Bezpieczestwopracyprzygbokichwykopach

20100806

Prace ziemne s nieodzownym etapem kadej nowo projektowanej inwestycji

budowlanej.Totakepierwszyetapbudowy,poprzedzonyjedyniepracamipolegajcymi
na zagospodarowaniu terenu oraz organizacji zaplecza. Na etapie przygotowania
inwestycji kierownik budowy opracowuje plan BiOZ, okrelajc m.in. zasady
bezpieczestwaihigienypracy,ktrebdobowizywaynatereniebudowy.

Przedprzystpieniemdoprac
Wszystkieosobywykonujcepracenatereniebudowyprzedprzystpieniemdowykonywaniarobt
budowlanych powinny zosta zapoznane z instrukcj bezpiecznego wykonywania robt oraz
obowizujcym planem BiOZ tzw. instruktarz stanowiskowy na budowie. Naley pamita, e
wszystkie roboty ziemne powinny by wykonywane na podstawie projektu robt
ziemnych,ktryokrelapooenieinstalacjiiurzdzepodziemnych,atakesposbzabezpieczenia
wykopuiwynikibadageologicznych.
Wprzypadkumaychobiektwniejestkoniecznesporzdzanietakiejdokumentacji.Jeli
wszystkie niezbdne informacje zostay zamieszczone w projekcie budowlanym, to prace ziemne
mogbywykonywanewsposbbezpieczny.Przywykonywaniugbokichwykopwbardzowane
jest posiadanie wiedzy o istniejcych warunkach geologicznych, hydrologicznych, geotechnicznych
orazoposadowieniuobiektwznajdujcychsiwbliskiejodlegociodmiejscawykonywaniarobt.
Wykonywanerobotypowinnyzostatakzaprojektowaneiwykonane,abyniewpywaynegatywnie
zarwnonaterenyssiadujce,jakiinateren,naktrymprowadzonajestinwestycja.
Przed przystpieniem do prac ziemnych naley wyznaczy drogi dojazdowe dla maszyn i urzdze,
ktre bd wykorzystywane. Drogi komunikacyjne dla transportu i ruchu pieszego powinny by
rwne, twarde lub utwardzone w sposb zapewniajcy odpowiedni nono dla stosowanych
rodkwtransportu.Drogitransportowemuszbyrozplanowanewtakisposb,abybyyoddalone
odkrawdziwykopunaodlegominimum0,6m.Naleypamitaotym,abyzarwnodrogi,jak
iterenwokwykopuposiadayurzdzenialubrozwizaniatechnicznezapewniajceodprowadzenie
wdopadowychwsposbuniemoliwiajcyzalaniewykopu.Natomiastprzywykopachzeskarpami
obezpiecznymnachyleniuterenunaszerokocirwnejtrzykrotnejgbokociwykopupowinnosi
zapewnispadkiumoliwiajceatweodprowadzeniewodyodkrawdziwykopu.Wszystkieobiekty,
urzdzenia i rolinno znajdujce si na terenie prowadzonych prac, a tym samym utrudniajce
prowadzenierobt,powinnyzostausunitelubzabezpieczonezgodniezplanemBiOZiprojektem
robtziemnych.
W przypadku prac w bezporednim ssiedztwie sieci elektroenergetycznych, ciepowniczych czy
wodocigowychiinnychbezpiecznaodlegopowinnazostaustalonaprzezkierownikabudowypo
konsultacji z wacicielem lub zarzdc sieci. Dlatego te wszelkie prace wykonywane w pobliu
instalacji podziemnych, polegajce na poszukiwaniu i odkopywaniu, powinny by wykonywane
rczniewycznieprzezodpowiednioprzeszkolonychpracownikwposiadajcychaktualneorzeczenie
o braku przeciwwskaza do pracy na zajmowanym stanowisku oraz aktualne szkolenie w zakresie
BHP.

