Zabezpieczenie gbokich wykopw w ssiedztwie obiektw

zabytkowychnabudowieMuzeumlskiegowKatowicach
20130408

Realizacja potwierdzia skuteczno niekonwencjonalnego podejcia do szczeglnie

zoonych orodkw gruntowych, jak rwnie moliwoci projektowania aktywnego
opartegonazrnicowanymmonitoringu.

W dobie duego zagszczenia zabudowy i przy jednoczesnej znacznej rozlegoci terytorialnej

aglomeracjinajczstszyobecniekierunekrozwojuprzestrzenimiejskiejodbywasi,zcorazwiksz
intensywnoci,wzdunowejosiurbanistycznej.Ewolucjaprzestrzeniobejmujenowepaszczyzny
poprzezwykorzystanieobszarwlecychzarwnoponad,jakipodpowierzchniterenumiejskiego.
Efektem rozwoju s (powszechne ju) wysokie budynki z rozbudowanymi kondygnacjami
podziemnymi w centrach miast oraz wyrana tendencja do odzyskiwania terenu spod istniejcych
obiektw lub ich wgbnej rozbudowy. Projektowanie i wykonanie takich konstrukcji jest ju
wzasigutechnicznym.Wymagajednakszczeglnejuwagiistarannoci.Musiobejmowawarunki
zwizanenietylkoznowobudowanymobiektem,alerwnieaczasamiprzedewszystkimzju
istniejcymi budynkami w bezporednim ssiedztwie prowadzonych prac, dla ktrych zazwyczaj
niezbdnejestwykonaniegbokichwykopw.Sprawajestszczeglnietrudna,kiedywemiemypod
uwagzabytkowycharakterbudynkwzlokalizowanychwcentrachwikszociduychmiast.Takie
budynki s wyjtkowo wraliwe na przemieszczenia podoa nierozerwalnie zwizane z wykopami
iichwaciwezabezpieczeniewymagaszereguszczeglnychzabiegwgeotechnicznych.
Artyku przedstawia zagadnienia zwizane z projektowaniem i wykonawstwem robt
geotechnicznych sucych zabezpieczeniu gbokiego wykopuwraz z przylegajcymi do niego,
modernizowanymi obiektami zabytkowymi. W tekcie starano si w moliwie kompleksowy sposb
przekazazoonoiwielowtkowoprocesuaktywnegoprojektowaniaorazsprzeniazwrotnego
projektuzwykonawstwempoprzezrozbudowany,wieloaspektowysystemmonitoringu.

 Fot.1Panoramabudowy

Informacjeoglneoinwestycji
SiedzibaNowegoMuzeumlskiegopierwszegoobiektuwyznaczajcegotzw.okulturyzostaa
zlokalizowana w Katowicach przy ulicy Kopalnianej 6, na terenie Zakadu Gwnego zlikwidowanej
KWKKatowice.
Koncepcja przyjtego do realizacji projektu zakada minimaln ingerencj w istniejcy teren oraz
cisy zwizek i wkomponowanie w now struktur pozostaych urzdze oraz budynkw dawnej
kopalni.Zamierzeniearchitektonicznezrealizowanopoprzez:
ulokowanie obiektu gwnego przestrzeni ekspozycyjnych, konferencyjnych, technicznych wraz
zparkingiempodpowierzchniterenu
adaptacjhistorycznychobiektwdawnejkopalnidocelwwystawienniczych,administracyjnych,
gastronomicznychiwidokowych.

 Rys.1Plansytuacyjnyterenubudowy

Gmach gwny wraz z trzykondygnacyjnym parkingiem podziemnym zosta przewidziany do

wykonania w wykopie otwartym o gbokoci dochodzcej do 17 m i powierzchni blisko 2 ha. Ten
gboki wykop przebiega bezporednio przy trzech adaptowanych do nowych funkcji obiektach
objtychochronkonserwatorsk:
budynku maszyny wycigowej Szybu Warszawa (obiekt MS8) adaptowanego dla celw
gastronomicznych
wieywycigowejSzybuWarszawa(obiektMS79)adaptowanejdlafunkcjiwidokowychpoprzez
dobudowaniewindypanoramicznejitarasuwidokowego
magazynie odzieowym (obiekt MS15) adaptowanym dla celw wystawienniczych Centrum
ScenografiiPolskiej.

