu trinh : Praia r=—— (15-3) BP, ax Tu dé ta cd cfc thé logi chu trinh dng sudt nhu sau : 1. Chu trinh duong la Khi c& Ppa V8 Pmnin G60 08 gid tr] duong (vat ligu luén luén chju kéo). 2. Chu trinh am 1a Khi cA Pry VA Prin déu co gid tri Am (vat. liu ludn ludn chix nén). 8. Chu trinh d6i x@ng : Pmox = — Pmin Y89 Pb = O var = -1. 4, Chu trinh bat d6i xing 1A khi r cé tri sé bat kl, 5. Chu trinh mach dong & khi r = 0 hoa r = @. Cac chu trlnk dé duge bigu dién trén hinh 15-4, he e max z Pmax Pmax t Pmin~y ref ® Pe | t Pmax 20 “) HAS 4: 8BVLT2- A 49 Vi céc dinh nghia dé ta cs thé xem whg suit tinh nhu mét tru’ng hop riéng cia céc chu trinh Gng sudt voi Poe = Pmin Beha la r = 1. §15-3. GIGI HAN MOI VA BIEU DO GIGI HAN MOL 1, Gidi han mdi. Ching ta phai tién hanh céc th{ nghiém dé tim ra gi6i han mdi eda cde chu trinh cd h@ 86 bit d6i ming khéc nhau. CAéc thi nghi¢m duge thye hign trén cde may thi mdi. Thi nghi¢m tuong d6i don gian va phd bién nhat JA thi nghiém uén dé tao nén mét chu trinh d6t xting. So d6 may duge bidu dién trén hinh 15-5a, Méu thf nghiém duge lép vao céc ngam A va B cia mdy tao nén mot thanh ettng dat trong céc 6 trugt quay C, D. Tai trong P dat len. gid treo qua AB tao nén momen uén d6i-véi mau thi nghiém nhu trén so d6 lye (h, 15~5b). Gia treo Ive dat trén cée 6 bi tai A, B do dé khi true quay, phuong cia lye P khong thay d6i, nghla 1a momen un —-f Pmax khong d6i. Dong co (1) cd bd phan dém vong va cd sé vong quay ti 2000 dén 6000 vong phat. Céch tién hanh thi nghiém theo tiéu chugn V.N. Vi dy thf nghiém cho 10 mau. Véi mau thé nhat ta dat tai trong P sao cho tng suat cyc dai trén mau thi dat dén gié tri qué 50% gidi han bén. Tri s6 nay lon hon gidi han mdi ma ta dy dofn. Sau mot s6 vong quay nhét dinh, nghla lA sau mOt 86 chu trinh nhét dink, gia dy Ny chu trinh ching han, mdu sé bj gay. Ta tién hanh mau thit thé hai bang cdch gidm Ive P di. Sav dé dén cée m&u khéc. Lan lugt ta s& oS cée 66 chu trink Nj, No .... N, (tuong tng vGi sy pha héng cia vat liéu) ta lap duge biéu d6 nhu hinh vé (h, 15-6). Bigu dé dé duge goi 1a biéu d6 Véle. Th nhan thy dutng cong quen hé gitia p,,, va s6 chu trinh N sé tién tiém cAn dén mot duting ngang nao dé. Dudng dé xde dinh cho ta giéi han méi p_, vi ring dng sudt euc dai dat dén tri s6 dé vat ligu 68 lam vigc lau dai du6i tée dung cla tng sudt thay di. Theo tiéu chudn quy dinh d6i voi thép, néu mau thi chju dyng duge 107 chu trink ma khong bi phé héng thi xem la di. Déi voi kim logi mau s6 chu trinh it nhat cin thye hign 1a t 20.107 den 50.107. GiGi hen méi cta vat ligu duge ky higu vdi ch! sr (p,) (r la hé bat déi xing) Trong trudng hgp adi xing gidi han méi la p_, (@ day chi p dé chi chung cho ting sudt phdp va ung suat tigp). Trong trutng hgp cu thé chi cd tng sudt phép hay ing sudt tigp ta od thé kf higu giéi hen méi la 0, boac Ty. , H, 15-6 50 4-severe-8 Giéi han mai khi udn d6i vdi thép thudng od quan hé wéi giét han bén khi kéo nhw eau : w ot, = 04, (15-4) ‘Ta ec thé ding nhiing cOng thie kink nghi¢ém sau day d& suy ra giéi han- mdi oO, cia thép trong cic bién dang kéo nén d6i xing hoge TM, xodn d6i xing = = 0,70", = 0,280, F, = 0,550", = 0,220, (15-5) D6i véi kim logi mau ta cé cOng thie kink nghiém : ot, = (0,25 - 0,50) 0, (15-6) of, la giéi han méi cia chu trink d6i xing khi thanh chju kéo nén ding tam. 2. Bidu dé gidi han mdi. Déi véi m6i logi vat ligu gidi han médi phy thude vao hé 66 bat d6i xing cha chu trinh dng sudt. Dé dién dat mét cach téng quét ta phai tim cfch biéu din giéi han méi theo r trén mot biéu 6 nhét dinh. Biéu 46 dé duge goi 18 bigu 46 gidi han méi, Co hai logi bigu dé ; mot loai vé trén toa do Paw Pmin va biéu dS vé trén toa 48 pyy - Pry Bisu dé tht hai nay goi 1a biéu dé Colay. Ta sé néi Ki biéu dé nay vi nd duce ding nhiéu trong ché tao méy. Dem chia (15-2) cho (15-1) ta ed : ab Pp Vay : . =i (15-7) Pos = Tr Pw Vi mt tri 3 r nbhdt dinh tuong quan gitta pyy va py, IA mot dudng théng qua géc toa do. Nghia Ia, véi cée chu trinh cing cd hé s6 bat d6i xing nhu nhau thi duge bidu dién bang cdc diém trén cing mot duong thang. Vi du cAé chu trinh mach dng r = 0 duge biéu dién bang cde diém trén dudng phan giée cla hé toa do. h: 15-7. R6 rang trén duong dé ta 98 tim thay mot diém C biéu dién cho giéi han mdf p, Toa dO cua C dugc suy nhu sau : Dem: cong (15-1) va (15-2) ta duge : Prax = Poa + Pry O d@y vi: Pog = Pr vA Pac = Po nén hodnh dO va tung d9 cia C Pod Pt & 2 B ka bang > Cae diém trén true tung biy dién cho céc chu trinh déi xting vi vai cic chu tinh dé ta od HH. 15-7. BL » = 0 var = -1. Vi vey trén truc tung ta 66 thn thy mOt diém gisi han A. Tung ¢9 ia A chinh TA gi6i han méi cia chu trinh d6i xting py. C4e diém trén truc hoanh biu dién cho cdc chu trinh tinh vi r = 1, ppg = 0. Diém giéi han eta cée chu trinh nay la gigi han bén cha vat ligu. Ta cd Op = py. Diém dé duge bidu dién bing diém B trén truc hoanh. Tign hanh cdc thi nghigm véi r thay déi ta s6 xéc dinh duge céc diém gidi han khac. N6i céc diém do lai ta duce dutng cong bidu dién giéi han mdi (h. 15-7). Dudng cong 46 bidu didn cho cde chu trinh dugng. Déi véi vat Tigu déo ta khong tim thay gidi han b6n khi nén do dé khi cd m@t chu trink &m ta lay tri sé tuyét d6i cha cdc ving suat va tinh nd nhu mot chu trinh duong. Déi véi vat ligu gidn biéu dé gidi han méi cé dang nhv trén hinh 15-8. ‘HL 15-8 Ta nban thy phén am lén hon phén duong vi vay kbi cd chu trinh am ta My tri 6 tuy@t doi va tinh nb mét chu trinh dvong thi hé s6 an toan bao git cing cao hon. Vi Ido dé sau day ta chi dé y dn phan bén phai cia bi6u d6. > Duong cong giéi hen méi ACB (h. 15-7) chia géc phidn tu thd nhét cla mat tea dé thanh hai mién. V6i nhiing chu trinh tng sudt duge bidu dién bing mot diém trong mién OACB 1a nhiing chu trinh an toan, nghia 1a vat liéu cd thé lam viée lau dai duéi tée dung cua chu trinh tng suft dé. Ngugc lei, véi nhiing chu trinh duge biéu dién bang mot diém bén ngodi OACB thi vat ligu thé nho cling bj phd héng vi mdi. Nhung ta cing khong thé sit dung hét duge mién OACB. Trong nganh co khi, khi ding vat ligu ching ta khOng dugc phép dé tng suit vugt qué gidi han chay, nghia la diém giéi han d6i vi cdc chu trink tng sudt 1a khi ang suat oye dai Pm dat dén gidi hen chay O,,. Céc diém giéi han nay nim trén dudng thang xudt phat iH. 15-9 th diém D co hoanh dé 1a 64, vA tao v6i truc hoanh mot gée nghieng 45° (h. 15-9). Goi giao diém cia dudng thing dé v6i biéu 46 méi 1a K. Ta dé dang ching mink’ ring m@t chu trinh ung sudt duge biéu didn béi mdt didém M nao dé trén KD cd tri 86 ting sudt cue dai Prox bang Oy. Thy¥c vay Pox cha chu trinh tng sudt do o6 tr} 66 lh: nae = Pig + Py, = OM + WM nhung MM = M'D vay : p.. = OM + MD = OD = ‘max Fon 52 Nhu vay khi st dung vat li¢u déo, ching ta chi duge phép sit dung cdc chu trinh ting sudt trong mién AKD. Ta nhan thay mién dé duge chia‘ra hai ving r6.rét. Vang AOK va ving KOD. Nhing chu trinh tng sudt od he s6 bat d6i xing r nAm trong ving AOK, khi ching ta tang tri 6 cla pmo lan sao cho r khéng thay déi thi ohing chu trinh dé bj phd héng vi méi truée Ehi py, dat dén gi6i han chay. Nguge lai véi cdc chu trinh cé r nam trong ving KOD tri 96 pr 86 dat dén gidi han chy truée khi dat d@n gii han méi. Nhan xét dé dn déw mot két lu@n kha quan trong. Nhu vay chting ta chi efn tinh tedn vé mdi khi r ndm trong mién AOK. Khi r nAm trong mién KOD thi ta chi cén so sinh Ppa V6i gi6i han chay o,,. Vay thye té tinh toan chi cn doan cong AK cia biéu dé gidi‘han méi. Mot cach gén ding chéng ta co thé thay doan cong do bang mét doan thang. Tu do ta cé cdc bidu d6 thu gon cia Xérenxen va: Kinaxécvilia nhu sau : - Thay doan cong AC bang dogn thang AC (h, 15-10) - Thay cé dudng cong ACB bang dudng thAng AB (h. 16-11). Feb HIS-10 HISO1E Véi cach thu gon dé ta chi cfin lam mét 86 thi nghiem. Vi du véi bigu 46 tha nhat ta phai tlm p.1, Po va Sup voi biéu dé