Ticaret Ve Faiz PDF

TCARETVEFAZ
PROF. DR. ABDLAZZ BAYINDIR

SleymaniyeVakf 08
Fkh 01
TCARETVEFAZ, PROF. DR. ABDLAZZ BAYINDIR
Kapak: izgiTantmHizmetleriLtd.ti.
Bask:AcarBasmveCiltSan.Tic.A..
BeysanSan.Sit.Birlikcad.No:26AcarBinas34524
Haramidere/Avclar/stanbul/TRKYE
Tlf: 0212 4221834 Fax: 0212 4221786
Birincibask 2007
CopyrightSleymaniyeVakf 2007
BueserintmhaklarSleymaniyeVakfnaaittir.Yayncnnizniolmakszntmyleveyaks
menyaynlanamaz,ksmen deolsafotokopi,filmvb.tekniklerleoaltlamazveelektronikortam
lardayaynlanamaz.
Adres
HocaGyaseddinMah.ifahaneSk.No: 20: 34470
Eminnstanbul
Tel: 0(212) 513 00 93 Fax: 0 (212) 511 21 69
Web:www.suleymaniyevakfi.org
www.kurandersi.com
email:bayindir@suleymaniyevakfi.org
stanbul2007
KTPHANEBLGKARTI
SleymaniyeVakfYaynlar
Bayndr,Abdlaziz
TicaretveFaiz
1.Ticaret2.Faiz 3.Kurn 4.slam5. Zekt

TCARET VE FAZ
PROF. DR. ABDULAZZ BAYINDIR
SLEYMANYEVAKFI
YAYINLARI
STANBUL 2007
NDEKLER
NDEKLER......................................................................5
NSZ............................................................................... 13
GR................................................................................. 15
BRNCBLM................................................................ 23
FIKIHTAUSULMZ ........................................................ 23
I KURNIN KURN LE AIKLANMASI ................................24
II ALLAHIN ELSNN AIKLAMALARI...............................28
III NCEK LAH KTAPLARDAN YARARLANMA..................29
IV ARAP DLNDEN YARARLANMA ..........................................31
V KURNFITRAT LKS ......................................................33
KNCBLM.................................................................. 35
KURNVESNNETTEFAZ........................................... 35
IFAZ ............................................................................... 36
A FAZN YASAKLANMASI ........................................................39
B FAZZEKT LKS ...........................................................39
C ALLAHA VE ELSNE KARI SAVA..................................43
D FAZCLERN DAVRANI TARZI............................................45
E SATI GRNTS ALTINDA FAZ .......................................48
F LGL KAVRAMLAR ..............................................................49
1.Borvedn ..............................................................................49
2.ParaPiyasasveMalPiyasas .......................................................50
3.VadeFark.....................................................................................51
G ALTI MALLA LGL HADSLER ............................................51
1.AltMalKendiCinsiyleDeitirme ............................................52
2.AltMalFarklCinsMallarlaDeitirme....................................57
3.ParalarGnnFiyatileDeitirme ............................................59
4.TaamaKarlkTaam....................................................................59
H BU HADSLERLE KAPANAN FAZ KAPILARI........................60
1.AltMalKendiCinsiyleMisliMislinePeinDeitirme ............63
2.AltMalKendiCinsiyleMisliMislineDeitirme......................63
3.AltMalKendiCinsiyleVadeliDeitirme ................................63
4.AynSnftanMallarVadeliDeitirme ......................................64
5.ParalarGnnFiyatylaDeitirme ............................................64
I BR SAFKADA K SAFKA YASAI ..........................................65
J BEY BLVEF ........................................................................67
K BEY BLSTLL ................................................................68
L BEY VE SELEF YASAI ...........................................................69
IIFAZNADIMADIMYASAKLANII............................... 69
NCBLM............................................................... 73
ALLAHINELSNDEN SONRAFAZ............................... 73
6 TCARETVEFAZ
ISAHABEDNEM........................................................... 74
A BOR FAZ.............................................................................74
B SKONTO .................................................................................76
C SATI GRNTS ALTINDA FAZ.......................................77
D SARF (PARA SATII)...............................................................79
1SarfNormalSatGibiGrenler................................................. 80
2SarfzelKurallaraBalayanlar................................................. 81
E FAZ EKSK ANLAMA............................................................82
F FAZN TAM AIKLANMADII DDASI................................82
IIFUKAHADNEM......................................................... 84
A BOR FAZ.............................................................................84
B SKONTO (NDRM) ...............................................................87
1Borcunskontosu ......................................................................... 87
2dncnskontosu ...................................................................... 90
3BorSenediskontosu ................................................................. 91
C SATI GRNTS ALTINDA FAZ.......................................91
1YasaHadislerleSnrlSayanlar ............................................... 92
aOsmanelBett ...........................................................................92
bZhirMezhebi...........................................................................93
2HadislerdekiYasaGeniletenler............................................... 94
aHanefMezhebi..........................................................................96
1)HanefMezhebindeFaizlletleri ................................................... 97
2)HanefMezhebindeFaizeitleri ............................................... 101
a)RibelFadl( )............................................................. 101
b)RibenNesie( ).......................................................... 102
3)HaneflerinGrlerininTenkidi................................................. 103
bfiMezhebi...........................................................................108
1)afiMezhebindeFaizlletleri .................................................... 109
a)Tum( )............................................................................. 110
b)Semeniyet( ).................................................................... 111
2)AynCinsMallarDeitirme ..................................................... 112
3)FarklCinstenMallarDeitirme ............................................... 113
4)Faizeitleri................................................................................ 113
a)RibaYed()...................................................................... 114
b)RibaFadl().................................................................. 114
5)RibanNes().................................................................. 114
6)afilerinGrlerininTenkidi.................................................... 115
cMlikMezhebi ........................................................................118
1)MlikMezhebindeFaizlletleri ................................................. 119
a)Semeniyet ................................................................................ 119
b)Taam(nsanYiyecei).............................................................. 120
2)MliklerinGrlerininTenkidi................................................. 121
dHanbel Mezhebi......................................................................122
1)HanbelMezhebindeFaizlletleri ............................................... 122
a)HanefMezhebineUygunGr ............................................... 122
b)MlikvefilereUygunGr............................................... 124
c)ncGr........................................................................... 125
NDEKLER 7
2)HanbellerinGrlerininTenkidi ...............................................125
IIIDRTMEZHEPLELGLORTAKTENKT...............125
IIIDARULHARPTEFAZ ..............................................126
A DELLLER .............................................................................127
1Hadisler.......................................................................................127
aVedaHutbesi ........................................................................... 128
bEbBekirinBahseGirmesi..................................................... 128
cGayriMslimlerinMallarnnMubahl .................................. 129
B DELLLERN TENKD ..........................................................130
1Kemalddinb.elHmmnTenkidi.........................................130
2Abdullahb.Ahmedb.KudmeninTenkidi ..............................131
DRDNCBLM........................................................133
VADELSATIVEFAZ ...................................................133
IVADEFARKIVEFAZ ..................................................134
A ALLAHIN ELSNN UYGULAMASI .................................134
B SAHABE UYGULAMASI........................................................135
C MEZHEPLERN GRLER................................................135
1.HanefMezhebi...........................................................................136
2.fiMezhebi ..............................................................................136
3.MlikMezhebi ...........................................................................136
4.HanbelMezhebi .........................................................................138
IIVADELSATIVEFAZ..............................................138
A FYAT.....................................................................................138
1PeinFiyatDeikendir..............................................................138
2VadeliFiyatDeikendir............................................................139
B MALPARA LKS ............................................................140
C PEN FYAT VE VADEL FYAT..........................................140
1PeinileVeresiyeninFark .........................................................141
2VadeliSatlaFaizlileminYaps............................................141
3ListeyeGreFiyat ......................................................................142
4TketiciKredisiveVadeliSat .................................................143
IIISELEMVESTISNA...................................................145
IVFACTORNG..............................................................146
VKRHADD.................................................................147
VIGABNIFAH............................................................148
VIIYASAKLANMIBAZIALIMSATIMLAR....................149
A MALLARI YOLDA KARILAYIP ALMAK.............................149
B HTKR YASAI..................................................................150
C ELDE OLMAYAN MALI SATMAK.........................................150
D MALI TESLM ALMADAN SATMAK .....................................151
E MTER KIZITIRMAK ......................................................151
VIIIKAPAROVEYAPEYAKES...................................151
BENCBLM.............................................................155
PARA ...............................................................................155
8 TCARETVEFAZ
IMADENPARA............................................................. 156
A ALTIN VE GM PARALAR............................................... 157
1DkAyarlAltnveGmPara ........................................... 159
2Fls( )............................................................................ 160
IIKITPARA............................................................... 161
A KARILIKLI KIT PARA.................................................... 161
1DevletinkardKarlklKtPara.................................... 161
2zelKurulularnkardKarlklPara............................... 164
aBanknot ...................................................................................164
bTahvil ......................................................................................165
cKaydPara ...............................................................................165
B KARILIKSIZ KIT PARA.................................................. 169
1DevletinkardKarlkszKtPara.................................. 169
2zelKurulularnKarlkszKtParas................................ 170
aBanknotveTahvil ....................................................................170
bVadeliekler...........................................................................171
IIIPARANINZELLKLER ........................................... 171
A PARANIN KTSD ZELLKLER ..................................... 171
B PARANIN HUKUK ZELLKLER ....................................... 172
C PARANIN DOLAIM HIZI..................................................... 173
C KIT PARANIN FIKIHTAK YER...................................... 174
1FlsuAltnveGmGibiSaymayanlar ................................ 175
2FlsuAltnveGmParaGibiSayanlar ............................... 176
ALTINCIBLM ............................................................. 177
PARAVEBORSENED ALIMSATIMI........................... 177
IALTINVEGMSATII............................................. 178
A HADSLER ............................................................................. 178
1AltnAltnlaGmGmleAlmak .................................... 178
2DinarDinarlaDirhemiDirhemleAlmak .................................. 179
3GmAltnlaAlmak .............................................................. 179
4DinarAltnlaAlmak ................................................................. 180
5DirhemiGmleAlmak........................................................... 180
6DinarDirhemleAlmak ............................................................. 180
7BoncukluAltnKolyeyiAltnlaAlmak ..................................... 181
B MEZHEPLERN GRLER................................................ 181
1HanefMezhebi.......................................................................... 182
2fiMezhebi ............................................................................. 185
3MlikMezhebi.......................................................................... 186
4HanbelMezhebi........................................................................ 188
5ZhirMezhebi........................................................................... 189
C SARFLA LGL DEERLENDRME ..................................... 191
IIFELSSATII................................................................ 193
A FELS SATIINI KURALA BALAMAYANLAR ..................... 193
B VERESYE FELS SATIINI FAZ SAYANLAR ....................... 194
NDEKLER 9
C FELS DNAR VE DRHEM GB GRENLER .......................194

D ALTIN VEYA GM VERP FELS ALMAK .........................198
1Hanef,fi,HanbelveZhirMezhepleri...............................198
2MlikMezhebi...........................................................................199
IIIKITPARASATII..................................................200
1AynCinsKtParalarDeitirme ..........................................201
2FarklCinsKtParalarDeitirme ........................................201
3Vadelilem(Forward)...............................................................202
D KIT PARA LE ALTIN VE GM SATII ........................202
E BOR SENETLERNN SATII...............................................203
YEDNCBLM.............................................................205
MLARACILIK..............................................................205
IFAZLMALARACILIK ..............................................206
IIFAZSZMALARACILIK ...........................................207
A KARZI HASEN ......................................................................207
B MUDREBE ...........................................................................208
C FAZSZ MAL ARACILIIN ETKS ....................................209
D FAZ VE KR PAYI ................................................................211
SEKZNCBLM..........................................................213
FAZSZSSTEMDEFAZHLELER...............................213
IBEYBLVEF ...........................................................214
A BEY BLVEFYA REHN DYENLER ................................214
B BEY BLVEFYI SAHH SATI SAYANLAR ......................217
C BEY BLVEFYA FAST SATI DYENLER.......................219
D BEY BLVEFYI YEN BR AKT SAYANLAR...................219
E BEY BLVEFYI BTIL SATI SAYANLAR........................221
IIBEYBLSTLAL ...................................................221
IIIMUAMELEERYYE..............................................222
A MUAMELE ERYYE EKLLER .....................................224
1BorAlmakiinYaplanMuameleieriyye ...........................224
2BorcunVadesiniUzatma ............................................................226
B MUAMELE ERYYENN FARKI.......................................226
C MUAMELE ERYYE VE SKONTO ..................................229
D RBH ORANININ SINIRLANMASI .........................................230
E PARA BORCU DIINDA LZMI RBH.................................231
F MUAMELE ERYYE LE LGL DER GRLER ......231
1afiiMezhebi..............................................................................231
2MlikMezhebi...........................................................................232
3HanbelMezhebi.........................................................................233
IVPARAVAKIFLARI......................................................233
A PARA VAKIFLARINDA UYGULANAN SSTEM.....................234
B PARA VAKIFLARI LE LGL BELGELER...........................235
1Vakflm.................................................................................235
2VakfParalarlalgiliBirHccet.................................................239
10 TCARETVEFAZ
VHLELFAZYOLLARI LELGLTENKT................ 241

DOKUZUNCUBLM...................................................... 245
BANKAVEKATILIMBANKASI........................................ 245
IBANKA ......................................................................... 247
A BANKACILIK HZMETLER ................................................. 247
B KRED .................................................................................... 248
1Mevduat ..................................................................................... 248
2 Kredi ......................................................................................... 248
IIKATILIMBANKASI ..................................................... 248
A KATILIM BANKASININ FARKI............................................. 250
B KATILIM BANKASININ LEY ......................................... 256
1MalAraclk.............................................................................. 256
2FonToplama .............................................................................. 256
azelCariHesap .......................................................................256
bKatlmaHesab ........................................................................257
cFonKullandrma ......................................................................257
1)ParaTemini ................................................................................. 257
a)Mudrebe ................................................................................. 258
b)Mreke ................................................................................. 258
2)MalTemini .................................................................................. 259
a)Murbaha ................................................................................. 259
b)Selem....................................................................................... 261
c)stisna....................................................................................... 261
d)FinansalKiralama(Leasing) ..................................................... 262
3)HizmetTemini............................................................................. 262
3.BankaclkHizmetleri................................................................ 263
a EmanetKabul.........................................................................263
bVadesizMevduatKabul .........................................................263
ckraz(dnVerme)................................................................265
dBankaHavalesi ........................................................................265
eSenetTahsili ............................................................................265
fPolie .......................................................................................265
gKrediMektubu.........................................................................267
h BankaKart..............................................................................268
iek...........................................................................................269
jBankaTeminatMektubu...........................................................271
kAkreditif ..................................................................................272
lKrediKart ...............................................................................272
mAval........................................................................................274
n Kambiyolemleri ...................................................................274
oAltnveGmSat(Sarf).....................................................275
pKymetliEvrakSat ...............................................................275
C TRKYEDEK KATILIM BANKALARI............................... 275
ONUNCUBLM............................................................. 279
DEMEYGECKTRENBORLUYACEZA..................... 279
ISIKINTIYAZMARAYANGRLER.................... 280
NDEKLER 11
A SUA UYGUN CEZA ..............................................................280

B SUA UYGUN OLMAYAN CEZA TEKLFLER .....................284
1BorcuGeciktirmeyiMenfaatGasbSayma ................................286
2BuGrnTenkidi ...................................................................287
aGaspDelili............................................................................... 287
bAlacaklnnZararaUradddias.......................................... 288
cGecikmeBedelizerindeAnlama .......................................... 288
dGeerliFaizOrannnReddi..................................................... 289
3MeslihiMrseleyeDayanpCezaVerme................................289
4BazHadislereDayanpCezaVerme .........................................291
5CezaartlaGecikmeCezasnAynSayma ..............................293
6KaparoyaBakarak GecikmeCezasVerme................................294
7GecikmeCezasnHayraHarcama ............................................295
8YeniBirAkitTrnerisi.........................................................296
IISIKINTIYIGDEREMEYENGRLER ......................298
A BORLUYA HAPS CEZASI...................................................298
B BORLUYA MADD CEZAYI FAZ SAYMA ..........................299
IIIDEERLENDRME.....................................................300
ONBRNCBLM.........................................................301
ENFLASYON ....................................................................301
ITALEPENFLASYONU..................................................302
A MADEN PARALARDA DEER KAYBI .................................302
B KIT PARALARDA DEER KAYBI ....................................304
C TALEP ENFLASYONUNUN SEBEPLER ...........................................306
1KtParaDzeni.......................................................................306
2Faiz .............................................................................................306
3KrediSistemi ..............................................................................306
4Vadeliekler..............................................................................310
5ParannDolamHz..................................................................310
6BteAklar.............................................................................310
IIMALYETENFLASYONU............................................311
A FAZ .......................................................................................312
B TEKELLEMELER ................................................................313
C KRED SSTEM.....................................................................313
D TEVKLER ...........................................................................313
E KORUMALAR ........................................................................314
F CRETLER ...................................................................314
G VERGLER.............................................................................315
H DEVALASYON ....................................................................315
IIIENFLASYONUNETKLER ........................................316
A ENFLASYONUN KTSAD ETKLER ..................................316
B ENFLASYONUN SOSYAL ETKLER.....................................319
C ENFLASYONUN SYAS ETKLER.......................................320
D ENFLASYONUN AHLAK ETKLER ....................................320
F ENFLASYONUN HUKUK ETKLER ....................................321
12 TCARETVEFAZ
IVDEFLSYONVELKDTETUZAI ........................... 321

A DEFLSYON.......................................................................... 321
B LKDTE TUZAI................................................................. 322
ONKNCBLM ........................................................... 325
BORLARDAENFLASYONFARKI................................... 325
IKITPARANINENFLASYONSTZELLKLER........ 326
IIBORDEMEDEDENKLK ........................................ 328
IIDELLLER................................................................... 330
IVENFLASYONFARKIVE FAZ ..................................... 330
VDEERKAYBILELGLBRUYGULAMA................ 331
VIDEERKAYBINIHESAPLAMAUSUL ...................... 331
VIIFAKHLERNGRLER........................................ 333
A BORCU MSLYLE DEME................................................... 333
B BORCU KIYMETYLE DEME ............................................. 334
1HanefMezhebi.......................................................................... 334
2HanbelMezhebi........................................................................ 335
3MlikMezhebi.......................................................................... 336
4fiMezhebi ............................................................................. 336
ONNCBLM........................................................ 339
MENKULKIYMETLERBORSASI .................................... 339
IANONMRKET.......................................................... 340
A SORUMLULUK ...................................................................... 340
B BYK ORTAIN YAPABLECE HAKSIZLIKLAR .......... 342
1KrdanPayVermeme ................................................................ 343
2KkOrtaklarnHaklarnaElKoyma..................................... 344
3.KkOrtanPaynDrme ................................................. 344
4.irketMalVarlnZimmeteGeirme ..................................... 345
5.KkPaySahiplerininikyetHakk ...................................... 346
IIHOLDNGLEMEOYUNU............................................ 347
IIISONU....................................................................... 348
KAYNAKLAR................................................................... 349
IKTAPLAR.................................................................... 349
IIHADSKTAPLARI ...................................................... 353
IIIKANUNLARVEKANUNMECMUALARI..................... 353
IVERSCLLER ......................................................... 354
KARMANDEKS .............................................................. 355
NSZ
yilii sonsuz, ikram bol Allahn adyla

Varlklarn sahibi Allah, neylerse gzel eyler. yilii sonsuz,
ikram boldur. Hesap gnnn hkimidir. Yalnz ona kul olur ve
yalnz ondan yardm isteriz. Elisi Muhammede, onun ailesine ve
yolundangidenleresaltveselmolsun.
Bir gelir mal satndan elde edilirse kr, mal kullandrmaya
karlk olursa kira, bir ie karlksacret adnalr. Bunlar kar
lklrzayadayanmal ve btl yollardan uzak olmaldr. Yoksahu
zursuzlukkarvekbalar.AllahTelylebuyurur:
Mminler, mallarnz aranzda btl yolla deil, karlkl rzaya
dayal ticaretle yiyin. Kendinizi ldrmeyin; Allah size kar
merhametlidir. Kim bunu, snr aarak ve yanla saparak yapar-
sa onu bir atee sokarz. Bu, Allaha kolaydr. (Nisa4/2930)
Ticaret, mal veya hizmet sat yapmak, faiz ise bortan gelir
elde etmektir. Ticaret ve faiz, insanlk tarihi kadar eski olmaldr.
slm faizi btl kazan yolu saym ve yasaklamtr. Bu alma,
ticaretilefaizikarlatrmakiinyaplmtr.
Kitap, 1978den beri saysz ilim, fikir ve i adamyla yaplan
almalarnvehalktangelensorularaverilencevaplarnortakr
ndr.Bukonudakatksolanherkeseteekkrederim.
Gayretbizden,baarAllahtandr.
Prof.Dr.AbdulazizBAYINDIR
stanbulniversitesi lahiyat
Fakltesiretimyesi
STANBUL Eyll 2007

GR
Biriktirilen paraya tasarruf denir. Tasarruflar, faiz deyerek

toplayp ncahslara faizlibor vermesistemine kredisistemi
ad verilir. ada ekonomiler bunu, fon1 oluturmann temel yolu
grrler.Buiidahaokbankalaryrtr.
Tasarruflar, ortaklklar yoluyla toplayp byk sermayeler
oluturmakdammkndr.Bunaortaklksistemidiyebiliriz.
Kredi, faiz garantisiyle alnr. Kullanma sresi, yaplacak eko
nomikfaaliyetinsresinebalolmaz.
Ortaklk sermayesine kr garantisi verilemez. Kullanm sresi
yaplacakfaaliyetinsresinebaldr.
Kullanlmayan sermayenin kazanc olmaz. Sermayeden kazan
salamakiin,i kurmaklabalayp retilen mal vehizmetisatma
ya kadar devam eden saysz faaliyetin baaryla sonulanmas ge
rekir.
Daha sonra 110 lira almak zere 100 lira vermek, yani faizli
bor, ekonomik faaliyet deildir.Ekonomikfaaliyet,alnanborcun
kullanlmasyla balar. Bu faaliyetin ne borlanma sresi iinde
sonulanmas ne de krla sonulanmas garanti edilebilir. Bu se
beplefaizyk,ekonomikfaaliyetinbaarsnengelleyicibiryk
tr.
Parann kendisi, hibir ihtiyac karlamaz. Ne yenir, ne iilir,
nedegiyilir.Amakiminelinegeerseonunihtiyacnkarlamann
vastasolur.Busebeple para, damardakikangibidolamdaolma
ldr.Dolamdaolmayanparannkimseyefaydasolmaz.
Kurn, biriktirmeyi deil infak emreder. Arapada tnele
nafak ( ) , bir eyi tnelden geirmeye infak ( ) denir.
1 Fon(fonds),Franszcabirkelimedirbykepara,sermayevebellibiriiinge
rektike denmek zere ayrlp iletilen para anlamlarna gelir. (Tahsin Sara,
Franszca Trke Byk Szlk,Ankara 1976,c. 1,s. 575).
16 TCARETVEFAZ
Kan, nasl damarlardan geip vcuda yaylrsa, gelir ve servet de

infakyoluyla,yaniharcamakanallarylatoplumayaylr.
Dolamdaki para, urad her kiinin iini grr. Kiminin
borcunu der, kimine malalr, kimine retim yaptrr, kimileri iin
ii creti olur retimi artrc ve isizlii azaltc etki yapar.
Fakatbusreiindeoparannmiktar neartarnedeeksilir.
Piyasayagirenherpara,ekonomiyehareketkazandrr.Ama fa
izli kredi olarak girerse hareketlilik uzun srmez. nk onu,
deme gnnden nce faizi ile birlikte piyasadan ekmek gerekir.
Faiz, dolamdaki paray azaltaca iin piyasa eski canlln da
kaybeder ve acilen yeni paraya ihtiya olur. O da faizli olursa pi
yasa gittike daralr. lem tekrarlandka kredi ihtiyac artar ve
dolamdakiparaazalmayadevameder.Sonundakbalar.
Toplumda giriimci says azdr. Geri deyememe riski ve te
minat gsterme zorunluluu sebebiyle kredi alabilecek giriimci
saysdahadaazolur.
Bylece birka kii bir yandan kredi yoluyla byk bir serma
yeye hkmetmeyebalardier yandandafaizykaltnagirerler.
Yk halka tatmak iin byk i yerleri ap reklm yaparak pi
yasay ele geirmeye alrlar. Zamanla kk i yerleri kapanr.
Toplum,krediverenlerlealanlararasndakalr.Aldkrediyide
yemeyengiriimcilerbalongibisnerler.Kredi kurulular dabun
dan zarar grrler. Ekonomik kriz olur, btn toplum sarslr. Al
lahTelylebuyurur:
Mminler! Allahtan korkun! Eer inanm kiilerseniz fa-
izden geriye ne kaldysa, brakn! Bunu yapmadnz m bilin
ki; Allaha ve Elisine kar sava halindesiniz. Eer tevbe
ederseniz, ana mallarnz sizindir. Ne hakszlk edersiniz ne
de hakszla urarsnz. Borlu, darlk iinde ise, rahata -
kncaya kadar beklemek gerekir. Bata bulunmanz sizin
iin daha hayrldr. Bunu bir bilseydiniz! (Bakara 2/278
280)
Tasarruflarnfaizliborolarakverilmesitedenberibilinenbir
uygulamadr. nceleri ancak belli byklkte tasarrufu olanlar fa
izli bor verebilirken bankalarn kurulmas ile kk tasarruf sa
hiplerideborverebilirhlegelmilerdir.Onlarborcubankayave
GR 17
rirler, banka bu kk tasarruflar bir araya getirip byk fonlar

olutururvetalepedenlerekrediolarakverir.
Kredinin bir maliyeti vardr, adna finansman maliyeti denir.
retimden pazarlamayakadarhersafhadafiyatlaraeklenenbu ma
liyet, fiyatlar srekli ykseltir. Krediye denen faiz, finansman
maliyetinin ana sebebidir. Tasarruf sahibinin alaca faiz bundan
dk olur. Banka, kredi verdii kiiden %10 faiz alrsa tasarruf
sahibine %7 verir. retim srecinin tm aamalar gz nne al
nrsabylebirortamdafiyatartenaz%10civarndaolur.Tasar
rufsahibininalacafaiz, fiyatartlarkarsnda yok olduugibi
onun anaparadan da kayb olur. Mesel ekerin kilosu 50 kuru
iken %7 faizle bankaya 500 lira yatran kii, dnem sonunda ban
kadan 535 lira alr,ama buesnadaekerenaz 55 kuruakar.Bir
yl nce 500 lirayla 1000 kilo eker alrken imdi 535 lirayla 973
kilo alabilir. Bylece parasnn gerek deeri %3 civarnda kay
bolmu olur. Parasn bir kenarda saklayanlarn kayb daha byk
tr.Onlar,sakladklar 500 liraileimdi 909 kiloekeralabilirler.
Onlarnkayb%9kadardr.
Kredi kullananlar,deyeceklerifaizi,o krediile rettikleri mal
ve hizmetlere ekledikleri gibi ayn oranda bir maliyeti de kendi z
sermayeleriilerettiklerimalvehizmetlereeklerler.Bununbirse
bebifrsatmaliyetidir.Ziraparaykullanmayerinefaizevermefr
satlar vardr. Bu frsat kullanm gibi yapar, alabilecekleri faizi
maliyetlerine eklerler. Bunun bir baka sebebi faizin dourduu
enflsyona kar korunma ihtiyacdr. Sonuta fiyatlar srekli ar
tarkendarvesabitgelirlilerinservetihzlaazalr.
Kredi sistemi, servetin zenginlere akmasna yol aar. Halkn
almgcsreklidtiinveresiyealmazendirilirler.Birok
kimse borcunu deyemez hale gelir. Dkknlar mal, bankalar para
dolu olduu halde piyasa durur ve darlk ba gsterir. Allah Tel
ylebuyurur:
Allah faizi daraltr, zektlar artrr. Allah nankr gnahkr-
larn hibirini sevmez. (Bakara2/276)
BuhususuAllahnElisiyleifadeetmitir:
Faiz geliri ok da olsa sonu darla dner. (Ahmed b.
Hanbel, Msned,c.1,s.395)
18 TCARETVEFAZ
Ayet, zekt ile faizi karlatrmaktadr. Zekt,onuhemen har

cayacak yerlere verilir. 1 milyon lira zekt verilse ksa srede pi
yasaya girer ve sebep olduu canllk kalc olur. Konuyla ilgili
yetyledir:
Mallarn Allah yolunda harcayanlarn durumu, yedi baak
bitiren bir taneye benzer. Her baakta yz tane vardr. Al-
lah, hayra harcayana kat kat verir. Allahn imknlar geni-
tir, her eyi bilir. (Bakara2/261)
Piyasaya para srmenin bir yolu da mudrebe, yani emek
sermaye ortakldr. Bunun iin bir taraf sermayesini, dier taraf
emeini koyar. Paras olduu halde iletemeyenler, onu iletecek
kiilerle ortak olurlar. Kr, szlemeye gre paylalr zarar, ser
mayeden karlanr. Bu durumda iletmecinin zarar, yapt iten
gelireldeedememeklesnrlkalr.
Mudrebe ortaklna bankaclk hizmetleri yapma yetkisinin
verilmesiyle faizsiz bankalar ortaya kmtr. Trkiyede bunlar,
balangta Faizsiz Finans Kurumu adyla alm, daha sonra
faizlibankalarlaayn kanunatabi klnarak Katlm Bankas ad
n almlardr. Bu kanun onlara, faizli bankalarn yapt her trl
ilemi yapma yetkisi vermitir.Onlardanfarkl olarak fonlarnfa
izsiz olarak toplarlar ayrca finansal kiralama ve ticaret yapabilir
ler.
Bu kanundansonrakatlmbankalar, isterlerse tamamen faizli,
isterlerse ksmen faizli veya tmyle faizsiz alma imkn elde
etmilerdir. Bu yeni yap, onlarn kimliklerini sorgulanr hale ge
tirmitir. Katlm bankalarnn, bankaclk hizmetleri dndaki tek
ileri ticaret olmaldr. Finansal kiralama, mudrebe, murbaha ve
mareke ilemleriticariilemlerolduuiinbunlarbirtccargi
biyapmaldrlar.Bukonuilerideelealnacaktr.
Tasarruflar mudrebe sermayesi olarak vermek teden beri bi
linen bir uygulamadr. Ama nceleri ancak belli byklkteki ta
sarrufsahipleriortakbulurkenfaizsizbankalar sayesindekkta
sarrufsahiplerideortakbulurhalegelmilerdir.Bunlartasarruflar
toplar,bykfonlarolutururlar.
Ortaklk sisteminde sermayeye denmesi gereken bir bedel ol
madndanfinansman maliyetideolmaz.nkbusistemdetasar
ruftan gelir elde etmenin yolu, ya onunla bir i grmek ya da bir
GR 19
ortaklakatlmaktr.Sistemekonomik hayatahkim olursane fai

zin dourduu frsat maliyeti, ne de sebep olduu enflsyon olur.
Fiyatlar,kendi tabi seyriiindebazenartar,bazenazalr.Sermaye
sahipleri,ortaklarylabirliktebyrveyaklrler.
Kredi sistemi, tasarruf sahiplerini etkisiz hle getirir. Onlarn
ne olupbittiiileilgilenmeleri gerekmez.Bellibirsre paralaryla
ilgiyi kesince donuklarlar. Bunlarn yapaca ey bir i yerinde
almaktr.Alacaklarcret veya maa belli olduuiini yerinin
gidiat onlar ilgilendirmez. Onlar cretlerini alr, ilerine bakar
lar.Ellerindekitasarruflar zamanlaeriyipyokolur.cretveyama
alaryetmemeyebalar.Bykkitleyi oluturanbuinsanlarkendi
iine kapal ve geim derdiileuraan kiiler halinegelirler.Ken
dileriniskanbu gelimelere tepki duyarlar.Gn getiketepkileri
artar.Sonundamutsuzveumutsuzhalkkitleleriortayakar.
Dier taraftan zenginler, artan servetlerinin kabartt itahlar
yzndentatmin olamaz hale gelir siyas ve sosyalhayat da yn
lendirmegayretinegirerler.Bylecebtndengelerbozulur.
Ortaklk sisteminde de byk zenginler olur. Ancak tasarruf
sahipleri,ortaklarylabirliktebydveyakldiinonlar,
ekonomik, siyas ve sosyal gelimelere kar duyarl olurlar. By
lece, kimsenin kimseye yk olamad ve herkesin, iin bir ucun
dantutmazorunluluunuhissettiiserbestiortam geliir.
Kredi sistemi sermayeyi sahibinden bamszlatrr. Ortaklk
sisteminde sermayenin sahibiyle balants mecburen devam eder.
nkbusistemde kii,parasnnakbetini dnmek ve ekonomi
nin gidiatntakip etmekzorundakalr.Ortak olmann verdiiso
rumluluk onu, daha dikkatli ve etkili hle getirir. nk o, ortak
olaca kiileri tanmaya ve ne olup bittii ile ilgilenmeye ihtiya
duyar.Yoksakrbeklerkenzararedebilir.Busreiindepiyasay
renipiadamlyeteneikazanabilir.
Ortaklk sisteminde ekonomik ve sosyal gerginlikler azalr, ve
rimlilikartar.sahipleritoplumun gvenini kazanmakiin gayret
gstermekzorundakalrlar.Bylecebirhuzurve gven ortam do
ar. Sistem, mantna gre ilerse ada toplumlarda rastlanan
ldealmahayatproblemlerideolmaz.
20 TCARETVEFAZ
Faizyasa,kredisisteminiilemezhlegetirir. Allah alm sa-

tm hell, faizli ilemi haram klmtr .(Bakara2/275) Bu sebeple
Mslmanlarortaklksisteminigelitirmekzorundadrlar.
Birok kimse, alm satm ile faizi ayn sayar. Bunlar aradaki
farka deil, benzerliklere bakarlar. Hlbuki farka bakp bunlarn
ayr eyler olduunu grmek gerekir. Bu husus, kitabn bir bl
mnoluturmaktadr
Faiz, Kurnn en ar yasaklarndandr. Bu yasa aklayan
hadisler ve fakihlerin bunlarla ilgili itihatlar vardr. Neyin Al
lahn yasa, neyin Allahn Elisinin aklamas, neyin de fakih
lerin itihad olduunu bilmek gerekir. Kitapta bu ayrma dikkat
edilmitir.
Bu kitabn hazrlanndaKurn esasalnm veallmn d
nda bir usul uygulanmtr. Bu, Kurnn gsterdii usuldr.
Bundansonrakiblmdebumetodadeinilecektir.
Temel fkh kitaplar parann, altndan ve gmten basld
devirlerde yazlmtr. O paralar dnyann her yerinde deerliydi,
ama kt para ancak siyas otoritenin karar ve insanlarn kabul
ilebirdeerkazanr.Bununmillisnrlardndaparaolarakkabul
edilebilmesi, uluslararasilikilere,oparaykarandevletinitiba
rnaveinsanlarnbunukabuletmelerinebaldr.
Bor derken alnan deerle verilen deer arasndaki denklik,
imdiye kadar tart (vezn), lek (keyl) veya say (adediyat
mtekribe) ile hesap edilirdi. 100 g altn borcu olan, ayn ayarda
100 g deyince bortan kurtulurdu. Buday borlanan borcunu l
ekileyumurtaborlanandasayilederdi.
Madeni para sisteminden kalma alkanlkla kt para, aded
mal saylmaktadr. Aded mal, yumurta, ceviz ve belli standarttaki
mallargibibirimleriarasndanemlideerfarkolmayanvesayy
la ilem gren gerek maldr. Kt para bu zellikte deildir do
laysyla aded mal olamaz. yle olsayd boyutlar ayn olan 1
ABD dolar ile 100 ABD dolar ayn deerde olurdu. nk iki
yumurtadan birine yazlan 100 rakam, onu dierinden deerli kl
maz. 100 TL ile 100 dolarn ayn deerde olmamas da onlarn
maddesi ve yapsyla ilgili deildir. Bu sebeple kt para adedine
gre deil, satn alma gcne gre ilem grr. Onu, altn ve g
m paralargibiaded malsaymakbyk hakszlklarayolamak
GR 21
tadr.lgili kanunlardeimeli kt para,zerindekirakama gre

deil,temsilettiideeregreilemgrmelidir.Ozaman,buyolla
yaplanhakszlklarbykldenlenir.
Buradasahasndailksaylacakblmlervardr.Ennemlisifa
izin farkl bir yaklamla ele alnd blmlerdir. Bu blmlerde
altn,gm,arpa,buday,hurmavetuzsatndzenleyenhadis
lerin, ayetlere ilve bir hkm getirmedii, aksine alm satm ad
altnda faizli ilem yaplmasn engelledii ortaya karlmtr.
Hlbuki bugne kadar hadislerin farkl bir sahay dzenledii var
saylm faiz, anlalamaz ve iinden klamaz hle getirilmitir.
Bu yeni yaklamla konu, farkl bir boyut kazanmtr. Faizi belli
biresasaoturtmakiinbuboyutoknemlidir.
Yaplacaktenkitvetavsiyeler,almalarmzaktutacaktr.
BRNC BLM
FIKIHTAUSULMZ
24 TCARETVEFAZ
FIKIHTAUSLMZ
Kurn tek kaynaktr. Snnet ise Peygamberimizin Kurandan
kard hkmlerden ibarettir. Bu sebeple Kurndan ayr bir
kaynak deildir. Allah Tel yle buyurur: Bu Kurn, gerekten
en doru olan gsterir. (sra17/9)
Kurn,kendiniaklayankitaptr.AllahTelylebuyurur:
Ey Eli! Biz sana okuduumuzda onun okunuunu takip
et. Sonra onu aklamak bize der. (Kyame 75/1819)
yetler, birbirini aklar biimdedir. Bunun iin yetler aras
ilikileri bilmek gerekir. Bunu bilmeyenler snrl saydaki ayetle,
saysz soruya cevap verilemeyeceini sylerler. Hlbuki Allah
Telylebuyurur:
Biz bu Kitab sana; her eyi apak belirtsin, doruyu gs-
tersin, ona balananlara iyilii bol ve bir mjde olsun diye
indirdik. (Nahl16/89)
IKURNINKURNLEAIKLANMASI
AllahTelylebuyurur:
.
Elif, Lm, R. Bu yle bir kitaptr ki, yetleri muhkem k-
lnm, sonra hakm olan ve her eyin i yzn bilen Allah
katndan ayrntl olarak aklanmtr. (Hd11/1)
Bazyetler muhkemdir ,ak hkmlerierirler . Bunlar,olgun
ve lezzetli meyve gibidir onu tanyan ve onu bulan herkes ondan
yararlanabilir. Bir de muhkemlere benzerlii olan yetler vardr
onlarada mtebih denir. Allah,kenditevliilebuyetlerdenbi
rini dierine balamtr. nk tevl, bir eyi asl hedefine e
virmektir. BununlaAllah, ikili yetler kmesi oluturmu, onlarda
ki bu zellie mesn adn vermitir. Mesn, muhkem ve
mtebihle balar, sonra onlara benzer dier iki yet ve sonra di
er iki yet gelir. Her konudaki yetler iki, drt, alt, sekiz, on...
diyesralanr. Birkonuylailgilinekadarok mtebih yet bulu
nursaokadarincenoktalaraulalr.AllahTelylebuyurur:
FIKIHTAUSULMZ 25

.
Allah szn en gzelini, mtebih ve mesn bir kitap1
olarak indirmitir. Rablerine sayg duyanlarn tyleri, bun-
dan dolay diken diken olur. Sonra derileri ve kalpleri Al-
lahn zikrine (Kurna) yumuar ve yatr. te bu Al-
lahn yoludur. Yola gelene bu ekilde yol gsterir. Allah,
kimi yoldan km sayarsa onu yola getiren olmaz. (Zmer
39/23)
Mtebih ( ) birbirine benzeyen iki eye denir. Mesn
( ) , ikierler demektir. Mtebih ve mesn, yetlere ait
zelliklerdir. Her biryet, bakayetlerlebenzetiiiinbuadan
btn yetler mtebihtir. Onlardan oluan ikierli kmelerden
her biri de mesn olur. yette, Allah szn en gzelini,
mtebih ve mesn bir kitap olarak indirmitir buyrulmasbun
dandr.
Benzeryetleribulmak,aradakiilikileriiyi kurmak veakla
malara ulamak, topraktan maden karp ilemek ve onu retimde
kullanmak gibidir. Bunun iin ii bilen, donanml ve uzman bir
ekibe ihtiya olur. te Kurandan ilgili yetleri bulup karacak
veAllahnyaptaklamalaraulaacakolanlarlimlerdenoluan
birekiptir.AllahTelylebuyurur:
.
Bu, bilen bir toplum iin, yetleri Arapa okuyu olarak
aklanm bir kitaptr. (Fussilet41/3)
yette geen Kuran ve Arapa kelimeleri gsteriyor ki,
ekibiniindeKurnveArapayiyibilenkiilerinolmaszorun
1 Ayetteki () kelimesi mastardr ve cmle iinde haldir. Busebeple kitap ola-

rak diye tercme edilmitir. Yazya dklm, yazyla tespit edilmi halde
demektir.(Rab elsfahn, Mfredt, maddesi, Safvn Adnan Davudnin
tahkikiyle,DmkveBeyrut1412/1992)Trkedeki,yazlveyabaslsayfalar
danoluaneseranlamndadeildir.
26 TCARETVEFAZ
ludur. Ayrca aratrlan konunun uzmanlarnaihtiyaolur.Mesela

ekonomi ile ilgili yetler zerinde allyorsa ekip iinde ekono
miuzmanlarbulunmaldr.
Konuyutamolarakaklayanyetudur:

.
Sana bu Kitab indiren odur. Onun bir ksm muhkem
yetlerdir; onlar Kitabn anasdr. brleri ise mtebihtir.
(muhkeme benzerler). Kalplerinde kayma olanlar, fitne -
karma istei ve onu tevl istei ile mtebihe uyarlar. Oy-
sa onun tevlini Allahtan bakas bilmez. Salam bilgi sa-
hipleri yle derler: Biz buna inandk; hepsi de Rabbimiz
katndandr. Bunu sadece ii temiz olanlar dnrler.
(limrn3/7)
Biraz da tevl zerinde durmak gerekir. Tevl , bir eyi asl

hedefine evirmektir.2 Bu husus Kurnda rneklerle aklanm
tr.lgiliyetlerdenbiriudur:

... dayanamadn ilerin tevlini sana anlatacam. (Kehf
18/78)
MusaaleyhisselamnHzrla3 yolculuundaHzr,ncebindik
leri gemiyi delmi, sonra bir erkek ocuunu ldrm sonra da
kendilerini misafir etmek istemeyen bir kasabada yklmak zere
olanbirduvar,cretalmadandorultmutu. Musa aleyhisselambu
davranlaradayanamayncaayrlmayakararvermiler,sonra Hzr
ona dayanamadnbuilerin tevlinisanaanlatacam diyerek
unlarsylemiti:
2 Rabelsfahn, Mfredt, maddesi.

3 KurndaHzr adgemez.Buadhadisteyeralr.Bkz.Buhr, Sahih,lim, 44.
FIKIHTAUSULMZ 27
Gemi, denizde alan ve baka ii olmayan birka kiinin-

di; istedim ki onu kusurlu hale getireyim. nk arkalarnda
salam gemileri zorla alan bir hkmdar vard.
Olana gelince; anas babas inanm kimselerdi. ocuun
onlar azdrmasndan ve inkra srklemesinden korktuk.
Rablerinin o ocuktan daha temiz ve onlara daha ok mer-
hamet eden birini vermesini istedik.
Duvar ise, ehirde iki yetim erkek ocuuna aitti. Altnda
onlara ait bir hazine vard. Babalar iyi insand. Rabbin istedi
ki onlar olgun hale gelsin ve hazinelerini karsnlar. Bu
Rabbinden bir ikramdr. Yoksa ben bunlar kendiliimden
yapm deilim. te dayanamadn ilerin tevli budur.
(Kehf18/6582)
Her bir olayn tevli, yani bal olduu ana konu gsterilince
Musaaleyhisselamnaknlgemiti.
Rya yorumuna da tevl denir. Ryadaki sembollerle gerek
olaylar arasnda benzeme (teabh) olur. Bu benzerlikten yola
kan yorumcular ipularn bulur, gerek olaylarla balanty kurar
ve doru yoruma ularlar. Yusuf aleyhisselam zindanda iken h
kmdarnryasnbyleyorumlamt.4
Tevl Kurnda, ahiretle ilgili olarak da kullanlr. nk her
olayn, ahiretle balants vardr. lh kitaplar, bu balanty gs
tererekuyardabulunurlar.Bunlardikkatealmayanlarebedihayat
kaybederler.5
Grlyorki, tevldebiriana,dierionunlabalantlolaniki
konu vardr. Hzr olaynda ana konu, Musa aleyhisselamn bilme
dii arka plndr. Grd olaylar, onlarla balantldr. Ana ko
nuyukavramadanonlarlabalantlolaylarkavrayamamt.
Btn bunlar gsteriyor ki tevl bir eyi, ilgili olduu ana
konuya balayarak deerlendirmektir . lgili konuyu bulmak iin
anakonuylaolanbenzerliebaklr.
Birbirine benzeyen eylere mtebih denir. Benzeen yetler
de yledir. Onlardan her biri dierine mtebihtir. Bunlardan ana
yetemuhkemdenir.
4 Bkz.Yusuf 12/43ten 49.ayetekadar.

5 Bkz.Araf 7/5253 veNisa 4/59.
28 TCARETVEFAZ
... Oysa mtebihin tevlini Allahtan bakas bilmez.

buyurulmutur.Yani mtebihi tevl edipanayetebalayanAl
lahtr.Bunuondanbakasyapamaz.
Allah Tel ana yetle, dier yet arasna benzerlik (tebh)
koyarak kendi tevlini bulmamza frsat vermitir. yetlerdeki bu
ilikileridikkatealmayp kendilerinegre tevl yapanlar, bunu bi
lerekyaparlarsayoldankarlar.yetinilgiliblmyledir:
... Kalplerinde kayma bulunanlar, fitne karma istei ve
onu tevl istei ile mtebihe uyarlar.
Birbirinebenzerikiyettenherbiri,dierinegremtebihtir.
Bunlar birbirinden ayrmadan farkl yoruma gitmek mmkn ol
maz. Ayetleri birbirinden ayrnca farkl yorumlar ortaya kabilir.
Dinikullanarakinsanlarsaptrmannenksayolubudur.
Alimran7.yetteylebirhkmyeralr:
Salam bilgi sahipleri yle derler: Biz buna inanrz. Hepsi de
Rabbimiz katndandr. yetler arasnda ikili ilikiler a olutu
ran, araya benzerlik koyarak mtebihi muhkeme balayan ve
kendi tevlini bize gsteren Allahtr. Biz yetleri tevle deil,
Allahnyapttevlibularakanlamayaalrz.
yetler aras ilikileri gremeyenler, muhkem, mtebih,
mesnve tevl kelimelerinefarklanlam vermilerdir.Bunlar tef
siruslvefkhuslkitaplarnda yazldr.
yetler aras ilikilerin grlememesi, KurnSnnet btnl
nn kaybolmasna ve hadislerin Kurndan karlan hkmler
den ibaret olduu gereinin grlememesine yol amtr. Bu se
beple Snnet, Kurnn yannda, ondan bamsz, ikinci delil sa
ylmvekopuklukderinlemitir.Butavr,KurnileSnnetinzt
anlamlarierebileceiveyafarklsahalardzenleyebileceiiddia
sn beraberinde getirmitir. Altn, gm, buday, arpa, hurma ve
tuzsatlarn dzenleyen hadisinalglanile faizyetleriarasn
dakiztlkbunarnekolabilir.Bukonudahasonragelecektir.
IIALLAHINELSNNAIKLAMALARI
Snnet, Peygamberimizin Kurndan kard hkmler oldu
uiinKurnatabidir.Biryetyledir:
FIKIHTAUSULMZ 29
De ki: lk eli ben deilim; benim ve sizin banza ne ge-

leceini bilmem; ben sadece bana vahyolunana tabi olurum;
ben ak bir uyarcdan baka bir ey deilim. (Ahkaf46/9)
AllahTelylebuyurur:
Sana bu kitab gerein kendisi olarak indirdik ki, insanlar
arasnda Allah'n sana gsterdii gibi hkmedesin. Sakn ha-
inlerin savunucusu olma. (Nisa4/105)
Peygamberimizin her davran, hersz ve her uygulamasbi
zernektir.lgiliyetyledir:
Ey inananlar! Sizin iin; Allaha ve ahiret gnne umut
balayan ve Allah ok anan (Kitabn ok okuyan) herkes
iin Allahn Elisinde gzel bir rnek vardr. (Ahzab
33/21)
Snnet Peygamberimizin Kurandan kard doru hkm

lerdir. YanlolsaAllah dzeltir.Busebeple o hkmlerinherbiri
birer hikmettir. Zaten Peygamberimizin grevi bize Kuran ve
hikmetiretmektir.lgiliyetlerdenbiriyledir:
Allah mminlere byk bir iyilikte bulunmutur. nk i-
lerinden birini onlara, Allahn yetlerini okuyan, onlar
arndran; Kitab ve hikmeti reten bir eli olarak gn-
dermitir.(Alimran3/164)
Bu sebeple Snnet, Kurn ile birlikte deerlendirilir. Snnetle
yetler arasnda benzerlik vardr. Bu benzerlikten hareketle ilgili
yetibulmak gerekir. Kurnaters yada kendiiindeelikili sa
ylpkenaraitilmioksaydahadisvardr.lgiliyetlerbulununca
elikinin yok olduu grlecektir. Bu yol, uydurma hadisleri tes
pit bakmndan da gvenli bir yoldur. Mezheplerin faize yaklam
dikkatle okunursa aksi davrann ne kadar zararl olduu grle
cektir.
IIINCEK LH KTAPLARDANYARARLANMA
Allahn ilk Elisinden son Elisine kadar vahiyde btnlk
vardr. Kurn yetlerinin byk bir ksm Nuha, brahime, Mu
sayavesayavahyedilenedenktir.AllahTelaylebuyurur:
Allah Nuha buyurduunu, sana vahyettiini, brahime,
Musaya ve saya emrettiini sizin iin bu dinin eriat
30 TCARETVEFAZ
yapmtr. Dini ayakta tutun, onda ayrla dmeyin...

(ura42/13)
Kurnn bir ksm da sadece Allahn son Elisine vahyedilen
hafifleticihkmlerierir.AllahTelylebuyurur:
Bir yeti nesheder veya unutturursak, yerine ya daha hayr-
lsn, ya da dengini getiririz. Bilmez misin, Allahn gc
her eye yeter. (Bakara2/106)
Kurn,ncekikitaplarneshetmitir.nknesh szlktebir
eyi bir baka eyle deitirme, onun yerine bakasn koyma an
lamna gelir.6 Kurn, ilh kitaplarn Allah tarafndan tasdik edil
mi son nshas gibidir. Kurna uymak Tevrata, ncile ve Al
lahnindirdiitmkitaplarauymaktr.AllahTelylebuyurur:
Yanlarndaki Tevratta ve ncilde yazl bulacaklar mm
Peygambere uyanlara; ite onlara o Peygamber iyilii emre-
der, ktl yasaklar. yi eyleri hell, pis eyleri haram k-
lar. Srtlarndan ar ykleri, boyunlarndan demir halkalar
kaldrr atar. Kim ki ona inanr, onu saygyla destekler, ona
yardm eder, onunla birlikte gnderilen o Nura uyarsa; ite
onlar umduklarna kavuurlar. (Araf7/157)
nceki kitaplar, Ehl-i kitab tanmay salar ve onlarla iliki
lereynverir.AllahTelaylebuyurur:
De ki: Ey Ehl-i kitap! Aramzda eit seviyede olan bir sze
gelin; Allahtan bakasna kul olmayalm. Ona bir eyi ortak
komayalm. Bizden biri dierini Allah ile kendi arasna rab
olarak koymasn. Eer yz evirirlerse deyin ki: ahit
olun, biz ona teslim olmuuzdur. (Alimran3/64)
Eski ilah kitaplardan, nceki toplumlarla ilgili bilgiler alabili
riz.AllahTelylebuyurur:
Onlardan nce yok etmi olduumuz kasabalarn halk
inanmamt. imdi bunlar m inanacak?
Senden nce kendilerine vahyettiimiz erkeklerden baka
eli gndermedik. Bilmiyorsanz ehl-i zikre (o kitaplar bi-
lenlere) sorun. (Enbiya21/67)
6 bnManzr, Lisanul-Arab,Beyrut, 14101990, maddesi.

FIKIHTAUSULMZ 31
Tevrat Kurndan hacimlidir.Kurnda ksa geenbazkonu

lar, Tevratta genie yer alr. Bundan yararlanlarak ilgili yetler
aklanabilir. Mesel Tevratn bildirdiine gre, ilk Yahudilerin
bulunduu toplumda Apis ad verilen bir boaya taplrd. Bakara
Suresinde de Yahudilere, bir boa kesmelerinin emredildii ama
kesmemekiinbahanearadklarbildirilmektedir.7 Buikibilgibir
leince onlaranlamak mmkn olur.Musaaleyhisselamnbirsre
iin ayrlmasn frsatbilerek nedenbuza heykeli yapptaptklar
da anlalr.8 Buradan hareketle kurban bayramnda, hayvann ka
nnaktmannartolmasnnsebebideanlalr.
Kurn aklarken nceki ilh kitaplardan yararlanmaya bir
deuyetrnekverilebilir:
Bir gn sizden kesin sz almtk. Turu da tepenize kal-
drmtk. Size verdiimiz eye sk sarln; dinleyin! de-
mitik. Dinledik ve sk sarldk demitiniz. Hlbuki gr-
mezlikten gelmeniz sebebiyle o buza tutkusu iinize ile-
miti. De ki: mannz size ne kt emir veriyor!.. Eer
inanm kimselerseniz. (Bakara2/93)
Dinledik ve sk sarldk diye tercme edilen ( =
semin ve asayn) cmlesidir. Tefsir ve meallerde ona Dinledik
ve isyan ettik anlamverilmitir. syanettik diyesz verilemeye
cei iin yet aklanamamtr. Tevrata baknca buradaki (
= asayn)nn sk sarldk diye anlalmas gerei ortaya kar.
Bu,kelimeninArapadakiszlkanlamlarndanbiridir.9
Eski ilh kitaplardan yararlanmann en nemli taraf,
Kurnnonlarnasltasdikettiinigrmektir.Busayede,okitap
larakaraninsanszleriayklanabilir.
IVARAPDLNDENYARARLANMA
AllahTelylebuyurur:
7 Bkz. Bakara2/6771. Geni bilgi iin bkz. Abdulaziz Bayndr, Yahdiler syan
SzMVerdiler, Kurn Inda Doru Bildiimiz Yanllar,kincibask,s.
109,stanbul 2006
8 Bkz.Bakara 2/51, 54, 92 ve93.
9 Geni bilgi iin bkz. Abdulaziz Bayndr, Yahdiler syan Sz M Verdiler,
Kurn Inda Doru Bildiimiz Yanllar,kincibask,s. 115.
32 TCARETVEFAZ
Biz, her eliyi kendi toplumunun dili ile gnderdik ki, on-
lara iyice aklasn. Bundan sonra Allah direneni sapklkta
brakr, gayret gstereni de yola getirir. Gl olan o, doru
karar veren odur. (brahim14/4)
Kurn, Arapa olduu iin onu anlamada Arap dilinin nemi
aktr. Ama birok tefsir ve mealde dil kurallarna aykrlklar
vardr. Melini verdiimiz brahim 4. yet buna rnek olabilir.
Ulaabildiimiztefsirvemealleryeteyleanlamvermilerdir:
lara iyice aklasn. Bundan sonra Allah dilediini sapklkta
brakr, dilediini de yola getirir. Gl olan o, doru karar
veren odur.
Allah dilediini yola getirecek ve dilediinisaptracaksa neden
eli gndersin? Bu durumda elinin, o toplumun dili ile aklama
yapmasnn ne anlam olur? Allahn szne eliki doacak ekil
deanlamverilir mi?
Kurnda meet ( ) ve irde ( ) kknden
kelimeler geer. rade istemek, meet ise bir ey yapmaktr.
Zamanla meete de irde anlam verilir olmu, tefsir ve meallerin
tamam buna gre yazlmtr. Bu, birok yetin yanl
anlalmasna ve ayetler aras ilikilerin bozulmasna yol
10
amtr.
Yukardaki yete meal verirken fiilinin getii yere bir
eyleryapananlamverirsekmelaadakigibiolur:
lara iyice aklasn. Bundan sonra Allah bir eyler yapan sa-
pklkta brakr, bir eyler yapan da yola getirir. Gl olan
o, doru karar veren odur. (brahim14/4)
Mel byle yaplsayd bir eyler yapan szyle neyin kast
edilmiolabileceihemenanlalabilirdi.
10 Genibilgiiinbkz.AbdulazizBayndr, a.g.e, Kurnda Meet ve rde bal-

,s.120.
FIKIHTAUSULMZ 33
VKURNFITRATLKS
Ftrat, varlklar oluturan yaratl, deiim ve geliim ilke ve
kanunlarn ifade eder. Gklerin, yerin, insanlarn, hayvanlarn,
bitkilerin yani her eyin yaps ve ileyii buna gredir. Bilimde,
teknolojideveinsanilikilerindekitemelkanunlardabunlardr.
Kurn, ftratn Allah tarafndan bildirilmi eklidir. Allah
Telylebuyurur:
Sen yzn dosdoru bu dine, Allahn ftratna evir. O

nsanlar ona gre yaratmtr. Allahn yarattnn yerini
tutacak bir ey yoktur. te salam din bu dindir. Ama in-
sanlarn ou bunu bilmezler. (Rum30/30)
Ftrat slmdr. Kurn ile ftrat arasnda tam bir uyum vardr.
Ftratanlamakiin Kurndan, Kurnanlamak iin de ftrattan
yararlanmakgerekir.
Ftrat kanunlar insanda da geerli olduundan Kurna aykr
davranlaronurahatszeder.Amaomenfaatleri,beklentileriveya
zentileri sebebiyle bu tr davranlara girer. Sonra alr ve zevk
almayabalar.Amaiinde gizlenenrahatszlk,zamanzaman orta
ya kar. Byle kimseler, kendilerini hesaba ekmekten kanrlar.
Peygamberler de onlar tezekkre yani bir i muhasebesi yapmaya
arrlar.
Tezekkr , zihinde var olan bilgiyi harekete geirmektir. Al
lahnelileri,herortamda geerlidorularsyleyipinsannftra
tnahitapettikleriiinetkiliolmulardr.
Kurnn her yasa gibi faiz yasa da ftratla ilikilidir. Yani
bu yasak, mutlu insan ve mutlu toplum iin olmazsa olmaz bir ya
saktr.Faizanlatlrkenkonununbuyndikkatealnacaktr.
Kurnn gsterdii yoldan gidince fkh usulnde olanekliy
le icma ve kyasa ihtiya kalmaz. Ayrca olaylarn snrsz,
naslarnsnrlolduu,busebeplebakayollarabavurmazorunlu
luudoduueklindeyanldnceleredeyerolmaz.
teelinizdekibukitabfarklklanbuusuldr.
KNC BLM
KURNVESNNETTEFAZ
36 TCARETVEFAZ
IFAZ
Kurnda faiz anlamna gelen kelime ribadr. Riba (
veya ) mastar olarak artma ve oalma isim olarak artan1
yanifaizanlamndadr.
Faiz,bortaneldeedilengelirdir. Artma,bortandolay olduu
iin riba, bu arta sebep olan ilem yani faizli ilem demek olur.
MekkedeinenbiryetteAllahTelylebuyurur:

nsanlarn mallar iinde artsn diye faize verdiiniz ey
(bor) Allahn yannda artmaz. Allahn rzasn isteyerek
verdiiniz zekta gelince ite kat kat artranlar zekt veren-
lerdir. (Rum,30/39)
htiyacndan fazla mal olandan bakas bor veremez. Faizli
bor ise nsanlarn mallar iinde artsn diye verilir. Dolaysyla
bellibirvarlasahipolmayankiilereverilmez.
Faizli bor veren kii, alacan, faizi ile birlikte almay kesin
letirmek iin kefil ister ve teminat alr. Bylece, maln koruma
skntsndan da kurtulmu olur. Borluyu faiz yk altna sokan
eyise,dahaokkazanmaarzusuveyaborcaolanihtiyacdr.
Faiz,kiragelirinebenzetilerek parannzaman deeri diye ta
nmlanr.Kiralananmal,tketilmedenyararlanlanmaldr.Evkira
layan iinde oturur. Otomobil kiralayan ona biner. Sresi bitince
onlar sahibine verir. Tketilmeden yararlanlamayan mal kirala
namaz. Mesel parann kendisi, hibir ihtiyac karlamaz. Byk
birhazineyesahipolankii,birmiktaryiyecekbulamazsalr,ba
rnacak yeri yoksa akta kalr. Para onun ne yiyecei ne evi olur.
Paradan yararlanmak iin onu, bir mal veya hizmetle deitirmek
yanitketmekgerekir.Dolaysylabylebirmalkiralanamazkira
lanamayanmalndazamandeeriolmaz.
Faizciler derler kibugnihtiyac olanbirinin,ileride eline ge
ecekparasolabilir.Birbakasdabirsrekullanamayacapara
yasahipolabilir.Faizeizinverilirseparasahibi,dahaokalmaar
1 Bkz.bnManzr, Lisanul-arab,c.XIV,s. 305.

KURNVESNNETTEFAZ 37
zusuyla onun ihtiyacn karlar. Borlu da eline mal geince bor

cunu fazlasyla der. Bylece hem para bouna beklememi, hem
deherikitarafbundanyararlanmolur.
Ayette geen faize verdiiniz ey (bor) Allahn yannda art-
maz sz ftrata yani mal ve para piyasalarndaki tabi kurallara gre
artmaz demekolur.nkborvermeilemi,gelirgetiricifaaliyet
deildir. Gelir, borcu alan kiinin onu iletmesiyle elde edilebilir.
Borvermek,paray iletmekdeildir. Faizci,borcuiletmeninso
rumluluuna katlmadndan elde edilebilecek geliri paylamaya
hakkazanamaz.
Faiz,daha okalm satmabenzetilir. Pein fiyat 10 liraolan
bir mal bir ay vadeli 11 liraya satmak hell ise, 10 liray bir ay
vadeli 11 lirayasatmak da hell olmaldr denir. Hlbuki almsa
tm, para verip ekmek almak gibi iki farkl mal deitirmektir.
Onunpeini de olur, vadeliside.Faizliilem isebortangelirelde
etmektir. Bortan gelir elde etmek ayr, alm satm ayrdr. Bu ko
nuayrbirbalkaltndaincelenecektir.
Faizcilik hep ayn usulle yaplr. slm ncesi Araplara Cahili
ye Araplar denir. Onlar bor verirken anamala dokunmadan, belli
bir gelir salamak artyla verirlerdi. Vadesi dolunca alacaklarn
isterler, eer borlu deyemezse yeni bir faiz tespit ederek vadeyi
uzatrlard.2
Bor,vadelisattandomusademezamangelinceborluya,
Borcunu deyecek misin, yoksa artracak msn? diye sorarlar,
demezseborcailveyappvadeyiuzatrlard.3 AllahnElisi Ve
daHutbesindeyledemitir:
.
.
2 Fahrrrzi, Fahreddin erRz, Ebu Abdillah M. b. mer b. Hseyn (v.

606/1209) et-Tefsirl-Kebr, VII,Msr,1357/1938,s. 91.
3 bn Rd, (v. 520/1126) Mukaddimt (elMdevvenetlKbr ile birlikte), c.
III, s. 18, Matbaai Hayriyye, 1324 bnlArab, Ahkml-Kurn, Dar
hyilKtbilArabiyye,1957,c.1,s.241.bnlArabburadaveresiyealve
ritendolaytahakkukedenalacaszkonusuetmektedir.Yukardabuyazlm
tr.
38 TCARETVEFAZ
Cahiliye faizi kaldrlmtr. Kaldrdm lk faiz, bizim fai-

zimiz, Abbas b. Abdulmuttalibin faizidir. Onun tamam
kaldrlmtr.4
Cahiliye faizi bugnk faiz, yani borcun getirisidir. Hutbeyi
dinleyenler,odnemiyaadklariincahiliyefaizi ifadesi,faizi
tarifeihtiyabrakmamtr.
uyetegredefaiz,borcaeklenmesiartkoulanfazlalktr:
faizden tevbe ederseniz anamallarnz sizindir. Ne hak-
szlk edersiniz, ne de hakszla urarsnz. (Bakara2/279)
Anamal, bor verilen eydir. Alm satm iki farkl mal dei
tirmekolduuiinondaanamalolmaz.Borcufazlasylademear
t varsa o fazlalk faizdir. u yet de faizin bor ilikisinden do
duunaiaretetmektedir.
Borlu, darlk iinde ise, rahata kncaya kadar beklenir.
Bata bulunmanz sizin iin daha hayrldr. Bunu bir bil-
seydiniz. (Bakara2/280)
Konu ile ilgili Allahn Elisinden gelen rivayetler unlardr:
bn Abbas dedi ki,sme b. Zeydinbana verdii haberegre Al
lahnElisiyledemitir:
.
Faiz yalnzca borta olur.5
.
Elden ele (pein) olanda faiz olmaz.6
.
Faiz (borcu) vadelendirmede olur.7
AllahnElisininbirszdeyledir:
4 EbDvd, Mensik, 57,hadisno 1905.

5 Drim, Snen,By,42 (Lriba illafnneseh).
6 Mslim, Sahih,Mskt,l03 (596).
7 Mslim, Sahih, Mskt, 102 (1596) Nes, Snen, By, 50 (Beyulfddah
bizzehebvezzehebbilfddah)
KURNVESNNETTEFAZ 39

Faiz yalnz (borcu) vadelendirmede olur.8
Ayet ve hadisler, faizin bortan elde edilen gelir olduunu
akagstermektedir.
AFAZNYASAKLANMASI
Faizilkolarakuayetleyasaklanmtr.
Mminler! Kat kat katlanan faizi yemeyin. Allahtan kor-
kun, belki umduunuza kavuursunuz. (Alimran,3/130)
Kat kat katlanma, faizin zelliidir. %10 ile alnan borcun fai
zi, ikinci yl %21e, nc yl %33e kar ve zamanla anaparay
geer.
kinciyasaklamauyetlerleolmutur:
Mminler! Allahtan korkun! Faizden geriye ne kaldysa
brakn! Eer inanm kiilerseniz.
Bunu yapmadnz m bilin ki; Allaha ve Elisine kar sava
halindesiniz. Eer tevbe ederseniz, ana mallarnz sizindir.
Ne hakszlk edersiniz ne de hakszla urarsnz.
Bata bulunmanz sizin iin hayrl olur. Bunu bir bilsey-
diniz!.. (Bakara2/278280)
Cahiliye devrinde borcunu deyemeyen borlu, kle olarak sa
tlrd. Son ayetle borlularn satlmas da yasakland ve ona sre
tannmashkmebaland.9
BFAZZEKTLKS
AllahTelylebuyurur:
(bor) Allah katnda artmaz. Allahn rzasn gzeterek ver-
8 Buhr, Sahih, By 79 (Beyuddinr biddinr nesen), Mslim, Sahih,

Mskt,101 (1596).
9 KurtubEbAbdillahMuhammedb.AhmedelEnsr,(v.671/1272), el-Cmi li-
Ahkmil-Kurn, Darlktbililmiyyeh, 1408/1988, c. III, s. 240, Bakara
2/280.ayetintefsiri.
40 TCARETVEFAZ
diiniz zekta gelince ite kat kat artranlar zekt verenler-

dir. (Rum,30/39)
Allah faizi daraltr, zektlar arttrr. Allah nankr gnah-
krlarn hibirini sevmez. (Bakara2/276)
Kurallar Allah koyduu iin Allahn daraltmas ve arttrmas
sz, bir kanunu haber vermekte, faizin daralmaya, zektn ise ge
limeyeyolaacanbildirmektedir.
Faizli bor, geri demeyi kesinletirecek teminat gsterenlere
verilir.Byleleriazolduuiin, btn krediyionlaralrvebuyol
latoplumunservetiniele geirirler.Bylece kredi sistemi,iinba
ndadengesizlieyolaar.
Dolamdaki paras 2 milyonliraolanbirpiyasayakredi olarak
dardan 1 milyon girse ksa sreli hareket olur. Kredi faizi %10
olsa vade sonunda piyasadan 1.100.000 lira ekilir. Serbest para
1.900.000e der. Hareketin devam iin acilen 1.100.000 liraya
ihtiya olur. O da faizli olursa dnem sonunda serbest para
1.790.000e der. lem yedi kere tekrarlansa serbest para
1.050.000lirayader.
1 milyon lira, dardan kredi olarak gelmese de onu bir banka
oradantoplasa,serbestdolaanparamiktar2 milyondan1 milyona
der. nk o 1 milyon, artk ksa sreli ve faizli olarak belli el
lerdedolamakabilecektir.
Banka, toplad bu 1 milyonu %10 faizle verse, deme gn
piyasadan 1.100.000 lira ekilir ve serbest para 900.000e der.
Hareketindevamiinacilen1.100.000lirayaihtiyaolur.Odafa
izli olacandan serbest para 790.000e der. lem yedi kere tek
rarlansa serbest dolaan, yani bankann kontrolnde olmayan para
yaklak 50.000 liraya der. Bu arada fiyatlar artm, yoksulluk
gibibymolur.
Banka, tasarruf sahiplerine %5 faiz verse, 7 yl sonra onlarn
paras 1.475.000e kar ve %50 dolaynda kazanl gzkrler.
Aslnda onlarn da kayplar byktr. nk kredinin olmad
yerde i yapanlar, masraflarn karlar ve geimlerine yetecek bir
gelir elde ederlerse kendilerini kazanl sayarlar. Onlarn paraya
dedikleri bir maliyet yoktur. Kredi devreye girince faiz, parann
maliyeti olur ve fiyatlara yansr. rneimizde kredi faizi %10, ta
KURNVESNNETTEFAZ 41
sarruf sahibinin alaca %5 olduundan fiyat artlar, onlarn ge

lirlerinitkettii gibianaparalarndatketir.Meselekerinkilo
su50 kuruken%5 faizlebankaya 50 lirayatrankii,yediylson
ra,anaparaylabirlikte73.75 liraalr,amabuaradaekerenaz 195
kurua kar. Yedi yl nce 50 lirayla 100 kilo eker alrken imdi
73.75 lirayla yaklak 38 kilo eker alabilir. Bylece paras, %62
civarndadeerkaybetmiolur.
Toplumuncandamarlarnoluturantarm,ticaretvesanayike
simi, paralarn kendi ilerinde kullandklarndan bankaya yatr
mazlar. Ama faiz, serbest paray yirmide bire drd iin artk
bukiilerdeiyapamazhalegelirler.
Kredi alanlar %10 faiz deyeceklerinden satacaklar mal ve
hizmetlere en az %20 kr koyarlar. ler iyi giderse ylsonunda
bunlarn kredi yoluylaeldeettiklerikrenaz 100.000 liraolur.
letme masraflarn, byle byk bir paraya sahip olmann verdii
imknlarla karlayabileceklerinden bu para safi krdr. kinci yl
alacaklarkredi 1.100.000 lira olduuiin ilve krlar 110.000 li
ra olur. Yedi ylsonunda kredi sebebiyle bunlarn ellerine geen
ilve kr 950.000 liraybulur.Bylecebunlarbym,ama piya
sa klm olur. Gelirleri, kredi faizinin altna denler ise bor
larndeyemez,iflsagiderler.
Kredi kullananlarnkazand 950.000 liranakitolmaz.Bunlar,
paralarnn byk bir blmyle tanmaz alrlar. Piyasann canl
lnyitirmesisebebiylebutanmazlarndeerider.Artkoras
onlaradargelirveounluklabakayeregederekoraysklm
limongibibrakrlar.AllahnElisiylebuyurmutur:
Faiz geliri ok da olsa sonu darla dner.10
Bir toplumda faiz ortaya knca ktla yakalanrlar. Bir
toplumda rvet ortaya knca da korkuya kaplrlar.11
nsann ftratndacimrilik vardr.Faizocimrilii kamlar.Fa
ize para yatrmak iin biriktirmek gerekir. Para biriktirmek, onu
piyasadan ekmektir. Kurnda biriktirme ile ilgili emir yoktur,
btnemirler infaka yneliktir. AllahTelylebuyurur:
10 Ahmedb.Hanbel, Msned,c. 1,s. 395.

11 Ahmedb.Hanbel, Msned,c. IV,s.205.
42 TCARETVEFAZ
Mallarnz ve evltlarnz sadece snanmanz iindir; byk

armaan Allahn yanndadr. Ne kadarna gcnz yeterse
o kadar Allahtan ekinin. Dinleyin; itaat edin, kendi iyili-
iniz iin infak edin. Kim nefsinin cimriliinden korunursa
umduunu bulur. Allaha gzel bir dn verirseniz o, onu
sizin iin kat kat artrr ve sizi balar, Allah iyilii karlk-
sz brakmaz ve yumuak davranr. (Teabun64/1517)
Arapada tnele nafak denir.nfak,bireyitneldengeirmek
tir. nfak edilen eye nafaka denir. Kiinin kendisine, ailesine, ba
kmn stlendii kiilere ve hayra yapt her harcama nafakadr.
Hayra yaplan harcamalar, ayn zamanda Allaha verilen dntr.
nkonuveren,karlnyalnzAllahtanbekler.
Para malvehizmetaknsaladiinekonomininanadire
idir.O,vcuttakikangibisreklidolamaldr.Dolaankan,nasl
hcrelere gda tarsa para da insanlara mal ve hizmet tar. Para
dolamaz, ya da gereinden az dolarsa mal ve hizmetler zayi
olurticaretdurur,alkvesefaletbalar.
Zekt ve sadaka Allah yolunda infaktr. Piyasann canlanmas,
gven ve tatmin ortamnn domas vebtn kesimlerinfaydali
lere ynelebilmesi iin infak zorunludur. Yoksa tehlikeli gelime
lerolur.AllahTelylebuyurur:
Allah yolunda infak edin. Kendi ellerinizle kendinizi tehli-
keye atmayn. Gzel davrann. Allah gzel davrananlar se-
ver. (Bakara2/195)
Allahyolundainfaknarpanetkisiolur.Fakir,ald zekt ve
ya sadakay tketir. Para olarak verilmise harcar. Mesel bakkala
olan borcunu verir. Bakkal onu toptancya, toptanc iisine verir.
i de ihtiyalar iin harcar... Bylece piyasa yeni mterilere
kavuur. Gelir ve servet, kann klcal damarlara ulamas gibi top
lumun her kesimine ular. Para, yanna urad her kiinin iini
grdnden piyasa canlanr. Yaplan bir liralk harcama, bir sre
sonra yedi yz liralk hatta daha ok i grm olur. Buna sebep
olanlar hem sevap kazanrlar, hem de bu canlanmadan kazan sa
larlar. Faiz darla yol aarken infak edilen mal, kat kat arta se
bepolur.AllahTelylebuyurur:
Mallarn Allah yolunda harcayanlarn durumu, yedi baak
bitiren bir taneye benzer. Her baakta yz tane vardr. Al-
KURNVESNNETTEFAZ 43
lah, hayra harcayana kat kat verir. Allahn imknlar geni-

tir, her eyi bilir. (Bakara2/261)
Faiz, servetin zenginlere akmasna yol aar. Zekt ise servetin
zenginlerden fakirlere akmasdr. Bu da halkn alm gcn artrr
veonlarpiyasannyenimterilerihalinegetirir.
CALLAHAVEELSNEKARISAVA
AllahTelylebuyurur:
Mminler! Allahtan korkun, faizden geriye ne kalmsa
brakn. Eer inanm kiilerseniz.
Bunu yapmadnz m bilin ki; Allaha ve Elisine kar sava
halindesiniz. Eer tevbe ederseniz, ana mallarnz sizindir.
Ne hakszlk edersiniz ne de hakszla urarsnz. (Bakara
2/278279)
AllahaveElisinekarsava,dirlik ve dzenliekarsava
tr. Kurallar koyan Allah olduu iin dzen bozucu tavrlar, Al
lahakartavrsaylr.Savandouracasonular SabaKralie
sinindilindenbiryetteyleaklanmtr:
Devlet bakanlar bir lkeyi ele geirince orann dzenini
bozarlar; onurlu kimselerini onursuz hale getirirler. te by-
le yaparlar. (Neml27/34)
Daha nce grld gibi faiz, sosyal yapy ve insanlar aras
ilikileri bozar. Gelir ve servetin dengesiz dalmna, orta snfn
erimesine ve zenginler ile fakirler arasnda uurumlar olumasna
sebep olur. Bir taraf skntlar altndayken, dier taraf kolay para
kazanmann keyfini yaar. Gerginlikler ve sosyal patlamalar olur.
Aile balar zayflar, boanmalar artar, evden kam, babo o
cuklar,evsizbarkszinsanlarortayakar.Ahlakvefaziletindee
rikalmaz.Fakirbabaszenginlerazalr.Sevgi vesaygbalar ko
par.Umutsuzlarnvesulularnsaysartar.
Faiz, maliyetleri ykseltip para ihtiyacn artrr. Yukarda, %5
faizle bankaya para yatran tasarruf sahiplerinin, yedi ylda %50
dolaynda kazanl gzktkleri ama fiyatlarn artmas sebebiyle
aslnda%62 civarndakaybauradklarbelirtilmiti.Parasnban
kaya yatrmayanlarn kayb daha ok olur. Mesel ekerin kilosu
50 kr. iken 50 lirayla 100 kilo eker alnd halde faiz sebebiyle
44 TCARETVEFAZ
yedi yl sonra fiyat 195 kurua kt iin yaklak 26 kilo eker

alnabilir. nk para, eker karsnda %74 civarnda deer kay
betmiolur.Bunun,fiyatlargenelseviyesiniyansttdnlrse
malpara dengesinin bozulduu ve piyasada en az %74 orannda
yeni paraya ihtiya duyulduu grlr. Depolar mal dolu, halk ih
tiyaiindeolduu halde yeterli paraolmadiin malvehizmet
ler mterisiz,insanlar daaresiz kalrlar.Halkn parasnfaiz yo
luylaelegeirenlerdekrediverecekkimseyibulamazolurlar.Halk
onlar, bu darlktan sorumlu tuttuu iin huzurlu olamazlar. Buna
sebepolanlaruyetleuyarlmlardr:
Altn ve gm kasalarda saklayp Allah yolunda infak
etmeyenleri can yakc bir azap ile mjdele. (Tevbe9/34)
Can yakc azap ncelikle dnyada olur. nfakn olmad or
tamda hrszlk, gasp, anari vs. meydana gelir. nsanlar mallarn
ve canlarn korumakta zorlanrlar. Mallarndan infakta bulunma
yanlarnbirdeahirettecanlaryanacaktr.
Kt para sisteminde parabasmak kolay olduu iin hkmet
ler bu ihtiyac para basarak karlarlar. rneimizde dolamdaki
para 2 milyon olduundan dengeyi bulmak iin 1 milyon 480 bin
lira basmak ve onu, faizden zarar gren kesime datmak gerekir.
Ama bu yaplmaz, daha ok yaplan, bu parann nemli bir bl
mnn iktidara yakn olanlara, yatrm teviki veya baka adlarla
datlmasdr. Bylece dengeler iyice bozulur. Hkmete yakn
birka kii ksa srede ykl bir sermayeye hkmetmeye balar.
Bazsiyasler vebrokratlardabunlarngizliortaklarolurlar.
Zenginler,tmmalvehizmetlerikendikontrollerinealmakiin
dardan getirdikleri kalitesiz rnleri ucuza satarak esnaf ve
kyly bitirirler. nsanlar i bulma umuduyla devletin ve zengin
lerin kapsna dayanrlar. ok yksek ve ok dk gelirli zt ku
tuplarortayakar.
Zenginler, rettikleri mal ve hizmetlere zam yapabilirler. Bu
sebepleparamiktarnnartmasonlarnilerinikolaylatrr.Mese
la 1000 liralkboriinyedisenenceikitonekersatarkenimdi
513kilosatmalaryeterliolur.
Bu ortamda borlu krl ktndan, vadesinde denmeyen
borlarnsays ve miktarartar.Bundanenokbankalaretkilenir.
Onlardafaizleriartrrlarveark,dahaacmaszhalegelir.
KURNVESNNETTEFAZ 45
AllahnElisiyledemitir:
Felketesrkleyenyedieydensaknnz.
Ey AllahnElisinelerdironlar?
Allahaortakkomak,sihir,haklsebepleolmasbiryanaAl
lahn dokunulmaz kld bir can ldrmek, faiz yemek, yetim
mal yemek, dmana toplu hcum yaplaca srada savatan
kamakvektyollailgisiolmayannamuslumminkadnlarazi
naiftirasndabulunmaktr.12
AllahnElisibirdeyledemitir:
Allahfaiziyiyeneveyedirene lnetetsin.13
Miracakarldmgecebiradamgrdm,birnehirdeyz
yorve kendinetayutturuluyordu.Bukimdir?dedim.Faizyi
yendir.denildi.14
Allahn Elisi, faiz yiyeni, yedireni, ona ahitlik edenleri,
onu yazan dvme15 yapan, gzellemek iin dvme yaptran,
sadakayamaniolan, hulle16 yapanvehulleyaptrmakisteyenil
netledi.lnnarkasndanferyatederekalamaydayasaklad.17
DFAZCLERNDAVRANITARZI
AllahTelylebuyurur:
12 Buhr, Sahih, Vesy,23Mslim, Sahih, man145.

13 Buhr, Sahih, By 25 Mslim, Sahih, Msakt, 105. Allahn laneti,rahme
tindenuzaklatrmasikramdabulunmamasdr.
14 Ahmedb.Hanbel, Msned,c. V, s. 10.
15 Dvme, derinin ine ucuyla izilip kanatlmasndan sonra srlen boyann deri
altnagemesinivebirdahakmamasnsalayanbirilemdir.Buyollavcuda
hertrlekilizilebilir.AllahnElisidvmeyapanveyaptranlnetlemitir.
Salk nedeniyle dvme yaptrmann caiz olacana dair bir rivayet Ahmed b.
Hanbelin Msnedinde(c. 1,s. 133)gemektedir.
16 Bir erkek, kere boad kadnla tekrar evlenemez. Fakat bu kadn bir baka
kocaylanormalolarakevlenirvebuikincikocaonuboarveyalrse,iddetita
mamlandktanyaniKurndabelirlenmibirsrebeklediktensonrailkkocasyla
tekrar evlenebilir. Baz kimseler, kocasnn kere boad kadnla, anlamal
olaraknikh kyp,gerdektensonraonuboayarakilkkocasnahellolmasnsa
lamayaalmaktadrlarki,bunahulledenir.Hadisieriftebudavranlnetlen
mitir.
17 Ahmedb.Hanbel, Msned,c. 1,s. 87ve 394.
46 TCARETVEFAZ
Faiz yiyenler, eytann taklp akln eldii18 kimsenin

davranndan farkl davranmazlar. Bu onlarn, Alm satm,
tpk faizli ilem gibidir demeleri sebebiyledir. Allah alm-
satm hell, faizli ilemi haram klmtr. Kime, Rabbinden
bir t ular da faize son verirse gemite olan kendinin-
dir; onun ii Allaha aittir. Kim de devam ederse, ite onlar
cehennemliktirler. Hep orada kalacaklardr. (Bakara,2/275)
FahreddinRazninkonuileilgilibirtespitiylezetlenebilir:
Faizi hell grenlere gre faizli ilem her ynden alm satmla
ayndr. yleyse nasl olur da birihell, dieriharam olur. Pein
fiyat10liraolanbirmalbirayvadeli11lirayasatmakhellise,
10 liray biray vadeli 11 liraya satmak dahell olmaldr.Bu iki
ilemarasndamantkbirfarkyoktur.19
Bu iki ilem arasnda benzerlik vardr, ama farklar da vardr.

Nitekim arap ile zm ras da birbirine benzer ikisi de zm
suyundandr.Amaaradaki farktan dolay ra tpkarap gibidir,
denemez. Yukardaki iki ilem de farkldr. Bundan dolay birine
bor, dierine sat denmitir. Bor veren, verdiinin dengini alr.
Yani10liravermise10liraalr.Faiz,odenkliibozanfazlalktr.
Pein fiyat 10 liraolanbir mal,biray vadeli 11 lirayasatlrsa 11
liranntamammalnbedeliolur.Omalile10 veya 11liraarasnda
denklikolmadiinfazlalktandabahsedilemez.
Bu fark,birokfarkberaberinde getirir.Meselalmsatm da
ha ok pein olur ama borcun peini olmaz. Hi kimse, hemen
demek zere bor almaz az da olsa vade gerekir. Satc, 8 liraya
ald mal hemen, pein 10 liraya satarak 2 lira kr edebilir. Ama
bu ekilde bir faiz geliri salanamaz. Bu konu Vade Fark ve Fa
izbalaltndaincelenmitir.
FahreddinRazininikincitespitiylezetlenebilir:
18 Ayettegeen, ifadesi,genellikleeytanndokunuparpt
eklinde tercme edilir. Bize gre bu tercme manay doru aktarmamaktadr.
ifadesi Arapada u anlamlara da gelir: , ona taklp akln
eler, (Lisanul-Arab mad.) akln elerek onu bozar. (Muhammed
MurtazaezZebd, Tcl-ars, mad.) aklnbozma,anlamnagelir:
(Lisanul-Arab mad.)
19 Fahrrrzi, et-Tefsirl-Kebr,c.VII,s.98.
KURNVESNNETTEFAZ 47
Faizcilerderlerkialmsatmnhellolmasnnsebebiinsanlarn
ihtiyacn karlamasdr. Faizli ilem de ihtiyac karlar. Bugn
paraszveihtiyaiindeolanbirkiinin,ilerideelinegeecekmal
bulunabilir.Eerfaizyasakolsaparasahipleribuahsahibirey
vermez,odaskntveihtiyaiindekalr.Amafaizeizinverilirse
para sahibi, daha ok almak arzusuyla onun ihtiyacn karlar.
Borlu da eline mal geince borcunu fazlasyla der. Eline mal
getiinde fazla deme yapmas, o zamana kadar ihtiya iinde
kalmasndaniyidir.yleysefaizhellolmaldr.Nitekimalmsa
tm eitlerinin hell olmasnn sebebi de ihtiyacn karlanmas
dr.20
Bireyin hell olmasnnsebebi,srf ihtiyacn karlanmas ol

sa hrszln, yalann, zina vs.nin de hell olmas gerekir. Bunlar
iindemakulgerekelerilerisrlebilir.
Alm satm ile faiz, evlenme ile zina gibi de kabul edilebilir.
Zira Allahn Elisinin yle dedii rivayet edilmitir: Bir top-
lumda faiz ve zina ortaya karsa artk Allahn cezasn hak etmi olur-
lar.21 Ancak kiinin, ei ile yapt cinsel iliki, zinakrn yapt
ileayndr.Nikhilebirailekurulur.Elerkarlklhakvesorum
luluk stlenirler. Ama zina ksa sreli bir zevkten ibarettir. Sley
maniyeVakfndakibirtoplantdaSabriOrman22 bukonudaunlar
sylemitir:
Nikhl iliki ile nikhsz ilikiyi siyas, iktisad, sosyal, kl
trel,psikolojiksonularnadorugtrdmzzamanbakyoruz
ki,nikh akdine dayaleylemin sonularyladieri hakikaten fark
l.Ayneyalverilefaiziindesylenebilir.kisibirbirineben
zer gibi grnyor. Faizin kabul edildii bir sistemin sonular ve
yapsyla faizin kabul edilmedii bir sistemin yaps ve sonular
birbirinden hayli farkl oluyor. Bunu sonuna kadar takib ettiimiz
zaman gerekten gryoruz ki faizli bir sistemin slmn genel
yapsyla uyumas mmkn deilken, faizin yasak edilmesi deta
slmiyette mspet olarak sylenen her eyin bir de menfi olarak
ifade edilmesidir. Yani eer faizi yasaklamazsanz kardelik esas
nadayalbirtoplumuoluturmakmmknolmaz.Eerfaiziyasak
20 FahrddinerRaz, a.g.e. c.VII,s.98.

22 SabriOrman,MarmaraniversitesiktisdidarBilimlerFakltesiemekliprofe
srdr.UzunyllaretMalezyaslamniversitesinderetimyeliigrevinde
bulundu.HalenTicarniversitesidedir. Uzmanlkalaniktisdidncetarihidir.
48 TCARETVEFAZ
lamazsanz emri bilmaruf nehyi anil mnkeri 23 netbirekildeicra

edecek karaktere sahip insanlarn gelimesi mmkn olmaz. Bun
larsa slmiyetin temelleridir. Faizli ilemle alm satm birbirine
benzer gzkyorsa da bunu mantk sonularna kadar takip eder
sekfaizlibirekonomiksistemilefaizinolmadbirekonomiksis
tem, birbirinden hayli farkl olur. Yani faiz yasa slmiyetin ol
mazsaolmazartdr.
Yukardakiyetteuifadelergemiti:
Faiz yiyenler, eytann taklp akln eldii kimsenin dav-
ranndan farkl davranmazlar. Bu onlarn, Alm satm,
tpk faizli ilem gibidir demeleri sebebiyledir.
Almsatmlafaiziaynsaymak,gerekteneytancabirtavrdr.
Eeraynolsalardbankalardaticaretyapabilirdi.Bugndnyann
heryerinde,bankalarnticaretyapmasyasaktr.
Faizin yasak olmad devletlerde alm satm serbest olduu
halde faizlibor vermekiin yetkili makamdanizinalmak gerekir.
Gerekli izni almam kii ve kurulular faizli bor veremezler. Bu,
aslndafaizciliin o devletlerde de yasak olduunu,ancak devletin
denetimi altnda yaplabildiini gsterir. Kurndaki yasaklarn
evrensellii,zatenbunugerektirir.
ESATIGRNTSALTINDAFAZ
Hi kimse, her ihtiyacn karlayacak retimi yapamaz. Yeme,
ime, barnma ve dier ihtiyalarmzn ounu bakalarnn ret
tikleri malvehizmetlerlekarlarz.Bunlaralmannenyaygnyo
lu, karln demektir.Yoksakimse retim yapmaz,alk vese
faletbalar.AllahTelylebuyurur:
Mminler, mallarnz aranzda btl yolla deil, karlkl
rzaya dayal ticaretle yiyin. Kendinizi ldrmeyin; Allah si-
ze kar merhametlidir. (Nisa4/29)
Allahn Elisi yle buyurmutur: Gnl rzas yoksa kimsenin
malkimseyehellolmaz.24
23 Emr bil-marf ve nehy anil-mnker, iyilii emretmek, ktl yasaklamak

demektir.
24 Ahmedb.Hanbel, Msned,V/72.
KURNVESNNETTEFAZ 49
Hanef ve Mlik Mezheplerine gre alm satm, mal malla

deitirmektir.25 dn de yledir. nk 10 lira dn alan onu
tketir,sonrabirbaka 10 liraileborcunu der.Dolaysylabuta
rifle, borla alm satm birbirine kartrlmtr. Faiz, borcun geti
risi olduundan alm satm ile faizli ilem de karm olmaktadr.
Aada grlecei gibi bu mezhepler faizli ilemi ( ) satn
( ) birparassaydklariinkartrmalarkanlmazdr.
filere gre alm satm, Bir maln mlkiyetinden veya men
faatinden srekli yararlanmak iin mal mala deitirmektir.26
Bortansrekliyararlanlamayacaiino,butarifindndakalr.
Hanbellere greisealmsatm,bir mal ya da mubahbir men
faatibirmal,yadamenfaatekarlk riba vedn olmamakzere
sresiz deitirmektir.27 Bu iki mezhebin, dnc sat kapsam
dna almalar yerindedir. Ama bunlar da ribay alm satmn bir
blmyaptklariinelikiiindedirler.
Farkl mallar deitirilirse alm satm olur. Parayla ekmei,
makarnalkbudaylatohumlukbuday,klealtnlailenmialt
n deitirmek byledir. htiyac karlamak ve talebi dourmak
iin farkllkarttr.Bu sebepletarifiyleyapmakgerekir: Alm
satm,aralarndafarkbulunanikimal deitirmektir.
FLGLKAVRAMLAR
Konununanlalmasiinborvedn,faizlibor,vadefark,
parapiyasasvemalpiyasaskavramlarnbilmekgerekir.
1.Borvedn
Bor (deyn/ ) bir akitten veya tazminattan doan deme
ykdr. dn (karz/), tketmek ve daha sonra dengini
vermek zere alnan bortur. Her dn bortur, ama her bor
dn deildir. Daha sonra demek zere alnan iki kile buday
25 Mecellem.105bnulArab, Ahkmul-Kurn,c.1,s.241Bakara275.ayetin
tefsiri,Msr, 1387/1967.
26 bnHacer, a.g.e. c.IV,s. 215,beyinbataraf.
27 Ahmedb.AbdullahelKr, Mecelletl-ahkmi-eriyye, (Abdlvehhabbra
him Eb Sleyman ve Muhammed brahim Ahmed Alinin tahkikiyle), Cidde,
1401/1981,s.107,m.161.Burayatarifinkonuileilgiliksmalnmtr.Alnma
yan ksmnda mubah bir menfaatin deiiminden sz edilmektedir. Konumuz
menfaatleilgilideildir.Tarifintamamyledir:Birmal,yadamubahbirmen
faatibirmal,yadamenfaatekarlkribavednolmamakzeresresizdei
tirmektir.Malzimmettedeolabilir
50 TCARETVEFAZ
deildir. Daha sonra demek zere alnan iki kile buday hem
bor, hem dntr. O buday, veresiye iki altna karlk alnsa,
buikialtnbortur,amadndeildir.
Kii ald dnc kendi mal gibi tketir ve daha sonra onun
dengini der. Mesela 100 g altn veya bir kile buday dn alan
onu tketir, sonra bir baka 100 g altn veya buday deyerek
bortan kurtulur. dn genellikle skntda olanlara verilir. Al
lahnElisininyledediirivayetedilmitir:
Herdn sadakadr.28
Kim zor durumda olan bir kiinin skntsn giderirse Allah
daonundnyaveahiretteskntsngiderir.29
dn, eksii ve fazlas olmadan denir. inden gelerek, bor
cunu fazlasyla deyen, iyi bir i yapm olur. Bu, bir anlamaya
dayal olmad iin faiz olmaz. Faizsiz dnce karzhasen
( ) denir.
2.ParaPiyasasveMal Piyasas
Ticaret mal zerinden, faizli ilemler de daha ok para zerin
den yrtldiinikifarklpiyasadomuturbunlarparapiya
sas ve mal piyasasdr. Bunlarn ayr kurum ve kurulular vardr.
Para piyasas kurumlar finansal kesimi, mal piyasas kurumlar da
mal kesimioluturur.Buikikesimibirbirindenayranfaizdir.
Mal piyasalardeiken,parapiyasalarsabitolur.Fiyatlarmal
piyasasnda,faiziseparapiyasasndaoluur.
Mal piyasalarnn deiken olmas, iin tabiat gereidir. Alm
satmda farkl eyler deitirildiinden taraflar ortak noktada bu
lumaya alrlar. Bu nokta fiyattr. Fiyat, pazara gre oluur. Bir
yerde15liraolanbir mal,bakayerde5liraolabilir.
Para piyasalarnn sabit olmas da iin tabiat gereidir. nk
faizli ilemde bedeller ayn zelliktedir. inin elindeki 100 lira
ile tccarn, sanayicinin veya bankann kasasndaki 100 lira ayn
28 Abdlazmb.AbdlkavelMnzir, et-Terb vet-terhb,Kahire,1356h.1937

m.c.II,s. 163,HadisihasenisnadlaTabernninbirdeBeyhakninrivayetettii
ifadeedilmektedir.
29 Mslim, Sahih, Zikr 38EbDavud, Snen,Edeb 60Tirmiz, Snen,Birr 19.
KURNVESNNETTEFAZ 51
dr. Bu yzden faizli ilemin lks semtte olmasyla bir kenar ma

halledeolmasfaizorannetkilemez.
Almsatmnpeiniolduu gibi vadelisi de olur.Amafaizlii
lemin peini olmaz.Yani hemen denecekbirbor olamaz ki onun
faiziolsun.
nsanlarnbirkalemparaskadarkkbir mebl faizdeye
rek alma adetleri yoktur. Faizli krediler nemli miktarlarda olur.
Bankalarnkuruluamalarndanbiride kktasarruflartoplaya
rakbykmebllar oluturmaktr.
Satn alnan maln miktararttkafiyatder.Mesel 1 kalem
1liradanalnyorsa1 kolikalem9liradanalnabilir.Miktar10koli
olursa fiyat 8 liraya, 100 koli olursa 7 liraya debilir. nk tc
car ne kadar ok mal satarsa o kadar ok kr eder. Ama faizli kre
dide durum tersinedir. Kredi miktar arttka faiz miktar da artar.
nk kredi ne kadar byk olursa, geri denmeme riski de o ka
darbykolur.
3.VadeFark
Vade fark, bir maln pein fiyat ile vadeli fiyat arasndaki
farktr.Bunun faizleilgisi yoktur.nkbu,bortan gelireldeet
me deil,bir alveri trdr. Toptanile perakendearasnda nasl
fiyatfark olursapeinile vadeliarasndada olur.in yapsbunu
gerektirir.Bukonu,ayrbirbalkaltndaincelenecektir.
Alm satm esasen pein olur ve satc ondan kr eder. Fakat
hemen denecek bir borcun faizi olmaz. Bortan gelir elde etmek
iin borluya vade tanmak arttr. Satc, 8 liraya ald bir mal
hemen orada, pein 10 liraya satarak 2 lira kr edebilir. Ama bu
ekildebirfaizgelirisalamakmmknolmaz.
GALTIMALLALGLHADSLER
Altmal,enokborverilenaltn,gm,buday,arpa,tuzve
hurmadr. Peygamberimiz bunlar deitirmeyi kurala balam ve
aykrdavranlarfaizsaymtr.Fkhlarbuhadislerialmsatm
kapsamnda deerlendirip faizi alm satmn alt bal haline ge
52 TCARETVEFAZ
tirmiler ve bu halleriyle Alm satm tpk faizli ilem gibidir 30

diyenlere benzemilerdir. Bunun sebebi Kurn esas almamalar
ve KurnSnnet btnlne dikkat etmemeleridir. yle olunca
hadislerin sadecebir ksmnalmlarve meydana getirdikleribo
luu kendi itihatlaryla doldurmulardr. Bylece faiz tarif edile
mez,anlalamazveiindenklamazhalalmtr.
lgilihadisleriylesnflandrabiliriz:
1.Alt MalKendiCinsiyleDeitirme
EbSadelHudr,AllahnElisindenuszlerinakletmitir:

.
Altnakarlkaltn,gme karlk gm,budaya kar
lk buday, arpaya karlk arpa, hurmaya karlk hurma ve
tuzakarlktuzmislimislinevepeinolur.Kimartrryada
fazlasnistersefaizegirmiolur.Bukonudaalandaverende
birdir.31

.
Altnakarlkaltnsatmaynmislimislineolursabaka.Bi
rini brnden farkl yapmayn. Gme karlk gm sat
mayn misli misline olursa baka. Birini brnden farkl
yapmayn.Bunlardanbiri pein dieriveresiyeolarakdasat
mayn.32
30 Faizyiyenler,bakadeil,sadeceeytanndokunuparptkimsenindorulma
sgibidorulurlar.Bu,Almsatmdatpkfaizliilemgibidir,demelerisebe
biyledir.(Bakara 2/275)
31 Mslim, Sahih, Mskt, 82 (1584).
32 Buhr, Sahih, By 78 (Beyulfdda bilfdda) Mslim, Sahih, Mskt 75
(1584)Nes, Snen,By47 (Beyuzzehebbizzeheb).
KURNVESNNETTEFAZ 53

.
Altnakarlkaltn,gmekarlkgmsatmaynama
aynarlkta,mislimisline,dengidengineolurlarsabaka.33
UbdetbnsSmityoluylagelenrivayetlerdeunlardr:
AllahnElisi,onasaltveselmolsun,yledemitir:

.
Altnakarlkaltn,dinarolsunklesiolsungmekar
lk gm, dirhemi olsun, klesi olsun budaya karlk
budaylee34 lektir.Arpayakarlkarpa,leelektir.
Hurmaya karlk hurma, lee lektir. Tuza karlk tuz,
leelektir.Kimartrryadafazlasnistersefaizegirmi
olur. Gme karlk altn elden ele satlrsa gmn fazla
olmasnnbiretkisiyoktur,amaveresiyesiolmaz.Arpayakar
lkbudayeldenelesatlrsaarpannfazlaolmasnnbiret
kisiyoktur,amaveresiyesiolmaz.35
Mslim b. Yesar ile Abdullah b. Ubeyd, Ubdetbns
Smitin, Muaviye ile ayn konak yerinde iken kendilerine yle
dediinihabervermilerdir:
33 Mslim, Sahih, Mskt 77 (1585).

