itdergisi/a

mimarlk, planlama, tasarm

Cilt:6, Say:2, 37-46
Eyll 2007

stanbulda deprem riski analizi

Seda KUNDAK*, Handan TRKOLU

T Fen Bilimleri Enstits, ehir Planlama Program, 34469, Ayazaa, stanbul

zet

Deprem risk analizi; sismik tehlike ve alana ilikin verilerin bir arada incelenerek olaslklarn or-
taya konulmasdr. Deprem riskini etkileyen faktrler; deprem tehlikesi, arazi kullanm, demografik
yap ve ekonomik yap balklar altnda incelenmektedir. Bu faktrlerin kendi grup ve alt grupla-
rndaki karlatrmalar ve deerlendirilmelerinin yan sra, birbirleriyle olan etkileimleri de dep-
rem risk haritalarnn hazrlanmasnda nem kazanmaktadr. alma alan olarak seilen stanbul,
tarih boyunca saysz deprem yaamtr. Bunlarn arasnda 1509, 1766 ve 1894 depremleri kent
genelinde ve evre yerlemelerde byk ykmlara neden olmutur. Bu depremlerin oluumuna ne-
den olan Kuzey Anadolu Faynn Marmara iinden geen kollarnn nmzdeki yllar iinde yine
krlarak byk bir deprem oluturmas beklenmektedir. Bu almann amac, Trkiyenin nfus
asndan en byk ehri olan ve ayn zamanda Kuzey Anadolu Fay hattnn bat kanadna yaknl
nedeniyle deprem tehdidi altnda bulunan stanbulun yaplam, demografik ve ekonomik evre
deikenleri ile mevcut potansiyelleri kapsamnda deprem riski asndan deerlendirilmesidir. s-
tanbulda depreme bal risk dzeylerinin hesaplanmasnda kullanlan ana bileenler analizi yn-
temiyle belirlenen 5 temel faktrden arazi kullanmna ilikin olan faktrlerin deprem tehlikesi de-
ikeninden daha yksek deerler almas, risk deerlendirmede yerlemelerin tehlikeye aklk se-
viyelerinin ne kadar belirleyici olduunun bir gstergesidir. Deprem tehlikesinin byklnn ya-
n sra, stanbulun gelimesindeki planszlk deprem riskinin artmasnda en byk rol oynamak-
tadr.

Anahtar Kelimeler: Deprem, hasar grebilirlik, risk analizi, stanbul.