thi hai ta phai tim p_y , Oo, VA Op. §15-4. CAC NHAN TO ANH HUONG DEN GIGI HAN MOI Trong phén nay ching ta 86 ké dén cde nhan t6 Anh huéng dén gidi han mdi, nghia 1a nhéng nhan t6 A dé tgo nén c4c vét nit vi mo lam gidm thép gidi han méi. PB 1. Anh huéng cia sx tgp trung tng sudt Nhiéu thi nghiém va cong trinh Khoa hoc da ching té rang 6 nhitng noi cd’ sy thay d6i dot ngdt vé kich thuéc va nhing ving lp ghép c&ng gitta cdc chi tiét méy od hign tuong t4p trung tng sudt. Vi dy mot tdm chju kéo cé mot 18 nhé (h. 15-12a) tren mat ct AA, Trén mat cdt dé ing sudt khong phan b6 déu nia, Trang théi dng suét ving mép 1S 18 trang’ théi tng sudt phdng va tng sudt tai mép 16 2 Somax, o£ 53 ¢6 trj 66 én hon Ung sudt trén mat cft binh thudng khéc. Tuong tu nhu vay trong truéng hgp tryc bac chju u6n (h. 15-12b) hay Ja tryc l&p ghép caing véi Ong trén hinh (15-13), Vang co ting sudt tap trung la mot ving rat bé trén mat cat ho&e trén thanh. DO lén cha tng sudt tap trung la phy thude vao hinh ding kich thuée cia ving thay déi dién tich. Céc tri sé cia ung sudt tap trung duge tinh bing If thuyét dan h6t hode bang thue nghiém quang dan h6i. Ta goi hé 36 tap trung Ung sudt If thuyét la tl s6 : HAS-13 P, es (15-8) Pa Trong d6 : Pmax A trj 86 ca ting sudt tap trang va pp, IA dng sudt blnh thusng khi khong c6 nhan t6 tp trung ting audit. Vi du véi tim chiu kéo nbu trén hinh (15-12) Og, la tr) 86 ting sudt & mép 15 cdn Oy la tng sudt trén moi mat edt khong cd 16. Hé sé « duge cho trong cdc sé tay ché tao mdy hay trong cdc sach If thuyét dan ‘h6i tiy theo cdc loai nhan t6 tap trung dng sudt. Tuy thugc vao vat ligu va tinh chft cus tai trong mA sv tap trung tng suat cé anh huéng it hay nhiéu den dg bén mdi cia vat ligu. Ciing vi vay ma trong tinh todn, ngudi ta dua vao mot hé-s6 duge goi 1A hé s6 tap trung dng sudt thuc t6, k,. P; 18 gid? han méi é chu trinh c6 he 86 bét d6i xGng r trén chi tiét khOng cd nhan 6 tAp trung tng suft. Pr la gidi han méi co nhan t6 tap trung ting sudt. Ta xét trong hai trudng hop khi relvar=-l. a) Khir = 1. Chu trink dng sudt 1a chu trinh tinh ; p, la giéi han bén céa chi tiét khi khong cd nban t6 tap trung tng sudt. Tri sé cba p, = 03, pr la giéi han bén cia chi tit khi co nhan t6 tap trung dng suét. Déi vGi vat ligu déo thi nghiém tinh ching té rang nhan t6 tap trung ing sudt khong anh hudng gi d&n giéi han bén cia vat lisu. Thyc vay, vi du 6 ving 0d img sudt tap trung, khi tang Ive len, ving dé tao thanh mét ving bign dang ddo nhung ving dé vin khong co vet nit, tiép tuc tang tye lén thi ving déo sé lan dfn cho dén lic chiém toan bO dién tich mat c&t ngang (hinh dung véi truéng hgp tém chiu kéo h. 15-12), Diéu dé khong khéc gi v6i thanh khong cd nhan t6 tAp trung ng sudt. Trude khi bj pha héng toan bo mat c&t ngang cia thanh cfing phai 6 tinh trang bién dang déo. Doi vai vat ligu gidn, vi du gang ching han. Trong long vat li¢u da cé nhiéu nhan t6 tap trung tng sudt, do dé thi nghiém cing ching té rang cdc nhan t6 tap trung wing sudt khong anh huéng gi dén gidi han cia gang 54 ‘Tom lai d6i voi tai trong tinh ta luén lu6n cd : piso vr B Vay : k,=1 (15-9) b) Khi r = - 1, Trong chu trinh déi xing he 6 tap trung tng sudt thyc té 1A : . P-; 1@ gidi hen méi cia chu trinh tng sudt doi xing trong chi tiét khong od nbAn t6 tap trung ting sudt. P*_, 14 gigi han méi khi cd nhén 6 tap trung ting eudt Hai tri 66 dé chi of thé xée dinh bang thi nghiém. os ne a a Qua céc thi nghiem ngudi ta da thiét lap duge biéw thie tuong quan gitta k_, va @ nhu sau : sta k,-l+q@-1 (45-10) Trong dé : q duge goi 1& hé s6 nhay eda vat li¢u. He 36 dé chi phy thugo vao tinh chat cia vat ligu. Vi du vOi thép ¢¢ do bén cao gid tri cia q gin bang don vj. Voi thép x@y dyng hoc thép thutng q bign thién tit 0,6 - 0,8. Déi véi gang q gfin- bing 0, nghia 1a anh hudng cia nhan t6 tép trung tng sudt doi voi gang khong dang ké. He 86 nhay, véi mie d nhét dinh, phy thudc vao hinh déng cia chi tit duge xét va nhan t6 tap trong tng sust. Cong thie (15-10) chi si dung khi khong thé od cdc két qua thi nghiém tryc tiép va e6 thé tinh a theo If thuyét mot céch d& dang. Thittng k_, duge cho true tisp bing céc két qué thi nghiém ; vi du trén céc bang @ hinh 15-i4. Trén bang thi nhat (h. 15-14a) la tri 36 cta kL, cia truc bac khi chju kéo nén lién tuc. Céc dudng cong 1, 2, 8 tuong wng véi céic logi thép cd gi6i han bén khi kéo la 6g = 40kN/cm?, 80kN/cm? va 120kN/em?. Tren bang thi hai (h.15~14b) cho k_, cia thanh chju xodn cd ranh d6i véi thép than e¢ giéi han bén khi kéo 6g = 50KN/em? Mot chu trink tng sudt bat ki ludn luon cd thé duge xem 1a sy eQng tac dung cia mét chu trink tinh véi tri so ung sudt 1a py, vA mot chu trinh déi xéng véi dng sudt eve dai bang pyg (h. 15-15). “y H, 15e15 55 Nhan t6 t@p trung tng sufit khong anh hudng gi dén chu trinh tink, nghla 1a khong anh huéng dén py, . Nhan té dé chi anh huéng dén chu trinh d6i xing, nghin 1a dén Poa: Nh@n xét dé rét quan trong dé ta co thé tinh todn dé bén sau nay. 2. Anh huéng cia dO nhdn bé mat va kich thude cua chi tiét Ta nhan thy bé mat cta chi tiét cang nh4n thi giéi han mdi cAng cao. Diéu dé co thé gidi thich la bé mat cang nhdn thi cang {t nhan t6 gay nén vét mit vi m6. Nhu ta di ndi céc vét mit dé chi phat sinh va phat trién khi vat lieu chiu téc dung cia fing sudt thay déi. Nghia 1 vai mot chu trink tinh ff thi bé mat nhdn hay khong, khong cd Anh hung gi dén dO bén cia vat ligu ; cing vi vay ching ta chi xét dén anh huéng dé d6i voi chu trinh d6i xing. Ta goi hé sé bé mat Ja ti sé. Pag a= 16-11, Ee (6-11) Q trong dé : p_, la giéi han méi trong chu trinh déi xing cua mdu cd bé mat nhadn theo ‘tiéu chudn ; & P_,, H giéi han méi cia mau cé bé mat tuong ty Ph ia chi ti . 0 bé mat cia chi tiét may. 50000 70000 ngado Alem” Tren hinh 15-16 dua ra trj s6 cia ho 86 bé mat HL 15-16 461 v6i cdc loi thép co giéi hen bén khéc nhau : He 86 bé mat cia bé mat tigu chudn xem nhu bing don vi (dudng 1). Dudng 2 d6i voi bé mat duge dénh bong. Dudng 3 déi voi cdc bé mat duce tao nén bang phuong phap edt got. Dudng 4 véi cdc bé mat duge tgo nén bang cdch dda tinh. Dutng 5 véi céc bé mat tao nén bang phuong phdp cén..Céc dudng 6, 7 la cde chi tit cé bé mat .bj an mén trong nv6c ngot vA nvéc man. Nhu vay la d6i v6i mot chu trinh bat ki hé s6 bé mat chi anh hwéng dén py, he 86 dé khOng Anh hudng dén ppg ohu Itp lun & trén.- Ta dé y dén mot nhan t6 khde anh hudng dén gidi han mdi do la h@ 86 k{ch thuée. Chi tiét cng to giéi han mdi cAng th&p. Cach gidi thich cla chung ta cing tuong ty nhu cach gidi thich d6i véi h6 56 bé mat. Vat cang to khuyét tat trong long cAng nhiéu cang dé gay nén vét nut vi md. Ro rang cde vét nitt dé chi co thé phat sinh va phat trién khi vat ligu chju tac dung cta dng sudt thay déi. Do dé, mét chu trinh tinh, kich thuée cia chi tiét khong anh hudng gi dén giéi han bén cla vat ligu. Anh hudng 46 chi xdy ra v6i ting sudt thay @6i, nghia 1A véi chu trinh déi xing. Ta cd dinh nghia sau day. Hé 36 kich thude : ey la tl 38 : &y Pag = 15-12) fu Py ¢ ) 98} Puig 1a gist han mdi trong chu trinh d6i xting cla chi tiét od kich ost thuée thye. py, 1a giéi han méi ca méu cé kich thuée theo ti¢u chutin (d@ = 8 - 12mm). 15-17 Wg 7520304090 60 10 BI90 TO 750mm 56 Ta gid thiet ring bé mat cia chi tist va mdu thf nghidm 1a cd chét lvgng nhu ohau : ” Trén hinh (15-17) cho ta tri 86 cla Ey d6i véi cae tryc chju u6n va chju xofn theo dutng kinh cia ching. Dutmg 1 1A cho thép cacbon khong co céc nhan t6 tp trung dng suft. Dutng 2 cho thép hop kim cé gi6i han bén tit 100kN/em? - 120kN/em? vA khong cd céc nhan 16 tap trung ting sudt, Dutng 4 cho cdc loai thép od nhiéu nhan t6 tap trong tng sudt. Trong bang 1 cho ta mt s6 giéi han mdi trong chu trinh d6i xdng véi céc mAu thi nghigm e¢ dudng kinh khéc nhau. Caing giéng nhu trén, d6i véi mOt chu trinh bat kt hé 66 kich thuée chi anh hung truc tip dén ppg hé sO dé khogg anh hung dén py: (mm) Gidi_ hen mdi a {N/om?) ‘Thép cacben Thép hop kim 1S 25000, 26500 32000, 38000 44000, ‘50000 60000, a0 21000 22500 27000, 32000 37000 42000 50000, 60 17500 19000 22500, 27000 ‘000 35000 42000 100 6000 7000 20000 24000 28000 31500 38000 SpNfem? 