MIROSAW BUJKO

ZOTY POCIG

Wydanie oryginalne: 2006

Leszkowi Mazanowi za wskazanie zotego ladu
O ndzny wiecie! Zmienny i zuchway!
lepy, kto w ciebie wierzy mknc ku zdradzie.
Francesco Petrarca

Przerobi trzeba wszystko. Urzdzi tak, by wszystko stao si

nowym; by kamliwe,
brudne, nudne, wstrtne ycie nasze stao si sprawiedliwe, czyste,
wesoe i pikne.
Aleksander Bok

Nieszczsny bdziesz mia to, czego chcia.

Platon
 Prolog

Jekaterynburg,

piwnica domu Ipatjewa,

17 lipca 1918 roku, godzina 2,03 nad ranem.

Rozporzdzenie Uralskiego Komitetu Wykonawczego: Z uwagi na

wiadomo, i czeskie bandy usiuj zagrozi stolicy obwodu
uralskiego, Jekaterynburgowi, oraz w obliczu faktu, i koronowany kat
mgby ukry si i uj przed ludowym trybunaem, Komitet
Wykonawczy, akceptujc wol ludu, podj decyzj o straceniu byego
cara Mikoaja Romanowa
W takiej chwili umys zatrzymuje si nad dziwnymi rzeczami
i wcale, co zastanawiajce, nie myli si o sprawach ostatecznych albo
o pojednaniu si z Bogiem. Z jakim Bogiem? Jakie pojednanie? Nie ma
adnego Boga. W tej chwili bogiem jest przewodniczcy trybunau
ludowego, Jakow Jurowski, a boskim wyrokiem to nieodwoalne, jak si
wydaje, czytane wanie przez niego rozporzdzenie. C mog zrobi?
Nic. Mog nie straci godnoci, ktrej i tak ju nie mam. Mog si
wyprostowa i z caych si pokaza, e si nie boj. Ale boj si. Nie
mog powstrzyma si od patrzenia na mauzera zastpcy Jurowskiego,
Piotra Jermakowa, na dug luf amerykaskiego automatycznego
browninga, trzymanego pozornie niedbale, pod pach, przez
miejscowego czekist Michaia Miedwiedjewa-Kudrina, na karabiny
reszty tej bandy, stoczonej przy wejciu i w drzwiach, bo obite
otynkowanym drewnem pomieszczenie jest wyjtkowo mae. Wybrali
ten ohydny, ciasny pokj pewnie dlatego, eby nie byo rykoszetw.
Wiem dostatecznie duo o broni, by spostrzec, e ju j odbezpieczono.
Ten ponury, czarnobrody ydowski pajac nawet z zemsty nie mg
podj takiej decyzji sam. Jest na to zbyt saby i tchrzliwy. Musia
zdecydowa kto na samej grze. A ja Czy sam nie okazaem si zbyt
saby i tchrzliwy? Czy to nie konsekwencje moich czynw, a raczej ich
braku? Szkoda, e takiej ostatecznej chwili jak ta, pod sklepieniem
brudnej, zatchej piwnicy, w wietle zakurzonej goej arwki, nie
mona przey wczeniej. Gdzie w rodku ycia. Ale tylko przey,
a potem do tego ycia znw powrci, wzbogacony o pync z niej
lekcj. Taka scena, jak dramaturgiczny zwrot w drugim akcie greckiego
dramatu, przywraca rzeczom i wartociom ich waciwe znaczenie
i miejsce, uwiadamia totaln niewano ziemskiej potgi, wadzy,
bogactwa. Czyme bowiem jest w chwili tego ostatecznego sdu
ostatecznego, bo nieodwoalnego, w ktrym to nie swada adwokatw
i dotychczasowa nieposzlakowana opinia, a jedynie uczynki rzucone na
szal decyduj o wyroku czyme, pytam, jest to wszystko, co miaem
i czym byem, wobec stremowanego spojrzenia moich katw? Maj
trem, bo nie mieli jeszcze okazji zabija cara. Zaraz zobaczycie, jak to
jest zosta krlobjc.
Otworzy przymknite oczy i przytomniej spojrza na Jurowskiego,
ktry sta dokadnie naprzeciwko, w szerokim rozumieniu, tak jakby
obawia si, e car w jakim akcie ostatecznej desperacji zerwie si
z krzesa i rzuci na niego. Mikoaj pokrci gow i ktem oka obj
wzrokiem swoj rodzin po lewej i po prawej, nieco z tyu, bo jego
krzeso, starannie planujc scenografi tego wydarzenia, wysunito do
przodu. Po prawej siedziaa upiornie poblada w wietle arwki ona,
po lewej kuli si zaspany Aleksy. Crki Olga, Anastazja, Tatiana
i Maria stay z tyu. Cho wykrca gow, nie udao mu si dojrze
stojcych w kcie doktora Botkina i trojga suby. Rozluni uwierajcy
go konierz mundurowej bluzy i postanowi pomc Jurowskiemu, ktry
najwyraniej potrzebowa sygnau. Spyta:
Co takiego? Prosz powtrzy.
Jurowski jeszcze raz spojrza na kartk, z ktrej odczytywa wyrok.
Starajc si nie spotka spojrzenia Mikoaja, powiedzia:
Poniewa pascy krewniacy nie przestali atakowa Rosji
Radzieckiej, Uralski Komitet Ludowy postanowi skaza pana na
mier
Mikoaj zrozumia, e to ju. Pooy do na ramieniu syna i patrzc
przed siebie, wyrzek dobitnie, uwiadamiajc sobie, i znw, po
kilkudziesiciu sekundach zwtpienia, uwierzy w tego, ktrego si
wyrzek:
Oby Bg da nam krlestwo niebieskie Jurowski wpycha jeszcze
wyrok do kieszeni na piersiach, gdy Piotr Jermakow wycign z kabury
mauzera. Jednak jeszcze szybszy by Michai Miedwiedjew. Przez cay
czas trzyma odbezpieczonego browninga pod pach. Wystarczyo tylko
nacisn spust.
 Piotrogrd,

podziemia skarbca cesarskiego w Paacu Zimowym,

listopad 1917 roku, pnoc.

Senne warty miarowo przechadzaj si w poprzek obszernego

przedsionka skarbca. onierze z kompanii wartowniczej, przydzielonej
do ochrony tego miejsca, s wyjtkowo dobrze ubrani i wietnie
uzbrojeni. Kady z nich prcz krtkiego, porcznego karabinka Lee-
Enfield ma w kaburze rewolwer, a przy pasie granat. Jakby tego nie
byo do, rodek penego echa holu zajmuje rozkraczony na elaznym
trjnogu, gotowy do strzau, ciki maxim niemieckiej produkcji.
Gdyby zmieniajcy si co cztery godziny wartownicy mogli
przenikn wzrokiem pancerne wrota gwnego skarbca, ich oczom
ukazaby si niezwyky widok: w wietle skpo rozmieszczonych
arwek w bkitnych, oplecionych drucianymi koszulkami kloszach,
owietlajcych rozlege pomieszczenie gwnej sali, ktrego strop
podpierao kilka symetrycznie rozstawionych kolumn, poyskiway
nieskazitelne w formie piramidki, uoone ze zotych sztabek,
opatrzonych cech. Obok pitrzyy si stosy tysicy skrzynek ze zotymi
i srebrnymi monetami, a jeszcze dalej, w kcie sali, wida byo piramidy
sztabek platyny. Ale zbrojona, betonowa podoga skarbca, o gruboci
ponad ptora metra, pod ktr bya ju tylko warstwa izolacyjna
i kamienisty grunt, nie odczuwaa ciaru z gr p tysica ton
kruszcw wysokiej prby. Zoto spao, podobnie jak kady skarb,
o ktrym nie wie zbyt wielu ludzi. Skarb tej wielkoci budzi si
z upienia i zaczyna y wasnym, penym tajemniczych i potnych si
yciem dopiero wtedy, gdy ludzie, ktrzy si o nim dowiedz, zapragn
owe siy uruchomi i wykorzysta.
Wtedy skarb, niczym potny elektromagnes, otacza si liniami
nieodgadnionego pola, syccego si i wzmacniajcego ludzk dz
posiadania i jest w stanie moc tajemniczego rezonansu dz ow
podsyca i wzmaga. Zote Runo czeka na Argonautw.
 Iwan Wiktorowicz Kaedub,

lat 24, oficer moskiewskiego oddziau Czeka.

Moskwa, pocztek marca 1918 roku, godzina 7.30 rano.

Ten marcowy ranek byby bardzo przyjemny. Byo mrono, sucho

i bezwietrznie. Powietrze miao mi wieo moskiewskiego mrozu.
Niebo cakiem bezchmurne, a ciepo ostro wieccego soca mona
byo bez trudu wyczu na policzkach i doniach. Przydayby si jeszcze
dwie rzeczy: nieg, dziki ktremu szare i zaniedbane miasto
wygldaoby bardziej odwitnie, i odrobina radoci w oczach
przechodniw. Gdy napotyka ich spojrzenia, wydaway mu si
nieodmiennie przygaszone, czasami przestraszone i zaniepokojone.
Doskonale wiedzia, czym si martwili: e kocz si zapasy, e nie ma
ju czym pali w piecach, e z rzeczy, za ktre mona kupi kolejne dni
i tygodnie ycia, zostaa ju tylko lubna obrczka i zoty medalion
z sepiowym portrecikiem, przechowywany na dnie najgbszej
szuflady.
Uwaa jednak ba, by tego niemal pewien i powinni mie
w sobie wicej optymizmu; w kocu wszystkim jest teraz ciko, a ta
zbiorowa narodowa aoba sprawia tylko, e jest jeszcze ciej. Czy
jemu nie byo ciko? Powiedzmy sobie szczerze, najbardziej
podstawowe sprawy nie obciay go w takim stopniu jak ich. Mia
deputaty ywnociowy i wglowy kupony mundurowe i moliwo
stosunkowo tanich zakupw nawet takich produktw, o ktrych
wikszo moga tylko pomarzy. Mia te od kilku dni co, o co oni
musieli stale si niepokoi: subowe mieszkanie w zauku Ryewskim,
a w swoich trzech milutkich pokoikach, na drugim pitrze, pod
numerem 7, absolutn pewno, e nikogo mu nie dokwateruj.
W takich czasach to naprawd sporo. Trzeba doda, e w mieszkaniu,
z ktrego wykwaterowano przedtem jakiego bankowego prokurenta,
bya cudowna azienka z majolikow, ciemnozielon wann,
wystarczajco dug nawet na jego pokany wzrost i na tyle gbok, by
mona byo, marzc, zwiesi rce, jak jaki Marat przed zamachem,
a skoatan caodzienn bieganin gow wygodnie oprze na
przemylnie zaokrglonym rancie. Wgla mu nie brakowao. Mg wic
codziennie, co zapewne wprawioby w osupienie przecitnego
moskwianina, pali w aziebnym piecu i wylegiwa si w lekko
brunatnej od rdzewiejcych rur, ale rozkosznie parzcej biodra i brzuch
wodzie. Nic wic dziwnego, e naprawd lubi tam wraca. Lubi
chrobot klucza w patentowym zamku, zainstalowanym zapewne przez
nieszczsnego prokurenta, ktremu nim wyrzucono go tak jak sta,
w jakiej atasowej, nieprawdopodobnej bonurce na ulic kazano
odda wszystkie komplety kluczy. Odda dwa, porzdnie nanizane na
mosine kka z brelokami, przedstawiajcymi cakiem udatnie
niedwiadka stojcego na tylnych apach. Dla porzdku trzeba doda,
e oba niedwiadki trzymay kka do nawlekania kluczy
w przewierconych na wylot mordkach. Prcz klucza do patentowego
zamka na kku byy kluczyki do skrzynki na listy i do suszarni na
strychu. Zaraz pierwszego dnia poszed tam nie wiadomo po co, chyba
z prostej, nieco chopicej ciekawoci. Caa kamienica przy Sadowej 13a
bya ju wykwaterowana z bankowych prokurentw, adwokatw
i lekarzy, skrzypkw z filharmonii, admiraw i kapitanw, radcw
nadzwyczajnych i rzeczywistych oraz zwykych moskiewskich
dorobkiewiczw. Od razu pozna, ktre rzeczy naleay do prokurenta,
wysiudanego w ostatniej kolejnoci. Koszule i bielizna nie pasoway do
innych suszcych si rzeczy. Miay metki najlepszych londyskich
domw mody, zupenie niewystrzpione mankiety i konierzyki i co
tak szykownego i niezwykego, i, niewiele mylc, przywaszczy je
sobie wszystkie. Przymierza potem te koszule przed zdobicym may
przedpokj tremo. Przyzna trzeba, i towarzyszy owej czynnoci
przyjemny i podniecajcy dreszczyk. Nie przeszkadzao mu to, e
koszule opinay kiedy tors kogo innego, e mydo, ktrym zaprano
konierzyki i mankiety, miao obcy, sterylny i troch gorzki zapach, nie
robi sobie nic z tego, e wyhaftowany na kadej sztuce zot jedwabn
nitk monogram ozdobne WD zupenie nie da si przeoy na jego
personalia. Usiowa przez chwil przypomnie sobie imi i nazwisko
wyrzuconego na bruk prokurenta, wygrawerowane na byszczcej
mosinej tabliczce. Widzia je przez chwil, nim wizytwk podway
bagnetem i oderwa jeden z towarzyszcych mu onierzy, by schowa
nie wiadomo po co do kieszeni szynela.
Bodaj Wadim. Tak, Wadim, ale nazwisko byo jakie
skomplikowane. Daromykin? Dargomykin? Bodaj ci! Aha, ju wiem
bysno w jego wytrenowanym w zapamitywaniu szczegw mzgu.
Oczywicie: Wadim Z. Dargomyski prokurent I Oddziau Banku
Handlowego. Umiechn si zachwycony sprawnoci swojej
pamici. Tylko co u licha moe znaczy owo Z? Bawi si chwil
prbami wymylenia imienia dla ojca Wadima, wykrcajc si
jednoczenie tak, by zobaczy, jak frakowa koszula ukada si na
plecach. Zachar?
Nie, to zbyt chopskie. Ale czy zna jakie inne imiona na Z?
Mam! Moe Zinowij. To by pasowao. Jeli pasowao samemu
gwnemu dowdcy Eskadry Batyckiej, tej samej, ktra dostaa takie
straszne lanie od admiraa Togo, bdzie tym bardziej odpowiednie dla
ojczulka jakiego tam ndznego prokurenta, choby nawet i I Oddziau,
a wic, Wadimie Zinowijewiczu, musz przyzna, e urzdzi si pan tu
wcale wygodnie. Dla mczyzny nieonatego takie trzy pokoje, i to
w dobrym punkcie, zupenie wystarcz".
Salonik-jadalnia poczony by rozsuwanymi, oszklonymi drzwiami
z przytuln sypialni, ktrej due pojedyncze okno wychodzio na
Sadow, a cile mwic, na nag o tej porze koron olbrzymiego
kasztanowca.
No i to wspaniae, podwjne oe z istnym grzzawiskiem
obszytych jedwabiem poduch, poduszek, poduszeczek i jasieczkw.
Najwyraniej odwiedzay tu pana kobiety. Zreszt subtelny zapach
intymnoci daje si wci wyczu w jedwabiu. Z saloniku przez
niewielki przedpokj wchodzimy do gabinetu. Nie znam si specjalnie
na literaturze, ale myl, e Wadim Zinowijewicz by nie lada
koneserem. Ca cian naprzeciw rozoystego biurka z mnstwem
szufladek i dodatkowo wysuwanych blacikw zajmoway ksiki,
pedantycznie poustawiane wedug dziaw; osobno poezja, osobno
proza, na dole encyklopedie, sowniki, bankowo-prokurencka literatura
fachowa. adnych wystrzpionych oka dek, rozpadajcych si obwolut
i jeszcze caa pka rocznikw czasopism. Ruskije Wiesti,
Moskowskije Wiedomosti. Kwartalnik finansowy, a tu jakie pisma
francuskie, pene roznegliowanych, frywolnych ilustracji. Nie nudzi
si pan, Wadimie Zinowijewiczu, czekajc na swoje kokoty. Biurko
obejrzymy sobie pniej, w wolnej chwili. Trzeba bdzie pewnie
podway to i owo, bo pan prokurent nie zostawi adnych kluczykw.
Ju si ciesz na to penetrowanie. Zabior si do tego metodycznie, tak
jak do wszystkiego. Potrzebna bdzie butelka koniaku, co do
chrupania. Sid sobie po turecku na grubym dywanie, bd wyciga
szuflad po szufladzie, przeszukam skrytk po skrytce. Na pewno bd
jakie fotografie, moe nawet akty, moe znajd par koronkowych
majtek, jeli pan prokurent mia takie cigoty, a moe jakie tajne
dokumenty, wiadczce o tym, i dziaalno bankowa nie bya
jedynym przestpstwem Wadima Zinowijewicza? Moe spiskowa?
Moe wwczas bdzie mi atwiej korzysta bez skrupuw
z Wadimowego gniazdka? Nie mogem trafi lepiej i wydaje mi si, e
mgbym tu spdzi reszt ycia.
Ostry dwik klaksonu wyrwa go z myli o trzech pokoikach na
Sadowej. Omal nie wszed wprost pod koa ciarwki penej
marynarzy, ktra zahamowaa tak gwatownie, e czernomorcw
w rozchestanych mimo mrozu czarnych kurtach rzucio do przodu na
brezent szoferki. Kierowca wychyli si z kabiny, chcc pewnie posa
Iwanowi wielopitrow wizank, ale kiedy napotka jego spojrzenie,
da spokj i z wysikiem, krzywic si, wczy bieg, a ciarwka,
haasujc mozolnie dyferencjaem, potoczya si dalej. To zdarzao si
od jakiego czasu. Odnosi wraenie, e ludzie boj si jego wzroku.
Czyby wyczuwali co szczeglnego? Umiechn si sam do siebie,
poprawi szalik, bo marcowy mrz usiowa przenikn pod ciep,
podszyt barankiem, skrzan kurtk, i ruszy dalej znacznie ju
przytomniej, z przyjemnoci obserwujc ludzi i ulice.
Tak wic, Iwanie Wiktorowiczu, na czym to skoczylimy so cjaln
refleksj, nim marzenia przeniosy nas do naszego nowego, subowego
mieszkanka? Ach tak wicej optymizmu. Obywatele kochani! Przecie
ju niedugo wszystkim nam bdzie lepiej. Teraz trzeba przeczeka,
przetrwa, zmobilizowa si. Z umiechem bdzie atwiej. Po co si tak
stroszy? Kijem rzeki nie zawrcisz. Ju si stao. Ju si przewrcio.
Zawalio. Ju si nie podniesie. Teraz trzeba i dalej, budowa nowy
wiat, nowe ycie. Ale eby to zrobi, musicie, tak jak ja, odczepi si od
starego, od tego, co byo. Strzsn z siebie te wiekowe pajczyny, t
ple, to zadowolenie i bogie poczucie, e tak ju zawsze, e nie do
ruszenia. Przywyklicie? To teraz odwyknijcie, a jak nie nauczycie si
odwyka, to my was nauczymy. Nie czujecie, e powietrze inaczej
pachnie, e to ju inny wiat, inna historia? Nie czujecie tego?
Wszed na most Moskworiecki, ktrym Ordynka przekraczaa rzek,
i jeszcze szczelniej otuli si wenianym szalem. Rzeka Moskwa skrzya
si miliardami iskier grubej, lodowej pokrywy. Przy wykutych
z mozoem przerblach cierpliwie czatoway dziesitki dnych wieej,
darmowej strawy wdkarzy. Ju si nawet zorganizowali. Ktry
przynis koksownik z wyszabrowanym pewnie wglem, nad ktrego
skpym arem na zmian rozcierali rce, zdrtwiae od czujnego,
wielogodzinnego trzymania kija.
Nastpnym razem nado drogi, wezm jakie wdzisko, pjd po
lodzie. Zatrzymam si, poczstuj ich papierosem, pogadam,
posucham. Moe si czego dowiem. Na razie niech sobie owi, niech
sobie rczki grzej. Niech nabior do siebie zaufania, niech si poznaj
i polubi. Na wszystko jest czas. Umiechn si do swoich myli
i jeszcze raz upewni, e to, co robi, sprawia mu przyjemno. Ma to
pewnie we krwi. Ale jak ma nie mie, jeli jest synem pracownika
Ochranki? Tak, tak, drodzy pastwo, tej samej, znienawidzonej
i pogardzanej. Ale ochranki s potrzebne w kadych czasach. To, e
mamy wadz ludu, nie oznacza, e nie trzeba by czujnym. Ot
wanie trzeba. Moe jeszcze bardziej, bo inaczej diabli wiedz, co by si
porobio. Takie czasy. Kady jest podejrzany, kady jest potencjalnym
wrogiem nowego, ale jake kruchego i wzgldnego porzdku,
a maskowa si atwo. Wystarczy czerwona opaska na ramieniu
i udawany entuzjazm dla nowej wadzy. Nikt przecie przy zdrowych
zmysach nie paraduje dzi z pagonami ani w podejrzanie szykownym
ubraniu. Wszyscy stali si do siebie dziwnie podobni w nieksztatnych
szynelach, kurtach, jakich baranicach i kouchach. Jak zdmuchnite
zniky szykowne kapelusiki, bobrowe toczki, glansowane rkawiczki.
Po co rzuca si ludziom w oczy? To raczej on si wyrnia.
Uwiadomi to sobie teraz z pewnym niepokojem. Przecie od razu
mona pozna, e jest kim wanym, a styl jego stroju narzuca atwe
i oczywiste skojarzenia. Ojcu byo o wiele atwiej. Wyglda po prostu
jak bardzo porzdnie ubrany urzdnik. Nikogo wwczas nie dziwiy
wyglansowane trzewiki, starannie zaprasowane kanty na spodniach,
czyciut kie mankiety i konierzyk, starannie przycite wosy
i wygolona do ostatniego woska twarz. Przy tym wszystkim ojciec ze
swymi bkitnymi oczami, rumianymi policzkami i dobrotliwym,
agodnym wyrazem twarzy wyglda raczej na pracownika jakiej
wyjtkowo niewinnej instytucji, w rodzaju towarzystwa opieki nad
wdowami po polegych onierzach, albo moe raczej na buchaltera lub
pracownika domu towarowego. To by oczywicie pozr, bo
w rzeczywistoci Wiktor Francowicz Kaedub by jednym z najbardziej
cenionych za efektywno agentw. Szczeglnie, gdy w gr wchodzia
inwigilacja zorganizowanych grup i rodowisk. To jemu Ochranka
zawdzicza rozpracowanie najsilniejszej i najlepiej zorganizowanej
grupy na Zakaukaziu, a przecie do Tyflisu pojecha niby jako inynier-
specjalista od instalacji wodno-kanalizacyjnych, ktrym w istocie by
z wyksztacenia, i to cakiem niezym, jak twierdzili jego szacowni
wykadowcy z Instytutu Technicznego. Byby do dzi projektowa jakie
filtry i przepywy, ale obszar wodno-kanalizacyjny miertelnie nudzi
Wiktora Francowicza. Pewnie dlatego da si tak atwo zwerbowa do
pracy w Ochrance1. I tak, powiedzmy sobie szczerze, do wczenie
trafi na waciw drog. Gdy zosta pracownikiem tajnej policji, nie
mia jeszcze trzydziestki i duga droga awansu staa przed nim
otworem. Wszystko byo moliwe. Mgby, gdyby odpowiednio si
wykaza, zosta nawet naczelnikiem ktrego z wydziaw, moe nawet
tego najwaniejszego, dbajcego o bezpieczestwo pierwszego
w pastwie. Albo kto to wie? szefem tajnych sub. Wszystko byo
kiedy moliwe. Niestety rewolucja zmiota Wiktora Francowicza ze
cieki tak pomylnie zapowiadajcej si kariery, ozdobionej ju Ann
i Zotym Stanisawem za Specjalne Zasugi. Towarzysze z Zakaukazia
ci, rzecz jasna, ktrzy ocaleli z pogromu tak starannie przygotowanego
przez Wiktora Francowicza nie zapomnieli bkitnookiego inyniera
i po latach zadali sobie trud odszukania prowokatora. Nigdy nie
zapomn bezgranicznie rozalonego spojrzenia twoich niebieskich oczu,
tato, kiedy popychajc i szturchajc kolbami rewolwerw, wlekli ci
penym echa korytarzem klatki schodowej. To bya nasza ostatnia
wymiana spojrze. Nigdy zreszt nie miaem odwagi docieka, co
z tob zrobiono. Wol myle, e ci gdzie tam wywieli, e yjesz na
zesaniu i tylko na razie nie wolno ci pisa listw. Nie chc sobie
wyobraa, e strzelaj ci w ty gowy albo e przebierasz pociesznie
nogami w ostatniej ucieczce przed nieudolnie zadzierzgnitym sznurem
popiesznie skleconej szubienicy.

1 Czytelnikowi naley si w tym miejscu wyjanienie, dlaczego

uywamy nazwy Ochranka, a nie Ochrana, do czego przyzwyczaili nas polscy
historycy. Na pocztku lat osiemdziesitych, za panowania Aleksandra III,
tajne suby zostay przyporzdkowane nowej instytucji Wydziaom
Ochrony Porzdku i Bezpieczestwa Spoecznego. Uywano coraz czciej
nazwy skrconej: Ochrannoje Otdielenije, w kolejnym
skrcie Ochronka. Wszystkie ochranki wraz z Wydziaem Specjalnym,
penicym rol komendantury, zostay z czasem objte nazw ochronka.
Ochrana za to nazwa konkretnej jednostki w ramach strukturyochranki, np.
jednostki ochraniajcej cara i jego rodzin.
 Trzeba doda dla porzdku, e Iwan przepada za ojcem. Uwielbia
jego sporadyczne si rzeczy towarzystwo. Wiktor Francowicz by
przede wszystkim nadzwyczaj zabawnym czowiekiem, ktry traktowa
Iwana jak drugiego zabawnego tyle e mniejszego czowieka. Ilekro
zdarzao im si przebywa ze sob, istotny przecie ukad zalenoci
ojciec-syn jakby gdzie znika a dziao si to przede wszystkim za
spraw Wiktora Francowicza; albo, mwic inaczej, ukad ten ulega
swoistemu, opartemu na porozumieniu obydwu stron, zawieszeniu.
Bawili si ze sob naprawd znakomicie, wymylajc tysice
absorbujcych bez reszty zaj. Jednym z ulubionych zwaszcza gdy
na dworze lao i nie byo mowy o odwiedzeniu malekiej
podmoskiewskiej daczy byo rysowanie. Wiktor Francowicz mia
niezwyke zdolnoci rysunkowe i a dziw, e nigdy powanie nie
pomyla o wykorzystaniu swych umiejtnoci. Celowa w rysowaniu
maszyn, urzdze, pojazdw i okrtw i nigdy nie dawa si
namwi, by sportretowa bliskich albo wykona podobizn jakiego
ywego stworzenia. Iwan take celowa w rysowaniu maszyn
i pojazdw, ale czasami gdy by sam prbowa rysowa nagie
dziewczyny, wspomagajc wyobrani braki systematycznych studiw
anatomicznych. Czsto zreszt pomaga sobie, kopiujc zarysy
kobiecego ciaa z jakiej niewinnej, urodzinowej pocztwki. Oczywicie
cech tej metody bya konieczno odstpienia od oryginau w tych
miejscach, gdzie najistotniejsze szczegy kryy si pod sukniami
i koronkami. Wykonawszy mozolnie domylny, jakby rentgenowski
kontur, Iwan, wysuwajc przygryzany w zapamitaniu jzyk, cyzelowa
pracowicie subtelny wiatocie, starajc si wyobrazi sobie, jak te
powinna wyglda naga pier lub pupa. Szczegln trudno sprawiay
mu stopy, bo te zwykle na kopiowanych pocztwkach zasonite byy
kompletnie, jeli nie spdnic, to pantofelkami.
Efekty artystyczne owych przemylnych kolay byy zwykle do
mierne, ale dawka emocji, doznawanych przy okazji ich tworzenia,
cakowicie rekompensowaa mu trud i pieczenie pogryzionego jzyka,
cho maszyny, a szczeglnie lokomotywy i okrty, wychodziy mu
znacznie lepiej ni owe naiwne i plagiatorskie akty. Poza tym
urzdzenia techniczne rysowa bez kopiowania, posugujc si wietn,
fotograficzn niemal pamici. Gdy wic w taki deszczowy dzie
koczy jeszcze jeden rysunek jakiej lokomotywy, przychodzia kolej na
ojca, ktry w czarodziejski sposb potrafi z niedoskonaego i miejscami
naiwnego produktu siedmiolatka zrobi absolutnie perfekcyjny
zarwno od strony technicznej, jak i artystycznej obrazek, mogcy
z powodzeniem zdobi kartyjakiej bogato ilustrowanej encyklopedii.
Gdy ojciec oddawa mu wykoczony rysunek, kontemplowa go zwykle
godzinami, starajc si dociec istoty wszystkich tych rysunkowych
sztuczek, za pomoc ktrych dokonywao si misterium przeobraenia
naiwnego pproduktu w ostateczn i bezsporn doskonao.
Z czasem Wiktor Francowicz zdoa nauczy Iwana wikszoci
podstawowych technik rysunkowych, ale od tego momentu proces
dwch etapw tworzenia nie by ju tak wyrazisty i zaskakujcy, Iwan
bowiem, znajc waciw metod, w wielu przypadkach osiga tak
dobre rezultaty, i ojcowska korekta wydawaa si niemal zbdna.
Przerzucili si wic na zabawy z modelami. Szczeglnie dobrze bawili
si skadajc model pancernika Cesariewicz, ktry wwczas wydawa
si im szczytem myli technicznej. Dzi, gdy po oceanach grasoway
szybkie brytyjskie krowniki liniowe, niecae osiemnacie wzw
skonstruowanego przez Francuzw predrednota stanowio aosne
osignicie przy prawie trzydziestu wzach takiego Tigera, ktry,
notabene, by najsabiej strzelajcym okrtem w brytyjskiej linii podczas
wielkiej jutlandzkiej zadymy. Iwan i wtedy, i teraz by fanem techniki:
mg godzinami kontemplowa jaki mechanizm, napawajc si
perfekcj i przemylnoci konstrukcji. Czasami, gdy cho trzeba
przyzna, e zdarzao si to rzadko nudzi si w biurze, wyciga
doln szuflad snistego biurka, gdzie w specjalnym pudeku trzyma
utensylia do czyszczenia broni. Mia sabo do dugolufowego,
omiomilimetrowego mauzera C/12 w drewnianej kaburze; z kabury tej
mona byo, mocujc j w przemylnym zacisku, sporzdzi cakiem
przyzwoit kolb, a wwczas z pautomatu otrzymywao si niby-
karabinek, z ktrego przy odrobinie wprawy i po podniesieniu
celownika mona byo trafi stojcego czowieka nawet ze stu metrw.
Bya to bro grona i skuteczna, ale pistolet by ciki jak diabli,
a sztywna kabura obijaa biodro i tyek przy kadym kroku. Jednak
czyszczenie mechanizmu mauzera sprawiao rozkosz; by tak
skomplikowany i przemylny, a mimo to prawie nigdy si nie zacina.
Na co dzie jednak, cho wikszo oficerw preferowaa niezawodny,
wojskowy model naganta M.1895, uywa odziedziczonego po jakim
aresztowanym i bodaj rozstrzelanym pukowniku huzarw
amerykaskiego automatycznego colta M.1911, cho o amunicj 0,45-
calow do niego byo czasami piekielnie trudno. Za to bro bya
wietnie wywaona, celna i absolutnie niezawodna, nie wspominajc
o wielkiej sile ognia. Pod warunkiem, e si o ni dbao. Mg caymi
godzinami oliwi i polerowa poszczeglne czci pistoletw. Posuwa
si nawet do tego, i polerowa i oliwi wszystkie wyjte z magazynkw
naboje, po czym ustawiwszy je rwno, niczym onierzy w szeregu,
przypatrywa si im uwanie, przykucnity na dywanie, aby ta swoista
mosino-niklowa parada sytuowaa si na poziomie jego uwanego
i zachwyconego wzroku.
Bardzo lubi ustawia, porzdkowa i wyrwnywa, ale robi to
bardziej dla samej przyjemnoci porzdkowania ni z wrodzonej
koniecznoci czy jakiego imperatywu adu wok siebie. Przypomina
w tym owych maniakalnych generaw, kacych bezustannie
defilowa wojsku nie po to, by podnie poziom musztry, ale dla
niezrozumiaej dla innych przyjemnoci porzdkowania
i wyrwnywania. Imperatyw symetrii dawa o sobie zna nawet
w sposobie wieszania rcznikw w azience i ukadania papierw na
biurku. Przy skonnoci do porzdkowania tego, co widoczne, mg bez
szczeglnych wyrzutw su mienia utrzymywa miesicami totalny
niead w szufladach bieliniarki i na pkach szafy. Do systematycznego
ukadania rzeczy bra si dopiero wtedy, gdy tworzyy ju skbiony
bezad, uniemoliwiajcy zamykanie i otwieranie mebla.
Teraz te czu mie uwieranie colta w eleganckiej, cho nieco ju
wytartej kaburze, podwieszonej na mosinych ryfkach do nowiutkiego
dla odmiany i przez to nieco sztywnego pasa, opinajcego mundurow,
zapinan pod szyj tostojowsk bluz. By jednym z wielu tego poranka
uzbrojonych ludzi na ulicy. Naleao wszake zaoy, co uczyni
z zawodow pedanteri, e jedynie cz uzbrojonych mczyzn tak jak
on obnosi swoje miercionone narzdzia jawnie, w poczuciu swoistej
legitymacji do zbrojnej demonstracji. On wprawdzie mia swojego colta
pod skrzan kurtk, ale nie musia go przed nikim ukrywa.
Czerwonoarmici omioosobowego patrolu dwigali swoje mauzery,
z nastroszonymi pazurami bagnetw, z rwnym znueniem, jak
zapewne jeszcze kilkanacie miesicy temu taszczyli wyszabrowane na
paskim drzewo. Stwierdzi, e nie byo w nich dumy uzbrojonego
czowieka, wiadomego swego posannictwa. On sam z broni u boku
czu si po trosze rycerzem. Inaczej chodzi, inaczej pewnie jako
bardziej wyzywajco i dumnie patrzy na ludzi. Nauczy si tego ju
w dziecistwie, paradujc z wystruganymi przez Wiktora Francowicza
na okoliczno kolejnego szkolnego balu kostiumowego szpadami,
ktrych gardy ojciec pieczoowicie okleja udajc blach srebrn
cynfoli z czekolad Sucharda. Ale, jak sdzi podekscytowany
obowizkowymi podejrzeniami, spora liczba mijanych przechodniw
te bya uzbrojona. Ci z wiadomych powodw nie mogli obnosi swej
rycerskiej dumy, by jednak niemal pewien, e gdyby mg si
niektrym dugo i uwanie przyjrze, intuicja podpowiedziaaby mu,
kogo naley natychmiast aresztowa i rozstrzela za nielegalne
posiadanie broni.
Skrci w Warwark i w kilka chwil by na rogu Rybnego. Zacz si
ju zastanawia, czy nie naleaoby si zdecydowa wanie tu i teraz
na taki eksperyment, gdy tu przed nim z polizgiem zablokowanych
k zatrzyma si pomalowany brudnozielon, maskujc farb
zdezelowany russo-bat, z plandek przestrzelon w kilku miejscach.
Ty samochodu zarzuci tak, e jedno koo niemal przejechao mu po
czubkach wypastowanych do matowego poysku but w. Odskoczy
odruchowo i bezbdnym szarpniciem rozpi kurtk, by wycign
colta. Powstrzyma si jednak na widok wyskakujcego z samochodu
cznika z centrali, ktry salutujc wyszczeka mu w twarz spod
oklejonych soplami wsw:
Towarzyszu! Macie si natychmiast stawi. Rozkaz to warzysza
Kaedub zdy zatka gorliwemu czekicie gb doni w rkawiczce
i pouczy go surowo syczcym szeptem:
Nie musicie tu rycze na cay kwarta. Wiem od kogo! Zawracajcie
to swoje diabelstwo i gazu.
Nie bez trudu wgramoli si na tylne siedzenie, na ktrym siedzia
jeszcze jeden czekista, od stp do gw obleczony w chromow skr
i apczywie zacigajcy si nad podziw smrodliw kozi nk. Na
szczcie w przewiewnej, pozbawionej bocznych szyb budzie auta
wieego powietrza byo a nadto. Pognali w terkocie haaliwego
motoru, ktry dymic ponad miar, krztusi si kiepsk benzyn
i jeszcze bardziej podejrzanym olejem, buksujc na podjazdach
i niebezpiecznie omiatajc wylizgane mrozem zakrty, tak e Iwan
mao nie straci kawaka przygryzanego z emocji jzyka.
Swoj drog, to ciekawe, jak atwo mnie znaleli, a waciwie
znalaz. Przecie ledwie si zakwaterowalimy w tym miecie, a on ju
dokadnie wie, ktrdy chodz, jeli nie wzywam subowego
samochodu! Mio, e si tak troszcz, e chc wszystko wiedzie, ale
w gruncie rzeczy takie przyjemne to nie jest. Wolabym jednak mie
jakie swoje sprawy. Wycznie swoje. Takie choby, jak trasa moich
porannych, penych refleksji spacerw po miecie. Mam chyba do tego
prawo, a jeli poznam jak mi, oddan sprawie dziewczyn i uda mi
si zaprosi j do mojego gniazdka, jakby stworzonego dla oddanych
sprawie, miych dziewczt, i kiedy bdziemy wreszcie ton w stosie
tych rozkosznych poduszeczek i jakw, to czy te wyjedzie z szafy ten
odrapany russo-bat z gorliwym, zalodzonym od pdu i wiatru
subist? Towarzyszu, zostawcie towarzyszk dziewczyn
i natychmiast Ale swoj drog, gdyby nie szataska intuicja tego,
ktry mnie teraz wzywa, pewnie wszystko potoczyoby si inaczej. Nie
wiadomo nawet, czy w ogle jeszcze bym y, a jeli, to gdzie? I jak?
Ukochany synalek najlepszego agenta Ochranki, ktrego ojciec
w dodatku przyjecha tu przed laty z Polski. Te moje trzy semestry
w Korpusie Junkrw Celujce oceny. Cztery lata wzorowej suby
frontowej. Pasmo awansw od chorego a do kapitana, dwa medale
w. Jerzego za odwag, a ze strony matki, jakby tego jesz cze byo mao,
kaukasko-ksice koneksje. To cud, e yj i to jak yj!
 Gabinet Feliksa Edmundowicza Dzieryskiego,

Moskwa, marzec 1918 roku, 8.15 rano.

Boe, jaki on jest nieprawdopodobnie przystojny! Wanie

przystojny, a nie po prostu adny. Wspaniay chopiec. Nie mona
oderwa od niego oczu. Gdyby by tylko adny, gdyby mia w twarzy
ow landrynkow lalkowato, byby nie do zniesienia, ale jego twarz
ma jednak malekie asymetrie, takie niedocignicia, ktre sprawiaj, i
minimalny, ledwie dostrzegalny brak doskonaoci wanie t
doskonao stanowi. Poza wszystkim jego uroda potwierdza teorie
o dobroczynnym wpywie przemieszania ras i krwi. Oczy ma bkitne,
zupenie jak jego ojciec. Podobnie regularno rysw wzi raczej
z polskiej krwi, ale smag cer, wysokie szczyty koci policzkowych,
orli zarys ostrego nosa o regularnie wykrojonych nozdrzach, wysokie
czoo, wspania, surow opraw bkitnych lepi i przede wszystkim
nieprawdopodobn, granatowo poyskujc czupryn prostych,
lnicych, a teraz gadko zaczesanych do tyu wosw dosta po
kaukaskiej matce i jej ksicych przodkach. Tak mgby pewnie
wyglda mody Jazon na rynku w Jolkos. Tyle e na nogach miaby
jeden sanda, a nie lnice oficerki z paseczkiem pod kolanem, na
grzbiecie za jaki lniany, grubo tkany ach, a nie wzorowo
wyprasowan i zapit bluz. Na tyku skrzane portki do kolan
zamiast piaskowoszarych bryczesw z doskonaej dzkiej weny. Przy
pasku glinian butelk z wod, a nie eleganck kabur, w tej chwili
pust, bo swego ukochanego colta musia zostawi u dyurnego oficera;
w tym gabinecie bro mog mie tylko ja. Pewnie do chwili, w ktrej
wpadnie tu chmara uzbrojonych w karabiny ludzi, ale wtedy wszystkie
moje rewolwery nie zdadz si na nic. Na razie jednak o tym nie
mylmy. Na razie skupmy si na zadaniu. Po to tu jest ten pikni.
 Siadaj, Iwan, i suchaj uwanie, bo nie chc adnych niejasnoci
powiedzia Feliks Edmundowicz.
Kaedub odsun fotelowe, wycieane skr krzeso, ktre wraz
z siedmioma innymi otaczao wielki, konferencyjny st w gabinecie
szefa, i usiad, starannie podcigajc fady zaprasowanych bryczesw.
Dzieryski przez chwil napawa si widokiem swego nowego, ale ju
ulubionego funkcjonariusza. Podziwia idealne proporcje sylwetki,
harmoni i wojskowy automatyzm ruchw, a potem podnis si ciko
zza swego biurka i woywszy rce w kieszenie mundurowego frencza,
zacz przechadza si po gabinecie. Iwan wodzi za nim wyczekujcym
i penym gotowoci wzrokiem, ale upyno jeszcze kilkadziesit
sekund, nim Dzieryski odsun sobie jedno z omiu krzese i usiad
tu koo niego, pooywszy wypielgnowane starannie, szczupe donie
na politurowanym, dbowym blacie. Zacz mwi cicho, nie patrzc na
zwrconego ku niemu Iwana. Drobne ruchy palcw podkrelay
w zdumiewajcy sposb znaczenie jego sw.
Czy wiesz, co si stao na pocztku marca ubiegego roku?
Iwan podnis brwi w udanym zdziwieniu. Doskonale wiedzia, co
si wwczas wydarzyo, ale poniewa nigdy nie informowano go o tym
oficjalnie, uzna, e nie powinien wiedzie. Powiedzia wic po chwili
namysu:
Nie przypominam sobie niczego wanego.
Dzieryski odczu w tej chwili satysfakcj z potwierdzenia swoich
przeczu, ale jego twarz nie wyraaa niczego poza akceptacj taktyki
Iwana.
Z pewnoci wiesz, tak jak wszyscy tu wiedz pomyla ale to,
e tak doskonale wczuwasz si w rol zaufanego, podoba mi si.
Potrafisz wyobrazi sobie, co myl i czego oczekuj od ciebie ludzie,
a to wana umiejtno, potwierdzajca trafno mojego wyboru.
Pewnie czsto bogosawic mnie, dziwisz si jednoczenie, e nie leysz
od miesicy gdzie w lesie z rdzewiejc kulk we bie, a mrwki nie
zrobiy sobie daczy z twojej czaszki. Ale, cho nigdy ci o tym nie
powiem, to przecie proste. Masz wszystkie talenty swojego taty,
nieodaowanej pamici Wiktora Francowicza, niech smay si
w piekle, ale w przeciwiestwie do niego o wiele atwiej tob
manipulowa, a z nim zawsze byy kopoty. Mia za duo inwencji, za
mao ideowoci. By zimny i absolutnie bezstronny. To, co robi,
traktowa jak profesj i nic ponadto. Byo mu absolutnie wszystko jedno,
dla kogo pracuje i przeciw komu wystpuje. Liczy si tylko efekt
w postaci demaskacji, aresztowania czy likwidacji. Gdyby by
urodzonym dezynsektorem, pewnie z rwn przyjemnoci i gracj
tpiby karaluchy i mrwki faraona. Gdyby nie ten jego totalny
profesjonalizm, pewnie dzi spotykalibycie si tu na korytarzach jako
koledzy po fachu, ale taka umiejtno impreg no wania wasnej
osobowoci bywa niebezpieczna. Ty jeste inny. Mona ci bez trudu
wmwi, e dziaasz dla dobra ogu. Mona ci ugnie jak plastelin
i zaprogramowa twoje emocje, a mnie sprawia to mas satysfakcji
i moe nawet lubi ci za to po swojemu, cho najbardziej podoba mi si
to, e usiujesz mimo wszystko by sprytniejszy ode mnie. Tak wic
bawmy si dalej.
Rok temu, drugiego marca, Iwanie, synna dynastia Romanoww,
rzdzca tym krajem od 1613 roku, zakoczya swoje niezbyt miociwe
panowanie, a od lata caa rodzina siedzi w Tobolsku, co byo mao
fortunnym pomysem Kiereskiego. Myl, e naleao zlikwidowa ich
od razu, kiedy Kiereski uciek. W ten sposb wyrzdzono by im
przysug, oszczdzajc poniajcego antyszambrowania po dworach
Europy. Dzieryski spojrza czujnie, badajc reakcj swego
podwadnego. Widz, e masz ochot zaprezentowa inny pogld, ale
pragn ci przypomnie, e kada rewolucja wymaga ofiar z ludzi
starego porzdku. Nie jest to nawet kwestia winy czy kary, ale raczej,
hm, respektu dla skutecznych mechanizmw, ktre wypracowano
w podobnych przypadkach. Mona by rzec, e to kwestia pewnego
rewolucyjnego stylu. Dzieryski po raz pierwszy podczas tego
spotkania umiechn si pod wypielgnowanym wsikiem. I tak maj
szczcie, e gilotyna nigdy si u nas nie przyja. Co by nie mwi, to
wstrtna mier.
 Iwan te si lojalnie umiechn i odway si spyta:
A oni? Co dalej z nim i jego rodzin?
Dzieryski zoy dwa palce prawej doni w ksztat lufy pistoletu,
zmierzy artobliwie do stojcego na rodku stou wazonu na kwiaty
i odpowiedzia cho Iwan nie by do koca pewien, czy jest to ju
postanowienie, czy jeszcze art.
O ile znam Iljicza i jego charakterek, jest to tylko kwestia czasu.
Pif-paf i po wszystkim. Spojrza znw na Iwana, ale tym razem czujnie
i bez umiechu.
Kaedub zmiesza si lekko, ale patrzc na wazon kiwn
wyrozumiale gow:
Pewnie.
Poza tym, Iwanie, nie bd upominali si o swoj wasno.
Iwan domyla si, o co chodzi, ale znw uda, e nie rozumie.
Dzieryski nie da mu si dugo zastanawia.
Oczywicie nieruchomoci, posiadoci, ziemia etc. zgodnie
z dekretem o nacjonalizacji przechodzi na wasno rzdu. To jest ludu
poprawi si bez zastanowienia. Biuteri, niektre klejnoty, ot, choby
carskie insygnia, odda si z czasem do muzew, ale pozostaje rzecz
najwaniejsza, Iwanie 526 ton zota, sztaby, monety, ponadto platyna
i srebro; cz jest ju tu, reszta jeszcze w Tambowie.
Kaedubowi zdawao si, e jego ciao stao si cisze i co wciska
go w fotel. Usiowa wyobrazi sobie 526 ton zota, ale nie bardzo mu si
to udawao. Dzieryski zdawa si czeka na efekt swoich sw, ale
poniewa Iwan milcza, cign:
Pewnie nie jeste w stanie sobie wyobrazi, ile to jest 526 ton zota?
Iwan kiwn tylko gow, co mogo oznacza zarwno tak, jak i nie.
To ja ci powiem, ile to jest, bo zaadowalimy zoto do wagonw
towarowych. Wiesz ile jest tych wagonw? Tym razem Iwan pokrci
przeczco gow, a wypado to tak, jakby bola go kark. Dzieryski
splt donie, jakby zamierza pomodli si do zotego boka, o ktrym
mwi z tak swad. Dwadziecia osiem, wyadowanych do oporu.
Wypada mniej wicej po dwadziecia ton na wagonik. Czy wiesz, ile
wart jest taki wagon? Kaedub przekn lin i znw pokrci gow,
a Feliks Edmundowicz zatar donie i rozoy je w gecie ka znodziei,
goszcego z ambony dobre wieci swym owieczkom:
Pancernik pod klucz, ot, choby taki jak Imperatrica Marija,
teraz nazywa si bodaj Marat, wart jest mniej wicej trzynacie ton
czystego zota. To wyobra sobie, e za jeden wagon wybudowa
mona pancernik i pewno jeszcze jaki krownik.
To porwnanie cakiem niele przemawiao do Iwana, bo wiedzia
doskonal e, jak skomplikowan i kosztown machin jest nowoczesny
drednot. Wiedzia te, bo gdzie o tym czyta, i za jeden pocisk do
dziaa dwunastocalowego mona kupi mleczn krow. Nie wiadomo
zupenie dlaczego, ale pewnie przez ow krow zacz si zaraz
zastanawia, ile rodzin mona by utrzyma, i przez jaki czas, za
rwnowarto pancernika i krownika, ale poniewa adne
odpowiedzi nie przychodziymu do gowy, da spokj niestosownym
rozwaaniom i su cha dalej.
Jednym sowem, Iwanie, to jest bardzo duo pienidzy. Gdyby za
to zoto wybudowa pancerniki, miaoby si dzi najsilniejsz flot
liniow na wiecie, no, moe drug po Anglikach!2. Zastanawiasz si
pewnie, po co o tym mwi? Dzieryski odczeka chwil, bo lubi
efektowne, retoryczne chwyty. Mwi ci o tym, bo chc, a raczej
chcemy, ja i Wodzimierz Iljicz, powierzy ci to zoto.

2Sfinalizowany w 1913 roku kontrakt brytyjskiej stoczni Armstronga na

nowoczesny pancernik dla Turcji (eks-Rio de Janeiro przemianowany na
Sutan Osman I) opiewa na sum 2 250 000 funtw, co odpowiadao
wczenie szesnastu i p tonom czystego zota.
 Wanda Laudowska, lat 26,

Szwajcaria, grudzie 1917 roku.