*
Yazmalarn yaplaca yazar: Seda KUNDAK. kundak@itu.edu.tr; Tel: (212) 293 13 00 (2298).
Bu makale, birinci yazar tarafndan T Fen Bilimleri Enstits, ehir Planlama Programnda tamamlanm olan
"stanbulda deprem risk parametrelerinin deerlendirilmesine ynelik bir model nerisi" adl doktora tezinden hazr-
lanmtr. Makale metni 02.05.2006 tarihinde dergiye ulam, 15.08.2006 tarihinde basm karar alnmtr. Makale ile
ilgili tartmalar 31.05.2008 tarihine kadar dergiye gnderilmelidir.
 S. Kundak, H. Trkolu
Earthquake risk assessment for
Istanbul
Extended abstract
Seismic risk analysis can be described as the explo-
ration of seismic hazard and data reflecting the cur-
rent feature of the site in order to reveal all the
probabilities which will trace the level of impact. In
general terms, risk is the combination of probability
of occurrence and the consequence of a specified
hazardous event. In the other words, the value of
risk depends on the severity of hazard and the vul-
nerability of the elements which will be affected by
the hazardous event. Vulnerability can be described
as inherent characteristics of a system that create
the potential for harm but are independent of the
probabilistic risk of the occurrence (event risk) of
any particular hazard or extreme event. Vulnerabil-
ity in urban areas can be investigated according to
environmental, physical, socio-demographic and
economic structures of settlements.
Istanbul faced several earthquakes such as it had
experienced in 1509, 1799 and 1894. According to
the recent scientific researches, in the next 30 year
period, another major earthquake will likely occur
and will cause vast damages in Istanbul .To examine
the earthquake risk in Istanbul, 15 variables are
used which represent hazard and urban exposure for
613 neighborhood of Istanbul Metropolitan Area.
The methodology of the empirical part of this study
is based on principle component analysis which pro-
vides to evaluate risk variables through the main
factors.
Firstly, in order to calculate the earthquake risk of
the city, the information on earthquake hazard was
compiled according to the previous study developed
by Japan International Cooperation Agency and Is-
tanbul Greater Municipality in 2002. The hazard
data referred from the earthquake scenario with the
MW=7.7 of JICA and IBB project. Moreover, the
areas with a slope more than %30 were also in-
cluded into the database. Since earthquakes can
trigger secondary hazards such as urban fires and
explosions, hazardous land uses were also men-
tioned. Land use pattern and building density have
been used in order to reveal the general built-up
38
structure of the city and to forecast the probable dif-
ficulties in search and rescue operations aftermath
of the earthquake. In the demographic indicators,
population density and vulnerable population rate
according to the age groups have been presented as
well. Furthermore, the number of students attending
the neighborhoods schools is defined as vulnerable
population. Beside earthquakes give damages to
built-up environment; they can affect economic
structure in long term period in region and nation
wide. Therefore, fiscal indicators are integrated to
the database as they embody the likelihood of fu-
ture economic losses by earthquakes. The poten-
tials comprehend all kind of elements which are
able to reduce the negative effects of earthquake.
Especially, open spaces and health care facilities
are vital to prevent the increase of further losses
rising in the short term period aftermath of the
earthquakes.
Originally, 27 variables were collected, but after
testing for multi-collinearity among the variables, 15
independent variables were used in the statistical
analyses to calculate earthquake risk levels in Istan-
bul. These 15 independent variables form 5 main
factors using the principal component analysis such
as: (Factor 1) vulnerability, (Factor 2) density,
(Factor 3) work places and hazardous land uses,
(Factor 4) hazard and (Factor 5) potentials.
The 5 main components sort according to their ex-
planation percentage of the total variance. The total
variance presents the earthquake risk level in this
study. The vulnerability component which explains
about 18,9% of the total variance, is also the most
explanatory factor among the others. In the other
words, while describing earthquake risk level in Is-
tanbul, the major indicators are highly related with
the exposure and the vulnerability levels of the city.