45000, 55000 65000, 80000 88000, 98000 420000 Seno? | 25000 31000 36000 58000 61000 73000 0000 §15-5. HE SO AN TOAN VE MOL Dé kiém tra didu kign bén cia mOt chu trinh tng suft véi he s6 bat d6i xing r thi vige lam binh thudng 1a phai dya vao biéu d6 gidi han méi dé xée.dinh gi6i han méi p, va dem so sinh Pye Voip, Diéu kign b6n vi mdi 1a : Pmax © Pr ay P, Ti s6 n = —— cang lon thi cang an toan, vi vay tl of nay duge goi I he a6 an max : ton, Dé thudn tign hon ngudi ta dya vao biéu dé gi6i han mdi dé thiét lap mot cfich téng quat céng thie cua hé 86 an toan n va so sinh hé 96 an toin dé voi mot hé a6 an toan &n djnh trude [n] duge goi la hé s6 an toan cho phép. Néu nhu n > [n] thi vat ligu la an todn vé mdi. Céch thiét lap cOng thie cia hé sé amtodn n nhu sau ; ‘Tinh d@n cdc nhAn t6 anh hudng dén gidi han méi, theo dé nghi cia Xérenxen va ky En em | di nhu vay vi cfc nhan 16 dé chi anh hudéng d6n 0,4. Cach lam dé dan dn vite tang cao hé sO an toan thye té lén so véi hé s6 tinh toan, nén ta cd thé ch&p nhan duge. Kinaxécvilia ta tang bién dQ cia chu trnh tng suat thyc len mot lugng so 87 H. 15-18 #H, 15-19" Thyc vay goi M’ la diém biéu dién cho chu trinh tng sudt tée dung Ién chi tiét méy. M’ nim trong mién OAK (h, 15-18). Gidi han méi ca M’ la diém N’ giao diém cia tia OM’ va dutng AC. Néu bay gid ta tang bien dO cia M’ lén mét lugng 1a kL z = nghia IA ta 8 biu dién chu trinh dng eudt do tai M* . Gi6i han méi tuong wing M voi M* la N°, mQt diém gn v6i gidi han mé{ trong chu trinh dOi ming ma ta bist ring gidi han mél cla chu trinh d6i xtng IA bé nhét( quan sét biéu d6, tai C ta lay tung d9 gap doi dé co diém biéu dién cho p,), Vay gii han méi tuong ting voi N" la bé hon déi vai N’. Do dé hg #8 an todn trong thyc 16 s6 lon hon he sO an to&n tinh toan Goi ink chiéu cia M va N lén true hodnh ld M,N, (h. 18-19). Xét hai tam gide d6ng dang OMM, va ONN, ta cd : NN, ON, ON, + N\N MM, ~ OM, “ OM, +™M, (2) Ta tim céch tinh ONj. Tu A ve duéng ngang song song véi true hodnh. Ciao tuyén cia dutng 46 voi cdc dwong song song voi truc tung qua N vi C la I va H. Sit dung hai tam gide déng dang ANI va ACH ta cd : ALN AH ~ HC hay : ON, p,-NN, —. ) Py Py ZF POF Do dé ta 6 : jo dd ta | By NN, ox, = 4) Trong do : (15-13a) 58 Dem thay (4) vao (2) ta cd: NN, p,- NN, Mil,“ ~yoM,* "e ® Ti dé ta cd: Pa "> ~ MM, + yOM, Hay : n= (15-14a) FE Pog + YP, mM Pd tb Néu si dung biéu dé méi thi hai. (h. 15-20) ta sé tinh hé sé an toan nhu sau : tuong ty nhu trén ta sé sii dung b6n tam giée : OM\|M déng dang voi ON,N, ANI déng dang voi ABH. Tw dé ta cd: a Py A. 15-20 Va cusi cing Py a= (15 - 146) =1 Fey Poa * VP - Py trong do : vre - (18-18b) a Trong cée cOng thite (15-14) ta ding chit p dé chi chung cho tng sudt phép va tng suét tigp. Khi trang théi wing sudt lA trang thai don ta co : “1 kL FE + yy tH, Fi | bd tb trong dé 59 V6i bigu 46 méi thi hai vi tri cia y thay bang y’ : ve Ty % Khi trang théi dng sudt la trang théi trugt thudn tuy ta cd : trong dé : Trudng hgp u6n va xodn déng thoi, ta cé thé 4p dung céng thitc kinh nghiém sau day dé tinh hé #8 an toadn : hay (15-15) Con van dé l6n nia ma ta phai gidi quyét la lam thé nao d8 xée dinh duge ring M (diém tuong trung cho chu trinh tng suét) nam trong ving AOK (h.15-21). Vi chi khi M ndm trong ving dé thi ta méi tinh véi giéi han mdi. Néu M thuge ving KOD thi ta chi cfin tinh nhu tai trong tinh, nghia la : Prnax < en hé 86 an toan sé [a : ae (15-16) Prax Ta goi ny la hé 66 an ton vé chay. Ti s6 dd la ti 36 gitta cée doan ON va OM (N la giao diém cia OM véi dutag KD). Goi N’ 1a giao diém cia OM véi biéu dé méi ta thy ON’ Ién hon ON, do dé néu tfah no, thi tri sf cia n, 86 lon hon ny. Neuge lai, khi M thude ving AOK ta nhan thay ON’ nbd thua ON nghla la n, nbd thua ny. NL 1s-2t 60 Tit dé ta dé ra edch tinh nhu sau: 7b khong chn bide M thuge ving noo. Ta phdi tink cd hai he 06 ny vA np. Ludn ludn IAy trj 96 nbd hon dé so sénh voi he s6 an toan cho phép [n]. Vi du 1. Mot tryc bac (h.15-22) duge chs tao ti thép 0,6% cacbon, chiu u6n. Céc dae trung co hoc ela vat ligu IA : 6g = 75kN/em’, 0g, = 42kN/em? vA o_, = 32,5kNicm?, Bé m&t cia truc dugc mai nbdn. Momen uén cs tri 96 khong d6i suét thoi gian trye quay 14 M = 64kNom, Kiém tra diéu kién bén ciia truc, cho bi6t hé s6 an toan cho phép {n] = 1,5. Bai gidi : > Truc chiu u6n quay déu vA momen u6n khong déi néa chu trinh ng sudt & day 1a chu trinh d6i xing. |o,,,] = er Co - mm ‘min Woe max = 10kNem* He s6 an toan chay sé 1a : 2 "= 79 = 42 He san toan v6 méi duge tinh vdi oéng thite (15-14). He 96 tng suat tap trung thye t€ dusc tinh theo céc bang nhu trén hinh 15-23. @ Hy 15-23 Hinh 15 — 28a cho trj 66 (k.,)2 cla true bac khi bj uén véi th 36 Dung 1 cho thép v6l 6g = 120kN/cm?. Dudng 2 cho thép 6, = 100kN/em? va dung 8 cho thép op = 80kN/om? va dutng 4 cho cée loal thép o, = 60 + 40 kN/em?, = 2. ale Hinh 15 - 23b cho hé 06 diéu chinh khi B khong phai la 2. 61 Trong vi dy ta dang xét vi 6g = 76 kN/cm? nén ta st dung duéng 3 dé xféc dinh Che. V6i ty 26% = 3 be tim thay (ey = 22. voi td s6 P= 59-125 ta tim thay tri e6 h6 66 higu chink £ = 0,52. Ti do ta cd ; kL, =1+8{0_), - 1 = 1+ 052 22 - ) = 1,63 a 86 kich thuée &4 duge xéc dinh theo dudng 2 cia bang trén hinh 15-17. Voi = 40 mm, &y = 0,78. Bé mat cia trye duge mai nhdin vay &, = 1. ‘TH dé ta cd : ‘ _ = 2:7882,50 _ > 1,63.10,00 ~ + Og + Oy, vin, nhé hon n, nén ta phai lay n, co sénh véi [n] ta 06 : n, > [n} Vay truc dat duge diéu kign an toan. . . Vi dy 2, Truc bac trén day lam vie duéi tac dung cla mdmen xodn theo chu trinh . ‘bat déi xing. Tri 6 momen xodn Ién nh&t la 76 = 80 kNem, mdmen xo4n cue tiéu 1a 36 = - 20 kNem. Co tinh cta vat ligu nhu sau : T, = 40 kNiem? ; 1, = 19 kN/em? ; og = GOKN/cm?. Xéc dinh bé sé an toan méi ota chi tiét. Bai gid: Tri 86 che tng sudt cye dai va eve tiéu Ia : Tax = 28 = 6,25 kN/em? Trin = 20 = — 1,56 kN/em? 01.4 Tit dé ta cé trj 86 tng sudt bién do va ung suét trung binh Ja ; Tq = 9,9 kNiem?; 1, = 2,85 kN/em? He s6 ng suat tap trung thye t€ duge tra bang @ hinh 15-24. ” Bang trén hinh 15-24a 1A hé s6 tap trung dng sudt thyc té d6i véi céc mau thi nghi¢ém ¢6 d = 12,5 va ti 66 a = 1,4 khi xofn. Dwang f cho thép co gidi han bén = 120 kN/cm?, Duong 2 cho cdc loai thép cd 6g = 60 kNicm? va dutng 3 cho cée logi thép c6 Og = 40 kN/cm?, Déi véi ede true of ti 16 2B khéc 1,4 thi ta dang hé 36 hiéu chinh € cho trén bang (h.15-24b), k_, duge tinh vdi cong thiic. k= By +1 20 08 18. 96 16 “ a KeaS lth otfet 2 Q2 12 ; 9 a Do oat Gt he Hi, 15-24 RK ‘Trong vi dy dang xét ta ding dutng 2. Véi tl 86 J = 0,05, (k= 1,86. Voi tl 86 2 = 1,25, hé 86 hidu chinh = 0,76. Ti dd ta cd : = 0,76 [1,36 - 1} + 1 = 1,27. Vi true duge mai nh4n nén ¢, = 1. Hé 86 Kich thuée cing tra bang nhu vi (dy udn trén day fy = 0,78 Te dé : ao = 25 3,9 +8 . 