To niewtpliwie najprzyjemniejszy moment, ten tu przed

przebudzeniem. Pogranicze snu i jawy. Rozkosz niby materialna
i namacalna, ale wiadomo nie jest jeszcze cakowicie wiadomoci
i nie wiadomo, czy to pocztek jawy, czy kocowa sekwencja snu.
W caym ciele, od paznokci palcw u stp po cebulki wosw na gowie,
taka mglista, ale jakby musujca zapowied czego przyjemnego i z
dawna oczekiwanego. Jeszcze tylko zmiana uoenia okcia pod cik
od snu gow, jeszcze tylko wyprenie caego ciaa i ten podniecajcy
koci moment przecignicia. Ciao to jednak wspaniaa rzecz, prawie
tak wspaniaa jak umys. Sen to cudowny stan, ale przebudzenie to co
boskiego. Nowy dzie, nowe sprawy.
Daa sobie jeszcze chwil, t najrozkoszniejsz, w ktrej przywoa
mona najlepsze wspomnienie minionej nocy, takie, ktre wywouje
niepokojce mrowienie w caym ciele. Otworzya oczy, a jasne soneczne
wiato, wpadajce przez szczeliny niedokadnie zacignitych
caociennych zason, sprawio jej mi niespodziank.
Byo niele wymruczaa nocn chrypk pod adresem mczyzny
zajmujcego drug poow wielkiego ka w apartamencie nr 27. Lec
na plecach, podpara si na okciach i dodaa zupenie ju cicho,
i bardziej do siebie:
Ale zastanawiaa si przez chwil, wyjmujc stopy spod kodry
nie rewelacyjnie.
Nagusieka, majc za cay strj delikatny zoty krzyyk na rwnie
filigranowym zotym acuszku, czujc lekki dreszczyk na plecach, bo
w apartamencie byo chodno, przesza do ssiadujcego z sypialni
saloniku i podniosa suchawk:
 Recepcja? Dzie doooobry stumia nieopanowane ziewnicie
i usiowaa woln rk bezskutecznie dosign swdzcego miejsca,
gdzie nisko midzy opatkami prosz mi przynie dobr, du
i mocn kaw. Prosz? Nie, czarn, bez mleka, i kilka yeczek miodu.
Sucham? Nie, osobno. Na jakim spodeczku. Halo! Tylko nie zaraz, ale
za par minut. Bd w wannie. Drzwi bd otwarte. Tylko bagam,
bardzo gorc. Wrztek.
Wesza do przestronnej te, jak na jej gust, zbyt chodnej azienki
i odkrcia kurek gorcej wody. Owina si popiesznie duym i nieco
sztywnym rczni kiem kpielowym. Stana w rozsuwanych drzwiach
sypialni i widzc, e jej partner otworzy ju oczy, zadysponowaa:
Panie poruczniku, zaraz przynios kaw, prosz mi j poda do
wanny, i niech pan wemie instrukcje. Przejrzymy to raz jeszcze. Mam
kilka wtpliwoci.
Nim zdoa odpowiedzie, odwrcia si na picie i pobiega do
azienki, w ktrej obiecujco huczaa lejca si do wanny woda.
Gdy po kilku minutach wszed z tac, leaa swobodnie
wycignita, z gow opart o rant wanny. Kompletnie zmoczone,
krtko przystrzyone wosy zaczesaa do tyu i w takim
podkrelajcym idealne, jak mu si zdawao, proporcje czaszki
mokrym i lnicym hemie wydawaa mu si jeszcze bardziej
hipnotyzujca ni w nocy. Spojrzaa na niego yczliwie i wycigna
rk po filiank. Przycupn na pokrywie bidetu i spyta:
Dlaczego tak oficjalnie, przecie wiesz, jak mam na imi? A moe
ta noc mi si przynia?
Odpowiedziaa w przerwach pomidzy kolejnymi, apczywymi
ykami naprawd wietnie pachncej i jeszcze lepiej smakujcej mokki:
Noc mamy za sob, a przed sob wane sprawy i prosz, eby pan
ju wicej nie wraca do tej kwestii, a teraz prosz mi przypomnie
najwaniejsze punkty.
Nim otworzy przyniesiony razem z tac notes, pozwoli sobie na
jeszcze jedno spojrzenie, a ona z widoczn przyjemnoci pozwolia
mu luctrowa si przez dusz chwil. Zanurzya si znw po brod,
ale przez warstw wody, lekko bkitnej za spraw emalii i kafelkw
wok wanny, widzia wszystko, co chcia zobaczy. Lea przed nim
wymarzony przez kadego eglujcego po krainie fizycznej mioci
archipelag. Opisalimy ju doskonay ksztat gowy, ale nie
powiedzielimy, i Wanda Laudowska bya w chwale swych
dwudziestu szeciu lat dziewczyn, o ktrej w kadej epoce cywilizacji
powiedziano by z pewnoci elektryzujca. Nie bya bynajmniej
doskonaa, ale wikszo mczyzn zainteresowaaby si wanie ni,
a nie jak skoczon piknoci. Twarz Wandy rwnie dobrze moga
nalee do dwudziestoszecioletniej kobiety, jak i dziesicioletniego
tzw. adnego chopca, takiego, ktrego starzejce si ciotki bior na
kolana, by prawi mu niewyszukane dusery i drczy uszminkowanymi
pocaunkami zwidych warg. W owej chopicoci bya jednak
zastanawiajca i niepowtarzalna regularno, poczynajc od wielkich
ciemnozielonych oczu, patrzcych zwykle na wiat z odrobin
spokojnej, nienapastliwej ironii, poprzez nieco za szerokie, ale piknie
zarysowane etruskie usta, drobne nozdrza prostego i te, mwic
szczerze, nieco za dugiego nosa, a do zaczepnie wysunitej dolnej
szczki, zwieczonej delikatnym i ledwo widocznym, ale ekscytujcym
dokiem w podbrdku. Dodajmy do tego uszy leciutko odstajce (ale
bez przesady), za to niezwykle ksztatne, o konsze delikatnej
i wykrojonej przez natur z finezj, wypraktykowan przez miliony lat
ksztatowania najwspanialszych muszli morskich. Duga szyja czya
to, co opisalimy, z ciaem szczupym i wysportowanym, ktrego
krzywizny i uki zdaway si by konstrukcj zbudowan gwnie po to,
by Stwrca mg zainstalowa na tej bazie dugie i smuke nogi
o szczupych stopach i pene, nieco za cikie przy chopicej sylwetce
piersi, ozdobione drobniutkimi jagdkami. Doskonao tego ciaa bya
o tyle zastanawiajca, i nie byo w nim szczegu, do ktrego mona by
si przyczepi. Pity drobnych, cho dugich stp byy krge,
a wysmuke palce stp i doni zdobiy paznokcie o tak regularnym
ksztacie, i mona by ich fotografi reklamowa luksusowy lakier.
Gdybymy kazali Wandzie obrci si na paski brzuch, ujrzelibymy
doskonao rewersu, cho zwolennicy pup bujnych i penych mieliby
niejedno do zarzucenia tej akurat czci ciaa Wandy, gdy bya drobna
jak u kilkunastoletniej dziewczynki i twarda, jak dobrze napompowana
przed meczem futbolwka. Kosmetycznym, ale jake istotnym
szczegem bya jako skry, o brzoskwiniowym poysku i drobnych,
prawie niewidocznych porach; skry, ktra pachniaa jak lekko
zwietrzay olejek paczulowy, wcierany w ciao w chodny, letni dzie.
Posiadanie tak wspaniaego, nieskazitelnego ciaa byo bardzo
przyjemne, ale Wanda nigdy nie popadaa w samouwielbienie. Zdawaa
sobie doskonale spraw z wraenia wywieranego prawie nieodmiennie
na wszystkich mczyznach, ktrzy mogli napawa si jej choby
przelotn obecnoci, ale gdyby to od niej zaleao, wiele w swojej
cielesnej powoce chciaaby poprawi i zmieni. Najwicej miaa do
zarzucenia twarzy. Sama sobie wydawaa si za mao kobieca, moe
dlatego, e jej najwczeniejsze, najbardziej dziecinne wyobraenia
o kobiecoci ksztatowaa matka, kobieta wielkiej dobroci i wraliwoci,
naiwna jednak i uczuciowo niedojrzaa, mimo i wydaa na wiat udan
trjk dzieci dwie dziewczynki i chopca.
Wanda bya drugim dzieckiem z kolei, co uchronio j od bdw,
ktrymi obarczone jest w rwnym stopniu wychowanie pierwszego
i ostatniego potomka. Przysza na wiat w zasobnej rodzinie, ktrej
spokojny i szczliwy dobrobyt zapewniao posiadanie niewielkiej sieci
maych zakadw, w zasadzie manufaktur. Za pomoc sprawdzonych
i niezbyt skomplikowanych technologii wytwarzano w nich powozy,
bryczki i wszelkiego autoramentu specjalistyczne pojazdy konne,
poczynajc od myliwskich brekw, przez spacerowe landa, a na
wozach rekwizytowych dla stray poarnej koczc. Jej ojciec, hrabia
Janusz Kozic-Laudowski, wywodzi si wprawdzie z wielkopolskiej
arystokracji ziemskiej, ale zaborowe losy rzuciy go do Krlestwa, gdzie
po wielu perypetiach osiad wreszcie w podwarszawskim Oarowie. Tu
wanie wybudowa pierwsz ze swych wytwrni, w ktrej
prowadzeniu wydatnie pomaga mu brat matki, Jarosaw, bezdzietny
wdowiec, absolwent kierunku mechanicznego jednej z renomowanych
berliskich uczelni technicznych. Pierwsze lata nowego stulecia byy
okresem niezwykej prosperity dla Wytwrni Laudowski & Kozielski,
bowiem carskie Ministerstwo Wojny powierzyo jej produkcj dugiej,
jak na skal przedsibiorstwa, serii specjalistycznych furgonw do
transportu rannych. Potem te nie dziao si le, a cakiem spore obroty
bray si gwnie z wielkiej liczby napraw powozw nalecych do
podwarszawskich ziemian, a take z transportowych potrzeb
krzepncego drobnego przemysu.
Wandzie nigdy niczego nie brakowao. Miaa najlepszych
nauczycieli, ukoczya dobre prywatne gimnazjum eskie, a w
osiemnastym roku ycia wysana zostaa do Parya, gdzie bez trudu
dostaa si na wydzia instrumentalny Konserwatorium. Nic w tym
dziwnego, bo Wanda od dziecistwa wykazywaa wielkie zdolnoci
muzyczne, co bez trudu zauway ojciec, ktry sam z upodobaniem
grywa na fortepianie. Ju od szstego roku ycia Wanda braa
regularne lekcje, ktrych z zapaem udziela jej mody asystent
Konserwatorium Warszawskiego, Jurek urawlew, muzyk znakomity,
cho czowiek niemiay i poza muzyk niemajcy wiele do
powiedzenia. Jednak jego nowatorska jak na owe czasy metoda
pedagogiczna, kadca nacisk na rozwijanie zdolnoci interpretacyjnych
i umiejtnoci rozumienia formy na rwni z biegoci techniczn,
przyniosa znakomite rezultaty, tak e w wieku szesnastu lat Wanda
dysponowaa ju zrnicowanym i bogatym repertuarem, obejmujcym
dziea zarwno sztandarowych kompozytorw romantycznych, jak
i kanon popisowych utworw klasycznych, z pnymi opusami sonat
Beethovena wcznie. Przez prawie dziesi lat pracy z urawlewem
Wanda usiowaa troch si w nim podkochiwa, ale robia to bardziej
z przekonania, e jest to bardzo romantyczne i na miejscu, ni
z rzeczywistej potrzeby serca. On z kolei, niezwykle oczytany
w modnych podrcznikach metodologii, ale ciapowaty i niemiay,
traktowa j serdecznie i ciepo, jednak wycznie w ramach
muzycznych korepetycji. Nie zdawa sobie biedak zupenie sprawy
z tego, i wystarczyo tak niewiele nawet nie wasnej inicjatywy,
a najzwyklejszego w wiecie przyzwolenia by kilkunastoletni, ale
jake seksowny podlotek odda mu si ciaem, choby dla prostego
eksperymentu i wyprbowania swoich pazurkw na obiekcie
wygodnym, bo bdcym dwa razy w tygodniu pod rk. Na szczcie
dla modego pedagoga ca wyspecjalizowan wiedz o prowokowaniu
mczyzn Wanda posiada dopiero kilka lat pniej. Poniewa bya
dzieckiem wyjtkowo rozsdnym i bezproblemowym, nienarzucajcym
si rodzicom ani z dramatami dojrzewania, ani z wygrowanymi
pretensjami natury materialnej, ci ze swej strony nie ograniczali jej
w aden sposb, widzc znakomite stopnie na szkolnych wiadectwach
i mogc oceni w czasie regularnych lekcji z urawlewem czy podczas
do czstych koncertowych wystpw, urzdzanych
w zaprzyjanionych domach, oczywiste postpy jej sztuki
wykonawczej. Wanda bya dziewczyn skoncentrowan przede
wszystkim na sobie i swoich planach. Byy one do niesprecyzowane,
ale wan rol odgrywa w nich zamys zostania wielk, wiatowej
sawy artystk, z czym w jej ulotnym wyobraeniu zwizane byo
ycie bezproblemowe, pene splendoru i uznania tumw - i oczywicie
wypenione mczyznami, ktrzy, rzecz jasna, lee bd plackiem u jej
stp. Czas wolny, ktrego miaa niewiele poza nauk i godzinami
wicze, wypeniaa jej najczciej jazda konna albo wczenie si
z angielskim flowerem po okolicznych zagajnikach i strzelanie do celu.
Gustowaa w obydwu tych rzeczach, a majc znakomitych nauczycieli
w osobach ojca (jazda konna) i jego starzejcego si wsplnika, wuja
Jarosawa (strzelanie), dosza z czasem do zastanawiajco dobrych
rezultatw, zapewne dlatego, i po prostu lubia jedzi wierzchem
i strzela, a nikt podobnie jak do wicze na fortepianie - jej do tego
nie przymusza. Dodajmy ponadto, i nigdy nie celowaa ani nie
strzelaa do ywych stworze, by moe dlatego, e w jej rodzinie nie
kultywowano tradycji myliwskich, a w domu peno byo psw i kotw,
ktre uwaano przecie za czonkw rodziny. Lene ptaki i wiewirki
traktowaa wic po przyjacielsku, a one nie unikay jej, cho pod pach
nosia flower gotowy do strzau. Pomys paryskich studiw wyszed od
niej, a rodzice nie oponowali przeciwko niemu zbyt stanowczo, zdajc
sobie spraw, i muzyczna stolica wiata otworzy przed ich zdolnym
dzieckiem moliwoci, o ktrych nie mogli marzy w Warszawie.
Carska administracja take nie stawiaa przeszkd w wydaniu Wandzie
paszportu, by moe dlatego, i na rodzinie Laudowskich nigdy nie
ciyy powszechne wwczas polsko-patriotyczne grzechy w postaci
udziau w zrywach powstaczych czy konspiracji, a ponadto po
zawirowaniach z lat 1904-1907 patrzono ju nieco inaczej na tego typu
peregrynacje lojalnych i paccych podatki poddanych Mikoaja II.
W Paryu, do ktrego dotara wczesn jesieni 1911 roku, Wanda
poczua si od razu znakomicie. Odpowiada jej nieco zwariowany styl
miasta i jego mieszkacw, a cho w Polsce nigdy nie krpowano jej
adnymi ograniczeniami, zachwycona bya moliwoci zupenie
samodzielnego ycia i decydowania o wydatkach i przyjemnociach,
stosownie do budetu regularnie zasilanego przez rodzicw.
Studiowanie szo jej wietnie, tym bardziej e zdecydowaa o zmianie
instrumentu. Zapisaa si do klasy klawesynu, prowadzonej przez
uwielbianego przez studentw Ladislava Klosa, z ktrym pewno ze
wzgldu na jego sowiaskie korzenie bya na stopie niemale
przyjacielskiej. Moliwo zakupu za stosunkowo niewielkie pienidze
niezego instrumentu i wiczenia w wynajtym niedaleko
Konserwatorium miym mieszkanku na poddaszu sprawia, e miaa
do duo wolnego czasu, ktry zgodnie z wrodzon jej energi
i praktycznoci spdzaa na rozmaitych zajciach, przynoszcych prcz
przyjemnoci konkretny poytek. Zapisaa si wic na wykady
z filozofii na Sorbonie, a take do szkoy szermierczej, wybierajc floret,
ktry wyda si jej broni eleganck i najmniej usztywniajc przeguby.
Jej hiszpaski trener, uroczo starzejcy si nauczyciel szermierki o miej
aparycji oraz wyrafinowanym i kulturalnym poczuciu humoru,
zapewni j, e waciwy, elastyczny sposb trzymania broni korzystnie
wpynie na kostno-miniowy aparat jej doni i ramion, zwikszajc
ruchliwo i si palcw, pod warunkiem wszake, i z rwn
starannoci i regularnoci uprawia bdzie zarwno szermierk, jak
gr na klawesynie. Z czasem zauwaya, i floret rzeczywicie wzmocni
si, gbi i niezawodno uderzenia, a take szybko palcowych
aplikacji, ale najbardziej zadowolona bya ze zmian, ktre regularne
wiczenia szermiercze wywoay w jej psy chice. Poprawia si
niewtpliwie zdolno koncentracji, z czym miaa przedtem niekiedy
problemy, a mozolne wiczenia, polegajce na nieustannych
powtrzeniach sekwencji zastaw, fint i pchni, przynosiy wyciszenie
umysu, nad ktrym moga od tej pory panowa jak nad posusznym
koniem. Przestaa si unosi i zaperza w dyskusjach, koncentrujc si
raczej na przygotowaniu skutecznych ciosw trafnej i zaskakujcej
argumentacji; umiechaa si te czciej, uwaajc, i wiat w pewnym
sensie przypomina rodzaj szermierczej planszy, na ktrej tym
przyjemniej jest wiczy i walczy, im si ma wicej umiejtnoci
technicznych i wiary we wasne siy.
Wypada nam jeszcze wspomnie o zabawnym wydarzeniu, ktre
miao miejsce w niespena dwa tygodnie po jej zainstalowaniu si
w Paryu. Takswka, ktr wracaa do domu po miej
przedpoudniowej wizycie u wieo poznanych przyjaci,
mieszkajcych kilka kilometrw pod miastem, w stron Juvisy-sur-
Orge, potrcia rowerzyst jadcego rwnie w stron miasta.
Takswkarz, mody zadartonosy cwaniak o urodzie fordansera, by
najwyraniej poruszony piknoci Wandy i stara si wykorzysta
kady pretekst, by na ni popatrze. Wykrci nawet zewntrzne
lusterko swego peugeota w ten sposb, by widzie w nim jej twarz.
Prbowa take uporczywie zagadywa j, paplajc na bahe tematy,
a to, e zbywaa owe usiowania niezbyt uprzejmymi monosylabami,
zdawao si go zupenie nie zniechca. Ruch by niewielki, ale gdy
wymijali pojedyncze powozy i dostawcze lory, wlokce si skrajem
drogi, wydawao si jej, i niefrasobliwy szofer przy kolejnej prbie
nawizania konwersacji wjedzie z ni w kocu do rowu. Wanie
wtedy, gdy wreszcie zdecydowaa si na ostr reprymend i ukadaa
sobie w mylach kwesti stosown w takiej sytuacji, odwrci si do niej
po raz kolejny, niedbale, ledwie czubkami palcw lewej rki
przytrzymujc kierownic. Krzykna: Uwaaj, do cholery!, szarpic
go za rkaw kurtki, ale byo ju za pno i prawy botnik takswki
uderzy rowerzyst, ktry akurat wymija stojcy na poboczu wz peen
wgla. Rzecz wy gldaa wprawdzie dramatycznie, bo cyklista,
wyrzucony z siodeka, wywin, jak si jej zdawao, w powietrzu pene
salto, ale jak si okazao pniej nie dozna powaniejszych
uszkodze. Takswkarz zatrzyma si, bo zagrozia mu doniesieniem na
policj, szarpic go z tylnego siedzenia z tak si, i gowa lataa mu na
wszystkie strony jak szmacianemu pajacowi.
Prosz natychmiast si zatrzyma i niech pan nie prbuje
odjeda, bo zapamitaam paski numer! krzyczaa rozzoszczona
na dobre, a gdy najwidoczniej przekonany jej determinacj i oburzonym
spojrzeniem posusznie cofn swj wehiku na skraj drogi, wyskoczya
i podbiega do siedzcego na ziemi cyklisty, ktry frasobliwie
obmacywa stuczenia na siedzeniu. Wrodzone poczucie
sprawiedliwoci mwio jej, e poredni win za ten wypadek ponosi
ona, a waciwie jej uroda, odbierajca takswkarzom rozsdek.
Czy nic si panu nie stao? spytaa i zaraz rozemiaa si, bo
czowiek macajcy na zakurzonej drodze swj zadek wyglda,
w zestawieniu z krccym si jeszcze, wygitym w semk przednim
koem roweru, do zabawnie, a naley doda, i min mia niezwykle
powan.
Wstrtna dziura! powiedzia wreszcie w dziwnie mikkiej, ale
dobrze jej znanej francuszczynie, tak bowiem po francusku mwili
wszyscy znajomi Rosjanie.
Zrobi panu dziur? Naprawd? Przecie nie jechalimy szybko.
Podnis si przy jej pomocy z ziemi i rwnie umiechn si pod
krtko przystrzyonym wsikiem.
Ale nie. Mwi, e to miasto to wstrtna dziura. Zawsze tak
twierdziem i prosz. Przecie moglicie mnie zabi.
Usprawiedliwia si pospiesznie, bo nie wiedzie czemu nie chciaa,
by ten czowiek mia do niej pretensj.
Nie my, szanowny panie, ale on wskazaa palcem na stojcego
przy takswce i nadrabiajcego min szofera. Ja jestem tylko
pasaerk, ale musi pan wiedzie, e gdybym go nie zmusia, to nawet
by si nie zatrzyma, eby panu pomc.
Ach tak? zainteresowa si cyklista. W takim razie bd mia do
pani prob. Chciabym oskary tego jak to si mwi po francusku
Wpada mu w sowo:
Pewnie ma pan na myli pirata, ale moe atwiej bdzie nam
rozmawia po rosyjsku, od razu mona pozna, gdzie si pan urodzi.
Spojrza na ni przychylniej i starannie ulokowa na ysiejcej
czaszce czapk z krtkim daszkiem, ktr wczeniej podnis z ziemi
i pedantycznie otrzepa z kurzu. Mia wydatne koci policzkowe i co
tatarskiego, ale take bardzo sympatycznego w twarzy. Moe oczy wraz
z opraw?
Ach tak, wic pani jest Rosjank. Mio spotka rodaczk. Pani
pozwoli: Wodzimierz Iljicz Uljanow skoni si jej z godnoci, ktra
przy jego mizernym wzrocie i drobnej posturze wydawaa si Wandzie
nieco przesadzona i przez to zabawna, wic znw si umiechna, a on
odwzajemni ten umiech.
Niezupenie Rosjank, cho poddan Mikoaja II.
Jeli tak konkludowa to moe by pani tylko Polk. Zreszt
wystarczy przyjrze si pani niezwykej urodzie, tylko Polki mog mie
tyle uroku. Ponadto, zwierz si pani w tajemnicy, uwaam Polki za
najwspanialsze dziewczyny na wiecie.
Rozemiaa si znw, bo Uljanow wyda si jej niezwykle
sympatyczny, i powiedziaa:
Niech pan da spokj z t urod, bo znw bdzie jaki wypadek.
Przecie on tylko dlatego na pana wjecha, e cay czas gapi si na
mnie.
Uljanow niespodziewanie spowania.
To bymy mu jeszcze darowali, chociaby jako wyraz uznania dla
pani wdziku, ale tego, e, jak pani powiedziaa, nie myla si nawet
zatrzyma, mu nie darujemy. Czy zechce pani by moim wiadkiem, bo
zamierzam dochodzi na nim odszkodowania?
 Potwierdzia bez wahania:
Ale oczywicie, jeli cho tyle mog dla pana zrobi.
Podzikowa jej ukonem i zaproponowa:
W takim razie prosz zabra mnie razem z tym zomem do miasta,
a po drodze wyjani pani, czego bym od pani oczekiwa.
Nastpnego dnia adwokat Uljanowa spisa i uwierzytelni jej wersj
wydarze, a w kilkanacie dni pniej Uljanow zadzwoni do niej
z podzikowaniami. Proces o odszkodowanie wygra bezapelacyjnie, co
zdawao si wprowadza jej nowego znajomego w bardzo dobry
humor. Ta dziwnie zawarta znajomo zaowocowaa jeszcze bukietem
przesanym z kwiaciarni, w ktrym znalaza bilecik z kolejnymi
wyrazami wdzicznoci. Odwzajemnia si wic krtkim, ale miym
i ciepym licikiem, w ktrym ona z kolei donosia mu o przyjemnoci
pyncej z poczucia spenionego obowizku i niesienia pomocy blinim.
W nastpnych miesicach wysali do siebie jeszcze kilka kartek
okolicznociowych; wszystkie byy w miym i ciepym tonie, ale na tym
w zasadzie w epizod mgby si zakoczy.
Dodatkowe a wypeniane z niegasncym entuzjazmem zajcia,
o ktrych wczeniej wspomnielimy, zaowocoway take do
niespodziewanie dwiema nowymi znajomociami. W przerwie
uniwersyteckich wykadw przysiad si do niej sympatyczny, zwalisty
Szwed, przedstawiajc si w aureoli wstydliwego i zadziwiajcego
przyjego icie wikingowej aparycji rumieca jako Sven Jaki Tam (przez
kilka tygodni nie chciao si jej zapamita waciwego brzmienia jego
nazwiska), a w sali szermierczej w trybie najzupeniej naturalnym, bo
wypado im ktrego dnia stan przeciw sobie na planszy zawara
niepokojc, jak si jej pocztkowo zdawao, znajomo z Ernestem,
trzydziestokilkuletnim Amerykaninem, ktry w przeciwiestwie do
pracowitego Svena, wykuwajcego swoj przysz inyniersk karier
w Instytucie Technicznym, obija si troch bez celu, usiujc (jednak bez
szczeglnego przekonania) usprawiedliwi wydawanie pienidzy
zasobnych rodzicw prac nad powieci. Przez czas jaki umawiaa si
na przemian to z jednym, to z drugim, manewrujc tak, by nawzajem
o sobie nie wiedzieli. Sven dla kadej zdrowo mylcej
dziewitnastoletniej panny stanowiby idea narzeczonego i kandydata
na ma. Irytowa jednak Wand nadmiern skwapliwoci
w zabieganiu o jej wzgldy i akceptacj jego awansw. Owszem,
podoba si jej ze wzgldu na swj zdrowy, peen fizycznej energii
i wieoci wygld, dlatego te pewnie daa mu si kilka razy
pocaowa ale niecierpliwia j i momentami mieszya, cho nigdy mu
tego nie okazaa, wzniosa maniera jego strzelistych aktw
adoracyjnych. Chcia si jej odda caym sercem i umysem bez adnych
pyta, zastrzee i wtpliwoci. To jednak zupenie jej nie odpowiadao,
a kady kolejny krok, wykonany przez Svena za pomoc skrtowo tu
zaprezentowanej technologii, utwierdza j w przekonaniu o braku
perspektyw tej sympatycznej skdind znajomoci. I zapewne z tej
przyczyny zacza si coraz czciej spotyka z Ernestem, ktry co
prawda nie pociga jej prawie wcale fizycznie, ale intrygowa absolutn
nieprzewidywalnoci postpowania.
Jednego dnia sprawia wraenie zakochanego bo sucha z wielk
powag tego, co mwia, szukajc uporczywie jej spojrzenia a w czasie
nastpnego spotkania zachowywa z wdzikiem pozory przyjacielskiej
znajomoci, wyzutej z jakichkolwiek kontekstw miosnych. Traktowa
j jednak nieodmiennie, bez cienia mskiego szowinizmu, jako
penoprawnego partnera w dyskusjach, w ktrych jak czua mgby
bez trudu wzi nad ni gr. By bardzo oczytany i, jak zdya
zauway, jego wiedza obejmowaa bardzo wiele dziedzin; z zapaem
potrafi rozprawia o literaturze i muzyce (na ktrej, jako wyksztacony
rwnie w Paryu, w czasie swojego pierwszego w nim pobytu,
kompozytor, zna si znakomicie), by ju po chwili tumaczy jej z ca
powag profesjonalnego rzeczoznawcy zalety najnowszego, mijajcego
ich wanie renaulta AX, a jego fenomenalna atwo w zapamitywaniu
wyczytanych z reklamowych ulotek technicznych szczegw
tyczcych si dziaania jakiego wysokonapiciowego iskrownika,
dolnozaworowego rozrzdu, trzystopniowej skrzyni biegw
i stokowatego sprzga wprawiaa Wand w niekamany podziw dla
moliwoci jego intelektu. Dlatego te spotykaa si z Ernestem coraz
czciej, znajdujc w tym coraz wicej przyjemnoci i fascynacji, co,
rzecz jasna, odbijao si wyranie na harmonogramie randek ze Svenem.
Ten z kolei, wyczuwajc wyrane ochodzenie stosunkw, bo byo jej
coraz trudniej zmusza si do randkowych czuostek, zaczyna by
nieznonie ckliwy, a poza wszystkim gada za duo, snujc godzinami
idylliczne plany wsplnego poycia.
Pocztkowo nawet staraa si okazywa zainteresowanie dla jego
monologw prowadzonych w twardej, zabawnej, cho nienagannej od
strony gramatyki i skadni francuszczynie, ale kolejne spotkania
zaczynay j nieznonie nuy. Przyapywaa si na tym, i w trakcie
peror Svena myli o Ernecie, a myli te ku jej przeraeniu kry
zaczynay niebezpiecznie blisko okrelonego obszaru. Zerwanie ze
Szwedem byo mimo wszystko dla niej bolesne, do tego stopnia, i po
powrocie do domu poryczaa si aonie i haaliwie, bardziej chyba
z alu nad Svenem i jego poczciwoci ni nad sob i wasnym jak si
jej wydawao okruciestwem. Ze zdumieniem odkrya te, i jedyn
osob, ktrej chciaaby si zwierzy i z ktr mogaby bez obawy
o wyszydzenie jej dziewczynkowatych rozterek podzieli si swoim
blem, by cyniczny i nieodgadniony Ernest. Pomylaa te, e al jej
bdzie rozsta si z wykadami z filozofii, do ktrych po kilku
miesicach zdya ju przywykn, nie czua si jednak na siach, by
znosi pene wyrzutu spojrzenia Svena, ktry z pewnoci mia nadziej
na taki przynajmniej kontakt ze sw utracon bogini.
Dzwonek telefonu przestraszy j. Pomylaa, e to wzgardzony
Sven zechce jej wspaniaomylnie wybaczy, a tego by pewnie ju nie
przeya. Zdecydowaa si jednak odebra, bo zawsze wychodzia
naprzeciw rzeczom i sprawom, ktre j niepokoiy. Na szczcie by to
Ernest, ktry od razu wyczu jej nastroje.
Ryczaa. Ach, ty Czemu ryczaa? Nie zaprzeczaj, masz zatkany
nos dudlio cynicznie, ale serdecznie w telefonie i od razu zrobio si
jej cieplej na duszy.
Nieee, ja tylko
 Nie kam. Mnie nie musisz. Rzuci ci?
A j poderwao. Skd wiedzia, e spotyka si jeszcze z kim? Ale
nie da si jej dugo dziwi:
Aha! Nie on, tylko ty jego. Wszystko jasne. No to czego ryczysz?
Nie wiedziaa zupenie, co odpowiedzie, ale wiele moliwoci nie
byo, bo Ernest rozegra ju ca rozmow po swojemu, w kocu zatem
odpowiedziaa bardzo szczerze i bardzo po prostu:
Jest mi le i smutno.
Ale pogoda pikna i wiesz co, ubierz si tak, eby facetw okrcao
na ulicy, dobrze ci zrobi dugi spacer i dobra kawa. Bd za dwadziecia
minut.
Nie da jej czasu na adne wykrty, bo po prostu odoy suchawk.
Jake to inne od tego, do czego przyzwyczai j Sven. Tamten jeszcze
przez pi minut upewniaby si, czy ona ma ochot i czy na pewno ma
przyj, a na koniec zadaby miosnego wyznania a gdyby si go nie
doczeka, to sam zaczby sowicze trele. Do licha! Dobrze, e go
pogoniam! Myl o spacerze z Ernestem podniecia j do tego stopnia,
e ju po chwili bya gotowa. Zesza na d i przez dziesi minut (bo
stawi si jak zwykle z niezwyk punktualnoci) staa na ulicy,
wypatrujc niespokojnie jego charakterystycznej, troch przysadzistej
sylwetki. Przyjecha takswk i zabra j do miej podmiejskiej knajpki,
w ktrej serwowano rzeczywicie bardzo dobr kaw i jeszcze lepszy
koniak, tak e po chwili zacza mu si zwierza z ca
bezpretensjonaln szczeroci i zaufaniem.
A skd wiedziae, e spotykam si jeszcze z kim?
Nie wiedziaem, z pocztku troszk si domylaem, potem
zaczem obserwowa, jak mwisz.
Chyba sucha? przerwaa mu, ale on tylko si umiechn.
Gdyby bya lesbijk i uwodzia kobiety, to poradzibym ci, e
zawsze warto raczej patrze, jak kobieta mwi, ni analizowa to, co
mwi. Jednym sowem, cho zabrzmi to paradoksalnie, forma kobiecej
wypowiedzi zawiera zwykle wicej informacji ni wypowiedziana tre.
Zreszt to samo odnosi si do czci mczyzn.
 Do ciebie te? Znw si zaciekawia, a on, jak si jej wydawao,
po raz pierwszy w czasie ich znajomoci leciutko si speszy.
Jeli kto umie obserwowa i wyciga wnioski
Nauczysz mnie? Umiechna si zalotnie, a jego nie po raz
pierwszy w cigu kilku miesicy ich znajomoci przeszed przyjemny
dreszczyk przeczucia. Odpar:
Jeli ci tak zaley na rozszyfrowaniu moich zamiarw, prociej
bdzie, jeli ci o nich powiem. Zreszt dawno ju chciaem ci to
oznajmi, ale czekaem, e si tak wyra, by oczycio si pole
operacyjne.
Nie pytaa o nic, a o jej zaciekawieniu wiadczyo jedynie bardzo
uwane, ciemnozielone spojrzenie. Cign wic:
Chyba zauwaya, e bardzo mnie pocigasz, a musiaa take
zauway, e jestem typem mczyzny, ktry nie da si wodzi za nos.
Wszystkie te podchody, zwody, obraania i pojednania mam ju
przerobione do znudzenia; bawio mnie to kiedy, kiedy miaem tyle lat,
co ty teraz.
A teraz przerwaa mu co ci bawi?
Teraz odpar bawi mnie to, e potrafi postawi kobiet
w sytuacji bez wyjcia.
Bez wyjcia? wesza mu w sowo.
To znaczy, e dziewczyna nie ma jak si wykrci, a raczej nie ma
moliwoci stosowania tych wszystkich sztuczek typu: bd dla pana
mia, jak pan sobie zasuy i tak dalej. Zreszt, znasz to doskonale
i pewnie ju prbowaa swoich pazurkw na jakich bezbronnych
biedakach?
No, a jeli mimo wszystko dziewczyna zdecyduje si zastosowa te
jak to nazywasz sztuczki, to co?
Wtedy przypadnie jej rola jedynego widza wyreyserowanego
przez siebie przedstawienia.
Podpara gow piciami, a on przyglda si z przyjemnoci
silnym opalonym przedramionom, na ktrych podwina rkawy
biaego blezera z owczej weny.
 Ojojoj! zareplikowaa artobliwie. Wic byby gotw
zmarnowa kilka miesicy stara o moje wzgldy?
Odchyli si na oparcie fotelika i wsadzi rce do kieszeni marynarki
z szarego tweedu.
Wyjani ci kilka rzeczy. Po pierwsze, zapamitaj sobie na zawsze:
nie ma czego takiego jak zmarnowany czas. Wszystko, co robimy,
prowadzi do czego innego albo ku czemu. Wszystko czemu suy.
Nawet jeli postanowisz przewakoni w ku p roku, te bdzie to
czemu suyo. Gdy dostrzeg uniesione w zdziwieniu brwi, wyjani:
No choby temu, by uwiadomi sobie bezsens takiego wakostwa.
Po drugie, nigdy, jak ty to nazywasz, nie staraem si o twoje
wzgldy. Lubi bardzo twoje towarzystwo, pocigasz mnie bardzo
silnie, a przez tych kilka miesicy staraem si, i to bya jedyna forma
moich stara, pokaza ci, jaki jestem, liczc na to, e to, co pokazuj,
spodoba ci si.
No, no pokiwaa gow zgodnie z twoj teori nie zmarnowae
czasu. I co ma z tego wynikn, ale co?
Interesuje ci najblisza przyszo czy dusza perspektywa?
Pomylaa, e warto by ju teraz zastosowa jaki unik, gdy
rozmowa mimo i j ekscytowaa stawaa si te, jak na jej gust, zbyt
konkretna, ale jednoczenie bardzo, ale to bardzo ciekawiy j jego
zamiary. Nim zdoaa co wykombinowa, kto w niej, bo to przecie
nie ona, wypali pospiesznie:
I to, i to.
Iskierki triumfu rozjaniy jego spojrzenie i pomyla, e podobne
emocje dane s tylko myliwym, ktrym po godzinach oczekiwania
wychodzi wreszcie z lasu na strza krlewski jele. Ona za natychmiast
poaowaa swoich sw, ale byo ju za pno. Delektowa si
rumiecem Wandy i tym, e staraa si uciec wzrokiem przed jego
spojrzeniem, wycelowanym precyzyjnie w jej oczy. Wiedzia jednak, e
stawia wszystko na jedn kart, dlatego kategoryczno treci agodzi
ciepym gestem. Wyj rce z kieszeni i wzi jej drobne pici w swoje
ciepe, jak zwykle, donie.
 Jeli chodzi o najblisz przyszo, zapowiada si przyjemnie.
Zapac, podam ci paszcz i pjdziemy na spacer t kasztanow alej.
Na spacerze sprbujemy si pocaowa, bo nigdy tego nie
prbowalimy, a podejrzewam, e obydwoje mamy na to ochot.
cisn jej donie troch silniej. Nie, nie przerywaj mi teraz, bo dobrze
mi idzie. W duszej perspektywie myl, e zajmie to nam jakie
dwa-trzy tygodnie, no, moe miesic zaczniemy ze sob sypia, cho
zdaj sobie spraw, e nie bdzie to dla ciebie takie proste, bo jeli si
nie myl, jeste dziewic. Skoczy i wlepi w ni bezczelny jak si jej
zdawao wzrok, a ona gwatownie zabraa z jego doni swoje
i poczua, e bardzo si rumieni. Miaa dwie moliwoci. Moga bez
sowa wsta, ubra si i wyj, ale co podpowiedziao jej, e on wcale
nie poleciaby za ni, by baga o przebaczenie. Moga te z oburzeniem
wyprodukowa tekst w stylu jak miesz mi co takiego mwi, ale i w
tym przypadku nie spodziewaa si typowych reakcji
i usprawiedliwie. Co podpowiadao jej, e jeli postawi na drugi
wariant, wyjdzie bez wtpienia na idiotk. Nie wiedziaa, jak si
zachowa, a jednoczenie nie moga powstrzyma si od myli penych
uznania. On rzeczywicie to potrafi. Przecie nie mam wyjcia. Mog
si tylko gupio umiecha. Co ciekawe, wcale nie czuj si zraniona ani
obraona. Dominujce uczucie to Zastanawiaa si chwil. Boe
wity, jestem po prostu nieprawdopodobnie podniecona. Serce mi wali
i nie wiem, czy nie upadn tu na podog, gdy trzeba bdzie wsta.
Ernie najwidoczniej zauway jej stan, bo z galanteri, nieco
przesadn, ale jake w takiej chwili kojc, poda jej rami.
Na zewntrz byo wspaniale i od razu poczua si lepiej. Czytelnik
zna zapewne te nieskomplikowane mae szczcia, polegajce na
sumowaniu rnych, niby niewanych, ale przecie jake istotnych
rzeczy. Ot, na przykad tego, e ubrani jestemy w sam raz ani nie za
lekko, ani nie za grubo. e prawie zupenie nie ma wiatru, a powietrze
jest po prostu przyjemnie rzekie. e na gowie mamy elegancki
kapelusik, w ktrym tak bardzo nam do twarzy, e nasz partner nie
moe powstrzyma si od umiechu akceptacji, ilekro zajrzy pod jego
niewielkie rondo i spotka nasze yczliwe spojrzenie.
Mylaam, e pocaujemy si od razu zaraz po wyjciu z lokalu albo
jak tylko zostaniemy sami, ale przeszlimy ju dobry kilometr, a Ernie
opowiada mi co ze swad o jakim kretynie urzdniku
z Ministerstwa Edukacji a ja krztusz si ze miechu, bo robi to
znakomicie, naladujc sposb mwienia owego ministerialnego idioty.
Tylko dlaczego, u diaba, nie zabiera si do caowania? Czyby nie
wyczuwa swoj genialn msk intuicj, e ja ju tego bardzo chc?
Wyczuwa, i to znakomicie, lecz jego mska intuicja mwia mu, e
jeli uda mu si jeszcze przez jaki czas jecha z nog na hamulcu, ta
wspaniaa dziewczyna da si ugnie jak plastelina, a bardzo mu na tym
zaleao. Kopn z wpraw czubkiem buta dorodny lnicy owoc
kasztanowca, a brzowa kulka migna nad przydronym
ywopotem. Nagle zatrzyma si i rwnie niespodziewanie znalaz si
tu przed Wand. Odniosa wraenie, e musia wiczy taniec
z obrotami albo co w tym stylu. Uj w donie klapy jej paszcza, tak
jakby chcia postawi jego konierz, ale chodzio o unieruchomienie jej
buzi. Uwiadomia sobie, e s jednakowego wzrostu, poniewa tego
dnia miaa na nogach buciki na zupenie paskim, sportowym obcasie.
Zamkna oczy i odrobin rozchylia wargi, tak jak wypraktykowaa to
ze Svenem. Spodziewaa si, e Ernest podobnie jak Sven wepchnie jej
natychmiast jzyk do ust i zacznie j namitnie ssa, na podobiestwo
wielkiego, linicego si na widok szynki psa. Tymczasem poczua na
wargach bardzo delikatne i suche dotknicie jego ust, jednoczenie
tkliwe i zupenie nienarzucajce si. Wtem odsun j, a ona zdziwiona,
e to ju, otworzya oczy. Nie puszcza jej paszcza i powiedzia tonem
profesora:
Tak nic z tego nie bdzie. Rozlunij si, na Boga.
Chciaa si achn, ale tym razem wzi jej twarz w donie i znw
delikatnie dotkn wargami brzekw jej warg. Pachnia miym
chodkiem, dobr wod kolosk i czym jeszcze, bardzo wieym
i rwnoczenie zwierzcym. Uwia domia sobie, e pachnie troszk tak,
jak bardzo zadbany i czsto czyszczony ko. Tym razem nie moga si
powstrzyma i czujc fal wilgotnego, mrowice go ciepa gdzie w dole
brzucha, wsuna mu czubek jzyka do ust, ktre chtnie rozchyli. Mia
bardzo gadkie, mie w dotyku zby i chodny jzyk, na ktrym nie byo
grudkowatych gruzekw, czego wyjtkowo nie lubia u Svena. Odda
pocaunek, ale penetrowa jej jzyk, gadkie dzisa i rwne zby
delikatnie i ostronie. To roznamitnio j jeszcze bardziej. Obja go za
szyj i zacza si z nim caowa tak, e kapelusik spad jej z gowy. Gdy
wreszcie przestali, umiechn si i powiedzia:
Widzisz, tak jest o wiele przyjemniej. Trzeba naprawd chcie,
a nie tylko wyraa przyzwolenie albo udawa, e jest przyjemnie. Jeli
czowiek poczuje, e chce si kocha, to mio ma zupenie inny smak.
Dobrze mwi?
Z galanteri poda jej kapelusz. Spojrzaa mu w oczy zarumieniona
i spytaa:
Zawsze jeste taki pewny siebie?
To przecie nie kwestia pewnoci ani tego, e jestem prny.
Widzisz, midzy ludmi, w trakcie tego, jak si poznaj i zaczynaj ze
sob obcowa, tworz si pewne okrelone relacje. Nie zawsze
hierarchia a wic to, kto jest w takiej jak my parze stron dominujc,
kto podejmuje decyzje, czyli najprociej rzecz ujmujc, kto wydaje
rozkazy, a kto je wykonuje to kwestia cech charakteru czy, jak to
mwi uczeni psychologowie, siy woli. Czasami mona by relatywnie
sabszym, a jednak zdominowa drug stron.
A niby jak? zainteresowaa si cakiem powanie.
Planujc odpowiedni strategi i stosujc j w konkretnym
dziaaniu.
I to, e si z tob tak chtnie cauj, jest wanie rezultatem tego,
o czym mwisz?
Tak. To wanie jest rezultat.
Woya palce w jego ciep i such do i obracajc do niego swoj
rozjanion udanymi buziakami twarz, spytaa niemal bagalnie:
Nauczysz mnie tego?
Zamierzam nauczy ci tego i jeszcze paru innych rzeczy, ktre s
ci w yciu niezbdne, ale najpierw prosz zda celujco wszystkie
egzaminy w zimowej sesji i skoncentrowa si na tym, a jak to panna
wykona
To co? spytaa.
To pojedziemy w gry. Na przykad do Austrii. Co ty na to?
 Genera porucznik Akashi Motojiro,

zastpca szefa Sztabu Generalnego Armii Cesarskiej,

wewntrzny dziedziniec wityni Tofuku-ji, Kioto,

koniec listopada 1917 roku.

Wcale nie mia pretensji do zwierzchnikw, e przerwali mu i tak

krtki urlop na poudniu Kiusiu i kazali pilnie przyjecha do Kioto. By
im nawet za to wdziczny i to z kilku powodw. Moe najbardziej
dlatego, e cho na chwil bdzie mg wrci do spraw, ktre go tak
bardzo zaprztay ju kilka lat temu, a po drugie, bdzie mg
ponownie spotka czowieka, ktrego osobowo, umiejtnoci i karier
ksztatowa poniekd osobicie, o ile oczywicie mona kogo
uksztatowa w jakimkolwiek stopniu. Tak naprawd mona mu tylko
pokaza rne drogi, ktrych dotychczas nie widzia, istnienia nawet
nie podejrzewa, a co dopiero mwi o wchodzeniu na nie. Wybr
miejsca spotkania pozostawiono generaowi, a on nie waha si ani
przez chwil, proponujc kamienny ogrd w Tofukuji, ktry teraz,
w caej krasie wyjtkowo pogodnego listopadowego dnia, mia przed
oczami. Mwimy ogrd, ale przecie u jego stp, na przestrzeni okoo
tysica metrw kwadratowych, otoczonej biaymi cianami niskich
pawilonw wityni, nie byo adnych kwiatw, adnych krzeww
i drzew, adnych ladw stp. Ogrodnik wchodzi tam wwczas, gdy
nie byo goci ani zwiedzajcych. Tylko po to, by skrztnie pozbiera
zwide licie, przyniesione tu przez wiatr, grasujcy niekiedy ponad
spadzistymi, krytymi ciemn dachwk zabudowaniami, i po to, by za
pomoc dugich drewnianych grabi skrupulatnie wyrwna tknite
tylko apkami ptakw rzdki piaskowych fal, oblewajcych sterczce
w pozornym braku symetrii i harmonii wyspy z ciemnych, bazaltowych
i granitowych gazw. Ale ladw stp piaskowego ogrodnika te tu
nigdy nie widywano, zaciera je bowiem skrztnie za sob do ostatniej
chwili, gdy wszedszy na niski podest jednego z gankw, dociga zby
grabi, co do milimetra, a do samego obrzea ogrodu. Nie byo wic
w kamiennym ogrodzie adnego czowieka, ale przecie by tam cay
czas, obecny w wyobraeniu kontemplujcego: w przemieszczeniu ska,
w ladzie grabi, w pracy pisma. By tam tym bardziej, e go nie byo.
Motojiro, ktry by oczywicie po cywilnemu we wspaniale
ciepych, ciemnobrzowych hakama, wenianej montsuki, zaoonej na
weniane, biae podkimono, i w grubych, wenianych, czarnych tabi
poczu si naprawd komfortowo. Poprawi uoenie spodni tak, by ich
fady, lece na deskach ganku przy prawym i lewym kolanie, byy
symetrycznie rwne, i gbiej wsun donie w rkawy. Po chwili
ogrzao je ciepo jego ciaa i ju naprawd niczego nie brakowao mu do
stanu, w ktrym mg uspokoi myli. Przypomnia sobie ulubion
maksym:
Kiedy idziesz, ciesz si z tego, e idziesz.
Kiedy siedzisz, ciesz si z tego, e siedzisz.
Ale przede wszystkim nie wahaj si!
Jak dotd, przystpienie Cesarstwa do wojny po stronie Ententy
okazao si wspaniaym posuniciem, mimo i na wstpie musielimy
przyj wiele poniajcych nas, jako penoprawnego przecie sojusznika
Anglii, Francji i Rosji, ogranicze. Potrafilimy jednak, jak dojrzay
i dobrze wywiczony szermierz, ustpi, zapewniajc, e nasz udzia
w dziaaniach zbrojnych bdzie mia jedynie ograniczony i lokalny
charakter, i e nie wie si to (tu Motojiro umiechn si sam do siebie
i swoich myli) ani z ekspansj terytorialn, ani z chci umocnienia
wpyww w Azji i rozegrania wasnych kolonialnych interesw.
Ustpilimy tylko po to, by mc skuteczniej wyprowadzi kontratak.
Szybko zreszt, bo ju w pierwszym rozdaniu, dostalimy dobre karty
a raczej nie dostali ich Anglicy, ktrych ponad miar zatrwoya
wiadomo o obecnoci w chiskim Cingtao pancernej eskadry admiraa
von Spee i trzech i p tysica onierzy gotowych do obrony miasta.
Bali si o swoje linie zaopatrzeniowe. Oczywicie zgodzilimy si
pomc, ale nim najnowszy krownik liniowy Kongo, zbudowany
zreszt przez nich, na dobre si rozpdzi w pocigu za okrtami
kajzera, Niemcy zrejterowali na Karoliny, a potem do siebie, my za
moglimy spokojnie zaj niebronion waciwie Kochinchin, Wyspy
Marshalla i cae Mariany! Oto co znaczy umie ustpi, by ruszy do
przodu! Gdy zaczynalimy wojn, mielimy ptora miliarda jenw
dugu w zagranicznych bankach. To oczywicie efekt wyniszczajcego
gospodark, cho wspaniaego zwycistwa nad carsk Rosj w 1905
roku. Dzi mamy, to niemal niewiarygodne, zaledwie po trzech latach
wojny nadwyk budetow rzdu dwch miliardw, i niewielkim
w sumie kosztem. Mona powiedzie, e zwyciylimy nie obnaajc
miecza. Bogowie czuwali nad nami, zabraniajc nam wysyania naszych
onierzy do okopw w Belgii i Francji, a jedyne ofiary w Europie to
tych kilkudziesiciu marynarzy z niszczycieli wyekspediowanych na
Morze rdziemne, posanych na dno wraz z ich okrtami przez
niemieckie U-Booty.
Rozmylania o korzyciach pyncych z tej dziwnej wojny, ktrej
nikt nie chcia, ale ktrej nikt nie potrafi zapobiec, przerwa mu odgos
stp na deskach ganku wityni. Nie odwraca jednak gowy, bo
doskonale wiedzia, czyje to kroki, a nawet, jak mu si zdawao,
rozpoznawa ich niepowtaszalny rytm. Spojrza w twarz przybysza
dopiero wtedy, gdy ten zaj miejsce obok niego i wyprostowa si po
wykonaniu gbokiego, penego szacunku ukonu. Czas zdawa si nie
mie adnego zauwaalnego wpywu na twarz tego czowieka, ktrego
przecie nie widzia od prawie dziesiciu lat, jeli nie liczy kilku
srebrnych nitek we wosach, teraz wyjtkowo dugich i zwizanych
z tyu w ogon. W czasach sztokholmskich ulubiony agent Motojiry nosi
si po europejsku i mia zawadiacko podkrcony wsik, prost i krtk
fryzur z przedziakiem porodku, a na sobie nie tak, jak dzi, weniany,
tradycyjny strj w kolorze ciemnego indygo, tylko kusy garniturek
z kamizelk. Wyglda w nim jak subiekt z magazynu wielobranowego
albo pomocnik fryzjera. Japoskie ubranie zdecydowanie lepiej
pasowao do jego pocigej, drobnej twarzy o przenikliwych oczach
i szczupej, sprystej sylwetki.
Motojiro obrci si w stron przybysza i zagadn uprzejmie:
Prawda, jaki niezwyky spokj, kapitanie? Na pana, ktry cigle
jest w ruchu, takie wyjtkowe miejsce powinno chyba dziaa
szczeglnie
I dziaa, panie generale. A szumi mi w uszach, ale musiabym tu
posiedzie duej, eby to w peni doceni. A mnie rce swdz, eby
wzi grabie i troch inaczej uoy ten ogrd, ale to zapewne kwestia
wysoce indywidualna.
Motojiro umiechn si wyrozumiale.
Niestety, kapitanie, jak si pan zapewne orientuje, wezwaem
pana, bo trzeba bdzie znw ruszy w drog, a zadanie, ktre chcemy
panu zleci, jest najprawdopodobniej wykonalne jedynie dla pana.
Chc, eby pan wiedzia, i szczerze bolej nad tym, e musz pana
pozbawi nawet tych kilku dni wytchnienia na ojczystej ziemi, ale rzecz
jest niecierpica zwoki.
Spojrzeli po sobie i nawet po tak dugim okresie braku osobistych
kontaktw (przez dziesi lat spotkali si tylko kilka razy) rozumieli si
na tyle dobrze, e obaj uznali faz wstpnych grzecznoci za
odfajkowan.
Motojiro pomyla: Jest piekielnie inteligentny i sprawny. Taki by
ju wtedy, a przecie przez te dziesi lat, ktre upyny od jego
studiw w Sztokholmie, nie prnowa. Uczy si, dziaa, doskonali
ciao, ducha, taktyk i strategi. Teraz jest prawdopodobnie miertelnie
niebezpiecznym narzdziem i jeli bdziemy potrafili dobrze go
wykorzysta, moe to przynie nadspodziewane efekty. Wtedy
w Sztokholmie by przede wszystkim dnym wiedzy modym
czowiekiem i jako syn dyplomaty na tyle ju otrzaskanym z Europ
bywalcem, by si ni zbytnio nie zachystywa, ale patrze na jej
mechanizmy okiem chodnym i analitycznym. By jednym sowem -
znakomitym materiaem wyjciowym na agenta wywiadu wojskowego
i chyba najcenniejszym wwczas odkryciem Yasumasy Fukushimy3.
A ten potrafi wietnie pokierowa modym czowiekiem i jego
aspiracjami. Zreszt duma Motojiro - do wywiadu konieczne s nie
tylko umiejtnoci i aspiracje. Trzeba, cho zabrzmi to dwuznaczne,
lubi ludzi. Dwuznacznie, bo przecie czasami trzeba ich likwidowa,
nie przestajc lubi. Niewielu ludzi jest w stanie zrozumie tak
konieczno i akceptowa wewntrznie metody, bez ktrych wywiad
nie mgby skutecznie funkcjonowa. A on? Doskonale to rozumie,
o czym wiadczy przebieg jego suby. Smutne w tym wszystkim jest
jedynie to, e szpiegiem zostaje si raz na zawsze. Nie mona tego nigdy
z siebie zrzuci, jak wierzchniego okrycia po powrocie do domu.
Szpiegostwo wera si w dusz i trawi j powolnym, ale niechybnie
spopielajcym myli i uczucia ogniem, ktry wci domaga si nowej
poywki".
Motojiro podnis si z podogi, a w chwil pniej sprycie
poderwa si take jego rozmwca:
Zamyliem si. Niech pan wybaczy kapitanie, ale spotkania
z panem zawsze stanowiy dla mnie wietn okazj do refleksji.
Celowo nie dokoczy myli, bo chcia, by Kapitan zrobi to za niego.
Nie przeliczy si.
Do refleksji nad kondycj ludzk czy nad kondycj tego wiata,
panie generale? Sformuowanie pytania byo idealn realizacj
oczekiwa Motojiry, wic genera par ju coraz mielej tak skutecznie
przetartym szlakiem. Przechadzali si teraz niespiesznie po
ograniczonej przestrzeni przytulnych krugankw, z koniecznoci

3 Fukushima Yasumasa (1852-1919), marszaek, pionier japoskich

dziaa wywiadowczych w Europie pod koniec XIX wieku, absolwent
Cesarskiego Uniwersytetu Tokijskiego. Jako pracownik Sztabu Generalnego
odby sta w USA, Korei i Chinach (1879-1882). By attache wojskowym
w Chinach i w Berlinie. Odby samotn podr wierzchem z Berlina do
Wadywostoku (1892-1893). Nawiza wwczas kontakty z Polakami. W latach
1899-1906 szef II Oddziau Sztabu Generalnego, od 1908 zastpca szefa Sztabu
Generalnego.
rami przy ramieniu i w intymnej niemal bliskoci:
Wie pan, kapitanie, yjemy w bardzo gwatownych czasach,
a maj one co z ducha ostatecznych rozstrzygni. Spojrza na twarz
rozmwcy i dostrzeg w niej, tak jak si spodziewa, piln i wyton
ch rozumienia tego, co mwi. W tym sensie, w jakim w uamku
sekundy rozstrzyga si wielominutowy poj edynek, cho przecie, by
rzecz moga si ostatecznie rozegra, przeciwnicy du go si
przygotowuj, badajc moliwoci, teren, si przeciwnika i skal jego
determinacji, po wielekro zmieniajc pozycj i taktyk, zadajc ciosy,
ktre maj za cel prowokacj albo odkrycie kart przez przeciwnika.
Podejrzewam, panie kapitanie, a raczej nie podejrzewam, tylko wiem, e
wiat, jaki znalimy, ju niedugo przestanie by takim, jakim by.
Pewne rzeczy, pewne procesy dojrzay ju dostatecznie do tego, by
wiat si zmieni.
Myli pan, panie generale, o przewrocie w Rosji? wpad mu
w sowo kapitan.
Oczywicie, mj drogi. Mog si chyba tak do pana zwraca?
Znamy si od tak dawna Genera spojrza pytajco na swego
rozmwc i w duchu bardzo chcia, by tamtemu jego propozycja
sprawia przyjemno.
Bdzie to dla mnie ogromny zaszczyt, na ktry z pewnoci nie
zasuguj modszy z rozmwcw uy sw wyszukanych
i stosownych w takich razach, ale ton jego gosu i ciepo spojrzenia
mwiy, e propozycja przejcia w ich wzajemnych stosunkach na
proponowany przez generaa poziom sprawia mu niekaman
satysfakcj.
Tak wic cign Motojiro sytuacja w Europie jest panu,
w oglnych zarysach, zapewne znana, ale chciabym, eby pan
przemyla pewne moje sugestie co do jej rozwoju Spojrza na
kapitana, znajdujc znw w jego spojrzeniu czujn i skoncentrowan
gotowo do rejestracji tego, co za chwil zostanie powiedziane.
Przejcie wadzy przez siy antymonarchistyczne jest chyba faktem
i nowy ukad w Rosji, niezalenie od prognoz europejskich politykw,
trwa, a moe lepiej rzecz ujmujc wanie si tworzy. Niezalenie od
tego, czy nowemu rzdowi uda si przetrwa, czy te rzd ten upadnie,
nic w Rosji nie bdzie ju takie jak dawniej i to jest kwestia, ktra
powinna wyznacza dalsze tory naszych dziaa. Z tego, co wiem
z danych naszego wywiadu a dziaa on, mog o tym pana zapewni,
doskonale Rosja jest w dramatycznej sytuacji i nawet jeli uda si jej
wynegocjowa separatystyczny traktat pokojowy z Pastwami
Centralnymi wiemy zreszt, e usilnie nad tym pracuje to i tak
trzeba zaoy moliwo wojny domowej na szerok skal. Nie
orientujemy si jednak do koca, jakie nieznane siy si tam rodz i kto
jeszcze marzy o wadzy. Musimy by przygotowani na rne
ewentualnoci, by z kadej wycign jak najwicej korzyci dla siebie.
Oczywicie, jeli istotnie wybuchnie tam wojna domowa, poprzemy
przeciwnikw rewolucji wszelkimi rozsdnymi rodkami, bo przyzna
pan, e zawsze lepiej mie za ssiadw sojusznikw, a nie wrogw.
Wrogw, panie generale? przerwa mu kapitan. Przecie,
z tego, co mi wiadomo, zwolennicy nowego porzdku nigdy nie
deklarowali swojej wrogoci do Japonii?
Drogi panie umiechn si Motojiro moe i nie deklarowali,
ale dla kadego, kto cho troch zna histori imperium rosyjskiego jest
jasne, e jeli zwyci i wzmocni siy, to natychmiast zwrc si na
wschd i na zachd, tak jak to robili od wiekw. Czy pan wie, kapitanie,
e za Iwana Gronego terytorium Rusi powikszao si w tempie ponad
stu dwudziestu kilometrw kwadratowych dziennie? Dziennie! Czy
pan to sobie wyobraa? Z tego, co donosi wywiad, s w Rosji ludzie,
ktrzy myl ju pono o wywoaniu rewolucyjnego wrzenia w caej
Europie. Myl i to w takiej chwili, gdy ojczysta ziemia pali si im pod
stopami!
No dobrze. Kapitan zatrzyma si na chwil i spojrza na piasek
kamiennego ogrodu, jakby tam spodziewa si znale odpowied.
Ale jeli bdzie wojna domowa, jeli nie udadz si negocjacje
z Niemcami, to co?
Genera take przystan i opar donie, osonite mitenkami, na
balustradzie:
Jeli tak, jeli zaoy, e rewolucja przegra, to sytuacja znw
bdzie bardzo skomplikowana.
Jak pan to rozumie, generale?
Dotychczasowi sojusznicy w walce z rewolucj natychmiast si
skc, o czym przekonuje mnie przede wszystkim polityczna
niezborno antyrewolucyjnej koalicji. Zapanuje chaos jeszcze wikszy
ni teraz, a poniewa koalicja zostanie stworzona zapewne w duej
mierze za pienidze mocarstw europejskich, a moe take Stanw
Zjednoczonych, jest oczywiste, e po jej zwycistwie kade z mocarstw
bdzie chciao upiec jak najbardziej soczyst piecze na tym ogniu.
Japonia te ju zainwestowaa w pokonanie owych niebezpiecznych
idei, wic nie moemy zosta w tyle, a przede wszystkim ju dzi
musimy pomyle o zabezpieczeniu naszych interesw w Chinach,
Korei i oczywicie w Mandurii. Ale przejdmy do konkretw: z tego,
co wiem z raportw, pracowa pan najpierw w Harbinie?
Tak, pocztkowo jako agent handlowy, bo jak pan wie, w roku
1909 i pniej zawarto stosowne porozumienia4, ale poniewa
ograniczao to zasig moich kontaktw, postaraem si o prac
projektanta.
Generaa najwidoczniej zainter esowaa ta informacja, bo podnis
brwi zachcajco:
Projektanta?
Tak. Prosz sobie wyobrazi na kolei. No, musz przyzna, e
bardzo mi pomg wczesny konsul, pan Kawakami. Przez wiele lat by
agentem handlowym we Wadywostoku i mia zadziwiajco
wszechstronne kontakty i wielkie wpywy w samym Harbinie, i nie
tylko. Dostaem dziki niemu stanowisko specjalisty przy
projektowaniu nowych linii. Wprawdzie tylko lokalnych, ale mia em

4 W latach 1909, 1910 i 1916 Rosja i Japonia zawary porozumienia

dotyczce w czciachjawnych stosunkw obydwu pastw z Chinami.
W czciach tajnych dzielono si strefami wpyww w Mandurii.
okazj kontaktowa si zarwno z urzdnikami i wadz, jak
z robotnikami; gener alnie rzecz biorc, prostymi ludmi. eby pan,
panie generale, widzia to projekt owanie. Zasada bya jedna: jak
najkrtsz drog, aby starczyo materiau, ktry stale by rozkradany,
i eby si nie zawalio. Zachodz w gow, jak oni zbudowali ten chiski
mur. Ale bardzo lubi Chiczykw pod warunkiem, e ma si do
czynienia z pojedynczymi osobnikami, a nie ze stadem. Nauczyem si
przy okazji lokalnego dialektu. Cakiem zreszt niele.
Generaa zainteresowa jednak inny aspekt sprawy:
A jak tolerowali Japoczyka?
Nie byem w Harbinie Japoczykiem. Za wiedz nieocenionego
pana konsula byem p-Koreaczykiem, a p-Rosjaninem. Mj rosyjski
jest bardzo dobry i miaem to szczcie, e nie byo tam prawdziwych
Koreaczykw.
A gdyby si pojawili?
Powiedziabym, e urodziem si w Rosji i tam skoczyem studia.
Rozumiem przytakn genera. A potem?
Potem rzeczywicie kazano mi przenie si do Rosji, gdzie przez
trzy lata by em pracownikiem rosyjskich kolei. Poznaem doskonale
rosyjskie odcinki Magistrali Transsyberyjskiej i przy okazji wielu
wspaniaych ludzi, przede wszystkim, generale, bardzo wielu Polakw.
Czy pan wie, e znaczny procent wyszego personelu zarzdzajacego
i kadry technicznej to Polacy?5 Bardzo zdolny nard. Prosz mi wierzy.
Odgos krokw kaza im przerwa rozmow. Przyka dajc drobne
stopki w biaych, jedwabnych tabi do brzowych desek podogi,
dreptaa w ich stron dziewczyna. Ciemnowiniowe, zimowe kimono
opasane miaa tobeowym obi, i z delikatn, bambusow parasolk,
niesion bardziej dla ozdoby ni ochrony, wygldaa jakby zesza

Bardzo wielu Polakw pooyo take zasugi w budowie

5

i utrzymaniu Kolei Wschodniochiskiej, a liczni znaleli si w jej cisym

zarzdzie i kierownictwie. Po szczegowe dane odsyam Czytelnika do
ksiki Edwarda Kajdaskiego: Korytarz. Burzliwe dzieje Kolei
Wschodniochiskiej 1898-1998, Ksika i Wiedza, Warszawa 2000.
z akwarelowego obrazka. Gdy ich mijaa, ukonia si z szacunkiem.
Oddali ukon krtko, po wojskowe mu, cho mieli przecie do czynienia
z istot z gruntu cywiln. Dziewczyna, z pewnoci bardzo moda, nie
moga opanowa ciekawoci i podniosa wzrok, by dokadnie obejrze
ich twarze. Bya tak adna, e zaparo im dech z zachwytu. Jej dziecinna
buzia skadaa si z olbrzymich oczu, ocienionych dugachnymi
podwinitymi rzsami, przelicznie skrojonych, drobnych ust
i olniewajcej mglist matowoci nieskazitelnej cery. Przez dusz
chwil patrzyli, jak odpywa, toczc si na biaych keczkach swoich
stopek, wok ktrych owijaa si zazdronie i czule winiowa tkanina
kimona. Gdy znika w odlegym, ciemnym wntrzu przeciwlegego
pawilonu, spojrzeli na siebie porozumiewawczo i jak na komend
westchnli, ale w tej nieco artobliwej manifestacji alu za czym, co
minione, wicej byo pogody ni smutku.
A wic pozna pan Polakw, kapitanie? bardziej stwierdzi, ni
upewni si genera. To wymienicie, bo trzeba panu wiedzie, e
Polacy s przedmiotem naszej szczeglnej uwagi i to od czasu, kiedy ich
yczliwo i przyja pozyskiwa dla nas Fukushima. Z tego, co wiem,
to dziwny nard, peen przeciwiestw, niespjny w zachowaniach
i ideaach, do przesady romantyczny, a jednoczenie niespotykanie
wojowniczy. Honor i powicenie godne najwyszego szacunku,
przemieszane z podoci i brakiem jakichkolwiek zasad moralnych. Ale
wikszo Polakw ma po dziurki w nosie rosyjskich rzdw, a to
w naszych oczach usprawiedliwia pozostae mankamenty. S, jak pan
zapewne zauway, kapitanie, odrobin do nas podobni w swoim
oddaniu dla idei, ale brakuje im to pan te zapewne zauway
umiejtnoci przeoenia teorii na praktyk.
Podobno spora liczba Polakw zaangaowaa si w obalenie
caratu bezporednio w Rosji wtrci kapitan.
Wie pan, e w kadym koszu ze liwkami znajdzie si kilka
zgniych, ale przecie nie wedug nich ocenia si zawarto. Zreszt,
gdyby ocenia rosyjsk rewolucj od strony idei, ktre gosz jej
sprawcy, to dla czci Polakw moe si ona wyda obiecujca, tym
bardziej, e s oni wyjtkowo podatni na utopie. W kadym razie
polskie kontakty przydadz si panu z pewnoci, bo wrci pan do
Rosji ale nie, nie na Syberi. Trzeba si bardzo spieszy, dlategoju
dzi musi pan by w drodze. Podr zajmie panu przecie ze trzy
tygodnie. Chcemy, eby znalaz si pan moliwie blisko orodkw
nowej wadzy, wic niech pan zacznie od Piotrogrodu. Chcemy take,
eby zacz pan budowa swoj siatk agentury, niezalen od tej, ktra
jest dzieem Fukushimy.
A jaki jest gwny cel tej misji? spyta kapitan, ktrego kolejne
wyzwanie ju zaczynao podnieca i ekscytowa; byo w tym uczuciu
co z radosnego i niecierpliwego szykowania si do pierwszej randki
z dziewczyn.
Nie ma celu gwnego. Musi pan by jak najbliej wanych
wydarze politycznych i pierwszorzdnej informacji o poczynaniach
nowej wadzy. Wszystko, co wyda si panu wane, a co najmniej
interesujce ze wzgldu na interesy Cesarza, musi by natychmiast
zaraportowane mi osobicie, jeli za uzna pan, e naley od razu, bez
porozumienia ze mn, podj dziaania ze wzgldu na powag sytuacji
albo naglcy czas, prosz to zrobi, a konsekwencje takich decyzji
postaram si ponie w pana imieniu. Teraz jednak Motojiro
serdecznym gestem uj modszego oficera pod rami niech pan powie
szczerze, czego prcz funduszy i kontaktw, ktre ma pan z tego, co
wiem nieporwnanie lepsze ni ja, panu potrzeba?
Szczerze, panie generale?
Ale oczywicie, znamy si tyle czasu
Prosz si nie gniewa, ale tego, co najbardziej by mi si w tej misji
przydao, nawet pan, z caym wsparciem sztabu nie jest mi w stanie
zapewni.
A c to takiego, kapitanie, magiczny miecz boga Hachimana?
Prawie, panie generale odrzek kapitan. Chodzi o ry.
Genera podnis brwi w nieudawanym zdumieniu.
O ry? spyta.
Wanie odpar kapitan i lekko si zmiesza. ycie bez ryu jest
szare i smutne, a z tego co wiem, w Rosji bardzo o niego teraz trudno.
 Wanda. Laudowska,

Austro-Wgry, Zell-am-See, marzec 1912 roku.