As far as Factor 2 and Factor 3 are also associated
with the built-up area of the city, so that the general
conditions of urban pattern explain about 47,1% of
earthquake risk. In the principal component analy-
sis, the forth factor which refers earthquake hazards
explains just 10,8% of the total variance of earth-
quake risk level.
Keywords: Earthquake, vulnerability, risk analysis,
Istanbul.
 stanbulda deprem riski analizi
Giri
Son 100 yllk sre ierisinde dnya nfusunun
hzla artmas sonucunda insan yerlemeleri sa-
yca artarken, kentsel alanlara hzl gn bir
sonucu olarak byk ehirler metropollere d-
nmtr. 1950lerde dnya nfusunun yakla-
k %20si dnyann en byk ilk 50 ehrinde
yaarken, bu orann 2000li yllarda %17lere
dmesi beklenmektedir. Dnya nfusunun bu
%17lik kesiminde her iki kiiden birinin, yani
%8.5inin deprem tehlikesi altnda bulunaca
tahmin edilmektedir. Dnyann en byk ilk 50
ehrinde ve deprem tehlikesi altnda yaayan her
10 kiiden 9unun, yani dnya nfusunun
%7.6snn gelimekte olan lkelerde yaayaca-
ngrlmektedir (Tucker vd., 1994).
20. yzyl iinde Trkiyede yaanan 130 adet
ykc depremde toplam 80633 kii hayatn
kaybetmi, 54380 kii yaral olarak kurtulmu
ve 441611 konut ar hasar grmtr (Bac,
1994). 7.9 byklndeki 1939 Erzincan dep-
remi Trkiyede yaanm en byk ve iddetli
depremdir. 32962 kiinin lmne ve 116720
binann kullanlamaz hale gelmesine neden olan
depremin iddet anlamnda bir benzeri de 17
Austos 1999da 7.4 bykl ile Kocaelide
yaanmtr. Kuzeybat Anadolunun tmnde
hissedilen Kocaeli depremi, Yalova, Kocaeli,
Sakarya ve Boluda en fazla olmak zere stan-
bul, Eskiehir, Bursa, Zonguldak gibi evre il-
lerde de ok sayda can kayb ve hasara yol a-
mtr. 12 Kasm 1999da ise bir nceki depremi
az ya da orta hasarl olarak atlatm binalar 7.2
byklndeki Dzce depreminde yklm ve
can kaybna neden olmutur.
Kuzey Anadolu Fay hattnn Marmara Denizi
iinden geen paralarnn krlmas sonucu olu-
aca dnlen depremin bata stanbulun
gney kesimleri olmak zere, geni bir coraf-
yay etkileyecei tahmin edilmektedir. n-
mzdeki 30 yllk dnem iinde, bu blgede b-
yk bir deprem yaanmas %62 olasla sahip-
tir (Barka, 2000). Burton ve dierleri (2004),
nmzdeki 50 yllk sre ierisinde, Marmara
Blgesinde Mw=8.0 dolaylarnda bir depremin
olma ihtimalinin %90 seviyelerinde olduunu,
Cisternas ve dierleri. (2004) ise, Mw=7.9 b-
yklndeki depremin oluum periyodunun
550 yl olduu belirtilmitir.
Bu almann amac, Trkiyenin nfus asn-
dan en byk ehri olan ve ayn zamanda da
Kuzey Anadolu Fay hattnn bat kanadna ya-
knl nedeniyle deprem tehdidi altnda bulunan
stanbulun yaplam, demografik ve ekono-
mik evre deikenleri ile mevcut potansiyelleri
kapsamnda deprem riski asndan deerlendi-
rilmesidir. stanbulda deprem risk seviyelerinin
belirlenmesinde ana bileenler analizi uygulan-
m ve sonular bir corafi bilgi sistemi yazlm
olan ArcGIS program kullanlarak haritaland-
rlmtr.
Deprem riski
Genel anlamda risk, herhangi bir tehlikenin
meydana gelme olasl ile bu tehlikenin neden
olaca sonularn bilekesidir. Baka bir dei-
le, risk dzeyi tehlikenin bykl ve etkile-
nen elemanlarn savunmaszlyla orantldr
(Okuyama ve Chang, 2004; Coburn ve Spence,
1992; Uitto, 1995; Reiter, 1990). Sismik risk;
deprem ve deprem nedeniyle olmas muhtemel
toprak kaymalar, svlama ve benzeri etkiler;
kent dokusunu oluturan binalar, yollar, kpr-
ler ve dier yaplara bal olarak toplum can
gvenliini ifade eden tehlikeye aklk; bu ya-
plarn kalitesini ifade eden hassasiyet ve yo-
unluu ifade eden yerleik alan blgesi dei-
kenlerinin bir trevi olarak tanmlanmaktadr
(Logario, 1990). Sismik risk depremin neden
olaca tahmin edilen zararn meydana gelme
olasl eklinde de ifade edilmektedir.
Sismik tehlike analizinde kullanlan veri taban
depremin olma olasl, olas bykl ve ya-
kn evresinde yarataca iddet gibi bilgilerden
olumaktadr. Sismik risk analizinin ktlar ise
depreme bal can kayplar bata olmak zere
yollar, kprler, barajlar ve sanayi tesisleri gibi
yaplarn zarar grmesi nedeniyle oluacak mad-
di kayplarn tahminlerini kapsamaktadr. Sis-
mik risk analizi; sismik tehlike ve alana ilikin
verilerin bir arada incelenerek olaslklarn orta-
ya konulmasdr (Reiter, 1990). Bendimerad
(2001), risk analizi ve buna bal olarak kayp
tahmin modellerini depremin etkilerinin azal-
39
 S. Kundak, H. Trkolu
tm iin gerekli en nemli ara olarak tanmla-
maktadr. 1997de Davidson tarafndan gelitiri-
len deprem afeti risk indeksi (Earthquake
Disaster Risk Index - EDRI), ekonomik, sosyal,
politik ve kltrel alardan analiz yaplan ala-
nn toplam risk dzeyinin hesaplanmasn sa-