Wykonaniepracziemnych
Podczasprowadzeniapracziemnychterenpowinienzostaogrodzony.Wszystkiewykopynaley
zabezpieczywsposbuniemoliwiajcypracownikom,orazosobomniezatrudnionymprzypracach
ziemnych, wpadnicie do wykopu. Do kadego wykopu o gbokoci powyej 1 m naley wykona
bezpiecznewejcie(wyjcie),aodlegopomidzyzejciaminiepowinnabywikszani20m.Ze
wzgldwbezpieczestwaistotnejest,abypozmroku,wporzenocnej,atakewokresiekiedyprace
w wykopie nie s prowadzone, ustawi wok niego bariery ochronne zaopatrzone w wiato
ostrzegawczekoloruczerwonegoinformujceoniebezpieczestwie.
Paragraf 15 ust. 2 rozporzdzenia [1] okrela, e barieryochronne powinny skada si z deski
krawnikowej o wysokoci 0,15 m i porczy ochronnej umieszczonej na wysokoci 1,1 m.
Natomiastwolnczpomidzydeskkrawnikowaporczochronnnaleywypeniwsposb
zabezpieczajcy pracownikw przed upadkiem z wysokoci do wykopu. Bariera ochronna powinna
byodsunitaodkrawdziwykopunaodlegoniemniejszni1m.
Wprzypadkachuzasadnionychwzgldamibezpieczestwawykopnaleyszczelnieprzykrywsposb
uniemoliwiajcywpadniciedoniego.Zastosowanieszczelnegoprzykrycianiezwalniazwykonania
balustradochronnych.Wtymprzypadkuporczeochronnemogzostazastpionebalustradzlin
lubtamztworzywasztucznegoumieszczonychnawysokoci1,1mwodlegociniemniejszejni1
modkrawdziwykopu.
NapodstawieoglnychprzepiswBHP[2]kadywykopocianachpionowychigbokociponiej1
m musi by umocniony w sposb uniemoliwiajcy osunicie ziemi. Natomiast wykopy
nieumocnione o gbokoci wikszej ni 1 m, ale tylko do gbokoci 2,0 m, mona wykonywa
wyczniewprzypadku,gdypozwalanatodokumentacjageologicznaorazbadaniagruntu.
W pozostaych przypadkach wykopy powinny zosta zabezpieczone przed moliwoci osunicia si
cianwykopuzapomoc:skarpowaniacian,podparcialubrozparcia.
Wedug oglnej definicji podanej w polskim pimiennictwie wykopy gbokie to wykopy o cianach
pionowych zabezpieczonych obudow o gbokoci wikszej ni 3 m. Z definicji tej wynika, e
wszystkie wykopy gbokie musz by zabezpieczone przed moliwoci osunicia. Sposb
zabezpieczenia wykopu jest okrelony w projekcie robt ziemnych, ale na kadym etapie
wykonywaniapracmoeuleczmianie,jeeliwyniknnoweuwarunkowanianieujtewprojekcie.
Podanadefinicjanieobejmujewykopwgbokichocianachzabezpieczonychmetodskarpowania,
tzn. bezpieczne nachylenie cian. Wykopy szerokoprzestrzenne umoliwiaj szybsze
prowadzenie robt budowlanych dziki atwemu dostpowi i braku elementw
zabezpieczajcych skarpy. Niestety metoda ta jest najbardziej niekorzystna dla otaczajcego
rodowiskaiwymagaduejpowierzchninieuytkowanegoterenu.

Tab.GrupaI.Maszynydorobtziemnych(wg[3])

Bezpiecznenachylenieskarpmusibyokrelonewdokumentacjiprojektowejnapodstawieoblicze
statycznoci,wsytuacjigdy:
robotyziemneswykonywanewgruntachnawodnionych,
terenprzyskarpiewykopumabyobcionywpasierwnymgbokociwykopu,
gruntystanowiiyskonnedopcznienia,
wykopudokonujesinaterenachosuwiskowych,
gbokowykopuwynosiwicejni4m.