Wczesna wiosna w Zell-am-See bya w 1912 roku wyjtkowo ciepa

i przyjemna. Cho to dopiero marzec, kiedy w Paryu trzeba si zwykle
otula ciepym paszczem z grubej flaneli, tu byo ju cakiem ciepo.
Wystarczya wenia na bluzka, jaki pulower, nawet bez rkaww,
i mona byo i na spacer. Oczywicie wyej lea jeszcze nieg, ale tu,
w kotlinie, mona ju godzinami przesiadywa na tarasie kawiarni
i leniwie pociga znakomite austriackie piwo. Gdy tylko wysiedli
z pocigu, wiedziaa wicej, bya pewna e te dwa tygodnie
w grach, ktre miaa przed sob, bd udane. Zgodzia si na wsplne
wakacje jeszcze pena obaw i wtpliwoci, bo od czasu opisanego
podparyskiego spaceru mino ju kilka tygodni, w czasie ktrych
widywaa si z Ernestem rzadko i zwykle w oficjalnych sytuacjach, przy
okazji rautw i proszonych kolacji. Miaa wprawdzie duo pracy
i gow zajt szlifowaniem egzaminacyjnego recitalu na procze, ale
w nielicznych wolnych chwilach nurtowao j wiele pyta, na ktre nie
znajdowaa odpowiedzi. Ernest nie zachowywa si jak czowiek
zakochany, oczywicie w jej pojciu. Oznaczao to, e nie skada
adnych deklaracji, nie roztacza przed ni adnych planw, w ktrych
jej osoba odgrywaaby wan rol, i nie narzuca si jej psychicznie ani
fizycznie. Owszem, gdy odprowadza j po imprezie do domu, caowa
j w rk, a zaraz potem krtko i, co wane, bez jzyka caowa j
w usta. By serdeczny, szczery i jak zawsze tryska penym ironii
humorem, ktry tak lubia, ale nic ponadto. Nie moga mu nic zarzuci,
no bo jak tu mie pretensj o to, e kto traktuje nas jak serdecznego
przyjaciela. Ona te nie potrafiaby sprecyzowa swych uczu.
Uwielbiaajego towarzystwo, bo czua si przy nim wyjtkowo dobrze.
Nie skada jej jak to zwykli czyni inni mczyni bezustannych
hodw. Nie prowokowa fizycznych zblie, poza pocaunkami, ktre
rwnie dobrze mogy by pocaunkami dla przyjaciki, nie wymaga
adnych deklaracji i, co najwaniejsze, traktowa j jak partnera, bez
adnej taryfy ulgowej dla pci i urody. To chyba podobao si jej
najbardziej. Gdy spytaa go o wraenia z jej egzaminacyjnego wystpu,
na ktry go zaprosia, wypali bez namysu:
Oczywicie, e ci powiem, co myl. Masz wielki talent i zupenie
nieprawdopodobn sprawno techniczn. Tak jakby bya
zaprojektowana przez natur, eby gra na klawesynie. Kto niegupi
usiowa ci take nauczy interpretowania muzyki i to take sycha,
ale sycha te inne rzeczy.
Na przykad, panie mdralo, czego pan si dosucha? przerwaa
mu zaciekawiona, bo przekonana bya, i egzamin poszed jej
wyjtkowo dobrze, co potwierdza wpis w indeksie i askawe
komplementy jej pedagoga.
Na przykad, ten jak mu tam, Nagrobek rozpaczy de Saint-
Colombe'a. Nie sprawdzia pewnie, ale grasz przecie jedynie
transkrypcj, bo to w oryginale napisano na wiol da gamba.
Nie pozwolia mu skoczy:
No to co? Muzyka jest muzyk. Nuty s nutami.
Tym razem on jej przerwa:
A wanie. Graa kiedy na wioli? Nie. A ja prbowaem.
Potwornie trudny przyrzd do robienia muzyki, ale pikny i peen
wyrazu. Widzisz, wiola jest do cichym instrumentem, a jak co ma si
na niej zaczpiano, ledwie to sycha. Tak jakby rodzio si z ciszy. Ty
oczywicie na klawesynie takich moliwoci nie masz, bo sposb
inicjacji dwiku jest inny. Tam mona go wydoby z nicoci. Tu musisz
wyranie zacz od uderzenia
Przerwaa mu ponownie, nieco zniecierpliwiona, uwaajc, i ma
nad jego teoretyzowaniem wyran przewag jako muzyczny praktyk-
wykonawca:
I co z tego? Chciaby, ebym staraa si o tak dynamik jak na
wioli?
Oczywicie, e nie odpar. Ale musisz zachowa proporcje
brzmienia. Druga rzecz, ktra moim zdaniem u ciebie szwankuje, to
rozumienie tematu i jego funkcji.
Podniosa na niego swoje zielone spojrzenie:
No, no Nie krpuj si, to bardzo interesujce usiowaa by
ironiczna, ale zacza sobie zdawa spraw z tego, i nie lubi krytyki.
Nawet z tak fachowych ust. Nie speszy si i cign:
U ciebie czsto jest tak, e temat jest ju grany, ale naprawd
jeszcze si nie zacz.
Mwisz gupstwa, to jaki absurd usiowaa mu przerwa, cho
zaczynao do niej dociera, e moe mie racj.
Machn rk, jakby chcia uci kantem doni odyg kwiatu, ale
wci nie podnosi gosu.
Daj mi skoczy, do diaba. Chodzi mi o to, e zanim zaczniesz
prezentowa temat, musisz go sobie uzmysowi. Ca jego plastyk,
konstrukcj, dramaturgi inaczej po prostu go odegrasz, ale on nie
speni przeznaczonej sobie funkcji. Bach z pewnoci miaby o to
pretensj.
Oda si zabawnie i usiowaa jednak postawi na swoim:
Daj spokj Bachowi. Mwisz o rzeczach, ktre nawet trudno sobie
wyobrazi, a co dopiero zrealizowa, i zaczynam podejrzewa, e po
prostu si wymdrzasz. Przyznaj si, to tylko takie spekulacje, ebym
wysza na idiotk!
Podra pa si w czoo i przez chwil masowa krtko ostrzyon
czupryn, jakby chcia przywrci w niej obieg krwi.
Widz, e niepotrzebnie si wysilam, bo po tobie nawet
najbardziej sensowne uwagi spywaj jak woda po kaczce.
Zamilka i pomylaa sobie, e Sven musiaby z tydzie chodzi koo
niej jak kot koo gorcej kaszy, nim daaby mu si przeprosi. Ale Ernie
z waciw sobie szybkoci przeszed do innych tematw, a o
niedoskonaociach Wandzinej interpretacji muzyki zdawa si nie
pamita ju po piciu minutach. Tak wic godzc si na wyjazd, bya
pena wtpliwoci, bo nie bardzo wiedziaa, w j a k i m charakterze ma
towarzyszy temu amerykaskiemu oryginaowi. Poza wszystkim
doskonale pamitaa jego deklaratywny ton w kwestiach jej dziewictwa,
jednak wiedziaa te, e to on rozdaje karty, dopki ona nie zdoa
odwrci tej najwaniejszej. Wyobraaa sobie nawet na wp
drzemic, na wp obserwujc przepywajce za oknem wagonu
krajobrazy jak to on demaskuje si wreszcie, wyznaje wszystko (to
znaczy, e nie moe ju wytrzyma z dzy) i stara si zrealizowa
swoje zapowiedzi, a ona Wanie, co zrobi ona? Wyrazista odpowied
na to pytanie jako nie chciaa si wywietli w jej marzeniach.
Przyjechali pnym popoudniem, a potem jeszcze dobre p
godziny powici musieli na dojazd dorok do pensjonatu Adler,
pooonego znacznie wyej ni centrum miasteczka i nieco na uboczu.
Za to widok z okien niewielkiego, dwupokojowego apartamentu by
icie symfoniczny, a amfiteatralnie pooony taras zadowoliby
z pewnoci Ryszarda Straussa, ktry rwnie dobrze tu, a nie
w Garmisch, mgby stworzy swoj Alpensymfonie. Wanda,
rozpakowujc niewielki baga, znw z pewnym niepokojem zauwaya,
e tylko jeden pokj jest sypialni z rozkosznie rozlegym podwjnym
oem, bo w drugim urzdzono co w rodzaju saloniku czy palarni,
a jedynym wyposaeniem byy tam para gbokich klubzesli, may
stolik z marmurowym blatem i pseudogotycki, ale przez sw
strzelisto zabawny kominek, na ktrego palenisku przygotowano ju
grube, wierkowe polana.
Na wszelki wic wypadek spytaa Ernesta, ktry siedzc na ku,
kontrolowa zawarto swojego neseseru i kl cichutko, stwierdziwszy
brak ukochanej wody toaletowej:
Co bdziemy robi? Jestem taka zmczona.
To si po.
A ty? zapytaa tonem niepewnym i troch, wbrew intencjom,
zalotnym.
Odpowiedzia, zatrzaskujc z rezygnacj neseser.
Trzeba ci wiedzie, e ja po dojechaniu na miejsce i rozpakowaniu
bagay, jak ju ustal dokadnie, czego zapomniaem, musz si
porzdnie napi i wanie to mam zamiar zrobi. Na dole w barze
widziaem imponujc kolekcj, ktra zadowoli zarwno znawcw, jak
i pocztkujcych alkoholikw. A ty?
Miaa wielk ochot te si napi, a cilej mwic, napi si w jego
towarzystwie, bo nigdy nie miaa jeszcze takiej szansy, pomijajc
okazjonalne drinki podawane na rauSach, ale nagle nie wiedzie
czemu nie moga zdoby si na szczero:
Eee, nie, id, nie krpuj si. Nie miaby ze mnie dobrego kompana
do kielicha, bo nie mam wprawy.
Podnis brwi:
Czy chcesz powiedzie, e nigdy nie wstawia si jak naley?
Tak le nie jest. Wypiam kiedy ca butelk jakiego sodkiego
wina i chorowaam dwa dni, ale to byo dawno.
Wobec tego wpisujemy uchlewanie si do rejestru umiejtnoci,
ktre powinna posi i seminaria zaczniemy od jutra. A teraz, pa!
Cmokn j w policzek. Postaram si wrci jak najciszej.
Nastpny dzie upyn im szybko i niepostrzeenie na aeniu po
miasteczku i okolicy. Soce wiecio ju naprawd mocno i Wanda
poczua jego si na policzkach i obnaonych przedramionach, bo byo
tak ciepo, i musiaa zdj futerko i podwin rkawy blezera. Zjedli
spniony obiad, a ona po raz pierwszy spostrzega, e Ernest nieje
misa ani drobiu, pozwalajc sobie jedynie na ryb. Ona sama jadaa
niewiele, ale wydawao si jej, e bez misa i wdlin jedzenie w ogle
nie jest posikiem. Do Adlera wracali piechot, wspinajc si
niespiesznie wskimi uliczkami, a Ernest nis pod pach butl drogiego
koniaku, zakupion po drodze. Milczeli, bo Wanda instynktem, jaki
dany jest kadej dziewczynie przed inicjacj, wyczuwaa, e wieczr
przyniesie istotne zmiany w jej yciu i myleniu o samej sobie.
Pomylaa nagle w panice, e chciaaby to odwlec i uciec. Powiedziaa
wic:
Skrmy jeszcze w t uliczk, chc jeszcze pochodzi.
Ernest odparowa dziwnie stanowczo:
 eb ci skrc. Wracamy do domu. Do spacerowania. I by
pomc jej w przeamaniu obaw, wzi j mocno pod rk.
W ich apartamencie rozpalono na kominku, najwidoczniej Ernest
wyda zawczasu odpowiednie polecenia.
Wielokrotnie usiowaam sobie wyobrazi, jak to jest i jak to bdzie
wanie z nim. Gdy mylaam o Ernecie, moje wyobraenia dziwnie si
konkretyzoway, czego nie dowiadczaam, mylc o innych
mczyznach. Te moje marzenia byy bardzo mgliste, jakby mojemu
umysowi, a przynajmniej tej jego czci, ktra odpowiada za emocje
zwizane z seksem, wystarczay jakie oglniki i idylliczne obrazki,
w rodzaju trzymania si za rce i biegania po kach. Ale poniewa
powiedzia mi bardzo precyzyjnie i dokadnie, co chce ze mn zrobi,
take i moje wyobraenia o tym musz by bardziej precyzyjne
i konkretne. Poza wszystkim, cho mnie to ekscytuje, czasami jestem
niemal pewna, e wcale tego nie chc, a przynajmniej nie z nim. Cigle
nachodz mnie takie pocztwkowe obrazki, na ktrych widniej ja
znana i sawna klawesynistka ale obok sportretowany jest mj bardzo
przystojny i oczywicie oszaamiajco bogaty m o cho picej twarzy
i wysportowanej sylwetce. Dzieci tam nie ma, to wanie mnie niepokoi,
bo zastanawiam si, czy w takich planach-marzeniach o yciu wszystko
nie powinno by poukadane wedug znanych schematw. Poza tym
jest jeszcze jedna rzecz, o ktrej nie powiedziaam. Moe zupenie na to
nie wygldam, z t twarz chopca i figur wysportowanego wampa,
ale ja przecie jestem bardzo religijna, a przynajmniej tak sdz. Rodzice
s gboko wierzcy, a ja od zawsze wypeniaam bez cienia
wtpliwoci religijne powinnoci, wyznaczane rytmem kocielnego
roku. Nie zastanawiaam si nigdy dotd nad systemem dogmatw,
nakazw i zakazw, bo w niczym nie ograniczay mojego
dotychczasowego ycia. Wierz, bo mi z tym dobrze, ale tak naprawd
wierz, bo wiara pozwala odkada na pniej, do jakiego
nadprzyrodzonego wyjanienia, wtpliwoci i pytania, na ktre w tej
chwili nie znajduj odpowiedzi. Bro mnie, Boe, przed myleniem
deterministycznym i fatalistycznym o Tobie. Nigdy nie
usprawiedliwiaam wasnych bdw i niedocigni formuk: stao
si, bo Bg tak chcia. Ale teraz mam powany problem. Nie dlatego,
bym sdzia, e odwrcisz si ode mnie, jeli zrobi to z niezalubionym
wybracem, ale dlatego, e jeli to zrobi, bd musiaa zweryfikowa
swoje mylenie o religii i moich sposobach wiary, a to dla mnie o tyle
trudne, e takie wtpliwoci pojawiaj si we mnie po raz pierwszy i po
raz pierwszy nie chc si w tej materii zdawa na jakie przysze
wyjanienia z Twojej strony, tylko chc odpowiedzi teraz i od siebie
samej i to szybko, bo nie pozostao mi zbyt wiele czasu na wahania
tego wieczoru.
Mylaa, e czekajjjakie wstpy albo podchody ze strony Ernesta,
ale on zachowywa si zupenie swobodnie. Nala jej i sobie koniaku,
a gdy upia ledwie kilka yczkw, wyj jej kieliszek z rki, podnis j
na rwne nogi z fotela i zacz rozbiera. To byo tak niespodziewane,
e nie przyszo jej do gowy nic, czym mogaby sobie pomc
w pokonaniu wstydu. Odkrya jednak ze zdumieniem, e wcale si nie
wstydzi. Podobnie jak nie wstydzia si rano i przedefilowaa przed jego
zachwyconymi i rozbawionymi oczami w krtkiej, do przezroczystej
nocnej koszuli. Spytaa jednak w tym miesznym momencie, gdy jej
twarz tkwia jeszcze w konierzu blezera, ktry Ernest ciga jej przez
gow i podniesione rce:
Dlaczego to robisz?
Starannie zoy zdjty z niej ciuszek i odkadajc go na bok, odpar:
eby ci oswoi z nagoci wobec mczyzny. Sam te si zaraz
rozbior, eby ci byo atwiej.
I rzeczywicie to zrobi, zdejmujc marynark i koszul, a ona moga
si przekona, e rysujca si pod ubraniem zwalisto i ociao jego
sylwetki to tylko zewntrzny pozr, bo szeroki, silnie zwizany kociec
opinao ciao rzeczywicie masywne, ale zwize, o przyjemnie
zaokrglonych partiach mini i adnej, ciemnej karnacji.
Niespodziewanie i bardzo szybko znalaz si tu przy niej. Caowali si
dugo i wnikliwie, zaskakujc si nawzajem zabawnymi i pomysowymi
kadencjami jzykowych penetracji. Na goym ciele miaa ju tylko
mieszn i kus, sigajc ledwie ppka koszulk w czerwone grochy
i ciepe, weniane pantalonki do poowy uda. Nagle poczua, e ta coraz
dalej posunita nago sprawia jej nieznan dotd satysfakcj, w ktrej
przyjemno dotykania rwna jest przyjemnoci bycia dotykan.
Nie wiedziaam, e to moe by tak prawie zapiewaa sabym
gosikiem.
No to teraz wiesz rzuci z satysfakcj w gosie i wsun ciepe,
suche donie pod czerwone, mieszne grochy. Poczua, e ledwie stoi na
drcych nogach i usiada, pozwalajc cay czas degustowa doniom
Ernesta ksztat jej piersi. Przez kilka dugich chwil dotyka j jak
rzebiarz, ktry samymi domi, bez pomocy wzroku, chce
zlokalizowa wszystkie nierwnoci i niedoskonaoci glinianego
modelu. Ku jej rozczarowaniu zabra rce zbyt szybko i sign po
kieliszki.
Na razie tyle owiadczy. Myl, e ci przekonaem na tyle
skutecznie, e pjdziesz si teraz wykpa.
A ty?
A ja potem.
Potem leaa, czekajc na niego i nie mogc si zdecydowa, czy
powinna by zupenie naga, czy lepiej zachowa zwiewn koszulk
i powierzy kwesti rozbierania Ernestowi. Wybr by tym trudniejszy,
e wci nie bya przekonana, czy chce tego, co miao si za chwil sta.
Przeciwnie, momentami bya niemal pewna, e zupenie, ale to zupenie
nie ma na to ochoty. Ernest wyjtkowo dugo, jak na jej gust, marudzi
w azience, wyskoczya wic szybciutko z ka i wypia reszt koniaku
z kieliszka, po czym rwnie skwapliwie uoya si w pocieli
i przybraa poz wystudiowanej zadumy, podparszy go w na okciu.
Wyszed wreszcie zawinity w rcznik i bya mu wdziczna za to, i nie
paraduje przed ni cakiem nago. Ku jej zdumieniu nie pooy si koo
niej, ale usiad przed kominkiem z koniakiem w jednej doni i eliwnym
wilkiem do porzdkowania paleniska w drugiej. To znw byo jej nie na
rk, bo nie pozwalao odegra sceny unikania, wykrcania si plecami
i, jak sobie wyobraaa, zaciskania spanikowanych ud.
 Ernest w milczeniu siedzia przed ogniem, a jej nie pozostao nic
innego, jak poprosi go zdawionym gosem:
Czy mgby tu wreszcie przyj i porozmawia ze mn? Nie
udawaj, przecie wiem, e bardzo tego chcesz.
Podnis twarz, na ktrej pomie kominka rysowa ruchliwe cienie,
i przez chwil przypomina jej wizerunki dobrotliwego i wcale nie
diabolicznego Mefista z ilustracji do jakiego zoconego, rosyjskiego
wydania Fausta.
Siedz tu, cho wiem, e bardzo tego chc, ale siedz wanie po
to, eby i ty si w kocu zdecydowaa. Ale waciwie co ju si w tej
sprawie stao, prawda?
Przymkna oczy i skina gow, ale powiedziaa cakiem
powanie:
W sprawie porozmawiania? Nie wiem. A potem szybko uklka
na ku i dziwic si wasnej determinacji, cigna przez gow t
zupenie ju niepotrzebn koszul.
Otworzya oczy. Zastanowia j realno hotelowej azienki i to, e
wydarzenia sprzed szeciu lat wrciy do niej z tak wyrazistoci.
Oficer wywiadu wci siedzia koo wanny i patrzy na jej twarz i ciao,
a ona pomylaa sobie: Szkoda, e to nie wywietlio si do koca. Ale
przecie pamitam wszystko tak dokadnie. Kiedy, w wolnej chwili,
odtworz to sobie ze szczegami. To przec ie najprzyjemniejsze
z moich wspomnie.
Dobrze, panie poruczniku, przejdmy do szczegw. Czy myli
pan, e odnowienie znajomoci z Uljanowem
Przerwa jej bezceremonialnie:
On teraz woli swj pseudonim, ktrym jak twierdzi
entuzjazmuj si masy.
Aaaa zreflektowaa si. Lenin. To pono od rzeki Leny. Nie
powiem, eby mi si nie podobao, to takie onieginowskie
w charakterze. Wie pan, poruczniku, wci nie mog wyobrazi go
sobiejako nowego Borysa Godunowa, bo pamitam, jak skrupulatnie
obmacywa swj stuczony zadek na tej zakurzonej drodze z Juvisy-sur-
Orge i strasznie psioczy na Pary.
Nie tyle na Pary, co na swoich przeciwnikw politycznych,
rezydujcych w Paryu, a jeli nie moe go sobie pani wyobrazi jako
krlobjc i promotora terroru, przy ktrym ten Robespierre'owski
wydaje si szczytem agodnych i sprawiedliwych rzdw, to moe tym
lepiej.
Jak pan to rozumie?
Jeli uda si pani do niego dotrze, lepiej eby graa pani pierwsz
naiwn i traktowaa go jak poczciwin ze stuczonym zadkiem. To go
z pewnoci nastawi przychylniej, ni gdyby wparowaa tam pani jako
skrzywdzona przez wasnych ziomkw Mata Hari. Zreszt, jak to pani
zrobi pani sprawa. Musi si pani postara o dobr, wiarygodn
legend i musi pani pozyska jego zaufanie. Wiemy, e chtnie
wsppracuje z Polakami, bo ich polubi, kiedy mieszka w Polsce. Ale
wsppracownikw dobiera starannie, nawet bardzo starannie, i pod
wzgldem ideowym, i pod ktem sprawnoci dziaania w trudnych
warunkach. Oczywicie, teraz sytuacja zmienia si wyjtkowo szybko,
wic wszystkiego i wszystkich nie bd w stanie sprawdzi. Zreszt, my
te nie jestemy w stanie wszystkiego przewidzie. Z tego, co wiem od
Ernesta, Anglicy wyszkolili pani doskonale, a w nocy.
Wanie, poruczniku, co w nocy? Przycigna domi kolano do
brody, a modemu kontrwywiadowcy mrwki przebiegy wzdu
bioder i ldwi.
W nocy miaem okazj przekona si, i pani intelekt i uroda s
w stanie rzuci na ziemi kadego przeciwnika pci mskiej.
Podcigna ku brodzie take drugie kolano.
Sdzi pan, poruczniku, e tam, dokd mnie pan wysya, nie bdzie
innych kobiet?
 Salomea Szlifersztajn, lat 21,

Moskwa, kantor Natana Szlifersztajna w zauku

Gieorgijewskim,

luty 1918 roku, godzina 12 w poudnie.

I jak tu robi interesy, kiedy wszystko stoi na gowie? A waciwie

nawet nie stoi, tylko ley. Moe lepiej, eby wszystko, co pomagao
w zdobywaniu pienidzy, poszo teraz w diaby? duma byy
dostawca wojskowy garnizonu moskiewskiego, Natan Szlifersztajn,
koyszc si niebezpiecznie w jednym z wytartych krzese, tworzcych
wraz ze staromodnym kantorkiem z balustradk, skupiskiem szaf
z aluzjami, za ktrymi czaiy si szeregi czarnych, zowrogich
segregatorw, i kaflowym piecem cae umeblowanie skromnego biura,
pomieszczonego w suterenie, w zauku Gieorgijewskim pod numerem
18, do ktrego z przytulnej uliczki prowadzio kilka schodkw. Firma
nazywaa si Szlifersztajn & Partners, ale waciwie pozosta ju tylko
on sam, bo liczny personel, zaludniajcy okazae biura przy
Znamiennej, rozmieciony zosta w padzierniku na cztery wiatry.
Czy nie lepiej by byo pozby si te caej tej dokumentacji,
wiadczcej o niedawnym jeszcze okresie znakomitej prosperity
szacownego przedsibiorstwa Szlifersztajn & Partners? Przecie
w kadej chwili moe tu wpa ta nieobliczalna banda, ktra dorwaa
si do wadzy za spraw woli ludu. Po nich mona si spodziewa
waciwie wszystkiego, cho ta nowa wadza nie deklarowaa wrogoci
wobec narodu wybranego. Tylko jaki to wybrany nard? myla.
Chyba na dyurn ofiar we wszystkich czasach i w kadym punkcie tej
nieszczsnej planety. Poddajesz nas, Panie, cikim prbom, ale moe
jeli wyjdziemy z nich cao, to jednoczenie wypalimy si jak
salamandry w ogniu i wtedy ju adna zaraza, nawet ci, jak im tam,
bolszewicy, nie dobierze si nam do skry. Za starego porzdku te nie
byo rowo, ale kto dobrze krci gow, mg y w tym kraju jak
nigdzie indziej na wiecie, no, moe w Ameryce, a e przetrzepali
chaaty drobnym sklepikarzom i hoocie na prowincji Pan z nimi!
Narodowi wybranemu dobrze robi na rozum, jak od czasu do czasu
porzdnie nim potrzsn. Ale tymi segregatorami trzeba ju dzi
zacz pali w piecu. Poczmy konieczne z poytecznym.
Natan Salomonowicz dwign z trudem ciki zad z krzesa
i prostujc z trudem plecy (jako czowiek zmuszony do siedzcego
trybu ycia, cierpia na bolesn dyskopati), ruszy w stron najbliszej
szafy. Na chybi trafi wyj jeden z segregatorw, ale nim zdecydowa
si podda go kremacji, z nawyku raczej ni z potrzeby rozoy czarne
okadki.
No prosz duma, linic palec i wertujc karty handlowych
raportw. Prosz tylko popatrze, jak si yo z wojny. Dwa wagony
konserw woowych, dwiecie pudw smaru, walonki cztery tysice
par, siano dla koni, wgiel, materiay opatrunkowe. To wszystko tylko
w jednym, jedynym miesicu tysic dziewiset pitnastego
Zapacono gotwk. adnych opnie, adnych wykrtw, a teraz,
szkoda gada. Strach wyda towar, strach si przyzna, e si w ogle
ma jaki towar. Kady z tej bandy, kto ma karabin albo rewolwer, moe
rzuci na pana, Natanie Salomonowiczu, oszczercze oskarenie. O co?
Jak to o co? Ludzie kochani, nie bdcie naiwni! eby rzuca w tych
czasach oskarenia na porzdnych ludzi, nie trzeba adnych powodw.
Powd nosi si na ramieniu albo przy pasie. Ech, szkoda gada
Przykucn z trudem naprzeciw drzwiczek pieca i sign po
pogrzebacz. W tym samym momencie, omal nie przyprawiajc go
o wylew krwi do mzgu lub palpitacj, drzwi do kantoru otworzyy si
z haasem, a do rodka wpada jak huragan dziewczyna o ciemnych,
lnicych wosach i rysach fenickiej albo syryjskiej ksiniczki
(przynajmniej takie skojarzenia co do jej urody mia Natan).
Na lito bosk, czy ty chcesz, Salcie, eby twj stary ojciec kojfn
przedwczenie? Jak mona tu wpada jak bomba i to w takich
strasznych czasach?
Salomea cmokna go w policzek i pomoga mu si podnie, bo
sposzony Natan klapn na podog, wypuszczajc z rki pogrzebacz,
a spod pachy segregator.
Teraz ty mi szybko powiedz, co si stao i dlaczego ty tak mnie
straszysz. Na pewno si stao co zego, a moe ciebie wyrzucili z tych
kursw na Morse'a, przyznaj si.
Gdera, a jednoczenie z wielkim upodobaniem delektowa si jake
miym oczom kadego ojca widokiem wyjtkowo udanego dziecka,
a Salomea Szlifersztajn w kwiecie swoich dwudziestu jeden lat bya
rzeczywicie wyjtkowo udana. Natan nigdy nie by do koca pewien,
jak zaklasyfikowa szczeglny typ urody swego jedynego dziecka, ktre
po mierci Galiny, matki Salomei, byo istotnym punktem jego
yciowych stara i planw na przyszo. Istotnym, ale nie jedynym, bo
Natan, mimo i na pierwszy rzut oka sprawia wraenie ograniczonego
do spraw czysto praktycznych materialisty, by czowiekiem
przeniknitym wielkimi ideami i mia szeroko zakrojone plany
i aspiracje. Poczciwego i jowialnego handlarza udawa na uytek mniej
zaufanych znajomych i policji, co jak dotychczas okazywao si
idealnym i niezawodnym kamuflaem. Patrzy wic zachwycony i jak
zwykle nieco oszoomiony bezporednioci i ywioowoci zachowa
crki, ktra nie mogc cign wysokiego bota, usiada
bezceremonialnie na pododze kantoru i prbowaa poradzi sobie
z opornym i pewnie nieco za niskim w podbiciu trzewikiem.
W kogo ona si wdaa z tymi szeroko rozstawionymi, jakby
egipskimi, ciemnobrzowymi oczyskami, obramowanymi prostymi,
prawie zczonymi porodku brwiami, i z rwnie prostym, dumnym
nosem o delikatnych, nieledwie przeroczystych skrzydekach nozdrzy
i wosami o naturze elektrycznych drutw, z ktrych uoya
uniwersaln i modn w pewnych krgach artystycznych Moskwy
fryzur na pazia? Zreszt trudno nazwa to fryzur. Ot, to jakby kto
zaoy garnek na gow dziewczyny i wszystko, co spod niego
wystawao obci rwno, bez cieniowania, noycami krawieckimi
duma Natan. Przecie Galina miaa typow pszeniczn urod
ukraiskiej moodyci, ktr w istocie bya, gdy wydawaa si za
modego ydowskiego dorobkiewicza, zgadzajc si przyj jego wiar.
Widocznie tylko wrd moich antenatw trzeba szuka jakiego
egipskiego arystokraty. Wszystko jest przecie moliwe. Zreszt moim
ojcem nie by zwyky krawiec, ale bodaj jaki dyplomata.
Dodajmy dla porzdku, i Natan by dzieckiem z nieprawego oa,
co nie przeszkadzao mu w snuciu najrozmai tszych domysw na temat
wspaniaoci swego drzewa genealogicznego, ktrego korzenie
najchtniej widziaby w czasach biblijnych prorokw.
Po co ty cigasz te buty? spyta Natan z czuoci.
Poradzia sobie wreszcie i signa po krzeso, lokujc
si tu przypiecu.
Tate, jest zimno jak diabli powiedziaa patrzc na niego
z czuoci i zacza rozciera drobne palce stp w czarnych,
bawenianych poczochach, a Natan z rozrzewnieniem zauway, i
dziurk na picie zacerowaa przeraliwie t nitk. Ju prawie nie
czuj ng. Dlatego tu zaszam, a nie prosto do domu, a poza tym jest
jeszcze jeden powd, ale zrb mi najpierw gorcej herbaty, najlepiej
z cytryn.
Dziecko, skd ja ci wezm cytryn? Gdzie ty yjesz? A i herbata si
niedugo skoczy ale wiesz, co? Mam jeszcze soiczek z resztk
konfitur malinowych, to dostaniesz yeczk.
Krzta si po kantorze, haasujc blaszanymi kubkami i penetrujc
zakamarki swojego krlestwa w poszukiwaniu konfitur i czystej
yeczki. Wreszcie skompletowa wszystko i przysiad koo crki, ktra
zoywszy wargi w zabawny dzibek, zacza siorba gorc herbat,
parzc usta o brzeg metalowego kubka.
Co za dziewczyna! pomyla raz jeszcze z luboci, podziwiajc
swoj latorol. Tylko ydki, nie wiedzie czemu, ma jakby troch za
masywne, a moe tak mi si tylko wydaje? Przecie nogi ma dugie
i zgrabne, a biodra wysmuke, i ramiona szerokie. Wanie takie, jak
Egipcjanki na witynnych malowidach, ktre ogldalimy razem
przed laty w Ermitau.
Salomea opara kubek o kolano nogi zaoonej na nog i grzejc
sobie o niego donie, oznajmia uroczystym tonem:
No wic, tate, pewnie zapomnia, e dzisiaj by egzamin na tym
kursie, co tak tacie zaleao, ebym na niego posza.
Natan oczywicie doskonale pamita o terminie, podobnie jak
o wszystkich innych terminach w swoim yciu, ale przerwa
gwatownie:
I ty mi, dziecko, nic nie idziesz mwi? Ty na pewno nie zdaa!
Tak tate sdzi? droczya si Salomea. A co by tate zrobi,
gdybym oblaa?
Natan z wielk ulg zrozumia, e jednak zdaa. Zapisanie jej na
kurs prowadzony przez specjalistw ze sztabu i zarezerwowany
wycznie dla wojskowych i czekistw kosztowao go niemao trudu
i pienidzy. Podj jej gr i zrobi marsow min.
Gdyby Salcie oblaa egzamin na tego Morse'a, to Salcie dostaaby
paskiem od spodni takie baty, e popamitaaby ruski miesic.
To niech ju tate nie zdejmuje tego paska, bo jeszcze spodnie tate
zgubi. Zdaam, i to najlepiej na caym kursie. Lepiej od rnych
wanych aspirantw i komendantw, a jak tate chce si przekona, to
tam w palcie jest zawiadcze nie.
Obydwoje najwidoczniej dobrze bawili si podjt gr
i ydaczeniem, ktre uwzgldniajc staranne wyksztacenie i poziom
kultury tej rodziny, uywane byo w pewnych sprzyjajcych
okolicznociach z ca artobliw powag, przynoszc mas
satysfakcji. Obydwoje to potrafili, ale nigdy nie przyszoby im do
gowy, by eksponowa ow naturaln przypado jzyka i tradycji
poza krgiem rasy i rodowiska; w salonach posugiwali si literack
odmian rosyjskiego, a jeli zachodzia taka potrzeba dobr
francuszczyzn. Poza tym oboje niele znali niemiecki, bo Salomea
uczya si go w gimnazjum, a Natan spdzi w modoci kilka lat na
stau prokurenckim w firmie armatorskiej, majcej central operacyjn
w Hamburgu.
To niech Salcie uszanuje moj tusz i przyniesie mi ten dokument.
Salomea tylko w poczochach, wiecc t nitk cery, lekko
podbiega do porzuconego na progu paszcza i po chwili Natan
rozpociera przed rozradowanymi oczyma niechlujnie wypisany
maszynowo na kiepskim papierze dokument:
Komisja egzaminacyjna powoana przez Pierwszy Moskiewski
i tak dalej i tak dalej w skadzie i tak dalej po odbyciu
w liczbie postanowia przyzna licencj specjalisty operatora
urzdze cznoci
Przed oczami rozradowanego Natana rozpocieray si podpisy
i cakiem przyzwoicie wykonana piecz, odbita nie wiedzie dlaczego
przy uyciu zielonego tuszu.
Wida skoczy si im czarny domylnie mrukn Natan,
a Salomea, ktra zagldaa mu dumnie przez rami, spytaa:
Co tate tam mruczy do siebie? Nie podoba si tacie ten dyplom?
Takie teraz daj, ju nie oprawne w czerwon, toczon skr, tylko
takie wistki, ale kurs by ciekawy i dobrze prowadzony.
Natan podnis brwi w niemym pytaniu, a Salomea szybko dodaa:
Wykadowcy to wycznie oficerowie specjalici z armii. Ale
prosz, powiedz mi, po co mnie waciwie wepchne na ten kurs?
Przecie nie dla zabawy.
Natan umiechn si:
Zawsze wolaa oowiane onierzyki i samochd straacki od
lalek, a za matematyk i fizyk dostawaa wiadectwa ze zotym
paskiem.
Tato! achna si Salomea. Nie traktuj mnie jak dziecka. Mam
dwadziecia jeden lat. Skoczone! podkrelia dla wikszego efektu.
Wiem, creczko. Musisz co dla mnie zrobi i wcale nie jest mi
atwo o to prosi, bo to moe okaza si niebezpieczne, ale teraz
wszystko jest niebezpieczne, wic moje sumienie jest spokojniejsze.
Siada mu na kolana jak za dawnych, spokojnych czasw
i pogadzia po gowie, na ktrej lata zostawiy ju tylko krtki, siwy
meszek.
Musisz zrobi co dla mnie, ale nie tylko dla mnie, bo i dla siebie,
i dla naszych braci i sistr tu, a moe i nie tylko tu. Musisz pojecha
pewnym pocigiem.
Odchrzkn, bo nagle co niespodziewanego, najpewniej fala
ojcowskiej czu oci, cisno mu gardo. Pomyla, e za chwil si
rozpacze i e dobrym pomysem na pokonanie rozrzewnienia bdzie
powrt do poprzedniego tonu.
Czy Salcie nie spyta, co to za pocig?
Poprawia si na jego kolanach i spytaa:
No wic, tate, niech mi tate powie, co to za pocig, co ja mam nim
pojecha, eby spotka to niebezpieczestwo, o ktrym tate nadmieni,
e ono jest takie niebezpieczne?
No, Orient Express to on nie jest. Ale tam w rodku jest tyle
pienidza, e go wszystkie ydy w Moskwie razem wzite nie widziay
i nie zobacz, a ja Natan Szlifersztajn musz wiedzie, gdzie ten
pienidz jedzie i kto go ukradnie. Bo za ten pienidz, Salcie, moe
kiedy bdziemy mieli nasz wasny kraj, tylko nasz, nasze pastwo,
gdzie nikt nie bdzie rozbija kamieniami witryn w nasze sklepy, a jak
si nie uda A zreszt, Salcie, za wczenie, eby snu takie plany.
Zsadzi j z kolan, bo jej ciar zacz mu dolega, co uwiadomio
Natanowi po raz kolejny, jak szybko si starzeje. Salomea starannie
zoya arkusik zawiadczenia.
Mam tam si dosta jako radiotelegrafistka, ot tak, po prostu?
Natan pokrci z przygan gow.
A po co ty masz si tam dostawa ot tak, po prostu? Oszalaa
dziecinko. To by si nie udao. Ju si tam dostaa. Nie jestem gupi.
Znasz mnie od dziecka.
Parsknli miechem, a Salomea zadaa bardziej rzeczowych
wyjanie. Naran wsadzi do pieca kolejny segregator i grzebic
w gorejcym otworze pogrzebaczem, wyjania:
Pojedziesz pod swoim nazwiskiem i ze swoimi dokumentami, bo
masz rekomendacj i oficjalne skierowanie. Jak by si kto pyta, pokazuj
dokument i odsyaj ciekawskich, gdzie trzeba. Na szczcie mam tam
dobrych znajomych, ktrzy wiele mi zawdziczaj i o ktrych duo
wiem
Ale tate! chciaa mu przerwa, ale nie pozwoli:
To jeszcze nie wszystko, z tego, co mi wiadomo, bdzie tam drugi
radiotelegrafista, prosto z armii, pewnie dlatego, eby jedno drugiemu
patrzyo na rce, ale poradzisz sobie, byleby bya ostrona i nie chciaa
wiedzie za duo od razu. Poza tym powinna si tam szybko
zaaklimatyzowa, bo wiem, e idee rewolucji nie s ci znowu takie
niemie.
Tato przerwaa mu wreszcie. Idee to s idee, a pocigu nie bd
pilnowa idee, tylko czerwoni, a to, jak mi si wydaje, dwie rne
rzeczy. Wyjanij mi lepiej, w jaki sposb mam przekazywa informacje
i odbiera instrukcje, bo przecie tego ode mnie oczekujesz, prawda?
Na tan przysun si do niej wraz ze swoim krzesem, z ktrego nie
chciao mu si podnie.
To do proste, wysyaj i przyjmuj wszystkie depesze normalnie
i przekazuj je, komu trzeba. Wszystkie bd odbierane w centrali. Jeli
bdziesz chciaa przekaza co poufnego, co tylko dla nas, to
poprzedzajc depesz nadasz dwa razy, niby dla pewnoci. Jakby si
kto czepia, zawsze moesz powiedzie, e bya awaria aparatu czy co
takiego. Wtedy, dokadnie w dwanacie godzin pniej, nadasz depesz
poufn i zakodujesz j wedug instrukcji, ktre dam ci pniej. Na tak
depesz zawsze bdzie czeka nasz dyurny telegrafista i odwrotnie,
jeli w pocigu odbierzesz dwa razy to samo, musisz by w dwanacie
godzin pniej przy odbiorniku i te dostaniesz zakodowan instrukcj.
Jeli mimo wszystko odebraby j kto inny, bdzie wygldaa jak
przypadkowy bekot. Wtedy znw nadaj kolejny komunikat dwa razy.
Poza tym wrd zaogi bd jeszcze inni nasi ludzie, ale lepiej, eby nie
wiedziaa, kto. Gdyby zasza konieczno bezporedniego kontaktu
i wsppracy z ich strony, hasem bdzie zdanie, zapamitaj:
Towarzyszko, czy zawsze wszystko trzeba wam powtarza dwa razy?
Salomea zadumaa si.
 Czy ty si o mnie nie boisz, tato? W kocu robisz ze mnie kogo
w rodzaju szpiega, a za to na wojnie grozi stryczek.
Natan podrapa si po ysiejcej gowie:
Co mi mwi, e sobie poradzisz, to w kocu nie taka daleka
droga, bo pono tylko do Kazania, a tam bdziesz o wiele
bezpieczniejsza ni w Moskwie.
Salomea wzruszya szerokimi, egipskimi ramionami.
Jeli tate si o mnie nie boi, to czego ja mam si ba, no czego?
 S3/6, 2'Cl (231), lat dziesi,

bocznica Moskiewskiego Dworca Towarowego,

grudzie 1917 roku, godzina 1.00 w nocy.

Ma trzynacie i p metra dugoci, nie wliczajc w to

kilkumetrowego tendra, ponadczterometrowy stay rozstaw osi,
cakowit powierzchni ogrzewania kota wynoszc prawie dwiecie
metrw kwadratowych, powierzchni rusztu cztery i p metra
kwadratowego, cinienie pary w kotle ponad pitnacie atmosfer,
prawie dwumetrow rednic k napdnych, a masa subowa (bez
tendra) wynosi prawie dziewidziesit ton. Owo 2'CI (lub obocznie
231) oznacza, e dwie pierwsze osie s tak zwanymi osiami tocznymi,
a po nich nastpuj trzy osie wizane, osadzone w ostoi, z ktrych
druga jest osi napdzan. Z tyu, pod budk, jest jeszcze jedna o
toczna. Ten cud techniki urodzi si w 1908 roku, a jego rodzicami s
zakady Maffei Bayerische St. B. Charakteryzuje go kocio z szerokim,
wydajnym paleniskiem i przegrzewaczem pary. W czterocylindrowym,
sprzonym silniku para dozowana jest doskonaym i niezawodnym
rozrzdem Heusingera, sterujcym jednoczenie tokowymi suwakami
zewntrznego cylindra niskoprnego i wewntrznego
wysokoprnego. Przedni wzek na ciasnych zakrtach toru moe
przesuwa si nieznacznie na boki i wyposaony jest w sprynowy
mechanizm powrotny. Gwne osie wizane zawieszone s
w belkowanej ostoi sztywno, ale obrzea k osi napdnej zwono
w celu zapewnienia lepszej stabilizacji w zakrcie i dla eliminacji drga.
Byby cakiem urodziwy, gdyby nie troch za cienki, piszczakowaty
komin i przyciki, ale za to pojemny tender. eby przyjrze si jego
drzewu genealogicznemu, trzeba by si cofn do lat szedziesitych
XIX wieku i przenie na tory kolejowe przecinajce Ameryk Pnocn.
Opanoway je opalane drewnem parowozy typu American, konstrukcji
niejakiego Rogersa. Miay dwie osie napdne o duym rozstawie, dziki
czemu miecio si midzy nimi wydajne palenisko. Pot em, pod koniec
wieku, pacyfiki rozpowszechniy si w popularnym przez dziesitki lat
ukadzie 2-3-1, czyli, jeli uy fachowego skrtu, 2C1. Kiedy, za
czasw swej wietnoci, parowz pomalowany by jasnozielon, weso
farb. Na pocztku wojny, gdy cign austro-wgierskie eszelony,
optymistyczn ziele przykry plamisty, obrzydliwy i szary kamufla.
Potem w Przemylu zdobyli go Rosjanie i wkrtce pomalowano go
czarn, matow farb, ale nie bya ona najlepszej jakoci i teraz S3/6
wyglda tak, jakby przeszed jak kolejow odmian cikiej
uszczycy. Niemieccy inynierowie zaprojektowali go wyjtkowo
solidnie i zewntrzny pozr zaniedbania nie odzwierciedla caej
gorliwej gotowoci machinerii do pracy, a trzeba doda, e S3/6 zdolny
by do zadziwiajcych wyczynw. Mg na przykad prowadzi prawie
piciusettonowy skad przez duszy czas z szybkoci stu kilometrw
na godzin i nie przeszkadzay mu w tym nawet dwustopniowe
wzniesienia. Trawi kady rodzaj paliwa i byo mu wszystko jedno, czy
spala wyborowy Cardiff, dobrej jakoci brykiety czy te pody,
kamienisty i peen szlamu mia wglowy albo drewniane, wilgotne
polana. Wymaga jedynie smarowania, fachowej obsugi i okresowej
regulacji luzw. Teraz sta na bocznym torze, cichy, z wygaszonym
paleniskiem i pustym tendrem, a w nikym wie tle mronych gwiazd
lniy matowo toki, mimorody i wodziki, niby wieloczonowe odna
gigantycznego, pancernego stawonoga, ktrego kaprys konstruktora
postawi na koach, miast wyposay go w apy i pazury. Maa
w stosunku do ogromu kota i ostoi budka maszynisty wydawaa si
dziwnie przytulna, a trzy stopnie trapu zapraszay, by wspi si do
rodka i tchn ycie w upiony mechanizm.
 Wanda Laudowska,

niemiecki pocig specjalny relacji Warszawa-Wilno,

pocztek stycznia 1918 roku, godzina 23.15 w nocy.

Lubi podrowa noc. Lubi wyobraa sobie rne rzeczy za

oknem wagonu. Lubi, kiedy wiato bijce z przedziau wydobywa
z ciemnoci kontury mijanych drzew i zaroli. Lubi dzikie wycie
parowozu i ten szczeglny widok, gdy skad mija uk zakrtu. Wtedy
wiata parowozu, gdzie tam na przodzie, owie tlaj to, co widzi tylko
maszynista, jakby pocig nis przed sob dwie kule tego wiata. To
dobrze, e jestem sama w przedziale. Mog w spokoju przemyle
wszystkie szczegy, mog wycign stopy i oprze je o przeciwleg,
obit wytartym pluszem kanap. Mog wreszcie robi, co mi si ywnie
podoba, bo senny konduktor, sprawdziwszy, czy niczego mi nie
potrzeba, nie pokae si pewnie a do witu. Tak, Inessa Armand to by
dobry pomys i chyba jej rekomendacja nie powinna wzbudza
podejrze Lenina. On z pewnoci jej ufa. Jakeby inaczej. A ona? Ma
chyba powody, eby zachowa pewn ostrono. Zawsze bya tylko
konkubin, dziewczyn do ka, t drug, nigdy niedopuszczan do
wanych spraw i istotnych informacji. Poza wszystkim pornili si
ostatnio take w kwestiach politycznych. Podobno Inessie, tak jak
wikszoci szeregowych bolszewikw, nie bardzo podoba si
zagraniczny kurs Lenina. Ale nikt nie wymaga od niej, eby zdradzaa
Uljanowa tego by pewnie nigdy nie zrobia. Kobiety s jednak
zastanawiajcymi istotami: niekochane, po wielekro odepchnite,
zdolne s do ocalenia swych uczu wobec mczyzn niezasugujcych
na takie oddanie i arliwo.
Wycigna si wygodnie, a jej do powdrowaa w d, pomidzy
uda.
 Jaka szkoda, e nie ma tu Ernesta. Nie musiaabym dotyka si
sama i mogabym poprosi go o ocen szans tej maskarady. Dwie rzeczy
w przypadku Uljanowa przemawiaj na moj korzy. To, e pomogam
mu wtedy otrzepa portki na szosie, i rekomendacja kochanki, ktra jest
przecie zagorza wyznawczyni czerwonej religii. Uljanow z tego,
co wiem zawsze lubi posugiwa si ludmi o wyprbowanej
lojalnoci. Jeli spyta, dlaczego chc pracowa dla bolszewikw,
odpowiem No wanie, co odpowiem? e zawiodam si na Polsce, e
bojkotuj moj rodzin za komunistyczne sympatie? To by nie przeszo.
Wymyl jaki przekonujcy powd ideowy, w kocu wielu Polakw
pracuje dla niego. Mam jeszcze kilka dni, eby co wykombinowa, bo
to, e uda mi si z nim spotka, jest niemal pewne.
Jest mi to winien w kocu umiechna si sama do siebie. Dziki
moim zeznaniom dosta odszkodowanie od tego kretyna. Jest zawzity
i uparty. Inessa jeszcze w Paryu opowiadaa mi tak histori
Wanda opara si wygodniej o miy, wytarty plusz coupe i wyobrazia
sobie, jak rzecz moga si odby. Ot jeszcze w 1890 roku Uljanow
wybra si ze szwagrem do Syzrania, to taka maa miejscowo
nieopodal Symbirska, gdzie si urodzi. Trzeba byo przepyn przez
szeroko w tym miejscu rozlan Wog. Nieoficjalnie ale wszyscy
okoliczni mieszkacy to pono respektowali monopol na przepraw
mia syzraski kupiec, niejaki Arefiew, waciciel parowego promu.
Jednak Uljanow wynaj d z przewonikiem. Dalej historia potoczya
si zabawnie, ale i dramatycznie. Kiedy Uljanow wraz ze szwagrem
i przewonikiem znaleli si na rodku rzeki, prom Arefiewa, ktry
wida tylko czatowa na takich niepokornych, dokona na rodku rzeki
abordau, a nierespektujcych samozwaczego monopolu podrnych
si wcignito na pokad. Wyobraam sobie tego niskiego czowieczka
o tatarskich oczach, jak stojc przed pirackim kapitanem, wymachuje
mu przed nosem zacinit pici i cedzi zimno: To, e Arefiew
wydzierawi przewz przez rzek, nie ma tu, szanowny panie, nic do
rzeczy, to jego sprawa, a nie nasza, i w adnym wypadku nie
upowania to ani Arefiewa, ani tym bardziej pana, kapitanie, do
porywania ludzi ze rodka rzeki Tu zapewne wyd mongolskie
policzki i wsadzi kciuki w kieszonki pciennej kamizelki. Jak potem
opowiada Inessie, zupenie zignorowa nadymajcego si z dumy
Arefiewa, wyj z kieszeni notes i skrupulatnie spisa nazwiska
korsarskiego kapitana i marynarzy". Znw si umiechna, ale nie
moga oprze si uczuciu akceptacji dla jego metod. Kto inny na jego
miejscu pewnie by na tym poprzesta, ale przecie Uljanow mia ju
pewne przygotowanie prawnicze, wszak niedugo mia zdawa
egzaminy na Uniwersytet Petersburski w trybie eksternistycznym. Nie
darowa swego i mimo i Arefiew mia w okolicy wielkie wpywy,
pojecha do Samary i wysmarowa oficjalny pozew do sdu. Arefiew
opnia sdow procedur, wykorzystujc znajomoci i najpewniej
dajc w ap, ale Uljanow by wytrway, w trzecim terminie sd
rozpatrzy pozew i skaza kupca na miesic wizienia, co daje dobre
wia dectwo wczesnemu rosyjskiemu prawu karnemu.
Niebezpiecznie jest wic z nim zadziera. Musz by dobrze
przygotowana. Musz si ponadto liczy z kopotami na granicy, cho
mam dobre szwajcarskie papiery i oficjalnie reprezentuj tu szwajcarski
rzd w kwestiach pomocy charytatywnej. Dobrze przynajmniej, e
sytuacja na froncie jest taka, jaka jest ani wojna, ani pokj. Stan
zawieszenia, o tym jednak pomylimy rano.
Poprawia si na siedzeniu, bo jaki szew bielizny zacz j uwiera
w pup. Jak do tego w ogle doszo? Jak to si stao, e grzeczna
dziewczynka, wzorowa studentka, marzca o wiatowej karierze, jedzie,
by spotka si z dyktatorem wrogiego kraju i zaoferowa mu swoj e
usugi? Historia jak z ksiki, prosz pastwa, a tak naprawd
wszystkiemu jest winien ten pody Ernest. Zajo mu to raptem rok.
Przymkna oczy. Jej do myszkujca midzy udami dotara do celu
swej eksploracji i pozostaa tam, pomagajc Wandzie wrci mylami
do owego wieczoru w Zell-am-See.
 Gabinet Lenina w Smolnym,

stycze 1918 roku.

Prosz wybaczy, e musiaa pani tak dugo czeka, ale mam teraz
naprawd duo pracy. Wsta na jej powitanie zza biurka, wyszed
naprzeciw i wzi za obie rce, by si Wandzie przypatrze. Nie
powiem, e pani urosa, bo wtedy bya pani te cakiem dua, ale
powiem, e jest pani jeszcze pikniejsza ni wtedy, kiedy dobre duchy
postawiy pani na mojej drodze. Czy pani wie, e waciciel em tego
przedsibiorstwa takswkowego by autentyczny, herbowy hrabia? Tak,
tak Poprowadzi j w gb przytulnie umeblowanego wntrza,
z mnstwem foteli i dywanw i usadzi na najwygodniejszej kanapie,
przysuwajc sobie krzeso. Potem znw wzi jej obie donie w swoje
rce.
Czy pani wie, e za odszkodowanie wyprocesowane dziki pani
zeznaniu kupiem sobie najnowszy model roweru? Najdroszy, jaki
mieli na skadzie u Garmonta. Cudo. Z przerzutk. Czy pani sobie
wyobraa? Mona jecha pod gr i wcale si nie zmczy. Szkoda, e
nie mogem go ze sob zabra. Kochaem ten rower, jak Ruryk swojego
konia i ukradli mi go. Wyobraa pani sobie? Ukradli, cho zapaciem
konsjerce dziesi centymw za miejsce. I wie pani, co mi powiedziaa?
e to opata tylko za miejsce, a nie za pilnowanie roweru. Z widoczn
przyjemnoci wraca do paryskich czasw, a ona przygldaa mu si,
rejestrujc wszystkie szczegy stroju i zachowania. Mona byo polubi
jego styl. Garnitur wyglda troch workowato na jego niezbyt
modelowej, krpej figurze, ale by z bardzo dobrej, pewno angielskiej
weny, o czym wiadczy zupeny brak zgniece i deformacji tkaniny.
Ciemny granat ubrania doskonale korespondowa z winiowym,
jedwabnym krawatem w drobniutkie, biae groszki i kamizelk kryjc
w kieszonce zegarek ze skromn, srebrn dewizk. Trzewiki z cholewk
do kostki byy starannie wypastowane i, mimo skonie spracowanego
obcasa, sprawiay jeszcze cakiem optymistyczne wraenie. By
starannie wygolony, a paznokcie kocistych drobnych doni mia czyste
i adnie przycite, tak jakby zrobia to zawodowa manikiurzystka.
Zarost, co szczeglnie si jej u mczyzn podobao, mia starannie
przystrzyony i wyrwnany, adnych niewygolonych kakw na karku;
w zasadzie bez przykroci mona by pj z nim do ka. Braki
postawy i zapadnit klatk piersiow rekompensoway jego
determinacja i upr, ktre doprowadziy go na szczyt wadzy tego
wielkiego kraju.
A wic, panno Wando, a moe ju pani Wando, co? Kamuckie,
nieco skonie oprawione oczy, bysny mu filuternie.
Podja artobliwy ton:
Cigle panno i nie zanosi si na szybk zmian.
Puci jej donie i zatar rce:
Tylko niech mi pani nie wmawia, e nie miaa pani propozycji,
z pani wdzikiem i inteligencj.
Znw podja jego styl, czekajc w napiciu, a rozmowa
skierowana zostanie na bardziej konkretne tory:
Mczyni, Wodzimierzu Iljiczu, nie przepadaj za inteligentnymi
kobietami. Lepiej kiedy ich inteligencja tu zastanowia si chwil, ale
zdecydowaa, i postawa kobiety wyzwolonej od przesdw i aszantki
bardziej mu si spodoba i moe troch go podnieci, a przez to osabi
jego czujno przejawia si nie tutaj pokazaa na czoo tylko od
pasa w d.
Spojrza na ni uwanie i podj ju w innym, powaniejszym tonie:
Inessa miaa racj, rekomendujc mi pani jako kobiet
nieprzecitn, a ona ma nosa do rzeczy nieprzecitnych. Jest poza
wszystkim jedn z niewielu kobiet, ktre potrafi zrozumie, e czym
innym jest mio i partnerstwo, a czym innym przyjemnoci i ekscytacje
czysto zmysowe. To, co zrozumiaa Inessa, powinni zrozumie wszyscy
mczyni, ktrzy chc zrealizowa dalekosine plany. Utosamianie
tych dwch rzeczy i idealizowanie ich nieodmiennie prowadzi do
totalnej niemocy i braku dziaania perorowa, najwidoczniej
podniecajc si swoimi sowami, a ona pomylaa, wyobraajc sobie
Iness Armand i jej motywy, e owszem, zrozumiaa, ale to wcale nie
znaczy, i zaakceptowaa i pewnie to si kiedy na panu
Wodzimierzu Iljiczu zemci.
Ale, ale zreflektowa si wreszcie pani wybaczy. Czasami si
zagalopuj. Pewnie zbyt czsto wystpuj na wiecach i weszo mi to
w krew. Jednak nie wyobraa sobie pani, jakie to ekscytujce
przemawia do tumw, a czsto i zapewniam pani, e to nie arty
nie mona by do koca pewnym, czy bd wiwatowa i nosi na
rkach, czy te za chwil rozszarpi na sztuki i podepcz. Tum jest
wspaniay i potrafi podnieca jak najpikniejsza i najbardziej
nieobliczalna kobieta.
Zamilk i pogadzi j po rkach, ale nie byo w tym nic zalotnego,
odebraa to raczej jak dotknicie ojca lub przyjaciela.
Zaraz przynios nam herbat i co na zb. Pewnie jest pani
godna a wanie, jak bdzie pani wychodzi, prosz poprosi
dyurnego oficera o nasze kartki ywnociowe, bo bez tego sobie pani
nie poradzi.
Czy to oznacza, Wodzimierzu Iljiczu, e mam ju sobie pj?
spytaa.
Zerwa si gwatownie na nogi i zamacha rkami.
Ale, co te pani wygaduje? Prosz wzi poprawk na moje braki
dobrych manier, ale powinna pani zrozumie, e nie mam teraz do
czynienia z salonowym towarzystwem, bo spora cz moich
wsppracownikw i aparatu to ludzie proci, czsto bez wyksztacenia.
Co nie oznacza oczywicie, e ich nie ceni i nie powaam, ale jak
sama pani rozumie rozmawia si z nimi czasami bardzo ciko, a po
pewnym czasie przejmuje si od nich ich Podrapa si po wysokim
czole, szukajc dobrego sowa, a gdy je znalaz w porzdnie
posegregowanych, stosownych rejonach swojego umysu, podj
z oywieniem: Ich bezporednio. Miaa pani kiedy okazj
przebywa wrd prostych ludzi? O ile wiem, pochodzi pani z rodziny
szlachec kiej?
I wanie dlatego miaam takie okazje do czsto.
Myli pani o subie? To chyba co innego? przerwa jej, ale nie
daa si zbi z tropu:
Myl o prostych ludziach, niezamonych, ktrych wyksztacenie
ogranicza si do kilku klas albo do szkki parafialnej. Bardzo lubiam
towarzystwo takich ludzi, niezalenie od tego, czy bya to nasza suba,
czy te po prostu ludzie z okolicy, ktrych si spotykao i lubio, i wie
pan co, Wodzimierzu Iljiczu, rozmawiajc z nimi nauczyam si bardzo
wanej rzeczy, ktra moe i panu si przyda w kontaktach z paskimi
prostymi ludmi.
No, no zainteresowa si szczerze. Prosz si ze mn podzieli
pani spostrzeeniem, zawsze podejrzewaem, e kobiety s lepszymi
obserwatorami ludzkich charakterw ni mczyni.
Ta rzecz nie ley w nich, tylko w nas. Wie pan, przez dugi czas
zastanawiaam si, dlaczego zaprzyjanieni z nami zaprzyjanieni to
moe za due sowo no, powiedzmy, nasi dobrzy znajomi, wanie
suba, pracownicy naszych zakadw albo wieniacy, traktowali
mojego ojca z rezerw i z wyran doz nieufnoci, cho by dla nich
niezwykle serdeczny i wielu z nich sporo mu zawdziczao. Ale nigdy,
cho bardzo si o to stara, nie zdoby zaufania adnego z nich. Lenin
znw przysiad na krzeseku blisko niej i w jego spojrzeniu zauwaya
oznaki prawdziwego zainteresowania jej wywodem. Sprawio to
Wandzie przyjemno, podja wic z oywieniem: Oczywicie byli
mu wdziczni, okazywali serdeczno i uznanie, ale nigdy, jestem tego
pewna, aden z nich nie nabra do niego zaufania. Ja zachowywalam si
wobec nich zupenie inaczej. Nie usiowaam wzorem ojca
naladowa ich sposobu mwienia, bo byoby to mieszne. Nie
opowiadaam im wulgarnych dowcipw, w czym take w ich
towarzystwie celowa mj tato. Nie prbowaam zrozumie ich
nieskomplikowanej yciowej filozofii, bo ta bya mi zupenie obca. Nie
klepaam ich po plecach i sama nie dawaam powodu, by mnie dotykali.
Nigdy nie ukrywaam, e jestem kim odmiennym od nich, e bliskie mi
s sprawy, o ktrych oni nie maj i nie bd mie nigdy pojcia, i e
chc, eby to szanowali, a wtedy ja bd moga szanowa ich.
I jakie byy efekty?
Gdy to pojli i zrozumieli, e nie bd udawaa kogo z nich, e nie
bd usiowaa ich przekona, e myl i czuj dokadnie tak samo jak
oni, zaczli mi ufa. Zdarzao si, i zwierzali mi si z rzeczy i tajemnic,
do ktrych nie dopuciliby nawet kogo ze swojego bliskiego krgu. To
nam bardzo uatwiao kontakty, a oni mieli nieszkodliw satysfakcj
przebywania w towarzystwie osoby wyej urodzonej i podejrzewam, e
byli z tego powodu dumni i peni poczucia wasnej wartoci.
Zatar rce i pokiwa gow.
Czy mam to potraktowa jako lekcj, moja droga?
Odpowiedziaa bez namysu:
Jeli to dla pana co odkrywczego i przyda si panu do czego,
bd szczliwa, e mogam panu podsun t myl, a zarczam, e to
dziaa.
Przerwali na chwil, bo adiutant w mocno cinitej pasem i wieo
wykrochmalonej bluzie i byszczcych wysokich butach poda im
herbat i sucharki posmarowane odrobin marmolady liwkowej.
Uljanow przesiad si na jeden z gbokich foteli i mieszajc haaliwie
yeczk w szklance, zapyta:
A czy pani wiadomo, e ja sam jestem szlachcicem?
Nie wiedziaam, a jak sdz panu nie zaleao specjalnie na
rozpowszechnieniu tej informacji?
To jasne umiechn si do niej ale nad tym, co mi pani przed
chwil powiedziaa, powanie si zastanowi, bo widzi pani, j a l u b i
towarzystwo prostych ludzi i lubi klepa si z nimi po plecach. Widz
jednak, e bd musia si nad tym zastanowi; a propos, zauwayem,
e bardzo dokadnie oceniaa pani mj strj. Czy co si pani w nim nie
podoba?
Zmieszaa si, gdy nie podejrzewaa, e jest a tak bystry.
Nie to, e mi si co nie podoba, ale pewnych rzeczy nie chwytam.
Widziaam pana wczoraj w samochodzie, z ktrego pozdrawia pan
tumy.
No i? przerwa jej pytaniem.
I doszam do wniosku, e nie wyglda pan ani jak wspczesny
polityk i m stanu, choby przez brak homburga, ani te - zawiesia
gos, a on podnis brwi w zabawnym, pytajcym oczekiwaniu ani te
nie wyglda pan jak jeden z nich, jak oni - poprawia si, czujc
oczywist niezrczno.
Podnis brwi jeszcze wyej w zupenie ju sardonicznym
wyzwaniu dla jej inteligencji.
To znaczy poprawia si jak jedziec w siodle po wykonaniu zbyt
karkoomnego skoku to znaczy, e wedug mnie nie wyglda pan tak,
eby mogli pana uzna za swego. Na przykad ta straszna czapka
Zastopowaa, czujc, e zbytnio si ju zagalopowaa. Spodziewaa si
wszystkiego, ale nie tego, e tak serdecznie si rozemieje. Dugo nie
mg opanowa wesooci, a w kocu rozkaszla si i musia
przepuka gardo herbat.
Pani rzeczywicie jest nadzwyczajna w swojej
bezkompromisowoci, ale ta straszna czapka to wynik dugiego
i powanego namysu. Takie czapki, ktre ju teraz, jak syszaem,
nazywa si leninwkami, nosili kilka lat temu artyci, a ja dugo
kombinowaem, jak unikn melonika, a nie ubra si w waciak
i uszank, no i wykombinowaem co takiego, a pani zaraz, e straszna.
Niech pani lepiej znw zakrztusi si tumionym miechem sprbuje
sobie mnie wyobrazi w meloniku i z laseczk. Ale wie pani, co
osignem dziki tej czapce i trzyczciowym garniturom z angielskiej
weny? zawiesi gos teatralnie i tym razem to ona spojrzaa na niego
pytajco. Nabraem zupenie nieprawdopodobnej pewnoci siebie, tak
jakbym woy teatralny kostium i to taki, ktry ma magiczne
waciwoci, jak czapka niewidka albo magiczna zbroja, ktrej nie
przebije aden miecz, a przecie tego zapewne pani nie wie zdarzao
mi si przedtem panikowa wobec tumw. Panikowa do tego stopnia,
e raz nawet musiaem baga t krow Koontaj, eby przemawiaa za
mnie. Jakby kto napcha mi paku do garda! Wyobraa pani sobie?
A teraz? podtrzymaa grzecznie i z wyczuciem jego peror, pen
uwielbienia dla samego siebie.
Teraz, droga pani Wando, kade bez wyjtku wystpienie przed
masami, nawet takie w przykrych, problematycznych kwestiach,
sprawia mi niesamowit frajd. Nie uwierzy pani, ale rozkosze seksu s
przy rozkoszach sterowania umysami dziecinn zabaw.
Usiowaa min zademonstrowa, e w to wtpi, ale chyba nie
bardzo si jej udao, bo zupenie nie zwrci na ni uwagi i tokowa
dalej:
A wie pani, nawet moi wrogowie czy te ludzie, ktrzy z zasady
trzymaj si od polityki z daleka, przyznaj, e Zreszt zacytuj pani
opini, ktra mnie szczeglnie uderzya. Jeden z moich partyjnych
oponentw powiedzia komu w zaufaniu: Ten nowy Lenin jest
rzeczywicie urzekajcy i potrafi przyku uwag, jak nikt inny. No i co
pani na to?
Nie chciaa mu robi przykroci, ale odpowiedziaa:
Bez urazy, ale mwi si te, e jest pan szpiegiem i niemieckim
agentem.
I pewnie bdzie si tak mwio wpad jej w sowo niezalenie
od tego, jak czapk zao. W polityce, droga pani, liczy si nie to, jaka
pani jest naprawd i jakie s pani rzeczywiste intencje i ideay, tylko to,
jak te rzeczy s postrzegane przez tum i jak pani sama jest postrzegana.
Czy pani myli, e gdziekolwiek poza wiecem albo prasow szpalt
uybym jzyka takiego choby jak tu, o prosz. Poszuka czego
w jednym z segregatorw, stojcych na pce, i poda jej odbity na zym
powielaczu tekst. To stara odezwa, jedna z pierwszych. Niech pani
czyta. Najlepiej na gos.
Wzia wic kartk z dziurkami na obrzeu i posusznie przeczytaa:
Krach jest nieunikniony. Zblia si katastrofa. Kapitalici
doprowadzili wszystkie kraje na krawd cakowitego zniszczenia
i nadal wiod je w tym kierunku. Jedynym ratunkiem jest dyscyplina
rewolucyjna, rewolucyjne kroki podjte przez rewolucyjn klas
proletariuszy i pproletariuszy, przejcie caej wadzy pastwowej
w rce tej klasy, ktra rzeczywicie bdzie w stanie j sprawowa
i rzeczywicie skutecznie prowadzi walk przeciwko pasoytom
Oddaa mu kartk, ktr starannie wpi z powrotem w segregator
i bezradnie, nie wiedzc, co powiedzie, spojrzaa na niego.
Zamykajc z trzaskiem okadki spyta:
No i jak si to pani podoba, ale prosz szczerze!
Prosz wybaczy, ale to same oglniki i jakie argonowe chwyty,
nieprzyzwoite chwyty odpowiedziaa nie cakiem pewna, do jakiego
stopnia moe posun swoj szczero. Nie pozwoli jej nawet
dokoczy:
Ale oczywicie. Ma pani racj. Gdyby wzi si do tego tekstu od
strony logicznej, kady, kto nie jest gupcem, pojmie, e to s same
oglniki. Tak naprawd znaczenia tam niewiele, ale jak to przekonujco
i uczenie brzmi! I jeszcze ten pproletariusz! Spojrza na ni filuternie,
a musiaa si rozemia, i dokoczy: A jak to dziaa! Tum zastyga
jak zaczarowany, a po chwili oklaski i wiwaty. Ale chyba nie myli pani,
e ja si z tym stylem identyfikuj? Owszem, wymyliem go
i stworzyem, cznie z tym nieszczsnym pproletariuszem, na uytek
wizerunku mojej rewolucji, bo doszedem do wniosku, e t a k i m
wanie jzykiem trzeba mwi do ludzi, ktrych chce si skierowa
w okrelon stron. Chce pani o co spyta? Widz po oczach, e pani
chce. Prosz miao.
Pomylaa, e jeli pozwoli tej rozmowie osign taki poziom, to
pewnie nie kae jej rozstrzela za kolejne pytania i nieuchronne
konkluzje. Poza tym kierunek rozmowy wiadczy najlepiej o tym, e jej
ufa. Chyba e si z ni okrutnie bawi. Postanowia jednak
zaryzykowa, wiedzc, e jeli si teraz wycofa i nie spyta o to, o co
musi spyta, cofnie si na wczeniejsze pozycje, z ktrych nie da si
wyprowadzi ostatecznego i skutecznego ataku.
Dobrze powiedziaa. Sam pan tego chcia, ale po tym, co mi
pan powiedzia, wniosek o paskim cynizmie i chci zrobienia kariery
kosztem mas nasuwa si sam, nieprawda?
 Wydawa si zadowolony, e wykazaa tak odwag, ktrej zreszt
si po Laudowskiej spodziewa. Spojrza na ni z podziwem. To by
kto. Bya tak inteligentna i przebiega, jak tylko mona sobie
wymarzy. Jednoczenie potrafia osiga swoje cele, sprawiajc
wraenie otwartoci i szczeroci oraz pewnej pewnej szuka
waciwego sowa bezradnoci czy niepewnoci. Przy okazji bya
piekielnie adna, ajej ciao nawet teraz, zim, pod tymi wszystkimi
warstwami ciepej bielizny i grubej weny kostiumu, sprawiao
przyjemne wraenie kociej, sprystej gotowoci, a do tego ta dziecinno-
chopica, a jednoczenie ekscytujca i tajemnicza buzia zbyt wiea
nawet dla dwudziestokilkuletniej jak sdzi kobiety. Bya idealna.
Nawet jeli Wand kto tu nasa, naleao j pozyska dla swoich
celw. Wanie. Dla swoich, a nie dla naszych. Trzeba j przynajmniej
sprawdzi, a po sprawdzeniu pozyska i przekona do siebie. Bdzie
z tego masa korzyci i by moe wiele ekscytacji.
Nieprawda, nieprawda!? przedrzenia j wcale zrcznie,
a ona poczua si troch nieswojo. Wanie nieprawda. Cho moe si
pani wydawa, e jestem cyniczny, mj cynizm sprowadza si
wycznie do metod i te, jak si pani miaa okazj przed chwil
przekona, s rzeczywicie cyniczne. Ale jeli spyta pani o moje intencje,
odpowiem, e cyniczne nie s. Prosz mi wierzy, miaem i mam
powody do zniszczenia podstaw starego systemu. Zarwno ze wzgldu
na mier mojego brata - tak wanie bezduszn i systemow jak ze
wzgldu na siebie i swoje ycie za cara, ktre nie byo operow
sielank, jak u Glinki. Zarczam to pani. Nie mam wprawdzie
osobistych powodw, eby kocha prosty lud, ale wierz, e mona mu
w niedalekiej przyszoci zorganizowa pastwo, w ktrym bdzie
mg y na o niebo lepszych zasadach socjalnych i ekonomicznych ni
przedtem, ale tak naprawd, cho nienawidz serdecznie tego caego
niegdysiejszego gldzenia o rosyjskiej macierzy, powinnociach
i patriotyzmie, to jestem przekonany, e na moich zasadach mona
zbudowa Rosj o wiele silniejsz.
A bolszewickie idee? przerwaa mu.
 Bolszewickie idee, kiedy ju za ich pomoc oczycimy sobie pole
ze zwolennikw starego porzdku, posu do tego, bymy w Europie
i na wiecie pozyskali sobie nowych zwolennikw tych idei i w tym
sensie moe to pani uzna za paradoks - jednak jestem rosyjskim
patriot a wanie niespodziewanie przeszed w tej pokerowej
rozgrywce do sprawdzania jej kart niech no mi pani szczerze powie,
po co pani do mnie przyjechaa. Pani polska patriotka?
A kto panu powiedzia, Wodzimierzu Iljiczu odparowaa
pytaniem Wanda e jestem patriotk?
 Parowozownia Kazaskiego Dworca Towarowego,