34 lekdiyetercmeettiimizkelime()mdydr.Buamllarnkilesidir.15
mekkk eder. Bir mekkk ()1.5sadr. Daha fazla olduu dasylenmitir.
(bnlEsr, en-Nihye f arbil-hadis.)HanefMezhebinegrebirsa1040dir
hemyani2920gram arlndabudayalanbirkabdr.Bunagrebirmdyyak
lak 65700 gram budayalanbir kabolmaldr.
35 EbDavud, Snen,Byvelicrt,12hadisno 3349.
54 TCARETVEFAZ

.
AllahnElisi,onasaltveselmolsunbize,altnakarlk
altn,gmekarlkgm,budayakarlkbuday,arpaya
karlkarpavehurmayakarlkhurmasatmayyasaklad.
Onlardanbiri(MslimveyaAbdullah),tuzakarlk
tuz ifadesini ekledi dieri unu ekledi:
Dengidenginevemislimislineolursabaka.Birideunuek
ledi: Kimartrryadafazlasnistersefaize
girmiolur.Bunudabrsylememiti.36
EbHureyre,AllahnElisindenuszlerinakletmitir:

.
Budayabuday,arpayaarpa,hurmayahurma,tuzatuzkile
sikilesine,tartstartsnaolur.Kimartrryadafazlasnis
tersefaizegirerrenkler37 farklolursabaka38

.
Altnakarlkaltnaynarlktamislimisline,gmekar
lkgmaynarlktamislimislineolur.Kimartrrveya
fazlasnisterse,faizolur.39
36 Nes, Snen,By,43 (beyulburrbilburrRivayetinikinciblm).

37 Renkfarkll,cinsfarklldemektir.Budahasonrakihadislerdenanlalabilir.
38 Mslim, Sahih, Mskt,83(1588)Nesa, Snen, By,42,Babbeyittemri
bittemri Ahmed b. Hanbel, Msned, c. II, s.232.Metin Ahmedb. Hanbelden
alnmtr.
39 Mslim, Sahih, Mskt, 84 (1588), Nes, Snen, By, 46 (Beyuddirhem
biddirhem).
KURNVESNNETTEFAZ 55
Dinara40 dinar ise arada fazlalk olamaz. Dirheme41 dirhem

isearadayinefazlalkolamaz.42
Mlik b. Evs dedi ki: 100 dinar satmak istedim, Talha b.
Ubeydullah ile anlatk. Altnm eline ald, evirmeye balad
Veznedarmaalktangelsinde... dedi. mer(r.a.) onuiitiyor
du, szekartvedediki: Vallahi(altn)alncayakadarayrlma.
nkAllahnElisi,onasaltveselmolsun,ylededi:
.
Altnaaltnfaizliilemdiralvereklindeolursabaka.43
Fadleb.Ubeydunlarsyledi:
Hayberde, satla karlm ganimetlerden, boncuk ve altn
dizili bir gerdanlk Allahn Elisine getirildi. Gerdanlktaki alt
nnkarlmasnemrettivedediki:

Altnakarlkaltntartyatartdr.44
Hayber gn 12 dinara, boncuklu ve altnl bir gerdanlk satn
aldm.Ayrdmbaktm,altn 12 dinardanfazlayd.Durumuhemen
AllahnElisineanlattmdediki:

Ayrtedilmedenalnmaz.45
Hayber gnYahudilerleokkaiialveri yapyor,ikidina
raaltnalyorduk.AllahnElisiylededi:
.
Altna karlk altn satmaynz ayn arlkta olursa ba
ka.46
40 Dinar,altndanbaslmparadr.
41 Dirhem,gmtenbaslmparadr.
42 Mslim, Sahih, Mskt,85(1588)Nes, Snen,By,45.(beyuddinrbid
dnr).
43 Buhr, Sahih, By76 (Beyuerbier).
45 Mslim, Sahih, Mskt, 90 (1591.
56 TCARETVEFAZ
Hayber gn elime boncuklu ve altnl bir gerdanlk gemiti,

satmakistedim,durumAllahnElisineanlatlncaylededi:
.
Birinidierindenayr,sonrasat.47
Hane dediki,birsavataFadleb.Ubeydileberaberdik,arka
dalarmlabirlikte paymzaaltnl gml ve mcevherlibir ger
danlk dt onu satn almak istedim ve Fadleye sordum, dedi
ki, Altnlarn kar bir kefeye koy, senin altnn da dier kefeye
koymislimislineolmadkaalma.nkbenAllahnElisinden
unuiittim:
.
KimAllahaveSongneinanyorsamislimislineolmadka
almasn.48
EblMinhal dedi ki Benim bir ortam mevsime (panayra)
veyahaccakadarveresiyegmsatmt.Banageldi,dorudeil,
dedim. ardasattm,kimsebeniuyarmad dedi.Berb.Azibe
geldim ve sordum. Dedi ki, Allahn Elisi Medineye geldiinde
bylesatlaryapyordukdediki:
.
Peinolursazararyok,veresiyesifaizolur.
Sen, Zeyd b. Erkama git, daha byk tccardr, dedi. Gittim
sordum,aynsnsyledi.49
EbulMinhal dedi ki Ber b. Azibe ve Zeyd b. Erkama sarf
yani para satn sordum, dediler ki Bizler Allahn Elisinin
zamanndaticaretyapardk,onasarfsorduk,dediki:
.
Peinolursazararyok,amaveresiyesifaizdir.50
46 Mslim, Sahih, Mskt, 91(1591).

47 Nes, Snen,By,48 (elkldefhlharezuvevezzehebubizzehebi).
KURNVESNNETTEFAZ 57
Osmann(r.a)bildirdiinegreAllahnElisi ylededi:
.
Birdinarikidinara,birdirhemiikidirhemesatmayn.51
Abdurrahman b. Eb Bekre, Eb Bekrenin (r.a) yle dediini
bildirmitir:AllahnElisi,onasaltveselmolsunylededi:

.
Altnakarlkaltnsatmaynz,dengi dengine olursabaka.
Gmekarlkgmsatmaynz,dengidengineolursaba
ka. Gme karlk altn, altna karlk gm istediiniz
gibisatabilirsiniz.52
2.Alt MalFarklCinsMallarlaDeitirme
Yukardakialt maldanaltnile gmbirsnf,budayilear
pa da bir snf oluturur. Tuz ile hurma, dierlerinden farkldr.
Altna altn, gme gm, budaya buday, arpaya arpa,
hurmaya hurma ve tuza tuz misli misline, dengi dengine ve
peinolur.Bucinslerfarklolursapeinolmasartylaistedi
inizgibisatn.53
Gme karlk altn elden ele satldnda gmn fazla
olmasnda bir zarar yoktur, fakat veresiyesi olmaz. Arpaya
karlkbudayeldenelesatldndaarpannfazlaolmasnda
birzararyoktur,fakatveresiyesiolmaz.54
EbulMinhaldiyorkiBerb.AzibeveZeydb.Erkamasarf
sordum her biri dieri iin Bu benden iyidir dedi. Her ikisi de
unusyledi:
50 Nes, Snen,By,49 (Beyulfddahbizzehebneseten).

52 Buhr, Sahih, By77 (Beyuzzehebbizzeheb).
54 EbDavud, Snen, 12hadisno 3349.
58 TCARETVEFAZ

.
AllahnElisi,onasaltveselmolsungmekarlkal
tnveresiyesatmayyasaklad.55
Alinin(r.a)bildirdiinegreAllahnElisiylededi:

.
Dinara dinar, dirheme dirhem olursa arada fazlalk olamaz.
Kimingmeihtiyacvarsaaltnveripalsn.Kimindealtna
ihtiyacvarsagmveripalsn.Sarf,alvereklindeolur.56
UbdetbnsSmitylededi:

.
Bize, Allahn Elisi, gme karlk altn, altna karlk
gm,arpayakarlkbuday,budayakarlkarpaype
inolmakartylaistediimizgibisatabileceimiziemretti.57
Abdurrahman b. Eb Bekre, babasnn (r.a) yle dediini bil
dirmitir:

:.
.::
Peygamber,onasaltveselmolsun,gmgmle,altn
altnla deitirmeyi yasaklad, dengi dengine olursa baka.
Gmaltnlaistediimizgibi,altngmleistediimizgi
55 Buhr, Sahih, By80 (Beyulveriqbizzehebneseten).

56 bnMce, Snen,Ticrt,50, hadisno 2261.
57 Nes, Snen,By,43 (beyulburrbilburr Rivayetinikinciblm).
KURNVESNNETTEFAZ 59
bisatnalabileceimiziemretti.58 Birisieldenele mi?diye

sordu.Dediki,Benbyleiittim.59
Abdullah b. mer (r.a.) diyor ki altna karlk gm veya
gme karlk altn satardm geldim, Allahn Elisine sordum,
dediki
.
Biriyle byle bir alveri yaptnda seninle onun arasnda
birhesapkalrsaondanayrlma.60
Grld gibi farkl cins olarak sadece altn ile gm ve
budayilearpasaylmtr.Bunlar,birbirininyerineikameedilebi
lecekmallardr.Deerlendirmedahasonrayaplacaktr.
3.ParalarGnnFiyat ileDeitirme
Abdullahb.mer(r.a.)dedikiBeqde 61 devesatardm.Dina
ra karlk satar yerine dirhem alrdm, dirheme karlk satar yeri
ne dinar alrdm. Allahn Elisine geldim, Hafsann evindeydi
Ey Allahn Elisi, msadenle bir ey sormak istiyorum ben
Beqde deve satyorum dinara karlk satp yerine dirhem alyo
rum. Dirheme karlk satp yerine dinar alyorum. Ona karlk
onualyor,bunakarlkbunuveriyorum.dedim.Dediki:
.
Ognn fiyatylaalmandabirsaknca yoktur yeter ki,ara
nzdabireybrakarakayrlmayn.62
4.TaamaKarlkTaam
Mamer b. Abdullah klesine bir sa 63 buday verip gnderdi,
Onu sat, karlnda arpa al. dedi. Kle gitti, bir sadan biraz
58 Buhr, Sahih, By81 (Beyuzzehebbilveriqyedenbiyedin).Bundansonraki

ksmBuharideyoktur.
60 Nes, Snen,By,51 (Ahzulveriqminezzehebvezzehebminelveriq).
61 Medinemezarl.
62 EbDavud, Snen,Byvelicrt, 14hadisno 3354Nes, Snen, By, 50
(Beyulfddabizzehebvebeyuzzehebbizzeheb)
63 Sabirlbirimidir.AllahnElisisallallahualeyhivesellemzamanndakulla
nlansa693dirhemve1/3dirhemarlndabudayalanbirkabd.Bununbl
60 TCARETVEFAZ
fazla (arpa) ald. Mamer dedi ki Niye byle yaptn git onu geri
ver, misli misline olmazsa sakn alma. nk ben Allahn Eli
sinidinlemitim,onasaltveselamolsun,ylediyordu:
.
Taamakarlktaammislimislinedir.
Ogntaammzarpayd.
O onun dengi deil ki. denince Benzemesinden korkuyorum.64
diyecevapverdi.
Tcul-ars a gre Hicaz halk, yaln olarak taam deyince bu
day demek ister.65 Eb Sad elHudrnin u ifadesi bunu dorula
maktadr: Bizftrsadakas olarak ya taamdanbir sa,yaarpadan
bir sa, ya hurmadan bir sa, ya keten66 bir sa, ya da kuru zm
den bir sa karrdk.67 Buradaki taam kelimesi ile budayn kas
tedildiiaktr.
HBUHADSLERLEKAPANANFAZKAPILARI
Hadisler, faizle ilgili olduundan alm satm kapsamnda deil,
borilemlerikapsamndadeerlendirilirler.nkAllah,almsa
tmlafaizliilemikesinolarakayrmveyledemitir:
Faiz yiyenler, eytann taklp akln eldii kimsenin dav-
ranndan farkl davranmazlar. Bu onlarn, Alm satm,
tpk faizli ilem gibidir demeleri sebebiyledir. Allah alm-
satm hell, faizli ilemi haram klmtr. (Bakara,2/275)
AllahnElisiyledemitir: Faiz yalnzca borta olur .68
nsanlar, altna karlk altn, gme karlk gm, budaya
karlk buday, tuza karlk tuz ve hurmaya karlk hurma alma
geleregrebykldeiir.SaIrkdenenveHanefmezhebitarafndanka
buledilensa1040dirhem,yaniyaklakkilo(2920gram)arlndaarpave
buday alan bir lektir. (Bkz. mer Nasuhi BLMEN, Hukuk slamiyye ve
Istlahat Fkhiyye Kamusu,stanbul 1969,c. IV,s. 125 vd.)
65 MuhammedMurtazezZebd, Tcul-ars,Msr, 1306,taammaddesi.
66 Ke,kuruyourtmanasnadr,Arapaseqit()tir.
67 Buhr, Sahih, Zekt 73 (Sadakatulftrsamintam).
68 Drim, Snen,By,42 (Lriba illafnneseh).
KURNVESNNETTEFAZ 61
ihtiyacn pek duymazlar. Ancak alm satmn serbest ve faizin ya

sak olduu bir yerde borcu sat gibi gstermek iin bu yola gide
bilirler.AllahnElisiuszylebunadikkatekmektedir:
Bir dinar iki dinara, bir dirhemi iki dirheme, bir sa69 iki
saasatmaynzfaizegirmenizdenkorkuyorum.70
Faize girmenizden korkuyorumsznemlidir.nkaltnve
rip altn bilezik almak gerek bir alm satmdr. Buday ununa ih
tiyac olann onubuday vererekalmas, deniztuzunaihtiyac ola
nn onu kayatuzu ilealmas dagerekbiralmsatmdr.Bylebir
satn, faizli borca alet edilebilmesi iin vadeli olmas ve bedel
lerden birinin dierinden farkl olmas gerekir. te Peygamberi
miz, dn verilebilir o alt mal, kendi cinsiyle deitirmenin pe
in ve misli misline olmasn art koarak bu yolla faizcilik yapl
masnengellemi,faizealet edilmeihtimali yoksamsaadeetmi
tir. Mesel ya hurmay kurusu ile deitirmeyi yasaklad halde
ailesine yedirmekiinaacn stndeki yahurmayyaveyakuru
hurma ile deitirmeye yasak koymamtr.71 Ariyye ve ary de
nenbusatzerindedahasonradurulacaktr.
Misil () , iki ey arasndaki denklii ve aynl ifade eder.
Mislimislinedeme,fazlasveeksiiolmadandemedir. Lisanl-
Arab ,misilileilgiliubilgileriverir:
bn Berri dedi ki, mmselet (misli misline olma) ile msvt
(eitlik)arasndafark vardr.Msvt farklcinslerarasndaolabi
lecei gibiayncinslerarasndada olabilir.nk msvt miktar
bakmndandr. Biri dierinden ne fazla olur, ne noksan. Ama
mmselet yani misli misline olma yalnzca ayn eyler arasnda
gerekleir.YalnolarakO onunmislidir. demek Oonunyerine
geer. demektir. u ynyle onun mislidir. denirse yalnzo y
nyle brne denk olduu ama baka ynlerden farkl olduu an
lalr.72
69 HanefMezhebinegrebirsa,yaklakkilo(2920gram)arlndaarpave
budayalanbirlektir.
70 Ahmedb.Hanbel, Msned,c. II,s. 109.
71 Buhr, Sahih, By,82.
72 bnManzr, Lisanul-Arab,c.XI,s. 610.
62 TCARETVEFAZ
Arapadaikieyarasndakiortaknoktalarifadeiinkullanlan
birok kelime vardr. Ragb elsfahn, bu konuda u bilgileri
vermektedir:
Nidd(),yalnzcacevherdeyanizdeortaklifadeeder.
ibh(),yalnzcakeyfiyetyaninitelikynndenortaklifade
eder.
Msv(),yalnzca kemiyet yanisay ve miktar ynnden
ortaklifadeeder.
ekil (), yalnzca l ve boyutlar ynnden ortakl ifade
eder.
Misil(),kelimesibunlarnhepsiniiinealr.AllahTel,hi
bireyinhibirkonudakendinebenzemediini misil keli
mesiile ifadeetmiveyledemitir:
.
Onun misli gibi bir ey yoktur. (ra42/11)73
Hadisleraltn,gm,buday,arpa,tuz ve hurmay kendicin
siyle deitirirken deitirmenin misli misline ve pein olmasn
artkomutur.nk altnlirailealtnbilezik, gm lirayla g
m kemer, makarnalkbudaylaekmeklikbudayvs.almaihtiya
cduyulabilir.
Hadisler unu diyor: Bu budayla u buday deitiriyorsan
eit olarak deitir.Benimbudaym kaliteli, diyorsanonu parayla
sat, brn al. Mesel senin budayn 1 liraya sat, onunkini 90
kuruaal.
AllahnElisi,birkiiyiHayberde grevlendirdi. O daiyibir
hurma getirdi.Hayberinbtnhurmalarbylemi?diyesordu.
Hayr,vallahieyAllahnElisi!Bununbirsan74 ikisaa,
ikisansaaalyoruzdedi.Bununzerinedediki:
yle yapma topladn hurmay dirhem karlnda sat
sonraiyihurmaydirhemvererekal.75
73 Rabelsfahn, el-Mfredt, maddesi.

budayalanbirlektir.
75 Nes, Snen,By,41.
KURNVESNNETTEFAZ 63
Yukardakihadislerlekapananfaizkaplarngrelim.
1.Alt MalKendiCinsiyleMisliMislinePeinDeitirme
Bor verilebilen mallar kendi cinsiyle misli misline ve pein
deitirme art,faizealabilecekanakapykapamtr.Yoksa 10
lira bor verip karlnda 11 lira almak faiz, 10 liray vadeli 11
lirayasatmakcaizolurduvefaizyasannbiranlamkalmazd.
2.Alt MalKendiCinsiyleMisliMislineDeitirme
Faizcinin asl istei, verdii 10 liraya karlk 11 lira almaktr.
Builemi meruyoldan yapabilirseonuborcaevirmekzorolmaz.
nce gerekli teminatlar alarak 11 lira bor verir sonra borlunun
elindeki 11 liray pein 10 lirayasatnalr.Bylece kii oradan 10
lira ile ayrlr, ama borcu 11 lira olur. Bu ekilde bor veren ku
rumlar da oluabilir. Bir masadan bir yl vadeli 11 lira bor alnr,
ikincimasadaopara,pein10 lirayasatlr.Byleceileryrrgi
der. Builemfaizsaylpyasaklanmazsafaizyasannyinebiran
lam kalmaz. Bor verilebilen bu mallarn kendi cinsleriyle misli
mislinedeitirilmesiartbukapykapamtr.
Nitekim eskiden, bor ilemlerinde alacaklya yasal menfaat
salamak iin mua melei eriyye ad verilen gstermelik sat ya
plrd. Mesel bor alacak kii bir maln, bor verecek kiinin
nne koyarve bunusana 10 altnasattm der, odaonusatn ve
teslim alr, paray derdi. Sonra alcya bu mal, bedelini bir yl
sonradememartylabana 11 altnasat der, o dasatard.Byle
ce maln geri alm ve 10 altna karlk bir yl vadeli 11 altn
borlanmolurdu.Bununbirokusulvard.
Ayetleresasalnsavehadislere, KurnSnnetbtnliin
de yaklalsayd muamelei eriyyeye geit verilemezdi. Bu konu
dahasonratekrarelealnacaktr.
3.Alt MalKendiCinsiyleVadeliDeitirme
Deiim, misli misline olmasna ramen pein olmazsa, kt
mal, ayn cinsten iyi bir malla vadeli deitirme eklinde faiz im
knortayakabilir.Hayber valisiAllahnElisinecenbhurma
s getirmiti. Hayberin btn hurmalar byle mi? diye sordu.
Vali, Hayr, vallahi, ey Allahn Elisi, o hurmadan iki sa verip
bundanbirsaalyoruz.dedi.AllahnElisi dediki:
64 TCARETVEFAZ
..
..
yleyapmayn,amamislimislineolabilir.Yadabunusatn,
bedeliyleondanaln.Dengebyledir.76
Eer bu yasak olmasa, ihtiyal kiiye 100 kilo ikinci kalite
hurma verilir, karlnda 100 kilo cenb art koulur, iki hurma
arasndaki deer farkndan dolay %50 civarnda faiz alnm olur
du.
4.Ayn SnftanMallarVadeliDeitirme
Altnilegmvebudayilearpaaynsnftanolupbirbirleri
nin yerinegeebilen mallardr.Bunlarn fiyatlararasndauzuns
re nemli deiiklik gstermeyen oranlar bulunur. Bunlar vadeli
deitirmek, ilemi bor kapsamna sokma frsat verir. Hadisler,
vadeli deitirmeyi yasaklayarakbukapykapamlardr.
Mesel 1 dinar 10 dirhem deerinde olursa, 1000 dirhem 100
dinar deerinde olur. Bunlar veresiye deitirilebilirse faizci elin
deki 1000 dirhemibirylvadeli 110 dinarasatarvesatgrnts
altnda%10 faizlibor vermi olur. Benzeridurum arpavebuday
iindeolabilir.kikilebuday, kilearpadeerindeisebirsene
sonra denecek 400 kile arpaya karlk 200 kile buday verilir ve
alm satm yolu kullanlarak faizliborilemi yaplabilir.Hadisler
bunusatdeil,faizliilemsaydiinbukapdakapanmtr.
Buna gre Trk liras karlnda vadeli dviz alnamaz. n
k bunlar birbirlerinin yerine geebilen eyler olduundan faize
let edileceini anlamak zor deildir. Byle mallar pein deitir
meartbukapykapamtr.
5.ParalarGnnFiyatylaDeitirme
Yukarda geen Abdullah b. mer (r.a.) hadisinde, dinar ile
dirhemin pein deitirilmesi yeterli grlmemi, deitirmenin
gnn fiyat (gnlk kur) zerinden olmas da art koulmutur.
76 Mslim, Sahih, Mskt,94(1593).Dengediyetercmeedilenelmznke

limesidir.Cmleninakbyletercmeetmeyigerektirir.Bukelimenindieran
lamlar unlardr: Terazi, tart, adalet, dengeleme, miktar, gnn ortas. (bn
Manzur, Lisanul-Arab,maddesi.)
KURNVESNNETTEFAZ 65
nk 1 dinar, 10 dirhem deerindeiken faizci nce 11 dinarbor

veripgerekliteminatlar alabilir,sonraelindeki 100 dirhemlebor
ludaki 11 dinar satn alabilirdi. Bylece %10 faizle 100 dirhem
borvermiolurdu.
Bedelleri gnnfiyat ile deitirme artbu kapykapamtr.
Bylecebuhadisler,almsatmadaltndafaizlidncealanka
plarn nemli bir ksmn kapam olmaktadr. Dier kaplar da
bakahadislerkapamtr.
Faize alan kaplar kapanrken baz skntlar da domutur.
Mesela hadislere gre kuyumcular,hurda veyahas altn veripaltn
bilezik alma iini ancak bedellerin ayn arlkta ve pein olmas
artyla yapabilirler. Bunu kimse yapmayaca iin bilezikleri, g
mveyaktpara gibibirbakadeerlesatmakzorundakalmak
tadrlar.
Hadislerle konan yasan dourduu skntlar, faiz kapsn s
kskya kapama gibi nemlibir menfaatideberaberinde getirmi
tir. Byle bir durum, yasan gerekesi olmaya lyktr. Nitekim
birayetteikivekumarnyasaklanmagerekesiyleanlatlmtr:
Sana ikiyi ve kumar soruyorlar, de ki ikisinin de byk
gnah ve insanlariin yararlarvardr.Amabunlarn gnah
yararlarndanbyktr.(Bakara2/219)
Budurumfkhtaukaideileifadeedilir: Defi mefsid celb-i
menfiden evldr. 77 Yanizararleylerigidermekfaydal eyle
rieldeetmeyetercihedilir.Eerhadislerbuyasaklarkoymasayd,
faizlidnc,parave kymetli madensateklindeveren kurum
laroluurduvefaizyasannbiranlamkalmazd.
IBRSAFKADAKSAFKAYASAI
Safka, eli ele vurma anlamna gelir. Akit yapanlar, szlemeyi
tamamladklarn gstermek iin byle yaptklarndan akit anla
mnda kullanlr.78 Allahn Elisi bir safka iinde iki safkay ya
saklamtr.79 Bu, bir akit iinde iki akdin yasaklanmasdr. Eb
Hureyreninbildirdiinegre AllahnElisi birsatiindeikisa
77 Mecelleiahkmadliyye30.madde.
78 bnManzur, Lisanul-Arab, sfkmaddesi.
79 Ahmedb.Hanbel, Msned,1/398.
66 TCARETVEFAZ
t yasaklam80 ve yle demitir: Kim bir sat iinde iki sat

yaparsayabedellerindnalr,yadafaizegirer.81
Bir gn, Zeyd b. Erkamn mm veledi82 Aieye dedi ki,
Mminlerin annesi, Zeyde ata83 zamanna kadar veresiye 800e
bir kle sattm, bedeline ihtiyac vard kleyi vadesinden nce
700esatnaldm. Aie dedi ki: Nektbirsatm ve ne ktbir
almyaptn.Zeydebildirki,eer tevbeetmezseAllahnElisi ile
yapt cihadn iptal etmi olur. Bunun zerine kadn dedi ki,
Satbozup700gerialsamolurmu?
Elbetteolur dediveuyeti okudu: Her kime, Rabbinden
bir t ular da faize son verirse gemite olan kendinindir. Ar-
tk onun ii Allaha aittir. (Bakara 2/275)84
Yukardaki hadisler ve Aie validemizin tavr, bir safkada iki
safka yasann, faizli bor ilemine alm satm grnts verme
yasa olduunu aka gsteriyor. Zeyd b. Erkam kleyi veresiye
800 alp ayn kiiye pein 700e satyorsa o kleye ihtiyac yok
demektir.Budurumdasatc, ya bedellerin dn alacak, ya da
80 Tirmizi, Snen, bybab18,hadisno1231Tirmiziyegrebuhadishasenve

sahihtir.Abdullahb.Amr,bnmervebnMesudundabukonudarivayetleri
vardr. bn mer rivayeti, by bab 68, hadis no 1309dadr. Nesa, Snen,
By,bab73,hadisno4632Ahmedb.Hanbel, Msned,II/71,174,175,177,
179,205.Beyhak, es-Snenul-kubr,hadisno10660,10661(EbuHureyreden)
10662 (Abdullahb.Amrrivayeti) 11172 (bnmerrivayet)
81 EbuDavud, Snen, Bybab55,hadisno3461Muhammedb.Hibban(.354
h.) Sahih-i bn Hibban, Beyrut 1993/1414,ikinci bask, uayb elArnauttahki
kiyle, c. 11, s. 348 Ahmed b. elHuseyn elBeyhak (384/458 h.), Snenul-
Beyhak el-Kubr, Mekke, 1994/1414, Tahkik Muhammed Abdulkadir Ata,
1992/1413Beyhak10661ribakaydyok,Beyrut,c.5,s.343Muhammedb.Ab
dullah elNeysbr (321/405 h.) el-Mstedrek ales-sahihayn, Tahkik Muham
medAbdulkadirAta,hadisno 2292,Beyrut 1990/1411.
82 mm veled, efendisine ocuk dourmu cariye demektir. Bu cariye satlamaz,
efendisilncehrolur.
83 Ata (), Halife merin kurduu divantekilatnda ganimetten ylda birdefa
datlan para anlamndadr. (Mustafa Fayda, Ata, maddesi Trkiye Diyanet
Vakf slam Ansiklopedisi,stanbulc.IV,1991.)
84 bnRd,Muhammedb.Ahmedb.RdelKurtub, Bidyetl-mctehid ve ni-
hyetl-muktesid,Msr,c.II,s. 123124.
KURNVESNNETTEFAZ 67
faize girmi olacaktr.85 Zeyd b. Erkam bedellerden byn bor

land iin Aie validemiz hakl olarak onun faize girdiini sy
lemitir.
Bugnhalkarasndabenzeriilemleryaplmaktadr.Mesel pa
raya ihtiyac olan biri bir otomobili, galeriden 6 ay vadeli 11.000
liraya alp tekrar galericiye pein 10.000 liraya satmakta ve ald
10.000 liraya karlk 11.000 lira borlanmaktadr. Hadisi erife
gre galerici, ya 10.000 lira alacak, ya da faize girmi olacaktr.
Yukardaki hadisler, faize sat grnts vermenin bir baka yo
lunu kapamtr. Buna yne sat ( ) da denir. Allahn
Elisininkonuileilgilibirszdeyledir:
Iyne sat yapar, kzlerin kuyruuna yapr, tarmla yeti
nir,cihadterkedersenizAllahzerinizealaklksalar,dinini
zednnceyekadaronusizdenskpalmaz.86
Fakihler bu hadisleri farkl yorumlayarak hem ticar ilemleri
daraltm hem de faize kap aralamlardr. Bu kapdan girenler,
muamelei eriyye veya ribhi er ad verilen yollarla faiz yasa
n inemi ve faizli kredi veren para vakflarn kurmulardr.
Konu, Muamelei eriyye ve Para Vakflar balklar altnda ele
alnacaktr. Bir satta iki sat hadisinin farkl yorumlar ise Vade
FarkveFaizbalaltndailenecektir.
JBEYBLVEF
Safka, akit anlamna geldiinden bir safkada iki safka hadisi,
bir satta iki sat hadisindenkapsamldr.Busebeplefaizgaye
siyle birletirilen akitlerden ikisinin de satm akdi olmas gerek
mez.Beybilvefbunauygunbirrnekolabilir.
85 EbuDavud, Snen,Bybab55,hadisno3461Muhammedb.Hibban(.354
h.) Sahih-i bn Hibban,Beyrut1993/1414,ikincibask,uaybelArnauttahkikiy
le,c.11,s.348Ahmedb.ElHuseynelBeyhak(384/458h.), Snenul-Beyhak
el-Kubr, Mekke,1994/1414,TahkikMuhammed Abdulkadir ATA, 1992/1413
Beyhak10661ribakaydyok,Beyrut,c.5,s.343Muhammedb.Abdullahel
Neysbr (321/405 h.) el-Mstedrek ales-sahihayn, (tahkk: Muhammed
AbdulkadirATA),hadisno 2292,Beyrut1990/1411.
86 Ebu Davud, Snen, By bab 56, hadis no3462, Ahmed b. Hanbel, Msned,
2/84Zeyl, Nasbur-raye, Kahire,1357,c.4,s.1617,Bukitaptahadisintahrici
yaplm,sahiholduuvericalininsikadanbulunduutesbitedilmitir.
68 TCARETVEFAZ
Bey bilvef, bedeli iade edilince geri almak zere bir mal
satmaktr. Bu, rehin ile satn birletirilmesiyle oluturulmu bir
akittir.Halkn, parafaizsiz,tarlakirasz dediiyntemleyaplr.
Krediyeihtiyac olan kiitarlasn, evini veyabakabir maln pe
inolaraksataruartlaki,paraynezamanverirsemalgeriala
caktr. Bu art ya akit srasnda aka ifade edilir ya da nce an
lama yaplr, sonra ilem gerekletirilir. Para geri gelinceye ka
dar mteri o maldan yararlanr. Diyelim ki, bir kiinin 10.000 li
rayaihtiyacvarparay%10 ilebulabiliyor,ama bufarknfaizsa
ylmayacak bir yntemle denmesi gerekiyor. Eer yllk 1000 lira
kiragetirentarlasveyadkkn varsaonu 10.000 lirayabey bil
vef yoluylasatar.Paraygerigetirinceyekadarkiraymterialr.
Eer paray getiremezse dkkn temelli mterinin olur. Satcnn
bakaca bir borcu olmaz. Bir safkada iki safka yasa bu ilemin
faizsaylpyasaklanmasngerektirir.
KBEYBLSTLL
Faizcilerbirsafka iindeikisafkaileyetinmemi onabirsafka
dahaekleyerekbeybilistilli( )icadetmilerdir.
Bireyinkrvegelirinialmayastilldenir.Bey bilistill,
malsatcsnakiralamakartylayaplanbey bilvefdr.87 Bura
da birincisi sat, ikincisi rehin, ncs de kiralama olan
safka, yani akit vardr.Bir tanmazbey bilvefilealankii
onu yakullanr yada kiraya verir.Kirayavermeninen yaygntr
satcsna kiralamaktr. Bylece mal asl sahibinin elinden kma
molur.
Halknborbulmaihtiyacnnesrerekbey bilvefykabul
edenler, ayn gereke ile bey bilistilli de kabul ederler. Ama
bu, faizli ileme sat grnts vermekten baka bir ey deildir.
Allahn Elisinin koyduu yasaa uyulsayd bu noktalara gelin
mezdi.Beybilistill vebey bilvefkonularayrbalklaral
tnda,ayrntlarnainilerektekrarincelenecektir.
87 Beybilistill,bayibirmalisticaretmekzerevefaenbeyetmektir.Mecelle,
md. 119.
KURNVESNNETTEFAZ 69
LBEYVESELEFYASAI
Bey,satselefiseboranlamnagelir.Amrb.elAsnbildir
diinegre AllahnElisi sallallahualeyhivesellem bey ve sele-
fi, bir satta iki art, yannda olmayan satmay ve zararna katlanlmayan
eyin kazancn yasaklad.88
Bununeitliuygulamalarndanbiriyleolabilir:%10ilebor
vermek isteyen kii, nce 100 lira bor verir. Sonra bir maln o
ahsa, bir yl vadeli 10 liraya satar. Borlu mal teslim aldktan
sonraonuncahsahibe veteslim eder.Buahsdaalacaklya
hibe ve teslim eder. Bylece mal, tekrar alacaklya gemi, borlu
da100lirayerine110liraborlanmolur.
Bu dolambal yollara girme yerine 5 lira deerinde olan bir
maln borluya, 5 liras pein, kalanbiryl vadeli 15 lirayasatar.
Bylecealmsatmgrntsaltndafaizliilemyapmolur.Para
Vakflar bal altnda, bu vakflarn da ayn yntemle gelir sa
ladklargrlecektir.
Sonu olarak Allahn Elisinin koyduu yasaklarla faizi ya
saklayan yetler arasnda tam bir uyum vardr. Peygamberimiz,
Kurn uygulamakla grevli olduu iin bunun byle olmas ka
nlmazdr.
IIFAZNADIMADIMYASAKLANII
Bu blm sadece, yasan tarihi seyrini grmek iindir. Yoksa
faizin adm adm yasaklanm olmasnn bugn iin bir faydas
yoktur. nk faiz yasa yrrlktedir bir Mslman hibir ge
rekeilebuyasaaamaz.Aarsagnahagirmiolur.
Abdullahb. Abbas (r.a)faizikesinolarakyasaklayanayetin,en
son inen ayet olduunu sylemitir.89 Buna gre faiz yasayla s
lamtoplumugelimesinitamamlamolmaktadr.
MuhammedAbdullahDrazn90 tespitinegrefaizdrtadmda
yasaklanmtr. lkinde sadece faizin ktlne dikkat ekilmi,
ikincisinde kendilerine yasak olduu halde faiz yiyen Yahudilerin
88 Nesa, Snen, By, bab 71,72 hadis no 4629,4630,, Beyhak, es-Snenul-

kubr,hadisno 6227 10662 10704(Amrb.uaybbabasndano,dedesinden).
89 Buhr, Sahih, By25.
90 1951deParisteverdiibirkonferanstan.
70 TCARETVEFAZ
dtkleri ackl durum gzler nne serilmi, nc ayette faiz

ksmen,drdncsndetamamenyasaklanmtr.91
Bu ayetlerden ilki Mekkede dierleri Medinede inmilerdir.
Burada,ikininadmadmyasakediliinetambirbenzerlikvardr.
MekkedeinenyetteAllahTelylebuyurmutur:

(bor) Allah yannda artmaz. Allah rzasn gzeterek verdi-
iniz zekta gelince ite onlar kat kat artranlardr92
Burada faizin haram olduundan deil, faizle gelen artn, ka
bul edilemez bir art olduundan bahsedilmektedir. ki ile ilgili
inenilkayetdebunungibidir:
Hurma ve zmn meyvelerden hem iki, hem de gzel

rzk edinirsiniz.93
Ayet,ikiningzelrzkolmadnadikkatekmektefakat iki
nin, kanlmasgerekenbirpislikolduundanszetmemektedir.
Faizle ilgili ikinci ayette, kendilerine haram olduu halde faiz
yiyen Yahudilerin cezaya arptrld anlatlarak Mslmanlarn
bundandersalmalarnaiaretedilmitir.Ayetyledir:
Yasaklandklar halde faiz almalar ve hakszlkla insanlarn

mallarn yemeleri yznden (nceleri hell olan temiz ve
iyi eyleri Yahudilere haram kldk) ve ilerinden inkra sa-
panlara ackl bir azap hazrladk.94
ki yasa ile ilgili olarak inen ikinci ayet de ayn mahiyette
dir.
Sana ikiyi ve kumar soruyorlar, de ki; ikisinde de byk
gnah ve insanlar iin yararlar vardr. Ama bunlarn gnah
yararlarndan byktr.95
ki,ncayetleksmenyasaklanmt:
91 Bkz.AbdullahDIRAZ, er-Riba f nazaril-kannil-slam,Kuveyt,s. 1518.

92 erRum, 30/39.
93 enNahil, 16/67.
94 enNisa, 4/161.
95 elBakara, 2/219.
KURNVESNNETTEFAZ 71
Mminler! Sarhoken, ne sylediinizi bilinceye kadar

namaza yaklamayn.96
Bu ayet zerine Mslmanlarn nemli bir ksm ikiyi brak
m, bir ksm da namaz vakitleri dnda, zellikle yats namazn
dansonraimeyedevametmiti.97
Faiz konusunda ilk yasaklama da nc admda olmu, fahi
faizcilik, yani arttka artan, giderek anaparay geen bileik faiz
yasakedilmitir.Ayetikerimeyledir:
Mminler! Kat kat katlanan faizi yemeyin. Allahtan sak-
nn ki, kurtulua eresiniz.98
ki drdnc admda tamamen yasaklanmtr. lgili ayet u
dur:
Mminler! ki, kumar, (tapnmak iin) dikili talar ve fal
oklar eytan ii pisliktir; onlardan kann ki umduunuza
kavuasnz.99
Faizinkesinolarakyasaklanmas dadrdncadmdaolmutur.
lgiliayetlerunlardr:
Mminler! Allahtan korkun! Eer inanm kiilerseniz fa-
izden geriye ne kaldysa, brakn! Bunu yapmadnz m bilin
ki; Allaha ve Elisine kar sava halindesiniz. Eer tevbe
ederseniz, ana mallarnz sizindir. Ne hakszlk edersiniz ne
de hakszla urarsnz. Borlu darlk iinde ise genilie
kncaya kadar beklenir. Ama bata bulunmanz sizin iin
daha hayrldr. Bunu bir bilseydiniz. Bir gne hazrlann; o
gn Allaha dndrleceksiniz. Sonra herkese kazand tam
olarak verilecek ve kimseye hakszlk edilmeyecektir.100
Ayette ... tevbe ederseniz, anaparanz sizindir buyrularak sadece
anaparann alnmasna izin verildiine gre oran ne olursa olsun
faizinyasakland, kesinolarakortayakar.
96 enNisa, 4/43.
97 EbubekrAhmedb.AlielCessas(305370 h.), Ahkml-Kurn,Nisa 43.yetin
tefsiri,stanbul 1335,c. II,s. 202.
98 Alimran, 3/130.
99 elMaide, 5/90.
100 elBakara 2/278281.
NC BLM
ALLAHINELSNDEN
SONRAFAZ
74 TCARETVEFAZ
ALLAHINELSNDENSONRAFAZ
Allahn son elisi Muhammed sallallahu aleyhi ve sellemden
sonra faiz anlay yava yava deiti giderek anlalamaz, tarif
edilemez ve iinden klamaz bir hal ald. Daha sonra faiz, sat
grnts altnda yaygnlamaya balad ve bunun kurumlar olu
tu. Nihayet faizsiz bankalar dnemine girildi. Bu dnem, iktisadn
btnyle inceleme ve aratrma konusu yapld dnemdir. Artk
slm iktisad zerine gerilen belirsizlik perdelerinin kalkacana
veKurnadnleceinedairgzeliaretlerdomutur.
Bu blm, sahabe dnemi, fukaha dnemi ve faizsiz bankalar
dnemi olmak zere balkta incelenecektir. Fukaha dnemi de
ilk fakihler (mtekaddimn) ve sonraki fakihler (mteahhi
rn)olmakzereikiblmdeincelenecektir.
ISAHABEDNEM
Sahabe, sahabnin ouludur. Sahab, Allahn Elisini, m
min olarak gren kiilere verilen addr. Sahabe kelimesi Trkede
dahaoktekilanlamdakullanlr.
ABORFAZ
Sahabe,cahiliye denen slm ncesi dnemi yaamkiilerden
oluur. AllahnElisi de VedaHutbesindefaizianlatrkenbu d
nemevurguyaparakyledemiti:
Cahiliyefaizikaldrlmtr.Kaldrdmilkfaizbizimfaizi
miz,Abbasb.Abdulmuttalibin faizidir.Onuntamam kald
rlmtr.1
Arafatta toplanm yz bin civarndaki sahab, cahiliye faizini
iyi bildikleri iin syleneni anlam ve bu konuda bir soru sorma
ihtiyac duymamlard. bn Mcenin bildirdiine gre yukardaki
szdensonra,AllahnElisi kereyleseslendi:

Bakneymmet!Tebliettimmi?
1 Mslim, Sahih, Hac,bab19,Hadisno147(1218)EbDvd, Snen, Mensik

57Hadisno1905veBy,5,hadisno3334Tirmiz, Snen, TevbeSuresinin
Tefsiri,hadisno 3087Darim, Snen, by,3 veMensik 34.
ALLAHINELSNDENSONRAFAZ 75
Onlar, Evetdediler.Bununzerineylededi:
Allahm ahit ol, Allahm ahit ol, Allahm ahit ol.2
Tebli,bir konuda yeterlibilgivermektir.3 Demek ki,Peygam

berimiz, cahiliye faizi kavramn faizi anlatmak iin yeterli gr
mtr.
Cahiliye faizi bortan elde edilen gelirdir.4 Zeyd b. Eslemin
(. 136 h.) bildirdiine gre o dnemde bir kimsenin bir kimsede
alacaolursavadebitiminde derdi ki, deyecek misin, yoksaar
tracakmsn? dersealr,yoksaalacana ilvede bulunurveva
deyiuzatrd.5
mam Mlikin bildirdiine gre bir kii Abdullah b. mere
geldiveylededi
Birine bor verdim geri derken daha iyisini vermesini art

kotum.
Abdullahdediki,Bufaizdir.
Peki,neyapmamemredersin,diyesoruncaAbdullahdediki:
BorksmdrbirincisindeyalnzAllahrzasngzetirve
onun rzasn kazanrsn. kincisinde arkadann gnln kazan
mak istersin bunda onun gnln kazanmaktan baka kazancn
olmaz.ncsndedetemizmalnakarlkkirlikazancartko
arsn,iteofaizdir.
Peki, imdi ne yapabilirim, diye sorunca Abdullahn cevab
uoldu:
Elindekibelgeyi yrtmanuygunolur.Sonraborlu,borcunun
dengini dersealrsn.Odahaazder,sen dekabuledersenbun
dan sevap kazanrsn. Ama borlu, gnlnden koparak borcundan
fazla bir demede bulunursa bu onun sana bir teekkr saylr.
Sendeonatandnkullanmasresinekarlksevapalrsn.6
2 bnMce, Snen, Mensik 76,hadisno 3055.

3 Rbelsfahn, Mfredt, mad.
4 EbbekrAhmedb.AlielCesss(v.370/980), Ahkml-Kurn,stanbul1335,
c.1,s. 464465 (Bburrib).
5 mamMlik, el-Muvatta,By,bab39 (Mcefrribfddeyn),no 83.
6 Mlik b. Enes, el-Mdevvenetl-Kbr, (Sehnnun bn Kasmdan rivayeti)
Msr, 1323 h.,c.IV,s. 133134.
76 TCARETVEFAZ
mamMlikinbildirdiinegresahabedenAbdullahb.Mesud
yle demitir: Bir kimse bor verir de daha iyisini almay art
koarsa,artbirtutamotbileolsa,faizolur.7
Sahabeden Abdullah b. Abbas yle derdi: Ribennesieden
baka faiz yoktur.8 Nesie, vadelendirme ve vadeli bor anlamna
gelir. bn Abbasn sz Bortan elde edilen gelir dnda faiz
yokturanlamndadr.
Veda Hacc, hicretin 10. senesinde olmutur. Veda Hutbesi,
Allahn Elisinin bu srada yapt konumalardr. O, bundan
ay sonra hicretin 11. senesi Rebulevvelin 12sinde, Pazartesi sa
bah vefat etmitir.9 Veda Hutbesi, onun mmetine yapt son ko
numa olmutur.
Abdullahb.Abbas (r.a)faizikesinolarakyasaklayanayetin,en
son inen ayet olduunu sylemitir.10 Buna gre faiz yasayla s
lmtoplumu, gelimesinitamamlamolmaktadr.
BSKONTO
skonto, borcu erken demeye karlk yaplan indirimdir. Bu
konuda bir ayet veya sahih hadis yoktur. Buraya kadar buna dei
nilmemesi bundandr. Sahabeden kimileri iskontoyu faiz saym,
kimileridecaizgrmtr.
Bavurduumuz kaynaklara gre Abdullah b. mer, Zeyd b.
SabitveSaidb.Cbeyriskontoyucaizgrmemitir.
Meysere dedi ki, Abdullah b. mere sordum: Benim bir a
hsta vadeli bir alacam var, ona diyorum ki, borcunu hemen de,
indirimyapaym.
Abdullahdediki,Ofaizdir.
7 Mlikb.Enes, el-Mdevvenetl-Kbr,c.IV,s. 134.

8 Fahrrrzi, et-Tefsirl-Kebr, c. VII, s. 91. Buradaki ribennesieden maksat
ribelcahiliyyedir. nk bu nakil Fahrrrzden alnmtr o, ribennesieyi
ribelcahiliyyeanlamndakullanmtr.
9 SafiyyurRahmn elMbrekfr, er-Rahkul-mahtm, bahs f essrenNe
beviyye,Lbnan 1408/1988,s.431.
Abdullahb.merebir deylesoruldu, Birkimseden vadesi

gelmemi alaca olan kii, alacandan indirim yapar da borlu
borcunupeinderseolurmu?
Abdullahbunukerih(kt)grdveyasaklad.11
SeffahnazatlsEbSalihdediki, Darun-nahle halkndanbi
rine, vadeli bez satmtm. Sonra Kufeye gitmek istedim. Bedel
den bir miktar indirim yapmam karlnda borlarn pein de
meyi teklif ettiler. Zeyd b. Sabite sordum, dedi ki: Bunu ne ye
meninedeyedirmeniisterim.12
Saidb.Cbeyrindebugrteolduubildirilmitir.13
Drt sahabinin iskontoyu caiz grd rivayet edilmitir. Bun
lar: bn Abbas, sme b. Zeyd, Zeyd b. Erkm ve Abdullah b.
Zbeyrdir.14
bn Rd, bn Abbastan unu nakleder: Allahn Elisi, Ben
Nadr Yahudilerinin Medineden karlmalarn emredince onlar
danbirgrupgelerekyledediler: EyAllahnElisi,bizimbura
dan karlmamz emrettin, ama halkn zerinde vadesi dolmam
alacaklarmzvar.
Bunun zerine Allahn Elisi, ona salt ve selm olsun, yle
dedi:

ndirim yapn ve peine evirin.15
skonto konusu, bundan sonraki blmde daha geni olarak ele
alnacaktr.
CSATIGRNTSALTINDAFAZ
Faiz,bortan eldeedildii iinAllahnElisi,en okbor ve
rilen altn, gm, buday, arpa, hurma ve tuzdan oluan alt mal
kendi cinsiyle deitirmeye bir de ayn snftan olan altn ile g
11 mamMlik, el-Muvatta, By,bab 39,hadisno 82.

12 mamMlik, el-Muvatta, By,bab 39,hadisno 81.
13 el-Cesss,c. 1,s. 467.
14 bnKudme, el-Mun,c. IV,s. 134.
15 EbulVel, Muhammed b. Ahmed b. Rd (520595 h.), Bidyetl-Mctehid,
Msr,c. II,s. 124,(Fbyizzeriirribeviyyeh)
78 TCARETVEFAZ
mn ve buday ile arpann deitirilmesine dzenleme getirmi

ve faize alm satm grnts vermeyi engellemitir. Bu konu, yu
kardagenieanlatlmt.
Faize sat grnts verme niyetinde olmayanlar, farkl zel
likte olmadka ayn cins mallar deitirmezler. Mesel dinar16
altnbilezikle,tohumlukbuday ekmeklikbudayla,deniztuzunu
kaya tuzuyla deitirir ve buna alm satm derler. Bedellerin pein
veya eit arlkta olmas gereini de duymazlar. Bedellerin farkl
olmasnn faiz olaca sylense itiraz ederler. Nitekim Sahabe za
mannda byle bir olay yaanmtr. Muaviye, altn veya gmten
bir su tasn, arlndan fazlasna satm, bunu gren Ebud
Derdyledemiti: AllahnElisindenbylebireyiyasaklad
niittim.Mislimislineolursabaka.17
Muaviye, bunda bir saknca grmyorum deyince Ebud
Derd, Muaviyeyibanakarkimsavunabilir?BenAllahnEli
sinden sz ediyorum, o kendi grn sylyor. Seninle ayn
yerde kalamam dedi. Sonra mer b. elHattba geldi ve olanlar
anlatt.OdaMuaviyeye mislimislineveaynarlktaolmadka
busatyapma diyemektupyazd.18
EbulEasdediki,Muaviyekomutasndakibazkimseleraltn
ve gm kaplar atiyye 19 zamannakadarveresiyesatmaya kalkt
lar. UbadetbnsSmit yerinden doruldu ve dedi ki Allahn
Elisi, altna karlk altn, gme karlk gm, budaya kar
lk buday, arpaya karlk arpa, tuza karlk tuz satmay yasakla
dmislimislineveeitdurumdaolurlarsabaka.Kimartrrsafai
zegirmiolur.20
Bu tartmay nakleden Eb Klbe unlar ekler: amda, bir
toplantda Mslim b. Yesarla beraberdik. EbulEas kageldi.
EbulEas!.. EbulEas!.. diye seslendiler. Geldi, oturdu. De
dim ki, Kardeim, sen bize, UbdetubnsSmitin ne dediini
anlatsana.
16 Dinar,altndanbaslparadr.
17 Nes, Snen, By,47 el-Muvatta,By16,hadisno 33.
18 mamMlik, el-Muvatta,By16,hadisno 33.
19 Askerinelinegeecekmaa,hediyeveganimetlerdemektir.
20 Drim, Snen, Buyu,41.
Evet, dedi savalar yaptk, askerin banda Muaviye vard.

ok ganimet elde ettik. Ganimetler arasnda gm kaplar vard.
Muaviyebirisine, onlar,atiyyezamannakadarveresiyesatmasn
syledi. Herkes satcnn bana t. Durum Ubdetubns
Smite ulanca hemen kalkt ve yle dedi, Ona salt ve selm
olsun, Allahn Elisinden iittim altna altn, gme gm,
budayabuday,arpayaarpa,hurmayahurma,tuzatuzsatmayya
saklad eit miktarlarda ve pein olursa baka. Kim artrr ya da
fazlasnistersefaizegirmiolur.Sonraherkesaldngeriverdi.
Muaviyebunuduyuncakalktveylededi:
Hey!..BazlarnnderdinekiAllahnElisindenhadislerrivayet
ediyorlar?Bizdeonunyanndabulunduk,onaarkadalkettikama
ondanbunuiitmedik.
bdetubnsSmit hemen yerinden doruldu ve szn tek

rarlad. Sonra dedi ki, Allahn Elisinden duyduumuzu elbette
syleriz, isterse Muaviye holanmasn. Kapkaranlk bir gecede de
olsaonunordusundaonunlabirlikteolmayabilirim.21
Mcahid dedi ki, Abdullah b. mer ile birlikteydim, ona bir
kuyumcu geldi ve dedi ki Ben altn iliyorum, ilediim paray
kendinden daha arna satyor, elimin emei kadar bir fazlalk is
tiyorum. Abdullah byle yapmamasn istedi. Kuyumcu srar edi
yor,Abdullahmenediyordu.Mescidinkapsnaveyabineceihay
vannyannakadarvard.SonraAbdullahb.merdediki Dinara
dinarve dirheme dirhemaralarndafazlalk olmaz. AllahnElisi
bunubizeykledi.Bizdesizeyklyoruz.22
Grld gibi cahiliye faizini herkes bildii halde alt maln
faizleilgisinivebukonudakihadisleribilmeyenlervard.
DSARF (PARASATII)
Eskiden dolamda altn ve gm paralar vard. Bunlarn alm
satmnasarf,buileuraanlaradasarrafadverilirdi.Sarflailgi
liolaraksahabedenbizeulaangrleriylesralayabiliriz:

80 TCARETVEFAZ
1SarfNormalSatGibiGrenler
Sarf normal sat gibi grmek, pein veya veresiye her trl
para satn caiz grmektir. Sahabenin nde gelenlerinden Abdul
lah b. Abbas ile Abdullah b. merin bu grte olduklar, daha
sonragrlerindendndkleririvayetedilmitir.
Abdullahb.Abbasileilgilirivayetleryledir:
EbulCevzdediki,bnAbbastaniittim,sarfemrediyordu,za
tenondanbunakledilirdi.Sonrabanaonunbundandndhabe
riulat.MekkedekarlatmdedimkiSeningrndendn
dn duydum. Evet dedi o bana ait bir grt. u Eb
Sadinbildirdiinegre AllahnElisisarfyasaklam.23
bnAbbasnyledediiderivayetedilmitir:
Kendime gre sarf hell gryordum sonra rendim ki, Al
lahnElisionuharamklmahitolun,bendeonuharamgr
yorum.ncekigrmdendolayAllahasnyorum.24
bnAbbastanbununtersirivayetlerdevardr:
Eb Salihin yle dedii rivayet edilir: lnceye kadar bn
Abbasaarkadalkettimvallahisarflailgiligrndendnmedi.
Sad b. Cbeyr yle dedi: lmnden 20 gece nce bn Ab
basasarfsordum,birsakncagrmedi.Onuemretmekteydi.25
Abdullahb.mer ileilgilirivayetlerdeyledir:
EbNadrayledemitir:bnmervebnAbbasasarfsordum,
bir saknca grmediler. Eb Sad elHudrnin yannda otururken
ona da sordum Fazlalk faiz olur dedi. ncekilerin sznden
dolayonuyadrgadm. Dediki:
Ben, Allahn Elisinden iittiimden bakasn sylemiyorum.
Onun,hurmaiingrevlendirdiikiibirsa26 iyihurmagetirmi
ti. Allahn Elisinin hurmas baka eitti. Bu sana nereden?
diyesordu.kisagtrdm,busaaldm,nkpazardabunun
fiyatbu,onunkidebudur.dedi.AllahnElisidediki,Yazk!
23 bn Mace, Snen, Ticrt, 49, hadis no 2258. Benzer rivayet Tirmiz, Snen,
By24devardr.
24 Fahrrrz, a.g.e. c. VII,s. 7273,Bakara 275.ayetintefsiri.
25 bnKudme, el-Mun,Beyrut1404/1984,c.IV,s. 134.
budayalanbirlektir.Buradakastedilenherikibedelinaynarlktaolmage
reidir.
Faize girmisin. Bunu yapmak istersen hurman bir bedelle sat,

sonraistediinhurmayal.EbSadylededi:Hurmayahurma
m yoksagmegmmfaizedahauygundur?
Eb Nadra dedi ki, Daha sonra bn mere geldim, (sarftan)

menetti.bn Abbasadagitmedim.Ebussahb,Mekkede bn Ab
basasorduunuvebunumekruhgrdnsyledi.27
Mslimin bn Abbas ile ilgili rivayetinde Eb Nadraya, El
den ele mi? diye sorduu, Evet deyince Bir sakncas yoktur
dediiifadeedilmektedir.28
2SarfzelKurallaraBalayanlar
Daha nce geen hadislere uygun olarak sahabenin ou sarf
kurallarabalamtr.Bukonudakirivayetleryledir:
mer b. elHattb dedi ki: Dinara dinar, dirheme dirhem,
saa29 sadr.Biriveresiyedieripeinolursasatyaplamaz.30
Yezid b. Abdullah b. Kuseyt, Sad b. elMseyyebin altna
karlk altn tarttn grmt. Kendi altnn terazinin bir kefe
sine boalm, arkada da altnn terazinin dier kefesine boalt
mt.Terazinindilidengelenincealm vevermiti.31
Muaviye, Allahn Elisinin altn ve gm sat ile ilgili s
nrlamalarnn sadece para olarak baslm dinar ve dirhemlerde
geerli olduu grndeydi.Yoksa klesiilesikkeli32 olann ya
da ilenmii ile sikkeli olann deitirmede bir saknca grmez
di.33 YaniMuaviyedesarfkurallarabalayanlardand.
Tirmizi, faiz konusunda hadis rivayet eden sahabileri yle s
ralamaktadr: Eb Bekr, mer, Osman, Eb Hureyre, Hiam b.
Amir, Ber b. Azib, Zeyd b. Erkam, Fadle b. Ubeyd, Eb Bekre,
Abdullahb.mer,EbudDerdveBill.34 Yukardausahabilerin

28 Mslim,Mskt, 99 (1594).
budayalanbirlektir.Dahancebukonudabilgiverilmiti.
32 Sikkelidemek,paraolarakbaslmdemektir.
33 Kurtub, a.g.e. c.III,s. 226.(Bakara 2/275.ayetintefsiri).
34 Tirmiz, Snen, By24.
82 TCARETVEFAZ
rivayetleri de gemiti Ali, Eb Sad elHudr, Usme b. Zeyd,

UbdetbnsSmit, Muaviye ve Mamer b. Abdullah. Toplam
18sahabidir.Allahonlardanrazolsun.
EFAZEKSKANLAMA
Sadb.elMseyyebinyledediirivayetedilmitir:

.
Faiz sadece altnda, gmte yahut yenilen veya iilen ey-
lerin llen ya da tartlannda olur.35
Sadin Faiz yalnzca borta olur36 hadisi ile Veda Hutbesinde
sylenenleriesasalmadgrlmektedir.Bunundourduusonu
lar,fkh mezhepleriincelenirkenanlatlacaktr.
FFAZNTAMAIKLANMADIIDDASI
ddiaya gre mer (r.a), faizin kapsamnn daha geni olduu
kanaatindeymi,busebepleyledemi:
.
..
En son inen ayet faiz ayetidir. Allahn Elisi onu bize tam
olarak aklamadan ruhunu teslim etti. Siz ribay da riybeyi de b
raknz.37 Yaniakafaizolanvefaizphesiolanbraknz.
mer(r.a.)emaledilenbuszdenylebirkaidekarlmtr:
Faizphesidefaizdir,nkfaizdephegeerlidir.38
mer (r.a.)in bunu sylemi olabilecei kabul edilemez. n
kAllahTelylebuyurur:

36 Drim, Snen, By,42.
37 bnMce, Snen, Ticrt,58,hadisno:2276elCesss,c.1,s.464.bnMace,
burivayetinisnadnnsahih,ricalinindemevsukolduunusylemekte,ancakbu
sz nakledenlerden Sad b. Arbenin, son zamanlarnda kartrdn da ekle
mektedir.
38 Elmall, HakDini,c.1,s.954.
.
Allah, size neyi haram klmsa ak ak bildirmitir.
(Enam6/119)
Faizcilik,AllahaveElisinekarsavasaylacakkadarbyk
bir haram olduuna gre aklanmam olmas dnlemez. Zaten
AllahnElisiVedaHutbesindeyledemiti:
Cahiliye faizi kaldrlmtr. Kaldrdm ilk faiz bizim faizimiz,
Abbasb.Abdulmuttalibinfaizidir.Onuntamamkaldrlmtr.39
Sonra kere yle seslenmiti: Bakn ey mmet! Tebli ettim

mi? Onlar, Evet demilerdi.Bununzerinekereyledemiti:
Allahm ahit ol.40
Faiz tam aklanmadysa teblii edilmedi demektir. mer (r.a.)
deoradaolduuiinbunuozamansormalyd.
AllahnElisibirdeyledemitir:
.
.
.

.
Hellbellidir,haramdabellidir,ikisiarasndaphelieylervar
dr.Gnahphesiolanterkedenakgnahayaklamaz.Gnah
phesi olana dalan da ak gnaha debilir. Haramlar Allahn
korusudur.Onunevresindeoynayanorayadebilir.41

40 bnMce, Snen, Mensik 76,hadisno 3055.
41 Buhar, Sahih, By 2. Bu hadis ktbi sittenintamamnda, ayrca Darim ve
Ahmed b. Hanbelin Msnedinde de vardr. Mslim, Sahih, Mskt, l07l08
EbDavud, Snen, By3Tirmizi, Snen, By1Nes, Snen, By2,
Kudt 11 bn Mce, Snen, Fiten 14 Darim, Snen, By 1 Ahmed b.
Hanbel, Msned,c. IV,s. 267, 269, 271, 275.
84 TCARETVEFAZ
Faizin aklanmamas dinin eksik kalmas demektir. Hlbuki

AllahTelylebuyurmutur:

Bugn sizin iin dininizi olgunlatrdm. Size olan iyiliimi
tamamladm. Size din olarak slm setim. (Maide5/3)
mer (r.a.)e mal edilen sz, faizi kavrayamayanlarn sna
olmutur.
IIFUKAHADNEM
Kurn ve snneti yorumlayarak ibadet ve hukukla ilgili h
kmlerkaranMslmanlimlerefakih vemctehiddenir.Bunla
rn, baz usul ve grler etrafnda kmelenmesiyle fkh mezhep
leridomutur.
Bortan elde edilen gelirin faiz olduunu her fakih kabul eder
fakat onlarn ou sistemini buna gre kurmaz. Drt mezhebin ta
mamfaizsistemlerinialtn,gm,arpa,buday,hurmavetuzta
kas ile ilgili hadisler zerine kurmulardr. Fakihlerin bir blm
lfza bal kalrken dierleri, alt malla ilgili hadislerin kapsamn
kyasyoluylageniletmilerdir.
ABORFAZ
Bortan elde edilen gelirin faiz olduunda kimsenin phesi
yoktur.42 Serahsbukonudazetleubilgileriverir:
AllahnElisi,menfaatsalayanborcufaizliilemsaymveya
saklamtr. Muhammed b. Srn unu bildirmitir: mer (r.a.),
bey b. Kaba on bin dirhem bor vermiti. beyin cilde bir
hurmalvard,merebirmiktartazehurmagnderdimerge
rievirdi.beyy,merlekarlancadediki:Ohediyeyialaca
ndandolaygnderdiimimisandn?Parangnderiyorum,al.
Bununzerinemerdediki, yleise hediyemizignder.43
42 bnRd, Bidyetl-mctehid,c. II,s. 111 (Fbyirrib).

43 BurivayetelMundeylegemektedir:mer,beyb.Kabaonbindirhem
borverdi.Dahasonrabeyb.Kabonatoprannrnndenbirmiktarhediye
gnderdiobunugerievirdivekabuletmedi.Bununzerinebeyonunyanna
geldiveylededi:BtnMedine bilirki,benimrnm hepsindendahagzeldir
ve bizim ona ihtiyacmz da yoktur. yleyse neden hediyemizi almadn? Sonra
Serahsyledevamediyor:merhediyekabulederdi.beyyin
hediyesini geri evirmesi, verdii bortan dolay olabilecei p
hesindendolaydr.nkozaman,bortaneldeedilmimenfaat
olurdu.beyyonu,borcundandolayvermediinibildirincemer
hediyeyikabuletti.teesasolanbudur.
Bizim dediimiz udur: Eer menfaat, bor verme srasnda art
koulursa menfaat salayan bor olur, art koulmazsa sakncas
olmaz. Borlu, bor ald eyin daha gzelini getirirse baklr
eer evvelce koulan bir arttan dolay getirmise hell olmaz.
nko,borcungetirisiolur.Eerbirarttandolaydeilsesakn
casolmaz.nkborlu,gzelbirdavrangstermiolur.Buda
tevik edilir. Atnn dediine gre, Allahn Elisi, ona salt ve
selm olsun bir kiiden bir miktar bor dirhem almt. Borcunu
dedive birazdafazlaverdi.Dedilerki,Fazlaverdin.Allahn
Elisi dediki,Bizbyletartarz.
Abdullah b. mer ve Hasan (r.anhm) yle dediler: Birkimse
nin alaca dirhem cinsinden olsa, borlu dinar olarak dese ala
caklardakifiyatilealr.44
filere gre deborlanmasrasndaalacaklya menfaatsala

yacak her hangi bir art kabul edilemez yoksa szleme geersiz
olur. nk Menfaat salayan her borcun faizli ilem olduu
bildirilmitir.45
Hanbel mezhebindekonuuekildeifadeedilir:
lve artyla verilen her bor haramdr. Bu konuda gr ayr
lyoktur.bnlMnzirdediki,borverenkiiborlusununfaz
lademedebulunmasnveyahediyevermesiniartkoarsabufaz
lalalmak faiz olur.Fazlalk, miktarda olmu veyavasftaolmu
farketmez.Szgelimi,hasalmakartylahurdaborvermek veya
daha iyisini almak zere altn veya gm para bor vermek faiz
olur.
dn verirken ya borlunun evini kendine kiraya vermesini,
yada kendinebireysatmasnyahutbirbakaseferde onunbor
vermesiniartkoarsacaizolmaz.
hediyeyitekrarverdi,odakabuletti.(bnKudme,elMun,c.IV,s.391,fasl
3263)
44 emseddinesSerahs, el-Mebst,Msr,c. XIV,s.3536.
45 Ahmed b. Hacer elHeytem, Tuhfetl-muhtac bi erhil-minhac, (irvn ve
bnKasmelAbdninerhleriylebirlikte)Tarihveyeryokc.V, s. 4647,Karz.
86 TCARETVEFAZ
dn veren, borlunun evini dk kira ile kendine kiraya

vermesiniveya kendievini yksekkiraile kiralamasn yahut ken
dine hediye vermesini, ya da bir i yapmasn isterse tam tamna
haram olur. Borlu, herhangi bir art yokken ama henz borcunu
demeden byle bir ey yaparsa alacakl bunu kabul etmez. Yap
laneyintam karlnverirveyabortan dersebaka.Taraflar
arasndaki hediyeleme,borlanmadan nce varolanbirdet gere
iolursabirzararyoktur.elEsreminbildirdiinegrebirkiinin
bir balkda 20 dirhem alaca vard. Balk ona balk hediye et
meye ve verdii balklarn deerini hesaplamaya balad. 13 dir
heme ulancadurumu bn Abbasasordu.bn Abbasdedi ki, Ka
lanyedidirhemide.
Dahancebirbirlerineikramdabulunankiilerolmadklarhal
deborlualacaklyaziyafetversealacaklnnyedii,borcamahsup
edilir. nk Allahn Elisi yle demitir: Biriniz bor verir de
borluonabireyhediyeederveyahayvanabindirirsebinmesinve
hediyeyi kabuletmesin.Dahancearalarndabylebiriliki varsa
baka.46
Zirr b. Hubey, bey b. Kaba, Ben cihad lkesine, Iraka
gitmek istiyorum. deyincebey dedi ki: Senfaizin yaygnoldu
ubiryeregidiyorsun.Birineborverirsindedemeyegelincebir
hediyeilebirliktegelirsealacanal,hediyeyigerievir.
Eb Musa elErnin olu Eb Brde Medineye geldi, Ab
dullah b. Selm ile karlat. Abdullah, ikram iin onu evine a
rd. Sonra dedi ki Sen faizin yaygn olduu bir yerdesin. Bir
kimsedekesinlemialacanolurdasanabiryksamanveyaarpa
yahutbirykkuruyoncaverirsesaknalma,nkofaizdir.47
Eb Musann olu dedi ki, Bir kimse birine bir bor verir de
bir iini ona, bortan nce yaptrmad ekilde yaptrmak isterse
bu,menfaatsalayanborolur.
Bunlar, bor var olduu sre iin geerlidir. Borcu dedikten
sonrayasakkalkar.48
46 bniMce, Snen, Sadakt 19,hadisno 2432.

47 Buhr, Sahih, Menkbul Ensr 19.
48 bnKudme, el-Mun,c. IV,s. 390391,fasl 3263.
Zhir mezhebinegredahafazla,dahaazyadabirbakacins
ten demede bulunulmas artyla bor vermek asla hell olmaz.
Ancak bor verilen maln cinsinden ve bor verilen miktarda de
mealnabilir.Bukonudakesinbiricma vardr.49
BSKONTO(NDRM)
skonto indirim anlamna gelir. Daha nce sahabenin iskonto
anlayn okumutuk. Bu balk altnda, fakihlerin konu ile ilgili
grlerindenbahsedilecektir.
1Borcunskontosu
Buradaki bor, sattan, kiradan, bir i veya hizmetten doan
bortur. Buna mal veya hizmet akdinden doan bor denir. Bunlar
vadesi gelmeden istenemezler. nk satlan mal ve hizmetlerin
fiyatbelirlenirkenvade,nemlibirunsurolarakdikkatealnr.
Fakihlerinou,erkendemeyekarlkyaplanindirimi,borcu
geciktirmeye karlk yaplan ilveye benzeterek borcun
iskontosunufaizsaymlardr.Meselbirmal,ayvadeli 120 li
rayaalankiibiraysonrasatcya, 110 liraveripborcumudeye
yim der o da kabul ederse onlara gre bortan dlen 10 lira,
borcuertelemeyekarlkalnan10liragibi faizolur.
mam Mlik yle der: Bize gre zerinde gr ayrl ol
mayanktiudur: Birininvadesigelmemibiralacaolur,in
dirimdebulunur,borludahemender.Bizegrebu,zamangelen
borcun vadesini uzatmaya karlk borca ilve yapmakla ayndr.
Bu,tamfaizdirbundapheyoktur.50
Haneflerin konu ile ilgili gr yledir: Vadeli bin dirhem
alaca olan kii borlusuyla pein 500e anlasa caiz olmaz. n
k pein vadeliden hayrldr. Borcun peine evrilmesi, o borcu
douran akitle elde edilmi bir hak deildir. yleyse yaplan indi
rim, vadeyiindirmeyekarlktr.Bu,zamanadeerbimek olur,o
49 Ali b. Ahmed b. Hazm elEndels (384406 h./9941063 m.), el-Muhall bil-

sr, Beyrut,1408/1988,c. VII,s. 401402.
50 mamMlik, el- Muvatta,bab 39, 83 noluhadistensonradlennot,s. 673.
88 TCARETVEFAZ
da haramdr.51 nk zaman mal deildir.52 Ribennesie53 srf

mal vadeye karlk deitirme phesinden dolay haram kln
mtr. Burada ise aka vadeye karlk deitirme olduundan
ncelikleharamolur.54
fi veHanbel mezheplerideiskontoyucaizgrmezler.55
Hibir art komadan, bir taraf borcunu erken der, dieri de
ikramdabulunursabunubtnmezheplerkabulederler.
Zhir mezhebi de borcun iskontosunu faiz sayar. bn Hazmn
konuya ilikin grleri yledir: Kalan ksmn balanmas ar
tyla borcun bir blmn sresinden nce demek caiz deildir.
Bu durumda yaplan demeyiborluyaiade gerekir.nkbu,Al
lahn kitabnda olmayan bir arttr. Ona salt ve selm olsun, Al
lahn Elisi yle demitir: Allahn kitabnda olmayan her art
btldr.
Borlu, bir art komadan borcun bir ksmn der, sonra ala
cakldan, kalan borcun tamamndan veya bir ksmndan vazgeme
sini ister, o da kabul ederse ya da borlunun bir talebi olmadan
alacakl, kalan borcun tamamn veya bir ksmn balarsa gzel
olur ve her ikisi de sevap alr. nk bir art koulmam, bunlar
dan biri borcunun bir ksmn erken deyerek, dieri de alacan
balayarak hayr ilemi olur. Allah Tel Hayr ileyiniz. (el
Hacc22/77) buyurmaktadr.56
Bir kimse, alacana karlk vadesinden nce bir mal alabilir.
BunuhemmamMlik,hemdedierlerikabuletmitir.stersema
ln deeri alacaktan az olsun.57 Mesel 100 lira alaca olan kii,
51 EbulHasen,Alib.Ebbekrb.AbdilCellelMerinn(.593h./1197m.) el-
Hidye, erhu Bidyetil-mbted, erhu Fethil-Kadr ile birlikte, c. VIII, s.
426,esSulhufddeyn.
52 Kasn, el-Bedi, c. VI,s.45,babussulh.
53 Ribennesiekonusuaadagelecektir.
54 Muhammedb.MahmudelBbert(. 786), el-nye alel-Hidye, erhu Fethil-
Kadr ilebirlikte,c. VIII,s. 426,esSulhufddeyn.
55 bnHacer, Tuhfe,c.Vs.192193,babussulhbnRd,BidyetlMctehid,
c.II,s. 125.bnKudme, el-Mun,c. V, s. 2425,babussulh,madde 3504.
56 bnHazm, el-Muhall,c. VI,s. 356,l205 nolumesele.
57 bnRd, Bidyetl-mctehid,c. II,s. 125.
bunakarlk 50 liralkbirkuma vadesindenncealabilir.Fakih

leregrebu,iskontokapsamnagirmez.
bnKayymelCevziyyeiskontoyucaizgrr.OnagreBorcu
erken demeye karlk yaplan indirim faizin tam zdddr. nk
faiz, vadeyi uzatmaya karlk borcu artrmaktr. Ama bu, vadeyi
ksaltmaya karlk borcu azaltmaktr. ki taraf da bundan yararla
nr. Haram sayanlar, faize kyaslamlardr. Ama Ya vadesinde
de,yadaborcuartr szileBorcunuerkende,biryzlkba
layaym. szarasndakiakfarkgrmezliktengelinemez.Bi
rinerededierinerede?Bunuyasaklayannebirnas,nebiricma ne
desahihbirkyasvardr.
bn Kayym bunun, bn Abbasn gr olduunu, Ahmed b.
Hanbeldenyaplanikirivayettenbirininbyleolduunu,bunuon
dan bn Eb Musa ve bir baka kiinin rivayet ettiini ve hocas
(bnTeymiyye)nindebugrtercihettiinibildirmektedir.58
bnKayymndediidorudur.Butriskontoyuyasaklayanne
ayet, ne de hadis vardr. Ayet ve hadislerdeki riba, borca yaplan
ilavedir.AllahTelylebuyurmutur:
(bor) Allahn yannda artmaz. (Rm30/39)
brakn. Eer inanan kiilerseniz (byle yaparsnz.) (Bakara
2/278)
AllahnElisiylebuyurmutur:
...Kimartrrveyafazlasnistersefaizegirmiolur.59
Fakihlerin dedikleri dorudur iskonto, zaman gelen borcun

vadesiniuzatmayakarlkborca ilve yapmayabenzer,meselava
desinden 1 ay nce denen bortan %5 indirim yapmakla, bir ay
sonra denen borca %5 ilave yapmak arasnda benzerlik vardr.
Byle bir benzerlik alm satm ile faiz arasnda da kurulmu ve
Peinfiyat10 liraolanbirmalbirayvadeli11 lirayasatmakhe
llse, 10 liray bir ay vadeli 11 liraya satmak da hell olmaldr
58 bn Kayyim elCevziyye, Eb Abdillah Muhammed b. Ebbekr (. 751 h./1350

m.), lmul-Muvakkn,(tahkk,MuhammedMuhyiddnAbdulHamd),Beyrut,
1407/1987,c. 3,s. 371,esSulhuaniddeynbibadih.
90 TCARETVEFAZ
denmitir. Bunun yanll daha nceanlatlmt. Butr konular

daesasolanbenzerlikdeil,farkllktr.Kadnlaerkekdebirbirine
benzer,amabirine kadn, dierineerkek denmesiaradakifarkllk
tan dolaydr. Burada da farkllk vardr faiz borca ilve, iskonto
ise indirimdir. ndirime faiz denmeyecei iin iskontoyu faiz kap
samna almak yanl olur. O takdirde buna iskonto demenin de bir
anlamkalmaz.
2dncnskontosu
dnten (karzdan) doan bor, bir mal veya hizmet akdinden
doan bortan farkldr. Kii ald dnc kendi mal gibi tketir
ve daha sonra alacaklsna onun dengini der. rnek olarak 100 g
altn veya bir kile buday dn alan kii paray kullanr veya
buday tketir sonra bir baka 100 g altn veya baka bir kile
budayalacaklsnadeyerekborcundankurtulur.
Bir mal veya hizmeti satan onun karln alr. Karlk,
demezamannagredeiir.Peinfiyat 100 liraolanbirmal,bir
ay vadeli 105, iki ay vadeli 110 liradan satlabilir. Mal iki ay va
deli 110 liraya alan kii, paray iki ay sonra demek iin bu fiyata
raz olmutur. Bu sebeple bu tr alacaklar vadesinden nce istene
mez. Bu kii, yaplacak 5 liralk iskontoya karlk borcunu vade
sinden bir ay nce 105 lira olarak derse, bu be lira alacaklnn
krndanyaptindirimolur.
dnte durum farkldr. Ondan elde edilen her gelir faiz say
lp yasakland iin faizsiz dncn iskontosu, krdan yaplan in
dirimdeil,alacaklnnborluyabaolur.nkonunvadesinin
alacakly balamas iin bir sebep yoktur. O, vadesiz mevduat gi
bidir, her an istenip alnabilir. Bu sebeple dnten indirim yap
mak, deme zaman gelmi bir alacaktan indirim yapmaktr. El-
Mebsut ta konu ile ilgili u ifadeler yer alr: Bir kii dierine
dn olarak dirhemler vermi olsa, sonra borlunun daha az bir
deme yapmas hususunda anlasalar caiz olur.60 Byle bir indi
rim,vadesigelmidieralacaklardadaolabilir.
60 emseddinesSerahs, el-Mebst,c. XIV,s.38.

3BorSenediskontosu
Alaca belgeleyen bor senedini, zerinde yazl miktardan
daha az bir bedel karlnda vadesinden nce ciro etmeye61 senet
iskontosu veya senet krdrma denir. ki ay vadeli 100 liralk bir
bor senedini pein seksen liraya ciro etmek byle bir iskontodur.
Senedialankii,ikiaysonrayzliraalmakzereimdiseksenlira
dn vermi olur. Bu faizdir. O senet ise verilen faizli borcun
belgesidir. nk iki ay sonra yz lira almak zere bugn seksen
lira veren kii de borludan, 100 liralk bir bor senedi alr. Ona
gvenmezse kefil vs. ister. Krdrlan senette borlu dnda bir
bakasnn da imzasnn olmas, alacaklya gven verir. nk se
net zerinde ka kiininimzas olursaalacan o kadarkiidenis
teyebilecektir.
Bankalar da senet iskontosu yaparlar. skonto ettikleri senedi
Merkez bankasna tekrar iskonto ettirirler ki, buna reeskont denir.
Reeskont faizi, iskonto faizinden azdr. kisi arasndaki fark ban
kannfaizgeliriolur.
CSATIGRNTSALTINDAFAZ
Allah alm-satm hell, faizli ilemi haram klmtr. (Bakara 2/275)
Alm satm baka, faizli ilem bakadr. Deeri 100 lira olan bir
mal, bir ay vadeli 101 liraya satan kii, bir ay sonra borludan o
mal isteyemez, sadece 101 lira ister. 101 lira, o maln bedelidir
bir ay sonra deeri dm veya artm olabilir. Bu, taraflar ilgi
lendirmez. Satc o mal, bir ay sonra 101 liradan ucuza alabilirse
kretmi olur.Ama 101 lirayaveya dahafazlaya alrsakrdansz
edilemez.AyetteAlmsatmdatpkfaizliilemgibidir diyenle
re yaplan tehdit, bu iki ilemin farkn da vurgulamaktadr. Allah
Telylebuyurur:
Faiz yiyenlerin davran, eytann taklp akln eldii62
kimsenin davranndan farkl deildir. Bu onlarn, Alm
satm da tpk faizli ilem gibidir demeleri sebebiyledir. Al-
61 Ciro,emreyazlbirsenettekibtnhaklarnbakasnadevrianlamna gelir.
62 Ayettegeen, ifadesi,genellikleeytanndokunuparpt
eklinde tercme edilir. Bize gre bu tercme manay doru aktarmamaktadr.
Ayette geen ifadesi Arapada u anlamlara da gelir: , ona
taklp akln eldi. (Lisanul-Arab maddesi) akln elerek onu
bozuyor.(MuhammedMurtazaezZebd, Tcul-ars, maddesi)
92 TCARETVEFAZ
lah alm-satm hell, faizli ilemi haram klmtr. (Bakara

2/275)
Alm satm ile faizli ilemin farkl olmas tabidir. Faizli ban
kalar ticaret yapamaz sadece kredi verebilirler. Eer ikisi ayn ol
sayd onlara ticaret izni verilirdi. Sistemine uygun alan faizsiz
bankalarla faizli bankalar arasndaki tek fark budur. Biri ticaret
yaparak,dierifaizliborvererekparakazanr.
Daha nce geen hadislere gre Allahn Elisi, altn, gm,
buday, arpa, tuz ve hurmann bir ksm sat ekillerini faizli i
lem sayarak yasaklamtr. Hadislerden birini tekrarlayalm.
UbdetbnsSmitin (r.a) bildirdiine gre Allahn Elisi, ona
saltveselmolsunyledemitir:
Altna altn, dinar olsun klesi olsun gme gm, dirhemi
olsun,klesi olsun fark etmez. Budaya buday lee lektir.
Arpayaarpa,leelektir.Hurmayahurma,leelektir.Tu
zatuz,leelektir.Kimartrryadafazlasnistersefaizegir
mi olur. Gme karlk altn elden ele satlrsa gmn fazla
olmasndabirzararyoktur,amaveresiyesiolmaz.Arpayakarlk
budayeldenelesatlrsaarpannfazlaolmasndabirzararyoktur,
amaveresiyesiolmaz.63
1YasaHadislerleSnrlSayanlar
Bukonudakihadislermezhepleriikiyeblmtr.Birksmya
sa,alt maddeilesnrltutmubirksm dabu maddelerde faize
sebepolanhususlar,kendilerinegretespitederekereveyikyas
yoluyla geniletmilerdir. Daha nce grld gibi bu hadisler,
alm satm grnts altnda faizli borcu engellemektir. Bu konu
tekrarelealnacaktr.
a OsmanelBett
Kyas delil olarak kabul eden Osman elBett64 (. 145 h/ 760
m) onufaizkonusundauygulamamtr.Onagrekyasyapabilmek
63 EbDavud, Snen, Byvelicrt,12hadisno 3349.

64 OsmanelBettBasrafakihidir.Kalnelbiselersatarakgeiminisalard.Babas
nn ad Mslimdir, Eslem veya Sleyman olduu da sylenmitir. Aslen
Kfelidir. (Muhammed b. Ahmed ezZeheb, Siyer Alminnbel, Beyrut
1406/1986,c.VI,s.148149)OsmanelBettninvefattarihiiinbkz.Hayrettin
Karaman, Balangtan zamanmza kadar slam Hukuk Tarihi,st.l975,s. 63.
iin kyasa temel olan ayet veya hadisin (asln) belirttii hkmn,
bir illete dayal olduuna dair delil bulunmaldr. Osman elBett,
faiz konusunda byle bir delil bulamamtr.65 Bir de kyas, sayy
ortadan kaldrr.Yanihadislerdealt maldanbahsedilir.Eerkyas
yaplacak olsa say artar. Katde (. 117/ 705)66 ve Tavus (.
106/724)67 ileHanbellerdenbnAklin(.513/119) debugrte
olduubildirilmitir.68
Osman elBettye gre bortan elde edilen faizle hadislerdeki
alt maddenin baz sat ekillerinden doan faiz dnda faiz yok
tur.
bZhirMezhebi
Zhir mezhebi fkh kyas delil saymad iin faizle ilgili
ayet ve hadislerin kapsamn, kyas yoluyla geniletmemitir. bn
Hazmunlarsyler:
Faiz, pein ve veresiye satta69 ve borta olur. Normal sat
veya veresiye satta faiz, yalnz alt maddede gerekleir. Bunlar,
hurma, buday, arpa, tuz, altn ve gmtr. Bu alt maddenin pe
inveyaveresiyesatndafaizingerekleeceizerindekesing
rbirlii(icma)vardr.70
bnHazm,bukonudakyasyapmamalarnyleaklar:
Allah, alm satm hell, faizli ilemi haram kldna gre ka
nabilmekiinfaizliileminneolduunubilmekfarzolur.Oy
le buyurur: Allah, neyi haram kldysa onu size ak ak bildirmitir.
aresiz ona muhta kalrsanz baka. (Enam6/119)
65 Serahs, el-Mebst,c. XII,s. 112.

66 Katdeb.DiameTabindenBasralbirzattr.Amaolarakdomutur.Enesb.M
lik,bnlMseyyeb,HasanBasr,bnSrnve krimegibizatlardanhadisve
ilim almtr. Tefsire, fkha ve hilafiyata aina idi. (.N. Bilmen, Hukuk
slamiyye Kamusu,c. 1,s.421.)
67 Tavusb.Keysntabiininbyklerindenvemehurfakihlerdendir.Aslenranldr.
Mekkedevefatetmitir.(.N.Bilmen, Hukuk slamiyye Kamusu,c. 1,s. 460.)
68 Fethl-kadr,c. VII,s. 5.
69 Burada veresiye diye tercme eedilen kelime selemdir. Bununla alt maddeden
birinin pein dierinin veresiye olmas kastediliyor. Dierleri buna ribennesie
derler.
70 Alib.HazmelEndels, el-Muhall bil-sr,c.VII,s. 401402.
94 TCARETVEFAZ
Allahn Elisinin diliyle bize, faiz veya haram olarak akla

nan ne varsa, o faizdir ve haramdr. Haram olduunu aka bil
dirmediieydehelldir.nkAllahnbireyiharamklpken
dinin veyaElisininaklamamas diyebirey olsayd onunus
z yalan olurdu: Allah, neyi haram kldysa onu size ak ak
bildirmitir. (Enam 6/119) Bunu kim sylerse aka kfir olur.
Bylebirdurumda AllahnElisi deRabbineisyanetmibulunur
du. nk Allah aklamay emretmi ama o, aklamam olurdu.
Bununolabileceinikabuledeninkfirolacadakesindir.71
2HadislerdekiYasaGeniletenler
Hanef, fi, Mlik ve Hanbel mezhepleri, faizin kapsamn
kyasyoluylageniletmilerdir.Serahs,bunuyleaklar:
Bykfakihler,kyasaengelbirdelilbulunmadkanaslarzeri
ne kyas yapmay kabul ederler. Kald ki, faiz konusunda kyasn
caizolduunadairdelildevardr.Mlikb.Enesileshakb.bra
him elHanzalfaizhadisine urivayetieklemilerdir: (
) llen ve tartlan her ey bunun gibidir. Bu
ifade, faiz hkmnn dier mallara da geeceinin ak delilidir.
Abdullahb.merinrivayetettiihadiste AllahnElisiyle de
mitir: Bir dirhemi iki dirheme, bir sa72 iki saa satmaynz
nkfaizegirmenizdenkorkuyorum.O,buradalaletinikas
tetmemi sadece sa ile ilem gren mallar kastetmitir. Nitekim
usaaldendiindeiindekikastedilir.Falanabirsahibeet
tim denincedeomiktardabiryiyecekkastedilir.
HaybervalisiAllahnElisinecenbhurmasgetirmiti.Allahn
Elisi,Hayberinbtnhurmalarbylemidir?diyesordu.Vali,
Hayr, acveden iki sa verdim, bundan bir sa aldm. dedi. Al
lahnElisibununzerineylededi:
Bak hele!.. Senin hurman satp, bedeliyle hurma alsaydn ya!
Sonraylededi:()Mizanbyledir73.Yaniteraziile
tartlaneydebyledir.Buhadislerleiyiceortayakmtrki,alt
maddeileilgilihkmndiermallarageeceinindelilivardr.
71 bnHazm, el-Muhall,c. VII,s. 402403.

budayalanbirlektir.
73 Bu hadis SahihiMslimdeyle geer Hayber valisi Allahn elisine cenb
hurmas getirmiti. Allahn Elisi ona salt ve selam olsun, Hayberin btn
hurmalarbylemidir?diyesordu.Vali,Hayr,vallahiEyAllahnElisi,dier
hurmalardan iki sa verdim, bundan bir sa aldm. dedi. Allahn Elisi bunun
zerineylededi:Byleyapmayn,mislimislineolsun.Yadabunusatn,bede
liyleondanaln.Mizanbyledir(Mslim, Sahih, Mskt, 94 (1593))
...Hadiste Ribayakonumallaralttanedirdiyebireydeyoktur.
Sadece ribann bu alt madde ile ilgili hkm zikredilmitir. y
leyse hkmn dayand illeti bulmaya almak bu maddelerin
hkmnyoketmez.tebundandolaykyasyolunagitmibulu
nuyoruz. zel olarak alt madde zerinde durulmas, o devirde
muamelelerindahaokbunlarlaolmasndandr.74
Serahsnin,delilgsterdiieylerbukonudadelilolacakzel
likte deillerdir.shakb.saelHanzalninbildirdiinegre hadis
kaynaklarnda ( ) llen ve tartlan her ey
byledir rivayetine dairbirbilgibulunmamaktadr. Mlik b.Enes
yoluylagelenrivayetteiseosznAllahnElisinedeil,Saidb.
elMseyyebeaitolduubelirtilmektedir.75
edDarekutnbukonudayleder:
Bu hadis mrseldir. elMbarek, Mlikin bu szn senedini Al
lahnElisisallallahualeyhivesellemekadarkardkonusun
da yanlgya dmtr. Bu sadece Sad b. elMseyyebin sz
dr.76
( ) Tart byledir ifadesine gelince, bu konuda

Beyhak unlarsyler: BuifadeyalnzMslimdegeer. Hlbuki
ayn hadisi Buhr, Abdlaziz edDeraverd ve Katde de rivayet
etmitiramaonlarda( ) ifadesiyoktur.
Beyhak dahasonrayle der: Buszn Eb SadelHudrye
aitolduusylenmektedir.77
ifadesi Allahn Elisine ait olsa bile Serahsnin
iddiaettiigibibuhadisteteraziiletartlaney(
74 emsddinesSerahs, el-Mebst,c. XII,s. 112113.

76 Ali b. mer edDarekutn (306/385 h.), Snenud-Darekutni, Medine 1386 h.
1966 m.c.III,s. 14,By,39.
77 Hadisin tamam yledir: Allahn Elisi, Adiyy elEnsr oullarndan birini
Hayberdegrevlendirmiti.Cenbhurmasgetirdi.AllahnElisi,Hayberinb
tnhurmalarbylemidir?diyesordu.Hayrvallahiey AllahnElisi,bunun
birsantoplananhurmalardanikisaaalyoruz.dedi.Onasaltveselamolsun,
AllahnElisibununzerineylededi:yleyapmayn,amamislimislineol
sun. Yahut bunu satarsnz, bedeliylebundan aln,( ) mizan byledir.
(Beyhq, Ebubekr Ahmed b. Huseyn b. Ali (. 408 h.) esSunenulKubr,
Cimu ebvbir-rib, bb men qle bi cereynir-rib f kulli m yuklu ve
yzen,Lbnan 1413/1992,c.V, s. 285286)
96 TCARETVEFAZ
)78 anlam yoktur. nk mizann asl anlam terazidir.

Bu kelime, tart, adalet, dengeleme, miktar ve gnn ortas anlam
larnadagelir.79
Burada()ifadesinin dorutercmesi, Dengebyle
kurulur. eklinde olmaldr. nk Hayber hurmas ile ilgili ha
distetartlan maldan deil, kileile llen hurmadanbahsedilmek
tedir. Serahsde geen Falanabirsa hibe ettim. denince o mik
tarda bir taam () kastedilir.80 ifadesindeki taam kelimesini
btn yiyecekleri iine alan bir anlama ekmek de doru deildir.
nk Hicaz blgesinde taam deyince buday anlalr.81 Dolay
syla Bir sa iki saa satmaynz. hadisi, bir sa buday iki sa
budaya karlk satmaynz, eklinde anlalmaldr. Bir baka ha
diste geen O gn taammz arpayd.82 ifadesi, taam kelimesinin
arpa anlamnda da kullanldn gsterir. Arpa ve buday, faize
konualtmaddeniniindedir.
Faize konu alt madde, mezhepler tarafndan farkl ekillerde
alglanmveonagrefarklfaizilletleri(sebepleri)belirlenmitir.
aHanef Mezhebi
Hanef mezhebi, faiz sistemini yukardaki alt madde ile ilgili
hadisler zerine kurmutur. Onlardan illetler karm ve kyaslar
yapmtr.Mezheptefaizyletarifedilir:
Faiz,mbadeleliakitlerdetaraflardanbirilehineartkoulankar
lkszfazlalktr.83
Butarifinikitemel esi vardrbiri mbadeleliakit,dieri de

karlkszfazlalktr.
78 Serahs, a.g.e. c. XII,s. 113.

79 bnManzur, Lisanul-Arap, maddesi.
80 erahs, a.g.e. c. XII,s. 112.
81 Tcul-arsta kelimesiileilgili olarak u bilgiler verilir: Hicazhalk yaln
olarak dersebudaykasteder.EbSadinfitrekonusundakiTaamdanbir
saveyaarpadanbirsahadisibuekildeaklanmtr.(MuhammedMustafaez
Zebd, Tacul-ars,tarihveyeryok,maddesi,c. VIII)
82 Mslim, Sahih, Mskt, 93.
83 Alib.EbbekrelMerinn, el-Hidye,(FethlKadrilebirlikte),c.VII s. 8.
Mbadele, bir eyi bir eyle deitirmektir. Para verip ekmek

almak, buday verip un almak, altn verip altn almak birer mba
deledir.
Akit (akd= ) szlkte balama anlamna gelir. Terim olarak
iki veya daha fazla kiinin yapt szlemeye denir. Bylece bir
konuyu, karlklanlamayoluylasonucabalamolurlar.
Mbadeleli akit, bir eyi bir eyle deitirmek iin yaplr.
Hanefler faizi alm satmn alt bal olarak ele almlar ve fkh
kitaplarnn = Sat Blmnde = Faiz Bahsi
bal ile ilemilerdir. Tarifte sat yerine mbadele kelimesini
kullanmalar, bortan elde edilen geliri de faiz kapsamna katmak
iindir.
Tarifin ikinci esi karlksz fazlalktr. Bu eitlenebilir ey
ler arasnda olur. Yumurta limona elma armuda eitlenemez ama
arpa arpaya, altn altna, para paraya eitlenebilir. Karlksz faz
lalk eitlii bozan eydir. Bir ay sonra 101 altn almak zere 100
altnverilirse1altnkarlkszfazlalkolur.teofaizdir.
1)Hanef MezhebindeFaizlletleri
Faizliilemleraltn,gm,buday,arpa,hurmavetuzunbaz
alm satm ekilleri ile snrlanamayacandan Hanefler, ilgili ha
dislerdenikiillet yani faizesebep olabilecekikitemel gebelirle
yerek kapsam kyas yoluyla geniletmilerdir. Bunlar cins ( )
ilekadr( ) illetleridir.
Cins ( ) , deitirilen iki maln ayn cinsten olmas kadr
( ) da l birimlerinin ayn olmas demektir. Hadislerde l
birimi olarak vezn (tart) ve keyl (lek) getii iin kadr deyince
bunlar anlamlardr. Bu sebeple Haneflere gre, ayn cinsten
olup tart veya lek ile satlan iki mal deitirince miktarlarn
eitvedeitirmeninpeinolmasgerekir yoksafaizolur.
Cins illetini tespit ederken hadislerde yer alan Altna altn...
budaya buday... eklinde ayn cinsten iki maln deitirmeden
szedilmesinedayanmlardr.
Kadr illetini de hadislerdeki misli misline.. ifadesinden
karmlardr. Kadrin vezn veya keyl olduunu tartya tart =
98 TCARETVEFAZ
84 ve lee lek= , 85 ifadelerine

dayandrmlardr. Bu konuyu ilgili yerlerde yle ifade ettikleri
grlmektedir:
Kadr, kileyle llen mallarda kile, tartlan mallarda
vezndir.86 Hadistegeen budayabudaynanlam
Budaya karlk buday sat...dr. Bir buday tanesi de bu
daydr, ama onu kimse satmaz, satsa da alan olmaz. nk ie ya
ramaz. O zaman hadislerden ie yarayacak87 lekte buday sat
nn kastedildii anlalr. Bunun satlabilecek durumda olduu da
kileilebilinebilir.Bylecebumallarkileylelmezelliihadis
lerlebelirlenmiolur.
Allahn Elisinin Altna altn sz de yledir.
Altntozunadaaltn denir,ama onuhikimsesatmaz.Tartlabilen
altn satlr. O zaman tartlma zellii hadisin delletiyle sabit ol
muolur.Sanki AllahnElisi yledemitir: Tartlanaltnakar
lkaltn,leevurulanbudayakarlkbuday...88
Deitirileniki maldanbirinindierinden fazlaolduunutespit
iin cinslerinin ve zelliklerinin ayn olmas gerekir. 15 tane yu
murta m, yoksa 10 tane limon mu daha fazladr, diye soru sorula
maz, ama ayn cins ve zellikteki 15 yumurta, 14 yumurtadan faz
ladr. Fazlalk, l birimi ile tespit edilir. Haneflere gre faizde
lbirimisaydeil,hadislerdegeentartvekiledir.Onlaragre
hadisleruemrivermektedir:
Ayn cinsten iki mal deitirirken, kile ile satlanlarda kile
iletartylasatlanlardadatartileeitliisalaynz.89
Allahn Elisinin keyl yani kile ile satldn syledii mal
lar srekli keyldir. Arpa, buday, hurma ve tuz byledir. Vezn
yani tartyla satldn syledii mallar da srekli vezndir. Altn

85 Renkfarkll,cinsfarkllanlamnagelir.Nitekimbuhususdierhadislerden
akaanlalmaktadr.
87 Serahsde mtekavvim olarak geen kelime ie yarayan mal eklinde tecme
edilmitir.Mtekavvimdemek,kullanlmasyasakolmayanveeldeedilmibulu
nanmaldemektir.Buradakitercmeyeieyarayanmalifadesiuygundmek
tedir.
89 Serahs, a.g.e. c. XII,s. 113.
ve gm byledir. nsanlar bu lleri brakm olsalar bile h

kmdeimez.Diermaddeleriinrfebaklr.90
Bunun byle olmas, bu mallarn faizli ileme girecek ekilde
deitirilmeleri halindedir. Mesela gnmzde hurma kilo ile sat
lr,ama Hanefleregre100 kilohurmaverilip 100 kilohurmaal
namaz.Bylebiriyaplacaksahurmalarneitarlktadeil,eit
lekte olduunun tespiti gerekir. nk Allahn Elisi hurmay
hurmayladeitirirkeneitliinkileilebelirleneceinibildirmitir.
ki altn bilezik de birbiriyle deitirilmek istenirse bu bilezik
lerin tartlp eit arlkta olduklarnn tespiti gerekir. nk Al
lahn Elisi altna karlk altn alrken eitliin tartyla belirlene
ceinibildirmitir.
Bu mallar kendi cinsleriyle deitirilmiyorlarsa bu l birim
lerine uymak gerekmez. Mesela kt para verip kilo ii buday,
taneiialtnalnabilir.
Kadrvecinste ortak olan mallar pein deitirirken eitlikbo
zulursa fazlalk faizi, yani ribel-fadl olur. nk hadiste yle
buyrulur:
Altna karlk altn satmaynz misli misline olursa baka.
Birini brnden fazla yapmaynz. Gme karlk gm
satmaynzmislimislineolursabaka.Birinibrndenfazla
yapmaynz. Bunlar, biri pein dieri veresiye olarak da sat
maynz.91
Kadr ve cinste ortak olan mallar veresiye deitirilemezler,
yoksavadefaiziyani riben-nesie olur.
Gm gmle, altn altnla deitirince ayn cins mallar
deitirilmi olur. Bunlar kadrda da ortaktr. nk her biri tart
(vezn)ileilem grr. Busebeple deitirmenin pein, miktarlarn
eitolmasgerekir.Yoksafaizolur.
Yalnzkadrdaveyayalnzcinsteortakolanmallarpeindeii
lirse miktarlar farkl olabilir. Mesel, bir kile buday iki kile ar
90 elMerinn, a.g.e. c.VII,s. 910.