lamtr (Davidson, 1997). Gupta ise yine 1997
ylnda strateji etkinlii tablosu (Strategy
Effectiveness Chart - SEC) gelitirerek konut,
ticaret, ynetim ve acil durum ynetimi sektr-
lerinin deprem riski karsndaki performansla-
rn lmeyi amalamtr (Gupta, 1997).
1998de ise, Kakhandiki, bu iki metodu (EDRI
ve SEC) kullanarak Los Angeles Metropoliten
Alannda almtr (Kakhandiki, 1998). Bu
almada da, sismik tehlike bileenlerinin yan
sra, yerleim dokusunu tanmlayan dier bile-
enler bir arada kullanlm ve bu ekilde dep-
rem tehlikesi altnda bulunan yerlemelerin sa-
dece yapsal hasar grebilirlii deil, sosyal ve
ekonomik hassasl da ortaya konulmutur.
Deprem riskinin bileenleri
Deprem riskini etkileyen faktrler; deprem teh-
likesi, arazi kullanm, demografik yap ve eko-
nomik yap olarak 4 balk altnda deerlendiri-
lebilir. Deprem tehlikesi, bata depremin byk-
l olmak zere, deprem dalgalarnn farkl
zeminlerdeki yaylm hzlar ve yarattklar ivme
deerleriyle llebilmektedir. Ayrca, depre-
min tetikledii zemin svlamas, heyelan ve
tsunami gibi dier tehditler de deprem tehlikesi
kapsamnda incelenmektedir. Arazi kullanm
ekilleri ve yaps, etkilenmesi beklenen blgede
yaayan nfusun demografik durumu ve yine bu
blgenin ekonomik gc, deprem riskinin de-
erlendirilmesinde hasar grebilirlik modln
oluturmaktadr. Arazi kullanmn oluturan
deikenler sadece farkl kullanm dokularn
deil, bu dokular oluturan elerin deprem
karsndaki davran biimlerini de iermekte-
dir. Bina younluu, yap tarz, kat ykseklikleri
ve altyap sisteminin farkl noktalarndaki farkl
zellikleri, yaplam evrenin deprem riski
asndan deerlendirilmesinde temel balklar
oluturmaktadr. Genel arazi kullanm dokusu
gz nne alndnda barnma, kamusal hiz-
metler, ticaret, sanayi ve altyap sistemleri ek-
linde bir gruplama yaplabilir. Coburn ve
Spencein (1992) almasnda, deprem riski
asndan arazi kullanm rtsnde yer alan faa-
liyetlerin kullanm nitelikleri, acil durumlarda
olas grevleri, kayp dzeyleri ve yenileme a-
lmalarndaki rolleri snflandrlmtr. Konut
alanlarndaki younluk ve kullanm sreleri, n-
fus byklkleri ile doru orantldr. Doal teh-
likeler asndan bakldnda en hassas grubu
konut alanlar oluturmaktadr. Yerleimlerin
%60-70ini kaplayan konut alanlarnn yapsal
ve hassas zelliklerinin belirlenmesi zellikle
kayp tahminlerinin yaplmasnda nem ta-
maktadr (Comerio, 1998). Depremlerde can
kayplarnn ve yaralanmalarn %75i binalarn
yklmasndan kaynaklanmaktadr (Coburn ve
Spence, 1992). zellikle yma binalarn neden
olduu kayplar %60 dolaylarndadr. Betonar-
me yaplar ise, yma binalara gre daha gven-
li olsalar da, kontrolsz ina edildiklerinde y-
ma binalardan daha ldrc olabilmektedirler.
Nfusun demografik yaps, deprem annda ve
sonrasnda, insanlarn srasyla nce kendini ko-
ruma sonra da kendini kurtarma potansiyelini
tanmlamaktadr. Literatrde, hassas nfus ola-
rak adlandrlan ve ok gen ve ok yal nfusu
ifade eden bu grup gerek deprem gerekse her-
hangi bir dier tehlike annda ancak bakalarn-
da yardm alarak kendilerini kurtarabilmektedir.
Hassas nfus kapsamnda ya belirleyicisinin
yan sra zrl nfus ve tedavi altnda bulunan
kiiler de deerlendirilme kapsamna alnmal-
dr. Deprem asndan yerleimin demografik
yapsnda dikkate alnabilecek deikenlerden
biri de, deprem annda kendisini kurtarma olas-
l dk olan nfusun belirlenmesidir. Kk
yataki ocuklar ve bebekler, hareket zorluu
eken yallar, evlerde bakm gren ar hastalar
ve fiziksel engelliler bu grubu oluturmaktadr.
Davidson almasnda, 0-4 ve 65 ya zeri n-
fusu bu grup altnda toplamtr ve yerleim n-
fusuna orann belirleyerek bir deiken olarak
kullanmtr (Davidson, 1997).
Ekonomik yap, depremden en fazla etkilenen
ancak etkileri daha uzun vadede grlen bile-
enlerden biridir. Deprem annda, binalarn ve
can kayplarnn oluturduu dorudan maddi
zararn yan sra, deprem nedeniyle duran ya da
40
 stanbulda deprem riski analizi
aksayan i kollar nedeniyle ekonomiye katma
deer salanamamas sonucunda dolayl kayp-
larla karlalabilir. zellikle, deprem tehdidi
altnda bulunan alanlar tek tip ya da ok gl
bir ekonomik deer iermekteyse, bu alanlar
ekonomik adan dier alanlara gre daha krl-
gan olarak tanmlanmaktadr. Ekonomik gster-
gelerin seimi, sismik riskin hesaplanabilmesi
iin gereken dier belirleyicilerin seiminde ol-
duu gibi, farkl leklerde ifade edilebilmekte-
dir. Makro lekte, bir lkenin ya da bir blge-
nin temel ekonomik gstergesinin gayrsafi yur-
tii hasla olarak belirlenmesi bugne kadar ya-
plm almalarda en sk kullanlan yntem
olarak ne kmaktadr (Chen vd., 2002; Chen
vd., 2001; Chan vd., 1998; Chen vd., 1997).