Moskwa, pocztek marca 1918 roku, godzina `6.00.

edyyyyyyybin! edyyyyyyybin!
Czego? Uprzejme jak na moliwoci kierownika parowozowni
pytanie skierowane byo pod adresem czowieka, ktry wychyla si
z kabinki olbrzymiej obrotnicy.
Sam zobacz, czego. Rusz dup z tego swojego kantorka. Kierownik
zasrany. adnego poytku z ciebie, trutniu!
Zaintrygowani zapowiadajc si tak ciekawie wymian opinii
pracownicy odrywali si od swoich zaj i nadstawiali uszu. edybin
uzna, i nie sposb wykrci si od osobistego udziau
w rozwizywaniu kolejnego problemu zakadu, wsadzi wic zoon
gazet do kieszeni niemiosiernie zatuszczonego kombinezonu i krcc
ciko spasionym zadem, ruszy w stron przepastnej jamy obrotnicy.
Szlag by trafi ten dzie, w ktrym daem si namwi na
kierownicze stanowisko. Trzeba byo siedzie cicho i robi swoje. Nie
wiecibym teraz oczami przed tymi ludmi. Ci ludzie, w wikszoci
koledzy kierownika z czasw, w ktrych by tylko zwykym
smarowniczym, a caa jego fachowo sprowadzaa si do tego, e
wiedzia, w ktr dziurk wetkn swoj smarownic, patrzyli na niego
ze sabo skrywan pogard i w duchu cieszyli si z kolejnej moliwoci
wiadkowania klsce malowanego zwierzchnika. Zosta ich
kierownikiem tylko dlatego, e pierwszy polecia merda ogonem przed
bolszewikami, kiedy tylko ich delegacja pojawia si w parowozowni
kilka tygodni temu. Nikt inny zreszt si do tego nie kwapi, a ich
dotychczasowy szef, staruszek inynier Jegorow, zwszywszy, co si
wici, starannie wytar rce w czyst, bawenian chust, ktr zawsze
nosi w kieszeni rwnie nieskazitelnego kombinezonu, i owiadczy, e
jedzie na wie do wnuczki. Nikogo to specjalnie nie zdziwio, bo pensji
i tak nie dostawali od wielu tygodni i caa parowozownia
funkcjonowaa jedynie jakim podejrzanym rozpdem, moe za spraw
swoistego poczucia obowizku zaogi, od lat zwizanej z obsug
wschodniej magistrali.
No i czego si wydzierasz? Stao si co wanego?
Sam popatrz, znowu si przeklta zacia.
Obsugujcy obrotnic Nachimow, potny mczyzna z twarz
dziecka, usmolon w tej chwili tak, i przypomina diabeka
z noworocznej szopki, wskaza do oglnym gestem na kolisko
obrotnicy nioscej na swoim grzbiecie starego niemieckiego tendrzaka
T12, ktry z racji prawie dwudziestoletniej suby powinien ju raczej
trafi do muzeum, a tymczasem wci pracowa jak w na lokalnych
liniach magistrali. Z malowanej na zielono trzyokiennej budki
parowozu wychyla si maszynista, zadowolony wida
z niespodziewanej przerwy w pracy.
A gdzie si zacia? zainteresowa si do niepewnie edybin,
ktrego zoliwi pracownicy ochrzcili na drugi dzie po jego awansie
inynierem smarologiem.
Gdzie, gdzie? gdera Nachimowow, bezradnie wzruszajc
ramionami. Wszdzie. oysk nie wymienialimy od pocztku wojny.
Smarw brakuje, a tymi, co nam przydzielili, mona smarowa krowom
podogonie, a nie oyska pod obcieniem, a ja nie jestem prorokiem. Tu
jest kilkaset oysk. Ty jeste kierownik. To ciebie czekici spytaj, gdzie;
im si bdziesz tumaczy.
A co ich obchodzi, gdzie? dogadywa z boku inny dowcipni.
Ka mu parowozy na plecach przenosi, to si chop nauczy
mechaniki.
Cha, cha, a niech go w powietrzu pk balonik tumionego
miechu.
edybin potoczy po swoich ludziach aosnym, penym wyrzutu
spojrzeniem, ale w niczyich oczach nie dostrzeg czegokolwiek prcz
drwiny i pogardy. Nikt mnie tu nie kocha duma a ta obrotnica
dopeni sprawy. C, trzeba tam wle i przynajmniej udawa, e si
ma jaki pomys. Popatrzy na swoich drczycieli raz jeszcze, spode
ba, i nie spuszczajc z nich oczu, zacz zazi po drabince
przymocowanej wewntrz koliska obrotnicy. Po chwili stan na
pododze urzdzenia, dobre dwa pitra pod poziomem torw,
i bezradnie zacz rozglda si dookoa po gigantycznym, betonowym
krgu, owietlonym skpo kilkoma arwkami w drucianych osonach.
Tendrzak nad gow dysza ciko, owiewajc go, jak mu si zdawao,
ciepym oddechem paleniska.
No co, edybin, wykrye awari? dolatywao z gry, a inny
mody gos wtrowa w wesoej wrzawie przygaduszek: Moe chcesz
stetoskop albo lup?
Nawet nie mona wycofa tendrzaka, bo obrotnica zatrzymaa si
w poowie dystansu, tak e o jej toru odchylaa si o dobre p metra
od osi toru, ktrym parowz przed chwil na ni wjecha. Klops!
duma. Cay rozrzd stanie, bo przecie nie damy rady przetacza
parowozw po obwodnicach. Rozstrzelaj mnie jak amen w pacierzu.
Tak si skoczy moja karie ra. Zacz wspina si po drabince i w
pewnym momencie dotaro do niego, e zoliwy gwar na grze ucich.
Gdy jego twarz znalaza si na poziomie torw, spostrzeg czyje nogi
w porzdnie wypastowanych, cho znoszonych roboczych butach
z cik zelwk i wzmocnionymi blach noskami. Takie buty chroni
stop przed uderzeniami cikich przedmiotw. Uywaj ich grnicy
i maszynici. Podnis wzrok wyej i ze zdziwieniem skonstatowa, i
wacicielem butw, watowanych spodni wpuszczonych w grube
skarpety oraz dopeniajcego strj waciaka jest niski, szczupy Azjata
o drobnej twarzy, udekorowanej skpym, szczurzym wsikiem, ktry
teraz umiecha si do niego szeroko i podawa mu pomocn do
w futrzanej rkawicy z jednym palcem. edybin zignorowa uprzejmy
gest i wywindowa si ze studni. Gdy stan wreszcie na grze,
spostrzeg, e ten zadziwiajcy czowiek ma proste, czarne, nieco
siwiejce wosy zwizane starannie w cieniutki i dugi warkoczyk,
przerzucony teraz kokieteryjnie przez lewe rami, a u jego stp ley
starannie zwizany toboek z zielonego drelichu i gruby, wylizgany
domi, nieco krzywy kij. edybin stan przed wci umiechajcym
si yczliwie nieznajomym i spyta zaczepnie:
Wy kto? I poprawi si zaraz, uwaajc widocznie, i forma wy
jest zbyt uprzejma wobec Azjaty. Jake tu wlaz? Tu nie wolno
obcym doda, ale ju mniej stanowczo, bo z kadym pytaniem
umiech przybysza stawa si coraz szerszy i coraz bardziej zachcajcy,
a edybin jak kady tchrz o chamskiej naturze stawa si bezradny
wobec ludzi nieokazujcych wobec niego agresji, a jedynie yczliwe
i wyrozumiae zainteresowanie dla jego bezpardonowego
i bezinteresownego chamstwa.
Go ukoni si, starannie ukadajc donie w rkawicach wzdu
bocznych szww workowatych, watowanych portek, ale co wyczu
nawet edybin w tym ukonie wicej byo wyrozumiaoci dla braku
wychowania kierownika parowozowni ni ceremonialnej manifestacji
szacunku dla jego osoby. Azjata wyprostowa si, cign rkawice
i powiedzia, miesznie zmikczajc spgoski i wstawiajc l
w miejsce r:
Ja do ciebie, kielownik. Ma skielowanie z Pitla poda
edybinowi wymit, zalakowan kopert.
Kierownik niepewnie przeama piecz z emblematem
Piotrogrodzkiej Rady Delegatw Robotniczych i wydoby ze rodka
ostemplowany papierek, na ktrym kto starannym, jakby dziecinnym
pismem wykaligrafowa:
W odpowiedzi na Wasze pismo, kierujemy do Waszej cakowitej
dyspozycji towarzysza Li Tiana. Towarzysz Tian ma najwysz
rekomendacj swojej organizacji partyjnej, zarwno ze wzgldu na
zaangaowany udzia w sprawie rewolucji, jak i swoje umiejtnoci
zawodowe. Towarzysz Li jest maszynist pierwszej kategorii i moe
prowadzi skady zarwno towarowe, jak i osobowe do 1000 ton wagi
cakowitej. Prosz wpisa tow. Tiana na list odu z zaszeregowaniem
wedug grupy 17a i wyda mu deputat mundurowy i ywnociowy,
a take uatwi zakwaterowanie.
 Podpisano: Sekretarz Rady Delegatw Robotniczych Prolenko.
edybin pokrci gow w zadumie:
Ale ja nic nie wiem o adnym pimie, co to za sprawa? Tian
ponownie si umiechn i wygldao na to, e umiech stanowi dla
tego czowieka rozwizanie wszystkich kopotw.
Kielownik telefonuj do Czeka. Powiedz.
edybin sta si znacznie bardziej uprzejmy, jak zawsze, gdy kto
powoywa si na instytucj o ustalonej reputacji.
A ty, wybaczcie, a wy, nie moecie mi powiedzie, o co idzie?
spyta przymilnym tonem.
Tian przesun zdecydowanym, poziomym ruchem do prawej rki
na wysokoci talii kierownika i wyrecytowa, jakby czyta instrukcj dla
pracownikw Nadzwyczajnej Komisji:
Nie wolno mwi szczegy. Telefonuj do Czeka. Wszystko powie.
Ja tylko wie, e ma jecha specjalny pocig na lokomotywa, a ty da mi
dobly pomocnik, dobly hamulcowy i dobly palowoz. Leszta ty si
dowie z Czeka. Zastanowi si chwil i doda ju mniej
instruktaowym tonem iz szerszym umiechem, biorc
konfidencjonalnie kierownika pod rami i pokazujc na
unieruchomion obrotnic:
Ale jak twj palowoz tak lobi jak to, to daleko nie zajedzie ja i ty.
edybin zdecydowanie uwolni rami z delikatnego ucisku Tiana
i odparowa zrzdliwie:
Takich dowcipnisiw, towarzyszu, jake wam, Tian, mam tu
siedemnastu. Ale eby ktry doradzi, co zrobi
Tian znw si umiechn, pokazujc drobne, ale rwne i cakiem
biae zby.
Ja poladzi, tylko powiedz tamten maszynista, eby dal mi
palowoz.
edybin zirytowa si nie na arty:
Palowoz, palowoz! mapowa, gestykulujc gwatownie
i rozsiewajc dookoa kropelki liny. Da wam parowz, a co, moe si
znacie na obrotnicach? A moe narobicie jeszcze wikszego bigosu?
 Tian starannie odoy wzeek i kij w miejsce, gdzie nikt nie mg
nadepn przypadkowo na owe wida cenne dla niego przedmioty,
i powiedzia, oczywicie z umiechem:
Zna si, jak diabli. Jest inyniel Tian. Politechnika w Sztokholm
skoczy. Maszyna i tlanspolt.
edybin zdziwi si z zawistnym szacunkiem:
A tu napisali, e jestecie zwykym maszynist!
Maszynista dla lewolucja, a jak trzeba inyniel dla lewolucja!
Spojrza na kierownika wymownie i pokiwa potwierdzajco gow,
a potem zrobi niespodziewany zwrot tak, e a warkoczyk furkn
w powietrzu i wkroczy tanecznym krokiem na obrotnic.
edybin, przekonany wida pewnoci postawy sztokholmskiego
inyniera, machn potwierdzajco rk w stron budki tendrzaka:
Artemon, wpu inyniera na maszyn! zawoa, przekrzykujc
sapanie silnika.
Zaciekawieni obserwowali Tiana, ktry lekko wspi si po trzech
stopniach tendrzaka i znikn w budce. Po chwili T12 sykn, wypuci
z rozrzdu silnika strumyczek pary, niemal niezauwaalnie drgn
i odtoczy si zaledwie o dwa metry do tyu. Tian wychyli si z kabinki,
sprawdzi dystans swego manewru i zawoa do Nachimowa:
Plbuj. powoli. w lewo.
Ku zdumieniu edybina i jego ludzi obrotnica ruszya i powoli
zacza si obraca. Po chwili tendrzak mg opuci miejsce swojej
niewoli. Tian zrcznie zeskoczy z parowozu i tym swoim niesychanym
tanecznym krokiem, jakby pyn na jakiej magnetycznej poduszce albo
toczy si na niewidzialnych kkach, w sekund znalaz si obok
zachwyconego rozwojem wydarze kierownika.
Widzi. Niech ustawia palowoz zawsze baldziej z tylu osi oblotu,
bo oyska po jedna stlona ju wylobiony, a tak odciy i jeszcze kilka
tygodni bdzie kleci. Ale lepiej wymieni oyska, pki czas, bo spali
uzwojenie i silniki i stanie na dobly. A telaz niech telefonuje do Czeka.
edybin nie mia ju nawet siy pyskowa. Jak na niego zbyt wiele
si w cigu ostatnich kilku minut wydarzyo. Marzy tylko o jednym,
a gwnym motywem tego marzenia bya powka litrowej butelki
nieco mtnego, ale wcale smacznego i mocnego samogonu. Butelka staa
w kredensie na kwaterze kierownika, do ktrej z parowozowni byo
ledwie kilka minut. Bez sowa podszed do telefonu i zastuka
w wideki.
Centrala? Towarzyszko, poczcie mnie z Czeka.
 Gabinet Feliksa Dzieryskiego w Czeka,

pocztek marca 1918, godzina 4.00 rano.

atwa rewolucja Zacign si ze smakiem papierosem,

wypuszczajc dym nosem, co nieodmiennie go bawio, bo czu si jak
bajkowy Smok spod Gry. Umiechn si do siebie. atwa rewolucja.
Zacznijmy. Rozkrmy koo i moemy i do restauracji na wdk.
Reszta zrobi si sama. Wiedziaem, e to niebezpieczna mrzonka, no i te
nieprzemylane decyzje Czysty populizm, jak mi Bg miy. Pewnie,
przyjemnie jest porozdawa prezenty narodowi, tym przyjemniej, e
daje si co, co do nas nie naley ani nigdy nie naleao. Dekret
o ziemi Planowany dekret o pokoju. Ani ziemia, ani tym bardziej
pokj nie s nasze. Ziemia jest wasnoci cara, a pokj to wasno
Boga. Ale przecie pan Uljanow nie przemawia do rozumw, tylko do
emocji. Jasne! Zdusi starannie niedopaek w popielniczce. Igrzyska
i chleb jednoczenie, a efekty? Jeli kto spyta mnie o efekty, to przecie
widoczne s jak na doni. Armii obdarowanej tak sowicie ziemi sam
diabe nie utrzyma w okopach. Trzeba przecie natychmiast wrci do
swojej wiochy, na swoje ukochane gumno i osobicie dopilnowa, eby
nie oszukali nas przy parcelacji! Jeszcze si okae, e Iwanuszka, ktry
zdezerterowa o p dnia wczeniej, wytycza wanie granic przez
wgie moj ego chlewika. Boe ty mj! Zgroza. No i prosz. Jeszcze
troch i nasz front niemiecki rozleci si, jakby wiatr dmuchn w kup
pierza.
Wsta i zaoywszy rce na szczupym, wrcz suchym zadku,
opitym w sukienne bryczesy, zacz miarowo przechadza si po
dugim niby wagon kolejowy naronym gabinecie, opatrzonym na
dodatek absurdaln, niczym w pulmanie, liczb okien, wychodzcych
na mroczny i tajemniczy o tej porze Kuznieckij Most, po ktrym sennym
ruchem przesuwa si przemarznity do znieczulenia wartownik.
Rezydowa w tym gabinecie od niedawna i wci nie przestawa myle
o nowym biurze z odraz. Jednak tak byo bezpieczniej. Piotrogrd
znalaz si zbyt blisko niebezpiecznej niemieckiej orbity, wic
z niechci jeli ju naprawd musia tam jedzi. Wkrtce reszta
rzdu take wylduje pewnie w Moskwie. Gdy przechadza si po
gabinecie, wyglda niedorzecznie i nieco zowrogo, mimo szczypty
domowej swojskoci, uzyskanej dziki zwisajcym na biodra, zdjtym
z ramion szelkom i dugim stopom, teraz tylko w dzianych
wczkowych skarpetach. Moe z powodu urawiego, dugiego ciaa
i bocianich koczyn, ktre zdaway si mie wicej ni powinny staww
i zaama, byo w nim co ze spacerujcej po gazi modliszki, ktra
wanie odbya zakoczony wiadomym aktem stosunek z partnerem
i oblizuje si w ponurej zadumie, w ktrej brak konsumpcyjnej
satysfakcji.
I on si dziwi, e Moskwa trzsie si od spekulacji. Przecie to
istotnie wyglda na wykonywanie instrukcji z Berlina.
Plotka o niemieckim zocie nie ma w zasadzie sabych punktw,
a my rozstrzeliwujemy za ni jak za najbardziej wrog i oszczercz
propagand. Musi by co na rzeczy, choby w fakcie, e Niemcy tak
bezczelnie domagaj si formalnego zrzeczenia si roszcze do Polski,
Litwy i Biaorusi. Takim tonem przemawia tylko kto, kto jest pewien,
e sprawa zostaa ju przyklepana, a oficjalne rokowania to jedynie
mydlca oczy formalno. Kopot w tym, e szlachcic-inteligent uzna
si za reprezentanta woli proletariatu, nigdy owego proletariatu nie
pytajc o zgod a to ju uzurpacja ca gb".
Przesta na chwil spacerowa i zagbi si w fotel, wyoywszy
stopy w skarpetach na politurowany blat biurka. Zdusi niedopaek
w popielniczce i sign po oprawny w skr podniszczony
tomik.Sonety do Laury Petrarki. W ostatnich miesicach intensywnego,
wyniszczajcego wysiku daway mu dziwny spokj i ukojenie dla
znkanego umysu. Ot, choby ten:
Dni moje, szybsze od biegu jelenia,
Pierzchy jak cie. Nie znam w ycia zamcie
Szczcia duszego od powieki mgnienia;
Ledwie chwil par jasnych mam w pamici.
O ndzny wiecie! Zmienny i zuchway!
lepy, kto w ciebie wierzy mknc ku zdradzie.6
Zamkn ksieczk, ale przez chwil jego szczupe, nerwowe palce
gadziy wytart skr oprawy.
Szlachcic, inteligent, uzurpator. Dziwne zestawienie. Daby mi on
za tego inteligenta.
Przypomnia sobie zabawn w istocie scenk z udziaem Lenina
i Maksyma Gorkiego. Ten ostatni przyszed, by si wstawi za jakimi
aresztowanymi znajomkami, i gdy w ferworze argumentacji nazwa ich
mzgiem narodu, przewodniczcy Sownarkomu zareplikowa
w charakterystycznym dla siebie stylu: W istocie to nie mzg, lecz
gwno.
Zapali kolejnego papierosa, wydmuchujc dym przez nozdrza
ostrego, wskiego nosa.
Dialektyka w wydaniu przewodniczcego polega na tym, e
pogldy mona zmienia co chwila, ale w dalszym cigu mona
uznawa nawet te zmienione za naukowe, proletariackie
i marksistowskie. Trzy okrelenia i trzy idiotyzmy. Nie pasuj mu
klasyczne stosunki towarowe na rynku, wic mwi, e to
kontrrewolucja. Mierzi go prywatna wasno i to, e jeszcze jakie
niedobitki produkuj na wasn rk co, czego nie moe im odebra
albo ukra to kracze z ambony, e Jak on to uj? Prywatna
wasno produkcji skazana jest na zagad! I jakby tej bzdury byo
mao, dodaje, e to zostao ustalone z naukow cisoci. Nigdy,
przemawiajc publicznie, nie mwi: sdz, wydaje mi
si et cetera, tylko trbi: jak ustalono, uznaje si powszechnie, jak
wszystkim wiadomo. No, talent! Czysty talent demagogiczny, i tak to
wszystko potrafi postawi na gowie, e sam diabe si nie rozezna,

6 Przekad Jalu Kurka.)

gdzie biae, a gdzie czarne, a jak ju oszustwo i absurd s absolutnie nie
do przyjcia, to wtedy wytacza kaliber najciszy: wola mas. Biedaczek!
Masy tak chciay, wic on tylko jest wykonawc ich woli. No talent.
Czysty talent".
Z alem zdj nogi z biurka i pomyla, e trzeba jednak woy buty
i zacz kolejny, morderczy dzie.
Ale to niewane. Wane s moje sprawy. Wane jest to, eby
przej wadz tam, w kraju, eby budowa co na wasn rk, nie
ogldajc si na ad nych przewodniczcych i ich dialektyk, eby by
zalenym tylko od siebie i eby rzdzi swoimi, a nie tymi tu! A do tego,
panie mdralo, potrzebne s dwie rzeczy: rozum i pienidze. Rozumu
nam nie brak, a pienidze zdobdziemy.
Wcisn obrzmiae od ciepa stopy w cholewy chromowanych,
oficerskich butw, tupn, zatar rce, otworzy drzwi gabinetu
i twardym, cichym gosem rzuci w czelu mrocznego korytarza,
rozwietlonego jedynie ma lampk na biurku dyurnego czekisty:
Dyurny! Herbata, ppluton ochrony, moje auto!
 Dworzec Kazaski w Moskwie,

marzec 1918 roku, godzina 7.30 rano.

Nad miastem wstawa brudny, niedobry wit. Niebo nad kopuami

kremlowskich cerkwi miast biele, czerwieniao, a soce, rachityczne
i niemiae, kado matow i tust patyn blasku na pozacanych
dachwkach. Mrz jeszcze wczoraj suchy i radosny, zmieni si dzi
w wilgotnego wa i podstpnie wdmuchiwany jzykami wilgotnego
wiatru pod ubranie, drczy zastyge w ochronnych gestach ciaa ludzi
spieszcych do swoich zaj. Iwan Kaedub po raz setny chyba tego
poranka spojrza na zegarek. Cyferblat doskonaej doxy (prezent od
Dzieryskiego), zabezpieczony drobn stalow siateczk, jarzy si
w czerwonawym pmroku zowrogo. Wydawao si Iwanowi, e
sekundy biegn tego ranka jak oszalae, w przeciwiestwie do
postpw w kompletowaniu skadu i zaadunku. Zaoy futrzane
rkawice i dugo uderza si doni po biodrze, by przywrci krenie
w zmarznitej doni. Gardo pieko go od wrzaskw, ktrymi od
dziesitej w nocy raczy swoich ludzi, i czu, e bdzie chory. Gdyby
wszystko szo jak naley, mgby pozwoli sobie na kubek herbaty.
Wyobrazi sobie nawet przez chwil parzcy dotyk metalowego brzegu
kubka na zaskorupiaych od zimna, uszczcych si wargach. Ale
wszystko szo nie tak, a tego kretyna z parowozowni, edybina,
naleaoby bezwzgldnie rozstrzela. Gdyby nie sprawno chiskiego
maszynisty, ktry z zadziwiajc bystroci naprawia wszystkie bdy
edybina, byoby jeszcze gorzej. Zastanawiaa go jedynie niezwyka
godno i spokj Azjaty, bo Chiczycy, ktrych Iwan zna lub spotyka
wczeniej, byli zupenie inni. Tacy raczej, jak ci dwaj, ktrych kiedy
kaza aresztowa, gdy na Kreszczatiku pokazywali zzibnitym
prostytutkom, ile chleba z bochenka odkroj im w charakterze zapaty.
Od tego incydentu Chiczycy kojarzyli mu si z brudnymi paznokciami
chytrych, smagych doni, skrobicymi po penych plew bochenkach
kominiaka, i z kusymi czarnymi paletkami, w ktrych wygldali na
karawaniarzy z trzeciorzdnego domu pogrzebowego. Ale ten jest
zupenie inny. To on podpowiedzia Kaedubowi, eby na pocztku
skadu, przed parowozem, doda lor obcion tylko workami
z piaskiem albo jeszcze lepiej dwie.
Towarzyszu maszynisto dopytywa si szczerze zaintrygowany
Kaedub, ktry w zestawianiu pocigw mia mizerne dowiadczenie
po co te lory?
Pomyli komendant odpar z obowizkowym umiechem Tian.
Czas wojenny, moe tol zaminowany. Jak bdzie zapalnik w adunku, to
tlachnie pod lol, a jak by nie byo loly, to tlachnie pod palowoz i zluci
z nasypu. Wtedy koniec. Dlatego lola, a jeszcze lepiej dwie.
Mimo i wywody Chiczyka brzmiay jak gaworzenie oblinionego
dzieciaka, pracownicy bocznicy potakiwali powanie gowami, w peni
akceptujc jego pomysy.
Jasne, to si wie, oczywicie, ma Chiczyk racj jak diabli
rozlegay si dookoa aprobujce gosy, a rosy, jasnowosy Kozak
Sidorin o sympatycznej twarzy, ozdobionej sumiastym, take
jasnopszenicznym wsem, ktry dowodzi kompani eskorty, potakiwa
gorliwie, zacierajc zzib nite donie. Ma racj, ty diabe! Lor
zrzuci, to postawimy, ale parowozu za choler.
To Tian podpowiedzia, eby na pierwsz lor zaadowa kilka
odcinkw toru, narzdzia i zapasowe podkady, a take przenony
dwig z koowrotem, ktrym od biedy mona byo podnie i postawi
na szyny rozadowany wagon. To Tian podsun Kaedubowi myl, by
w charakterze drugiej lory wpi w skad wagon towarowy,
dostosowany do zamontowania karabinw maszynowych. Ca t
instalacj wykonano w godzin, wycinajc w cianach (przedniej
i bocznych) otwory strzelnicze, przez ktre mona byo cakiem
wygodnie prowadzi ogie z zasilanych z talerzowych magazynkw
angielskich lewisw, ktrych kilka sztuk mia w swojej kompanii
Sidorin. To Tian wyperswadowa Kaedubowi pomys umieszczenia
obu tiepuszek7 z eskort na kocu skadu, a gdy Kaedub, nie
rozumiejc, usiowa broni swego pomysu, wyjani spokojnie
i rzeczowo:
Pomyli komendant. Nie bdzie pewny miasto czy dworzec,
wysadzi dwa plutony i splawdzi, czy nie ma wlg. Dlatego polowa
eskolty na pocztek za lokomotywa, polowa na koniec i przecignie
telefon polowy od pielsa wagon do dluga. Lozumi?
Iwan ju mia na kocu jzyka co zoliwego, w stylu osobliwej
wymowy Chiczyka, ale pomyla, e Azjata ma po trzykro racj.
Zawsze lepiej mie w odwodzie kilkudziesiciu ludzi, a poza wszystkim
w ten sposb onierze bd mieli lepsze oko na adunek, on za
bezporedni kontakt z eskort z przodu. Poczu te, e jest ju piekielnie
zmordowany, boli go gardo, a gow ma coraz bardziej rozpalon.
Harowali bez przerwy od kilkunastu godzin, a i tak czekao ich jeszcze
sporo pracy. Trzeba byo sprawdzi zamki i plomby na drzwiach
dwudziestu omiu wagonw, zaadowa ywno, amunicj, rodki
opatrunkowe i zrobi odpraw zaogi, z ktrej, jak do tej pory, po zna
tylko Tiana i jego pomocnika, niepozornego i cichego chopaka
w usmolonym do niemoliwoci pkouszku, oraz Sidorina, ktry
okaza si sprawnym i niestrzpicym na prno jzyka onierzem.
Zdy nawet poczu do tego ostatniego rodzaj sympatii za niezmienn
pogod ducha i szczegln, zaraliw energi, ktrej dawki i jego
samego podtrzymyway na duchu. Przelotnie tylko zdoa zerkn na
cznociowcw, mod kobiet i postawnego, szpakowatego
mczyzn, na pewno oficera carskiej armii, oraz na korytarzow
wagonu osobowego, ktra jedynie migna mu w przejciu, zajta
noszeniem paczek i naczy. Zdy jedynie zanotowa przelotnie, e jest
wysoka, szczupa i wyjtkowo zgrabna, nawet w maskujcym figur
waciaku i wysokich, oficerskich butach, zaoonych na grube weniane

7 Tiepuszka wagon towarowy przysposobiony do przewozu

onierzy, z koksowym, elaznym piecykiem, tzw. koz, w rodku.
poczochy. Trzeba by sprawdzi ich papiery, bo chocia wszyscy
przysani byli przez Czeka, to przecie diabe nie pi. Ale zdy to
zrobi pniej, jak ju wreszcie uda si im wyjecha spod mrocznego
nawisu peronw. Zreszt nikt niepowoany nie wlazby tu przez
podwjny kordon posterunkw. Zamkn na chwil oczy, bo od
rosncej gorczki zakrcio mu si w gowie, a gdy rozwar piekce,
suche powieki, sta przed nim Tian, ktre mia szczegln zdolno
zarwno znikania, jak i niespodziewanego pojawiania si
w nieoczekiwanych miejscach. Czasami wygldao to na magiczn
sztuczk, tak jakby Chiczyk dematerializowa si w jednym miejscu
czasoprzestrzeni, a materializowa w innym. Gdzie przebywa
pomidzy owymi stanami Bg raczy wiedzie.
Czego chcecie, towarzyszu? Iwan z trudem porusza
spieczonymi ustami, a w gowie hucza mu coraz goniej zoto-
czerwony, rozpalony dzwon. Co do mnie?
Komendant pozwoli wybla hamulcowy? Sam Li Tian wybla,
dobla?
Jaki znowu hamulcowy, niech ten edybin wam przydzieli,
albo czekajcie, lepiej istotnie sami wybierzcie. Machn z rezygnacj
doni, ale spyta dla pewnoci:
A do czego wam hamulcowy? Przecie jest ju was dwch na
parowozie.
Tian wyjani, nieodmiennie spokojny i yczliwy:
Widzi komendant ten ostatni wagon? Widzi? upewni si. Tam
taka budka, a w lodku hamulec na cala skad. Jak trzeba, my da sygna
z polowoz gwizdkiem, a on pomc hamowa, lozumi komendant?
Lozumi bezwiednie naladujc powtrzy Kaedub.
Bierzcie, kogo chcecie, a jak nie bd chcieli jecha, to powiedzcie,
e osobicie zastrzel, tu na dworcu! Lozumi?
Lozumi. Tian tym razem wyszczerzy usta w penym biaych
zbw umiechu i pomaszerowa w stron edybina i jego ludzi.
Kaedub ciko obrci si na picie i pomyla, e czeka go jeszcze
dobra godzina na tym cholernym mrozie. Zauway ruch na kocu
peronu i to, e posterunki pryy si z wyjtkow energi.
Jeszcze jego mi tu brakowao! Spojrza nerwowo na zegarek, by
stwierdzi, e za cara nie odjedzie w wyznaczonym terminie. Wszystko
przez jednego bawana. Starajc si zachowa pozory energii, ktrej nie
mia ju nawet tyle, by podnie przymruone zmczeniem i sklejone
parzcym piaskiem gorczki powieki, ruszy naprzeciw swego
chlebodawcy z rk przyklejon do daszka mundurowej czapki.
Grzebiemy si, towarzyszu komendancie? bez umiechu powita
go Dzieryski. Powinnicie ju rusza.
Potrzebna mi jeszcze godzina niechtnie tumaczy Kaedub,
a gorczka przykrya nawet jego zwyk subisto.
Mielimy tu problemy, trzeba byo przetacza cay skad.
Zastanowi si chwil, ale pomyla, e nie ma co litowa si nad
nieporadnym kretystwem i uzupeni:
Przez tego idiot podbrdkiem wskaza na prcego si
nieopodal edybina i uwiadomi sobie jednoczenie, e te trzy sowa
i drobny ruch to wyrok na kierownika parowozowni, ale nie mia do
siebie pretensji, w tej chwili liczyo si tylko to, e by coraz bardziej
chory.
Problemy? umiechn si skpo Dzieryski, ktem oka zezujc
w stron edybina. eby mia zawsze, mj chopcze, tylko takie
problemy. ycz ci tego.
I pomyla, e gdyby nowe pastwo miao wicej takich
Kaedubw, ktrzy nawalaj ledwie o godzin i potrafi si do tego
przyzna, sytuacja militarna i ekonomiczna wygldaaby cakiem
inaczej. A my co robimy? A raczej, co robi Lenin? Mnoy byty. Jeli
okazuje si, e jaki organ nie radzi sobie z zadaniami, dla ktrych
zosta powoany, to miast go amputowa jak zgangrenowan koczyn,
tworzymy kolejn instytucj, ktra za czas niedugi te okazuje si chora
i niewydolna. Kilka lat takiej polityki, a nikt nie bdzie wiedzia, o co
chodzi i co tak naprawd mamy robi, lecz pewne jest, e wszyscy bd
ze wszystkimi skc eni. Ale teraz wikszym problemem s Niemcy.
Jeli negocjacje si nie powiod, bdziemy mieli kolejn ofensyw, na
ktr w ogle nie jestemy przygotowani, a wtedy nastpny traktat
pokojowy bdzie podpisywa ju inny rzd albo monarchici. Dlatego
trzeba zabra std to zoto. Jest szansa, e przynajmniej ono ocaleje.
Nie przejmuj si, Iwan nieoczekiwanie mikko i serdecznie
powiedzia Dzieryski. Kocz i jed, a tym idiot sam si zajm.
 S3/6,
Linia Moskwa-Kaza.
Gdy tylko pooy rk na przepustnicy, napeni par cylindry
i delikatnie ruszy, poczu caym ciaem zarwno wielk si, jak
i wspania przyczepno S3/6.
Lokomotywa nic sobie nie robia z prawie tysictonowego ciaru
trzydziestu wagonw i adunku; toczya si bez wibracji i ulizgw k
napdnych. Usadowi si wygodnie na lewym, obitym cerat foteliku
i pomyla, e to wspaniale trafi akurat na tak maszyn. Dobrze si
skada, e jest w ich rkach od niedawna i nie zdyli jej zdewastowa,
tak jak dewastuj wszystko wok.
Nieraz obserwowa prac rosyjskich maszynistw. Mieli
wystarczajce umiejtnoci i wietne wyczucie, ale za grosz
odpowiedzialnoci w stosunku do mechanizmu, ktry im powierzono.
Jeli koczy si smar, a trzeba byo jecha dalej, jechali a do zatarcia
i spalenia oyska czy panewki, a gdy nie dao si ju jecha w aden
sposb, siadali i czekali na cud albo na wybawienie. Byli w tym
fatalizmie troch podobni do Chiczykw. adnej zdolnoci
przewidywania, adnej taktyki dziaania. Naprzd, pki mona,
a potem bdzie, co bdzie. Teraz byo jeszcze gorzej, bo maszyneria nie
podlegaa ju prawom fizyki, ale kaprysom ideologicznym. To, e
skoczy si smar albo e zepsu si rozrzd pary, mogo by w kadej
chwili zinterpretowane jako sabota, a bycie maszynist oznaczao
ryzyko porwnywalne z udziaem w wycigu samochodowym albo
w walce wrcz; w kadej chwili mona si byo rozsta z yciem.
Przesun przepustnic, zwikszajc szybko, bo skad min ju
ostatnie rozjazdy moskiewskiego wza. Da znak pomocnikowi,
Iwanuszce, eby podsypa par szufli. Wgiel, ktrym wypenili tender,
by nie najlepszej jakoci drobny i peen zanieczyszczajcego palenisko
szlamu. Pomyla, e nie bdzie rozpdza skadu powyej
szedziesiciu kilometrw na godzin. Ba si niespodzianek. Wiedzia,
e podogi wagonw towarowych s obcione ponad norm, tabor by
le konserwowany, a ponadto nikt nie przejmowa si stanem torw
i urzdze sygnalizacyjnych. To prawdziwe szczcie, e wybrali akurat
t wyjtkowo solidn niemieck Einheitslokomotive , przystosowan do
szerokiego toru. To chyba jedyna rozsdna rzecz, jak w swojej nad
podziw krtkotrwaej karierze zdoa zrobi ten, jak mu tam, edybin.
Oderwa wzrok od ponurego krajobrazu za oknem i z satysfakcj
rozejrza si po przytulnej budce. Na wprost, w zasigu rki, mia
dwignie przepustnicy i hamulca, troch niej, na wysokoci kolan, kran
nawrotnicy do zmiany kierunku jazdy. Dwignie przepustnicy
i hamulca byy zdublowane take po prawej stronie, gdzie sta
identyczny, obity na niebiesko fotelik pomocnika. Gdy podnis wzrok,
mg bez trudu odczyta podwietlone tarcze manometrw, pokazujce
cinienie w kotle, cylindrach silnikw i w napdzie ukadw
hamulcowych. Na rodku, ponad drzwiczkami paleniska, byy dwie
kolumienki wodowskazw; jeden wodowskaz pokazywa poziom
napenienia kota, drugi informowa o stanie zapasu. Budka miaa
jeszcze jedn zalet. Zbudowano j tak, by zimowe pogody nie daway
si zbytnio we znaki obsudze. Miaa wyoon korkow tapicerk tyln
ciank, a wgiel z tendra wybierao si w miar koniecznoci
specjalnym korytem. Gdy waciwie ustawio si nawiewy, mona byo
nawet przy trzaskajcym mrozie utrzyma w rodku stosunkowo
jednolit, znon temperatur. Pomocnik te by udany, a wybrany
zosta chyba ze wzgldu na swoje wyjtkowo jasne i uczciwe spojrzenie
i mody wiek. Takim bdzie z pewnoci atwiej rzdzi, a przy tym
nie oszukujmy si, lubi patrze na adnych, modych ludzi i jest mi
obojtne, jakiej s pci. Ten przy okazji jest gorliwy i a przebiera
nogami, tak bardzo chciaby si wykaza. Bd z niego ludzie, ale co tak
naprawd siedzi w tej epetynie pod strzech prostych, jasnych wosw
okae si dopiero z czasem. Do Kazania jest prawie dziewiset
kilometrw, w normalnych warunkach zajoby to pewnie ze trzy dni.
Ale nie mamy normalnych warunkw, a wrcz nienormalne. Nie
wiadomo, w jakim stanie jest tor, czy bdzie mona uzupeni wgiel
i wod, i czy kto po drodze nie zablokuje szyn albo nie wysadzi nas
w diaby. Westchn, zastanawiajc si, czy aby nie zbyt pochopnie
zdecydowa si podj t gr, jednak decyzje trzeba podejmowa
szybko, a Hagakure8 mwi, e wojownik ma na to czas rwny siedmiu
oddechom. Tak czy inaczej, dopki nie wyjani si sprawa z Pastwami
Centralnymi i dopki Trocki nie wynegocjuje na dobre warunkw
moliwych do zaakceptowania przez czerwonych, wszystko jest
moliwe i ju za chwil moe si okaza, e wadze i rzd bd
pospiesznie umyka t sam tras.
Tak rozumujc, znw bd w centrum wydarze i blisko orodkw
decyzyjnych, a o to przecie chodzio. No i z kadym odstukanym przez
koa kilometrem jestem przecie bliej swoich stron pomyla i by
odpdzi ze duchy i ze myli, pocign za rczk sygnau, a S3/6
zawy tak dziko i aonie, e poderwa do lotu stado wron
przeszukujcych zamarznity zagon koo toru.
Kiedy nie po godzinie, jak przewidywa, ale po trzech,
wypenionych mczc krztanin wreszcie ruszyli, mia ju jedynie
tyle siy, by doj do swego przedziau i nawet nie zdejmujc rkawic,
tak jak sta, w pkouszku i w czapce, ciko zwali si na kozetk.
Wydawao mu si, e run gow w ciemno i lecia tak, krcc si
wok wasnej osi, cho w absolutnej czerni jedynie domyla si, e si
obraca. Spadanie trwao dugo. Nie zdawa sobie sprawy, czy kilka
minut, czy moe cae godziny. Wiedzia, e na dnie owej czerni czeka na
niego co, czego si ba, co w jego wyobrani stawao si nieustannie
czym innym. Raz wydawao mu si, e to jest konkretne, cielesne,
obleczone w ksztaty, raz e jest to tylko myl, byskawica
irracjonalnego, obsesyjnego strachu, nieucieleniona w adnym
ksztacie idea pierwotnego lku, takiego, ktry dopada chore,
gorczkujce dziecko. Dowiadcza tego, a przynajmniej tak mu si
zdawao, wielokrotnie w dziecistwie. Ze szczegln wyrazistoci
przypyno do niego wspomnienie pewnej dusznej, wiosennej nocy,
gdy chorowa na cikie zapalenie garda. Wwczas, tak jak teraz, mia

8 Ukryte w listowiu zbir anegdot i moralitetw wspomagajcych

drog wojownika; powsta w latach 1710-1716 w Ksistwie Saga na Kiusiu.
wysok gorczk, ponad czterdzieci stopni. Tak wysok, i w pewnym
momencie zacz czu, e marznie. Najgorsze byo jednak to, e co
powoli zjedao z gry, by usi mu wreszcie na piersi. Co, a nie
kto. Z pocztku bezksztatne i bezkonturowe, powoli przybierao
wymiar olbrzymiego, kamiennego bloku. Tak jakby wpadszy do
przerbla, znalaz si nagle pod grubym, sabo opalizujcym lodowym
polem. Ten blok teraz ju lodu, nie kamienia powoli, acz
nieuchronnie osiada na jego piersi, jakby kierowa nim kto usiujcy
zbada wytrzymao Iwanowych eber i mostka. Gdy ju, ju
wydawao mu si, e klatka piersiowa trzanie pod niewyobraalnym
ciarem jak konstrukcja z zapaek, na ktrej postawiono elazko, napr
niespodziewanie zela, a opalizujcy blok prys, jak na wp ju
roztopiona kostka lodu, cinita rozgrzan doni, by zmieni si
w mgawic znanych i nieznanych twarzy, zoon z bezliku maych
elementw smug, powiewajc nad nim jak delikatny jedwabny szal
w rkach wymachujcej nim tancerki. Po kolejnej chwili-epoce ze
zdumieniem zauway, e wszystkie twarze robi si do siebie
zadziwiajco podobne, jakby przecierano je pacht niwelujcego
rnice papieru ciernego. Mgawica twarzy zacza si krci wok
ciaa Iwana jednostajnym, drczcym zmys rwnowagi ruchem, by po
chwili zamieni si na powrt w czarny, bezcielesny i duszcy wir. Na
kocu wirujcego tunelu znw co na niego czekao, co, co nie chciao
si ucieleni i byo wci zbyt odlege, by Iwan mg to rozpozna.
Wyty wszystkie siy, chcia nawet krzykn, ale czerwonawe
wiateko odpywao wci dalej i dalej. Nagle zatrzymao si,
zamieniajc si w regularny prostokt dwuskrzydowych drzwi
rozwartych na ocie. Iwan pozna te drzwi od razu. Ich ksztat
zwizany by nieodmiennie z czym radosnym. Przecie to drzwi, przez
ktre opuszczao si szko. Za nimi na umczonego omiogodzinnym
dniem lekcji uczniaka czekaa wolno, koledzy i zielony skwer nad
rzek. Iwan, uradowany, wstpi w jasn plam wysokiego soca
i wielka, niespodziewana rado omal nie rozsadzia mu piersi. Na
zewntrz czeka ojciec. Jakeby mg nie pozna charakterystycznej,
ukochanej sylwetki, cho tata odwrcony by plecami, a konierz
czarnego palta mia nie wiedzie czemu postawiony na sztorc. Przecie
dzie by wyjtkowo ciepy. Iwan zacz biec ze wszystkich si w stron
ojca, a ten powoli odwrci si do niego i rwnie powoli pocz
rozkada rce do serdecznego powitania. Gdy stanli ju twarz
w twarz, Iwan ujrza z ca wyrazistoci martwe oblicze kierownika
parowozowni, znieksztacone przez dwa wystrzelone w popiechu
pociski. Jeden trafi w nasad nosa i z rany rozchodziy si po twarzy
kierownika nitki delikatnej pajczyny krwi, drugi wybi wikszo
przednich zbw, tak i mona byo niemal zajrze do garda. Iwan
z rozpdu wpad w rozwarte ramiona trupa, a edybin wychrypia
czule przez wystrzelone zby, rozbryzgujc wok kropelki krwawej
liny:
Iwanuszka, synku kochany
Szarpn caym ciaem, chcc uwolni si z obj edybina, ale ten
nie puszcza i Iwan zacz si w tych trupich, ale dziwnie gorcych
objciach dusi. e dybin otworzy zmasakrowane czarne usta
i powiedzia nadspodziewanie agodnym, ale stanowczym gosem:
Nieche si pan wreszcie ocknie. Trzeba si rozebra. Przecie nie
moe pan tak lee.
edybin-nie-edybin o mikkim gosie pooy mu kojco chodn
i przyjemn do na czole i Iwan wreszcie otworzy oczy, a zastrzelony
kierownik parowozowni niezwykym sposobem zamieni si
w dziewczyn o krtko przycitych jasnych wosach i gibkim,
sprystym ciele, w drelichowej, porzdnie uprasowanej, szarej bluzie,
sukiennej spdnicy i w oficerskich butach; dziewczyn, ktra siedzc na
jego posaniu, przykadaa mu do rozpalonej gorczk gowy zmoczony,
wspaniale zimny rcznik. Pooy urkawiczon do na jej doni
z kompresem i silniej przycisn do swego czoa. Odetchn gbiej,
a ciar gniotcy mu piersi zela. Zacz wic myle troch trzewiej.
Lea na nierozcielonej kozetce w swoim przedziale. Na pododze staa
jego nierozpakowana walizka. Skad by w ruchu. Koa miarowo stukay
o zcza szyn, ale nie mg stwierdzi, ile czasu upyno od momentu,
gdy da sygna do odjazdu, bo okno przedziau byo szczelnie
zasonite. Z trudnoci rozklei lepkie wargi i pokonujc piekcy bl
w gardle, zapyta:
Ktra godzina?
Ju prawie pita wieczorem odpowiedziaa, nie patrzc na
zegarek. Ley pan od rana. Z pocztku mylaam, e pan nie chce,
eby panu przeszkadzano, ale ten Sidorin cigle si o pana pyta,
a potem zacz pan krzycze i paka.
Paka? spyta niedowierzajco i od razu si zawstydzi.
Pan silnie gorczkuje i pewnie pan bredzi. Dlatego zdecydowaam
si wej. Pan jest bardzo chory. Musi si pan rozebra i normalnie
pooy w pocieli. Nie moe pan tak w ubraniu
Nie dam rady stwierdzi Iwan bezradnie, czujc, e od samej
myli o ciganiu butw, odpinaniu kabury z broni, a nawet uniesieniu
ciaa krci mu si w gowie. A w ogle, to skd si pani tu wzia?
Nie odpowiadaa przez dusz chwil i jakby to byo najzupeniej
oczywiste, zacza go rozbiera. Milczc cigna mu z trudem
dopasowane oficerki, odpia pas i kabur z coltem i zacza rozpina
haftki i guziki bryczesw. Nie by w stanie jej pomc nawet uniesieniem
bioder, ale to, e musia zda si cakowicie na ni, sprawiao mu jak
nieznan dotd przyjemno. Gdy ju zacz podejrzewa, e celowo
zignorowaa jego pytanie, rozpinajc guziki frencza, spojrzaa mu
w oczy i powiedziaa:
Mam tu przydzia, towarzyszu komendancie. A gdy spojrzeniem
ponagli j, uzupenia: Jako korytarzowa tego wagonu. Pociel,
sprztanie, wrztek, herbata i tak dalej.
To by si zgadzao. Przymkn powieki i poczu ulg, gdy wreszcie
rozebraa go do bielizny i ulokowaa pod kocami, ale ulga ta wynikaa
z kontaktu z chodnymi przecieradami, a nie z faktu, e przestaa go
dotyka swoimi domi o szczupych zrcznych palcach, bo to akurat
byo wyjtkowo przyjemne. Podcigna mu koc pod brod, a pod
gow podoya poduszeczk z grnej kozetki. By j stamtd cign
wraz z dodatkowym kocem, musiaa wspi si po drabince, a on mimo
fatalnego samopoczucia nie odmwi sobie emocji zajrzenia pomidzy
jej uda, odsonite przez podcignit do gry i tak krtk spdniczk.
Tak bdzie dobrze? spytaa na koniec i umiechna si.
Nagle Iwan uwia domi sobie, e korytarzowa jest nieprzecitnie
adn dziewczyn.
Pi poprosi.
Delikatnie odgarna mu z czoa kosmyk spoconych wosw
i powiedziaa:
Zaraz zaparz panu kwiatu lipowego z miodem. Mam te proszki
z chinin i termometr. Bdziemy pana leczy. Musi si pan porzdnie
wypoci. Przynios jeszcze koce. Ale jeli do rana nie spadnie panu
temperatura, trzeba bdzie si zatrzyma i poszuka lekarza, bo
dostanie pan zapalenia puc. Dlaczego nie pomylelicie przynajmniej
o jakim felczerze czy sanitariuszu?
Zamkn oczy ponownie, bo nie chciao mu si wyjania, e to on
nie pomyla, a w zasadzie przyzwyczai si do tego, e w Czeka
zarwno zadania, jak i ludzi po prostu mu przydzielano. Poczu si
lepiej; mg swobodniej oddycha i sprbowa nawet zaartowa:
A pani nie uda si mnie wyleczy?
Bd prbowaa, ale musi pan wykonywa moje polecenia. Prosz
myle, e jestem pielgniark. Zgoda?
Zamkn powieki na znak, e si zgadza, a ona zamoczya znw
ciereczk w misce z wod i zmienia mu chodny okad na czole. Potem
wysza z przedziau, ale wrcia po duszej chwili z parujcym
kubkiem lipowego naparu i termometrem. Gdy pomoga mu wypi
i pokn proszki, strzsna termometr i wsuna mu do ust.
Tylko niech pan nie unie i nie zje termometru.
Zamkn oczy i po chwili usysza, jak ponownie odsuwa drzwi
przedziau. Nie chciao mu si ju otwiera oczu, gdy wyja termometr
i zauwaya:
No tak, niele. Nawet niech pan nie pyta, bo i tak panu nie
powiem. Jutro bdzie na pewno mniej westchna, a on zacz
zasypia, gdy ona mwia jeszcze agodnie, jak do dziecka:
 Musz teraz pana troch umy, bo zacznie pan brzydko pachnie.
Ale niech pan pi. Poradz sobie.
Usysza jeszcze chlupot wody w misce i ciurkanie kropel
z wyciskanej szmatki, a potem poczu na swoim nagim ciele, obranym
nawet z bielizny, gorcy i wilgotny dotyk. Byo to tak przyjemne
i kojce, e pomimo wstydu, ktry bardziej moe wypywa
z Iwanowych wyobrae o przyzwoitoci ni z tego, co rzeczywicie
w tej chwili czu, usn. Usn i ni, e jej do, porzuciwszy gdzie na
jego piersi gorc myjk, powdrowaa ju samodzielnie i troch skrycie
w d, by przygadziwszy delikatnie zmierzwiony wichrem gorczki
an, opa kojco i badawczo jeszcze niej, a potem, szybko drobic
stopami palcw, przebiec po kadce przerzuconej nad rozpadlin ud
i musn mikkie, okrge gazy na dnie. Wydawao mu si, ale moe
tylko ni, e dotyk tych palcw by jak niepewne, ale zaciekawione
dotknicia lepca, ktry chce pozna nieznany ksztat marmurowej
rzeby w muzealnej galerii, a wiedzc, e ci, co widz, patrz badawczo
na jego poczynania, dotyka delikatnie i ostronie, tak by nie byo w tych
dotkniciach zachannej i nadto czytelnej chci poznania.
Salomei podobaa si nowa rola. Bya ni wrcz zachwycona
i bardzo podekscytowana. Przypominay si jej eskapady na zimowe
i letnie obozy dla modziey nalecej do ydowskich klubw
sportowych, bdcych w istocie zakamuflowanymi organizacjami
wychowawczo-politycznymi, hojnie finansowanymi przez ludzi
zaangaowanych w przyszo narodu. Byo duo bieganiny, gwizdkw
i baaganu, w ktrym ona, osoba doskonale zorganizowana, czua si
wietnie, choby przez sam kontrast. Podoba si jej pocig, bo od
dziecka lubia kolej, a Natan, ktry zawsze bardzo chcia mie syna,
podarowa jej kiedy wspaniale wykonany model Rakiety
Stephensona. Model mia wasny parowy silniczek, w ktrym rol
paleniska peni denaturowy palnik, i mona byo, ustawiwszy tory
w krg, cieszy si kilkuminutow jazd zabawki, ktra jadowicie
syczaa i toczya si dzielnie, a do wyczerpania zapasu wody. Wielkie
wrae nie zrobi na niej wagon, w ktrym kazano si jej ulokowa. By
to rzeczywicie wietnie zaprojektowany austriacki wagon sztabowo-
mieszkalny, wyprodukowany przez zakady Skoda-Krauss-Maffei tu
przed wojn. Mia osiem komfortowych przedziaw z miejscami do
spania, przedzia cznoci, a prawie poow dugoci wozu zajmowao
przestronne pomieszczenie sztabowe rodzaj salonu z konferencyjnym
stoem i wygodnymi kanapami dysponujce w dodatku wietnie
wyposaonym zapleczem sanitarnym, bufetem i mikroskopijnym
przedziaem dla obsugi. Wagon mia take wasny, niezaleny od
lokomotywy, system ogrzewania, a nawet wasny agregat
prdotwrczy, zasilany maym naftowym motorkiem. Obejrzaa sobie
dokadnie wszystkie pomieszczenia subowe, z wyjtkiem
zamknitego na klucz przedziau obsugi. Przedzia, ktry jej wskazano,
przylega do pomieszczenia cznoci, wy posaonego w radiostacj
firmy Marconi i blok akumulatorw z prostownikiem, zasilany
alternatorem poczonym kardanem z osi wagonu. Zaraz obok, ale
z przeciwnej strony, ulokowa si sympatyczny, cho nieco sztywny, jak
si jej z pocztku zdawao, starszy cznociowiec, ktry z galanteri,
charakteryzujc zawodow kadr starej armii, przedstawi si jej jako
kapitan Jakub Salomonowicz Weissenberg. Gdy caowa jej do, nisko
pochylajc krtko ostrzyon gow, spostrzega, i mimo sprystej
sylwetki i modej jeszcze twarzy, ktra, jak pocztkowo oceniaa,
naleaa do czowieka najwyej czterdziestoletniego, wosy mia prawie
cakiem siwe. Ni std, ni zowd, gdy prostowa si i nie puszczajc jej
doni, popatrzy Salomei w oczy, wyrecytowaa, umiechajc si do jego
oczu, fragment powieci Dumasa, fragment, ktrego istnienia we
wasnej pamici nawet dotd nie podejrzewaa: Pan D'Artagnan
w wieku lat czterdziestu mia wosy gsto przeplatane siwizn, jak to si
zdarza ludziom, ktrych ycie upyno zbyt intensywnie albo zbyt
nieszczliwie, a nader czsto, jak to si zdarza ciemnym brunetom
Kapitan Weissenberg umiechn si kpico i powiedzia:
Dobrze wychowane panny w dzisiejszych czasach powinny
cytowa innych autorw, cho wyznam, e sprawia mi pani
niespodziewan rado znajomoci wielkiej literatury.
 Uwolnia powoli swoj do, wci patrzc mu w oczy, i podja
tonem, ktry zaproponowa:
Nie jestem dobrze wychowan pann, a gdyby zasign pan w tej
materii opinii mojego papy, usyszaby pan zapewne, e w ogle brak
mi ogady; zreszt jeli lokuje pan Dumasa w panteonie literatury, to
chtnie bym si z panem nie zgodzia wypalia na jednym oddechu
i pomylaa, e wcale nie jest sztywny, a raczej zabawny, i e bdzie
w nim miaa przyjemnego towarzysza wyprawy, bo tak nazywaa
w mylach swoje zadanie.
Szkoda, e jest ju w latach. Gdyby by modszy, mona by go
troszk podgrza i przekona si, czy jest w stanie zainteresowa si
tak oszala podfruwajk jak ja. No i na pewno, choby z racji wieku,
ma niesamowit wiedz o radiotelegrafii, a to si zawsze przyda.
Postanowia, e przy najbliszej okazji musi wysondowa Weissenberga
i bya przekonana, e potrafi to zrobi doskonale, niczym dowiadczony
ledczy. Uwaaa zreszt, e jej tajna jak j w mylach nazywaa
misja predestynuje j do tego wanie rodzaju zada. Byo to o tyle
wspaniae i zarazem absurdalne, e Salomea traktowaa now
rzeczywisto jak rozgrywajc si in statu nascendi ksikow
przygod. To, e tysice ludzi umieray z godu kadej godziny,
docierao do niej w wymiarze podobnym do tego, w jaki przyjmowaa
wiadomo o braku cytryn do herbaty. Nic w tym zreszt dziwnego,
jeli wzi pod uwag to, e przed wszystkimi ciosami rzeczywistoci
chroni j dotychczas Natan. ya jak za szybkami fotoplastikonu,
wyobraajc sobie jedynie, e istotnie uczestniczy w wydarzeniach.
Mylaa wic paplajc dalej na temat Dumasa jak gdyby siedzieli
przy stoliku jakiej kawiarni literackiej:
Troszk stary i jakby znuony albo moe nieco wystraszony, ale
i tak jest lepszy ni jaki nudziarz czy subista w rodzaju tego modego,
przystojnego komendanta z byskiem chorobliwego szalestwa
w zmczonych oczach, lustrujcych otoczenie w sposb nader surowy
i podejrzliwy
Przepraszam rozleg si nagle za ich plecami niecierpliwy,
troszk zachrypnity kobiecy gos. Nie stjcie tu, towarzysze,
w przejciu, wejdcie moe do przedziau.
Cofnli si wic z kapitanem, ktry przy okazji nadepn jej bolenie
na wci przemarznit stop, do najbliszego, pustego przedziau, by
przepuci dziewczyn niosc ostronie parujcy kubek.
To mona si napi herbaty? zagadna Salomea, a dziewczyna,
nie odwracajc gowy, odpowiedziaa:
Za moment, towarzysze, jak tylko ocalimy od mierci naszego
komendanta.
Chory? Salomei zrobio si nagle al piknego, ponurego
subisty.
I to powanie. Zazibi si. Boj si zapalenia puc wyjania
dziewczyna, wci nie odwracajc gowy, a wreszcie znika
w drzwiach ostatniego przedziau. Czekali na ni, oywieni
perspektyw gorcej herbaty, a gdy wracaa, Salomea zagadna j:
A moe baki?
Byoby dobrze i to szybko, ale skd teraz wzi baki i spirytus?
A ja wanie mam. Tate kaza mi zapakowa, on jest taki
przewidujcy Salomea zarumienia si i nagle uwiadomia sobie ca
wspaniao Natana.
artujesz? Wanda w popiechu zrezygnowaa z bolszewickich
honoryfikacji. Dawaj piorunem, pomoesz mi?
Moe i ja si przydam? usiowa wtrci si w dziewczcy
popiech i rodzc si sympatyczn ni wsplnego dziaa nia Jakub.
Szczeglnie przy tym spirytusie?
Poradzimy sobie! ucia Salomea, patrzc na niego yczliwie
spod swojej czarnej, fenickiej grzywy. Niech lepiej towarzysz
sprawdzi radio, moe po naszych bakach trzeba bdzie zamwi
z Moskwy nowego komendanta? Obydwie parskny dziecinnym
miechem, ale Jakub posa im spojrzenie, w ktrym znw mona byo
zauway doz irracjonalnego lku. Zrozumiaa to tylko Wanda, ktra
spowaniaa, pooya donie na wysokich barkach Salomei
i obrciwszy j leciutko, wyekspediowaa korytarzem, przykazujc
surowo:
Le po te baki! Na jednej nodze!
Tylko jedna si stuka, przygnieciona le domknitym wieczkiem
bakelitowego pudeka. Za to okazao si, e Natan woy do rodka
paczuszk waty, may, spirytusowy podgrzewacz, zapaki i nawet
drewniany fidybus do wypalania. Wanda napenia zbiorniczek,
zapalia knot spirytusowego palnika i zadysponowaa:
Co si gapisz? Zamykaj drzwi i pom mi go odwrci na brzuch!
Podniosa koce i przy niewprawnej, ale gorliwej pomocy Salomei
odwrcia Iwana.
Widzisz, on wci jest troch przytomny, a troch nie, ale
przynajmniej ju nie bredzi. Dotknij, zobacz, jaki gorcy.
Salomea niepewnie wycigna do i niemiao, grzbietem
przyoya j do czystych, bez jednej plamki czy wyprysku, smagych
plecw chorego. Byy rozpalone i wydawao si jej, e gdyby prysn na
nie wod, kropelka zataczya by i wyparowaa jak na blasze pieca.
Wanda tymczasem, ustawiwszy baki na rozkadanym stoliku
w porzdnym szeregu, dysponowaa:
Podwi mu koszulk! Albo, dawaj, cigniemy zupenie. Przemyj
mu plecy spirytusem. Daj wacik!
Nie mogc si oprze pokusie gdy lea z policzkiem
przycinitym do poduszki, z rzs zamknitego oka dug i podwinit
jak u maego dziecka, taki nieprawdopodobnie adny i bezradny
zarazem obsuna koce, tak by odsoniy si prawie do poowy smage
i zwarte poladki. Iwan westchn cicho i by w tym westchnieniu ton
zadowolenia, a Salomea zarumienia si silnie i zacza, jak tylko umiaa
najlepiej, udawa, e widok nieskazitelnego tyka komendanta wcale jej
nie interesuje. Nie wychodzio jej to najlepiej, wic Wanda postanowia
przyj jej z pomoc.
Pikn ma t dupk, nie? Powiem ci w zaufaniu, e tak adnej
jeszcze nigdy nie widziaam, a zarczam ci, e troch si na tym znam.
Wypalia pierwsz bak i starannie umiecia j na plecach Iwana.
Signa po nastpn i brna dalej w swj estetyczno-erotyczny
wywd, a wstyd Salomei podnieca Wand i sprawia jej zastanawiajc
i nieoczekiwan przyjemno:
Jeli chodzi o ciaa tych zwierzakw, to najbardziej, po adnych
doniach i barkach, lubi wanie dupki, a ty jak?
Co jak?
Salomea, by odwlec konieczno podejmowania tego narzuconego
dialogu, z min surowego patriarchy prawicego umoralniajce
kazanie, co niewtpliwie dodawaojej uroku, signa po koc i zasonia
olniewajcy widok, chcc, by ten ruch wyglda na niedbay, a moe
wrcz nonszalancki.
No, jak u ciebie? Co lubisz u chopakw?
I nie czekajc na odpowied a majc nadziej, e jeszcze wiksz
przyjemno sprawi jej jednoczesne patrzenie na Salome i suchanie jej
zezna rzucia:
Teraz ty stawiasz. Wiesz, jak to si robi?
Nie bardzo niepewnie odpowiedziaa Salomea, a Wanda
wcisna jej do rk kolejn bak i fidybus.
To si ucz. W kocu twoje baki. Przyda ci si w rewolucyjnych
czasach. Nigdy nie wiadomo.
Salomea, zadowolona, e ryzykowny temat zosta zawieszony,
przesiada si na miejsce ustpione przez Wand. Ta za pooya si
w nieprzyzwoi tej i, jak si Salomei wydawao, wyzywajcej pozie na
przeciwlegej kanapie. Na plecach, z grn poow ciaa podpart na
okciach i bardzo szeroko rozrzu conymi, piknymi sarnimi nogami
w grubych wenianych poczochach i zgrabnych oficerkach. Krtka
i tak spdnica podcigna si jeszcze wyej i Salomea moga dostrzec
paseczek nagiego, zocistego uda pomidzy kocem poczochy
i skrajem ciepych, barchanowych desusw. Wanda nie przestawaa
mwi i zadaa kolejne pytanie:
Czy ty wiesz, jak dziaaj te baki i po co w ogle si je stawia?
Jak to, jak dziaaj? odpowiedziaa pytaniem na pytanie Salomea,
umieciwszy jednoczenie wcale zrcznie swoj pierwsz w yciu bak
obok szeciu Wandowych. No, wycigaj to zazibienie przez skr,
nie? Bo tam si wypala powietrze i powstaje podcinienie? Spojrzaa
niepewnie na Wand, ktra zmruya oczy jak kot i szybko oblizaa
spiczastym jzykiem suche najwidoczniej wargi.
Ach, ty sieroto. To jest tak. Wprawdzie nie wiadomo dokadnie,
dlaczego, ale tkanka ludzkiego ciaa interpretuje ten wysysajcy nacisk
baniek jako wtargnicie jakiego intruza. Widzc, e to sowo nic
Salomei nie mwi, poszukaa lepszego.
No tak, jakby tam wlaz jaki mikrob czy inna cholera.
No i? zaciekawia si po dziecinnemu Salomea, zadowolona
rwnoczenie, e tak szybko zdya nabra wprawy w bakowaniu
Iwana.
No i ciao zaczyna produkowa takie przeciwciaa. Takie - znw
si zastanowia no, antytoksyny, ktre mog pokona to, co tam
wlazo, i to produkowa bardzo szybko. Rozumiesz teraz?
No! przytakna Salomea i tym razem to ona wysuna
koniuszek jzyka, pomagajc sobie w precyzyjnym ulokowaniu ostatniej
baki, na ktr na dbowych plecach brakowao ju niemal miejsca.
To przykryj go i poczekamy, a porzdnie nacign. A my te
sobie pocigniemy. Zacza si wierci, bo niewygodnie jej byo
wycign z kieszeni waciaka niewielk metalow piersiwk.
Pijesz anywk? spytaa Wanda, odkrcajc metalowy korek.
Przywiozam z domu.
Pewnie! odpowiedziaa nonszalancko Salomea, chcc pokaza tej
piknej i tak niekonwencjonalnej dziewczynie, e alkohol w jej yciu to
sprawa zwyczajna. Tak naprawd Natan, ktry sam lubi pocign
i czyni to do regularnie, niechtnym okiem patrzy na te nieliczne
przecie chwile, gdy okazywao si, e jego crka te lubi alkohol.
Nigdy nie pozwala jej na wypicie wicej ni jednego kieliszka, a trunki
na ich st dobiera sam, i to niezwykle starannie. Salomea znaa wic
smak doskonaej anywki, produkowanej przez ma, rodzinn,
ydowsk wytwrni. Przykrya Iwana jeszcze jednym kocem
i przeniosa si na kanapk obok Wandy, przyjmujc wiadomie
identyczn poz i rwnie szeroko i wyzywajco rozrzucajc nogi
o troszk zbyt masywnych ydkach. Wyglday teraz jak dwie kokoty
w burdelu, a wraenie to podkrela liwkowy plusz wytwornych obi
pulmanowskiego przedziau. Tyle e byy ubrane skromnie i w
praktycznym stylumilitaire.
A w czym bdziemy piy? spytaa Salomea z byskiem w oku.
Wanda rozejrzaa si po przedziale Iwana i wpada z waciw sobie
szybkoci na pomys:
Zostay jeszcze baki. Bdziemy piy z baniek. Chyba nikt jeszcze
nigdy nie pi anywki w ten sposb. Szkoda, e komendant jest
nieczynny, byoby fajne przyjcie. Zao si, e ma w walizce jak
butelk.
Do przedziau kto cicho zapuka i obie jak na komend poderway
si, usiady, skromnie obcigajc spdniczki, a Wanda schowaa za
siebie piersiwk.
Wej! zezwolia.
W drzwiach stan Sidorin i uwanym spojrzeniem obrzuci
wntrze, cuchnce denaturatem i gorzko-kwanym zapachem
gorczkujcego ciaa.
Jak on? przerzuci pytajce spojrzenie na zatulonego w koce
i ciko oddychajcego Iwana.
pi odpowiedziaa Wanda. Jest ciko przezibiony, ale
postawiymy mu baki i posiedzimy tu z nim, a mu gorczka spadnie.
Prosz si nie martwi. Nie damy mu umrze, ale pociechy z niego nie
bdzie przez tydzie.
Dobrze uspokoi si. Gdybycie potrzeboway pomocy albo
gdyby mu si pogorszyo, zapukajcie do mnie.
Jasne! umiechna si do niego Wanda, a on posta jeszcze
chwilk w drzwiach, napawajc si niezwykym w tych okolicznociach
ciepym obrazkiem dwch licznych dziewczyn, czuwajcych nad
chorym bohaterem.
Nalewaj! powiedziaa Salomea, gdy tylko dowdca kompanii
zasun drzwi, a w odgosie stukajcych na rozjazdach k
i zowieszczym wyciu lokomotywy zabrzmiao to dziwnie hulaszczo,
tak i Wanda spojrzaa na mod ydwk spod rzs i wydao si jej, e
dostrzega rzeczy, ktrych istnienia do tej pory nie podejrzewaa.
Lubisz alkohol? spytaa, a Salomea nadstawia swoje naczyko,
co wystarczyo za odpowied. No to nasze!
Trciy si gono banieczkami, a chory niespokojnie poruszy si
przez sen.
pij, baranku mrukna Wanda i troskliwie poprawia koc,
zsuwajcy si z plecw Iwana. I niech ci si ni, e ju jeste zdrowy.
Pierwszy kieliszek w poczeniu z duszn atmosfer przedziau
wcign na policzki Salomei sztandary wspaniaych rumiecw,
a Wanda skwapliwie rozlaa kolejn porcj, ktrej nie wychyliy od
razu, ale pocigny po drobnym yczku, rozkoszujc si subtelnym
paleniem alkoholu w ustach. Wanda zaoya nog na nog, co
sprawio, e jej poza wydaa si Salomei jeszcze bardziej wyuzdana,
naladowaa j jednak skrupulatnie. To byo tak teatralne, e popatrzyy
po sobie i ciepo si do siebie umiechny. Wanda spojrzaa w sufit,
jakby tam szukajc inspiracji do rozmowy, i nie patrzc na Salome,
spytaa:
A co mylisz o mnie?
Zabrzmiao to bardzo powanie.
Salomea zabawnie i po dziecinnemu wyda buzi. Jej twarz bya
niezwykle plastyczna i niewinne z pozoru miny nadaway jej wyraz
charakterystyczny. Teraz z odtymi wargami i marsem na czole
przypominaa Wandzie uczonego, ktry rozwizuje skomplikowane
rwnanie, nie mogc wpa na dobry trop. Ale Salomea zawsze robia
tak min, gdy chciaa pokaza rozmwcy, e si waha albo nie jest
pewna swoich domysw.
Zupenie nie wiem, co mam myle odpara wreszcie, ostronie
dozujc sowa. Wanda ruchem filmowego wampa podniosa rami
i zatrzepotaa rzsa mi.
Ale podobam ci si cho troszeczk? spytaa, a Salomea, nie
podejmujc tym razem teatralnej konwencji, odpowiedziaa pytaniem
w cakiem powanym tonie:
 Czy o takie rzeczy dziewczyna powinna pyta drug dziewczyn?
Oczywicie, e powinna. Zawsze jest jaka szansa, e dowiesz si
cho odrobiny prawdy o tym, jak wygldasz w oczach innych ludzi.
O takie rzeczy zupenie nie naley pyta mczyzn. Bo jeli im na tobie
zaley, to oczywicie z wiadomych powodw bd si zaklina, e jeste
najpikniejsz nimf w ogrodzie ich mioci.
Salomea podpara twarz domi i zmieniajc pozycj, obrcia si na
kanapie.
Ty duo wiesz o mczyznach? zagadna, cho waciwie byo
to stwierdzenie.
Wiem bardzo duo o jednym, ale to wystarczy, eby nie da si
oszuka wszystkim pozostaym.
Niby dlaczego wystarczy? indagowaa Salomea.
Bo ten jeden dawa dostateczny pogld na cao tego gatunku
odpowiedziaa Wanda i niespodziewanie dla siebie samej rozmarzya
si. By za mdry, za dojrzay, kobiety suyy mu wycznie do
realizacji jego osobistych celw, a przez to by bardzo niebezpieczny.
Ciebie by zjad na przystawk. Aniby si obejrzaa. Wanda niechtnie
si podniosa i obcigna spdniczk:
Chyba mu wystarczy? Jak sdzisz? Zdejmujemy?
Salomea, zaciekawiona, take zlaza z kanapy. Wanda po kolei i nie
bez trudu odrywaa mocno przyssane baki, a Iwan bolenie jkn
przez sen. Gdy skoczya, przykrya go starannie i obie wrciy na
kanap.
Jeli wszystko dobrze pjdzie, do jutra gorczka mu spadnie, ale
bdzie bardzo osabiony. Jedna z nas musi przy nim zosta, bo jak si
odkryje, zapalenie puc murowane.
Salomea spojrzaa jej w oczy bagalnie, jak dziecko proszce
o cukierka.
Zostamy obie, tak dobrze si gada, a i tak nie ma nic do roboty,
co? poprosia.
Dobra!
Wanda zdja buty, rozmasowaa sobie palce wskich stp
i podwina nogi pod siebie, siadajc na pitach.
Ale tej anywki nie starczy na dugo. Tate nie zapakowa ci
czasem jakiej buteleczki od przezibienia?
Zaczekaj odpowiedziaa Salomea, unoszc oczy i palec
wskazujcy do gry, jak ksidz na kazaniu. Musz sprawdzi w czci
spoywczej kuferka. Natan jest bardzo skrupulatny w tych sprawach.
Zawsze genialnie pakowa mi rzeczy na wakacje. Nie masz pojcia, ile
potrafi zmieci w walizce.
Jej twarz bya w tej chwili ilustracj wszystkich ciepych uczu, jakie
ywia dla ojca. Wyleciaa na korytarz, nie zamykajc nawet drzwi za
sob i wrcia dosownie po kilkudziesiciu sekundach z wierlitrow
butelk z ciemnego szka, tak, w jakiej sprzedaje si pyny do
nacierania w aptece.
Spirytus. Czystego nie damy rady. Trzeba by z czym.
Mam mid, dolejemy troch wody. Na razie zamknij drzwi i siadaj
tu. Wanda zachcajco poklepaa pluszowe poduszki obok siebie.
I zdejmij te buciory. Stopy musz odpocz. Daj, pomasuj ci.
Salomea sposzonym ruchem odsuna si w bok.
Nie trzeba powiedziaa niepewnie i bardzo si zaczerwienia.
Wanda zupenie niespeszona nalaa sobie anywki.
Boe, ale ty dziecinna. Nikt ci nigdy nie rozciera stp? Spojrzaa
na Salome tak, by w spojrzeniu byo troch ironii, troch zdziwienia
i troch wsp czucia.
Salomea odczytaa bezbdnie wszystkie skadniki tego spojrzenia,
ale postanowia, e na razie nie bdzie si odkrywa, w kocu znay si
zaledwie kilka godzin. Odpara wic:
Tate
Jeli tylko tate, to nie masz pojcia, jakie to moe by przyjemne.
Wanda odstawia pust banieczk i zapraszajco wycigna donie.
No daj, nie wstyd si.
No dobrze, ale tylko troch.
Niepewnie wycigna w stron Wandy praw stop, a Wanda
zacza powolnym ruchem ciga z niej grub poczoch, rolujc j na
nieco zbyt masywnej ydce Salomei powoli i prowokujco, i patrzc jej
jednoczenie prosto w oczy. Salomea odchrzkna i zrobia taki ruch,
jakby chciaa si cofn, ale Wanda przytrzymaa jej stop
w zdumiewajco silnych doniach i rozkazujco sykna:
Sied! Sied spokojnie i poddaj si temu.
Salomea znw odchrzkna i przymykajc oczy, bo ciepo doni
Wandy i dotyk jej palcw na goej skrze okazay si bardzo
przyjemnymi doznaniami, spytaa:
Nie rozumiem, dlaczego chcesz to robi?
O moje przyjemnoci na razie si nie martw. Skup si na swoich.
Salomea pomylaa, e w t dziwn i wspania noc nie bdzie
docieka przyczyn i motyww, szczeglnie, e dotknicia Wandy
dziaay na jej wyobrani coraz silniej i przyjemniej. Zamkna oczy
i odchylia gow do tyu, a jej ciao, zdradziecko ubezwasnowolnione
przez kojcy dotyk, chtnie i bez sprzeciwu wyszo naprzeciw
dowiadczonym doniom drugiej dziewczyny.
 Kilka dni pniej

