Bosne Srebrene 127

75000 Tuzla BiH

T: +387 35 280 682
F: +387 35 280 686
www.inzio.com.ba info@inzio.ba

DD INSTITUT ZA ZATITU, EKOLOGIJU I OBRAZOVANJE TUZLA

METODOLOGIJA

MJERENJE I ISPITIVANJE OTPORA UZEMLJENJA

Tuzla, 2011 godine

 MJERENJE I ISPITIVANJE OTPORA UZEMLJENJA

Sadraj:

A.PRIMJENJENJA METODOLOGIJA

1.1. SVRHA ISPITIVANJA

1.2. GLAVNO UZEMLJENJE
1.3. GROMOBRANSKI SISTEMI
1.4.REFERENCE
1.5.MJERNI PRINCIPI/GRANICE
1.6.MJERENJE OTPORA UZEMLJENJA SA DVA PROVODNIKA, UNUTRANJIM IZVOROM, BEZ SONDI
1.7.MJERENJE OTPORA PETLJE UZEMLJENJA, SPOLJNI IZVOR, BEZ SONDI
1.8. TRO/ETVOROILNO MJERENJE OTPORA UZEMLJENJA, UNUTRANJI GENERATOR, DVIJE
SONDE
1.9. MJERENJE OTPORA UZEMLJENJA SA STRUJNIM KLIJETIMA I DVIJE SONDE
1.10. MJERENJE OTPORA UZEMLJENJA SA DVOJE STRUJNIH KLIJETA
1.11. EME POVEZIVANJA
1.12.KVALIFIKACIONA STRUKTURA
1.13.OZNAAVANJE I PISANJE IZVJETAJA

DD INSTITUT ZA ZATITU,EKOLOGIJU I OBRAZOVANJE TUZLA

 MJERENJE I ISPITIVANJE OTPORA UZEMLJENJA

A PRIMJENjENA METODOLOGIJA

Ova metodologija predstavlja uputstvo za mjerenje i ispitivanje otpora uzemljenja .

1.1. SVRHA ISPITIVANJA

Uzemljenjem izloenih provodnih dijelova, obezbjeuje se da napon dodira ostane ispod opasne granice u
sluaju kvara. Na slici 1, REH i RED predstavlja otpore uzemljenja.

Slika 1. Ekvivalent strujnih krugova niskonaponske instalacije

DD INSTITUT ZA ZATITU,EKOLOGIJU I OBRAZOVANJE TUZLA

 MJERENJE I ISPITIVANJE OTPORA UZEMLJENJA

1.2. GLAVNO UZEMLJENJE

Instalacija / distributivna taka / izvor elektrine energije su uzemljeni preko tzv. glavnog uzemljenja.
Uzemljenje je izevedeno metalnom elektrodom ( elektrodama ) nabijenim u zemlju. Sistem uzemljenja
zavisi od njegoove namjene ( veliine objekta, specifinog otpora uzemljenja, maksimalno dozvoljenog
otpora , itd. )
U TN sistemima uzemljenje je realizovano pri izvoru i/ili distributivnim takama. Otpor uzemljenja je
obino vrlo mali ( ispod 1 ).
TT instalacije imaju svoja glavna uzemljenja. Otpor uzemljenja je obino vei nego u TN sistemima ( od
nekoliko do nekoliko stotina ). Iz ovog razloga i mali naponi dodira mogu izvesti opasne struje kroz
ljudsko tijelo. S toga TT sistemi obino imaju dodatnu zatitu u vidu ZUDS-a.

DD INSTITUT ZA ZATITU,EKOLOGIJU I OBRAZOVANJE TUZLA

 MJERENJE I ISPITIVANJE OTPORA UZEMLJENJA

1.3. GROMOBRANSKI SISTEMI

Uzemljenje se koristi i pri izradi gromobranskih sistema. Gromobranski spust sistema za zatitu od
atmosferskog pranjenja mora imati relativno mali otpor ( izmeu 1 i 10 ) da bi mogao titi objekata
od udara groma.