2,85 . zat tM 0,78 nM Vi du 3. Xéc dinh hé s& an toan ciia truc I (h. 15-25) momen xoiin 26 = 100kN.cm. Duong kinh truc 1a 50 mm, kich thuéc dén cdc 6 trigt IA a = 20 cm, b = 8 cm. Ban kinh cda bank xe 1A R = 8 em. Vat ligu cha truc 1a thép cacbon VOi Tey = 25 kNicm’, o_, = 30 EN/cm? . Hé sO tng sudt tap trung thye t€ do lip ghép cang la ky = 14. Truc duge mai nhan. Bai gidi : a Duéi téc dung cia momen xo4n khong déi, trén mat cdt [# ngang cita truc luén cd mot hé My fing sudt tiép khong déi theo thai gian. ab Me 26 = 4,00 kN/em? ” 0,28 ‘" iH. 15-25 Hé 86 an toan chay cia vat ligu la : n= aft 25 ee = 6,2. Ngoai momen ‘xodn dd- truc sé bj uén bdi luc P la Ive tudng téc gita hai banh xe h.16-25b), Theo Mf thuyét sy an khép céa banh rang ta cd : = 0,4 P, Do d6 : Pe ve + PZ = 1,08P, ‘Te diéu kien cin bang cia tree I ta cd : 6 m6 Pads P= 108% Lyc dé 68 gay nén ting suft thay déi trén true, Chu trink dé la chu trinh d6i xing. ab 1 oi. = 6, = 108%, — . max be * oad atb’ oie = 6,16 kNicem? ; 6, = 0 th ‘Theo béng (b. 15-17) ta tlm théy 4, = 0,75. Ty dé ta cd hé 96 an toan vi méi la: o, = 26 7 ay ; ‘Trang thai tng sudt 6 day 1A trang théi ting sudt phdng vi cing od T va o tée dung déng thdi, vi vay hé.s6 an todn cia truc I a6 lA : n= tog Yn? +e 7 §15 - 6. NHUNG BIEN PHAP NANG CAO GIGI HAN MOi Bign phép nang cao gidi han mdi 1A trénh phét sinh ra cdc vét-nuft. vi mo. Nhing noi ed dng sudt tap trung thutng la nhiing ché dé tao nén cdc vét nut vi mo, do dé phai tranh hét sic cfc nhAn t6 tao nén Ung aust tap trung, vi dy : a) Tang bén kinh ché lugn, Dé dim bao cho ban kinh $ ché hign di Ién ta 6 thé Jam chd lugn an vao ben trong céa chi tist nhu hinh 16-26. b) Lam ede ran 48 diéu hd tng sudt (h.15-26). Ranh tign 4 ddu bia tén dinh ham giam bét chénh léch dot ngot gitta hai phéin cd dO cing khéc nhau, ti ds ha thép tng suét tap trung gita hai phan. 64 ©) Glam bét tng suat tap trung khi lp ghép cang bénh xe bing cach khoét ranh trén banh xe (h. 15-27). HIS - 26 . AAS ~ 27 @) Mai nh&n, danh béng hoac ma bé mat chi tiét dé trix bd cdc vét ntt phat sinh trong qua trinh gia cong. e) Lam ciing mat ngoai bang cach can lan hode phun hat gang lén bé mat, bing phyong php héa nhigt nhu thém cacbon, nita hode bang phwong phép t0i cao tén... 5-SBVLT2- 4, 65 CHUONG XVI GN DINH §16-1. KHAT NIEM Ngoai viec tinh do bén, do cing ta cdn phai chi ¥ tinh sy én djnh cla cong trinh hay chi tiét may. Su mét 6n djnh cha mot thanh trong cong trinh, mot chi tist may trong co cfu, ed thé din dén su pha hoai cd cOng trinh hay ed cfu may. Xét thanh chju nén déng tam nhw hinh 16-1, Gia sd chiéu dai 1 cha thanh lén gap nhiéu lan so véi kich thuée mat cit ngang. Khi tri 86° P chua dang ké, néu ta ding mot Ic x6 ngang R ddy thanh chéch ra khéi vi trf can bang thi sau khi bé R di thanh tré jai vi trf thang z \? ! ding ban dau. Trang thai dé duge goi Ia trang théi én dinh cia thanh. Bay gis ta tang dan luc P lén, khi P dat dén mot gid tri nat dinh, gia tri nay duge goi la gidi han (ki higu P,,) ta thay hién tugng khée véi truéc. Khi chua “ ed lye xO ngang thanh van thang cing, van can bing véi Py, Nhung trang théi do 1A trang thai khong 6n dinh goi 1A mt én dinh, vi néu cd mot Ive R x0 ngang day thanh chéch ra khdi vi tri cén bang thi sau khi bd lve x6 ngang, thanh khong tré lai trang théi thing ding ban d&u nita, thanh bi un cong (h. 16-2). Vat liu hic nay van cin lam viée trong giéi han dan héi (v1 Pin < Pon) nhung thanh dang @ trong trang théi nguy hiém. Trong mt cong trinh Ién chi cin m$t thanh bj mdt én dink thi cd cong trinh bign thanh mot co cfu khong obn kha nang chiu lyc nia. Thyc tf da cd nhiéu edu lon bi phé héng-vi nguyén nbn nay, vi vay ta phai tinh sy én dinh cia cOng trinh. Van dé co ban 1a xée dinh lyc té6i han (Py). Hién tung mat én dinh da duge nhén biét ti lau, song viée tinh Ic téi han thi phai chd dén Ole ta méicé duge di gidi dung dén HL 16-1 H, 16-2 § 16-2. BAI TOAN OLE (1774) Ole dat van d6 tinh lye t6i han cho mOt thanh chju nén ding tam co lién két hai dau la cdc g6i tua (h. 16-3). Gid st luc P da dat dén gid tri lye téi han Py» néu ed mot Ive x6 ngang thanh sé bi uén cong, sy udn dé xdy ra trong mat phdng cé dO cing ohé nhat. Khi Iyc x0 66 5-SBVLT2-8 ngang da bi bé di réi thanh vin & trang théi cong do. Goi do vong tai mét mat edt z nao do 1a y(2) (h.16-3) thi momen uén trén mat cdt do la: M, n= Py Hi a) ‘Truc x 6 day 18 trye momen quén tinh eye tigu vi dém sé bi uén quanh truc dé. Dé hinh dung duge dé dang ta vi dy mat c&t ngang cia déim JA hinh chit nhatt. Hinh dang cia dém khi bj u6n duge biéu dién nhu trén hinh 16-4. Gid st vat ligu con lam viée trong gidi han dan héi, phitong trinh vi phan cia dudng dan héi sé Ja ; A th y= Ep @) Ed, He 16-3 H. 16-4 Tat nhién @ day ta xem bién dang la bé, do vong y chua déng ké nén cd thé sit dung phuong trinh vi phan géin ding dé. Thay (1) vao (2) ta duge phuong trinh y” (2) + a’y @) = 0 (3) 3 dé mone Pun a= am (16-1) I, Nghiem t6ng quét cla phuong trinh vi phan (3) la : y(2) = Cysinaz + C, cosaz @ C, va C, la cée hang sé tich phan duoc xdc dinh bdi cdc diéu kién lién két cba dam. Ta cé céc diéu kién dé nhu sau : Khiz = 0, yso (a) Khi z = 1, y= (by Ti digu kign (a) ta tlm thay ngay C, = 0, TY diéu kien (b) ta cd : y@ = C, sinal = 0 6) Nhu vay la ta phai od hoe C, = 0, hode sinal = 0. Néu C, = 0, diéu dé co nghia la y(z) = 0, dm khong e6 do vong. Trang thai dé khong phai la trang thai mat én djnh. Vay ching ta chi con Iei diéu kien thit hai la : al = kr (6) “Binh phuong hai vé len vA thay (16-1) vao ta od KES P= 2 67 k @ diy IA céc tri 36 nguyén duang, vay tri s6 luc t6i han bé nbat 1A k = 1. Ta e6 trfgng hep thanh hai déu ed lien két kh6p Ive tdi han bang : Ed, ne (16-2) Nhu vay, phuong trinh cia dudng dan b6i Jd mgt dudng hinh sin : y(2) = C,sinaz @ va hinh bién dang cia dim 1a m6t nita bude song. Néu lay k = 2, 3,... nghia 1a lye téi han 86 lang lén gfp 4,9... ldn, bién dang cia dim lén lén va nghi¢m dé khong cdn ding nifa, vi lic dé phuong trinh vi phan (2) khong ding. Nghiom tré lai dang néu nhu ta dat them céc lién k6t lam cho dam c6 cae bién dang 1A hai mita bude sing, ba nita bude séng..nhu trén hinh 16-5. Xét mot vi du thi hai véi thanh co lien ket Ja mot déu ngam va mot dau géi tva di dong th. 16-6). . He 16-8 Gia si tai B théo bé lién két don, thanh a8 bi uén Fn Py cong nhwt hinh 16-6b, Nhit vay mudn thanh o6 duge bién Ni R dang nh hinh 16-Ga ta phdi them mét luc R téc dung wR 8 ngang dy ddu B lei vi tri ban du. Lue R chinh la phan \ Ivc tat B do lién két don gay nén. so Céng vi vay m6men uén trén mét mat cdt ngang ndo d6 sé la: Ty? M, = Py-R@-2z) (8) by Phuong trinh vi phan cia dutng dan héi la : Py + RG - 2) oe A) (9) LA AL ¥ Bi, i a & Hay cod thé viét lai dudi dang : A. 16-6 R y? ta’y = Sl - 2) (10) El, Nghi¢m téng quat cia phutong trinh d6 od dang : R y = C\sinaz + Cjcosaz + Ex? - 2) ap Cac hang s6 tich phan C,, C, va R duge chon sao cho phuong trinh théa mén cdc diéu kién bién sau day : vél 2=0, y=0 wa y=0 vai z=], yeo 68 Ti dé ta ed he phvong trinh thudn nhat e+ =0 Eda? i Ce -—S =0 2) Bay’ C,sinal + C,cosel = 0 Ta co hai kha nang : 1. He phuong trinh cho nghigm tam thudng C, = C, = 0, R = 0 khi dé y = 0, dam khéng co bién dang Truong hop nay ta khong quan tam dén. 2. Khi khong phai la tat c& cde hing 36 C,, C, va R lA bang khong, khi dé dim 88 6 dQ vong ngang. Muén o¢ diéu dé dinh thie cda hé phai bang khong. 1 Ta od : 0 1 3 Ela’ f 1 i@ 0 a =0 (13) Ela i sinal cosad 0 . ay : tgal = Vay : tgal = af 4 Pn | Gidi phuong trinh 46 bang 4 ‘ 46 thi. Ve trén dé thi cde ham ¥1 = tgal vA y, = ad (16-7). Giao diém cia cée dutng biéu dién, cho ta nghiém cia phiong trinh : ol al = = 4,49 vA x IY. Le 4,49 &. Tit do ta os : wet Mm 16-7 He 16-8 44PEJ, BI, P, = ~—* (16-8) th z ony Bang cach ching minh tuong ty véi hai trutng hop trén ta co thé tim thay Py, cho cdc truéng hgp thanh cd hai lién két khae, Nhung é day ta co thé dua vao sé ntta bude song dé suy ra lye tdi han. Ta thdy trung hgp khi hai ddu 1a ede géi tua thi dudng dan héi cd dang la mét nia bude song, vay véi thank co mot ddu ngam (h, 16-8a) nia buée séng cd dé dai 1a 2 vay : BS, Po = — th (an? 69 BA, : Voi hinh 16-8b nita buée sdng cd dO dai la ; vay Py = = mOt cfich téng quat . z ta od thé viet cong thie eta Iye t6i han nhu sau : ET nin P,o2# (16-4) wy # a hé 86 phy thugc vao lién két eta thank, vi du véi trugng hop ddu (h. 16-3) weal; truéng hop (h.16-5a), # = 1/2 ; trudng hop (h.16-bb) , we = 1/3 ; trudng hop (h.16-6), « = 0,7, trudng hyp (h.16-8a), « = 2; trudng hgp (h.16-8b), 7.