koo miejscowoci Szatura, na trasie Moskwa-Kaza,

okoo poudnia.

Tempo byo najzupeniej skandaliczne. Przez dziesi dni ujechali

zaledwie niecae sto kilometrw. Skad mia wprawdzie najwyszy
priorytet, ale to byo bez znaczenia wobec cigych awarii trakcji
i wielogodzinnych postojw, spowodowanych zakorkowaniem
magistrali przez niekoczce si sznury eszelonw, ktrych dowdcy
wymachujc papierami, wstgami dalekopisw z rozkazami, a czsto
rewolwerami dali pierwszestwa przejazdu, wgla, wody,
ywnoci, lekarstw i amunicji. Totalny baagan i sobiepastwo
urzdnikw zawiadujcych poszczeglnymi odcinkami trasy
pogarszao spraw ostatecznie. Dochodzio do sytuacji, w ktrych dwa
skady wysane w tym samym czasie po tej samej nitce toru, ale
w przeciwnych kierunkach przez dwch zwanionych lokalnych
kolejowych kacykw godzinami stay naprzeciw siebie, gronie
puszczajc oboki pary i niecierpliwie grzebic koami, jak dwa byki
przez pomyk wpuszczone jednoczenie na aren. Kolejowe spory
o pierwszestwo koczyy si w niektrych przypadkach nawet
strzelanin i miertelnymi ofiarami, a maszynici rewolucji byli
wwczas najbardziej chyba zagroonym wyginiciem gatunkiem na
Ziemi. Tian znosi trudy kolejowej via crucisze stoickim spokojem,
a wielogodzinne postoje, podczas ktrych musia dyurowa na
parowozie (tylko kilka nocy udao mu si przespa w subowym
przedziale pulmana, ktry dzieli z Iwanuszk) wypenia sobie
niekoczcymi si rozmowami z pomocnikiem. Chopiec okaza si
niezwykle ciekawym wiata i ludzi. Niepostrzeenie owe pogaduszki,
w ktrych Tian opowiada podwadnemu to, co mg opowiedzie,
przerodziy si w swoiste lekcje, a Tian czu si w roli nauczyciela
rwnie dobrze, jak Iwanuszka w roli posusznego i zachwyconego
swym preceptorem ucznia.
Towarzyszu Tian indagowa. Was to chyba nic w nie jest
w stanie wyprowadzi z rwnowagi. Jak wy to robicie?
Wie co, Iwanuszka? Na Wschodzie jest taka mdla ksiga. Gdy j
czyta uwanie, wicej zlozumi. Ja mam ta ksiga i my zalaz znajdziemy
odpowied. Tian pogrzeba chwil w swoich rzeczach i wyj
niewielk ksieczk oprawion w wytart skr, a gdy zacz j
kartkowa, Iwanuszka zdoa dostrzec tylko tajemnicze znaki, ktre
z niczym mu si nie kojarzyy.
Co to za pismo, towarzyszu? Wyglda jak wzorek na tapecie.
Iwanuszka nie odrniby pisma klinowego od perforowanej tamy
do pianoli, ale bardzo chcia wiedzie. Tian przeglda ksieczk
uwanie i metodycznie i powiedzia wreszcie:
Chiski ideoglam.
Ideo co? drapa si pod usmolon czapeczk Iwanuszka.
Ideoglam. To znaczy, e kady znaczek znaczy baldzo dua liczba
rzeczy. Czasem dziesi, czasem i sto.
Iwanuszka zdziwi si:
To jak wy, towarzyszu, wiecie konkretnie, co taki jeden wzorek
wanie oznacza?
Tian zamyli si nad wiatem i przeznaczeniem, ktre sprawio, e
pod czapeczk palacza znalaz si bystry i dociekliwy umys, zdolny do
formuowania celnych pyta.
Musz zobaczy koo jaki inny ideoglam stoi ten. Przedtem
i potem, i ju wiem. Jak by ci tu wytumaczy teraz Tian poskroba
si pod swoj skrzan kominiark. Ju wiem. Wyobla sobie, e s
trzy znaki. Jeden to GO, dlugi KO, trzeci DO.
Tian wzi rubokrt z podrcznej skrzynki narzdziowej i starannie
prowadzc narzdzie, wyskroba na zapylonej miaem, elaznej
pododze parowozu trzy ideogramy, mylc przy tym, e takiej
kaligrafii jeszcze nigdy nie uprawia. Wyprostowa si po chwili
i krytycznie zezujc na swoje dzieo, cign:
Dopki nie postawisz trzy lazem, to kady osobno moe znaczy
wiele rzeczy.
A poniewa zobaczy, e w uwanym spojrzeniu chopca pojawi si
cie wtpliwoci, pospiesznie szuka waciwych sw:
Ty, Iwanuszka, zobacz ten znak!
Tian czyciutkim i wypielgnowanym paznokciem (fakt co najmniej
zastanawiajcy, gdy wemie si pod uwag charakter pracy maszynisty)
pokaza grny ideogram, delikatnie owietlony arem bijcym ze
szczelin drzwiczek paleniska, bo nawet podczas bardzo dugich
postojw podtrzymywali ogie pod kotem. Iwanuszka wpatrywa si
w znak tak intensywnie, e a oczy zaszy mu zami, ale widzia tylko
misterne i niezwyke kombinacje kresek i ukowatych przecinkw,
ktrych znaczenie zakryte byo przed jego umysem. Spyta wreszcie:
Towarzyszu Tian, ale to mi niczego nie przypomina. No, moe
troch urawia do studni doda, przekrzywiajc po ptasiemu gow,
jakby w nadziei, e inny kt widzenia pomoe mu zrozumie rysunek.
Tian pomyla, e rzecz jest waciwie nie do wytumaczenia, gdy kto
rozumuje tak jak chopak, przyjmujc za punkt odniesienia
niskokontekstowy jzyk.
A co ma niby przyj, jeli mwi i pisze tylko po rosyjsku?
usprawiedliwia Iwanuszk w mylach i nie ustawa w poszukiwaniu
dobrej drogi:
Bo to nie ma nic przypomina. To GO i gdy napisa oddzielnie, no,
tylko ten ideoglam, to moe znaczy zastanowi si chwil e co
pasuje jedno do innego albo e si zgadza jedno z dlugim. Tak samo
KO. Wskaza ideogram poniej, ktry Iwanuszce w zupenie
oczywisty sposb przypomina skrzynkowy ul z dwuspadowym
daszkiem, wic wtrci:
Ten ul?
Tak, ten, ale nie ul, tylko to, jak stoi samo, oznacza, e jeste
Co jestem? dopytywa si Iwanuszka, nawet nie pozwalajc
Tianowi sfinalizowa myli i zakoczy zdania.
 Nie co jeste, tylko e jeste, no, e istniejesz, yjesz, ale nie tylko
e nie tylko yj? Iwanuszka by umysem wyjtkowo
nieustpliwie i bezkompromisowo dcym do owiecenia, ale Tianowi
sprawiao to przyjemno od momentu, w ktrym spostrzeg, e
znalezienie drogi do umysu chopca prostuje take niepotrzebnie
przedtem pokrcone cieki jego wasne go mylenia. Wyjania wic
cierpliwie i dba, by si yczliwie umiecha:
Nie, Iwanuszka, nie e nie tylko yjesz, ale inny znaczenie,
lozumi? Na przykad, e kto ci znalaz, bo si zgubie, albo e gdzie
zostajesz To znaczy, e nie idziesz dalej, tylko zostajesz, ale te nie
tylko, e tylko zostajesz gdzie, ale take, e pozostajesz dobly, e nie
zmieniasz si na zy, lozumi? A ten trzeci DO mwi szybko, nie
dajc sobie przerwa to dloga, ulica umiechn si, znalazszy dobre
znaczenie to tol, taki jak kolej, ale nie tylko.
Machn zoon doni na wysokoci wasnej piersi, uprzedzajc
kolejne pytania, i cign:
To moe by obowizek, ale take to, e si uczysz albo ja ciebie
ucz, albo to moe by dloga twj umys, ale to moe by te
splawiedliwo.
Tian przeczuwa, e zagmatwa ju spraw w sposb zdecydowany
i e Iwanuszka rozumie teraz o wiele mniej ni na pocztku. Zacz ju
nawet aowa, e w ogle wda si w jzykoznawcze spekulacje, ale
niespodziewanie Iwanuszka zakoczy licytacj i zabrzmiao to jak
trzy bez atu w wincie:
No, a te trzy razem co znacz, towarzyszu Tian?
Tian zdumia si i nawet troch zmartwi, e nie bdzie mg dalej
wika chopca w pasjonujcy wiat jzykowych poj. Wyjani i zaraz
uwiadomi sobie, e to dopiero may kroczek na jake dugiej drodze:
Razem to iaido, Iwanuszka umiechn si niepewnie.
Ale Iwanuszka by bezlitosny i napiera jak oprycznicy na
Iwana Gronego:
- Iaido? cedzi. A mwilicie, e to GO, KO i DO, to dlaczego nie
gokodo? I co to w ogle znaczy, towarzyszu Tian, to, jak mwicie,
iaido? e zgadzam si poczy i zosta na drodze?
Tian westchn:
Dlatego iaido, a nie gokodo, bo te znaki mona lznie czyta.
Inaczej czytaj Chiczycy, a inaczej Japoczycy, i to nie znaczy, e
zgadzasz si poczy na dlodze, tylko to oznacza tylko to oznacza,
jakby ci to powiedzie, sztuk wycigania miecza. Baldzo stal.
Wycigania miecza? napiera Iwanuszka. eby wycign
miecz, potrzebna jest jaka sztuka?
Zalczam ci, e baldzo potrzebna.
Iwanuszka wci krci gow z powtpiewaniem:
To ja ju w ogle nie rozumiem.
Tian zamkn ksieczk i cign z gowy swoj kominiark.
Za z palowozu, to ci poka.
Zeskoczy lekko na ziemi i uwanie rozejrza si dookoa. Stali
waciwie w szczerym polu, cho kilkaset metrw przed nimi zaczynay
si zabudowania jakiego tartaku. Drog tarasowa im dugi towarowy
skad z wglem, ktry Kaedub kaza naadowa a po szczyt tendra.
Zaoga tamtego pocigu usiowaa protestowa, ale komendant szybko
wytumaczy im, e nie warto si piekli, bo bd z tego same kopoty.
Towarowy sta, bo kilka jego wagonw zjechao z szyn na zakrcie
wskutek zablokowania si hamulcw w starej, zdezelowanej
i przecionej wglarce. Postj potrwa zapewne kilka dni, nim
wezwany telefonicznie skad techniczny dotrze na miejsce i postawi
kolejowy zom na powrt na torze.
Gdy wybra wreszcie miejsce i spojrza na Iwanuszk, przysza mu
niespodziewanie do gowy myl zapisana w Hagakure:
Iin'emon Yamamoto, nawet kiedy jego dzieci byy bardzo mae,
podchodzi do nich i szepta im: Ronij, by by bardzo silnym
i przydatnym dla twego mistrza. Podobno mawia rwnie: Dobrze jest
szepta takie rzeczy dzieciom do uszu, nawet wtedy, gdy s zbyt mae,
eby to zrozumie.
Telaz potrzebny nam dwa kije. Biegnij, Iwanuszka, do tych zaloli
i wyam dwa mniej wicej takie. Tian pokaza rozstawionymi rkami
odcinek metra.
Po chwili stali naprzeciw siebie, trzymajc leszczynowe kijki,
z ktrych Tian skadanym noykiem w mosinej oprawie zestruga
naprdce co wiksze sczki i zgrubienia.
Co oni tam wyprawiaj? zastanawia si Kaedub, przecierajc
zaparowan szyb. Dwie czarne z tej odlegoci figurki intrygoway go.
Nie mg sobie uzmysowi, do czego maj suy kije w rkach
zabawnego chiskiego maszynisty i jego zotowosego pomocnika. Iwan
czu si ju znacznie lepiej, cho nawet teraz, po wielu dniach od
momentu, gdy wsta wreszcie na nogi, mczyy go napady nagego
kaszlu i niespodziewane ble gowy i zatok. W nocy nie mg spa, bo
wysuszona infekcj luzwka, w poczeniu z parowym ogrzewaniem,
ktre mona byo ustawi tylko w dwch kracowych pooeniach,
uniemoliwiaa mu niemal oddychanie. Wyspa si dopiero ostatniej
nocy, bo gdy poali si korytarzowej, poradzia mu, by zostawi
malek szpark otwartego okna. W nocy powietrze nie byo ju tak
koszmarnie suche i gorce. Wrczya mu take buteleczk tranu, radzc,
by przed zaniciem posmarowa sobie wntrze nozdrzy.
Iwan zupenie nie wiedzia, jak ma interpretowa yczliwo
Wandy. Podobaa mu si jak adna dotd dziewczyna czy kobieta i gdy
zaczyna o niej rozmyla, piekielnie go to podniecao. Do tego stopnia,
e mczy si w nocy, usihijc ulokowa na ciasnej kozetce kopotliw
i nieporczn sztywno. Wyobraa sobie korytarzow w rozmaitych
sytuacjach i pomaga sobie rk, ale to przynosio tylko chwilowe
ukojenie. Stanowia dla niego zagadk od pocztku do koca. Owszem,
gdy stan wreszcie na nogi, podzikowa jej subowym tonem i to
w obecnoci Sidorina. Zabrzmiao to wyjtkowo gupio, poniewa z jego
dzikczynnego tekstu wynikao, e Wanda pielgnujc go, przysuya
si sprawie rewolucji. Ale Iwan nie chcia odway si na jakkolwiek
bardziej osobist nut, bojc si, e zostanie le zrozumiany albo
odepchnity a tak naprawd bojc si samego siebie i narastajcego
podania. To, e go mya, dotykajc jego ciaa, a nawet to, e jak mu
si zdawao dotykaa niektrych miejsc czciej i w sposb majcy
niewiele wsplnego z zabiegami pielgniarskimi, nie wytworzyo
pomidzy nimi adnych osobistych relacji. Pewnie dlatego, e Iwan nie
mia wikszego dowiadczenia z kobietami (te za, ktre mia, opiszemy
w innym miejscu), a Wanda miaa okrelone precyzyjnie plany
i sytuacja niepewnoci mczyzny bya dla niej idealnym punktem do
rozpoczcia ich realizacji. Mczy si wic, ukradkiem podziwiajc
sprysto jej wysokiej figurki, dziecinno-etruski walor buzi
i zastanawiajc si nad dojrzaoci jej powanego spojrzenia.
W rzadkich bowiem chwilach, gdy ich spojrzenia si spotykay,
odczytywa w jej wzroku absolutne zrozumienie dla jego niewiedzy
i bezradnoci, a take cie pobaliwej ironii. Tak patrzyli kiedy na
niego nauczyciele, wiedzc, e co przeskroba i nie ma wystarczajco
duo odwagi, by si do tego przyzna. Ona w dodatku patrzya tak,
jakby wiedziaa o jego nocnych praktykach. Czerwieni si wic,
opuszcza zwykle wzrok jako pierwszy i nie znajdowa na adnej
paszczynie ani osobistej, ani subowej punktu zaczepienia, ktry
pozwoliby wyrwna szanse w tej nierwnej grze. Oczywicie, mgby
j posa w diaby na pierwszym postoju, ale myl o tym, e ju nie
zobaczy jej w korytarzu wagonu albo e okazaby si niewdzicznym
ajdakiem po tym, jak wycigna go z choroby, powstrzymywaa go od
podobnych, drastycznych rozwiza. Gdy tak duma, obserwujc
tajemnicze poczynania maszynisty i jego pomocnika, przysza mu do
gowy pewna myl. Zapuka do przedziau Sidorina, a gdy ten podnis
si subicie z siedzenia, poleci:
Dajcie mi, towarzyszu, szeciu rozgarnitych ludzi z broni!
A uprzedzajc pytania dowdcy eskorty, doda:
Pjdziemy si troch rozejrze po okolicy tu uda cakiem
przekonujco, e si zastanawia i kacie tej korytarzowej i z nami.
Moe znajdziemy po drodze co dobrego do jedzenia, a ja si na tym nie
znam. I znw doda zbyt pospiesznie: Chyba wy te macie ju do
przydziaowej kaszy i soniny? Przydayby si jakie jarzyny albo co?
W kadym razie, niech onierze wezm worek. Moe chocia
dostaniemy ziemniakw czy kapusty. Jak mylicie?
 Sidorin poprawi pas i spojrza pytajco na swego szefa:
To musicie sami si fatygowa? onierze sobie poradz.
Iwan zupenie nie umia kama i jego uszy robiy si coraz bardziej
czerwone.
Wiecie odpar tonem w jego mniemaniu porozumiewawczym
przyda mi si troch powietrza w rekonwalescencji, a w razie czego
zastpicie mnie. Zreszt machn lekcewaco rk przecie nie
pojedziemy a do jutra.
Nawet do pojutrza Sidorin te pozwoli sobie na
porozumiewawcze iskierki w spojrzeniu. Kiedy chcecie rusza?
Iwan spojrza na zegarek:
Za p godziny maj czeka koo parowozu W komplecie
doda na wszelki wypadek, ale zaraz uwiadomi sobie, e byo to
zupenie niepotrzebne.
Tian wrczy chopcu kijek, pokaza, jak go trzyma oburcz, i stan
naprzeciwko, trzymajc swj kijek swobodnie opuszczony, lekko
ukonie wzdu ciaa i jedn tylko praw rk, ktrej ki skierowaa
dolny, cieszy koniec lekko w przd.
No dobrze, Iwanuszka, a teraz uderz mnie tym swoim kijem.
Pldko! Nie gap si, tylko bij! I ledwo powstrzyma si od gardowego
okrzykuhahimeeee, tak silnie wrcia do niego nostalgia za mistrzem
i sal treningow.
Jak to? Mam was uderzy? Co wy, towarzyszu Tian? Nie wiecie,
jakie mam silne rce. Jeszcze was wyszczerbi! A w ogle to gdzie niby
mam celowa?
Celuj, gdzie chcesz, ale bij mocno. Nie przejmuj si.
Iwanuszka stan wic mocniej na nogach, by nie polizgn si na
zlodowac iaej skorupie niegu, wypolerowanej przez wiatr, i wziwszy
szeroki zamach, uderzy, celujc w czaszk Tiana, a kij w jego rkach
zapiewa jadowicie. Uderzenie pocigno go do przodu, tak e o mao
nie straci rwnowagi, bo w miejscu, w ktrym dotd sta Tian,
w chwili, gdy Iwanuszka wyprowadza swj morderczy cios, byo ju
tylko mrone powietrze. cile mwic, Tian sta wci w tym samym
miejscu, ale jego ciao, w pynnym i niedostrzegalnym dla
niewprawnego oka uniku, obrcio si lekko na osi bioder, a kij min
o milimetry klatk piersiow. Iwanuszka by zaskoczony:
Jak ecie to zrobili, towarzyszu? Przecie ja uderzyem bardzo
szybko!
To ploste, Iwanuszka. Trzeba poczeka, a zacznie si cios. Wtedy
si odchylasz, bo ten co bije, ju nie moe zmieni kielunek. Lozumi?
Rosyjski Tiana momentami stawa si podejrzanie poprawny, ale
Iwanuszka nie dostrzega takich niuansw. W tej chwili zreszt
fascynowao go co innego. A poczerwienia na swojej efebowej buzi
z przejcia.
Zobaczymy, czy wam si uda jeszcze raz! krzykn, wznoszc kij
nad gow.
Postanowi, co wydawao mu si sprytne, e pierwsze uderzenie
tylko zamarkuje, a gdy Tian zrobi unik, wtedy bdzie go mona trafi
na pewniaka. Jednak stao si co, czego si zupenie nie spodziewa.
Gdy tylko wznis swj kij nad gow, Tian zrobi zdecydowany krok
do przodu, odrzucajc swj kijek, skrci byskawicznie dystans, przej
rce Iwanuszki i ju po chwili chopiec lea przegity przez kolano
Chiczyka, tyem gowy dotykajc niemal niegu. Jego donie z kijem
byy zablokowane przez sprytn dwigni i Tianowi wystarczyoby
teraz jedno mocne nacinicie, by zama chopcu krgosup.
Najciekawsze byo to, e wszystko stao si pynnie, byskawicznie i, jak
si Iwanuszce zdawao, jego partner nie uy wcale duej siy.
Pucie! No pucie do cholery! To boli!
Iwanuszka by zy, ale nie dlatego, e Chiczyk sprawia mu bl, ale
dlatego, e w jego pojciu zama reguy gry, nie bronic si kijem.
O tym, e on sam chcia oszuka przeciwnika, Iwanuszka nie pomyla.
Tian z powan twarz postawi chopca na nogi, a cho Iwanuszka
by solidnie zbudowanym i wcale rosym modym zwierzakiem
z ciaem nabitym miniami, maszynista zrobi to pozornie bez wysiku.
Palacz udajc obraonego, cho podziw growa w nim nad
wszystkimi innymi uczuciami otrzepywa watowane portki ze niegu,
a Tian, wci z dziwnie powan min, powiedzia:
Chciae, eby pokaza. To telaz si nie nadymaj jak aba!
Chopiec przerwa mu naburmuszony:
Ale miao by na kije, bez przewracania, a wy stosujecie jakie
imperialistyczne metody.
Tiana rozbroia niedorzeczno porwnania. Popatrzy chopcu
ciko w oczy i wyranie wymawiajc sowa, zacz mwi, a z kadym
sowem jego jzyk by lepszy i bardziej wyrazisty:
Wiesz, byoby piknie, gdyby wszyscy stosowali si do regu, ale
w yciu to si nie zdarza. Zreszt, przyznaj si. Chciae mnie nabra,
chocia miae po prostu uderzy. Ale to dobrze. To znaczy, e mylisz
i przewidujesz. Byby dobrym wojownikiem, pod jednym
warunkiem
Pod jakim, towarzyszu Tian? Powiedzcie! Iwanuszce oczy
rozbysy i stao si jasne, e palaczem jest tylko przez przypadek, a jego
marzeniem jest kariera witezia.
Pod takim, chopcze, e nie bdziesz mia nigdy pletensji do kogo,
kto uczyni ci ten zaszczyt i zechce ci czego nauczy. Inaczej nigdy nie
bdziesz mia mistrza, a bez mistrza nigdy nie bdziesz plawdziwym
Tian zreflektowa si i znw uywa swego miesznego jzyka.
Iwanuszka nie da mu skoczy i bagalnym ju tonem spyta:
A wy nie chcielibycie mnie nauczy tej walki na kije?
C, Iwanuszka Tian zaoy rce do tyu i powanie, ale
i wyrozumiale popatrzy na chopca: Chiczycy mwi: Jeeli ucze
jest gotw, to mistrz si zawsze znajdzie. Zleszt i tak nie ma nic do
loboty, a tak przynajmniej si poluszamy. Chod, zobaczymy, czy
w tym zagajniku nie ma modych dbw. Trzeba zlobi porzdne
miecze. To po chisku nazywa si bokken. Powtrz!
Wiatr usta i niebo pojaniao. Spoza rzadkich, kaczkowatych
oboczkw wyjrzao wspaniae, zimne soce i zaraz wok zrobio si
weselej, mimo kilkunastostopniowego mrozu. Nawet wrony zaczy
kraka w sposb zdecydowanie bardziej optymistyczny. nieg piewa
pod butami i Iwan te powesela. Koo niego, skrzypic byszczcymi
oficerkami, maszerowaa Wanda, a z tyu, skadnie i z rzadka odzywajc
si do siebie, podaa szstka czerwonoarmistw. Sidorin wybra na
patrol karnych i dobrze wyszkolonych otyszy. Kaedub nie oglda ich
nigdy w akcji, ale wiedzia, e to onierze o wyjtkowo zimnej krwi
i rzadkiej, graniczcej z ajdactwem bezwzgldnoci w wykonywaniu
i interpretacji rozkazw. Wanda nie odzywaa si niepytana,
wsadziwszy szczupe donie w kieszenie krtkiego kouszka, ale
rumieniec na jej buzi i sposb, w jaki umiechaa si do soca i do
drzew, wiadczy o tym, e niespodziewana wycieczka sprawia jej
przyjemno. Kaedub omielony tym zagadn:
Nie gniewacie si, e zabralimy was ze sob? Moe woleli,
moe wolaybycie zosta w ciepym wagonie?
Rewolucyjne honoryfikacje nie bardzo nadaway si do
rozpoczynania flirtu i Iwan, niespodziewanie dla samego siebie,
pomyla, e te zapoyczone z rewolucji francuskiej formy s
wyjtkowo gupie i niedorzeczne.
Nie gniewamy si odpowiedziaa i jestemy wam wyjtkowo
wdzicz ne, e wycignlicie nas z ciepego wagonu. A tak w ogle, to
moemy chyba mwi do siebie normalnie? Rewolucja na tym nie
ucierpi zdja rkawic i wycigna do niego rk. Prosz mi mwi
po imieniu. Oczywicie poza sub.
Ucisn gorliwie jej do i sprawio mu to wielk przyjemno, ale
czujc za plecami oddechy otyszy, nie zaproponowa jej, by te mwia
mu per ty. Nie po raz pierwszy Iwan pomyla, e Wanda moe by
kopotliwa. Gwnie dlatego, e miaa w nosie wszelkie konwencjonalne
zachowania i formuy. Ale czy mia si o to gniewa? Czy myjc mu
tyek, gdy mia 40 stopni gorczki, powinna bya mu salutowa i pyta
o pozwolenie? Pozwolicie sobie umy kutasika, towarzyszu
komendancie? A dupk? Mog wam rozchyli nki? A troszk
odsun jajeczka? To byo zabawne i Iwan wrci myl do owej nocy,
ktr pamita jak przez mglisty, duszcy opar i ktr coraz bardziej
koloryzujc, prbowa sobie wyobrazi w drobnych, ale istotnych
szczegach. Pomyla z uczuciem rozlewajcej si gdzie pod czaszk
swdzcej rozkoszy, e te szczupe palce dotykay kilka dni temu jego
gorcej skry i na wspomnienie tego dotyku przebiegay mu po ciele
mrwki ekscytacji. Mia wielk ochot, tak wielk, e z trudnoci si
powstrzymywa, wzi dziewczyn za rk. Czu, e byoby to
przeycie rwne tym, ktre pamita z dziecistwa. Wtedy, gdy mia
kilkanacie lat i nigdy jeszcze nie dotkn dziewczcych piersi, wzicie
za rk jakiej zaproszonej na spacer smarkuli byo spraw ycia
i mierci. A te smarkule doskonale zdaway sobie spraw, jakie to dla
Iwana wane, i pod pierwszym lepszym pretekstem gorliwie wyryway
donie z jego ucisku. Czasami bywao i tak, e cay spacer przeistacza
si w swoiste podchody, zmierzajce do zawadnicia spocon
dziewczc apk. Gdy myla o tym, uwiadomi sobie, e nigdy nie
zdoa si opanowa, zamaskowa swoich pragnie, poczeka, a druga
strona da mu zachcajcy sygna. Zwykle psu wszystko, wyrywajc si
nie w por z przedwczesnymi, nawet jak na nastoletnie flirty,
deklaracjami, zapewnieniami, zachwytami i probami. Nigdy te nie by
w stanie poj mechanizmw sprawiajcych, e adne dziewczta latay
jak gupie za jego kolegami, ktrzy nie majc bezsprzecznego jak mu
si zdawao atutu jego urody, okazywali koleankom pogard lub
lekcewaenie. On zawsze by uprzedzajco grzeczny, serwilistyczny
i usuny, a mimo tego najadniejsze z jego znajomych dziewczt truy
si dla jakich cwaniakw, ktrzy zrcznie markowali brak
zainteresowania albo brutalnoci i chamskimi zagraniami bronili si
przed uzalenieniem od spraw sercowych. Zawsze bardzo chcia si
tego nauczy, ale zupenie nie umia gra i nawet mao sprytna siksa,
wyczuwajc jego podanie i ca sztuczno emocjonalnej mimikry, ju
po kilku chwilach znajomoci wodzia go z a twoci za nos. Nagle
stao si co, co w rwnym stopniu zachwycio go i jednoczenie
przestraszyo. Do tego stopnia, i nie wiedzia, z ktrego
z wymienionych powodw serce zaczo mu wali jak oszalae.
Nie wiemy, jak zacz? niespodziewanie wypalia Wanda
i wsuna do w rkawicy do kieszeni jego kouszka, jednoczenie
zagldajc mu w oczy i umiechajc si tak, e chodne soce zapalio
mae iskierki na kocach jej podgitych jak u dziecka rzs. Poniewa
Iwan trzyma zwykle rce w kieszeniach, ich donie spotkay si.
W gecie Wandy byo tyle bezporedniego ciepa i serdecznoci, e
w gowie Iwana zagrzmiay nagle triumfalne chry. Speszy si
i usiowa ukradkiem zbada reakcj onierzy, ale Wanda zmusia go,
by szed prosto i przyspieszy kroku.
Boimy si, e donios zwierzchnikom, e si flirtuje z podwadn
si kobiec?
Byoby to zabawne, ale Iwan, cho wstydzi si tego przed samym
sob, rzeczywicie ba si, e relacje o jego wyczynach dojd do
Dzieryskiego. Po chwili jednak uwiadomi sobie, e nie ma takiej
moliwoci, chyba eby ktry z nich by agentem Feliksa
Edmundowicza, a ponadto pomyla, e to w kocu nie przestpstwo,
o ile oczywicie jego amory nie przeszkodz w wykonaniu zadania.
Nie wiemy, jak zacz? Prosz si przyzna, to nie wstyd. To mi
si nawet w panu podoba.
Naprawd? nie wiedzia, co odpowiedzie, wic usiowa gra na
zwok. To znaczy, co si wam, co si pani we mnie podoba?
Ale to proste! znw zajrzaa mu w oczy, zrcznie zachodzc
drog, i ponownie si umiechna. To, e jest pan taki niemiay.
To takie zachwycajce? podtrzymywa swoj taktyk.
Nie tyle zachwycajce, ile niezwyke wyjania uprzejmie. Taki
przystojny mczyzna powinien mie wicej miaoci wobec sabej pci.
W dodatku jest pan uzbrojony i ma pan odpowiedni rang. Kobiety
powinny mdle na sam paski widok albo puszcza pomidzy
kolanami iskry, jak z dynamo-maszyny. Mia pan pewnie w szkole takie
zajcia na fizyce. Pamita pan? Nauczyciel krci korb, a midzy
dwiema kulami zzzzzzzzz, bzzzzzzzzz naladowaa dwik
wysokowoltowych wyadowa wcale udatnie, przyciskajc koniuszek
jzyka do podniebienia. Posuna si nawet do tego, e jednoczenie i do
taktu ciskaa do Iwana, jakby przez kiesze jego kouszka take
przepyway elektryczne impulsy.
Niech pani przestanie! broni si sabo, ale nie wyj rki
z kieszeni. otysze z tyu ucichli. Pewnie nasuchiwali czujnie, co para
idca przed nimi ma sobie do powiedzenia. ciszy zatem gos
i przyspieszy kroku.
Uwaa wic pani, e jestem przystojny?
A moe chce mi pan wmwi, e pan sobie z tego nie zdaje
sprawy? Pan jest nieprawdopodobnie przystojny. Wiem, e nie
powinnam pana rozpieszcza, ale pan jest wrcz nieprzytomnie
urodziwy. Wyglda pan jak z bajki. Nie ma takich mczyzn.
Przynajmniej ja nigdy nie spotkaam kogo, kto dorwnywaby panu
urod. Powiem panu wicej. Paska uroda, niezalenie od tego, jaka jest
reszta paskiej osobowoci, wcale nie jest banalna ani kiczowata. Paska
cielesna powoka jest doskonaa. Bg chyba si pomyli, tworzc co
takiego. A teraz pewnie panu zazdroci. Niech pan lepiej uwaa!
Pani wierzy w Boga? przerwa jej, bo jej komplementy cho
nie, to nie byy adne komplementy; to, co mwia, brzmiao chwilami
jak zarzut.
Nie, nie wierz. Co wcale nie oznacza, e Bg nie istnieje. Powiem
panu wicej. Jeeli cho jedna mylca istota na tym padole wierzy
w Niego, to ju wystarczy, eby zaistnia.
Iwan by zupenie zdezorientowany. Jej sposb bycia by tak
migotliwy i nieprzewidywalny, e zupenie nie potrafi oceni, co byo
kpin z niego, a co zawierao treci, o ktre nie wypadao si obraa.
Powiedzia wic cakiem szczerze, a szczero ta bya wynikiem jego
mskiej bezradnoci:
Zupenie nie wiem, czy pani ze mnie kpi i czy czasami nie
powinienem si obrazi?
Ale to, e pan zupenie n i e w i e, wcale nie jest takie niemie.
Prawda? znw zajrzaa mu w oczy. Czy to nie wspaniae, e na
pocztku nie wiemy nic i wszystko jest moliwe? A moe wolaby pan
wiedzie o mnie wszystko? Tylko czy wtedy interesowaby si pan mn
chocia troszeczk?
Nie dawaa mu czasu, eby mg porzdnie pozbiera myli. Uda
wic, e musi obejrze okolic i wyj jej rk ze swej kieszeni.
Przystanli, a Iwan z namaszczeniem zdj ochronne pokrywki
z okularw polowej lornety i zacz studiowa okolic. Z tyu, nieco
z lewej zostawili za sob nasyp, a zoty pocig wyglda z tej
odlegoci jak model w skali 1:72. Nie byo ju nawet sycha
posapywania lokomotywy, a figurki onierzy buszujcych koo tor w
i robotnikw naprawiajcych nasyp ledwo ju daway si odrni.
Droga, ktr szli, jak mona byo wnioskowa po przysypanych
niegiem koleinach, nie bya zbytnio uczszczana. Skrcaa troch
w prawo, jakby za ruchem przesuwajcego si po niebie soca i w
odlegoci kilkuset metrw zanurzaa si w niewielki sosnowy zagajnik.
Z braku innych moliwoci trzeba byo i ni dalej. Iwan schowa
lornet do futerau i skin na najstarszego czerwonoarmist.
Trzech ludzi niech idzie naprzd, bro w pogotowiu. A wy
z reszt zostacie z tyu. W razie czego, bdziecie nas ubezpiecza.
otysz szybko podzieli swj oddziaek, mylc w duchu, e
Kaedub ma do oryginalne podejcie do taktyki. Iwanowi za
chodzio gwnie o to, by onierze ich nie podsuchiwali. Gdy ruszyli
dalej, Iwan z bijcym sercem sign, nie patrzc, po do dziewczyny
i ulokowa znw w gbi swej kieszeni. Nie napotka adnego oporu
i poczu si nieco pewniej. Wanda wci milczaa, wic zacz:
Nigdy nie spotkaem kogo takiego, jak pani. A poniewa nawet
po duszej chwili nie doczeka si odpowiedzi, brn dalej: Pani jest
szczera, nad podziw szczera, i odnosz wraenie, e zawsze mwi pani
to, co pani uwaa za stosowne powiedzie.
Tym razem przerwaa mu ywo:
Tu pan trafi. Rzeczywicie, mwi, co uwaam za stosowne, ale to
wcale nie znaczy, e jestem szczera.
Jak to? spyta. Takie postawienie sprawy nie byo dla niego jasne.
Dopytywa si wic dalej:
To te dwie rzeczy nie id ze sob w parze?
Oczywicie, e nie rozemiaa si delikatnie. Przecie, no
nieche pan pomyli, mona uzna, e stosowniej bdzie skama?
Racja! przyzna Iwan. Nie pomylaem o tym, ale to chyba
dlatego, e dziewczyny, ktre spotykaem, w ogle nie potrafiy by
szczere. Jak pani myli?
Odpowiedziaa znw bez namysu, czym ponownie zaskoczya
Iwana, ktry sdzi, e problem jest do skomplikowany:
Zarczam panu, e potrafiy, ale albo nie chciay, albo pan.
Co ja? wpad jej w sowo, bo znw nie chcia czy nie umia by
cierpliwy.
Albo pan, szanowny panie, nie potrafi ich skoni do szczeroci.
Zarczam panu, jako kobieta, e my potrafimy by szczere, i to tak
szczere, e nawet pan sobie nie potrafi tego wyobrazi.
Iwan przez chwil usiowa, ale rzeczywicie nie potrafi. Powiedzia
wic, udajc, e sobie wyobrazi:
Jak rozumiem, to stwierdzenie o mojej urodzie byo szczere?
Pomylaa sobie, e wcale nie jest taki gupi i postanowia
odpowiedzie pytaniem na pytanie:
Wolaby pan, eby tak wanie byo? I nie czekajc na
odpowied, dodaa: A wic tak wanie jest, to za may dowd mojej
szczeroci. Rozejrzaa si ukradkiem, a poniewa zakrty drogi skryy
ich przed wzrokiem zarwno awangardy jak i ariergardy, zatrzymaa
chopca i krtko cmokna w gadki, smagy policzek. Iwan
poczerwienia, a ona, patrzc mu w oczy, powiedziaa co, co ju
zupenie go zdezorientowao: Uwielbiam caowa adne rzeczy.
Jestem dla pani adn rzecz?
Tak, tylko prosz si nie obraa. Niewiele o panu wiem i dlatego
tak mwi. Ale przy tym tempie podry bdziemy mieli mnstwo
czasu, eby si pozna. Niech pan spojrzy. Jakie zabudowania.
Zagajnik si skoczy, a przed nimi, w odlegoci moe kilometra,
widniay budynki ogrodzone murem z czerwonej cegy. Iwan pokrci
gow, jakby obciera go konierzyk, i pomyla, e przy tej dziewczynie
czuje si cakiem bezradnie i zupenie nie wie, jak si zachowa. Miaa
nad nim wielk przewag dojrzaoci i dowiadcze. Nic jej nie peszyo
i umiaa jednym ruchem odebra mu inicjatyw i pewno siebie.
Pomyla sobie jeszcze, e czuje si troch jak uczniak w klasie albo jak
przedszkolak wobec freblanki. Pomyla te z pewnym niepokojem, e
zupenie nie wie, jak si temu przeciwstawi. Gdyby nagle kazaa mu
spuci spodnie i przeoy si przez jej kolano, pewnie poszedby i na
to, i pozwoli wlepi sobie par klapsw tylko z tego wanie,
paraliujcego jego msk godno, powodu. otysz zatrzyma szpic
i najwidoczniej czeka na nich. Iwan zmobilizowa ca swoj godno
i wojskowe dostojestwo, a Wanda, doskonale wyczuwajc
determinacj komendanta, zabraa do z kieszeni jego kouszka.
Gdy przeszli przez gocinnie rozwart kut bram, zobaczyli
naprzeciw biay, rozoysty, parterowy dwr ze spadzistym dachem,
krytym czerwon dachwk. Wand a zapieko w oczach na widok
tego domu. Jego architektura przypominaa dworki, jakie znaa ze
swego dziecistwa. Kaedubowi architektura budynku z wejciowym
gankiem, nakrytym osobnym, take dwuspadowym, daszkiem
i podpartym czterema stylizowanymi kolumienkami wydaa si obca
w tym surowym krajobrazie pustych p i rzadkich zagajnikw,
rozsypanych po okolicy kaprynie i przypadkowo. Drzewa, ktre
w ciepych porach roku otulay domostwo opiekucz zieleni,
wycigay teraz nad dachem bezsilne, przemarznite piszczele
konarw, na ktrych, niczym nuty na piciolinii, kuliy si
rozwrzeszczane zimowe ptaki. Z lewej strony obszernego, zasypanego
teraz zmarznitym niegiem dziedzica rozpary si solidne, niskie
budynki zapewne stajni i, jak mona byo sdzi po rozmiarze
i rozmieszczeniu dwuskrzydowych wrt z podjazdami, powozowni.
Prawe skrzydo flankoway porzdnie utrzymane i zaprojektowane
w stylu gwnej budowli budynki gospodarskie, drewutnia i wiata dla
maszyn rolniczych. Zza budynku na powitanie wypada sfora zajadle
haasujcych psw. Nie miay jednak zych zamiarw i otoczyy goci,
domagajc si natarczywie pieszczot i zainteresowania. Psy tworzyy
zapewne jedn zgodn rodzin, reprezentowane byy bowiem chyba ze
trzy pokolenia jasnobrzowych, smukych goczych: od ledwo
acego, piszczcego zabawnie szczeniaka do leciwej ju suki, ktra
zdawaa si zawstydzona bezkrytycznym entuzjazmem progenitury.
Gdy stali tak w rozszczekanym, jazgotliwym krgu, rozdajc
powcigliwe, ostrone pieszczoty, ale na wszelki wypadek obmacujc
bezpieczniki broni, drzwi otworzyy si i na ganek wyszed mczyzna
w czarnej, sukiennej czamarce z ptlicami. Mg mie na oko nieco
ponad szedziesit lat, ale trzyma si prosto i sprycie, oceniajc
uzbrojon grup uwanym spojrzeniem. Wanda rozpoznaa w nim
bezbdnie kawalerzyst.
Kog to bogi prowadz?
Gospodarz mia gos niski i agodny. Nawet w tak niewinnym
zdaniu pobrzmieway ledwo rozpoznawalne nutki ironii. S dwa
rodzaje ironii, czy cilej: dwie jej przyczyny. Pierwsz jest yczliwo
ironizujcego, ktry zdajc sobie spraw z wasnej wyszoci nad
innymi, zabezpiecza w ten niewinny sposb ich interesy. Gdyby nie by
wobec nich ironiczny, mgby sta si powanie niebezpieczny. Drug
przyczyn jest bezsilno wobec rzeczywistoci, a moe take strach
przed ni. W ironii gospodarza dominowaa ta druga i Wanda
rozpoznaa take to. Umiecha si zachcajco, ale jego oczy
przebiegay badawczo i niespokojnie po ludziach i ich broni. Kaedub
poklepa suk po usunie nadstawionym bie i przemwi godnie,
przypominajc sobie nagle wasn rol:
Witajcie, towarzyszu, podejmiecie goci?
Gospodarz cofn si i wskaza otwarte drzwi:
No c, bardzo prosz, chocia nie jestem paskim towarzyszem.
Nie przypominam sobie, bymy byli sobie przedstawieni i nie bardzo
wiem, jak si do pana zwraca
Wanda umiechna si z uznaniem, co nie uszo uwagi gospodarza,
ale Kaedub musia szorstkoci pokry zmieszanie. Nie po raz
pierwszy w sytuacjach uniwersalnych, takich, w ktrych mia do
czynienia z ludmi spoza krgu wadzy lub jej satelitw, okazywao si,
jak w istocie absurdalnym zaoeniom podporzdkowano rewolucyjne
formy i ceremonia. Iwan chrzkn z godnoci, wyprostowa si
i patrzc ponad gow gospodarza, wyrecytowa:
Iwan Kaedub. Reprezentuj tu Czeka. To towarzyszka
Laudowska, a to moi ludzie.
Teraz gospodarz zestawi podeszwy kaukaskich mikkich butw
bez obcasa i przedstawi si:
Jestem Kovacs-Treliski. Prosz do rodka. Karabiny mog
panowie zostawi w sieni. Nikt ich nie ruszy.
Kaedub puci to mimo uszu i skin na czerwonoarmistw. Wanda
ruszya przodem, a poniewa starannie wytara buty o wycieraczk,
czerwonoarmici haaliwie uczynili to samo. Kaedub ostentacyjnie
przekroczy wycieraczk i ruszy do przodu, co wywoao sardoniczne,
ale niewyraajce adnego zdumienia uniesienie prawej, krzaczastej
brwi Treliskiego. Z obszernej i o dziwo bardzo jasnej sieni weszli do
salonu, z ktrego otwiera si widok na ogrd. Pomieszczenie byo
oryginalne o tyle, e w poowie stanowio ryzalit, ktrego olbrzymie
caocienne, przeszklone drzwi o przemylnych podwjnych skrzydach
prowadziy po kilku stopniach rozlegego podestu wprost do ogrodu.
Od tej strony posiado nie bya ogrodzona, bowiem ogrd, a raczej, jak
mona si byo domyla, rozlegy trawnik, ozdobiony kilkoma
zaledwie krzewami i drzewami, schodzi wprost ku rzece. Z salonu,
stanowicego serce dworku, przej mona byo do pokoi
rozmieszczonych amfiladowo w obydwu skrzydach budynku. Iwan
rozejrza si z dziwnym uczuciem po wypieszczonym i przemylanym
w kadym szczegle wntrzu. Ojciec nieraz mwi, e jednym z jego
yciowych marze jest komfortowa posiado na wsi. Matka
traktowaa te deklaracje pobaliwie. Iwan sucha ich chciwie, mimo i
ojciec wszystko potrafi obrci w art nawet swoje marzenia. Pewnie
dlatego wikszoci z nich nigdy nie zrealizowa. Jego urzdnicze
dochody wystarczay na dostatnie ycie w miecie, nigdy jednak nie
nauczy si oszczdza, a matka z pewnoci nie pozwoliaby mu si
zaduy. Iwanowi zy zakrciy si w oczach. Diabli by to wszystko
wzili: tego kretyna cara, ktremu imperium przesypao si jak piasek
midzy palcami, wojn, ktrej koniecznoci nikt nie rozumia,
bolszewikw z ich praktycznym, politycznym sprytem i ca t
awantur. Gdyby y w normalnych czasach, rzucaby si w tej chwili
niekami z ojcem albo pokazywa wasnemu synkowi zamarznit
rzek przez dziurk wychuchan w szybie takich wspaniaych drzwi jak
te. A przy takim orzechowym, gabinetowym fortepianie siedziaaby
jego ona, na pewno nie mniej pikna i podana od dziewczyny, ktra
skromnie i w zadumie patrzya wanie na ten instrument. I nie byaby
ubrana w wojskowy pkouszek na watowanej bluzie, ale miaaby na
sobie sukni z granatowego aksamitu i pachniaaby konwaliami albo
werben. Uwiadomi sobie nagle, e wszystko, co mu zostao na
wiecie, to pragnienie posiadania tej dziwnej dziewczyny i kilka rzeczy,
ktre ma na sobie lub w przedziale tego przekltego pocigu. Pomyla
o swoim subowym mieszkaniu, ktrego przydzia tak go jeszcze
niedawno ucieszy, i omal si nie rozpaka. Przekn gorzk lin
i oprzytomnia na dwik gosu Wandy, ktra niemiao zwrcia si do
gospodarza:
Czy mogabym sprbowa? wskazaa ruchem podbrdka na
fortepian.
Jest pani pianistk? gospodarz nie wydawa si nadmiernie
zaskoczony.
Klawesynistk szepna Wanda, ktrej sam widok instrumentu
zacisn gardo, tak i wydawao si jej, e nie bdzie moga wykona
kolejnego oddechu.
Doprawdy? Studiowaa pani tu, w Rosji?
Z tonu gosu Kovacsa mona byo wnioskowa, i to, gdzie
studiowaa Wanda, istotnie go interesuje, i e zapomnia ju o siedmiu
uzbrojonych mczyznach depczcych wspaniay, orientalny dywan,
ale Iwan zorientowa si, e to tylko gra.
Gwnie w Paryu. Wanda pogaskaa politurowane wieko.
Gospodarz zatar nerwowo szczupe donie.
Myl, e z przyjemnoci posuchamy pani gry, ale chciabym
gospodarz zastanowi si chwil dla pozoru, bo to, co zamierza
powiedzie, przygotowa sobie wczeniej - chciabym najpierw pokaza
pastwu mj dom i poczstowa pastwa czym rozgrzewajcym.
Z pewnoci pastwo zmarzli. Pascy ludzie mog tymczasem
posiedzie w czeladnej koo kuchni, suca zrobi im herbaty. Zaraz
wydam dyspozycje.
Spojrza pytajco na Iwana, a ten kiwn gow, lekko przygryzajc
wargi. Nabra nagle ochoty na kawaeczek normalnej rzeczywistoci,
choby nawet miao to mie teatralny wymiar na skutek gry tak
elegancko zainicjowanej przez gospodarza. Pomyla, e przyjemnie
bdzie usi w wygodnym fotelu i wypi herbat z dobrej porcelany,
w tym miym, przyjaznym wntrzu wrd obrazw, broni i bibelotw.
C za dziwaczna para! Bo co tych dwojga z pewnoci czyo.
Treliski zna si na ludziach, moe nawet lepiej ni na koniach. A na
tych ostatnich, wierzcie mi, zna si jak mao kto na wiecie. Przecie
wikszo swojego wyjtkowo szczliwego ycia spdzi malujc
konie. A para bya rzeczywicie dziwaczna. Dziewczyna niezwykle
adna, ale urod tak, ktrej trzeba si dugo przyglda, by j w peni
doceni. Taksowa dziewczyn okiem malarza i zastanawia si, w jaki
sposb poranne, letnie soce mogoby przewietla jej skr, gdyby
staa unoszc rami. Nagle zapragn niemal bolenie malowa j nago.
Wyobraa ju sobie, w jaki sposb mona by j upozowa. Oczywicie
naleao j malowa z koniem obok konia albo na koniu cho ten
ostatni pomys wyda si Treliskiemu lekko niesmaczny. Uwiadomi
sobie niespodziewanie, e cho przy okazji malowania koni malowa
niekiedy kobiety, to zawsze konie stanowiy dominant obrazu.
A przecie mia w swoim dorobku portrety konne wielu kobiet! Ale
dopiero teraz zda sobie spraw z tego, e t dziewczyn mgby
portretowa nawet bez konia, i byo to dla niego co najzupeniej
nowego. Sposb, w jaki si umiechaa jakby samymi oczami
i kcikami troch za szerokich ust nasun mu myl, z ktr nigdy
przedtem si nie mierzy. Wydao mu si, e ju czas przesta malowa
konie, a zacz kobiety, a moe tylko t jedn. Ale to przecie
najoczywistsza mrzonka. Z trudem oderwa wzrok od Wandy,
podnoszcej wanie do ust filiank herbaty z owocw dzikiej ry
(tylko taka Treliskiemu zostaa) i przenis spojrzenie na
bolszewickiego dowdc. Nietrudno byo zauway, e czerwony
rzadko spuszcza oczy z dziewczyny, a w jego spojrzeniu oddanie
miesza si z pretensj i obaw. Bolszewik by rwnie okazem urody,
ale w przeciwiestwie do nieco zamaskowanego i zamglonego pikna
dziewczyny, jego przystojno bya najzupeniej doskonaa. Treliski
pomyla sobie, e gdyby mia przez miesic dwa tak urodziwe modele,
mgby stworzy cykl, ktrego nikt dotd nie malowa. Byby to pewnie
tryptyk albo nawet dusza seria obrazw, przedstawiajcych
pragnienie. Zapali si do tego pomysu i zdawao mu si, e ju wie,
gdzie ulokowa napicie wyraajce temat. Co, co byoby w tych
obrazach najwaniejsze, znajdowaoby si w przestrzeni, zawieszone
pomidzy tym dwojgiem, na przeciciu ich wzajemnych relacji.
Uwiadomi sobie, e nawet nie musiaby ich ustawia ani pozowa.
Wystarczyoby najzwyczajniej w wiecie zanotowa na ptnie
przecicie dwch si, dwch rodzajw energii, ktre nawzajem sobie
posyali. A to byo czytelne i oczywiste. Chopak pragn dziewczyny
i jednoczenie ba si jej. Pragn jej fizycznie, bo wydawao mu si, e
gdy zawadnie jej ciaem, obezwadni tym samym wasny lk przed jej
umysem. To byo oczywiste zudzenie. Ale eby rozpoznawa takie
zudzenia, chopak musi najpierw wyarzy si w ogniu kolejnych,
niespenionych mioci. A co jeszcze bardziej interesujce, dziewczyna,
cho prawie rwnolatka (Treliski ocenia, e bya starsza od chopca
najwyej o dwa-trzy lata) zdawaa si doskonale wiedzie o problemie
chopca. Nie bawia si jego lkiem, ale przez cay czas kontrolowaa
napicie pomidzy nim a sob. Kontrolowaa jak kto, kto sam wiele
przeszed i wiele rozumie albo jak kto, kogo takiej kontroli nauczono.
Czy kto kiedy ju pani malowa? spyta, a Wanda zawiesia
pomidzy talerzykiem i ustami kolejny kawaek sucharka i spojrzaa na
niego yczliwie.
Jeszcze nie, ale widz, e pan ma ochot odparowaa szybko
i zgrabnie. A gospodarz zapyta:
Jak si pani domylia, e maluj?
To proste. Niektre z tych koni na cianach widziaam ju
w albumie, w Polsce. To si bodaj nazywao Konie w twrczoci Kovacsa-
Treliskiego czy jako tak. Tyle, e tam nie byy kolorowe, a teraz widz,
jakie to wane. Niech pan lepiej zostanie przy koniach, nie jestem nawet
w poowie tak urodziwa.
Pani jest Polk? To niesamowite! Czy moglibymy cho przez
chwil porozmawia po polsku? Wie pani, tak mi tego brakuje
Jasne, rozmawiajmy po polsku! niespodziewanie i dla
Treliskiego, i dla Wandy wtrci doskonaym akcentem Kaedub,
ktremu wtek spotkania wymyka si z rk.
Pierwszy zareagowa Treliski:
Pan te? Sami rodacy. Widz, e wypada mi poda co
mocniejszego, ebymy mogli wypi za spotkanie.
Wsta i zamierza ruszy w stron pkatego kredensiku, kiedy
Kaedub, zakadajc nog na nog, wypali zimno i zaczepnie:
Co, te? Nie jestem adnym Polakiem. Jestem bolszewikiem.
Chcia, eby to zabrzmiao dumnie i przekonujco, ale nie
zabrzmiao. Treliski znw unis sardonicznie brew, a Wanda cho
moe nie takie byy jej intencje zacza tumaczy Iwana, z kadym
sowem zdajc sobie spraw z tego, e nie agodzi sytuacji, ale j
zaostrza. Szczeglnie, e mwia wci w ojczystym jzyku.
Towarzysz chcia powiedzie, e wielkie idee s ponad narodowy
mi podziaami.
Co chciaem powiedzie, to powiedziaem! przerwa jej Iwan.
A polsko nigdy nie bya dla mnie czym istotnym.
Ale mwi pan wietnie Treliski przesta si zdumiewa
fenomenem polskojzycznego bolszewika i ruszy Wandzie na odsiecz.
Mwi zagodnia nieco Kaedub. Pochodz z rodziny polskich
emigrantw, a w domu duo si mwio w tym jzyku. Ojcu zaleao na
tym, ale on lubi by Polakiem.
A pan nie lubi? docieka, ale ju bez cienia sardonicznoci
Treliski, przestawiajc alkohole w kredensie. Chcia widocznie dotrze
do butelki w jego rozumieniu naprawd godnej tego spotkania.
Kaedub wyprostowa nogi, splt donie i pochyli si do przodu,
co pozwolio mu nie patrzy rozmwcom w oczy:
 Mnie to, prosz sobie wyobrazi, nie sprawia adnej radoci, bo
nie wiem, z czego by tu si mianowicie cieszy. e si nie potrafio przez
tyle lat wydosta z niewoli? Albo lepiej bo ju wiem, co powiecie co
pan powie. Tak, tak, prosz nie przerywa, naprawd wiem!
Gospodarz posusznie zrezygnowa z riposty i nie wyjmujc rk
z wntrza kredensu, wzrokiem przyzwoli Iwanowi na dalszy cig.
Kaedub rozgrzewa si:
Tak! Wiem, jakie bd argumenty! e powstania, e bohaterstwo!
e cierpienie! A ja to mam w nosie. Dokadnie w nosie!
Ostatnie trzy sowa wypowiedzia wolno, akcentujc poszczeglne
sylaby i doda jakby dla porzdku: Nie wierzy mi pan?
Ale wierz, wierz. Treliski ostronie rozstawia na niskim
stoliku pkate kieliszki i rozlewa pewn rk markowy koniak.
I zamierzaem uy dokadnie takich argumentw, jakie by pan tu
askaw wytoczy niejako w moim imieniu. Teraz to ju niepotrzebne
Podnis w gr kieliszek. No to za spotkanie! I zwracajc si do
Wandy zupenie ju innym tonem, jak gdyby dopier o co zakoczona
wymiana ciosw nigdy si nie zdarzya, zaproponowa:
Chciaa pani wyprbowa instrument, ale uprzedzam, e stroiciel
zaglda do niego jeszcze przed rewolucj. T ostatni - doda
z komiczn emfaz.
Wanda umiechna si z wdzicznoci. Wiedziaa, e dalsza
wymiana pogldw pomidzy tymi dwoma bdzie miaa z kadym
sowem coraz bardziej dramatyczny przebieg. Podesza wic gorliwie
do fortepianu, zastanawiajc si, co chce zagra, cho aden
z przelatujcych jej przez gow pomysw nie pasowa do sytuacji.
Pomylaa o Chopinie, ale wycofaa si, szybko uwiadomiwszy sobie,
e zabrzmiaby jak manifestacja. Rosjanie te odpadali, cho bardzo
lubia Rachmaninowa. Oto pierwsze efekty wpywu rewolucji na
salonowy repertuar. Muzyka wika si w polityk. Jeszcze mi si to nie
przydarzyo! Gdy przysuna sobie krzeseko, uspokoia si. Zabawne,
jak dobrze dziaa nawet teraz, po dwu latach, ktre upyny od jej
ostatniego publicznego wystpu mechanizm koncentracji,
wspomagany rutynowymi czynnociami podcigania rkaww
i dopasowywania dystansu do klawiatury i pedaw. Nie wiedziaa
jednak w dalszym cigu, co chce zagra. Take i tu postanowia zda si
na lata muzycznego treningu, opucia donie na klawiatur, a palce
prawej doni same, bo przecie zrobiy to naprawd same, bez udziau
jej woli, wypeniy temat fugi d-moll i Jan Sebastian zagada do niej
z puda fortepianu. Natura tego tematu, jak wszystkich zreszt udanych
tematw bachowskiej polifonii, natychmiast uwikaa jej emocje
w dialog, ktrego kwestie znaa co prawda doskonale, ale ktrych
odcienie za kadym razem okazyway si doskonale inne od tych ju
znanych.
Treliski przyj Bacha z wewntrzn ulg: c za wspaniaa
dziewczyna. Wprawdzie Niemcy, jak sysza, jeszcze miesic temu
zagraali Moskwie, ale ten pikny i niebezpieczny ignorant zapewne
nawet nie wie, e Wanda wybraa Niemca. Treliski pocign solidny
yk gstego w smaku koniaku i mia mga wypenia jego mylenie,
pozwalajc mu na chwil zapomnie o trwodze wywoanej
niespodziewan wizyt. Czego zreszt tu si ba? Trzeba byo pomyle
o tym wcze niej. Spakowa obrazy i najlepsze meble. Zaadowa na
kolej i odjecha std jak najdalej do krain, ktrych oddech tej zarazy
najprawdopodobniej nigdy nie zhabi. Wczeniej czy pniej przecie
musieli tu trafi, a i tak dobrze, e forpoczt nowego adu jest ta
osobliwa para, a nie chopstwo dne spirytualiw i pozacanych
klamek. Spojrza na bolszewika, spodziewajc si, e wyczyta jak
informacj z jego twarzy, ale mina Iwana wyraaa w tej chwili jedynie
podziw i chyba zazdro. Widocznie nie zna jej dotd z tej strony.
Treliski postanowi zrobi chopcu przyjemno:
Ma pan wspania wsppracownic szepn.
Aaa tak towarzyszka Laudowska Zreszt co pan moe na
ten temat wiedzie? achn si Kaedub i wysczy resztki koniaku.
Nie mia ochoty dzieli si z gospodarzem swymi uczuciami, cho
bardzo chcia si komu zwierzy. Wanda poczekaa, a wybrzmi
ostatni akord fugi i zapominajc o audytorium, zacza grzeba w stosie
nut. Znalaza co ciekawego i na chybi trafi przegrywaa wybrane
fragmenty. Oni te przestali zwraca na ni uwag, a Trel iski
szczodrze dola koniaku do kieliszkw. Kaedub rozpar si
nieprzyzwoi cie w fotelu i z min, ktr podpatrzy kiedy u swego
szefa, gdy ten pozornie przyjanie i niewinnie rozpoczyna indagowanie
podejrzanego, zagadn, wskazujc ruchem gowy na otaczajce ciany:
Pan to kupi, odziedziczy?
W pierwszym odruchu Treliski chcia powiedzie, e wy gra
posiado w karty, ale odpowiedzia zgodnie z prawd:
Zbudowaem.
Sam?
No, wie pan Nie mieszaem zaprawy ani nie nosiem cegie, ale
moe pan uzna mnie za gwnego projektanta, inwestora
i wykonawc.
Kaedub chcia wiedzie wicej:
A skd pan wzi pienidze, pewnie ojciec zostawi panu majtek?
Niech pan sobie wyobrazi, e zostawi mi tylko swoje dugi. Na
szczcie niezbyt wielkie. A pienidze zarobiem. Tymi rkoma.
Pokaza Iwanowi swoje silne i adne donie, tak jakby demonstrowa, e
nie trzyma w nich broni. I pdzlem uzupeni uprzejmie. Kaedub
szczerze powtpiewa.
Niech mi pan nie mwi, e malujc obrazy, mona zarobi takie
pienidze.
Treliski nachyli si nieco ku niemu i wyjani tonem uprzejmym,
cho pouczajcym:
Zaley, co si maluje, jak si to robi i dla kogo, szanowny panie.
Jeli jest pan artyst albo przynajmniej dobrym rzemielnikiem i jeli
utrafi pan w ludzkie gusta czy te zdoa pan narzuci ludziom swoje, to
zarczam panu zarobi pan due pienidze.
Kaedub zdawa si pojmowa, tak przynajmniej wynikao z tonu
jego gosu:
I dlatego maluje pan konie
Tak, mj panie, dlatego maluj konie. Zreszt powodw jest
znacznie wicej. Wychowaem si w rodzinie koniarzy. Moi przodkowie
ze strony ojca pochodz z Puszty, a matka w najlepszych latach bya
zapalon amazonk. Sama zreszt troch malowaa, ale jeli wymieni
powody czysto komercyjne, a, jak mniemam, te najbardziej pana
interesuj, to malarz koni ma byt zapewniony, podobnie jak jego
koledzy, ktrzy wykonuj rzeby nagrobne.
Treliski zauway, e bolszewik gubi si w jego wywodzie. Zwolni
wic i zacz wyjania.
Ludzie zawsze chcieli, chc i bd chcieli zatrzyma czas.
Przynajmniej ten, ktry biegnie dla nich albo dla wszystkiego, co
kochaj. Pan nie chciaby zatrzyma czasu? niespodziewanie zagadn
Iwana.
Iwan pomyla, e chciaby i e ch ta zrodzia si w nim cakiem
niedawno, w momencie, w ktrym uwia domi sobie, co czuje do
dziewczyny, ktra bobrowaa teraz wrd nut i partytur. Uwiadomi
sobie take, e szczero wobec czowieka poznanego ledwie godzin
temu sprawia mu przyjemno i powoduje dziwne uczucie ulgi, tak
jakby tamten mg mu udzieli rozgrzeszenia. Przyzna wic:
Moe i chciabym, ale co maj do tego konie i nagrobki?
Widzi pan. Czowiek, ktry kaza namalowa wizerunek swojego
ulubionego wierzchowca albo swj konny portret, moe w tych krtkich
chwilach, w ktrych kontempluje zamwione dzieo, napawa si
zatrzymaniem, a co najmniej jak powiedziaem spowolnieniem
czasu. To zudne uczucie powoduje, e osigamy iluzj utrwalenia,
ocalenia, i cho wiemy, e to pozr, przywizujemy do tego niesychan
wag. Czy nigdy nie zgubi pan zdjcia swej ukochanej? Czyby pan nie
wiedzia, co si wtedy odczuwa? Znam czowieka, ktry za miniatur
swej wybranki, ktra wypsna mu si z palcw, skoczy z wysokiego
mostu do bardzo gbokiej wody.
I co si z nim stao? spyta szczerze zainteresowany Iwan.
Odzyska miniatur?
Uton! ciepo i z pewn zadum wyjani Kovacs, a potem doda
tonem ju cakiem rzeczowym: Co powinno stanowi istotn lekcj dla
wszystkich pragncych za wszelk cen zachowa zudzenia, ktre
wanie trac. Myl, e rwnie dla pana. Wszak jeli si nie myl
daby si pan posieka za swoje rewolucyjne ideay?
A pan? Iwan postanowi prowadzi rozmow z pozycji siy,
przyda wic swemu gosowi metalicznego brzmienia i cakiem udatnie
naladowa zaczepny ton gospodarza: Pan nie daby si posieka za
swoje? Co by pan powici, eby wszystko byo wci, jak byo, eby
rzeczy, do ktrych pan przywyk, znalazy si znw na miejscach, na
ktrych byy przedtem? Co pan by da za moliwo poszczucia psami
takich ludzi jak my? No prosz Niech pan odpowie albo niech si pan
przynajmniej zastanowi, a dopiero potem mnie prowokuje. A w ogle,
to nie radz przeciga struny. Odpowiem panu krtko: tak, dabym
wiele, eby to, co mwi bolszewicy o przyszoci no, jednym
sowem, eby to si mogo urzeczywistni. Wie pan? Ja sam nie
cierpiaem nigdy biedy. Wicej, na dobr spraw nie wiem, co to znaczy
odczuwa gd. Taki prawdziwy. Kiedy czo wiek moe zabi drugiego
czowieka dla kawaka chleba, ale widziaem takie przypadki. Co ja
mwi? Przypadki! Widziaem setki ludzi godnych. Po zwierzcemu.
Nieludzko!
Przed wojn? niewinnym tonem wpad mu w sowo Kovacs,
a Iwan zmiesza si i poczerwienia, bo uwiadomi sobie, e przyczyn
godu, ktry widzia na wasne oczy, bya wanie rewolucja.
Niewane! machn rk niecierpliwie. Niech pan nie apie
mnie za sw ka. Niewane, przed wojn czy teraz. Niech pan nie
traktuje mnie jak gupca, ktrego paska inteligencja ma zapdzi w kt
i omieszy. Nawet jeli nie przed wojn, a teraz to przecie wszystko
jedno. Gdyby nie poprzedni system, nie byoby wojny, a gdyby carat nie
zgodzi si na wojn, nie byoby by moe rewolucji. Tak czy inaczej
przyczyna ley w przeszoci, nie w teraniejszoci, ale ja nie o tym
mwi Machn rk jeszcze raz, bo troch si zagubi we wasnym
wywodzie. Kovacs znw niewinnym tonem podchwyci, niepomny na
ostrzeenie:
A wic o czym pan mwi?
 O nadziei. Iwan rozkaszla si i sign po koniak, a gospodarz
zaduma si:
A wic to tak. Wy udzicie te potworne szare fale, ktre nosz was
na rkach podczas waszych wiecw, n a d z i e j . Nie wy zreszt
pierwsi i nie wy ostatni, a cen tej fantasmagorii zapaci maj tacy jak
ja, ktrzy nie maj z t ca afer nic wsplnego, a ju na pewno nie
poczuwaj si do odpowiedzialnoci za rzdy Romanoww. No bo niby
z jakiego powodu? Z takiego oto, e wasn prac i talentem zarobiem
troch pienidzy? Przy okazji niema cz tych pienidzy daem
ludziom, ktrzy to ze mn budowali i ktrzy dbali przez wiele lat
o mnie i moje konie. Taki jest mj udzia w niesprawiedliwociach
poprzedniego systemu! Mona oszale. I dobrze by byo. Ale przedtem
postarajmy si wyj cao z tej wizyty. Po co ja go drani? gani sam
siebie.
A znacie, panowie, to? Wanda porzucia myszkowanie po
partyturach i niespodziewanie zmieniajc styl, zmusia gabinetowy
instrument do udawania gitary. Zacza piewa niskim, matowym
altem, ktry zaskakujco kontrastowa z wyobraeniami obu mczyzn
o jej gosie. A piewaa z widoczn przyjemnoci. W dodatku piewaa
po rosyjsku. Kiczowaty romans, peen melancholii i nieuchwytnego
smutku, by tu zupenie nie na miejscu, ale spokojne akordy, podpierane
miarowymi krokami basu, kady si kojco na duszach caej trjki:

Ju nocnym chodem z k powiao,

W jeziorze wody lustro lni.
Zapalcie wiece na werandzie,
Znajom fraz fortepian brzmi.
Tam modych stp na rysku lady,
cieynki w zagajniku trop,
Jasnych warkoczy obraz blady,
Krzyyk cerkiewki rozjania mrok.
Serce topnieje w smutku pomykach,
Otwrzcie okna, bo w niebie dry
 Odpowied nocy na nasz fortepian,
urawi akord cichy krzyk.
I czemu pani nic nie mwi?
Znw pani kocham, ju to wiem.
Wic prosz jeszcze nie odchodzi,
Szkoda przerywa wspaniay sen

Ostatni zwrotk Wanda skierowaa, zabawnie wywracajc oczy

i robic stosowne miny, do Kovacsa, ktry nawet lekko si zarumieni.
On te dosta si pod magiczny wpyw dziewczyny, ktra zastosowaa
rwnie wobec niego swj koronny chwyt: rozbroi bezporednioci,
zrobi co zupenie niespodziewanego, zmieni konwencj. Anglicy
powiedzieliby zapewne: disruption. A moe nic by nie powiedzieli.
Skoczya i jak tygrysica poderwaa si ze stoka. Kaniaa si teatralnie,
a mczyni, zapominajc o wszystkim, bili jej brawo. Wanda, nie
rezygnujc z baznowania, podesza do stou, nalaa sobie pkaty
kieliszek koniaku i chlupna go tak brawurowo, e Kaedub (jeli
przedtem mia jakie wtpliwoci) zakocha si w niej zupenieju
bezwarunkowo. Odchrzkna i przysiadajc si do gospodarza,
zagadna:
Czy pozwoli mi pan wzi do rki t liczn szpadk? wskazaa
na bro zawieszon nad ich gowami, skrzyowan z husarskim
czekanem.
To nie jest paradna bro, prosz pani ofukn j. To bojowy
rapier z koca XVII wieku. Jest rzeczywicie niezbyt duy, gownia ma
ledwie osiemdziesit pi centymetrw, moe wic zrobiono go dla
niskiego szermierza. Ale prosz.
Wsta, zdj bro ze ciany i poda Wandzie. Rapier by rzeczywicie
niezwyky i zapewne bardzo cenny. Jak nakazuje niepisana etykieta,
Wanda dokadnie obejrzaa opraw. Delikatny i misterny kosz
z przeplatajcych si posrebrzanych stalowych prtw przedzielony by
esowatymi jelcami, zakoczonymi kunsztownymi gakami w ksztacie
nierozwinitych pczkw bzu. Do tego foremny, dugi trzonek,
owinity plecionym filigranem, zakoczony take posrebrzanym
pkiem, i niewielki obk w ksztacie olej podkowy. Wanda wzrokiem
spytaa gospodarza o pozwolenie, a gdy ten aprobujco kiwn gow,
wyja gowni z prostej, czarnej pochwy, wykonanej ze sztywnej,
toczonej skry, ktrej jedyn ozdob stanowiy posrebrzane ryfki
i delikatny trzewik. Gownia bya pikna. Wanda niespecjalnie si na
tym znaa, ale nie moga nie doceni proporcji i jakoci szlifu, precyzji
grani i efektw na powierzchni. Piknie utrzymana stal prezentowaa
bkitne arabeski damasu, a gownia zalenie od tego, pod jakim ktem
si na ni patrzyo, zdawaa si pynnie zmienia, przechodzi z jednego
stanu w drugi. Kovacs, ktremu zachwyt w spojrzeniu dziewczyny
sprawia najwidoczniej przyjemno, tak jakby podziwiaa nie jego
wasno, ale jego samego, spyta:
Co? Mona si wpatrywa w to godzinami, prawda? To jaki
hiszpaski mistrz. Pod trzonkiem jest nawet cecha, ale nie znalazem jej
w adnym katalogu. Umie si pani zoy?
Nie odpowiedziaa, tylko zwaya bro w doni i stana w trzeciej
pozycji. Udaa, e wie gowni ze szpad wyimaginowanego
przeciwnika, wykonaa zwd na gow wzdu jego wyobraonej klingi,
a gdy nieistniejcy przeciwnik unis rk do gry w instynktownej
zasonie, opucia byskawicznie sztych, obrcia przedrami
i wyprowadzia pchnicie z dou, z drugiej pozycji. Jej prawa rka
wyprostowaa si, a jednoczenie lewa stopa ruszya szybko do przodu,
by znale si o p kroku przed praw. Gow wtulia w ramiona,
a grna poowa ciaa zdawaa si zawisa nad prawym kolanem. Na
koniec udaa, e wyszarpuje sztych broni ze splotu sonecznego
przeciwnika, pynnie wrcia do trzeciej pozycji i z zabawn dum, jak
przedszkolak, ktry nie pomyli si w recytacji wierszyka, spojrzaa na
gospodarza.
Pani jest zupenie niemoliwa. Nie ma takich kobiet. To jakie
oszustwo. Czytywaa pani Girarda?
Spojrzaa w zadumie na rapier, zasalutowaa nim w stron konnego
portretu, na ktrym Puaski z rogatywk w uniesionej rce ponagla
swoich kawalerzystw do ataku, i gadko wrzucia bro do pochwy.
Nie, ale mj nauczyciel szermierki studiowa go jak Bibli do
poduszki. Twierdzi, e te zasady prawie nie rni si od szermierki
sportowej. Zreszt u Angela take.
Podaa bro wacicielowi, ale zna byo, i rozstawaa si z tym
piknym przedmiotem z pewnym alem. Kovacs zamkn w swoich
doniach jej rce, trzymajce rapier.
Prosz go sobie zatrzyma. Nie, nie prosz, niech pani si nie
wzbrania. Na tej cianie bdzie martwy, a pani, by moe.
Treliski znw nie mg powstrzyma si od ironizowania, cho
zdawa sobie spraw, jakie to moe mie konsekwencje w tych,
nielicznych, jak rozumiem, chwilach, w ktrych rewolucja nie bdzie
pani potrzebowa, zoy si nim cho kilka razy.
Jego oczy mwiy dziewczynie, e nie warto duej si krygowa, bo
i tak wcinie jej podarunek.
Prosz to traktowa jako mj wyraz uznania dla kobiety znajcej
Girarda. Zreszt i tak coraz mniej mi zostaje z kadym dniem. Suba
odesza. Konie porozdawaem zaprzyjanionym rodzinom. I tak nie
mam ich czym karmi, a zaprzyjanione rodziny pewnie je zjedz, jak
tak dalej pjdzie. Ale zabawnie podnis oczy do gry, a w lad za
oczami wskazujcy palec - zostao mi kilkanacie powozw. A propos
umiechn si w przeczuciu udanego artu. Nie potrzebuj pastwo
powozu?
Mamy pocig niespodziewanie odezwa si wstajc Kaedub.
Podjwszy ostateczn decyzj, doda:
Ale nie mamy jarzyn. Przydaaby si te nafta
Oczy zabysy mu dziwnie, Kovacs jednak nie zwrci na to uwagi.
Z tym bdzie najtrudniej, ale co si znajdzie. Podziel si
z pastwem kiszon kapust i ziemniakami. Mam te troch cebuli,
a jak komu bdzie si chciao wle na strych, to s tam zimowe jabka.
Iwan zacign pas na brzuchu, poprawi kabur i zacz wydawa
szybkie, szczekliwe rozkazy. Wanda woya kouszek i stojc skromnie
pod cian z Puaskim tulia do piersi niezwyky podarunek. Kovacs
pokaza onierzom zapasy i ju po chwili otysze napenili worki.
Potem wynis skd bak z naft i chcia j poda Kaedubowi. Ten
spuci wzrok i powiedzia:
Niech pan da onierzom.
A dowdcy eskorty rozkaza krtko:
Spalcie to wszystko!
otysz zupenie si nie zdziwi. Odkrci blaszany korek i powcha
dla pewnoci zawarto. Metodycznie i oszczdnie zacz pol ewa
sprzty i zasony. Wanda oderwaa si od ciany:
Iwan Towarzyszu komendancie!
Zapa j za klapy kouszka i odepchn pod cian.
Nie wtrcaj si!
Obrciwszy si kurtuazyjnie w stron pobladego Kovacsa, spyta
dla pewnoci:
Pan wychodzi czy zostaje?
Gospodarz, pokonujc lk, umiechn si z wyszoci.
Oczywicie, e zostaj. W takich czasach lepiej zosta w domu.
Odwrci si niespiesznie i poszed w gb swego trwajcego od tylu lat
snu.
 Moskwa, gabinet Lenina w gmachu Senatu,

wiosna 1918 roku.

Jest ciko, kocie.

Pogaska ulubieca po raz ostatni i ostronie postawi go na
dywanie, a zwierz, efektownie wyginajc bury grzbiet, otaro si o jego
nog. Wsta, podszed do zajmujcego ca cian gabinetu regau
bibliotecznego i delikatnie przejecha opuszkami palcw po
granatowych, pachncych kosztown skr grzbietach kompletu
sownika Dahla. Patrzc na drzwi, dzielce apartament na parter ze
Senatu od sali posiedze Sownarkomu, powtrzy frasobliwie raz
jeszcze:
Jest ciko, kocie.
Przenis spojrzenie czujnych, kamuckich oczu na wielk,
zajmujc przeciwleg cian map imperium. Mapa bya tak
rozoysta, e obok ledwo znal azo si miejsce dla portretu Karola
Marksa, ktry zdawa si lekko zezowa w stron zachodni, jakby tam
spodziewa si dostrzec co szczeglnego.
Zwracajc si do portretu, ktry nie wiedzie czemu, nagle sta mu
si dziwnie nienawistny, wycedzi, pocierajc zesztywniae palce doni:
Teraz to patrzysz dumnie, jak g z kobiaki. A moe wypatrujesz
swoich. Rzeczywicie, wyglda na to, e ju maszeruj. I doda, jakby
recytowa kwesti w teatrze: Krokiem dziwnie cikim i miarowym,
a ziemia dudni pod ich stopami. Ale popatrz lepiej, co si porobio. To
take twoje dzieo. Tu teoria, i to tak dziurawa jak twoja, nie wystarczy.
To nie wydzia filozoficzny na Sorbonie, tu trzeba myle.
Zachichota zowieszczo, bo sytuacja nagle wydaa mu si zabawna.
Pods zed bliej mapy i zaoywszy rce do tyu, pocz koysa si na
schodzonych obcasach ulubionych kamaszkw, z ktrymi jako nie
potrafi si rozsta.
Popatrzmy, jak to wyglda. Obejrza si do tyu i postkujc
z wysiku, przysun do mapy ulubiony fotel.
Zasiad w nim i spojrza wymownie na ulubieca, a ten poj w lot
zaproszenie i w dwch susach znalaz si na kolanach swego pana.
A wyglda le, kocie. Stao si to, co sta si musiao.
Donie Lenina znajdoway ulg w kontakcie z ciep sierci
Iwana Gronego (bo tak po rodzinnej naradzie ochrzczono dachowca).
A wic tak! myla. Zreasumujmy jak mawia nieodaowany
Aleksy Sklarjenko9. Efekty kilku kryzysw poczyy si jak mona si
byo spodziewa w jeden ostateczny. Podobnie bywa z osabionym
chorym, ktry nie wyleczywszy si z anginy, apie zapalenie puc
i dodatkowo wrzody odka, a w efekcie umiera na zawa, bo serce nie
moe podoa kilku infekcjom na raz. Ujawniy si skutki dugotrwaej
wojny, jak rany, ktre pozornie zagojone, otwieraj si ponownie, sczc
martw materi. Wszystko si rozlazo i wali w gruzy. Nie ma
ywnoci. Nie ma armii. Kolej jest zupenie zdezorganizowana.
Tak. Kolej duma, namitnie gaszczc kota, ktry pod jego rkami
gra miarowo, jak aparat do destylacji alkoholu. Kolej to krwioobieg
rewolucji. Jeden zator, jeden skrzep i wszystko moe skoczy si
wylewem krwi do mzgu, a to oznacza, e na Kreml wrci jaki
Kiereski albo co gorsza sam imperator. Ten pewnie w czas
przymusowej bezczynnoci przemyla swoje metody i nie bdzie ju
tak bezwolny i niezdecydowany. Zacznie oczywicie ode mnie. Bo od
kogo niby ma zacz? Nasz aparat pastwowy by uy sw
Trockiego kleci si dopiero. Niemcy trzymaj mocn rk Polsk,
Litw, otw, Bia Ru i znaczn cz Wielkorusi. Nawet Pskw.
Take Ukraina to ju w zasadzie kolonia austro-niemiecka. Przenis
spojrzenie bardziej w prawo, tam gdzie na mapie znajdowa si
poudniowy wschd, i dalej raportowa samemu sobie w mylach:

Lenin pozna go jesieni 1889 roku w Samarze, gdzie Sklarjenko

9

przewodzi miejscowemu kku wywrotowemu.

 Nad Wog podobno szykuje si powstanie Korpusu Czecho-
sowackiego, zoonego z dawnych jecw wojennych. A mymy jak
wiejskie gupki uwierzyli, e bd wiernymi sojusznikami. Przecie to
wielka, zorganizowana sia. I w dodatku s wietnie uzbrojeni. Nie do
na tym. Trocki mwi, e dowdztwo niemieckie daje mu do
zrozumienia, e gdyby biali poczli si zblia do Moskwy od wschodu,
nie dopuszcz za adne skarby do powstania nowego frontu
wschodniego i rusz na Moskw od pnocnego zachodu, o, tu pewno
od strony Orszy i Pskowa. Podnis oczy, zadzierajc wyej gow,
a kot powid wzrokiem za jego spojrzeniem i przez dusz chwil
stanowili dziwnie zabawny obrazek: czowiek i kot z zadartymi
gowami.
No wic tak! Jakby tego byo mao! Anglicy i Francuzi zajmuj na
pnocy Murmask i Archangielsk, za chwil zagro Woogdzie. Ale,
kocie, to jeszcze nie wszystko. Nie ma tak dobrze. W Jarosawiu
rozpoczyna si powstanie biaogwardzistw. Mwi si, e dowodzi t
grand Sawinkow, ale ja wiem, kto za tym stoi, kocie. Chcesz
zgadywa? Oczywicie, e Sawinkow jest tylko przykrywk. To nasi,
eby ich maanka poksaa, niedawni sprzymierzecy. Ta angielsko-
francuska mafia. Dlaczego w Jarosawiu? Jak to dlaczego, kocie? To
proste jak umys proletariusza, kocie. Po to skandowa jak zmczony
lekcj belfer w obliczu mao pojtnej klasy eby ci z pnocy mogli
poczy si przez Woogd i Jarosaw z tymi nad Wog: Czecho-
Sowakami i biaogwardzistami. Mylae, e to ju wszystko? O nie.
Byoby za prosto. Zobacz, co si wyrabia na Uralu. Ten wataka nazywa
si Dutow. A ludzi ma cakiem sporo. Trocki twierdzi, e to bandy, ale
ten rozwichrzony miczak gwno wie. To ju nie bandy, ale regularna
gerylaswka na wielk skal. A ten Dutow zna si na rzeczy. Istny
ataman Patow! ebym ja mia cho kilku takich ludzi! Dobrze
wyszkolonych, ograniczajcych ryzyko, umiejcych myle
strategicznie. A ja mam moskiewskich aktywistw! Bojowcw, poal si
Boe. Co innego przecign kogo twarz po bruku albo postawi pod
cian, a zupenie co innego zetrze si z konnic w otwartym polu albo
stawi czoo kadrowej tyralierze i nie pj w rozsypk.
Na poudniu podnosi si Don, bo Kozaczkowie nigdy nie byli
pokorni. Tylko Polacy umieli ich przytemperowa. Nasi pono
poczynali sobie za ostro, a Kozak nie lubi, jak mu zaglda w garnki czy
za dugo patrze na jego kobiet. Znam ich, kocie, i lubi. Bo s
doskonale szaleni i kochaj swoj dziwnie pojmowan wolno.
Samjestem troch Kozakiem. Niestety, nie pasuj ze swoim
rozumieniem kozackich swobd do mojej gry. Ale stao si. Nie daj Boe
nastpi Kozakowi na odcisk. Ci te maj swojego idola. Krasnow!
Zupenie nie kryje swoich proniemieckich sympatii".
Westchn nie po raz pierwszy tego dnia. Koledzy eserzy. Banda
szczwanych kanapowcw. Trzeba ich byo zawczasu rozpdzi na
cztery wiatry. Dopki nie przejlimy wadzy, kcili si a mio. Co
oczywicie byo nam bardzo na rk. Teraz s dziwnie zgodni
w pogldach. A czego chc, kocie? Jak to czego? Licz na to, e na
froncie wschodnim dojdzie do powstania antybolszewickiego. I co
z tego? Jak to, co z tego, kocie? Chodzi o uwikanie nas w wojn
z Pastwami Centralnymi. ebymy i my, i Niemcy wzajemnie si
wyniszczyli. Wtedy jak zapewne sdz nadejdzie ich czas. Tak, mj
drogi. A czy bye askaw zauway, w co te wszystkie elementy si
ukadaj? No, spjrz. Przecie jeste inteligentnym kotem.
Le nin wsta chwiejnie z fotela, bo poczu si nagle sabo i wci
trzymajc Iwana Gronego przy piersi, odstpi kilka krokw w ty.
Z tej odlegoci wida byo wyranie jeli kto mia cho odrobin
wyobrani, a Lenin mia jej a nadto e skupiska buntu stopniowo, ale
nieubaganie zamieniaj si w piercie, ktrego centrum stanowi
Moskwa.
Cae szczcie pochwali siebie w duchu e nie musiaem si
podpisywa pod tym nieprawdopodobnym traktatem. Dzi wszyscy
moi wrogowie, kocie, trbiliby, e to ja jestem odpowiedzialny za
flirtowanie z Niemcami. Zreszt i tak trbi, ale przynajmniej nie maj
adnych dowodw, w kadym razie nie na pimie. Trzeba rzecz
rozegra mdrze.
 Mechanizm nowego adu oparty by na strachu. On sam, stojc
przecie na wierzchoku chwiejnej piramidy wadzy, ba si swoich
najbliszych wsppracownikw, Trockiego, Swierdowa, Kamieniewa,
Stalina, no i oczywicie tego, ktry wiedzia wicej, ni powinien. Ba
si, e wykorzystaj najmniejszy pretekst, najdrobniejsze potknicie, by
samemu stan na owym szczycie. Oni bali si jego, co wyczuwa z ich
pochlebstw czy faszywego entuzjazmu dla jego niedobrych pomysw,
ktre rzuca im po to tylko, by sprawdzi ich reakcje. Obserwowa, jak
wzajemnie czatuj na bdy zarwno jego, jak i wszystkich pozostaych,
jak czujnie strzyg uszami, nasuchujc, skd wiatr wieje, i jak napraj
si, by nie spni si ze stosown zmian pogldw. Tak, by mona
byo szybko i w czas przesi si do kwadrygi jakiego nowego cezara.
By niemal pewien, e w przypadku, gdyby bolszewicy stracili wadz,
wszyscy jego zaufani bez cienia enady poszliby za rydwanem
zwycizcy. Chyba wszyscy poza tym, ktry wiedzia wicej ni
powinien, ale on nie uczyniby tego ani z pobudek ideowych, ani ze
wzgldu na osobiste sympatie. On mia swoje cieki i swoje cele,
a rewolucja dawaa mu szczeglny rodzaj wadzy i chyba szczeglny
rodzaj spenienia, ktrego nie zaznaby w adnej innej rzeczywistoci.
Tak wic peni obaw i podejrze trzymali si nawzajem w szachu,
tworzc dziki temu grup wydajn i skuteczn w kreowaniu
mechanizmw wadzy. To z kolei pozwalao im terroryzowa podlege
szczeble. Absurdalno owej struktury dodatkowo podnosi strach, jaki
wszyscy w rwnym stopniu odczuwali przed szar mas tak zwanych
obywateli. Owszem, rewolucje mona robi rkami ludu, inteligentnie
kierowanymi przez rewolucyjne elity, ale, jak dowiody dowiadczenia
Wielkiej Francuskiej, owe masy mog si zaskakujco szybko
wyemancypowa, przystpujc do samodzielnych poczyna
o destrukcyjnej naturze. O wiele atwiej zagrza tumy do niszczenia,
gwatw i morderstw ni do wsplnych pozytywnych przedsiwzi.
No, ale c! Gdyby dobrze zajrze w histori Rosji, to od XV wieku,
jeszcze od czasw Ksistwa Moskiewskiego, wci trwa wojna
i poszukiwanie nowych wrogw. To ju rosyjski nawyk. Jak nie ma
wroga, trzeba znale nowego. A narodowi wystarczy go pokaza
palcem; przesta wierzy we wroga niemieckiego, a najjaniejszy nie
potrafi wskaza im innego, winnego klsk i beznadziei. A przecie
wystarczyo, Wasza Wysoko, wskaza na jakich socjalistw
nieszczsnych. Na rnych Kiereskich i jak zwykle bo to si
sprawdza bezwyjtkowo w kadej epoce i przy kadej okazji, przy
ktrej potrzebny jest winny na starozakonnych. Moge, Wasza
Wysoko, ocali szanowny tyeczek i skarla co prawda, ale dynasti.
Moge pj ladami Brytyjczykw. I nard syty, i krlestwo cae.
Wszyscy zadowoleni i tylko kabzy nabijaj. Na tej wojnie pewno te.
A Rosjanie?
Dwik telefonu specjalnej linii by tak niespodziewany, e Lenin
podskoczy, a serce zabio mu gwatownie i bolenie. Trzeba bdzie
poprosi, eby jako przytumili to diabelstwo, bo inaczej skoczy si
zawaem. Nawet Iwan Grony przestraszy si dzwonka i smyrgn na
dywan, kaleczc w przelocie do swego pana nieschowanymi na czas
pazurami. Lenin zakl jadowicie, uywajc najdosadniejszego ze
znanych sobie nadwoaskich sformuowa i pospiesznie podrepta do
biurka, po drodze ssc piekce zadrapanie.
Tak, ja! burkn na tyle opryskliwie, by da do zrozumienia
rozmwcy, e przywdca rewolucji jest zmczony i rozmowa ma by
krtka i treciwa bez wzgldu na wag informacji. Ale ten, kto dzwoni,
nie przejmowa si humorami wodza i ju po chwili Lenin, uspokojony
miarowym, rzeczowym tonem rozmwcy, zacz sucha uwanie
i potakiwa gosowi w suchawce, przekonany jak zwykle, e czowiek
po drugiej stronie przewodu to nie tylko najsprawniejszy, ale
i najbardziej niebezpieczny funkcjonariusz rewolucji.
Dojechali? Nareszcie! Troch dugo to trwao, ale nie mam
pretensji. Tak, Feliksie Edmundowiczu, wiem, jak si dzi jedzi
potakiwa Lenin czarnej suchawce. Zoto w skarbcu! Co do grama?
Wspaniale! Zuchy! To niech wracaj po medale i dodatkow racj kaszy.
Tacy ludzie przydadz nam si tu, w Moskwie.
Zastanowi si przez chwil i pomyla, e Laudowska powinna
jednak zosta w Kazaniu i mie oko na zoto, ale nim zdy do koca
sformuowa nowy pomys, gos w suchawce narzuci mu znw swj
bieg rozumowania.
Lepiej bdzie, Wodzimierzu Iljiczu, jak tam zostan. Wszyscy.
cznie z zaog parowozu.
Mylicie, e
Nic nie myl. Wystarczy spojrze na map.
Tu Lenin, cho ostatnie p godziny powica wanie temu,
spojrza ponownie na map i uwiadomi sobie, e Kaza nie jest, cho
tak si pocztkowo wydawao, miejscem dostatecznie oddalonym od
narastajcych zagroe. Wychrypia wic w suchawk, bo
w wysuszonym gardle zebraa si grudka lepkiej liny:
Jak zwykle macie racj, a po drugie?
A po drugie miarowo cedzi gos w suchawce po drugie
powinnicie wiedzie, e kazaskie wadze to element chwiejny,
niezdolny do energicznego dziaania, i generalnie naleaoby ich po
cichu wymieni na kogo bardziej zaufanego.
To dlaczego tego nie robimy? niepokoi si Iljicz.
Gwnie dlatego, e kocz si nam zaufane kadry. Moi ludzie s
na ostatnich nogach. Dlatego z pewnoci lepiej bdzie, jak nasi tam
zostan. Poleciem kazaskiemu komitetowi pomc im w aprowizacji.
Zreszt poradz sobie. Najwaniejsze, eby rzecz zanadto si nie
rozesza. Gdyby co, dla takich pienidzy ktry z naszych
przeciwnikw mgby zmieni nawet najwitsze za oenia
strategiczne. Dlatego, jeli mgbym was prosi.
Nie wiem, do czego pijecie chrzkn zdenerwowany Lenin,
czujc si jak uczniak, ktrego przyapano na ogldaniu
pornograficznych obrazkw pod awk, bo uwiadomi sobie, e
rozmawia o zocie zbyt czsto i ze zbyt wieloma osobami.
W kadym razie maksymalna dyskrecja jest wskazana.
Gos w telefonie poda t konkluzj uprzejmie, ale ze stanowczoci
kogo, kto nie widzi potrzeby dalszych dyskusji.
 Kaza,

wiosna 1918 roku.

Czu si jak Smok spod Gry, siedzcy na kupie skarbw i ypicy

na miakw chccych mu je cichcem podebra. A byo to bardziej
mczce, ni mona by sobie wyobrazi. Od momentu, w ktrym zoto
znalazo si w solidnym skarbcu najwikszego kazaskiego banku,
nalecego przed rewolucj do rosyjsko-francuskiej spki
o pretensjonalnej nazwie, goszcej, e jest to Pierwszy Bank
Gospodarstwa Krajowego, sta si niespokojny i rozdraniony. Powody
byy niewtpliwie dwa. Iwan mia natur syberyjskiej ajki. Cho moe
nie do koca zdawa sobie z tego spraw. Mg godzinami wylegiwa
si w socu albo bezsensownie marnotrawi czas w rodku
najpikniejszego dnia, siedzc i dumajc, nie wiadomo waciwie
o czym. Mg trawi dugie godziny, uskajc bezmylnie pestki
sonecznika albo kartkujc strony jakiego beznadziejnego
ilustrowanego magazynu, powiconego sprawom, ktre zupenie go
nie interesoway, ale musia mie zadania do wykonania. Podobnie
ajka, pies niefrasobliwy i z pozoru leniwy, musi regularnie oddawa si
wyczerpujcym myliwskim gonitwom i podchodom niedwiedzia.
Inaczej gnunieje totalnie, zaczyna ty i traci poyskliw sier. Innymi
sowy, zarwno ajka, jak i Iwan musieli od czasu do czasu potnie si
zadysze. A teraz, si rzeczy, wszystkie obowizki Iwana ograniczay
si do warowania. Z bocznicy towarowej kazaskiego dworca
kolejowego do banku nie byo specjalnie daleko. Na piechot, szybkim
marszem mona by pokona ten dystans w dwadziecia minut, ale
przewiezienie zota z pocigu okazao si prac tytaniczn. Iwanowi,
dziki osobistej interwencji Dzieryskiego, udao si zarekwirowa
trzy ciarwki i, z czego by najbardziej zadowolony, cignik
artyleryjski, do ktrego dostosowano naprdce jak wglark. A i tak
przewoenie zota z bocznicy do banku trwao trzy dni, przy czym
zarwno ochrona, jak i kazascy komunici pracowali nieprzerwanie na
trzy zmiany, dzie i noc. Ciarwki Austina, spracowane gruchoty,
majce za sob cik frontow sub, mogy jednorazowo zabra
okoo p tony, a i to wydawao si o wiele za cikim adunkiem,
szczeglnie wtedy, gdy auta wspinay si stromymi podjazdami
wskich uliczek. Kierowcy nieustannie musieli grzeba w silnikach, bo
wozy co chwila odmawiay dalszej pracy. Cignik, francuski
szesnastotonowy schneider, przeznaczony do transportu haubicy 152
mm, radzi sobie o wiele lepiej, nieustpliwie mielc ka zaskie, kolawe
bruki tward gum swych pozbawionych pneumatykw k. Iwan,
mimo i raportowa szefowi, e nie brakuje ani grama, nie by tego tak
zupenie pewien. Zastanawiajc si, jak zabezpieczy operacj, doszed
do wniosku, e kadej transzy musi towarzyszy trzech konwojentw
nadzorujcych prac tragarzy. Trjce bowiem o wiele trudniej przyjdzie
zawrze pakt i dokona kradziey po drodze. Dodatkowo postara si
w banku o lak do piecztowania i sznurek, i osobicie piecztowa kad
skrzyni i worek sygnetem, ktry na t okazj poyczy mu Sidorin.
Postanowi te, e wszystkie auta jedzi bd razem, w maym
konwoju, ktry przecie atwiej ubezpieczy, a przy okazji dowodzcy
moe mie oko od razu na wiksz parti zota.
Na pierwszym i ostatnim wozie kaza ulokowa si erkaemistom
i ufortyfikowa szoferki workami z piaskiem. Zdawa sobie jednak
spraw, i kradzie mimo wszystko jest moliwa, a pokusa zbyt wielka.
Niektre ze skrzynek byy w opakanym stanie, bo w wagonach
stawiano je byle jak, w zbyt wysokich stosach, czego nie wytrzymywaa
ich konstrukcja, tak e przez szpary i wyamania wida byo zielony
brezent spowijajcy skarb. Jedna skrzynka rozwalia si ju w trakcie
wyadunku na rampie i kilka sztab, byszczc mdo, wysypao si na
ziemi. Iwan widzia oczy czerwonoarmistw podnoszcych sztaby
i ukadajcych je na rampie pod czujnym okiem dowdcy warty.
W oczach tych onierzy mona byo dostrzec wyrany ognik
podania. C, w kocu ludzie s tylko ludmi, a za jedn tak sztab
prby 999,9, wac 22 kilogramy, mona by niele si urzdzi do
koca ycia10.
Pociesza go nieco fakt, i trudno byoby niepostrzeenie ukry
dwudziestodwukilogramowy ciar i bogosawi bankowcw, ktrzy
do operacji midzybankowych w zocie ustanowili takie wanie
gabaryty zotych sztab. Na pewno nie wsadzi si tego do kieszeni ani za
pazuch, bo adne ubranie nie wytrzymaoby takiego obcienia.
Z kolei pask skrzynk z picioma sztabami musiao nie czterech
ludzi, co wymagao ju prawdziwego zodziejskiego spisku. Najwiksze
moliwoci przed potencjalnymi zodziejami otwieray wagony
porodku skadu, wypenione skrzynkami i workami z monetami
zotymi i srebrnymi, a take kilkudziesicioma maymi,
dwudziestokilogramowymi skrzynkami ze sztabkami platyny. Jednak
gdy dokona pobienej inwentaryzacji ju po zakoczeniu operacji,
wydawao mu si, e wszystko jest w porzdku. Przy okazji spostrzeg,
e dokumenty przewozowe, ktre wrczy mu szef jeszcze w Moskwie,
specyfikuj jedynie liczb skrzy i workw, nie okrelajc ani wagi, ani
tego, czy wszystkie skrzynie z cechowanym zotem zawieraj komplet
sztab. Na dobr spraw myla gdybym przywaszczy sobie kilka
sztuk, nikt za diaba by si w tym nie poapa. To, e tego dotychczas
nie zrobi, nie byo efektem moralnego zwycistwa. Raczej wyobraenia,
jakie Iwan mia o samym sobie. Wci bowiem uwaa si za dunika
rewolucji i wzorowego, we wasnym pojciu, komunist. Ale od myli
o wyjciu cichcem kilku sztab nie mogo go to cakowicie uwolni.
Lubi wyobraa sobie, nic na jawie, w jaki sposb wykorzystaby
skarb, a poniewa kolejne wersje owych fantasmagorii zawieray coraz
to nowe, wymagajce wikszych budetw pomysy, liczba sztab, ktre
naleaoby sobie przywaszczy (w marzeniach Iwana jako nie
pojawiao si sowo ukra) stale si powikszaa. Marzenia te