(1584)Nes, Snen, By47 (Beyuzzehebbizzeheb).
100 TCARETVEFAZ
payla pein deitirilebilir. nk mallarn cinsleri farkl fakat l

birimleriayndr.Bununveresiyesiribennesieolur.
UbdetbnsSmitin rivayet ettii hadiste alt mal sayldk
tansonrauifadeyeralr:
Bucinslerdeiikolursapeinolmasartylaistediinizgibisa
tabilirsiniz.92
UbdetbnsSmit(r.a)diyorki
Bize,AllahnElisi,gmekarlkaltn,altnakarlkgm
, arpaya karlk buday, budaya karlk arpay pein olmak
artylaistediimizgibisatabileceimiziemretti.93
Haneflere gre deitirilen bu mallarn niteliine baklmaz.

nknitelikrftefarksaylmaz.Onadabaklsa,almsatmnn
kapanr.94 Ribaya konu bir maln iyisini verip ktsn almak,
misli misline olmazsa caiz olmaz. Mesela iyi pirin verip krk pi
rinalan,ancakverdiilekkadaralabilir.
Bir litre normal benzin ancak pein olmak artyla bir litre s
per benzinle deitirilebilir. nk bu mallar hem lekle ilem
grrlerhemdeayncinstensaylrlar.
Bir litre benzin iki litre st veya zeytinya ile deitirilebilir,
ama deitirme pein olmaldr, yoksa faizolur.nkbenzin,st
vezeytinyafarklcinslerdir,ama lekleilemgrrler.
Budayveripbudayunuveyabudaykavutu95 alnamaz.Bun
lar,budayn paralanmekliolduklariinaralarndakicinsbir
lii bir ynyle devam eder. Bunlardaki lek kiledir, ama buday
ilebunlararasndakieitlikkileilesalanamaz.nkunvekavut
lei tam doldurur, ama buday tanelerinin aras bo kalr. Fakat
unakarlkun,leklesatlabilir.96
Zeytin verip zeytinya almak, susam verip susam ya almak
istenirse zeytinyann ve susam yann fazla olmas gerekir ki,

93 Nes, Snen, By,43 (beyulburrbilburr Rivayetinikinciblm).
94 elMerginn, a.g.e. c.VII,s. 8.
95 Kavut,kavrulmuun demektir.
fazlaksm,diertarafnposasnakarlkolsun.Yoksabudeiim
caizolmaz.97
Kilevetartdndakilbirimlerininfaizkonusundabirtesi
ri yoktur. rnek olarak 10 tane ky yumurtas 20 iftlik yumurta
syla deitirilebilir. Ancak bunlar ayn cinsten olduu iin dei
tirmenin pein olmas gerekir. Bir fels98 pein olarak iki felsle de
itirilebilir. Bunlar ayn cinstendir, ama say ile ilem grrler.
Sayfaizilletideildir.
Faiz illetlerinden hibirinde ortak olmayan iki mal, her ekilde
deitirilebilir.
Altnvegmtartylasatlr.Haneflerinprensibinegrebun
larn, tartyla satlan dier mallarla veresiye deitirilememesi ge
rekir.AmaHanefler,altnvegm,tartilesatlandiermallar
lahertrldeitirmeyi kabuletmilerdir.Mesel, 10 galtnla 500
kilo veresiye demir alnabilir. Bunlarn her ikisi de tartyla satlr
lar ama bunlarn tartlar ayn zellikte deildir. Altn hassas tar
tyla,demir de kiloylatartlr.99 Busebeplearalarndaki lbirli
ini yok saymlardr. Haneflerin bu yaklam, Kurnn en ar
yasaklarndan olan faizi,anlalmaz hale getirmitir. Bu konu,aa
datekrarelealnacaktr.
2)Hanef MezhebindeFaizeitleri
Hanefler faiztarifineborvevadekavramlarnkoymazlar.Bu
sebepleonlarnfaizsistemlerinianlamakzordur.Onlaragre,faize
sebepolan fazlalk,yamiktarda,yadazamandaolur. Miktarfazla
lyoluylaoluanfaizeribelfadl,dierinederibennesiederler.
a)RibelFadl ()
Haneflere gre 100 g altn verip 101 g altn almak, ister pein
ister vadeli olsun,faizdir.nk 100 gram, verilenl00 grama kar
lk olur, 1 g ise karlksz kalr. 100 kile buday verip 101 kile
budayalmak da yledir.Bununboreklinde olmasylasatek
linde olmas sonucu deitirmez. Buna miktar fazlal sebebiyle
meydanagelenfaiz,yaniribelfadladverilir.

98 Altnvegmdndakimadeniparadahaokufaklkparaolarakkullanlr.
99 Bkz. Hidaye,c.VII, s.1213Nakilsrasndaibareyedeil,mnyabalkaln
mtr.
102 TCARETVEFAZ
Bugr,uhadisleredayanr:
hurmaya hurma ve tuza tuz misli misline ve pein olur. Kim
artrryadafazlasnistersefaizegirmiolur.Bukonudaalan
daverendebirdir.100
Allahn Elisine Hayberde boncuk ve altn dizili bir gerdan
lk getirildi. Satla karlmt. Allahn Elisi, gerdanlktaki al
tnnkarlmasnemretti.Sonradediki:
Altnaaltntartyatartdr.101
nk gerdanlk verilip dinar102 alnacakt. Fadle b. Ubeyd
dedi ki, Hayber gn,boncuklu vealtnlbir gerdanl 12 dinara
satn almtm. Ayrdm baktm, 12 dinardan fazlaaltn var. Bunu
hemenAllahnElisineanlattm.Dediki:
Ayrtedilmedensatlmaz.103
nk altnlar ayrlarak satlsayd on iki dinardan ar olduu
grlecekvedahafazlafiyatistenecekti.
b)RibenNesie()
10 g altn, daha sonra alnacak 9, 10 veya 11 g altnla dei
tirmek faiz olur. Ayn ekilde altnla gm veya buday, arpa,
hurma ve tuzu birbiriyle vadeli deitirmek de faiz olur. Mesela
tuz verilip hurma alnacaksa deitirmenin pein olmas gerekir.
Buna vade fazlal sebebiyle meydana gelen faiz, yani riben
nesie denir.Bunundeliliuhadislerdir:
hurmaya hurma ve tuza tuz misli misline, dengi dengine ve
peinolur.Bucinslerfarklolursapeinolmasartylaistedi
inizgibisatn.104
Gme karlk altn, elden ele satldnda gmn fazla
olmasnnzararyoktur,ama veresiyesiolmaz.Arpaya kar

101 Mslim, Sahih,Mskt, 89 (1591).
102 Dinar,altndanbaslparayadenir.
lkbudayeldenelesatldndaarpannfazlaolmasnnzara
ryoktur,amaveresiyesiolmaz.105
Haneflere gre faizsiz dn diye bir ey olmamas gerekir.
nk dn, ayn cinsten iki mal vadeli deitirmektir. Gerek
Kurnda ve gerekse snnette tevik edildii iin faizsiz dncn
faiz kapsamna sokulamayaca da aktr. Bu sebeple Hanefler,
sistemlerine aykr den faizsiz dnc hell gstermek iin yan
l yollaragirmilerdir.Konuileilgili deerlendirme aada gele
cektir.
3)HaneflerinGrlerininTenkidi
Haneflerin yukardaki grleri hem Kurn ile eliir hem de
kendiiindetutarszdr. Kurn,almsatmilefaiziayrmkenon
larfaizi,almsatmnaltbalyapmlardr.Ayrcailgilihadisle
rin nemli bir ksmn deerlendirme d braktklarndan doan
boluu kendileri doldurmulardr. Bunun iin faiz illetleri belir
lemiler ve yeni faiz eitleri icat etmilerdir. Burada onlarn g
rlerininkendiiindetutarszlelealnacaktr.
Haneflerinfaizleilgiligrleri drtadanyanltr:
a Onlara gre ayn cinsten iki mal deitirilirse baklr eer
kileileveyatartylasatlyorlarsamiktarlarneitve deitirmenin
pein olmas gerekir yoksa faiz, yani ribelfadl olur. Konu ile il
gilidelillerdenbiriuhadistir:
Allahn Elisinin, hurma iin grevlendirdii kii bir sa iyi
hurma getirmiti. Bu sana nereden? diye sordu. ki sa gtr
dm, bu sa aldm, nk pazarda bunun fiyat bu, onunki de bu
dur dedi. Allahn Elisi dedi ki, Yazk! Faize girmisin. Bunu
yapmak istersen hurman bir bedelle sat, sonra onunla istediin
hurmayal.106
Bununtersirivayetdevardr.Zeydb.Sabitinbildirdiinegre
Peygamberimiz ya hurmay kurusu ile deitirmeyi yasakladktan
sonra, ailesine yedirme maksadyla aacn stndeki ya hurmay
yerdekiyaveyakuruhurmailedeitirmeyemsaadeetmi,107 ne
105 EbDavud, Snen, Byvelicrt,12hadisno 3349.

107 Buhr, Sahih, By,82.
104 TCARETVEFAZ
deitirmenin pein ne de miktarlarn eit olmasn artkomutur.

Ariyye ve ary denen bu satn Haneflere ve dier mezhebe
grefaizolmasgerekir.Peygamberimizizinverdiinegrebunlar
sistemlerindebiryanllkolduunuanlamalydlar.
Konuyualmsatmdeildefaizliborkapsamndadeerlendir
selerdi Hayber hurmas ile ilgili yasan, alm satm grnts al
tndafaizliborcu engellediini grrlerdi.Faizleilgilihadisleran
latlrkenbuhususlaradikkatekilmitir.
Ailesine yedirmek iin aacn stndeki ya hurmay yerdeki
ya veya kuru hurma ile deitiren kiinin bunu faizli borca alet
etmesi dnlemez. Bu yzden ona msaade edilmitir. Bu gibi
deerlendirmelerde Peygamberimizin u szn dikkate almak ge
rekir:
Bir dinar iki dinara, bir dirhemi iki dirheme, bir sa108 iki
saasatmaynzfaizegirmenizdenkorkuyorum.109
Faize girmenizden korkuyorumsznemlidir.nkaltnve
ripaltnbilezikalmakgerekbiralmsatmdr,ama faize let edi
lebilir.Hurmayahurmadayledir.Ariyyesatndaolduugibifa
izeletedilmeihtimaliortadankalkncahkmdeiir.
b Haneflere gre ister tartyla veya kileyle ilem grsn ister
grmesin, ayn cinsten iki mal, ancak pein deitirilebilir. Bu se
beple 100 lirabor verip,biraysonra 100 liraalmak veya komu
dan 10 yumurta alp daha sonra 10 yumurta vermek, ayn cins iki
mal veresiye deitirmek olduundan faiz olur. Bu durumda faiz
siz dn diye bir ey olamaz. Hlbuki Allahn Elisi, menfaat
beklemedenborvermeyiteviketmiveyledemitir:
Herdn sadakadr.110
Kimzor durumda olan bir kiinin skntsn giderirse Allah
daonundnyaveahiretteskntsngiderir.111
budayalanbirlektir.
109 Ahmedb.Hanbel, Msned,c. II,s. 109.
110 Abdlazmb.AbdlkavelMnzir, et-Terb vet-terhb,c. II,s. 163.
111 Mslim, Sahih, Zikr 38EbDavud, Snen, Edeb 60Tirmiz, Snen, Birr 19.
Hanefler, sebep olduklar bu kmaz amak iin dnte va

deyi geersiz saymlardr. dn verirken vade kanlmaz oldu
undandahakarmakbiryolagirmilerveyledemilerdir:
dnce vade biilirse dn geerli, vade geersiz olur. nk
dn,balangtariyetvedostluktur.Onuriyetsayncabiilen
vadebalaycolmaz.demesrasndadasanki10altnverippe
in10altnalmgibisaylr.Yoksaaltnaltnakarlkveresiye
satmakgibiolurodafaizdir.112
riyet, bir kimseye bir mal verip karlksz yararlandrmaktr.

Oturmas iin ev, binmesi iin binek, ekip bimesi iin tarla, oku
mas iin kitap vermek gibi. Mal sahibi o mal istedii zaman geri
alabilir. Ariyet bir ynyle dnce benzer ama aradaki farktan do
lay dnce riyet denemez.113 nk dn olarak alnan mal t
ketilir yaniparaise harcanr,budayise yenir ve dahasonraonun
dengibirmalverilerekborkapatlr.Amaariyetolarakalnanmal
tketilmez. Okumak iin alnan kitap, daha sonra iade edilir. u
szHaneflereaittir:
Dirhemden, dinardan, kileyle (mekl), tartyla (mevzn) veya
sayyla (madd) satlan bir maldan yararlanma ancak o mal tke
terek olabilir. Bu sebeple bunlar riyet olarak verilemez ancak
dn olarak verilebilirler. nk dn, mal tketip geriye onun
misliniyanidenginivermektir.114
Tketilen mallarn ariyet olamayacan syledikten sonra
dnc ariyet saymalar ne byk bir elikidir. Haneflerden
Kemaleddinb.elHmm,buelikiyedikkatekerekyledemi
tir:
Grlyor ki, dnc riyet saymakla bir ey elde edilemez.
nk dirhem, dinar, lekle (mekl), tartyla (mevzn) veya sa
yyla (madd) satlan mallarn riyeti gerek bir riyet deildir.
Ariyetolarakalnaneytketilmedenkullanlpgeriverilebilecek
zellikte olmaldr. Yukardaki eyleri ise tketmeden kullanmak
112 elMerinn, el-Hidye, (Fethulkadr ile birlikte), c. VI, s. 523524 Muham

medb.MahmudelBbert,(.786h.)(Hidaye Haiyesi, Fethul-kadr ilebirlik
te)c. VI,s. 523524.(Menitereyenmim yunkalveyuhavvel).
113 elMerinn, el-Hidye ve bn Hmm,erhufethikadr(Buikieserbirara
da),c. IX,s. 4 7,Ariyet.
114 elMerinn, el-Hidye ve bn Hmm, erhu fethi-kadr, Bbert, erhul-
inye alel-Hidye,(Bueserbirarada)c. IX,s. 13,Ariyet.
106 TCARETVEFAZ
mmknolmaz.yleysebunungerekbirariyetolmasimknsz
olur. Bunlarda gerek bir riyet hkm de yoktur. nk aka
belirttiklerine gre borlunun bir kast olmadan helk olan dn
cntazminigerekir.Amakullanannkastolmadanhelakolanri
yetintazminigerekmez.
Bueyleririyetolarakverinceriyetinnekendi,nedehkmge
erliolur.yleysednceriyetdemeninbukonudahibiretkisi
olmaz.115
Sonu olarak Hanefler, sistemlerindeki arpklktan dolay fa

izsiz dnc faiz kapsamndan kurtaramamlardr. Kendilerindeki
bututarszlgrmelivemezhebinfaizsistemininyanlolduunu
buadandaanlamalydlar.
c Haneflere gre ayn cinsten iki mal deitirilince baklr
eerkile veyatartilesatlanbir mal deillersesadece deitirme
ninpeinolmasgerekir,yoksafaizyaniribennesieolur.
Bunagrebir fels 116 peinikifelsledeitirilebilir.Bunlarayn
cinstendir,ama sayileilemgrrler.Sayfaizilletideildir.K
t para da tart veya kile ile alnp verilmediine gre 10000 lira,
pein15000lirailedeitirilebilir.
Bununnebykbir hataolduuaktr.nkfaizcininaslis
tei, verdii 10 lirayakarlk 11 liraalmaktr.Bunu meru yoldan
yapabilirseborcaevirmekzorolmaz.nce11 liraborverirson
ra onu borludan pein 10 liraya satn alr. Haneflerin bu szn
kabul etmek mmkn olsa, bankann ii kolaylar. Bnyesinde iki
blm oluturur, kredi talebinde bulunan kii, bir blmden, faiz
siz 11 lira bor alr, ikinci blmde onu bankaya pein 10 liraya
satar.Sonrabankadan10 liraparave11 liraborlaayrlr,faizya
sann da bir anlam kalmaz. Hadislerin esasen bu gibi ilemleri
yasakladdahancegrlmt.
d Haneflere gre deitirilen iki mal ayn cinsten deilse ba
klr eer kile ile veya tartyla satlyorsa miktarlar farkl olabilir
amadeiimpeinolmaldryoksafaizyaniribennesieolur.
Altnvegmtartyla satldiinHaneflerinsisteminegre
bunlar, tartyla satlan dier mallarla veresiye deitirmek faiz
olur. Eskiden para, altn ve gmten basld iin onlarla veresi
115 bnHmm, Fethul-kadr,c.IX,s. 14,Ariyet.

116 Altnvegmdndakimadeniparalaradenir.
ye mal alma zorunluluu douyordu. Bu sebeple altn ve gmn

dier tartlan mallarla veresiye deitirilmesini faiz saymamlar
dr. Mesel altnla demir veresiye deitirilebilir, ama demirle ba
krveresiyedeitirilemez,yoksafaizolur.117
Kemalddin b. elHmm (788/1396861/1457) bunun sebeple
riniyleaklar:
1. Altndan ve gmten basl dinar ve dirhemlerle tartyla al
np satlan dier mallar arasnda grnte (sureten) bir fark
vardr. nk dinar ve dirhemler sancat118 denen arlk bi
rimleriyle,diermallardamen() 119 iletartlrlar.
2. Bunlar arasnda grnmeyen (manen) bir fark daha vardr.
Dinar ve dirhemler tayinle taayyn etmezler. Ama dier mal
lartayinletaayyn120ederler.
3. Aralarnda deerlendirme ynnden (hkmen) de fark vardr.
1 dinara karlk 60 kilo demir alnsa, demiri satc, dinar da
alc, dierinin grmedii yerde tartm olsa, teslim aldktan
sonra dinarlartekrartartlmadan satlabilir,ama demiritarty
lasatabilmekiinmterininonuyenidentartmasgerekir.
Aradasureten,manenvehkmenfarkolduuiintartlandier
mallarlanakitler,tartdaherynyleortakdeillerdir.121
Haneflere unu sormak gerekir: Madem arada bu kadar fark
vard, nedenaltn ve gmntartilesatldna dayanaraktarty
(vezn)faizilletisaydnz.Butambirelikideilmidir?Bueli
ki,tekbanaonlarnfaizsisteminikertmeyeyeter.
imdiyukardakigerekeleritektekcevaplayalm:
1. Dinar ve dirhemler sancat denen arlk birimleriyle, dier
mallar da men ile tartlr diyorsunuz. Para olarak baslmam
altn ve gm de yle tartlr. Demek ki, altn ve gm iin
117 Bkz. Hidaye,c.VII, s.1213Nakilsrasndaibareyedeil,mnyabalkaln

mtr.
118 oulu FarsadanArapayagemitir.(Lisanul-
Arab)Farsas kelimeleridir.(EkmelddinMuhammedb.Mahmudel
Bbert, erhl-Hidye, c. V, s. 274 Fethl-Kadr ilebirlikte)
119 Men,260dirhemlikbirldr.(merNasuhiBLMEN, Kamus,c.IV,s.126)
Birerdirhem 2.975gram geldiindenyaklak 774 grlkbirarlkeder.
120 TayinletaayynetmekonusuParablmndeParannhukukizellikleribal
altndaaklanmtr.
121 Bkz.Hidaye, Fethl-kadr veBbertnin Hidaye erhleri,c. V, s. 274vd.
108 TCARETVEFAZ
belirlediiniz tart (vezn) illetinin bir illeti mteaddiye,122

yani tartlan dier mallarda da bulunabilecek bir illet olmad
nkabuletmioluyorsunuz.yleiseneyedayanaraktartlan
dier mallar, srf bu zelliinden dolay ribev mallar kapsa
mnasokuyorsunuz?Hemtartilletinialtnvegmtenka
racaksnz,hem de altn ve gm bu hkmden istisna ede
ceksiniz.Bunukabuletmekmmkndeildir.
2. Dinar ve dirhemlertayinle taayyn etmezler ama dier mallar
tayinletaayyneder,diyorsunuz.Paraolarakbaslmamaltn
ve gm de tayinle taayyn eder. O halde neden fkh kitap
larnzda para olarak baslm altn ve gmle baslmam
arasndabirfarkgzetmezsiniz?
3. Teslim aldktan sonra dinarlar tekrar tartlmadan satlabilir,
ama demiri tartyla satmak iin mterinin onu yeniden tart
mas gerekir diyorsunuz. Bu zellik de para olarak baslm
altn ve gmte olur. Onlarn arl belli olduu iin tart
mayaihtiyaduyulmaz.Amabyleolmayanaltnvegmle
riher defasnda tartmak gerekir. Dolaysyla bu sznzn de
biranlamyoktur.
Haneflerin tarty bir faiz illeti saymayp yle demeleri gere

kirdi:Altn ve gmherne kadartartilealnpsatlsadabunlar
la,tartilesatlandier mallararasndasureten, manen ve hkmen
bir fark olduu iin vezn faiz illeti olamaz. Vezn faiz illeti olama
ynca kile de faiz illeti olamayacak ve Haneflerin alm satma da
yalfaizsistemitmylekecektir.
Haneflerin faizsisteminintutarl hibir yannn olmamas,bir
ok konuda yaptklar gibi Kurn esas almamalar ve hadisleri
kendilerine gre ayklamaya tabi tutmalar sebebiyledir. Yanl
yoldandoruhedefegidilemez.
bfi Mezhebi
filerdenerRyn123 faiziyletarifeder:
Faiz, belli mallar, akit srasnda er lekle eitlii bilinme
denpeinveyabedellerdenherikisiyahutbiriveresiyeolmakze
redeitirmekiinyaplanszlemedir.124
122 lletimteaddiyedemek,bakalarndadabulunabilenilletdemektir.
123 Abdulvhidb.smilerRyn,(.502/1108)TaberistanveRynkadlyap
mtr. elBahr adnda bir eseri vardr. (Hayrettin KARAMAN, Balangtan
ZamanmzaKadarslamHukukTarihi,st.1975,s.139.)
Tarifte geen belli mallar, kendinde faiz illeti bulunan mallar

dr. Bunlara ribev mal denir. er lek ise Haneflerde olduu
gibi vezn (tart)ve keyl (lek)dir. Tarifindier eleri, filerin
faizliilemsaydklaralmsatmekilleridir.
1)afi MezhebindeFaizlletleri
fi mezhebine gre riba, bir ekilde yenilen veya iilen mal
larilealtnvegmteolur.125 Bunlarribev mallardr.
Altn, gm, arpa, buday, hurma ve tuz ile ilgili hadislerde
geen misli misline ve pein olma art, bu mallardaki deeri ve
tehlikeyi gstermektedir. Bu, nikhta ahitlerin art koulmas gi
bidir. yleyse belirlenecek faiz illeti o deere ve tehlikeye uygun
olmaldr.
Arpa,buday,hurmavetuzinsanyiyecei(tum)olduklariin
faize konu olmulardr. nk insann hayat yiyecee baldr.
Ayrca AllahnElisi yle demitir: Taama
taammislimislinedir.126
Taam, tum kelimesinden tretilmitir. Bir hkmn tretilmi
bir kelimeye balanmas, o kelimenin kkyle ilgisini gsterir.127
Kktum olduuiin kendindetum illetibulunanher malribaya
konuolur.
Altn ve gm ise para olma zelliinden (semeniyet) dolay
faizekonuolmulardr.nkihtiyalargiderenmallarnvarln
srdrmesiiinparagerekir.128
Sonu olarak bir malda tum veya semeniyet illetlerinden biri
varsa o mal ribevi mal , yani faize konu mal olur. Bu illetler ze
rindebirazduralm.
124 bnHacer, a.g.e. IV,s. 272.

125 mamfi,Muhammedb.dris(.204h.), el-mm,c.III,Beyrut,1413/1993,s.
29,erRiba.
128 HidyeveFethlkadr,c.VII,s.56.BunlarHanefmezhebininfkhkitaplar
dr.Ancakbuizahlarhemtatminkarolduklarhemdefimezhebiningrn
doruolarakaktardiinburayaalnmtr.
110 TCARETVEFAZ
a)Tum()
Tum taam, insan yiyecei demektir. En belirgin zellii, in
san yiyecei veya insanla hayvann ortak yiyecei olan her ey bu
kapsama girer. Bozulmadan kalan ve biriktirilebilen yiyeceklerle
bekletilemeyenvebiriktirilemeyenlerayndr.129
Yiyecekler, ya iktiyat ya tefekkh ya da tedavi iin elde edilir.
ktiyat ( ) , azk olsun diye toplanan gdaya denir. Buday,
nohutveimesuyubunlardandr.
Tefekkh ( ) bir yiyecei meyve, tatl, salata, katk vs.
olsun diye elde etmektir. Hurma, zm ve incir gibi meyveler
katklar, tatl, eki veya az aclatan130 yiyeceklerle tere ve nane
gibisebzelerbukapsamdadr.
Yiyecek tedavi iin de elde edilebilir. Tuz, kurutulup dvle
rek yemeklere katlan otlar, baharat gibi yemee lezzet veren ey
ler,safran,sakamonya veermeniveyamahtmamuru131 gibiila
lar, stleen,glvegnlkyagibieylerilekargabkenin132 ya
vetohumubukapsamagirer.
lgili hadislerde gdalara birer rnek verilmitir. Bunlardan tu
zun gdaylezzetlendirmevekorumazelliivardr.Onunla,bede
ni iyiletiren ve koruyan eyler arasnda fark yoktur. nk gda,
salkorumak,iladasalatekrarkavumakiindir.
Yememaksadtayaneyetaamdendiiiinstleen,gl, gl
suyu, ud, sandal, anber, misk, deri ile keten ve balk gibi eylerin
ya,ketentohumu,yeilkenyenenotunveyoncannkurusu,zm
p, kemik gibi cin yiyecei, ounlukla hayvan yiyecei olarak
kullanlaneylertaamkapsamdndakalr.133
129 mamfi, a.g.e. c.III,s. 25,erRiba.

130 Tuhfetl-muhtacda teharrf = kelimesi geer. Lisanlarabda harfe,
az ve dili yakan yiyecek diye tanmlanmakta, byle yiyeceklere hirrf dendii
soann bunlardan olduu ifade edilmektedir. Teharrf kelimesini az aclatan
yiyecekdiyetercmeetmemizibundandr.
131 Buamurlartedavimaksadylayenir.
132 Kargabken (), tropikal blgelerde yetien, yeil ve yayvan aaktr.
Eczaclktakullanlr.
133 bnHacer, a.g.e. IV,s. 276277.
b)Semeniyet()
Semeniyet,paraolma zelliianlamnagelir.Bu konudamam
fi yleder:Altnvegmhereydenfarkldr.nkbunlar
hereyinbedeli(semeni)olabilirler.Bunlaraneyiyeceknedeba
ka ey kyaslanabilir.134 Altn ve gm, para olarak baslmam
olsa bile para saylr. Bunlarn faize konu olmas kendilerindeki
para olma zelliindendir. Bu zellik, onlarn yapsnda vardr.
Buna cevheriyyetssemen ( ) denir. Altn ve gm
dndabylebirmaddeolmadndandolamdaolsabilefelslerde
faiz olmaz.135 Fels, altn ve gm dnda bir madenden baslan
parayadenir.
Bedellerarasndakieitlikbuday,st,ra,svyagibilek
(kile)ilesatlan mallardalekile altn, gm,bal,katya gibi
tart (vezn) ile satlan mallarda tart ile salanr. Kile ile satlan
mallar, tartlarak deitirilemez. Tart ile satlan mallar da kile ile
deitirilemez. Bir maln tart ile mi, yoksa kile ile mi satld,
Allahn Elisi hayatta iken Hicaz halknn uygulamalarnn nasl
olduuna baklarak tespit edilir. Onlar o mal daha ok nasl sat
yorlarsayleyaplr.Bilinmiyorsaoblgeninyaygnuygulamasna
baklr.136 mamfininbukonudakiifadeleriyledir:
(Hadiste sz edilen) yiyecekleri kile ile llr bulduk. Yi
yecek tart ile tartld zaman da ayn anlamdadr. nk ikisi de
yenir. ster llsn, ister tartlsn iecek de ayndr. Zira tartma
ii, alc ile satcnn bildii bir eyi satmak iin yaplr. l de
iki tarafn bilgisi iindir. Aslnda tart, miktar daha iyi gsterir,
nkondalektekifarkllkolmaz.
Deitirilen iki ey, yiyecek veya iecekse miktarlarn lek
veya tart ile bilinerek satlmasnda gr birilii olunca altn ve
gmteki maksatlayiyecekteki maksataynolur.Bizde herikisi
ne ayn hkm, altn ve gmteki hkm veririz. nk altn,
gm,buday,arpa,ekirdeklihurma,(ekirdeksizolanbozulur)
ve tuzdaki helllik ve haramln kayna farkl deil, ayndr.
Bunlarn hkmleri arasna fark koymayz. Ayn illeti tad iin
134 mamfi, el-mm,c. III,s.25,erRiba.

112 TCARETVEFAZ
bunlara kyasla, llen ve tartlan her yiyecek ve iecee de ayn

hkmuygularz.
Bize gre say ile satlan yiyecek ve iecekler de bu hkmde
dir. nk onlarn ounun bir yerde tartlp baka yerde tartlma
dn grrz. Btn ya hurmalar Mekkede sepetler iinde tah
mini olarak satlr etler de yledir. Bedevler et veya st satnca
sadece tahmini olarak satarlar. Ya, bal, kaymak ve dierlerini de
ylealpsatarlar.Amabakalarnagrebunlartartlabilir.Tahmini
usulle sat yapan tartdan veya lden kamaz. Tahminle veya
sayyla satlan yiyecek ve iecekler, bize gre lek veya tartyla
satlanlargibidir.137
Budaydaesasolankiledir.Hangieydekileesasiseonu,ken
dimisliyletartyatartveyatartyakilesatmakcaizolmaz.138
2)Ayn CinsMallarDeitirme
Kendinderiba illetibulunanikimalyaayncinstenyadafarkl
cinslerden olur. Altna karlk altn, budaya karlk buday ayn
cinstendir. Bunlarn biri verilip dieri alnacaksa arta uymak
gerekir.Bunlar,hull,mmseletvetekbuzartlardr.
Hull( ),deitirilecekikimaln,szlemeninyapldyere
getirilmiolmasdemektir.Onlardanbiriszlemedenson
ragetirilseolmaz.stersetaraflarhenzayrlmamolsun
lar.
Mmselet (), bedellerin eit miktarlarda olmas ve bunun
bilinmesidemektir.Sahabedenbunakarolanvard,ama
onunmuhalefetisonaerdivebukonudabiricmaolutu.139
Yahurma ileyaveyakuruhurmaalnamaz.Tazezmletaze
veyakuruzmalmakdacaizdeildir.nkbunlardammselet
tam olarak belirlenemez. Unu, kavutu ve ekmei kendi misli veya
asl ile deitirmek olmaz. nk unlar arasnda yumuaklk fark

139 Burada Abdullah b. Abbasn kasdedildii anlalmaktadr. Onun konu ile ilgili
gr,SahabeninFaizAnlaybalaltndaverilmitir.
vardr. Ekmekler zerinde atein etkisi farkldr bu sebeple tam

mmselettespitiyaplamaz.140
Tekbuz(),taraflarndeitiklerimallar,ayrlmadangerek
anlamda teslim almalar demektir. mam fi yle der:
Biri dierinden deerli ve isimleri farkl da olsa btn
budaylartekcinstir.Nitekimaltnlardafarkldr.simle
rindedestnlkvardr,amaaltnaaltncaizolmaz,misli
misline,tartstartsnaveeldeneleolursabaka.141
3)FarklCinstenMallarDeitirme
Altna karlk gm, budaya karlk arpa gibi tum veya
semeniyet zelliinesahipikifarklmaldeitirirkensadecehull
vetekbuzartlararanr.Yoksafaizolur.
Allahn Elisi, ona salt ve selm olsun, yle dedi: Altna
altn,gme gm,budayabuday,arpayaarpa,hurmaya
hurma ve tuza tuz misli misline, eit miktarda ve pein olur.
Bunlardanbirinidiercinsekarlkpeinolmakartylaiste
diinizgibisatabilirsiniz.142
Hadisteki peinlik art, tekabuzu gsterir. Tekabuz iin daha
okhullgerekir.Mslimde aynen bi aynin =malamalifadeside
vardr. Bu aka hullun art olduunu gsterir. Mmselet ise
sadeceayncinsmallardeitirmedeartkoulur.
Deitirilenikieygdayahutaltnveyagmdeilsebuart
lardan hibiri aranmaz. Altn verip buday veya kuma almak,
hayvan verip hayvan almak byledir. Bu durumda taraflar serbest
hareketedebilirler.143
4)Faizeitleri
filer,tpkHaneflergibi faizitanmlarkenbortangelirelde
etme konusuna yer vermemilerdir. mam fi eit faizden
bahseder riba yed, rib fadl, ve riban-nes .
140 bnHacer, a.g.e. IV,s.281.Ariyesatileilgilihadis,mamfininbudeer

lendirmesinigeersizklmaktadr.
142 Mslim, Mskt, 81(1583).
143 bnHacer, a.g.e. IV,s. 273274ve 279.
114 TCARETVEFAZ
a)RibaYed()
Pein ilem faizidir. Faize konu iki mal deitirirken taraflar
dan birinin, kendi maln teslim edip dier mal teslim almadan o
yerdenayrlmasylaolur. Mesel budayveriparpaalankii,arpa
yteslimalmadanayrlsa riba yed olur.mamfi yledemitir:
Buday misli misline ve elden ele satmakta bir saknca yoktur.
Ama taraflar mallar birbirlerinden teslim almadan ayrlamazlar.
Eer ayrlrlarsa, tpk altna karlk altnda olduu gibi aralarn
dakisatfasidolur.144 Bununsebebimeydanagelenribayeddir.
b)RibaFadl()
Bu, Haneflerinribelfadldediklerieydir.Kendinde faizilleti
bulunan iki mal kendi cinsiyle deiirken birinin dierinden fazla
olmasylameydanagelir. Mesel buseneninbudayngeensene
nin buday ile deiirken bedellerden biri fazla olursa ribelfadl
olur.mamfibukonudayleder:
leibirdinarolankalitelibuday,leibirdinarnaltnda
olan kalitesiz buday ile deitirilebilir. Taze buday eski buday
ile veya saf, beyaz buday da kara, kt budayla deitirilebilir.
Btnbudeiimlermislimisline,kilesikilesineveeldeneleolur.
Yani her iki budayn da ayn lekte ve deiimin pein olmas
gerekir.Birdetaraflarbedelleriteslimalmadanayrlamazlar.145
dn faizi de ribelfadl kapsamndadr dn verirken ala
cakl lehine bir menfaatin art koulmasyla meydana gelir. Bu,
ribelcahiliyyedir. Rehin veya kefil almak gibi eyler bu anlamda
birmenfaatsaylmaz.
5)RibanNes()
Bu, Haneflerin ribennese dedikleri eydir. Kendinde faiz il
leti bulunan iki mal mesel gm ile altn deitirirken birini
dahasonrateslimetmeyiart komaklameydanagelir.146.
mamfininfaizleilgili dierbazgrlerideyledir:
144 mamfi, el-mm,c.III,s.27,erRiba.fimezhebindefesatilebutlanayn

anlamagelir.
146 bnHacer, a.g.e. IV,s. 272273.
Misli misline ve elden ele olmadka satlmas caiz olmayan bir

eyi, yannabakaeykoyaraksatmaktahayryoktur.Meselbir
lek acve hurmasnn yanna bir dirhem koyup iki lek acve
hurmas karlnda satmann bir hayr olmaz. Yine taama taam
olmasn diye bir lek siyah buday ile bir dirhemi, iki lek
mahmule buday karl satmakta da bir hayr yoktur147 yani
bunlarcaizolmaz.
inde katks olan veya beraberinde baka bir ey bulunan altn,
altnakarlkalmakcaizdeildir.Beraberindekiazolsun,okol
sunfarketmez.Bizimkuralmzudur:Altnakarlkaltnsatar
ken saf altn miktarnn bilinmez olmas veya birinin dierinden
fazlaolmasharamdr.Gmekarlkgmdeayndr.Amaal
tnveripboncuklugmalmaktabirsakncayoktur.nkbun
larnarasndafazlalkolabilir.148
Birkimsesarraftandirhemleralsa, teslimalpayrldktansonraon
lar onaemanet braksabundabirsakncayoktur.149
Bir kimse birine dinar veya dirhem dn verse, o da fazlasyla
dese bunda da bir saknca yoktur. ster bu davran adet haline
gelmiolsun,isterolmasnfarketmez.
Birinindierindendirhemalaca,dierininde ondandinaralaca
olsa, vadesi ister dolmu olsun ister olmasn, aralarnda uzlap
deselercaizolmaz.nkbu,borcuborcakarlksatmaktr.150
Mesel Alinin Ahmette 10 dinar, Ahmetin Alide 100 dirhem
alacaolsa, karlklbortakasyaparakdeselercaizolmaz.
Bir kimse, bir dinar borlu olduu kiiye dirhemler verse, bunlar
onun yannda birikip bir dinar deerine ulasa onu borca saymak
isteselerbirhayrolmaz.nkbu,borcuborcadeitirmektir.151
6)afilerinGrlerininTenkidi
filer de Hanefler gibi alm satmla faizli ilemi ayrmam,
faizsistemlerinialtmalnalmsatmndzenleyenhadislerzeri
ne kurmular ve kendilerine gre illetler belirleyerek faiz olmayan
birok eyi faiz kapsamna sokmulardr. Onlarn sistemlerinde de
faiz, anlalmaz ve iinden klmaz hal almtr. nk bunlar da
Haneflergibiilgiliayetlerivehadislerinnemlibirksmndeer
lendirmedbrakmlardr.

148 mamfi, a.g.e. c.III,s. 38 39,erRiba.
150 mamfi, a.g.e. c.III,s. 40,erRiba.
116 TCARETVEFAZ
filerin grleri kendi iinde de elikilidir. Onlara gre

riba kelimesi mcmel yani kapaldr. Onu Allahn Elisi akla
mtr.152
FaizKurnnenar yasaklarndandr.Onu Kurn aklama
yacak da zerinde srekli pheler oluturulan hadisler aklaya
cak, hi byle ey olur mu? Aklamay Kurn yapar, hadislerde
Kurndaolanbizegsterirler.AllahTelylebuyurur:

Allah size neyi yasaklamsa ak ak bildirmitir; zor du-
rumda kaldysanz baka. (Enam6/119)
Aklama dedikleri, Allahn Elisinin altn, gm, buday,
arpa, hurma ve tuz sat ile ilgili hadisleridir. Bunlar faizi tarif
etmiyor, sadece alm satm ad altnda faiz yasan ineyecek
olanlarnnnkesiyor.
Faiz yalnz vadeli borta olur153 hadisini esas alsalard ayetlere
de uygun olurdu. O zaman alt malla ilgili hadislerin sadece alm
satm grnts altnda faizcilik yapmay engellediini grebilir
lerdi. Bu konu daha nce anlatlmt. Neden byle yapmadklarn
mamfi yleizahediyor:
Dier hadislersebebiyle Faiz yalnz vadeli borta olur hadisini
braktk. unu dedik: Riba, iki yerde vadelide ve peinde olur.
nkriba,peindekileyadatartfazlasyla,vadelidevadefazla
syla olabilir. Bazen vade ile birlikte demedeki fazlalk sebebiyle
deolabilir.154
Yukarda filerden erRynin faiz tarifinin ne kadar kar
k ve anlalmaz olduunu grmtk. mam finin ifadeleri,
zihinkarklnnonadayandngstermektedir.
filer derler ki: Faiz, byk gnahlarn en bydr. Hi
bir eriatta faizin hell klnmad sylenir. Allah kendi kitabnda
faizyiyendndabirisyankraharpilnetmemitir.Faizinharam
152 Fahrrrz, a.g.e. VII,s. 99.

153 Buhr, Sahih, By 79 (Beyuddinr biddinr nesen), Mslim, Sahih,
Mskt,l01 (1596).
ltaabbddir,faizilletiolarakgzkenhereyonunilletideil,
sadecehikmetiolur.155
Taabbd, illeti(aslsebebi)anlalamayanama kul olma gere
i uyulan emir veya yasak demektir.156 lletianlalamayanbirey
zerine kyas yaplamaz.Amabuszsanki hisylememiler gi
bi faiz iin tumiyet ve semeniyet157 olmak zere iki illet belirle
miler ve sistemlerini bunlar zerine kurmulardr. Bu mant an
lamak gerekten zordur. Faizin haraml taabbd ise bu illetler
nereden kyor? lletler varsa neden taabbd diyorsunuz? Sonra
KurnveSnnetteilletolarakbelirtilmemibireyisiz,naslillet
sayarakfaiziilgisizbiralanaekersiniz.nk onlarbuhalleriyle
faizolmayanbirokeyifaiz,faizidecaizhalegetirmilerdir.
Faiz illeti saydklar eylerden biri tum ( ) , yani taam, in
san yiyecei olmaktr.Enbelirgin zellii, insan yiyecei veyain
sanla hayvann ortak yiyecei olan her ey faizli maldr.158 lalar
dabukapsamdadr.159
Dolaysyla tum olan iki mal ayn cinsten ise, mesel acve
hurmasna karlk baka bir hurma alnacaksa her iki hurmann da
szlemenin yapld yere getirilmi olmas her ikisinin de ayn
lekte olmas ve taraflarn ayrlmadan mallar birbirlerinden ger
ekanlamdateslimalmalar gerekir.Yoksa faiz olur.160 Hurmalar
danbiriyadierikuruiseyinefaizolur.161
Haneflere cevap iin naklettiimiz ariyye hadisini burada da
tekrarlamak gerekir. Zeyd b. Sabitin bildirdiine gre Peygambe
rimiz ya hurmay kurusu ile deitirmeyi yasakladktan sonra, ai
lesine yedirme maksadyla aacn stndeki ya hurmay yerdeki
ya veya kuru hurma ile deitirmeye izin vermi,162 ne deitir
menin pein olmasn ne de miktarlarn eit olmasn art komu
tur. filere gre bunun faiz olmas gerekir. Peygamberimiz izin
155 bnHacer, a.g.e.IV,s.272278.

156 Bkz.irvn, Tuhfetul-muhtc haiyesi,c. IV,s.272,Ribabahsininba.
158 mamfi, a.g.e. c.III,s. 25,erRiba
159 bnHacer, a.g.e. IV,s. 276277.
160 mamfi, el-mm,c. III,s.27,erRiba
162 Buhr, Sahih,By,82.
118 TCARETVEFAZ
verdiine grebunlarsistemlerindebir yanllk olduunuanlama

lydlar.
Konuyualmsatmdeildefaizliborkapsamndadeerlendir
selerdi ilgili yasan, alm satm grnts altnda faizli dnc
engellediini grrlerdi. Ailesine yedirme maksadyla aacn s
tndekiyahurmayyerdekiyaveyakuruhurmailedeitirenki
inin bunu faizli borca alet etmesi dnlemez. Bu yzden ona
msaadeedilmitir.
Bunlar, koyduklar faiz sistemiyle hayat ekilmez hale getir
milerdir. Mesel bunlara gre unu, kavutu ve ekmei kendi misli
veya asl ile deitirmek olmaz. nk unlar arasnda yumuaklk
fark vardr. Ekmekler zerinde atein etkisi farkldr bu sebeple
tammmselettespitiyaplamaz.163 Bununfaizleneilgisiolur.
ki farkl yiyecei deitirirken de yiyeceklerinakit meclisinde
hazrolmasveoradanayrlmadantaraflarnonlarkarlklteslim
ve tesellm gerekir, yoksa faiz olur. Buna gre hayvanclkla
megul olan kii, meyvecilik yapan komusundan daha sonra vere
cei st, yourt, peynir vs. karlnda meyve alamaz, alrsa faiz
olur. Bu, Allahn hell kld alm satm faiz ve haram saymak
tanbakabiranlamtamaz.164
filerinikincifaizilletlerisemeniyet yaniparaolmazellii
dir.Onlaragrebuzellik yalnzaltnvegmtevardrdierpa
ralar dolamda olsalar bile bu kapsama girmezler.165 yleyse bu
gnkbankalarinsanlaraborverirkenbor veyakredi kelimeleri
ni deil de satma kelimesini kullanrlarsa filere gre faizcilik
yapm olmazlar. Yani bir yllna %15 faizle 100.000 TL bor
verdim derse faiz olur. nk bu, menfaat salayan bortur. Ama
byle demez de 100.000 TLyibiryl vadeli olarak 115.000 TLye
sattmdersecaizolur.Bunebykbiryanlgdr!
cMlikMezhebi
Mlikler de dierleri gibi faizialmsatmnbiraltbal ola
rakelealmlarve =SatBlmnde =Faiz
163 bnHacer, a.g.e. IV,s.281.Ariyesatileilgilihadis,mamfininbudeer

lendirmesinigeersizklmaktadr.
164 bnHacer, a.g.e. IV,s. 273274ve 279.
Bahsi bal altnda ilemilerdir. Mliklerin fark faiz illetleri

neyaklamlarndadr.
1) MlikMezhebindeFaizlletleri
Mlikler de filer gibisemeniyet vetumiyetiriba illetlerin
densayarlarancakbazyaklamfarklarvardr.
a)Semeniyet
Semeniyet yerine galibiyettssemeniyet terimini kullanrlar.
Yanibir parannfaize konu olmasiin paraolma zelliininar
lkl olarak onun znde bulunmas gerekir. Bu da ancak altn ve
gmte olur. Bu konuda altn ve gme baka bir ey kyaslana
maz.filerdeayngrtedir.
Bu, Mliklerin mehur grdr. Mehur olmayan gre g
re bir eyin para olarak dolamda bulunmas (mutlakus
semeniyyet) onun faize konu olmas iin yeterlidir.166 Buna gre,
kt para da dhil btn paralar ribev mallardandr. mam M
likinbukonudakiszleriylenakledilmitir:
Felsleri167 altn veya gmle deitirirken demeyi bir an bile
geciktirmekte hayr yoktur. Eer insanlar, belli bir deeri temsil
etmekzerebaslmderiparalarnparagibikullansalaronlarla
altnveyagmalrkenbiranlkgecikmeyimekruhsayarm.
Birfelsiikifelsesatmakcaizdeildir.Felslerlealtn,gmveya
dinarlardeitirirkenkkbirgecikmecaizdeildir.168
Mlik dedi ki, fels verip felsalmak ne gz karar(czafen), ne

dengidenginetartyla,nededengidenginelekleolur.Bununpe
inideolmazvadeliside.Felssayileilemgrr.
Mlik dedi ki, bir felsi iki felse vermekte hayr yoktur. nk
felsler baka ekilde deil, say ile satlrlar. Onu tart ile satarsa
azdaolsa,karlklbirbirinezararvermeihtimaliolur.tebunun
iinfelslerigzkararilesatmakcaizdeildir.Mlikinbirbatman
felsiikibatmanbakrasatmaymekruhgrmesidebundandr.169
166 AlielAdev, Hiye alel-Hara al muhtasar-i Seydi Halil,Beyrut,c.V, s. 56.

167 Felskelimesiylekastedilenaltndanveyagmtenbaslolmayanparalardr.
168 Mlik b. Enes, el-Mdevvenetl-Kbr, (Sehnnun ibn Kasmdan rivayeti)
Msr,l323 h.c.III,s. 395396.
120 TCARETVEFAZ
Mlik Mezhebine gre saf altn veya gmten baslm para

nnkendindenar,fakatdkayarlbirparailedeitirilmesica
izolmaz.nk herikitaraftadafazlalkvardr.Safparannsahi
bidierparannarlnntamolmasna, arltamolanparann
sahibidedierininsaflnailgiduyar.
Altn veya gm paralardan birinin basks dzgn fakat ar
l az, dierinin arl tam fakat basks kt olunca deitiril
melericaizolmaz.nkherikitaraftadafazlalkvardr.
Daha saf veya daha iyi basks olan parann arl dierine
eit veya daha fazla ise bu deiim pein olmak artyla caiz olur.
nkbudurumdafazlalksadecebirtaraftadr.170
b)Taam (nsanYiyecei)
Bunlar,sadece temel gda maddesi olupsaklanabilen veyagda
maddelerinilezzetlendireneylerdir.nkhadistesz edilenar
pa, buday, hurma ve tuz bu zellikleri tarlar. Bu gibi maddeler
kendi cinsleriyle deitirilirlerse deitirmenin pein ve miktarla
rn eit olmas gerekir. Farkl cins mallarla deitirilince eit mik
tardaolmalargerekmez,ama deitirmeninpeinolmasarttr.
Ayrca biriktirilsin veya biriktirilmesin hibir gda maddesi bir
bakagdamaddesiyleveresiyetakasedilemez.
lalar,gdamaddesitanmnagirmez.171 Mliklerburadafi
lerden ayrlrlar. nk filere gre ila gda maddesi deildir.
Mlikler, her eit eyay kendi cinsiyle veresiye, bire iki dei
tirmeyi deriba kapsamnasokarlar.172
Yiyecekle yiyeceiveyaparaileparaydeitirirkenbunlardan
birinin veya ikisinin yanna bir mal koyup deitirmeyi veresiye
yapmak caiz olmaz. mam Mlike, bir sre sonra alnacak kuma
ve arpaya karlk mercimek sat soruldu da Bu uygun olmaz.
diyecevapverdi.Yanimercimekalacakkiikarlnda dahason
ra bir kumala birlikte bir miktar arpa vermek zere anlasa mam
Mlikbusatcaizgrmez.
170 AlielAdev, el-Hara, al muhtasar-i Seydi Halil,Beyrut,c.V, s. 50.

171 AlielAdev, el-Hara,c.V, s. 5667.
172 bnRd, Mukaddimt,III,s. 4951.
Dinar ve dirhemlerde de durum ayndr. Bir kii dinar verip

dirhemalsa,dirhemlerinyannabirkuma veyabakabir malkoy
sa, dinarlar ve dirhemleri pein deitirip mal veresiyeye braksa
uygunolmaz.Deiimtamamenpeinolacaksabirzararyoktur.173
leride alaca taama karlk bir taam veresiye vermek caiz
deildir. Ancak ayn cins taam ileride ayn miktarda almak zere
dn verirse olur. leride alaca, imdi verdiinden ne daha iyi
ne daha kt olabilir. Bununla dn verdii kiinin yararlanmas
nistemiolmaldr.Bellibirsreyekadardnverdiizamanbu
caizolur.Amabunun dndayiyeceinbirini dierine karlk ve
resiyevermekuygunolmaz.174
2) MliklerinGrlerininTenkidi
Mliklerdedierleri gibialmsatmlafaizliilemiayrmam,
faizsistemlerinialtmalnalmsatmndzenleyenhadislerzeri
ne kurmular ve kendilerine gre illetler belirleyerek faiz olmayan
birokeyifaizkapsamnasokmulardr.
filerle ilgili yaptmz tenkitlerin nemli bir blm Mli
kler iin de geerlidir. Onlar da faiz iin tumiyet ve semeniyet
olmak zere iki illet belirlemiler ve sistemlerini bunlar zerine
kurmulardr.
Hanef ve fileri tenkit iin naklettiimiz ariyye hadisi Mli
klerinsistemini dekertmeye yeter.Madem Peygamberimizaa
cn stndeki ya hurmay yerdeki ya veya kuru hurma ile dei
tirmeyi caiz grm, deitirmenin pein ve miktarlarn eit olma
snartkomamtr,yleyse tumiyet faizilleti olamaz.Tumiyet
olamaynca semeniyet de olamaz. Bu da filer gibi Mliklerin
sistemini dekertir.
Mlikler hayat ekilmez hale getirmilerdir. Biriktirilsin veya
biriktirilmesinbirgdamaddesininbirbakagdamaddesiyle vere
siye takasn faiz saydklar iin komusundan soan alp yerine
daha sonra domates vermek onlara gre faizdir. Tavuklarnn yu
murtalarndan her gn komusuna verip daha sonra yerine patates
alankiidefaizegirmiolur.

122 TCARETVEFAZ
Mliklerinikincifaizilletlerisemeniyet yaniparaolmazelli
idir. Onlarn asl grlerine gre bu zellik yalnz altn ve g
mte vardr. Dier paralar dolamda olsalar bile bu kapsama gir
mezler.175 Onlaragredebankalarinsanlaraborverirkenborve
ya kredi kelimeleri yerine satma kelimesini kullanrlarsa faizci
likyapmolmazlar.
dHanbel Mezhebi
Hanbellere gre de menfaat salayan her dn haramdr.
Borlunun alacakly, evinde kira almadan ya da dk kira ile
oturtmas kullansn diyehayvannvermesi(iare),boraldey
den daha iyisini demesi veya rehin olarak verdii maldan alacak
lnn yararlanmas,tarlasn ekmesiyahut emsalcrettenazbirc
retle onunyanndaalmasgibiartlarladncaizdeildir.n
ceden koulan bir art veya anlama yokken borcunu dedikten
sonra bunlar yapar veya dnc, aldndan daha iyisi veya daha
fazlasyladersecaizolur.
Borcu demeden alacaklya hediye verilmesi de caiz deildir.
Budurumdaverilenhediyenindeerikadarbortandlr.Bunlar
dahancebirbirlerinehediyeverenkiilersebaka.176
1)Hanbel MezhebindeFaizlletleri
Ahmed b. Hanbelden faiz illetleri konusunda ayr gr
nakledilmitir. Bunlardan birincisi Hanef mezhebine uygun, kin
cisi fi ve Mlik mezheplerine yakn, ncs ise farkldr.
Mezhebinesasgr,Hanefmezhebineuygunolandr.
a)Hanef MezhebineUygunGr
Ahmed b. Hanbelden yaplan rivayetten en mehuruna gre
faiz illetleri cins ve kadr (vezn ve keyl) olmak zere iki tanedir.
Bu, mezhebin esas grdr. Kk ayrntlar dnda Hanef
Mezhebinetamuyar.Bugrurivayetleredayanr:

176 Ali Abdulhamid Baltaci, Muhammed Vehb Sleyman, elMutemed f fkhil
imamAhmed,(Abdulkadirb.mereeybnninNeylulmeribierhidellit
tlibadleseriilebrahimb.Muhammedb.Dvynn Menrus-sebl f erhd-
dell adl eseri bir araya getirilerek hazrlanmtr.) babulkard, Mekke,
1991/1412,c. 1,s. 4447448.
Abdullahb.merinbildirdiinegreAllahnElisi,onasalt
veselmolsun,ylededi:
Birdinarikidinara,birdirhemiikidirheme,birsaikisaa
satmaynz. nk faize girmenizden korkuyorum. Birisi kalkt
vedediki,EyAllahnElisi!Biratveripkarlndabirdenfaz
laatiyibirdeveveripkarlndabirdenfazladevealannduru
muneolur?Buyurduki,Eldenelepeinolursazararyoktur.177
EnesinbildirdiinegreAllahnElisiylededi:

Tartlanlarayncinstensemislimislinedir.Kileilellenler
deyledir.178
Busattabedellerin eitlii esastr.Eitliin gereklemesinde
kile,tartvecinsetkinolur.nkkilevetartgrntekieitlii
salar,cinsiseierikte(manen)eitliisalar.
HanbellerinHanef mezhebineuymayangrleriunlardr:
1. Faize konu bir eyi kendi cinsiyle deiirken birininveya iki

sinin yanna baka bir ey koymak caiz olmaz. Mesel bir l
ek acve hurmas ile bir dirhem, yine bir lek acve hurmas
ilebirdirhemekarlk satlamaz.Birdinarve birdirhemibir
dinara karlk satmak179 da caiz olmaz. Bu yasak, faizin k
knkurutmakiindir.
2. Dolamdaki felslerle altn veya gm alnacaksa hull ve
takbuzartolur.Yanibedellerinakityerinegetirilmiolmas
ve taraflar ayrlmadan karlkl teslim ve tesellm arttr.
177 Ahmedb.Hanbel, Msned, c.II,s.109.

Bu hadisi Ebu Bekr b. Ayya, erRabi b. Sabihten, o el Hasenden, o da
UbadedenveEnesb.Mlikten,buikisahabidePeygamberimizdenrivayetet
milerdir. edDarekutn unlar sylemektedir: Bu hadisi erRabiden Ebu Bekr
dndarivayet eden olmamr. Ondan birok kimse, farkl bir metinrivayet et
milerdir.(SnenudDarekutni, a.g.e. c.III,s. 18,By58.)
179 Dorusu,Birdinarvebirdirhemiikidinarakarlksatmakeklindeolmaldr.
124 TCARETVEFAZ
Burada felsler altn ve gm paralar gibi saylmlardr. Bu

grbirokHanbel fakih kabuletmez.180
3. Anamaddesitartileilemgrdiinbirfels ikifelsesat
lamaz.181 Hanbel fakihlerinoubunudakabuletmezler.182
b) MlikvefilereUygunGr
Ahmed b. Hanbelden yaplan ikinci rivayet Mlik ve fi
mezheplerine uygundur. Buna gre altn ve gmte riba illeti
semeniyettir. Bu zelliin arlkl olarak maln znde bulunmas
(galibiyyettssemeniyet) gerektiinden bu kapsama yalnz altn
vegmgirer.
Dier drt maddede faiz illeti (tum) gda olma zelliidir.
Mamer b. Abdullahn rivayetine gre Allahn Elisi, ona salt ve
selmolsun, mislimislineolmasbiryanayiyecee(taam)karlk
yiyeceksatmayyasaklamtr.183
Yiyecek nemlidir nk bedenler onunla ayakta durur. Para
da nemlidir nk ekonomi onunla devameder. Onuniinbuiki
eyi faiz illeti saymak gerekir. Ayrca altn ve gmte faiz illeti
tart (vezn) olsayd tart ile ilem gren mallar bunlarla veresiye
almak caiz olmazd. nk ribelfadln iki illetinden birinin bu
lunmasribennesieiinyeterliolmaktadr.
Gda maddesi olmasbakmndan pirin, msr ve yulaf gibite
mel maddeler et, st ve sebze gibi ekmee katk olan eyler ile
meyveler ve ilalar arasnda fark yoktur.184 Daha nce belirtildii
gibi Mlik mezhebiilalar gda maddesi kapsamndasaymaz.Bir
180 Ali Abdulhamid Baltaci, M. Vehbi Sleyman, a.g.e. bab ahkmirrib, c. 1, s.

429430.
182 Bkz.AliAbdulhamidBaltaci, a.g.e. s. 426.
183 Mslim,Mskt, 93.Hadisin tamamyukardagemiti.Deerlendirmedekolay
lkolsundiyerivayetitekrarlyoruz:Mamerb.Abdullahklesinebirsabuday
verdiveOnusat,karlndaarpaal.dedi.Klegittivebirsadanbirazfazla
ald.Mamerinyannagelincedurumuonabildirdi.Mamerdediki,Niyebyle
yaptngitgeriver,mislimislineolmazsasaknalma.nkResulllahsallallah
aleyhiveselleminyledediiniiittim:Yiyecee(taam)yiyecekmislimisline
dir.yledevametti:Ognyiyeceimizarpayd.OnaBudayarpanndengi
deildirdenince:Benzemesindenkorkuyorumdedi.
de saklanamayacak durumda olan gda maddelerini pein deitir

medeeitlikartaranmaz.
c)ncGr
Ahmed b. Hanbelden yaplan nc rivayete gre yiyecek
maddesininribayakonuolmasiinlveyatartylasatlmasge
rekir. Yumurta ve karpuz gibi say ile satlan yiyeceklerde faiz ol
maz.AllahnElisininyledediirivayetolunmutur:
Faiz, sadece llen veya tartlan yiyecek veya ieceklerde
olur.
Bu hadisi tahric eden edDarekutn yle demitir: Bu sz
Sadinszdr.OnuAllahnElisinemaledenyanlmtr.185
2)HanbellerinGrlerininTenkidi
DiermezhepiinyaplantenkitlerHanbeller iindegeer
lidir. Onlarla ilgili u hususu ayrca zikretmekte fayda vardr bir
yerdeylederler:

.
Eeraltnvegmtefaizilletitart(vezn)olsaydtartilesatlan
mallar bunlarla veresiye almak caiz olmazd. nk veresiyenin
haramolmasiinribannikiilletindenbiriyeterlidir.186
Buna gre vezn faiz illeti olamaz. Vezn olamaynca keyl de

olamaz ve Hanbellerin kendilerine esas aldklar faiz sistemi
ker.Hembunusyleyip hem de vezn ve keyli faizilletisaymalar
gerekbirelikidir.
IIIDRTMEZHEPLELGLORTAKTENKT
Bugnk kt para drt mezhebin kurduu faizsistemininisa
betli olmadnbir daha vurgulamaktadr.nkeerbu mezhep
lere uyulacak olsa faiz yasa kolayca alabilir. Zira fi ve M
lik mezheplerine gre altn ve gm paralar dndaki paralarn

126 TCARETVEFAZ
kendi cinsleri karlnda pein veya veresiye alm satmnda faiz

meydana gelmez. Yani 1 milyon lira ile vadeli 2 milyon satn al
nabilir. Sadece mam Mlike ait olup mezhep tarafndan kabul
grmeyengregrebufaizliilemolur.
Haneflere ve Hanbellere gre kt para kendi cinsiyle pein
deitirilince miktarlarn eit olmas gerekmez. Daha nce ifade
edildii gibibirylvadeli bir milyonaihtiyac olankii, nce ban
kadan 1.100.00 lira bor alr sonra onu pein 1.000.000 liraya
bankaya satar. Oradan ayrlrken elinde bir milyon liras olduu
halde bankaya, bir yl vadeli bir milyon yzbin lira borcu olur. Bu
ilem,hemHaneflereveHanbellergrehemdeafiveMalikle
regrefaizdeildir.
Ayrca bu drt mezhebe gre farkl cins kat paralar, hibir
kurala tabi olmadan deitirilebilir. Mesela 1000 Amerikan dola
rnn bugnk deeri kadar Trk liras verip bir yl vadeli 1200
Amerikandolaralnabilir.Builem,enflasyonbasksaltndaolan
bir lkede, faizli dn iini daha da kolaylatrr. Drt mezhebin
kabul ettii bu grleri bugn, ii temiz hibir Mslman kabul
edipuygulamamaktadr.nkakl veftratbunugerektirir.
IIIDARULHARPTEFAZ
Mslmanlarn hkim olduu yerlere darl-slam , dierlerine
darl-harp denir. Mslmanlarla bar anlamas yapm olanlar
iin daha ok darus-sulh, darul-eman veya darul-ahd terimleri
kullanlr.
Eb Hanife ile mam Muhammede gre darlharpte olan bir
Mslman, o lkenin vatandayla faizli ilem yapabilir. O ahs
orada Mslman olmu ama henz darulslama g etmemi de
olabilir.
Eb Yusuf bu grte deildir. nk darulslama girmesine
izin verilen bir gayrimslim ( = mstemen) burada faizli i
lemyapamayacanagrebir Mslman dadarlharptebuiiya
pamaz. Mlik, fi ve Hanbel mezhepleri de bu grtedirler.
nk faizi yasaklayan ayet ve hadislerde yer ayrm yoktur. Bir
mslman, tek bana da olsa, dnyann her yerinde Allahn emir
veyasaklarnauymakzorundaolduuiinbugrlerdorudur.
Eer yiyorlarsa, darulharp halkna l hayvan eti ve domuz

satmadaveonlarlakumaroynamadadaayn ihtilf vardr. EbHa
nifevemamMuhammedegrebunlardayaplabilir.
ADELLLER
1Hadisler
Eb Hanife ve mam Muhammede gre Allahn Elisi yle
demitir:
.
Darlharpte, Mslman ile orann halk arasnda faiz ol
maz.
Kemaleddin b. elHmm bu konuda yle diyor: Bu hadis
garibtir.187 Bunu AllahnElisindenMekhlnrivayetettiibil
dirilmitir. mam fi, Eb Yusufun u szn nakleder: Eb
Hanifenin bunu sylemesi bir stadn bize, Mekhln Allahn
Elisinden u sz nakletmesinden dolaydr:
Darulharbinhalkarasndafaizolmaz. Zannederimbirde
veMslmanhalk.dedi.
Beyhaknin rivayetine gre mam fi Bu hadis sabit deil
dir.Bunundelilolacakbiryanyoktur. demitir
elMebsutagreBuhadismrseldir.Mekhl degvenilir(si
ka)birkiidir.Bylelerininmrselikabuledilir.188
Cafer mezhebine gre de darulharpte Mslman ile orann
halkarasndafaizolmaz.OnlarbunuAliden(r.a) yaptklaruri
vayetedayandrrlar:AllahnElisi dediki:

.
Bize kar sava halinde olanlarla aramzda faiz olmaz. Bir
dirhemveripbindirhemalabiliriz.Alrz,amavermeyiz.189
187 Garibhadis,rivayetettiklerihadislerbirokkimsetarafndantoplananmehurha
disimamlarndanbirindenyalnzbirkiininrivayetettiihadistir.
188 bnHmm, Fethl-Kadir,c. VII,s. 3839.
189 EbuCaferMuhammedb.elHasenetTs(.460h.), el-stibsr,Tahran1390,c.
II,s.70,(Fennehlribbeynelmslimveehlilharb)Paragraf 230.
128 TCARETVEFAZ
aVedaHutbesi
AllahnElisi VedaHutbesindeyledemitir:
Cahiliyefaizikaldrlmtr.Kaldrdmilkfaizbizimfaizi
miz,Abbasb.Abdulmuttalibin faizidir.Onuntamam kald
rlmtr.190
Mliklerden bn Rd (. 520/1126) bu konuda yle bir de
erlendirmeyapmtr:
Bu hadiste, Eb Hanfe ve Muhammedin191 grne uygun
olarak darlharpte harblerle faizin caiz olacana iaret vardr.
nk nceleri Mekke darlharpti, Abbas (r.a) orada yayordu.
Eb shakn bildirdiine gre Bedir savandan nce Mslman
olmutu. Bedirde esir alnnca Allahn Elisi, fidye vererek kur
tulmasn istemi, o da Ben zaten Mslmanm bu savaa iste
meyerek katldm. diye zr beyan etmiti. Allahn Elisi de,
Grntebizekarsn,kendinifidyeilekurtar.demiti.
Bu rivayet kabul edilmezse bn shakn rivayeti kabul edilebi
lir. Ona gre Haccac b. lt, Abbasn Hayberin fethinden nce
Mslman olduunu sylemitir. FaiziseHayberin fethisrasnda
haram klnmtr. nk Allahn Elisine Hayberde ganimetler
arasndaaltnl veboncuklubir gerdanlkgetirilmio, gerdanlkta
kialtnlarnkarlarakaltnakarlksatlmasnemretmi vey
ledemiti: Altnaaltntartyatartdr.
VedaHutbesindeAllahnElisinin,Abbas(r.a)nMslman
olduu andan itibaren ald faizleri deil de Mekkeden cahiliyye
kalntlarnn silinmesinden sonra henz tahsil etmedii faizleri
kaldrmas,onundarulharptefaizemsaadeettiinigsterir.192
bEbBekirinBahseGirmesi
Allahn Elisi Mekkede iken Romallar Perslere yenilmi,
RumSuresindeRomallarntekrargalipgelecekleribildirilmiti:

191 KitaptaMuhammedyerineEbYusuf denmitir.
Rumlar yenildiler. En yakn yerde. Onlar bu yenilgilerinin

ardndan galip geleceklerdir. Bir ka yl iinde... (Rum
30/14)
Kureyliler EbBekire, SizRumlarngalipgeleceigrn

desinizyle mi? demiler,o Evet demiti.Birisi, Bizimlebah
se girer misin? dedi. Bahse girdi ve bunu, Allahn Elisine bil
dirdi.AllahnElisi,Git,bahismiktarnartr.dediodaartrd.
Rumlar Persleri yenince Eb Bekir bahse konu mal ald. Bu, Eb
Bekirin Mekkeli mriklerle oynad kumard ve Allahn Elisi
bunuonaylamt.OzamanMekkeirkyurduydu.193
cGayriMslimlerinMallarnnMubahl
Eb Hanife ile mam Muhammedin bir delili de darulharb
vatanda olan kiilerin mallarnn esasen mubah olduu, yani do
kunulmaz olmad grdr. Onlara gre nasslarn194 plak ifa
deleri dokunulmaz mallailgilidir.Eeronlarlabiranlama yaplr
sa mallarn anlamaya aykr olarak almak haram olur. Aykrlk
yoksanaslalnrsaalnsnhelldir.195
Darulharbe, onlarn gvencesi (eman=vize) ile giren kii, g
vencenin gereini yerine getirmelidir. Gvence, bu ahsn, o lke
nin kanunlarna ve geleneklerine gre haksz saylacak bir yolla
onlarn mallarna dokunamayaca hkmn ierir. Faizin haksz
kazansaylmadbiryerevize(eman)ilegirenbirMslmanon
larn maln faiz yoluyla alrsa bu vize anlamasna aykr olmaz.
nkonlarfaizikendirzalarylaverirler.
Bizden vize(eman)alaraklkemize gelen harbler byle deil
dir.Onlarnmallarnfaizyoluylaalamayz.nkverdiimizvize
onlarn mallarn dokunulmaz klar.Bizce meruolmayanbir yolla
onlarnmalnalan,buanlamayaaykrdavranmolur.
Zinabyledeildir kadnnhelletmesiyle ondan yararlanmak
hellolmaz.Amabirmal,sahibininmsaadesiylehellolur.196
193 el-Hidaye ve Fethl-Kadir,baburriba,c.V s. 300301.

194 Nass,Kurnnvesnnetinifadeleri anlamndadr.
195 bnHmm, Fethl-Kadir,c. VII,s. 39.
196 bnHmm, Fethl-Kadir,c. VII s.39.
130 TCARETVEFAZ
BDELLLERNTENKD
Darulharpte harblerden yani orann yerli halkndan faiz al
nabilecei yolundaki grler tenkit edilmitir. Burada biri Hanef
Mezhebi iinden dieri de mezhebin dndan olmak zere iki ten
kideyerverilecektir
1 Kemalddinb.elHmmnTenkidi
Hanef mezhebinin nde gelen fakihlerinden bn Hmm197
yleder:
Faiziyasaklayannaslarmutlaktr,yanionlardabirsnrlamayok
tur.Mekhlnrivayetettiihadisbunatersdtiinbiranlam
ifadeetmezdelilolabileceiispatlanrsabaka.
yle de denebilir: Sz konusu hadis delil saylsa bile Kurna
haberivahid198 ile ilvede bulunmakcaiz olmaz.Ayetlerin, Faizi
yemeyiniz vebenzeriemirleribuyasaasnrkoymazkendarul
harptefaizyenebilir demek ilve olur.Budacaizdeildir.
Darulharptefaiziharamsaymayanlarkendileriniylesavunabi
lirler: Faizle ilgili yasaa snr koymayan hkmler, sahibinin
hakk sebebiyle dokunulmaz olan mallar kapsar. Eer harbnin
malbiranlamaylakorumaaltnaalnmamsadokunulmazdeil
dir.
Aslnda bu aklama dikkatle incelenirse, Mekhl hadisi olmasa
bile yukardaki grn uygun olduu grlr. Ama burada gizli
olmayanbireyvardrdarulharptefaizi hellsayanlaronuMs
lmannalacan esas alarak sylyorlar. Darulharpte faizhe
lldirszgenelbirhkmdrfaizalmaydakapsarvermeyide.
Kumardadaayndurumvardronukfirdekazanabilir.
Grnenoki,darulharptefaizliileminmubahlfaizinMsl
mantarafndanalnmasnifadeeder.Arkadalarderste,illete ba
karak darulharpte faizi ve kumar hell grenlerin maksadnn,
fazlal Mslmann almas olduunu benimsediler. Ama o fet
vann mutlak olmas yani orada byle bir snrlamann olmamas
bunaaykrdmektedir.DorusunuAllahbilir.199
197 Kemalddinb.elHmm 788 h./1396 m.tarihindeSivastadomumehurHane

ffakihidir.Kendisindemezheptaassubuyoktur.Hanefmezhebininyanlbuldu
ugrleriniifadedenekinmez.FethlkadradlHidayeerhi,bugnhalaHa
neflimleriningvendiibaucukitabdr.861h./1457m.tarihindevefatetmi
tir.
198 Haberivhid,mtevatirolmayanhadisedenir.Mtevatir,yalansylemekiinbir
arayagelmeleri,adetleregremmknolamayacaksaydakiitarafndanrivayet
edilenhadistir.Buart,senedinhertabakasndaaranr.
199 el-Hidaye ve Fethl-Kadir,c. VII s.39.
2Abdullahb.Ahmedb.KudmeninTenkidi
Hanbel mezhebi fakihlerinden bn Kudme (. 620h.) bu ko
nudayleder:
Faiz,darlslamdaolduugibidarlharptedeharamdr.M
lik,Evza,200 EbYusuf,fiveshak201 bugrtedir.
EbHanfedemitirki,DarlharpteMslmanileharbiarasn
dafaizolmaz.udaondannakledilmitir:Darlharpteslama
girmi iki Mslman arasnda da faiz olmaz. nk Mekhlun
bildirdiine gre Allahn Elisi yle demitir: Darlharpte
Mslmanlarlaorannhalkarasndafaizolmaz.
stelik onlarn mallar mubahtr.202 Darlslamda onlara do
kunmay yasak klan kendilerine verdiimiz eman yani gvence
dir.Bylebirgvenceolmayncamallarbizemubaholur.
BizimdelilimizdeAllahTelnnuayetleridir:
(a) Allahfaizliilemiharamklmtr. (Bakara2/275)
(b) Faizyiyenlerindavran,eytanntaklpaklneldiikim
senindavranndanfarkldeildir. (Bakara2/275)
(c) Mminler! Allahtan korkun, faizden arta kalan brakn.
(Bakara 2/278)
Hadisler de fazlalnharam klndn gsteriyor. Allahn Eli
sininuszyasangenelolduunugsterir:.
Kimartrryadafazlasnistersefaizegirmiolur.
Dier hadislerdeki yasak da geneldir. Bir de u vardr, darl
slmdaharam olan, darlharpte deharamdr. Bu,tpkMsl
manlararasndafaizinharamolmasgibidir.
HaramlKurn,snnetveicmailesabitolanbirhkm,sahih
veya msned ya da dier gvenilir hadis kitaplarnda gemeyen
mehulbirhadisedayanarakterketmekolmaz.Ayrcahadishem
mrseldir,203 hemdeAllahnElisininfaizidarlharpteyasak
200 AbdurrahmanelEvz,mstakilmezhebsahibiolmutebeitabininbykfakih
lerindendir. am ve Marib halk mam Mlikin mezhebinden nce Evznin
mezhebinegirmilerdi.88h.tarihindeBalebektedomu,157h.tarihindeBey
ruttalmtr.(Bkz.merNasuhiBLMEN, Hukuk slamiyye Kamusu,c. 1,s.
362)
201 shak b. Rheveyh byk fakih ve muhaddistir. 237 h. tarihte Nisaburda vefat
etmitir.(Bkz.merNasuhiBLMEN, Hukuk slamiyye Kamusu,c.1,s.419
420)
202 Yanibunlarbizimrahatlklaelkoyabileceimizmallardr.
203 Mrselhadis,tabindenbirzatn,sahabe ismisylemedendorudanAllahnEli
sidennaklettiihadistir.YukardakihadisiAllahnElisindenMekhlb.Zeyd
nakletmitir.Buzattabiindendir.YaniAllahnElisinideil,onunashabng
renlerdendir. Hanef mezhebi tabinden gvenilir kiilerin mrsel hadisini delil
sayar.(Bkz.merNasuhiBLMEN, Hukuk slamiyye Kamusu,c. 1,s. 140)
132 TCARETVEFAZ
ladanlamnadagelebilir.nkfaizolmazszfaizyasak
tr,eklindeanlalabilir.Nitekimayettegeen,
.
Hacda kadna yaklamak, kt sz sylemek ve dvmek
olmaz (Bakara2/197)ifadeleribunlarnhacibadetisrasndaya
saklandngsterir.204
Bizegre de dorusubudur.nkHaneflerindelilgetirdikle
ri hadis sahih dahi olsa ona dayanlarak byle bir hkm verile
mez.nkotakdirdehadisayetineshetmiolur.Snnet Kurna
tabiolduuiinsnnetinyetineshediphkmnkaldrmas d
nlemez.
204 bn Kudme, el-Mun,c. IV,s. 176, 177.

DRDNC BLM
VADELSATIVEFAZ
134 TCARETVEFAZ
IVADEFARKIVEFAZ
Vade fark, bir maln pein fiyat ile vadeli fiyat arasndaki
farktr. Bunun faizle ilgisi yoktur. Toptan ile perakende arasnda
nasl fiyat fark olursa peinle vadeli arasnda da olur. in yaps
bunu gerektirir. Bu konuda Allahn Elisinin uygulamas ile
Alinin(r.a)vedrtmezhebinolumlugrvardr.
AALLAHINELSNNUYGULAMASI
Abdullah b. Amrn bildirdiine gre, Allahn Elisi ona, bir
orduhazrlamasnemretmiamadeveleryetmemiti.Bununzeri
ne, zekttan alnacak gen dii develere (kalus ) karlk
deve ( ) almasn emretmiti. O, sadaka develerinin
toplanacazamanakadarbirdeveyiikideveyekarlkalyordu.1
Devenin by gencinden deerli olduu iin burada bir de
venin, veresiye iki deveye deitirildii sylenemez. Ancak iki
gendiideve,birbykdevedendeerliolacaiinpeinileve
resiyeninfarklolacanadelilolabilir.
Veresiyehayvantakas konusunda Peygamberimizden farklri
vayetlerdeyaplmtr.Semreninrivayetiyledir:

.
AllahnElisihayvanakarlkhayvanveresiyesatmayya
saklad.2
EbsetTirmz(. 209279 h.)buhadisleilgili unusyler:
Semrenin rivayet ettii hadis hasen ve sahihtir. Gerek Allahn
Elisinin ashabndan ve gerekse dier ilim sahiplerinden ouna
grehayvana karlk hayvan veresiyesatma hususunda uygulama
bu hadise gre olur. SfyansSevrnin ve Kfelilerin gr de
byledir.Ahmed(b.Hanbel)deayneyisyler.
1 EbuDavud, Snen, , 16,hadisno 3357.

2 EbDavud, Snen, Byvelicrt,15hadisno3356Nes, Snen, By,
65 (Beyulhayevn bilhayevn neseh) Tirmiz, Snen, By 21, hadis no
l237.
VADELSATIVEFAZ 135
Allahn Elisinin ashabndan ve dierlerinden olan kimi ilim

sahipleri ise hayvana karlk hayvann veresiye satna ruhsat
vermilerdir.Bu,fininveshakndagrdr.3
EbDavudunrivayetettiiAbdullahb.Amrhadisi,bukonuda
Allahn Elisinden msaade ktn gstermektedir. ElHattb
(319388h.)buhadisleilgiliubilgileriverir:
eyhdedikibuhadisakagsterirki,hayvanveresiyesatma
yasasadeceherikibedelindeveresiyeolmashalinehastr.ki
hadisibirletirmekvearalarnuyuturmakiinbugereklidir.4
Hayvanlar bor verilebilir mallardan deildir. nsanlar bir at,

bir deveyi kullanp iade etmek zere alrlar. Kullanmaya karlk
bircretdeneceksekiralama,denmeyecekseriyet olur.Hayvan,
borverilebilirmallardanolmadiinhayvanbirbakahayvanla
deitirmeyiticaretsaymakuygunolur.
BSAHABEUYGULAMASI
Alinin(r.a)Useyfradndakidevesiniveresiyedrtdevekar
lnda satt bildirilmitir.5 Her devenin deeri farkl olur.
Alinin devesinin pein deerini bilmiyoruz. O rivayeti buraya al
mamz, bir deve ile drt deve arasnda deer fark olacan d
nmemizdendolaydr.
CMEZHEPLERNGRLER
Fakihler arasnda vade farkn caiz grmeyen, onu faizli ilem
ile kartran birinin var olduunu bilmiyoruz. Btn mezhepler,
bir maln pein fiyat ile vadeli fiyatnn farkl olabileceini mal
iinvadeleregredeienfiyatistenebileceinikabulederler.Me
sel, pein 100 TL, bir ay vadeli 105 TL, iki ay vadeli 110 TL,
ayvadeli 115 TL gibiuzaypgidenfiyatlaristenebilir.Yeterki,ta
raflar ayrlmadan anlamay tek fiyat zerine kesinletirmi olsun
lar. Aksi takdirde Peygamberimizin koyduu, bir satta iki sat
yasakapsamnagirer.
3 Tirmiz,yukardakihadisinaltnadlennot.c. III,s.538539,st. 1981 (1401)

4 EbuDavud, Snen, stanbul,c.III.s. 652, 653.
136 TCARETVEFAZ
Drt mezhebin konu ile ilgili szlerinin zeti budur. Aadaki

aklamalardahafazlabilgiisteyenleriindir.
1.Hanef Mezhebi
Hanef mezhebine gre vadeli satta fiyat belli olursa vade
farknnsakncasyoktur. El-Mebsut tauifadeleryeralr:
Taraflar,peinufiyata,uvadeyekadarufiyatayada biray
vadeliufiyataikiayvadeliufiyatader,tekfiyatzerindeanla
p ayrlmazlarsa akit fsit olur. nk. Allahn Elisi, ona salt
ve selmolsun,birsatiindeikiartyasaklamtr.Yukardaki
rnek,buhadisinaklamasdr.Herhangibirkaydabalolmayan
yasak(mutlaknehiy),eriakitlerdebulunursaoakitfsitolur.Bu,
taraflarnanlamayyukardakigibitamamlaypayrlmalarhalin
debyledir.Eerayrlmadananlamaytekfiyatzerinekesinle
tirirlerse o zaman caiz olur. nk akdin geerlilik artnyerine
getirdiktensonraayrlmolurlar.6
Fethl-Kadr dekonuileilgiliolarakyledenir:
Birsatn,peinolmashalinde1000e,vadeliolmashalindede
2000eyaplmasndafaizliilemanlamyoktur.7
2.fi Mezhebi
fi mezhebi Haneflerle ayn grtedir. Tuhfetl-
muhtc dayledenir:
AllahnElisi,onasaltveselmolsun,birsatiindeikisat
yasaklamtr. Bu hadisi Tirmizi rivayet etmi ve sahih olduunu
dabelirtmitir.Meselsatcderki,Bunusanapein1000eveya
birylvadeli2000esattm,senyadabenveya falanahsbufi
yatlardanhangisinikabulederseonaaln.Byle birakdiniinde
bilinmezlik(cehalet)olduuiinyasaklanmtr.Yoksapeinbine,
birylvadeliikibineveyamalnyarsbine,yarsdaikibinesat
labilir.8
3. MlikMezhebi
Mlik mezhebinin gr de Hanef ve filerle ayndr. On
larnfark,taraflaramuhayyerliktanmalardr.
6 emsddinesSerahs, el-Mebst,c. XIII,s.8.

7 Kemlddinb.elHmm, Fethl-Kadir,c.V, s. 218.
8 bnHacerelHeytem, Tuhfe,c.IV,s. 294,
VADELSATIVEFAZ 137
mam Mlikin,bir malpein 10 veyavadeli 15 dinaraalanve

buikibedeldenbirinideme ykmllaltnagirenkiihakkn
dayledediibildirilmektedir:
Bu uygun olmaz. nk 10 dinar sonra verse onu vadeli 15e
vermiolur.10dinarpeinverse,vadeli15dinar10dinarasatn
almolur.9
Busz,Mlik fakihlerdenbnRdyleaklar:
Mlike gre yasan sebebi faize gtrecek yolu kapamaktr
(seddizera).nkmmkndrki,muhayyerolantaraf,peini
ne veya vadelisine bakmadan akdi bitirmek ister, sonra durum
kendiasndannetleir,amabunuaavurmaz.(Herikibedelde
onunborcuhlinegeldiiiin)budurumdasankio,buikibortan
birini dierine karlk veresiye satm veya veresiye fazlasna
satmolur.Bedellernakityanialtnveyagmparaolduutak
dirde byledir. Bedeller yiyecek maddesi ise bu defa da yiyecei
(taam) yiyecee (taama) karlk fazlaya satma sz konusu
olur.10
Bununikisatsaylmas,bedelinikitaneolmasndandr.11
mam Mlik, her iki tarafn da muhayyer olmasn kabul eder.
Sahnnbukonuda,Abdurrahmanb.Kasmaylebirsorusorar:
Baksana,yanndabirmalolankiiyegeldim,Bunukaasatar
sn?dedim,Peinelliye,veresiye yzededi.Bendeonuvere
siyeyzeveyapeinelliyealmakistedim.Mlikingrnegre
bucaizolurmu?
Sahnnuncevabuoldu:
Mlikylededi:Eersatcistersesatar,istersesatmaz,alcda
istersealr,istersealmazdurumdaisezararyoktur.Amataraflar
danbiribrakmakistersebrakr,almakistersealr,fakatbudie
rini balarsa onda bir hayr yoktur. Her ikisini de balarsa yine
mekruhtur,ondadabirhayryoktur.12
9 mamMlik, el-Muvatta,By,bb33,paragrafno 74.

10 bn Rd, Bidyetl-mctehid, c. II, s. 134, , nc fasl,
ncvech.Tercmedelafzadeil,manayadikkatedilmitir.
11 el-Hura al Muhtasari Seyd Halil,c. V, s. 72,nnsonlarnadoru.
12 mamMlik, el-Mudevvenetul-Kbr,cz IX,s. 151, .
138 TCARETVEFAZ
4.Hanbel Mezhebi
VadefarkkonusundaHanbel mezhebiningryledir:
AllahnElisi,onasaltveselmolsun,birsatiindeikisat
yasaklamtr.Bununanlamlarndanbirisiudur:Satcmterisi
nederki,bukleyisanapeinona,veresiyeonbeesattm...Bu,
btlbirsattr...nkbedelbelliedilmemitir...Sanabunupe
in u fiyata, veresiye de u fiyata satarm, der de bedellerin biri
zerineszleme yaplrsabununbirmahzuruyoktur.13
Grld gibi, fiyat tam tespit edilerek sat yaplrsa btn

mezheplervadefarkncaizgrmektedirler.
IIVADELSATIVEFAZ
Daha nce ifade edildii gibi vadeli sat ile faizli ilem ara
snda benzerlik vardr. nk pein fiyat 10 lira olan bir mal iki
ay vadeli 11 liraya satmak ile bugn verilen 10 liraya karlk iki
ay sonra 11 lira almak birbirine benzer. Ama arada nemli farklar
davardr.Faizborcungetirisidir.Borlarmisliyledenir.Yani100
altnborcuolan100altnder.ncedenyaplanbiranlamagerei
fazladan yapaca her deme faiz olur. Alm satm ise iki farkl
mal deitirmektir. Faizle alm satm arasndaki bu fark daha bir
okfarkndomasnasebepolmutur.
AFYAT
Para,bellibirsatnalmagcntemsilederbug,kiilereve
mekna gre deimez. Parann satn alma gcnn, zaman zaman
deimesiayrbirkonudur.Mallarparagibideildir.Hibirmaln,
paragibibellibir deeri,sabitbir fiyat olmaz.Nepein fiyatsa
bit olur,ne de vadeli fiyat. Fiyat kiilere,artlarave mekna gre
sreklideiir.Bununiinbazrneklerverelim:
1PeinFiyatDeikendir
Palto retenbirinebir kii gelir,pein 100 lirayabirpalto alr.
O palto maazada 150 lira olduu iin mteri memnundur. Arka
dan kii gelir, iyi pazarlk yapar, 90ar liradan birer palto alp
giderler. Sonra bir retmen be renciyle gelir, zel indirim ta
lepeder,herbirpaltoyu80liradanalr.
13 Abdullahb.Kudme, el-Mun,c. IV,s. 259.

VADELSATIVEFAZ 139
Satc paltoyu 75 liraya mal etmi olsa, o gn demesi gereken

9000 liraborcuolupda parasolmasa,budurumdaikenbirmteri
gelippeinparayla 120 paltoistese,mteriyikarmamakiinher
trlkolaylgsterir.Gerekirsemaliyetinaltndabirfiyatlasata
rakognk paraihtiyacn karlar.Bunlaralmsatmda olur,ama
faizliilemdeolmaz.
2VadeliFiyatDeikendir
Yukardaki satcya mteri gelir, yars pein, yars ay va
deli yirmi palto ister, iyi bir pazarlkla paltolar seksener liradan
alr.
kinci mteri gene yirmi paltoyu, ay vadeli olmak zere 75
liradan alabilir. nk o, devaml mteridir. Konfeksiyoncu ku
ma, iplii, astar vs. hep vadeli ald iin bu mteriden alaca
eklerkendinepeinparagibigelir.
nc bir mteri iki ay vadeyle 100 palto almak ister. Kon
feksiyoncu ona gvenmedii iin satmak istemez. Mteri mal
alabilmekiinsatcymemnunetmeyealr. Dolaysyla konfek
siyoncuyzpaltoyuikiayvadeyle100erliradansatmayarazola
bilir.
Bunlarpiyasada olaan durumlardr.imdibumalnpeinfiya
t ile vadeli fiyatn nasl ayrabiliriz? Paltoyu bir kiiye pein 100
liraya sattn esas alrsak vadeli fiyatlarn hepsi pein fiyatn al
tndadr. Pein fiyat 90 liradan sayarsak durum farkl, 80 liradan
sayarsakfarklolur.
Bu sebeple mal fiyatlar durum ve artlara gre deiiklik gs
terir. Ancak zamanmzda kapitalizmin tesiriyle piyasalarda tekel
lerve kartellerolutuuiinbirok maln peinfiyatilevadelifi
yat net olarak ayrlmaktadr. Byle bir piyasada dahi vade fark
faiz saylamaz. nk mallarn reticisi, toptancs ve perakende
cisi vardr. Ama parann reticisi sadece devlettir. Parann toptan
cs ve perakendecisi de olmaz. Byk bir bankann kasasndaki
100 lira ne ise, bir ocuun cebindeki 100 lira da odur. Bir retici
paltoyu ucuza verebilir,ama MerkezBankas rettii 100 liray 99
liraya veremez. Yani faizin oluumundaki ilikiler ile fiyatlarn
oluumundakiilikilerfarkldr.imdi olaynbirbakaynne de
inelim.
140 TCARETVEFAZ
BMALPARALKS
Eminnnde 10 liraolanbirkalem,Beyolunda 12,5 liraola
bilir. ki kardeten biri Eminnnden, dieri de Beyolundan bi
rerkalemalsalar,kaleme 12,5 liradeyenkarde, 2,5 lirasnnfaz
ladanalndniddia edebilir,ama kimseonafaizdiyemez.nk
herikialmdapeinyaplmtr.Kalemedeerbierkenpazarfak
tr devreye girer. Kalemin fiyat Eminnnde 10 lira iken, Be
yolunda 12,5 lira olabilir. Dolaysyla iki karde de kalemi nor
malfiyatlaalm,aldanmamtr.
Eminnnde kalem 10 liraikenalcnnbilgisizliinden yarar
lanlarak 12,5 liraya satlsa gene faizden bahsedilmez. Burada
gabn fahi, yani fahi fiyatla mal satarak mteriyi aldatma sz
konusu olabilir.Eminniingabnfahisaylan birfiyatBeyo
luiinnormalolabilir.
Aynardabir malndeiikfiyatlarolabilir.MeselEmin
nndebirsatc,kalemi 9 lirayasatarken,dieri 10 lirayanc
sde11 lirayasatabilir. Demekki kaleminEminnndekifiyat 9
il 11 lira arasnda deimektir. Fahi fiyat bu snrlar aan fiyat
tr. Mesel bir kii, piyasay bilmedii iin o kalemi 12 liraya alsa
fahi fiyatlaalmolur.Bu ahs, aldandniddiaederekalmsa
tmnbozulmasntalepedebilir.
SonuolarakbirkaleminkarlEminnnde10 lira,Beyo
lunda 12,5 lira olabilir. Burada fazla gibi gzken 2.5 lira kar
lksz deildir. Bu para, kalemin bedelinin bir parasdr. Ama
hangi piyasada olursa olsun, 10 lira verip 11 lira alnrsa buradaki
1lirakarlkszfazlalkolur.
CPENFYATVEVADELFYAT
Biri bir paltoyu pein 100 liraya alrken bir bakas ayn palto
yuaynsatcdanikiayvadeli 100 lirayasatnalmolabilir.Bura
da paltoyu veresiye alan mterinin karlksz bir fazlalk elde et
tiiiddiaedilemez.Pein100 liranaslopaltonunbedeliiseikiay
vadeli100 liradaaynekildeopaltonunbedelidir.
Birmalnbedelinitespittepazarnetkisi inkr olunamaz.Fiyat
larn belirlenmesinde karlkl rza nemlidir. ki ayr mterinin
ayn fiyata raz olmalar gerekmez. Satclar bu konuda esnek dav
VADELSATIVEFAZ 141
ranmak gerektiini bilir ve ona gre fiyat isterler. Pazarl da bu

yzdenyaparlar.Faizliilemdebyleeylerolmaz.
1PeinileVeresiyeninFark
Pein alnan bedelle yeni bir i yaplabilir. Veresiye bedelin
gedenmesiyanndahidenmemetehlikesidevardr.Busebep
le bir maln pein fiyat ile vadeli fiyat arasnda fark olmas, iin
tabiatgereidir.
Bedel pein, mal veresiye ise bu defa da mal fazlaolabilir. Bir
baka ifadeyle bu mal iin denecek bedel peine nispetle daha az
olabilir. Byle bir sat, selem veya istisna eklinde gerekleir.
Bunlardandahasonrabahsedilecektir.
2VadeliSatlaFaizlileminYaps
Yukarda grleri verilen drt mezhebe gre vadeli satta
artngereklemesigerekir.
1. Mal mevcutvebelliolmaldr.Mal yoksa satbtl,malmev
cut fakat nasl bir mal olduu taraflar arasnda anlamazlk
douracakderecedebilinmez(cehletifhie)olursasatf
sitolur.14
2. Fiyat belli olmaldr. Eer fiyat sabitlenmezse sat fsit
olur.15
3. Paraydemegnvetaksitlerbelliolmaldr.
Mesel maln fiyat 250 TL diye belirlenir bunun 150 TLsi
peinvekalanheray25 TL olmakzeredrtaydadenecekyada
tamam veresiye olup drt ay sonra tek taksitte denecek diye an
lamayaplr.
Vadevetaksitlerbelliolmazsabusatfsitolur.16
14 merNasuhiBLMEN, Hukuki slmiyye Kamusu,c.VI,s. 29 vd.