= 1/2 v.v.. 16-8. UNG SUAT TOI HAN VA GIGI HAN AP DUNG CONG THUC OLE Ung suét trong thanhi khi P dat dén Pi, la : P, EJ = tt gt min ; WI =F (iyF ‘ hay EB: on = "> (16-5) trong 46 1 duge goi 1a 0 manh cha thanh. Tri s6 eta Ala: ae tt 6-6) ‘min inn ban kinh quén tinh cye tigu cia m&t cdt ngang. V6i dink nghia Ta nh§n théy A phy thudc vao hinh dang cia mat cAt ngang, do dai ca thanh va diéu kign lién két cha hai déu. Ung sudt t6i ban oj, la mdt ham s6 hypechon déi v6i & (h. 16-9), Dutng hypecb6n dé duge goi lA hypechén Ole. Ta khong thé sit dyng todn bd duémg hypecbon 46 vi v6i A cAng nhé thi ung sudt téi han cang lén va vugt qu4 gidi han dan héi Diéu kién ap dung cong thitc Ole la khi oy, con nhé hon giéi han ti le cua vat ligu : 6, € 6, (14) 70 Tu dd taco : Hay : Nghia la dutng hypecbtn Ole chi ding khi 4 > 4, Tri sé A, chi phu thuée vao vat ligu. V6i thép 66 N° 3, E = 2,110? Nfem? va Oy = 21 kNjem? thi a, = 100 Voi céc tri 86 A < A, thi dutng dé khong ding nia. Khi dé vat ligu d& bude qua giéi han tl 1¢'vA di vao mién déo. Cho dén nay ta chua eé mOt c6ng trinh nao ching minh bang If thuyét dé tinh 0, cho mién nay, ma chi cd céc eOng thie kinh nghiém. MQt trong nhiing cng thie duge 4p dung rong réi nb&t la cong thic cia Tasinxki. lasinxki cho ring : tng sudt téi han trong mién déo phy thuge vao 4 theo dusng thang nhu sau : , = abd (16-7) a va b la cae hing s6 phy thuge vao tink chét cla vat ligu. Céc tri s8 dé duge xdc dioh bang thi nghigm. Dutng lasinski duge biéu diém nhu trén hinh 16-9. Nhung dong Tasineki oting chi ding voi A > 2, khid < 4, thi ta 6 6, = 0,, (giél han chay). DOi voi vat ligu gitn 6, = 6, , B Ta o6 thé d& dang xée dinh tri 86 A. Thue vay 4 = A, thi ta phai od : o, = a7 bl = Do 46 ta ed : an o., wes (16-8) “Tri 86 ca a va b ed thé tra trong cde af tay ki thudt, vi du véi thép N°3, a = 336 MN/m? vA b = 1,47 MN/m? ; véi gf, a = 29,3 MN/m?, b = 0,194 MN/m?. $16-4. PHUONG PHAP THUC HANH DE TINH THANH CHIU NEN DS tranh sy phién phic phai dé ¥ dén cic mién phn bigt trong vide tinh o,, ngusi ta da dé ra mét phuong phép thyc hanh dé tfnh dn dinh cta thanh chiu nén ding tam nhu sau : Goi tng sust én dink cho phép IA tri 86 : fol,s = les (18-8) P| vey Rog 1 he 86 an toan vi dn dinh. Cong nhu trude day.ta di ed ting sudt cho phép 1a trh 96 : ‘ e 0 fo) = > (15) @, 1a ung sudt nguy hiém. Voi vat liu déo ta lay 0, = 6, voi vat ligu don ta od 6, = On jn IA hé 86 an toan vé bin. , Thuong nog duge chon Ién hon n. Dem chia (16-9) cho (15) ta co : hg a Sn a 7a, & e (16) Ta nhdn thay p ludn ludn < 1 nén duge goi lA he 86 gidm tng sudt, Dé xde dinh duge p ta phai xde dink duge oj, theo cée mién khéc nhau nhw ching ta da lam tron day, phai xée dinh duge 6, theo vat ligu va phai dink xa duge n va ngg. Nhu vay p 1a mot ham 86 déi vai dd manh 4. Tri s6 cia y duge lap thamh bang theo A vA theo vat ligu nhu trén bang 1. Bdng 1 Ti 6 y atl vai PO mann Thép 38 Thép 36 Thee Gang ob N°, 4,3, 2 N°S crk o 100 100 400 100 400 10 099 098 097 097 099 20 096 095 095 ost os7 30 094 092 on 081 O93 40 092 089° 087 0.89 087 50 089 O86 083 O57 080 60 086 0,82 O79 044 O71 70 O81 O76 O72 034 060 80 O75 070 061 0.26 048 90 O69 0,62 oss 0.20 038 100 0.60 051 043 O16 0,31 110 052 043 0.35 - 0,25, 120 04s age 030 : o2e 130 040 0.33 0.26 - 018 140 0,36 029 023 7 O16 150 0,32 026 021 ~ O14 160 0,29 C24 019 - O12 70 026 0.21 O17 . On 7180 O23 019 OS - 0,10 180 0.21 O17 014 - O09 200 019 016 ‘03 - 008 Tit (16) ta 06 : (al, = fol (16-10) Vay diéu kién dé thanh chju nén vita di bén va khéng m&t 6n dinh 1a ; z = lol (16-11) 72 Tuy nhién néu trong thanh, vi mot ly do nao dé, ed mat cdt ngang bi gidm yéu oye be, vi dy nhu nhiing 16 khoét dé bét bulong hodc dink tén, thi sy glam yéu dé chi anh huéng d&n do bén cdn Anh huéng khong dang ké dén tinh Sn dinh cia thanh dé. Vi thé ta phai kiém tra cA diéu kién bén va diéu kign 6n djnh. Diéu kién bén phai lay dign tich thyc cia mat cdt bi yéu dé tinh Gng sudt : < [ol] Vi dy 1. Tinh lye téi han va tng sudt téi han cla mot cot lam bang thép N°3, mat cdt ngang hinh chit I s6 22a, Cot cd lin két khép tai hai d&u, Xét voi hai truong hop : a) Cét cao 3m b) Cot cao 225m Cho bist E = 2,1.107N/em? Bai gidi : Mat cat ngang hinh cha I sé 22a c6 F = 82,4cem? va inj, = 2,5em. a) Khi cot cao 3m dQ manh cia cot sa 1a : = 23 _ 120 A 0,025 G tren ta da tinh duge, voi thép 66 3 cd A, = 100 nén d day A > A, do dé ta cd thé stt dung duge cong thie Ole. Ung suat tdi han sé la: _ WE _ 9,86.2,1.107 wh 1207 Do dé Ive téi han cia thanh bang : = 14,8 kN/em? Py = O,F = 14,3. 32,4 = 468,82 kN. b) Khi cOt cao 2,25m dé. manh 4 la : Vi A < 4, nen ta phai ding cong thic cia Iasinxki dé tinh tng sudt téi han. Ta da biét, thép 56 3 cé a = 336 MNim?, b = 1,47 MN/m? nén : Oy = 2 — bi = 836 - 1,47.90 = 20,4 kN/em?, Vay: Pi, = OF = 20,4.32,4 = 660 kN. 8 Vi du 2. Cho mot cot g6 cao 7m, mat cét ngang hinh chit nhat 12 x 22 cm? Trong mat phang od do ging nhé nhét hai déu bj ngam chat (bh. 16-10) trong mat phing c6 dQ cing I6n nhét hai déu lién két khop (h. 16~10b). X4c dinh lve t6i han. Cho biét E = 9.10° N/em?. Bai gid : Pp p Véi mat c4t hinh chit nhét ta ed : be 1 h 22 ina = = = 6,86 om ox ~ VIR ~ Viz 20m g zzem b 12 ‘Lo =e = lain = Wig 7 Vig = 846m I Trong mat phdng’cé 40 cing lén nhdt, do manh cla > thanh bang : 7 ay 4 v= £ = i = 110 ? max 6,36.10 H. 16-10 Trong mat phéng cd dQ cng bé nhat, do manh cia thanh 1A Ta thay trong trudng hgp nay 4° > 2” nén khi m&t 6n djnh cdt 6& cong trong mat «phang cd d6 cting 16n nhdt. Ta s6 ding 4’ dé tinh tng sudt téi han va luge t6i hen. ‘Ts da bist gé cd 4, = 75 vay ta cé thé ding cong thie Ole vi 2’ > A, ZEB _ 986.9. 10° 6, ih “Goe ae Lye t6i han cia oft la : = 733 Nem? Pi, = O,F = 7833.12.22 = 193,5kN Vi du 3. Cho mgt cot cao 38m, hai déu Men két khép, mat c&t ngang hinh chi I 36 higu N°30a. Cot lam bang thép s6 2 ed [o],, = 14,00 kN/em*, Xée dinh lye nén cho phép téc dong trén déu cht. Bai gidi < Mat cét ngang hinh chit I 66 higu 30a cd F = 49,9 om’, inj, = 2,05em. Hai dau cot lién ket khép nén hé af « = 1, Ta tinh do manh 1. 1.300 2,95 ‘Tra bang ta duge tri 6 g = 0,592. Lye nén cho phép la: a-#e = 101. i iain Ply © 0,592. 14.49,9 = 418kN. 74 Vi du 4. Chon s6 higu thép chit I cho mOt thanh dai 2m, lién’ ket khép tai hai dau va chju mét he nén P = 290 kN. Biét vat lieu la thép 86 2 co fo], = 14 kN/em?. Bai gidi ? ‘Te phai giai bai toén theo phuong phép ding din. a) Chon lan thit nhat. Cho ¢ = 0,50. V6i tri 56 dé ta tinh duge dién tich mat cdt ngang nhu sau; P_ _ 280.10? = 32,8 cm’, Fe = vl), 05.14.10 Tra bang ta thy od loai thép chi I 96 higu 22a cd dign tich gdn vdi sf ligu tren day : F = 82,4em?, V6i s6 liu nay ta cd inj, = 2,5em Néu chon loai nay ta cd do manh cia thanh la ; y= HL _ 1.200 =i = 35 = 80 Voi A = 80 tra bang ta duge p = 0,75. Hé 86 nay khéc nhiéu so voi tri 6 gia thist ban dau vay ta cfin chon lai. 6) Chon ln thit hai. Ta cS thé chon hé 86 y nhu sau : 0,5 + 0,75 a Fo = 0,626 TY dé ta cd: 230.10? _ 26,2 em* 0,625. 14.108 Tra bang ta thély ed logi thép chit I 96 20. Dién. tich mat cAt ngang F = 26,4em?; imin = 2,06em. BO manh cia thanh 3é la = 1.200 de 3,06 = 97 Tra bang ta duge g = 0,627, tri s6 nay gén bang tri s6 0,625 ta da gia thiét. Vay ta chon logi thép nay. Kiém tra lai diéu kign én dinh = zg glo], = 8,77 KN/cm? 230.10° 2 264. 7 8,712 kN/cm’ Ta thy dat you efu vay chon thép chit I s6 20. 