Wprzypadkukiedywprojekcienieustalonobezpiecznegonachyleniaskarpwykopwtymczasowych
ogbokocido4m,naleystosowaponiszeparametry:
nachylenie 1:0,5 dla iw, mieszanin frakcji iowej z piaskiem i pyem, zawierajce powyej 10%
frakcjiiowej,wstanieconajmniejtwardoplastycznym,
nachylenie1:1dlaskaspkanychirumoszyzwietrzelinowych,
nachylenie1:1,25dlamieszaninfrakcjipiaskowejziowipyowoIp10%(maospoistych,jak
piaski gliniaste, pyy, lessy i gliny zwaowe) oraz rumoszy zwietrzelinowych zawierajcych powyej
2%frakcjiiowej,
nachylenie1:5wgruntachniespoistychorazwgruntachspoistychwstanieplastycznym.

Wprzypadkuwykopwstaychnachylenieniepowinnobywikszeni:
1:1,5przygbokocido2m,
1:1,75przygbokociod2do4m,
1:2przygbokociod4do6m.

W przypadku kiedy niemoliwe jest spenienie powyszych warunkw, naley zastosowa

odpowiednie zabezpieczenie cian wykopu przed osuniciem. Jedne z najczciej stosowanych
sposobw obudw wykopw to: cianka szczelinowa, obudowa berliska, stalowa cianka szczelna,
palisada,cianyzkolumnwykonanychzapomociniekcjistrumieniowejoraztechnologiemieszane.

Podczaswykonywaniarobtziemnychzapomocmaszynnaleypamita,eoperatorzysprztu
budowlanego do robt ziemnych musz posiada wymagane uprawnienia do ich obsugi.
Szczegowe rodzaje uprawnie okrela rozporzdzenie [3]. W tabeli podano wycig z tego
rozporzdzenia okrelajcy rodzaj maszyn, dla ktrych wymagane s uprawniania przy robotach
ziemnychzwizanychzwykopami.

Przy wykonywaniu robt ziemnych sprztem zmechanizowanym naley rwnie pamita

o wyznaczeniu strefy niebezpiecznej i odpowiednim oznakowaniu terenu prac. Strefa
niebezpieczna dla sprztu zmechanizowanego to odlego stanowica zasig pracy ramienia lub
warto podana przez producenta w instrukcji eksploatacji urzdzenia. Zabroniona jest praca
koparkiskadowanieurobkubezporedniopodliniaminapowietrznymi,atakewodlegocibliszej
odskrajnychprzewodwni:2mwprzypadkuliniiNN,5mwprzypadkuliniiWNdo15kV,10
mwprzypadkuliniiWNdo30kV,15mwprzypadkuliniiWNpowyej30kVliczcwpoziomie
donajdalejwysunitegopunkturuchomegowysignikakoparki.
Obecnie,kiedyprzywykonywaniuinwestycjipracujewicejnijednafirma,ageneralnywykonawca
robt wybiera podwykonawcw wyspecjalizowanych w poszczeglnych robotach, bardzo wane jest
wyznaczeniestrefyniebezpiecznej.Wyznaczonastrefainformujeosobyniezatrudnioneprzypracach
ziemnychomoliwociwystpieniazagroeniawynikajcegozpracysprztu.Wczasiepracykoparka
powinna by ustawiona w odlegoci minimum 0,6 m od granicy klina naturalnego odamu gruntu
lubodkrawdziwykopuzabezpieczonegoobudow.
Podczas wykonywania wykopw powyej 4 m prace naley wykonywa stopniami, z tym e
wysokostopniapowinnazostadostosowanadoparametrwuywanegosprztu.Nakadypoziom
(stopie)powinienzostawykonanywjazddlarodkwtransportuorazprzewidzianeodprowadzenie
wodyuniemoliwiajcespyniciejejnastopiepooonywniszejczciwykopu.
Wtrakciesporzdzaniadokumentacjiprojektowejniezawszemamydostpdowszystkichinformacji
o rzeczonym terenie, a podczas wykonywania prac mog wystpi niebezpieczne sytuacje majce
wpywnabezpieczestwo.Dlategopraceziemnepowinnybywykonywaneprzezconajmniejdwie
osobyoperatoraipomocnika.Dozadapomocnikanaleyobserwacjawykonywanychrobtoraz
informowanie operatora o zaistniaych niebezpieczestwach. Podczas wykonywania prac ziemnych
mona odkry przedmioty trudne do zidentyfikowania. W takiej sytuacji operator koparki powinien
natychmiastprzerwapracizawiadomiosobnadzorujcroboty.Jeeliodkryteprzedmiotyoka
si niewybuchami, to miejsce znaleziska naley zabezpieczy i zawiadomi najblisz jednostk
policji. W przypadku odkrycia przedmiotw wskazujcych na znalezisko o charakterze
archeologicznymnaleypowiadomiwaciwegokonserwatorazabytkw.
Pomocnik przebywajcy w wykopie musi zosta wyposaony w hem ochronny i stosowa go
w trakcie pracy. Przebywanie pracownikw i innych osb wykonujcych prac pomidzy
cianwykopuapracujckopark,nawetwczasiepostoju,jestzabronione.
Naley pamita, e w czasie wykonywania prac ziemnych nie wolno dopuszcza do tworzenia
nawisw gruntu. Najczstsz przyczyn wypadkw zwizan z pracami ziemnymi jest przysypanie
pracownika.Nawetniewielkailogruntumoespowodowaliczneobraeniawewntrzneuosoby
przysypanej, a w konsekwencji spowodowa mier lub trwae kalectwo. Dlatego tak wane jest
sprawdzaniestanuskarpiobudowywykopuprzedkadorazowymrozpoczciemrobtwwykopie.