 Fot.2Widokpnocnejcianywykopuzrnymirodzajamizabezpiecze

Informacjeoinwestycji
Inwestor:Muzeumlskie
wKatowicach
Architekt:RieglerRiewe,Graz,Austria
Projektkonstrukcji:PracowniaInynierskaSTATYK,Katowice
Generalnywykonawca:BudimexS.A.
Wykonawcazabezpieczegeotechnicznych:SoleySp.zo.o.,Balicek.Krakowa
Projektzabezpiecze
geotechnicznych:SoleySp.zo.o.,Balicek.Krakowa
TITANPolskaSp.zo.o.,Krakw
Wartoinwestycji:324mlnz

 Rys.2Przykadowyprzekrjgeotechniczny

Gwnezaoeniatechnicznedoprojektuzabezpieczegeotechnicznych
Zrealizowanie opisanego wyej zamierzenia architektonicznego wymagao rozwizania szeregu
problemw inynierskich natury geotechnicznej i konstrukcyjnej, zogniskowanych wok czterech
zagadniezasadniczych:
1.zabezpieczeniegbokiego,szerokoprzestrzennegowykopuozrnicowanejgeometrii
2. zabezpieczenie obiektw zabytkowych zlokalizowanych bezporednio przy krawdzi planowanego
gbokiegowykopu
3. wykonanie zabezpiecze geotechnicznych umoliwiajcych wykonanie w istniejcym budynku
MS8dodatkowejkondygnacjipodziemnej,szybuwindowegoiskomunikowaniegopoprzeztunelpod
cianszczytowzbudynkiemgmachugwnego
4. wzmocnienie posadowienia wiey wycigowej dawnego szybu Warszawa niezbdnego dla jej
adaptacjidofunkcjiobiektuwidokowego.
Przy projektowaniu rozwiza naleao wzi dodatkowo pod uwag zalenoci i okolicznoci
towarzyszce,wynikajcezeskalibudowyiuwarunkowaharmonogramowych.

 Rys.3WizualizacjadocelowegoksztatubudynkuMS8zzaznaczeniemwprowadzonychwramach
adaptacjiczci(nowakondygnacjapodziemna,szybwindowyztunelemprzechodzcympodcian
szczytowdobudynkugwnego)orazfragmentamikondygnacjissiadujcegobudynkunowo
projektowanegogmachugwnego

Warunkigeotechniczneihydrogeologiczne
Warunki geotechniczne i hydrogeologiczne w podou zostay okrelone przez firm PROGEO
zKatowic.
Generalnie w podou projektowanej inwestycji stwierdzono wystpowanie utworw
czwartorzdowych rnej genezy (gwnie antropogeniczne i wodnolodowcowe) i o rnym
wyksztaceniu litologicznym oraz utworw karboskich wyksztaconych jako iowce i piaskowce
w rnym stopniu zwietrzenia oraz bardzo zrnicowanych parametrach wytrzymaociowych, ich
zwietrzeliny oraz przewarstwienia wgla. Na obszarze inwestycji nie stwierdzono wystpowania
cigych poziomw wodononych, cho napotkano niewielkie sczenia i natrafiono na
podpowierzchniowe wody. Ponadto na obszarze inwestycji znajdoway si dwa due uskoki
przecinajce cian wykopu, a w trakcie prowadzenia robt stwierdzono szereg drobniejszych
niezgodnociizaburzetektonicznych.
Pogrniczy charakter orodka objawia si natomiast wystpowaniem quasicigych zaburze
tektonicznych, obecnoci pustek poeksploatacyjnych, stref spka i rozlunie. Obszar objty by
w przeszoci pytk eksploatacj, co pozostawio po sobie lady w postaci starych zrobw
iposzczelinowaniamasywu.

 Fot.3Wykonywaniemikropalipodchwytujcychcianbudynku

Projektzabezpieczegeotechnicznych
Przyjtymodelorodkagruntowego
Podsumowujc warunki geotechniczne na obszarze inwestycji, naleaoby je okreli jako bardzo
skomplikowane,wymykajce si przyjtym w tradycyjnej geotechnice reguom i modelom opisu.
Gromadzenie i weryfikacj danych wyjciowych do projektu oparto zatem w znacznej mierze na
metodzie obserwacyjnej z bardzo duym kryterium opisu wg teorii HoekaBrowna. W poczeniu
z wiedz geologicznoinyniersk na temat procesw i zjawisk geodynamicznych pozwolio to na
dobreprognozowanierealnychwaciwociisposobuzachowaniagrotworu.