15 §16-5. HINH DANG MAT CAT HOP Li KHI CHIU NEN Muén cho thanh chiu nén ding tam duge bdo dam an toan theo diéu kien bén thi chi cdn mat cdt ngang cia thanh co mét dién tich téi thiéu nao dé, cdn hinh dang cia nd, ndi chung, cé thé bat ki. Nhung. muén cho thanh én dinh thi khong phai chi cfn chi y d&n dién tich cla mat cét ngang ma con cfn phai chi y dén hink. dang cla nd. Phai chon hinh dang cha mat c&t sao cho véi mét dién tich nh&t dinh, thanh chiu duge mét Ive nén lén nh&t. Hinh dang nhw vay duge goi lA hinh dang hop Ii. Hinh dang dé phai cd cdc diéu kien sau day : a) min = imax tie 1A Smin = Imax VOI Hién k&t hai mat nhu nhau, nghia 1a kha nang chong lai sy mat 6n dinh theo cdc phuong [A nhu nhau. Mudn cd duge diéu dé thi hinh dang cta mat ct phai la hinh tron, hinh vudng hode da giée déu b) Cac momen quén tinh chinh trung tam cia mat c&t ngang cang [én cang tét, vi thé ngudi ta thutmg dung cdc hinh r6ng nhung thanh phai cd chigu day via du. 16-6. ON DINH CUA DAM CHYU UGN NGANG PHANG Néu dém chju udn cd mat cdt ngang 1a mot hinh chit nhat hep (h. 16-11a) thi khi momen uén dat dén mét tri sd téi han nao dé dém sé bi mét 6n dinh. Khi dé ddim khong nhitng bi uén mA cén bi vénh (h, 16-110), Trén mat cdt ngang cia dim co ba thanh phn momen : My ; My ; M,. Cée thanh phdn d6é duge tinh nh sau ; Vecto mémen udn téi han M,, lu6n luén vudng gic voi mat phdng yOz (h. 16-11a). Khi dém vita bi u6n. vita bi vénh hé truc Oxyz xoay di so véi hé truc cd. Ta biéu dién vj tri m6i cia hé truc dé nhu trén hinh 16-11b. Goi hinh chiéu cha My, trén mat yOx 1A M,. Gée tao béi M, vA My, IA géc xoay a cia mat edt ngang chung quanh true y. Phuong trinh vi phan cha dO véng theo phuong ngang Ia : M, x2 are an Yy Géc xoay @ c6 trj 86 gan bang x’. Tri 68 cha M, vA M, la : M, = M, sine = Mo M, = Myx" as) M, = M,cos = Mi Phuong cia M, va tryuc x la gée xoin p cta mit et. Do dé ta co : M, = Mcosp (19) M, = M,sinp 76 Vip bé nén sau khi thay M, vao ta cd : Mi = ™, x= My 0) M,~ Mp . @ Gee y duge xée dink tt phuong trink vi phan; M » _ z Pras G, @1) GJq 18 do cang khi xodi cia mat cht ngang : Thay tri 86 M, ti (18) vao ta eo ; Mx" th’ = Gi, (22) ? Lay dao ham mét lén nita ta od ; Mix? gs = (23) d Thay x” tk (17) vao (28) va voi cht ¥ (20) ta ed : Ma -_ th 24) eo” Barr? ¢ dy Hay viét gon lai : gy” + kp = 0 (25) trong dé; ue ih Pea (16-12) BGs, Nghiém t6ng quét cia phuong trinh (25) co dang la : % = Cysinkz + C,coskz (26) Cée hang s6 tich phan C, va C) duge xAc Ginh th cdc diéu kien bién, Cac didu kign la z=0, y=0 @) . z=, = 9, ) Tit diu kien (a) ta tim thay C, = 0 Ti diéu kien (b) ta co ; Cysink! = 0 27) Ta lai lap Juan nhu truée day ta da lam : Cr phai Khe khong. Nghia Ja ta phai co ; sink! = 0 hay kl = nx M42. Vay : . 2 Ra nen? _ Mi, 2 EGU, 7 véin = 1 ta cé mémen uén téi han cho dim cd céc g6i tua 6 hai d&u 1a (h. 16.128). My, = 7 VEGI, | (6-18) D6i vGi déim chiu ngam chat hai du (h. 16-12b) cong Mf lu@n nhw trén ta tim thay momen t6} han nh sau : M, = TT VEGI. (16-14) wx H, 16-12 s16-7. ON DINH CUA VANH CHU AP SUAT BEN NGOAI ‘Xét su Sn dinh cia vanh chiu 4p luc phan bé déu bén ngoai evng do q (h. 16-14). Khi 4p Ive q tang lén dén mét gid tri nh&t dinh vanh khong git duoc hink dang tron ban ddu nia ma sé méo md di theo mét hinh enlip. Trang théi do la trang théi mat én dink fit eda vanh, aed ‘da ardg Xét mgt phan t6 d, a duge tach ra bdi céc mat am eft vudng géc véi truc. g we Khi vanh mat én djnh ban kinh cong cia phan t6 bi thay déi khéng etn AR, . nia. Ta goi ban kinh cong ALI6-13 A614 méi nay 1a p va goi x la : d6 thay déi cba do cong 1 1 prac (28) Khi vanh chua bj mat én djnh, trén mat cAt ngang cha vanh chi cd mét thanh phan lye dge la : Min N, = qk (29) Khi vanh bj m&t 6n djnh trén mat c&t cd cic thanh phfin ni lye (h. 16-14). Cac phuong trinh can bang duge viét nh sau ; ais +aQ-W, +N F=0 @ Q aN R* ds 7° ®) am 3 ta=0 © Thay (29) vao phuong trinh (a) ta ed : 78 Tu (28) ta ed thé viét lei : 1dQ_N ve -q+pB Neo (30) Trong 35 hang cuéi cing ta da lay tri sd p = R. V6i c&e biéu thie (c) va (b) phuong trinh (30) ed thé viét lai duéi dang : 1 ai M 1 ats aM = ¢, (31) Ra BR Vé phai cia (31) la hing vi ta phai lay tich phan phuong trinh (b), Chu y¥ dén tuong quan gita momen uén va si thay déi dd cong x ta cd 1 M = EI (3 - 9) = El (32) Thay biéu thie dé vao (31) ta duge phone trink vi phan : oy + hy = ot 7 (38) trong dé -i.2 - = z +a (16-15) Nghiém téng quét cha phyong trinh vi phan do cd dang : CR rty a + Cypinks + C,cosks % phai 14 mOt ham tufn hoan vi tri 86 cde y phéi nhu nhaw khi co chiéu dai 1a aR, Diéu 46 e6 nghia 1a sy bién thien cia ke véi chiéu dai 2rR nhai la mot 96 aguyén lin cia 2x : k( + 20R) - ks = 2en n la mt 86 nguyén. Vay ta od : - ER =n. . Thay trj s6 dé vao (16-15) ta od q t6i han ia : (2 = IES Wn = ar (16-16) Tri 86 nhé nhét cia ive t6i han lA khi n = 2. SES on = RE (16-17) Trong trudng hop dé x thay déi theo chu vi cia vanh hai chu ki nguyén ven (h. 16-18). Vanb bj un theo bn nita bude sdng va co hinh dang gan véi hinh dang enlip. Néu vanh duge gia cS bang 2n (n > 2) lign ket don’ (h. 16-15) phan b6 déu theo chu vi cla vanh, sy mét én djnh sé tao thanh 2n mia buée séng va lic dé 4p Iyc t6i han sé duge tinh voi cong thie téng quat (16-16). HAG-IS 19 CHUONG XVII THANH THANH MONG §17~-1. KHAI NIEM Ngay nay cde két cdu thanh thanh méng duge 4p dung rong rai trong nhiéu nganh ché tgo may va xAy dung, dae biét trong nganh ché tao may bay, tau thiy, toa xe... Trén hinh 17-1 biéu diém m6t thanh thanh méng. Dac & trung cia thanh la chiéu day 6 rét bé so voi duéng chu tuyén s cba. mat c&t ngang va s lai rat bé so voi chiéu a dai | cua thanh. Nhé dac tinh cd trong lugng nhé ma stte chju lye lén nén thanh duge sit dung dé tao thanh khung cia than —— may bay, ot6, tau thiy vv. Timésencd 1d ngudi da dua ra if thuyét tinh todn vé thanh thanh méng sau dé Volax6p da hoan chinh va phat trién cd vé If thuyét dG bén, 6n dinh va dao dong cia thanh thanh méng mat cét hd. Cang vi vay hién nay ngudi ta vin goi 1a Ii thuyét ota Volaxdp. Ta cd céc dinh.nghia sau day : mat c4ch déu hai mat bén cua thanh duge goi 1a mat trung gian. Giao tuyén cia m&t trung gian vdi mat cAt ngang goi la dugng trung gian. Hinkdéng ‘cha dubng trong gian tao thanh chu tuyén cla mat cdt ngang. Trong thyc t¢ thudng gip céc loai thanh nhy sau : a) Thanh mit cdt hé. Chu tuy€n IA mét dueng he. Chu vi cla mat cét ngang 1 mot dudng don lien (h. 17-2). HWT-4 #H17-2 HL17-3 b) Thanh mat cét kin. Chu tuyén la mot diting khép kin. Chu vi céa mat cdt ngang IA mt ditdng da lién (h. 17-3). Can cit vao chiéu day ta cing ed thé phan biét hai loai : thanh o¢ chiéu day khong déi (h. 17-3a) vA thanh cd chiéu day thay d6i (h. 17-3b). 80 317-2. DAC TRUNG QUAT CUA MAT CAT NGANG CUA THANH THANH MONG HO 1. Toa do quat Gia si cho dutng trung gian cia mat cSt ngang nhv trén binh 17-4, Chon mot diém O trén dutng do lam g6éc toa dé va mét diém P bat ki trén mat phang cAt ngang lam cuc. Goi s 1A toa dd cta mot diém A nao dé tren dudng trung gian. Xét phén t6 AB v6i chiéu dai ds. Hai lén dién tich tam giée cong PAB cé trj 36 la dw = rds r Ja khoang cach tir P d&n dubng ti’p tuyén qua A. Tich phan: w = fdw = f rds (em’) ayy 5 ° : duge got 1a toa do quat cia A. Nhu vay toa dO quat, vé tr} 96, 14 bang hai ldn " dign tich quat cia tia PA da quét trong mat phing cia mat ct khi A chay trén dudng cong ti O dén diém dang xét. Déiu cia toa dd duge xem la duong khi tia PA quay quanh P theo chiéu kim déng hé va la am hi cd chiéu nguoc lei. Toa dO quat phu thugc vao vj tri cla cuc P va digm géde O da chon. Ta cé thé tién hanh vé cdc biéu dé toa do quat nh sau, Vi du cho mét dugng trung gian cla mat e&t ngang vA chon O, P nhu trén hinh (17-5) Toa dé quat tai A la hai lan dién tich tam gide POA.. = -PO.OA = -as. Tea dQ dé mang dau am vi khi A chay tv O dén A tia PA quay quanh P theo chiéa nguec chiéu kim déng h6. Tai A, tren dung thing vudng gée véi duung trung gian, theo tl 1@ xich nhét djnh, ta lay Y mét doan AM biéu dién cho tri sé w,. Khi A chay irs . tren chu tuyén, M sé vé nén biéu 46 toa do quat cia mat edt ngang (h. 17-5). Ta dé dang tinh duge céc toa dO quet cla cde diém 1, 2, 3, 4 nhut sau : @, = -a 5) = -2a" jw, = 0? 5 w, = 0. Vi du 1. Ve biéu d6 toa dd quat cia dutng trung gian mat c&t ngang duge biéu dién trén hinh 17-6. P va O dude chon nhu hinh vé : Bai gidi : ‘Ta nhan th4y, khi A chay trén dutng PO2 hay P3 tia PA khong quay quanh O vay toa dO quat cla céc diém P2 va P3 ia bing khong. 