Batlsat hibir hukuki sonu dourmaz. Bu sebeple taraflar bedelleri birbirine
iade etmek zorunda olurlar. Fasit sat, aslnda normal birsat olmakla birlikte
bazartlarnetkisiilemeruolmayansatdemektir.Eksiklergiderilirsesatsa
hihhalegelir.Birmalpein10,ikiayvadeli11olmakzeresatlm,satnhan
gifiyatagresonulandbelliedilmemisefasitolur.Sonrataraflarbuikiart
tanbirizerindeanlaaraksatsahihhalegetirebilirler.
15 BLMEN, a.g.e. c.VI,s. 39.
16 BLMEN, a.g.e. c.VI,s. 40 vd.
142 TCARETVEFAZ
Buartauyduktansonra peinfiyatnneolduunabaklmak
sznvadelisat geerliolur.
Faizliilemdedeartvardr. Birinciart,borcunbelliolma
s, ikinci art alacan belli olmas, nc art da vadenin belli
olmasdr. Alacak, borile faizin toplamdr. 10 altnbor alan ki
i,demegnhem10altnhemdeonunfaiziniverir.
Vadeli mal alan kiiye gelince, o borcunu derken ald mal
veyaonundengibirmal gerivermez.Malartkdevredenkm,o
mal iin belirlenen bedel, alcnn borcu olmutur. Pein fiyat 10
altn olanbir mal, vadeli 11 altnasatlmama demegn maln
fiyat 15 altna km veya 5 altna dm olabilir. Bunun de
meye etkisi olmaz. Faizli borta byle deildir. nk dn ver
me gnndeki 10 altn ne ise bugnk 10 altn da odur on birinci
altnfaizolur.
Vadenin belli olmas art faizli ilemde ve vadeli satta ayn
dr. Ancak bu art, vadeli satta alacakly balad halde faizli
ilemde balamaz. Faizli ilemde alacakl baz gerekeler ileri s
rerek,meselborlunun madd durumununveyaekonomikartlarn
bozulduunu iddia ederek borcun ksa srede faizi ile birlikte
denmesini isteyebilir. Mesel, bir yl vadeyle kredi vermi olan
bir banka, ekonominin bozulduu gerekesiyle kredinin 15 gn
iinde denmesini isteyebilir. Bu da kredi kullanan, beklenmedik
birandakesrkler.
Asl fark, borcun zamannda denmemesi halinde ortaya kar.
Vadeli satta, gnnde denmeyen borca ilve yaplmaz. nk
bu ilve faiz olur. Enflasyonlu ortamlarda, borcun gecikmesinden
dolaymeydanagelendeerkaybnalmannfaizleilgisiyoktur.O,
alacaklnn zararn nlemek ve borlunun haksz kazan salama
sna engel olmak iindir. Faizli alacaklar yle deildir. Gnnde
denmeyenborcuntahsiliiinbirtaraftanteminatlardevreyesoku
lup icra ilemleri yrtlrken dier taraftan yeni faiz oran tespit
edilir ve geciken her gn iin borca ilave yaplr. Bu da deme
glnedenborluyubsbtnykar.
3ListeyeGreFiyat
Veresiye satlarda vadeye gre deien fiyatlar belirlenebilir.
Mesela bir buzdolabnn pein fiyat 500 TL ise 100 TL pein, ka
lan alt ay taksitle u fiyata bir yl taksitle u fiyata diye deiik
VADELSATIVEFAZ 143
fiyatlar istenebilir. Pein ve taksit miktarlar deitike fiyat da

deiir. Liste, satcnn deien artlara gre teklif ettii fiyatlar
gsterir.Sonutasatbirtek fiyat zerindenbitirilir.nemli olan
dabudur.Bunlar,drtmezhebinortakgrdr.
Baz toptanclar, rettikleri mallar iin mterilerine bir fiyat
listesi gnderirler. Listede, Maln bir ay vadeli fiyat udur. Tes
lim gnnden itibaren bir hafta iinde demede bulunana u kadar
iskonto yaplr.Biraygetiktensonrakiherayiin% 5 (yadada
hadeiik oranda) fark uygulanr. eklindeifadeleryeralr.M
teri demeyi nasl yaparsa fiyat ona gre belirlenmi olur. 4 mez
hebe gre bu sat fasittir. Teklif edilen fiyatlardan biri kabul edi
lipakitonagreyaplrsafsitolmaktankurtulur.
Mezheplerin bu konudaki delili, Allahn Elisinin bir sat
iinde iki sat yasakladna dair hadisidir.17 Hadiste mal pein
u fiyata, veresiye u fiyata satmay yasaklayan bir hkm yoktur.
Bu,bir ksm fakihin yorumudur.Bize grebu yorum doru deil
dir.lgili hadislerbirarayagetirildiindebu vebenzeri hadislerin,
alm satm grnts altnda faizcilik yapmaya engel olduu daha
ncegrlmt.Almsatmayr,faizliilemayrolduuiintop
tanclar mterilerine, yukardaki ekilde fiyat listesi verebilirler,
bununbirsakncasyoktur.
4TketiciKredisiveVadeliSat
Belli mallar tketici kredisiyle de, vadeli olarak da alnabilir.
Tketicikredisinindahahesaplolduuiddiaedilerekdeniyorki:
Otomobili tketici kredisi ile alrsam banka adma kredi tahsis
ederveparaysatcyaverir.Bendekrediyi,bankayataksittaksit
derim.Alnanborlayaplandemearasndabirfarkdoar.Ben
zeri fark veresiye satta da doar. Neticede veresiye satann da
bankanndayaptfinansmansalamailemidir.Helliseheriki
sidehell,haramsaherikisideharamolmaldr.
Tketicikredisi,bankadanalnanbortur.Onunzerineyaplan
her ilvefaizdir. Otomobilikrediilealncaikiilemyaplmolur.
Birincisindebankadan mesel 15.000 liraboralnrve 17.000 lira
17 Tirmiz, Snen, By, 18 Nes, Snen, By, 73 mam Mlik, Muvatta,

By, 72 (Bb 33)Ahmedb.Hanbel, Msned, II/71,174, 175, 177, 179, 205.
144 TCARETVEFAZ
borlanlr. Bu, aka faizdir. kinci ilemde otomobil pein

15.000lirayaalnr.
Vadeli almda ise peinfiyat15.000liraolan otomobil 18.000
lirayaalnmolur.Bundafaizyoktur.
Vadelialm
Otomobilbedeli 18.000TL
Toplambor 18.000TL
Kredilialm
Otomobilbedeli 15.000TL
Bankadanalnankredi 15.000TL
Bankayadenecekfaiz 2000TL
Toplambor 17.000TL
rneimizde otomobil, faizli borla daha ucuza alnmtr.
Ucuzluk pahallkayr,faizliolupolmamakayrdr.
Konuyubirdeyleanlatalm.Aynmarkaveaynmodelbirer
otomobil almak iin Ahmet ile Mehmet birlikte bir oto galerisine
giderler. Otomobilin pein fiyat 15.000 lira. Ahmet onu, bir yl
vadeli 18.000 liraya alr. O srada Hasan gelir Mehmete 15.000
lira vereyim, otomobili pein al, bana bir yl iinde 16.000 lira
de der Mehmet de kabul eder ve otomobili pein 15.000 liraya
alr. Bunun faizli bor olduu aktr. Ama otomobili Hasan alp
Mehmetesatsaydfaizolmazd.
Deniyorki:
Asl mesele finansman salamak deil midir? Hasan otomobili
kendi adna alp satsa bile onun niyeti otomobil almak deil, fi
nansman salamaktr. Esas buray aydnlatmak gerekir. Evet, bu
rada eklen bir farkllk var, ama iin asl itibariyle faizli ilemle
bunun arasnda bir fark yokmu gibi gzkyor. ki ahstan biri
otomobili,ticaryoldandahapahalya,dierifaizlidediimizyol
dan daha ucuza alm oluyor. in asl bir araba almaktr. Bu bir
hukuk fark gibi gzkyor ikisi arasnda temel bir fark var m
dr?
Hukuk fark, temel farktr. O fark bu iki eyi ayrmakta, birine

alm satm, dierine de faizli ilem denmesine sebep olmaktadr.
VADELSATIVEFAZ 145
Bu basit bir fark olmad iin bankalar tat kredisi verme yerine
tat sat yapamazlar. nk o zaman kredi kurumu deil, ticar
kurumolurlar.Buonlarnneyapsnanedeileyiineuyar.
in asl bir araba almaktr. deniyor. Doru, ama biri faizli
yoldan,dieridefaizsizyoldanalmaktr. Mesel birelmaaacnn
yannaiki kii gelse,biri kabn doldurup gitse, dieriaacnsahi
binden izin aldktan sonra kabn doldursa, birincisi hrsz saylp
cezalandrlr, ama ikincisine bir ey denemez. Bu hrszlk olay,
inaslelmayemektir. denereksavunulamaz.
Hukuk fark, temel fark olduu iin, otomobillerde bir kusur
ortaya ksa ve geri verilse, onu veresiye alan, dedii peinat,
taksitleri ve imzalad senetleri alr ve ii bitirir. Dieri sadece
15.000 liray alr, ama faizli borcu devam eder. Otomobili Hasan
veya banka alp Mehmete satsayd Otomobil almaya niyetim
yoktu,onuseniniinaldm.deyipgerialmazlkedemezdi.
Birdevadelisatlardafiyatfarknn,geerlifaizhadlerineg
re hesap edildii ne srlyor. Maln vadeli satan herkes, vade
fark isterkenbirhesapyapar.Hesab,faizhadlerinidikkatealarak
yapmannbirzararolmaz.Sonutasatc mteriyebirfiyatteklif
eder. Mteri bu fiyata raz olursa sat olur, yoksa olmaz. Yani
buradayaplan,faizliborvermedeilmalsatdr.
IIISELEMVESTISNA
Selem, para pein, mal veresiye olmak zere yaplan sattr.
Burada ilem, veresiye satn tam tersine yrr. Maln miktarnn,
zelliklerinin, teslim yerinin ve teslim tarihinin akit srasnda tes
pit edilmesi arttr. artlarna uygun olarak yaplan bir selem akdi
ile ileri bir tarihte retilecek mallar imdiden satlm ve bedeli
nakitolarakalnmolur.
bn Abbas yle dedi: Allahn Elisi Medineye geldiinde
insanlar iki yllk, yllk hurma mahsuln nceden satarlard.
Dediki:
Kim bir eyi nceden satarsa ls belli, tarts belli, vde-
si belli olsun.18
18 Buhr, Sahih, Selem 2.

146 TCARETVEFAZ
stisna bir sipari akdi, bir maln retimi iin imalatyla yap
lan anlamadr. stisnann selemden fark parann pein verilmesi
ninartolmamasilemalnteslimtarihininkesinolmamasdr.
leri bir tarihte teslim alnacak veya retilecek bir maln bede
linintamamen veyaksmen denmesifiyatucuzlatr.Pein 100 li
ra olan bir maln iki ay vadeli fiyat 110 lira olursa, bedelin tama
mnnikiay nceden verilmesi halindefiyat 90 liracivarndaola
bilir.Buradadabirmalalmyapldiinfaizliilemdenszedi
lemez.Amabu,faizsizsermayeteminiyoludur.
IVFACTORNG
Factor, ngilizcede bir firmaya bor para veren veya komisyon
alaraksatyapankimse19 anlamnagelir.
Factoring, vadeli sat yapan firmalarn, bu satlardan doan
alacaklarnn factor veya factoring irketi tarafndan satn
alnmas veya tahsilinin stlenilmesi iidir. Factoring irketi, her
iki halde de devrald alacaklarn muhasebesini tutar ve icra yolu
dadhilalacantahsiliiingerekenhertrlhizmetistlenir.
Alacaklar satn almas halinde factorun geliri faiz, alacak tah
silini stlenmesi halinde de komisyon olur. Satn ald alaca
tahsiledemedii takdirdesatcyarcuedemez.Yaniozararkendi
stlenir.Factor,alacaksenetlerini iskonto daedebilir.Bubirsenet
krma ilemidir ve faizdir. Bu durumda o, alacan tahsilinden so
rumluolmaz.
Factoringirketininyaptilergenelolarakunlardr:
1. Satc firmann vadeli satlaryla ilgili her trl muhasebe
kaytlarntutmak,
2. Vadeli satlardan doan alacaklar vadesinde tahsil ve takip
etmek,
3. Satnaldalacaklarntahsiledilmemesihalindedoacakka
yplartamolarakkarlamak,
4. Potansiyel ve mevcut mterilerin mal durumlar hakknda
bilgitoplamak,
5. Mallarn sat imknlarn artrmak zere piyasa aratrmas
yapmak.
19 ngilizceTrke Redhouse Szl,stanbul, 1986.

VADELSATIVEFAZ 147
Alacandevri,alacaksenedinindevriileolur.Factorkuruluu,
alacanbirksmndervekalannhemender.
Factoring irketinin potansiyel veya mevcut mterilerin mal
durumlarhakkndabilgitoplamas, kefil olaca firmaytanmas
nsalar.Satcfirmannvadelisatlarylailgilihertrlmuhase
be kaytlarn tutmas ona, ilgili firmalar yakndan takip etme im
kn verir. Srekli piyasa aratrmas yapmas ise kefil olabilecei
yenifirmalarbulmasnsalar.Mallarnsatimknlarnnartmas,
aslnda onun i hacminin artmas demektir. Dolaysyla factoring
irketinin yaptbtn faaliyetler,ncelikle kendigeliriniartrma
vezararnasgaryeindirmefaaliyetidir.
Factoring irketi, alaca tahsil iini stlenirse bundan dolay
komisyon alabilir.Amaalacasatnalrsaelde ettii gelirfaizdir.
1 ay vadeli 100 liralk bir bor senedini 95 liraya satn almas, bir
ay sonra alaca 100 liraya karlk 95 lira dn vermesidir. Bu
nun faiz olduu aktr. Alaca tahsil edememesi halinde asl
borluyarcuetmemesi,borluyakefil olduuiindir.Bundan do
layileminmahiyeti deimez.
V KRHADD
Alm satmda kr haddi olmaz. Allahn Elisi, fiyatlarn ser
beste olumasna nem vermi, buna engel olacak eyleri yasak
lamtr. Bir zamanlar Medinede fiyatlar ykselmi, halk Allahn
Elisinden narh koymasn istemiti. Narh, bir maln en ok kaa
satlabileceinin yetkili makam tarafndan belirlenmesidir. Bunun
zerineAllahnElisi,onasaltveselmolsun,yledemiti:
Fiyatlar belirleyen, daraltan, genileten ve rzk veren Al
lahtr.Benimaslistediim,sizdenbirinizinkanvemalko
nusundaki bir hakszlktan dolay benden bir talebi olmadan
Rabbimekavumaktr.20
Peygamberimizinsznnanlamudur:Fiyatlar,darlk,geni
lik ve rzk, Allahn koyduu kanuna yani tabi kurallara gre olu
ur. Buna aykr her mdahale zulmdr. Dolaysyla piyasa ser
besteolumaldr.
20 Tirmizi, Snen, By,73.

148 TCARETVEFAZ
Baz fakihler, zorunlu hallerde narh konabileceini kabul et

milerdir.AmaAllahnElisineikyetedilendurum,birzorunlu
hldi.O, yukardakiszleribylebirdurumdasyledi.yleysezo
runluhlbahanesiylenarhkonamaz.
Devletin mdahaleettii piyasayadahaaz mal gelir.Busebep
lenarh,piyasanndaralmasna,ktlkvekaraborsayasebepolur.
Serbest piyasada fiyatlarn artmas, ucuzluun en iyi habercisi
dir.nkfiyatlarnarttnduyanherkesorayamalgetirirvek
sasredebollukveucuzlukbalar.
VIGABNIFAH
Gabn , aldatmak demektir. Bir kimsenin bir mal, piyasa fiyat
nn stnde bir fiyatla satn almas ya da piyasa fiyatnn altnda
birfiyatlasatmashalinde gasp gerekleir.Eer kii, malnpiyasa
deerinibilerekbylebirfarkarazolmusayaplacakbireyyok
tur. Ama bu fark, taraflardan birinin dierini aldatmas suretiyle
domusa baklr aldatma fahi llere varmsa aldanan tarafn
akdifeshetmehakkdoar.21
Aldatmasnrntespitiinmal, opiyasaybilenvemallarade
er bime yeteneine sahip olan kiilere gsterilir. Mesel, 10
TLye satn alnm bir mala bunlardan biri 5 TL, biri 6, biri de 7
TL kymet bierse o zaman bu maln fahi fiyatla satld ortaya
kar ve buna gabnfhi denir. nk bu ahslardan hibiri o
mala, 10 lirakymetbimemitir. Amabiri 8,biri 9,biride 10 lira
kymet bierse maln fahi fiyatla satlmad anlalr. O zaman
bu,gabnyesr,basitbiraldanmaolur.22
Pein fiyat 1000 lira olan bir mal bir yl vadeli 1600 liraya
alankiialdatldniddiaederse mal, o piyasay bilen ve mallara
fiyat bien kimselere gsterilir. Bunlardan biri, bu maln bir yl
vadelifiyat 1600 liraeder,dersefahifiyatlasatlmolmaz.Ama
eermallarakymetbienlerdenhibiribufiyatvermezseozaman
birgabnolduuortayakar.
21 Mecelle m. 357.
22 bn Abidin, Reddl-Muhtr,c.V,s.142143.Manayasadkkalnarakifadeler
gncelletirilmitir.
VADELSATIVEFAZ 149
zetolarakbir maln, piyasafiyatnn stnde veyaaltndasa

tldndan bahsedebilmek iin fiyatn, taraflardan birinin dierini
aldatmas sonucu ortaya kmas gerekir. Alverite ufak tefek al
danmalar olabileceinden fahi llere varmayan bir gabnn akde
tesiriolmaz.
Mecellenin23 165. maddesi gabn fahiiinbazoranlarbelir
lemitir.Maddeyledir:
Gabn fhi, uruzda (ticaret mallarnda) nsf uur (yani yzde

be) hayvanatta (canl hayvan satnda) uur (yani yzde on) ve
akarda(tanmazmalsatnda)humus(yaniyzdeyirmi)miktar
veyadahaziyadealdanmaktr.
Mallarafiyatbien kiilerin, malnalnd ariinbelirledi

i st ve alt snrlar, bu oranlarda almsa bir gabn fahi var
demektir. Bundan daha az almsa ona da gabn yesr denir.
Gabnyesrsebebiyleakdinbozulmasyolunagidilmez.
Mesel bir ticaret maln 10 liraya alan kii, aldatldn iddia
ederek akdin bozulmasn talep ederse bu mal, o ary bilen ve
mallara kymet vurma yeteneine sahip olan kiilere gsterilir.
Bunlardan hibiri mala, 9,5 liradan fazla fiyat vermezse alcnn
%5 orannda aldand ortaya kar. Mecelleye gre bu, ticaret
mallariinakdibozmaya kfibirorandr.
Buoranlar,durumaveartlaragredeiebilir.
VIIYASAKLANMIBAZIALIMSATIMLAR
Allahn Elisi baz alm satmlar yasaklamtr. Bunlar piya
sann serbeste olumasn salayan ve aldanmay nleyen eyler
dir. Mallar yolda karlayp pazara ulamadan alma, ihtikr, mev
cut olmayan mallar satma, mal teslim almadan satma ve mteri
kztrmayasabunlardandr.
AMALLARIYOLDAKARILAYIPALMAK
23 KsacaMecellediyeanlanMecelleiAhkmAdliye,TanzimattansonraAhmed
CevdetPaanngayretiylehazrlanmve yarmasrdanfazlayrrlktekalm
birhukukmecmuasdr.Dahaokticaretveyargileilgilikonulardzenler.
150 TCARETVEFAZ
Allahn Elisi, ona salt ve selm olsun yle demitir: Mal

lar yolda karlamayn da pazara kadar ulasn. nk pazara
ulamayan mal, bilgisizlikten ucuza satlabilir. Bir baka hadiste,
maln yolda satan satcnn, pazara geldiinde fiyat yksek bul
mashalindesattancayabileceibildirilmitir.24
BHTKRYASAI
AllahnElisi,onasaltveselmolsunyledemitir:
.
Dardan mal getiren kazanl olur, ihtikr yapan da lnete
urar.25
Onunbirszdeyledir:

htikryapansuludur.26
htikr, szlkte zulm ve hakszlk anlamna gelir. Terim ola
rak farkl tanmlar vardr. Hanef mezhebinden Eb Yusufa gre
ihtikr, Satn ald bir mal, halkn ok ihtiya duymasna ra
men satmamaktr. Byle bir kiiye, kendine ve ailesine yetecek
miktardan fazlasn satmas emredilir. Satmaz da ihtikrda direnir
seyetkilimahkemeyekarlr.Hkimonanasihatederveonuteh
dit eder, ikinci kez hkimin huzuruna karlnca byle yapmamas
iin onu hapseder ve tazirde bulunur. Ama hkim o mal, ne zorla
satabilirnedenarhkoyabilir.27
CELDEOLMAYANMALISATMAK
Hakm b. Hizm dedi ki, Allahn Elisine geldim, dedim ki,
Bana biri geliyor ve bende olmayan bir mal satn almak istiyor.
24 el-Bedi,c. V, s.232.Bukonudakihadisleriinbkz.EbCaferetTahv, erhu

Maanlsr,M.ZihnenNeccrntahkikiyle,Beyrut, 1407/1987,c.IV,s. 7 vd.
25 bnMce, Snen, Ticrt, 6,Darim, Snen, By,12.
27 el-Bedi,c.V, s. 129ve 232.
VADELSATIVEFAZ 151
Ben de ardan onun iin alp ona satyorum. Allahn Elisi, ona
saltveselmolsundediki: Yannda olmayan satma.28
DMALITESLMALMADANSATMAK
Hadislerde, teslim alnmadan satlmas yasaklanan mallarn ta
mam yiyecek maddesidir. Allahn Elisi, ona salt ve selm ol
sun, yle demitir: Bir taam (yiyecek) satn alan onu teslim almadan
satmasn.29
EMTERKIZITIRMAK
Bunun Arapas necetir. Mal almaya niyetli olmayan biri, sa
tcnn yanna gelir, mteri gibi davranarak mal metheder ve di
er mterileri heyecana getirip fiyatn artmasn salar. Allahn
Elisibunuyasaklamtr.30
VIIIKAPAROVEYAPEYAKES
Baz alm satmlarda caymay nlemek iin, satc mteriden,
kaparo veyapeyakesiadaltndabirdemealr, eer mterica
yarsaparasatcyakalr.Eerkaparo, akityapldktansonraalnr
sa, satcnn caymas halinde kaparonun satcya kalmas caizdir.
Bukonudamezheplerinfarklgrlerivardr.
Hanef mezhebine gre meru bir ekilde yaplan ve kesinlik
kazanan bir satm akdi, ancak taraflarn karlkl rzalaryla veya
mahkeme kararyla bozulabilir. Mterinin veya satcnn, tek ta
rafl akdi bozma yetkisi yoktur. Alc veya satc yahut her ikisi
belli bir mddet muhayyer olmalar artyla alveri yapabilirler.
Muhayyer olan taraf, bu mddet iinde alverii bozabilir. Malda
birkusur kmas halinde de mteri iinbir muhayyerlik vardr.31
Fakat alverite art koulsa bile verilen kaparonun, mterinin
caymas halinde satcya kalmas caiz olmaz. nk kaparo, hibe
28 Tirmz, Snen, By, 19, H. no 1232 Ebu Davud, Snen, By, 68, H. no
3503Nes, Snen, By,60.MetinTirmznindir.
29 etTahv, erhu Maanl-sr,c.IV,s.37,konuileilgilibtnhadislerburada
zikredilmitir.
30 Bkz. el-Bedi,c. V, s. 232.
31 Mecelle,madde 300den 309akadar.
152 TCARETVEFAZ
veya sadaka olmadan bir maln karlksz olarak elde edilmesidir.

Buhakszbirkazansaylrvesatcyahellolmaz.32
Hanbel mezhebinegre,birsatmakdiyaplr,mterisatcya
kaparoadaltndabirdeme yaparMalsatnalmaktanvazgeer
sembu paraseninolsun der,sonravazgeersekaparoolarakveri
leneysatcyahellolur.
Mlikler kaparoyu caiz grmezler. mam Mlik, el-Muvatta
adlhadiskitabnnelByblmneuhadislebalar:
.
AllahnElisi,onasaltveselm olsun,kaparolusatya
saklad.33
mamMlik,bukonuyuyleaklar:
Bize gre kaparolu sat (beyulurbn ) udur: Kii bir
kleyiveyakkbircariyeyisatnalryahutbirhayvankiralar,
sonrasatcyaveyahayvansahibinederkisanabirdinarveyadir
hem,dahaokveyadahaazvereyimeermalalrsamveyahay
vanabinersemverdiimey,malnbedelineveyakiralamacreti
nekatlsn.Amamalalmaktanveyakiralamadancayarsamsenin
olsun.tebubtldr,bireyekarlkdeildir.34
afi mezhebi de kaparolu sat ( ) kabul etmez.

Mezhebin konu ile ilgili gr yledir: Kaparolu sat sahih ol
maz. Bu, bir kiinin mal satn alp satcya bir miktar para verme
sidiruartlaki,eermalkabulederseverdiiparamalbedeline
mahsup edilsin yok eer cayarsa bu para satcya hibe olsun. Bu
nunsahiholmamasikisebeptenkaynaklanr:
1. Bunu yasaklayan bir hadis vardr ancak hadisin senedi Al
lahnElisinekadarulamamaktadr.
32 Halil Ahmed esSahhar, Bezll-Mechud fi halli Ebi Davud, Kitablby,

Bablurbn,XV/177,Beyrut.
33 Ayrca bkz. Ebu Davud, Snen, By, 69, Beyulurbn, Hadis no 3502 bn
Mce, Snen, Ticrt, 22,Beyulurbn,Hadisno 21922193.
34 Mlik binEnes (mam Mlik) el Muvatta, Kitablbyun ba taraf, c.II, s.
609.,stanbul.
VADELSATIVEFAZ 153
2. Burada akdi bozucu (mfsit) iki art vardr: Birihibe art di

eri de maln geri verilmesi artdr. Bunlar mterinin cay
mashalindeolur.35
Ahmed b. Hanbel, kaparolu satla ilgili hadisin senedinin Al
lahn Elisine kadar ulamamasn yani mnkat olmasn sebep
gstererek hadisi zayf bulmu ve kaparolu sat caiz grmtr.
Onlara gre mer (r.a.) ve olu Abdullah da bunu meru saym
lardr.Hanbel mezhebininkonuileilgiligryledir:
Kaparolu sat sahihtir. Bu, mterinin bir ey satn almas ve
satcya,bedelinbir ksmn kaparo olarakvermesidir.uartlaki,
eer cayarsa kaparo satcnn olacaktr. Mteri mal alnca kaparo
olarak verdii mebl mal bedeline mahsup edilir, cayarsa kaparo
satcnn olur. Fakatsattabyleakbirartyoksasatc kaparo
yasahipolamaz.
Birsatmakdi yaplmadan mteribir miktarparaverereksat
cya, Bunubakasnasatma,eeronubenalmazsambuparasenin
olsun der de mal satn almazsa o zaman satc kaparoya sahip
olamaz.Oparamterinindir.36
Araplar kaparoya urbn arbn veya urbn derler.
Bu kelime Arapa deildir.37 stanbul Hukuk Fakltesinde grev
yapm profesrlerden rahmetli smet Sungurbeyin (1928/ 2006)
verdii bilgiye gre kaparonun Yunancas arhabon dur, Romallar
buna arra veya arha derler.DemekkikelimeArapayaYunancadan
gemitir.
35 Ahmetb.Hacer, Tuhfe, ,c.IV,s. 321322.

36 Abdullahb.Ahmedb.Kudame, el-Mun,3128noluparagraf,Beyularbn,c.
IV, s. 302313 Ahmet b. Abdullah elQr, Mecelletl Ahkami-eriyye,
madde309,Tahkikedenler,AbdlvehhabEbuSleymanveMuhammedbrahim
AhmetAli,Cidde, 1401/1981.
37 bnHacer, Tuhfe, Kitabl-Bey, c.IV,s. 322.
BENC BLM
PARA
156 TCARETVEFAZ
PARA
Para, eyaya deer olabilen ve serveti biriktirmee yarayan
demearacdr.Madendenbaslanna maden para,kttanbasla
nna da kt para denir. ek ile veya hesaptan hesaba nakil sure
tiylekullanlanparalardaktparakapsamndadr.
IMADENPARA
Maden paralaraltngm ve dier madenlerdenbaslr.Fkh
kaynaklarnda altndan olanna dinar, gmten olanna dirhem,
bakr, nikel bronz gibi madenlerden baslanna fels ad verilir.
Bunlarn hem parahem maden olarak deerleri vardr.Dolamdan
kalkncaparadeerlerigidermadendeerlerikalr.MeselaOsman
l liras artk para deildir ama stanbul Darphanesi onu basmaya
devam etmektedir. nk ya ziynet ya da serveti biriktirme ama
cylasatnalnmaktadr.
Kle konusunda baklr eer insanlar onu para gibi kullan
yorlarsa para yoksa ticaret mal saylr. Kle halindeki altn ve
gm, sarf1 asndan dinar ve dirhem gibi, mudrebe sermayesi
olmasasndandaticaretmalgibisaylmlardr.2
Eb Yusufa, dolamdan kalkp ticar mal haline gelmi dir
hemlerlemudrebesoruluncayledemi:
Olur,desemMekkedetaam3 ilemudrebeyaplmasndaonay
lamam gerekir. nk Mekke halk taamla alm satm yapar,
Buharallardapeinbudaylaalmsatmyaparlar.4
EbYusufunudemioluyor:Mekkehalk taam ,parayerine

kullanr. Mudrebe,parayerine kullanlan mallarladeil, hazrpa
rayla yaplan bir emeksermaye ortakldr. Dolamdan kalkan
dinar ve dirhemlerle mudrebe yaplabilir, dersem yanl olur.
nkozamantaamladayahlabilir, dememgerekir.
1 Sarf iinParaveBorSenediAlmSatmkonusunabkz.
2 AlddinelKsn,(.587h.) el-Bedius-sani,Beyrut1974,mudarebec.VI,
s. 82.
3 Tcul-arsagreHicaz halk,yalnolaraktaamdeyincebudaydemekisterler.
4 emseddinesSerahs, el-Mebst,c. XXII,s. 21,Mudarebe.
PARA 157
AALTINVEGMPARALAR
slam kaynaklardasaf gmtenbaslan parayadirhem,safal
tndan baslanna da dinar denir.5 Altn ve gm paralar, yirminci
asrnilkeyreinekadarkullanlmlardr.
Medinede10, 12 ve20 krat6 arlnda eitdirhemvard.
Arlklarnntoplamolan42 krat, mer(r.a.)zamanndaeb
lnm, ortalamas olan 14 krat, er dirhemin arl olarak ka
bul edilmitir. Baz kaynaklar, Peygamberimiz zamannda Mekke
dirhemineitibaredildiinivearlnn14 kratolduunubildirir
ler.Bu sebeplerden dolayerdirhemin 14 krat olduu hususun
dagrbirlii(icma)olumutur.7
mer (r.a.) zamannda 200 dirhem gmn 20 miskal8 yani
20 dinar altnla ayn deerde olduu ve arlklar arasnda yediye
onluk oran bulunduu tespit edilmitir. Yani bir miskal 10 dirhem
deerinde 10 dirhem de 7 miskal arlndayd.9 Bu oran ifade
iinilgili kitaplardavezniseba( ) ifadesikullanlr.
Peygamberimizveashabzamanndaaltn paralarBizanstaba
slrd. Yukardaki arlklarBizansaltnileilgilidir.Buarlkla
ra uygun olarak ilk slam dinarn bastran halife, Abdulmelik b.
Mervandr(Saltanatyllar6586h./685705 m.)
Fkh bilginleri bunlar, kendi devirlerinde geerli arlk biri
mi olan arpa ile tartmlardr. Haneflere gre bir miskal orta b
yklkte 100 arpa, bir dirhem de 70 arpa arlndadr. Mlikle
rintartsna grebir dinar,ortaboyda 72 arpaarlndadr10.
5 Ahmedb.HacerelHeytem, Tuhfetl-muhtac bi erhil minhc,krd,c.VI,s.

82.
6 Kratn()arlkonusundafarklgrlervardr.Hanefmezhebinegre
birkratortabyklktebearpadr.Arpakonusuaadaelealnacaktr.(mer
NasuhiBLMEN, Hukuk slamiyye Kamusu,st. 1985, c.IV,s. 121.)
7 merNasuhiBLMEN, a.g.e. c. IV,s.121122.
8 Dinar,PeygamberdevrindeArapyarmadasndadolamdabulunanBizansliras
naverilenaddr.Bunlarnarlnamiskaldenir.Birmiskalilebirdinar,odevir
iinayneyiifadeetmekteydi.
9 EbubekrAhmedb.AlielCessas(305370h.), Ahkml-Kurn,Babddiyet
mingayrilibil,c. II,s. 237elKsn, el-Bedius-sani,c. VII,s. 253.
10 merNasuhiBLMEN, a.g.e. c. IV,s.122,123.
158 TCARETVEFAZ
filere gre de bir dinar kabuksuz ve iki ucu kesilmi 72 arpa, bir
dirhem50.4arpaarlndadr.11
Gerek cahiliye dneminde ve gerekse slm dnemde dinarla
rn arlnn deimedii ittifakla kabul edilir.12 Bundan dolay
fakihler hep ayn dinar tartmlardr. Fark, dinardan deil, terazi
nin dier kefesine konan arpadan kaynaklanmtr. nk arpann
arl blgeden blgeye, iklimden iklime, hatta tarladan tarlaya
deiir. Arpaya gre hareket edilse her mezhebin, dinar ve dirhem
iin belirledii arlk farkl olaca gibi zekt nisab da farkl
olur. Bilindii gibi zekt nisab, altndan 20 dinar, yani 20 miskal,
gmtende200 dirhemdir.
stanbulArkeolojiMzelerindeikitipBizans dinarvardrbiri
4.20 g dieri 4.35 g arlndadr. Abdulmelik b. Mervann bas
trd dinarlardan da vardr. Bunlarn arlklar 3.50, 4.15, 4.20
ve 4.25 g gelmektedir. elVelid b. Abdulmelik ( 86 96 h./ 705 715
m.) Sleyman b. Abdulmelik ( 96 99 h./ 715 717 m.) , mer b.
Abdulaziz ( 99 101 h./ 717 720 m.), Yezid b. Abdulmelik ( 101 105
h./ 720 724 m.) ve Hiam b. Abdulmelik ( 105 125 h./ 724 743 m.)
devirlerindebaslmdinarlarnarlklarise4.15 gile4.25 gara
snda, aplar ise 18 mm. ile 20 mm. arasnda deimektedir. Ma
deni paralar kullanldka ypranr. Baz kt kiiler de onlar tr
pleyerektozundanistifadeederler.Busebepleap 20 mm.denaz
olanlar ypranm olabilirler. nk 4.25 g arlnda olanlarn
tamam20 mm.apndadr.
Bu devirde baslm dirhemlerin arlklar da 2.15 g ile 3 g
arasnda deimektedir.13 Dinarla dirhemin arlklar arasnda ye
diye onluk oran (vezni seba) bulunduundan dinar 4.25 g olursa
dirhem 2.975 g dinar 4.35 g olursa dirhem 3.045 g olur. Mzede
bulunanenardirhem3 golduundandinarn4.35 g, dirheminise
3.045golarakbasld,yprandkaarlnnazaldsylenebi
lir.Medineye gelendinarlarnazok ypranm olacagznn
debulundurulursabir miskalin 4.25 g, bir dirheminde 2.975 g ka
bul edilmesi uygun olur. Buna gre zekt nisab saylan 20 miskal
altn85 g,200 dirhemgmde595 golur.
11 Ahmedb.HacerelHeytem, a.g.e. c.III,s. 264.

12 Ahmedb.HacerelHeytem, a.g.e. c.III,s. 264.
13 brahimveCevriyeArtuk, a.g.e. c. 1,s. 2,10, 11, 14, 1530.
PARA 159
4.35 g arlndaki dinar esas alnrsa zekt nisab saylan 20

miskalinarl87 g200 dirheminarlda609golur.
mer Nasuhi BLMEN, arpa kstasn kullanarak bir miskali
4.007 g bir dirhemi de 2.805 g saymtr.14 Bu durumdaaltnnze
ktnisab 80.14 g gmnki de561 g olur.DiyanetleriBakan
l da arpa kstasna dayanarak 20 miskal altn 80.18 g, 200 dir
hem gm de 561.26 g saymtr.Diyanete gre 1 dinar 4.009 g
birdirhemde2.806 golmaktadr.15
Yukardaki tespitler, 1 birim altnn 7 birim gm deerinde
olduu zaman yaplmtr. Bu deerler zamanla gm aleyhine
deimitir. 18 Mays 2006 gn ilan edilen fiyatlara gre 1 g 24
ayaraltnnsatfiyat 3.60 TL olduuhalde 1g 900 ayargmn
sat fiyat 0.624 TLdr. Demek ki, bu tarihte 1 birim altn yakla
k52.24birimgmdeerineykselmitir.
Darphaneler,altn ve gm paralarbasmakiin yzdebir ve
yadahaazcretalrd.16 Hembasmcretihemdebunlarnarlk
ve ayarna duyulan gven, basl paralar klelerinden deerli k
lard. Dier yandan bu paralar, kullanldka ypranr ve arl
azalrd. Yine de bunlarn maden deeri dolamdaki deerlerine
eit denecek kadar yaknd. Dolamdan kalkmalar halinde de ye
nileriylekolayca deitirilirlerdi.17 Elindealtn vegmbulunan
larda darp cretini demekartyla darphaneye gidipparabastra
biliyorlard.18
1Dk AyarlAltnveGmPara
Madeni para dzeninde para miktarn artrmak iin daha ok
altn veya gme ihtiya olur. Altn ve gmn iine baka ma
14 merNasuhiBilmen,yzellialtbuukdirhemierninbirkiloettiinibildi
rir.Buradakihesaponagrekarlmtr.(Hukuk slamiyye Kamusu,c.IV,s.
122)
15 DiyanetleriBakanlnn 26.11.1980 tarihve 7 nolugenelgesi.
16 Devleti Osmaniyenin usuli sikkesi, Salnmei Osmaniye, 13331334 senei
mliye,s. 406,st. 1334.
17 Ahmedb.HacerelHeytem, a.g.e. c.VI,s. 83.
18 Osmanllarnson zamanlarnda gmten para bastrma yetkisinidevlettekeline
almtamaellerindealtnbulunduranlarkendihesaplarnaparabastrabiliyorlar
d. (Bkz. Devleti Osmaniyeninusulisikkesi, Salnmei Osmaniye, 13331334
seneimliye,s.395,st.1334)Bugnsarraflarhalstanbuldakidarphaneyeal
tnvererekOsmanllirasveatalirasbastrmayadevametmektedirler.
160 TCARETVEFAZ
denleri katmak suretiyle de miktar artrlabilir. Katlan madde az

olursa yine altn veya gm para saylr gmten olanna dir
hem,altndan olanna da yine dinardenirdi. Ancak darphanelera
hslarhesabna,dkayarlaltnvegm parabasamazlard.19
Katk maddesi, altn ve gmten fazla ise mau para adn
alrvefls gibideerlendirilirdi.20
2Fls()
Flsfelsinouludurbakr,nikelvebronzgibimadenlerden
baslan ve z kymeti dolamdaki kymetinden az olan paralara
denir.Dolamdankalkncaparaolmazelliinikaybederveancak
madendeerikadarbirdeeresahipolur.
Fls basm devletin tekelindedir. Gerek deeri ile dolam
daki deeri arasndaki fark hazinenin geliri sayldndan nemli
bir gelir kaynadr. Osmanl sultan II. Sleyman, (1687 m./1099
h.) hazinenin ektii skntlar dolaysyla ikisi bir ake deerinde
olmak zere 1.70 g arlnda saf bakrdan mangr bastrd. Halk
benimseyincedeeribirakeyekarld.21
Flsun ekonomi zerinde etkisi az kullanma sahas dardr.
Hanef,22 fi23 veHanbel24 fakihleri,flsun mudrebesermaye
si olamayaca hususunda ittifak etmilerdir. Mlikler ile Hanef
MezhebindenmamMuhammedbugrtedeildir.25
Flsu kabul mecburiyetinin bir snr olur. Byk meblalar
onunla denmez. 8 Nisan 1916 tarihli Tevhidi meskkt hakknda
kanuni muvakkate grenikel paralarnkabulsnr 50 kurutur.26
Odevirdebiraltn100 kuruolduuiin50 kuruyarmaltneder.
19 DevletiOsmaniyeninusulisikkesi,SalnmeiOsmaniye,s. 406.
20 MuhammedEminb.merAbidn(bnAbidn) Tenbhr-rkd al mesilin-
nkd,ResilibnAbidn,st. 1319,c. II,s. 62.
21 Ake,dolamdakigmparadr.brahimveCevriyeArtuk, slm Sikkeler Ka-
talogu,stanbul 1974,c.II,s. 602.
22 emseddinesSerahs, el-Mebst,Msr,c. XXII,s. 21.
23 bnHacer, a.g.e. c. II,s. 417.
24 merNasuhiBilmen, Istlahat- Fkhiyye Kamusu,c. VII,s. 120.
25 elKsn, el-Bedius-sani,c.VI,s. 82.
26 26Mart1332(8Nisan1916)tarihliTevhidimeskkthakkndakanunimuvak
kat.Dstur,tertbisn,st. 1923,c. VIII,s.894.
PARA 161
IIKITPARA
Kt para, kttan retilen ve zerinde yazl deerle dola
ma kan deme aracdr. Bunlar, karl olan ve olmayan kt
para diye ikiye ayrabileceimiz gibi devlet tarafndan baslan k
tparavezelkiivekurululartarafndanpiyasayasrlenkt
para (banknot, tahvil, ek vs.) diye de ikiye ayrmamz mmkn
dr.
AKARILIKLIKITPARA
Devlet hazinesinde, bankerlerde veya bankalarda karl ks
men veyatamamen varolan yadaileribirtarihte karlnn de
neceivaatedilen kt paradr.Bunu dadevletin bast karlkl
kt para ve zel kii ve kurulularn bast karlkl kt para
diyeikiyeayrabiliriz.
1DevletinkardKarlklKtPara
Bunlarbelliarlk veayardaaltna veya gme karlkbas
lpdolamakarlanparalardr.
Sultan Abdlmecitin tahta knn ikinci senesinde (1256
h./1840 m.)herbiribirkeseyanibealtndeerinde%8 faizlive8
yl vadeli otuz iki bin keselik kime karld.27 Ad tam olarak
Kimei muteberei nakdiye = eklindedir. As
lnda bunlar, bugnk anlamda kt para deil, altn karl
karlm ve para gibi dolam mecbur tutulmu devlet tahviliydi.
lkfaizsizkimeler1850senesindedolamakarlmtr.
Kimeler zamanzaman dolamdan kaldrlm,sonratekrar
karlm ve bu i aralkl olarak Birinci Dnya Savann sonuna
kadarsrmtr.28
Budzendedolamakanparamiktarnn,hazinedekikymet
li maden stoku ile snrl olmas veya karlnn ileride altn ola
rakdenecek olmas, deerini garantiediyorgibi gzkse de para
nnkthalinegelmesi cidd problemlerdourmutur.
Sultan Abdlmecit padiah iken1857de (1274 h.) kimelerin
deeri dm ve yzlk altn yzaltm kurua kmt. Kime
27 BykLarusAnsiklopediveSzlk,stanbul 1986, Bankamaddesi.

28 Artuk, a.g.e. c.II,s.719743ayrcaBirincitertipdsturlarvezeylleriileikinci
tertipdsturlardakonuylailgilibtnbilgilerbulunabilir.
162 TCARETVEFAZ
gittike dyor ve muameleleri ters ynde etkiliyordu. Byle gi

derse ml ilerin dzeltilemeyecei anlald ve Nisan 1859da
(evval 1276) kimenin kaldrlmasna karar verildi. Bunun iin
kurulankomisyonunbanaAhmedCevdetPaa getirilmiti.Paao
zamankidurumuyleanlatmaktadr:
...Ekonomikskntlarhadsafhayaulam,kimenindeerkay
betmesi orannda altnn fiyat gnden gne artarak ileri sekteye
uratmt.Byledevamederseekonominindzeltilemeyeceian
lald.BununzerineSadrazamRdiPaa,kimeninkaldrlma
sna, karln temin etmek iin stanbulun akarlarndan29 yar
dmtoplanmasnakararverdi.Builerinyrtlmesiiindebenim
bakanlmda bir komisyon kurdu. Bu nemli i iin bir ka ay
uratk.KimelertoplandkaBblide, halkngznndeya
klmasnRdiPaayahatrlattm.
Yok, o bizim iimiz deildir, Maliye Nezaretinin iidir, bizim
iimizkimeleritoplamaktr. dedi.
Kimelergeldiketakmtakmyaklrsahalkabirgvengelir,bi
zim de yardmtoplamaya yzmz olur. dedim. Fakat kimsenin
aklnbeenmezbiriolduundanbuteklifikabuletmedi.
Kimeler toplandkamaliyehazinesinegnderiyordum.Bue
kilde kimenin byk bir ksm topland. Kalan ksm be yz bin
kesenin altna inince altnn fiyat dmeye balad. Bu kimeler
yalnzstanbulamahsustu.stanbul dndagemezdi.Butecrbe
den anlald ki, stanbul ancak be yz bin keselik kimeyi kald
rabiliyor,dahafazlasnatahammledemiyormu.Hazineskldka
kimebastndankimenindeeridmt.
Kime miktar iki yz bin kesenin altna dnce yzlk altn
105 kurua inmiti. Fakat kalan yz elli bin keseliin karl ol
madndanRdiPaaonubulmaklameguloluyordu.
Bu srada Sarayda paraya iddetle ihtiya duyulduu, Maliye
Nazr Hasib Paadan byk miktarda para istendii, onun da ya
klsn diye gnderdiimiz kimelerden yz bin keseliini Saraya
verdiigizliceiitildi.
RdiPaa hastaolduveyahastagrnerekharemdendar
kamaz oldu. Ramazan da gelince kime toplama ii durdu. Rama
29 Akar, tanmaz mal anlamna gelir. Halk arasnda kiraya verilerek gelir getiren
eyleranlamndakullanlr.(merNasuhiBLMEN, Hukuk slamiyye Kamusu,
c.VI,s. 10)
PARA 163
zan bayramndabayramlama yerindeiken,bazengeller sebebiyle

kimenin arkasnn alnamad zr mahiyetinde belirtilerek bay
ramdan sonra tamamnn yaklaca ve bir tanesinin dahi grlme
yeceiilanolundu...30
Sultan Abdlazizdevrinde(12771293 h./l8611876 m.)ikibu
uk milyon keselik kime baslm, ok sayda kimenin dolama
karlmas deerini drmt.31 Ahmed Cevdet Paa, bu srada
meydanagelenolaylaryleanlatr:
1278senesiCemaziylevvelininsonlarnda(Aralk1861balar)
kodradan32 stanbula geldim. Hazineyi fevkalde bir darlk
iindebuldum.BusradaFuadPaannsadrazamolduunuveSu
riyedengelmekteolduunurendim.
Fuad Paa henz stanbula gelmeden, bir gn yzlk altn k

ime olarak 300 kurua kt. Ertesi gn yz geti. Sonra drt
yze varr varmaz kime hi gemez oldu. Hlbuki halkn elinde
hepkimebulunuyordu,pekokkimseakald.
Nakdi (yani altn veya gm paras) olanlar da ihtiyaten er,
beergnlkekmekaldlar.Frnlardakiekmekbittivesonrayaka
lanlar ekmek bulamaz oldular. Fazla alanlardan zorla almaya kal
ktlar, dkknlar kapand. stanbulu bir acaib dehet istila etti.
Herkes ne yapacan ard. Gece vkel (bakanlar) toplanp du
rumusabahakadartarttlar.SabahakartellallarPadiahmzn
tembihi var, camiye geliniz. diye bardlar. Herkes merakla ca
milere gitti, tembihleri dinlediler. zet olarak, kdn (kt pa
rann) byle itibarnn dmesine sebep olan bozguncularn ceza
landrlaca ve yzlk altn yz altm kurutan fazlaya alp ve
renlerin hapsedilecei bildiriliyor, dkknlarn almas ve herke
sinalverilemegulolmastembihediliyordu.
Hemen o gn Havyar Han kapand ve hava alp satan bozgun
culardanbazlarhapsolundu.Hkmettarafndan160kurulukk
imeyebiraltnverilerekalmsatmabaland.Binlercekiiyealtn
30 Ahmed Cevdet Paa, Maruzt, (Yayna Hazrlayan Yusuf Halaolu), stanbul

1980,s.11,18,19.Nakilsrasndasadeletirmeyaplmvebugnkdileksmen
uydurulmayaallmtr.
31 Artuk, a.g.e. c.II,s. 722.
32 kodra,Arnavutlukunkuzeyinde,Yugoslavyasnryaknlarndayeralanbire
hir.
164 TCARETVEFAZ
yetitirmek mmkn olamayacandan kalabal yarp geerek bir

altnalanlarnekseriyaelbiseleriyrtlpzararlkyorlard.
Byk alm satmlar durmutu, ama esnaf arasnda bu fiyatla
kime geerli olarak ufak tefek alm satmlar yapld. Sonra Fuad
Paastanbulagelipiebalad.
Fuad Paa durumu aka Padiaha izah etti, gerekli tedbirleri
ald. Avrupadan byk miktarda bor alarak hazineye biraz nefes
aldrdvehemenkimeninkaldrlmasnakararverdi.33
Fuad Paann Avrupadan ald ykl bor karlk tutularak
kimenin kaldrlmas iin kurulan komisyonlarda bulunuyordum.
Fuad Paann gr, devletin 100 kuru olarak karm olduu
kimeye yine yz kuru demi olmak iin %40 nakit, %60 da
konsolid34 verilerekkimelerinkaldrlmasyd.ounlukonung
rn benimsedi. Benim grm ise yzlk kda bir ellilik
vermek idi. Fakat aznlkta kaldm. ounluun grne uyuldu
vedevlethazinesibirok konsolid borcunuyklenmioldu.
1279senesiRebiylevvelinerastlayanAustosay(1862)sonun
dakimelertamamendolamdankaldrlmt.35
2zel KurulularnkardKarlklPara
Bunlarbanknot,tahvil veekolaraksnflandrabiliriz.
aBanknot
Eskidenbankalaraveyabankerlere kymetli madenlerveya ma
deni paralar emanet braklr, onlar buna dair bir belge verirlerdi.
Bu belgeye banknot veya makbuz (sertifika) denirdi. Dolaysyla
bunlar, belli miktar ve ayardaki kymetli madeni temsil eden bor
senetleriydi.Yabellibirsresonundayadaheristendiindekar
lndemekgerekirdi.
Bankalarvebankerleryalnzaltnvegmemanet olarakb
rakanlara deil kendilerinden bor isteyen kiilere de banknot tan
zim ederek verirlerdi. Kymetli madenlerin tanmasndaki glk
33 AhmedCevdetPaa, a.g.e. s. 39, 40, 41.

34 Konsolid,anaparann demezaman belliolmayan,yalnzfaizidenentahvil.
35 AhmedCevdetPaa, a.g.e. s. 4849.
PARA 165
leri, anmalar, alnmalar ve taii36 nledii iin bu belgeler

genibirkulanmsahasbulmulard.37
Banknotlar,paragibi dolamaya,onun gibii grmeyebalad.
Bylecebankalarvebankerler de parabasm oldular.Bu yeni pa
raytoplumbenimsedi ve onagven duydu.Derkenbanknotugeti
rip karln alanlarn saysnn fazla olmad grld. Bundan,
emanetteki altn ve gmten daha fazla miktarda banknotun piya
sayasrlebileceiortayakt.38 Bufazlalk,hemdolamdakipa
ray hem de bankerlerin gelirlerini artryordu. Bu deneme kt
parannkefinisalad.Buyzdenktparayadabanknotdenir.
bTahvil
Tahvil, faizlibor senedidir. Verdiiborcakarlktahvil alan,
onun faizinden yararlanr. Bankann, mevduat sahiplerine tahvil
verdii ve bunun para olarak kullanld olmutur. Osmanl Ban
kasna, 4 ubat 1863teherbiri 200 kuruluktanazolmamakzere
tahvil karma yetkisi verilmi ve bu tahvillere para gibi dolama
imtiyaz verilmiti. Banka, ilk iki sene bunlarn yars kadar nakit
bulunduracak daha sonra nakit bulundurma mecburiyeti en az te
bire inecekti.39 Osmanl Bankas bu artlarla para basm ve dola
makarmt.40
c KaydPara
Bankerlerin, kasalarndaki altn ve gme karlk banknot
vermeleri gibi bankalar da kasalarndaki paralara karlk ek kar
nesi verirler. Hesap sahibi eki imzalayarak bankaya deme emri
36 Tai,altnvegmniinebakamadenlerikartrarakayarndrmekde
mektir.Byledkayarlaltnvegmtenparabasmaanlamnadagelir.
37 SabriOrman,ModernktisatLiteratrndePara,KrediveFaiz,(Para,Faizves
lamkitabiindeyeralanbirtebli)stanbul 1992,s. 10.
38 ErolZeytinolu, ktisat Tarihi,stanbul 1993,s. 138.
39 BankOsmanmtiyaznamesiyleNizamnamesi,10ve11.maddeler.Bkz.1.Ter
tipDstur,c. II,s. 979,st. 1289.
Osmanl Bankas 1856da ngilizler tarafndan kurulmu, 1863te Franszlar da
bankayaortakolmulardr.Yukardakinizamnameningiriindeortaklarnadtek
tek sayldktan sonra 1. maddede bu ahslara Osmanl topraklarnda bir devlet
bankaskurmayetkisiverildiiifadeedilmektedir.Amabuylebiryetkiki,ban
kayneticilerinintayinineortaklaryetkili(m.7)Osmanldevletininbankaze
rindesadecebirteftihakkvar.Devletbununiinbirnazrbirdehazineileban
kaarasndakimaliileriteftiiinbirmuhasebecitayinedecektir(m.3).
40 Artuk, a.g.e. c. II,s. 719.
166 TCARETVEFAZ
verir, banka da ekte yazl miktar ilgili kiiye der. ekler para
olmadklar halde para gibi kullanlrlar. Bunlarn karlklar ban
kakaytlarndabulunduundanbunlarakayd paradenir.
Kayd parann ilk rnekleri madeni para dzeninin yaygn ol
duu devirlere dayandrlr. Rivayete gre ngiltere Kral I.
Charles, 1640 tarihinde Londrakalesindeki darphanedebulunan ve
tccarlara ait olan kymetli madenlere ve talara zorla el koyunca
bankerler, zel kasalar yaptrarak tccarlarn ve soylu kiilerin
kendilerine emanet braktklar altn ve gm kendi varlklaryla
birliktesaklamayabalamlard.Emanetkleveyasikkebrakan
lardan bazsna hamiline yazl makbuz vermiler, bazsna da he
sap amlar ve yazl talimat verdii takdirde bu hesaptan onun
adnademeyapmaykabuletmilerdi.Hesapsahibinintalimatbir
ek grevi gryordu. Hamiline yazl bu ekler ve makbuzlar pi
yasada para gibi kullanlmaya balad. Hatta bir ksm i adamlar
buekvemakbuzlaradahaokgveniyorveonlarnakitleretercih
ediyorlard. nk altn ve gmn arlk ve ayar byk nem
tar.Bankerlerbukonulardauzmanolduklarndanonlardabulunan
parannarlkveayarnagveniliyordu.
Bankerler, kasalarndaki altn ve gmlerin fazla talep edil
mediini, ek ve makbuzlarn tercih edildiini frsat bilmiler ve
ellerindeki altn ve gmlerin, nakit talebini karlayacak kadar
olmasna dikkat ederek kredi isteyenlere hamiline yazl makbuz
(banknot veyasertifika)vermeyeveyaek yazabilecekleribirerca
rihesap amayabalamlard.Bylece verdikleri kredi, elerindeki
altn ve gm stokunun bir ka katna km, piyasay bu ek ve
makbuzlarsarmt.
Kasalarna giren her altnn kendilerine bir ka kat kredi ama
imkn salamas bankerleri yeni mevduat aramaa sevk etmiti.
Kendilerine emanet braklan paralardan dolay koruma creti al
malarbeklenirkenmevduatsahiplerine%6 faizdemeyebalam
larvedahafazlamevduatgelmesinisalamaya almlard.Mev
duata dedikleri faizle krediden aldklar faizin birbirine yakn de
necekkadarazolmasnaramenbunlarnzenginliklerininnaslart
tnbirokkimseanlayamamt.41
41 FeridunERGN, Kredi Sistemi,st. 1980,s. 910.

PARA 167
Bankalardabenzeribirtecrbeyaamlarvevadesizmevduat
tan kredi verilebileceini kefetmilerdir. nk vadesiz mevduat
hacminin olduka dzenli yrdn, baz hesaplar ekilse de
alan yeni hesaplarla kayplarn giderildiini grmlerdir. Bek
lenmedik talepler karsnda skntya dmemek iin mevduatn
bir ksmn nakit olarak tutmulardr. Buna bankaclk dilinde kasa
ihtiyat veyamunzam karlkdenmektedir.Dahaokvadesizmev
duata sahip olmak iin de bor verdikleri kiiler adna vadesiz he
sapapborcuorayakaydetmeyebalamlardr.
Kaydparamekanizmasyleiler:
Bankaya bir milyon lira yatrldn dnelim. Banka onunla
birinci kiiye bir milyonluk kredi aar, onu onun cari hesabna
kaydeder ve bir ek koan verir. Bu kii o paray almazsa banka
onu, ayn usulle ikinci mterinin cari hesabna kredi olarak kay
deder ve bir ek koan da ona verir. 3. 4. 5. ... mteriler iin de
ayn ilemi yapabilir. Bylece kendine gelen bir milyonu onlarca
mterisine faizli bor vermi ve bu borcun kullanld ekler yo
luyla piyasaya bol miktarda kaydi para srm olur. Bunun yr
mesi iin bankadan nakit talebinin olmamas gerekir. Ama elinde
bueklerden olanbazkimselernakitekmekisteyebilirler.Bunun
iinkasalarndaparaolmasgerekir.Busebeplebankalarkasaihti
yat bulundurmak zorundadrlar. Bu da piyasaya srlebilecek
kaydiparayazaltr.
Hesaba giren her parann %10unu ihtiyat olarak tutulsa, ban
kaya yatrlan bir milyon lira sebebiyle karabilecek kaydi para
iinylebiryolizlenir:
lem Mevduat htiyat Kredi

168 TCARETVEFAZ
1. 1.000.000. 100.000 900.000

2. 900.000 90.000 810.000
3. 810.000 81.000 729.000
4. 729.000 72.900 656.100
n ... .... .....
Toplamkayd(para)miktar(dokuzmilyon)9.000.000
Mevduatn vadesiz olduunu ve hesap sahibinin onu ekle kul
landndnrsekkayd para miktaronmilyonakar.
Banka, yapt ilk ilemde bir milyon lirann yz binini ihtiyat
olarak ayrm, 900 bin lira kredi vermitir. Bu 900 bini vadesiz
hesaba kaydettii iin tekrar kredi ama imkn domu, bu defa
onun 90 binini ihtiyat olarak ayrp 810 bin lirasn ikinci kiiye
kredi olarakvermitir.Bir kailemdensonrakrediverdii miktar
dokuz milyona, vadesiz mevduatsahibine verdiieklebirlikteih
raettiikaydparaonmilyonakmolur.
Buraya kadaranlatlanlarhayal gibigelebilir Ancakeki yazan
gibi alacan ekle tahsil edenin de bir bankada vadesiz hesab
olabilir. Zaten bankalar, vadesiz hesab olmayana ek kullandr
mazlar.ek alverii deounluklabu kiilerarasnda olur.Elin
de ek bulunan taraf, paray bizzat tahsil etme yerine eki hesab
nnbulunduubankayavermeyivetahsiliinionabrakmaytercih
eder. Eer borlunun hesab da o bankada ise banka, ekte yazl
mebl borlunun hesabndan der ve alacaklnn hesabna kay
deder.Bankadanparakmadanilemitamamlamolur.
Alacakl ve borlunun hesaplar farkl bankalarda ise yine ban
kadan para kmadan, hesaplar aras nakille bor ve alacak ilemi
tamamlanabilmektedir. nk bu bankann mterileri nasl kar
bankann mterilerineborluise, onun mterileridebubankann
mterilerineborlu olabilmektedir. Mesel birbankanndierinde
birmilyonliralkekivarsa,obankanndabundaayntarihtede
necek bir milyon liralk eki olabilmekte ve ekler karlkl takas
edilmektedir. Bankalarn ok sayda ubeleri ve mterileri olduu
iintakasilemlerininnihaidurumunagrebankalarnbirindendi
erine ya hi para k olmamakta ya da az bir para ile ilem ta
mamlanmaktadr.
PARA 169
Takasikibankaarasndadeil,btnbankalararasndayaplr.
Birinci banka, ikinci bankadan alacakl, ncye borlu ikinci
banka da ncbankadanalacakl olabilir. Karlklbor veala
caklar eit ise hesaplar arasnda kaydi ayarlamalar yoluyla ilem
bitirilir. Eer bir fazlalk varsa yalnzca bu fazlalk iin, borlu
banka alacakl bankaya deme yapar. Bu ilemler takas (clearing)
odasaraclylayrtlr.
htiyat oran azalrsa bankann karabilecei kaydi para artar.
Eer oran %5 olursa kaydi para, mevduatn yirmi katna kabilir.
htiyat oranartnca dakaydi para miktarder. Mesel oran%20
olursakaydiparamiktarmevduatnbekatnakadarkabilir. Bu
nunylebirformlvardr:
M=N/r,yanikaydiparamiktar=lkmevduat/ihtiyatoran
Devletler daha ok enflasyon dnemlerindeihtiyat orannart

rr,deflasyonyani durgunlukdnemlerindedrrler.42
Her bankann kanuna ve nizama uymayaca, bunlardan bir
ksmnn ek imknn istismar ederek daha fazla kaydi para ihra
edebileceidnlrsekaydiparamiktarnndahabykboyutla
ra ulaaca tahmin edilebilir. una dikkat ekmek gerekir ki, bu
rada sz edilen eklerin tamam vadesiz, gnlk ektir. Vadeli
ekkonusuaadagelecektir.
BKARILIKSIZKITPARA
Devlet hazinesinde, bankerlerde veya bankalarda karl ol
mayan ve ileri bir tarihte karlnn denecei vaat edilmeyen
kt paradr. Bunu da devletin kard karlksz kt para ve
zel kii ve kurulularn kard karlksz kt para diye ikiye
ayrabiliriz.
1DevletinkardKarlkszKtPara
Bugnkktparalardanhibirininkarlyoktur.Hazineler,
kendilerine getirilecek kt para karlnda bir ey deme yk
altnda deillerdir. Bunlar, kanun gcyle desteklenen ve alkan
lkladolamadevamedendemearalardr.43
42 Alizgven, ktisat Bilimine Giri,stanbul1983,s.329330.

43 FeridunErgin, Para Trleri,AkktisatAnsiklopedisi,stanbul1973.
170 TCARETVEFAZ
Kt para rejimindebaslacak para miktarn paraotoritesibe

lirler. Tccar senetleri, hazine bonolar, altn, gm ve tahviller
kamu kurulularna ait borlar ve dviz almlar karlnda para
baslmas olaan karlanr. Bu dzende parann rahatlkla dvize
evrilebilmesi ve ihtiyalar karlayacak bir altn stokunun bulun
durulmasyeterligrlr.44
Madeni paralarngerekbirdeerivard.Altn veyagm pa
ra, dolamdan kaldrlsa bile dolamdaki kymetine yakn bir
kymetesahipbulunuyordu.
Kymetli maden karl baslan kt para da belli miktardaki
altn veya gm temsil ederdi. Bugnk kt para ise zerinde
yazlitibarideerdndahibirdeeresahip deildir.Busebeple
paraotoritesinin kararlarveyapsikolojiksebepler,parann deeri
nideitirebilmektedir.
Para demelerinin byk lde elektronik nakiller (EFT) ve
kredikartlaryoluylayaplmassebebiylefizikiparayaolanihtiya
ortadankalkacakgibidir.
2zel KurulularnKarlkszKtParas
zelkiivekurululardabanknot,tahvil vevadeliek yoluyla
bireit pararetirler.Karlnbir gn deyecekleriiinbunlar
devlet paras gibi olmaz. Bunlara karlksz denmesi dzenlendik
lerisradakarlnnolmamasanlamndadr.
aBanknotveTahvil
Yukarda Osmanl Bankas tarafndan ihracna msaade edilen
tahvillerin sadece bir ksmnn karlkl olduu, kalannn karl
nnolmadifadeedilmiti.
3 Temmuz 1915te karlanbir kanunlaOsmanlBankas tara
fndan dolama karlacakbanknotlarn lkenin hertarafnda, ge
rek devletle vatanda arasnda ve gerekse vatandalar arasndaki
ilikilerde tpk para gibi dolam mecburi tutulmutu. Bu kanun
yrrlkte bulunduu srece Osmanl Bankas banknot bedellerini
demeklesorumlututulmuyordu.45
44 FeridunErgin, Emisyon Rejimleri,AkktisatAnsiklopedisi.

45 Dstr,tertbisn, Dersaadet, 1334,c.VI,s. 914
PARA 171
bVadeliekler
ek, hesaptan demeyapmasiinbankayaverilen yazlemir
dir. Hesapta para yoksa ek yazlamaz. Dolaysyla ekin vadelisi
olmaz. Banka, getirilen ekin vadesine bakamaz, hesapta para var
sakarlndemekzorundadr.
Uygulamadabunauyulmadvevadelieklerinparagibidola
arak para miktarn artrd grlmektedir. Bu, devletin ileri bir
tarihte bedelini demek zere para basmasna benzer. Bunun Os
manllarnegibiskntlarasoktuunuyukarda,AhmetCevdetPa
annhatralarndagrmtk.
Enflasyonblmndebukonuyatekrardnlecektir.
IIIPARANINZELLKLER
Parann iktisad ve hukuk zellikleri vardr. Bunlar srasyla
yledir:
APARANINKTSDZELLKLER
1. Parahazrsatnalmagcdr.
Hertrl mal ve hizmet onunlahemensatnalnabilir.Paraher
yerde, herkes tarafndan kolayca kabul edilebilir, ama para dn
dakieyleryledeildir.
2. Parayadoyumolmaz.
Saklanmas ve tanmas kolay ve insanlarn ona olan rabeti
devaml olduuiin paraya olanarzununsnr yoktur. Ama yeme
nin,imenin,giyinmevebarnmannbirsnrvardr.
3. Parayaitibardeerinikorumasylaorantldr.
Deerini koruyan para itibar kazanr. Deerini koruyamayan
para, insanlar kendinden karr. Herkes onu ksa srede elinden
karmak ve deerini koruyabilen eylerle deitirmekister. Kt
paraiyiparaykovardenmesibundandr.
4. Paranadirolur.
Nadirolmaszoreldeedilmesine vedeerini korumasnasebep
olur.
5. Para,kendinegvenilebilirzellikteolmaldr.
172 TCARETVEFAZ
Kymetli maden olarakbaslan paralardabuo kadarnemli de

ildi. nk onun madenine dnyann her yerinde gvenilir. Ama
para olarak baslan kdn bir deeri olmad iin kt paraya
gvenilmesibyk nemesahiptir.Bununiinonu karanotorite
ye gvenmek gerekir.Gvenisarsan her davran,paranndeerini
dorudan etkiler. ktisdi hayatn, tabi kurallar iinde yrmesi
iindeparayaolangveninsarslmamasgerekir.
BPARANINHUKUKZELLKLER
Parann hukuk zellikleri ile iktisdi zeliklerini ayrmak zor
dur. Biz bu balk altnda hukuk ilikiler asndan parann zel
likleriniortayakoymayaalacaz.
1. Para birhaklsdr.
cretler, kira bedelleri, borlar, nakd ceza ve tazminatlar b
yk lde para ile belirlendii iin para bir hak lsdr. Para
deerinindeimesi,hakszlavezulmeyolaar.
2. Parazelbirmaldr.
Para, ihtiyalar dorudan gidermez. Yenilip iilmez, sofrann
tuzu, duvarn tulas olmaz. Ama ihtiyalar giderme vastas olur.
htiyaduyduumuzmalveyahizmetionunlasatnalrz.
Parannretimidiermallarnretimigibideildir.Frn,tula
harman, lstik fabrikas vs. kurabilirsinizamaparabasmafaaliye
tinde bulunamazsnz. Bu faaliyet, ancak kamu adna devlet tara
fndan dikkatli ve zenli olarak yaplabilir. Eskiden altn ve g
m olan herkes darphanede kendisi iin para bastrabilirdi, ama
kendiadnaparabasamazvedarphanekuramazd.
Busebepleparadiermallargibibirmaldeil,zelbirmaldr.
Onun alm satm da dier mallardan farkl ve kendi tabiatna uy
gunolarakyaplmaldr.AltnGmveParaAlmSatmba
laltndabukonuilenecektir.
3. Para tayinletaayynetmez.
Yani bir mal veya hizmeti satn alrken gsterilen para yerine
baka para verilebilir. nk parann kendisi deil, temsil ettii
deernemlidir.Amadiermallarnkendisinemlidir.
PARA 173
Mesel elinizdeki bir adet yz liraya karlk bir ift ayakkab

alsanz, ayakkabcya, onun yerine bir baka yzlk veya be adet
yirmilik verebilirsiniz. nk satc ayakkaby o parann deeri
karlnda vermitir. Parann ka paradan olutuu, kdnn
bykl, kt zerinde yazlan yazlarn ekli ve seri numaras
nemli olmaz. Para altn veya gm olduu zaman da durum ay
nyd. Elindeki bir adet Reat altnna karlk bir ift ayakkab
alankii,satcyabirbakaReataltnnverebilirdi.
Mallar farkldr. Mterinin beenip satn ald ayakkab yeri
ne bir baka ayakkab verilemez. nk mal tayinle taayyn eder.
Yanisatnalmakararndaayakkabnnrengi,deseni,dikizellii,
bykl, duruu, grnm vs. nem tar. Bunlardan biri eksik
olursa mterinin rzas hilfna i yaplm olur ki, bu da alm sa
tm kurallarna aykrdr. Hizmet alm da yledir. Kiilerin, yerin
veartlarndeimesihizmetkalitesinideitirir.
Paranntayinletaayynetmemesiylebir hukuk sonu dou
rur. Bir mal pein parayla dahi alnsa ona denecek bedel, akit
anndandemeannakadarmterininzimmetindeborolur.Geri
satt mal mteriyeteslim etmek desatcnnborcudur. Amabu,
zimmetteolanbirbordeil,bellibirmalnteslimedilmesiborcu
dur.
Bir borcun zimmette olmasyla olmamas arasnda fark vardr.
Zimmetteki bor, dengiyle denebilir. Bir gemide giderken yz li
rayabiriftayakkabsatnalankiiparaydemekiinuzattnda
rzgrparay denize uursasat geersiz hale gelmez.Mteribir
baka yz lira ile ayakkabnn bedelini demeye zorlanabilir. n
k yz lirann denize umas akdi bozmaya sebep deildir. Ama
mteri daha teslim almadan ayakkab denize usa alveri btl
olur. Artk ne mteri, oayakkab yerinebirbaka ayakkabalma
ya zorlanabilir, ne de satc o ayakkab yerine baka ayakkab ver
mekzorundakalr.
CPARANINDOLAIMHIZI
Parann belirli bir dnemde, mesela bir sene iindeki ortalama
el deitirme saysna parann dolam hz denir. Parann dolam
hz, para miktar ya da paraarzkadar nemlidir. Dolam hznn
artmas halinde,aynparamiktarileeskiyegre dahabyk meb
llarda demeyapmakmmkniken,dolamhzdncedeme
174 TCARETVEFAZ
hacmi klr. Bu sebeple parayla yaplabilecek demelerin top

lamhacmi,para miktarile paranndolam hznnarpmnaeit
tir.
Parann dolam hzile paratalebiarasndaztlk vardr. Para
nn hzla dolamas, para talebini azaltr. Dolam hznn dmesi
ise para talebinin artrr. Dolaysyla bunlardan birine olumlu yn
deetkiedenbirfaktr, dierineaksiyndeetkiedebilir.
CKITPARANINFIKIHTAKYER
Fkh kitaplarmzn ou, madeni para dzeninin geerli oldu
udevirlerdeyazlmtr.Yukardakibilgilerdenanlalaca zere
kymetli maden karl aranmadan baslan bugnk kt pa
ralarla madeni paralar arasnda nemli farklar vardr. Biri gerek
kymeti zerinden ilem grd halde dierinin gerek kymeti,
temsilettiideerkarsndayokgibidir.
Madeni para dzeninde fls, gerek deerlerinden yksek bir
deerleilemgrdiinktparayabenzer.
Kt paralarla eyaya deer biildiine gre bunu para say
mamak olmaz. Zaten flsun para saylmasnn asl sebebi de on
larla eyaya deer biilmi olmasdr. mer Nasuhi Bilmenin u
tespitleriyerindedir:
Kimeveevraknakdiyedenilenktparalarvebankalarniste
nilen zaman nakde tahvil edilen ve bedeli alnabilen banknotlar
nukuthkmndedir.nkbunlarnaltnvegmgibitedavl
mteareftir(adethalinegelmitir).Bunlarnkarlklarhakikive
ya itibari olarakmevcut bulunmaktadr. Bunlar,hazr birmal de
mektirveammenin(halkn)servetinitekiletmektedir.Bunlardan
kfimiktaraMlikolanlar,fakirdeil,zenginsaylmaktadr.Bun
lar mcerred birer alacak senedi mesabesinde deildir. Bunlarn
vastasylafilhalistifadekabildir.Bunlarbirernakit,birermbade
le vastas olarak kabul edilmilerdir. Velhsl bunlar, sair nukut
gibi istenildii zaman sarf ve mbadele edilebilmekte ve birer
kymetihaizoluponagremuameleyaplmaktadr.46
Kt para kmadan yaam bulunan fakihlerin flsa yakla

m, onlarn kt paraya yaklamlar ile ilgili ipucu verebilir.
46 mer Nasuhi BLMEN, Byk slam lmihali, stanbul, 1986 s. 331, Evrak
nakdiyeilebanknotlarnzekt,Paragrafno 61.
PARA 175
Onlar fls konusunda ikiye ayrlrlar. Bir ksm flsu altn ve

gmparalargibisayar,birksmdasaymaz.
1FlsuAltnveGmGibiSaymayanlar
Mehur drt mezhebin arlkl gr flsun altn ve gm
paralar gibi olmad eklindedir. nk bunlarn para olmas, si
yasi otoritenin istei ve toplumun bunu kabul etmesi iledir. Bu fa
kihler, tabi olarak kt paray da ayn kategoriye sokacaklardr.
Zira kt parada da benzeri zellikler vardr. Byle bir para ile
kendi tabiatnda para olma zellii tayan altn ve gmten bas
lanparalaraynsnfakonulamaz.
Para olma zelliinin, altn ve gmn tabiatnda var olduu
nu anlamak iin konuyu biraz amak gerekir. Yukarda para, E
yaya deer olabilen ve serveti biriktirmeye yarayan deme arac
diye tarif edilmiti. Altn, asrmzda para olarak kullanlmad
halde serveti biriktirmenin gvenilir arac olmaya devam etmekte
dir. Eyaya deer olmasna gelince, para olarak kullanlmamasnn
bu konuda etkisi varsa da dier mallar iinde en kolay bu maden
parayaevrilebilir.Hattadnya apnda dnlrsealtndan daha
deerli bir maln olmayaca anlalr. Hibir parann gemedii
yerdealtngeer.Endeerliktparalarbile,onukaranotorite
nin kararyla deersiz hale gelebilir, ama altn deersiz hale geti
recek bir otorite yoktur. Gm de deerli bir madendir. Bugn
deerinin azalmas, ok miktarda retilmesi yannda ona olan tale
binazalmasyladailgilidir.Eerparaolarakkullanlacakolsa,b
yk lde talep edilecek ve deeri artacaktr. Her eye ramen
gm, deerli maden olmaya devam etmektedir. te birok faki
hin, kendi tabiatnda para olma zellii bulunan altn ve gm
flslaaynhkmesokmamasbugibisebepleredayanr.Yoksabu
konudanebirayet,nedehadisvardr.
Flsunaltnvegmparalargibideerlendirilmemesiikiso
nudourmutur:
1. fi mezhebine gre dolamda olsalar dahi flsta faiz ol
maz.47 Felsveripfels alrkenbedellerdenbiridierindenfazla
olabilir.48 Hanef mezhebine gre ise bunlarda ribennesie
47 bnHacer, Tuhfe,c.IV,s. 279,bbrrib.

48 Abdlhamideirvn, Tuhfe haiyesi,c.IV,s. 279
176 TCARETVEFAZ
yanivadeyebalfaizoluramaribelfadlolmaz.Yani10fels
bir ay vadeli 11 felse satlamaz. Pein olmak artyla 10 fels
verip11felsalnabilir.49
2. Hanef, fi ve Hanbel fakihleregrefls mudrebeserma
yesi olamaz.50 Mlik Mezhebi ile mam Muhammede gre
isefls, mudrebeortaklndasermayeolabilir.51
2FlsuAltnveGmParaGibiSayanlar
Tabin52 dnemi fakihlerinden Yezid b. Eb Habb (53128
h./673746 m.), Ubeydullah b. Eb Cafer (. 99 h./718 m.), Yahy
b. Sad (. 144 h./761 m.) ve Rabia (. 136 h./753 m.) ile mam
Mlik (. 179 h./795 m.) ve mam Muhammed (. 189 h./805 m.)
altn ve gm dnda para olarak kullanlan maddeleri dinar ve
dirhemler gibi para saymlardr.53 Bunlar kt paray da ayn sa
yacaklardr.mamMuhammedinkonuileilgiligryledir:
Flslaeyayadeerbiilmesionunparaolduunugsterir.Mal
laradinarvedirhemlerledeerbiildiigibiflsladadeerbii
lir.yleysebunlardaparadr.54
Rabtatlalemilslmnin fetva heyeti kt paralarn, tpk

altn ve gm paralar gibi mbadele edilmesi gerektiine fetva
vermitir.slmlemindekiyaygn kanaatbudorultudadr.leride
bukonuzerindetekrardurulacaktr.
49 el Ksn, el-Bedi,c.V, s.185.

50 esSerahs, el-Mebst,c.XXII,s. 21bnHacer, Tuhfe,c.VI,s. 83merNasuhi
BLMEN, Hukuk slamiyye Kamusu,c. VII,s. 120.
51 elKsn, el-Bedi,c. VI,s. 82.
52 Peygamber sallallahaleyhi ve selleminashabyla grm olan mslmanlara
tabindenir.
53 Mlikb.Enes, el-Mdevvenetl-Kbr,c.III,s. 395396.
54 TayinletaayynkonusuParannhukukizellikleribalaltndaincelenmitir.
ALTINCI BLM
PARAVEBORSENED
ALIMSATIMI
178 TCARETVEFAZ
PARAVEBORSENEDALIMSATIMI
Fkhtaparaalmsatmileminesarf ( ) ,buiiyapan ki
iye sarraf ( ) , bu iin yapld yere de masrif ( ) ad
verilir.Masrif,bugnkArapadabankakarlolarakkullanlr.
Eskiden alnp satlan paralar ounlukla altn ve gm olduu
iin Trkede sarraf, altn ve gm ticaretiyle megul olan kii
anlamnagelir.
Kt para yaygnlancaya kadar para denince akla gelen altn
ve gm paralar idi. Altn paraya dinar, gm paraya da dirhem
ad verilirdi. Basl olmayanna para denmezdi, ama birok yerde
bunlarn kleleriyle de alm satm yaplabilirdi. Bu sebeple para
almsatmilealtnvegmalmsatmaynesaslaragreyapla
gelmitir. Bunlar temsil eden bor senetlerinin alm satmnda da
ayn kurallar geerlidir. Bugn para deyince altn ve gm deil,
ktparaaklagelir.
IALTINVEGMSATII
Altn,gm,dinarvedirhemlerinalmsatmndzenleyenbir
ayet yoktur,ama hadislervardr.ncekonuileilgilihadisleridaha
sonradafakihleringrlerinigrelim.
AHADSLER
Alinin (r.a) torunu mer, babas Muhammedden, o da dedesi
Alidenunubildirmitir:AllahnElisi,onasaltveselmolsun,
ylededi:
Dinara kar dinar, dirheme kar dirhem olunca aralarnda
fazlalkolmaz.Kimin gme ihtiyac varsaaltn vererekal
sn.Kimin dealtnaihtiyac varsagm vererekalsn. Sarf,
alvereklindepeinolur.1
1AltnAltnlaGmGmleAlmak
Eb Sad elHudrnin (r.a) bildirdiine gre Allahn Elisi
yledemitir:
Altnakarlkaltnsatmaynzmislimislineolursaobaka.
Birini brnden farkl yapmaynz. Gme karlk gm
satmaynz misli misline olursa o baka. Birini brnden
1 bnMce, Snen, Ticrt, 50, hadisno 2261.

PARAVEBORSENEDALIMSATIMI 179
farklyapmaynz.Bunlardanbiripein,dieriveresiyeolarak
dasatmaynz.2
Eb Hureyreden rivayet edildiine gre Allahn Elisi yle
demitir:
Altnakarlkaltnaynarlktamislimisline,gmekar
lkgmaynarlktamislimislineolur.Kimmiktarart
rryadafazlasnistersefaizolur.3
Abdurrahman b. Eb Bekre, Eb Bekrenin (r.a) yle dediini
bildirmitir:AllahnElisi,onasaltveselmolsunylededi:
Altna karlk altn satmaynz, misli misline olursa baka.
Gme karlk gmsatmaynz, misli misline olursaba
ka. Gme karlk altn, altna karlk gm istediiniz
gibisatabilirsiniz.4
2DinarDinarlaDirhemiDirhemleAlmak
Osmann (r.a) bildirdiine gre Allahn Elisi, ona salt ve
selmolsun,yledemitir:
Birdinarikidinara,birdirhemiikidirhemesatmaynz.5
Eb Hureyreden rivayet edildiine gre Allahn Elisi, ona
saltveselmolsun,yledemitir:
Dinara karlk dinar olursa aralarnda fazlalk olmaz. Dir
hemekarlkdirhemolursaaralarndafazlalkolmaz.6
3GmAltnlaAlmak
Abdullah b. mer (r.a.) diyor ki Altna karlk gm veya
gme karlk altn satyordum geldim, Allahn Elisine bunu
haberverdim.Onasaltveselmolsun,dediki,

(1584)Nes, Snen, By47 (Beyuzzehebbizzeheb).
3 Mslim, Sahih, Mskt, 84 (1588), Nes, Snen, By, 46 (Beyuddirhem
biddirhem).
4 Buhr, Sahih, By77 (Beyuzzehebbizzeheb).
6 Mslim, Sahih, Mskt, 85 Nes, Snen, By, 45. Lafz Mslimden aln
mtr.
180 TCARETVEFAZ
Biriyle byle alm satm yaptnda arada bir taknt kalrsa

ondanayrlma.7 Yanitakntyhalletsonraayrl.
bdetbnsSmitin (r.a) bildirdiine gre Allahn Elisi
yledemitir:
Gme karlk altn elden ele pein satldnda gmn
fazlaolmasnnbirzararyoktur,fakatveresiyesiolmaz.8
4DinarAltnlaAlmak
bdetbnsSmit (r.a) Allahn Elisinin yle dediini
bildirmitir:
Altnakarlkaltn,dinarolsunklesiolsun,aynarlkta
olur. Kim artrr veya artrma talebinde bulunursa ribaya gi
rer.9
5DirhemiGmleAlmak
bdetbnsSmitin (r.a) bildirdiine gre Allahn Elisi
yledemitir:
Gme karlk gm, dirhemi olsun, klesi olsun ayn
arlkta olur. Kim artrr veya artrma talebinde bulunursa
ribayagirmiolur.10
6DinarDirhemleAlmak
Abdullah b. mer (r.a.) diyor ki Beqide deve satyordum.
Dinara karlk satyor yerine dirhem, dirheme karlk satyor ye
rine dinar alyordum. Allahn Elisine geldim Hafsann evin
deydi Allahn Elisi, msaade eder misin, bir ey sormak iste
rim. Ben Beqide deve satyorum dinara karlk satyor, yerine
dirhem alyorum. Dirheme karlk satp yerine dinar alyorum.
Ona karlk onu alyor, buna karlk bunu veriyorum. dedim.
Onasaltveselmolsun,dediki:
Gnnfiyatylaalr,aranzdabireybrakmadanayrlrsanz
birzararyoktur.11
7 Nes, Snen, By,51.

8 BusonksmEbuDavuddagemektedir.
44.
44.
bnihabb. Mlik,Evsin kendine unu haber verdiinisyle

mitir: 100 dinarsatmakistemitim,Talhab.Ubeydullahilgilendi
vebeniard.Konutukparamalmaykabuletti.Dinarlarald,
elinde evirmeye balad. Veznedarm aalktan gelsin de... de
di.
mer (r.a.) olan biteni iitiyordu, hemen sze kart ve yle
dedi:
Vallahi (gmn) alncaya kadar ondan ayrlma. nk Al
lahnElisi,onasaltveselmolsun,yledemitir:Altnakar
lkgmribadralvereklindepeinolursaobaka.12
7BoncukluAltnKolyeyiAltnlaAlmak
Fadle b. Ubeyd diyor ki, Hayber gn boncuk ve altndan
oluan bir gerdanl 12 dinara satn aldm. Altnlarn ayrdm
baktm, 12 dinardanfazlatutuyordurumuAllahnElisineanlat
tmdediki,
Altnlarayrlmadansatnalnmaz.13
Hane dedi ki,birsavataFadleb.Ubeydilebirlikteydik,ba
na ve arkadalarma altnl gml ve mcevherli bir gerdanlk
dt. Onu ben almak istedim ve Fadle b. Ubeyde sordum dedi
ki: Onun altnlarn kar bir kefeye koy, senin altnn da dier
kefeye koy sonra misli misline olmadka alma. nk Allahn
Elisininyledediiniiittim:
KimAllahaveElisineinanyorsamislimislineolmadka
almasn.14
BMEZHEPLERNGRLER
Yukardaki hadisler sebebiyle mehur drt mezhep ve Zhir
mezhebiukonulardagrbirliiiindedirler:

50.MetinEbuDavuddanalmtr.
13 Mslim, Sahih, Mskt,90 Nes, Snen, By, 48. nk altnlarayrlarak
satlacakolsayd,onlarn12dinardanfazlaolduugrlecekvedahafazlafiyat
istenecekti.
182 TCARETVEFAZ
ster kle olsun, ister eya olsun, isterse basl para olsun, al
tn altnla ve gm gmle deitirilince deitirmenin eit ar
lkta ve pein olmas gerekir yoksa faiz olur. Mesel bir kimse
elindeki 10 Reat altnn verip karlnda kuyumcudan bilezik
almak isse altnlar terazinin bir kefesine, bilezikler dier kefesine
konur. kisi ayn arlkta olunca altnlar kuyumcu, bilezikleri de
mterialr.Bilezikleriiniiliktalep edilemeyeceigibialtnlar
iindefazlabireyistenemezaksitakdirdefaizegirilmiolur.
Gm gmle deitirme de yledir.Elindeki gmleri ve
ripbirgmkemeralmakisteyenaynenyukardakigibiyapar.
Altn altnla ve gm gmle deitirirken bedellerin ayn
arlkta olmas yetmez, deitirmenin pein olmas da gerekir
yoksafaizolur.
Altn, gmle deitirilecek olursa deitirmenin pein yapl
masarttr. Bedellerdenbirininge denmesifaiz saylr.Mesel,
bir kimse altn bilezik vererek gm kemer almak isterse, kemeri
aldnda bilezii vermesi gerekir. Biri altn dieri gm olduu
iin arlklar farkl olabilir ama burada bedellerden hibiri daha
sonrayabraklamaz.Aksihaldefaizegirilmiolur.
Mezheplerinkonuileilgilifarklgrleriyledir:
1Hanef Mezhebi
Hanefleryukardakiartlaraunlardaeklemilerdir:
1. Altnaltnla, altn gmle veya gm gmle deitirir
ken taraflardan birine belli bir sre muhayyerlik (hiyar art)
tannamazyoksaakitfasitolur.Buarthemenoracktakald
rlrsa akit sahih olur ve bedellerin karlkl teslim alnmas
ile ilem biter.Taraflarn grme muhayyerlii (hiyr ryet)
ilekusur muhayyerlii(hyrayb)devameder.15
15 Hiyar art: Alc ve satcdan birinin veya her ikisinin, belli birsre muhayyer
olmalardemektir.
Hiyarayb:Satlanbirmaln,kolaycagiderilemeyecekeskibirkusurununortaya
kmashalindemteriyetannanmuhayyerliktir.
Hiyarryet:Grmedensatnaldbirmalgrncemterininkabuledipet
memedemuhayyerolmasdr.
Para olarak baslm altn ve gmte grme muhayyerlii ol

maz. nk bunlar tayinle taayyn etmedii iin16 geri vermekle
akitbozulmaz.Budurumdayerineemsalinialmakgerekir.
2. Altnilealtn veyagmilegmdeiirkenbunlarneit
arlkta olduunun taraflarca bilinmesi gerekir. Bedeller eit
arlkta olduu halde taraflar bunu bilmezse yaptklar alm
satmgeersizolur.
3. Alnan paralarn bir ksm dk ayarl kt iin geri veri
lirse akdin onlarla ilgili ksm bozulmu olur. Mesela 100 di
narverip1200dirhemsatnalankii,dahasonradirhemlerden
240 tanesinin dk ayarl (zyuf) olduunu grrse sadece
bu 240 tanesini geri verir ve karl olan otuz dinar alr.
Yahut 22 ayar on adet bilezik alan kii daha sonra bilezikler
denikisininl8ayarolduunutespitetsesadece buikibilezii
geriverir, dierleriniveremez.
4. Sarf yoluylasatnalnanpara,altnveyagmteslimalma
danonunlayenibirilemyaplamazhibe edilemez,satlamaz
vesadakaolarakverilemez.
5. Altnlaaltnveyagmlegmdeitirirkenbirininyan
nabakabireykonsadieriondanarolmaldrki,fazlak
sm brnn yanndaki eyin bedeli olsun. bryle eit
miktarda veya daha az olur yahut miktarlar bilinmezse akit
btl olur. Bu durumda bedellerin karlkl olarak teslim
alnmasdaarttr.
Altnla gm deitiriliyorsa tek art bedellerin karlkl ola
rak teslim alnmasdr. Mesela gm sslemeli bir klcn zerin
deki gmler 50 dirhem kadar olsa kl, 50 dirhemi pein, 50
dirhemideveresiyeolmakzerel00 dirhemesatlsa,alnan 50 dir
hem kltaki gmn bedeli, kalan 50 dirhem de klcn bedeli
saylrveilemgeerliolur.Klteslimedilmeden taraflarayrlr
larsabaklr,eerzerindekigmsslemeler,birzararvermeden
kabiliyorsagmsslemelerleilgilisatbtl,kllailgilisat
geerli olur. Ama bunlar klca zarar vermeden karlamyorsa sa
ttmylebtl olur.
6. Dinar veya dirhem vererek gm kap satn alan kii, bedelin
tamamn demeden, satc ile birlikte o yerden ayrlsa kabn,
bedelini dedii blmne ortak olmu olur. Mteri, bedeli
16 Tayinle taayyn etme konusu bir nceki blmde Parann Hukuki zellikleri
balaltndaanlatlmtr.
184 TCARETVEFAZ
tam dememekle kusurlu davrandndan muhayyer olmaz.

Ancak kab aldktan sonra onun birksmnn bakasna ait ol
duu ortaya karsa mteri kab geri verebilir nk onun
bir kusuru yoktur. Hak sahibi olantaraf, hkimin akdi feshet
mesindenncebusatarzagsterirseakitgeerliolur.
7. Bir kleyi satn aldktan sonra onun bir ksmnn bakasna
ait olduu ortaya ksa arta kalan ksm, bedeli karlnda
mterinin olur. Bu durumda onun bir muhayyerlii olmaz.
nk klenin bir ksmn almannzarar olmaz. Bu, hak sa
hibinin, teslimden sonra ortaya kmas halinde olur. Ama
kleyi teslim almadan ortaya karsa, mteri payna deni
alp almamakta serbest olur. Dinar ve dirhem almlarnda da
durumayndr.
8. ki dirhem ile bir dinar, bir dirhem iki dinara satlabilir. Bu
sattadirhemdirheme,dinardinarakarlk, kalanbirdirhem
ile bir dinar da birbirine karlk saylr. Ayn ekilde 11 dir
hem, 10 dirhem 1 dinar karlnda satlabilir. Bu durumda
10 dirhem, dier 10 dirheme karlk saylr, kalan 1 dirhem
de1 dinarnkarlkabuledilir.
9. Dirhemolarakborlanm olankii,onunyerinedinarverebi
lir. Mesela 10 dirhem borcu olan kii, onun yerine 1 dinar
deyebilir.Budurumdataraflarnkarlklrzasarttr.
10. Baka maden katlarak ayar drlm olanlarda, altn veya
gmmiktarfazlaisesafaltnveyagmgibiilemgrr
ler. Bunlar, saf altn veya gmle ya da birbirleriyle deiti
rildiinde ayn arlkta olmalar gerekir. Altn veya gm
miktardahaaziseozamanbunlardiermallargibisaylrlar.
Saf altn veya gm bunlarla deitirildiinde baklr eer
saf olann miktar, bunlarn iindeki altn veya gm mikta
rndanfazlaisebusatcaizdir.nkbudurumdafazlaolan
ksm, katkmaddesinin karl saylr. Ama saf olann mik
tar brnn iindeki altn veya gm kadar yahut daha az
olur, ya da miktarlar bilinmezse sat caiz olmaz. nk ilk
ikidurumdafaizolur,ncsndedefaiztehlikesibulunur.
Altn ile gm birbirleriyle deitirildii zaman eitlik aran
maz.Ama deitirmeninpeinolmasarttr.
11. Mau, yani iindeki katk maddesi, saf altn veya gmten
azolanparalardolamdaisetayinletaayynetmez.Dolam
dan kalkmsa tayinle taayyn17 eder. Bu paralar tartyla, sa

yylahemtarthemdesayylailemgrebilirler.
12. Yarsaltnveyagmyarsdadiermadenlerinkatlmasy
la retilen paralar, alm satmda ve dnte altn ve gm
ounlukta olanlar gibi saylr ve ancak tart ile ilem grr
ler. Fakat bunlar sarf konusunda mau para saylrlar. Yani
saf dinar verilip katkmaddesi yar yarya olan dinar alnnca
saf dinarn arlnn brnn yar arlndan biraz fazla
olmas yeterli olur. Mesela 7 g arlnda olup yars katk
maddesiolanbirdinar,4 gsafdinaraalnabilir.
13. Felsler veya mau paralar dolamdayken bunlarla bir ey
satn alnsa da henz deme yaplmadan dolamdan kalksa
veya piyasadan ekilse, o paray bulup deme yaplamayacak
gibi ise Eb Hanfeye gre akit btl olur. Eb Yusuf, mam
Muhammed,mam fi veAhmedb. Hanbelegre akit btl
olmaz. Eb Yusufa gre bu paralarn alm satmn yapld
gnk deerini, mam Muhammede gre dolamda olduu
songnkdeerinidemekgerekir.18
2fi Mezhebi
Hadislerle ortaya konan yasaklara, filerin baz eklemeleri
vardr.Onlarylesralayabiliriz:
1. Bortakasyapmakcaizdeildir.nkbubirborcu,dier
borca karlk satmak saylr. Allahn Elisi, ona salt ve
selmolsun,borcuborcakarlksatmayyasaklamtr.19
2. Altnlaaltn,gmlegmdeitirirkenbedellerdenbi
rinin daha deerli veya ilenmi olmasna baklmaz ayn
arlktaolupolmadklarnabaklr.
3. Ribev yani faize konu olan mal,20 bir baka malla birlikte
satlyorsa baklr eer denecek bedel gene ayn cinsten
ribevi birmalveya oribevimallakarkbirmalisebusa
t btlolur.Bunagre
17 Tayinletaayynkonusu, Parann Hukuki zellikleri balaltndaanlatlmtr.

18 AlddinelHaskef, Drrl-muhtr,Msr 1386/1966,c.V, s. 257272.
19 Abdullahb.YusufezZeyla, Nasbur-
rye li ehdsil-Hidye,Kahire1357,c.IV,s.40( en-
Nihaye f garbil-hadis, maddesi.
20 Ribevimallar,faizblmndeincelenmitir.
186 TCARETVEFAZ
a. Kark bedeller ayn zellikleri tayabilirler. Bir lek acve

hurmas ile bir dirhemi, gene bir lek acve hurmas ile bir
dirhemekarlksatmakgibi.
b. Bedellerde miktar farkll olabilir. Bir lek hurma ile bir
dirhemiikilekhurmayaveyaikidirhemesatmakgibi.
c. Ayn cinsten olmakla birlikte farkl zellikteki eylerin kar
molabilir.Salamvehurdaaltnparalarsalamveyahur
daya ya da her ikisinden oluan bir bedele karlk satmak
byledir.
Bu satlarn btl olmasnn sebebi, Peygamberimizin boncuk
vealtndanoluanbirgerdanl,altnlarnayrmadanaltnakar
lk satmay yasaklamasdr. nk bedellerin birinde iki ayr mal
olunca dieri, tahmini olarak bunlarn kymetine blnr. Tahmin
de hataolabilir.Heriki dirhemayn yerdebaslmve heriki hur
maaynkaplallm olsabilebuilem,bedellerdenbirinin faz
laolmasnaveyabedellerineitliininbilinememesineyolaar.
Bedellerfarklolursasatcaizolur.Meselaboncukvealtndan
oluanbirgerdanlkgmekarlksatlabilir.Bununtekartbe
dellerinpeindenmesidir.21
3MlikMezhebi
Mlik Mezhebinin, altna karlk altn, gme karlk g
m ve altna karlk gm sat ile ilgili zel kurallarn yle
sralayabiliriz:
1. Byle bir satta, bedellerin denmesinde bir gecikme olma
maldr.mamMlikeylebirsorusorulmutu:
Birkii,dirhemalmakiinsarrafadinarverse,sarrafonutartp
ekmecesine koysa, sonra dirhemleri mteriye verse ne dersiniz?
Mlikdediki
Bubenimhoumagitmez.Dirhemleritartncayakadardinarado
kunmasn.Sonradinaralpdirhemleriversin.22
Sarfilemindegecikmeekildeolabilir:
21 Ahmedb.Hacer, Tuhfe ve haiyeleri,c. IV,s. 279vd.

a. Sarf,taraflardanbirininbedellerdenbireyiazdaolsabekletme
si artyla yaplabilir. Byle bir akit fasit olduu iin akdin ta
mamfeshedilir.
b. Sarfartszyapldktansonrataraflardanbiridierinisarfakonu
eylerdenbiriiinbirmiktarbekletebilir.Budurumdaakdinge
cikmeye konu eyle ilgili blm bir dinargeerse ikidinarlk
sarf akdibozulur.Bozulmabuesasagreyrr.Tamamlanank
smdasarfakdiningeerlisaylpsaylmamasileilgiliikigr
vardr:
1)Sarfakdigeersizdir.BubnlKasmnelMdevvenede ge
en grdr. Muhammed b. elMevvaz da bu grtedir.
nktaraflarbedeligeciktirmekiinsarfakdiyapmaklasu
lanrlar.
2)Sarfakdi geerlidir, feshedilmez. bnlMevvaza grebu g
rbnlKasmaaittir.
c. Sarfakdi artsz olarakyaplr, amaunutma, yanlma,hrszlk ve
diersebeplerlebedellerdegecikmeolabilir.Budurumdasarf,sz
lemedekiekliylegeerliolur.Bedellerde,gecikenksmkadarbir
azaltmaya gidilip gidilmeyecei hususu ihtilfldr. Mesela dinar
larla dirhemler deitirilirken bir dirhemnoksan ksa ve alacakl
taraf Bennoksankalanistemiyorum desevedemesinitamyap
sabnlKasmagrecaizolmazbirdinarlksarfbozulur.Nok
sankanksmbirdinardanfazlaiseikidinarlkksmbozulur.
lemhepbunagreyrtlr.Ehebegre,alacakltarafvazgeer
sedemedebireksiltmeyegidilmez.23
2. Sarftabedelintamamdenmezseakit btl olur.Bunagre
a. Alnantaknnbedelininbirksmdenmezsesatbtl olur.
b. l00dinarborcunl000dirhemolarakdenmesiiintaraflaran
lasa sonra borlu 900 dirhem verip gitse anlama btl olur.
dedii 900 dirhemi geri alr ve 100 dinarlk borcu devam
eder.
c. Veresiye sattan domu bin dinarlk borca karlk bir altn
tavermekzereanlamayaplsavetateslimedilmedenta
raflarayrlsalarakitbtl olur.
d. Bir dinar 20 dirheme karlk olmak zere l00 dinar bozdur
makiinanlamayaplsavebunun50dinardendiktensonra
taraflar ayrlsa akdintamam btl olur50 dinarn karln
almakcaizolmaz.