stanbul ve deprem risk dzeyleri
stanbulda tarihi boyunca bir ok irili ufakl, az
ya da ok etkili deprem yaanmtr. Tarihsel
verilere gre, stanbulu etkiledii bilinen en
eski deprem M.. 32 ylnda yaanmtr
(Ambrasseys ve Finkel, 1991). stanbul yaknla-
rnda meydana gelmi ve kentin byk kesimin-
de ykmlara yol am depremlerle ilgili bilgile-
re de, bu depremleri yaayanlarn anlarndan
yola klarak ulalmaktadr. Ambraseys ve
Finkel (1995), 1500l yllardan itibaren Trki-
yeyi etkilemi depremleri inceleyerek bu dep-
remlerin etkilerini dneme ait yazl kaynaklar-
dan faydalanarak derlemilerdir. Bu almann
byk bir blmn Marmara Blgesi ve civa-
rnda yaanm depremler ve bata stanbul ol-
mak zere, dier yerleim alanlarndaki etkileri
kapsamaktadr. Bunu nedeni, yukarda da belir-
tildii gibi yazl kaynaklarn ounlukla stan-
bul ve evresi ile ilgili olmas olarak aklanabi-
lir. Ambraseys ve Jackson (2000), 1500l yl-
lardan gnmze, Marmara Blgesinde mey-
dana gelmi depremleri etkileriyle incelemi ve
depremlerin merkez sleriyle ilgili bilgileri hari-
talara ilemilerdir. Bata stanbul olmak zere,
en ykc olan depremlerin 1509, 1766 ve 1894
depremleri olduu ve bu depremlerin de Kuzey
Anadolu Fay Hattnn stanbul yaknndaki
segmentlerin krlmas sonucu meydana gelmi
olduu grlmektedir.
almann yntemi ve kapsam
Bu almada, stanbulda depreme bal risk
analizi iin, kentin doal, yaplam, demogra-
fik ve ekonomik zelliklerini ieren ve stan-
bulun 23 ilesinin 613 mahallesini kapsayan
detayl bir veri taban oluturulmutur. Deprem
riskinin hesaplanabilmesi iin ncelikle, deprem
kaynana ilikin bilgiler derlenmitir. alma-
da kullanlan senaryo deprem bykl ve bu
byklkteki depremin oluturaca zemin tep-
kileri iin Japon Uluslar aras birlii Ajans
(JICA) ve stanbul Bykehir Belediyesi (BB)
tarafndan gelitirilen drt deprem senaryosun-
dan biri olan Mw=7.7 byklndeki depreme
ait veriler kullanlmtr (JICA ve IBB, 2002).
Ayrca yine deprem tehlikesine bal olarak
yksek eimli alanlar da veri tabanna eklenmi-
tir. Depremler, oluumlarn takiben farkl ikin-
cil tehlikeleri de tetiklemektedir. Bu tehlikelerin
banda gelen yangnlar ve patlamalar, veri ta-
bannda tehlikeli arazi kullanm olarak tanm-
lanmtr.
Arazi kullanm ekilleri ve bina younluklar,
deprem tehlikesi altnda bulunan yerlemenin
genel yapsal zelliklerinin belirlenmesi ve dep-
rem sonrasndaki arama-kurtarma almalarn-
da karlalacak zorluklarn tahmin edilebilmesi
iin kullanlmtr.
Demografik bileenlerde, deprem tehlikesi al-
tnda bulunan toplam nfusun yan sra, kendi
kendini kurtarma olana bulunmayan, ikinci
ahslarn yardmna ihtiya duyan nfus da
temsil edilmitir. Ayrca, okullardaki renci
nfusu da yine tehlikelere ak, hassas nfus
olarak tanmlanmtr. Depremin yaplam
evrenin yannda, uzun vadede, blgenin eko-
nomik gc zerinde negatif etkileri bulunmak-
tadr. Bu nedenle ekonomik bileenler, deprem
anndan ok gelecekteki deprem etkilerinin tem-
sili olarak kullanlmtr.
Potansiyeller ise, depremin sonular ne boyutta
olursa olsun, kente ait ve depremin etkilerini
azaltmalar tahmin edilen eleri iermektedir.
zellikle, ak alanlar ve tbbi malzeme sala-
yan birimlerin varl, deprem sonrasndaki
41
 S. Kundak, H. Trkolu
ikincil kayplarn artmasn nlemede nem ta-
maktadr.
Risk bileenlerinin deerlendirilmesi
stanbulda depreme bal risk dzeyleri iin
hazrlanan veri tabannn deerlendirilmesi aa-
masnda, betimleyici istatistiksel analizler sonu-
cunda bata 27 adet olan deiken says verile-
rin birbirleriyle olan ilikileri, toplam ierisin-
deki aklama dzeyleri ve gvenilirlikleri s-
nanmak suretiyle 15 bamsz deikene indir-
genmitir. Bu 15 deiken ana bileenler analizi
kullanlarak, hasar grebilirlik, younluk,
iyeri ve yanc/patlayc kullanmlar, tehli-
ke ve potansiyeller balklar altnda olmak
zere 5 ana bileen altnda toplanmtr (Tablo 1).
Tablo 1. stanbulda depreme bal risk
dzeylerini oluturan ana bileenler
Hasar Grebilirlik
Mahallenin Ya
Mahalledeki Konut Adedi
Mahalledeki Plansz Yaplama Oran
0-12 ve 65 ya zeri nfusun mahalledeki oran
Mahallenin ortalama arazi deeri
Mahalledeki okullara devam eden renci says
Younluk
Mahalledeki nfus younluu
Mahalledeki bina younluu
Mahalledeki yaplamam alan oran
yeri ve Yanc/Patlayc Kullanmlar
Mahalledeki yanc/patlayc kullanmlarn adedi
Mahalledeki i yeri says
Tehlike
7.7 byklndeki bir depremin yarataca ortalama
ivme tepki spektrum deeri
Mahalledeki eimi %30un zerinde olan alanlarn
oran
Potansiyeller
Mahalledeki salk tesisi says
Mahalledeki salk tesislerinde bulunan hasta yatak
kapasitesi
Ana Bileenler Analizi, ok sayda deikene