6-SBYLT2-A 81 Toa dO quat tai cae diém 1, 2, 3, 4 1A nhu sau : w, = 2, w, = 0, 0, = 0,0, = ~da* Biéu dé duge bi€u dién nhu trén hink 17-6. Vi dy 2. Ve bidu dé toa dd quat cho dudng chu tuyén tron hé véi vj tri eye va géc duge chon nhu trén hink 17-72. Bai gidi: Goi y 1a géc & tam xac dinh béi cung s = OD. Khoang 2a cach tit P xuéng dutng tidp tuyén qua D sé 1a : H.17-7 Toa do quat tai A 1a dién tich quat do tia PD quét khi D chay ti O dén A: ’ a, = frds = Rf cosy - 1dy s ° fy: wey wo, = RQsinp - 9) (b> Can ed vae (b) ta duge biéu dé quat nhu trén hinh 17-7b 2. Tinh toa do quat theo hé truc toa dQ vudng géc Gia st cé mot dudng cong L bigu diéa mot doan duimg trung gian cha mat cdt ngang. Chon mot cuc P vA hé truc Px, Py nim trong mat phing cua mat cat (h. 17-8). N&u bé qua v6 cing bé bac cao thi vi phan dién tich dw 1a bang hai lén hiéu cia hei tam giae PAC va PBC, ta o6 du = ydx - xdy 7-2) trong dé x, y 1& toa dO cia A va (x + dx), (y + dy) 1a toa do cia B. HAT-B 82 6-semre-a Ta dé dang thiét lap tuong quan gilda cdc toa do quat d6i véi hai eve bat ki. Trong mat phdng cia L ly hai eye Py, Pp va : hai truc tea do Px yj, P2xev2 cd ce tryc song song vA vudng géc véi nhau (h. 17-9). Toa dd P3 trong Pix; la a, b. Gia sit da xac dinh duge toa 46 quat trén cung OI = s tuong tng vai cye P, : Doi hdi x4e dinh -toa dO quat eda doan cong dé d6i voi Pp. Ta cd: du, = yyy ~ x3 4¥, Véi tuong quan gitta xy) va x2¥2 IA: yy =¥, 7b HL 17-9 ta ed thé biéu dién dw, theo x,y, nhw sau : deo, = ty, ~ bidx, - @, - addy, Ly tich phan hai vé doe theo Os ta cd : a,(s) = w4(s) - bx, - x) + ay, - Yop) trong dé x, va y, 1A toa dO cia T va x,,, ¥, 18 toa dO cila g6e O trong he truc P.xyy,- Néu © va I duoc xée dinh trong mOt hé truc toa do bat ki Oxy song song voi cdc truc Pyxiy, va Poxgy, thi-ta od thé viét w, duGi dang : w,(8) = @ (8) ~ be ~ x) + ay — ¥,) (17-3) trong dé «,(s) vA w(6) 1a toa do quat ela T tuang ung voi ede eve Py P) i % ¥ va Xp Yq 1A toa dQ cha O va I trong he true Oxy. Ta biéu thie (17-3) cho nh4n xét sau day : khi thay déi cue P, ngbla 1a a va b thay ddi, toa dé quat thay déi mot tri 86 thé bac nh&t doi vdi cdc toa dO x, y. Khi thay déi géc O trén cung, nghia la thay d6i x, VA Yq toa do quat thay déi mot hang $6. 8. Cac dite trung quet va efch xée dink chang Ta e6 cfc dinh nghia sau day = Goi momen tinh quat 14 biéu thitc tich phan : 8, = fwaF (em‘) ama) Goi mémen quat dudng a cdc biéu thitc tich phan : Sig = f wydF (cm*) 3, = JoxdF (em) (7-8) F 83 Goi mémen quan tinh quat 1a bigu thitc tich phan Jw = fw7aF (em) (17-6) . F trong dé F la dién tich cua mat c4t ngang, x va y la toa d@ cia dF va w 1a toa dé quat tuong ting cla diém d6 d6i voi cue P da chon (h. 17-10). Néu chiéu day 5 cia thanh IA khong déi, cdc biéu thitc tich phan trén sé cd dang nhu sau : 8, = dfods; J, = 5 Suyds ; Ss Ss H, 17-10 Juy = 5 foxds ; Jy = 5 fords arsy s Ss Ta nhan thay néu bidu d6 toa do quat w da duoc xde dinh thi cdc biéu thiic tich phan trén day duge tinh dé dang. Déi voi cae chu tuyén 1a nhfing doan thdng thi co thé sit dung phvong phép han biéu dé cia Verésaghin dé tinh cde tich phan. Vi dy 3. X4c djnh cde dc trung quat cho chu tuyén tron (h. 17-7a). Bai gidi : Trong vi du 2 ching ta da tinh dugc toa dO quat tai mét diém A bat ki trén chu tuyén 1a w, = R’@sing ~ 9) Vay céc dac trung quat duge tinh nhu sau : S, = fodF = Rf Qsiny — y)dp = 0 F =z J x fxwdP = RS. fcosp(2sinp — p)dp = 0 F -a de = J year = rts} sinp(2sing — p)dp = 0 = 2 J, = futdF = R%6 f (sing — pap = 2 (5 ~ 2) Res F 7m Vi du 4, Ta lay lai vi du trén hinh 17-5. Chon hé tryc toa dQ Oxy nhu hinh vé. Tinh cdc dae trung quat. Bai gidi : Biéu d6 toa d6 quat tuang ung v6i P va O da dugc xac dink. Dé tinh duge cdc dac tring quat ta vé them cfc bidu d6 cla y va x (h. 17-11b, c). 84 HWP Cf&e dac trung quat dusc tinh lan luot nhu sau : : 2 8, = fodF = 5 fads = -5> F s 8 Ja = LowaP = 3 dal. = = dat Jay = Lona = 3a 2, 7 505 J, = forar = 360 F Céc ket qua trén thu dugc nh’ phép nhaa theo phuong phép Vérésaghin gitta cdc biéu d6 toa do w, y va x. Ta c6 m6t 36 djnh nghla sau day ,: Néu J,y = Jux = 0 thi eye P tuong ung duge goi la cye chink. Néu S,, = 0 thi g6c tuong tng duge gol IA gée chinh. Biéu dé toa do quat tudng wng vdi cyc va géc chinh duge goi la biéu dé toa do quat chinh. Mémen quan tinh quat tvong ting v6i bidu dé dé dude goi la momen quan tinh quat chinh. Trong trudng hgp vi dy 3: P va O 1a ede diém eve va géc chinh va tri sé d,, da tinh duge la mémen quan t{nh quat chinh. Céch xac dinh cye va g6¢ chinh duge tién hanh nhu sau : Gid st cho mt chu tuyén cia mat edt ngang nh hinh 17-12. Xem hé true Oxy va la hé true quan tinh chinh trung tam cia mat cdt. Chon mot cyc P, bat ki, Voi P, ta tinh duge w, va cde dac trung khdc d6i véi hé truc toa dé Pyxiy,. 85 Goi P, la cuc chinh phai tim. Theo dinh nghla : dy = fo xdF = 0 i s " ° oe = Loge Theo (17~3) ta eé : Jae = fe, ~ ba — x) + ay — y)IxdF = 0 Suge = flo, — b& — x) + aly — ylveF = 0 ” r trong dé a va b 1A toa dé cla P, trong hé toa dé Ho 17-12 P.x,y,, Néu goi x,y, va x,y, lA toa do cia P, va P| trong h@ truc Oxy thi tri s6 cla a va b JA higu ola cde toa dé xx, va y,y,. Voi chi y¥ Oxy 14 hé tryc quan tinh chinh trung ifm tit ese biéu thie trén ta tim thay : aes oh (17-7) bey,-y = Dé la cong thie x4c dinh toa dO cla P, tii vi tri cla P, duge chon bat ki, Diém géc chinh duge xde dinh tu diéu kién 8, = 0 Gia su lic ddu ta chon M, mOt diém bét ki trén chu tuyén lam g6c. ‘Toa 46 quat cia N déi vi M duge kf higu la wy. Néu chon mét diém M, khde lam géc ta sé duge M tutong quan sau (h. 17-12) : vay wo =u -w hay 86 fo aF ~ ey far = 0 r ow M : w Joa Vay cri # ™ Cong thie (17-7) cho phép ta xéc dinh duge toa do quat cda diém M, tu gc M bat ki da chon ban ddu. Vi dy 5. Xé¢ dinh diém cyc chinh va diém g6c chinh eda chu tuyén hinh chi nhat th. 17-13). Chiéu day 5 la khong déi. Bai gidi : Trude hét ta phai xéc dinh hg truc toa dQ quén tinh chfah trung tam Oxy cia mat ct ngang (h. 17-13), Ta dé dang tinh duge 7 10 3 Tis J, 3 6 d= gre x i713 Dé don gidn ta chon cye P, ban dau la 8 goc trén cia dudng trung gian. Tit dé sta e6 biéu dé toa dé quat w;. Dé tinh cdc momen quat ta vé cdc biéu dé cia x, y va sit dung phép nhén biéu d6 cia Verésaghin. Sau céc phép tofin ta duge : a os fw, aF wm = 1g Lyaar za’ 87 Vi tri Py duge xée dinh te cong thie (17-7) yp = Fa ty, Vai cyc P, va véi géc O ta vé duge bidu dé quat nhu trén hinh 17-14. Mémen tinh quat. d6i véi O la : JoyaF = 5 as rou ‘Ti cong thite (17-7) ta xe din duge toa do quat eta did g6c chink : 6a He 17-18 Ta nhan thay co hai diém O, va O, cd tga dO 1a 0,09n?, Diém gfin voi P, sé la diém géc chinh (h. 17-14). §17-3. UNG SUAT TIEP TRONG. THANH MONG KHI CHIU UO6N NGANG Khi chiu uén ngang trén mat cft ngang ca thanh cd hai thanh ph4n ni lye : momen uén M, va lye eft gy Mét cach gin dung tng sudt phap 6, duge tinh véi biéu thitc : M, e=yy (17-8) Cach lap luan nhu da duge thye hién déi vdi mat cAt hinh chit nhAt hep ta tim thay hé ung sudt tip do lye cat Q, gay nén cd phugng song song véi cfc tip tuy&n trén bién cha mat cét (h. 17-15). Tri sO cla ung sudt tifp dé duge tinh voi cong thie ca Giurapxki as, x T= (17-9) S! la m6men tinh eda ditn tleh F c&t (h. 17-15) d6i véi hé tryc quan tinh chink trung tam Oxy. 6 1a a6 day cia thanh. 