188 TCARETVEFAZ
3. Bedeller dendikten sonra tespit edilen bir kusur akdin tama

mn iptal etmez. Mesela l00 dinar verilip 2000 dirhem aln
dktan sonra dinarlardan 50 tanesinin dk deerde olduu
ortaya ksa da geri verilse akdin sadece 50 dinarlk blm
btl olur. nk burada yukardakinin aksine ilem tamam
lanmtr. Zira kar taraf isterse o 50 dinar, dk deerde
olmasnaramengerivermeyebilir.
4. Dinarsatarkenyarsnakarlkdirhem,dieryarsnakarlk
dafels denmesiartkoulabilir.
5. Altn ile kuma birlikte, dirheme karlk satlsa ve dirhemler
eksik denerek taraflar ayrlsa sat btl olur. mam Mlike
gre, kumala birlikteki altnn deeri pek az ise bu ilem ya
plabilir,nkozamansarfsaylmaz.Amaaltnoksa,bede
lintamamndesedahibuitehayrolmaz.24
4HanbelMezhebi
Hanbel Mezhebinin, altna karlk altn, gme karlk g
m ve altna karlk gm sat ile ilgili kurallar yle srala
nabilir:
1. Sarf akdi yapan kii, bedelin bir ksmn teslim aldktan sonra
gitseakdin,teslimaldksmlailgiliolansahih,kalan btl
olur.Meselabirsarrafa2dinarverip20dirhemaldktansonra
dirhemlerden 10 tanesini teslim alp ayrlsa akdin yalnz 10
dirhemlik blm sahih olacandan verdii 2 dinarn 1 tane
sinigerialmasgerekir.
2. zellikleri belli altn veya gm karlkl borlanma sure
tiyle satmak,henzayrlmadanbedelleriteslimetmekartyla
caizdir. Mesela yanlarnda bulunmayan 1 dinar 10 dirheme
sattktan sonra bor almak veya birini gnderip getirtmek ya
hutdinarnbulunduuyerebirlikteyrmeksuretiylebedelle
ribirbirlerinedeselerakitsahiholur.
3. Mteri paray tanyorsa mau para, kendi cinsiyle veya
baka cins parayla deitirilebilir. Tanmyorsa deitirile
mez.
4. Sarf ilemi, u dinarlarn bu dirhemlerle deitirilmesi gibi
belliikicinszerinden yaplsa,sonrabirkusurortayakarsa
baklr:

a. Kusur, bunlardan birinde az da olsa baka cinsten bir katk

maddesinin bulunmas ( yesr) ise akit btl olur. Katk
maddesibedelintamamndadeildebirksmndaolursasade
ceakdinoksmbtlolur.Kalanksmlailgiliakitsahihol
duundan bu ksmn bedeli denir. Mesela 2 dinar verip 20
dirhem aldktan sonra dirhemlerin on tanesi kusurlu kt
iingeriverilsekalanondirhemleilgilisatgeerliolur.
b. Bedelinbirkusuruortayakncaalcmuhayyerolurdilerse
akdifesheder,dilersesalamylaarasndakifarknbakacins
tenalmakartylabedelielindetutar.Mesela1dinarverip10
dirhemalsa,sonradirhemlerinkrpldveyatrplendiior
taya ksa, mteri isterse akdi fesheder, isterse salam dir
hemlearadakifarkbirbakacinsparadanalr.Farkaltnveya
gmcinsindendeilsesonradaalabilir.
5. ki kiinin birbirine farkl para cinsinden borlar olsa takas
edemezler. Mesela birinin dierine altn borcu, dierinin de
berikine gm borcu olsa ve bunlar takas etseler sahih ol
maz.
6. Borcun farkl cinsten para ile denmesi caizdir. Mesela dinar
borcu olanbunu dirhemledeyebilir.Bortaksit taksitdeni
yorsa, her bir deme ayr bir akit saylr. Her defasnda bor
cun ne kadarnn dendii belli olmaldr. Byle yaplmaz da
hesapsonraya braklr,sarf ilemiiinsonundayaplrsacaiz
olmaz.Budurumdataraflardanherbiridierineborlusaylr.
Hesabn yapld gn bedellerden birinin hazr edilmesi ve
dirhemlerin, deme gnlerindeki deerden deil, o gnk de
erzerindenkabuledilmesigerekir.25
5ZhirMezhebi
Zhir Mezhebinin, altna karlk altn, gme karlk g
m ve altna karlk gm sat ile ilgili kurallar yle srala
nabilir:
7. Altnlabirliktebakabireybulununcabueyisteronakar
trlm, ister eklenmi isterse dinarlarn veya baka altn par
alarnnarasnakonmuolsunbunualtnakarlksatmakca
izolmaz.denenaltnbrndenisterarolsun,isteraz,is
25 Ahmed b. Abdullah elKar, Mecelletl-Ahkami-eriyye, Cidde 1401/1981,

474484 maddeler,s. 191193.
190 TCARETVEFAZ
terseeitolsunfarketmez.braltnsafolarakayrlmadka
busatyaplamaz.
Gmtededurumayndrsar,altnveyabakabireygm
e kartrlm veya eklenmi ya da onunla bir araya konmusa,
dirhemeklindeolsun,olmasnonungmekarlksatlmasasla
caiz olmaz. Bu sat gmn arlndan fazlaya da noksana da
eitine de olmaz. Gm saf olarak ayrlmadka sat yaplamaz.
Satlan ey ister ssl bir kl, ister sslenmi Mushaf, ister kal
yzk,isteraltnsslemeligm,isteriinegmveya26 sarka
rtrlm dinar, ister herhangi bir karm olan dirhem olsun fark
etmez.
Bu hkmler, karmda kartrlan ey belli oluyorsa geerli
olur.Eerbelliolmaz ve gzkmezse o,safaltn veya gm hk
mnde olur. nk isimler farkllklar belirleyen zelliklere gre
konur.
Bunun delili udur: Allahn Elisi, ayn arlkta olmadka,
altna karlk altnn ve gme karlk gmn satn yasak
lamtr. Eer bunlardan birine bir ey kartrlr veya eklenirse,
bunlarnaynarlktaolduklarnbelirlemeyeimknkalmaz.
Altnla birlikte olan ey gm deilse pein olmak artyla
gme karlk satlabilir. Ayn ekilde gmlebirlikte olaney,
altndeilsepeinolmakartylaaltnakarlksatlabilir.
8. Yukardakihkmler kark olann saf altn veya gme be
del tutulduu durumlarla ilgilidir. ine baka bir maddenin
kartrldbelliolan(mau)dinarvedirhemlerinkendile
rigibikarkolancinslerinekarlksatuusulleyaplabi
lir: Mesela sar kartrld belli olan dirhemdeki gm,
brndeki sarya karlk, brndeki gm de berikindeki
saryakarlktutulur.Budurumdaisterbedellerdenbiridie
rinden fazla, ister eit olsun, isterse bunlardan biri veya her
ikisi tahminle belirlenmi olsun fark etmez. nk sary g
mekarlksatmakcaizdir.
26 Kaynakta veya anlamna gelen Arapa edat kullanlmtr. Dorusu ve

olmaldr.nkiineyalnzsarkartrlmdinargmkarlndasatmann
bir sakncas yoktur. Nitekim aada Zhir mezhebinin bu konu ile ilgili ak
ifadelerivardr.
ine gm kartrld belli olan (mau) dinarlar ayn

zellikteki dinara karlk satlrken, bundaki gm, brndeki
altna karlk, bundaki altn da brndeki gme karlk tutu
lur. ster bedellerden biri dierinden fazla, ister eit olsun, isterse
bunlardanbiriveya herikisitahminlebelirlenmiolsunfarketmez.
Amaburada deitirmenin pein olmasarttr.nkaltna kar
lksatlaneygmtr.27
9. Dinar borcu olanlar borlarn dirhem olarak, dirhem borcu
olanlar da dinar olarak derlerse tam faiz olur. nk Pey
gamberimizbunlar deitirmeninpein olmasnartkomu
tur.Bylebirilempeinalmsatmsaylmaz.
10. Altna karlk altn veya gme karlk gm satlr da ta
raflardanbiri,henzayrlmadanaldeydebirkusurbulursa
muhayyer olur isterse bu sat bozar, isterse de kusurlu ola
nn deitirilmesini talep eder. nk alm satm henz ta
mamlanmsaylmaz.
Kusur, taraflar ayrldktan sonra bulunur ve bu baka bir eyin
karmas kusuru olursa alm satmn tamam feshedilir. Alnan e
yin bir ksmnn bakasna ait olduu ortaya ksa akdin tamam
bozulur.
Eerkusur,satnalnaneyinkendisindeyse,meselaoeyink
rkolmasyadatabiiolarakdeeridkbircinsaltnveyagm
olmas ise baklr eer akit srasnda bedellerin bu gibi eylerden
uzak olmas art koulmusa satn tamam feshedilir. Byle bir
art koulmamsa ilgili taraf muhayyer olur. sterse herhangi bir
eytalepetmeksizinbedeli kabuleder,isterseakdin tamamnfes
heder.28
CSARFLALGLDEERLENDRME
Mezheplerin sarf, yani dinara karlk dinar, dirheme karlk
dirhem ve dinara karlk dirhem sat konusunda koyduklar art
lar,onlarnfaizanlaynyanstr.Grleriniverdiimizmezhep
27 Burada dikkati eken nemli bir husus vardr: Mau dinar vedirhemtanmla
nrkenkartrldbelliolanifadesikullanlmaktadr.HlbukiHanefmezhebi
karmyardanazolanlarsafaltnvegmgibikabuledervebuilemisadece,
karmyaryaryaveyayardanfazlaolanlariingeerlisayar.
28 Alib.Hazm, el-Muhall,c. VII,s. 439466.
192 TCARETVEFAZ
ler faizi, alm satmn bir blm saymlardr, delil olarak da Al

lahnElisininaltn ve gm sat ileilgili snrlamalarn gs
termilerdir.Bukitabnfaizblmndebuyaklamtenkitedilmi,
faiz ile alm satmn ayr konular olduu, Allahn Elisinin koy
duu yasaklarn, sadece alm satm ad altnda faizli ilem yolunu
kapamaya ynelik bulunduu anlatlmtr. nk faiz yiyenler
teden beri Alm satm tpk faizli ilem gibidir derler.29 Allah alm
satmhell, faiziharam kldiinbuzihniyette olanlar,almsa
tm yolunu kullanarak faiz yasan delebilirler. Nitekim daha n
ce, bey bilvef, bey bilistill, muamelei eriyye gibi ilem
lerle faiz yasann delindii gsterilmiti.Eer hadislerbuadan
deerlendirilseydi o yollara kimse giremezdi. Yoksa Allah, alm
satmilefaizliilemikesin olarakayrm,alm satmhell,faizli
ilemi haram klmken Allahn Elisi alm satmn bir blmn
faiz kapsamna sokamaz. Zaten o da bor faizinden baka faizin
olmadnsylemitir.Onunuszlerinitekrarlayalm:
Eldenele(yanipein)olandafaizolmaz.30
Faizliilemyalnzcabortaolur.31
Dikkatedin,faizsadecevadelibortaolur.32
Mezheplerin alt maln alm satmn dzenleyen hadislere ba
karak faizli ilemi alm satmn bir blm saymalar, sarfla ilgili
anlalmaz artlar ileri srmelerinin nn amtr. mam Mlik
bu sebeple, sarrafn ald dinarlar tartarak ekmecesine koyduk
tan sonra satcya dirhemleri vermesini ho grmemi,33 filer
bor takasn caiz grmemi,34 Hanbeller farkl para cinsleriyle
olanborlarntakasndahicaizgrmemilerdir.35 Zhir Mezhebi
nin, Dinarborcunundirhemolarak,dirhemborcunundadinarola
29 Bakara 2/275.
30 Mslim, Mskt, 103.
31 Drim, Snen, By,42.
32 Mslim, Sahih, Mskt, 104. bn Mce, Snen, Ticrt, 49. Vadeliilem diye
tercmeettiimizkelimenesiekelimesidir.
33 Mlikb.Enes, el-Mdevvenetl-Kbr, c.III,s. 396397.
34 Abdullah b. YusufezZeyla, Nasbur-rye li ehdsil-Hidye,Kahire 1357, c.
IV,s. 40.
35 Ahmed b. Abdullah elKar, Mecelletl-Ahkami-eriyye, 474484 maddeler,
s. 191193.
rak demesine faiz demesi de bu bak tarznn rndr. Yoksa

builemlerin,faizlidnceyolamayacaaktr.
Faiz, alm satmdan elde edilen kr deil, borcun getirisinden
ibarettir. Bir ay sonra 110 lira almak zere 100 lira vermek sat
deildir.nksattabedellerazokfarklolur.100liraveripbir
ekmek alnrsa iki bedelden biri 100 lira, dieri ekmektir. Aradaki
farkllktan dolay biri dierindeki mal almak iin kendi maln
vermeye raz olur. Ama faizde verilen 100 lirann yerine gene bir
100lira,birdefazladanbireyalnr.Faiz,ofazlalnaddr.
Geni bilgi iin Alm Satm ve Faiz blmnde Alm Satm
Perdesi Altnda Faizli dn balnabaklabilir.
IIFELSSATII
Fels (oulu fls) altn ve gm dndaki madenlerden bas
lanparadr.Gerekdeerininstndebirdeerledolamakmas
asndanktparayabenzer. Felssatndzenleyenbirayetve
ya hadis yoktur. Fels ile ilgili kurallar, fakihlerin gr ve yorum
larndanibarettir.
fi ve Zhir mezhepleri fels satn bir kurala balamazlar.
Hanef, Mlik veHanbeller isefelsin veresiye satn faizsayar
lar. Kimi fakihler de onu, altn ve gm satyla ayn kurallara
balarlar.
AFELSSATIINIKURALABALAMAYANLAR
fi mezhebine gre fels verip felsalrkenbedellerdenbiri di
erinden fazla olabilir. Birinin pein dierinin veresiye olmasna
da engel yoktur.36 nk filerin belirledii faiz illetlerinden
hibiri felslerde bulunmaz. Felsler ne altn ve gmten yaplm
tr,ne de gda maddesidir.Biraysonra 110 felsalmakartylape
in100 felsesatlabilir.
Zhir mezhebi de felslerin her trl satn caiz grr. nk
onlarsattandoanfaizialtmaddeylesnrlarlar.37
36 Abdlhamideirvn, Tuhfe haiyesi,c.IV,s. 279

37 bnHazm, el-Muhalla,c. VII,s. 439.
194 TCARETVEFAZ
BVERESYEFELSSATIINIFAZSAYANLAR
Hanef mezhebinegreveresiyeolarakfels veripfelsalmakfa
iz(ribennesie)olur.nkdeitirileneylerayncinstendir.38
Mlik mezhebinegre debirfelsiveresiyeikifelsesatmakca
iz deildir. nk onlar, her eit eyay kendi cinsiyle veresiye,
bireikideitirmeyifaiz(ribennesie)sayarlar.39
CFELSDNARVEDRHEMGBGRENLER
Tabinden40 Yezid b. Eb Habb (53128 h./673746 m.),
Ubeydullah b. Eb Cafer (. 99 h./718 m.), Yahya b. Sad (.144
h./761 m.) ve Rabiann (. 136 h./753 m.) altn ve gm dnda
paraolarak kullanlan maddeleri dinarve dirhemlergibisaydklar
bildirilmektedir.
Leys b. Sad (94175 h./713791 m.) Yahya b. Said ve Ra
biaya gre Felsi felsle deitirirken fazlalk veya gecikme mek
ruhtur.nkartkdinarvedirhemlergibibaslparaolmutur.41
mam Mlike gre felsleri deitirme, ne gzkararile netar
tyla ne de lekle olur. Bu ekilde, misli misline pein de olmaz
veresiye de. ster pein, ister veresiye olsun bir fels verip iki fels
almak caiz deildir. Felslerin sayyla ilem grmesi, dinar ve dir
hemlerin tartyla ilem grmesi gibidir.42 Felsler tart ile satlnca
azdaolsa,karlklzararihtimaliolur.43
Eb Hanfe (. 150 h./767 m.) ve Eb Yusufa (. 183 h./799
m.)grebelirlibirfelsiverippeinolarakbelirliikifels alnabilir.
Tart veya lekle ilem grmedikleri iin bunlarda ribelfadl ol
maz.44 mam Muhammed (. l89 h./805 m.) bunu faiz sayar.45 Bu
38 Mahmud b.Mevdud elMavsl, el-htiyar, c. II, s. 31. Hanef mezhebinin faize

bakn,ribelfadlveribennesiekavramlariinFaizblmnebaklabilir.
40 Peygamberinashabngrmmslmanlaratabindenir.
42 Elimdeki kitapta tart diye tercme ettiim kelime elveriq eklinde
yazlmtr. Dorusu elvezn olmaldr. Yazma nshada, zerindeki
noktannunstnekaydveonuolarakokuttuuanlalmaktadr.
43 Mlikb.Enes, el-Mdevvenetl-Kbr,c. IV,s. 115.
44 Hanefmezhebininfaizebakn,ribelfadlveribennesiekavramlariinFaiz
blmnebaklabilir.
45 Mahmudb.MevdudelMavsl, el-htiyar,c. II,s. 31.
rada, belirli ( ) ifadesinin kullanlmas felsin para olmasn

dan dolaydr. Pein olmak artyla, sayyla ilem gren mallardan
bir tanesini iki tanesiyle deitirmeyi faiz saymayan mam Mu
hammedin 1 fels verip 2 fels almay faiz saymasnn srr da bu
belirli( ) ifadesindesakldr.
mamMuhammedingrbizeuekildeulatrlmtr:
Felslerparadr.Tpkdirhemvedinarlargibicinsicinsinefazlaya
satlmascaizdeildir.Onlarlamallaradeerbiilmesiparaoldu
unugsterir.Mallarnkymetinasl,dinarvedirhemlerlebelirle
niyorsa felslerle de belirlenir. yleyse bunlar da paradr. Baka
cinsekarparasayldklargibikendicinslerinekardaparasa
ylrlar.
Fels, para olduu iin tayinle taayyn etmez. Dinar ve dirhem

lerin akitte tayin edilmesi, edilmemesi gibidir. Bir felsi iki felse
satnca da durum ayndr. Bedeller tayinle taayyn etmediinden
belirli olmayan felsler deitirilmi olur ki, bu caiz deildir. Bun
lardan biri dierinin karl olur ve ikinci fels karlksz kalr.
Budafaizdir.46
Tayinletaayynetmemesi,elindekidinarveyadirhemigstere
rekmaludinarveyaudirhemkarlndaaldm,dediktensonra
satcya, ayn zellikleri tayan bir baka dinar veya dirhem veri
lebilmesidir. Mteri baka para verebilir, ama satc, zerinde an
lama yaplan maldan bakasn veremez. Bu sebeple mal, tayinle
taayyneder.47
lkbaktamamMuhammedinbu grnnHanef mezhebi
nin faizle ilgili grne aykr olduu sylenebilir. nk bu
mezhepte faizilleti kadr ve cinstir.Kadr, keyl ve vezndir.Deiti
rilen mallar ayn cins olur ve her ikisi de keyl veya vezn olursa
deiim pein dahi olsabedellerinayn miktarlardaolmas gerekir.
BuhususFaizblmndeincelenmitir.Deitirilenfelslerarasn
dacinsbirliivardramabunlarsayylailemgrdkleriiinbun
larda faize sebep olan ikinci illet yoktur. Buna mam Muham
medin bir itiraz olmaz. Ama o bu konuda, felslerin para olma
zelliini gz nnde bulundurmutur. Eb Hanife ile Eb Yusuf
ise, 1 felsi 2 felse deitirmeyi caiz grrken bunlarn para olma
46 elKsn, el-Bedai,Bybahsi,c. V, s. 185.

47 TayinletaayynkonusuParannhukukizellikleribal altndaincelenmitir.
196 TCARETVEFAZ
zelliinibuilemiinyoksaymlardr.Eervarsaysalard,onlar
da mam Muhammed gibi sylerlerdi. Bu husus, onlarn u ceva
bndananlalmaktadr:
Bize gre, deitirilen felslerin para olma zellii bu kiilera
sndan,sattannceortadankalkm,sat,sayylailemgreniki
ticari maln takas eklinde yaplm saylr. O zaman bu felsler,
sayyla satlan ibrik gibi olurlar ki, ondan bir tane verip iki tane
almak caiz olur. Ama bunlar baka mallar veya eit miktardaki
kendi cinsleri karsnda para olmaya devam ederler. Bunlar, bir
an iin para saymamak, szlemeyi sahih sayma zaruretinden do
laydr. nk onlar bu akdi, sahih olsun diye yapmlardr. Akit
baka ekilde sahih olmaz.48 Yani deiim srasnda felsler para
saylsa,birfelsveripikifelsalmakcaizolmaz.
mamMuhammedderki:
Paraolmavasfherkesinkabulylekazanlr.kikiininanlama
sbuvasfortadankaldrmaz.49
Elhtiyardakonuyleanlatlr:
mamMuhammeddedikibirfelsiikifelsesatmakcaizdeildir.
nk bunlar paradr, artk dinar ve dirhemler gibi olmulardr.
Bunlarn belirli () olmas, belirli olmamas ( )
gibidir. Eb Hanfe ve Eb Yusufa gre bunlarn para olmalar,
parasaylmalarndandolaydr.Saylmayncaparaolmaktankar
lar. O zaman taraflar onlar para saymama konusunda anlam
olurlar.Bukonudaonlarzerindekimseninyetkisi(velayeti)yok
tur... Dinar ve dirhemler byle deildir. nk onlar para olarak
yaratlmlardr.50
Paranntayinletaayynetmemesisebebiylebirmalpeinalnsa
bileonadenecekpara,akitanndandemeannakadarmterinin
zimmetindeborolur.Zimmettekibor,dengiyledendiinden500
liraborlanan kii,ayn cins paradan ona denkbir bakaparade
yipbortankurtulabilir.Busebepleelindekibinliraile1 toneker
alankii paraydemekiinuzattnda rzgr paraydenizeuur
sa sat geersiz hale gelmez. Para, onun zimmetine bor olarak
getii iin bir baka bin lira ile o ekerin bedelini demesi gere
48 elKsn, el-Bedai,Bybahsi,c. V, s.l85.

49 Hidaye,(Kemalddinb.elHmmilebirlikte),Beyrut,c.VII,s.21,Ribabahsi
ninortalar.
kir.Paranndenizeumasakdibozmasebebiolmaz.Bundandola
y szleme srasnda mterinin yannda para bulunmayabilir. Pa
rann helkiyle de szleme geersiz (btl) olmaz.51 Ama ekeri
teslimden nce yamur yap ekeritahrip etse alveri btl olur.
Artk ne mteri, oekeryerinebirbakaekerialmayazorlanabi
lir,nedesatcbirbakaekerivermekzorundakalr.nkeker
taayynetmibirbortur.
Eb Hanfe ve Eb Yusufun, Belirli bir felsi belirli iki felsle
deitirmekcaizdir52 demelerininanlamudur:Taraflardeitiri
lecekfelsleribelirlerler.Hibiri,onlarnyerinebakafels veremez.
Onlardan biri kaybolsa sat btl olur. Bu tpk, bir ibrik verip iki
ibrik almak gibidir. Taraflardan hibiri, gsterdii ibrikten baka
sn verme hakkna sahip olmaz. nk bunlar maldr, tayinle ta
ayyn ederler. Onlardan her biri ayn zamanda dierinin bedelidir.
Builemasndanfelslerdeparadeil, ticar malsaylrlar.
Felsler bu ilemde para saylsa, belirlenen felsin yerine baka
fels vermehakk doar.nkparataayyn etmez.Taayynetme
si yani belirlenmi olmas nemli olmayan paralar, akit zamann
dan deme zamanna kadar zimmette bor olur. Dolaysyla
felslerden biri kaybolsa akit fasit olmaz. O zaman verilen bir fels,
alnanbirfelsinkarlolur,ikincifelskarlkszkalr.Bu,akit
tebelirlenen karlkszfazlalk olduu iinHanef Mezhebine g
refaizolur.53
mam Muhammede gre felsler dolamda olduu srece dinar
vedirhemgibiparadr.ster kendicinsiyleisterbakacinsledei
tirilsinakittetaayynetmez.
el-Asl daEbHanifeveEbYusuftangelenrivayetyledir:
Felsler,birynylepara,birynylemaldr.Tccarlarndetine
gre baz mallarn bedeli onunla denebilir, ama bazlarnnki
denmez.54
51 el Haskef, ed-Drrl-muhtr,c. V, s. 272,Sarfnsonlarnadoru.

53 Mahmudb.MevdudelMavsl, el-htiyar,c.II,s.31.Hanefmezhebininfaizta
nmiin Faiz blmne baklabilir. Burada yazar kendine gre bir yorum yap
mtr.Buyorum,Hanefmezhebininfaizanlaynauymaz.
198 TCARETVEFAZ
DALTINVEYAGMVERPFELSALMAK
Mezheplerinkonuileilgiligrleriniylesralayabiliriz:
1Hanef,fi,HanbelveZhirMezhepleri
Bumezheplerfarklgerekelerlefelsekarlkveresiyealtnve
gmalmncaizgrrler.
Hanef mezhebinde fels verip dinar, dirhem, altn ve gm al
mak caizdir. Pein de olur veresiye de.55 nk bu iki madde ara
sndafaizilletlerinden hibiri yoktur.Bunlarn hem cinsleri farkl
dr, hem de altn ve gm tartyla, felsler sayyla ilem grrler.
Bu konuda mam Muhammedin bir itirazndan sz edilmez. Han
bel mezhebinin tercihedilen gr detpkHanef mezhebi gibi
dir.56
Fethul-Kadr de bildirildiine gre Tahv erhinde yle
der: Bir dirheme 100 fels satn alsa, felsi veya dirhemi teslim al
dktan sonra ayrlsalar sat caiz olur. nk bedellerden biri pe
in, dieri veresiye olmak zere mal alm yapp ayrlmlardr.57
Felsi veya dirhemi teslim alma art, her iki bedelin para olmas
sebebiylekonmutur.Eertaraflarayrlmadanbedellerdenbirites
limalnmam olsa,borcuborcasatmak olacandan helal olmaz.58
Ayn art fels ile altn veya gm veresiye deitirirken de ara
nr.59
fi mezhebine grefelslerde faizilletlerinden hibiriolmad
iin bunlarla altn ve gm pein veya veresiye almaya bir
maniyoktur.60
Zhir mezhebine gre felsler, hadislerde geen alt maddeden
birinegirmedikleriiinbunlarlaaltnvegmherekildealnabi
lir.61
55 bnAbidn,Reddlmuhtr,riba bahsi,Tenbihbalaltnda,c. V, s. 180.

56 Ahmedb.AbdullahelKr, Mecelletl-ahkmi-eriyye, el-Beyu bin-neseti
vet-tecl,s. 162,madde 367.
57 Kemlddinb.elHmm, Fethl-kadir,c.VII,s.157,Sarfnsonlarnadoru.
58 Mahmud b. Mevdud elMavsl, el-htiyar, c. II, s. 31 bn Abidn, Reddl
muhtr,riba bahsi,Tenbihbalaltnda,c.V, s. 180.
59 bnAbidn, Reddl-muhtr, riba bahsi,Tenbihbalaltnda,c.V, s. 180.
60 Ahmedb.Hacer, Tuhfe ve iki haiyesi,c. IV,s. 279.
61 Bkz.Alib.Ahmedb.Hazm(. 456 h.) el-Muhall,c. VII,s. 401vd.
2MlikMezhebi
Mlik Mezhebine gre bir parann faize konu olmas iin para
olma zelliinin arlkl olarak onun znde bulunmas
(galibiyettssemeniyet) gerekir. Bu da ancak altn ve gmte
olur. Bu konuda altn ve gme baka bir ey kyaslanamaz. Bu,
MlikMezhebininmehurgrdr.BunagreMliklerdetpk
filergibifels veripfelsalrkenyahutfelsveripaltn,gmve
yadinarvedirhemalrkenzelbirartaramazlar.
Mezhebinmehurolmayangrnegrebireyinparaolarak
dolamda bulunmas (mutlakussemeniyyet) onun faizli ileme
konu olmas iin yeterlidir.62 Buna gre, kt para da dhil btn
paralar faizli ileme konu olan mallardandr. mam Mlikin bu
konudakiszleriylenakledilmitir:
Birfelsiikifelsesatmakcaizdeildir.Felslerle altn,gmveya
dinarlardeitirirkenkkbirgecikmecaizdeildir.63
mam Mlik dedi ki, fels verip fels almak ne gz karar

(czafen), ne misli misline tartyla, ne de misli misline lekle
olur. Bu ekilde pein de olmaz vadeli de. Bu konuda fels say ile
ilemgrr.
elMdevvenetlKbrda, fels verip altn veya gm alma
konusundaubilgileryeralr:
Dedimki,dirhemvererekfels alsamvebirbirimizebedellerini
demedenayrlsakneolur?
Dedi ki: Mlike gre doru deildir, fsittir. Mlik, felslerle
ilgili bana unu syledi: Felsleri altn veya gmle deiirken
demeyibiranbilegeciktirmektehayryoktur.Eerinsanlar,bas
l olupbellibirdeeritemsil eden deri paralarn paragibi dola
trsalard onlarla altn veya gm alrken bir anlk gecikmeyi bile
mekruhsayardm.
Dedim ki,birgm yzveyaaltn yz yahutaltn kl
eyifelslesatnalsamdabedellerteslimalnmadanoyerdenayrl
sakMlikegrebucaizolurmuydu?

63 Mlik b. Enes, el-Mdevvenetl-Kbr, (Bu kitab mam Mlikten
Abdurrahmanb.Kasm,ondandaSehnnrivayetetmitir.)c. III,s. 395396.
200 TCARETVEFAZ
yle cevap verdi: Mlikin grne gre bu caiz deildir.

nk Mlik yle dedi: Felslerle altn, gm veya dinarlar de
itirirkenkkbirgecikmecaizolmaz.
el-Mdevvenetl-Kbr da tabinden64 Yezid b. Eb Habb
( 53 128 h./ 673 746 m.) , Ubeydullah b. Eb Cafer (. 99 h./ 718 m.) ,
Yahyb.Sad (. 144 h./ 761 m.) veRabann (. 136 h./ 753 m.) al
tnvegmdndaparaolarakkullanlanmaddeleridinarvedir
hemlergibikabulettiibildirilmitir.
Leys b. Sad ( 94 175 h./ 713 791 m.) , Yahya b. Said ve Ra
biann u grn nakleder: Felsi felsle deitirirken fazlalk
veya gecikme mekruhtur. nk artk o, dinar ve dirhemler gibi
baslparaolmutur.
Yahya b. Eyyub, Yahya b. Sadin u grn nakleder: Dir
hemlefelsideitirdiysentamamnalmadanayrlma.
Leysb.Sad (94175 h./713791 m.),Yezidb.Eb Habbinve
Ubeydullah b. Eb Caferin u szlerini bize bildirmitir: Hocala
rmzn hepsi fels verip dinar ve dirhem almay mekruh sayarlard.
Eldenelepeinolursaobaka.65
IIIKITPARASATII
Parayenilmez,iilmez,yemeetuz,ekmeehamur olmaz.Ama
parasolan, yiyeceini, ieceini ve dierihtiyalarn onunla kar
layabilir.Bu,parayekonomininanadireiyapar.Busebeplepa
ra sat, baka satlara benzemez, daha fazla dikkat ister. Sarfla
ilgilihkmlerbubakmdannemlidir.
Ktpara,dinarvedirhemlerinyerinialmtr.Dolamdaolan
dinar ve dirhemle kt para arasndaki tek ortak nokta para olma
zelliidir. Kt para zerinde, altn ve gmten daha ok oyun
oynanmakta ve insanlarn mal bu yolla, haksz olarak yenmekte
dir.Enflasyonkonusuanlatlrkenbukonuyayerverilecektir.
Katparasatndauyulmasgerekenkurallaryledir:
64 Peygambersallallahaleyhiveselleminashabngrmmslmanlaratabinde
nir.
1AynCinsKtParalarDeitirme
Ayn cins paralar deiirken miktarlarn eit ve bedellerin pe
in olmas gerekir. Mesela yz lira ile, pein olmas artyla ancak
iki ellilikalnabilir.Bedellerdenbirininfazlaolmasfaizolur.
Dahasonra 550 liraalmakzere500 liravermeksatdeil,fa
izli ilem olur. Zira satta bedeller az ok farkl olur. 500 lira ve
ripbirceketalnrsaikibedeldenbiri 500 lira,diericekettir.Ama
faizde verilen 500 lirann yerine bir 500 lira, bir de fazladan bir
ey alnr. Faiz, o fazlaln addr. Enflasyonu bununla kartr
mamakgerekir.Enflasyonkonusudahasonragelecektir.
2FarklCinsKtParalarDeitirme
Farkl cinsten kt paralarn alm satmna dviz sat veya
kambiyo denir. Bunu yaparken bedellerin pein denmesi gerekir.
Mesela Trk Liras verip Amerikan dolar alnacaksa iki bedel de
pein olmaldr. Aksi takdirde almsatmyolu kullanlarakfaizya
sa alabilir. nk TL ile ABD dolar ve dier kt paralar,
tpk dinar ve dirhem gibi birbirlerinin yerine geebilecek, yakn
cinslerdir. Trk liras borcu olan, onun yerine ABD dolar veya
Euro verebilir.DolarveyaEuroborcu olandaTL verebilir.Bunla
rn fiyatlar arasnda da ya deimeyen oranlar olur, ya da dei
tirmeninnaslbirseyirizleyecei ncedentahminedilebilir.
1 ABD dolarnn 1 TL deerinde olduunu dnelim. Bunlar
veresiye deitirmek uygun grlrse faizci elindeki 1000 TL yi
bir yl sonra denecek 1100 ABD dolarna karlk satar. Mteri
1000 TL yi bir yl kullanr ve zaman gelince onun yerine 1100
ABD dolar der. Bylece alm satm grnts altnda faizli bor
verilmi olur.Busebepleveresiyeparasatcaizolamaz.
Yukarda geen Abdullah b. mer (r.a.) hadisinde, dinar ile
dirhemin pein deitirilmesi yeterli grlmemi, gnn fiyat
(gnlk kur) zerinden olmas daartkoulmutur.Busebeple k
t paralar deitirmenin de gnlk kur zerinden olmas gerekir.
nk 1 ABD dolar, 1,5 TLdeerindeikenfaizcigerekliteminat
lar alp 1000 dolar bor verip daha sonra elindeki 1250 TL ile
borludaki 1000 dolar satn alabilir. Bylece alm satm yolunu
kullanarak faizli bor vermi olur. Faiz blmnde bu konu ze
rindedurulmutu.
202 TCARETVEFAZ
3Vadelilem(Forward)
Forward, ileri bir tarihte denecek iki farkl parann imdiden
satlmasdemektir.Mesela1 ABDdolarnndeeri 1TLikenay
sonrateslimedilecek100 ABDdolariinteslimtarihinde 102 lira
denmesiimdidenkararlatrlr,ogngelincedolarndeeriister
0.9 TL,isterse 1.2 TL veyadahayksek olsun,anlamagerei,ta
raflardan biri 100 ABD dolar, dieri de 102 lira vermek zorunda
olur. Bu, faizli ilemdir. Daha nce verilen bilgilerden bunun caiz
olmadkolaycaanlalabilir.
DKITPARALEALTINVEGM SATII
Dinarvedirhem,dolamdaolmadiinartkparadeil,birer
ticar maldr.Dolamdankalknca,eskidendeticar malhalinege
lirlerdi.66 Mezheplerinfaizvesarfileilgiligrleriniktparaya
uygularsakudurumlarortayakar:
Hanef mezhebinegrearlk veya kileileilem grmediive
aralarnda cins farkll olduu iin kt paralarla pein veya ve
resiyehertrlaltnvegmalmsatm,selemveistisna yapla
bilir. stisna, sipari akdidir. stisna bedeli pein de veresiye de
olabilir.Selemiseparapein,malveresiyeolmakzereyaplansa
ttr. Bunun iin parann tamamn pein vermek, istenen altn
bellibirtarihtealmakgerekir.
Kt paralar ne altn veya gm ne de gda maddesidir. Bu
sebeple filer, tpk Hanefler gibi kt paralarla pein veya ve
resiyehertrlaltnvegmalmsatmn,selemveistisnayca
izgrrler.Zhir mezhebiningrdebyledir.
Mliklerin konu ile ilgili iki grleri vardr. Birincisine gre
altn ve gmte faiz illeti galibiyets-semeniyet ,67 yani maln
znde arlkl olarak para olma zelliinin bulunmasdr. Bu
zellikancakaltn ve gmte olur,bakaeyde olmaz.Buna gre
kt para ile altn ve gm alm satm fi mezhebindeki gibi
zel bir kurala tabi deildir. Mezhebin mehur olan gr budur.
DemekkiHanef, fi,Hanbel ve Zhir mezheplerineveMlik

mezhebinin tercih edilen grne gre kt para ile altn ve g

malmsatmyapmannzelbirkuralyoktur.
Mlik mezhebinin mehur olmayan gr, bir eyde para ol
ma zelliinin bulunmasnn (mutlakussemeniyet), ribaya konu
olmas iin yeterli grlmesidir.68 Buna gre kt para alm sat
m, dinar ve dirhemlerin alm satm gibi olmaldr. Bu, mam M
likin de grdr. O yle demitir: Eer insanlar, basl olup
belli bir deeri temsil eden deri paralarn kendi aralarnda para
gibi dolatracak olsalard onlarla altn veya gm alrken bir an
lkgecikmeyibilemekruhsayardm.69
slm Fkh Akademisinin ( ) Eyll 1988de
ald4 numaralkararbusongreuygundur.Kararyledir:
Kt para itibar paradr. Onda para olma zellii tam olarak
vardr.Altnvegmiinkonmuolanfaiz,zekt,selemvedier
hkmler kt parada da geerlidir.70 Suudi Arabistanda bulu
nan Rabtatl-alemil-slm adl kuruluun fetva heyeti de byle
fetva vermitir. slm lemindeki yaygn kanaat bu dorultudadr.
Bizimkanaatimizdebyledir.Altnvegm,kolaycaparayaev
rildiiiinparagibidir.Ktparailealmsatmndasarf kurallar
uygulanmazsa veresiyealnanaltn ve gm peinparayaevrile
rekalmsatmgrntsaltndafaizcilikyaplabilir.
EBORSENETLERNN SATII
Bor senetleri, bir borcun yazl belgeleridir. Bunlar tahvil,
hazinebonosu,ekvesenetdiyedeiikisimlerleanlrlar.
Tahvil, faizli bor senedidir. Onu karan kuruma gre devlet
tahvili, banka tahvili ve irket tahvili diye adlandrlr. Hazine bo
nosu da bir tahvildir. Faiz haram olduu iin tahvil alm satm da
haramdr.
68 AlielAdev, Hiye alel-Hara,c. V, s. 56.

70 slam Fkh Akademisinin Kuveytte yapt 5. dnem toplantsnn karar met
nindenalnmtr.
204 TCARETVEFAZ
ek, bankadan alacakl bulunan bir kiinin, hamiline veya ad

yazlkiiyeparademesiiinbankayaverdiiyazlemirdir.ek
lerdevadeolmayacandanekiniskontosuveyasatolmaz.Ama
Trkiyedevadeliek kullanmyaygndr.Vadeliek,birborse
nedimahiyetindedir.Onunsatborsenedisatileayndr.
Bor senedi veya ek, borcun belgesidir. Bunlar, zerlerinde
yazl deerden dk deerle satmaya, bankaclkta iskonto, tc
carlar arasnda ise ek veya senet krdrma denir. Bu, faizli ilem
dir ve haramdr. nk bir ay vadeli 1000 liralk ek veya senedi,
pein 900 liraya alan kii, bir ay sonra 1000 lira almak zere 900
lira vermi olur. Ald ek veya senet de o borcun belgesidir. Bu
ilemfaizdenbakabireydeildir.
ek veya senedin ciro edilmesine slm hukukunda havale de
nir.Havale, sat deil,birkiidekialacanbirbakasnadevridir.
Bunun faizle ilgisi yoktur. Dolaysyla mal alm satmlarnda m
teriekiveyamterisenedivermeninbirzararolmaz.
YEDNC BLM
MLARACILIK
206 TCARETVEFAZ
MLARACILIK
Kiminin elinde kullanmad paralar bulunur ondan gvenli
gelir elde etmek ister. Kimi de i yapmak iin para bulamaz. Bun
lar birbirini ya tanmaz ya da gvenemezler. Birbirine gvenenler
den birinin paras, ou zaman dierinin ihtiyacn karlamaz. Bu
sebeplebirgvenortamoluturarakbutrparalartoplayanvei
leten kii ya da kurululara ihtiya olur. Onlara mal arac denir.
Malaraclkyafaizliyadafaizsizolur.
IFAZLMALARACILIK
Faizli mal araclk kredi yoluyla yaplr. Kredi, faizli bortur.
Kredinin Arapaskard(= ) dr Trkedekarzdenir. Faizsiz
borca karzhasen adverilir.
Faizli malaraclbankalarvebankerleryaparlar.Faizdeye
rek topladklar paralardan kredi verirler. Sistem, bor alp verme
esasna dayandndan kimse kimsenin ne krna, ne zararna kar
r.
Faizli bor, teminat gsterene verilir. Byleleri az olduu iin
toplanan paray birka kii alr. Bylece iin banda bir dengesiz
lik ortaya kar. 100.000 nfuslu bir yerde dolamdaki para bir
milyar lira olsa, mal araclar bunun 300 milyonunu toplasalar, pi
yasada%30 civarndadaralmaolur.Buparabinkiiyekrediolarak
verilse, bu bin kii o parann geici sahibi olur ve toplam parann
%30unahkmetmeyebalar.
Bor, gelir getirici faaliyet deildir. Gelir onu iyi iletmekle
elde edilir. Alacakl taraf, iletme sorumluluuna katlmadndan
eldeedilebilecekgeliripaylamayadahakkazanamaz.
nsanlar, mal ve hizmet retebilirler ama para retemezler. Fa
izli bor, retilemeyecek eyden pay almak iin verilir. O borla
birok mal ve hizmet retilebilir. Ama para retilemeyecei iin
deme gnnden nce, piyasadan para ekmek ve faizciye aktar
makgerekir. Yukardakirnektekredimiktar300milyondur. Faiz
%10 olsa, piyasadan 330 milyon ekilir. Bunun dourduu para
darlngidermekiinacilen330 milyonaihtiyaolur.Buparann
piyasaya inmesi zaman alacandan birok kii ve kurulu, bunal
magirer.Faiz orandeimezse ikinciyl 363,drdnc yl 399,3,
beinci yl 439,23 vedokuzuncu yl yaklak 700 milyon bankalara
MLARACILIK 207
geer. Artkbu kadarparay, kredi olarakalabilecek esnaf kalmaz.

Bu sebeple parann byk blm dier kentlere aktarlr. Esnafn
vehalknbirblmdebakayerleregeder.
Kredi faizleri, maliyete eklenecei iin halka yansmas fiyat
art eklinde olur. Bankaya %10 faiz veriliyorsa fiyatlar en az
%15artarkikredikullananlarborlarnkolaydesinler.
Mal araclar, tasarruf sahiplerine %5 faiz verseler, toplanan
300 milyonluk mevduat, 9 yl sonra 465 milyona kar. Mevduat
sahipleri %55 dolaynda kazanl gzkrler ama aslnda kayplar
byktr.Fiyatartlarfaiz gelirinitkettii gibi anaparay dat
ketir.Meselekerin kilosu 50 kuruken%5 faizlebankaya 50 lira
yatran kii, dokuz yl sonra, anaparayla birlikte 81,5 lira alr. Bu
aradaeker,faizinetkisiyle175 kuruakar.Dokuzylnce50 li
rayla 100 kiloekeralrkenimdi 81,5 liraylayaklak47 kiloala
bilir. Bylece paras, yar deerinin de altna dm olur. Artk o
blge sklm limon gibi olur. Bugn Trkiyenin byk bir bl
m byledir. Eer devlet kurumlar olmasa ve aydan aya oraya
merkezden para gitmese bsbtn boalrlar. Bu gibi yerler, suni
teneffsle yaatlan hastalar gibidirler. Allahn Elisi yle bu
yurmutur:
Faizgeliriokdaolsasonudarladner.1
Birtoplumdafaizortayakncaktlayakalanrlar.Birtop
lumdarvetortayakncadakorkuyakaplrlar.2
IIFAZSZ MALARACILIK
Faizsiz mal araclk karzhasen veya mudrebe yoluyla yap
lr.
AKARZIHASEN
Karz hasen, faizsiz borca denir. Abdullah b. Mesudun riva
yetinegrePeygamberimizyledemitir:
Herdn sadakadr.3

2 Ahmedb.Hanbel, Msned,c. IV,s.205.
3 Abdlazm b. Abdlkav elMnzir, et-Terb vet-terhb, c. II, s. 163. Hadisi
hasenisnadlaTabernninbirdeBeyhakninrivayetettiiifadeedilmektedir.
208 TCARETVEFAZ
Kim zor durumda bulunan bir kiinin skntsn giderirse,

Allahdaonundnyaveahiretteskntsngiderir.4
Hanefler,karziinbiilensreyigeerlisaymazlar.Onlarag
re belli bir vade ile verilen karz hemen istenebilir.5 nk karz
hasen bir iyilik ve ikramdr. Kii, iyilik ve ikramn devam ettir
meyezorlanamaz.stediianondanvazgeebilir.6
fi veHanbel mezheplerindededurumayndr.Karziinbe
lirlenen vadeye uyma zorunluluu yoktur. Ama sre belirleme ala
caklyamenfaatsalamadiinkarzakdinibozmaz.7
Mliklere gre karz iin belirlenen sre balaycdr. Onunla
ticari alacaklar iin belirlenen sre arasnda fark yoktur.8 nk
Peygamberimiz yle demitir: Mslmanlar artlarnn yannda
olur. ( ) .Birdetaraflarbuszlemeyi karlkl
ikale ve imzaya yetkilidirler.9 kale, karlkl rza ile ortadan kal
drma,imzaiseyrrlekoymaanlamnagelir.
Sonu olarak karz hasen kredi deildir. nk sevap dnda
birgeliriyoktur.
BMUDREBE
Mudrebe, nakit para ile kurulabilen bir emeksermaye ortakl
dr. Tasarruf sahibinerabblmal, iletmeciyede mudrib denir.
Mudrib, tasarruf sahibinden mudrebe akdi ile ald paray, belli
esaslardhilindeekonomiyekazandrr.
Mudrebedesermaye,birkiiyeaitolabileceigibibirdenfazla
kiiye de ait olabilir. Sermayenin kullanlaca artlar, taraflarn
karlklanlamasilebelirlenir.
Eskidenmudrebe, sadece gerekkiilerarasndaolur,mudrib
paray bizzat iletirdi. Bu sebeple parann, i yapmaya yetecek b
yklkte olmas gerekirdi. Gnmzde mudrebe yapan kurumlar
ortaya kt. Bunlar birbirinden ayrmak iin gerek kiiye ilet
4 Mslim, Sahih, Zikr 38EbDavud, Snen, Edeb 60Tirmiz, Snen, Birr 19.
5 Kemlddinb.elHmm, Fethl-Kadir,Bulak 1316,c. V, s. 273
6 Kemlddinb.elHmm, a.g.e. c. V, s. 273.
7 bnHacer, Tuhfe,Kardc.V, s. 47bnKudme, el-Mun,c. IV,s. 384.
8 Mlikb.Enes, el-Mdevvenetl-Kbr,c.IV,s. 141 vd.
MLARACILIK 209
meci mudrib,kurumlaradaaracmudribdemekuygunolur.Ara
cmudribintekfark,dahaokparatoplamasdr.nkiletmeci
mudrib, belli byklkteki tasarrufu kabul ederken bu kurulular,
kktasarruflardakabulederler.
kisinindeticarileryapmasveeldeettiklerikr,anlatklar
orana gre parasahibiyle paylamalargerekir.Kusurlu ya dayan
l davranlar olmazsa meydana gelen zarara katlmazlar. Szle
mede aksine bir madde yoksa paray bir baka kiiye mudrebe
sermayesiolarakdaverebilirler.10
CFAZSZMALARACILIINETKS
Banka,tasarruflarafaizgarantisi verir.Faizsizsistemdeanapa
rayabilegarantiverilemeyeceiiinfazlaparatoplanamaz.Topla
nanlar,genellikleyastkaltparalarolur.
Bortan eldeedilen hertrl gelirfaizdir.Dolaysylabu para
larlaaka yadaticaretgrntsaltndaborverilerekgelirelde
edilemez. Mudrib, her trl mal ve hizmetin retimi, datm ve
tketimi ile ilgili faaliyetlere bizzat katlr, riskler stlenir ve bu
yolla kazan salamaya alr. Bunlarn tamam ekonomik faali
yettir.
Piyasadaki bir milyar lira, yz kere el deitirse 100 milyarlk
i grr. Onunla birok mal ve hizmet retilir, ama para retile
mez. Parada art olmas iin piyasaya dardan girmesi gerekir.
Banka,faizgarantisialmadanbor vermez.Oda mevduatsahibine
faiz garantisi verir. Para, retilemeyen bir mal olduu iin hem
kendini hem de kredi kullanan, gcnn stnde bir skntya so
kar.Faizsizsistemdeisemalvehizmetretimiyaplr.Eerbirge
lireldeedilirseparasahibine ondan payverilir. Geliryoksabirey
verilmez. Mudribin yanl veya kusurlu bir davran olmadan za
rar meydana gelirse para sahibi zarara katlanr. Her iki durumda
mudribin zarar, yapt iten gelir elde edememesi olur. Dolay
sylabusistemkimseyigcnnstndebireylesorumlututmaz.
Sanayici ve tccar, parasn bizzat kullanr. Kullanlmayan pa
ralardamudriblerpiyasayakarncapiyasacanlanr.
10 Mecelle, 14131430.maddeler
210 TCARETVEFAZ
Parasn faize veren, vade bitimine kadar onunla ilgisini keser.

Ama faizsiz sistemde kii, parasnn akbetini dnerek piyasay
takip etmek zorunda kalr. Ortak olmann verdii gle dikkatli ve
etkilihalegelir.likideolduukiileritanmayaveneolupbittii
ile ilgilenmeye ihtiya duyar. Bu dikkat ve ilgiden dolay zamanla
odagiriimcilikzelliikazanabilir.
Kredi sisteminde geni kitlelerin gelir kayna cretler ve ma
alardr.cretleriiverenler, maalardahkmet belirler.Sistem,
hkmetleri iverenlerin etkisi altna soktuu iin byk kitlelerin
ekonomik gc, bir ka zenginin kararna bal olur. Bu zenginler
artkokitlelerikleletirmiolurlar.
Arapada borca deyn ( ) denir. Din de deyn kkndendir.
Szlklerde( ) kelimesinin ne kananlam itaatve cezayani
boyun eme ve karlk grmedir.11 Doru din, itaatin yalnz Al
laha yapld dindir. Eliler Allahtan aldklarn tebli ettikleri
iineliyeitaatdeAllahaitaattir.
ten samim niyetle yaplan kaytszartszitaateibadet denir.
badetin Trke karl kulluktur. Mslmanlar namazlarn her
rektnda u ayeti tekrarlarlar: (Allahm) Yalnz sana kul olur ve
yalnz senden yardm isteriz (Fatiha1/5) Yalnz Allaha kul olup ba
kasnaolmamak, hrriyetidoruknoktasnakarmaktr.
Bor ( ) insan itaat altna sokar. Faizli sistem ise halk
zenginlere kul eder. Allahtan bakasna kul olmay yasaklayan s
lm,faizciliiiddetleyasaklar.AllahTelylebuyurur:
Faizcilikten vazgemezseniz Allah ve Elisi tarafndan
alm bir savala yz yze olduunuzu bilin. Tevbe eder-
seniz ana mallarnz sizindir. Ne hakszlk edersiniz, ne de
hakszla urarsnz.
Bata bulunmanz sizin iin daha hayrldr. Bunu bir bil-
seydiniz! (Bakara2/279280)
Kredi sisteminin sebep olduu dengesizlik, isizlii getirir.
nkbusistemdebirokmal,ihtiyatanfazlaretilir.Bunafaizin
11 smailb.HammadelCevheri, es-Shah,(Tahkik:AhmedAbdulgafrAttr),Bey
rut1983,() mad Ragp elsfahn, Mfredt,() mad Lisanul-Arab,()
mad.
MLARACILIK 211
yol at pahallk eklenince mallar satlamamaya, fabrikalar ka

panmayabalar.Kapananherfabrika,isizlervearesizlerordusu
na yenilerini ekler. nk insanlar, kylerinden ve kentlerinden
koparlp sanayi blgelerine ylm ve cretleri dnda her trl
gelirden mahrum edilmilerdir. siz kalnca cretten de mahrum
olurveistismaraakhalegelirler.
Faizsizsistem,halknteebbs gcntopyekn harekete gei
ripservetdalmndengelihalegetirir.Budagereksizyatrmlar
engeller. nsanlar kylerini ve kentlerini terk etmek zorunda kal
mazlar.Buyapdahertrlkriz,enazzararlaatlatlr.
Faizsiz sistem serbest piyasay ngrr. Paraya bir maliyet
denmedii iin faize bal fiyat art olmaz. Hem talep, hem re
kabetartar.Kredisistemi iseserbestliktenholanmaz.
Serbest piyasada pahallk ucuzluun habercisidir. Bir yerde
pahallkolduunuduyan,dahaokkretmekiinmalnorayas
rer.Ksasresonrabollukveucuzlukbalar.
DFAZVEKRPAYI
Kr ticaretten, faiz bortan elde edilir. Faiz ile kr arasnda
tespitedebildiimiz farklarunlardr:
1. Faiz batan belli olur. Borlunun kr veya zarar etmesi, faizi
etkilemez.
Ticarette kr batan belli olmaz. 100.000 lirasnmudrebeye
veren kii dnem sonunda ne kadar kr edeceini bilemez.
Kr iin en az iki ilem gerekir. Bunlardan biri alm, dieri
satmdr. Satn daha yksek fiyatla olmashalinde krmey
dana gelir. 100 liraya alnan mal iin 5 lira masraf edilse ve
106lirayasatlsa1lirakredilmiolur.
2. Faizin hareket alan dardr. Faiz iin, belli bir vade ile bor
vermekve vadesonunakadarbeklemekgerekir.
Ticaretin alan genitir 100 liraya alnan mal, hemen 120 lira
yasatlabilir.
3. Olmayan para ile mal alnabilir ama bor verilemez. Bir mal,
vadeli 500 liraya alan kii, onu pein 600e satabilir. Bylece
hem 100 lira kr eder, hem de kalan 500 liray bir sre kul
lanmahakkeldeetmiolur.
Olmayan bir mal satmak da mmkndr bunun iin sipari
veyaselemyolukullanlr. Faizciliktebunlar olmaz.
212 TCARETVEFAZ
4. Mudrebede vade sonu kavram bortan farkldr. Borta vade

sonu, borcu deme gn, mudrebede ise nakit sermayenin
son kullanma gndr.Mesela mudrebenin bitimi 31Austos
iseeldekinakitlerogn kullanlabilir.Tasfiye1Eylldeba
lar. Bu tarihten sonra mallar nakde evrilir, alacaklar tahsil
edilir, sermaye karlr ve baklr eer bir kr varsa payla
lr. Zarar edilmise sermaye sahibine yanstlr. Mudribinza
rar bu sre iinde bouna alm olmaktr. Bu sebeple mu
drebede krn ne zaman paylalaca nceden belli olmaz,
sadecebirtahminyaplabilir.
SEKZNC BLM
FAZSZSSTEMDE
FAZHLELER
214 TCARETVEFAZ
FAZHLELER
Faizyasakrediyeengeloluncahileliyollaragidilmitir.Bun
lar bey bil-vef, bey bil-istill ve muamele-i eriyye dir.
IBEY BLVEF
Bey bilvef, bedelini iade edince geri almak zere bir mal
satmaktr. Aslnda bu, rehin verip faizli bor alma ilemine sat
grnts veren bir uygulamadr. Hicr 5. mild 11. yzylda Ha
nef fakihlertarafndanicatedilmitir.
Buna gre paraya ihtiyac olan kii tarlasn, evini veya bir
baka maln, dahasonrasattfiyatagerialmakartylapeinsa
tar.Gerialmaart,yaakitsrasndakoulurya danceden karara
balanr. Mesela 10.000 liraya ihtiyac olan kii para sahibi ile
%12den anlasa baklr eer yllk kiras 1200 lira olan tarlas,
dkknv.s. varsaonu parasahibine vef yoluyla 10.000 lirayasa
tar,parayalrveyeriteslimeder.Artkoyeringeliriniparasahibi
alr. Yer sahibi 10.000 liray getirirse yerini geri alr yoksa oras
temelliparasahibininolur.
Taraflarbirbirinevefldavranmakzorundaolduklarndanbuna
beybilvef, beyulvef veya vef yoluyla bey denmitir. Bu sa
t, bey biartilvef, beyulciz, beyulmumele,1 beyul
emne,beyulitaveyabeyuttaadlaryladaanlr.2
Bey bilvef, yaps ve sonular bakmndan sat deildir.
Amakimilimleronurehin,kimisisahihsat,kimisidefsitsat
saymtr. Kimileri ise sahih sat ile rehinin, ya da rehin ile sahih
ve fsit satn birlemesinden oluan yeni bir akit olarak grm
lerdir.Bunu gayrisahih, yani btl sayanlarda vardr.Bunlartek
tekinceleyelim.
ABEY BLVEFYAREHNDYENLER
Birblklim,beybilvefyoluylasatlanmalrehin,gelirini
ise alacaklya yaplm hibe sayarlar. Rehin, borcu deyince geri
1 Muamelekelimesibortaneldeedilengeliranlamndadr.Alacakltaraf,alaca
na karlk maldan yararlanmak iin byle bir i yaptndan buna beyul
muameledenmitir.(bnAbidn, Reddl-muhtr,Kahire,c. V, s. 276)
2 bnAbidn, a.g.e. c. V, s. 276.
FAZSZSSTEMDEFAZHLELER 215
almak zere verilen maldr.3 Bor denmezse alacakl o mal satp

alacanalr,artanmalsahibineverir.
EsSeyyid elmam,4 ada EbulHasen elMaturdye yle
der: Beybilvef halkarasndayaygnlatbyk karklk olu
yor. Sen rehin olduuna fetva veriyorsun, ben de yle diyorum.
mamlar toplayarak bu gr zerinde ittifak etmemiz ve halka
aklamamzuygunolur.
EbulHasen der ki: Bugn bizim fetvamza deer verilir. Bu
dahalkarasndayaygnlat.Kimkarysaksn,delilinigetirsin.
Elmam elEmre sorulur: Birisi zm bann yarsn bey
bilvef ile satt zm yetiti, satc ve mteri aileleriyle geldi
ler, yarsn biri, yarsn dieri ald. Satc bedeli deyip ba geri
alsamterininaldzmekarlkbireyisteyebilirmi?
ElEmr dedi ki: Mteri zm, satcnn rzas olmadan al
msa bedelini isteyebilir rzasyla almsa onun hibesi olur. Bu,
aslnda bir rehindir. Rehin alan, rehin edilen maln gelirinden yi
yemez.Yersebedelini vermesi gerekir.Bu,tam grbirliine da
yanr. Ben derim ki bu satn gayesi mterinin maldan yararlan
masn salamaktr. yleyse o rn bu kiinin rzasyla alnm
demektir.sterbantamamn,isterbirksmnsatsn,biruyuma
olduuiinmterirnbedeliniistememelidir.5
mer Nasuhi Bilmene gre de bey bilvefya, her ne kadar
sat dense ve taraflar sattm, aldm szlerini syleseler de rfte
rehindir. lem bittikten sonra satc, malm falancaya rehin ver
dim mteri de falann maln rehin aldm der. Akitlerde az
dan kan szlere ve ifade biimine deil, o szlerin ne maksatla
sylendiine baklr. Dolaysyla sz konusu akit aslnda rehin ak
didir.6 Bugr oldukayaygndr.7
Beybilvefrehinsaylrsauhkmlergeerliolur:
3 Mecellederehin yle tarif edilmitir: Rehin, bir mal andan istiyfas mmkin
olanbirhakmukabilindemahbsvemevkfklmaktr.(Mecellem.701)
4 BuzatesSeyyidEbcaolabilir.Ancakbukonudaakbiribareyerastlama
dm.
5 bnKdSimve(BedreddinSimv.823h./1420m.) Cmiul-fusleyn,Kahi
re 1300, c.I,s. 234, 235.
6 merNasuhiBilmen, Hukuk slamiyye Kamusu,c. VI,s. 127.
7 Cmiul-fusleyn,c. 1,s. 234 el-Fetvl-Bezzaziyye,c. IV,s. 405.
216 TCARETVEFAZ
1. Rehinialanomalasahipolamaz.
2. Taraflardanbiridierinin izniolmadanomalsatamaz.
3. Mteri mal bir bakasnanormal bir satla satp teslim etse
ve gzden kaybolsa ilk satc, mal bu ahstan isteyebilir.
nk maln asl sahibi odur ikinci mteri ona sahip olma
hakkn kazanamamtr. Sonra birinci mteri ortaya ksa
mal bu ahsn yani ilk satcnn elinden alp saklayabilir. lk
satc ile ilk ve ikinci mteriler lseler birinci satcnn mi
raslar ikinci mterinin miraslarna kar dava ap mal
geri alabilirler. Birinci mterinin miraslar da birinci sat
cnnmiraslarndan mal alp murislerinin alaca denince
yekadarsaklayabilirler.8
4. Maln alc elinde telef olmas halinde deeri borca saylr.
Malnkymetibortanazisesatckalanborcuder.Eerfaz
la ise baklr: Mal, alcnn haksz fiili ile telef olmusa alc
sttarafnsatcyader,hakszfiilyoksabirdemeolmaz.
5. Maln vergisi, giderleri, tamiri, zekt ve fa hakk satcya
aittir. Maln bu yolla el deitirmesi sat deil rehin oldu
undanbuakitbakalariinfahakkdourmaz.
6. Taraflardanbirilnceakdifesihhakkvarislerinegeer.
7. Mterialacantahsil etmedike bey bilvef ile satn ald
malasatcnndieralacakllarmdahaleedemez.
8. Alc, satcnnizni olmadan mal kullanamaz, gelirinden fay
dalanamaz ve tketemez. Aksi halde tazmin etmesi gerekir.
Meselbey bilvefilealdbaheninmeyvesiniizinsizyi
yenveyakurudallarnyakanalc,bedelinider.Bunlarsat
cnn izniyle olursa hibe saylr. Ancak satc bu izni her an
kaldrabilir.
9. Alc, bu mal satcya (asl sahibine) kiralayamaz. Aksihalde
akit btl olur ve kira bedelinin denmesi gerekmez. Demek
ki, vef yoluyla satn rehin saylmas halinde beybil
istillmmknolmaz.Bukonuileridegelecektir.
10. Satcborcunudeyincemalgerialr.
Rehinakdiyaplrkenalacaklnnrehindenyararlanmasnnart
koulmasounluagrefaizdirveharamdr.Bazfakihlerisefa
iz saymam ama mekruh grmlerdir.9 Bey bilvefda maldan
yararlanmaakitsrasndaakaartkoulmasabilerf haline gel
8 Cmiul-fusleyn,c. 1,s. 235.

9 bnAbidn, Reddl-muhtr (Kahire),c. VI,s. 522
diiiinartkoulmusaylr.nkaldm,sattm szleribou
nadeil,alacaklomal,kendimalgibikullansndiyesylenir.
Sonuta bu, alacaklya menfaat salayan bor olduu iin bir
ksmHanefleregreharam,birksmnagreisemekruholur.
fi, Mlik ve Hanbeller, byle bir rehin akdini menfaat salayan
bor sayarak caiz grmezler.10 Doru gr budur. Bunun bortan
gelireldeetmeolduuvefaizsaylacaaktr.
BBEYBLVEFYISAHHSATISAYANLAR
Ahmed b. s elKenin (. 550/1155) Eb Hafs mer en
Nesefden yapt nakle gre onun dneminde limler bey bil
vefnnsahihsat olduu grndebirlemiler. Taraflarbirart
komadan akit srasnda aldmsattm deyip gerek niyetlerini
gsteren bir ey sylemediklerinden szlerine bakp karar vermi
ler.nkiindenbirylsonraboamaykararlatrarakbirkadn
lanikhlanannnikh mta11 deilsahihnikhsaylr.
Vef yoluylasattaborcun garantiyealnmas yanndaalcnn
maldan faydalanmas maksad da vardr. Hem alcnn maldan fay
dalanmasna msaade etmek hem de onu rehin saymak mmkn
deildir.
merenNesefninbirsoruyaverdiicevapylenakledilir:
Soru Dkknm sattm, sonra mteri bunun bey bilvef
olduunuiddiaederekbedeliiadeedip dkkanteslimalmamis
tedi.Bendebununkesinsatolduuiddiasndabulundum.
CevapDorusz,seninszndr.
SoruAslndabenimkararmparayveripdkkngerialmak
t,onunkideyleydi.Benimdiyeminedebilirmiyim?
CevapBukarar,akittenncesylenmiveakitsrasndaii
nizdesaklkalmbirkarardr.Neakittenncekonuulana,nede
10 Ahmed b. Hacer elHeytem, Tuhfetl-muhtac bi erhil-minhac, c. V, s. 48,

Karz el-Hara, al muhtasar-i Seydi Halil,Beyrut,c.V,s.250Ahmedb.Ab
dullahelKr, Mecelletl-ahkmi-eriyye, m. 973.
11 Buradamtakelimesibellibirsreilesnrlnikahyaninikahmuvakkatanla
mndadr. Bu nikah, ehli snnete mensup fakihlerin byk ounluu geersiz
(batl)sayar.
218 TCARETVEFAZ
akit srasnda dile getirilmeyene baklr. Kullanlan szler sat

iindir,rehiniindeildir.yleyseyaplanakitkalcolur.12
Kdhana13 gre, akit srasnda aldmsattm szleri syle

nirseburehinolamaz.Taraflarakitesnasnda,satfeshetmeart
koyarlar veyabununbey bilvefolduunubelirtirlersesatfsit
olur. Ama sat, artsz yaplr sonra vef art, karlkl vaat ek
linde belirtilirse sat ciz, art balayc olur. Eb Hanfeye gre
fsit artakitbittiktensonraakdeeklenebilir.14 Bylebirvefar
tnauymakgerekliolur,nkinsanlarnbunaihtiyacvardr.15
Beybilvefysahihsayanlaragreondanusonulardoar:
1. Alc mal kullanabilir, kiraya verebilir, meyve vs. gelirle
rindenfaydalanabilir.Eermaltanmaziseteslimalmadan
kiraakdiyapabilir.
2. Ylnbirblmgetiktensonrasatcparayiadeedipakdi
bozarsa elde edilen gelir on iki eit paraya blnrve al
c,ylnoblmnedenpayalr.
3. Maln vergisi, tamir ve slah masraflar ve dier giderler
alcya aittir. Satc masraflar stlenmise kendi arzusuyla
yaptbiriyiliksaylr.
4. Bedeliveyamalgerivererekakdibozmavaadibirartola
rak akde eklenmise ona uymak gerekir. nk Eb Hani
feyegreakde sonradan eklenenfasidartaslnaeklenmi
olurveakdifasidetmez.mameyn16 bunu kabuletmez.
5. Maln deerinidren bir kusurmeydanagelse, mesel ev
harap olsa satc gerialmaya zorlanamaz. nk geri alma,
aslndayenibirsattr.
6. Mal, alcnn elindeyken telef olsa taraflardan birinin die
rindehakkkalmaz.
12 el-Fetvl-Bezzaziyye,c. IV,s. 406.

13 Kdhan, Fahrddin Hasen b.Mansur b. Mahmud (l. 592 h./.1196 m.) mehur
Hanef melliflerindendir. Fergana blgesi Trk ehirlerinden zcend veya
zkentlidir.FetvKdhnveyaelFetvlHniyyemezhebinnemlikaynak
larndandr.(AhmetZEL, Hanef Fkh Alimleri,Ankara 1990,s. 56.)
14 BedreddinSimv, a.g.e. c. 1,s. 237.
15 BedreddinSimv, a.g.e. c. 1,s. 237, el-Fetvl-Bezzaziyye,c. IV,s. 406407.
16 mameynyaniikiimamEbHanfenintalebeleriEbYusuf ve Muhammeddir.
7. Alcmalbakasnasatamazsatarsaaslmalsahibibusat
bozabilir. nk bey bilvef, sahih satn btn so
nularndourmaz.17
Bize gre byle sat olmaz. Mteri mal satamayacaksa onu
almamdemektir.Mlkiyethakkdourmayansat,satdeildir.
Sahih satta, satc bedeli iade edip sat bozamaz. Sat boz
ma,alcilesatcnnkarlklanlamasileolur.
Deniyor ki, satc akdi bozarsa maldan elde edilen gelir 12 eit
parayablnrvealc, ylnoblmnedenpayalr.Yanibir
zm ba bey bilvef ile satlp 8 ay sonra geri alnsa, o seneki
zmn 8 pay mterinin 4 pay ba sahibinin olur. Sahih satta
bylebireyolamayacaiiniyiceanlalyorkiaslmaksatsat
deil,satgrntsaltndafaizliborvermektir.
CBEY BLVEFYAFASTSATIDYENLER
Vef veya fesih artyla satn, akdi bozacan syleyenler
bey bilvefy fasit sat sayarlar. Onlara gre bu sattan u so
nulardoar:
1. Taraflardanherbiri,beybilvefyfeshedebilir.
2. Alc mal teslim aldktan sonra kiraya vermise kira bede
linialabilir,ancak satcya kiraya veremez. nk zaten bu
mal onagerivermekzorundadr.
3. Vef art, normal sattan sonra eklenirse Eb Hanfeye
gre akdin aslna eklenmi saylr ve sat fasit olmaktan
kurtulur. Eb Yusuf ile Muhammede gre byle bir art
akdinaslnaeklenmisaylmaz.18
Bize gre bunu fasit sat saymak, mal iade edinceye kadar
mteriyi ondan yararlandrmak iindir. Maln mlkiyetinin alc
ya, bedelin mlkiyetinin de satcya gemesini engelleyen bir sat
ancakbtl olabilirvehibir hkmdourmaz.
DBEY BLVEFYIYENBRAKTSAYANLAR
Kimi limlere grebey bilvef,yenivebileikbirakittir.Bu
konudadaikigrvardr.Birincisinegrevefart,akitsrasn
17 BedreddinSimv, a.g.e. c. 1,s. 237 238.

18 el-Fetvl-Bezzaziyye, a.g.e. c. IV,s. 407.
220 TCARETVEFAZ
da sylenmezse sahih sat ile rehin birlemi, alcya gre sat,

satcyagrerehinolur.Bununsonularyledir:
1. Mterialdmaldankendimalgibiistifadeeder.
2. Satcnn bedeli iade etmesi durumunda alc bunu kabul
edipmalgerivermekzorundakalr.
Bu gr de kabul edilemez. Bir akdin yaplabilmesi iin icab
ile kabuln, yani taraflardan birinin sznn dierininkine uygun
olmas gerekir. Taraflardan biri sat, dieri de rehini kastederse
byle bir akit btl, yani hi yaplmam saylr. Allah Tel yle
buyurur:
Mminler, mallarnz aranzda hakszlkla yemeyin; kar-
lkl rzaya dayal ticaretle olursa baka. Kendi kendinizi l-
drmeyin. Allah, size kar merhametlidir. (Nisa4/29)
kinci gre gre bey bilvefsahihsat,fsitsatverehi
nin birlemesinden oluan yeni bir akittir. Alcnn maldan fayda
lanmas asndan sahih sat, iki tarafn fesih yetkisine sahip ol
mas asndan fsit sat ve alcnn mal bakasna satamamas,
telefolduutakdirdeborcundmesivemaldatahribatoluncabor
cun o miktarda azalmas asndan rehin hkmndedir. Bu grte
olanlar, bey bilvefy bu akitten oluan ama rehin taraf ar
basanbirakitsayarlar.Mecellebusongrkabuletmitir.19
Buna gre maldan doacak menfaatlerden bir ksmnn yahut
tamamnn alcya ait olmas art koulabilir. Mesel vef yoluyla
satlan ban zmnn satc ile alc arasnda yar yarya payla
lmas art koulsa arta uymak gerekir. Hlbuki rehinde koula
cakbylebirartrehinverenherzamandeitirebilir.
Bunlar akdizrafayabenzetirler.nkzrafada deve,srve
kaplannzelliklerivardr.20
19 Beybilvefa,birkimsebirmalaharasemenireddettikdegerivermekzereu
kadarkuruasatmakdrkimterimebiileintifaeylemesinenazaranbeyicaiz
hkmndevetarafeynbunufeshemuktedirolduklarcihetlebeyifasidhkmn
devemterimebiiaharasatamadcihetlerehinhkmndedir(Mecelle-i Ah-
km- Adliye, md. 118).
20 bnAbidn, a.g.e. c. V, s. 277.
EBEYBLVEFYIBTILSATISAYANLAR
Bey bilvefnn btl saylmas, Alauddin Bedrin gr, el
Merginn ve evladnn tercihidir. el-Fetvl-Bezzziye yazar
Muhammedb.MuhammedelKerder (. 827/1424)kendianda
ki ulemann bu grte olduunu ve fetvann buna gre verilmesi
gerektiiniifadeeder.21 Dorusubudur.
Btl sat hibir sonu dourmaz. Mal teslim edilirse mteri
nin elinde sadece emanet olur. nk Haneflere gre fasit sat,
z doru ama baz artlar meru olmayan sattr. Btl sat ise
hibirhukukisonudourmayansattr.22
Sonu olarak bey bilvef, rehin verip faizli bor alma ile
mine sat grnts vermekten baka bir anlam tamaz. Bu yolla
eldeedilengelir,faizolur.
IIBEYBLSTLAL
Bey bilistill ( ) , mal satcsna kiralama ar
tyla yaplan bey bilvefdr.23 still, bir eyin kr ve gelirini
istemek demektir. Bir tanmaz bey bilvef ile alan onu ya kul
lanryadakirayaverir.Kirayavermeninyaygneklisatcsnaki
ralamaktr.Bylecemalaslsahibininelindenkmamolur.
Beybilvef iin sylenenler beybilistill iin de geerli
dir. Beybilvefya kar kanlar ayn gerekelerle buna da kar
karveunuilveederler: Bey bilvefyoluylasatlanmal,sa
tcsna kiraya verilirse satc, rehin verdii mal iin kira der ki
buhukukenmmkndeildir.24
Halkn dn bulma ihtiyacn ne srerek bey bilvefy ka
buledenler,ayngerekeilebeybilistillidekabulederlerama
kiralamann maln tesliminden sonra yaplmas gerektiini syler
ler. Bir, teslim alnmadan satlabileceini ne srerek teslim aln
madankiralanabileceinisyleyenlerdevardr.
21 bnlBezzz, Muhammed b. Muhammed elKerder (. 827 h./1424 m.) el-

Fetvl-Bezzaziyye, (elFetvl Hindiyye ile beraber) Bulak, 1310, c. IV, s.
408.
22 Bilmen, a.g.e. c. VI,s.6 ve 89.
23 Beybilistill,bayibirmalisticaretmekzerevefenbeyetmektir. Mecelle,
md. 119.
24 el-Fetvl-Bezzaziye,c. IV,s. 419.
222 TCARETVEFAZ
Bey bilistilli kabul edenlere gre mal sahibi, vef yoluyla

satt maln, szlemede belirtilen kira bedeli karlnda kulla
nabilir.Kirasresi bittiihaldemalkullanmayadevamedersen
cekikiraydeilemsalkira(ecrimisil)der.Srebitimindenson
rakirademekgerekmediinisyleyenlerdevardr.25 Vefyoluyla
satt mal kiralayarak elinde tutan satc, onu mterinin izni ol
madanbakasnasatamaz.
Beybilistilldebey bilvefgibifaizliilemesatgrn
ts vermekten baka bir ey deildir. Dolaysyla bu ilemlerin
herikisidecaizolmaz.
IIIMUAMELEERYYE
Muamele-i eriyye, eriata yani hukuka uydurulmu ilem de
mektir . Almsatmgrntsaltndafaizliboriinbavurulan hi
lelerden biri de budur . Mesela %20 ile 100 lira bor alacak olan,
para sahibinin bir maln, bir yl vadeli 120 lirayasatn alr. Sonra
o mal ona pein l00 liray satar. Bylece 100 lira alm ve bir yl
vadeli 120 lira borlanm olur. Burada maksat mal almak deil
hukuka kar hiledir. nk kimse bir mal, geri vermek iin satn
almaz.
Bu tr satlara beyulyne veya yne sat denir. Belh26 ule
masnn,bunumerugstermekiinyledediinakledilir:
Zamanmzda yne usulyle yaplan satlar ar pazarda yapl
maktaolansatlardanhayrldr.
Serahsyleder:Iyne, 10 deerindekibir mal 15esatmaktr

u maksatla ki, dn almak isteyen taraf, tekrar o mal satcya
pein10asatsn.Bu,menfaatsalayanboranlamndadr.27
Eb Yusufun yle dedii iddia edilmitir: Iyne caizdir ve
sevabvardr.Sevabnnolmas, haramdan(yanifaizden)kanma
ysalamasndandolaydr.28
Ankarav adl fetva kitabnda u ifade yer alr: Bakklnin
tefsirine baklrsa muamelei eriyye mam Muhammede gre
25 SelmRstemBz, erhul-Mecelle,Beyrut1406/1896,s. 68.

26 Belh,Horasanblgesindebirehrinaddr.(MucemlBldan)
27 Serahs, el-Mebst, c. XIV,s. 36.
28 Fetv Kdhan,c.II,s. 279280.
mekruh, Eb Yusufa gre caizdir, Eb Hanfe de bu grtedir.

Zebahr yle demitir: mam Muhammedin muhalefeti, bor ve
rildiktensonrayaplan muameleileilgilidir.Sat yoluylaparave
rilirsebununcaizolduuittifaklakabuledilmitir.29
mer Nasuhi Bilmen, stlht- Fkhiyye Kmsu nda konuya
ikiayrblmde yerverir.Biri NkdiMevkfeninTenmiyesi
dieri de Karz=Bor Almaya Dair Baz Meseleler bal altn
dadr. NkdiMevkfenin Tenmiyesi balaltnda yapt de
erlendirmeyledir:
Muameleieriyye yapmadanalnangelirkesinharamdr.Mua
meleieriyyeolursa EbYusufagrefaizkalkar, hell olur.
yle ki, mesel vakf yneticisi bor alacakkimsenin birmaln
vakfadnapeinyzlirayasatnalr,sonraomalparasnbirse
nesonraalmakzereokimseye vakfadnayzonliraya satarsa
bumerubirilemolur...
Bu er k yoludur, bununla haramdan kalm olur. Yetimin
veya vakfnmaln veli veya vakf yneticisi bir kimseye gelirsiz
borveremezfaizalmasdaharamdr.Ohaldemerubiralmsa
tm yoluyla bunlara gelir salanm ve faize girilmemi olur. Bu,
hikmetli dinin gsterdii bir esneklik, bir kolaylk ve bir yardm
demektir.
ResulEkrem,sallllahaleyhivesellemdenbununbirbenzeriri
vayetedilmibununlaemirbuyurduklarbildirilmitir.
Artk bu ilemi, gayri meru bir hile saymak doru deildir. Bu
mmetbirmuameleninmeruolupolmadnancakodeerliEl
idenbizzatveyabirvastaylabilebilir.Birileminmeruolduu,
Peygamberimiztarafndanhaberverildiitakdirdeartkonungayri
meruolduunukimsyleyebilir?30
mer Nasuhi Bilmen, Karz=Bor Almaya Dair Baz Mesele

lerbalaltndaaynkonuyuyledeerlendirmitir:
Borluyu bir muamelei eriyye kapsamnda fazla deme yk
altnasokmakcaizisedefakihlerinounagremekruholmaktan
uzakdeildir.
Bir kimse bir ahsa mesela 1000 kuru bor verip 100 kuruluk
malnona300kuruasatsaodabumalyzkuruaZeydesatsa
Zeyd de yine 100 kurua o kimseye satsa bu satlar sahih olur.
nk bunlar alm satm mahiyetindedirler. Bu maksatla yaplan
29 Ankarav, Muhammed Efendi (. 1099/1688), eyhlislm, Fetvl-Ankarav,

MatbaaiAmire,c. 1,s. 338.
30 merNasuhiBilmen, Hukuk- slmiyye Kamusu,c.V, s. 4748.
224 TCARETVEFAZ
satmaBey-i ynedenir.Bylecealacakl,200kurukazanel
de etmi olur. Ama bu ilemmekruh olmaktan kurtulamaz. Hatta
bazzatlara gre haramdr,birfaizkonusudur.
Fakatbuilemler,mamEbYusufagrecaizdir.Bunlarbirha
yrliehizmetiinyapldveayrcaalmsatmmahiyetindeol
duuiindegzeldir.Faizdenkurtulmakiinmerubirzmdr.
Bunlar,menfaatsalayan borilemideil,aksinemenfaatsala
yan satm ilemidir. Akitler baka baka zelliklerde olduundan
bir akdin meru olmamas dierinin de meru olmamasn gerek
tirmez.Aslndakarzhasen,yanialacakliinbirmenfaatgzet
medenyalnzAllahrzasiinborvermekpekgzeldir.Fakather
zamanbuyksekinsangreviyerinegetirecekzatlarbulunamaz.
Artk insanlarn ihtiyacn hafifletmek iin byle bir k yoluna
bavurmaazimeteaykrolsadaruhsata31 aykrolmaz.
Fethl-Kadrdedeniyorki,bylebirilemdemekruhlukyoktur.
Ancak bu, karzhasen eklinde yaplacakiyiliklerden uzaklatr
diinnceliiolanbiryoldeildir.
Hatta deniyor ki, borlualacakldan satn ald bir mal dardan
bakasnadahaazfiyatlasatsadabumalbiraracvastasylaala
caklya tekrar dnmezse bu bir bey-i yne saylmaz. Bunun
mekruh olmad konusunda gr birlii vardr. mam Eb Yu
sufunuygungrddebuekildeolanbirsatmilemidir.n
k alacaklnn bu maldanalaca fazla bedel, veresiye satt iin
bekleyeceimddetekarlkolur.Borluyabumalnkarzhasen
eklinde verilmesi ise mendubtur, yoksa vacip deildir. Artk bu
ilembir bey-i yne olmaz.Aksitakdirdehersatbeyynesa
ypmekruhgrmekgerekir...32
AMUAMELEERYYEEKLLER
Muameleieriyyeninbirokeklivardr:
1BorAlmak iinYaplanMuameleieriyye
Bununeitli usulleri vardr:
1. Birkii10a12hesabylayani%20 ileboralmakisterse
bir maln bor alaca kiinin nne koyar ve mesela,
Bunusana100lirayasattm der.Odaonusatnve tes
limalarak 100 liray der. Sonra Bu mal bana, bedelini
31 Azimet,erhkmlerinilkhaliyaniinsanlarnnormaldurumdayapacaklarha
lidir.Ruhsatisezrlerisebebiylehafifletilmihalidir.YolculukhalindeRamazan
orucututmakazimet,kazayabrakmakruhsattr.Birisininmalntelefetmeyasa
azimet,lmtehdidi(ikrah)altndatelefetmekruhsattr.
32 Bilmen, a.g.e, c. VI,s. 100101.
bir ylsonradememartyla120lirayasat. derve o fi

yata geri alr. Bylece borlu, istedii 100 liray elde et
mi, satt mal tekrar kendine dnm ve bir yl vadeli
120liraborlanmolur.htiyatlolmakiintaraflarnne
yapacaklarnkararlatrpsonra Aramzdakikonumalar
veartgeersizdir. demelerivedahasonradayukardaki
gibibirsatyapmalartavsiyeedilmitir.
2. Borlunun elinde mal olmazsa bu defa para sahibi bir
maln borluya, bir yl vadeli 120 liraya satar ve teslim
eder. Sonra borlu o mal nc ahsa, pein 100 liraya
satar ve teslim eder. Daha sonra bu ahs onu alacaklya
pein l00 liraya satarak bedelini ondan alr ve borluya
verir. Bylece bu nc ahs bortan kurtulmu, mal
100 lira karlnda alacaklya dnm ve kar tarafn
onabirylvadeli120liraborcuolmu olur.
3. Bir baka yol yledir: Alacakl, bir maln borluya va
deli 120 liraya satar ve teslim eder. Sonra borlu onu
ncahsasatar.Malteslimdennceveyasonrasat
bozar ve onu ilk sahibine pein 100 liraya satar. Bylece
eline 100 lira gemi ve 120 lira borlanm, mal datek
rarilksahibinednmolur.
Alacakl, her ne kadar satt malnbedelini henz tahsiletme
den daha az fiyatla mteriden geri alm olsa da bu arada mteri
ile bir nc ahs arasnda alm satm yaplm olmas sebebiyle
busatmcaizolmuolur.33
4. Bir dier usul yledir: Alacakl, borluya mesela 100 li
ra bor verir. Sonra bir maln ona, bedeli bir yl sonra
denmek zere 20 liraya satar. Borlu mal teslim aldk
tan sonra nc ahsa hibe ve teslim eder. Bu ahs da
onualacaklyahibe veteslimeder.Konuileilgilibirfet
vayledir:
Soru Zeyd Amr zimmetinde karzdan olan altyz kuru

in doksan kuru ribh ilzam itmek istedikde bir kitabn doksan
kuruabirsenetamamnadekbeyisahihileAmrabeyveteslim
AmrdahikabzitdiktensonraAmrolkitabBekrehibeveteslim
idbBekrdahiZeydehibeveteslimeyleseZeydsenetemamnda
33 Kdhan a.g.e, II.s.279.Kolayanlalmasnsalamakmaksadylaaktarmasra

sndamanaybozmayacakdeiiklikleryaplmtr.
226 TCARETVEFAZ
doksankuruuAmrdantalebitdikdeAmrmcerredkitabsanava
sloldudeyuvirmemegekadirolurmu?
elCevabOlmaz.34
Fetvnnsadeletirilmiekli:
Soru Zeyd, Amrda olan 600 kuruluk alacandan dolay
90kurugelireldeetmekistediindebirkitabn,sahihbirsatla
birylvadeli90kuruaAmrasatpteslimetse,Amrdakitabtes
lim aldktan sonra Bekre balayp teslim etse, Bekr de Zeyde
balayp teslim etse, Zeyd sene sonunda 90 kuruu isteyince
Amr,kitapseninelinegeti,diyerekparayvermezlikedebilirmi?
elCevabEdemez.
2BorcunVadesiniUzatma
Kdhannkonuylailgiliifadesiyledir:
Birkiininbakasnda10dirhemalacaolsa,vadeyiuzatmakve
alacan13dirhemekarmakisteseneyapar?
Fukaha demilerdir ki, 10 dirhemlik alaca karlnda bor

ludanbireysatnveteslimalr.Sonra onuborluya,bedelibiryl
sonradenmekzere13 dirhemesatar.Byleceharamdankanm
olur.35
BMUAMELEERYYENNFARKI
Muamelei eriyye, alm satm grnts altnda faizli bor
vermek iin bavurulan hiledir. Alm satm grnts onu baz
ynleriylegelenekselfaizdenfarklklar.imdiofarklargrelim.
1Faizilemiylemuameleieriyyearasndaekilfarkvardr.
eyhlislmAnkaravMuhammedEfendibunuyleaklar:
Birkimsebirahstan,dahafazlademeartyla10dirhembor
istesecaizolmaz.nkbundariba(faiz)vardr.Bununzm
yledir: Alacakl, 10 dirhem deerindeki bir elbiseyi, aralarnda
belirledikleri yksek bir fiyatla ona satar. Sonra bir nc ahsa
10dirhemborverir.Buahs,mterininelindekimalpein10
dirheme satn alr. Daha sonra bu mal, borlu olduu kiiye 10
dirhemborcunakarlksatarveborcundankurtulur.Byleceelbi
34 atalcalAliEfendi, eyhlislm,(v.1103/1692),tabasmatarihveyer yok.s.

301.
35 Kdhan a.g.e, II.s. 279.
setekrarilksahibineulamvebuahs,elindenkan10dirhe
mekarlkdahafazlaalacaklhalegelmi,borlununelinedeis
tedii10dirhemgemiolur.36
Konuylailgilibirfetvayledir:
HindZeydekarzvirdiiakesiynZeydinzerinebirseneta
mamnadekonuonbirbuukhisabzremuameleieriyyeileu
kadar ake ribh ilzam idb sene tamamnda ribhi mezbru
ZeyddenalsaribhimezbrHindehellolurmu?
elCevb:Olur.37
Hind, Zeyde dn verdii ake iin Zeyd ile bir yllna onu
onbirbuuk(%15)hesabylamuameleieriyyeyaparakona,bir
miktarkrdemeyk yklese ve birylsonrabukrZeydden
alsabuonahellolurmu?
elCevab:Olur.
Muameleieriyye yaplmadanbir fazlalkartkoulduu tak

dirdealacakl,verdiibortanfazlasnalamaz.
Zeyd Amra muamele kasdyla virdii akesiyn ilzm ribh
itmeyblkinAmrZeydesanasenedeukadarribhvireyimdey
vadedb vechi muharrer zere temessk virse Zeyd mcerred
vaadvetemesskebinenAmrdanribhnamnanesnealmaak
dirolurmu?
elCevab:Olmaz.
Zeyd, muamelei eriyye maksadyla Amra verdii akesi iin
muamelei eriyye yapp onu, kr deme yk altna sokmadan
AmrZeyde Sanayldaukadarkrveririmdiyeszveripbelge
dzenlese Zeyd, sadece verilen sze ve belgeye dayanarak
Amrdankradaltndabireyalabilirmi?
elCevab:Alamaz.
Konuylailgilidierfetvalaryledir:
Zeyd Amra muamele kasdiyle virdii akesiyn ilzm ribh
itmedenbirkaseneAmrdanribhnamnaaslmaldanziyadeu
36 Ankarav, a.g.e. c. 1,s. 337338.

37 atalcalAliEfendi, a.g.e. s. 301.
228 TCARETVEFAZ
kadar ake alsa Amr ribhi merkmun asl ml mikdarn asla

dutubziyadesiniZeyddenistirddakdirolurmu?
elCevab:Olur.
birmuameleyapponukrdemeykaltnasokmadanAmrdan
bir ka sene iinde kr adyla ana paradan fazla ake alm olsa
Amr,dediiakelerinanaparakadarnonakarlktutupkalan
nZeyddengerialabilirmi?
elCevab:Alabilir.
Zeyd Amra muamele kasdyla virdii akesiyn ilzm ribh
itmeden Amrdan ribh namna u kadar ake aldktan sonra asl
mldahialsaAmrribhimerkmuZeyddenistirddakdirolur
mu?
elCevab:Olur.38
Fetvnnsadeletirilmiekli
birmuameleyapponukrdemeykaltnasokmadanAmrdan
kradylabirmiktarakealdktansonraanaparaydaalsaAmr,
dediikrZeyddengerialabilirmi?
elCevab:Alabilir.
2Zamanndadenmeyenboriingecikmebedelialnamaz.
Zeyd vassi olduu sarin malndan Amra u kadar ake karz
virdikteAmrnzerinebirsenetamamnadekukadarakeribh
ilzmidbsenetamamndaribhimezburuAmrdanaldktanson
ra asl ml iki sene Amrnzimmetinde kalub ilzmribh olun
masa Zeyd senei sbkada ilzm ribh kifyet ider dey ilzm
ribh olunmayan seneler in Amrdan nesne almaa kdir olur
mu?
elCevab:Olmaz.39
Fetvannsadeletirilmiekli:
Zeyd,vassibulunduukkocuunmalndanAmrabirmik
tar ake bor verdiinde, Amr bir sene mddetle bir krdeme
38 Netcetl-fetv,eyhlislmMuhammedArifEfendininFetvEmniAhmed
Efendininemriylederlenmitir.Tabask,s. 289290.
39 eyhlislmFeyzullahEfendi(.1115/1703), Fetvy- Feyziyye,elMdyent,
tabasma,s. 270.
ykmllne soksa (ilzam ribh), sene sonunda o kazanc

AmrdanaldktansonraanaparaikisenedahaAmrdakalsavebu
mddetiinilzmribhyaplmamolsa,Zeyd,ncedenyapm
olduumuz ilzm ribh yeterlidir. diyerek ilzm ribh olunma
yanseneleriinAmrdanbireyalabilirmi?
elCevab:Alamaz.
lzm ribh, bir muamelei eriyye yaparak kar taraf kr

demeykaltnasokmakdemektir.Mddetidolanalacakiinye
niden ilzm ribh yaplabildii yukardaki fetvdan aka anla
lmaktadr.
3 Alacakl, zamanndan nce alacan talep edip alamaz ve
muamele ile belirlenmi miktarn zerinde bir ey talep edemez.
nkbu,birticaralacaksaylmtr.
Zeyd Amra muamele ile virdii akesiyn Amrn zerine bir
sene tamamna dek onu onbir buuk hisab zere muamelei
eriyyeile u kadar ake ribh ilzm eylese Zeyd ribhi mezbru
senetamamndanevvelAmrdanalmaakdirolurmu?
elCevab:Olmaz.40
ZeydAmrabirseneliineverdiiakesiiinonuonbirbuuktan
(%15ten)muamelei eriyye yaparak Amra birmiktar kr de
meykykleseZeydbukrsenebitimindenevvelalabilirmi?
elCevab:Alamaz.
Bufarklar,muameleieriyyeninalmsatmgrntsaltnda
yaplmasndan kaynaklanmtr. Burada maksat alm satm deil,
bortan gelir elde etmek olduu iin bu, faizli ilemden baka bir
eydeildir.
CMUAMELEERYYEVE SKONTO
Muameleieriyyede iskonto kabuledilmitir.Yanialacak,er
ken denirse kalan mddetin payna den kr (ribh) hesaptan d
lr.Buhususyleifadeedilmektedir:
Borlu borcunu erken dese veya vade dolmadan lse de bor
hemen mirasndan dense, sonraki fkh bilginlerine gre
40 AliEfendi, 302.
230 TCARETVEFAZ
(mteahhirn)alacaklancak geen gnlerin paynaden krahak

kazanr. Borlu, ribhin tamamn batan demi olsa, kalan gnle
rinribhini geriisteyebilir.EbssuudEfendi, heriki tarafakolay
lksalayacagerekesiylebuekildefetvvermitir.41
DRBHORANININSINIRLANMASI
Muamelei eriyyeyi caiz grenlere gre devlet, ribh orann
snrlayabilir. Ribh her ne kadar kr demek ise de burada faiz an
lamndaolduuaktr.
Konuylailgilibazfetvalaryledir:
Zeydonunonikiye,onunonedahaziyadeyemuameleeylesef
zemninemriSultnve eyhlislmmftizemnhazretlerinin
fetvy erifeleri onun onbirbuuktan ziyadeye virilmemek zre
tenbiholunduktansonraisaitmeybsrareyleselererananane
lzmolur?
elCevb:Tazrieddvehabsimeddlazmdr.Tevbesivesa
lh zahirolacaktlakolunur.42
Sadeletirilmiekli:
Zeyd, onu onikiye (%20), onu one (%30) veya daha fazlaya
muameleieriyyeyapsa,onuonbirbuuktan(%15ten)fazlayave
rilmemekzereSultannemriveeyhlislmnfetvlariletenbih
olunmukenbunudinlemeseeranonaneyapmakgerekir?
elCevab:iddetlitazir43 veuzunsrelihapisgerekir.Tevbeedip
iyihalgsterirseserbestbraklr.
Zeyd Amra karz virdii akesiyn bir sene tamamna dek
Amrnzerineonuonhisabzreukadarakeribhilzmidb
badehusenetamamndaribhimezbruAmrdandavaeyleseonu
onbirbuukdanziyadeyidavasmesmuolurmu?
elCevb:Olmazmemnudur.44
Zeyd Amra bor verdii akesi iin bir yllna onu on ten
(%30dan) Amra birmiktar kr deme yk yklese ve sene bi
41 Ankarav, a.g.e. c. 1,s. 338339bnAbidin, a.g.e. c. IV,s. 237,c.V, s. 661.