10 Dzi kilogram zota na wolnym rynku wart jest okoo 14 tysicy USD.
przypominay z jednej strony kalkulacje sklepikarza, planujcego
poszerzenie asortymentu, z drugiej za pobrzmiewao w nich echo
synnego spisu rnych niezbdnych przedmiotw, ktre Nemo
podesa cichcem Verne'owskim rozbitkom w Tajemniczej wyspie. Ksztat
tych marze okreli by mona jako naiwny i dziecinny, ale taka
przecie jest natura marzenia. Pojawiay si w nich domy, samochody,
zabawki, a take wyobraenia wadzy i niezalenoci. Poczesne miejsce
zajmowaa w nich Wanda, cho relacje pomidzy nimi od czasw
ogniowego popisu Kaeduba byy dla niego przyczyn nieustajcego
stresu i cierpienia. Co ciekawe, wszystkie owe zote rojenia
umiejscowione byy w Rosji, ale ich wyidealizowany wiat zakada, e
po ostatecznym zwycistwie powstanie tu pastelowy Eden, po ktrym,
askawie dogldajc ochoczego trudu pracujcych mas, przechadza si
bdzie piknie umundurowana elita: ludzie uwielbiani zarwno przez
wzgld na swe bojowe zasugi, jak i wyjtkow zdolno
przekonywania niepokornych do nowych idei. On sam w tych
marzeniach trzyma si troch z boku, na rozsdny dystans,
pozwalajcy mu kontrolowa poczynania innych pbogw i w czas
agodnie interweniowa. Konstruujc ten psenny, przewietlony
socem wiat bez wiatrw i burz, Iwan nie zdawa sobie sprawy, e
jego marzenia s cile wpisane w deterministyczny cykl bolszewickich
bajdurze o idealnym wiecie. Co wicej, przywizywa si do owych
wizji tak bardzo, e kady konieczny powrt do kazaskiej beznadziei
stanowi dla niego przykry wstrzs.
Gdy uporali si z zapakowaniem zota do skarbca, przestali mie
waciwie cokolwiek do roboty prcz czujnego warowania. Kaedub
podzieli swoich ludzi na trzy zmiany i tak zorganizowa warty, by na
kadej towarzyszy cerberom zaufany czowiek. Mia trzech takich
ludzi: Sidorina, dowdc oty szy i siebie samego. Omiogodzinny
dyur w przedsionku skarbca wykorzy stywa gwnie na to, by
beznadziejnie poda Wandy i snu swoje zote sny. Mieszkali
w pocigu, ktry odstawiony na bocznic i podczony do miejskiej sieci
elektrycznej sta si cakiem wygodnym lokum. Nie mieli take
specjalnych problemw z aprowizacj. Kilka kategorycznych depesz
z Moskwy sprawio, e nie brakowao im chleba, kaszy i warzyw.
Kazaski komitet na polecenie Moskwy wypaci im nawet zalegy od,
tak e mogli kupowa na pitkowych targach owoce i ryby. Problemem
bya jedynie nuda i monotonia suby, a take wiszcy w powietrzu
opar zagroenia i niepewnoci. Co si bowiem szykowao. Gazety
wychodziy nieregularnie, a wszystkie byy oczywicie kontrolowane,
wic niewiele z nich dawao si wyczyta. To, co Kae dub wiedzia
o sytuacji, pochodzio z lakonicznych depesz Dzieryskiego, a nie byy
one najweselsze. Nastroje w miecie odzwierciedlay ogln
niepewno. Nie robi si porzdkw i nie podejmuje si realizacji
nowych planw w domu, ktry ma by opuszczony. Ludzie w Kazaniu
yli z dnia na dzie, starajc si zaspokaja swoje mae, codzienne
potrzeby, a wadze koncentroway swe wysiki na siedzeniu cicho, by
nie wpa w oko potencjalnym pretendentom do nowego kazaskiego
tronu. Na ulicach, na targowiskach, w ogrdkach i w restauracjach
szeptano w zalenoci od politycznej orientacji albo entuzjastycznie,
albo z chrapliw, narastajc w gardle i dawic trwog. Iwan
zauway bez trudu, jako frontowiec, e morale oddziaw
stacjonujcych w Kazaniu i okolicy osigno poziom krytyczny.
Czerwonoarmistw jednoczyo niewtpliwie jedno gotowo do
ucieczki na eb, na szyj, co wida byo w ich spojrzeniach, w sposobie
chodzenia i trzymania gowy (tak jak gdyby spodziewali si
niespodziewanego ataku zza najbliszego wga), w ociaej reakcji na
sowa komendy. Strach i niepewno daway si wyczu w kwanym
zapachu trwogi, w aonie wywiechtanym suknie mundurw,
w oderwanych guzikach i niezapitych haftkach.
Nawet pukowe orkiestry, tak radonie brzmice jeszcze kilka
miesicy temu, teraz, podczas organizowanych niekiedy dla
podniesienia ducha przemarszw, dwiczay po ulicach aonie
i zowrogo, w trzasku ostentacyjnie zamykanych okiennic.
Moe spokojnie znosiby take i to oczekujc na rozwj wydarze
i sytuacj okrelon na tyle, by mona byo (a to przecie potrafi
doskonale) zacz dziaa gdyby nie fakt, e Wanda odnosia si do
niego uprzejmie, lecz w sposb absolutnie beznamitny, ucinajc
wszelkie aluzje, wychodzce poza czce ich teraz rwnie
sporadycznie sprawy subowe. Nie bya przy tym niegrzeczna ani
ostentacyjna. Zachowywaa si tak, jakby nic z tego, co przecie midzy
nimi zaszo i to zarwno dobrego, jak i niedobrego nie wydarzyo si
naprawd. Tak, jakby udao si jej wykreli z ich niedugiej wsplnej
historii kilka rozdziaw. Pierwszy mgby mie
tytu Choroba Iwana,drugi - Pocaunek na drodze. To go mczyo jak diabli.
Wanie teraz, kiedy byo mnstwo wolnego czasu, kiedy byo bajecz
nie ciepo i strzelano tylko sporadycznie, mona byo przecie zaj si
tymi sprawami.
Mona by pj nad wod. S tam wspaniae, odludne i przytulne
miejsca nad urwistymi brzegami, mona by razem si opala, zobaczy
z bliska, jak wyglda skra Wandy i generalnie jak ona wyglda
rozebrana do bielizny czy do tego czego, w czym by si opalaa.
I wreszcie do syta porozmawia, dowie dzie si o sobie nawzajem
rzeczy, ktrych dotychczas si nie wiedziao. Mona by w czasie
wolnym od dyurw spacerowa wieczorami, trzymajc si za rce, tak
jak wtedy. Ech! Mona by wreszcie
Cikie, bolesne pragnienie fizycznego kontaktu niemal zgio
Iwana wp, bo od czasu, gdy uwiadomi sobie wag wasnych uczu,
zaprzesta nawet masturbacyjnych praktyk. Przecie mamy wci do
dyspozycji wspaniay wagon, po ktrym w nocy mona si
przemieszcza w miar dyskretnie. Czu, e narasta pomidzy nimi
niezrozumienie i najzupeniej instynktownie (bo nie mia przecie
adnych w tej materii dowiadcze) przeczuwa eskalacj tego stanu. Po
gowie chodziy mu wic rne rzeczy. Wyobraa sobie na przykad, e
znw ciko si rozchorowa, a Wanda, rozczulona jego powanym
stanem, zajmuje si nim tak, jak owej pierwszej nocy w pocigu. Wtedy
on odzyskuje przytomno, otwiera oczy i przyapuje j z w doni.
Jednak wyobrania seksualna Iwana nie chciaa jako dalej zadziaa
i marzenie to nieodmiennie pozbawione byo zakoczenia. Innym
pomysem dodajmy, pomysem niezwykle w pojciu Iwana
romantycznym i do typowym dla mo dych mczyzn, stajcych
wobec niespenionego uczucia byo spektakularne samobjstwo.
Wyobraa wic sobie, jak by to byo piknie, gdyby ona, odsunwszy
o wicie zasonk w oknie swego przedziau, zobaczya jego ciao lece
na peronie, z przestrzelon gow. Wcale mu przy tym nie
przeszkadzaa absurdalno pomysu. Modzi desperaci strzelajcy do
siebie z uczuciowych powodw nie rozumuj przecie w sposb
praktyczny i logiczny. Pcha ich do tego czynu ta sama sia, ktra kae
im popisywa si w towarzystwie jakimi nieprawdopodobnymi
i niebezpiecznymi wyczynami po to jedynie, by zwrci na siebie
uwag. Ta niewytumaczalna i absurdalna skonno samobjcza,
waciwa Rosjanom i chyba generalnie narodom sowiaskim, tumaczy
w czci sowa popularnej, biaogwardyjskiej pieni:
Po trzydziestce plewy mieli?
Modszych od nas to zadanie.
Nam ju pora si zastrzeli.
Czy nie tak, sztabskapitanie?
Najzabawniejsze byo to, e Iwan gotw by ca absolutnie win
przela na dziewczyn i uporczywie trzyma si przewiadczenia o racji
wasnych sdw i zachowa. To, e zabi czowieka, ktry ani jemu, ani
rewolucji, ani nikomu na wiecie nie by nic winien, wydawao mu si
w pewien sposb oczywiste. Owszem, ponioso go troch, a uwaa, e
stao si tak za spraw kwestii generalnie zwizanych z polskoci.
Gdyby jego ofiara nie ironizowaa, by moe miy wieczr miaby inne
zakoczenie. Zreszt Iwan tumaczy sobie, e nowe czasy nie
potrzebuj takich ludzi jak Kovacs. Ludzi, ktrzy przypominaj atwo
eksplodujcy materia wybuchowy. Myl bowiem zbyt samodzielnie.
Nie znosz jakiejkolwiek podlegoci i opornie przyjmuj racj nowych
idei. Wczeniej czy pniej byby z niego z pewnoci
kontrrewolucjonista ca gb i tak napraw d dobrze si stao, e zosta
zlikwidowany. Poza tym, nikt przecie nie kaza mu wazi do
poncego dworu. Mg sobie pj, dokd chcia, a Iwan
prawdopodobnie by mu na to pozwoli. Inna sprawa, e Iwan,
podejmujc swoj decyzj, z cakowit pewnoci przewidzia to, e
Kovacs zostanie. C! Sam uzna, e w bolszewickiej rzeczywistoci nie
ma dla niego miejsca. Uoywszy sobie to wszystko w gowie, Iwan
zupenie ju nie rozumia chodu Wandy. Moe to dlatego, e j tak
brutalnie pchn? Ale przecie nie miaa prawa wtrca si w jego
subowe sprawy! To wszystko dlatego, e zamiast powici si
zadaniu, ktre mu powierzono, bawi si amorami. Ale z drugiej strony,
c w tym zego, e czuje si do drugiego czowieka to, co si czuje? Czy
rewolucja tego zabrania? Iwan chciaby bardzo z kim o tym
porozmawia, ale w pewnej chwili uwiadomi sobie, e zabi jedynego
od czasw ojca czowieka, ktry by go uwanie wysucha i z pewnoci
potrafiby podpowiedzie jakie wyjcie.
A niech go diabli! Swoim gwniarskim posuniciem unicestwi to
wszystko, co z takim trudem wypracowaa. Potrzebowaa jeszcze kilku
dni, a leaby przed ni plackiem i caowa kady palec kadej stopy
oddzielnie. Na jedno jej skinienie rzuciby w diaby ca t bolszewick
afer i razem z ni ukrad pocig. No, moe lekka przesada. W kadym
razie mogaby zacz go uywa do swoich celw. Poczua si jak
rzemielnik, ktry cyzeluje tygodniami wielofunkcyjne, precyzyjne
narzdzie, a gdy jest ju prawie gotowe, wymyka mu si z rk i wpada
do kanalizacji, gdzie bezpowrotnie ginie w niedostpnych czeluciach.
Po jego wyczynie ju nic nie mogo uprawdopodobni jej ulegoci, bo
gdyby mu mimo wszystko ulega, nie zdobyaby nad nim takiej wadzy,
o jak jej chodzio. Rozumiaa motywy jego postpowania. Spali tego
wietnego, mdrego mczyzn z dwch powodw i aden z nich nie
mia nic wsplnego z bolszewickimi dogmatami. Spali go, bo chcia
pokaza jej swojej wymarzonej e jest mczyzn, e rzdzi.
Decyduje. Spali go take dlatego, e chciaby by taki jak on. A jest
tylko podrostkiem, wyposaonym w zbyt wielk wadz, i bystrym
gupcem, ktry nauczy si ironii tak delikatnej, jak ta w wydaniu
Kovacsa, dopiero za pidziesit lat. Jak dobrze pjdzie. Co za kretyn.
Trzeba wszystko lepi od nowa. Pomylmy tylko, jak?
 Dumaa pedantycznie w subowym przedziale, ukadajc odebrane
z miejskiej pralni powoczki i poszewki w schludne stosiki.
Po co mi byo to wszystko? Po co daam si w to wmanewrowa?
Mogam siedzie sobie w tej chwili na tarasie miego szwajcarskiego
hoteliku z jakim dupkiem, prawicym mi komplementy i linicym si
na myl o moich wdzikach. dza przygd? Patriotyzm? O, nie! To
raczej ch pokierowania wasnym yciem, tak jak si kieruje
interpretacj muzyki. Umiechna si do tej koncepcji i opalon doni
wyprostowaa zagity roek poszewki. Miaa licznie i rwnomiernie
opalone ciao, bo korzystajc z oceanu wolnego czasu, chodzia opala
si nad Kazank. Miaa takie miejsce pod nawisem urwistej skarpy,
gdzie moga wylegiwa si nago i nikt przypadkowy nie mg
podglda jej z gry ani z dou. Do tego miejsca takiej maej,
piaszczystej niszy w urwistym zboczu prowadzia krta i spadzista
cieka, ktr odkrya podczas pierwszego spaceru, na pocztku
czerwca. Miaa std malowniczy widok zarwno na Kazank, jak i na
rozlany szeroko uk Wogi i na zabudowania miasta rozrzucone po
licznych wzgrzach. I nie nudzia si, cho ruch na wodzie by
niewielki, a prawdziw atrakcj bya codzienna defilada patrolowego
bocznokoowca, ktry buczucznie stroszy krtk luf francuskiej
polowej armaty 75 mm, penicej na owym monitorze rol artylerii
pokadowej. Ze rodka rzeki chyba byo wida, e jest goa, bo ilekro
Wania-Kommunist (taka nazwa widniaa na burcie okrciku)
znajdowa si na trawersie jej grajdoka, wydawao si jej, e na mostku
byskaj gorczkowo szka lornetek. Ale nie bya pewna, bo tor wodny
prowadzi wzdu przeciwlegego brzegu.
Miasto zdecydowanie si jej podobao, byo egzotyczne,
a jednoczenie wystawne i niezwykle malownicze. A do pocztkw
stulecia carat inwestowa tu hojnie w rosyjsko ze wzgldu na fakt,
e przewaajc cz mieszkacw guberni stanowili nie-Rosjanie.
Samych Tatarw byo ponad trzydzieci procent, a do tego znaczna
liczba Czuwaszw i Baszkirw. Car budowa wic okazae cerkwie.
Byo ich tyle, e gdy spacerowaa ulicami, wydawao si jej, i na kadej
stoi co najmniej jedna. Houbiono te instytucje bdce ostoj rosyjskiej
pastwowoci, co zaowocowao znakomit pozycj Uniwersytetu
Kazaskiego. Notabene, jednym ze suchaczy Wydziau Prawa by tu
pod koniec lat osiemdziesitych Wodzimierz Uljanow, dopki nie
relegowano go z uczelni za udzia w studenckich protestach przeciwko
zaostrzaniu dyscypliny studiw. Pikno architektoniczne dziwnie
harmonijnie wspgrao z egzotyk, ktr niewtpliwie tworzyli sw,
jake zauwaaln, obecnoci muzumanie. Przed rewolucj stanowili
pono dziesit cz mieszkacw miasta, ale i teraz byo ich wida
i sycha na targowiskach i na ulicach, a obecno ich kultury zauwaao
si niemal na kadym kroku. Od napisw na szyldach sklepikw po
drukowane arabskim alfabetem tytuy w nielicznych czynnych
ksigarniach. To wanie na muzumaskim targowisku udao si jej
kupi skrzane sandaki z rzemykami, ktrymi mona byo owiza
ydk, i lnian koszul z haftowanym konierzem, stosowniejsz raczej
dla poganiacza wow ni dla eleganckiej dziewczyny. Te sandaki,
wojskowa drelichowa spdnica, jedwabna wyszywana w kwiaty chusta
na gow (podarunek Salomei) i wspomniana koszulina stanowiy cay
jej letni strj. Mieli przecie dojecha i wrci w kilka tygodni. Nie miaa
lekkiej i przewiewnej bielizny, rozwizaa wic problem z waciwym
sobie zaskakujcym wdzikiem, nie wkadajc pod spd niczego.
Jednak najprzyjemniej w upalne dni koczcego si czerwca byo
nad rzek. Spdzaa tam naprawd szczliwe godziny, od niechcenia
obracajc ciao, tak by opalenizna bya rwnomierna, i mylaa. Jej
umys pracowa caymi godzinami, to snujc leniwie plany, to
przywoujc najprzyjemniejsze paryskie wspomnienia. Boe, jake by
si tu teraz przyda Ernest ze swoim mdrym, funkcjonalnym,
a jednoczenie dziwnie metafizycznym i niepokojcym cynizmem. Ze
swoj wiedz o wiecie, ludzkich uczynkach, naturze za i o kobietach.
Wydawao si jej, e gdyby nagle pojawi si tu, w jej piaskowej, ciepej
fortecy, mogaby ju rozmawia i kocha si z nim zupenie na innym
poziomie ni wtedy, gdy robia to po raz pierwszy. Wydawao si jej, e
teraz byliby prawdziwymi partnerami, a nie par zoon z mistrza
i niepokornej, wci niedowierzajcej i buntujcej si przeciwko jego
metodzie uczennicy. Moe teraz znalazaby lepsze powody, eby si
w nim zakocha inaczej, nie tak jak niewolnica zakochuje si w swoim
mdrym i wyrozumiaym panu tylko dlatego, e jest w jej pojciu
bardziej sprawiedliwy i inteligentny od innych wacicieli niewolnikw
ale dlatego, e teraz jego postawy i zachowania jawiy si jej
w zupenie innym wietle.
Przekrcia si na plecy. Tak byo jeszcze wygodniej marzy, a poza
tym kamyk, ktry wwierca si w jej ciao gdzie w okolicy ppka teraz
znalaz sobie wasn, wygodniejsz nisz pod agodnym ukiem jej
krgosupa. Jak to wtedy byo? Przecie to mj pierwszy raz. Pamitam
dokadnie kady moment i nigdy adnego nie zapomn. Zamkna
oczy, a jej do powdrowaa leniwie i niespiesznie w d opalonego
brzucha. Jak to byo? I miesznie, i rozkosznie.
Kiedy zdeterminowana zdja wreszcie t zabawn koszulk
w grochy, mylaa, e Ernie rzuci si na ni wzorem Rudolfa Valentino
i upozuje malowniczo pnag na ku, by wpi si ustami w jej usta.
On jednak nie odgrywa filmowych scen. Bardzo powoli i, by tak rzec,
metodycznie zabra si ponownie do budzenia jej erotycznych
instynktw. Teraz prawie wcale jej nie caowa. Zacz natomiast
z wielk znajomoci rzeczy ponownie dotyka jej ciaa. Robi to bardzo
delikatnie. Na tyle delikatnie, e ju po chwili jej skra chciaa sama
skrci maleki, niedostrzegalny dystans dzielcy j od opuszkw jego
palcw. Zacz od zewntrznych krawdzi konchy uszu i robi to
jednoczenie obiema domi, znajdujc stosowne i celowe zajcie dla
wszystkich dziesiciu palcw. Z uszu przenis si na policzki
i skrzydeka jej delikatnego nosa. Metodycznie studiowa ksztat
drobniutkich nozdrzy i jednoczenie mwi co, co pocztkowo wy
dawao si jej tekstem zupenie od rzeczy. Teraz wiedziaa, e chcia, by
zupenie si rozlunia. By przestaa czeka na bl i to niewyobraone.
Czy wiesz, e dziki wschodniej medycynie przez takie dotykanie
mona wyleczy katar? No, moe niezupenie wyleczy, ale znacznie
zagodzi jego przebieg i zmniejszy obrzk luzwki?
 Otworzya gorliwie zamknite oczy i usiowaa dowcipnie
ripostowa, ale wszystkie moce jej wiadomoci byy ju nastawione na
odbieranie jego sygnaw:
Nie mam kataru.
Masz. Tyle, e nie jest to katar luzwki, ale katar twoich emocji.
Sprbuj si uspokoi i wyobrazi sobie, e jestem sutaskim eunuchem,
zakochanym do blu w czoowej piknoci haremu.
Eunuchem? zainteresowaa si sabo, bo jej intelektualna
wraliwo rozpywaa si w narkotycznym dotyku jego palcw. To
taki, co nie moe?
Wanie. Wyobra sobie, e nie mog. Wtedy bdziesz bardziej
chciaa.
Ale ja jeszcze nie chc. Jeszcze nie dzi. Tak jest dobrze.
Wanie dlatego wyobra sobie to, co mwi. Jeli nie bdziesz
chciaa, nie zrobi tego wbrew twojej woli.
Obiecujesz? upewnia si nawet do rzeczowo.
Nie odpowiedzia, tylko bardzo powanie pokiwa gow
i delikatnie zmusi j, by pooya si na plecach, a ona, cho si temu
poddaa, pomylaa, e nagina j jak makaron, ktry nie chce si
wpasowa do zbyt maego garnka. Po pocztkowym oporze jej ciao
ustpio, moe wanie na skutek tego kulinarnego wyobraenia,
z ktrym nieodparcie kojarzy si trzask pkajcego spaghetti. Pokornie
uoya si na plecach i daa si upozowa z rkami nad gow, ale gdy
oderwa donie od jej ramion i przenis si gdzie niej, otworzya
zamknite oczy, uniosa z wysikiem gow i zacza go skrycie
podglda. Pozby si rcznika, uklk na ku i metodycznie, jak
archeolog, ktry chce odsoni niezwykle kruche i podatne na
uszkodzenie znalezisko, zacz zsuwa z niej majtki. Robi to tak
nieznonie powoli i ostronie, e jej ciao znw, jakby wbrew jej
deklaracjom i obawom, zaczo mu w tym skwapliwie pomaga. Ale
jego donie zachowyway si tak, jakby pomocy tej nie chciay, i nadal
pracoway w swoim archeologicznym, profesorskim tempie. Skojarzenie
byo tak sugestywne, i wyobrazia sobie, e cignwszy z niej t
ostatni ju cz ubrania, wyjmie archeologiczn miotek i zacznie
zmiata z jej ciaa wyimaginowany py, nagromadzony jak si jej
wtedy zdawao przez wieki dziewictwa. Nie wyj mioteki, ale gdy
bya ju zupenie naga, zacz dla odmiany dotyka jej ydek i stp. Byo
to tak podniecajce, e odnosia wraenie, i ma do czynienia
z wykwalifikowanym znawc anatomii i tych wszystkich stref, ktrych
dotykanie wyzwala nawet z zaprztnitej widzeniami witych
paskich zakonnicy nieposkromionego demona seksu. Gdy skoczy t
icie kartograficzn, dotykow dokumentacj podbicia jej du gich,
szczupych i wci dziecinnych w swej doskonaoci stp, zmusi j, by
przekrcia si na brzuch. Wanie przypomniaa sobie zmusi. To
dobre okrelenie. Wcale wtedy nie chciaa, eby oglda jej dupk z gry
i od tyu. Tak po prostu, jak oglda si jaki przedmiot albo melony na
targu. Bo wyobraaa sobie wtedy, e tak wanie bdzie na ni patrzy.
No, moe sam dupk daaby mu obejrze, ale baa si, e moe tam
z tyu jest troszk niepotrzebnych woskw, ktre psuj efekt (bo
wiedziaa wielokrotnie, ogldajc si w lustrze, e zadek ma w zasadzie
nieskazitelny). Albo e jaka cz zocistej kpki z tego drugiego rejonu
wystawa bdzie nieestetycznie spomidzy nie do zacinitych ud. To
zabawne dumaa, e w takich chwilach, ktre przecie dane s nam
tylko raz, myli si o podobnych durnych drobiazgach. Ale c, baby s
tylko babami. Pewno nawet teraz, gdyby postawili mnie pod murem
(co wcale nie jest takie nieprawdopodobne), martwiabym si, czy
dobrze wypadn w tym ostatnim przedstawieniu i czy fryzura mi si
nie przyklepaa. Przebieg j chodny, niemiy dreszczyk o zapachu
piwnicy, wic szybko wrcia do ciepych wspomnie.
Mylaa wtedy, a raczej miaa tak nadziej, i bdzie j dotyka
niejako z wierzchu i rzeczywicie od tego rozpocz swoj konkwist jej
rewersu. To byo nieziemsko przyjemne. Przyjemne do tego stopnia, e
szybko wycofaa do nie, ktrymi z pocztku zasaniaa poladki
i podoywszy je pod brod, z luboci zmruya kocie, etruskie oczy
i oddaa si przyjemnoci bycia dotykan. Znw archeologiczne
analogie narzuciy si jej z nieodpart si. To byo tak, jakby
odgrzebywa z drobniutkiego piasku, a waciwie ulotnego pyu, dwie
bezcenne porcelanowe czarki, tkwice tak od stuleci denkami do gry.
Nawet mioteka archeologiczna bya tu zbyt brutalnym narzdziem
w porwnaniu z opuszkami jego palcw. To byo jednoczenie
studiowanie, zapamitywanie i przelewanie w gb znaleziska
mikroskopijnych impulsw podania szczliwego odkrywcy.
Kazaskie soce jest wspaniae, ale donie tego sukinsyna byy jeszcze
wspanialsze i chyba delikatniejsze. Nie ograniczy si do wypukoci.
Poczua, e podsun si wyej i nie bez paniki skonstatowaa, e jej
pupy nie dotykaj ju tylko same donie, co jeszcze byo do
zaakceptowania na jej wczesnym etapie seksualnej edukacji, ale
rwnie jeszcze delikatniejsze od doni usta i, o zgrozo, jzyk.
Lie moj pup!
W pierwszym odruchu zapragna niemal panicznie przekrci si
na powrt na plecy. Jej panika przypominaa konwulsyjne ruchy
pywaka, ktry nagle dostrzega cie atakujcego rekina. Teraz,
przypominajc sobie swoje przeraenie, umiechna si do siebie, a jej
do midzy udami niespiesznie pomagaa przywoa nastrj i tempo
tamtych niezatartych minut.
Eskalacja jego poczyna przerosa jej wyobraenia o moliwociach
mskiej, wyrafinowanej ekspansji. Uwiadomia sobie nie bez
przeraenia, i rzucanie si po ku i wykrcanie spanikowanego
nieznanymi doznaniami ciaa to rzecz beznadziejnie gupia. W kocu
nie bya zwabion do jaskini podstpnego lowelasa bezbronn
i niewiadom zagroe dziewic, ale kim, kto konsekwentnie godzi
si na kolejne etapy tej niezwykej znajomoci. Akceptacja jego
poczyna przypominaa troch ten moment, w ktrym owca
przeznaczona na ofiar przestaje wyrywa si z rk kapana
i uwiadamiajc sobie nieuchronno rytuau, poddaje si oczekiwaniu
wielkiego spenienia wraz z ekstatycznie zachwyconymi akolitami. A on
to wyczu. Wyczu po wyranym i gwatownym rozlunieniu jej mini.
Rozsun wic delikatnie, ale mocno, cenne, bliniacze znaleziska
i zacz wodzi koniuszkiem jzyka po obrzeu leciutko szklistego
z emocji, miniaturowego krateru, prowadzcego w gb jej ciaa.
Poddaa si temu z ulg, wiedzc, e jest czyciutka i pachnca, ale nie
dowierzajc wci tej formie penetracji jej ciaa, ktra kojarzya si jej
nieodparcie z profanacj, naruszeniem jakiej nieokrelonej witoci
i wydarciem gboko ukrytych tajemnic. To byo troch tak, jakby kto
liza jej dusz. To moe nie tyle ona, ile jej ciao unioso si lekko na
kolanach, poddajc si ekscytujcej i namitnej penetracji jzyka. Teraz
ten jzyk, ostronie spacerujc tu nad krawdzi krateru, sterowa jej
odruchami i prawie nie uwiadomia sobie, e nagle wszystko si w niej
rozchylio, powilgotniao, pocieplao, a fachowy archeolog,
wykorzystujc ustpienie skrzyde portalu, niepostrzeenie zstpi
o poziom niej, gdzie wszystko byo jeszcze cenniejsze i jeszcze bardziej
niespodziewane.
Wszystko polega na tym, e dotd nikt poza nami samymi tych
miejsc nie dotyka. Gdy dotykamy si sami, jestemy niejako
i dotykanym, i dotykajcym. Moemy regulowa gboko
i intensywno bodca. Sami reagujemy na siebie. Owszem, zdarzao si
jej, jak kadej modej dziewczynie, penetrowa palcami odwieczne
mechanizmy rozkoszy, ze skutkiem raz lepszym, raz gorszym, moe
dlatego, e zawsze robia to w poczuciu pewnej miesznoci
i nienaturalnoci potajemnego procederu. Cho powiedzmy to od razu
ani w jej domu, ani pniej nikt nie gosi grzesznego charakteru
masturbacyjnych praktyk. Rodzice byli na to zbyt wiatli i nowoczeni,
a poza domem nikt nie wtrca si na szczcie w jej seksualne
wychowanie. Nie zetkna si nigdy z klasztorn pensj i zboczonymi
zakonnicami, a wyniesiony z domu liberalny stosunek do spraw religii
uchroni j take przed zakusami lubienych funkcjonariuszy Kocioa.
Mona wic powiedzie, i w tych kwestiach bya po prostu normalna,
gotowa na przyjcie nauk pierwszego prawdziwego mistrza.
Poddawaa si wic instrukcjom jego jzyka coraz bardziej
entuzjastycznie i umiejtnie bo dla lepszego efektu zacza sobie
imaginowa, e to jej jzyk. I e pieci sama siebie. W momencie, gdy
wydawao si jej, e ko wraz z jej rozdygotanym, jak nadmiernie
obciony silnik, ciaem wyleci w powietrze, Ernest powoli
i delikatnie wyj z niej jzyk i wymierzy Wandzie lekkiego klapsa
w pup, a potem opad na plecy i z westchnieniem zadowolonej ulgi,
potwierdzajcym to, co miao si potwierdzi, zaoy rce pod gow,
a smage i muskularne nogi skrzyowa jedn na drugiej.
Jest o wiele lepiej ni mylaem, a tak w ogle, may Ernie zasuy
na duy kieliszek koniaku. Ty te sobie nalej. Dobrze ci zrobi, zanim
wejdziemy na drugi poziom.
Przypominaa sobie, jak wracaa wtedy z oporami i niechtnie
z dalekiej podry po nieznanej krainie obiecujcych dozna.
Nie bdzie ju adnych poziomw. Jestem ledwo ywa. I w ogle
ju do na dzisiaj. I w ogle. To nie jest waciwe.
A gdy podnis pytajco brwi na to dostojne
angielskie proper,uzupenia bez przekonania:
To, co robimy, to, co ty robisz ze mn.
Unis ciki tors na okciach:
Jak bya askawa to sformuowa? W a c i w e? A to paradne!
Spojrza na ni wesoo i doda: Przesta wymyla usprawiedliwienia
dla swoich pragnie. C to zreszt za sowo do ka? Waciwe
w ku moe by uoenie ciaa albo miejsce na ciele, ale prosz ci
stanowczo jeli bdziesz chciaa uywa akurat tego okrelenia, to
tylko w kwestiach e tak powiem, metodologicznych, o ktrych przed
chwil wspomniaem. Wybory moralne, religijne, etyczne i filozoficzne
ja przynajmniej nauczyem si zostawia w azience, obok pynu do
pukania ust. I tobie te to serdecznie radz. Wtedy jest znacznie
przyjemniej. A teraz przesta si wygupia i nalej nam, ale z umiarem.
Mamy jeszcze sporo pracy.
Nie zabrzmiao to wcale dwuznacznie, a raczej jak stwierdzenie
kierownika zmiany, ktry ma za mao czasu i zbyt skpy personel, by
wykona plan. A ona udaa wtedy, e nie dosyszaa tych sw
w ciurkajcym dwiku alkoholu, spywajcego na dno kieliszkw.
Wtedy zrozumiaa, e tego naprawd chce i bya mu wdziczna, e
prowadzi sw gr tak bezpardonowo, a jednoczenie z tak wielkim
wyczuciem granic ryzyka. Przecie mczyzna musi pomc
dziewczynie podj tak decyzj, jedyn i nieodwoaln. A pomc jej
moe tylko w jeden sposb. Gdy dostatecznie przekonujco uwia domi
dziewczynie jej wasn determinacj i nieuchronno tego, co ma si
sta. Przypomniaa sobie, jak powiedzia jej kiedy w artach ale teraz
uzmysowia sobie, e to wcale nie by art Moja droga, mczyzna
dostatecznie mdry i dojrzay moe mie kad dziewczyn.
A gdy zrobia okrge oczy, doda dobitnie: Pod warunkiem, e
umie j do siebie przekona.
Wtedy uwiadomia sobie take, e gdyby cho na sekund si
zawaha, zbity z tropu jej grymasami i wykrtami, natychmiast wbiaby
w t szczelink klin sprzeciwu albo co, co osabioby jego determinacj.
I nigdy by mu nie pozwolia na pewne rzeczy. Pewne rzeczy Boe,
jak pewne rzeczy brzmi gupio teraz, kiedy zupenie inne rzeczy
stay si pewnymi rzeczami. Ot, choby pewne rzeczy w tej
nieprawdopodobnej bolszewickiej pseudodoktrynie. Nie mwi si na
przykad trzeba bdzie rozstrzeliwa za spekulowanie ywnoci, ale
z pewnymi rzeczami bdziemy musieli si rozprawi. Czyli, e ja
majc kiedy na myli lizanie mojej dupki przez mczyzn i nazywajc
to lizanie pewnymi rzeczami, byam tak sam za kaman
doktrynerk, jak oni! Tyle, e z przyczyn seksualnych, a nie
politycznych. Ale jaka to w kocu rnica, jeli ju si jest
zakamanym?
Rozemiaa si do kazaskiego nieba, rozbrojona absurdalnoci
swojego rozumowania.
Ale wrmy do mojego panieskiego wieczoru. Po pewnych
rzeczach nastpiy inne pewne rzeczy, kiedy tylko skoczy si koniak
w kieliszkach. Do dzi pamitam palce dziaanie tego koniaku
naoone na moje, by tak rzec, rozkrcenie.
Osabi moj czujno. Dlatego z pocztku nie zwrciam uwagi na
to, e Ernie nie tracc swej, wrodzonej chyba, delikatnoci sta si
dziwnie rzeczowy i skupiony, i znw zacz przypomina kierownika
zmiany.
 Teraz co ci poka powiedzia.
A poniewa pijc koniak, leaam w dosy swobodnej, jak na mnie,
pozie na wznak, nie musia mnie nawet przekrca. Sam za to zszed
z ka i ni to cignc, ni to podtrzymujc moje zaciekawione tymi
operacjami biodra, ulokowa mnie na skraju tego mebla, a sam uklk
pomidzy moimi udami. Jego palce rozchyliy mnie, przeciwko czemu
nie protestowaam, bo ju wiedziaam, jakie to przyjemne, a on ogosi
temurozchyleniu i chyba te przy okazji mnie, bo uy liczby mnogiej:
To, co teraz zrobimy, nie bdzie ju takie przyjemne, ale jeli mi
pomoecie, to potrwa ledwie chwilk. Bardzo was prosz, ebycie si
skupiy. Wasza rola polega tylko na tym, eby nie panikowa i nie
zaciska si. Prosz mi zaufa i reagowa odwrotnie. Jak co bdzie
bole albo piec, prosz nie ucieka, ale raczej wychodzi mi naprzeciw.
Dobrze?
Wtedy, w pierwszym odruchu, chciaam jednak spanikowa, bo
przypomniaam sobie nagle, nie wiedzie czemu, pierwsz i jedyn
w swoim yciu wizyt u chirurga, ktry zszywa mi skr na skroni,
rozcit w czasie konnej eskapady do lasu, gdzie jaki kretyn porzuci
rozbity sj Wecka. Bodaj po ogrkach. Moja ulubiona i zwykle bardzo
zrwnowaona Systyna w przypywie wiosennej radoci wybrykna
mnie z sioda na szczycie wzniesienia. Generalnie to byo zwierz, na
ktrym mona byo jecha na wojn. Doskonale uoone, idealnie
ustawione na pomocach i w kadej sytuacji ufajce jedcowi.
Pamitam, e nie baa si nawet bezpaskich psw i pchnita ydk sza
na nie galopem, a bezwyjtkowo podwinwszy ogony, zmykay
osupiae w krzaki. W kocu by to ko ostrzelany i uoony do gonitw
z psami. Mylaa pewnie, e to szarowanie na bezpaskie, a przecie
jake niebezpieczne dla samotnego jedca kundle, to rodzaj zabawy.
Nie baa si take spotkanych przypadkowo na ciece ludzi, cho
wyczuwaa ich obecno z daleka i czujnie nastawiaa muszelki maych
uszu ju wtedy, gdy z sioda nie mona byo ich ani dostrzec, ani
usysze. A to bryknicie? Nauczyo mnie raz na zawsze, e nawet
najlepiej uoony ko moe galopujc przez wzniesienie z samej
radoci, e ju jest na szczycie, wic teraz bdzie atwiej, bo w d
odda, jak si to mwi. Systyna (tata nazywa j uporczywie Justyn)
oddaa wtedy na tyle skutecznie, e wystrzeliam z sioda i poturlaam
si w krzaki, w ktrych lea ten nieszczsny soik. I tak dobrze, e
skoczyo si na kilku szwach, bo mg mi przecie stuczonym
brzegiem wyduba oczy. Nigdy bym si nie daa zrzuci, gdyby nie to,
e zupenie mnie zaskoczya, a poza tym zrobia tak zwanego oberka;
wygia grzbiet jak baran, ktry wyskoczy wszystkimi czterema
nogami w powietrze, i ju w wyskoku wykrcia szyj w bok. A ja
wysiadam prosto w powietrze. Nawet Siuks by tego nie wysiedzia.
To byo jednak mdre zwierz. Nigdzie nie poleciaa, tylko
zatrzymaa si i wstydliwie, ze zwisajcymi z szyi wodzami, zacza
troskliwie oglda skutki swojego wyczynu. Potem bardzo spokojnie
daa si dosi, jakby rozumiaa, e dowcip nie by w najlepszym
gatunku i to zakrwawione dziecko, ktre przecie tak kochaa, trzeba
jak najszybciej odstawi do domu. W kadym razie to, co miaam na
sobie, trzeba byo wyrzuci, tak byo zakrwawione. Nie macie pojcia,
jak dobrze ukrwiona jest skra na czaszce. Z najmniejszego rozcicia
krew leje si, jak deszcz z rynny podczas wiosennej ulewy. Trzeba wic
byo szy i nigdy nie zapomn tego oczekiwania na pierwsze wkucie
chirurgicznej igy w skr gowy. To naprawd bolao. A bl by
niespodziewanie tpy i widrujcy, mimo wtartej wczeniej maci
nowokainowej. Teraz te czekaam na bl (a wyobraaam sobie, e
bdzie podobny do tamtego) i leaam najspokojniej jak tylko mogam,
bo to oczekiwanie zupenie mnie sparaliowao.
Co ci teraz poka niespodzianie odezwa si Ernie. I prosz
ci. Postaraj si nie ucieka. Dla mnie to te jest trudne.
Rozsun moje nogi, tak i wydawao mi si, e dalsze rozsunicie
napotka ju zdecydowany opr staww. Patrzyam na niego uwanie,
zobaczyam wic, e polini palce prawej doni i przez dusz chwil
do mocno i niemal bolenie penetrowa mnie w rodku, jakby chcia
w ten sposb przemodelowa ksztaty, ktre przesuway mu si pod
palcami. Potem za pomoc doni polini take to, na co ju nie chciaam
patrze, tak jak pacjent nie chce patrze na chirurgiczny lancet.
Co ci teraz poka powtrzy, chyba tylko po to, by co
powiedzie, a ja uwiadomiam sobie, jak bardzo, mimo
demonstrowanego opanowania, jest podniecony.
Potem zamknam oczy i przestaam si ba, bo ja te byam bardzo
podniecona i chciaam, eby spektakl ju si rozpocz".
Jest co najwidoczniej w tej pozycji pomylaa, wracajc na chwil
do rzeczywistoci, i szerzej rozsuna nogi. Teraz te przyda si
odrobina wilgoci. Polinia palce i powiedziaa gono do kazaskich
obokw, tak jak gdyby jednego z nich, przy pominajcego ksztatem
skrzydlatego konia, dosiada Kaedub w zbroi witezia:
Iwanie, jeste kretynem i zbrodniczym, niedojrzaym
podpalaczem. Gdyby nie twoje kretystwo, nie musiaabym lini
palcw i marzy o czym, co nigdy wicej mi si nie zdarzy. Moglimy
tu w tej chwili lee razem i wyprbowywa, w jakiej pozycji jest nam
najlepiej. A ja poczyabym przyjemne z poytecznym. Bo naprawd
lubi si kocha. Cho nie jestem nimfomank i robi to tylko wtedy,
kiedy widz w tym jaki sens. I oczywicie nie z kadym dupkiem.
Podobnie nie api si za kade nuty, a jeli co mi si nie podoba nawet
od strony czysto graficznej, nie stawiam tego na pulpicie. Prosz
spojrze na partytury pisane przez Jana Sebastiana. To najdobitniejsza
realizacja zasady goszcej, e jeli co dobrze wyglda w nutach, bdzie
te dobrze brzmie. Ten wspaniay i prosty porzdek. Mczyzna nie
musi by adny. Ale musi by uporzdkowany. W jakimkolwiek sensie:
intelektualnym, moralnym, fizycznym, estetycznym. Musi by w nim
jaka rwnowaga.
W Iwanie nie ma adnej rwnowagi, ale jest tak adny, e ma si
ochot go poliza (bde konsekwentna dziewczyno skarcia sama
siebie). A poza tym (kij z jego harmoni) jest mi rozpaczliwie potrzebny
po to, eby to zoto nie zajechao tam, gdzie nie powinno. Ale c! Stao
si! Okaza si gnojkiem i trzeba teraz wspomina Ernesta (ktry te
okaza si gnojkiem, cho na inny sposb) i pieci si rk. Jest co
najwidoczniej w tej pozycji. Wystarczy rozchyli uda, a ju pami
nurkuje w ten wietlisty basen peen przyjemnych, podniecajcych
wspomnie. A gdy si jeszcze nie ma przyjemnych wspomnie? Te
co jest w tej pozycji. Dokadnie pamitam, jak leaam wtedy z pup na
samym brzegu ka, z udami maksymalnie rozoonymi i kolanami
podcignitymi w gr, zaciskajc w skurczonych emocj oczekiwania
palcach hotelowe przecierado, czujc, e jestem gotowa na przyjcie
wszystkich niespodzianek wiata. e jestem gotowa na rozpoczcie
nastpnej czci mojego dziwnego ycia. e nigdy nie bd bardziej
gotowa. Poczuam, e dotkn mnie samym czubeczkiem, pyciutko
i niewinnie. Ale to ju byo bardzo przyjemne. Do tego stopnia, e
zaczam ostronie oddawa jego mikroskopijne ruchy, ktre niczego
nie napinay ani nie wywaay, ale dziaay wietnie na moje
podniecenia. Co wchodzio we mnie, ale tylko troszeczk i byo bardzo
ciepe, przyjemnie szkliste i wcale nie gwatowne, a mj przedsionek
doskonale to mieci i mogabym to robi godzinami tak byo to
delikatne, niewinne i gadkie. Zauwayam, e moje ciao, prawie
zupenie ju uniezalenione od moich psychicznych oporw, bardzo
chciao odbiera t pyciutk przyjemno gbiej. Ilekro jednak
chciaam zwikszy amplitud owych wyj naprzeciw tej
przyjemnoci, niewinny opr zwiksza si gdzie na nieuchwytnej
granicy blu. Widziaam, e ten bl przyjdzie i nie mogam o nim
zapomnie, ale chciaam, eby ju si pojawi, gaszc moj niepewno.
Mczyzna, ktry delikatnie porusza si we mnie, musia widocznie
poprzez swoj wraliw i wyczulon kocwk, odebra ten
zdeterminowany sygna, bo kolejny pyciutki ruch sta, nabra siy
i energii i to co weszo we mnie ze zdecydowan, cho pynn
i umiejtnie dozowan si.
Niech mi nikt nie mwi, e defloracja nie boli. Boli potwornie i jest
to poczenie pieczenia i uczucia rozdzierania, w dodatku
odrtwiajcego, jak cios pici w nasad nosa. Pierwszy odruch?
Wykrci biodra. Wysun si spod mczyzny i uciec pod prysznic.
Pamitam, e chciaam tak wanie zrobi, by w samotnoci azienki
przeywa co, co ju nieodwracalnie si stao. Ale Ernie mi na to nie
pozwoli. Mia chyba spore dowiadczenie w postpowaniu tu po.
Przytrzyma mnie i by upewni si, e nie bdzie musia powtarza
upokarzajcej operacji, wszed jeszcze gbiej co o dziwo zniwelowao
bl na korzy jakiej pytkiej i niewyranej jeszcze przyjemnoci
i troszeczk, delikatnie pokoleba si we mnie, jakby chcia
rozkalibrowa luf strzelby. Potem rwnie delikatnie to ze mnie wyj
i pogadzi mnie po spoconych z emocji wosach.
Po wszystkim powiedzia cicho. Dobrze ci zrobi, jak si do
mnie przytulisz. Poleymy sobie spokojnie i wypijemy reszt tego
koniaku pachncego pluskwami.
Chyba go wwczas przez chwil serdecznie nienawidziam, ale o tej
nienawici mogabym przecie powiedzie tylko jemu. Spytaam wic:
Ernest, czy ty mnie kochasz?
Chyba czeka na to pytanie, bo odpowied pada natychmiast:
Wanie si nad tym zastanawiam. Ale powiedz mi, czy jeli
powiem ci, e nie, bdziesz tu urzdza sceny z trzaskaniem drzwiami,
wyrzutami i wystawianiem walizek?
Poczuam si oczywicie dotknita, ale waciwie byam na to
przygotowana i ta odpowied wcale mnie nie zdziwia.
Nie, nie bd.
Jeste zawiedziona?
Wyobra sobie, e spodziewaam si tego i chyba nie wyobraasz
sobie, e pakowaabym si w t znajomo z pensjonarskich powodw.
Moesz nie mie wyrzutw sumienia. Chciaam, eby to si stao,
niezalenie od tego, czy mnie kochasz, czy nie."
Sign przez jej rozlunione ju zupenie i troch senne ciao po
butelk stojc na nocnym stoliku i wyjwszy korek zbami, pocign
yk, ktry, sdzc z wniebowzitej miny, od dawna mu si nalea.
Odebraa mu bezceremonialnie butelk, widzc, e nie moe skoczy
tego yku, i sama pocigna solidnie, stwierdzajc, e takie popijanie na
golasa, w warunkach absolutnego uwolnienia si od wstydu
i skrpowania jest naprawd zabawne. Uniosa si nieco na okciach
i ciekawie zajrzaa w d, na pole niedawnych wydarze.
 Krew stwierdzia i zachichotaa gupkowato, wyrzucajc z siebie
do koca emocje i napicie.
On te si umiechn.
Pierwsza midzy nami. Spojrza na ni czujnie i niespodzianie
powanie uzupeni: Mam nadziej, e ostatnia. A ty? Ty mnie
kochasz?
Uwielbiam ci, ale nigdy nie miaam zamiaru si w tobie durzy.
Jeste jako obiekt westchnie dziewic z dobrych domw zbyt
niebezpieczny.
Skd ten cynizm u dziewitnastoletniej pannicy?
Dwudziestoletniej. To skutek niewaciwych znajomoci
i wykadw z filozofii. Powany wkad w ostateczn krystalizacj moich
postaw mia take ten nieszczsny idiota ze Szwecji.
Nie mam czasu na romantyczne uczucia. Zamiezam bardzo duo
w yciu zrobi, a teraz jest wanie najlepszy czas na to, eby zacz.
Spojrza na ni uwanie:
Jeste niebezpiecznie praktyczna. Niewiele spotkaem kobiet
w swoim yciu, ktre nie marzyyby o romantycznej mioci. Kada
z was chciaaby, eby mczyzna dla niej zwariowa. Przykada sobie
pistolet do czaszki, wyrywa wosy i tak dalej. Przecie doskonale wiesz,
o czym mwi?
Wiem, o czym mwisz. Ale wydaje mi si, i romantyczne mioci
kocz si albo tym, e ona tonie we zach, a on wyjeda do
Petersburga albo Zaczynaa si rozkrca, bo za spraw koniaku
opuszczaa j rozkoszna, senna bezwadno.
Albo? podchwyci czujnie, ale ju przygotowa w kcikach ust
stosowny umieszek.
Albo beznadziejnym maestwem z kup dzieciakw i musiem
w kapciach, ktry powoli, ale nieuchronnie zamienia si w tustego,
gupkowatego kapona i zaczyna wyglda dokadnie tak jak jego
lubne fotografie.
Zachichotaa i wykonaa w powietrzu goymi nogami szybki
rowerek, a dostojne oe hotelowe zadrao niebezpiecznie.
 Nie chciaaby mie dzieci? Ot, choby tak udanych jak ty sama?
Spowaniaa, ale tylko na chwil:
Moe bym i chciaa, ale teraz nic o tym nie wiem. A nawet jak bym
kiedy chciaa, to nie stado, ale jedno, i nie dziewczynk, ale chopca.
Choby takiego, ktry wyrsby na takiego mdrego cynika i nieroba,
jak ty!
Wysczya resztki koniaku i miaa przez chwil nieodpart ochot,
by smyrgn pust butl prosto w kominek, ale si powstrzymaa.
Ernest da si porwa koniakowemu nastrojowi i chichota bezgonie,
wpatrujc si w ni zachwyconymi oczami:
Nieroba? Czy ty w ogle wiesz, jak cik prac umysow
i fizyczn jest uwodzenie zepsutych panienek i deflorowanie ich?
Rzucia si na niego i chwyciwszy za przeguby doni rozkrzyowaa
go na posaniu. A poniewa si nie broni, tylko wci by zachwycony,
a jego oczy nie pozwalay jej oczom uciec poza krg jego wzroku,
spowaniaa i powiedziaa cicho i bardzo szczerze:
Kocham ci, Ernie.
Ja te ci kocham.
Potem si caowali i te wanie buziaki zapamitaa chyba
najdokadniej ze wszystkich, jakimi si przedtem i potem
obdarowywali.
Nigdy ju takie sowa nie pady midzy nimi, a Wanda wielokrotnie
zastanawiaa si, czy byli wwczas szczerzy, czy by to tylko rezultat tej
szczeglnej chwili i wiartki mocnego alkoholu. Zastanawiaa si take,
co miay znaczy jej sowa, e chce duo w yciu zrobi. Wtedy to byo
do jednoznaczne. Jasne, e chciaa by sawn artystk. Przede
wszystkim sawn. Mniej mylaa o tym, e przecie wypada marzy
raczej o d o s k o n a o c i artystycznej, a nie o poklasku tumw.
Miaa jednak dla takiego mylenia i dla siebie samej usprawiedliwienie.
Przecie nie osiga si midzyna rodowej sawy, jeli nie jest si wielkim
artyst, wielkim pisarzem czy wybitnym po litykiem. Teraz wiedziaa,
e saw mona osign niezalenie od wartoci tego, co si robi. Byle
robi to w sposb porywajcy tumy. Mona zasyn jako wyjtkowy
ajdak albo cynik pod warunkiem, e jest si ajdakiem albo cynikiem
doskonaym i e ma si odpowiednie audytorium. Odpowiednie, to
znaczy takie, ktre doceni tego typu perfekcj.
Z czasem dosza do wniosku, e chce co zrobi dla wiata, dla
ludzi, e chciaaby, eby za jej spraw co si zmienio. Wydawao si jej
z pocztku, e taki cel da si zrealizowa za pomoc muzyki, ale gdy
przyszy pierwsze sukcesy, nadzieja ta okazaa si zudna. Muzyk
mona byo zmieni tylko muzyk. Nawet nie siebie, a ju na pewno nie
suchajcych ludzi. Ludzie chcieli by zmieniani muzyk tylko do
pewnego stopnia. Doskonale mona byo obserwowa to podczas
koncertw. Suchacze godzili si na zmiany tylko w obszarze, w ktrym
rozumieli interpretacj. Jeli wykonawca nie wyjecha choby na wosek
poza kanony znane i akceptowane przez audytorium, wszystko byo
w porzdku. Ludzie chcieli si wzrus za i przeywa. Ba! Chcieli nawet
owe emocje uzewntrznia. Kiwali gowami do taktu, robili wzniose
miny, brali si za rce i patrzyli sobie ze zrozumieniem w oczy. A po
zakoczeniu bili brawo i wyraali we foyer uczone uwagi, dzielc si
przeyciami i komunaami. Jeli jednak zaproponowao si im co
nowego, stawali si natychmiast ostroni, a ci, co si naprawd znali,
wymieniali porozumiewawcze spojrzenia, ktrymi dawali sobie do
zrozumienia, e wykonawca oszal a. A przecie nad now interpretacj
pracowao si niekiedy caymi miesicami i nie byy to propozycje
przypadkowe, lecz wynik pochylenia si nad kadym taktem, kad
fraz, niekiedy nad ksztatem kadego dwiku. A i tak wykonawca by
w o wiele bardziej komfortowej sytuacji od kompozytora. Czasy
sprzyjay nowinkom technicznym i nowym estetykom. Wszystko, co
znane i akceptowane, walio si w gruzy i pono, jak dworek tego
malarza koni. Ale ludzie, ktrym te zmiany si proponowao, nim
dopucili do gosu wasne emocje, wasny system ocen
i wartociowania, ogldali si na siebie i najwaniejsze tak naprawd
byo to, jak zareaguj inni. Rce nie skaday si do oklaskw, dopki ich
dysponent nie wyczu, strzygc uwanie uchem, e kto z tylnych
rzdw zacz ju klaska. Wargi nie ukaday si w prymitywny
gwizdek do wyraania dezaprobaty, dopki kto nie zacz gwizda
w innym miejscu sali.
Ludzie nie chcieli wierzy w swoje wasne odczucia. Nie wierzyli
sami sobie! C za ohydne czasy!
Dlatego tak lubia gra dla jednego tylko suchacza. Moga mu
muzyk podpowiada i pomaga uwierzy w siebie. Ale c to za
mizerna skala zmieniania wiata i ludzi? A poza tym owym jednym
suchaczem by zwykle Ernie, bo Sven z nieodmiennie gupim, acz
uprzejmym umiechem zasypia zwykle ju po dziesiciu minutach jej
gry. A Ernie? Ten by jak na jej gust suchaczem zbyt aktywnym.
Wtrca si do wszystkiego i mia za dobr intuicj. Nie zdya jeszcze
zakoczy frazy, on ju chcia dyskutowa o tym, jak wedug niego
powinna si zakoczy. A w ogle to si le zacza. O, tak! Erniego
mona byo zmienia muzyk, ale wycznie w wiedzcego wszystko
lepiej bufona. Moe pyno to std, e sam nie by zbyt wprawnym
pianist i zazdroci jej niesamowitej atwoci czytania nut, ktrych
przedtem nie widziaa na oczy. Owa zdolno nie ograniczaa si
zreszt do fortepianu czy klawesynu. Potrafia z diabelskim wyczuciem
czyta wyjtkowo skomplikowane partytury, cho nigdy
systematycznie si tego nie uczya. Zazdroci jej i dlatego zawsze
kwestionowa jej interpretacje. Twierdzi, e s za mao, jak on to
formuowa? Za mao w y r a z i s t e. A ona nigdy nie miaa
zamiowania do przerysowa i emocjonalnej przesady, nie
podejrzewajc, i to, co ona uwaa za niesmaczn emfaz, publicznoci
zwykle si podoba. A wykonania umiarkowane audytorium uznaje
zwykle za zimne i pozbawione uczu, za ich wykonawc za
zimnokrwistego mechanika, ograniczajcego si do odczytywania
znakw na piciolinii. Uwaaa si zwykle za osob powcigliw
i tak, ktra zawsze umie kontrolowa zarwno siebie, jak i sytuacj
wikajc j i innych.
Kiedy jednak Ernest wraz z kilkoma kropelkami ciemnorubinowej,
dziewiczej krwi delikatnie opuci jej rozdygotane wntrze, bysna jej
gdzie w tyle gowy myl, i daa si podej jak pensjonarka albo
pastereczka z romansw. Pomylaa sobie take, i od tego momentu
nic ju nie bdzie takie, jak byo. A jej powcigliwo mona odoy
na pk. Uwiadomia sobie, e dziewictwo istotnie daje dziewczynie
pewn magiczn si. To, e nikt nie lokowa si pomidzy gadkimi
nogami dziewicy, daje jej niezwyk przewag nad wia tem. To rodzaj
niewidzialnej bariery, niepozwalajcej rzeczywistoci penetrowa
wntrza istoty niewinnej i czystej. Bdc dziewic, moga by
czarodziejk. Jak Medea. Utraciwszy cnot, do czynienia czarw
potrzebowaa mczyzny, a przynajmniej obecnoci jego wyobraenia
w psychice. Uwiadomia sobie, nie bez miesznego i zupenie
irracjonalnego przeraenia, e dajc si rozerwa tam w rodku, skazaa
si ju bezpowrotnie na dziaanie poprzez mczyzn. Jej relacje ze
wiatem nie bd odtd tak magiczne i adne. Bd prozai czne i,
o zgrozo, erotyczne. Czymkolwiek by si odtd zajmowaa
i czemukolwiek by si powicaa, bdzie to zwizane z tym, co wanie
si otworzyo. Jeli naprawd musi tak by, to trzeba pozna dobrze t
now dziedzin. Ten pomys uspokoi jej mylenie. Podesza do
nowego problemu ze zwyk dla siebie praktycznoci
i systematycznoci. Jeli co jest konieczne powinno by
wykonywane perfekcyjnie. A wic trzeba si tego zacz uczy. I to od
zaraz. Inaczej, jak mam wpywa na losy wiata?
Powoli wracaa do rzeczywistoci, czujc szkliste ciepo midzy
nogami i bawic si samym, pyciutkim ju finaem swego przeycia.
Pne soce koniecznie chciao wedrze si pod zacinite powieki,
a gniedce si w nadbrzenym urwisku ptaki dary si tak, jakby i one
dokonyway skrytych praktyk.
Wy nie musicie, ptaszki. Macie przecie swoich samczykw-
czyykw. Za chwilk, zanim si spostrzeecie, trzeba bdzie houbi
tuzin licznych jajeczek. Ogrzewa i wypatrywa jakiego ptasiego
bolszewika. eby ich wam nie podgrandzi sprzed nosa.
I c ja tu wygaduj sama do siebie? dumaa odprona. Po
czym, zbierajc swoje szmatki i otrzepujc opalon na brz pup
z piasku, dodaa ju na gos tonem, ktry w jej pojciu mia by
mentorski i zasadniczy:
To wszystko dlatego, moja panno, e nie masz z kim sypia.
Dlatego, moja droga, trzeba powanie zastanowi si, jak sensownie
uwika w siebie komendanta. Ale to tak gboko, eby wystaway mu
tylko uszy Rozemiaa si, upychajc rozjanione niemal do biaoci
wosy pod chustk. I dodaa jeszcze w stron patrolowca, ktry
odpywa, znikajc za zakrtem, jakby jego zaoga wiedziaa, e Wanda
za chwil nieodwoalnie si ubierze:
Ju ja ci dam bawi si naft i zapakami!
 Kaza,

poowa, lipca 1918 roku.

Musia ich czym zaj. Da im jaki cel albo chocia rozrywk.

Monotonia i beznadziejno drczyy ludzi i jego samego. Wszyscy stali
si nad miar draliwi i skorzy do ktni. Krenie wok kupy zota te
nie wpywao dobrze na psychik onierzy. Szczeglnie, e kady
z nich zdy ju w pewnym sensie przyzwyczai si do myli, i jaka
czstka nieprawdopodobnego skarbu naley do niego. Kaedubowi
wydawao si, e syszy zdradziecki szmer ich myli. Sam przecie roi
o bogactwie. Z pewnoci w cigu dugich, beznadziejnych wart
w klaustrofobicznym przedsionku skarbca, w nucych patrolowych
cyrkulacjach wok budynku, a wreszcie w cigu pustych, upalnych
nocy bez kobiet, knuli w swoich nieuksztatowanych jeszcze
ideologicznie umysach pomysy z gruntu podejrzane. Przecie
w kadej strukturze, w kadej formacji, nawet najlepiej kontrolowanej
i zorganizowanej, zdarzaj si ludzie bezideowi i nieprawomylni. Tacy
s najgorsi. Sysza od ojca, jacy ludzie dochodzili do wysokich pozycji
w strukturach Ochranki i kim si okazywali. I jak przez cae lata
potrafili udawa kogo innego. A moi? A choby ci otysze?
Dzieryski twierdzi, e nie ma lepszych i bardziej zaufanych onierzy.
Moe i jest co na rzeczy. Rozkazy wykonuj bez wahania i nawet brew
im nie drgnie. A przecie caa ta sprawa, cay ten ruch jest jeszcze
wiey i ludzie mieliby prawo wtpi, a choby i pyta. Nie ma w tym
niczego zego. Tak, na otyszach mona chyba polega, ale pozostali?
Ju kilkakrotnie musia ich kara dodatkowymi wartami i naganami
przed frontem. Bo dyscyplina i duch w nich upady. Nie przyszywali
oberwanych guzikw i, o zgrozo, zdarzay si przypadki zapuszczenia
broni do stanu karygodnego. Podejrzewa te, e w oddziale uprawia
si hazard i cho nie mia konkretnych dowodw, kilkakrotnie widzia,
jak co przed nim pospiesznie ukrywano. Z pewnoci karty albo koci.
Moe nawet grali dajc sobie rewersy na kilogramy zota? Wszystko
moliwe. Gdyby byli na morzu, a on by kapitanem, kazaby im
szorowa pokad albo malowa kadub i wszystko wrcioby do normy.
Tu jednak nie byo nic do roboty. Przecie nie bd szorowa posadzek
w banku. Pocigiem zajmuje si Tian i mona mu cakowicie w tej
materii zaufa. Z miejscowych kolejarzy, z ktrymi Chiczyk wszed
w komityw nad podziw gadko, zorganizowa nawet ekip, ktra
prowizorycznie, ale nader solidnie wzmocnia nadwtlone podogi
wagonw, a on sam systema tycznie przeglda mechanizmy
i konserwowa wszystko, zdobywajc w cudowny sposb smary
i materiay. Szczegln estym zdawa si darzy parowz i t mioci
do maszyny zdoa zarazi swego pomagiera. Iwanowi zdarzao si
podziwia, jak razem ogldali imponujcy mechanizm. Tian tumaczy
zasuchanemu chopcu zasady dziaania poszczeglnych czci
i zespow, rys owa skomplikowane schematy i bez koca cierpliwie
wyjania procesy zachodzce wewntrz. Wygldao na to, e ma
rzeczywicie nieskoczony zasb wiedzy technicznej i e jeli postoj
w Kazaniu jeszcze kilka miesicy, pomocnik Chiczyka bdzie
przygotowany do egzaminw wstpnych w Instytucie Technicznym.
Poza tym regularnie, co te Iwan zdy zauway, wiczyli jak
dziwaczn, chisk chyba szermierk, ale robili to zawsze w pewnym
oddaleniu od ciekawskich oczu, wic nawet tak bystry obserwator jak
on nie bardzo wiedzia, czego a tak godnego wielu godzin wicze
mona dokona za pomoc dbowego kija. Zreszt, niech sobie wicz
i dyskutuj o parowozie i termodynamice, przynajmniej nie bd knuli,
a lokomotywie wyjdzie to z pewnoci na dobre.
Iwan mia te oko na radiotelegrafistw, bo ci dziewczyna i ten
szpakowaty (notabene bardzo sympatyczny) carski oficer nie mieli
wiele do roboty. By utrzyma kontrol nad cznoci, Iwan kaza im
prowadzi starann ewidencj wszystkich depesz z datami oraz
godzinami wysyki i odbioru. Prowadzili t ksig naprawd rzetelnie,
a rwniutkie pismo Salomei i zamaszyste, ale harmonijne jej starszego
kolegi sprawiao Iwanowi, ktry lubi symetri, swoist przyjemno.
Trzymany na dystans przez Wand, zacz baczniej przyglda si
dziewczynie z cznoci i nachodzi j w przedziale radiotelegraficznym
czciej, ni wynikao to z ich subowych relacji. Zawsze jednak stara
si, by mie do tego jaki pretekst. Zacz wic preparowa sniste
raporty dla szefa tylko po to, by mie okazj pogadania z Salome
i przede wszystkim, by na ni popatrze. Do szybko zauway, e
przynosi to ulg jego umysowi i pozwala zapomnie o obsesyjnym
pragnieniu posiadania Wandy. W upalnym powietrzu Kazania,
rozgrzana wysokim, spokojnym socem uroda Salomei zdawaa si
rozkwita. Widocznie jej fenickie ciao, semickie oczy, syryjska skra
i wosy stworzone zostay po to, by pawi si w ciepym klimacie
i pokazywa zachwyconym mskim oczom to, co nie miao szans
rozwin si podczas niekoczcych si zimnych i ponurych dni.
Kaedub zauway ze zdumieniem, e skra Salomei ma odcie
dokadnie taki, jak migday, ktre sparzono wrztkiem, zanim
cignito z nich skrk. Wydawao mu si take a moe rzeczywicie
tak byo e skra dziewczyny pachnie tak samo, jak migdaowy olejek,
ktry jego mama dodawaa do ciasta. Pamita, e od zapachu tego
olejku robio si w domu, nawet w zimie, dziwnie ciepo i przytulnie.
Zauway te, e cikie, proste wosy Salomei, przycite rwno nad
czoem i tu pod uszami, s granat owe. Przyglda si im, pod
najrniej szymi ktami, ale kolorystyczny fenomen nie znika.
Granatowe wosy, migdaowa skra, ciemnobrzowe oczy, wargi nie za
grube i nie za wskie Wszystko w tej dziewczynie byo pikne
i foremne, nawet patki uszu, pomijajc nieco zbyt masywne (co Iwan
zauway ju wczeniej) ydki. Bya te najmilsz rozmwczyni pod
socem. Mona j byo stosunkowo atwo rozmieszy, zadziwi
i przestraszy. Wydawaa si nastawiona na odbieranie sygnaw
innych ludzi. Umiaa ponadto wdzicznie i grzecznie sucha, ajej
repliki, inteligentne i stosowne, nie zawieray ani odrobiny cynizmu, do
czego zdya ju przyzwyczai Iwana Wanda. Salomea nie bya ani
troch gupia. Nie chichotaa usunie, jeli komplement, dowcip czy
uwaga nie byy jak na jej gust i inteligencj wystarczajco zabawne, ale
uprzejmie si umiechajc czekaa, a rozmwca podejmie nastpn
kwesti. Nie bya z pewnoci tak dojrzaa i dowiadczona, jak Wanda,
szczeglnie w postpowaniu wobec mczyzn. Ale zdy zauway, i
cho zdarzao si, e sposzyo j jakie sowo czy gest to No wanie.
Wtedy zatrzymywaa si na chwilk, jak mwca w rzymskim Senacie,
ktrego niespodziewana replika wytrcia z rytmu wystpienia.
Zatrzymawszy si, jak szermierz, ktrego zdeprymowa ruch
przeciwnika, zdawaa si nieruchomie. Spuszczaa wzrok, ale tylko na
chwil, i odzyskujc szybko rezon, znw stawaa w pozycji,
podejmujc rozmow. Nie zdarzao si to zreszt czsto, a byo jak
zauway Iwan bardzo mie dla kogo, kto jak on umia obserwowa.
Dodajmy zreszt, e o ile Iwan by rzeczywicie urodzonym
obserwatorem i by moe zrobiby karier jako ornitolog lub badacz
rzadkich gatunkw fauny, o tyle by kiepskim analitykiem. Myla zbyt
schematycznie i nie potrafi si rozsta z pierwsz przyjt lub
wykoncypowan interpretacj jakiego zdarzenia, postawy czy
zachowania. Zupenie wic nie wiedzia, jak interpretowa Salome.
Przy Wandzie nie uzupeni swych dowiadcze w tej skomplikowanej
materii, bowiem Laudowska, panujc doskonaSe nad nim i nad sob,
nie zostawiaa mu ani odrobiny czasu na interpretacj. Robia to
perfekcyjnie i z premedytacj. Nim zacz si zastanawia nad tym, co
dane sowo albo spojrzenie ma oznacza, nadchodziy w zbyt szybkim
jak na jego moliwoci tempie nastpne wydarzenia, riposty i spojrzenia
i Iwan stawiany by w sytuacji konia, ktrego zbyt szybko karmi
marchewkami. Nim zdoa rozgry jedn, pchano mu do pyska
nastpne. I reagowa jak ko. Marchewki byy zbyt ncce, by pozbawi
si przyjemnoci pochaniania kolejnej, ale coraz trudniej byo nady,
a co dopiero pomyle o tym, i jest si obiektem dowiadczenia.
Dowiadczenia zabawnego tak naprawd tylko dla karmicego.
Wobec Salomei Iwan poczu po raz pierwszy ukryt w sobie msk
si. Poczu j tylko dlatego, e Salomea nie miaa wobec niego adnych
ukrytych zamiarw. Podoba si jej i gdyby nie by jej dowdc
i funkcjonariuszem Czeka (o ktrej wiedziaa ju co nieco), patrzyaby
na niego bez zrozumiaej w tej sytuacji rezerwy. I bez obawy, ktr teraz
odczuwaa, nie bdc pewna, dlaczego szuka z ni kontaktu. Bo bya
dziewczyn na tyle bystr, by od razu zauway, e wizyty dowdcy
w przedziale cznoci wykraczaj sw czstotliwoci poza subowe
potrzeby. Iwan by ponadto bardzo kiepskim aktorem. To znaczy: on
sam uwaa, e potrafi znakomicie gra i maskowa zamiary i myli, bo
nigdy jak do tej pory nie mia okazji przekona si, e to jego
przewiadczenie jest naiwne i dziecinne. Podobao si Iwanowi take to,
e Salomea, niezalenie od pory, jest zawsze taka wieutka i pachnca
jak dopiero co upieczone makowe ciastko. Jak ona to robia? Jej
mundurowe bluzy byy zawsze starannie odprasowane, z zapitymi
przepisowo guzikami, a fady rwnomiernie i symetrycznie uoone
pod wojskowym pasem z tyu i z przodu (jak pamitamy, Iwan
uwielbia symetri).
Spdniczkom, cho spowiaym od czstego prania, take nie mona
byo niczego zarzuci. Paznokcie smagych doni Salomei byy zawsze
starannie przycite, wypolerowane i czyciutkie. Take na pulpicie
z aparatur cznoci panowa podczas jej dyurw symetryczny
porzdek. To zastanawiajce, ale Iwanowi nie udao si nigdy przyapa
dziewczyny na tym na przykad, e subowy owek by
niezatemperowany albo lea pod kontrrewolucyjnym ktem wzgldem
ksigi depesz. Kiedy wczeniej zdarzao mu si obserwowa Wand
w chwilach, gdy ta o tym nie wiedziaa, przyapywa j na cakiem
swobodnych ziewniciach, nieskrpowanych kocich przecigniciach,
nawet na dubaniu w nosku i niefrasobliwym, zupenie bezmylnym
drapaniu si po gowie. Salomei, nawet gdy nie zdawaa sobie sprawy,
e jest obserwowana, nic, ale to nic takiego si nie zdarzao. Iwan
w pierwszym i jak zwykle bdnym, bo intuicyjnym odruchu
analitycznym zinterpretowa ow niezwyk poprawno zachowania
dziewczyny w kategoriach niewinnoci i znakomitego wychowania.
Nie zdawa sobie bowiem sprawy, e obydwie bardzo dokadnie
kontroluj swoje zachowanie. Tyle tylko, e kada robia to z innych
powodw. Salomea kontrolowaa si dlatego, e nie chciaa, by
ktokolwiek z zaogi pocigu (z wyjtkiem Wandy) wiedzia o niej wicej
ni powinien. Wanda, kontrolujc si jeszcze dokadniej, zachowywaa
si tak, by postronny obserwator myla, i jest najnormalniejsz
w wiecie dziewczyn, zdoln do drapania si po gowie, ziewania,
a nawet, o zgrozo (bo i to si jej zdarzao), puszczenia dononego,
penego ulgi bka. Zupenie szczere byy tylko wobec siebie i to
wycznie wtedy, gdy byy same. Jednym sowem, obecno Salomei
dziaaa na Iwana bardzo dobrze. Obserwujc dziewczyn podczas
spotka, ktrym zawsze stara si nada subowy wymiar, utwierdza
si coraz silniej w przekonaniu, e Salomea jest czysta w najbardziej
oczywistym tego sowa znaczeniu, a poniewa mia skonno do
marzenia i fantazjowania, ustali w duchu, i to wanie bdzie
najlepszym remedium dla jego znkanej niezaspokojonym podaniem
psychiki. Ten mechanizm jest do prosty. Niespenione uczucie, nawet
na poziomie gwatownego podania, nawet nienasycone jeszcze
elementami gbszymi, splatajcymi dwie osobowoci w emocjonalny
wze, ktry w miar zaciskania coraz trudniej rozluni, domaga si
rekompensaty. Najprociej jest przekona siebie samego, e wobec innej
istoty, pokorniejszej i bardziej bezbronnej, moemy dokaza tego, co nie
udao si nam wobec partnerki silniejszej i lepiej przed naszymi
zakusami chronionej. Mczyni, ktrych po wstpnych awansach
odrzucono, doskonale znaj ten kojcy proceder zapanowania nad
kolejn partnerk tylko po to, by z zemsty nad ca przeciwn pci
porzuci j zaraz po zwycistwie. Dla mczyzn to katharsis, a tak si
dziwnie zwykle zdarza, i szukajc ofiary, spotykaj na swej drodze
kobiety dostatecznie zdeterminowane i zaintrygowane t rol.
Iwan postanowi wic uwie Salome, by uwolni si od Wandy.
Poza tym w swej niedojrzaoci chcia Wandzie znw co udowodni.
Nie przeczuwa, e motywowanie wasnych dziaa metod poczekaj,
ja ci poka koczy si zwykle tak, jak w mdrej rosyjskiej bajce
o mciwym i gupim Wilku oraz sprytnym, mdrym i wyrozumiaym
Zajcu. Widocznie jednak Kaedub nie czyta tej akurat bajki. Musia
wic tylko wymyli dostatecznie przekonujc rol, ktr odegra przed
jake modziutk publicznoci w osobie radiotelegrafistki.
Los zdawa si mu sprzyja. Kiedy spacerujc po ograniczonej
przestrzeni przedziau zastanawia si nad stworzeniem wiarygodnego
pretekstu do kolejnych odwiedzin, zapukano do drzwi.
Wej! rzuci, ale kiedy zobaczy, e w drzwiach stoi Salomea,
z wraenia omal nie usiad. W kadym razie zarumieni si a po
cebulki wosw. Odwrci si do niej tak gwatownie, e w stawach
biodrowych co mu niebezpiecznie chrupno i nogi ugiy si pod nim.
Skrzywi si i nie tylko dla dodania powagi wasnemu stanowisku, ale
take z niespodziewanego blu ostronie opuci siedzenie na kozetk.
Salomea wygldaa uroczo w furaerce wcinitej prawie po nasad
noska. Bya w zasadzie osob cywiln, ale wyprya si subicie, zes
tawia obcasy wypastowanych do poysku oficerek i wycigajc przed
siebie energicznym ruchem gsto zapisany papierek, zameldowaa
gosem dwicznym i niskim, jak pukowa trbka:
Depesza do was, towarzyszu komendancie. Z Moskwy. Pilna.
Kademu innemu posacowi Kaedub kazaby zaczeka na
korytarzu. Teraz jednak nie mg odmwi sobie rozkoszy subowego
panowania nad Salome.
Siadajcie, towarzyszko. O tu. Wskaza jej przeciwleg kozetk.
A sam kogucim ruchem przygadziwszy i tak nieskaziteln fryzur,
rozprostowa papierek, strzepnwszy po nim koniuszkami palcw.
Wydawa si w tej chwili bardzo godny i mski. Depesza bya od
Dzieryskiego:
Symbirsk jest w rkach wrogw rewolucji. Nasze oddziay cofaj si
bez walki na caym froncie. Dezorganizacja i upadek rewolucyjnego
ducha. Bd gotw do ewakuacji. Zawiadomi o terminie w osobnej
depeszy. Nie ufaj kazaskim wadzom. Myl o zdradzie. W razie
koniecznoci jed na wschd lini transsyberyjsk. Nie wracaj do
Moskwy. Niebezpieczestwo odcicia jest due. Odpowiadasz gow.
Za wszelk cen podnie ducha i morale swoich ludzi. Zmobilizuj siy.
Podejrzanych. Niepewnych. Chwiejnych likwiduj fizycznie. Na miejscu.
Pozdrowienia.
Czytalicie? podnis wzrok znad papierka i zaraz si
zreflektowa. Wybaczcie. To zawodowe nawyki. Jasne, e czytalicie.
Salomea podniosa na niego spokojne brzowe oczy i Kaedub
wyczyta z nich uwag i ch wsppracy. Cign wic:
I co o tym sdzicie?
Salomea umiechna si niepewnie i zagryzajc kciki licznie
wykrojonych warg, przyznaa szczerze:
Boj si, towarzyszu komendancie! I dodaa zaraz, tak szczerze,
jakby zwierzaa si ojcu: Naprawd mam stracha!
Niby przed czym?
Przecie towarzysz wie Zagryza wargi i staa si jeszcze
adniejsza.
Owszem. Iwan doskonale wiedzia, o co chodzi, bo zdarzao mu si
na ten temat rozmawia z ojcem, ktry by (trzeba mu odda w tym
miejscu sprawiedliwo) zdecydowanym przeciwnikiem
antyydowskiej psychozy. Jednak i sam Wiktor Francowicz dokadnie
nie wiedzia, jak naprawd miay si te sprawy w ostatnich latach
cesarstwa. W szeroko rozumianej opinii publicznej, cokolwiek by to
znaczyo, ydzi zamieszkujcy imperium dybali wraz z masonami na
ycie cara i nie myleli o niczym innym ni o obaleniu istniejcego
porzdku.
O ydach myli si zwykle wtedy, gdy co zaczyna nawala
w machinie pastwa. Oczywicie szeroko rozumiana opinia publiczna
sdzia, e Ochranka miaa ow wybran spoeczno na celowniku.
Jasne, e wrd nich lgn si konspiratorzy, zamachowcy
i rewolucjonici. Ot, choby synna i bardzo mierdzca sprawa
tzw.Protokow Mdrcw Syjonu, ktre okrzyknite zostay przez
rodzimych ydoercw zbrodniczym programem podboju caego
wiata i wywoay wrd nich psychoz tak siln, jakby ten podbj ju
si zacz. Inna sprawa, e przejcie wadzy przez bolszewikw (wrd
ktrych byo przecie wielu ydw) zdawao si nadawa
Protokoom posmak przepowiedni. Rzecz w tym, e metody zapisane
w Protokoach byy dziwnie podobne do bolszewickich.
Gdy przemkno mu to przez gow, Iwan pomyla, e ydowski
podbj wiata by moe ju si rozpocz i nikt nie jest w stanie go
zatrzyma. Spojrza na liczn ydowsk dziewczyn i nagle wyobrazi
sobie, e ma przed sob anioa zagady. Umiechn si sam do siebie
i sycc spojrzenie urod radiotelegrafistki, spyta w tonie przesadnej,
ojcowskiej protekcji:
A wic, dlaczeg to macie stracha?
Mog by szczera, towarzyszu komendancie?
Nie wolno wam nie by.
Salomea spowaniaa i jej delikatna twarz przestaa by twarz
dziecka. Zwiesia frasobliwe donie midzy kolanami, jak wyczerpany
cik prac robotnik, i powiedziaa, patrzc Iwanowi w oczy:
Rne rzeczy ju widziaam. Ja wiem, e to nie wasza wina. To
znaczy, e nie ma w tym winy rewolucji. Ale wiecie zawahaa si,
a Kaedub ze wszystkich si zachca j do miaoci ciaem, wzrokiem
i umysem. Przypomina teraz trenera koni skaczcych przez
przeszkody. Gdy taki ko przymierza si do szczeglnie trudnej
kombinacji, trener obserwowany z boku zdaje si skaka wraz ze swym
podopiecznym. Podwiadomie zgina kolana i wykonuje stosowne ruchy
szyj i gow. I co podobnego pomogo Salomei pokona obaw:
Zawsze tak jako jest, e naszym obrywa si z kadej strony.
Jak to rozumiecie? spyta Iwan, cho zna doskonale odpowied.
No, za cara, za starego porzdku, kilka razy widziaam, jak tukli
i szyby w ydowskich sklepach, i ydw. Mj ojciec jako sobie z tym
radzi. Wynajmowa ochroniarzy i mia dobre ukady z wadz. Byy na
to pienidze, bo zaatwia dostawy dla wojska. Jeszcze przed wojn.
Wam si to pewnie nie bardzo podoba?
Dlaczego? Kaedub nie by dobry w udawaniu naiwnego.
No, bo
A, o tym mylicie. Nie, to nie ma dla mnie znaczenia. Przeszo
jest wana tylko do pewnego stopnia. Jeli kto dobrze suy naszej
sprawie, to fakt, kim by przed rewolucj albo co robia jego rodzina, ma
znaczenie drugorzdne.
Plt te komunay, uwiadamiajc sobie ze wstydem, i jednoczenie
usprawiedliwia siebie i swojego ojca we wasnych oczach. Przez chwil
mia nawet ochot zwierzy si dziewczynie i powiedzie, kim by jego
ojciec. To nie byoby ze posunicie. Natychmiast przecie wytworzyby
si midzy nimi rodzaj wsplnoty grzechu. Porozumienia. I moe
byoby atwiej zbliy si do Salomei? Po chwili namysu nie
zdecydowa si jednak na ten krok i chyba susznie, bo jego
rozmwczyni, omielona, zwierzaa si z coraz mniejszym oporem:
Po abdykacji, za Kiereskiego, te tukli naszych i te szyby, ktre
jeszcze zostay, ale ju chyba jak wam wiadomo z zupenie innych
powodw. Spojrzaa na niego niepewnie, bo nie wiedziaa, czy jest na
tyle inteligentny, by si na ni w imieniu wadzy nie obrazi. A zaraz
potem Spojrzaa na niego raz jeszcze i tym razem bardzo uwanie,
ale poniewa wci zachca j wzrokiem i umiechem, zdecydowaa si
powiedzie mu to, co myli. Po rewolucji wielu przychodzio po
prostu po to, eby kra. Wtedy ju nie napadali na mae sklepiki.
Wiedzieli, e tam prcz soika ogrkw nie ma nic do wzicia. Wtedy
spojrzaa na niego jeszcze uwaniej zaczli rabowa tych naprawd
bogatych.
Kto to niby robi?
A tego, towarzyszu komendancie, to nikt nie wie. W takim
zamieszaniu, kady, kto ma bro i jaki papierek ze stempelkiem, jest
dobry do tej roboty. Potem, jak si zostaje w nocnej koszuli i nawet bez
butw, bo te te zarekwirowano w imieniu, wybaczcie zmieszaa si
i bya w tym naprawd urocza rewolucji, to nie ma si ochoty
dochodzi swoich praw. Zreszt wiecie, jak to jest.
Kaedub pokiwa wspczujco gow, bo kto jak kto, ale on
wiedzia, j a k to jest. Jemu w ten sposb zabrano ojca, a nie jakie tam
srebrne yki czy etol z lisw.
Posuchajcie, towarzyszko zacz i zupenie nie wiedzia, jak
zlikwidowa tytularny dystans formy, z ktrym tak gadko potrafia si
upora Wanda. Posuchajcie Pomyla, e chciaby jej powiedzie
zupenie co innego. e jest bardzo adna i e jest mu przyjemnie z tego
powodu, e mu zaufaa i e mu si zwierza z takim wdzikiem, cho jest
jej przeoonym i kim, kto w sekund moe zdecydowa o jej losie.
W kocu jednak powiedzia to, co wypadao powiedzie, i zrobio mu
si z tego powodu przykro i dziwnie smutno:
Wiecie, rewolucja wymaga ofiar
Zawaha si, bo ten akurat komuna, zaczerpnity z partyjnych
gazetek, wyda mu si wyjtkowo niestosowny.
To znaczy Potar czoo gestem, ktry w jego pojciu mia
wyraa gboki namys, a ona popatrzya na niego powanie i z
cieniem nadziei. Nadziei, e zdolny jest naprawd co jej wytumaczy
i sprawi, e jej lki min jak ze sny dziecka. Jako zupenie naturalnie
porzuci agitacyjne nuty i zapragn powiedzie co bardzo osobistego:
To znaczy, ja to rozumiem. Mnie te co zabrano Co, a w
zasadzie krtko mwic, zabrali mi ojca dokoczy niespodziewanie
energicznie i odetchn z ulg, bo zda sobie spraw, e tych sw ju si
nie cofnie. By jednak przekonany, e Salomea nie jest partyjn
karierowiczk, ktra mogaby zdyskontowa jego antyrewolucyjne ale
i sypn go. Spojrzaa na niego wspczujco i ciekawie zarazem.
Naprawd byy w tym spojrzeniu te dwie rzeczy naraz:
Kto wam zabra i dlaczego?
A diabli wiedz, kto. By moe tu si umiechn, ale ten
pumiech by zrozumiay tylko dla niego samego ci sami, ktrzy dali
mi zajcie w Czeka.
A wasz ojciec, co im zawini? spytaa i zaraz uzupenia pytanie:
Moe to dla was zbyt bolesny temat? Porozmawiamy o czym innym.
Jeli tylko oczywicie macie ochot cigna troch z rozpdu i z coraz
mniejsz pewnoci. Kaedub nagle objawi si przed jej oczami take
jako czowiek. Dotychczas by dla niej wycznie dowdc i kim bardzo
adnym zewntrznie. Jedynej bardziej intymnej informacji o nim
dostarczy kiedy Salomei niezapomniany widok jego nieskazitelnego
tyka. Wtedy, gdy z Wand stawiay mu baki.
 On jednak zniecierpliwi si. Tak spieszno byo mu do pozyskania
zaufania tej dziewczyny:
Nie. Nie zmieniajmy tematu. Z nikim przedtem o tym nie
rozmawiaem. Gdy to powiedzia, uwiadomi sobie, e mwi prawd.
Na pocztku czeka z dreniem serca, e ten temat o jakie wyjanienia
pojawi si w trakcie czstych przecie i nie tylko subowych rozmw
w gabinecie Szefa. Ale Dzieryski, czego Kaedub nie wiedzia, mia
swoje sposoby. Czeka, a potrzeba zwierze i ciekawo bd w Iwanie
na tyle silne, i bdzie to mona wykorzysta do zahartowania jego
lojalnoci i bezkrytycznego oddania subie. Dlatego temat losw
Wiktora Francowicza, cho czsto wisia w zadymionej atmosferze
gabinetu Dzieryskiego, nigdy nie obrs w pytania i wyjanienia.
Moe miaby ochot porozmawia o tym z Wand. Tak, chyba z Wand
i na pewno z tym czowiekiem, ktrego spali, a ktry w cigu dwch
godzin sta mu si niemal tak bliski jak ojciec.
Z nikim przedtem o tym nie rozmawiaem powtrzy.
Wiecie, ludzie czsto mwi o ideaach, o powiceniu dla sprawy,
o wyszej koniecznoci
Przerwaa mu nad podziw dojrzale i zasadniczo:
A jaka to wysza konieczno kazaa tym ludziom zabra wam
ojca? I dlaczego na to pozwolilicie?
A co niby miaem zrobi? krzykn prawie i w tym momencie
doskonale poj, co wwczas naleao zrobi, a take przyczyny, dla
ktrych tego nie zrobi. Mimo to usiowa usprawiedliwia si przed
dziewczyn i samym sob:
Nie pozwolili mi i ze sob. Kazali zosta i czeka Zosta
i czeka.
A wy zostalicie i czekalicie? spytaa tylko z grzecznoci.
Iwan pokiwa tylko gow i poczu si wyjtkowo le i gupio, bo
znw uwiadomi sobie, e i teraz zostaje, a dokadniej - e tkwi gdzie
i czeka, bo mu tak kazano. Dalej rozmow poprowadzia Salomea,
a Iwan spostrzeg, e i ta dominacja sprawia mu ulg i przyjemno.
Ulg, bo dokonywa czego w rodzaju oczyszczajcej spowiedzi,
przyjemno bo nagle odkry w tej sytuacji podniecajcy dreszczyk.
Wyobrazi sobie, jak ta sodka dziewczyna z twarz, ktra mogaby by
twarz anioa zagady, kae mu robi rne rzeczy i chwali go, gdy
zrobi co dobrze. Skupi si na tym przelotnym marzeniu jeszcze
intensywniej. Ot to! Wymierza mu kar, gdy jej nie zadowoli
wystarczajc gorliwoci. A jaka to mogaby by kara? Co
niesychanie emocjonujcego, co spowodowao haaliwe omotanie
serca i pulsu w skroniach, przeleciao mu przez myli i nim
sprecyzowao si dostatecznie, by go podnieci, Iwan zmusi si do
powrotu w realny czas i przestrze. Gdy, wrciwszy, spojrza na
Salome, wydao mu si, i ona w tym krtkim, boskim momencie
mylaa dokadnie o tym samym, ale stawiajc si w roli, ktr jej
wyznaczy. Zauwaya to co w jego oczach i ruchach, ale udaa, e
niczego nie widzi, a Iwan tym gorliwiej stara si j zadowoli swymi
odpowiedziami. Pomyla, e nigdy nie mia, a chciaby mie tak
wanie nauczycielk. yczliw, wyrozumia, ale zasadnicz
i dominujc. Przypomnia sobie, jak bodaj w pitej klasie lekcj
geografii prowadzia w zastpstwie niejaka Warakomska. Take
najprawdopodobniej Polka. Bya to sytuacja do wyjtkowa, bo kobiety
uczyy w zasadzie tylko w klasach najmodszych lub szkoach eskich.
Wydarzyo si wwczas Iwanowi i koledze z awki co niesychanego.
Owa Warakomska, przy do walcowatej figurze i nogach zbyt grubych
w kostkach co zaobserwowali tu przed lekcj, gdy sznurowaa
rozwizany bucik, nie zdajc sobie sprawy, e jest podpatrywana
take miaa anielsk twarz. I ten niespodziewany kontrast pomidzy
matronowat zwyczajnoci figury a dziecinnym, delikatnym piknem
rysw by jak czsto takie wanie kracowoci niezwykle
ekscytujcy. Zaczo si do niewinnie. Iwan pospiesznie narysowa
geograficzk bez spdnicy, w rzucie by tak rzec tylnym. Podsun
szkic koledze, a ten, rwnie utalentowany plastycznie, doda kilka
interesujcych szczegw. Po chwili chichotali obaj, starajc si stumi
objawy wesooci, a take ugnie narastajce podniecenie do formy
umoliwiajcej w miar bezpieczny przemarsz rodkiem klasy w razie
wyrwania do tablicy. Na rwni z nimi rozbawiony uczniowski los
chcia, by Warakomska istotnie wezwaa Iwanowego kolek do
odpowiedzi, a gdy ten stan dziwnie skurczony przed jej obliczem
i zaczerwieniony liczy klepki parkietu, nauczycielka zauwaya
wyrazisty dowd akceptacji wasnych wdzikw, jako e dowd ten
wypycha nie tylko mundurowe spodenki, ale rwnie zaznacza sw
aroganck obecno pod granatow, mundurow kurteczk.
Nauczycielka geografii obrcia w palcach Iwanowego koleg tak, by
klasa nie widziaa szczegw jego erotycznej gotowoci, i szybko, na
swoich grubych ydkach podesza do awki Iwana, wycigajc rk
w gecie nieodwoalnym jak spadajca ju alpejska lawina. Iwan poda
jej kartk, a Warakomska studiowaa wspln kreacj chopcw przez
dusz chwil. Potem zoya starannie arkusik (a nie jak mona si
byo spodziewa zmia) i wsuna do wskiego rkawa skromnej,
zapitej pod szyj sukni. Kolejne wydarzenia potoczyy si gadko
i dynamicznie. Nauczycielka geografii (ktra bya dziewczyn ros
i zapewne do siln) chwycia Iwana pod pach i niemal unoszc,
dostawia do wspautora szkicu, kulcego si pod tablic. W nastpnej
sekwencji kolejno przygia ich gowy na d i signwszy po metrow
linijk, uywan jako pomoc w nauce geometrii wykrelnej, przy
solidarnym i nader szyderczym aplauzie klasy wypacia im w wypite
tyki po par solidnych, klaskajcych sucho uderze. Smak i piekc si
tych razw Iwan pamita doskonale. O dziwo, miast bole,
spotgoway jego dziecinne, irracjonalne podniecenie. A gdy
wyprostowa si godnie w poczuciu spenienia czego zachwycajcego,
dostrzeg w oczach geograficzki rozanielone zauroczenie tym, co przed
chwil si stao. Pomidzy karzc dziewczyn i ukaranym
chopczykiem przeleciaa w powietrzu iskra nieprawdopodobnej
i rzadko osiganej obustronnej satysfakcji. Iwan nigdy nie zdoa
odgadn wyniku owego starcia. Kto by gr, kto kogo tak naprawd
upokorzy? I kto kogo ukara? Bg raczy wiedzie. Wida lad owego
wspomnienia odbi si na twarzy Iwana, bo Salomea troch
zdezorientowana pokiwaa gow:
 Rozumiem. W kadym razie mam stracha. I zastanowiwszy si
chwil, dodaa: Wybaczcie. Ale czy macie jaki pomys na
podniesienie, jak to si mwi w wojsku, morale?
Iwan oderwa si od wspomnie i zareagowa:
Nie odrzek szczerze. I nie myl, eby drastyczne zaostrzenie
dyscypliny dao jakie rezultaty. Moe by wrcz odwrotnie i to, czego
si boicie, stanie si o wiele szybciej, ni mylimy. A wy pochyli si ku
niej z dozowan przyjemnoci, zdziwiony tym, jak bardzo ma ochot
dotkn jej twarzy macie jaki pomys?
Jasne zapalia si. Wida rzecz chodzia jej po gowie od
duszego czasu. Przygotujmy wieczornic. Spojrzaa na niego
wyczekujco, a poniewa nie dostrzega zadowalajcej reakcji, szybko
para naprzd:
No, wiecie. Wanda co zagra. Stworzymy chr. Odegramy jak
stosown scen. Czerwonoarmici si zaangauj w spraw. Zaprosimy
publiczno. Moe tych sympatycznych kolejarzy od Tiana i ich
rodziny?
Rozentuzjazmowana czekaa na to, co powie.
A wiecie, to wcale nie jest gupie. Przecie towarzyszka
Laudowska jest artystk. Tylko skd ja jej wezm fortepian?
zafrasowa si, bo organizator i subista wzi w nim gr nad
wizjonerem. Salomea oywia si, a jej brzowe oczy odzwierciedlay
przyjemno pync z planowania. Salomea bya bowiem urodzonym
strategiem.
Fortepian. Fisharmoni. Nawet guzikwk. Ona zagra na
wszystkim. W tym miecie na pewno s fortepiany. Zarekwirujcie
A potem si odda
Zawahaa si zawstydzona, uwiadamiajc sobie, jak atwo zaciera
granice pomidzy tym, co mona, i tym, czego si nie powinno, ale
bardzo chciaa zorganizowa ten wieczr. I Kaedub si zgodzi.
Do miasta docieray wieci coraz bardziej niepokojce
i dramatyczne. Gdy wycigno si waciwe wnioski z tej masy plotek,
bajd i sprawdzonych, rzetelnych informacji, wyania si obraz totalnego
chaosu. Czerwone oddziay, sformowane w popiechu
z nieprzygotowanych do walki ochotnikw i onierzy, pdzonych na
front pod przymusem, byy fatalnie zaopatrzone w bro, ywno
i amunicj. Szwankoway transport, dowodzenie i logistyka. Pono
brakowao im wszystkiego, a najbardziej ducha walki. Cofali si, czsto
nie oddawszy jednego strzau, na caych odcinkach frontu. Zreszt nikt
tak naprawd nie wiedzia, ktrdy ten front przebiega. Sztaby,
w ktrych nie brako ludzi chwiejnych i zwykych koniunkturalistw,
czekajcych na rozwj wydarze, szy w rozsypk. Oddziay cofajce si
spod Symbirska nie miay cznoci ani ze sob, ani z jednostkami
nadcigajcymi z rnych stron z odsiecz. Ich dowdcy czsto nie
mieli pojcia, kto w ogle jest gwnodowodzcym i gdzie go szuka.
Wszystkie formacje czya za to jedna wsplna idea gotowo do
natychmiastowego odwrotu. Mwiono tylko, a raczej szeptano, e
przeciwnik jest wietnie zorganizowany. Nic w tym dziwnego.
Oddziay biaych skaday si w znacznej czci z dawnej kadry
oficerskiej. Trafiay si kompanie, w ktrych najniszy stopniem by
w randze porucznika. Byli sprawni, zdeterminowani i jako front owcy
otrzaskani z walk. Kompania takich wojownikw bya w stanie
rozpdzi na cztery wiatry cay robotniczy batalion, bo zabijali sam
determinacj i manifestowan pogard, gdy szli w wyrwnanej
tyralierze, nie wyjmujc z zbw cygarniczek z dymicymi papierosami.
Bolszewikom za grunt pali si pod nogami. Nawet wieo
sformowane oddziay, przyjechawszy na front, traciy bojowego ducha
i wklepan przez moskiewskich komisarzy motywacj, poddajc si
powszechnie panujcym nastrojom. Zarwno w miecie, jak i w okolicy
mwiono coraz goniej i coraz odwaniej, e sowiety si kocz. Iwan
postanowi, e nie bdzie czeka na adn depesz i zaaduje zoto do
pocigu. To postanowienie przynioso mu wewntrzn ulg. Odsuna
si poza wszystkim chwila, w ktrej trzeba si bdzie rozsta ze
skarbem, a wiele wskazywao na to, e kolejny etap podry moe by
bardzo dugi. To te ucieszyo Iwana, ktry zdy si przyzwyczai do
pocigu i staej obecnoci dwch kobiet, na ktrych mu zaleao.
Pomyla sobie, e czas to w tych kwestiach nader poda ny czynnik.
A jeli on sam nie palnie jakiego gupstwa, wszystko jeszcze moe si
zdarzy. Znw pochony go zadania zwizane z transportem. Znw
wskie uliczki wiodce w d, do dworca kolejowego, zaczy
rozbrzmiewa wysilonym haasem ciarwek, ktre tym razem
zarekwirowa si, groc broni.
Przy okazji o mao nie doszo do strzelaniny, bowiem kazaskie
wadze same zdaway si myle gwnie o ewakuacji siebie, swoich
kobiet i niezliczonych bambetli, wypenionych zarekwirowanymi
w bogatych domach dobrami. Nazwisko Dzieryskiego nie dziaao ju
z tak magiczn si, jak dwa miesice wczeniej i z jak bdzie znw
dziaao za kilka miesicy. Dla sprawiedliwoci dodajmy, e Iwan nie
zdoaby zwie zota i ulokowa go bezpiecznie w pocigu, gdyby nie
to, e wci dysponowa dobrze zorganizowan i wietnie uzbrojon
si. Jego ludzie z samej radoci przerwania monotonnej suby
wartowniczej nabrali wigoru i sprystoci, a si napdow tego
mechanizmu okazali si nieocenieni otysze. Postanowi te, e pozwoli
Salomei zorganizowa t imprez i da jej kilku onierzy do pomocy.
Gdy oznajmi sw decyzj dziewczynie, ta z radoci cmokna go po
dziecinnemu w policzek i powiedziaa co, co sprawio mu
nieoczekiwan przyjemno:
Bardzo was lubi. Naprawd. Jak najlepsz koleank.
Usiowa si nastroszy na subow mod, bo rzecz staa si przy
wiadkach, ale po namyle powesela i zadysponowa:
Rbcie ten koncert. To nam wszystkim dobrze zrobi. Ale jeden
warunek. To ma by tu koo pocigu. Pogoda raczej si nie zepsuje.
Sidorin da wam jakie siatki maskujce. Zrobicie dekoracje. Troch
zieleni. Sztandar. Moe jaki transparent. Scena to drobiazg. Moecie
wle na pierwsz lor i opuci burt. Tian wam powie, jak to zrobi.
Prd mamy. wiato bdzie. Jak bdziecie mieli napisany gotowy
program, przyjdcie i pokacie. Tu spowania. I bez ekstrawagancji.
Spojrza na ni wyrazicie i doda dla pewnoci:
eby nie byo nieporozumie.
 Kiedy w kilka dni pniej zapukaa do jego przedziau z plikiem
kartek, usadzi j jak poprzednio i metodycznie zabra si do
przegldania repertuaru. Siedziaa naprzeciw, obserwujc go
wyczekujco.