 Fot.4WykonywaniepaliDFFwzducianybudynkuMS8

Przyjtymodelprojektu
Biorc pod uwag rodzaj i zakres niezbdnych do wykonania robt oraz uwarunkowania
geotechniczne ustalono, i jedyn metod, ktra moe zapewni odpowiedni jako techniczn
rozwiza, wymagany poziom bezpieczestwa, waciwe tempo robt oraz zakadany efekt
ekonomiczny,jestprojektaktywny,wramachktregodzikicigejweryfikacjipoprzezmonitoring
wprowadzanerozwizaniabyynabiecodostrajanedofaktycznienapotykanychwarunkw.

 Rys.4PrzykadowyraportzwynikamijednodniowegomonitoringugeodezyjnegodlabudynkuMS8

Zabezpieczeniecian/skarpwykopw
Analizujc uwarunkowania geotechniczne i logistyczne prowadzenia robt w gbokim wykopie
przyjto,eskarpynaodcinkachnewralgicznychzostanzabezpieczoneprzezgwodziowanie,przy
czymprzyjtonachyleniewszystkichskarp75lub90.
Ze wzgldu na tymczasowy charakter projektowanych skarp wykopu przyjto, e wskanik
statecznoci nie powinien by mniejszy ni 1,30. Do zasadniczych oblicze statecznoci skarp
wykopu wykorzystano program metody rwnowagi granicznej, czyli tzw. metod paskw GGU
STABILITY v. 9.28 wraz z moduem GGUNAIL do analizy konstrukcji gwodziowanych. Najczciej
przyjmowano klasyczny ukad gwodzi, gdzie gwodzie grne maj dugoci niezbdne do
utrzymania statecznoci chwilowej, natomiast stateczno ogln nadaj ukadowi gwodzie dolne,
dusze,sigajcepozapowierzchnipolizgu.

 Fot.5WidokwkierunkubudynkuMS15

Zabezpieczeniebudynkwssiadujcych
Problemem rwnie istotnym jak zapewnienie statecznoci cian wykopu byo waciwe
zabezpieczenie istniejcych budynkw historycznych, znajdujcych si tu przy krawdzi wykopu,
naraonychnasilnejegooddziaywanie.Obiektyte,zuwaginaswjstantechniczny(dostateczny)
orazcharakterkonstrukcji(ceglanemurowane),byyszczeglniepodatnenauszkodzeniawywoane
przemieszczeniami.Wceluzminimalizowaniawpywuwykopunabudynkiistniejce,zaprojektowano
wzmocnienie ich posadowienia za pomoc mikropali.Odpowiednio zaprojektowane podchwycenie
cian pozwala na przeniesienie obcie od budynku na stref poniej jego dna wykopu
iminimalizacjobcieniaobudowywykopu.Wtymprzypadkusprawkomplikowadodatkowofakt,
iobiektyMS79orazMS8poprojektowanejmodernizacjimiaypeninowefunkcje.Zatemprzy
projektowaniuwzmocnieniaposadowienianaleaoprzewidziezmieniajcesiobcieniaiwarunki
pracy fundamentw mikropalowych. Ponadto prace adaptacyjne prowadzone byy jednoczenie
zgbieniemwykopupodgwnygmach,costanowiododatkowtrudno.

 Fot.6WykonywaniemikropalikotwicychpalisadwzdubudynkuMS15,wtlebudynekMS8
iwieawycigowaMS79

DlaobiektuMS79,biorcpoduwagrodzajkonstrukcji,zakresobciedziaajcychnakonstrukcj
wiey wycigowej oraz warunki geologicznoinynierskie w jej obrbie, do jej wzmocnienia
wykorzystano mikropale typu TITAN 73/53 d. 18 m. Zaoono, e mikropale bd przenosiy siy
wyrywajceiwciskajcedziaajcenakonstrukcj.Weryfikacjwytrzymaocinonociwewntrznej
izewntrznejmikropaliprzeprowadzonowprogramieDCPile.
Dla budynku MS8 przewidziano wzmocnienie fundamentw oraz ich podbicie w czci obiektu,
wktrejnaleaowykonawjegowntrzudodatkowkondygnacjpodziemn.Przewidzianoukad
mikropali podchwytujcych, majcych za zadanie przeniesienie penych obcie od cian na
warstwy gruntu poniej dna wykopu, oraz krtszych mikropali podbijajcych, tworzcych
wypenienienowejcianyfundamentowejwczcipogbianej.
Poprzeprowadzeniukombinacjiobciedlaschematuobliczeniowegoukadumikropalipodcianami
w czci pogbianej w rozstawie 1,60 m przyjto do realizacji mikropale TITAN 73/53,
a w pozostaej czci TITAN 73/56, wszystkie d. 15 m. Wzdu cian pnocnej i zachodniej
(niessiadujcych z wykopem) wystarczajca dugo mikropali wynosi 9 m. Sztywno mikropali
w czci pogbianej budynku zapewniaa bezpieczn prac (bez wyboczenia) pod warunkiem
zachowania wymaganego reimu technologicznego. Przewidywane osiadania wg oblicze bez
ujemnegowpywunanonoiuytkowalnobudynkuMS8.