Najczciejwystpujcezagroeniawwykopieto:
zasypanie pracownikw w wyniku zawalenia si cian wykopu (notowano cikie wypadki nawet
wwykopachogbokocido1mwpochyymterenie),
wpadnicie do wykopu np. na skutek uderzenia przez ruchom cz maszyny budowlanej (np.
ykkoparki),
obsunicieziemizkrawdziwykopu,
polizgniciasi,
spadanienapracujcychwwykopiebryziemi,kamieniitp.

Podczas wykonywania wykopw gbokich ze cianami pionowymi w obudowie naley pamita

o wykonywaniu montau obudowy zgodnie z instrukcj BHP, dokumentacj producenta lub
projektemindywidualnym.Grnakrawdelementwobudowypowinnawystawaponadterenco
najmniej 10 cm w celu ochrony przed wpadniciem do wykopu rnych przedmiotw. Zabieg ten
zwalnia z wykonania deski krawnikowej przy montau barier ochronnych. Zgodnie z wymogami
BHPmontaobudowylubrurrozporowychwuprzedniowykonanymwykopieocianachpionowych
na gboko wiksz ni 1 m wymaga tymczasowego zabezpieczenia osb klatkami lub obudow
prefabrykowan.Zamocowanerozporyniemogkolidowazpracamibudowlanymicianistropw,
dlategopowinnybytakrozplanowane,abymoliwybypniejszydemontarozpr.
Wszystkie prace zwizane z montaem rur lub dwigarw rozporowych s pracami na wysokoci,
a wic naraaj pracownikw na moliwo upadku z wysokoci. Pracownicy powinni zosta
zabezpieczenirodkamiochronyzbiorowejchronicymiprzedupadkiemzwysokoci,tj.rusztowania,
pomosty robocze. rodki ochrony zbiorowej maj pierwszestwo przed rodkami ochrony
indywidualnej. W przypadku braku moliwoci zastosowania rodkw ochrony zbiorowej mona
zastosowarodkiochronyindywidualnej,tj.pasy,szelkibezpieczestwa.Wchodzeniedowykopu
i wychodzenie po rozporach oraz przemieszczanie osb urzdzeniami sucymi do
wydobywaniaurobkujestzabronione.
Nastpnymetapempracziemnychjestzasypywaniewykopw,ktrenaleywykonywawarstwami.
Kada uoona warstwa powinna by zagszczona, a jej grubo musi by dostosowana do
posiadanego sprztu zagszczajcego. W przypadku zastosowania obudowy wykopu zabezpieczenie
naley demontowa od dou i stopniowo usuwa. W miar zasypywania obudow usuwa si za
kadymrazemnawysokoniewikszni:0,5mwgruntachspoistych,0,3mwpozostaych
gruntach.
Obudowa moe zosta pozostawiona w gruncie w przypadku braku moliwoci jej wycignicia lub
gdy wydobycie obudowy mogoby zagraa bezpieczestwu pracy albo konstrukcji wykonanego lub
ssiadujcego obiektu. Informacja o pozostawieniu obudowy powinna znale si w dzienniku
budowy,aobryswrysowanywprofilpodunyzpodaniemwymiarwilokalizacji.
Nazdjciu(budowahoteluQubuswodzi)zastosowanornemetodyzabezpieczeniagruntuprzed
osuniciem.Dowykopuprowadzischodniasystemowa,ktraumoliwiakomunikacjpiesz.Teren
budowy zosta wygrodzony potem o wysokoci minimum 1,5 m, a wok wykopu zamontowano
barier ochronn z tablicami informacyjnymi. Okazany teren nie spenia wszystkich wymaga
okrelonych w przepisach, ale wiadomo, e na budowie nie da si osign ideau. Warto jednak
pamita,ebudownictwotojednazgaziprzemysu,wktrejzdarzasinajwicejwypadkwprzy
pracy. Przestrzeganie zasad i przepisw BHP nie wyeliminuje zagroe wypadkowych, ktre
wwikszocisytuacjiskonsekwencjnieuwagiilekkomylnocipracownika,alemoejeznacznie
ograniczy.
Prace ziemne s pierwszym etapem prac budowlanych i to od nich powinno si zacz stosowanie
dobrychpraktyknabudowie,takabypracenatereniebudowybyybezpieczneinieuciliwe.