42 eyhlislm Ebssuud Efendi(. 982/1574), Maruzat, el yazmas, Sleymaniye
Ktphanesi,HafdEfendi 113,vr. 29b.
43 Tazir,hadveksascezalardndakicezalaraverilenortakaddr.
44 AliEfendi, 302.
timinde o kr Amrdan dava etse davasnn, onu onbir buuu

(%15)geenksmdinlenirmi?
elCevab:Dinlenmez,yasaktr.
EPARABORCUDIINDALZMIRBH
Paradndakiborlariindeilzmribh45 yaplabilir.
Zeyd Amra karz virdii buday in ilzm ribh itmeden
Amrdanribhnamnanesnealmaakdirolurmu?
elCevb:Olmaz.46
Zeyd, Amra bor olarak verdii buday iin ilzm ribh yap
mamsaAmrdankrnamnabireyalabilirmi?
elCevab:Alamaz.
FMUAMELEERYYE LELGLDERGRLER
Buraya kadar anlatlanlar Hanef Mezhebinin grleriydi.
Konunun temeli, bir maln dorudan veya dolayl olarak satcsna
tekrar satlp satlamayaca, satlacaksa nasl satlacadr. nk
bu sayede faizli bor, alm satm gibi gzkebilmektedir. mez
hebinkonuileilgiligrleriyledir:
1afiiMezhebi
fi mezhebine gre bir maln satcsna tekrar satlmas ba
kasna satlmas gibidir. Eer bu sat nceki bedelle olursa ikle
yani mal geri verip sat bozmak olur. kinci bedel birinciden az
veya ok, yahut deiik zellikte veya deiik cinsten olursa nor
malsatolur.47
45 lzamribh,kazandemeykyklemedemektir.Buyknyklenmesiiinbir
muameleieriyyeyaplmasartt.
46 AliEfendi, 303.
47 Ahmed b. Hacer elHeytem, Tuhfetl-Muhtc bi erhil-Minhc, c. II, s. 33.
Konuyu,fimezhebineaitfkhkitaplarnnyasaksatlarlailgiliblmlerinde
bulamadm. Burada sunmaya altm bilgiler, Bbn f hkmilmebii kable
kabzih bal altnda gemektedir. filerin grlerini belirtirken verdikleri
bilgilerbubilgilerletambiruyumagsterinceburadannakilyapmayuygunbul
dum.
232 TCARETVEFAZ
Muamelei eriyeyi caiz grmeyenler Aie (r.a)den rivayet

edilenuhadisedayanrlar:
Zeydb.Erkamnmmveledi48 olanbirkadnAieyedediki,
Eymminlerinannesi,Zeydeveresiye800ebirklesattm,be
delineihtiyacvardkleyiondan,demezamanndannce700e
satnaldm.BununzerineAieylededi:Nektbirsatmve
nektbiralmyaptn.Zeydeunubildirki,eertevbeetmezse
AllahnElisiileyaptcihadniptaletmiolur.Bununzerine
kadndediki, Satbozup700gerialsamolurmu?
Tabiiolurdedi.
Her kime, Rabbinden bir t ular da faize son verirse
gemite olan kendinindir. Artk onun ii Allaha aittir. (Ba
kara2/275)
Bu rivayetle ilgili olarak mam fi ve taraftarlar demilerdir

ki, Aienin bu sz sabit deildir. Sabit olsa dahi Zeyd b. Erkam,
uygulamasyla ona muhalefet etmitir. Sahabenin ihtilf ettii ko
nularda kyasa bavururuz. Bu hususta Abdullah b. mer (r.a)den
demamafiiningrgibibirgrrivayet edilmitir.49
2MlikMezhebi
Mlik Mezhebine gre, grnte caiz, fakat aslnda bir yasa
n ilenmesine sebep olan her trl alm satm yasaktr. nk
bundaharamthmeti vardr.Eerbuidahaokbylebir maksat
la yaplyorsa demek olur ki, taraflarn amac, grnte caiz olan
bir yolu kullanarak gerekte haram olana ulamaktr. Alacaklya
menfaat salayan bor byledir. nk akl banda bir kii, men
faatsalamahrsyladoluolunca,ayplanmamakiingrnteca
izolaneyleryaparakgerekteyasakolanaulamayaalr.
Mlik mezhebindekonugenibirekildeelealnmaktavemu
ameleieriyyeninbtneitleriyasaklanmaktadr.50
48 mm veled, efendisine ocuk dourmu olan cariye demektir. Byle cariyeler

satlamazlarveefendilerilncehrolurlar.
49 bn Rd, Muhammed b. Ahmed b. Rd elKurtub, Bidyetl-mctehid ve
nih-yetl-muktesid,Msr,c. II,s. 123124.
50 elHara, al Muhtasari Seyd Hall ve Ali el-Adevnin haiyesi,c.V.s.93vd
bnRd, a.g.e. c. II,s. 123124
3HanbelMezhebi
Hanbel Mezhebinde beyul-yne caiz deildir. Bu, bir eyi va
deliolaraksattktansonraveyapeinsatpbedelinihenzalmadan,
ayncinsbedelidahaazvepeindeyerekmteridensatnalmak
tr.Budurumdanebirincisatnedeikincisatsahiholur.Ancak
bedel baka bir cinsten olur ya da birinci ile ayn miktarda veya
daha fazla olursa sat sahih olur. Eer maln zelliinde bir dei
iklik olursa ikinci bedel daha az olabilir. Bu durumda her iki sa
tmakdidesahiholur.
Beyulynenintersidecaizdeildir.Bu,bireyipeinbedelle
satp, mteri veya vekilinden, ayn cinsten bir bedelle daha paha
lya satn almaktr. Ancak mala herhangi bir ilave yaplmas sure
tiylekymetiartmsasahiholur.
Hilenin her eidi haramdr, din konulardan hibirinde caiz
deildir. Beylynede ilk akit yapanlardan birinin yakn, hiz
metisi veyancbirahs,birhile olmak zere devreye girerse
her iki akit de btl olur. Fakat hile amac olmazsa her iki akit de
sahiholur.51
IVPARAVAKIFLARI
EbHanfenintalebelerindenZferin(. 158 h./775 m.)para,
yiyecek, l ya da tart ile ilem gren mallarn vakfedilmesini
caizgrdbildirilmitir.Ona:
Bunaslolur?diyesorulduunda
Para mudrebe52 yoluylailetilir vegeliri vakfn gayesi do
rultusundaharcanr.demi.53
Osmanllar, Zferin grne uyarak para vakfna izin ver

milerdir.Konuylailgilibirfetvayledir:
Derhim ve dennre mteallik olan vakfnme ile amel olun
maa vakfn shhat ve lzumuna hkm giymek mezhebi zre
idgn beyn ve evvelen shhatine ve sniyen lzumuna hkmo
lunmakcaizolurmu?
elCevb:imdikudtbuvechilehkmememurlardr.54
51 Ahmedb.AbdillahelKr, Mecelletl-ahkmi-eriyye, m. 509, 510, 511.

52 Mudarebe, bir taraftan sermaye, diertaraftandaemek olmakzere kurulan bir
emeksermayeortakldr.
53 Kdhan, a.g.e. c. 11,s. 207.
234 TCARETVEFAZ
Dinar ve dirhemleri vakfetmeyi sahih ve balayc sayan gre
gre hkmedildiini belirterek byle bir vakfiyenin nce sahih
sonradabalaycolduunakararvermekcaizolurmu?
Cevap:imdikadlarbyle kararvermeklegrevlidirler.
Zferingrneuyularakoksaydaparavakfkurulmuama
paralar, Zferin dedii gibi mudrebe yoluyla iletilmemitir.
Eer iletilseydi bugnk faizsiz mal aracln bir uygulamasn
yapm olacaklard. Fakat muamelei eriyye yoluyla iletilerek
faizli mal araclk yoluizlenmiveeldeedilengelirlerlebuvakf
larngayelerigerekletirilmeyeallmtr.55
APARAVAKIFLARINDAUYGULANANSSTEM
Muamelei eriyyede uygulanan sistem, para vakflarnda da
uygulanmtr.BunumerHilmEfendininifadeleriyleverelim:
Vakfmtevellisi,ihtiyasahiplerinekrszolarakborve
rilmesiartylavakfedilmiparalardangelirsalayamaz.
Mtevelli,gelirsalanmasartylavakfedilmiolanparala
rborverdiizamanilzmribhetmezseyanimuameleieriyye
yoluylaborluyafazlademeykyklemezseborludankrola
rakhibireyalamaz.Budurumdaborlu,kradaltndamtevel
liyedemedebulunsabuakeleresasborcakarlksaylr.
Ancakborlu,uake krdral, vakfnihtiyalarna harca,di

ye mtevelliye bir miktar ake verip mtevelli de o akeleri vakf
iinharcarsaartkesasborcasaylmaz.
Murbaha yapabilmek iin kar tarafn borlu olmas gerekir.
Dolaysyla bor stnde kaldka borluya yklenen krn den
mesiicapeder.Meselbirvakf parann mtevellisi,buparalardan
bir miktarbor veripbesene mddetleilzmribh ettiktensonra
aradan bir sene geince borlu veft etse ve esas bor, borlunun
mirasndan mtevelliye denmese, bylece aradan iki yl gese,
mtevelli alacan, borlunun mirasndan aldnda o zamana ka
dargeengnlerinkrndamirastanalmahakknasahiptir.
54 EbssuudEfendi, Maruzat,vr. 21.

55 Aadagelecekolanvakfiyedebuhususlarakagrlebilir.
Bu durumda borlunun varisleri Borlu lnce kr ilavesi d

er,dolaysyla murisimizin veftndansonrageenzamann krn
vermeyiz.diyemezler.
Bir vakf parann mtevellisi vakf paralardan kr amacyla
bor verdiiakeleriborlulardan henzalmadan grevindenazle
dilseyada vefat etseyerinegelenyenimtevellincekimtevelli
ninalaca meblalaristeyipalmahakknasahiptir.
Mirasndanfazlaborbrakarakvefat edenkimseninvakfaolan
borcu, dier borlarna tercih edilemez. Bu vakfn mtevellisi de
dieralacakllargibiolur.
Borlar emsaliyle denir. Dolaysyla bir kimse bir vakf para
sndan bir miktar Mecd altn bor alp harcadktan sonra vakfn
mtevellisi o altnlarn emsalini borludan istediinde borlu, ben
altnvermem, o kadaraltnn deerindeu miktar gmMecidiye
yadametalparaveririmdiyemez.Eerborlununborlandake
gmMecidiyeyadametalparaisemtevelli,odeerdeukadar
Mecdaltnisterimdiyemez.
ukadarvarki,busuretteborlu,kendiisteiileborcunualtn
olarak dedikten sonra piman olsa, altnlar mtevelliden geri is
teyipBoraldmakeninmisliniderim. diyemez.56
mer Hilmi Efendinin yazsnda grld gibi sistem tama
menmuameleieriyyeyeuygunhalegetirilmitir.
BPARAVAKIFLARILELGLBELGELER
stanbulMftleriyyeSicilleriArivinde paravakflar
nntescilinivealacakllarylailikisinigsterenoksaydailmve
hccet vardr. Borlarla ilgili kaytlarn tutulduu sicillere dnt
siciliadverilmitir.
1Vakf lm
lm, hkimin bir davada fkha gre verdii hkmn ve ze
rinde onun imza ve mhrn tayan belgedir. Davacnn davasn,
dayand delilleri, davalnn cevabn ve savunmada bulunmusa,
dayand delilleri vesonublmnde dehkimingerekeli kara
rnihtivaeder.
56 merHilmiEfendi, thfl-ahlf f ahkmil-evkf,faslsbistanbul 1307.

236 TCARETVEFAZ
Bir vakfn, zel mlkiyete gemesini nlemek iin ya vasiyet

suretiyle yaplm olmas ya da mahkeme tarafndan tescili gere
kir.57 Tesciliinusulenbirdavaalr.nce vakf yapan kii veya
vekili,szlbeyanylamalvakfedipmtevelliye teslimeder.Son
ra vakftan vazgetiini, o mal alp kendi mlkne katmak istedi
ini bildirerek mtevelliden geri ister ama mtevelli vermez. Ara
larnda niza kar. Nizan halli iin vakf konusunu iyi bilen bir
hakimebavururlar.Hkim,szlbeyanlavakfyapmannsahihve
balaycolduunakararvererekvakftescileder.58
Birilmrnei:59

.
Bu kitb sahh nisbn tahrr ve insna bd ve bu hitb
anbern nikbn tastr ve imlsna d olan budur ki, cennet mekn
firdevsi iyn arki bihri rahmeti rahmn merhum hazreti
Sultan Murad Hn tbe serhu evld emcdndan Rukiye Sultan
hazretlerinin vlidei mcideleri olub bundan akdem takdri Rb
bn birle vedi lemi fn iden merhume ve mebrure shibetl
hayrt velhasent ve ribetssadekti velmirt emsruhsar
Hatun ibneti Abdlaffr nam mteveffnn tenfzi vesyay
eriyyesine vasiyyi muhtrolduu hasm chidi er mahzarn
davechi mer zresbtbulan umdetlhavssivelmukarrebn
shiblizzi vettemkn mtemedlmlki vesseltn el
mahff bi sunfi li Rabbillemn Drssaade Aas olan
Hazreti Mustafa Aa b. Abdlmun meclisi eri mbn ve
57 merNasuhiBilmen, a.g.e. c. IV,s. 329vd.

58 merHilmi, a.g.e. bbsn,s. 44.
59 lamn arapa blmnn okunuu yledir: Elhamd lillahillez eredel
mminne velmmint il amlissliht ve ere ilelmslimne vel
mslimt bi efalilhayrt hays kle nnelhasenti yzhibnesseyyit ves
saltu vesselmu al Reslihi Muhammedin erefilmahlukt ve al lihi ve
ashbihilleznehmhdtulhalkiilsebilirredvebadu.
mahfelidni metndevakftzzikritesclvetekmlvedavy
rcuin mtevelli nasbeyledii fahrlaynMehmed elebi nam
bevvb Sultn mahzarnda ikrr ve itirf eyleyb merhume
merkume emsruhsar Hatunun vasiyyeti eriyyei muteberesi
mucebince slsi malndan binyz aded sahihlvezn ve
kmillayar sikkei haseneyi vris mmileyh esbaallah
mevide niamihi hazretlerinin izni hmyn ve emri sedet
makrunlaryla ifrz ve kemli imtiyz ile mmtz klub vakf sa
hhi er ve habsi sarhi mer eyleyb yle art eyledim ki,
meblai mezbur mtevellii mesfr mberetiyle her sl vechi
hell ve onu onbir hisab zre istirbh ve istill olunub medyn
olanlardanrehnikav ve kefli melalna veyahut muktezay h
le gre ikisinden biriyle iktif oluna ve dahi yle art eyledim ki,
hasl olan ribh ve nemdan yevm yedi ake ciheti tevliyet ola ve
sekiz neferi slih ehli Kurn kimesneler her gn Medinei M
nevveredevkiResliEkremsallallahualeyhivesellemhazretle
rinin mescidi eriflerinde bir vakt ve rebi (ke) muayyende
Kurn Azm ve Furkn Kermden birer czi erf tilvet idb
sevabn rhi merhmei mmileyhya hibe ve ihd itdiklerinden
sonra her birine yevm ikier ake virile ve mukaddem darl
hilfetilaliyyei Kostantiniyye elmahmiyyede vki Saray atki
sltande sbikan trbedr zmresinden olup hl Medinei
mezbrede ikamet ihtiyar iden elHac Mustafaya makm
mezbrda ikmetde oldukca her sene yigirmi iki aded sikkei
hasenevirilevebadehusulehimukmndenbirmstehikkihere
tevcih olunub rhi merhmeye dua eylese ve her kim Haremi
Muhtereme naib olursa kimmakm mtevell ve neftci olub
yevm iki ake vazifeye mutasarrf ola ve yevm iki ake vazifei
kitbet ve cibyet yevm ikier ake ola ve mesrifi merhadan
bk kalan yzyigirmi ake mtevelli yedinde ibk olunub iktiz
idenmahallesarfolunaveherkimDrssadeAasolursavakf
mezbrahasb nzroladeyu itmm kelmeyleyb ve mebla
mezbribundanakdembinyigirmibirsenesindevkiRamazne
rf gurresinde mersmMehmedelebiyebittemmvelkeml def
ve teslim eyledim ol dahi kabz ve tesellm ve sair bir evkf mte
vellileri gibi tasarruf eyledi didikde vasiyyi mrunileyh hazret
lerinicemiekrri meruhsnda mtevelli merkm Mehmede
lebi vichen ve ifahen tasdk eyledikten sonra vas mrnileyh
tevki erfi zveri sadri kitb mstetb olan hkimi dil ve
fzli b mudil huzurunda vakf nkd ve mtezammn olduu
238 TCARETVEFAZ
rt ekseri eimmei Hanefyyekavilleri zregayrisahh olmala

aslmli mevkfve mtevellii mezbrunciheti tevliyetdenecr
i mislindenziyade kabzeyledginitalebiderm didikde mtevellii
merkm cevab virb egeri vakf nkd ve zmnnda olan urt
ekseri eimmei Hanefyye kavilleri zre gayri sahhdir lkin
mam Zfer mezhebi muzafferinde mam Ensr rivyeti zre sa
hih olduu ecildenasl mli mevkfi cihetitevliyetden ecri mi
sildenziyadekabzeylediireddedilmezdeyuhkimmmileyhden
sihhatine talebi hkm edicek hkim mrnileyh la zle
yenblahkmicriyenbeyneyedeyhmeblimezbrunsihhat
i vakfiyetine ve zmnnda olan rutun eriyetine ve mebl
mddebihden mtevellii mezbrun bereti zimmetine hkm
itdikten sonra vs mrnileyh inda kyl kli semti here
masrfklubshhativakfnkdreyimammahdzreegeri
msellem ve makbl ve nakli sahih ile menkldr lkin shhati
vakfannkatndadahilzumicabitmezvesyetimhasebiyletrik
iherden vchi hayrtasarfiderim deyu vakf mezbrdanrc
ve mtevelliden asl maln istirdadna r itdikde mtevelli
mezbr cevab virb egerci vakf mezbr mm mezkr reyi
seddizrelzmvetebddenrdirlkinbadelhkmshhatine
saireimmeiictihadittifakveittihaditmilerdirki,hkmihkimi
rifi mahalli fasl ictihda msdif ola ol hkm nfiz ve mb
rem ve cumhr katnda makbul ve msellem olur mmeyni
Hmmeyn reyi erfleri zre lzmi shhate mlzm ve
mukrindir, anlarn reyleri zre vakf mezbrun lzmuna dahi
hkm taleb iderim didikde hkim mmileyh bu babda nazar
fyik ve teemmli lyik itdikde temhdi kavidi hayrt evl ve
teydi mebni hasent ahr grb lzmuna dahi hkmedb
min bad vakf mezbr vkf sahhi lzm mmtenittebdl
olmutur. Femen beddelehu bade msemiah fe innem ismuh
alellezneyubeddilnehinnellahesemunalm.
Cer zlike ve hurrire f evhiri ehri rebilhir min hri
seneisneteynverneveelf.
hdlhl
Buradasekizkiininismisaylmtr.60
Vakfiyeninzeti
60 Evkf Hmyn Mfettilii mahkemesi, 1/27a, b, 28a, stanbul Mftl

eriyyeSicilleriArivi 4/1.
Sultan Muradn ei emsruhsrn lmnden sonra vasiyeti

gerei1100altnliravakfedilir.Vakfiyeartlaryledir:
Bu liralar, yllk ona onbir (% 10) hesabyla gelir getirecek e
kildebor verilecek,borlulardan kuvvetlirehin vezengin kefiller
istenecek,durumagrebunlardanyalnzbiriyleiktifaedilebilecek
tir.
Eldeedilecekgelirdengnde7 akemtevelliyeverilecek.Ehl
i Kurn sekiz kii her gn Medinei Mnevverede Mescidi Ne
bevninbellibir kesindebirer cz Kurn okuyacak vesevabn
merhumeemsruhsrHatunabaladktansonraherbirine gnde
ikierake verilecek,MedineiMnevveredeikamet etmekte olan
elHac Mustafaya, orada ikamete devam ettii mddete her yl
yirmi altn verilecek, ondan sonra orada oturmakta olan salih kii
lerden birine bu para verilecek, o zat da merhumeye dua edecek,
her kim Haremi erif naibi olursa mtevellinin vekili
(kimmakam) sfatyla gnde iki ake alacak, gnde iki ake kti
be, iki ake de cbiye (vakfn gelirlerini toplayan kii) verilecek,
geriyekalan120 akemtevellininelindekalacakvegerekliyerle
reharcanacaktr.
HerkimDrussadeAasolursabuvakfnhasbnazrolacak
tr.
2VakfParalarlalgiliBirHccet
Hccet, taraflardan birinin itirafn, dierinin onayn ieren ve
zerinde onu dzenleyen hkimin mhr ve imzasn tayan ama
hkimin hkmn iermeyen belgedir. Eskiden mahkemeler noter
lik ilerinin nemli bir blmn yaparlard. Hccetler de noterlik
almalarnn bir rndr.61 imdi eriyye sicillerinde bulunan
biridnehccetinigrelim.
dnehcceti62
OrmanveMedinveZiratNezreticellesintihbMem
rn Encmeni Encmen baktibi Ahmed Naili Efendi b. Sad Ev
kfHmynBeytlmlKassamlnamahsusodadamakdmec
61 Hccetveilmlarlailgiliolarakbkz.AbdlazizBayndr, slm Muhakeme Hu-

kuku Osmanl Devri Uygulamas,stanbul 1986 s. 3 vd.
62 dne, bor vermek anlamna gelir. Borlunun adn,adresini, bor miktarn ve
demezamnnihtivaedenbelgeyedeidnehccetidenir.
240 TCARETVEFAZ
liste Kili Nazr Nkdu Vakfnn mtevellisi i bu bislkitb

Ali Bey b. Mustafa mahzarnda ikrr tm ve takrri kelm idb
mtevelli mezbr vakf mezkr nkdundan bana sm mecidiye
ondokuz kuru hesabyla ikibinbeyz kuru idne ve teslim eyle
diinde ben dahi yedinden istidne ve kabz ve mruma sarfla is
tihlk idb mebla mezkrun emsali ile semeni ibu tarihi
kitbdan be sene tamamna deyin meccel ve mevduyla vakf
mezkr malndan ve mtevelli mezbur yedinden itir ve kabz ey
lediimbirciltAliEfendiFetvssemenindendahibinbeyzku
ru creteyni mezkreteynden ceman drtbin kuru Vakf
mezkre zimmetimde vcibled ve lazimlkaza sahihen
deynimdir, didikdebbettasdkkefleteynvemuteberolduk
lar tasdk olunan herbiri ntihb Encmen ktibi smail Hakk
Efendib.Emin veEncmeni mezkr ketebesindenMehmedSelim
Efendib.OsmanveMemduhBeyb.brahimNurinamkimesneler
den her biri meclisi makdi mezkrda mtevelli mezbr mahza
rnda ikrar ve takrri kelm idb Biz mukirri medyni hzr
mezbr Ahmed Nili Efendinin vakf mezkre, zimmetinde eds
vacib sahihen deyni olan mebla mecmi mezkr drtbin kuru
un edsna tarafeynden bilemri velkabl kefl bilml ve
zminiz didiklerini Evkf Hmyn Beytlml Kassam
faziletl Hilmi Efendi Hazretleri imla itmegin m vaka bittaleb
ketbolundu.F20 Reblevvel1319.
hdlhl
MuhzrMustafaAab.KasmMuhzrMehmedAab.Mustafa
vegayrhm.63
Hccetinzeti
Ahmed Naili Efendi, Kili Nazr Nkdu Vakfndan 2500 kr.
bor ve ayrca bu vakfn malndan Ali Efendi Fetvs isimli bir
ciltlik kitab bedeli be yl sonra demek zere 1500 kurua satn
alm,bylecevakfa drtbinkuruborlanm.Kendisine,Mehmed
Selim Efendi ile Memduh Bey kefil olmular. Beytlml Kassam
HilmiEfendi de onlarnbuikrarveitiraflarn yazarakbelgelemi
tir.Belgeninsonunadaahitlerinisimleriyazlm.
63 EvkfHmynMfettiliiMahkemesi,dne sicili, 743/7.

VHLELFAZ YOLLARILELGLTENKT
Bey bilvef, bey bilistill ve muamelei eriyyenin faize
klf olduunuanlamakiinfakih olmayagerekyoktur.Fakatfkh
kitaplarnda yanllk olabileceini dnmeyenler, bunlar caiz,
hattaharamdankanmaysaladiinsevapbilesaymlardr.
Alm satm, ihtiya gidermek iin yaplr. nceki blmlerde
grldgibibeybilvefvebey bilistilldemalnmlkiyeti
mteriye gemez. Byle bir ileme sat denemeyecei aktr.
Muamelei eriyyede de mal, dorudan veya dolayl olarak satc
sna tekrar satlmak zere alnr. Bunu yapanlarn alm satm yap
mayamalamadklaraktr.
Satile faizliilemarasndabenzerlik vardr.Busebeplefaiz
ciler Alm satm tpk faizli ilem gibidir (Bakara2/275)derler.Hlbu
ki arada byk fark vardr birinde mal, dierinde bor alnr. Kii
ald malnsahibi oluramabor yle deildir.Onubirsre kendi
malgibikullanrvegerider.
Alm satmda alnan ve verilen eyler farkldr ama borta ne
alnmsa geriyeonun dengi denir. Bu gibifarklardan dolay Al-
lah alm satm hell, faizi haram klmtr. (Bakara 2/275) Ama
alm satm, mecrasndan karlrsa onu faize kpr yapmak kolay
olur.Buradayaplanodur.
AllahnElisi bugibieylereengelolmakiinbirsafka iinde
iki safkay yasaklamtr.64 Safka eli ele vurma ve el skma anla
mna gelir. Akit yapanlar el sktklarndan safka akit anlamnda
kullanlr.65 Buna gre Allahn Elisi, bir akit iinde iki akdi ya
saklam olmaktadr. Eb Hureyrenin bildirdiine gre Allahn
Elisi yle demitir: Kim bir sat iinde iki sat yaparsa ya bedelle-
rin dn alr, ya da faize girer.66
64 Ahmedb.Hanbel, Msned, I/398.

65 bnManzur, Lisanul-Arab, sfkmaddesi.
66 EbuDavud, Snen, Bybab55,hadisno3461Muhammedb.Hibban(.354
h.) Sahih-i bn Hibban,Beyrut1993/1414,ikincibask,tahkik:uaybelArnaut,
c.11,s. 348Ahmedb.ElHuseynelBeyhak(384/458h.), Snenul-Beyhak el-
Kubr, Mekke, 1994/1414, Tahkik Muhammed Abdulkadir Ata, 1992/1413
Beyhak10661ribakaydyok,Beyrut,c.5,s.343Muhammedb.Abdullahel
Neysbr (321/405 h.) el-Mstedrek ales-sahihayn, Tahkik Muhammed
AbdulkadirAta,hadisno 2292,Beyrut 1990/1411.
242 TCARETVEFAZ
Bir gn, Zeyd b. Erkamn mm veledi67 Aieye dedi ki, Ey

mminlerin annesi, Zeyde veresiye 800e bir kle sattm, paraya
ihtiyac vard kleyi ondan, ata68 zamanndan nce 700e satn al
dm. Aie dedi ki: Ne kt bir satm ve ne kt bir alm yaptn.
Zeyde bildir ki, eer tevbe etmezse Allahn Elisi ile yapt ci
hadniptaletmiolur.Bununzerinekadndediki,Satbozup
700gerialsamolurmu?
Elbetteolurdediveuyetiokudu:
Her kime, Rabbinden bir t ular da faize son verirse
gemite olan kendinindir. Artk onun ii Allaha aittir.
(Bakara2/275)69
Buhadislerinmuameleieriyyeyifaizsaydaktr.
Hadiste geen bir safkada iki safka sz, bir satta iki sat
sznden kapsaml olduuiinfaiz gayesiylebirletirilenakitlerin
satm akdi olmas gerekmez. Buna bey bilvef rnek olabilir.
Yukarda getii gibi bey bilvef, bedeli iade edince geri almak
zere yaplansattr.Rehinilesatnbirlemesiyle oluturulmu
tur. Bir kiinin 10.000 liraya ihtiyac olsa paray %10 ile bulsa
amabufarkngrntefaizsaylmayacakbiryntemledenmesi
ni isteseler bakarlar: Eer bu kiinin yllk 1000 lira kira getiren
tarlasveyadkkn varsaonu 10.000 lirayabey bilvef yoluyla
parasahibinesatar.Paray getirinceye kadarkiray oalr.Eer pa
ray getiremezse dkkn temelli onun olur. Bir safkada iki safka
yasabuileminfaizsaylpyasaklanmasngerektirir.
Bir safka iinde iki safka yasanda birinci safka zarf saylsa
iinde iki safka daha olmas gerekir. Toplam safka eder. Buna
dabey bilistillrnekverilebilir.Yukardagrldgibibey
bilistill, mal satcsna kiralamak artyla yaplan bey bil
vefdr.70 Burada sat, rehin ve kiralamadan oluan safka, yani
67 mm veled, efendisine ocuk dourmu olan cariye demektir. Byle cariyeler

satlamazlarveefendilerilncehrolurlar.
68 (( Ata, Halife merin kurduu divan tekilatnda ganimetten ylda bir defa
datlanparaanlamndadr.(Mustafa Fayda, Ata, Trkiye Diyanet Vakf slam
Ansiklopedisi,Atamad.stanbulc. IV,1991.)
69 bnRd, Bidyetl-mctehid ve nihyetl-muktesid,c. II,s. 123124.
70 Beybilistill,bayibirmalisticaretmekzerevefaenbeyetmektir.Mecelle,
md. 119.
akit vardr. Bylece mal asl sahibinin elinden kmam olur.

Allahn Elisinin koyduu yasaa uyulsayd bu noktalara gelin
mezdi.
Amr b. elAsn bildirdiine gre Allahn Elisi sallallahu
aleyhi ve sellem bey ve selefi, bir satta iki art, yannda olma
yansatmayvezararnakatlanlmayaneyinkazancnyasaklad.71
Bununeitliuygulamalarndanbiriyleolabilir:%10ilebor
vermek isteyen kii, nce 100 lira bor verir. Sonra bir maln o
ahsa, bir yl vadeli 10 liraya satar. Borlu mal teslim aldktan
sonraonuncahsahibe veteslim eder.Buahsdaalacaklya
hibe ve teslim eder. Yahut 5 lira deerinde olan bir maln ona, 5
liraspein,kalanbirylvadeli15 lirayasatar.Bylecealmsatm
grnts altnda faizli ilem yapm olur. Aada gelecei gibi
bu ilem, para vakflarnn verdii kredilerin faizini merulatr
makiinuygulanmtr.
Cumartesi yasan ineyen Yahudilerin yapt ile faizi me
rulatrmak iin yaplan gstermelik alveri arasnda kolayca
bakurulabilir.bnAbbastanrivayetolunduunagreDavd(a.s)
zamannda sahil kenti olan Eylede Yahudiler yaard. Yln bir
ayndahertaraftanorayabalklarakneder,balklarnokluundan
neredeyse su grnmezdi. O ayn dnda sadece cumartesi gnleri
balk gelirdi. Derken deniz kenarnda havuzlar kazdlar ve arklar
atlar. Balklarcumartesi gn havuzlaradoldu vepazargn on
lar avladlar. Kendilerince yasa inememi oldular. Cezaland
rlma korkusu iinde balklardan yararlandlar. Zamanla evltlar
babalarnn yolundan gitti, mal mlkedindiler. ehirdenbuii ho
karlamayan baz kimseler onlar vazgeirmeye altlarsa da
vazgemediler. Ne zamandr bu ii yaparz, bunun iin Allahtan
bize bir ceza gelmedi dediler. Onlara denildi ki, Aldanmayn,
belki size bir azap gelir, yok olursunuz. Bunlar bir sabah alak
maymunlar haline geldiler. gn byle yaadlar, sonra helk
olupgittiler.72
Bakara sresinin 65 ve 66. ayetlerinde konu ile ilgili olarak
yle buyrulur. inizden cumartesi gn azgnlk edenleri elbette bi-
71 Nesa, Snen, By, bab 71, 72 hadis no 4629, 4630, Beyhak, es-Snenul-
kubr,hadisno 6227 10662 10704(Amrb.uaybbabasndan o,dedesinden).
72 FahreddinerRazi, Tefsir-i Kebr,MatbaaiAmire, 1307,c. 1,s. 553.
244 TCARETVEFAZ
lirsiniz. Onlara Aalk birer maymun olunuz dedik; bunu, adala-

rna ve sonradan geleceklere bir gzda ve Allaha kar gelmekten sak-
nanlara t olsun diye yaptk.
Bey bilvef, bey bilistill ve muamelei eriyyede yne
denen gstermelik alveriin nemlibir yeri vardr.AllahnEli
si,onasaltveselmolsun,yledemitir:
Iynealveriiyapar,kzlerinkuyruunasarlr,tarmlaye
tinir, cihad terk ederseniz tekrar dininize dnnceye kadar
Allah(c.c)sizizilletaltndabulundurur.73
73 EbDavd, Snen, By54Ahmedb.Hanbel Msned, 2/84Zeyl, Nasbur-

Raye Kahire,1357,c.4,s.1617,Bukitaptahadisintahriciyaplmolupsahih
olduuvericalininsikadanolduuifadeedilmektedir.
DOKUZUNCU BLM
BANKAVE KATILIMBANKASI
246 TCARETVEFAZ
BANKAVEKATILIMBANKASI
Tasarruflar,faizdeyerektoplayp faizlibor vermesistemine
kredisistemidenir.Buiidahaokbankalaryrtr.
Paray, ortaklk sermayesi olarak toplayp bir tccar sfatyla
iletmekdemmkndr.Bununiin mudrebe,yani emeksermaye
ortakl kurmak gerekir. Emei temsil eden tarafa mudrib,
sermayeyitemsiledentarafadarabbulmaldenir.
Mudribe bankaclk hizmetleri yapma yetkisinin verilmesiyle
faizsizbankalar ortayakmtr.Trkiyedebunlara,nce Faizsiz
Finans Kurumu sonra Katlm Bankas ad verilmitir. Bunlar,
bankaclk hizmetleri dndaki tm ilerini bir tccar sfatyla
yapmak zorundadrlar. Katlm bankalarnn mudrebeye dayal
olarak uyguladklar sisteme bu kitapta ortaklk sistemi ad veril
mitir.
Katlm bankas ile para sahipleri arasnda bir mudrebe yani
emeksermaye ortakl kurulur. Buna Trkiyede kr/zarar ortak
l denir. Katlm Bankas, bu ekilde toplad paralar bir tccar
sfatyla iletmeyi ve elde edecei kr ortaklaryla paylamay ka
bul vetaahhteder.Eerzararolursaortaklarnsermayesinden gi
der. Bu durumda onun zarar, yapt iten gelir elde edememekle
snrl kalr.Bankaclk hizmetlerindensalayacagelirise kendi
neaittir.nkoi,kr/zararortaklkapsamnagirmez.
Faizli bor, teden beri bilinen bir uygulamadr. nceleri ok
paras olanlar faizli bor verebilirken kredi sistemi sayesinde az
parasolanlardafaizliborverebilirhlegelmilerdir.Onlarborcu
bankayaverirlerbankadatopladdierparalarlabirletirerekta
lepedenkiilere,faizliolarakborverir.
Mudrebe detedenberibilinenbiruygulamadr.Amanceleri
ancak ok parasolanlarortakbulurlarkenortaklksistemi sayesin
de az paras olanlar da ortak bulur hle gelmilerdir. Katlm ban
kas, mudrebeakdiileonlarnparalarnalr,topladdierpara
larlabirletirirveiyibirtccarsfatylakullanr.
Katlm bankas kredi veremez. nk krediden elde edilecek
gelirfaizolur.O,biryardmkuruluuolmadiinfaizsizborda
veremez. Zaten faizsiz bor, kk yardmlamalar dnda verile
mez. nk bir kimseye sermaye verip kazan salamasna yar
dmcolmak,amaeldeedeceikrdanpayalmamakinsantabiatna
BANKAVEKATILIMBANKASI 247
uymaz. Bu sebeple faizsiz kredi yoluyla sermaye toplayp i yap

makhemenhemenimknszdr.
Faizsiz sermayeyi toplamann tek yolu ortaklk kurmaktr. Para
sahibini ie kartrmadan kurulacaktek ortaklk eidi de mudre
bedir.Busebeplekatlmbankalarbuyolukullanrlar.
imdibankalardahayakndaninceleyelim.
IBANKA
Banka, bankaclk hizmetleri yapan ve toplad paradan kredi
yanifaizlidnverenkurulutur.
Banka, talyanca bancadan alnmtr. Para bozma giesi ve
para bozma yeri anlamna gelir.1 Kelime Arapaya elbenk ( )
eklindegemitir.Araplarbankayaelmasrif( ) dederler.
slm lkesinde ilk banka, 1849da stanbulda, stanbul Ban
kasadylakurulmu2 vegngetikeyaygnlamtr.
Bankann iki temel grevi vardr biri bankaclk hizmetleri
yapmak, dieri de kredi vermektir. Kredi olarak verdii paralar,
tasarruf sahiplerinden toplad iin bu ie mal araclk veya fi
nansalaraclkadverilir.
ABANKACILIKHZMETLER
Bankaclk hizmetleri havale, ek kullandrma, kredi mektubu
ve kredi kart hizmetleri, mevduat kabul, senet tahsili, iskonto
(indirim) ve reeskont (tekrar indirim) ilemleri, teminat mektubu
verme,emanet kabul,akreditifamavs.dir. Bu hizmetlerinbyk
birblm,bir cret karlndafaizsizolarakyrtlebilir. Ban
kalar para, altn, gm ve menkul kymetlerin alm satmn da
yaparlar.
1 Byk Larousse,st.1985,Bankamaddesi.
2 Latif Tademir, Osmanl Devletinde Banker Sarraf Faaliyetleri, Yeni Trkiye
YaynlarnnderlediiOsmanlserisininiktisatlailgilinccildiiinde,An
kara 1999,s. 470.
248 TCARETVEFAZ
BKRED
Bankann asl ii, paras olanlarla paraya ihtiyac olanlar aras
na girerek birinden ald borcu, dierine kredi olarak vermektir.
Bununikiayavardrbirimevduat,dieridekredidir.
1Mevduat
Bankann dn olarak toplad paraya mevduat denir. Mev
duatyavadeliyavadesizolur.Vadelimevduatfaizli,vadesizmev
duatisefaizsizolur.
Vadesiz mevduat, bankalar bir klfete sokmad gibi onlara
nemli imknlar da salar. Bu sebeple onlar, vadesiz mevduat iin
aba sarf ederler. ek, kredi kart ve kredi mektubu gibi deme
aralar,dahaokbununiinicatedilmitir.
2 Kredi
Kredi, faizli dntr. Bankalar, topladklar mevduattan kredi
verirler. Mevduat vadeli ise olaanst bir durum olmadan vade
sinden nce ekilmez. Vadesiz mevduat her an ekilebilir ama on
lar, tecrbeleriyle vadesiz mevduatta byk bir deiiklik olmad
n grmlerdir. nk baz hesaplar ekilse de alan yeni he
saplar kayplar karlamaktadr. Hl byle olduu iin bankalar,
vadesiz mevduattan dakredi verirler.Amataleplerikarlamak ga
yesiylevadesizmevduatnbellibirksmnkasalarndanakitolarak
tutarlar.Buna kasa ihtiyat denir.Siyasiotorite,krediyedntr
len mevduat iin karlk ayrmay zorunlu klar, buna da munzam
karlk denir.
IIKATILIMBANKASI
Katlm bankas, ortaklk sistemiyle alan ve bankaclk hiz
metleri yapan kurulutur.Bankannfaiz vererektoplad paray o,
kr ve zarara katlma (mudrebe) akdi ile toplar. O kredi vermez,
akllveilerisinidnenbirtccarsfatylaalr.
Katlmbankasnntopladparayakatlmfonu,bufonunkul
lanld hesabada katlm hesabad verilir.Fon (fonds),Fransz
ca bir kelimedir byke para, sermaye ve belli bir i iin gerek

tikedenmekzereayrlpiletilenparaanlamlarnagelir.3
Katlmahesab:Katlmbankalarnayatrlanfonlarnbukurum
larcakullandrlmasndandoacakkrveyazararakatlma
sonucunuveren,karlndahesapsahibinencedenbelir
lenmiherhangibirgetiridenmeyenveanaparannaynen
geri denmesi garanti edilmeyen fonlarn oluturduu he
saplardr.
Katlmfonu:Katlmbankalarnezdindeatrlangerekvetzel
kiilereaitzelcarihesapvekatlmahesaplarndayeralan
paradr.
slm, faizi kesin olarak yasaklad iin slm ekonomisinde

sermaye,kredisistemiiledeil, ortaklksistemiilesalanr.
XVI. asrdan beri Amerika ve Afrika ktasnda ve daha baka
yerlerdeedindiklerismrgelere 20.asrnbalarndabirokzengin
slmlkesinidekatanBatllar,smrgelerdeneldeettiklerigelir
leri bankalarda birletirmi ve byk yatrmlar, yeni kalknma
hamleleri gerekletirmilerdir. Batl iktisatlar, yazdklar kitap
larda dikkatleri yaplan smrden baka yne ekmeye ve kal
knmalarnn, bankaclk sistemiyle sk ilikisi olduunu vurgula
maya zen gstermilerdir. Bu ve benzeri grler slm leminde
bat tesiriyle kurulmu iktisat fakltelerinin ders kitaplarnda da
yeralmtr.4
Onlara gre kalknmak iin sermaye birikimine ihtiya vardr.
Sermaye birikimi sadece bankalar yoluyla salanabilir. Bankaclk
sistemi ise ancak faizle yrr. Faiz yasa, bankacl ve dolay
syla kalknmay engellemektedir. Varlmak istenen sonu ise faizi
yasaklayan slmn ihtiyalara cevap veremediidir. Birok Ms
lmannzihnibukonuda karktr.
Hlbuki kredi sisteminin karsnda ortaklk sistemi vardr. Bu
sistem,faizindourduusakncalarortadankaldraraksermayebi
rikimi salamaya elverili ve teden beri bilinen ve uygulanan bir
sistemdir.
3 TahsinSara, Franszca Trke Byk Szlk,c. 1,s. 575.

4 rnekolarakF.Neumarknstanbulda1948debaslan Genel Ekonomi Teori-
si adlkitabnn2225, 437vedevamsayfalarnabaklabilir.
250 TCARETVEFAZ
Faiz yasa kredi sistemini devre d brakr. Son iki asrdr,

Batllarn etkisiyle dikkatler kredi sistemi zerinde younlat
iin ortaklksistemi unutulmaya yztutmutur. Bu da gelir veser
vet dalmn dengesiz hale getirmitir. Bozulmu dengeler ancak
ortaklk sistemiyle dzelebilir. Bu sistemi insanla yeniden sun
makgerekir.
Batllarn kredi sistemine getirdikleri iki yenilikten sz edile
bilir. Bunlardan biri, kk tasarruflar toplayp byk sermayeler
oluturmakiinbankakurmuolmalar,dieridekaydipararetim
mekanizmasnkurmalardr.
Bankalar bugn, gnlk ilerde kullanlan paralara varncaya
kadar btn paray, tekellerine almlardr. Bylece hem piyasa
hemdehkmetleronlarnkontrolnegirmitir.
Paray vcuttaki kana benzetirsek onun, kendi tabii kurallarna
gre dolamayp birilerinin isteine bal olarak dolamasnn ne
bykfelaketleresebepolacakolaycaanlalabilir.
Kk tasarruflar toplayp byk sermayeler oluturma ii or
taklk sistemi ile de yaplmaktadr. Bu sistemde faiz olmad iin
faizinsebepolduuolumsuzluklardayoktur.
Batllarn getirdikleri ikinci yenilik, kayd para retim meka
nizmasdr.Bu mekanizma, dengeleri iyice bozmu, adainsann
hayatna enflasyonu, gelir dalmndaki adaletsizlii, sosyal snf
lar, terr ve daha birok sknty yerletirmitir. Kayd para ko
nusudahanceKatParabalaltndaanlatlmt.
AKATILIMBANKASININ FARKI
Banka5 ile katlm bankas arasnda hem benzerlikler hem de
farklar vardr. Benzerliklere bakanlar bu iki kurumu ayn saymak
isterler. Ama farklara baknca bunlarn birbirinden ayr olduu or
taya kar. Zaten iki eyi ayran, aradaki farklardr. Kadnla erke
in benzer ynleri oktur ama birine kadn, dierine erkek deme
miz aradaki farklardan dolaydr. En temel fark, bankalarn kredi
sistemine,katlmbankalarnniseortaklksisteminegrealma
sdr. Bir yet yledir: Allah alm satm hell, faizli ilemi haram
klmtr. (Bakara 2/275) Katlm bankalar bir tccar sfatyla Al
5 Bukarlatrmafaizlibankalarlakatlmbankalararasndayaplmaktadr.Bura
dakullanlanbankaterimifaizlibankaanlamndadr.
lahn helal kld alm satm sahasnda, dier bankalar da Al

lahn haram kld faiz sahasnda alrlar. Yani biri ticaret ya
parak, dieriborvererekparakazanr.
Bankalarlakatlmbankalararasndatespit edebildiimizfark
larunlardr:
1. Bankalar mevduatlarn faiz deyerek toplarlar, katlm
bankalar ise katlm fonlarn mudrebe ile toplar ve fon
sahipleriiinbirkatlmahesab aarlar.
Bankalarn mevduat sahipleri ile ilikisi, borlu alacakl iliki
sidir.Busebeplebiridierininzararnakatlanamaz.Katlmahesab
sahipleri ile katlm bankasnn ilikisi ise ortaklk ilikisidir, biri
dierininkrndandazararndandaetkilenir.
2. Bankalartopladklarmevduatkredi,yanifaizliborolarak
verip faiz geliri elde ederler. Katlm bankas bor vermez,
gelirlerini ticaretten elde eder. Onun mterileri ile ilikisi
ticariilikidir.
3. Bankalar, kredi verdikleri kiilerin durumunu tehlikede g
rrlerse vadesi bitmeden krediyi geri isterler. Alamazlarsa
temerrtfaiziuygular,teminatlarnakdeevirir vekendile
riyleiyapankiileri kmazasokarlar.Meselikiylvade
likredialpkullanan birinin durumunu iyigrmeyenbanka,
onunbu krediyi15gniinde demesini isteyebilir.Borcu
nu bu sre iinde deyemezse onu temerrde sokar ve faiz
oranlarn tek tarafl artrr. Bu sebeple byk bir kurulu,
kck bir bor yznden batabilir. Dolaysyla kredi
alanlar, gzlerininnnpekgremezler.
Katlm bankasnn mterileri bu gibi skntlar yaamaz. On
larnki ticari bor olduundan, vadesinden nce talep edilemez.
Eer katlm bankas onlarla i ortakl yapmsa, her ortak gibi
kra da zarara da katlr. Bylece katlm bankasnn mterileri
gzlerininnngrerekalrlar.
4. Katlm bankas mterilerine karz hasen (faizsiz dn)
verebilir.Bunukrediilekartrmamakgerekir.Kredi faizli
olur, karzhasen faizsizdir. Karzhasende belirlenen sre
balayc deildir alacakl taraf, istedii zaman alacan
talepetmehakknasahiptir.6 Busebeplekarzhasenyoluy
6 merNasuhiBilmen, Hukuk slamiyye Kamusu,c. VI,s. 94vd.

252 TCARETVEFAZ
laparabulmakkolayolmadgibinezamanisteneceibel
liolmayanbirparaylaiyapmakdakolaydeildir.Oancak
birbirinegvenenkiilerin,ksasreliyardmlamalarek
lindeolur.
5. ekkullandrmabakmndandabankalarlakatlmbankala
rfarkldr.Bankalar, krediverdiklerikiiadnavadesizhe
sap aar, krediyi oraya kaydeder ve ekle kullandrrlar.
Bankadan kmayan ve vadesiz mevduat olarak mterinin
hesabna geirilen kredi, bir baka mteriye tekrar kredi
olarak verilir ve zincirhalkalarhalinde byr. Gerekte ol
mayan, sadece kaytlarda bulunan bu paralar, ekler vasta
syla piyasaya srlr. Prensipte paray Merkez Bankas
retir ama kayd para ad verilen bu ekler bankalar, en
byk para reticisi haline getirir. Merkez Bankasnn pa
rasfaizsiz,amabueklerfaizliolduuiinenflasyonunve
pahallnennemlisebebiolurlar.
Katlm bankas bir ticari kurulutur kayd para retemez. O,
hertccargibi malalmsatmyapar.
6. Bankalarla katlm bankalar, munzam karla ve sermaye
yeterliliineihtiyaduymaasndandafarkldrlar.
Mevduat, bankann tasarruf sahiplerinden ald bortur. Kayd
paradadierparagibideildir,banka,onunkarlndemekzo
rundadr. Bu sebeple ne kadar kayd para retirse o kadar borca
girmi olur. Buna kredilerin batma tehlikesi de eklenince tedbir
alma ihtiyacdoar.Kasaihtiyat, munzam karlkvesermayeye
terliliigibitedbirlerbuyzdenuygulanr.
Bankalar, mevduatlarnn tamamn kredi olarak vermeyip bir
miktar kasa ihtiyat bulundururlar ki tahsis ettikleri kredilere ait
eklerideyebilsinler.AyrcaMerkezBankas,bankalarn,bellibir
snrn zerinde kredi vermeleriniengellemek iin bankalara, mun
zam karlk mecburiyeti getirir.Parablmnde kaydpara meka
nizmasanlatlrkenbukonuzerindedurulmutu.
Kredilerin batma orannn %8i gemedii tespit edilmitir. Bu
sebeple bankalarn, toplam mevduatn %8i kadar sermayeye sahip
olmalar yeterli grlmtr. Yani Bankann 100 birim mevduat
varsa sekiz birim z sermayesi olmal ki, verdii bir kredinin bat
mas halinde demelerini yapabilsin. Ekonominin kt olduu bir
yerdedahafazlasermayeyeihtiyaduyulabilir.
Meselbirbanka, 500 lirasvadeli, 500 lirasdavadesizolmak

zere 1000 liramevduattoplasave onun tamamnkrediyeevirse
%10 munzam karlk %10 da kasa ihtiyat ayrsa at kredilerin
toplam 5.000 lira olur. Bu para hesaplarda mevduat olarak gzk
tiinbunakarlkyeterligrlensermaye400 liradr.
Munzam karlk vesermaye yeterlilii,gerekli gven ortamn
salamaya yetmediinden tasarruf mevduatnn sigortalanmas gibi
ektedbirleredeihtiyaduyulur.
Katlmbankas, katlma hesab sahiplerine karyalnzcaeme
i ile sorumludur. Bu sebeple onun, sermaye yeterlilii problemi
ve munzam karlk ihtiyac olmaz. nk o, mudrebede paray
altrantaraf,yanimudribdir.Mudrib,neanaparaynekrga
rantieder, ne dekredi verir.O,dikkatli vedrstbirtccarolarak
kendine verilmi paralar ticarette kullanr. Kr ederse para sahibi
(rabblmal) ile paylar. Kr yoksa emeine bir karlk almadan
paray sahibine iade eder. Zarar olursa, sermaye ile snrl olarak
parasahibine yklenir.Mudribinzarar,emei olur.Bu yap iin
demunzamkarlkolamaz.
Katlm bankasna para yatranlarn ou paray, banka yneti
mine deil, onu denetleyen devlete gvenerek yatrr. Bu sebeple
devlet, katlm bankasna sermaye yeterlilii mecburiyeti getirebi
lir. Bylece kural d davrananlara tazminat detmek kolaylar.
Katlm bankasnn, dier bankalarn gvenini elde etmesi iin de
sermayeyeihtiyac olur.
5411 sayl Bankaclk Kanunu, sermaye yeterlilii asndan
katlm bankasn dier bankalarla bir saymtr. lgili 45. madde
yledir:
Bu Kanunun uygulanmasnda maruz kalnan riskler nedeniyle
oluabilecek zararlara kar yeterli zkaynak bulundurulmas ser
mayeyeterliliiniifadeeder.Bankalar,Kurum(BankaclkDzen
lemeveDenetlemeKurumu)tarafndandzenlenecekynetmelik
tengrlenuslveesaslaragreyzdesekizoranndanazolma
makzerebelirleneceksermayeyeterliliiorannhesaplamak,tut
turmak,idameettirmekveraporlamakzorundadr.7
7 19.10.2005 tarihve5411 saylBankaclkKanunum. 45.

254 TCARETVEFAZ
7. Etkinlikveverimlilikbakmndandakatlm bankalarfark
ldr.Verimlilikkrllkdemektir.Birkurumbellibirzamanda,
varlndevamettirecekkadarkrederseverimlidemektir.
Etkinlikekonomininbymesi,rekabetiveistikrariinnem
li alanlara para aktarabilmektir. Banka kredileri, ksa vadede eko
nomiyi bytr ve rekabeti artrr gibi gzkse de uzun vadede is
tikrar ve dengeleri bozar ve piyasay daraltr. Bu sebeple faizli
bankalarn ancak olumsuzetkilerindenbahsedilebilir.Bu husus fa
iz blmnde anlatlmt. Katlm bankalar, piyasann iinde ol
duklar ve kredi vermedikleri iin paralarn, ekonominin ihtiyac
olan alanlara tahsis etmek zorunda kalrlar. Bu sebeple ekonomiye
olanolumlukatklaraktr.
8. Bankalar,paradolamhznartrrlar.nkaldklarfaiz
ve sebep olduklar enflasyon insanlarn paradan kamasna,
nakit bulundurmak istememelerine ve dnmedenharcama
yapmalarna yol aar. Parann hzla dolamas, para mikta
rnartrcvedeerinidrcroloynar.
Katlm bankas para dolam hzn artrmaz. nk onlarn
sistemi enflasyona sebep olmaz. O, bankaclk hizmetleri de yapan
bolparaltccardanbakasdeildir.
9. Katlm bankalar kayd para retemedikleri ve kredi ver
medikleriiinenflasyonasebepolmazlar.
Bankalar,gereksistemlerinegirenparannbirkakat kayd pa
ra retmeleri ve gerekse para dolam hzn artrmalar sebebiyle
paramiktarniirirler.Bunafaizinmeydanagetirdiipahallkda
eklenince faizli bankaclk sistemi, enflasyonun ve pahalln en
nemlisebebihalinegelir.8 Amakatlmbankalarnnbubakmdan
biretkisiolmaz.Kaydparakonusuparablmndeanlatlmt.
10. Katlmbankalarnnfonlar,aklc ekildekullanlabilir.
Faizli kredi alanlar kolayca skntya debilirler. Sknty
azaltmak iin bu kredileri ksa vadeli ihtiyalarnda kullanmak zo
runda kalrlar. Bu sebeple banka kredileriyle orta ve uzun vadeli
yatrmyapmakpekmmknolmaz.
8 RefiikrSuvla, Para ve Kredi,stanbul, 1963,s. 59, 107.

Kredi alanlar, ayrca yksek kr elde etmek zorunda kalrlar.

nk kazanlar, deyecekleri faizin altna derse iflasa varan
skntlar ba gsterir. Zira banka, kredi kullanann hibir riskini
kabuletmez.
Katlm bankas kredi vermedii iin bu tr skntlara sebep
olmaz.O,mterileriyleyaalmsatmakdi,yaortaklk(mudrebe,
mareke) yadafinansalkiralama yapar. Bunlar normalseyriiin
deyryeceiiinmteriyeekklfetyklemez.
Katlm bankas ile orta ya da uzun vadeli ortaklk yaplabilir.
Ortakln risklerine katlm bankas da katlaca iin yatrmc
onlar,tekbanagslemekzorundakalmaz.
11. Katlmbankasdaharahatbirortamdaalr.
Faizli bankalarn fonlar mevduatlardan oluur. Vadesiz mev
duat sahipleri istedikleri zaman paralarn ekebilirler. Vadeli
mevduat olanlardafaizdenvazgeerlerseanaparayalabilirler.Bu
sebeple olabilecek ani mevduat talebini banka ihtiyatlar ile kar
lamak mmkn olmaz. Bu defa insanlar banka gielerine hcum
ederveonlarigremezhalegetirebilir,hattabatrabilirler.
Katlm bankasnda byle skntlar olmaz. nk katlma he
sab sahiplerinin herbiri kurumuni ortadr. Parasnekmekis
teyeninortaklkartlarnauymasgerektiindennekurumskntya
girernedepanikdoar.
12. Katlmbankasgerekkazanimknverir.
Mevduat sahiplerinin bankadan aldklar faiz, ou zaman enf
lasyonun altnda kalr. Bu sebeple onlar enflasyonun gnll kur
bansaylrlar.MeselTrkiyede 1935tetahvileparayatrmbi
rinin % 7 net bileik faiz hesabyla gelirini de anaparaya ekledii
hlde 1975te mal varlnn, stanbul Ticaret Odas endekslerine
greeksideerinin% 17siolduu hesapedilmitir.9 Bu kiinin%
83 orannda kayb vardr. Aslnda tablo her yerde buna yakndr.
Halkntasarruflarnnmiktardaimadmektedir.Mesel 1910 yl
larnda dnyada toplam tasarrufun % 80i halkn biriktirdii para
lardan olumaktaiken 1960lardabu orann% 4245 civarnaindi
i sylenmektedir.10 2006 yl Trkiyesinde halkn tasarrufu kav
9 BudnemlerdeTrkiyedekimevduatfaizleribumiktargemiyordu.
10 FeridunErgin,KrediSistemi,stanbul, 1980,s.44.
256 TCARETVEFAZ
ram kaybolmu halk, kredi kartlar yoluyla ileride elde edebile

cekleri kazanlarnyemeyebalamtr.
Katlmbankasisekatlmahesab sahiplerinekrdanpayverir.
Kretmi olmakiinenflasyonun zerinde gelirelde etmeleriicap
eder. Bu sebeple onlar, hem katlm fonlarn enflasyona kar ko
rumak hem deonlarlagerek kreldeederek katlmahesabsahip
lerine pay vermekle grevlidirler. nk kendileri ancak gerek
krdanpayalabilirler.
BKATILIMBANKASININLEY
Katlm bankas, katlm fonlarn emeksermaye ortakl (mu
drebe)iletoplaypakllveilerisinidnenbirtccar gibi kulla
narakfaizsizmalaraclkveayrcabankaclkhizmetleriyapar.
1MalAraclk
Mal araclk, tasarruf sahiplerinin paralarn toplayp belli
esaslaragreiletmektir.
Katlmbankalarhemvadelihemdevadesizfonkabulederler.
Vadeli fonlar ortaklk esaslarna uygun olarak alnr. Bunlarn
nemli bir blm, mterilerin istedikleri mallar almak iindir.
Genellikle pein aldklar mal vadeli sattklarndan mterilerinin
durumunuaratrr,onlardan kefil,rehin vs. gibi teminatlaralrlar.
Bundan baka aada belirtilen selem, istisna, mudrebe,
mareke,ithalt,ihracat,finansalkiralama gibiilemleriyaparlar.
Ortaklklar kurar veya sanayinin ihtiyac olan takm, tehizat, ham
maddevs.alponlaravadeliolaraksatar veyakirayaverirler.By
lece katlm bankalar tasarruf sahipleri ile ona ihtiya duyanlar
arasnda bir mal araclk yapm olurlar. Mal aracln iki aya
vardrbirifontoplama,dieridefonkullandrmadr.
2FonToplama
Tasarruf sahipleri, katlm bankasnda vadesiz ve vadeli olmak
zere iki farkl hesap atrabilirler. Vadesiz olana zel cari hesap,
dierinedekatlmahesabadverilir.
azel CariHesap
zel cari hesap, faizsiz dn esaslarna uygun olarak alr.
Kurum bu paray kullanabilir. Bundan dolay bir kr pay vermez.
Fon sahibi, parasn istedii zaman ekebilir. Cari hesap sahipleri

ne ek defteri verilebilmekte onlar iin ek ve senet tahsili ve ha
valegibibazhizmetlersunulabilmektedir.
b KatlmaHesab
Buna, Kr ve Zarara Katlma Hesab da denir. Ortaklk serma
yesi olarak toplanan paralarn takibi bu hesaptan yaplr. Bunun
iinmudrebeveyamarekekurallarnauymakgerekir.
Hibir hesap sahibine nceden belirlenmi sabit bir kr veya
anapara garantisi verilmez. Onlara sadece, fonlarn iletilmesi so
nucueldeedilenkrdanpayverilir.
Hesapsahipleri,ncedenihbaretmekkaydylavadesidolmadan
para ekebilirler. Para kullanlmamsa ekilen para kadar katlm
fonu azalm olur. Eer kullanlm ve parann tamam alacaa
dnmsealacantahsilinekadarbeklemeleri gerekir.Sermayenin
birksmnakitolarakdururken,birksmalacaa,birksmdama
la dnmse, karlkl rza ile nakit ve mala mahsuben bir de
me yaplabilir. Katlm bankalar ok sayda tasarruf sahibinin
sermayesinibirhavuzdatopladiindaimabusondurumdaolur
lar. O zaman onlar, hesap sahibi ile olan akdi, onun istei zerine
tamamenveyaksmenbozupnakddemeyapabilirler.
Katlm bankalar, dierlerinden farkl olarak finansal kiralama
(leasing) yapabilirler. Bu sebeple katlm fonlarndan bir ksmn
buiiinayrrveayrbirhavuz olutururlar.
cFon Kullandrma
Gerekli paray vermeye finansman (financement) denir.11 Kat
lm bankalar, mterilerinin ihtiya duyduu finansman para te
mini,malteminivehizmettemini yollarylakarlarlar.
1)ParaTemini
Ortaklk sisteminde para temini, sadece mudrebe ve mareke
yoluyla olabilir. Bunlarn her ikisi de ticari ortaklktr. Ortaklk,
fon kullanan gerek veya tzel kiinin tm faaliyetlerinden doa
cakkrvezararakatlmabiimindeolabileceigibi,belirlibirfaa
liyettendoacakkrvezararakatlmabiimindedeolabilir.
11 TahsinSara, Franszca Trke Szlk.

258 TCARETVEFAZ
a)Mudrebe
Mudrebe,birtaraftansermaye,diertaraftanemekolmakze
re kurulan bir ortaklktr. Krn hangi orana gre pay edileceini
szlemedebelirtmekarttr.Byleceparasolduuhaldeonuile
temeyenlerle i yapma kabiliyeti olduu halde paras olmayanlar
birarayageliportakiyapmaimknnakavuurlar.
Bir i iin gerekli sermayenin tamamn katlm bankas verir,
ikinci taraf da ie yalnz emei ile ortak olursa bu bir mudrebe
olur. Kurum, i bitiminde sermaye ile birlikte kendine den kr
alr. Kr yoksa yalnzca sermayeyi alr. Bylece risk, dengeli ola
rak paylalm olur. Katlm bankas, parasndan gelir elde ede
memi, iletmeci de almasnn karln alamam olur. Zarar
olursa, mudrebede zarar sermayeye ykleneceinden katlm ban
kasbuzararkabuleder.
b) Mreke
Mareke, bir ekonomik faaliyeti yrtmek iin kurulan her
trl ortaklktr. Marekede taraflardan her biri az veya ok ser
maye koyar. Elde edilen krn hangi orana gre paylalaca sz
lemede belirtilir. Sermayenin belli bir oran kadar ya da belli bir
miktarda kr payalmakzereyaplanmarekegeersizolur.Me
sel taraflardan biri 100 lira sermaye koymusa, ona verilecek k
rn,bu 100 lirannbellibir oran, mesel%20si kadarolaca ya
hut krn 10 lira olaca eklinde bir art ile yaplan mareke ge
ersiz olur. Bu artlarla mudrebe de yaplamaz. Bu durumda para
iade edilir. Eer ikinci taraf bu paray kullanrsa btn risk ve pa
radaneldeedeceibtnkrparaykullanannolur.
Katlmbankalarnnyaptticarortaklklar,belliilerinyap
lp bitirilmesi ile snrl kalr. Yani bir maln alm satm, retimi
veya pazarlanmas iin ounlukla bir ilemlik ortaklk kurulur.
bitince ortaklk biter. Bir ticaret veya sanayi kurumunu iletmek
zereortaklkkurulmasnadabirengelyoktur.
Ortaklk, ister mudrebe, isterse mareke eklinde olsun, pa
raytehlikeyeatmakolur.Amaekonomikhayattatehlikesiziyok
tur. Alnan btn teminatlara ramen banka kredilerinin geri dn
meme tehlikesi daima vardr. Mudrebe ve marekede tehlike da
ha fazladr ama kazan umudu da fazladr. Bu umut, insanlar o
tehlikeye girmeye zorlar. Unutmamaldr ki, ortaklklar, ekonomik
hayatn motorlardr. Onlar olmasa ne bankann kredi verecei ne

de katlm bankasnn i yapaca kurulu kalr. Dier yandan bu
kurulularnriski,aynzamandaonlaradestekvekrediverenkuru
lularndariskidir.Dolaysylahibirbankakendinireelekonomi
ninriskindendlayamaz.Zatenbankavekatlmbankasdaortak
lk sistemine gre kurulurlar ve almalarn ortaklk sisteminin
kurumlarilesrdrrler.Busebeplereelekonomidenkaanlar,as
lndaeldeedebilecekleribykkarlardankamolurlar.
Ortaklklardan kama yerine doacak tehlikeyi azaltc ve ka
zan ihtimalini artrc tedbirlere ynelmek gerekir. En nemlisi
riskiyaymaktr.Katlmbankas, herbirortaklaayrlaca serma
yeyisnrl tutup mareke ve mudrebe saysnartrmaldr. By
lece birinin zararn dierlerinin krlaryla karlayp krl duruma
gemesi kolayolur.
Mudrebede proje ile ilgili btn ayrntlar ortaya konmal ve
parann projeye uygun harcanmas denetlenmelidir.Yoksa mudrib
gerekentitizliigsteremeyebilir.
Marekede ortan daha ok sermaye koymasna dikkat etme
lidir. Ortan daha ok sermaye koymas, onu dikkatli davranmaya
zorlarvekretmeihtimaliyksekolur.
2) Mal Temini
Katlm bankas bir mal, yurt iinden veya yurt dndan pein
alr, vadeli satar veya kiraya verir. Bunun iin vadeli sat, selem,
istisnaveyafinansalkiralama(leasing)szlemeleriyapar.
a) Murbaha
Murbaha,isterpein,isterveresiyeolsun,maliyetlerinvek
rn mteriye tam olarak bildirilmesi suretiyle yaplan sattr.
Mteri, katlm bankasnn ne kadar kr ettiini ayrntlaryla bil
diiiinonunyapthersatmurbaha olur.
Katlmbankalar,peinalrvadelisatarlar.Bylecesatc,ma
ln pein satma, alc da onu veresiye alma imknn elde eder.
Maln peinsatlmasarzu edilse de veresiyesatlarvazgeilemez
ihtiyatr. Paras olmayan kii, eline para geinceye kadar a bek
leyemez, veresiye alm yaparak ihtiyacn giderir. Bu ihtiyac, za
manzamanherkesduyar.
260 TCARETVEFAZ
Mallarnpeinfiyat ilevadelifiyatfarklolabilir.Bufarkfaiz
deildir. Faiz, bor vererek gelir elde etmektir. Satma konu mal
belli olur, fiyat konusunda taraflar anlar, taksit miktarlar ile
deme gnleri belli olursa sat geerli olur. Artk o maln pein
fiyatilevadelifiyatnnfarklolmasnemliolmaz.12
Bizde murbaha kelimesi kt bir gemie sahiptir. Osmanllar
bukelimeyimuameleieriyyekarlkullanmlardr.
Muamelei eriyye, faize, kr grnts vermek iin yaplr.
Meselkiibirmaln,dnverecekolannnnekoyarveBunu
sana 1000 lirayasattm. der,odaonusatnveteslimalrvepara
yder.Sonraona Bumal,bedelinibiryl sonra dememarty
labana 1100 lirayasat. der,odasatarveteslimeder.Byleceis
tenen 1000 liralk bor 1100 lira karlnda alnm ve gsterme
lik alm satm yoluyla da %10luk faize kr grnts verilmi
olur. Bunun birok usul vardr. Osmanl dneminde kurulan ban
kalardan Emniyet Sandnda bir cep saati varm, kredi alanlarn
deyecekleri faizi merulatrmak iin her gn defalarca satlr,
messeseye hibe edilirmi. O zaman bu gibi yntemlerle alan
oksaydaparavakfvard.Bunlarhalkakrediverir,alacaklarfa
izi gstermelik satlarla merulatrrlard. Bu hususlar, Faizsiz
SistemdeFaizHileleriblmndeilenmitir.
Biradda murbaha olanmuameleieriyyefaizinhileliyolla
rndan olduu iin halk vicdan buna tepki duymu ve murbaha
kelimesizamanlafaizcilikvetefecilikanlamndakullanlm,fahi
faizle bor verip halk soyan insafsz bankere de murbahac ad
verilmitir.13
Osmanllarn murbahas gstermelik satt. Katlm bankala
rnnki gereksatolmakzorundadr.Katlmbankalarncem
teriyibulursonra malalrlar.Busebeplesatnaldklar mal, do
rudan mteriye gnderirler. Byle bir sata gnlk hayatta ska
rastlanmaz.Busebeplebunudagstermeliksatkapsamnasokan
larazdeildir. Hlbuki onlar,birindenaldklarmal dierinesata
rakgereksatyaparlar.Nitekimbuekildesatyapanbirokku
ruluvardr.Meselbirkiremitfabrikasnn maln satankii, ken
12 KonuylailgiligenibilgiiinVadeFarkveFaizblmnebaklmasgerekir.
13 emseddinSm, Kamus-i Trk,Dersaadet, 1318.
dinegelensipariiderhlfabrikayageervemalaldandasatar,
sonrabumal,dorudanmteriningsterdiiadresegider.
Tcar mal, mteri bulmak iin bekletilir. Mterisini bulan
onu derhl satar. Katlm bankalar ise mterisini bulmadklar
malsatnalmazlar.
Gnmzde irketler grubu ve birok irketi elinde tutan hol
dingler vardr. Bunlara bal irketlerin birinden alnan mal die
rinesatma halinde muameleieriyye gibibir durum meydana ge
lebilir. Gerek sat yapldndan emin olmadka bu gibi ilere
girmemekgerekir.
b)Selem
Selem, para pein, mal veresiye olmak zere yaplan sattr.
Selemde maln cinsinin, nevinin, zelliklerinin, miktarnn, fiyat
nn,teslimyerininveteslimtarihininakitsrasndatespitiarttr.14
artlarna uygunolarakyaplanselemileileribir tarihteretilecek
mallarimdidensatlm veihtiya duyulan paraelde edilmi olur.
Dier taraftan mteri de ileri bir tarihte ihtiya duyaca mal
imdiden alm ve taraflar faize girmeden ihtiyalarn karlam
olurlar.
c)stisna
Bu bir sipari akdi, bir eyi yapmak zere imalt ile yaplan
anlamadr. stisnan selemden fark, parann pein verilmesinin
art olmamas ile mal teslim tarihinin kesin olmamasdr. Bu e
kilde imalt, imal edecei mal iin ihtiya duyduu paray elde
ettiigibionusatmaydasalamaalmolur.Mteridekendisine
lzmolanmalnsipariinivermeninrahatliindebulunur.
Mterisipariini katlmbankasna, katlmbankasdaimalt
ya verir. Maln retilememesi veya retimin istee uygun olma
mashalinde mterikatlmbankasn,odaimaltysorumlutu
tar.Budurumdakatlmbankasomalbirbakayerdenteminedip
mteriyevermekzorundakalr.
Bunlar olmas gerekenlerdir. Ama gzlemlerimize gre olanlar
farkldr.Birok katlmbankas,faizlibankalarazenip murbaha,
selemveistisna,satolmaktankarmlarvekendilerinibireit
14 Mecellem. 386.
262 TCARETVEFAZ
yatrm bankasna dntrmlerdir. Yani bunlar ticaret yapma

yerine ticaretve sanayii faizli krediylefinanseeden kurulular ha
line gelmilerdir. Aldklar faize kr adn vermeleri sonucu dei
tirmez.
d)Finansal Kiralama(Leasing)
Finansal kiralama, bir mal satn alarak ona ihtiya duyan kii
ve kurululara kiralamaktr. Kiralama ya normal ya da mlkiyetin
devriylesonulanacakekildeyaplr.
Normal kiralama, kiraya verilen maln, kira mddeti bitiminde
gerialnmaseklindeolabilir.Meselkatlmbankas,birfabrika
y yaptrr veya satn alr, sonra bir sanayiciye 10 yllna kiraya
verir.Sresonundaszleme yenilenmezsebinaygerialr.irket
lesanayiciarasndabukonudanszleme de yaplabilir.Bylece
taraflar, karlkl taahhde girmi olurlar. Bu taahht taraflardan
birinin dierini zarara sokmasn nleyecek biimde yaplabilir.
Fabrikann kurulmas iin gerekli takm ve tezghlar vs. de ayn
usullealnpkiralanabilir.
Katlmbankalarnnveleasingirketlerininyapt,mlkiyetin
devriyle sonulanan kiralamadr. Bu, sat ile kirann birlemesin
den doan yeni bir akit saylmaktadr. Buna gre, kiralanan mal
mesel 100 hisse saylsa ilk taksitte,1 hissesinin bedeli, kalan 99
hissesininkiras alnr. Taksitlerdendikekiracnnomaldakipa
yartar.Bupayyzdeyzeulancakirac, malnsahibiolur.Bize
grebu,vadelisattanbakabirey deildir.Busebepleilikiler,
vadelisatagredzenlenmelidir.
3)HizmetTemini
Katlm bankas, bortan gelir elde eden bir kredi kuruluu de
il, mal ve hizmet satan ticari kurulutur. Bu sebeple mal ve hiz
metsatankurulularnyaptilerikatlmbankasdayapar.
Katlm bankas taeronluk yapabilir. Mesel, bir iletmenin
baz hizmetlerini belli bir mebla karlnda belli bir sre iin
stlenebilir.Busre iindeki ii cretlerini vesabit giderleri kar
lar. Bylece nakit sknts iinde olan veya elindeki nakitleri bir
baka ite kullanma durumunda olan iletme, bu ihtiyacn faize
girmedenkarlamolur.
Yine bir reklm ajans gibi alp, basn ve yayn organlarn

danaldreklmlarpazarlayabilir.Biroteliveyaseyahatirketini
bellibirsreiinkiralayarakbusreiindekibtngelirleresahip
olabilir. Katlm bankas, meru ller iinde her trl hizmeti
yapabileceiiinisahasokgenitir.
3.Bankaclk Hizmetleri
Katlm bankas emanet kabul, ikraz (dn verme), istikraz
(dn alma), banka havalesi, senet tahsili, polie, kredi mektubu,
bankakart,ek,bankateminatmektubu,kredikart,aval,kambiyo
ilemleri,altn ve gmalmsatm(sarf) gibibankaclk hizmet
lerinibirkomisyonkarlndayrtlebilir.
aEmanet Kabul
Bankalar,menkuldeerlerivebirksmkymetlieyayemanet
olarakalpsaklarlar.Bununiinkiralkkasalarbulundururlar.
Kymetlieyanngvenlibirekildesaklanmasbazenciddibir
ihtiya olur. Muhammed, sallallahu aleyhi ve sellem, peygamber
olmadan nce Mekkeliler ona gvenir, para ve kymetli eyalarn
onunyanndasaklarlard.BuzelliindendolaykendisineelEmn
(gvenilir kii) lakab verilmiti. Peygamber olduktan sonra kimi
Mekkeliler, her ne kadar inanmam ve kar gelmi olsalar bile
ona olan gvenlerini yitirmemilerdi. Mekkeden Medineye hicret
ederken yanndaki emanetleri Aliye (r.a) teslim etmi ve onlar
sahiplerine ulatrmasn istemiti15 Ali (r.a), bu mallar teslim et
tiktensonraMedineyehicretetmiti.
bVadesiz MevduatKabul
Katlmbankalarvadesiz mevduatazelcarihesap adnverir
ler. Burada mevduat kelimesi ile ilgili bilgi vermek uygun olacak
tr. Saklanmas iin braklan eye veda ( ) denir. Mevduat,
mevdenin ouludur, veda olarak braklm eyler demektir.
Bankaya yatrlan paraya da mevduat denir. Burada mevduat keli
mesiouldeil,tekilanlamdadr.
Bu paralar fkh bakmndan mevduat deildir. nk mevdua
tn kullanlmamas gerekir. Zayi olmas halinde baklr, eer onu
kabul eden kiinin bir kusuru yoksa tazmin edilmez. Hlbuki ban
15 bnHim, Siyre, el-Ksml-evvel, 2.bask,Kahire,1953,s. 485.

264 TCARETVEFAZ
kalarbu paralarkullanma hakknasahiptirler.Zayiolsa,bankann

kusuru var m, yok mu diye baklmadan para sahipleri, onlar iste
yip alabilirler. Bu sebeple mevduat, bankaya verilmi dnten
(karzdan)bakabireydeildir.
dn (karz), mislini geri almak iin misl bir mal vermek
zereyaplanszlemedir.Mislmal,deerinietkileyennemlibir
fark olmakszn ar pazarda dengi bulunabilen maldr. Borlu,
borald malnaynsn deil, mislini yani dengini vermekley
kmldr.Karziintespitedilenvadedealacaklybalamaz.16
Emanetbraklanbir mal, emanetinin kusuru olmadanzayi ol
sa dettirilmez.17 Emaneti bu mallar sahibinin izni olmadan da
kullanamaz. Hlbuki dn (karz) yle deildir. dn alnan ey,
tketilmek iin alnr. Bu sebeple hi kullanlmadan ve borlunun
kusuruolmadanzayiolsaborluonudemekzorundadr.
Karz, her zaman istenip alnabileceine ve zayi olmas halinde
tazmin ettirileceine gre tasarruf sahibi, parasn emanet yerine
karz olarak vermeyi tercih eder. Bu, kar taraf iin de yararldr.
nkbutakdirdeo,paraykullanabilecektir.
Sahabeden Zbeyr b. Avvam (r.a), gvenilir bir kiiydi. Halk,
kymetli mal ve paralarn ona emanet ederdi. Olu Abdullah b.
Zbeyrin(r.a)bildirdiinegrekendineemanetbrakmakisteyene
ylederdi:
Hayr.Sadecednolarakkabuledebilirim,nkzayiolma
sndankorkuyorum.
Zbeyr b. elAvvamn18 yannda bu ekilde iki milyon iki yz

bin dirhembirikmiti.19 4.25 gramlkbirBizans altnodevirdeon
dirhemdeerindeolduuiinbirikenpara, 220.000 adetBizansal
tnederdi.Bu,ozamaniinnemlibirmeblad.
16 merNasuhiBilmen, Hukuk slamiyye Kamusu,c. VI,s. 94vd.

17 Mecelle 768.
18 Zbeyr b. elAvvm, Peygamberin halasnn oludur. 36 h./656 m. tarihinde
Cemelvakasndaehitedilmitir.(HayreddinezZirikl, el-Alm,c.111,s.74,
tarihveyeryok,ncbask.)
19 bnSad, Tabaktl-kbr,Beyrut, 1957,c.II,s. 159.
ckraz(dnVerme)
Ksa vadeli para ihtiyac ikraz yoluyla karlanabilir. dn
bazensadakadanefdalolur.Faizsiz dncekarzhasendenir.
Katlmbankas,bazmterilerine,herhangi menfaatbekleme
den dn verebilir. stismara ak olan bu imkn kullandrrken
dikkatliolmakgerekir.
dBankaHavalesi
Bankahavalesi,birkimseninkendiadna,dierbirkimseyepa
ra, kymetli evrak ya da benzeri eyleri vermeye bir nc kiiyi
yetkili klmasdr.20 Bu, fkh asndan havale deil, veklet ile
midir.Bankahavalesi yaptran kiibu konudabankaykendineve
kil etmi olur. nk vekil, bakasnn bizzat yapmas gereken bir
ii yklenir ve kendini o konuda onun yerine koyar. Mesel birine
bir miktar para verecek olan, o paray bir bakas araclyla da
verebilir.Bubakakiioahsnvekiliolur.Fkhasndanhavale
poliekonusuilenirkenanlatlacaktr.
Gerek ehir iinde ve gerekse ehirlerarasnda para tayanlar,
gndereninvekili olur.Vekilinelindekieyemanet olduuiinbir
kusuruolmadankaypyadatelefolursademesigerekmez.
Vekil, elindeki emanetleri kendi malna katamaz ve kendi ii
iin kullanamaz. Eer yle yaparsa kaybolma veya telef halinde,
kusurluolupolmadnabaklmaksznbedellerinider.Bugnka
tlm bankalar ve bankalar havale iin aldklar paralar kendi pa
ralarnakatmaktaveksabirsreiindeolsa,kendiileriiinkul
lanmaktadrlar. Bu sebeple onlarn aracl ile havale edilen para
laralnr veyazayiolursakarlndemelerigerekir.
eSenetTahsili
Banka veya katlm bankas, alacakl adna borlunun parasn
tahsil eder. Gerek senet tahsili ve gerekse banka havalesi iin al
nancretvekletcretidir.
fPolie
Polie, talyanca polizzadan alnmtr.21 elBolsa ( ) 22
daokelimedenalnmolmaldr.merNasuhiBilmenbunapolie
20 BorlarKanunum.457.
21 Byk Larousse Ansiklopedisi,poliemaddesi,stanbul, 1985.
266 TCARETVEFAZ
demitir.23 Ancak elbolsa polieden farkldr, sftece anlamnda

dr.Sftece,bankakartbalaltndagelecektir.
Polie, bir alacaklnn borlusuna hitaben dzenledii bir kam
biyo senedidir. Bu senet, borlunun belli bir tarihte deyecei bir
borcu,ncbirkiiyeyadaonunhavaleedeceibakabirkiiye
demesiemriniierir.
Kambiyo senedi,bono,ek ve polieye verilen ortakaddr (TK
582).Bunlaraticarisenetdedenir.Birpoliede,keideci,muhatap
ve lehtardan oluan taraf vardr. Keideci polieyi dzenleyen
alacakl, muhatap demeyi yapacak borlu, lehtar da senedi teslim
alannckiidir.Muhatapdemeyionayapar.
Muhatap polieyi kabule zorlanamaz, ama kabul edince iliki
nin taraf haline gelir. Lehtar onu vadesinden nce ciro edip bir
bakasna teslim edebilir. Bylece polieden doan haklarn dev
retmiolur.
Ciro, ticar senetleri veya ekleri, arka yzne imza atmak su
retiyledevretmektir.Ciroedenlehtaracirantadenir.Buimzaileo,
muhataba, bu borcu yeni bir lehtara demesi iin talimat vermi
olur. Cironun usulne uygun olmas iin cirantann imzas yeterli
dir. Senedi rehin brakmak amacyla da ciro yaplabilir. Bu takdir
de senedin arkasna bedeli teminattr veya bedeli rehindir gibi
biribareyazlr.Poliedebirokciranta olabilir.Muhatap polieyi
demezsebtncirantalar,senediensonelindebulunduran hamile
karzincirlemekefil saylrlar.
Polie, fkh bakmndan havaledir. Fkhta havale, borcu bir
zimmetten dierine nakletmek, yani deme ykn bakasna yk
lemektir.
AllahnElisi,onaduaveselmolsun,yledemitir:

Hanginiz,demegcolanaynlendirilirseonaynelsin.24
22 bnAbidin, Reddl-muhtr,havle,c.V, s. 350.

23 merNasuhiBilmen, Hukuk slamiyye Kamusu,c. VI,s. 287,sftecemaddesi.
24 Buhr, el-Havlt, 1.
deme gc olann borcunu geciktirmesi zulmdr. Kim

demegcolanbirinehavaleedilirseonukabuletsin.25
Havaledetarafolur.Birincisihavaleyiyapanborlu( muhl ),
ikincisi havaleyi kabul eden alacakl ( muhaln leh ) ncs de
havale deyicisi ( muhaln aleyh )dir. Havalenin geerli olmas bu
tarafndan kabul edilmesine baldr. Havale yalnz alacakl
(muhaln leh) ile havale deyicisi (muhaln aleyh) arasnda da
olabilir.26 Muhaln aleyh (havale deyicisi) ya da muhaln leh
(alacakl) havale srasnda hazr bulunmayabilir. Bunlar dier iki
kiiarasndayaplm olanhavaleyidahasonrakabulederlerse ha
valegeerlilikkazanr.27
Ahmet borlu, Mehmet alacakl, Hasan borcu demeyi kabul
edenncahsvebormiktar 100 liraolsun bylebirilemde
genellikleHasann daAhmeteayntarihte denecek 100 lirabor
cu olur. Normal havalede Ahmet Mehmete, Alacan git Ha
sandanal. derken poliede AhmetHasanaderki,banaolanbor
cunuMehmetede.likilerdetemeldeiiklikolmadiinpoli
ehavalekapsamnagirer.
Fkh bakmndan ciro, tekrar havalede bulunmak demektir ki,
bu mmkndr. Cirantalarn zincirleme kefil olmalarna da bir en
gel yoktur. Bu durumda havale ile birlikte kefalet ilemi de yapl
m olur.28 Bu kefalet, polienin ciro edilmesi konusundaki rften
dolaykendiliindenolur.
Banka kart, kredi mektubu ve ek dzenleme ilemleri ile
menkulkymetlerinciroedilmesiilemidebirerhavaledir.
g KrediMektubu
Kredi mektubu, bir bankann mterisine, kendi ubelerinden
ya da muhabirlerinden para ekmesi iin verdii mektuptur. Buna
itibarmektubudadenir.
UrvetlBriki, Allahn Elisinden bir ey istemi, o da bir
almet(nian,simge)vererekHayberdekivekilimegit,bualme
25 Ahmedb.Hanbel, Msned-i Eb Hureyre,c.II,s.463bnMce, Snen, Sada

kt, 8,elHavle,Hadisno 2403.
26 Mecelle 681.
27 Mecelle 682683.
28 elHaskef, Drrl-muhtr (bnAbidinilebirlikte)Msr,c. V, s. 351.
268 TCARETVEFAZ
tedayanaraksanaistediiniversin demiti.29 Kredi mektubudabu

almetgibidir.Hayberdekivekil,oalmetigrncebuahsanasl
deme yapmsa, bankalar da, ilgili bankann veya katlm banka
snnmektubunugrnceoahsademeyaparlar.
Kredi mektubunakarlkalnancretverilenhizmetinkarl
kadarolmal,herhangibirfaiziletilmemelidir.
hBanka Kart
Banka kart, bankann mterisine verdii bir eit kimliktir.
zerinde mterinin ad, hesap numaras, fotoraf, imzas ve kar
tn geerlilik sresi yazlr. Bu kartla birlikte kullanlabilecek bir
de ek karnesi vardr. Banka ubeleri bu ekleri belli bir miktara
kadar provizyon almadan yani hesabnda para olup olmadn
aratrmadankabulederekdemeyaparlar.
Hem banka kart hem de kredi mektubu birer havale ilemidir.
Alacakl durumda olan mteri muhaln leh , kredi mektubunu ya
dabanka kartn veren muhl ,demedebulunanbanka da muhaln
aleyhtir .
Bunafkhta sftece veya el-bolsa ( ) denir.Sftece,bir
yerde birine dn verip ondan ald mektupla, o alaca dier
yerdekibakaahstantahsiletmektir.
MekkedeAbdullahb.Abbas(r.a)Kufeyesftece yazmakze
redirhemlerkabulederdi.Abdullahb ZbeyrdeMekkedebazki
ilerin dirhemlerini alr ve Irakta bulunan kardei Musab b.
Zbeyre sftece yazard. Bunlar o sfteceyi gtrr Musabdan
paralarn alrlard.30 Sftece, daha ok yol tehlikesini ve para ta
ma klfetini ortadan kaldrmak iin yazdrlrd. Para, sfteceyi
yazacak kiiye bor olarak verildii iin o da bu paray bir sre
kullanm olurdu. Sfteceyi yazan kii muhl, onu gtren kii
muhaln leh, sfteceyi kabul edecek olan muhatap da muhaln
aleyh durumundadr. Bavurduumuz kaynaklarda sfteceye kar
lkalnanbircrettenszedilmemektedir.
29 Serahs, el-Mebsut,c. XIX,s. 2.

30 Serahs, el-Mebst,c. XIV,s. 37bnKudme, el-Mun,Beyrut,c.IV,s. 320.
iek
Kelimenin asl Arapa sakk ( ) tr.31 ngilizcesi check ,
Franszcas cheque eklinde yazlr. GnmzArapasnda ona k
( ) denir.
ek, deme emri olarak yazlan belgedir. Banka bu belgeyi e
kil artlarna uygun olarak bastrr ve vadesiz hesab olan baz
mterilerine verir. Mteri, satn ald bir mal veya hizmetin be
delini yahut deyecei borcun miktarn ek zerine yazp imzalar
ve ilgili ahsa verir. Bu ahs, eki bankaya gtrerek mterinin
vadesizhesabndanalacantahsileder.
ekle yaplan ilem, fkh bakmndan havaledir. eki yazan
muhl,ekialanmuhalnleh,bankadamuhalnaleyholur.
ranl gezginNasrHsrev, 10451052 (437444 h.) senelerinde
yapt gezilerle ilgili anlarn yazd Sefernme adl eserinde,
Basradagrdbirolayyleanlatr:
... Basrada sabahleyin Huzaa arsnda, leyin Osman ar
snda, akamleyin de Kaddhn arsnda olmak zere gnde
pazarkurulur.Pazardailemyledir:Herkesparasnsarrafa ve
rerekondansakk(ek)alr.Sonralzmgelenhereyisatnalrve
bedelinin denmesini sarrafahavale eder. Mteri ehirdekald
sreiindesarrafnsakkndanbakabireykullanmaz.32
ek kullanma halk arasnda yaygnlatktan sonra edeb eser

lerde eklerle ilgili paralara rastlanr olmutu.33 air Cehza el
Bermek (234324 h./848936 m.) karlksz eklerle ilgili olarak
ikibeyitsylemitir:

Armaannz parmaklarlaveellerleyazlanktparalarise
31 Joseph Schacht, slam Hukukuna Giri, (ev: Mehmet Da, Abdlbaki ener),
Ankara, 1977,s. 87.
32 NasrHsrevAlev, Sefernme,(Arapayaev:YahyelHab),Kahire,1945,
s. 96.
33 Sami Hasen Hamd, Tatvrul-amlil-masrifiyye bim yettefiku ve-eritil-
slmiyye, 2.bask,Amman,1402/1982,s. 47.
270 TCARETVEFAZ
Oktlarfaydavermez.teyazm,alnonubintanebine.34
Mal ve hizmet ak nemli llere vard zaman, alnan ma

ln ve yaplan hizmetin bedelini demek iin byk meblalar bu
lundurmak vebunlarbirehirden dierine ya dabirlkeden dier
lkeye nakletmek gerekir. Tama gl yannda bunlarn aln
ma ve kaybolma tehlikesi de olur. Eer eskisi gibi demeler altn
ve gm ile yaplacak olsa, buna bir de bu paralarn arlk ve
ayarlarna gvenme ihtiyac eklenir. Bu bakmdan ek, banka kart
vekredimektubunemlibirhizmetgrmektedir.
eki kullanacak kii, daha ncebankaya vadesiz mevduat yat
rr.Bu,bankayaverilmidn yani karzdr.Budncekletah
sil eden kii, para tama klfetine ve yol tehlikesine girmeden
demelerini yapar. Bu, dnten salanan bir menfaattir. Menfaat
salayan her dn faiz sayld iin kimi fakihler bunu caiz gr
mezkenkimileridemekruhsaymtr.Para,dnolarakverilirken
bir sftece yazma ya da sakk (ek) art koulmazsa bir sakncas
grlmemitir.35
mamMlikeylebirsorusorulmu:
Birkiibakabirehirdedemekzerebirindendndinarlar
vedirhemleralsaneolur?
mamMlikdemi ki:
Borverenkii,arkadanaiyiliketmekvekolaylksalamakis
temideIrakllarnsftecelerleyaptgibikendisiiin(obeldede
demeyi) garantilesin diye vermemise onda bir saknca gr
mem.36
Hanbel mezhebine gre, kiinin, kendi lehine bir sftece ya

zlmas artyla bor vermesi caizdir. Ancak buna karlk bir ey
almas doru olmaz.37 nk her iki taraf da bundan yararlanr ve
bununtaraflarazararolmaz.Zateneriatbirzarardourmayan iyi
eyleriyasaklamaz,aksinemeruklar.38
34 YakutelHamev, Muceml-udeb,Msr,c. II,s. 241242.

35 elKsn, el-Bedi,c. VII,s. 395396.
37 Ahmedb.AbdullahelKr, Mecelletl-ahkmi-eriyye, s. 271,madde 743.
38 bniKudme, el-Mun,c. IV,s.391.
Para nakillerinde yaygn bir sknt (ummulbelv)39 olduu,

ayrca sftece veya sakk yazmay engelleyecek bir ayet veya hadis
bulunmadiinbizegredebundabirsakncayoktur.
j BankaTeminatMektubu
Bankann, bir kii ya da kurulu adna belli bir meblaa kadar
doacak borcu, belli sre iin stlendiine dair verdii belgeye
bankateminatmektubu denir.Bu,hernekadar kefaletebenzesede
kefalettenfarkldr.nkkefalet birahsnborcunustlenmekve
o borcun borlu ile birlikte kendinden istenmesini kabul etmektir.
Kefalette kefil olunan kiialeyhine domambirbor kefildenis
tenemez,amateminat mektubundaistenebilir.Meselbirkiiden 1
milyon TL tutarnda veresiye mal alacak olan kimse, o kiiye bir
teminat mektubuverse de henzhibireyalmasa,okii mektupta
yazlan mebla ilgili kurumdan alabilir. Bu durum fkh bakmn
dankabuledilemez.
Kefalet iyilik ve teberru sayld iin bundan cret alnmas
caiz grlmemitir.40 Kefalet, kefilin syledii bir sz ile tamam
olur.Bununiinbirbelgedzenlenmesiartdeildir.Amateminat
mektubu,zelifadelerierenbirbelgedir.Bubelgeyiherkesdeil,
bellifinansalkurululardzenleyebilir.
Belge dzenlemeye karlk cret alnabilir. Nitekim bir fakih
verdiifetvadan cretalamaz,amaonubir kdayazmakiin c
ret alabilir.41 nkBizzattecvizolunamayaneybittebatecviz
olunabilir.42 Yani tek bana yaplmas caiz olmayan ey, baka
bireyebal olarakyaplabilir.Fetvasnbirkdayazanfakihin
alaca cret bir ktiplik creti deildir. Ktip, hazr bir belgeyi
yazar. Ama fakih yeni bir belge hazrlar. Kefalet belgesi dzenle
meiidebukapsamdadr.
39 Umumulbelv,birkonudayaygnbirskntnnolmasdemektir.AllahTelbu
dindeyaplmasg birhkmkoymadiin(Hacc 22/78)byledurumlardas
kntyortadankaldrmannyollararanr.
40 Abdullahb.Mahmud b.Mevdd elMevsl, el-htiyar li tallil-Muhtar, Msr,
1370/1951,c.II,s. 167.
41 AlauddinelHaskefi, a.g.e. c.VI,s. 92.
42 Mecelle,madde54.
272 TCARETVEFAZ
kAkreditif
Akreditif, bir ithaltnn, yabanc lkede bulunan satcdan
alaca maln bedelinin tamamna veya bir ksmna bir bankann
kefil olmasdr.Bankabylece,birtaraftanithalty desteklemi,
bir taraftan da ithal edilecek maln bedelinin deneceine dair di
er lkedeki satcya gven vermi olur. Bu, d ticarette nemli
birilemdir.
Akreditif amak iin gerekli mua meleleri yapma karlnda
komisyonalnabilir.nkbuyalnzcabirkefalet deil,iindeke
faletdebulunanilemlerbtndr.
lKrediKart
Kredi kartnn zerinde sahibinin ad, soyad, kartn numaras
vs.bulunur.Kartverenkurulu,kartsahibininbelliyerlerdenbelli
miktarakadaralacamallarnbedelinidemeyikabuletmiolur.
Mesel A bankas B adndaki kiiye 1000 lira ile snrl kredi
kart verirse B, onunla sat yapan yerlerden 1000 liray amayan
mal ve hizmet alm yapabilir. Kart, her defasnda bu iiin hazr
lanm elektoranik makineden geirilerek harcama miktarn belir
tenfialnr. Satclar bufileriilgilibankaubesine vererekpara
larnalrlar.Sonrakredikart sahibi buparay,ilgilibankaya,bel
li tarihe kadar der. lem bu ekliyle hem kefalet43 hem de vek
lettir.
Bankannkefil olmas,kredikart sahibininsatnalacamalla
rnbedelini demeyistlenmesinden vekilolmasdaborlartakip
ve deme konusunda kart sahibi tarafndan yetkili klnm olma
sndandolaydr.
Banka,yaptbu hizmete karlkbircretalr,buveklet c
retidir. Onu kart sahibinin demesi gerekirken ou zaman satc
der. Mesel yapt 100 liralk sata karlk bankadan 95 lira
alarak fiyatndan 5 liralk indirim yapm saylr. Bu indirimi yap
mayanlarokomisyonumteridenalrlar.
Kart sahibi, borcunu geciktirirse banka, faiz tahakkuk ettirir.
Faizegirmemekiindemeyizamanndayapmakgerekir.
43 Mecelle,madde636....Filandasabitolacakalacana...veyahutfilanasatacan
malnsemeninekefilimdedikdekefilancakbuahvalintahakkukundayani...ma
lnbeyveteslimivukuundamutalebolur.
Katlm bankalar da mterilerine kredi kart verirler. Yaptk

lar hizmete karlk onlar da komisyon alabilirler. nk bu bir
hizmet bedelidir. demenin gecikmesine karlk faiz alamazlar.
nk onlarilerinifaizsizyaparlar. Gecikmesresiiinde parada
deerkayb olmusaonualabilirler. Enflasyon konusuiletemerr
dedenborlularauygulayabileceklericezaaadagelecektir.
Trkiyedeki katlm bankalar, alacaklarnn ge denmesi ha
linde, enflasyona kar korunma gerekesiyle borcu, kendilerinin
belirledikleri fiyat zerinden Amerikan dolarna evirir sonra tek
rar Trk Lirasna evirir ve bu hayali alm satmdan gelir elde
ederlerdi. Bunun faiz olduu aktr. Daha sonra birok katlm
bankas, bununladayetinmeyipkrkayb adaltndafaizalmaya
baladlar.
Bunlarn nde gelen danmanlarndan Hayrettin Karaman44,
pek yanl bir yorumla bu farkn faiz olmadn iddia etmektedir.
Konuileilgilibirsoruyaverdiicevapyledir:
Kredikartlarilealdnzmal,kurumadna(onavekleten)al
yorsunuzvesonradakurumsizesatyoryanidierkonulardaol
duugibimurbahayapyoryanipeinalpvadefarkilesatyor.
Vadefarkndafiilendemeyaplanzamana(vadeye)grekoyu
yor.Kurumdavadeleregrefarkbellidir,bunumteridebiliyor
(istersebilir),bunagrealyorve demezamandavadefarkyla
birlikte dyor.45
Onun bu ifadeleri, zamannda denmeyen kredi kart borcu ile

ilgilidir.Bizimdebulunduumuzbirtoplantdaunlarsylemitir:
Katlm bankasnn kredi kartyla mesela birkimse lokantada10
liralkyemekyese,kredikartnposmakinesindengeirirkenBu
yemeikatlmbankasadnaaldmvekendime10lirayasattm
demi olur. Sonra baklr eer borcunu zamannda derse10 lira
der, ama geciktirirse katlm bankas o sat vadeliye evirir ve
vadefarkuygular.Borcubiraygeciktirirsebiraylk,10ay gecik
tirirse10aylkvadefarkalr.Bufarknoranndabankabelirler.
44 HayrettinKaraman,1934teorumdadodu.MarmaraniversitesilahiyatFa
kltesindeslamHukukuprofesriken2001ylndaemeklioldu.Trkiyedeol
dukaetkinbir yerivardr.
45 http://www.moraldergisi.com/yazilar.php?s_id=32&id=4 (sitede tarih bulunma
maktadr).
274 TCARETVEFAZ
Bunun faiz olduu gn gibi ortadadr. Byle hayali ilemlerle

bireyiharamveya yasakolmaktankarmakmmknolsa, yery
zndeharamveyasakdiyebireykalmazvehereyaltstolur.
mAval
Aval, havale kelimesinden Franszcaya gemitir46 ama havale
anlamnda deil, borca kefil olma anlamnda kullanlmaktadr.
Aval, bir poliede ya da emre yazl senette imzas bulunanlar
demezse senet bedelini o senedin hamiline deyeceine dair
nckiininverdiiteminattr.Avalverenkefilolduuahsde
recesindesorumludur. (TK m. 612-614).
Aval tam bir kefalettir. Aval uygulamasnda geerli olan u iki
hususfkhauymaz:
1. Kefalette esas borcun geersiz olmas halinde kefil bortan
kurtulurken aval verenin borcu, esas bor geerli olmasa bile
devameder.
2. Kefalette kefil, esas borluya ait defileri47 ileri srebilirken
aval veren,lehineavalverdiikiiyeaitahsdefileriileris
rerekborcudemektenkanamaz.
n Kambiyolemleri
Kambiyo, iki ayr lkenin parasn birbiriyle deitirmektir.
Bunadvizalmsatmdenir.
Eskiden para, altndan baslan dinar ile gmten baslan dir
hem idi. Gerek dinar ve dirhemin ve gerekse altn ve gmn
kendi cinsiyle ya da birbiriyle deitirilmesi Allahn Elisi tara
fndanbazkurallarabalanmtr.
Paraolma zellii dndaaltn ve gmle ortak yan olmayan
kt parada, dinar ve dirheme uygulanan kurallarn geerli olup
olamayaca tartmaldr. Rabtatl-alemil-slm adna alan
fetva heyeti, kt paray dinar ve dirhem gibi saymtr. slm
Konferansna bal slm Fkh Akademisinin (
) 4 numaral karar da byledir. Uygulama hep bu dorul
tudadr.Bukonuparablmndeanlatlmt.
46 JosephSchacht, slam Hukukuna Giri,s. 87.