 Fot.7WidokwkierunkuobiektuMS8iSzybuWarszawa

Monitoring
Budynkissiadujcezwykopemorazskarpy(ciany)wykopuzabezpieczanekonstrukcyjniezostay
objte systemem monitoringu. Monitoring obejmowa pomiary przemieszcze pionowych
wskazanychobiektwssiadujcychzwykopem,pomiaryprzemieszczepoziomychcianwykopw
oraz pomiary przemieszcze poziomych w gbi grotworu (pomiary inklinometryczne). Dla
obserwacjisiwgwodziach,nanajbardziejobcionychskarpachpionowychzainstalowanezostay
systemowewskanikiobcienia.
Pomiary konstrukcji geotechnicznych i budynkw istniejcych pozwoliy na obserwacj oraz
nadzorowanieichpracy,coumoliwiaoweryfikacjzaoeprojektowych.Przytakimpostpowaniu
istniejemoliwowczesnegorozpoznanianiekorzystnychzjawiskiodpowiedniowczeniejpodjtej
interwencjidlawyeliminowaniapotencjalnychzagroe.
Naley zaznaczy, i przewidziane rozwizania geotechniczne sprawdziy si znakomicie: dla
przykadu, maksymalne osiadania budynku MS8 szacowano na 6 mm pomierzone wyniosy za
jedynie 3 mm teoretyczne przemieszczenia poziome palisady kotwionej, zabezpieczajcej wykop
wtejczci,wgoblicze36mm,pomierzone7mm.
Jako penoprawny element monitoringu wprowadzono w projekcie monitoring geotechniczny. Pod
tym pojciem naley rozumie szereg obserwacji dokonywanych w obrbie grotworu, przy
odsanianiu kadego kolejnego poziomu roboczego, w celu biecej oceny zgodnoci zaoe
projektowych dotyczcych warunkw geotechnicznych z warunkami rzeczywistymi. Wyniki tak
prowadzonego monitoringu pozwoliy dostosowywa konstrukcj zabezpieczenia wykopu dla
zapewnieniawaciwegopoziomutechnicznegoiekonomicznego.