DD INSTITUT ZA ZATITU,EKOLOGIJU I OBRAZOVANJE TUZLA

 MJERENJE I ISPITIVANJE OTPORA UZEMLJENJA

1.4. REFERENCE:

Metodologija: IEC 60364-6 ( poglavlje 61.3.6.2),

Mjerni instrumenti : IEC 61557-5

DD INSTITUT ZA ZATITU,EKOLOGIJU I OBRAZOVANJE TUZLA

 MJERENJE I ISPITIVANJE OTPORA UZEMLJENJA

1.5. MJERNI PRINCIPI/GRANICE:

Mjerenje otpora uzemljenja moe biti veoma kompleksan zadatak. Sistem uzemljenja moe biti velik, sa
vie lokalnih sistema povezanih ispod ili iznad zemlje, itd.. Stoga je bitan izbor odgovarajue metode
ispitivanja, kao i instrumenta.

Granice vrijednosti otpora

Za glavno uzemljenje moraju se ispuniti sljedei uslovi:

<
. Jednaina 1

REH - Otpor glavnog uzemljenja

UClim - Granica napona dodira ( obino 50 V )
Ia - Struja koja e izazvati prekid napajanja u odreenom vremenskom period.
Ako je instaliran ZUDS Ia = IN

Pojedine sonde gromobranskih sistema moraju imati relativno mali otpor ( izmeu 1 i 10 ).

Mjerenje cjelokupnog i selektivnog otpora uzemljenja

Veliki sistemi uzemljenja i sistemi gromobranske zatite imaju vie taaka uzemljenja. U ovom sluaju se
moraju ispitati svi uzemljivai pojedinano.
Model sistema uzemljenja se moe predstaviti jednostavnom paralelnom vezom otpornika. Svaki otpornik
predstavlja otpor uzemljenja jedne take uzemljenja prema modelu:
Ukupan ( globalno, cio sistem ) otpor uzemljenja je paralelna veza otpora ( RE1, RE2, RE3, RE4 ...),
Individualni ( parcijalni, selektivni ) otpori uzemljenja su RE1, RE2, RE3, RE4 ...

Slika 1: Model strujnih krugova sistema uzemljenja sa vie taaka uzemljenja

DD INSTITUT ZA ZATITU,EKOLOGIJU I OBRAZOVANJE TUZLA

 MJERENJE I ISPITIVANJE OTPORA UZEMLJENJA

1.6. MJERENJE OTPORA UZEMLJENJA SA DVA PROVODNIKA, UNUTRANJIM IZVOROM, BEZ SONDI

Test sa dva provodnika se moe koristiti ako postoji dobro uzemljenja referentna taka ( npr.
Izvor/distributivna uzemljenja preko neutralnog provodnika ). Prednost ove metode je da nema potrebe za
sondama pri ispitivanju. Metoda je brza i relativno pouzdana.

Slika 2. : Mjerenje ukupnog uzemljenja test sa dva provodnika

Na primjeru kao na slici 2 se mjeri sljedea otpornost:

_2 = + + [ ] ................. Jednaina 2.

REARTH_2P ............. Rezultat ispitivanja sa dva provodnika

Obino su otpori RED i RNd mnogo nii od REh. U ovom sluaju rezultat se moe smatrati kao REh.

Napomene:
Primjenljivo u TT sistemima ako je otpor uzemljenja pri mjerenim instalacijama vei od referentnog
( dobro uzemljenje ).
Neprimjenljivo u TN i IT sistemima.
Primjenljivo u urbanim sredinama, ako ne postoji prikladno mjesto za sonde.
Primjenljivo u uslovima gdje je zdrueno vie lokalnih uzemljenja, koji predstavljaju veliki sistem
uzemljenja.
Nema potrebe za sondama.

DD INSTITUT ZA ZATITU,EKOLOGIJU I OBRAZOVANJE TUZLA

 MJERENJE I ISPITIVANJE OTPORA UZEMLJENJA

1.7. MJERENJE OTPORA PETLJE UZEMLJENJA, SPOLJNI IZVOR, BEZ SONDI

U TT sistemima metodom mjerenja otpora petlje uzemljenja, prema IEC 61557-3 mjeri se sljedei otpor
uzemljenja:

RLOOP = RLH + REh + REd + RT [ ] .............. Jednaina 3.