47 Defi, bir davada davacnn iddiasn rtmek iin davalnn kar delil ortaya
koymasdr.
oAltnveGmSat(Sarf)
Sarf, altn ve gm paralar birbiriyle deitirmektir. Allahn
Elisi, altna karlk altn ve gme karlk gm satnn eit
arlktave pein olmasn,altnakarlk gmalnrsaarlklar
farklolsada deitirmeninpeinolmasnartkomutur.Buart
larauyulmazsafaizolur.Bukonudahanceanlatlmt.
p KymetliEvrakSat
Bankalartahvil,hissesenediveeitlikambiyosenetlerinialp
satarlar. Bu alm satmlarn bir ksm slma gre caiz, bir ksm
daharamdr.Hissesenedi,birticaretveyasanayikuruluunaortak
l belgeler. Bu sebeple haram ilerle megul olmayan kurulula
rn hisse senetleri alnabilir. Ancak menkul kymetler borsalar
haksz kazanca yol aacak bir yapda olduklar iin bu yap dzel
medenbuborsalardanhissesenedialmsatmyapmakcaizolmaz.
Tahvil,faizlibor senedidir.Bu sebepletahvil almsatmndan
eldeedilengelirfaizdir.
Polie, bono ve ekler kambiyo senetleridir paray veya borcu
temsilederler. zerlerinde yazl deerden dahadk deerleal
npsatldklariinbusatlardaneldeedilengelirfaizolur.
CTRKYEDEKKATILIMBANKALARI
Trkiyedeki katlm bankalarnn byk gayret ve katklaryla
karlan5411 saylBankaclkKanunuonlara,dierbankalargibi
her trl faizli ilemi yapma imkn vermitir. Faaliyet konularn
belirleyen drdnc maddeye gre yapamayacaklar tek ey mev
duatkabuldr.Maddeyledir:
Bankalar, dier kanunlarda ngrlen hkmler sakl kalmak
kaydylaaadabelirtilenfaaliyetlerigerekletirebilirler:
1. Mevduatkabul.
2. Katlmfonu kabul.
3. Nakd,gayrinakdhercinsvesurettekredivermeilemleri.
4. Nakdvekayddemevefontransferiilemleri,muhabirban
kaclk veya ek hesaplarnn kullanlmas dhil her trl
demevetahsiltilemleri.
5. ekvedierkambiyosenetlerininitirasilemleri.
6. Saklamahizmetleri.
276 TCARETVEFAZ
7. Kredi kartlar, banka kartlar ve seyahat ekleri gibi deme

vastalarnn ihrac ve bunlarla ilgili faaliyetlerin yrtlmesi
ilemleri.
8. Efektif (nakit)dhilkambiyo ilemleriparapiyasas aralar
nn alm ve satm kymetli maden ve talarn alm, satm
veyabunlarnemanetealnmasilemleri.
9. Ekonomik ve finansal gstergelere, sermaye piyasas aralar
na, mala, kymetli madenlere ve dvize dayal vadeli ilem
szlemelerinin,opsiyon (tercih)szlemelerinin,birdenfazla
trev arac ieren basit veya karmak yapdaki finansal ara
larnalm,satmvearaclkilemleri.
10. Sermaye piyasas aralarnn alm ve satmile geri alm veya
tekrarsatmtaahhdilemleri.
11. Sermayepiyasasaralarnnihraveyahalkaarz yoluylasat
naaraclkilemleri.
12. Daha nce ihra edilmi olan sermaye piyasas aralarnn
araclkmaksadylaalmsatmnnyrtlmesiilemleri.
13. Bakalar lehine teminat, garanti ve sair ykmllklerin st
lenilmesiilemlerigibigarantiileri.
14. Yatrmdanmanlilemleri.
15. Portfyiletmeciliiveynetimi.
16. Hazine Mstearl ve/veya Merkez Bankas ve kurulu bir
likleri nezdinde oluturulan bir szleme kapsamnda stleni
len ykmllkler erevesinde alm satm ilemlerine ilikin
piyasayapcl.
17. Faktringveforfaitingilemleri.
18. Bankalararaspiyasadaparaalmsatmilemlerinearaclk.
19. Finansalkiralamailemleri.
20. Sigortaacenteliivebireyselemeklilikaraclkhizmetleri.
21. Kurulcabelirlenecekdierfaaliyetler.
Mevduat bankalar birinci fkrann (b) ve (t), katlm bankalar
(a), kalknma ve yatrm bankalar (a) ve (b) bentlerinde belirtilen
faaliyetlerigerekletiremezler.
Grld gibi katlm bankalarnn yapamayacaklar tek ey
mevduat kabuldr.Bunlarn dierbtn bankalardan tek fark ka
tlmfonukabuledebilmeleridir.
Katlm fonudoacakkrveyazararakatlmasonucunu veren,
karlnda hesap sahibine nceden belirlenmi herhangi bir getiri
denmeyen ve anaparann aynen geri denmesi garanti edilmeyen
fondur.
Kredi, faizli dntr. Bankaclk Kanunun 48. maddesinde,

katlmbankalarnnaslfaaliyet konularolanticariilemlerkredi
kapsamnasokularakbirkafakarkl meydanagetirilmitir.Bu,
faizcilerin teden beri syledii, alm satm da tpk faizli ilem
gibidir48 iddiasnn kanun maddesi haline gelmesinden baka bir
eydeildir.Maddeninikincifkrasnnilgiliblmyledir:
Birinci fkrada belirtilenlere ilve olarak katlm bankalarnn
tanrvetanmazmalvehizmetbedellerinindenmesisuretiyle
veyakrvezararortaklyatrmlar,tanmaz,ekipmanveyaem
tiateminiveyafinansalkiralama,malkarlvesaikinfinansma
n, ortak yatrmlar veya benzer yntemlerle saladklar finans
manlardabuKanunuygulamasndakredisaylr.
Kanunun 57. maddesi, dier bankalara ticaret yapmay yasak

lam ama katlm bankalarn bu hkmden ayr tutmutur. Mad
deninilgiliblmyledir:
Bankalar ticaretamacylagayrimenkulveemtiannalmvesa
tm ile uraamaz, ipotekli konut finansman kuruluu ve gayri
menkulyatrmortaklklarhariolmakzereanafaaliyetkonusu
gayrimenkulticaretiolanortaklklarakatlamazlar.
Katlm bankalar tarafndan gayrimenkul, ekipman (takm, dona
nm)veyaemtiateminiveyafinansalkiralama,krvezararortak
l,ortakyatrmlaryoluylafinansmansalanmasvebenzerfaa
liyetlernedeniylestlenilenykmllklerdendolaygayrimenkul
ve emtiazerineyaplanilemler,bumaddeileyasaklananves
nrlananfaaliyetlerkapsamndadeerlendirilmez.
Bukanundansonrakatlmbankasnyletarifetmekgerekir:
Katlmbankas,faizsizolaraktopladfonlar,hertrlfaizlii
lem ve ticaret yoluyla kullanarak elde ettii kazanc fon sahipleri
ilepaylaanbankadr.
Katlm bankalar, kendilerine verilen ticaret yapma yetkisini

nadiren kullanrlar. ounlukla yaptklar ey, ticari kavramlar
kullanarakkredivermektir.
Katlm bankalar bu ekilde almaya devam edemezler. Bu
yaponlar,maddivemaneviolarakbitirmektedir.
5411 sayl Bankaclk Kanunu kmadan nce ilgililere u
mektubugndermitim:
48 Bakara 2/275.
278 TCARETVEFAZ
zelFinansKurumlar,birsredirfaizlibankaolmayoluna
girmilerdir.TrkiyeBykMilletMeclisinesevkedilenBankac
lk Kanunu Tasars da onlar faizli bankaya dntrecek dzen
lemelerihaizdir.4.maddeyiincelersenizbunugrrsnz.Arada
kitekfark,bankalarnmevduatfinanskurumlarnn(katlmban
kalarnn)isekatlmahesabkabuledebilmesidir.
Banka,mevduatafaizderve btnriskistlenir.Sonraonu
krediolarakveripriskimterisineykleyerekbirdengekurmaya
alr. Katlm bankas ise katlmahesabna, nceden belirlenmi
herhangibirgetiridemezveparannriskinekatlanmaz.Tasarya
gre, fonlarn kredi olarak kullandracandan yine bir riske gir
mez.Yaniparay,nealrkennedekullandrrkenriskegirer.
Bilindiigibifaiz,borcungetirisidir.Faizliborcakredidenir.
Krisemalvehizmetsatndaneldeedilir.Finanskurumlar(ka
tlm bankalar), gelirlerini mal ve hizmet satndan elde etmek
zere kurulmulardr. Onlarn alacaklar kredi deil, ticari alacak
olmaldr.
Yrrlkteki kanun, finans kurumlarnn fatura kesme artn
kaldrarak bankalar lehine oluan haksz rekabete son vermitir.
Kanunun yrrle girmesinden sonra gerekli dzenlemeler ya
plmadndanfinanskurumlar,malvehizmetsatyerinebutr
satlar finanse eden, bir eit yatrm bankasnadnmlerdir.
Gecikenalacaklarna,krkaybnntelafisi adaltndafaiztahak
kuk ettirmeye balamakla da faizli banka olma yolunun sonuna
gelmilerdir. Son engeller, bu Tasaryla kaldrlmaktadr. Tasar
kanunlarsaonlarnkimliinioluturanmalvehizmetsatsona
erecekvebutrilemlerekrediverenkurulularhalinednecek
lerdir. Bunu faizli bankalar zaten yaptndan bu KanunlaFinans
Kurumlarnnvarlksebebiortadankalkmolacaktr.
Katlm Bankalar, faizsiz olarak topladklar fonlar, faizli
olarakkullandrankurulularhalinegeleceiiinbuTasar,finans
kurumlarlehinehakszrekabetedeyolaacakmahiyettedir.
Bu duruma engel olmak iin herkes elinden geleni yapmal
dr. 28.05.2005
Bumektupveahsiabalarmbirfaydavermedivekanun,kat
lm bankalarnn istedii ekilde kt. Umarm hatadan dnlr ve
lkemiz,bunemlikuruluayenidenkavuur.
ONUNCU BLM
DEMEYGECKTREN
BORLUYACEZA
280 TCARETVEFAZ
DEMEYGECKTRENBORLUYACEZA
Bukonuileilgilionayrgrvardr.Bunlarikianabalkal
tndaincelenebilir.Biri,borcu geciktirmeskntsnazmarayan
grleri, dieri de alacaklya faydas olmayan, sadece borluyu
cezalandrmayaynelikgrleriiinealr.
ISIKINTIYAZMARAYANGRLER
Skntyazmarayansekizgrvardr.Bunlardanbiri,ile
nensuauyguncezayngrr,biriyenibirakittrnerirdier
leri,imkn olduu hldedemeyigeciktirenborluyagecikme ce
zas verilmesi konusunda birleir. Bu tekliflerden biri hari, hepsi
faizkapsamnagirmektedir.
ASUAUYGUNCEZA
deme gc olduu hlde borcunu demeyen kii cezay hak
eder. Ona verilecek ceza, iledii sua denk olmaldr. Bu konuda

deme gc olduu hlde borcunu geciktiren, ayplanmay ve
ukubeti hakeder.1
Ukubet ( ) szlkte, yapt bir ktle karlk kiiyi

cezalandrma2 anlamna gelir. Allah Tel, ukubette uygulanacak
prensibiyleaklamtr:
Eer ukubet (ceza) vermek isterseniz size ne yapldysa
onun aynyla ukubet (ceza) verin. Sabrederseniz bu, sabre-
denler iin elbette daha iyidir. (Nahl16/126)
Bu byledir; kim kendisine verilen kadar ukubet (ceza) ve-
rir ve kendisine yine de saldrlrsa, Allah ona, elbette yar-
dm eder. Allah phesiz, affeder ve balar. (Hacc22/60)
Yukardaki hadis, imkn olduu halde borcunu geciktirenin
cezay hak ettiini hkme balamakta, yetler ise cezann sua
1 Buhr, Sahih, stikrad, 13 ()EbDavud, Snen, Akdye,29.

() Nes, Snen, By, 100() bnMce, Snen, Sadakt,
18,hadisno 2428,()Ahmedb.Hanbel, Msned, c. IV,s.222.
2 Lisnul-Arab, maddesi,c. 1,s.619.
DEMEYGECKTRENBORLUYACEZA 281
denkolmasnemretmektedir.Borcunuhakszyeregeciktireninsu
u, alacaklnn maln bir sre elinde tutmaktr. Suuna denk ceza
ise, borcuna denk bir maln alacaklnn, gecikme sresi kadar
elinde tutmasna imkn vermek iin borcunu iki misli ile demesi
dir. Mesel bir kiinin 1000 lira borcu olsa, bunu hakl bir sebep
olmadan bir ay geciktirse, alacaklya 2000 lira der. 1000 liras
boriin, 1000 lirasdaalacaklnn1 aykullanmasiinolur.By
leceborlu,ilediisuuncezasnekmiolur.
Fazladan yaplacak demenin miktarn azaltp kullanma sre
siniuzatmak mmkndr. 1000 liraborcu hakszyerebiraygecik
tirenkiiden1100 liraalnsa,fazladanalnan100 lira,borcunonda
biri olduundan alacakl o paray gecikme sresinin 10 kat kulla
np geri verir. Bunun tersi de olabilir. Bu kii fazladan 2000 lira
verse 2000 lira, borcun iki kat olduundan alacakl onu, gecikme
sresininyarskadarkullanpgeriverir.
Szlemeye deme zrsz bir ay gecikirse mesel %10, iki
ay iin % 20, ay iin %30 . ceza alnacak, uygun srelerle
kullanlp iade edilecektir. eklinde bir ceza art da konabilir.
Alnan ceza, borcun %10u ise srenin 10 kat, %20si ise 5 kat,
%30uise3,3 katkullanlpiadeedilir.
Elektrik,su ve gazgibieylerisatanirketlerdegecikmeceza
salabilir,uygunbirsreyle kullanr,sonrayenifaturadan dmek
suretiyle geri derler.Mteribu hizmetlerialmaktan vazgemise
ozamandemeyinakitolarakyaparlar.Meselgazsatanbirirke
tinszlemeyekoyduucezaart,aylk%5 olsa, 1 aygecikenala
can %5 fazlasyla tahsil eder. %5, asl parann yirmide biri ol
duu iin irket o paray gecikme sresinin 20 kat kullanr, sonra
yeni faturadan derek paray geri demi olur. Mteri artk gaz
almyorsageridemeyinakitolarakyapar.
Vergi borcunu geciktiren de cezalandrlabilir. Ondan kesilen
ceza, uygun srelerle devlet kasasnda kaldktan sonra yeni vergi
borcundan dlr. Bu sre iinde o kii vergi mkellefi olmaktan
kmsa,devletparayuygunsresonundagerider.
Bu cezay almak iin mahkeme masraf veya zorunlu baka
masraflar olursa onlar, demeyi haksz yere geciktiren borluya
yklenir.nkbunlarasebepolanodur.
282 TCARETVEFAZ
Kurn ve snnette buna rnek olacak birok uygulama vardr.

Kurn ihramlya3 kara avn yasaklam, yasa ineyen olursa,
yaptnn dengi bir cezaya arptrlmasn hkme balamtr. Bu
konudaAllahTelylebuyurmutur:
Ey nananlar! Siz ihraml iken av ldrmeyin. Sizden kim,
bile bile onu ldrrse cezas, ldrdne denk bir ehli
hayvan Kbeye ulaacak kurban olarak vermesidir. Denk
hayvan iinizden iki adil kimse belirler....
...hraml olduunuz srece kara av size haram klnmtr.
Huzuruna toplanacanz Allahtan saknn. (Maide 5/95
96)
hramlya kara av yasak olduu iin avlad hayvandan hem
yararlanamayacakhemdeonundengibirehlihayvanKbeyeula
acak kurban olarak verecektir. Bu, onun suuna denk bir cezadr.
Aslnda onun cezas ldrdne denk bir hayvan av hayvanlar
arasna katmak olmalyd ama bu imknsz olduundan verilebile
cekenuyguncezayaarptrlmtr.
Bunun bir rnei de zel hayatn dokunulmazlna saldrdr.
AllahTelylebuyurur:
ffetli kadnlara zina suu atan, sonra drt ahit getireme-
yenlere seksen denek vurun ve ahitliklerini hibir zaman
kabul etmeyin. Onlar yoldan kmlardr. (Nur24/4)
Zina cezas 100 denektir. Bir kadnn zina ettiini iddia eden
kii, iddiasn ispatlayamasa dahi kadn thmet altnda kalr ama
suu gerekten ilemi de olabilir. Dolaysyla namuslu bilinen bir
kadnazinasuuatanncezaszinacezasndanazolur.nk drt
ahit bulsayd kendisi ile be olacakt. Bulamaynca 100 denein
betebiri olan 20 denektoplam cezadan dld. Bylecebir ka
dna zina iftirasnda bulunann cezas 80 denek oldu. Bu, verdii
zararntazminigibidir.
ftiracyaverilenasl ceza,artkahitlik yapamamasdr.ftira
nn izi, nasl lnceye kadar kadnn stnde kalrsa ahitliin ka
buledilmemesininizideiftiracnnzerindekalr.
3 hram, yasakl hale gelmek demektir. Terim olarak hac veya umreye niyet edip
telbiyegetirenbirMslmannbazkonulardayasaklhlegelmesianlamnifa
deeder.Karaavavlamakbuyasaklardandr.
Bundansonrainsanlarkadntakibealrlar. Onda iyi hal grr

lerse yannda yeralrlar. yihali tespit edileniftiracnn,ahitlikle
ilgili cezasdakaldrlabilir.Bunuuyettenanlyoruz:
Bundan sonra, tevbe eden ve kendini dzeltenler baka.
Allahn balamas ok, ikram boldur. (Nur24/5)
Kurnda yer alan cezalar, dikkatle incelenirse hepsinin bu
prensibeuygunolduugrlr.4
Cezaprensibininuygulandhadislerdevardr:

:

.
Allahn Elisine, aataki meyve soruldu; dedi ki; htiya-
c olan, eteine koymadan ondan yerse bir ey olmaz. Kim
de bir ey alp karsa ona onun iki kat ve ceza gerekir.5
Aataki meyveyi, eteine koyup gtren iki su ilemi olur.
Biri meyveyi sahibinden izinsiz olarak koparp gtrmek dieri
ona haksz yereel koymaktr.Meyveyi koparp gtrmenincezas
n Peygamberimiz yetkili mahkemeye brakm, haksz yere sahip
lenmenincezasn dayetlere uygun olarakiki katile deme yek
linde belirlemitir. Baheden iki kilo meyve alan drt kilo der.
kikilosualdmeyve,ikikilosudaonuncezasolur.
Konuileilgiliikincihadisudur:
.
EbHureyredenyaplanrivayetegrePeygamber,onasaltve
selmolsun,ylededi:
Gizlenipsaklanmkaypdevenincezashemonu,hemde onun
denginivermektir.6
4 Konuileilgilidierrneklerigrmekiinbkz.AbdulazizBayndr, Doru Bildi-

imiz Yanllar,stanbul 2006, 36.blm.
5 EbDavud, Snen, Lukata,Hadisno 1710.
6 EbuDavud, Snen, Lukata,hadisno 1718.
284 TCARETVEFAZ
Kaybolmu deveyi bulan, onu koruma altna almaldr ona sa

hiplenmesi sutur. Bu suun dengi ceza, hem onu hem de onun
dengibirdeveyidemesiolur.7 Ayettekicezaprensibiancakbyle
gerekleir.
Yukardaki ayet ve hadislerden aka anlalr ki, deme gc
olduu halde borcunu demeyene verilecek ceza, onun, borla bir
likteborcadenkbir deme yapmas vealacaklnn oeyi, gecikme
sresi kadar kullanp geri vermesi olmaldr. Alacakl onu sahip
lenmeyeceiiinbununfaizlebirilgisiolmaz.
BSUAUYGUNOLMAYANCEZATEKLFLER
Borlunun, demeyi haksz yere geciktirmesini nlemek iin
alnacak tedbirlerle ilgili son zamanlarda ok sayda aratrma ve
ilm toplant yaplmtr. Ancak bunlar, temerrt faizinin masum
kelimelerle ifadesi dnda bir yenilik getirmemitir. Bunlarn faiz
saylmamasiindenaslarveprensiplertahrifedilmitir.
Burada tahrif kelimesi Kurndaki anlamyla kullanlmtr.
Tahrf,harfkkndendir.Harfszlkteu,ky,sivrivekeskinta
rafanlamlarnagelir.8 Sztahrf, ikitarafayklenebilecekanlam
lartayanbirszyalnzbirtarafaekmektir.9 Kurnnyasakla
d tahrf ise dine saldr amacyla, kelimeyi yerleik anlamndan
karp dier anlamna kaydrmaktr. Bu konu u yette rneklerle
aklanmtr.

.
Kimi Yahudiler kelimeleri yerlerinden tahrf eder (yerleik
anlamlarndan kaydrr), = semina ve
aseyna,
= isma gayre musmain bir de
7 merb.elHattbnbuhadisiaynenuygulad,Ahmedb.Hanbelindebug
rte olduu bildirilmitir. Dier fakihler bu grte deillerdir. (Ebu Davudun
arihielHattb (319388h.)EbuDavud, Snen, Lukata,c.II,s. 339.
8 MtercimAsm, Kamus, mad.
9 Ragpelsfahani, Mfredt, mad.
= rin derler. Bunu dillerini bkerek ve dine tan

iin yaparlar. Eer onlar, = semin ve atan,
= isma bir de = unzurn deselerdi elbette
daha iyi ve daha doru olurdu (Nisa4/46)
yettegeencmledenherbirinin,ikiztanlamvardr.
1. = semin ve aseyn cmlesinin bir anlam
dinledik ve sk tuttuk dieri ise dinledik ve isyan ettik
eklindedir. nk () hem isyan, hem de denee sarlr
gibi sarlma anlamna gelir.10 Ulaabildiimiz tefsir ve meal
lerde bu inceliin tespit edilemedii grlmektedir. Eer
= semin ve atan Dinledik ve boyun edik
deselerdi onu tahrf, yani baka anlama ekme imkan olma
yacandandahaiyivedahadoruolurdu.
2. = isma gayre musmain cmlesinin bir an
lam, ltfendinle,sanaszsylemekhaddimizedeilama..
dieri ise dinle, sz dinlemez adam11 eklindedir. Eer sa
dece dinle yani = isma deselerdi baka anlama e
kilemezdi.
3. = rinnn anlamlarndan biri bizi gt dieri bizi
gzettir. Bizi gt sznde bir ineleme vardr. Yani Sen
bizihayvangdergibigtmekistiyorsun,yleysehaydi,gt.
demi olurlar. Dillerini biraz eer, ayn harfini uzatarak ran
derlerse bizim oban demi olurlar. Ama eer =
unzurn deselerdi bizigzet dndabiranlamaekilemez
di.
Tahrifin baka ekilde olmas Kurn iin mmkn deildir.
nkbuKitap, milyonlarcainsann hafzasndadrvesayszbas
ksbulunmaktadr.
yette yer alan,... Bunu dillerini bkerek ve dine tan iin yapar-
lar. cmlesi tahrif iin kt niyeti art komaktadr. Yoksa birden
fazlaanlamierenbirszleilgiliyanlbirtercih tahrif kapsamna
girmez.
10 es-Shah, Tacul- arus, Lisanul-arab.

11 Elmall, Hak Dini Kurn Dili,c.II,s. 1363,Nisa 46.ayetintefsiri.
286 TCARETVEFAZ
Tan( ) szlkte,mzrakveyaboynuzgibibireylevurma
anlamndadr.12 Dinetanetmeyi,dindedelikamagayretidiyean
layabiliriz.
1BorcuGeciktirmeyiMenfaatGasbSayma
AlBarakaGrubu3.slmktisadKongresinde,imknolduu
halde demeyi geciktiren borlunun, sebep olduu zarar karla
mas gerektiine karar verilmitir. blmden oluan karar y
ledir:
1. Meru bir zr olmadan demeyi geciktiren borlu, bu gecik
medendolayalacaklnnuradzararkarlamakla ykm
l tutulabilir. nk byle bir borlu zalim olur. Bu konuda
AllahnElisi,onasaltveselmolsun,yledemitir:Gc
olann demeyi geciktirmesi zulmdr. Onun yapt gaspa ben
zer. Fakihler, gasp fiilini ileyen kiinin gasp ettii mal geri
vermekle birlikte gasp sresince o maln menfaatlerini tazmin
etmesini de kararlatrmlardr. Bu, toplantya katlanlarn
ounluunungrdr.13
Bu gre katlanlardan biri14 meslihi mrseleye15 dayanarak
gecikmebedelinin, meru hayrilerine harcanmak zereborluya,
cezaartolarakyklenebileceinisylemitir.
2. Alacaklnnuradzarar,alacanzamanndaalpmerubir
ekilde altrm olmashlinde elde edebilecei normal kr
orankadarbelirlenir.
12 Ragpelsfahani, Mfredt, mad.

13 Butoplant, 2325Eyll1985 tarihlerindestanbuldayapld.ToplantyaMustafa
ezZerk, Zekeriyya elBirr, Muhammed etTayyib enNeccar, Hasan Abdullah
elEmn, esSddk Muhammed elEmn edDarr, Abdulvehhab Eb Sleyman,
AbdussettarEbGuddehveAbdulazizBayndrkatlmlard.Tartmalar,Mus
tafezZerknnhazrlaypsunduuaratrmazerindeolmutu.Onunsunduu
gerekeyikabuledipkararakatlanlarZekeriyyaelBirr,MuhammedetTayyib
enNeccar ve Hasan Abdullah elEmndir. esSddk Muhammed elEmn ed
Darr ise bundan sonraaklanacak mesalihi mrsele gerekesiile karara katl
mtr. Karara muhalif kalanlar ise Abdulvehhab Eb Sleyman, Abdulaziz Ba
yndrveAbdussettarEbGuddehdir.
14 Bu,esSddkMuhammedelEmn edDarringrdr.
15 Mesalihimrsele,kabulveyareddettiinedairbilgiolmadhaldehayravesile
olan durumlarifade eder. Baz fakihler bunun, halk arasnda yrtlen baz i
lemlerleilgilikararlaradayanakolabileceinikabuletmilerdir.Bortaneldeedi
len gelir, faiz sayld iin yukardaki kararda mesalihi mrseleye dayanlmas
szkonusuolamaz.
Mahkeme bunu, meru kazan yollarna bal olarak bilirkii

marifetiyle tayin eder. Eer alacaklnn bulunduu ehirde faizsiz
finans kurumu varsa, onun bu sre iinde, fon sahipleri hesabna
gerekletirdiigelirmiktarndikkatealr.
3. Geerli faiz orannda faizcilik yapmalarna bahane tekil et
memesi iin alacakl ile borlunun, gecikme bedeli zerinde
ncedenanlamalarcaizdeildir.16
2Bu GrnTenkidi
Kararn iki ayr dayana vardr bunlardan biri gasp edilmi
mallarn menfaatlerinin tazmini, dieri de meslihi mrseledir.
Herikidayanakdayanltr.
aGaspDelili
Yukardaki grnasl delili gasp edilen maln menfaatlerinin
tazminiileilgili fi veHanbel mezhepleriningrdr.Ayetler
konmu ve hadislerle rneklendirilmi faiz yasann bir mezhebin
gr ile alamayaca ortadadr. Aslnda bu mezheplerin byle
bir gr yoktur. nk onlar, gasp edilmesi halinde menfaatleri
tazmin edilecek bir maln kiraya verilebilir zellikte ve tketilme
mi olmasn art koarlar. fi mezhebinin muteber kitaplarndan
Tuhfetul-muhtc nkonuileilgiliifadesiyledir:
Evveklegibikirayaverilebileneylergaspedilirsemenfaatleri
tazminedilir.Tazminat,omalkullanmayaveyaevikilitlemekgi
bi kullanlmasna engel olmaya karlk alnr. nk menfaatler
merumallardr,gaspedilincediermallargibitazminedilmeleri
gerekir... Telef olurlarsa telef zamanndan itibaren menfaatlerinin
tazminigerekmez.17 nktelefedilenmalkirayaverilemez.
Hanbellerin gr filerle ayndr. Hanbel fakihlerinden

AhmedelKrninkonuileilgiliifadesiyledir:
Kirayaverilmesidetolanbirmalgaspeden,onuiadeedinceye
veyamaltelef oluncaya,eeriadeedilemeyecekdurumdaisede
eriniverinceyekadarkirasnder...Telefzamanndansonrakira
gerekmez.18
16 Abdussettar Eb Guddeh ve zzettin Hoca, Fetv Nedevtil-Bereke, 5. bask,

Cidde, 1417 h./1997m.,s. 5556.
17 bnHacer, Tuhfetl-Muhtc bi erhil-Minhc,Gasb,c. VI,s.2931.
18 AhmedAbdullahelKr, Mecelletul-ahkmi-eriyye,s. 434.
288 TCARETVEFAZ
Gasp edilmi bir mal telef olursa borca dnr. Yani gasp
eden kii onun bedelini mal sahibine borlanm olur. Bor ise ki
rayaverilemez.nkborcunkirasfaizdir.Busebepleyukardaki
karar fi ve Hanbellerin grlerine dayandrlamaz. Bu karar,
merubirdayanaktanyoksundur.19
bAlacaklnnZararaUradddias
demenin gecikmesi,alacaklyskntyasokaramaonuzarara
uratt iddias her zaman geerli olmaz. Sknt ile zarar farkl
eylerdir.Birkumarbazaolanborcunugeciktiren,onunoparayda
kumarda kaybetmesini nlemi olabilir. Zarar, anaparay azaltan
eydir. Burada anapara alacaktr. demenin gecikmesi ondan bir
eyi eksiltmemitir. Kr kaybna zarar denmez. Kr, ticar ilem
lerdeneldeedilir.Bununiinbirialm, dieri desatm olmak ze
reenazikiilemgerekir. 100 lirayaaldmaldahafazlayasatan
kr etmi saylr. Onu satamaz yahut 100 liraya veya daha az bir
fiyata satarsa kr ettii sylenemez. Bor, bir alm satm ilemi
olmad iin onu geciktirmekten dolay zarar meydana geldii id
diasbtl olur.
Gecikme sresi iinde meydana gelen enflasyondan dolay pa
rann deerindeki dme ise farkl bir olaydr. Borlar dengiyle
denir. Kt parada denklik sadece parann alm gcyle belirle
nebilir.Almgcdenparaaynrakamzerindendenemez.
Faiz,krgibi,birialm, dieri desatm olan ikiileme muhta
deildir.Bununiinalacaklileborlununanlamasyeterlidir.Fa
izliilemdezarardaolmaz.Busebepleborcunu geciktiren kiiden
istenen gecikme bedeli sadece faiz olabilir. Kurnda faiz yerine
riba kelimesi geer. Ribann terim anlam bortan elde edilen ge
lirdir.Faizdeyinceanlalanbudur.Allahalmsatmhell,ribay
haramklmtr.(Bakara2/275)
cGecikmeBedelizerindeAnlama
Kararn son blm yledir: Geerli faiz orannda faizcilik
yapmalarna bahane tekil etmemesi iin alacakl ile borlunun,
gecikme bedeli zerinde nceden anlamalar caiz deildir.20 Bu
19 Trkiyedeki fi ulemasndan Halil Gnen, Albaraka Trkte yaptmz bir

toplantda,Arapulemasngerekegstererekbugrkabulettiinisylemi
tir.
20 Fetv Nedevtil-Bereke,s. 5556.
artngeerliolabilecekyanyoktur.nkyukardakikararkabul
edilip uygulamaya konursa, faizsiz finans kurumlarndan birinin o
sre iinde, fon sahipleri hesabna gerekletirdii gelir oran, ta
raflarnnceden kabul ettikleri gecikmebedelinin ls olur.Bu
nutaraflarnncedenkabuletmemiolmasdnlemez.
dGeerliFaizOrannnReddi
Kararn son blmnde yer alan geerli faiz oran ifadesinin
biranlam yoktur.Bireyfaizise, geerlifaizorannnaltnda ve
ya stnde olmas onu faiz olmaktan karmaz. Bu ifade, gecikme
tazminatna onay verenlerin onu faiz saydklarn, st kapal bir
biimdegstermektedir.
3Meslihi MrseleyeDayanpCezaVerme
esSddk edDarr,21 meslihi mrseleye dayanarak gecikme
bedelininalnpmeruhayrilerineharcanabileceinisylemitir.
Meslih, maslahatn ouludur. Maslahat,hayraveiyiye vesi
le olaney mrseleiseserbest saha, slamn kabul veyareddetti
ine dair bilgi bulunmayan ey anlamna gelir. Meslihi mrsele,
slmn kabul veyareddine dairbilgi olmad hlde hayrave iyi
lie vesile olan durumlar ifade eder. Bu konu, meslihi mrsele
sahasnda deil, Kurnn en ar hkmlerinin olduu faiz saha
sndadr.nkgecikmebedeliborlailgilidir,bortaneldeedilen
gelir ise faizdir. Faiz, vadeye karlk alnr. Burada sz edilen
gecikmebedelidevadeyekarlktr.Bakabiradvermek onufaiz
olmaktankarmaz.
slm hkmlerin maslahata uygun olduu dorudur. nk
slminsanlarhayraveiyiliesevkeder,onlarkorurve onlardan
zarar uzaklatrr. Ne var ki, dnya ile ilgili iler arasnda yzde
yz hayr ve iyilik saylan bir ey yoktur. yi ve hayrl olan her
eyin nndesknt ve glklerbulunur.Mesel yeme, ime, ev
lenme,eitimveretimiyivehayrleylerdendir.Amaskntve
glkleregirmedenonlarniyilikvehayrndanyararlanmakmm
kn olmaz.Buna karlk kt vezararleylerin deyararlyanlar
olur. Birok kii, ndeki sknt ve glkleri gze alamad iin
21 esSddk Muhammed elEmn edDarr Sudanldr. Kasm 2000 tarihinde ya

80i amt. Hem slam Fkh Akademisinin hem Al Baraka Fkh Kurulunun
yesiydi.
290 TCARETVEFAZ
iyi ve hayrl olan baz eylerden uzak kalr evlenmez, almaz

veyaokumaz.Niceleridektvezararlolanbiriiyaparkenonun
iyiveyararlynleriylekendini aldatr.yieylereglkleulal
d hlde kteylere kolayca ulalabilir.yiliklere,ancakakln
veiradesiniiyikullananlarulaabilirler.
Fahreddin erRz tefsirinde, Allah Telnn ...Bu onlarn,
Alm satm da tpk faizli ilem gibidir, demeleri sebebiyle-
dir... (Bakara2/275)sznaklarkenyledemitir:
O toplum, faizi hell sayma konusunda byle bir phe iine
girmiti... Madem pein 10 deerindeki elbiseyi bir ay vadeli 11e
satmak caiz oluyor, yleyse bugn 10 verip bir ay sonra 11 almak
da caiz olmaldr. nk akla vurulunca bu iki ilem arasnda bir
farkgzkmez.Satncaizsaylmas,okonudataraflarnkarlk
l rzasnn olumasndan dolaydr. Faiz de yledir. Taraflar raz
olurlarsa onun da caiz olmas gerekir. Alm satm trlerinin meru
klnmas sadece ihtiyalar giderme gayesiyledir. nemli ihtiya
lariindeolanbirkiininbugnbireyiolmazamailerisindeeline
ok mal geecek olabilir. Faiz kabul edilmezse kimse ona bor
vermez,oda skntveihtiyaiindekalr.Faizkabuledilirsemal
olan, faiz almak iin ona bor verir. O da, eline mal getiinde
borcunu fazlasyla der. Eline mal geince bu fazlal vermesi, o
ana kadar sknt iinde kalmasndan kolaydr. Bu da faizin hell
olmasn gerektirir. nk dier satlarn hellliine karar verir
kendeihtiyacgidermegayesinigtmtk.
AllahTelnncevabudur : Allah alm satm hell, faizli i-
lemi haram klmtr. 22
Alm satm da tpk faizli ilem gibidir diyenlerin phe ve
tereddtlerineuphelerideeklenebilir:
Bir mala ihtiyac olup paras olmayan kii onu daha pahal fi
yatla veresiye alabilir. Size gre vade fark helldir. Madem yle,
o zaman kiinin ayn ekilde fark vererek bor almas da hell ol
maldr. nk bu iki ilem arasnda da fark gzkmez. Siz fark
satcya demeyi kabul ediyorsunuz ama bor verene demeyi ka
buletmiyorsunuz.
22 FahreddinerRz, et-Tefsrul-Kebr,c.II,s. 534.

AllahTelbunlarnyanlyoldaolduklarnbildirmiveyle
demitir:
Faiz yiyenler, eytann sokulup akln eldii23 kimsenin
davranndan farkl bir davran gstermezler. Bu, onlarn
Alm satm da tpk faizli ilem gibidir demeleri sebebiyle-
dir. Allah alm satm hell, faizli ilemi haram klmtr.
(Bakara2/275)
Alm satm ile faizli ilem arasnda ak bir fark vardr. nk
faiz bortan, kr ise sattan elde edilir. Bor ile sat arasndaki
fark aktr. Bu, bankalarla faizsiz kurumlarn temel farkn ortaya
koyar.Bankalargelirlerinibortan,faizsizkurumlar ticarfaaliyet
lerden elde ederler. Kanunlar, bankalarn ticaret yapmasna izin
vermez. Faizli borcun baz faydalar vardr ama bundan doacak
zarar, elde edilecek faydadan fazladr. mkn olduu hlde de
meyi geciktiren borluya, gecikme bedeli detmenin de yararlar
olabilir ama ondan doan zarar, beklenen faydadan fazladr. n
k bortan elde edilen gelirin faiz olduunu dnyada bilmeyen
yoktur.
4BazHadislereDayanpCezaVerme
Abdullah b. Sleyman elMen,24 deme gc olduu hlde
borcunu geciktirenin gecikme bedeli demesi gerektiini birok
yndenispataalrvebazhadisleredayanarakunlarsyler:
Borlunun, demeyi geciktirmesi sonucu alacaklnn urad
menfaat kaybn tazmin etmesi, eriatn kklerine, temellerine, ko
nu ile ilgili ak ve net ifadelerine dayanr... mkn olduu hlde
borcu geciktireni hapsetmek yerine sebep olduu noksanlk ve za
rar detmek hakszla uram alacakl iin daha yararl olur.
Maddceza,hemsuaengelolurhemdehukukasaygysalar.25
Abdullah elMen, madd cezalarla ilgili grd btn hadis
leri sralar. Onlar arasnda tazminat deme ile ilgili sadece iki ha
disvardr.Dahancegrdmzhadislerdenbiriudur:
AllahnElisine,aatakimeyvesoruldudediki
23 Ayettegeen, ifadesi,genellikleeytann dokunup arpt

eklindetercmeedilir.Ayetenedenbylemanaverildiidahanceaklanmt.
24 Buzat,AlBarakaGrubuHukukKomisyonuveslamFkhAkademisiyesidir.
25 Abdullahb.SleymanelMeni, Buhs fl-iktisd el-slm,Beyrut,1416/1996,
s. 292 vd.
292 TCARETVEFAZ
htiyacolan,eteinekoymadanyersebireyolmaz.Kimde
bireyalpkarsaonaonunikikatvecezagerekir.26
kincihadisudur:
EbHureyredenyaplanrivayetegrePeygamber,onasaltve
selmolsun,ylededi:
Gizlenip saklanm kayp devenin cezas hem onu, hem de
onundenginivermektir.27
Bu hadisler Abdullah elMeni iin delil olamaz. Aksine onun
iddiasnn geersizliini gsterir. Allahn Elisi, aataki meyve
yi, kendisinin olsun diye eteine koyup gtrene biri madd ceza,
dieri de tazir28 olmak zere iki ceza kesmitir. nk o, iki su
ilemitir.Bunlardanbiri meyveyi,sahibindenizinsizolarak kopa
rp baheden karmak, dieri de haksz yere ona el koymaktr.
Haksz yere ona el koyan, yani meyveyi sahiplenen kiinin cezas
onu iki kat ile demektir. ki kilo meyve gtrmse drt kilo
der.kikilosuelkoyduumeyveninkarl,ikikilosudaonael
koymann cezas olur. nk ayette: Eer ceza vermek isterseniz
size ne yapldysa onun aynyla ceza verin. (Nahl 16/126) buyrul
mutur. demeyi geciktiren borlu yle deildir. O borcun ne bir
ksmna ne tamamna el koymutur. Onun suu, demeyi geciktir
meklesnrldr.
kinci hadiste Allahn Elisi sadece tazminata hkmetmitir.
nk kaybolmu bir deveyi koruma altna almak gzel bir davra
ntr ama ona el koymak sutur. Bu suun dengi ceza, hem onu
hem de onun dengi deveyi detmek olur.29 Ayetteki ceza prensibi
ancakbylegerekleir.Amaborlu,alacaklnnmaln,elkoymak
iin almamtr. Dolaysyla bu hadislerin, borcu geciktirmekle il
gisiyoktur.
Abdullah elMeni, imkn olduu hlde demeyi geciktiren
borlununnoksanlkvezararasebepolduunuiddiaetmektedir.Bu
26 EbDavud, Snen, Lukata,Hadisno 1710.

27 EbuDavud, Snen, Lukata,Hadisno 1718.
28 Tazr(),Kurnvesnnetilebelirlenmemisularaverilencezalarngenel
ad.
29 merb.elHattbnbuhadisiaynenuygulad,Ahmedb.Hanbelindebug
rte olduu bildirilmitir. Dier fakihler bu grte deillerdir. (Ebu Davudun
arihielHattb (319388h.)EbuDavud,stanbul,c. II,s.339,Lukata.)
iddiay kabul etmek mmkn deildir. Borcun miktar azalmad

iin noksanlk ve zarar iddias yersizdir. Bu husus yukarda ak
lanmtr.
Madd cezann, sua engel olduu ve hukuka saygy temin et
tiiiddiasnagelince,verilencezannilenensuadenkolmasar
tyla dorudur. nk Allah Tel yle buyurmutur : Eer ceza
vermek isterseniz size ne yapldysa onun aynyla ceza verin.
(Nahl16/126)
demeyi geciktiren borlunun suu, alacaklnn maln, haksz
yerebirsrekullanmaktr.Suunadenkcezaise,borcunudemek
le birlikte o miktarda bir baka maln alacaklya vermesi ve ala
caklnn o mal, gecikme sresi kadar kullanmasdr. Bunun dn
dakicezalarosuadenkolamaz.
5CezaartlaGecikmeCezasnAynSayma
Abdullah b. Sleyman elMene gre zrsz olarak demeyi
geciktirenborlunun,kaybolanmenfaatkadardemeyapacaart
szlemeye konabilir. Bu konuda, kendinin de yesi bulunduu,
Suudi Arabistan Byk lim Adamlar Kurulunun ( )
ukararnadayanr:
Szlemelerdeuygulanmaktaolancezaartdoruveyerinde
dir. Ykmll yerine getirmeye engel meru bir zr olmad
takdirdebuartauymakgerekir.Bylebir zr varsa,ortadan kal
kncaya kadar arta uymak gerekmez. Ceza art, rfe gre madd
ynden tehdit oluturacak derecede fazla ve er prensiplerin ge
rektirdii miktardan uzak olursa kaybolan menfaat veya meydana
gelen zarar dikkate alnarak adalet ve insaf prensiplerine gre ha
reket edilir. Doacak bir ihtilaf, mahkemeye bavurularak bilirkii
marifetiylehalledilir.30
Abdullah elMeni, bu kararn dayand ayet, hadis ve sahabe
szngecikmetazminatiindedelilsaymtr.
Ayetudur: Mminler, akitleri yerine getirin. (Maide5/1)
kincidelil,AllahnElisininuszdr:
30 Kararsays25,tarihi21.8.1394h.,Kararntamamiinbk.Abdullahb.Sley
manelMeni, Buhs fl-iktisd el-slm,Beyrut, 1416/1996,s. 409412.
294 TCARETVEFAZ

.
Mslmanlarkotuklarartlarauyarlar.Haramhell,hell
haramklanartolursabaka.31
mer (r.a) yle demitir: Haklarn
kesitii yer artlarn yandr. u tercme daha gzel olabilir:
artlar varsa haklar biter. Yani konan arta aykr hak talebi ol
maz.Busz,yukardakihadisiaklar.
AbdullahelMenidahasonraylediyor:
Yukarda anlatlanlardan u szn hakll ortaya kar: m
kn olduu hlde demeyi geciktiren borlu, gecikme sebebiyle
alacaklnn urad zarar karlar. Borcu douran szlemede
demeyigeciktirenin,kaybolanmenfaatkadarbirdemeyapaca
nn ceza art olarak konmas da sahihtir ve o artn yerine getiril
mesigerekir.32
Abdullah elMeni burada enflasyon sebebiyle meydana gelen
eksilmeyikastetmiyor,nkylediyor: ...Kesinolarakgerek
lememi ama bir kazan frsatnn yok olmas sebebiyle ortaya
km, bu tahmin menfaat kaybn karlamak iin ceza art ko
nabilir.33 Enflasyon sebebiyle borcun deerinde meydana gelen
azalma,tahmindeil,gerekazalmadr.
Ceza art konusunun Abdullah elMeni lehine delil olmas
mmkn deildir. nk bortan elde edilen gelir faizdir ve
Kurnn en ar yasaklarndandr. yleyse bor iin konan ceza
art,haramhellklmakiinkonmubirartolur.
6 KaparoyaBakarakGecikmeCezasVerme
Abdullah b. Sleyman elMenin bir dayana da kaparodur.34
Kaparo, kiinin bir mal iin satcya bir miktar deyip Mal alr
31 Tirmiz, Snen, Ahkm, 17.

32 AbdullahelMeni, Buhs fl-iktisd,s.414415.
33 AbdullahelMeni, Buhs fl-iktisd el-slm,s. 412.
34 Albaraka Trkte yaptmz bir toplantda Trkiye Finans Katlm Bankas ile
KuveytTrkKatlmbankasnndanmanlarndanNurettinCan,kaparogereke
sinedayanarakvadesindedenmeyenbortandolaygecikmecezasalnabilece
inisylemitir.
sam mal bedeline mahsup edilsin, vazgeersem senin olsun, de

mesi ve mal bu artla almasdr. Ahmed b. Hanbel, bunu caiz g
rr.nkmer(r.a.) bunuyapmoluAbdullahdacaizgrm
tr. bn Srn demitir ki, Maldan holanmadnda mal ve bera
berinde bir eyi geri vermesinde saknca yoktur. Ahmed b.
Hanbelegredekaparobudur.35
AbdullahelMeniegreKaparo,mterininkararnkesinle
tirmesine kadar maln satlmamas iindir. Mteri caynca satc
nn kaparoyu hak etmesi ise belki arzu ettii iyi bir fiyatla mal
satma frsatn kaybetmesine karlktr.nk obu mal, mteri
yecaymahakkverenbirsatlasatmtr.36
Burada da yanl kyas (kyas maalfrik) yaplmtr. nk
kaparo,almsatmsahasndagecikme bedeliisefaizsahasndadr.
Allah alm satm hell, faizli ilemi haram klmtr.37 Ayrca
kaparo, ne mterinin belli bir sre mal sattrmamasna, ne de sa
tcnnarzuettiiiyibirfiyatlasatmafrsatn kaybetmesine kar
lktr. Abdullah elMeniin kaynak gsterdii bn Kudme bu ko
nudayledemektedir:
Kaparonun, satcnn beklemesine ve bu sebeple sat geciktir
mesinekarlksaylmasdorudeildir.yleolsamterininmal
satnalmashlindekaparomalbedelinekatlamazd.Sattabek
leme sresine karlk bedel alnmas caiz deildir. Eer caiz ol
sayd,elbettekiragibimiktarnnbelliolmasgerekirdi.38
7GecikmeCezasnHayraHarcama
AlBarakaGrubunun6.slmktisadKongresindebukonuda
ukararalnmtr:
mkn olduu hlde demeyi geciktiren borlular caydrc
mahiyette gecikme tazminat art koulabilir. Bu tazminat hayr
yollarnaharcamakarttr.39
35 Ahmedb.Ahmedb.Kudame, el-Mun,3128noluparagraf,Beyularbn,c.IV,
s. 302313,Beyrut,1404 h./1984 m.
36 Abdullahb.SleymanelMeni, Buhs fl-iktisd el-slm,s. 412.
37 FahreddinerRz, et-Tefsrul-Kebr,c.II,s. 534.
38 Ahmedb.Kudame, el-Mun, 3128noluparagraf,Beyularbn,c. IV,s. 313.
39 AbdussettarEbGuddevezzettinHoca, Fetv Nedevtil-Bereke,s. 91.
296 TCARETVEFAZ
Bu karar da yanltr. mkn olan bir kiinin borcunu geciktir

mesini engellemek doru bir davrantr bir zulm nlemektir.
Ama bunu yanl yere oturtmak da zulm olur. nk zulm, bir
eyi azaltarak veya artrarak yahut zamann veya yerini deitire
rek olmas gereken durumdan baka duruma sokmaktr.40 Allah
Tel birok ayette zulm kesin olarak yasaklamtr. Konumuzla
ilgilibirayetyledir:
Bir ktln karl, tpk onun gibi bir ktlktr.
Ama kim affeder ve barrsa, onun karl Allaha aittir.
Dorusu o, zulmedenleri sevmez. (r42/40)
Ayetten aka anlalr ki, su ile ceza arasndaki dengesizlik
zulm olur. Burada da dengesizlik vardr. nk demeyi gecik
tirmeilemaddtazminatarasndabenzerlikyoktur.Buekildeelde
edilen tazminatlar hayr yollarna harcamak zulm ortadan kaldr
maz. Bu, hayrl davran da deildir. nk Allahn Elisi yle
demitir:
Ey insanlar, Allah temizdir, temizden bakasn kabul et-
mez. Allah, elilerine verdii emri mminlere de vermi ve
yle demitir: Eliler! Temiz eylerden yiyin ve iyi i ya-
pn. Ben ne yaptnz bilirim. (Mminn23/51)41
Buradausoruyacevapvermekgerekir:
Alnmas ngrlen gecikmetazminathell isealacaklnn mal
olur.yleyseonunhayryollarnaharcamasnnedenartkoars
nz?Eerharamsaalnmasnnaslcaizgrebilirsiniz?
8Yeni BirAkitTrnerisi
Marmara niversitesi lahiyat Fakltesi slm Hukuku emekli
profesr Sayn Hayrettin KARAMAN, vadeli sat iin yeni bir
akit tr nererek imkn olduu hlde demeyi geciktiren borlu
nundourduuproblemizmekistemitir.Onungryledir:
Satcilealc,srelere gre deienfiyatlar gsterirbirliste
zerinde anlatktan sonra mal teslim edilir. Sonra baklr mteri
demeyi hangi vadede yaparsa akit o zaman kesinlik kazanr. Fi
40 Rabelsfahn, Mfredat,s. 527, maddesi:

41 Mslim, Sahih, Zekt,Hadisno 65 (1015).
yatlar gsteren bir liste bulunduu iin fiyat belirsiz deildir. Te

amldeolursaakitfasitolmaz.
Satc ile alc, vadelere gre deien fiyatlar gsterir bir liste
zerindeanlatktansonrailk vade vefiyata gresenetdzenleye
reksat gerekletirebilirler.Mteri demeyiilk vadede yaparsa
senette yazl fiyat, son vadede yaparsa listede yazl son fiyat
der.Buikisiarasndayaparsaovadeye uygun fiyatder.Burada
ne bir aldatma, ne de taraflar nizaya sokacak lde cehalet var
dr. Yaplan her deme maln bedelidir. Vadeye gre deien fark
da vade farkdr, yoksa gc olduu hlde demeyi geciktiren
borluyayklenmigecikmebedelideildir.
Fakihler, malbedelinin ve vadenin belirsiz olmas hlinde sat
n fasit olacan sylemilerdir. nk belirsizlik nizaya sebep
olur.Teklifedilenbuakitte,nizayasebep olacakldebelirsizlik
yoktur.42
Hayrettin Karaman bu gryle, borcu deme gn kavramn
ve fiyat kavramn deitirmektedir. Bunlar deitirmek, alm sa
tmntabiatndeitirmekolur.Bununolamayacaaktr.nk
satcmalkaasattnvebedelininezamanalacanbilemez.
byle yrmeyeceinden, senet hangi tarih iin dzenlenmise be
delin o tarihte denecei kesinlemi saylr, taraflarn anlatklar
liste ise borcun gecikmesi hlinde denecek faiz miktarn gster
medndabirieyaramaz.
Bize gre burada biri sat dieri de faiz olmak zere iki akit
nerilmektedir. Listede yazl birinci bedel zerinden mal satlm
olur ki, bu birinci akittir. kinci akitte ise, borcun zamannda de
nememesi halinde denecek faiz miktar bir liste halinde karara
balanmolur.
Hayrettin Karaman, Faisal Finans Kurumunda yaptmz bir
toplantda, satc ile alcnn, srelere gre deien fiyatlar gste
rir bir liste zerinde anlaarak sat yapp maln teslim edilmesi
42 Yukaryaalnan1.paragraf,HayrettinKaramannkendielyazsylabanaverdii
grdr.kinciparagrafiseAlbarakaTrkteyaptkonumannzetidir.Top
lantya,HayrettinKaramanveAbdulazizBayndrilebirliktebublmndipnot
larnda grlerine yer verilen Halil Gnen ve Nurettin Can konumac olarak
katlmt.AbdulazizBayndrndndakilerfarklgerekelerlegecikmefaizine
cevazvermilervebutoplantdansonraTrkiyedekikatlmbankalaryndei
tirmilerdir.
298 TCARETVEFAZ
artndan da vazgeti ve tamamen hayali bir sata dayanlarak her

birgecikmeiinfarkkonabileceinisyledi.Kredi kartlarileilgi
liolaraksylediiuszlerbunundelilidir:
Katlm bankasnn kredi kartyla mesela birkimse lokantada10
liralkyemekyese,kartposmakinesindengeirilirkenBuyemei
katlm bankas adna aldm ve kendime 10 liraya sattm diye
iinden geirir. Borcunu zamannda derse 10 lira der, ama ge
ciktirirsekatlmbankasosatvadeliyeevirirvebukiiyevade
fark uygular. Borcunu bir ay geciktirirse bir aylk vade fark, 10
aygeciktirirse10aylkvadefarkalr.Bufarknoranndabanka
belirler.
Bu gr, faizi hayali alm satm eklinde gstermekten baka

bir ey deildir. Buraya kadar anlatlanlardan hibirinin doru bir
gerekeye dayanmad ortadadr. Ancak gerek Trkiyede ve ge
rekse slam lkelerindeki katlm bankalar bu grlerden birine
dayanarak gecikme faizi almaktadrlar. Fetva veren hocalar gibi
yneticileri de bunun faiz olduunu bilmektedirler. Kendini art
landrmkimselerbiryana,dnyadabunafaiz demeyecekbirkim
se kmaz. Katlm bankalar da geciken alacaklarndan dolay al
dklar fazlala faiz deseler de Mslmanlar gln duruma d
rmeselerneiyiolur.
IISIKINTIYIGDEREMEYENGRLER
Eskifakihlerdenbirksm,imknolduuhldedemeyigecik
tiren borlunun hapsedilebileceini sylemilerdir. Bir de zaman
mzda,gecikmecezasnfaizsayan,amabuproblemebakabir
zm teklif edemeyenler vardr. Bu iki gr, bu skntya zm
olacakniteliktedeildir.
ABORLUYAHAPSCEZASI

deme gc olduu hlde borcunu geciktiren ayplanmay
veukbeti(cezay)hakeder.43
43 Buhr, Sahih, stikrad, 13 (EbDavud, Snen, Akdye,29

Eski fakihlerden Sfyan,44 Veki,45 Ali etTenfis46 ve bnul

Mubrek,47 hadiste geencezay hapisdiyeanlamlardr.Buanla
ydorudeildir.Hapis,borcugeciktirmenincezasolamaz.n
k borlu burada alacaklnn kendini deil, maln alkoymutur.
Dolaysyla onun suu ile hapis cezas arasnda benzerlik yoktur.
Buhadisleilgilideerlendirmebublmnbandagemiti.
Borlunun hapsedilmesiniEbHanfe de kabuletmitir. Ancak
o bunu, demeyi geciktirmenin cezas deil, borluyu demeye
zorlamannvehakszlnlemeninbiryoluolarakgrmtr.Zira
Eb Hanfe, borlunun mallarnn haczedilip satlmasn kabul et
mez.Onagre,Borlununmalvarsa,hkimomalzerindetasar
ruftabulunamaz.Borluyusresizolarakhapsederki,malnsatsn
ve borcunu desin. Bunu, alacakllar haklarn alsnlar ve zulm
nlensindiyeyapar.48
Borlu, borcu deyince hapisten kacana gre bunun, borcu
ge demenin cezas olmad aktr. Hapse atlmadan borcunu
deyen hapse girmez. O zaman alacaklya verilen sknt cezasz
kalm olur.Hapiscezassknty gidermediiiinbakaarayla
ragirilmitir.
BBORLUYAMADDCEZAYIFAZSAYMA
SuudiArabistandabulunan Rabtaul-alemil-islm adl kuru
luabal el-Mecmaul-fkh ninaldkararagredemeyigecik
tiren borluya verilecek madd ceza faiz olur. Bu karar, rdn s
( ) Nes, Snen, By, 100 ( ) bn Mce, Snen,

Sadakt, 18,no 2428,()Ahmedb.Hanbel, Msned, IV,s. 222.
44 Buhr, Sahih, istikrd, 13, . Sfyn b. Sad b. Mesrk esSevr
tebei tabinden fakih ve muhaddistir. 97 h./716 m.de Kfede domu, 161
h./778 m.deBasradavefatetmitir.(.N.Bilmen, Kamus,c.1,s. 463.)
45 Ahmedb.Hanbel, Msned, c.IV,s.222.Vekib.elCerrh(127197h./745813
m.), Hanef mezhebine mensuptur ve Kfelidir.(. N. Bilmen, I. Fkhiyye Ka-
musu,c. 1,s. 452.)
46 bnMce, Snen, Sadakt, 18, ,Hadisno: 2427.
47 Eb Davud, Snen, Akdiye, 29, , Hadis no:2628. bnulMbrek
(118181 h./736797 m.) Eb Hanfenin nde gelen rencilerindendir. (. N.
Bilmen, I. Fkhiyye Kamusu,c. 1,s. 414.)
48 Alib.EbbekrelMerinn, el-Hidye erhu Bidyetil-mbted, Kitbul-hacr,
Babul-hacr bi sebebid-deyn,c.III,s. 285,stanbul,1985.
300 TCARETVEFAZ
lmBankas tarafndansorulanbirsoruyucevaplandrmakiin ya
plantoplantdaalnmtr.Soruyledir:
Borluborcunuvadesindedemeyipgeciktirirsebankannbor
luyabellibirorandamaddcezayklemehakkvarmdr?
Bu soru zerine toplanan el-Mecmaul-fkh nin yeleri, aa

dakikararittifaklaalmlardr:
Alacakl taraf, borlunun borcu vadesinde dememesi hlinde
bellibircezavermesiniveyaborcunbellibiroranndafazlademe
yapmasnartkoaryahutonabylebirborkarrsabuartve
yaborbtlolur.Bununneyerinegetirilmesigerekirnedeyerine
getirmek hell olur. Bu art koann banka olmasyla baka biri
olmasarasndafarkyoktur.Bu,Kurnnyasakladcahiliyefa
izidir.49
Bukarardoruduramabirzmsunmamaktadr.
IIIDEERLENDRME
deme gc olmad iin borcunu deyemeyenlere bir ceza
verilemeyecei konusunda ittifak vardr. nk ilgili ayet ok
aktr.AllahTelylebuyurur:
Eer borlu darlk iinde ise genilie kncaya kadar bek-
lemelidir. Borcu balamanz hakknzda daha hayrldr.
Bunu bir bilseydiniz. (Bakara2/280)
mkn olduu hlde borcunu demeyen, cezay hak eder. Ona
verilecek cezann hem iledii sua denk olmas hem de faiz ol
mamas iin tek yol, bata nerilen yoldur. Yani 100 lira borcu
olan kii, demeyi haksz yere 1 ay geciktirirsealacaklya 200 lira
verir. 100 liras bor iin, 100 liras da 1 ay kullanp geri vermesi
iindir. Sunulan dier zmlerin tamam faizli ilem kapsamna
girer.Onlarntamambortan gelireldeetmesonucunu dourmak
tadr.
Yukardaki grlerden birincisi dnda hangisi kabul edilirse
edilsin,ondansonrafaizyasannbiranlamkalmaz.
49 AbdullahelMeni, Buhs fl-iktisd el-slm,Beyrt,s. 425426.

ONBRNC BLM
ENFLASYON
302 TCARETVEFAZ
ENFLASYON
Enflasyon, fiyatlarda grlen srekli art diye tarif edilebilir.
Fiyatlarn artmas demek, ayn mal ve hizmet iin, eskiye gre da
ha fazla para denmesi demektir. Bunun sebebi ya parann deer
kaybetmesi ya da maliyetlerin artmas olabilir. Birinci ihtimal ge
erliyse talep enflasyonu, ikincisi geerliyse maliyet enflasyonu
olur.
Banka kredilerinin, dolaysyla kaydi parann art, kamu har
camalarnn para basmak suretiyle karlanmas, bte aklar ve
paraya olan gvenin kaybolmas gibi eyler talep enflasyonunun
sebepleriarasndayeralr.
Maliyet enflasyonunun sebepleri faiz, vergiler ve devalasyon
iletekelcizelliktayanfirmalarn, rettikleri malve hizmetinfi
yatnhaklbirgerekeyedayanmadansrekliartrabilmeleridir.
Talep enflasyonu ile maliyet enflasyonunu yakndan grmeye
alalm.
ITALEPENFLASYONU
Talep enflasyonu, ar talebin fiyatlar ykseltmesidir. Ar
talebi douran ey piyasadaki para bolluudur. Bu sebeple talep
enflasyonu, dolama ihtiyatan fazla para srlmesinden dolay
paranndeerkaybetmesineyolaanolaydr.
stermadeni,isterktolsun,herparadeerkaybedebilir.An
cak dolama ihtiyatan fazla para srlmesine bal deer kayb
madeni para dzeninde pek olmaz. nk bu dzende para miktar
eldekialtnvegmlesnrlolur.
Kt para dzeninde para basmak kolaydr. Kdn arl,
kalitesi ve bykl nemli olmadndan para otoritesi, istedii
kadar para basabilir. Piyasaya ihtiyatan fazla para srme olay,
esasenktparadzenindegrlr.
Konuyu daha iyi anlamak iin parada meydana gelen deer
kaybnrneklerleanlatmakuygunolacaktr.
AMADENPARALARDADEERKAYBI
Altndanbaslan parayadinar, gmtenbaslanadirhem denir.
slamn ilk devirlerinde dinar yaklak 4.25 g dirhem ise yaklak
ENFLASYON 303
2.975 g geliyordu. Dolaysyla 7 dinar (miskal) 10 dirhem arln

dayd.Deer olarakda 10 dirhem 1 dinaraeitti.Bu oranzektni
sabnda grlebilir. Altnn nisab 20 miskal, gmn nisab bu
nun on kat, yani 200 dirhemdir. 20 miskal altn 85 g 200 dirhem
gmisebununyedi kat,yani 595 gramd.1 Bu konudagenibil
giParablmndedir.
ldrlm kiinin kan bedeli (diyet) 100 devedir. Bunlarn
deeri konusunda mer (r.a.)den iki rivayet vardr. Haneflerin
kabul ettii rivayete gre 100 deve, altndan 1000 dinar gmten
10.000 dirhem deerindeydi.2 kincisi filerin kabul ettii riva
yettir ona gre 100 deve, altndan 1000 dinar, gmten 12.000
dirhemdi.bniRtbukonudaunlarsyler:
afii mezhebine gre ldrlm kiinin diyeti, esasen 100 de
vedir.mer(r.a.)inaltniin1000dinar,gmiin12.000dir
hemtakdir etmesi, bunlarn mer (r.a.)zamannda yz deve ky
metineeitolmalarndandolaydr.3
Buikirivayet,farklzamanlarlailgiliolmaldr.Bundananla
lan o devirde gmn, altn karsnda %20 orannda deer kay
bettiidir.
mam Mlikin Halife Osman ile ilgili rivayeti bunu destekler.
Bir hrsz turun alm, Osman (r.a.) ona deer biilmesini em
retmiti.Bir dinar 12 dirhemsaylarakturunca dirhem deerbi
ilmi,bununzerineOsmanhrsznelinikesmiti.4
Halife mer (r.a.) ve Osman (r.a.)dan Osmanllar dnemine
kadar altn ile gm arasndaki deer fark giderek byd.
Tevhidi Meskkt Kanununun 3. maddesine gre 7 g arlnda
22 ayar altn lirann deeri 100 kurua kt. 100 kuru 0.830 aya
rndave 120 g arlndagmparayd.5 Yanibirbirimaltn, 17
birimgmdeerinekmt.
1 DiyanetleriBakanl,20miskalaltnnarln80.18gram200dirhemg
mnarln 561,26gram olarakkabulveilanetmitir.
2 elKsn, a.g.e. c. 7,s. 253254.
3 bnRd,Muhammedb.Ahmed, Bidayetl-mctehid,Msr,c.II,s.376,ed
Diytfnnfs.
4 mamMlik, el-Muvatta,Hudd,bab 7,hadisno 23.
5 Tevhidi meskkthakknda kanuni muvakkat, Dstur, tertib-i sn, c.VIII, s.
892894.
304 TCARETVEFAZ
Altn ve gm, artk para olarak kullanlmamaktadr. Altn,

byk lde deerini korumu ama gm koruyamamtr. 22
ubat 1982de22 ayaraltnngram 1680 lira, 900 ayargmnki
42.50TL idi.6 Bunagre 1 birimaltnbutarihte, yaklak 40 birim
gmdeerineykselmiti.
14 Temmuz 1994de 22 ayar altnn gram 377.000 TL olduu
halde 900 ayargmngram 5400 TL idi.7 Butarihte 1 birimal
tn yaklak 70 birim gm deerine ykselmiti. Bylece s
lamnilkdevirlerindenTemmuzl994ekadargmnaltnkar
snda%90oranndadeerkaybetmiolmaktadr.
Madeni paralar, saf altn veya gmten baslrd ama dk
ayardan basld da olurdu. Ucuz maden kartrlarak ayar d
rlen bu paralara mau para denirdi. Mau, ( )
kknden yararsz eyi ssleme ve gerei gizleme anlamndadr.8
Mau para basld zaman yksek deerle dolama kar sonra
gerek anlalr ve hzla deer kaybna urard. 8 Nisan 1880 (25
Rebiylhr 1297) tarihli Meskukat Osmaniye Hakknda
kararnamedezetleyledenir:
Hkmete mau sikke olarak borlu olanlar borlarn hep
mau sikkelerle demek isterlerse %5i itibari deeri ile kalan
%95idehakikideeriylekabulolunacaktr.
Mausikkelerinhakikideeriitibarideerininyarsdr.9
Demekki,ozamankimaupara,gerekdeerininikikatbir
deerledolamakarlmt.
BKITPARALARDADEERKAYBI
Ktparadadeerkayb,madeniparaylakyaslanacakgibide
ildir. Osmanllarn kt paray altn karlnda basmalarna
ramennemlideerkaybnauradgrlrd.SultanAbdlme
cit devrinde 1857 senesinde 100 kuruluk altnn kaime yani kt
para olarak deeri 160 kurua kmt. Kaimenin deeri dtke
6 22 ubat 1982 tarihiHrriyetGazetesiininstanbulBasks.

7 14Temmuz 1994 tarihliZamanGazetesininstanbulbasks.
8 MsrdaMecmaullualArabiyyebnyesindebirheyet, el-Mucemul-vast,
mad. 2.Bask,Kahire 1972.
9 MeskktOsmaniyyeHakkndaKararnameLayihas6ve7.maddeler, Dstur
zeyli, tertib-i evvel,MatbaaiAmire 1298,s. 5960.
ENFLASYON 305
altnn fiyat ykseldi ve muamelat ters ynde etkiledi. Byle gi

derse maliilerin dzeltilemeyeceianlald ve kaimenin yanik
tparannkaldrlmasnakararverildi.10
Sultan Abdlaziz Devrinde iki buuk milyon keselik kaime ba
sld.Birkese500 kuruyani5altndr.Bukadarokkaimenindo
lamakmasdeerini drd. 100 kurulukMecidiyealtn,ka
ime olarak 10 Cemaziyelevvel 1278 gn (14 Eyll 1861) 350 ku
ruaykseldi.Kaimelerinl2Eylll278(30 Austosl862)tarihinde
kaldrlmasndansonraaltnnfiyat100 kuruaindi.11
II.Abdlhamitinilksaltanatylnda600.000 keselikkaimeba
sld. Ayastefanos 12 anlamasnn imzalanmas zamannda (3 Mart
1878)100kurulukaltnndeeri350 kuruakmt.13
20 ubat 1295 (ubat 1880) tarihli bir fermanda kaimenin ta
mamnn dolamdan kaldrlarak pek az ksmnn halkn elinde
kald belirtilmi ve 1295 senesi mallarndan saf altnla denmesi
kararlatrlanlardndakigelirlerinbetebirikarlnda,birlira
iin400lkkaimealnmasemredilmiti.14
7 Austos 1295 (Austos 1879) tarihli bir kararnamede kaime
ileolanborlardenirken450 kurulukkaimeyerinebiryzlkal
tnveyaborlardemegnndebiraltnkakaimeederseokadar
kaime denmesi emr olunuyordu.15 Burada da deer kaybnn daha
bykboyutlaraulatgrlmektedir.
SultanReatzamanndakarlanilkkaimeleraltnilebaaba
giderken 1917 ylnda 74 milyonluk kaime karlmas zerine 100
kuruluk altnn fiyat 550 kurua kadar kt. Ancak savan bit
mesindensonraaltn450 kuruadmt.16
10 AhmetCevdetPaa, Maruzat,s. 11 ve18.

12 OsmanlDevletiileRusyaarasnda3Mart1878deAyastefanostayanistanbul
YeilkydeyaplanBarAntlamasdr.
13 Artuk, a.g.e. c. II,s. 730731.
14 stanbulKadl334numaralFermanDefteri,s.32,(Budefterdeikiayrnuma
ralama vardr. Bunumarason taraftaki sayfa numarasdr. st.Mftl eriye
Sic.Arivi.)
15 Kavanini Nakdiyyenin Nerinden Evvel ve Tedavl Zamanndaki Mdayent
veMuameltHakkndaKararnameLayihas,stanbulKadl334numaralFer
manDefteri,s. 2930 (sontaraf).
306 TCARETVEFAZ
Bu rakamlar yllk deer kaybn deil, o paralarn dolamda

olduklar sre iinde meydana gelen toplam deer kaybn gster
mektedir.
Gnmzde kt paralar karlksz baslmaktadr. Bunlarn
deer kayb o kadar aktr ki, rnek vermeye bile gerek yoktur.
Mesela Cumhuriyetin ilk devirlerinde 1 lira 7.36 g arlnda bir
altn deerindeydi.17 22 ubat 1982 tarihinde ayn altnlar 12.000
ile 12.700 lira arasnda deimekteydi.18 14 Temmuz 1994 tarihin
debiraltnn deericinslerinegre 2.530.000 liraile 2.700.000 li
ra arasndayd.19 1 Kasm 1999 gn altn fiyatlar 31.300.000 TL
ile35.750.000TLarasndadeiiyordu.
CTalepEnflasyonununSebepleri
1 Kt ParaDzeni
Altn ve gm bulmak zor olduu iin para ihtiyacn karla
yacak kadarnbulmak dazor olur.Ktkolaybulunduundan ih
tiyatanfazlaktpara baslabilir.Fazlapara,satnalmaarzular
n artrr ve mala hcum balar. Bu hcum da fiyatlar artrr. Bu
sebeple ihtiyatan fazla baslan kt para talep enflasyonunun en
nemlisebebidir.
2Faiz
Faiz, enflasyonun ana sebebidir. retimin her safhasnda dev
reye giren faiz, fiyatlar artrarak para talebini krkler. Konu ile
ilgilibilgilerFaizblmndeverilmitir.
3 KrediSistemi
Gnmzdebykdemelerekleveyabankalararasnakiller
le yaplr. lemler bankalarda alm vadesiz hesaplar zerinden
yrtlr. Bir hesaptan dlen bor, dierine alacak kaydedilir.
Dier hesaptaki para da ekle kullandrlr. Kredilerin kullandrl
mas da ayn usulle olur. Bankadan kmayan ve vadesiz mevduat
olarakbir mterininhesabndaolanpara,birbakamteriyekre
di olarakverilir.Onun hesabndan dancahsaverilincezincir
17 1926tarihinde36.82gr.arlnda500kuruluk(5lira)altnbaslmt.(Artuk,
a.g.e. c. II,s. 749)
18 22ubat 1982 tarihliHrriyetGazetesininstanbulbasks.
19 14Temmuz 1994 tarihliZamangazetesininstanbulbasks.
ENFLASYON 307
halkalarhalindeuzargider.Eermerkezbankalarnnaldtedbir
ler ve kasa ihtiyat mecburiyeti olmasa bir banka, sistemine giren
mevduattansnrszkrediverebilir.
Kredi sisteminin ilk rnekleri madeni parann yaygn olduu
devirleredayandrlr.Battoplumundabankerler,tccarlarvesoy
lu kiilerin emanet braktklar altn ve gmleri saklyorlar bun
lardan kimine, hamiline yazl makbuz(tahvil veyabanknot) verir
lerdi.Kimidebankereyazltalimatgnderir,kendihesabndanis
tedii kiiye deme yapmasn isterdi. Bu talimatlar bugn hamili
ne yazl ek mahiyetindeydi. Bu ek ve makbuzlar piyasada para
gibi kullanlrd. Hatta bazlar bunlara daha ok gvenir ve nakit
leretercihederlerdi.Altnvegmlerbankerinkasasndakalrd.
Buek vemakbuzlarn,altnvegmleretercihedildiinig
ren bankerler, frsat deerlendirerek ellerindeki nakitlerin, talebi
karlayacak kadarn tutup dierlerini kredi olarak vermeye bala
dlar. Kredi alanlarn ou da hamiline yazl makbuzlar veya ek
yazma imknn tercih ettiklerinden bu krediler de byk lde
kasalarndan kmyor, bunlardan da yeni krediler verme imkn
elde ediyorlard. Sonu olarak verdikleri krediler, ellerindeki altn
vegmnbirkakatnakyor,piyasaybolmiktardabuekve
makbuzlarsaryordu.
Bankalar da benzeri bir tecrbe yaamlar ve mevduatn bir
ka kat kredi verilebileceini grmlerdir.Beklenmedik nakitta
lepleriiin mevduatnbellibir ksmn kasalarnda nakit olaraktu
tupihtiyatldavranmayoluna gitmilerdir.Bunabankaclkdilinde
kasaihtiyat denmektedir.
Bankalarn kredi yoluyla meydanagetirdiklerisatnalmagc
ne kaydi para denir. Kayd para retme mekanizmas Para bl
mnde anlatlmtr. Burada unu tekrarlamakta fayda vardr. Bu
gn bankalarn kredi sebebiyle retebildikleri kaydi para kasala
rnda tuttuklar ihtiyat oranna gre artar veya azalr. htiyat oran
%5 olursakaydipara,vadesizmevduatnyirmikatnakabilir.h
tiyatoranartncakaydiparamiktarder.htiyatoran%20 olur
sa kaydi para vadesiz mevduatn be kat kadar olabilir. Her ban
kannbuna uymayaca, ek imknnistismaredebilecei dn
lrse kaydi para miktarnn dahabykboyutlaraulaacatahmin
edilebilir.
308 TCARETVEFAZ
Grld gibi bugn bankalarn uygulad kredi sistemi para

miktarn bir ka kat artrarak talebi akl almaz boyutlarda krk
lemekteveenflasyonayolamaktadr.
Para miktarndaki arta paralel olarak retimi artrma imkn
olsa paradaki deer kayb pek hissedilmez. urada on lira ve on
adet kalem olsa her kalemebirlira der.Parayzliraya karken
kalem de yz taneye kabilirse gene bir liraya bir kalem der.
retimartrlamazsaheronlirayabirkalemder.Budurumdaka
lemin on liraya kmasna mani olunamaz. Enflasyonu nlemenin
yoluretimiartrmaktrdenmesibundandr.
Para miktarn artrrken bir kt parasnn zerine baz ra
kamlar yazmak yeterli olur ama kalem miktarn artrmak kolay
deildir. Bu sebeple retimi ne kadar artrrsanz artrn, paradaki
arta yetiemezsiniz. Parakredi sistemi deimezse retimi artr
maklaenflasyonunnnegeilemez.
Bankalar saladklar gven sayesinde kendi eklerinin para
olarakkullanlmasnteminederler.Binliralknakitneise,zerine
bin lira yazan ek de o odur. Hatta tama kolayl sebebiyle ek
tercih edilir. Para yerine ek kullanlmas banka parasnn doma
sna ve bankalarn Merkez Bankasndan daha fazla piyasaya para
srmeimknnakavumasnayolaar.
Merkez bankas para basmn kssa, sisteme taze para girii
azalr ve bankalarn sebep olduu kaydi para miktar der. Fakat
kredi sisteminde bunu uygulamak imknsz gibidir. Bu takdirde
hkmetin demeleri de ksmas, maa verememeyi gze almas
gerekir.Bu,dahabykskntlarayolaar.
Bugn hkmetler kendilerini yle ykler altna sokmulardr
ki, vergi gelirleri aklarn kapamaya yetmemektedir. Bankalara
ve vatandaa borlanmak, kolay para temin yolu saylmaktadr.
Hkmetler enflasyonu azdrmamak iin para basma yerine banka
lardanvevatandatanboralmaytercihetmektebudefa danemli
faiz yk altna girmektedirler. Trkiyenin 2000 yl btesinin
%45ifaizegidecekdurumagelmiti.20
Devletin yz bin memuru olsa, bunlara ortalama bin lira maa
verse, hazinede para olmad iin Merkez Bankas bir milyar lira
20 AnkaEkonomiBlteni/19 Ekim 1999,s.4.

ENFLASYON 309
bassa parann az bir ksm memurlarn cebinde kalr ve geriye ka

lan bankalara akar. nk kira, bankaya yatar. Bakkal ve kasap
toplad paray bankaya gtrr vs. Bankaclk sistemine giren bu
bir milyar, bir mddet sonra on milyar olarak21 krediye dnr.
Bu on milyar sebebiyle bankalarn elde ettikleri kredi imkn, bir
mddet sonra parann tamamna sahip olmalarna yol aar. Daha
sonrabusisteminsebep olduu fiyatart memurlarn maalarnn
yetmemesineyolaar.
Devlet, memur ve ii altrmakta, asker beslemekte, kamu
kurulularnn masraflarn karlamakta, kamu iktisadi teekklle
rinin (KT) aklarn kapamakta ve vatandaa hizmet gtrmekte
dir. Kredi sisteminin sebep olduu fiyat artlar karsnda devle
tin harcamalarn artrmasndan baka are yoktur. Harcamalarn
artmas demek, bankalarn faiz alacan demek demektir. Bu se
beple devlet, bankalardan dorudan bor almasa bile banka faizle
rinin byk bir ksmn demek zorunda kalr. Tek are, kredi sis
temindenvazgemektir.
Enflasyonunlemeninbir yolu da fazlaparann imhaedilmesi
dir. Ama kredisistemindebu,adetaimknszdr.Fakattarihimizde
bunun rnekleri vardr. Sultan Abdlmecit Padiah iken 1857 de
kaimenin22 sebep olduu pahallk yznden 100 kurua satlan al
tn 160 kurua km, altnn fiyat gnden gne ykselmeye de
vam etmi, ekonomikilikilerbozulmu,bu halindevametmesinin
mali ileri bsbtn bozaca anlalm ve kaime kaldrlmtr.23
BenzeruygulamalarSultanAbdlazizpadiahkenEyll 1862 deve
21 Buradakihesaplarmunzam karlk%10 saylarakyaplmtr.

22 SultanAbdlmecidintahtageiininikinciylnarastlayan1840(Cemazilahir
1256)tarihindekimeimutebereinakdiyyeadaltndailkktparabaslmtr.
Buparayaksacakaimedeniyordu.Halknkaimeyerinegaymakelimesinikullan
dngryoruz.KimekarmaiiaralklolarakBirinciDnyaSavannsonu
nakadarsrmtr.Busrezarfndakaimebirkakezdolamdankaldrlmfa
katuzunsregemedenyenileribaslmtr.SultanReatzamanndaBankOs
mannin(OsmanlBankas)kardbanknotlarnparaolaraktedavlmecburi
tutulmutu. Bu sebeple halkmz kt paraya, banknotun bozulmu ekliyle
pangunut der. (brahim ve Cevriye Artuk, slm Sikkeler Katalou, stanbul
1974,c.II,s.720743ayrcabirinciveikincitertipdsturlarntamamnavebi
rincitertipdsturunzeyllerinebakldndakonuylailgilibtnbilgilerbulunabi
lir.)
23 Ahmed Cevdet Paa, Maruzt, Ahvl-i Maliye bahsi, stanbul 1980, s. 1118.
(YaynahazrlayanYusuf Halaolu)
310 TCARETVEFAZ
Sultan II. AbdlhamitzamanndaAustos 1879 dayaplmtr.Ka

imelerinkaldrlmasnnokolumluetkileriolmutur.
4Vadeliekler
Talep enflasyonunu douran sebeplerden biri de vadeli ekler
dir. ek, bankada bulunan hesaptan deme yaplmas iin verilen
emirdir. Eer bankada para yoksa ek kesilmesi sz konusu ola
maz. Dolaysyla ekin vadelisi olmaz. Ama uygulamada buna
uyulmad ve piyasada vadeli eklerin para gibi dolaarak para
miktarnnemlildeartrdgrlmektedir.
1994 Trkiyesinde tccarlarn alm satmlarda kullandklar
vadeli eklerin piyasadaki para hacminin 15 katn getii tahmin
ediliyordu. Bu, para miktarnn artmasnda ve deerinin dmesin
denemlietkenlerdendir.
5ParannDolamHz
Parann belirli bir dnem iindeki ortalama el deitirme say
sna parann dolam hz denir. Parann hzla dolayor olmas de
mek,saklanmamasveeldeuzunmddetbekletilmemesidemektir.
Parann toplam satn alma gc para arz ile parann dolam
hznnarpmsonucueldeedilir.Yaniparanekadareldeitirir
seonunlaokadarokmalvehizmettalepedilir.Budaparamikta
rnnoalmasgibienflasyonasebepolur.
Kredi sistemi ve faiz, para dolam hzn anormal olarak artr
maktadr.nkfaizvesebepolduuenflasyoninsanlarnparadan
kamasna, kimsenin nakitbulundurmakistememesine vefazlad
nmedenharcamadabulunmasnayolamaktadr.
6BteAklar
Btenin geliri giderinden az ise aradaki farka bte a de
nir.Btenindenkolmasiingelirgiderikarlamaldr.Faizlior
tamda bunu salamak hemen hemen imknszdr. Hkmetler iin
en kolay yol, a para basarak kapatmaktr. Bu da para miktarn
artrrvetalepenflasyonunuazdrr.
ENFLASYON 311
IIMALYETENFLASYONU
Maliyetenflasyonu,malvehizmetlerinmaliyetindegrlens
rekliarttr.Bununsebebifaiz,malvefaktrpiyasalarndatekel
cieilimler,vastalvergilervedevalasyondiyezetlenebilir.
Emek,sermayevetabiikaynaklargibiretimfaktrleri,malve
hizmetlerin gerek maliyetini oluturur. Bunlarn fiyatlarnn art
mas,maliyetleriartrr.
Mal vehizmetpiyasalarnntekelcizelliktamashalinde,te
kelci firmalar keyfi bir biimde ve srekli olarak fiyatlarn artra
bilirler.
Gl sendikalarn ar cret talepleri ve bir ksm siyasilerin
buna destek vermesi sebebiyle meydana gelen anormal cret art
lar maliyetleri ykseltir. Bu durum, ayn zamanda toplumun al
an kesimleri arasnda cret adaletsizliine yol aarak alma ba
rn ortadan kaldrr. Bazen bir kurumun mdr devlet memuru,
onun makam ofr de sendikal ii olduu iin ofr, mdrn
den daha ok maa alabilir. Dier taraftan cretler ile fiyatlar bir
birinikovalar.Fiyatlarartncacretleryetmezolur,cretlerartnca
damaliyetlerartar.
Vergiler, maliyetlere eklendiine gre, bunlarn enflasyonu ar
tracaaktr.Katmadeervergisi gibisatsrasndaalnanver
gilerdefiyatlarhemenartrr.
Milli parann yabanc para karsnda deer kaybetmesi demek
olan devalasyon da ithal mallarn fiyatlarn ykselttii iin enf
lasyonukrkler.
Maliyet enflasyonu ile talep enflasyonu tavuk ve yumurta gibi
birbirininsebebidir.Herikisininsebebideekonomininnormalsey
ridnakmasdr.
Maliyetenflasyonununennemliunsurufaizdir.Faizhammad
deden pazarlamaya kadarhersafhadadevreye girdiinden maliyet
leribykorandaartrr.Kredi kullananlartedbirliolmakiinyk
sek krelde etmekzorundakalrlar.nk demelerdebiraksama
olursaiflasavaranskntlardoar.Budafiyatlarartranbirbaka
unsurdur.
312 TCARETVEFAZ
Banka ise bir taraftan kaydi para kararak para arzn artrr
diertaraftanaldfaizle maliyetleriartrp paratalebini krkler
veikitaraftanenflasyonasebepolur.
AFAZ
Faiz, maliyetleri srekli ykseltip para ihtiyacn artrarak enf
lasyonun en byk amili olmaktadr. Kredi sisteminde sermayeye
bir maliyet denir. Buna finansman maliyeti denir. retimden pa
zarlamaya kadar her safhada fiyatlara eklenen finansman maliyeti,
kartopunun bymesi gibi fiyatlar srekli ykseltir. Finansman
maliyeti krediye denen faizdir. Sistemin etkili olduu ekonomi
lerde kredi kullanmayanlar bile rettikleri mal ve hizmetlere fi
nansman maliyeti koyarlar. nk banka faizi, meydana gelecek
enflasyonun bir gstergesidir. Bu sebeple onlar, enflasyona kar
korunmak iin buna ihtiya duyarlar. Bylece fiyatlar srekli ar
tarkendarvesabitgelirlilerinservetihzlbirbiimdeerir.
Trkiye Cumhuriyetinin ilk devirlerinde 1 lira, 7.364 g arl
nda bir altn demekti.24 1960ta altnn fiyat 60 liraya, 1 Kasm
1999 da 35.750.000 TL yekmt.25 Parannbukadardeerkay
bedeceini kim hayal edebilirdi. Bu deer kayb fiyat art olarak
halkayansdvebusayedebirokservet,sahibininelindenktve
hakszolarakbakaservetlerekatld.
Trkiyenin2000 ylbtesihazrlanrkenvergigelirlerinin24
katrilyon olmas hesaplanm, bu ylda 21.1 katrilyon i bor faizi
denmesi ngrlmt. 1999 itibariyleanaparaborlar 18.5 kat
rilyona kmt.26 Trk hkmeti btn harcamalar durdursa da
vergi geliriyle i bor taksitlerini ve faizleri dese, alaca vergi
nin tamamn verdikten sonra 15.6 katrilyona daha ihtiyac olacak
tr. Bu tarihte Trkiyenin 100 milyar ABD dolar (50 katrilyon)
dborcununolduuvebununanaparavefaizdemelerinindekar
lanmas gerektii dnlrse ihtiyacn bykl ortaya kar.
Bunakarlk2000 ylbtesinin47 katrilyonolmasngrlm
24 1926 tarihinde 36.82 gram arlnda 500 kuruluk (5 lira) altn baslmt.
(Artuk, a.g.e. c.II,s.749)Osmanldnemindedebiraltnnbirlirademekoldu
udahancegrlmt.
25 1Kasm 1999 tarihliYeniafakgazetesininIstanbulbasks.
26 AnkaEkonomiBlteni/19 Ekim 1999,s.4.
ENFLASYON 313
t.Bu demektir ki, Trkiye,ayaktadurabilmekiin 2000 yl iin

deyeniborlaraihtiyaduyacakt.
borlarnbyk ksmbirkazengindenalnmtr.Bunlarn
200 aileyi gemedii iddia edilmektedir. Bu paralar, onlarn kulla
nm d tuttuklar nakitlerine karlk alacaklardr. 1960l yllar
da,gngelipzenginlerindevlettenalacaklarna,bteninyetmeye
ceisylenseydikimseinanmazd.
BTEKELLEMELER
Tekelleme, bir ekonomik alannn tek elde toplanmas anlam
na gelir. Tekelleri faizli sistem dourur. Faizler, tevikler ve ko
rumalar tekellerin olumasna ve alabildiine bymesine sebep
olur. Tekellerin olumasrekabeti ortadan kaldrrvebunlar,fiyat
lar istedikleri gibi artran kurumlar haline gelirler. Tekelleri olu
turansebeplerigrmeyealalm.
CKRED SSTEM
Bankalar, binlerce kiiden topladklar paray bir ka kiiye
kredi olaraktahsisederler.Kredinin verdiiimknlabukiiler, k
sa srede, byk bir ovada ortaya kan volkan tepecikleri gibi
ykselmeye balarlar. Faiz blmnde konu ile ilgili rnekler bu
lunmaktadr.
DTEVKLER
Kredi kullanan, yksek kr etmek zorundadr. Kazanc, deye
cei faizin altna derse iflasa varan skntlar doar. nk bu
sistemde banka, kredi kullanann zararn kabul etmez. Bu sebeple
bankakredisiylefabrikakurmakadetaimknszolur.
Bu sistemde devletin teviki olmadan nemli yatrmlar yap
lamaz.Tevikkredileri,dahaokenflasyonunaltndabirfaizleve
rilir. Bu sebeple banka mevduatnn gerek sahipleri olan geni
halkkitlelerininhakkkkbiraznlaverilmiolur.
Kendi halinde, be kuruu olan bir kii, ald tevikler sa
yesinde ksa srede byk bir fabrikann sahibi olabilir ve ykl
birsermayeyehkmedebilir.Tevikler dahaoksiyasiamalakul
lanlrvelkeyeumulanldefaydasalamaz.Buparalaryageri
314 TCARETVEFAZ
denmez, ya da ok az dner. Sonuta devlet kasasndan ksa s

redezenginolanyenisimalarortayakar.
EKORUMALAR
Devletyerliretimitevikiinbazmallarnithalatnyasaklar,
bazlarnnithaline de yksek gmrk koyar.Genelliklebiriki fir
madan ibaret olan yerli reticiler, bylece mallarn d pazarlara
nispetleokpahalyasatmaimkneldeederler.Bugibifirmalarn
rakibi de olmayacandan kalitesiz mal piyasaya srme avantajn
yakalarlar. Bunlar yatrmlarn, daha ok tevik kredisiyle yapar
lar.nkellerindebulunanbyksermayesebebiylesiyasileriis
tedikleri gibi ynlendirme imkn eldeetmilerdir. Geleneksel ola
rak devlet byktr ama artk fiili olarak byk olan, i adamlar
dr. Bunlar sadece fiyatlarn deil, kimlerin iktidara geleceinin,
politikalarn ne olmas gerektiinin de belirleyicisi olurlar. nk
seimikazanpiktidaragelmekiinbykparalaraihtiyaduyulur.
Buparalardaonlardavardr.
FCRETLER
Enflasyon hayat ekilmez hale getirdii iin kredi sistemi ta
rmda alanlar, apa ve krei brakp dengesizce ehirlere ge
zorlar. lerisinde emekli olabilecekleri bir i bulabilenler ansldr.
Dierleriiseayaktakalmamcadelesiverirler.
Ancakenflasyon, cretleri yiyiptkettiiiinanslsaylan ki
iler ksasrede sknt vearesizlikle yz yze gelirler.Kye d
nemezler bunu ne kendileri, ne eleri, ne de ocuklar ister. ten
ayrlsalar daha iyi cretle i bulamazlar. Bu tr aresizlikler btn
iileri sard iin toplu hareket etme ihtiyacyla sendikalar ku
rulmutur. iyi oy deposu gren siyasiler de onlara baz haklar
verirler. Bylece alma hayat, grevli ve toplu szlemeli hale
gelirveiiileiverenatmannikitarafolurlar.
Birde kdemtazminatsistemi getirilmi,iverenitenkard
iiye ykl bir para demek zorunda braklmtr. Kdem taz
minat vermekistemeyenler,iileriniikidebiriten karpasgari
cretle tekrar ie almaya balamlardr. Bunlar alma barn
engellemektedir.
ENFLASYON 315
Gl sendikalarn ar cret talepleri ve bir ksm siyasilerin

destei ile meydana gelen anormal cret artlar ve grevler, mali
yetleri ykseltmekte ve maliyet enflasyonuna sebep olmaktadr.
cretler ile fiyatlar devaml birbirini kovalamaktadr. Fiyatlar ar
tnca cretler yetersiz hale gelmekte, cretler artnca da maliyetler
vefiyatlarartmaktadr.
Gnmzdeiisnf, memursnfveiverenlersnf gibis
nflar olumutur. Bu snflarn birbiriyle ilikileri ou zaman iyi
deildir. Bu da toplumu paralamaya ve iten kertmeye sebep
olmaktadr. Memur, devlet imknn, ii sendikal haklar kullana
rak, iveren de maddi imknlarn deerlendirerek snflar aras
mcadeleyekatlmaktavestngelmeyealmaktadr.
Gnmzn problemlerinden biri de ucuz ii altran lke
lerdir. Onlar, ayn kalitedeki rn daha ucuza reterek pazarlar
doldurmakta ve ii haklarnn tannd lkelerdeki fabrikalarn
kapanmasna yol amaktadrlar. Btn bunlar hem enflasyonun,
hemdehuzursuzluklarnkaynaolmaktadr.
GVERGLER
Devletin temel grevi, i ve d gvenlii salamak, alt yapy
yapmak, sosyal adaleti temin, eitim ve salk konularnda da va
tandaa destek olmaktr. Osmanl toplumunda eitim ve salk
hizmetleri vakflar tarafndan yrtlrd. Polis, jandarma ve sav
clkyoktu.BukurumTanzimattansonrakuruldu.
Eskiden vatanda toplumuna sahip kar, i gvenlii bozan
davranlaraizinvermezdi.Bugnvatandadlanmvedevlether
ie sokulmutur. Bylece o, askeri, memuru, iisi, okullar, bele
diyeleri, salk tekilat vesaire ile piyasann en byk mterisi
olmutur. Btn bu masraflar karlamak iin devletin, eskisinden
ok vergi almas gerekir. Fiyatlar arttka vergiler artmakta, enf
lasyonvergiyi,vergienflasyonukrklemektedir.
HDEVALASYON
Devalasyon, yerli parann deerini yabanc para karsnda
drmektir. Her lkenin dardan almas gereken mal ve hizmet
ler vardr. Bunlar kendi parasyla alamayanlarn geerli yabanc
paraya yani dvize ihtiyalar olur. Onu elde etmenin en salkl
316 TCARETVEFAZ
yoluihracattr.Enflasyonvefaiz,retimipahallatrdiinihra
catzorasokar.Budurumdarekabetinikiyolukalr:
Birincisi yaplan retimi, maliyetinin altnda bir fiyatla sattrp
aradakifarkhazinedenkarlamaktr.Amabu,ktniyetlilerinis
tismarna ak bir yoldur. nk onlar, ibirlikiler bularak hayali
ihracatla hazineden byk paralar alabilmektedirler. kincisi deva
lasyon yoludur. Milli parann deeri yabanc parakarsnda %20
oranndadrlrse100 liralkmalyabanclar 80 lirayaalmafr
sat elde ederler. Bu defa da ithal mallar %20 artar ve piyasay et
kiler. Ksa srede fiyatlar tekrar artar. Bylece devalasyonun
uzunvadedebirfaydasolmaz.
Devalasyonu douranfaizveenflasyondur.Devalasyon yeri
ne faizin kaldrlmas denense, ekonomi istikrara kavuur ve ihra
cat kendiliinden artar. nk hemen her lkede faizli sistem ol
duuiinhibirifaizsizekonomilerlerekabetedemez.
IIIENFLASYONUNETKLER
AllahTelylebuyurur:
Mminler, mallarnz aranzda hakszlkla yemeyin; kar-
lkl rzaya dayal ticaretle olursa baka. Kendi kendinizi l-
drmeyin. Allah, size kar merhametlidir. (Nisa4/29)
Enflasyon, mallarn hakszlkla yenmesine ve toplumun kendi
kendini yok etmesine yolaar.Onun iktisadi,sosyal,siyasi,ahlaki
vehukukietkilerindenbazlaryleanlatlabilir:
AENFLASYONUNKTSADETKLER
Enflasyonun tasarruf, yatrm ve d ticaret ile gelir ve servet
blm zerindenemlietkilerivardr.
Enflasyon, parann serveti biriktirme zelliini byk lde
ortadan kaldrr. nk enflasyonlu ortamda para biriktirmek, enf
lasyon oran kadar zarara raz olmaktr. Enflasyonun faizi getii
dnemlerde faiz dahi tasarruflarn erimesini nleyemez. nsanlar
servetlerini altn, dviz ve bina gibi, para d yollarla korumaya
alrlar. Bu gibi eylerin fiyatlar ar derecede artar. Kk ta
sarruf sahipleri ise tasarruftan vazgeip gelirlerini tketim mal ve
hizmetlerine harcamay tercih ederler. Bylece paradan ka
ENFLASYON 317
balar Enflasyonist gidi hzlanr ve enflasyon, kendi kendini bes