Tab.1Zestawieniewykonanychrobtgeotechnicznych
opis jednostka cznailo

gwodziegruntowe m 14691,0

drenywiercone m 362,0

opinkatorkretowa m2 2865,5

opinkaelastycznasiatka
Tecco m2 1200,0

mikropale m 11261,5

mikropalekotwice m 3852,0

paleDFF m 1912,5

kolumnyjetgrouting m 695,8

inklinometry m 150,0

Aspektywykonawcze,fazarealizacji
Podczas budowy nowej Siedziby Muzeum lskiego wykorzystano cay wachlarz rozwiza
geotechnicznych.Pierwszymznichskonstrukcjegwodziowane.Itakwmiejscach,gdziemoliwe
byo nachylenie cian wykopu pod ktem 75, zastosowano klasyczne ju rozwizanie w postaci
ciany gwodziowanej z opink elastyczn. Gwodzie gruntowe wykonywane byy oczywicie na
bieco w udostpnianych przez prace ziemne poziomach. Rwnie systematycznie w miar
pogbiania wykopu wykonywana bya opinka powierzchniowa z romboidalnej siatki stalowej
wysokiej wytrzymaoci TECCO firmy Geobrugg, pod ktr rozkadano przepuszczaln dla wody
wysczajcejsizeskarpygeowknin.
Naskarpachwykopuwbezporedniejbliskocibudynkwistniejcychlubwrejonachotrudniejszych
warunkach geotechnicznych oraz na cianach pionowych zastosowano konstrukcje gwodziowane
zopinktorkretowozrnicowanejgrubociizbrojeniu.
Dodatkowym wyzwaniem dla robt w rejonie wykopu bya potrzeba zachowania w dobrej kondycji
dwchstuletnichplatanw,dlazabezpieczeniaktrychwykonanokotwioneodcigipodtrzymujce.
WzduwschodniejipoudniowejcianybudynkuMS8orazwzduzachodniejcianybudynkuMS
15wykonanezostaypalisadyzpaliDFFodugociachdo19m.Paleorednicy400mm,zbrojone
ksztatownikamiHEB,zaprojektowanezostayjakoelementcianykotwionejoniewielkiejgruboci.
Kotwionepalisady,zuwaginabardzoograniczonilomiejsca,zostaywczonedokonstrukcyjnej
wsppracy ze cianami nonymi nowych budynkw. Jest oczywistoci, e pogbianie wykopu
osonitego palisad daje duo wiksz pewno prowadzenia prac przy kolejnych usuwanych
warstwach, uniezaleniajc bardziej te roboty od niespodzianek gruntowowodnych oraz od
nadmierniezapalczywychoperatorwkoparek.Wtychmiejscachniedostpnychdladuychpalownic
wykonanoiniekcyjnemikropaledostworzeniapionowejosnowypalisadowej,skutecznieeliminujcej
ryzyko wysuwania si gruntu spod wykonywanej torkretem oblicwki ciany gwodziowanej
zwykorzystaniemefektuprzesklepienia.
ZabezpieczeniewykopwzwizanezbudowNowegoMuzeumlskiegostanowiodoskonaypoligon
do zastosowania caej gamy wyrobw podstawowych i akcesoriw dodatkowych systemu
geotechnicznego TITAN. Uyto elementw pozwalajcych na wykonanie gwodzi gruntowych
wsppracujcych z opink elastyczn oraz sztywn obudow torkretow, ale wykonano te cian
gwodziowan zespolon z dobudowan do niej cian konstrukcyjn za pomoc tzw. podwjnych
gowic. Wykonano podchwycenie podpr starej wiey wycigowej zabytkowego szybu Warszawa,
zabudowujc gowice mikropali w wykutych w jej stopach wnkach, podchwycono mikropalami
cianyzabytkowegobudynkuMS8zespalajcichgowiceoczepemzezwieczeniempalisadyzpali
DFF i fundamentami obiektu, a w innym miejscu znalazo zastosowanie zcze bagnetowe
pozwalajce na wykonanie mikropali z pustym przewiertem, z pozostawieniem grnego koca
mikropala pod ziemi w oczekiwaniu jego zastosowania w pniejszym etapie prac. W zwizku
z bardzo zmieniajcymi si lokalnie warunkami gruntowymi, stosowano ca gam systemowych
koronek pozwalajcych z jednej strony szybko prowadzi prace wiertnicze, a z drugiej optymalnie
wykorzystywanonoprzewiercanychgruntw.
W trakcie realizacji opisanych w artykule robt firma Soley Sp. z o.o. wykonaa dla generalnego
wykonawcyBudimexS.A.specjalistycznepracezestawionezbiorczowtabeli1.

Podsumowanie
Opisana realizacja bya zadaniem bardzo wymagajcym zarwno od strony projektowej, jak
iwykonawczej.Zoonoprojektuwynikajcazgeometriiwykopuorazrnorodnocipotrzebnych
typw i funkcji zabezpiecze geotechnicznych bya ponadstandardowa. W poczeniu z niezwykle
skomplikowanymi warunkami geotechnicznymi sprawiao to, e projekt i wykonawstwo
wklasycznymujciustawaysiniemoliwedozrealizowania.
Zakoczone sukcesem prace oraz zebrane w czasie ich trwania wyniki i obserwacje potwierdziy
skutecznoniekonwencjonalnegopodejciadoopisuitraktowaniaszczeglniezoonychorodkw
gruntowych, jak rwnie pene moliwoci projektowania aktywnego opartego na wielowtkowym
monitoringu.Wtkoncepcjaktywnego,elastycznegoprojektowaniawpisujesisystemTITAN.
Trzy spjne elementy: technologia, podejcie projektowe oparte na mniej oczywistej wiedzy,
wyjtkowej elastycznoci i kreatywnoci, jak rwnie (a moe przede wszystkim) wykonawstwo
wymagajce szczeglnej starannoci i kompetentnej kadry cile wsppracujcej z projektantem
igeneralnymwykonawc,pozwalajnaniemaledowolneksztatowanieinynierskiejrzeczywistoci.

mgrin.NataliaMaca
mgrin.JakubSierant
TITANPolskaSp.zo.o.