Ako je ukupan otpor uzemljenja REH vei od otpora RED i povratnog voda ( otpor faznih provodnika,
sekundarnog namotaja energetskog transformatora ), rezultat se moe posmatrati kao priblino REH.

Napomene:

Primjenljivo u TT sistemima, gdje je otpor uzemljena mjerene instalacije vei od ( dobro uzemljenog
) referentnog.
Nije primjenljivo u TN i IT sistemima!
Primjenljivo u urbanim sredinama, ako nema odgovarajueg prostora za ispitne sonde.
Primjenljivo u uslovima gdje je zdrueno vie lokalnih uzemljenja, i predstavljaju veliki sistem
uzemljenja.
Nema potrebe za sondama.

DD INSTITUT ZA ZATITU,EKOLOGIJU I OBRAZOVANJE TUZLA

 MJERENJE I ISPITIVANJE OTPORA UZEMLJENJA

1.8 TRO/ETVOROILNO MJERENJE OTPORA UZEMLJENJA, UNUTRANJI GENERATOR, DVIJE SONDE

Mjerenje otpora uzemljenja sa tri provodnika je standardni test. Ovo je jedina metoda, ako nije na
raspolaganju vod dobro uzemljenog objekta. Mjerenje se izvodi sa dvije sonde.
Nedostatak ove metode je otpor kontakta prikljuka E, koji je dodat u rezultat.

Slika 3.: Mjerenje otpora uzemljenja sa tri provodnika standardna metoda

Prednost koritenja metode sa etiri provodnika je da se u rezultat ne ukljuuje otpor na izvodu E.

Slika 4.: Mjerenje otpora uzemljenja sa etiri provodnika standardna metoda

Primjer na slici 4 prikazuje mjerenje elektrinog otpora:

=
, ................ Jednaina 4

Igen = IRE1 + IRE2 + IRE3 + IRE4, ................. Jednaina 5

UV pad napona na otporu uzemljenja, mjereno iznad prikljuka S i ES

Igen - Struja ispitivanja instrumenta.

Napomene:
Metoda obezbjeuje tane rezultate u opsegu od 0 do nekoliko 1000

DD INSTITUT ZA ZATITU,EKOLOGIJU I OBRAZOVANJE TUZLA

 MJERENJE I ISPITIVANJE OTPORA UZEMLJENJA

Metoda nije primjenljiva za velike objekte , pri kojima je vezano vie sondi, jer bi sonde za ispitivanje
morali postaviti na velike razdaljine
Ako se mjeri otpor uzemljenja pojedinih uzemljivaa, mjerna taka se mora odvojiti od sistema.
U TN sistemima PE (PEN) provodnik se mora odvojiti.

Slika 5.: Selektivno mjerenje otpora uzemljenja - standardna metoda

Igen = IRE2 ........................... Jednaina 6

Prema jednaini 6 ispitna struja protie samo kroz parcijalni otpor RE2 i samo se isti mjeri.

Napomene:

Tani rezultati od 0 navie, nema ogranienja broja taaka mjerenja

Nije primjenljivo na velikim sistemima uzemljenja, jer se sonde moraju postaviti na velike razdaljine
od objekta.
Odvajanje je prilino komplikovano , metoda ispitivanja sa strujnim klijetima je mnogo efikasnija i
jednostavnija.

DD INSTITUT ZA ZATITU,EKOLOGIJU I OBRAZOVANJE TUZLA

 MJERENJE I ISPITIVANJE OTPORA UZEMLJENJA

1.9 MJERENJE OTPORA UZEMLJENJA SA STRUJNIM KLJITIMA I DVIJE SONDE

Ova metoda je primjenljiva za mjerenje otpora uzemljenja individualnih sondi sistema uzemljenja. Sonde se ne
moraju odvajati od sistema tokom mjerenja.