sahip bir veri tabannda, veriler arasndaki ba-
lantlar ve ilikiler gz nne alnarak yaplan
bir indirgeme yntemidir. Aralarnda iliki bu-
lunan p sayda deikenin aklad yapy, ara-
larnda iliki bulunmayan ve sayca orijinal de-
iken saysndan daha az sayda (p>k) orijinal
deikenlerin dorusal bileenleri olan dei-
kenlerle ifade etme yntemine ana bileenler
analizi denir.
Bu yntemle, aratrmada kullanlan deiken-
lerle rneklem olarak seilen stanbul mahalle-
lerdeki deprem bal risk seviyelerini %67.3
orannda aklayan 5 ana bileeni oluturulmu-
tur Analiz sonucu oluan 5 ana bileen, toplam
aklama yzdelerine gre sralanmaktadr. Top-
lam deer, bu alma kapsamnda, depreme
bal risk dzeyini ifade etmektedir.
lk ana bileen mahallenin ya, konut says,
plansz yaplam alanlarn yzdesi, hassas ya
gruplar, arazi deeri ve renci saysn kapsa-
yan hasar grebilirlik bileeni olarak tanm-
lanmtr. Bu bileen toplam deiimin %18.9unu
aklamaktadr. Mahallenin ya ve arazi deeri
deikenleri aklama ierisinde negatif deerle-
re sahiptir. Bu durum bir yandan ehir iinde
gemi dnemlerde planl olarak gelimi ma-
hallelerin yeni kontrolsz gelien mahallelere
gre daha gl bir yap sergilediini gsterir-
ken, te yandan da arazi deerlerinin yksek
olduu yerlerde halkn kendi yakn evrelerini
glendirmeye daha yatkn olduunu belirtmek-
tedir. Hasar grebilirlik deerleri, zellikle son
10 ylda gelime gstermi olan alanlarda daha
yksek dzeylerdedir. Hasar grebilirlik seviye-
si en yksek deerlere sahip mahallelerde; orta-
lama konut birim adedi 14000, plansz yerleim
alan oran %84n zerinde, hassas nfus oran
%25-30 aralnda, arazi metre kare deeri 40-
50 YTL dzeyinde ve renci says ise 10000-
15000 arasndadr (Tablo 2).
Tablo 2. Hasar grebilirlik dzeylerine gre
mahallelerin deerlendirilmesi
En Yksek Deere Sahip lk 10 Mahalle
Baclar Demirkap
Baclar Fatih
mraniye Kazm Karabekir
Esenler Oru Reis
Kkekmece Halkal Merkez
Kkekmece nn
Gngren Gnetepe
Bahelievler Zafer
Pendik Kavakpnar
Baclar Kirazl Fevzi akmak
42
 stanbulda deprem riski analizi
Yaplamam alanlarn yzdesi ve nfus ve bi-
na younluklarn ieren younluk bileeni de-
iimin %15ini aklamaktadr. Yaplamam
alan yzdesinin bu bileende negatif olarak yk-
lenmesi, yeil alanlarn ve bo alanlarn yerle-
menin hasar grebilirliini azaltmas ynnde
ne kadar etkili olduunu gstermektedir. Bu
faktr yaps itibariyle, gerek konut gerekse i
yeri yaplamas nedeniyle youn alanlarda yk-
sek deerlere ulamaktadr. Younluk bilee-
ninde en yksek deere sahip ilk 10 mahallede
nfus younluu ortalama 580 kii/ha ve bina
younluu 90 bina/ha seviyesindedir. Bu ma-
hallelerden Eminn lesinin Beyazt Mahal-
lesi, ikamet eden nfus olmamasna ramen, ta-
rihi binalarn ve i yerlerinin ok sayda bulun-
mas nedeniyle 171 bina/ha ile stanbulun en
youn bina deerine sahip mahallesidir. Beyo-
lu lesinin ukur Mahallesi ise nfus youn-
luunun 928 kii/ha seviyelerinde olmas nede-
niyle younluk faktr iinde en yksek ikinci
mahalle olarak belirlenmitir (Tablo 3).
Tablo 3. Younluk dzeylerine gre mahallele-
rin deerlendirilmesi
En Yksek Deere Sahip lk 10 Mahalle
Eminn Beyazt
Beyolu ukur
Beyolu Kalyoncu Kulluu
Fatih Hzr avu
Beyolu Blbl
Fatih Kasm Gnani
Beyolu ehit Muhtar
Fatih Mft Ali
Fatih Hamam Muhittin
Fatih Tevki-i Cafer
Mahallelerdeki toplam i yeri ve yanc/patlayc
kullanm ieren tesislerin adetlerini kapsayan i
yeri deikeni toplam deiimin %13.3n
aklamaktadr. Bu faktr ayn zamanda, i yeri
saylarna bal olarak, mahallenin ekonomik
gcnn de bir gstergesi olarak tanmlanmak-
tadr. Bu grupta en yksek deere sahip mahal-
lerde ortalama i yeri adedi 8000 yan-
c/patlayc kullanmlarn adedi ise 28 civarn-
dadr. yeri bileeninde en yksek yan-
c/patlayc kullanm ieren mahalleler etkilene-
bilecek nfus Kkekmece Ziya Gkalp Ma-
hallesinde 30.000 ve Baclar Mahmut Bey
Merkez Mahallesinde 20.000 dzeyindedir.
Kkekmece lesinin Ziya Gkalp Mahalle-
si, sanayi sitelerinin ve boya-kimya fabrikalar-
nn sayca stanbul genelinden ok yksek ol-
mas nedeniyle bu deikendeki en yksek de-
eri alm bulunmaktadr (Tablo 4).
Tablo 4. yeri ve yanc/patlayc dzeylerine
gre mahallelerin deerlendirilmesi
En Yksek Deere Sahip lk 10 Mahalle
Kkekmece Ziya Gkalp
Zeytinburnu Maltepe
Eminn Beyazt
Baclar Mahmut Bey Merkez
mraniye Esenehir
mraniye- Yukar Dudulu
Kadky erenky
Esenler Turgut Reis
mraniye Yeni amlca
mraniye - Ihlamurkuyu
Drdnc sradaki bileen olarak tanmlanan
tehlike bileeni, mahalle leinde, 7.7 byk-
lndeki bir depremin yarataca ortalama iv-
me tepki spektrum deerini ve eimi %30un
zerinde olan alanlarn orann kapsamaktadr.
Tehlike bileeni toplam deiimin %10,8ini