6 day ta xem 7 phan b6é déu & trén 6. He 17-15 88 Mot cach téng quét khi-trén mét cit ngang cd hai thanh phan Ine edt Q, va Q, thi ting sust ti6p T cd tri 96 IA: : ast ast = xy ty = to op tap (17-10) Ta dé ¥ dén mét tinh ch&t dgc bigt sau dy cia hé ing sugt dé : T lap thanh luéng trén mat cét, vi vay ta goi tng sudt tiép nay lA ung sudt tiép luéng. Hgp Ic cla T cd hinh chiéu trén cée phuong x va y 1a cae luc cét Q, Q, va ndi chung khi thu gon hgp luc dé vé trong tam mat cdt ta cd 17-16 thém mét mémen xodn (h. 17-16), Di nhién, trén mat phang cia mat cdét ngang, ta lu6n lu6n tim thay mdét diém P m& tai dé sy thu. gon hé luc do 7 gay nén chi con mot vecto chinh. Diém dé duge goi la tam uGn. Ngoai lye phai dat ding 6 vi tri nay thi thanh mdi kh6ng bi xodn. Néu ngoai lye dat khéng ding 6 vj tri nay thi thanh vita bj uén vita bj vénh vi xodn (h. 17-17). Céch xée dinh tam uén nhu sau : ‘Truéc hét hay tinh momen cua ni lye do 7 gay nén déi véi mot diém P bat ki nado dé trén mat cat (h. 17-15). M, = J wrds F Trong dé r lA khoang céch tit P dén phuong cia T va ds la mot dQ dai vO cing bé cia dudng chu tuyén. Ta nhan théy tich rds 1a vi phan toa d> quet cia dudng chu tuyén déi voi cue P. Thay tr} s6 ela t duge tinh ti (17-10) vao biéu thie, cia M, : P Hai biéu thie tich phan cd dang tuong ty. Ta tinh tride m@t 36 hang, vi dy véi sé hang thit nhat Ding tich phan doan co thé: viet : if -jf—+>+¢4F F dgF + de = SS apr = Se trong dé S, va S, chi trj 56 cla Siw tai vi tri 1 vA 2 ¢h. 17.16). Ta nhn thay tai vi tei 1, S° = 0 vi dien tich Fy, = 0 tal vi trl 2, 82's 8, = 0 vi h@ truc Oxy 18 he truc trung tam 89 Do dé . » dw _ * S Sf Sp ar = -S qo F F trong do : . So dr ~¥ tién biéu thite tich phan dé 14 mémen quat dudng cua dién tich F ‘d6i véi truc x fF oak = Gp odF = f ywor (17-15) ‘max 3, 3, ots, + 538, +... + 5g, Céch tinh trén day chi la gin dung vi khong dé y dén hién tugng tap trung dng sudt xdy ra 3 cée gée (h. 17-22), Ban kink hign tai dé cAng nhé thi ung sudt tap trang cang 16n. Diéu dé dé dang nhén thdy khi quan sét su bién dang cha mang méng. Gée nghiéng a cla mang tai diém géc lén hon géc nghiéng tet cde diém khéc r&t nhiéu. mang [- A 6 he ro ‘WLE7-22 ‘H1T-23 Xét trudng hgp mat cét ngang la mot dudng khép kin (h. 17-23). Khéc véi trudng hop mat cét hd, dng sudt trén thanh la phan bO déu. Thuc vay, gid si cd hai tém tego nén mot khe hd 5 theo dung chu vi khép kin hinh cht nhat nh trén hinh 17-23. Lay mt mang méng phi kin khe hé va xem tim ngoai la c6 djnh. Néu cé mot hg 4p sudt tac dung len mang va tdm trong thi ro rang cA tim chén bén trong sé chuyén djch va kéo mang cang déu, 6 moi noi mang cd dO nghiéng déu, tit dé suy ra tri 86 dng sudt tip 6 moi noi iA nhu nhau. Xét mot doan thanh dz v6 cing bé cia mét thanh thanh mong cd mét c&t ngang la mot chu vi khép kin véi bé day thay adi chiu xodn thudn ty (h. 17-24a). Trén doan thanh dé ta lai tach ra mot phn t6 béi cde mat cAt theo chiéu day cia thanh (b. 17-24b) va xét diéu kign cAn bang cia phan t6. 93 Chiéu cae Ive lén phuong truc 2 ta cd : 7,0,d2 = ,6,dz Vay: 78, = tS, Noi mot each khéc tich 7 la hang trén chu vi cia mat edt, Nhu vay ngi nao cd bé day bé thi nai dé cd tri 86 ng sudt I6n. Tri sé cia mémen xoAn trén mat cat ngang ia ; (h. 17-25) M, = f 750Ads. 5 O 1a mét diém bat kl trén mat cAt, A la chan dugng cao hg ti O xudng phuong cia T va ds IA vi phan do dai trén duéng chu tuyén. Vi tich 13 1a hang nén ta co thé dua ra khéi tich phan. Do dé : M, = wf Odds naa Biéu thie tich phan chAng qua IA hai ldn dien tich ‘ gidi han béi dudng chu tuyén khép ‘kin cla mat cat th. 17-25). Ki higu dign tich dé la F*, ta co : M, = 16 2F" (17-16) Te do ta cd tri 86 cha ting suit tiép euc dai la : M, = -17, Tox os 17-17) ‘min Gée xodn y duge tinh theo phwong phép nang lugng nhu sau ; Ta biét rang trong trang thai trugt thudn téy thé nang bién dang dan hél tich ly trong mbt don vi thé tich la 22/2G vay the nang bién dang dan héi tich ldy trong phan t6 66 la ; du = £ ddzds. + Thé nang bién dang dan héi trong toan thanh sé la : 1 1s . ds u =3 S Pbdeds =e J, F Bigu thite tich phan f % ta tay luat bitn déi oa 5 theo chu vi cla mat cAt ngang. Tri Ae oT 86 46 1 mot dae trung hinh hoc, Thay trj s6 clin tlch 76 tinh ti (17-16) vio, ba duge , ’ _ Me rs scr? , & 94 Mat khac, thé nang dé bang cong bign dang dan hdi cia ngoai Ive : 1 ua 5 up Day la tru’ng hop xodn thudn tay nén » = M,. Tit do ta od : MI fonds = : (17-18) * > Gop ST Néu 5 1a hang thi : “Me” ? * 46r% (17-19) s la chiéu dai duong chu tuyén cha mat cét. Vi dy 7. Xée dinh tng sudt va gée xodn trong 6ng thanh méng cu6n bang thép 1é trong hai truéng hep : a) Khi mép 6ng duge tu do (h. 17-26a) f b) Khi mép éng bj dinh chat (h: 17~26b) wo Bai gidi : Theo phuong én thi nhét ta phai xem thanh cé mat cMt hé. Bd qua ch6 néi, theo cing thite ‘ {17-12} va (17-13) ta c6 : Se Sul te = 2 wDés* °C Theo phuong 4n thi hai thanh duge xem cd mat cdt kin. Theo céng thtte (17-17) va (17-19) ta cd: = 4 p, - —teD b D* , bo” 2 mb" aD? 2 276 4g(-7-)°6 Dé cé thé so sénh hai trudng hgp ta lp cdc tl sé. e8 D. a P 72° 9? % 4° 8 Nhu vay do én cia cfc ing sudt véi tl 1¢ cing dé Ién véi tl sf 2 va céc géc xodn, cd 11 1é cing dé lén voi tl sé D4/5*. Vi D lon hon 6 rat nhigu do dé véi thanh co mat cAt khép kin cd do cding va do chju Ie lén hon mat cAt hd. §17-5. DO VENH CUA MAT CAT NGANG KHI CHyU xOAN Khi thanh thanh méng hé chju xodn thudn tdy, mat c&t ngang cia thanh bj venb. Dé tinh todn dQ venh ta dya vio gid thuyét sau day : Ta gid thiét bién dang cia thanh 1a bé va nhu vay trong qué trinh thawh bién dang, chu tuyén cia mat eft ngang vin git hinh dang ban dau. Xét thanh thanh méng hé chju xodn nhu hinh vé 17-272. Gia st khi chju xofn mat cAt ngang cia thanh ~ bj xoay quanh mot diém © nado dé ma duge gol 1a tam xodn. Khéo sét phan 6 ABCD nhu hinh va 17-27. Sau bién dang diém A dén vj tri A’, B dén B’ va C dén C’. DA, DA tao thanh mOt gdc a va DC va DC’ tao thanh mét gdc £. Gée trugt » sé la téng cia a +f. Ta tinh cac géc dé : Nhu hinh vé ta cd : HAI? ~27 AX dz as Chuy€n.vj AA’ = rdp ; r 1a khodng cach ti tam xodn dén dutng tiép tuyén véi chu tuyén qua-A, dy la géc xon tuong déi gitta hai mat c&t qua CD va AB. Vay : nip a=-7M strong dé 6 1A géc xodn tl d6i eda thanh. Goi w la chuyén vi cla cée diém trén mat ct theo phugng ca truc 2. Ta cd : dw B= as ‘ dn _ot Gee trust y cé tri 36 la : yewr Tag Trén dudng trung gian, géc xoay cla mang méng tai dé la bang khong nén t = 0 vay ta cd phuong trinh vi phan : dw = - érds = -ddw trong dé dw 1a vi phan toa dQ quat cia chu tuyén mat cit ngang. Lay tich phan ta cd : w=-6 f dw = - ow (17-20) 8 Ti 46 ta cd két ludn : dO vonh cba mat cét ngang doc theo dung chu tuyén bién thién theo toa dO quat cia chu tuyén. Cong thie (17-20) 1a chva xde djnh, vi chua xc djnh cyc P va g6c O cia toa dd quat w, song cng thite dé cho ta thély do vénh cia mat edt ngang phy thude vao géc xodn ti d6i 6. Nguge lei néu 46 venh bj han ch6 thi @ sé thay déi. 96 Sy thay déi cia @ theo z tao nén mét hé ting sudt phap va Gng suat tiép phy. Thyc vay gid $c xét mot doan thanh dz (h. 17-28a). Bién dang theo phugng z la : Fe =, _ 8 5 Ga a? bl Ung sudt phap o, tuong dng voi bién dang a do la: do 6 = Ew uz (17-21a) N&u 6, 1A mét ham s6 bién thién theo z thi né gay nén mot hé tng sudt tiép’t, phan bs déu trén mat cAt. Xét mot phan t6 téch ra tii doan thanh dz (h. 17-28b). Vi tri 36 ung sudt phap trén hai mat cat la khéc nhau nén phai xudt hién 7). Chigu tat ca céc luc xuéng phuong z ta tim th4y. HAT -28 ao, nee-lae trong dé F° la phan dign tich tren mat c&t ngang cia phan t6 dang xét. Thay tri 36 clia 6 ti (17-21) vao day ta duge : tp = BS a2 zs od F. (17-22) Sy xudt hign 7 phi dinh diéu cho ring oe sudt tiép tren dung trung gian la bing khong va khi 6 thay déi theo z thl dQ vénh khéng tuan theo dinh luat phan bo cia toa dO quat nita. Song véi mot mite dd gin dung od thé tip nh4n ede cOng thie T va 6, nbv trén. 517-6. XOAN KIEM CHE THANH THANH MONG CO MAT CAT HO ‘Ta hiéu xofn kiém ché 1A khi cd nhting lién ket han ché dé venh cia mat cAt ngang. Vi dy thanh chiu ngam mét déu, mot ddu ty do chju xodn thudn tay (h. 17-29). Mat cAt tai ddu ngam cd thanh phfn chuyén vi w b&ng khong. O day khong cé do venh cia mat cat ngang. CAng xa déu ngam ay xodn cang ty do, dO vénh cia m&t c&t ngang cang lén vi trén m&t cft ngang cia thanh khong cd thanh phfin Ive doc va mémen én do ngoai lye 1H. 1729 7-8aVLT2-A 97

You might also like