Slika 6.: Selektivno mjerenje otpora uzemljenja metoda sa jednim strujnim klijetima

U primjeru na slici 6. mjere se sljedei otpori:

2 = = ..................... Jednaina 7
2

1 II2 II3 II4

= 2
.....................Jednaina 8

Iclamp ................. Struja kroz klijeta

N ....................... Stepen transformacije struje u klijetima
Igen ..................... Ispitna struja mjernog instrumenta

Parcijalne struje IRE2 ( slika 6 ) se mjere strujnim klijetima.

Napomene:
Nije primjenljivo na velikim sistemima uzemljenja, povezanim sistemima uzemljenja, jer se mjerne
sonde moraju postaviti na veliku udaljenost od objekta.
U velikim sistemima, izmjerena parcijalna struja , je samo mali dio ispitne struje Igen. Na tanost
mjerenja malih vrijednosti struja utiu i male vrijednosti spoljanjih struja smetnji, koje se takoe
moraju uzeti u obzir.
Za sistemne sa nekoliko desetina sondi za uzemljenje se ova metoda ne preporuuje.

DD INSTITUT ZA ZATITU,EKOLOGIJU I OBRAZOVANJE TUZLA

 MJERENJE I ISPITIVANJE OTPORA UZEMLJENJA

1.10 MJERENJE OTPORA UZEMLJENJA SA DVOJE STRUJNIH KLIJETA

Ovaj mjerni sistem se koristi za mjerenje otpora uzemljenja sondi za uzemljenje, podzemnih veza
uzemljivaa, itd. Ova metodazahtjeva zatvorenu petlju, da bi se mogla stvoriti ispitna struja.

Slika 7.: Mjerenje otpora uzemljenja sa dvoje strujnih klijeta

Klijeta za pobudu stvaraju napon na sistemu uzemljenja. Napon generie struju za ispitivanje u petlji.
Prema primjeru na slici 7 vidimo da:

1


2 + ( 1 II3 II4 ) = .................... Jednaina 9

Ugenerator Unutranji izvorni napon instrumenta, napajanje strujnih klijeta za pobudu

Iclamp Struja kroz mjerna strujna klijeta
N Stepen transformacije strujnih klijeta

Ukupan otpor uzemljenja sondi RE1, RE3 i RE4 vezanih u paralelnu vezu je mnogo nii od otpora mjerne sonde,
tako da se moe smatrati da je RE2 mjereno = RE2.
Ostali individualni otpori se mogu izmjeriti, tako to se ostale elektrode obuhvate sa strujnim klijetima.

Napomene:

Primjenljivo u kompleksnim sistemima uzemljenja sa mnogo paralelnih vezanih sondi

Primjenljivo za mjerenje otpora uzemljenja u transformatorskim stanicama
Posebno je pogodanza mjerenja u urabanim srdinama.
Nema potrebe za odvajanje mjerenih sondi
Primjenljivo za ispitivanje pojedinanih i glavnih uzemljivaa
Veoma brzo ispitivanje, nema potrebe za mjernim sondama i za odvajanje uzemljivaa ( ukrsnih
komada )
Tani rezultati mjerenja vrijednosti otpora ispod 10 . Mjerni opseg je ogranien na nekoliko
desetina . Pri veim vrijednostima otpora struja ispitivanja padne na nekoliko mA. Pri mjerenju
malih vrijednosti struja, moraju se uzeti u obzir struje greke, koje mogu uticati na tanost rezultata
.
Minimalni razmak izmeu klijeta za pobudu i mjernih klijeta je 30 cm. ( osim kada su izolovani )

DD INSTITUT ZA ZATITU,EKOLOGIJU I OBRAZOVANJE TUZLA

 MJERENJE I ISPITIVANJE OTPORA UZEMLJENJA

1.11 EME POVEZIVANJA

Slika 8.Test sa dva provodnika ( samo za TT sisteme ), bez sondi

Slika 9: Test sa 3 provodnika, dvije sonde i pravolinijska lokacija sondi

DD INSTITUT ZA ZATITU,EKOLOGIJU I OBRAZOVANJE TUZLA

 MJERENJE I ISPITIVANJE OTPORA UZEMLJENJA

Slika 10.: Test sa 3 provodnika, dvije sonde i raspored sondi u jednakostranian trougao.