aklamaktadr. Tehlike deikeninin, Kuzey
Anadolu Faynn Marmara Denizi iinden ge-
en parasnda olmas tahmin edilen senaryo
depremi byklne bal olmas nedeniyle,
fay hattna en yakn olan ileler en yksek tehli-
ke deerini alm bulunmaktadr. Ayrca, stan-
bulun gney kesimindeki zeminin yumuak ya
da dolgu olmas nedeniyle bu alanlardaki spektral
ivme deerleri 800 gal. seviyelerine ulaabilmek-
tedir. Tehlike bileenine gre en yksek deere
sahip mahalleler, kentin gney kesimlerinde, Av-
clar, Bakrky ve Bahelievler ilelerine bal
mahalleler olarak ne kmaktadr (Tablo 5).
Son ana bileen olan potansiyel bileeni, deprem
sonrasnda yarallarn tedavisi iin gerekli salk
hizmetini verebilecek blgeleri tanmlamakta-
dr. Bu bileende, mahallelerdeki salk tesisle-
rinin saylar ve bu salk tesislerindeki yatak
kapasitesi kullanlmtr. Potansiyel bileeni top-
lam deiimin %9.4n aklamaktadr. Baz
mahallelerde salk tesisinin bulunmamas bu
mahallelerin dk deerler almasna neden ol-
43
 S. Kundak, H. Trkolu
masna karn bu mahallelerde yaayanlar evre
mahallelerdeki kapsaml salk hizmetleri ve
hastanelerden faydalanabilmektedir. Fatih, ili,
Bahelievler, skdar ve Kadky leleri zel-
likle kamu ve zel hastanelerin younlukta ol-
duu ilelerdir. stanbulun en byk hastanele-
rinden, stanbul niversitesi apa Tp Fakltesi
Hastanesi ve Cerrahpaa Tp Fakltesi Hastane-
si Fatih lesinde bulunmaktadr. Bu iki hasta-
nede alan doktora says 2204, yatak kapasi-
tesi ise 3023tr. Salk ocaklar, klinikler ve
zel salk kurumlarnn toplamlarna gre de-
erlendirildiinde, adet olarak en fazla salk
tesisi ili merkezde bulunmaktadr. Eczane ve
ila depolarnn en fazla younlat mahallele-
rin banda Bahelievler-Merkez, Kadky-
Gztepe ve Bahelievler-Siyavu Paa gelmek-
tedir (Tablo 6).
Tablo 5. Tehlike bileenine gre mahallelerin
deerlendirilmesi
En Yksek Deere Sahip lk 10 Mahalle
Avclar Deniz Kkler
Bahelievler Merkez
Bahelievler irinevler
Avclar Ambarl
Avclar Gmpala
Bahelievler Siyavu Paa
Bakrky Ataky 7-8-9-10. Ksm
Bakrky enlik Ky
Bakrky Yeilky
Bahelievler - Hrriyet
Tablo 6. Potansiyel bileenine gre
mahallelerin deerlendirilmesi
En Yksek Deere Sahip lk 10 Mahalle
Fatih Arpa Emini
Bakrky Zuhurat Baba
Maltepe Babyk
Fatih Kasap lyas
skdar Selimiye
Fatih Davut Paa
ili 19 Mays
Bahelievler Merkez
ili - Merkez
Kartal - Cevizli
Sonu
Avrupa yakasnda, Kkekmece, Avclar,
Baclar, Esenler, Bahelievler ve Zeytinburnu;
Asya yakasnda ise mraniye, Pendik, Maltepe
ve Kartal ilelerinin mahalleleri, kentin dier
mahallelerine gre daha yksek risk deerlerine
sahiptir. stanbulda, 1950lerden sonra yaanan
g dalgasnn sonucu olarak, yeni yerlemeler
ou defa plansz gelimeleri nedeniyle, eski
yerlemelerin sahip olduu alan kullanm den-
gesine ve altyapya sahip deildir. Ayrca, eski
yerlemeler, merkezi i alanlarna yaknlklar,
farkl ulam sistemlerinden yararlanabilmeleri,
her trl donaty bulundurmalar ve bunun so-
nucunda da yksek arazi deerlerine sahip ol-
malar nedeniyle, depreme bal risk dzeyleri
yeni yerlemelere gre daha dktr. Benzer
zemin zelliklerine sahip ve fay hattna eit
uzaklkta bulunan Avrupa ve Asya yakalarnn
sahil mahallelerinde, yaplama durumu ve yo-
unluk dzeyleri nedeniyle risk dzeyleri fark-
ldr (ekil 1).
Mahallelerdeki risk dzeyleri temelde mahalle-
nin tehlike kaynana uzakl ve yerleim do-
kusuna gre deimektedir. stanbuldaki en
yksek riske sahip mahalleler incelendiinde,
bu alanlarda toplam 1 milyonun zerinde bir
nfus yaamaktadr. Hassas nfus orannn %30
dolaylarnda olduu bu mahallelerde ortalama
nfus younluu 500 kii/ha ve ortalama bina
younluu ise 30 bina/hann zerindedir. Bu
mahallelerde ortalama konut birimi says
13 000, ortalama i yeri says 3300 civarnda-
dr. Tehlikeli kullanm kapsamna giren benzin
istasyonlar, tp dolum-sat tesisleri, kimya ve
boya fabrikalar gibi kullanmlar her mahallede
5-10 tesis eklinde bulunmaktadr. En yksek
risk deerine sahip mahallerde doluluk-boluk
oranlar da arpc deerlere sahiptir. Bu alan-
larda doluluk oran %95, bo alan oran %4.3 ve
yeil alan oran ise %0.7dir. Plansz yerleme
orannn %70e ulat en riskli mahallerde o-
unlukla salk tesisi bulunmamaktadr. stan-
bulda deprem riskine bal olarak en yksek
deerleri alan mahalleler deprem tehlikesi a-
sndan incelendiinde gerek fay hattna yaknlk
gerekse zemin koullar nedeniyle 7.7 bykl-
ndeki senaryo depremi nedeniyle oluacak
ivme deerleri 600 gal.in zerindedir. Mahalle-
lerin geliim srecine bakldnda ise Eminn
- Beyazt mahallesi haricindeki mahallelerin
1990lardan sonra hzl gelime gsterdii g-
rlmektedir.
44
 stanbulda deprem riski analizi