Podsumowanie
Abyprowadzeniepracziemnychprzebiegaoszybko,sprawnieibezpiecznie,naleypamitao:
projekcierobtziemnych,
wyznaczeniudrgkomunikacyjnych,
wygrodzeniuioznakowaniuwykopworazstrefpracysprztu,
zabezpieczeniuwykopuprzedmoliwociosuniciagruntu,
prowadzeniupraczgodniezzasadamiiprzepisamiBHP.
Pragn przypomnie, e to kierownik budowy, kierownicy robt, a take inynierowie i majstrowie
odpowiadaj za stan BHP w zakresie penionych obowizkw. To oni ponosz odpowiedzialno za
wszystkiezaniedbaniamogcewystpiwtrakcieprocesubudowlanego.

MaciejMichaowski
inspektorpracy

Aktyprawneiliteratura
1. Rozporzdzenie Ministra Pracy i Polityki Spoecznej z 26 wrzenia 1997 r. w sprawie oglnych
przepiswbezpieczestwaihigienypracy(Dz.U.z2003r.Nr169,poz.1650).
2. Rozporzdzenie Ministra Infrastruktury z 6 lutego 2003 r. w sprawie bezpieczestwa i higieny
pracypodczaswykonywaniarobtbudowlanych(Dz.U.z2003r.Nr47,poz.401).
3. Rozporzdzenie Ministra Gospodarki z 20 wrzenia 2001 r. w sprawie bezpieczestwa i higieny
pracy podczas eksploatacji maszyn i urzdze technicznych do robt ziemnych, budowlanych
idrogowych(Dz.U.z2001r.Nr118,poz.1263).
4.PNB06050:1999Robotyziemnewymaganiaoglne.
5. PNB10736:1999 Wykopy otwarte dla przewodw wodocigowych i kanalizacyjnych warunki
technicznewykonania.
6.ITB427/2007Warunkitechnicznewykonaniaiodbiorurobtbudowlanych,cz.ARobotyziemne
ikonstrukcyjne.
7. A. iemiskaLewandowska, Budowa obiektu a obudowa wykopu nieatwe zalenoci,
NowoczesneBudownictwoInynieryjnenr2/2010,str.6471.