lemeyebalar.
Enflasyonun dourduu belirsizlik, yatrmclar uzun vadeli
yatrm yapma konusunda snrlar. Zira uzun vadeli yatrm, uzun
vadelihesaplarveprojelerigerektirir.Belirsizlikortamndabunla
ryapmak mmkn olamayacandan yatrmc, neticesinidahako
layhesaplayabileceiksavadeliyatrmlaraynelir.
Enflasyonundticaretzerindekietkisideolumsuzdur.nk
enflasyon, lke dhilindeki mal ve hizmetlerin pahallamas de
mek olduundan bunlarn ihracatn zora sokar. Bir de i piyasada
fiyatlar ykselirken d piyasadaki mallar nispeten ucuzlam ve
bunlarn ithali tevik edilmi olur. Ksaca enflasyon, ihracat zor
latrp ithalat kolaylatrarak d demeler dengesinin ak ver
mesinesebepolur.
Nihayetenflasyon,gelirveservetinsabitgelirliler aleyhineye
niden paylalmasna sebep olur. Sabit gelirliler grubuna giren ii
ve memurlarn cret ve maalar, uzunca bir dnem iin para cin
sinden tespit edilmi olduundan cret ve maalarn alm gc de
vaml der. Uranan kayb yeni ayarlamalarla telafi etmek adeta
imknszhalegelir.
ktisadi hayatta bir tarafn kayb dier tarafn kazancn olu
turduundan,darvesabitgelirlilerinkayplarbazkimselerinhak
szkazansalamasnayolaar.Konunundahaiyianlalmasiin
birrnekverelim:
Bir demir elik fabrikas Ocak ay banda 20 iisi ile toplu
szlemeimzalayarakherbirine100liracretdemeyikabuletmi
olsun. rettii eliin tonu 100 lira, aylk retim kapasitesi 1000
ton olsun.Budurumdaayda 2000 lira iicretidediindenaylk
toplam girdisinin%2si cretlere gider.Ocakaynda%3 enflasyon
olsa eliin tonu 103 liraya kar ama cretler deimez. ubat
aynda enflasyon %2 orannda gereklese eliin tonu 105 liraya
kar. Sene sonuna kadar enflasyon %30 orannda gereklemi ve
eliinfiyat130 lirayakmolsa,fabrikannaylktoplamgirdisi
130.000 liraya km ama iiler iin dedii toplam cret 2000
lirada kalm olur. Bu durumda iilerin pay fabrikann aylk gir
disinin %2 sinden yaklak %1.5una der. Aradaki fark iinin
kayb,ivereningeliriolur.
318 TCARETVEFAZ
Bu sebeple enflasyonist ortamda baz gelir gruplar, bazlarna

adeta vergi derler. stelik bu vergiyi deyenler ou kere bunun
farkndabile olmazlar.Zira enflasyon vergisindeceplere dorudan
mdahale yoktur. Dolaysyla enflasyon ayn zamanda en kolay ve
zahmetsiz vergileme yoludur. Ne kanun karmaya, ne vergi teki
latna,nedetahsilzahmetineihtiya kalr.Amabuvergi,srf dev
lete deil, alt gelir gruplarndan st gelir gruplarna da denir. Bu
sebepleenflasyon,vergilerinenktsveadaletduygusunuenok
yaralayandr.
Enflasyondan kazan salayanlar ise sanayi ve ticaret erbab,
mesleksahipleri,borlularvedevlettir.Ksacas malvehizmetlere
zamyaparakhayatpahallkarsndakendinikoruyabilenlerenf
lasyondankazanlkarlar.
Bunlar arasnda devletin durumu ilgi ekicidir. Devlet, isterse
harcamalarn vergilerin ve borlanmann yan sra para basma yo
luyla karlayabilir. Bu takdirde devlet bir taraftan enflasyonun en
nemlisebebi haline gelirken, diertaraftan, harcamalarnenflas
yonlafinanseetmeimknbulmuolur.Devlet,normalvergigelir
lerini de enflasyon sayesinde artrabilir. Tccar veya sanayicinin
elindeki mal artmad halde enflasyon sebebiyle parasal deeri
artmolacandanbuartandeerintamamkrkabuledilerekver
giye tabi tutulur. Tccar ve sanayicinin gerekte mal artmad
haldedahaokvergivermekzorundakalr.Buda insanlarnticaret
vesanayidenuzaklamasnayolaar.Birrnekverelim:
Manifaturac Ahmet,sahip olduu 500.000 m. kumasebebiyle
Aralk 1993te bir milyon lira zerinden vergisini demitir. leri
iyi gitmediinden 1994 sonunda kuma 450.000 metreye dm
tr. Ama %15 oranndaki enflasyon sebebiyle sene sonunda mal
nn deeribir milyon otuzbebinliragzktnden otuzbebin
lira kr etmi saylmaktadr. Onun vergisini verince serveti iyice
azalm olacaktr. Bu durum i sahiplerini vergi karmaa zorla
maktadr.
Nihayet devlet, eer byk meblalarda borlanmsa, tpk di
erborlulargibienflasyondanbykldeyararlanabilir.Bunlar
gz nnealndnda enflasyondan devletin dahakazanlkaca
anlalr. O zaman devlet adna enflasyonu frenleme mevkiinde
ENFLASYON 319
olanlarn ne kadararzulu ve samimi olabileceklerini dnmekge

rekir.
Halkn alm gc dtke fiyatlar aaya ekmek iin kalite
drlr.Busebepleenflasyonluortamlarda mallarn ve gdalarn
kalitesigittikeder.Budabakahuzursuzluklarnkaynaolur.
BENFLASYONUNSOSYALETKLER
Enflasyon,sosyalyapyvesosyalsnflarvegruplararasndaki
ilikileri olumsuz ynde etkiler. Gelir ve servetin adaletsiz bir e
kilde dalmasnave ortasnfnerimesine yolaarakzenginlerile
fakirleri keskin izgilerle ayran kutuplar oluturur. Bu da denge
sizlik,huzursuzlukvegerginlikkaynaolur.
Zenginlik ve fakirliin, toplumlarn alk olduu usullerle
meydana gelmesi tabii karlanr. Ama allmam biimde ve ka
mu vicdann yaralayan yollardan meydana gelen zenginlikler in
sanlarn kskanlklarn kamlar. Bir taraf, enflasyon sebebiyle
iine dtskntnnaltndaezilirken brtaraffazlaabags
termedenzenginolmannkeyfiniyaar.
Kolay kazananlar, kolay ve lszce harcarlar. Enflasyonist
ortamlarda, sefaletle lks tketiminin bir arada grlmesinin sebe
bibuolsagerektir.
Aile balarnn zayflamas, boanmalar ve evden kamalar,
ounlukla enflasyonun bozduu sosyal yapnn ve gelir dengesiz
liinin sonularndandr. Yksek gelir gruplar oyun ve elence
den, dar gelirliler de geim skntsndan dolay ailelerine hkim
olamazveailenintahribinlenemezolur.
Enflasyon, kazandka cimrileen ve bencilleen, bir trl
doymakbilmeyeninsanlaroluturur.Fakirbabaszenginler kaybo
lur. Kyn aas, eekle dolarken bekinin olu lks otomobil
iinde ona saygszlk edebilir. lmin deeri kaybolur, cebi ikin
cahiller bollar. Bu durum ocuklara ve genlere tesir ederek de
erleri deitirir insanlarn hayatlar ve gayeleri srf maddeden
ibarethalegelir.nkkolaykazananvebolharcayanlar,herkesin
itahn kabartr. Radyolar, televizyonlar ve basn kurulularndaki
reklmlar harcama azmini gelitirir. nsanlar, daha ok kazanma
uruna hereylerindenfedakrlabalarlar.Bakarsnzki,ailenin
btn fertleri koca, kar, kz ve oul alr ama devaml kabart
320 TCARETVEFAZ
lan itahlar tatmin iin iten artan vakitlerinde biri simit, dieri
gmlek ve br baka eyler satar.Hanm da evde ek iler yapar.
nsanlar maneviyattan, ahlaktan ve insanlktan uzak hale gelirler.
Tek gaye daha ok kazanmak, daha ok harcamak, daha iyi giyin
mekolur.Birbirlerinesevgisivesaygskalmamtoplumlarortaya
kar.Budahuzursuzluubykldeartrr.
Bakarasuresinin276.ayetiyledir:
Allah faizi eksiltir, sadakalar bereketlendirir
Bakarann278 ve279.ayetlerindedeylebuyrulur:
brakn. Eer inanan kiilerseniz
Bunu yapmadnz m bilin ki; Allah ve Elisi tarafndan bir
savala yz yze gelirsiniz. Eer tevbe ederseniz, ana malla-
rnz sizindir. Ne hakszlk edersiniz ne de hakszla urar-
snz.
CENFLASYONUNSYASETKLER
Enflasyon, toplumsalrahatszlklar ve halinden memnun olma
yanlarn saysn artrr. Bu da muhalif gruplarn filizlenip glen
mesinevesiyasi muhalefetinsertlemesineelveriliortamhazrlar.
Siyasi istikrarszlk balar. ktidar muhalif gruplar lehine el dei
tirir.Birkeziktidaragelen,birdahagelememeendiesindendolay
ahsikarsalamagayretineder.
Siyasi amal cinayetlere, atmalara ve soygunlara ve ihtilal
lerekadaruzananhuzursuzluklarolur.
DENFLASYONUNAHLAKETKLER
Enflasyon en byk tahribat ahlaki ve manevi deerler saha
snda yapar.Tahribattan enbyk payi, meslek veticaretahlak
alr. Enflasyonist ortam, zahmetsiz ve ksa yoldan kazan salama
imknverdiindennormalvemeruyollardangelirsalamakuzun
ve zahmetli olmaya balar. nk enflasyonist aka kaplm in
sanlar beklemeye ve yorulmaya tahamml edemezler. Helal olup
olmadnabakmaksznksavekolayyoldankazanmakvekeyi
dnmekisterler.
ENFLASYON 321
Enflasyonun pompalad ar talep sayesinde mallarn satla

mamas diye bir endie olmadndan kaliteli mal retmek iin yo
rulmaya ihtiya kalmaz. Bu sebeple piyasay kalitesiz ve bozuk
mallar doldurur. Tccarn da ticari hizmetlerde titizlik gstermesi
ve ticari ilikilerde drst olmas gerekmez. nk bunlarn yok
luu, maln satmasna engel deildir. Bazlarnn bunlar dne
bilecek kadar sabr ve ufku da yoktur. Gerek i, gerekse d sipa
rilerdeistenenevsafauygunmalyerinekalitesizmalgnderilmesi
ksmen bundandr. Dier hizmet erbabnn da ilerini zenle ve
zamannda yapmalarna gerek kalmaz. nk ar talep sayesinde
hizmetlerinisatamamagibibirskntlaryoktur.
Enflasyonist ortamda borlu krl, alacakl zararl ktndan,
vadesinde denmeyen borlarn says ve miktar oalr. Parola
udur: Alacandanokborcunolsun!
i ve memur da bu kt gidie ayak uydurur. Gelir seviyesi
dtke mitlerini kaybedenbu insanlar,evkleriniyitirerekkali
teli hizmet retememeye balarlar. Bunlardan bir ksm ise ileri
yokua srme ve sair yollara bavurarak rvet ve haksz kazan
salamayollarnararlar.
Zahmetsiz kazanma hastal sportoto, loto, milli piyango, at
yarlargibi kumarlarn yaygnlamasnn velks otellerde kurulu
bykkumarhanelerinkurulmasnnnemlisebeplerindendir.
FENFLASYONUNHUKUKETKLER
Para deerinin dmesi borlarda ve eitli muamelelerde ala
cakl taraf aleyhine hakszlklarn domasna sebep olur. Ayrca
servetini para olarak muhafaza eden tasarruf sahipleriyle sabit ge
lirlivatandalardabundanzarargrrler.
Kanunlarda yeralan maddi cezavetazminatlarksasreiinde
deersizleerekcaydrclkzelliiniyitirirvesuilemeyetevik
edicihalegelir.
IVDEFLSYONVELKDTETUZAI
ADEFLSYON
Enflasyon (inflation), Latincede ime, deflsyon ise snkle
me ve hava karma anlamna gelir. Terim olarak deflsyon, dur
gunluk,iktisadicanllnkaybolmasvesnklemesidemektir.
322 TCARETVEFAZ
Deflsyon, bir iktisadi istikrarszlk halidir sebebi talep yeter

sizliidir. Baka bir ifadeyle enflasyondaki sebep, burada tersine
dner.Yanibudefatoplamarz,toplamtalebiaarvetoplamtalep,
toplamarzkarsndayetersizkalr.
Toplam talep, toplam arz karsnda yetersiz kalnca retilen
mal ve hizmetler alc bulamaz olur. Bu, rekabete, fiyatlarn d
mesinevekrlarnazalmasnasebepolur.reticivesatclarnbu
na ilk tepkisi mal stoklamasna gitmek, daha sonraki tepkisi ise
retimiksmakolur.retiminkslmas,istihdamnkslmasvei
sizliin artmas demektir. Eer fiyatlarn daha da decei bekle
niyorsa harcamalar iyice kslr ve deflsyonist sre giderek id
detlenmeyevekendikendinibeslemeyebalar.
Fiyatlargenelseviyesinindmesi,iivememurgibisabitge
lirlilerinrefahnartrmaz.Fiyatlarn dmesisebebiyle paradeer
kazanrama deflsyon yaygnbirisizliesebep olduundan geni
halk kitlesininbu ucuzluktan yararlanmasokzordur.Ziraenflas
yonda ne de olsa ortada bir gelir vardr. Ama deflsyonda gelir
bsbtn yok olabilir. Bu sebeple deflsyon, sabit gelirliler iin
enflasyondandahaktsonularayolaar.27
Deflsyonun kredi sistemi ile sk bir ilgisi vardr. Yukarda,
maliyet enflasyonununsebeplerianlatlrken kredi sistemiile ilgili
olarak verilen rnek incelenirse bankalarn ksa srede piyasadaki
tm nakitlerin sahibi olaca, bununla da yetinmeyip bu nakitlerin
birkakatalacaklolacavebusebeplepiyasadanemlibirpara
darlmeydanagetireceiakagrlebilir.
BLKDTETUZAI
Likiditetuza,parabolluunaramen piyasannfelceurad
durumdur.28 Faiz oran dk olursa birok tasarruf sahibi faiz ge
lirini krl saymaz ve parasn nakit tutar. Para arznn artmasyla
ticaretincanlanmasbeklenirkenpiyasalnoktayagelir.
Likidite tuzann sebebi de kredi sistemidir. almadan ka
zanmayaalmtasarrufsahipleri, kendilerinitatminetmeyen faiz
27 Enflasyon vedeflsyonileilgiliblmnyazlmasndanemlildeSabriOr
mann Modern ktisat Literatrnde Para, Kredi ve Faiz,balklyazsndanya
rarlanlmtr. Para, Faiz ve slm kitabiinde,st.1992,s. 3548.
28 FeridunErgin, Kredi Sistemi,s. 141.
ENFLASYON 323
oranlarylakarlancaparalarnpiyasayasrmeyerekparadarl
meydana getirebilirler. Ortaklk sisteminde faiz geliri olmayaca
ndan parann piyasadan ekilip likidite tuza meydana getiril
mesimmknolmaz.
ONKNC BLM
BORLARDAENFLASYONFARKI
326 TCARETVEFAZ
BORLARDAENFLASYONFARKI
Fkhkitaplarnnou,dinarvedirhemlerinkullanlddevir
lerde yazlmtr. O paralarla kt para arasnda ok fark vardr.
Biri,iindekialtn veya gmsebebiyle dnyann her yerinde de
erli olduu halde dieriancak,siyasi otoritenin kararveinsanla
rn kabul ile bir deer kazanr. Bunun milli snrlar dnda para
saylmas,uluslararasilikilere,oparaykarandevletinitibarna
veinsanlarnbunukabuletmelerinebaldr.
lk zamanlar kt parann karl, altn veya gm olarak,
ksmen veya tamamen bulunur yahut ileri bir tarihte karlnn
denecei vaat edilirdi. Bu da baslacak para miktarn snrlard.
Bugnk kt paralar karlkszdr. Hazineler veya merkez ban
kalar, kendilerine getirilen paraya karlk bir ey deme yk al
tnda deillerdir. Bu parann, itibar deeri dnda bir deeri yok
tur.Dolamdankalkanktparannhibirdeerikalmaz.
IKITPARANINENFLASYONSTZELLKLER
Para, ihtiyalar dorudan gidermez. Yenilip iilmez ama ihti
yalargidermeninennemliaracdr.
Parabirhaklsdr.cretler,kiralar,borlar,nakdcezave
tazminatlarbykldeonunlabelirlenir.
Parayagsterilenitibar,deerinikorumasylaorantldr.Dee
rini koruyamayan para, hakszla ve zulme yol aar ve insanlar
kendindenkarr.Herkesonu,deerinikoruyabileneylerle dei
tirmek ister. Kt para iyi paray kovar sz buradan kmtr.
Deeridenparann dolam hzartar,dolam hzartanparann
deeridahadader.
Paradaki art, mal ve hizmet miktarndaki artla dengeli olur
sa fiyatlarn genel seviyesi deimez. Ama bunlardan biri dierin
denfazlaretilirseazretilenkymetlihlegelir.
Mal ve hizmet retimini artrmak kolay deildir. Bunun iin
yeni yatrma, yetimi personele, ham madde, mamul ve yar ma
mul maddelere, binaya, takm ve tehizata, enerjiye ve uzunca bir
zamana ihtiya duyulur. Ama kt para retimini artrmak kolay
dr zerindeki rakama bir sfr ekleyerek onu on katna, iki sfrla
yz katna, sfrla bin katna karmak mmkndr. Bunun iin
neekyatrma,nebirzamananedeyenipersoneleihtiyaduyulur.
BORLARDAENFLASYONFARKI 327
Yaplacaki,parabasmamakinesinidahaoksfrbasacakekilde
ayarlamaktr.
100 lira ile on kalem mal alrken, para miktar artnca daha az
malalrsnz.Piyasadaki parabolluu, size paraktl olarak yan
sr.nkparamiktarndakiherart,sizdekiparann deerinid
rr.
Byle bir ey madeni parada olmaz. nk elde ne kadar altn
veyagm varsaokadarparabaslabilir.Birdealtn ve gmn
deeri, arlk ve ayaryla llr. Ayn arlk ve ayardaki iki al
tn paradan biri dnyann en fakir lkesinde, dieri de en zengin
lkesindebaslmolsa,bunlarndeerleriarasndanemlibirfark
olmaz.
Milli para hkmetlerin, yabanc para da byk devletlerin
kontrolndedir.Bugnk parave kredisistemisayesinde hkmet
lervedevletlerdezenginlerinkontrolnegirmilerdir.
Birok lkede partiler demokrasisi hkimdir. ktidara gelen
parti, devletin parasn gc lsnde kendi yandalarna eitli
adlar altnda aktarabilmekte ve hkmetlere yakn olanlar hak et
medikleri bir zenginlie kavumaktadrlar. Hkmetle iyi geinen
zenginler de devlet imknlaryla zenginliklerini daha da artrmak
tadrlar. Zenginlerin ve medyann hkmetlere veya iktidar aday
partileredestekolmalarbundandr.
Paralarnn btn dnyada dolamn salayabilen gl dev
letler,birtomarkdparadiyeverip,istediklerilkeden,istedik
leri eyi alabilirler. Bunlar her yerde kendilerine bal gruplar
olutururvedengeleribozarlar.Bazdevletleridestekler,bazlarn
zayf drrler. Bunlar btn insanl bir ekilde kendilerine
balarlar.
Sonu olarakkt para dzeni, paraybir hak ls olmaktan
karm, hakszln ve zulmn en temel arac haline getirmitir.
Para musluklarnn banda oturanlar, insanlar ve lkeleri ynete
bilmekte, mal ve hizmetlerle fiyatlar arasnda bir denge brakma
maktadrlar. Kt para insanlar kendinden karmakta, yerine ko
nacakbakaparaolmadiindeterkedilememektedir.
te enflasyonun ve dengesizliklerin ana sebeplerinden biri k
t para sistemidir. Bu sistem derhal terk edilmelidir. Yeni para
sistemi kuruluncaya kadar da hukuk ve ekonomik ilikiler bu pa
328 TCARETVEFAZ
rann zelliine gre olmal ve gerekli kanun deiiklikleri yapl

maldr.
IIBORDEMEDEDENKLK
Bor demede temel prensip, demenin borca denk olmasdr.
Buna mmselet denir.Bu,evrenselbirprensiptir. nk hi kim
se hakknn, sebepsiz yere bakasna gemesini kabul etmez.
Mmselet imdiyekadar lbirimiilesalanrd.Bunlartart
(vezn),lek(keyl)vesay(adediyatmtekribe)idi. 100 g altn
borcu olan, ayn ayarda 100 g altn deyince bortan kurtulurdu.
Buday borlanan borcunu lek ile yumurta borlanan da say ile
derdi. Faiz, bu lnn zerinde olan ksmdr. nk faizli bor
veren, verdiinin dengini aldktan sonra belli bir fazlalk almay,
buna karlk parasnn belli bir sre borluda kalmasn kabul
eder.
AllahTelylebuyurur: Mminler, mallarnz aranzda haksz-
lkla yemeyin. (Nisa4/29) Buna greborcu eksik deyenalacaklnn
maln hakszlkla yemi, fazla demeye zorlanann mal da haksz
yollayenmiolur.
zerinderakamvardiye,ktpara aded(saysal)malgibii
lem grmektedir.Bu yzden 100 ABD dolarboralan,dahasonra
100 ABD dolar deyince borcunu demi saylmakta, aradan ge
en sre iinde deerinde meydana gelen deime dikkate alnma
maktadr.Ktpara adedmaldeildir.Adedmal,yumurta,ceviz
ve standart mallar gibi birimleri arasnda nemli deer fark olma
yangerekmallardr.
Ktpara aded mal olsayd,boyutlarayn olan 1 ABDdolar
ile 100 ABD dolarayndeerde olurdu.nkikiyumurtadanbi
rine yazlan 100 rakam, onun deerini artrmaz. 100 lira ile 100
dolarn farkldeerde olmas daonlarn maddesi veyapsylailgili
deildir.
Ktpara bireitsenettir.Piyasadanalnabilecekbirok ma
ln senedidir. Bugnk 100 lira, 10 kilo peynir, 6 kilo et, 120 yu
murta, 40 ekmek vs. demek iken, alt ay sonra 9.5 kilo peynir, 5.7
kiloet, 114 yumurta, 38 ekmekvs.karlolmaktadr.Altayn
ce dn alnan 100 lira, yine 100 lira olarak denirse alacaklnn
hakk yenmi olur. nk o 100 lira, alt ay nceki deerini yitir

mitir.
Kt paray misl mallardan sayma zorunluluu vardr. Misl
mal,l,tart veyasayylailemgrenmalolduuhldektpa
ra bu llerden hibirine girmez. Bunun l birimi satn alma
gcdr.
Kt para ile yaplan ilemlerde parann satn alma gc esas
alnr. 100 Trk liras, 100 ABD dolar ve 100 avro ile alverie
ktnzda herkes bunlarn satn alma gcne bakar. Hlbuki eli
nizdeki para dinar veya dirhem olsayd, onun Trkiyede, Alman
yada veya Amerikada baslmasndan ok arlnn ve ayarnn
ne olduunabaklrd.Madem kt parada,srf parannsatnalma
gc esas alnyor, yleyse borlarn denmesi de ayn olmaldr.
Kt para ile olan borlar misliyle demenin baka yolu yoktur.
Bunayaanmbirrnekverelim:
1950 senesindebir kiibabamdan 450 TL boralm vebu ya
znn kaleme alnd Eyll 2000e kadar dememiti. Bu tarihte
Trkiyede en kk para 10.000 TL idi. Bir sakz 25.000 liraya
alnabilmekteydi. Hlbuki 1950 senesinde 450 lira ile 75 g altn
alnabilirdi.nkozaman1 g24ayaraltn6lirayd.1
Bugnk kanunlar, borcu 450 lira olarak kabul ederler. nk
babamoparayverirkennebirdemetarihibelirlemi,nedebaka
bir art komutu. Bor, 450 TL deil de 75 g altn veya 100 kile
budayvs.olsaydbunlarnfiyatlarndakiartmaveyaazalmayaba
klmakszn aynen denmesi kabul edilebilirdi. Bu da nemli bir
hakszlayolamazd.Amabor450 TLdir.Buparanealtngibi
tartlabilir,nebuday gibi llebilir,ne de yumurtagibisaylabi
lir. Bunun l birimi yalnzca satn alma gcdr. 2000 yl Tr
kiyesinde 450 lirann hibir deeriyoktur.Artkbylebirparada
yoktur. Borcun 450 lira saylmas, demeyi geciktirmi olan bor
lunun mkfatlandrlmasndanbakabireydeildir.Amademe,
parann bor verildii gnk satn alma gcne gre yaplsa bor
lunundaalacaklnndazararolmaz.
slm Fkh Akademisinin ( Mecmaul-fkhil-slm ) Eyll
1988deald4 numaralkararyledir:
1 BurakamDnyaHaberlerAjansndanalnmtr.
330 TCARETVEFAZ
Herhangi bir kt para ile olan bor, kymetiyle deil, misliyle

denir.nkborlarmisilleriyle denir.Sebebineolursaolsun,
zimmettesabitolanborlarfiyatlarabalamakcaizdeildir.
Bu karar yanltr. Dorusu yle olmalyd: Borlar misille

riyle denir. Kt parada mmselet (denklik) ancak satn alma
gcneyani kymetine grebelirlenebildiiiinkt para ileolan
bor,onunkymetiyledenir.
IIDELLLER
Kt para ile olan borlanmalarda parann satn alma gcnn
esasalnmasgereiyleispatlanabilir:
1 Allah Tel yle buyurmutur: Mminler, mallarnz aranz-
da hakszlkla yemeyin. (Nisa4/29)
Kt parannsatnalma gcndeki deimeyi dikkatealmadan
bor deyen kii, parann kaybettii deeri haksz olarak stne
geirmiolur.
2 Allahn Elisi yle demitir: slmda, zarar verme ve zarar
zararla karlama yoktur.2 Parann satn alma gc dt hlde,
borcuaynrakamlademekalacaklyazararvermektir.
3Maslahat(kamuyarar)delili:
Paradeerkaybnn dettirilmesi kamu yararnadr.Yoksa hem
kimse kimseye bor vermez, hem de kimi borlular, para deer
kaybndandahafazlaistifadeiinborlarnmmknolduukadar
ge demeye alrlar. htiya iinde olana bor verip yardmc
olmak, zendirilmesi gereken yararl i, yani maslahat olduu gibi
haklbirsebep olmadanborcu geciktirmek de karklmas gere
kenzararli,yanimefsedettir.
IVENFLASYONFARKIVEFAZ
Allahalmsatmhell,faizliilemiharamklm3 veylebu
yurmutur: Eer faizcilikten vazgeerseniz anamallarnz sizindir.
Bylecene(fazlaalarak)hakszlkedersiniz,nede(noksanalarak)
hakszlaurarsnz.(Bakara2/279)
2 bnMce, Snen, Ahkm,17mamMalik, el-Muvatta,Akdiye,31Ahmedb.

Hanbel, el-Msned,c. V, s. 327.
3 elBakara 2/275.
Kt para ile olan borcu, eksii ve fazlas olmadan demenin

tek yolu, para deerini dikkate almak, verilen para ile borlanlan
para arasnda eitlii salamaktr. nk kt parada denklik an
cak byle salanabilir. Bu sebeple btn dnyada ilgili kanunlar
deitirilmeli kt parann, zerinde yazl rakama gre deil,
temsil ettii satn alma gcne gre ilem grecei hkme balan
maldr. O zaman, bu yolla yaplan hakszlklar byk lde n
lenmiolur.
VDEERKAYBILELGLBRUYGULAMA
Osmanllar altn karlnda kt para basmlard. Kime ad
verilenbu parazamanlanemlilde deerkaybetmiti. Parade
er kaybnn baz demelerde dikkate alnmas iin 13 Rebiylev
vel1298(13Mart1881)tarihindeuiradeiseniyye(padiahemri)
karlmt:
Eytamsandklarndankimeolarakidneedilenmebaliinvek
imeilebeyolunupmterizimmetindekalansemenimebiinhn
iidneveakdibeydekimeilealtunvegmsikkerayiciher
neiseohesapzreistifasmukarrerdir.4
Sadeletirilmiekli:
Eytam sandklarndan5 kime olarak verilen borlar ile kime
karl satlan mallarn bedellerinden denmemi olanlarn, bor
lanma gnnde ve satn yapld srada altn veya gm paraya
gredeeriherneiseonundenmesikararlatrlmtr.
VIDEERKAYBINIHESAPLAMAUSUL
Deer kayb altna, gme ve enflasyon oranna gre hesap
edilebilir.Bugnaltn ve gm, paraolmaktankm, dier mal
lar gibi olmutur. Artk o da deer kazanmakta ve zaman zaman
ucuzlamaktadr. Mesel 1980 ylnn ilk aylarnda bir ons (31
gram)altn 850 dolarken,6 9 Mart 1982 gn 335,5 dolaradm
t.7 ki yl iinde dolarn da deer kaybettii dikkate alnrsa alt
nn deer kaybnn daha byk olduu grlr. Ancak altnn bor
salarda dalgalanmas ve deerinin inip kmas ksa vadelidir. Al
4 Zeyl-i Dstur 1,s. 2,st,1298.

5 Yetimlerinmallarnidareetsindiyekurulmuresmisandklardr.
6 GnaydnGazetesi,stanbulBasks,ubat 1982.
7 GnaydnGazetesi,stanbulBasks, 9 Mart1982.
332 TCARETVEFAZ
tn, uzun vadede deerini koruyabilecek zelliktedir. Para deer

kaybnnaltnagrehesaplanmasokdefazararkarlayabilir.
Para deer kaybn enflasyon oranna gre hesaplamak en uy
gunyololsadaenflasyonorannntamolaraktespitigtr.
nc yol, piyasada geerli yabanc paralarn esas alnmas
dr.Onlardabirerktpara olduuiinhemenflasyonauramak
ta hem de uluslararas borsalardaki genel eilime paralel olarak
dalgalanmaktadr.
Bu konuda her yerde geerli bir prensip koymak zordur. Bunu,
heryerinkendidurumunaveartlarnagretespitetmekgerekir.
Para deer kaybnn denmesi iin taraflarn nceden anlama
largerekmez.nkbubirhaktr,amaborcunzelliinegreba
zfarkluygulamalarolabilir.
Bor deme, borlanma gnndeki deer zerinden yaplr.
nk denklik (mmselet) ancak bu ekilde salanabilir. Bylece
neborluhakszkazansalar,nedealacaklzararagirer.
Enflasyonun normal seyrettii dnemlerde veresiye mal alp
borcunu zamannda demeyen, deme gnnden itibaren meydana
gelen deer kaybn karlar. nk byle bir ortamda vadeli fiyat
belirleyenler, parann deme gnne kadar urayaca deer kay
bn dikkate alrlar. Ama enflasyon oran beklenmedik bir ekilde
artarsa,vaktindedenenborlardadabuartdikkatealnr.Mese
l enflasyon %5 civarnda iken %10a karsa %5lik art borlu
dantalepedilir.
Para deer kaybedince cret ve maalarn satn alma gc d
er. Bu sebeple cret ve maalara para deer kayb orannda zam
yapmakicapeder.
Para deer kaybettike kiralarn da o oranda ykselmesi gere
kir. Vadeli sattaki prensip burada da geerlidir. Yani enflasyon
normal bir seyir takip eder ve kira, zamannda denirse fazla bir
eytalepedilemez.Amaenflasyonbeklenenorannzerindeolursa
kirayderkenbuorandikkatealnr.
VIIFAKHLERNGRLER
Borlarn misliyle denmesitemel prensiptir. Ama bazenborcu
deeriyle demek gerekebilir. Fakihlerin bunlara ilikin grleri
nebakalm:
ABORCUMSLYLE DEME
Mallar, misl ve kyem olmak zere ikiye ayrlr. Misl mal,
deerini etkileyen nemli bir fark olmakszn ar pazarda dengi
bulunabilen maldr. Altn, gm, arpa, buday ile bir fabrikann
belli standartta rettii mallar byledir. ar pazarda dengi bulu
namayan, bulunsa da nemli deer fark olan mallara kyem mal
denir.Yazmakitaplar,eliikaplarvehayvanlarbyledir.
Kyem mallar ve birimleri arasnda farkllk bulunan mallar
borverilmez.nkbunlarndenginibulmakimknszlar.8 Bor
alnan ey tketilir ve yerine onun dengi verilir. Kullanmak zere
alnan mallara bor deil, ariyet denir. Kullanp geri vermek zere
alnankeser,testerevs.aletlerbirerariyetolur.
fi ve Hanbel mezheplerine gre bir misl mal bor alan,
deerindeki deimeye bakmadan onun mislini der. Kymeti
nemli lde dm ve pek az bir deere inmi olsa da netice
deimez.nkaslolanborcunmislinidemektir.9
Eb Hanifenin gr de ayndr. Ona gre, ktlk ve pahalk
zamannda bor alnan bir kile buday, bolluk ve ucuzluk zama
nnda denirse, ayn zellikte bir kile buday denir. nk bor,
birkilebudaydanibarettir.Onun piyasafiyattaraflarn dndaki
birolaydr.10
Btn mezhepler, borcun, dinar veya dirhem olmas hlinde
misliyledenmesi gerektiini, fazlasnnfaizolacan kabuleder
ler.Gr farksadece fels11 ve mau para12 ile olanborlanma
lardagrlebilir.
8 Timurt, Drrl-muhtar,MatbaaiAmire,c. V, s. 161,Kard.

9 bn Hacer, Tuhfe, c. VI, s. 21 Abdullah b. Kudme, el-Mun, Beyrut,
1404/1984,c.IV,s. 396.
11 Fels,altnvegmdndakimadenlerdenbaslanufaklkparadr.
12 Buradakimaupara,iindekiyabancmadde,safaltnveyagmtenfazlaolan
dinarvedirhemlerdir.Bunlarakrkpara(mkesser)dedenir.
334 TCARETVEFAZ
FelslerinveyamauparalarndeeridseEbHanifeyeg
re demelerde gene bir deiiklik olmaz. Eb Yusufun da bu g
rteolduuamaaadagrleceigibidahasonragrnnde
itiirivayetedilmitir.
filer, felsleri ticaret mal (uruz) sayarlar. Onlara gre felsin
bir mala bedel olmas, mallarn takasnda birinin dierine bedel
olmas gibidir. Dolaysyla dolamdan kalkm da olsa, fels ile
olanborlarmisliyledenir.13
Mliklerin u ifadeleri de ayn mahiyettedir: Fels veya nakit
ten (yani dinar veya dirhemden) oluan bir bor, ister dnten is
ter baka sebepten dosun, o paralarn dolamdan kalkmasndan
veya bunlarda deiiklik olmasndan sonra dahi nceki emsaliyle
denir.14
Hanbellerinuifadesidahadaaktr:
Parann deerinin dmesi borcu demeye mani olmaz, isterse
d ok olsun. Mesel bir eyin 10 tanesi bir dnike15 satlrken
20sibirdnike dse yahut deer kayb dahaazolsasonu dei
mez.nkparayabireyolmam,sadecedeerideimitir.Bu,
bor alnan budayn deerinin artmasna veya azalmasna ben
zer.16
BBORCUKIYMETYLEDEME
Borcun kymetiyle denebilecei her mezhepte kabul grm
ama her biri konuya farkl adan yaklamtr. Bu sebeple incele
meyitektekyapmakgerekir.
1Hanef Mezhebi
Haneflerden Eb Yusufagre,ktvepahalikendn alnan
bir kile buday, bol ve ucuz olduu zaman bir kile buday olarak
denirse hakszlk olur. Bunu nlemek iin bir baka cinsten, o
budayndeerinidemekicapeder.
13 bnHacer, Tuhfe,c.IV,s. 256,bey

14 elHara, a.g.e. c. V, s. 55.
15 Birdirheminaltdabirinednikdenir.(Frzabd,Kmus)
16 Abdullahb.Kudme, el-Mun,Beyrut, 1404/1984,c. IV,s. 396.
Eb Yusufun prensibi udur: dn alnm misl mallarn

kymetleri, fiyatlarn ykselmesi veya baka bir sebeple artar veya
eksilirse bunlarn, bor alma gnndeki kymetlerini demek icap
eder.17
Eb Yusufa gre, felsler veya mau paralarla alveri yap
lr veya bor alnr da sonra parann deerinde dme veya yk
selme olursa borlunun, alveriin yapld yahut borcun alnd
gnk deer zerinden deme yapmas gerekir.18 Eb Yusufun bu
gr, Hanef mezhebinde mftbih olan yanitercihedilerek fet
vaverilen grtr.19 el-Fetavat-Tatarhaniye ninbildirdiinegre
Eb Yusuf, parann deeri dnce satcnn alverii bozabilece
inidesylemitir.20
el-Fetvl-Bezzaziye de kiralamann satm ve bor (deyn) gibi
olduu, nikh akdi ile erkein yklendii mehir borcunu demek
iin nikahn kyld gnk dirhemlerin kymetini vermek gerekti
ibelirtilmitir.21
2HanbelMezhebi
Hanbeller, borcun deeriyle denmesini, sadece dolamdan
kalkmparaiinkabulederler.nkdnalnanmaldayenibir
kusur oluursa alacaklnn onu kabul etmesi gerekmez. Felslerin
veya mau paralarn dolamdan kaldrlmas, yeni bir kusur an
lamnagelir.Bunuyleifadeederler: Bor,fels veyakrk(ma
u) para ile olur da Sultan, paray dolamdan kaldrr ve onunla
ilemterk edilirsealacaklnn hakk, onun deerini almaktr. Bor
lu paray kullanm olsa da olmasa da fark etmez. nk para,
onunmlkndeikenkusurluhlegelmitir.22

18 Muhammed b. Muhammed elKerder, el-Fetvl-Bezzziye (elFetvl
HindiyyeIV.cildinhamii)Msr,c. 1,s. 510.
19 elKerder, a.g.e. c.1,s. 510.
20 lim b. Albakanlndabir heyetin yazd el-Fetvt-Tatarhniye, c. III, s.
85,By, 5.fasl,elyazmas,stanbulMftlKtphanesiNo 10.
21 bnAbidn, Tenbhr-rkd al mes-ilin-nkd,Suriye,1301.
22 Abdullahb.Kudme, el-Mun,Beyrut, 1404/1984,c. IV,s. 396.
336 TCARETVEFAZ
3MlikMezhebi
Mliklerin gr de Hanbellerin grne yakndr. Ancak
onlar,paranndeeriyle denmesiiineski parann bulunamamas
nartkoarlar.Eskiparadanbulunabilirseodenir.nkborla
r misliyle demek temel prensiptir. Deeri ile denecekse deer
tespiti,parannbulunamadgniledemegnndenhangisidaha
yaknsaonagreyaplr.Meselparaaynilk gnnde dolamdan
kalkm veya durumu deimi veborcun demesresideaynso
nunda dolmusa parann deeri ayn son gnne gre hesap edilir.
deme gn ayn banda, parann bulunamamas da ayn sonunda
ise parann bulunamad gnk deer denir. Borcun vadesi erte
lenirve parabirinci vadedebulunamazhlegelirsebirincivadede
ki kymeti denir.nkbylebirborancak kymeti karlnda
ertelenir.
Vadesi gelen bor ertelenmi ve para bulunamamas erteleme
sresi iinde olmusa ikinci srenin dolduu gnk deeri denir.
Parann bulunamamas ikinci srenin dolmasndan sonra olmusa
parannbulunamad gnk deeridenir. Bu hkmlerdemenin
keyf olarak geciktirilmedii durumlar iindir. Borlu demeyi,
keyf olarak geciktirirse (mumtale) ald mal der. nk
mumtaledebulunmaklahakszlketmiolur.23
4fi Mezhebi
filerdeborcun deeriyle denmesi kavram vardr.Borlan
lanmislmalbsbtndeersizleirseborcu,doduugnkdeer
zerinden demek gerekir. Mesel bir kii lde birinin suyunu
gasp etse,sonrasuyun kymetsiz olduubir yerde, birrmak kena
rndasuyunmislinidemeyekalksakabulolunmaz.Suyunlde
kideerinivermesiicapeder.24
filerde, Eb Yusufun grne uygun olarak, misl malla
rn,boralnd gnkkymetinindenmesigrde vardrama
zayfgrtr(denildi= ) szyleifadeedilmitir.25
23 elHara, a.g.e. c. V, s. 55.

24 Bkz.bnHacer,Tuhfe,c.VI,s.21vd.Bunlarfimezhebiningaspileilgilig
rlerindendir.Burayaalmamznsebebi,karzdadaayngrleringeerlisayl
masdr.Bkz.bnHacer, Tuhfe,c. V, s. 44.
25 bnHacer, Tuhfe,c.V, s. 45.
fi mezhebininkonuyailikinbirbakagryledir:26
Maldaolaneskibirayp(aybkadm)sebebiylemterimalge
riveripsatbozabileceigibisatcdaparadakieskibiraypse
bebiyleparaygeriveripsatbozabilir.Eskiayp,satanndavar
olan veya teslimden nce meydanagelen ve satn feshine kadar
devam eden deer drc eydir.27 fi fakihler, alveriteki
hyaraybnyanikusurlulukmuhayyerliinin,mallailgiliksmna
arlk vermiler ve yle demilerdir: Genellikle parada dalga
lanmaolmazvedeerdpekazgrlr.28 Bu,onlarnyaa
dklardeviriindoruvegeerlidir.Paraileilgiligrlerinide
yleifadeetmilerdir:
Para,yamuayyenveyazimmette29 olur.Muayyenolurdasatc
paray, ondaki bir ayp sebebiyle geri verirse akit bozulur. Para
zimmette ise, onda meydana gelen ayp akdi bozmaz. Bu durumda
deerfarkndemekgerekir.30
filere gre ayp, maksada engel olacak ekilde, bir eyin
kendini veya deerini azaltan her eydir. art, bunun o malda ge
nellikleolmamasdr.Aybnakitsrasndavar olmasileteslimden
ncemeydanagelmesiayndr.31
Bulleregreenflasyonbiraypsaylrm?
Enflasyon,hznagreeayrlr:
1. Belirsiz veya srnen enflasyon. Bu durumda enflasyon yava
seyreder.
2. Kronik enflasyon.Hzdengeli,sresiuzunolur.
26 Bukonu,fi kitaplarndaByun blmlerindegemektedir.

27 Zeynddin elMilibr, Fethl-mun (anetttlibn ile birlikte), c. III, s. 30
Muhammedb.AhmederRaml, Nihyetl-muhtc il erhil-minhc,Msr,c.
IV, s. 25 elMilibr, Fethl-mun, c. III, s. 30 Muhammed ata edDimyt,
anett-tlibn, (Fethlmunhaiyesi),c. III,s.30.
28 Kitabnyazldsralardaparaistikrarnnsalandngsterenbirifadeolmas
bakmndannemlidir.erRemlninvefat 1004 h./1593 m.dir.
29 Muayyenolmasdenecekparannakitsrasnda,udinar,bu100TLgibibelirli
paraolmasdemektir.Zimmetteolmasdadenecekparamiktarnnvezelliinin
belliolmasnaramenudinarveyabu100TLgibibizzatbelirlenmiolmamas
dr.
30 EbuzziyaNureddinAlib.elKahir, Nihayetl-Muhtc haiyesi,Msr,c.IV,
s. 25.
31 bnHacer, Tuhfe,c.IV,s. 357358, .
338 TCARETVEFAZ
3. Ar enflasyon.32
Kt para sisteminde enflasyon kanlmaz bir hastalk sayl
dndan afii mezhebine gre belirsiz ve kronik enflasyonu para
iin ayp saymak zor olur. Satc bu durumu bilerek maln satt
ndan neticesine katlanr. Ancak borcunu zamannda demeyen
lerden deme gnnden itibaren meydana gelecek deer kaybnn
istenmesinin uygun olaca anlalyor. nk bu, maksada engel
olacakbirdeerddr.
Yukardakitarifegre,arenflasyon,paradaaypsaylmalve
normalin zerinde meydana gelen deer kayb borluya dettiril
melidir.
Grld gibi btn mezhepler, yaplan demenin borca denk
olmasn art komular ve baz durumlarda borcun deerinin
denmesini gerekli grmlerdir. Bylece misl mallarda deer
kavramdenkliisalayandierkavramlararasnagirmitir.Dier
leri, tart (vezn), lek (keyl) ve say (adediyat mtekribe) kav
ramlardr.
Kt para ile yaplanbtnilemlerde parann deeriesasal
nr.Bordemeilemidebuparaileyaplacaksaozamandapara
nndeerininesasalnmasgerekir.nkktparaileolanbor
lar misliyle demenin baka yolu yoktur. Bu hkm, btn mez
heplerin gr ve prensiplerine ve hakkaniyete uygun grtr.
Bylecekimsekimseyehakszlketmemiolur.
Allah Tel yle buyurur: Eer faizcilikten vazgeerseniz ana-
mallarnz sizindir. Bylece ne hakszlk edersiniz, ne de hakszla urar-
snz. (Bakara2/279)
32 FeridunErgin, enflasyon,AkktisatAnsiklopedisi.
ONNC BLM
MENKULKIYMETLER
BORSASI
340 TCARETVEFAZ
Menkul kymetlerin alnp satld yere menkul kymetler bor

sasad verilir.Menkul kymetler kapsamna tahvil,hazinebonosu
vehissesenetlerigirer.Tahvilvehazinebonosununalmsatmfa
izliilemlerdenolduuiindahanceanlatlmt.Buradairketle
rin hisse senetlerini borsada alp satmalardan sz edilecektir. Bor
saya hisse senedi srme hakk yalnzca anonim irketlere tannd
ndan nce anonim irketlerin yaps incelenecek, birer anonim
irket olan holdinglerden bahsedilecek sonra borsa konusuna gei
lecektir.
IANONMRKET
Anonim irket,bir nvanasahip, esassermayesibelirli ve pay
lara blnm olan, borlarndan dolay yalnz mal varlyla so
rumlututulanirkettir.Ortaklarnsorumluluuisestlenmiolduk
larsermayepaylarylasnrldr.
Anonim irket tzel kiilie sahiptir. Tzel kiilik, ona insan
olmad hlde insan gibi baz hak ve sorumluluklar verir. Onun
mlkiyet hakk, akit yapma ve sorumluluk altna girme yetkileri
vardr. Bir insan gibi doar, yaar ve lr. len insann mal mi
raslarna, tasfiye edilen irketin mal da ortaklarna kalr. irke
tin borcu malna denk ya da daha fazla ise ortaklarn alaca bir
eyyoktur.Ortaklarirketin mal varlnaanborlardansorumlu
tutulmazlar. Onlar sadece sermaye ile snrl bir sorumluluk st
lenmilerdir.Tzelkiiliinbeyniynetimkuruludur.Ynetimku
rulugenelkurulakarsorumludur.Kim genelkurulahkim olursa
anonimirketinhereyinehkimolur.
ASORUMLULUK
irketi idare edenler her ne kadar gerek ahslar ise de Trk
TicaretKanunu(T.T.K.) 336yagre ynetim kurulu yeleriirket
nmna yaptklar szlemelerden ve ilemlerden dolay ahsen so
rumluolamazlar.
Aynkanunun321inci maddesiisetemsileveyaidareyeyetkili
kiilerin grevlerini yaptklar srada iledikleri haksz fiillerden
anonim irketi sorumlu tutar. Anonim irkette kimi ahslar, irket
yoluyla elde edecekleri menfaatlerden yararlanrlar ama kendi el
leriyle meydanagelen haksz fiillerinsorumluluunakatlanmazlar.
Her ne kadar irketin bu ahslara rcu hakk varsa da bu hakkn
MENKULKIYMETLERBORSASI 341
kullanlmas genel kurulun kararna baldr. Bunun byle olmas

birokhakszlnkapsnaralamaktadr.
Genel kurulu etkileyecek durumda olan pay sahipleri irkete
tam hkim olurlar. T.T.K. m. 363e gre dier ortaklar irketin i
srlarn renmeye yetkili deillerdir. irketin ticar defterleriyle
yazmalarnnincelenmesiyalnzgenelkurulunak msaadesiya
daynetimkurulununkararylammkndr.
Kk pay sahiplerinin talepleri genel kurul ya da ynetim ku
rulu tarafndan kabul edilmedii takdirde bunlar irketle alkal
herhangibireyirenmehakkneldeedemezler.
Ana szlemede aksine bir hkm yoksa irket genel kurulu
irketsermayesininenazdrttebirini temsileden paysahiplerinin
katlmasylatoplanr.Kararlarmevcutoylarnounluuylaalnr.1
A.. kurulduktan sonra irketin sona ermesi iin T.T.K. 434te
belirtilen infisah sebeplerinin bulunmas icap eder. Yoksa pay sa
hibiirkettebulunanmalvarlnisteyipirkettenayrlmahakkna
sahip deildir. Sadece sahip olduu hisse senetlerini bir bakasna
satabilir ve bu ekilde irketin orta olmaktan kar. irketin ger
ek deerini ne kendisi, ne de hisseleri alan kii bilemeyecei iin
hissesenetleriiinistediifiyat,sadecetahminfiyatolacaktr.
Hisse senetleri ya nma ya da hamiline yazl olur. Hamiline
yazl hissesenetlerinin devri mmkndr.Fakat nmayazl hisse
senetlerinin devredilebilmesi iin ana szlemede aksine bir hk
mnbulunmamasgerekir.
irketlerin hisse senetleri, A grubu, B grubu, C grubu gibi de
iikgruplaraayrlabilir.Anaszlemedeynetimkurulununkara
r olmadan, nma yazl hisse senetlerinin tamamnn veya bir gru
bununsatlamayacayadahissesenedinisatmakisteyenkimsenin
evvela ortaklara mracaat etmesi gerektii, ortaklar almad tak
dirdebakakimseleresatabileceieklinde maddelerkonabilir.Bu
durumlar pay sahiplerinin sahip olduklar pay satma yetkisini s
nrlar. Ana szlemede balangta bu gibi hkmler olmayabilir.
Fakat genel kurula hkim olan ortaklar ana szlemeyi bu yolda
deitirebilirler.
1 T.T.K.m.372.
342 TCARETVEFAZ
Kanunla belirlenmi olan bu gibi eylerle, kk pay sahipleri

byk ortaklarn insafna terk edilmi olmaktadr. Byk ortaklar
insaflvehakkaniyeteuygunbirekildedavranrlarsairkettefazla
birproblemkmaz.Fakatirketinyapsonlarhakkaniyeteuygun
birdavranazorlamamaktadr.
Daha sonra belirtilecei gibi hakszla uradn iddia eden
paysahibininbunuispatlamasdazorartlarabalanmtr.yleki,
A..lerde genel kurula hkim olan byk ortaklar kk ortaklar
ezmek iin her trl imkna sahip klnmlardr. Hatta byk ser
mayeye sahip olmadan bile ana szlemeye konabilen birtakm
maddelerle irketin ynetimini elde tutmak mmkndr. Mesel
ana szlemede A grubu hisse senedine sahip olan kiiler ynetim
kurulunun drt yesini seer, beinci ye de B grubu hisse senedi
sahibi olan kiiler arasndan seilir, eklinde maddeler olabilir. A
grubu hisse senedi sahipleri irketin %10una, %20sine sahip ola
bilirler. Her naslsa ana szlemeye konan byle bir madde bir
aznlnirketehkimolmasnaimkntanr.
BBYKORTAINYAPABLECEHAKSIZLIKLAR
Kapitalist sistemler menfaatinden baka bir eyi dnmeyen
ekonomik adam modeli zerine kurulmutur. Baz Mslman ya
zarlarnbunakarlkMslmanadam modeliniortayakoyduklar
na ahit oluyoruz. Ama slm hukuku ve iktisad Mslman adam
modeli zerine kurulmu deildir. Yani hkmler, insanlara zulm
yapmaktan saknan, hakkna raz olan ahlkl bir insana gre d
zenlenmemitir. nk insanla ilgili olarak Kurn Kerimde ve
Allahn Elisinin szlerinde geen tanmlar, szlemelerin hak
szla alabilecek kaplar kapayacak ekilde hazrlanmasn zo
runluklmtr.
brahimsresinin34.ayetiyledir:
Allah size istediiniz her eyden vermitir. Eer Allahn
nimetini saymaya kalksanz sayamazsnz. Dorusu insan ok
zalim, ok nankrdr.
srasresinin83.ayetideyledir:
nsana nimet verdiimiz zaman yz evirip yan izer, ona
bir de zarar dokunacak olsa iyice karamsarla der.
Haccsresinin66.ayetindeylebuyrulur:
Gerekten insan ok nankrdr.
Mericsresinin19.,20.ve21.ayetlerininmealiyledir:
Gerekten insan pek hrsl yaratlmtr.
Kendisine fenalk dokunduunda szlanr feryat eder.
yilik dokunduunda da pinti kesilir, kimseye bir ey ver-
mek istemez.
Alksresinin6.ve7.ayetlerindedeylebuyrulmutur:
nsan ne de olsa taknlk eder,
kendini kendine yeter grmesiyle.
Onaduaveselmolsun,AllahnElisiyledemitir:
Eerinsanlarntektarafliddialaryeterlisaylsaydbirbirle
rininkannvemalndavaederlerdi.2
nsan byle tanmland iin fakihler akitlerde hakszlk say
lan artlarn konmasn yasaklam, hakszla sebep olabilecek
artlar da mfsit art yani akdi bozucu art olarak kabul etmi
lerdir.A..lerdeherikitrartmevcuttur.nsanlarnelinehaksz
lk yapma imknnn verilmemesi esastr. Biraz sonraki rneklerde
grlecei gibi kanun, A..lere hkim olan sermaye sehiplerinin
hakszlkyapmalarnaimkntanmaktadr.
1 KrdanPayVermeme
Halka ak olmayan A..lerde krdan pay verilmesi yani te
mett datlmas genel kurulun kararnabraklmtr.Genel kurul
karar vermedike kr datm yaplamaz. Bir A..de 2 kiinin
%49 sermayeye, 3 kiininde%51 sermayeyesahipolduunukabul
edelim. Bu kii irketi gayet iyi altrarak zengin bir hle ge
tirmi fakat yllk genel kurullarda temett datlmasn kabul et
memi olsun. Byle bir durumda zengin irketin %49una sahip
olan ortaklar, irketin zenginliinden hibir ekilde istifade ede
mezler. Bunlarn yapabilecekleri tek ey hisse senetlerini satabil
mektir. Eer hisse senetlerinin satlmas ynetim kurulunun msa
adesine braklmsa %49luk paya sahip olan kiilerin ileri bs
2 Mslim, Sahih,Akdiye,1,bnMce, Snen,Ahkam, 7.

344 TCARETVEFAZ
btnzorlam olacaktr.Bykbirirketin hissesinesahip olma

larna ve ok zengin bulunmalarna ramen bu pay sahipleri zen
ginliklerinden hibir ekilde istifade edemezler. Eer Mslman
iseler zektlarn vermekle de sorumlu olurlar. Trilyonluk servete
sahip olan bu ortaklar, bir taraftan zekt mkellefi dier taraftan
birlokmaekmeemuhtavefakruzaruretiindeolankiilerhli
negelebilirler.
Ynetimi ellerinde bulunduran ortaklar, maa, huzur hakk, e
itli masraflarn irkete yklenmesi vesaire yollarla zenginliin
keyfinikarabilirler.
2 KkOrtaklarnHaklarnaElKoyma
Kk ortak, genel kurula hkim olamad iin irket yneti
minde sz sahibi olamaz. Genellikle %51lik pay ellerinde bulun
duran ortaklar, irketin her trl muamelesine hkim olduundan
%49lukpaysahiplerikkortaksaylrlar.Kkortaklarnmal
lareitliyollarlagaspedilebilir.Bunlardanikitrnernekvere
lim:
3. KkOrtanPaynDrme
Yukarda ok iyi alan ve zengin olan bir irket rnei veril
di. O irket 100 milyonluk bir sermayeyle kurulmu, yaplan yeni
dendeerlemeyledeerininbirmilyarakttespitedilmiolsun.
Byk ortaklar isterlerse irketin artan 900 milyon liralk deeri
karlndahissesenedikarportaklarabedelsizolarakverebilir
ler. Fakat buna mecbur tutulmadklar iin bunun yerine sermaye
artrmnadagidebilirler.Sermayeyi100 milyondan1 milyarliraya
karma karar alnnca ortaklara rhan hakk doar. Rhan, s
tnlk demektir. Rhan hakk, her ortan, irketin yeni hisse se
netlerindenkendipaynadenialmastnldemekolur.Bunun
iinbellibirsretannr.Sresiiinderhanhakknkullananor
tak,irkettekipaynkorur,yoksabykkaybaurar.
irketin o andaki deeri zaten 1 milyar olduundan rhan
hakkn kullanan her ortak, kendi z maln, para vererek satn al
m olur.%49lukpaysahipleribununiin 441 milyonliravermek
zorunda olurlar. Byk ortaklar, kendi paylarna den senetleri
kuru demeden alabilirler. Bunun iin muhasebeye bir talimat
vermeleri yeterlidir. Kaytlara onlarn bu paray verip senetleri al
dn yazmak zor deildir. Eer kkler rhan haklarn kullan

mazlarsa bykler onlarn paylarna den senetleri de ayn yolla
alabilirler. Yeni hisse senetlerinin tamamn %51lik pay sahibi
byk ortaklar alrsa, kk ortaklarn irketteki paylar, %49dan
%4.9ader.Yaniirketmalvarlndansahipolduklarher 10 li
rann 9 liras, kanun yollarla byk ortaklara gemi olur. Genel
kurula hkim olan ortaklar, yeni senetleri para vererek de alabilir
ler.Kendi demeartlarn dikkatealaraksermaye artrmnagide
cekleri iin yeni hisse senetlerinin tmn almalar zor olmaz. Bu
durumda irketin gerek deeri bir milyar dokuz yz milyona k
molur.Dahasonrakiyllardasermayeartrmaynusuldedevam
ederse kk ortaklarn irketteki paylar %0l rakamlara kadar
der.Bunuikyetedecekbirmakamyoktur.
Bilindii gibi bir irketin kurulu yllar byk skntlarn or
taklartarafndanpaylaldyllardr.Krageilmesiiinuzuns
re beklemek icap eder. Yatrm yapp bundan kr bekleyen ortak
lar, bir mddet sonra irkete hkim olan kt niyetli kiilerin baz
kanunlar kullanarak kendilerine zulmetmelerini kabul edemezler.
Bu durum huzursuzluklara, kavgalara ve topluma ksm kiilerin
ortayakmasnasebepolur.Kanunlar,insanlarn kt niyetli dav
ranacaklardnlerekhazrlanmal,hakszlaurayaninsanlarn
haklarnsonunakadararamalarnaimknvermelidir.
4.irketMal VarlnZimmeteGeirme
irkete hkim olan kimseler sermaye artrm yapmadan da ir
ketteki mal varlnzimmetlerine geirebilirler.irketinbir fabri
kayasahip olduunu,eitli makine, takm ve tezghlara, nakil va
stalarna ve arsalara malik bulunduunu dnelim. Byk ortak
lar ikinci bir irket kurup bu irketin mallarn ikinci irkete akta
rabilirler. Mesel, irketin sahip olduu vastalar ucuz fiyatlarla
br irkete satmalar mmkndr. Bir nc ahsa ucuza satp
ondan sonra yeni irkete geirme imknlar da vardr. Ayn ey
fabrika iin, arsalar iin ve dier varlklar iin de dnlebilir.
irketiniibir mddetsonratamamenboalr ve mahkemeden ir
ketintasfiyesi istenir.Bir mddet nce milyarlarcaliralk malasa
hip olan kk ortaklar, imdi mallar ellerinden alnm ve yapa
ca hibir ey olmayan zavall kiiler olurlar. Bir sre de mahke
346 TCARETVEFAZ
me kaplarndasrnrsonrakendi kaderleriyle babaa kalabilir

ler.
Genelliklemirasyoluylakklereyadakadnlaraintikaleden
irket paylar kt niyetli kiiler tarafndan bu yollar kullanlarak
yokedilebilmektedir.
Bir baka yol da irketin krnn bir baka irkete transfer
edilmesidir.Bunun daeitli usullerivardr.Meselbankadankre
di alnarakkredininfaizibuirketedetilir.Fakatkredi,bykor
taklartarafndankurulmuikincibirirkettefaizsizolarakkullan
labilir. Yani kredinin kr br irkete, riski ve zarar bu irkete
ykletilebilir.
5. KkPaySahiplerininikyetHakk
T.T.K. 347 ve devam maddeleri irketlerde murakp bulundu
rulmasn mecbur tutar. Her pay sahibi, irketin ynetim kurulu
yesi veya mdrleri aleyhine murakplara bavurabilir. Murakp
lar bu bavurular incelemek zorundadrlar. ikyetin hakl olduu
sabit olursa durumu yllk raporlarna yazarlar. Bu rapor genel ku
rulda okunur. Bavuranlar esas sermayenin 1/10una sahipseler
aznlkhaklarszkonusuolur.Budurumdamurakplaryaplani
kyet hakkndaki fikir ve grlerini raporlarna yazmak ve gerek
grdkleri takdirde de genel kurulu olaanst toplantya davet
etmekzorundadrlar.Amabylebireyin olabilmesiiin%10 ora
nndaki hisse senedine sahip olan ortaklarn bunlar muteber bir
bankayarehinolarakbrakmalaricapeder.Busenetlergenelkuru
lunilktoplantsnnsonunakadaroradakalr.
Genel kurul, yaplanihbar deerlendirmezsebavurusonusuz
kalr. Bu durumda byk ortaklardan ikyeti olan kk ortak,
tekrar byk ortaklar tarafndan engellenmi ve fasit bir daire ile
yaplanbavurusonusuzvegereksizhlegelmiolur.
T.T.K. 348. maddesine gre genel kurulun toplant vaktinden
itibaren en az alt ay nceden beri esas sermayenin en az 1/10una
eit paylara sahip olduklar sabit olan pay sahipleri, son iki yl
iindeirketinkuruluunaveyaidarmuamelelerineilikinbiryol
suzluun olduu ya da kanuna yahut esas szleme hkmlerine
aykr nemli davranlarn yapld iddiasnda olduklar takdirde
bunlar veya bilanonun gerekliini tahkik iin zel murakplar
tayinini genel kuruldan isteyebilirler. Bu istek reddolunursa ortak
lar, gerekli masraflar pein demek ve dava sonulanncaya kadar

rehin kalmak zere sahip olduklar hisse senetlerini muteber bir
bankaya tevdi etmek artyla mahkemeye mracaat hakk kazanr
lar.Butalebin mahkemecekabuledilebilmesiiiniddiaolunanhu
suslarhakkndayeterlidelilveemaregsterilmesilzmdr.
Kk ortaklar imdi de glerinin yetmeyecei bir eyle kar
karya braklrlar. nk T.T.K. 363. maddesine gre irketin ti
cr defterleriyle muhaberatnn incelenmesi yalnz genel kurulun
akmsaadesiyadaynetimkurulununkararylammknolmak
tadr. Bir de hibir ortak irketin i srlarn renme yetkisine sa
hip deildir. Bu durumda mahkemeye bavurmu bulunan ortaklar
yeterli delil ve emareyi gsteremeyeceklerdir. Bylece kanun, ka
klavermiolduunukepeylegerialmakta,kkpaysahiplerini
fasitbirdaireierisindeyormaktadr.
IIHOLDNGLEMEOYUNU
Fkhta,ancak nakit parairketsermayesi olabilir. Aynlar, ya
ni nakit para dndaki mallar sermaye olamaz. T.T.K.ya gre ise
aynlar irket sermayesi olabilir. Durum byle olunca bir irketin
hissesenedidierirketiinsermayeolmaktavebununlaikincibir
irket kurulabilmektedir. kinci irketin hisse senedi ile nc,
ncnnki ile de drdnc ya da birka irketin hisse senetleri
ninbirletirilmesiylebeincisikurulabilmektedir.
Holding, birka irketi tek elden idare etmek iin kurulur. Bir
irketin hisse senedinin dier irket iin sermaye olarak gsterile
bilmesi gerekte kk sermayeli olan kiilerin ya da ailelerin b
yk sermayeli olarak gzkmelerine, byk i sahibi rolne so
yunmalarna sebep olmaktadr. Mesel 100 milyon lira sermayeli
birirketin51 milyonliralkhissesinesahipolanbiraile,buhisse
leri sermaye olarak gstererek bir holding kurabilir. Holdingin bir
ksm hisselerini halka ya da ee dosta satarak bundan elde ettii
sermaye ile nc bir irket kurar ve bylece irketlerin says
zincirleme olarak artar. Bu irketten her birinin toplam serma
yesi 300 milyonliraolarak gzkyorsatoputopuna 51 milyonli
ralk sermayeye sahip olan aile toplum karsna 300 milyon lira
sermayeli irketin byk sahibi ve yneticisi olarak kar ve
hisse senedi satn alma durumunda olan insanlar bu grntsyle
aldatabilir. Bu konuya Muharrem Karslnn Borsa adl kitabnn
95.sayfasndageenurneiverelim:
348 TCARETVEFAZ
Sancaktar ailesi, 100 milyon lira sermayeli Sancaktar Boya

Sanayi A..nin%51 hissesine, yani 51 milyonliranominal deer
de 51.000 hisseye sahiptir. Bu 51 milyon lira nominal deerdeki
hisse senetlerine mahkeme kanalyla deer bitirildiini ve bu de
erin 102 milyon lira olduunu kabul edelim. Sancaktar ailesi 200
milyon lira sermayeli Sancaktar Holdingi kurarak 102 milyon lira
deerbiilenSancaktarBoyaSanayiA..ninhissesenetlerinihol
dinge alr. Holdingin geri kalan %49 hissesini halka satar halktan
ald 98 milyon lira ile 192 milyon lira sermayeli Sancaktar Ver
nik ve Reine Sanayi A..yi kurar ve %51 hissesini holdingin
portfynekoyar.Yeniirketingerikalan94 milyonlukhisselerini
piyasadan tand dier mteebbislere, dier holdinglere veya
halkasatar.
Bylece, Sancaktar ailesi cebinden bir kuru yeni yatrm yap
madanikiirketvebirholdinginsahibivehkimiolur.
Hlbuki irket sermayesinin nakit para olmas art getirilecek
olsaydSancaktarailesitoputopuna 51 milyonliralkhissesenedi
ne sahipken toplam 492 milyon sermayeli irketlerin sahibi gibi
gzkmeyecek ve karsndabulunan muhataplarbu yollaaldatma
imknneldeedemeyecekti.
IIISONU
Sonu olarak anonim irketlerinin bugnk yaps ve borsann
ileyii karsnda hisse senetlerinin Menkul Kymetler Borsa
sndanalmsatmncaizgrmek mmkndeildir.nkbu,in
sanlarn mallarnnhaksz yere yenmesine gzyummakolur.Allah
Tel, ekonomik ilikilerin bel kemii saylan bir ayeti kerimede
ylebuyuruyor:
Mminler, mallarnz aranzda hakszlkla yemeyin, ama
karlkl rza ile yaplan bir ticaretle yiyebilirsiniz. (Nisa
4/29)
Baar,Allahtandr.
KAYNAKLAR
IKTAPLAR
KurnKerim.
Abdurrahman b. Sleyman (Damad), Mecmal-enhr , stanbul,
1301.
Adev,Ali, Hiye alel-Hara al muhtasar-i Seyd Halil ,Beyrut.
Akn,Cihangir, Faizsiz Bankaclk ve Kalknma ,stanbul,1986.
AliEfendi, atalcal ,(.1103/1692),tabasma,tarihveyeryok.
Alim b. Al bakanlnda bir heyet, el-Fetvt-Tatarhniye , el
yazmas,stanbulMftlKt.No10.
Ankarav, Muhammed Efendi (. 1099/1688), Fetvl-Ankarav ,
MatbaaiAmire.
Arif Efendi, eyhlislm Muhammed, Netcetl-fetv , Fetv
EmniAhmedEfendininemriylederleme,Tabasma.
Bbert, Muhammed b. Mahmud, (. 786 h) el-nye alel-Hidye ,
(erhufethilKadrilebirlikte)Darulfikr.
Barkan, mer Lutfi ve Ekrem Hakk Ayverdi, stanbul Vakflar
TahrirDefteri953(1546)Tarihli,stanbul.
Bayndr, Abdlaziz, slm Muhakeme Hukuku Osmanl Devri
Uygulamas ,stanbul,1986.
Bz,SelmRstem, erhul-Mecelle ,Beyrut,1406/1896.
Berki,AliHimmet,OsmanKeskiolu, Muhammed ve Hayat ,An
kara,1981.
Beydv, Kad, Abdullah b. mer elBeydv, Envrut-tenzl ve
esrrut-tevl .Tarihveyeryok.
Bilmen,merNasuhi, Hukuk slmiyye Kamusu ,stanbul,1985.
Byk Larousse Ansiklopedi ve Szlk , stanbul, 1985
1986.
Cessas, Eb Bekir Ahmed b. Ali (305370 h.), Ahkml-Kurn,
Beyrut.
Cevdet Paa, Ahmed, Maruzt , stanbul, 1980, (Yayna hazrlayan
YusufHALAOLU).
Cezr,Abdurrahman, el-fkh alel-mezhibil erbaa ,Msr.
350 TCARETVEFAZ
eleb, Sad veya Sad Efendi, Sadullah b. sa, (. 945 h.) erhu
fethil-Kadr haiyesi , (erhu fethilKadr ile birlikte)
Darulfikr.
Draz,Abdullah, er-Riba f nazaril-kannil-slm ,Kuveyt.
Dimyt, Muhammed ata, anett-tlibn (Fethl-mun haiye-
si) ,tarihveyeryok.
Eb Gudde, Abdussettar ve zettin Hoca, Fetv Nedevtil-
Bereke ,5.bask,Cidde,1417 h.1997 m.
EbssuudEfendi,(. 982/1574), Maruzat ,elyazmas,Sleymaniye
Ktphanesi,HafdEfendi113.
Emin,Ahmed, Zuhrul-slm ,3.bask,Kahire,1962.
Ergin,Feridun, Ak ktisat Ansiklopedisi ,stanbul,1973.
FeyzullahEfendi,(.1115/1703), Fetvy- Feyziyye ,tabasma.
Gazz, emsddin Muhammed b. Abdullah, et-Timurt,
Tenvrl-ebsr ,Msr.
Hamev,Yakut, Muceml-udeb ,Msr.
Hara, al muhtasar-i Seydi Halil ,Beyrut.
HasenHamd,Sami, Tatvrul-amlil-masrifiyye bi m yettefiku
ve-eritil-slmiyye ,2.bask,Amman,1402/1982.
Haskef, Alddin, Drrl-muhtr bn Abidin ile birlikte Msr,
1386/1966.
Hattab, Ahmed b. Muhammed b. brahim (319388 h.),
Melims-snen , (Snenu Eb Davd ile birlikte) stan
bul,1981.
Haydar, Ali, Drerl-hkkm erh Mecelletil-ahkm , stanbul,
1330.
Heytem, Ahmed b. Hacer, Tuhfetl-muhtac bi erhil-minhac ,
(irvn ve bn Kasm elAbdnin haiyeleriyle birlikte)
Tarihveyeryok.
Hsrev Alev, Nasr, Sefernme , (Arapaya tercme eden Yahy
elHab),Kahire,1945.
bn Abidn, Muhammed Emin b. mer Abidin, Reddl-muhtr,
Kahire.
bn Abidn, Muhammed Emin b. mer Abidin, Tenbhr-rkd
al mesilin-nkd, Resil-i bn Abidn ,st.,1319.
bnelHmm,Kemlddin, erhu fethil-Kadr ,Bulak,1316.
bnHazm, Alib.Ahmed elEndels, el-Muhall bil-sr , Beyrut,
1408/1988.
KAYNAKLAR 351
bnHim,Siyre, el-Ksml-evvel ,2.bask,Kahire,1953.

bn Kd Simve (Bedreddin Simv . 823 h./1420 m.) Cmiul-
fusleyn ,Kahire,1300.
bnKudme,Abdullah(.620 h.) el-Mun ,Beyrut,1404/1984.
bn Kudme, Abdullah b. Ahmed (. 620 h.) el-Mun , Beyrut,
1404/1984.
bnManzr, Lisanul-Arab ,Beyrut,14101990.
bn Rd, Muhammed b. Ahmed, (. 520/1126) Mukaddimt (el
MdevvenetlKbr ile birlikte), Matbaai Hayriyye,
1324.
bnRd,Muhammedb.Ahmed, Bidyetl-mctehid ,Msr.
bnSad, Tabaktl-kbr ,Beyrut,1957.
bnKayyimelCevziyye,EbAbdillahMuhammedb.Ebbekr(.
751 h./1350 m.), lmul-Muvakkn , (Muhammed
Muhyiddn Abdulhamdin tahkikiyle), Beyrut,
1407/1987.
bnlArab, Ahkml-Kurn , Dar ihyilktbilArabiyye,
1957.
bnlBezzz, Muhammed b. Muhammed elKerder (. 827
h./1424 m.) el-Fetvl-Bezzaziyye , (elFetvl
Hindiyyeileberaber)Bulak,1310.
brahim ve Cevriye Artuk, stanbul Arkeoloji Mzeleri Tehirin-
deki slm Sikkeler Katalou ,stanbul,1970.
slm Fkh Akademisinin Kuveytte yapt 5. dnem toplant tu
tana.
Kdhan, Hasan b. Mansur elzcendi (. 592/1196), Fetv
Kdhan ,elFetvlHindiyyeilebirlikte,Bulak,1310.
Kahir, Ebuzziya Nureddin Ali b., Nihayetl-Muhtc haiyesi ,
Msr.
Kr, Ahmed b. Abdullah, Mecelletl-ahkmi-eriyye
(Abdlvehhab brahim Eb Sleyman ve Muhammed b
rahimAhmedAlinintahkikiyle)Cidde,1401/1981.
Karsl,Muharrem, Borsa ,stanbul,Tarihyok.
Kasn,Aluddin, el-Bedaius-Sanai ,Beyrut,1394/1974.
Kurt,smail, Para Vakflar Nazariyat ve Tatbikat ,stanbul,1996.
Kurtub, Eb Abdillah Muhammed b. Ahmed elEnsr, (.
671/1272), el-Cmi li-Ahkmil-Kurn , Darlkitabil
Arabi,1387/1967.
352 TCARETVEFAZ
Kurtub,Yusufb.Abdullah, Kitbl-kfi fi fkhi ehl-i Mednetil-

Mlik ,Riyad,1398/1978.
Malik b. Enes, el-Mdevvenetl-Kbr , (Sehnnun ibn Ka
smdanrivayeti)Msr,Matbaatssade,1323.
Merinn, Alib.Ebbekr(. 593 h./1197 m.) el-Hidye ,(Fethl
Kadrilebirlikte)Bulak,1316.
Merinn, Ali b. Ebbekr b. AbdilCell, el-Hidye , (erhu Fet
hilKadrilebirlikte),Darulfikr,Beyrut.
Merinn, Ali b. Ebbekr, el-Hidye erhu Bidyetil-mbted ,
stanbul,1985.*
Mevsl, Abdullah b. Mahmud b. Mevdd, el- htiyar li tallil-
Muhtar ,Msr,1370/1951.
Milibr, Zeynddin, Fethl-mun (anettttlibn ile birlikte),
tarihveyeryok.
Mnzir, Abdlazm b. Abdlkav, et-Terb vet-terhb , Kahire,
1356h.1937 m.
Neumark,F., Genel Ekonomi Teorisi ,stanbul,1948.
Orman, Sabri, Modern ktisat Literatrnde Para, Kredi ve Faiz ,
(Para, Faiz ve slm kitab iinde yer alan bir tebli) s
tanbul,1992.
mer Hilmi Efendi, thfl-ahlf f ahkmil-evkf , stanbul,
1307.
zel,Ahmet, Hanef Fkh Alimleri ,Ankara,1990.
zgven,Ali, ktisat Bilimine Giri ,stanbul,1983.
Raml, Muhammed b. Ahmed, (.1004 h./1593 m.), Nihyetl-
muhtc il erhil-minhc ,Msr.
Rz,Fahreddin,EbAbdillahM.b.merb.Hseyn(.606/1209)
et-Tefsirl-Kebr ,Msr,1357/1938.
Sahhar,HalilAhmed, Bezll-Mechud fi halli Ebi Davud ,Beyrut.
Salnamei devleti aliyyei Osmaniyye, altm sekizinci Sene,
13331334,st.,1334.
Sm,emseddin, Kamus-i Trk ,Dersaadet,1317.
Schacht, Joseph, slm Hukukuna Giri , (Tercme Mehmet Da,
Abdlbakiener),Ankara,1977.
Serahs,emsuddin, el-Mebst ,Beyrut,1409h./1989 m.
SeyyidSbk, Fkhs-Snneh ,Kahire.
* Buaratrmadahernshadandayararlanldiinbunlarayrayrzikredilmi
tir.
KAYNAKLAR 353
Suvla,Refiikr, Para ve Kredi ,stanbul,1963.

Sleyman elMeni, Abdullah, Buhs fl-iktisd el-slm , Beyrut,
1416/1996.
afi, Eb Abdullah, Muhammed b. dris (. 204), el-mm , (Ha
dislerini tahric edip notlar ekleyerek yayna hazrlayan
MahmudMatarc),Beyrut,1413 h./1993 m.
Tahv,EbCafer, erhu Manlsr ,(M.ZihnenNeccrntah
kikiyle),Beyrut,1407/1987.
Timurt, Drrl-muhtar ,(Reddlmuhtarilebirlikte),Matbaai
Amire.
Yazr, Elmall Muhammed Hamdi, Hak Dini Kurn Dili , stan
bul,1935.
Zeyla,Abdullahb.Yusuf, Nasbur-rye li ehdsil-Hidye ,Kahi
re,1357.
Zeytinolu,Erol, ktisat Tarihi ,stanbul,1993.
Zirikl, Hayreddin, el-Alm , c.III, s. 74, tarih ve yer yok. nc
bask.
IIHADSKTAPLARI
Msnedu Ahmed b. Hanbel.
Sahihul- Buhr.
Sahihul- Mslim.
Snenu Drim.
Snenu Eb Davd.
Snenu bn Mce.
Snenun- Nese.
Snenut- Tirmiz.
IIIKANUNLARVEKANUNMECMUALARI
BankOsmnmtiyaznamesiyleNizamnamesi.
Devlet-i Osmaniyenin usul-i sikkesi , Salnmei Osmaniye,
13331334seneimliye,stanbul,1334.
Dstur, tertb-i evvel ,c.II,stanbul,1289.
Dstur zeyli, tertib-i evvel ,MatbaaiAmire,1298.
Dstur, tertb-i sn ,c.VIII,stanbul,1923.
Dstr, tertb-i sn ,c.VI,Dersaadet,1334.
354 TCARETVEFAZ
Kavanini Nakdiyyenin Nerinden Evvel ve Tedavl Zama

nndakiMdayentveMuameltHakkndaKararnameLayihas.
MecelleiAhkmAdliye,MecelleKomisyonu.
MeskktOsmaniyyeHakkndaKararnameLayihas.
S.P.K.(2499saylSermayePiyasasKanunu).
Sermaye Piyasas Kurulunun 26.2.1982 tarih ve 17617 sayl
resmgazetedeyaynlananteblii.
Sermaye Piyasasnn Teviki Kanunu (3332 say ve 25 Mart
1987tarihli).
Tevhidimeskkthakkndakanunimuvakkat(26Mart1332=
8Nisan1916tarihli).
TrkTicaretKanunu.
VergiUsulKanunu.
Zeyli Dstur l, stanbul, 1298. ( Kavimi nakdiyye ile olan
mdayenatadairf2Ramazan96tarihinde ner veilan olunan ka
rarnamedenemvalieytmnistisnashakkndamaddeimahsusa)
IVERSCLLER
Evkf Hmyn Mfettilii Mahkemesi, 4 ve 743 nolu sicil
lerstanbulMftleriyyeSicilleriArivi.
stanbulKadl65numaralEmirveFermanDefterist.Mf
tl,eriyyeSicilleriArivi.
stanbulKadl213 noluEmir veFermanDefteri,st.Mft
leriyyeSicilleriArivi.
stanbul Kadl 334 numaral Ferman Defteri st. Mftl
eriyyeSic.Arivi.
KARMANDEKS 355
KARMANDEKS
Abbasb.Abdulmuttalib38,76,85,131 Apis 31
Abdullahb.Abbas70,78,82,115, 279 arha 158
Abdullahb.Mesud 78,215 arhabon 158
Abdullahb.mer 59,60,65,77,78, riyet 107,108,139
81,82,84,87,96,126,185,186, ariyye 120,124
208,241 arra 158
Abdullahb.Ubeyd 54 aval 273,285
Abdullahb.Zbeyr 79,275 Ayastefanos 319
AbdullahelMeni 304,305,306,307, ayb 189,351
308,313 Bakara2/106 30
Abdulmelikb.Mervan 161,162 Bakara2/195 42
Abdurrahmanb.Kasm 141,206 Bakara2/197 135
AbdlazizedDeraverd 98 Bakara2/219 66
acve 117,120,126,192 Bakara2/261 18,43
alk 42,49 Bakara2/275 20,52,67,83,93,94,
Adedmal 20,342 135,198,241,250,251,261,287,
adediyatmtekribe 20,342,352 301,302,303,345
Afrika 259 Bakara2/276 17,40
Ahkaf46/9 29 Bakara2/278 16,39,43,73,91,135
Ahmedb.Hanbel 17,41,45,46,47, Bakara2/278279 43
49,55,61,66,67,68,86,91,106, Bakara2/278280 39
125,126,127,128,157,191, 215, Bakara2/280 38,39,313
250,253,277,292,296,305,307, Bakara2/93 31
311,344 Bakara,2/275 46,61
AhmedCevdetPaa 153,166,167, Bakkl 231
168,324 banca 257
AhmedelKr 300 bankahavalesi 273,276
Ahzab33/21 29 bankakart 273,276,279,280
Aie 67,240,241,251 bankaclkhizmetleri 18,256,257,
akd 99,345 258,264,266,273
aklselim 129 banknot 165,168,169,170,174,175,
Akreditif 282 321,324
AlauddinBedr 229 Belh 230
almgc 17,43,300,332,333 BenNadr 79
AlietTenfis 311 Beq 60
Alimran3/64 30 Berb.Azib 57,58,84
limrn3/7 26 Beyhak 50,67,68,70,97,98,130,
Amerika 259,343 216,250,252
Amerikandolar 129,208 bireyselemeklilik 287
Anamal 38 Bizans 161,162,275
anapara 237,267,300,327 borsa 356
anber 113 Buharallar 160
Ankarav 231,235,238 buzaheykeli 31
Anonim 356 CahiliyeAraplar 37
356 TCARETVEFAZ
Cahiliyefaizi 38,76,77,85,131 factoring 150,151

carihesap 170,259,267,274 Fadleb.Ubeyd 55,104,187
CehzaelBermek 280 FahreddinRaz 46
cenbhurmas 64,97 Faizgeliri 17,41,215
cimrilik 41 Faizci 37
ek 165,168,170,171,172,173,174, Faizcilik 37,85
175,210,211,257,267,273,276, faizlibankalarn 18,264
278,279,280,281,286,321,322, faizlibor 15,16,48,50,65,67,94,
324 106,121,149,169,171,208,210,
dnike 348 214,222,227,229,230,235,240,
Davd 252,253 256,261,286,342
deflasyon 173 faizsizbankalar 18,76,94,256
Devalasyon 330 faizsizkimeler 165
deyn 50,77,90,91,218,312,349 faizsizdn 105,107,261,267
EbHanife 129,130,132,202,204, fakih 86,127,134,250,282,311
226,348 Fatiha1/5 218
EbHureyre 54,66,84,185,250,296, fels 103,108,122,127,160,164,180,
304 194,199,200,201,202,203,204,
Ebshak 131 205,206,207,348,350
EbKlbe 80 fkh 20,28,84,86,99,111,112,238,
EbMusaelEr 88 240,250,274,275,277,279,282
EbSadelHudr 52,61,82,84,98, ftrat 33
184 financement 268
EbSalih 79,82 FinansKurumu 18,256,310
EbYusuf 130,131,134,154,160, finansalkiralama 18,265,266,270,
191,201,202,203,204,226,227, 288
231,232,348,349,351 finansman 17,18,148,149,268,288,
ecrimisil 230,247 326
Efektif 286 Fon 15,258,267,268
Ehlikitab 30 fonds 15,258
Ekonomikkriz 16 Forward 208
elbenk 257 FuadPaa 167,168
elbolsa 276,279 fukahadnemi 76
elEmn 274,298,301 Fussilet41/3 25
elFetvlBezzziye 229,349 fls 178,179,180,199
elHacc22/77 91 gabn 144,153
elHattb 139,296,305 gabnfhi 153
elmasrif 257 gabnyesr 153
elMerginn 102,103,229 gasp 44,152,298,299,300,350,351,
eman=vize 132 360
emanet 118,169,170,171,229,257, haberivahid 133
273,275,276,321 Hacc22/60 292
EmniyetSand 270 Haccacb.lt 131
Enbiya21/67 31 Hafsa 60,186
enflasyon 19,129,173,264,307,325, halkaarz 287
329,330,331,332,333,334,346, Hanbel 87,90,96,125,127,129,130,
347,352 134,142,156,157,164,180,194,
erRyn 111,119 204,205,209,216,241,281,299,
esSeyyidelmam 223 300,347,349
esSddkedDarr 301 Hanbeller 128,199,225,349
Evza 134 Hanef 49,54,60,61,63,82,83,96,
factor 150 99,103,104,105,106,107,108,
KARMANDEKS 357
110,112,116,118,124,125,126, slmFkhAkademisi 210,285,344

129,133,135,140,154,156,161, slmKonferans 285
164,180,188,197,199,200,201, sra17/9 24
202,204,209,216,222,226,240, stanbulDarphanesi 160
311,349 istikraz 273
Hane 56,187 kodra 167
HasibPaa 167 iletmeci 217,268
Hayber 56,63,64,97,98,104,106, Kaddhn 280
131,187,278 Kdhan 226,231,234,235,242
hyrayb 189 kadr 100,126,202
Hzr 26,27 ktpara 20,66,101,122,129,160,
hibe 70,96,98,156,157,189,222, 165,168,169,173,174,176,178,
224,234,246,252,270 179,180,181,184,199,205,207,
Hicaz 61,98,114,160 208,209,210,285,316,319,320,
Hiamb.Abdulmelik 162 324,340,341,342,343,344,345,
Hiamb.Amir 84 346,352
hiyrryet 189 Ktpara 20,44,109,165, 174,178,
hiyarart 188 179,184,207,209,210,300,316,
Hd11/1 24 319,341,342,343,344,345,352
hulle 45,46 kime 165,166,167,168,324,345
Hull 115 Kimeimutebereinakdiye 165
Huzaa 280 Kimeler 165,166
Irak 88,279 kambiyo 208,273,276,285,286
Iskonto 78,79,89,93,238 kaparo 155,156,157,307,308
yne 68,230,232,241,242,253 Kaparo 307
bnAbbas 38,78,79,82,83,88,91, karzhasen 50,214,215,216,232,
150,252 261,275
bnAkl 95 Karzhasen 215,261
bnBerri 62 kasaihtiyat 171,258,262,263,321,
bnHazm 90,91,95,96,200 322
bnKayymelCevziyye 91 Katde 95,98
bnRd 37,67,79,86,90,91,123, KatlmBankas18,256,260,266,307
131,132,141,193, 200,241,251, Katlmfonu 259,286,287
317 katlmahesab261,263,265,266,267,
bnSrn 95,307 288,289
bnTeymiyye 91 Katlmahesab 259,261
brahim14/4 32,33 kaydpara 170,172,260,262,264
icma 34,89,91,96,115,135,161 kefalet 278,281,282,283
dntsicili 244 kefil 36,93,117,151,249,266,277,
dne 248,249 278,281,282,283,284,285
ikraz 273,275 Kehf18/6582 27
iktiyat 112 Kehf18/78 26
lahikitaplar 27 Kemaleddinb.elHmm 108,130
illetimteaddiye 110 keyl 20,100,111,126,129,202,342,
mamMuhammed 129,130,132,164, 352
180,191,201,202,204,231 keyl 101,129,202
mameyn 226 Kyamet75/1819 24
ncil 30 komisyon 150,151,166,273,282
infak 15,42,43,44 konsolid 168
nfak 42 Kredi 15,16,17,19,40,41,51,169,
irde 32 171,172,214,215,218,219,257,
slmBankas 312 258,261,264,265,266,278,282,
358 TCARETVEFAZ
284,286,287,310,321,323,325, muameleieriyye 64,68,198,222,

326,327,328,337 231,232,235,236,237,238,239,
kredifaizi 40,41 241,242,243,244,250,251,253,
kredikart 257,258,273,282,283, 270,271
284,310 Muaviye 54,80,81,83,84
Kredikurulular 16 Mudrebe 18,160,216,256,268,269
kredimektubu257,258,273,278,279, Mudrib 216,217,263
280 MuhammedAbdullahDraz 70
Kredisistemi 17,19,218,219,321, Muhammedb.Srn 86
323,325,326,327 MuhammedelKerder 229,349
Kufe 79,279 muhkem 24,26,28
Kurn 15,20,24,25,26,27,28,29, munzam 171,258,262,263,323
30,31,32,33,34,36,39,41,48, murbaha 18,270,271,272,284
52,64,76,77,86, 103,105,111, Mcahid 81
119,120,133,135,246,248,294, Mmselet 115,116,342
295,296,297,301,307,313,358 Mminn23/51 309
Leasing 272 mrsel 135
Leysb.Sad 200,206,207 Msvt 62
maa 19,80,323,325,360 Msv 62
Madenipara 20,162,164,174,178, Mslim 38,39,45,50,53,54,55,56,
318 57,58,59,61,65,76,80,81,83,
Maide5/1 306 85,86,92,95,97,98,100,102,
Maide5/3 86 104,105,106,107,112,116,119,
Maide5/9596 294 127,131,154,185,187,198,198,
Mal 49,51,107,145, 155,224,227, 216,309,359
229,270,271,280,325,340,361 Mslimb.Yesar 54,80
malpiyasas 50,51 mareke 18,265,266,267,268,269
Malaraclk 214,266 mteahhirn 76
Mlikb.Evs 55 mtekaddimn 76
Mlik 49,96,121,122,123,125,127, mtebih 25,28
128,129,130,140,141,156,180, nafak 15,42
192,199,200,205,209,225,241, Nahl16/126 292,305
350 Nahl16/89 24
Mamerb.Abdullah 60,127 NasrHsrev 280
masrif 184 nece 155
Mecdaltn 244 Neml27/34 43
Medine 57,71,79,87,88,97,150, nesh 30
152,161,162,246,248,274 Nesie 78,105
Mekhl 130,133,134,135 Nidd 62
mekl 108 nikh 45,47,225,349
Mekke 36,67,68,71,82,83,95,114, Nisa4/29 13,49,228,331,342,344,
125,131,132,160,161,250,274, 365
279 Nisa4/46 297
Meslih 301 Nur24/4 294
meslihimrsele 298,299,301 Nur24/5 295
Mesn 25 opsiyon 286
meet 32 Ortaklk 15,18,19,267,268,269,337
mevde 274 OsmanelBett 95
mevzn 108 OsmanlBankas 169,170,174,324
Meysere 78 Osmanllar 242,270,317,345
misil 62,63 dn 42,49,50,62,92,93,107,108,
118,124,125,129,146,151,215,
KARMANDEKS 359
230,235,257,258,270,273,274, siyasiotorite 20,179,340

275,279,280,281,343,349 szleme 87,142,203,272,287,332,
lek 20,100,102,103,111,114,117, 363
126,192,342,352 SultanAbdlmecit 165,166,319, 323
merb.Abdlaziz 162 SuudiArabistan 210,306,312
merb.elHattb 80,83,296,305 sftece 276,279,281
merenNesef 225 Sleymanb.Abdulmelik 162
merHilmEfendi 243 fi 90,96,111,112,113,114,115,
merNasuhiBilmen 163,164,178, 116,117,118,119,120,121,125,
223,224,231,232,244,262,274, 127,129,130,134,139,140,164,
276,348,349 180,191,199,200,204,205,209,
parapiyasas 50,51,286 216,225,240,241,299,300,347,
polie 273,276,278 350,351
Portfy 287 arap 46
Rebulevvel 78 ra 46,114
riba 36,38,49,61,67,68,91,111, ibh 62
115,116,118,119,122,127,132, ra42/11 63
204,205,235,250,301 ura42/13 30
ribfadl 116 r42/40 308
ribayed 116 Taabbd 120
ribev 110,111,122 Taam 60,112,123
ribh 68,234,235,236,237,238,239, Tahv 154,155,205
240,243,246 tahrf 296,297
ribhier 68 tahvil 165,168,169,174,178,210,
Rum30/14 132 285,286,321,356
Rum30/30 33 taksit 147,148,195,270
Rum,30/39 36,40,71 Talhab.Ubeydullah 55,187
RdiPaa 166,167 Tasarruf 17,216,267
SabaKraliesi 43 Tavus 95
sabitgelirliler 17,326,332,337 Tazir 304
safka 66,67,68,69,250,251 tefekkh 112
sahabe 76,135,306 Teabun64/1517 42
sahab 76 Tekabuz 116
Sahnn 141 teminatmektubu 257,273,281,282
Saidb.Cbeyr 78,79 teabh 27
Said b.elMseyyeb 97 Tevbe9/34 44
Sadb.elMseyyeb 83,84,97 Tevhidimeskkt 164,165,318
sakamonya 113 tevil 26,27,28
sancat 109,110 Tevrat 30,31
sarf 81,160,179,184,191,193,194, tezekkre 33
195,198,209,210,246,258,273 Tvbe 218,239
Sarf 59,81,160,184,189,193,194, tketicikredisi 148
195,203,205,285 Ubeydullahb.EbCafer180,200,206,
sarraf 81,184,193 207
Seffah 79 ud39,55,67,97,113,119,126,185
Selem 150,209,271 urbn 156,158
semeniyet 112,116,120,121,122, Useyfr 139
124,125,127,205,209 beyb.Kab 86,87,88
senettahsili 257,267,273,276 rdn 312
Sermaye 19,259,287 smeb.Zeyd 38,79
sermayepiyasas 286,287 vadefark50,139,140,142,143,149,
Sigorta 287 284,303,309,310
360 TCARETVEFAZ
vadelisat 37,140, 142,145,146, Yusuf 27,167,191,192,199,324,349

149,150,151,270,273,309 Zhir 89,90,95,188,196,199,200,
VedaHutbesi 37,76,78,84,85,131, 204,205,209
132 Zebahr 231
veda 274 Zekt 18,42,43,61,309
vezn 20,102,110,127,128,129,161, Zeydb.Erkam 57,58,67,84,240,
162,201,245,342,352 241,251
vezn 101,202 Zeydb.Sabit 78,79,106,120
vezniseba 161,162 zina 45,47,294
vkel 167 zinakrn 47
Yahudiler 252,297 Zirrb.Hubey 88
Yahyab.Eyyub 207 zrak 50
Yezidb.Abdulmelik 162 Zfer 242,247
Yezidb.EbHabb 180,200,206,207 Zmer39/23 25

Ticaret Ve Faiz PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ticaret Ve Faiz PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TCARETVEFAZ

PROF. DR. ABDLAZZ BAYINDIR

TCARETVEFAZ, PROF. DR. ABDLAZZ BAYINDIR

1.Ticaret2.Faiz 3.Kurn 4.slam5. Zekt

C FELS DNAR VE DRHEM GB GRENLER .......................194

VHLELFAZYOLLARI LELGLTENKT................ 241

A SUA UYGUN CEZA ..............................................................280

IVDEFLSYONVELKDTETUZAI ........................... 321

yilii sonsuz, ikram bol Allahn adyla

STANBUL Eyll 2007

Biriktirilen paraya tasarruf denir. Tasarruflar, faiz deyerek

Kan, nasl damarlardan geip vcuda yaylrsa, gelir ve servet de

rirler, banka bu kk tasarruflar bir araya getirip byk fonlar

Ayet, zekt ile faizi karlatrmaktadr. Zekt,onuhemen har

ortaklakatlmaktr.Sistemekonomik hayatahkim olursane fai

Faizyasa,kredisisteminiilemezhlegetirir. Allah alm sa-

tadr.lgili kanunlardeimeli kt para,zerindekirakama gre

1 Ayetteki () kelimesi mastardr ve cmle iinde haldir. Busebeple kitap ola-

ludur. Ayrca aratrlan konunun uzmanlarnaihtiyaolur.Mesela

Biraz da tevl zerinde durmak gerekir. Tevl , bir eyi asl

2 Rabelsfahn, Mfredt, maddesi.

Gemi, denizde alan ve baka ii olmayan birka kiinin-

4 Bkz.Yusuf 12/43ten 49.ayetekadar.

... Oysa mtebihin tevlini Allahtan bakas bilmez.

De ki: lk eli ben deilim; benim ve sizin banza ne ge-

Snnet Peygamberimizin Kurandan kard doru hkm

yapmtr. Dini ayakta tutun, onda ayrla dmeyin...

6 bnManzr, Lisanul-Arab,Beyrut, 14101990, maddesi.

Tevrat Kurndan hacimlidir.Kurnda ksa geenbazkonu

10 Genibilgiiinbkz.AbdulazizBayndr, a.g.e, Kurnda Meet ve rde bal-

Sen yzn dosdoru bu dine, Allahn ftratna evir. O

1 Bkz.bnManzr, Lisanul-arab,c.XIV,s. 305.

zusuyla onun ihtiyacn karlar. Borlu da eline mal geince bor

2 Fahrrrzi, Fahreddin erRz, Ebu Abdillah M. b. mer b. Hseyn (v.

Cahiliye faizi kaldrlmtr. Kaldrdm lk faiz, bizim fai-

4 EbDvd, Mensik, 57,hadisno 1905.

8 Buhr, Sahih, By 79 (Beyuddinr biddinr nesen), Mslim, Sahih,

diiniz zekta gelince ite kat kat artranlar zekt verenler-

sarruf sahibinin alaca %5 olduundan fiyat artlar, onlarn ge

10 Ahmedb.Hanbel, Msned,c. 1,s. 395.

Mallarnz ve evltlarnz sadece snanmanz iindir; byk

lah, hayra harcayana kat kat verir. Allahn imknlar geni-

yedi yl sonra fiyat 195 kurua kt iin yaklak 26 kilo eker

12 Buhr, Sahih, Vesy,23Mslim, Sahih, man145.

Faiz yiyenler, eytann taklp akln eldii18 kimsenin

Bu iki ilem arasnda benzerlik vardr, ama farklar da vardr.

Bireyin hell olmasnnsebebi,srf ihtiyacn karlanmas ol

20 FahrddinerRaz, a.g.e. c.VII,s.98.

lamazsanz emri bilmaruf nehyi anil mnkeri 23 netbirekildeicra

23 Emr bil-marf ve nehy anil-mnker, iyilii emretmek, ktl yasaklamak

Hanef ve Mlik Mezheplerine gre alm satm, mal malla

28 Abdlazmb.AbdlkavelMnzir, et-Terb vet-terhb,Kahire,1356h.1937

dr. Bu yzden faizli ilemin lks semtte olmasyla bir kenar ma

tirmiler ve bu halleriyle Alm satm tpk faizli ilem gibidir 30

33 Mslim, Sahih, Mskt 77 (1585).

36 Nes, Snen,By,43 (beyulburrbilburrRivayetinikinciblm).

Dinara40 dinar ise arada fazlalk olamaz. Dirheme41 dirhem

Hayber gn elime boncuklu ve altnl bir gerdanlk gemiti,

46 Mslim, Sahih, Mskt, 91(1591).

50 Nes, Snen,By,49 (Beyulfddahbizzehebneseten).

55 Buhr, Sahih, By80 (Beyulveriqbizzehebneseten).

bisatnalabileceimiziemretti.58 Birisieldenele mi?diye

58 Buhr, Sahih, By81 (Beyuzzehebbilveriqyedenbiyedin).Bundansonraki