KA RAD ENZ

MARMARA DENZ
LEJAND
Az Riskli
Orta Riskli
Riskli
Yksek Riskli
Yerleim D

0
4 5.000 10.000
M

ekil 1. stanbulda depreme bal farkl risk dzeyleri

Bu alma sonucunda kentsel arazi kullanm
ve buna bal olarak nfus dalmna ilikin
bileenlerin kentsel hasar grebilirlii ve dolay-
syla da depreme bal riski arttrd ortaya
kmtr. Risk azaltmna ynelik almalar
kent genelindeki donat, fonksiyon ve nfus da-
lmnn dengeli bir ekilde gelimesine yne-
lik olmaldr. Kentsel donatlardan salk ve ei-
tim gibi acil durum donatlarn yer seimleri ve
eriilebilirlik dzeyleri dier doal ve teknolojik
tehditler asnda da deerlendirilerek tasarlan-
maldr. Doal ve teknolojik afetlerin yaplam
evre ve retim potansiyelinde neden olduu
ekonomik kayplarn blge ve lke leindeki
etkileri uzun sreli olmaktadr. zellikle stan-
bul gibi bir metropoln lke ekonomisine katk-
s gz nne alnacak olursa, kent genelindeki
sanayi ve hizmet alanlarnn yer seimi ve plan-
lama kriterleri uzun vadeli ve retime dayal
ekonomik kayplarn azaltlmasnda nem ka-
zanmaktadr.
Kaynaklar
Ambraseys, N.N. ve Finkel, C.F., (1991). Long-term
seismicity of stanbul and of the Marmara Sea
region, Terra Nova, 3, 527-539.
Ambraseys, N.N. ve Finkel, C.F., (1995). The seis-
micity of Turkey and adjacent areas, Eren Yayn-
clk, stanbul.
Ambraseys, N.N. ve Jackson, J.A., (2000). Seismic-
ity of the Sea of Marmara (Turkey) since 1500,
Geophys. J. Int., 141, F1-F6.
Bac, G., Yatman, A. zdemir, S. ve Altn, N.,
(1994). Trkiyede hasar yapan depremler, Dep-
rem Aratrma Blteni, 69, 113-126.
Barka, A., (2000). The next expected Marmara
Earthquake, International stanbul Earthquake
Meeting, TUYAP Fuarclk, stanbul.

45
 S. Kundak, H. Trkolu
Bendimerad, F., (2001). Loss estimation: a powerful
tool for risk assessment and mitigation, Soil Dy-
namics and Earthquake Engineering, 21, 467-
472.
Burton, P.W., Qin, C., Akis Tselentis, G. ve Sokos,
E., (2004). Extreme earthquake and earthquake
perceptibility study in Greece and its Surround-
ing Area, Natural Hazards, 32, 277-312.
Chan, L. S., Chen, Y., Chen, Q., Chen, L., Liu, J.,
Dong, W., ve Shah, H., (1998). Assessment of
global seismic loss based on macroeconomic in-
dicators, Natural Hazards, 17, 269283.
Chen, Q., Chen, Y., Liu, J., ve Chen, L., (1997).
Quick and approximate estimation of earthquake
loss based on macroscopic index of exposure and
population distribution, Natural Hazards, 15,
217229.
Chen, Y., Chen, L., Federico, G. ve Ota, K.L.J.,
(2002). Seismic hazard and loss estimation for
Central America, Natural Hazards, 25, 161175.
Chen, Y., Chen, Q. ve Chen, L., (2001). Vulnerabil-
ity analysis in earthquake loss estimate, Natural
Hazards, 23, 349-364.
Cisternas, A., Polat, O. ve Rivera, L., (2004). The
Marmara Sea Region: Seismic behaviour in time
and the likelihood of another large earthquake
near stanbul (Turkey), Journal of Seismology, 8,
427-437.
Coburn,A. ve Spence, R., (1992). Earthquake rotec-
tion, John Wiley & Sons.
Comerio, M.C., (1998). Disaster hits home: New
policy for urban housing recovery, University of
California Press.
Davidson, R., (1997). An urban earthquake disaster
risk ndex, Doktora Tezi, The John A. Blume
46
Earthquake Engineering Center, Department of
Civil Engineering, Stanford University.
Gupta, A., (1997). Performance based strategy
evaluation methodology for earthquake risk man-
agement, Doktora Tezi, The John A. Blume
Earthquake Engineering Center, Department of
Civil Engineering, Stanford University.
Japon Uluslar aras birlii Ajans (JICA) ve stan-
bul Bykehir Belediyesi (BB), (2002). Trki-
ye Cumhuriyeti, stanbul li Sismik Mikro-
Blgeleme Dahil Afet nleme/Azaltma Temel
Plan almas, stanbul.
Kakhandiki, A., (1998). Risk time charts: A frame-
work to measure the time variation of Earthquake
Disaster Risk, Doktora Tezi, The John A. Blume
Earthquake Engineering Center, Department of
Civil Engineering, Stanford University.
Logario, H.J., (1990). Earthquakes: An architects
guide to nonstructural seismic hazards, New
York: John Wiley and Sons.
Okuyama, Y. ve Chang, S.E., (2004). Introduction in
modeling spatial and economic mpacts of disas-
ters, 1-10, Eds. Okuyama, Y., Chang, S.E.,
Springer.
Reiter, L., (1990). Earthquake hazard analysis: s-
sues and nsights, Columbia University Pres.
Tucker, B.E., Trumbull, J.G. ve Wynss, S.J., (1994).
Some remarks concerning worldwide urban
earthquake hazard and earthquake hazard mitiga-
tion in Issues in Urban Earthquake Risk, 1-10
Eds. Tucker, B.E., Erdik, M., Hwang, C.N.,
Kluwer Academic Publishers.
Uitto, J., (1995). The ncreasing nature of global
earthquake risk, Global Environmental Change,
5, 1, 65-69.