Slika 11. Test sa strujnim klijetima i dvije sonde

DD INSTITUT ZA ZATITU,EKOLOGIJU I OBRAZOVANJE TUZLA

 MJERENJE I ISPITIVANJE OTPORA UZEMLJENJA

Slika 12. Metoda ispitivanja ( pojedinih uzemljivaa ) sa dvoje strujnih klijeta.

Slika 13. Mjerenje otpora uzemljenja transformatora sa dvoje strujnih klijeta

DD INSTITUT ZA ZATITU,EKOLOGIJU I OBRAZOVANJE TUZLA

 MJERENJE I ISPITIVANJE OTPORA UZEMLJENJA

Slika 14. Mjerenje otpora uzemljenja sa dvoje strujnih klijeta u TN sistemima

DD INSTITUT ZA ZATITU,EKOLOGIJU I OBRAZOVANJE TUZLA

 MJERENJE I ISPITIVANJE OTPORA UZEMLJENJA

1.12. KVALIFIKACIONA STRUKTURA RADNIKA

Periodine preglede, mjerenja i ispitivanja mogu obavljati i odgovarajue isprave izdati pravna lica koja u
radnom odnosu na neodreeno vrijeme imaju najmanje tri radnika odgovarajue strune kvalifikacije od
kojih jednog radnika sa VII stepenom strune spreme elektrotehnike struke odnosno diplomiranog
ininjera elektrotehnike sa poloenim strunim ispitom i tri godine radnog iskustva u struci, ako isto lice
nema nauno zvanje magistra ili doktora nauka iz oblasti elektrotehnike struke.

Zavisno od vrste opreme koja se ispituje, ispitivanja treba da obavljaju najmanje dva radnika.

DD INSTITUT ZA ZATITU,EKOLOGIJU I OBRAZOVANJE TUZLA

 MJERENJE I ISPITIVANJE OTPORA UZEMLJENJA

1.13. OZNAAVANjE I PISANjE IZVETAJA

Nakon obavljenih mjerenja i ispitivanja izdaje se zapisnik koji sadri:

Naziv pravnog lica koje je izvrilo periodine preglede, ispitivanja i mjerenja,

Naziv podnosioca zahtjeva
Naziv objekta ili opreme na kojima su vrena ispitivanja i mjerenja
Nazive standarda, pravilnika, propisa, normativa ili tehnikih preporuka koji su koriteni pri
pregledu, mjerenju ili ispitivanju,
Naziv koritenog mjernog ureaja ili mjernog instrumenta
Naziv primjenjene mjerne metode
Datum i mjesto pregleda
Ime i prezime, strunu spremu i radno iskustvo u struci zaposlenika koji su izvrili preglede, mjerenja
i ispitivanja.

Sastavni dio zapisnika ine izvjetaji i protokoli sa podacima o izvrenim pregledima, mjerenjima i
ispitivanjima i ocjenom da li dobijeni rezultati zadovoljavaju, potpisani od odgovornih strunih zaposlenika
sa visokom strunom spremom.
Zapisnik se radi u 4 ( etiri ) primjerka, od kojih pravno lice koj je vrilo mjerenja i ispitivanja zadrava 4
primjerka.

Rezultati se mogu definisati na sljedei nain:

Zadovoljava Predmet pregledan i rezultati su zadovoljavajui

Nezadovoljava Predmet pregledan i rezultati su nezadovoljavajui
Ogranieno zadovoljava Predmeti su obavljeni u ogranienim uslovima, koje treba navesti i
potovati pri upotrebi sistema
Neprimjenljivo Predmet nije mogue ispitati u pojedinim uslovima pregleda

DD INSTITUT ZA ZATITU,EKOLOGIJU I OBRAZOVANJE TUZLA