Byle czasu nie marnowa,

pojedziemy szatkowa,
Wszystkich wrogw
Rewolucji i mas

Podnis oczy znad kartek i brwi ze zdziwienia.

Jezusie Nazareski! A c to za poezja?
Ale Salomea przysza tu gwnie po to, by broni swoich koncepcji
reyserskich, a nie wdawa si w akademickie dyskusje.
To jest, towarzyszu komendancie, piosenka, a waciwie pie
Czyja pie? przerwa jej, starajc si nie umiechn zbyt
ironicznie.
Podobno czerwonej kawalerii, ale to byo ju gotowe, bo to
piewaj nasi czerwonoarmici, a Wanda, to znaczy towarzyszka
Laudowska, powiedziaa, e bardzo dobrze piewaj i eby to wstawi.
Iwan westchn ciko, stwierdziwszy, e pozostae zwrotki,
ktrych tekst Salomea wypisaa rwniutko kopiowym owkiem,
poziomem dorwnuj tej, ktr czyta.
Skoczywszy, podnis wzrok i spyta:
Dobrze. Moe by. Niech piewaj. A kto im akompaniuje?
Salomea oywia si i oczy jej pojaniay:
Sami sobie. Oni tam maj cay zesp! A widzc pytajcy
i niedowierzajcy wzrok Iwana, wyjaniaa szybko: No, moe
przesadzam. Jeden ma guzikwk, drugi baaajk, a trzeci bardzo
udatnie gra na ykach.
Na ykach? ni to spyta, ni to stwierdzi Kaedub. Dobrze. Co
macie jeszcze?
Ten monolog. O, tu tkna palcem w kartki, ktre trzyma na
kolanach, a w rezultacie, cho przez papier, dotkna take jego uda,
a on daby sobie gow obci, e zrobia to celowo.
M o n o l o g? rozbi to sowo na czstki, bo koncepcja wieczoru
coraz mniej go zachwycaa. Czyj monolog?
Szekspira, towarzyszu. Z Juliusza Cezara.
Z Cezara? A dlaczego akurat z Cezara? dziwi si troch dla
zasady przyjtej na pocztku tej rozmowy, bo nigdy Juliusza Cezara nie
czyta. Ojciec zabra go kiedy na Makbeta i ta tragedia bardzo mu si
spodobaa. Do tego stopnia, e w domu zdj z najwyszej pki
zakurzone tomy Dzie dramatycznych i przeczyta Makbeta od deski do
deski. Ale Juliusz Cezar nigdy go nie pociga. Wyobraa go sobie
zawsze z profilu, z garbatym, spim nosem, dokadnie tak, jak na
ilustracjach w podrczniku historii, eksploatujcych niemiosiernie
awers rzymskiej mo nety.
Salomea miaa i tu gotowy argument:
Biblioteka miejska spalia si jeszcze w zimie, w ksigarniach
zostay tylko poradniki szczepienia drzewek i troch arabskiej poezji.
Antykwariaty pozamykane. Na szczcie Tian mia to ze sob.
Chcecie powiedzie Kaedub spojrza bezradnie w zakurzone,
zamknite przed upaem okno, przysonite firank z wypowiaym
godem pastwowych kolei rosyjskich, o ktre beznadziejnie i coraz
sabiej tuka si zmordowana socem mucha. Dopiero po chwili udao
mu si zebra myli i sformuowa je w sensowne pytanie:
Chcecie powiedzie, e chiski maszynista czyta Szekspira po
rosyjsku?
Tak odpara natychmiast tonem najzupeniej normalnym.
Powiedzia, e wedug niego rosyjski lepiej oddaje ducha oryginau ni
inne jzyki, w ktrych czytywa przekady. Powiedzia te Salomei
oczy rozbysy jak dziecku, ktre planuje noworoczn zabaw dla
rwienikw z klasy powiedzia, e pokae nam kilka sztuczek
z mieczem.
Czytajcy Szekspira sztukmistrz. Moe bdzie poyka ogie?
W kocu to jakby jego zawd. Ale gdy zobaczy jej reakcj cho nie
chciaa, by tak si stao natychmiast poaowa artu i zmiesza si, co
dziwnie go rozdranio. eby rozadowa atmosfer, dorzuci szybko:
Skd wemie miecz? Jak rozumiem, bdzie go poyka. No c, to
moe by zabawne.
Nie, c znowu. Jako dziwnie si dzisiaj z wami rozmawia.
Salomea pomagaa Kaedubowi wrci do roli, dodajc do swojej
kwestii zatroskane spojrzenie, jakby spodziewaa si, e ironia
komendanta jest wynikiem nawrotu gorczki albo silnej migreny.
Powiedzia, e pokae nam tradycyjn chisk gimnastyk
z mieczem. Nie wiem dokadnie, co to bdzie, ale powiedzia, e do tego
si nada ta szpada towarzyszki Laudowskiej.
Dobrze mrukn Kaedub ale co z tym Szekspirem? Co to za
monolog? Opowiedzcie w dwch sowach. I kto to ma wykonywa?
Mielimy nadziej, e spojrzaa na niego niespokojnie i szybko
zapaa go z rkaw bluzy. No, prosz! Zgdcie si. Nikt lepiej od was
nie pasuje do tej roli!
agodnie zdj jej do ze swego ramienia i nie odmwi sobie
przyjemnoci potrzymania jej przez chwil w swojej. Salomea nie
wyrywaa rki, ale jej do bya dziwnie bezwolna. Tak jakby udao si
jej odczy od niej wszystkie nerwy poruszajce miniami palcw.
Do jakiej roli? spyta agodnie.
Marka Antoniusza. Tylko wy jestecie wystarczajco przystojni.
Nie rozumiem, co tu ma do rzeczy przystojno? Zreszt pokacie
tekst! Wyj jej z rki podniszczony tomik, a poniewa tkwia w nim
zakadka, od razu otworzy stron z monologiem i przeczyta na gos
pierwsze wersety:

Przebacz mi, o! ty krwawa garci prochu,

em tak agodny wzgldem tych rzenikw!

Przebieg oczami dalsze wiersze i cho nie bardzo rozumia, co

i komu chce zakomunikowa szekspirowski Antoniusz, tekst podoba
mu si. By mski, wyrazisty, peen gniewu i chci zemsty. Zamkn
z trzaskiem ksieczk i powiedzia:
Dobrze. Bd Antoniuszem, pod warunkiem, e wytumaczycie
mi, o co chodzi, i e nie bd musia si przebiera w tog.
Nie, skde! zapewnia ucieszona. Mundur wystarczy. To s
kwestie uniwersalne, aktualne w kadej epoce.
A w tej konkretnie epoce? Kaedub pokaza ruchem gowy
zakurzony soneczny wiat za oknem wagonu.
W tej? gorliwie kiwaa gow. Jak najbardziej.
No to prosz. Wytumaczcie mi, dlaczego jak najbardziej?
Rozsiad si wygodnie i zoy rce na brzuchu jak kanonik, ktry
przyjmuje spowied penitentki, gdzie w zaciszu zakrystii. Znajdowa
niesamowit przyjemno w patrzeniu na Salome, a szczeglnie
podobay mu si jej donie, ktre czasami lepiej od gosu tumaczyy to,
co dziewczyna chce powiedzie. Po myla, e jest sporo racji w opinii
przypisujcej temu narodowi nadmiern ekspresj gestu. Ot, choby
taka historyjka-zagadka. Po czym odrni restauracj dla gojw od
restauracji dla ydw? W pierwszej widzi si jedzcych i syszy
mwicych, w drugiej widzi si mwicych i syszy jedzcych.
Ciekawe, czy ona zna ten dowcip? I czy w ogle dowcipy o Narodzie
Wybranym robi na niej wraenie? Przecie nie wypada mi o to pyta.
Ona na pewno nie siorbie haaliwie gorcej zupy i nie mlaska, ale
donie ma bardzo wyraziste. A jednoczenie takie spokojne i celowe. Nie
poprawia loczkw. Moe dlatego, e ma proste wosy. Nie wygadza
fad bluzki. Pokazuje domi tylko to, co chce powiedzie. A do nie ma
liczne. Prawie tak adne jak tamta. Cho bardziej masywne
i przywodzce na myl si. I w ogle nie jest podobna do ydowskich
dziewczt, ktre znam. Kojarzy si raczej z Egipcjank. Gdyby miaa
opask na wosach Nie, to raczej nie opaska, tylko chyba peruka.
W kadym razie, gdyby miaa na gowie to co, a na sobie krtk tunik,
chiton czy jak to si nazywa, i stana tak bokiem, ze stopami jedna za
drug, wygldaaby jak na egipskich ma lowidach, ktre jako chopiec
podziwia w Ermitau. I w ogle jest bardzo pocigajca. Ale wypada
posucha, co ma do powiedzenia. Wraca powoli ze wiata luno
puszczonych myli do rzeczywistoci przedziau i zacz sucha tego,
co ju zapewne od duszego czasu mwia Salomea:
To jest, wedug mnie oczywicie, sztuka o sprawowaniu wadzy,
a moe bardziej o tym, jaka to jest odpowiedzialno. Wiecie, kto to by
Juliusz Cezar? zaskoczya go tak, e zarumieni si pod opalenizn.
Jasne. Jak moecie o to pyta? nie traci rezonu, aczkolwiek
w jedynym skojarzeniu ptaa mu si pod czaszk jaka Kleopatra,
z ktra Cezar si przespa i ktra bya, to wiedzia z pewnoci, egipsk
krlow. I pewno, pomyla, przechodzc do porzdku nad sw
historyczn ignorancj, wygldaa nie gorzej od Salomei.
W kadym razie cigna Salomea to by kto, kto po latach
baaganu i klsk przywrci Rzymowi jego dawn pozycj. Rzym zacz
znowu zwycia i panowa nad spor czci wiata.
Gdy to mwia, Iwan kiwa gow i stara si, by jego twarz
wyraaa jedynie akceptacj dla sposobu interpretacji rzeczy, ktre
przecie znane s kademu kulturalnemu czowiekowi.
Oczywicie, jak to zwykle bywa cigna Salomea osign to
kosztem ofiar. Zgin musia Pompejusz, bo przecie nie moe by na
raz dwch wadcw chyba to rozumiecie?
Zaczyna rozumie i wcale nie mia pretensji do Salomei, a raczej do
tego powtarzalnego mechanizmu historii, ktry powoduje, e zmieniaj
si jedynie imiona, okolicznoci i daty, i e zawsze chodzi o jaki Rzym,
i o to, by mie nad nim wadz. Przecie zasmakowa ju wadzy nad
ludmi. By w tej chwili wadc ycia i mierci praktycznie kadego
w zasigu tej wadzy i kadego, kto nie mia lepszych ukadw
z Kremlem ni on. Przecie ju uy tej wadzy. To dziaao. Po raz
pierwszy zacz mie pretensj, e go w to wcignito. Wanie tak. Nie
o to, e wcigna go przeszo ojca, nie o to, e wcign go
Dzieryski. Nie. Wciga go wir niezmiennych mechanizmw i Iwan
wanie to poj. Jeszcze nie prbowa si z tym mierzy. Jeszcze nie
ocenia ani nie wartociowa. Czu si przez chwil jak pywak,
o ktrego nog ociera si w wodzie rozwarta arocznie gba zoliwego
i nieubaganego wiru, ktremu nikt nie podoa. A on, niezalenie od
tego, co sam o sobie myla, nie by najtszym pywakiem. Poczu do
Salomei co w rodzaju wdzicznoci, a jednoczenie al, e znw kto
kae mu wybiera i decydowa w sytuacji, ktra nie jest tak
jednoznaczna, jak historie opisywane w bolszewickich artykuach.
Przerwa jej znuonym gosem, jakby nagle postarza si o wier
wieku. A mo e istotnie si postarza?
Dosy. Dalej nie musicie mi tumaczy. Wynika z tego tyle, e
gdyby na tej naszej wieczornicy zjawi si nagle towarzysz Lenin,
wziby to do siebie, a ja musiabym si gsto tumaczy. Czy aby nie
o to wanie wam chodzi?
Oczywicie, e nie! przerazia si Salomea, bo uwiadomia sobie,
e tak naprawd wanie o to jej chodzio. Dokadnie i to, by postawi
tego piknego chopca w dwuznacznej sytuacji i by chopiec okaza si
mczyzn. Ale powiedziaa co innego:
Sdz, towarzyszu, e nie mona w ten sposb myle.
W jaki konkretnie? przerwa jej do bezpardonowo i nastroszy
si jak zawsze, kiedy go pouczano.
Przecie Szekspir mia zawsze na uwadze dobro. Nigdy nie
napisa ani literki, ktra akceptowaaby zo, fasz, nienawi. A jeli
zawahaa si, ale Kaedub wspar j yczliwszym ju spojrzeniem jeli
rewolucja jest dobra i chce dobrze dla ludzi, to przecie nie mona mie
Szekspira za autora podejrzanego. Poza tym, towarzyszu
komendancie
No, mwcie miao! Kaedub nie lubi retorycznych pauz i by
niecierpliwy.
Towarzysz Lenin nie jest gupi i pewnie sam czyta i doskonale
rozumie Szekspira. Jestem przekonana, e nikt od towarzysza Lenina
nie rozumie lepiej, jakie problemy niesie ze sob wadza. Inaczej nie
robiby rewolucji. Na niego te by przecie zamach. Zreszt
umiechna si filuternie, strzygc spod granatowej grzywy
rozemianymi znowu oczami przecie go nie zapraszalicie.
Iwan chrzkn, bo Salomea wprawia go w lepszy humor:
Wiecie, towarzyszko, yczliwych, ktrzy chtnie donios, nie
brakuje. Taka u nas tradycja. Dawniej donosili, to i teraz donios.
Mylicie, e przesadzam?
Nic takiego nie myl, ale
Na czole dziewczyny pojawia si pionowa kreseczka i Iwan
bezwiednie zmartwi si razem z Salome, ktra pomylaa sobie, e
takie ideologiczne rozwaanie i cenzurowanie klasyki musi
doprowadzi do jakiego totalnego absurdu. Za chwil pochylimy si
nad Romeem i Juli, no bo przecie dwa zwanione rody kojarz si
z pokconymi frakcjami na kolejnym zjedzie partii. Zaczniemy
zastanawia si, czy czasami zazdronik Otello to nie aluzja do jakiego
wyrodka, ktry nadmiern podejrzliwoci doprowadzi do tragedii
w onie kierownictwa partii. I tak mona by w nieskoczono. Ale
przecie mona. Bo to ju si zaczo. Mina Iwana moga wiadczy, e
take on mia podobne myli.
Wiecie co? Macie racj.
I by udowodni jej, e nie jest ignorantem, wytoczy argument, ktry
w czas przyszed mu do gowy:
Macie racj! Gdybymy wzili uda, e si chwil zastanawia nad
wyborem tytuu ot, choby takiego Makbeta, mona by si przyczepi,
e to alegoria niewdzicznego odszczepieca, ktry chce przej
wadz. Zagram tego Antoniusza i przy okazji wytumacz
czerwonoarmistom, o co chodzi i o co walczymy, a nawet, jak chcecie
spojrza na ni spod oka niepewny jej reakcji ubior si w tog. Dla
lepszego efektu. Tylko znw poszuka jej wzroku musicie mi pomc.
A gdy dojrza na jej twarzy pytanie, szybko uzupeni: No, wiecie.
Waciwie zinterpretowa. Wymyli jakie gesty i miny. Widz, e
znacie si na tym lepiej ode mnie.
Mia nadziej, e si zgodzi. Bdzie to przecie wspaniaa okazja,
eby poby duej razem i pokona bariery, ktre wci ich dzieliy.
 Kaza,

6 sierpnia. 1918 roku, pod wieczr.

Wieczr szstego sierpnia zapowiada si niezwykle. Dzie by

upalny i zarazem parny, co w tych wysuszonych socem stronach
zdarza si o tej porze roku nieczsto. Ju od pnego popoudnia
nadcigay od zachodu nad kopuy kazaskich cerkwi i dachy domw
podwietlone opuszczajcym si socem chmury w barwach
intensywnej ci i czerwieni. Podobny kolor maj (i tu przeprosimy
Czytelnika za porwnanie) brzegi ropiejcej rany. Takiej na przykad,
do ktrej dostay si strzpki przestrzelonego munduru i ktrej w por
nie oczyszczono. Widok by zaiste dziwaczny i grony. Poow
nieboskonu nad mia stem wypeniao soce, nieco tylko zamglone
du iloci gromadzcej si w powietrzu pary wodnej. Drug poow
zagarniay pod swoje panowanie zaropiae, jadowicie czerwono-te
chmury. Wypitrzay si coraz wyej i szerzej, przypominajc
spotworniae, oywione kby kolorowej weny, a moe stado
przepychanych przez wskie przejcie zagrody monstrualnych
baranw. Zdaway si rozpiera bujnymi kbami i tryka wci
formujcymi si i rozwiewajcymi w nieokrelono bami bez oczu
i rogw. Skbione potwory, nie mieszczc si na swej poowie nieba,
szy wypitrzeniami w gr, a jednoczenie ich niskie, nasiknite wod
i elektrycznoci brzuchy przygniatay zdrtwia od upau ziemi.
Wszystkie te rzeczy, w ktre mona by wpatrywa si godzinami,
rozgryway si na podniebnej scenie niespiesznie; w rytmie, ktry
podkrela nieuchronno nadchodzcych wydarze. Zapadajcy
powoli zmrok nie przynis ulgi ani ziemi, ani niebu. Powietrze stawao
si coraz bardziej duszne i parne, a grona feeria ropiejcych kolorw,
podwietlona silnie od dou, czynia z baranw wieloksztatne bestie, na
ktrych spotworniaych grzbietach galopoway hordy rogatych,
okrytych skrami demonw, zbrojnych w niepewno, strach
i zwtpienie. Co warte podkrelenia, spektakl rozgrywa si w zupenej
ciszy, w ktrej wieczorne dzwony cerkiewne i zachrype od upau
zawodzenia muezinw brzmiay najzupeniej ju groteskowo.
Miejsce na wieczornic przygotowano z wielk starannoci, co byo
po czci zasug Salomei, po czci efektem pomysowoci Tiana. Scen
tworzya otwarta z boku lora, ktrej podog kilkoma stopniami
z naprdce oheblowanych desek poczono z rozoonym na ziemi
pkolistym podestem z drewna pokrytego namiotowym brezentem.
Dach wagonu eskortowego, sup kolejowego sygnalizatora i jeden ze
wspornikw zbiornika na wod posuyy do rozpicia brezentowego
zadaszenia nad scen i widowni, gdzie publiczno moga zasi na
awkach z pustych skrzynek po konserwach i desek. Byo te kilka
parkowych awek na eliwnych, przemylnie powykrcanych nkach.
Od paru dni miejska elektrownia dostarczaa prdu kaprynie i z tak
czstymi przerwami, e Iwan poleci Tianowi uruchomienie agregatu
napdzanego par z lokomotywy. S3/6 dymi wic dostojnie zaraz za
wagonem eskorty, czc sup tustego dymu z wci ciemniejcym,
cikim od burzowych chmur niskim niebem. Monotonne ostinato
zaworu odprowadzajcego swoim tszszszsz tszszszszs..tszszszsz
przywodzio odruchowe skojarzenia z podr, o ktrej ju wszyscy,
prowadzc od miesicy osiady tryb ycia, zdyli prawie zapomnie.
Przenone reflektory, ktrych szybki osonito kolorowym celuloidem,
rzucay na deski sceny pastelowe smugi, ale i to, zdawaoby si
normalne, wiato miao tego wieczoru wygld zgoa dziwaczny.
Publiczno wolni od suby czerwonoarmici (Kaedub gsto
porozstawia ubezpieczenia i obsadzi stanowiska karabinw
maszynowych), garstka kazaskich kolejarzy z rodzinami i grupka
znajomych kazaskich komunistw rozlokowaa si ju na awkach,
niepewnie spogldajc na grone niebo. Iwan, wychylajc si zza
prowizorycznej kulisy, po raz ostatni zlustrowa scen i widowni,
a potem da znak siedzcej przy pianinie Wandzie. Brzkliwe
dwikiMidzynarodwki w do dowolnej aranacji, stosowniejszej
raczej na konkurs pianistycznej improwizacji, wywoay rne reakcje
widowni. Niektrzy wstali, nieliczni prbowali chwiej nymi gosami
wtrowa pianinu, kilka osb nie wiedzie dlaczego zaczo bi brawo.
Iwan po raz ostatni poprawi pas z kabur, fady frencza oraz ognicie
czerwon szarf, ktr malowniczo udrapowaa na nim Salomea,
i zdecydowanie wkroczy na rodek sceny. Zatrzyma si i salutujc
dotrwa do koca dziwacznej uwertury, starajc si nie zmienia
wyrazu marsowo zastygej twarzy i nie patrze w oczy ludziom na
widowni. Midzynarodwka wreszcie si skoczya, a Iwanuszka,
delegowany tego wieczoru do obsugi owietlenia, skierowa jeden
z reflektorw prosto w twarz dowdcy. Iwan zmruy oczy, ktre
natychmiast zaczy zawi, skrzywi si i osoni oczy rk, odsuwajc
si w bok, poza zasig wiata, ale gorliwy palacz nieubaganie trzyma
go w wizce bolesnego blasku. Nie widzc innego wyjcia, Kaedub
hukn gosem nawykym do ko mendy:
Opucie to, do takiej mamy, niej! Chcecie, ebym cakiem olep?
Jego wystpienie wywoao natychmiastowy, burzliwy aplauz
publicznoci i atmosfera natychmiast zrobia si swojska. To dodao mu
animuszu i odpryo na tyle, e zamiast wyuczonego przemwienia,
w ktrego uoeniu pomagaa mu Salomea, postanowi powiedzie co
od siebie. Szczerze. Stan na szeroko rozstawionych nogach, wsun
kciuki doni za pas i spod daszka czapki nisko nasunitej na oczy
patrzy czujnie na zgromadzonych, czekajc, a szepty i chichoty
widowni ucichn. Instynktownie, bo nikt go tego nie uczy, dooy
jeszcze chwil dla lepszego efektu i podrywajc gow, jak ko, gdy
otwarto szranki, wypali:
Towarzysze. Towarzysze i przyjaciele. Pewnie zastanawiacie si,
co bdzie dalej? Ja te si zastanawiam. I te mi ciko. Pewnie rwnie
ciko, jak wikszoci z was. Nikt nie robi tajemnicy z tego, e rewolucja
znalaza si w niebezpieczestwie, a razem z rewolucj my.
Tu Iwan niespodziewanie gadko zmieni poetyk swego
wystpienia i mwi odtd rzeczy, ktre nie tyle chcia, ile powinien by
powiedzie.
Bo przecie, towarzysze, jestemy jej dziemi. Rewolucjonistami.
Zwizalimy z ni nasz przyszo. Nasz i naszych rodzin. Jednak
teraz nie czas na przeywanie rozterek i wtpliwoci. Podobno
wrogowie ludu s ju niedaleko. Nasze oddziay walcz
z powiceniem, ale wrg ma przewag. Moemy liczy tylko na siebie,
bo powierzono nam zadanie i musimy je wykona. Nie wolno nam
pobaa sobie ani innym. Musimy by czujni i gotowi. Wszyscy
wiedz, jaka odpowiedzialno na nas spoczywa i co by si stao, gdyby
ci, ktrzy nie chc wadzy mas pracujcych, przejli nasz eszelon.
Dlatego dam od wszystkich nadzwyczajnej, rewolucyjnej dyscypliny
i posuszestwa.
Znw powid cikim wzrokiem po ludziach i zobaczy, e w ich
spojrzeniach wcale nie ma entuzjazmu i akceptacji dla tego, co chcia im
powiedzie. Suchali go i potakiwali tylko na pocztku, dopki nie
zacz wygasza komunaw. Ludzie s skonni rozumie i akceptowa
raczej szczer niepewno ni sztuczn pewno. Z t pierwsz mog
si na duej utosami, tej drugiej dadz si porwa tylko na moment.
Po chwili namysu da wic spokj komunaom i wrci do osobistego,
serdecznego tonu, a widownia znw przyja ciepo ten kolejny zwrot:
A teraz wyczeka chwil, jak dyrektor cyrku zapowiadajcy
numer ze soniem zabawmy si! Zapomnijmy na chwil o kopotach!
Gos ma towarzyszka Szlifersztajn, ktra uoya dla nas program
wieczoru!
I Kaedub, odwrciwszy si w stron kulis, zacz bi brawo, co
z ulg podchwycia widownia, podczas gdy on sam wycofywa si
w cie. Salomea wysza z podniesion gow i mijajc Iwana, wymienia
z nim akceptujce i napite spojrzenie. Spojrzenie tak pene znacze, e
nie uszo to uwagi Wandy, czuj nie obserwujcej znad pulpitu stojcego
tyem do proscenium pianina przebieg wydarze.
A wic tak si maj sprawy pomylaa, wybbniajc kilka
sarkastycznie triumfalnych akordw, majcych
uwietni entreeSalomei. Chcesz j mie, chopczyku? I bdziesz j
mia. Ju moja w tym gowa. Zakochasz si bez pamici. Bo naprawd
warto. To wietna dziewczyna. A poniewa pozbawie mnie szansy
kierowania tob, musz to zrobi troch inaczej. Zobaczysz, jakie to
bdzie zabawne. Wszyscy si zabawimy".
Umiechna si do siebie, wdusiwszy w dno klawiatury ostatnie
pompatyczne tremolo. Salomea dygaa wdzicznie przed odpron
widowni. Ludzie odetchnli, widzc, e nikt nie bdzie ich zanudza
przemwieniami, a rzecz caa wyranie zmierza ku zabawie. Na
widowni zapanowaa atmosfera, jak na pitkowym jarmarku, kiedy
ludzie, zaatwiwszy transakcje i speniwszy litkup, szykuj si do
oklaskiwania skomorochw, apciarzy, patiesznikw, gularw
i pieresmiesznikw czy jak ich tam ruska tradycja chce jeszcze
nazywa. No i doczekali si. Salomea gosem pukowej sygnawki
zapowiedziaa wystp zespou wokalno-instrumentalnego Zoty
Kogucik (tak nazw wymylili sobie muzykujcy czerwonoarmici).
Muzykowali nad podziw dobrze. Wida zabawiali si tym od wyjazdu
z Moskwy, bo szo im bardzo skadnie. Byli przy okazji zabawni, choby
ze wzgldu na fakt, e zapiewajo, dysponujcy niele wyszkolonym,
wysokim i ruchliwym tenorkiem, mia fizys o naturalnym adunku vis
comica. Niech Czytelnik raczy sobie wyobrazi wielgachne ciao na
krzywych, krciutkich w dodatku nkach, o zgarbionym, zapadnitym
torsie, ramionach nad podziw dugich i zaamanych jakby w zbyt wielu
miejscach, z ktrego wyrastaa cieniutka szyjka z dramatycznie
wystajc grdyk. Do tego maleka gowa, jak epek oskubanego
z pirek ptaka, i nos w ksztacie dzioba kakadu, uwieczony par
maych, pociesznie mrugajcych oczek.
Lider zespou, nazwiskiem Mitrofanow, przy karykaturalnej
posturze by doskonaym tancerzem, co tworzyo cao zupenie ju
zaskakujc. Gdy koczy kolejn zwrotk, a jego ludzie podchwytywali
refren, puszcza si w skomplikowane kolankowanie i prysiudy
z pogardliw pewnoci zawodowca, ktry wie, e n a p e w n o mu
wyjdzie i wykonujc sw wyrafinowan sztuk, toczy triumfujcym
wzrokiem po twarzach oklaskujcych go widzw, niczym gladiator
znad ciaa powalonego przeciwnika. Zoty Kogucik odpiewa,
odtaczy i wystuka na ykach kilka podnoszcych cinienie numerw
z mocno pieprznymi tekstami, ktre gosiy koszmarnymi rymami
zamiary porbania na wiry wrogw rewolucji. Gdy ucichy oklaski,
gwizdy i wiwaty usatysfakcjonowanej widowni, na proscenium wysza
Salomea ustrojona w jarmuk, okularki a waciwie same oprawki,
wykonane przez Tiana z cienkiego drutu i modlitewny taes,
podejrzanie przypominajcy zasonk carskich kolei z wagonu
pierwszej klasy. Kaedub nastroszy si, bo tego numeru nie byo
w scenariuszu, ale kiedy Salomea zabawnym akcentem, piknie
intonujc zapiewy ydowskiej gwary, zacza opowiada dowcipy, nie
mg si powstrzyma i wraz z ca widowni rycza ze miechu, a zy
kapay mu na nos. Salomea bya urodzon aktork, a jej inteligencja
w poczeniu ze miaoci, odziedziczonym po Natanie poczuciem
humoru i urod, uwydatnian jeszcze przez przebranie, tworzyy
cao, wobec ktrej trudno byo zachowa dystans. Potem wiato lekko
przygaso i na scenie pojawi si Tian w czarnym, zapitym pod szyj
kaftanie i z rapierem Wandy. Ukoni si krtko, pochylajc
z szacunkiem grn poow ciaa. Przeoy bro do lewej rki i uoy
j wzdu opuszczonego ramienia tak, i obnaony sztych wskazywa
koo jego lewego barku prosto w gr. Rozstawi stopy w pciennych
czarnych pantoflach na plecionej sznurkowej podeszwie tak, e due
palce skierowane byy w stron publicznoci. Zgi lekko nogi
w kolanach, a jego prawa do, uoona poziomo w stosunku do
podogi, przyja tak pozycj, jakby opieraa si na gwce stojcego
przy Tianie szecioletniego dziecka.
Kiedy czeka za kulisami na swoj kolej, gani si w duchu
z pobaliw powag.
Zawsze musisz si popisywa. Jakby nie wiedzia, e popisy mog
cign na czowieka zainteresowanie, ktre w tej misji jest ci
najzupeniej zbyteczne. Z drugiej strony, taki wystp to znakomite
potwierdzenie roli, jak w tej farsie przyszo mi odgrywa. Ta banda nie
odrnia siekiery od halabardy i dokadnie wszystko jej jedno, czy
zobaczy formy stylu Jang, czy cyrkowy taniec z imitacj szabli,
wykonan z dykty oklejonej byszczcym staniolem. Zobaczy
chiskiego maszynist, ktry si wygupia, a to utwierdzi ich tylko
w przekonaniu, e jestem tym, za kogo si podaj.
Ale te wszystkie mieszne i jedynie chwilowo wane myli
odpyny od niego, gdy tylko poczu dotknicie gowni miecza na
okciu lekko zgitej rki. Nie wiczy sekwencji stylu Jang od dawna,
cho kiedy bez prnych przechwaek by w tym bardzo dobry.
Doszo do tego waciwie za spraw przypadku albo, jak kto woli,
koniecznoci. Kiedy kto podarowa mu stary chiski ken, prosty
obosieczny miecz z doskonale wywaon rkojeci, rwn jednej
czwartej du goci gowni. Wydawao mu si z pocztku, i wobec
przemylnej doskonaoci katany miecz chiski jest konstrukcj
prymitywn i prostack. Kiedy jednak przyjrza si prezentowi okiem
znawcy, musia przyzna, e jest to narzdzie wyrafinowane i niemal
rwnie jak miecz japoski funkcjonalne. Gownia, cho moe nie tak
wyrafinowana od strony obrbki metalurgicznej i efektw na
powierzchni miecza, nie bya po prostu kawakiem skutej,
zahartowanej, wyszlifowanej, a wreszcie wyostrzonej stali. Zauway,
e cz najblisza sztychowi jest bardzo ostra, cienko skuta i bardzo
elastyczna. Gdy trzymajc miecz pasko, strzepn nim w ruchu
podobnym do chiburi11, koniec ten zachowa si jak trzaskawka bata.
By ponadto ostry jak brzytwa. rodkowa cz gowni, nieco grubsza
i sztywniejsza, bya rwnie ostra, ale ju nie tak jak cz opisana przed
chwil. Ostatnia wreszcie cz najblisza prostej rkojeci, oklejonej
czarnym jaszczurem i owinitej stalowym filigranem bya najgrubsza
i zupenie tpa, po to, by jak si domyla przyjmowa na ni bloki
i zastawy. Tak wic kada z trzech czci gowni suya do czego
innego. Elastyczny i ostry sztych do pchni i krtkich ci z nadgarstka,

11 W klasycznym kanonie form szermierki mieczem japoskim

strzepnicie krwi z gowni, podobne w wielkim uproszczeniu do otrzsania
z wody zamknitego parasola.
rodek do ci zamachowych z ramienia, a tpa zastawa do obrony
i elastycznego wychwytywania uderze przeciwnika. To nie byo
prymitywne narzdzie i nie bez przyczyny prosty miecz chiski
nazywano ojcem miecza japoskiego. Pomyla wtedy, e tak
pomysowa i wyrafinowana bro musi suy rwnie pomysowej
i wyrafinowanej szermierce, ale mistrza, ktry uzmysowi mu cae
pikno stylu Jang, znalaz znacznie pniej dopiero w Chinach,
w Harbinie. To by emerytowany maszynista. Zobaczy go kiedy
bardzo wczenie rano. Tu po wschodzie soca, kiedy wraca na
kwater z nocnego dyuru. Staruszek wiczy sobie najspokojniej na
jakim trawniku. Sprawia wraenie doskonale odizolowanego od
wiata i jego szalestw.
To, co wiczy dziadek, byo w jakim stopniu znajome
i przypominao choby niektre elementy rozgrzewki do
wicze kenjutsu. Podobnie rozcigao, rozluniao i rwnowayo
ciao, podobnie regulowao oddech i cyrkulacj energii. Zagadnity
wyzna, e to system tai czi czuan w stylu Jang. W kilka dni pniej
pokaza staruszkowi swj miecz, a nowy znajomy, ktry przedstawi si
jako Jang Czung K'uei, z szacunkiem pochyli si nad gowni.
To dobry, stary miecz. Skd pan go ma, jeli wolno spyta?
Za tymi pytaniami nastpoway dalsze, a odpowiedzi zdaway si
nie mie dla Janga wikszego znaczenia. Tak, jakby z gry je zna.
Prbowa pan nim wiczy?
Potem drobny Chiczyk pokaza mu rzeczy, o ktrych nie mia
dotd pojcia. Tak to si zaczo, a kilka lat spdzonych w Harbinie
zaowocowao przyj ani i niez znajomoci Tai Czi Miecza, co
wspaniale uzupeniao jego dotychczasowe studia nad starymi szkoami
japoskimi.
Szkoda, e nie mam tego miecza ze sob. Ale nie mona przecie
cign za sob caej zbrojowni.
Sekwencje byskawicznie przechodziy jedna w drug, a widownia
ledwo waya si oddycha. Czu si wspaniale, cho europejska bro
nie bya najlepiej wywaona, a figielki otaczajce jelec tylko
przeszkadzay w kontakcie. Wydech Wrka pokazujca
drogPrzenie miecz w poprzek ciaa i prawa rka do gry
Wdech Zmiana postawy i Trzy piercienie zasaniaj ksiyc teraz
obrona Ominicie ataku, cicie w kierunku kolana wroga i wydech
skoczmy efektownie Wdech Spadajca gwiazda dopada
ksiyca Zmiana postawy sztych miecza kieruje si na wschd
Wdech I teraz
Biaa mapa podaje owoc I koczmy, koczmy, bo z oddechem nie
najlepiej to bdzie stosowne i jake poetyckie: Wiatr wieje z boku na
kwiat liwy.
Zawirowa byskawicznie na prawej stopie wok wasnej osi.
Otworzy szeroko ramiona. Opuci lew stop i energicznie, oburcz
zada od dou cios niebu. Powrci do postawy Deng San Bu. Wypuci
reszt powietrza z puc. Znieruchomia i ukoni si publicznoci, ktra
wreszcie take zacza oddycha, a on triumfowa w burzy oklaskw
i okrzykw, widzc, e po raz kolejny uniwersalna estetyka
tradycyjnych form wywara na dyletantach stosowne wraenie. Przecie
nie maj pojcia, czemu su te formy, skd si wywodz i jakich
sytuacji w walce dotycz, a jednak ich pikno i bojowo-taneczna
dramaturgia na nich dziaa.
Gdy wycofywa si tyem, w niebie po raz pierwszy zagrzmiao,
a powietrze jakby na sygna zrobio si nieznonie parne.
Ciekawe, e nie bysno zastanawia si Iwan, mijajc Tiana. Po
raz drugi tego wieczoru znalaz si oko w oko z publicznoci. Tyle, e
teraz ludzie byli rozgrzani wystpem i czu, e wszystko pjdzie
wspaniale. Poprawi pas z pistoletem, z ktrym jako nie potrafi si
rozsta. Salomea z trudem namwia go, by recytowa monolog
z odkryt gow, twierdzc, e jego pikne wosy bardziej spodobaj si
publicznoci ni przepocona, garnizonowa czapka. Postanowi, e sam
si zapowie i czu, e tak wanie powinien postpi. Chcia bowiem
poprzedzi Szekspira kilkoma sowami od siebie.
Towarzysze! rozpocz standardowo. Kiedy chcemy pozna
warto czowieka, kamy mu walczy. Dopiero walka pokae, co jest
naprawd wart. Kiedy chcemy pozna si mioci tych, ktrzy go
kochali, kamy mu umrze. Wtedy dowiemy si, jak bardzo go kochali.
Jakby na potwierdzenie tych sw, niebo nad Kazaniem rozdara
krzaczasta byskawica, a w lad za ni przetoczy si warkliwy grzmot.
Kaedub uciszy ywioy wadczym gestem, ktry na pewno
spodobaby si szekspirowskiej publicznoci, i wywodzi dalej. A to, co
mwi, wcale nie byo takie gupie:
Towarzysze! Warto rewolucji, jej znaczenie dla nas wszystkich
docenimy najlepiej walczc o ni. Ale co jestemy warcimy
rewolucjonici, dowiemy si dopiero wtedy, gdy kto zechce zniszczy
rewolucj i zabi jej idee. O tym jest rzecz dramaturga z ludu, ktry
pisa swoje sztuki dla ludu towa dawnego dramaturga Szekspira
To monolog Marka Antoniusza ze sztuki Juliusz Cezar. Antoniusz by
przyjacielem Cezara, a jak wszystkim wiadomo, Juliusz Cezar chcia
uczyni Rzym na powrt wielkim. Nie przejmujcie si towarzysze tym,
e w tym wielkim i wspaniaym Rzymie nie byo rwnoci spoecznej,
o ktr my teraz przecie walczymy. Bo to byy inne czasy. W kadym
razie, towarzysze, Cezar chcia, eby obywatele rzymscy nie cierpieli ju
nigdy godu i upokorze, i dlatego postanowi skoczy
z dotychczasowym rzdem. O, takim jak nasz Tymczasowy. Bo to
prowadzio donikd. Niby rzdzi senat, ale tak naprawd kto chcia
i mia wystarczajco duo wojska. No wic Cezar, towarzysze, chcia
przej wadz w imieniu ludu rzymskiego i wtedy senatorowie,
ktrym szczcie rzymskiego ludu, krtko mwic, towarzysze, zwisao
sprzysigli si przeciwko niemu. Tu Iwan zrobi efektown pauz,
czekajc, a zainteresowanie widowni osignie apogeum.
I zamordowali go.
Widownia westchna ze wspczuciem, a Iwana to uskrzydlio.
Zamordowali, sukinsyny. Zadgali zza wga. Najlepszego
spord siebie. Wielkiego wodza. Wielkiego czowieka. Jak wieprza.
Nawet jego najbardziej zaufany towarzysz, Brutus, bra w tym udzia
i zada decydujcy, miertelny cios. Std, towarzysze, to porzekado I
ty, Brutusie, przeciwko mnie? Widownia ze zrozumieniem pokiwaa
gowami.
Co oznacza, towarzysze, e rewolucjonista musi by czujny i tak
naprawd nie moe ufa nikomu12.
Za kulisami Salomea krcia z uznaniem gow. Iwan by pojtnym
uczniem. Z tego, co nakada mu do piknej epetyny, spreparowa
znakomita agitk, ktr teraz sprzedawa tym naiwniakom na widowni
bez mrugnicia powieki. Salomea uwiadomia sobie trzy rzeczy
jednoczenie. Wszystkie jak mona si domyla dotyczyy Iwana.
Po pierwsze, e to bezgraniczny i niebezpieczny cynik; po drugie, e to
bardzo inteligentny, acz niedouczony chopak. Po trzecie, e mylenie,
i wanie taki jest, sprawia jej przyjemno. Tymczasem Iwan uciszy
pomruki aprobaty i opuciwszy pikn gow, rzuci pierwsze sowa,
ktre zabrzmiay gucho i przygnbiajco, ale w miar jak deklamator,
obdarzony adn barw gosu i wrodzonym talentem, si rozkrca,
tekst nabiera siy i zaczyna swoje wasne, kolejne ycie w umysach
choncej go widowni:

Przebacz mi, o! ty krwawa garci prochu,

em tak agodny wzgldem tych rzenikw!
Ty jeste szcztkiem najwikszego z ludzi,
Jacy kiedy bd yli w tonie czasw.
Biada przelewcom tej krwi tak szacownej!
Tu, wobec tych ran, ktre na ksztat niemych
Ust otwieraj rubinowe wargi,
Piersi mych o gos proszc, przepowiadam:
e od tej chwili kltwa na Rzym padnie.

Tu Iwan zawiesi na chwil gos, podnis gow, toczc gorcym

wzrokiem po ludziach, i nagle uwiadomi sobie wag nastpnych sw.
Do tego stopnia, e si ich przerazi. Wyrecytowa je wic gosem mniej

12 Gdyby Kaedub wiedzia, co stanie si 30 sierpnia w Moskwie

(strzelano wtedy i dwukrotnie raniono Lenina), byby pewnie uy jeszcze
bardziej dosadnych okrele.
pewnym i drcym, ale, o dziwo, ich znaczenie dotaro do suchaczy
i do niego samego tym wyraniej:

Domowa wcieko i dziki bj bratni

Ze wszech stron bd szarpay Itali;
Mord i zniszczenie tak pjdzie w obyczaj
I zgrozy tak si powszednimi stan,
e matki rzymskie umiecha si bd
Widzc swe dzieci rwane zbem wojny;
Nag wystpkw stumi wszelk lito

W grze zachichotao przeraliwie i jakie pidziesit metrw nad

ich go wami rozerwa si z ostrym trzaskiem szrapnel, siekc po
brezentowym dachu drobnymi odamkami. Zaraz potem bysno
i olepiajca byskawica zmienia scenografi, ktra staa si
stosowniejsza dla Makbeta (scena z Czarownicami). Kolejne szrapnele
rozryway si na szczcie coraz dalej, najwidoczniej bateria miaa inne
cele i ostrzelaa bocznic przypadkowo. Publiczno zrywaa si
z miejsc, a czerwonoarmici z obstawy, ciskajc karabiny, rozgldali si
niespokojnie dookoa, jakby oczekujc, i zza budynkw stacyjnych
wypadnie za chwil biaa tyraliera. Kaedub, ktry instynktownie
przysiad ze strachu, wyprostowa si i pospiesznie, poykajc
kocwki, wykrzycza ostatnie sowa kwestii:

biada! A psy wojny

Gosowi temu odpowiada bd,
A si ta zbrodnia ulotni ku niebu,
W wyziewach trupw wyzutych z pogrzebu.13

I, odzyskawszy rezon, gadko przeszed do komenderowania, a jego

ludzie, ktrzy zgupieli na moment, z ulg rzucili si do wykonywania
rozkazw:

13 Przekad Jzefa Paszkowskiego.

 Towarzyszu Tian! Chodu! Grzejcie, ile pary w maszynie! Zwija
obstaw! Sidorin na lor. Ludzi do kemw! Jazda! Wszyscy do
wagonw.
Tian nie czeka, a czerwonoarmici wlez do pocigu. Kilkoma
susami dopad parowozu i wspiwszy si jak kot po schodkach,
doskoczy do przepustnicy i gdy tylko parowz, grzebnwszy kilka
razy w miejscu koami napdnymi, zapa przyczepno z torem, rzuci
si do szuflowania wgla. Wiedzia, e cinienia nie starczy na dugo. Po
chwili nad elazn podog S3/6 ukazaa si rumiana twarzyczka
zachwyconego rozwojem wydarze Iwanuszki.
Iwanuszka, aduj wgiel. Nie ma czasu. Potrzebujemy paly.
Dwie opaty migay wprawnie w powietrzu przez dobr minut.
Potem Tian rzuci swoj w kt i uwiesi si na rczce od gwizdka.
Ruszyli zupenie na olep, nie wiedzc, czy maj otwarty semafor. S3/6
zrywa kolejno uwizy scenicznego namiotu. Tian ktem oka zdoa
jeszcze dostrzec, jak przewraca si nieszczsne pianino i skadaj deski
proscenium. Czas by najwyszy, bo nad bocznic rozeaway si kolejne
szrapnele, a w miejsce, gdzie jeszcze przed kilkunastoma sekundami
sta ostatni wagon skadu, waln, rozrzucajc wir i malowniczo
skrcajc szyny w powietrzu, pocisk z dalekosinej haubicy kalibru 155
milimetrw.
Nie artuj pomyla Tian i wyjrza przez boczne okno, starajc
si wypaarzy najbliszy semafor w strugach ciepej ulewy, ktr niebo
z westchnieniem ulgi uwolnio wreszcie z nabrzmiaych chmur.
Jest! Grne rami byo podniesione, co oznaczao, przynajmniej
w teorii, e najblisza sekcja linii jest wolna. Dolne rami opuszczone
poziomo komunikowao jed ostronie, co oznaczao, przynajmniej
w teorii, e nastpny odcinek jest zamknity. Ale w rewolucyjnej
rzeczywistoci mogo to oznacza cokolwiek, cznie z tym, e wszyscy
w nastawni byli pijani i kto z nudw bawi si dwigniami.
Wziuuuuuu! achguuuu! Kolejny ciki pocisk z haubicy z dziwn
precyzj ulokowa si tu za rozpdzajcym si skadem, rozwiewajc
wtpliwoci maszynisty.
 Trzeba grza i mie nadziej, e nie wyjedziemy na lepy tor albo
nie wryjemy si w jakie wagony, ktre kto odstawi na chwil dla
siebie albo dla znajomych. Prowad mnie, Amaterasu! wyszepta
samymi wargami i zdecydowanie pchn przepustnic, a czarodziejski
S3/6 zareagowa natychmiast jak ko wycigowy dotknity ostrog.
 Moskwa,

gabinet Feliksa Dzieryskiego,

9 sierpnia 1918 roku, pnoc.

Co za kraj!? Co za nard!? Nie kraj, tylko jeden wielki burdel,

w ktrym ju nie wiadomo, kto jest dziwk, kto burdelmam, a kto
klientem. Nie nard, tylko kupa gwna. Nie naleao tego rusza, tylko
pozwoli, eby gnili powoli. Moe gdyby zgnili do koca, patrzc, jak
cywilizowany wiat ich przegania, dostrzegliby jako nard wasn
uomno, wasne skarlenie? Dostrzegliby? Ju to widz. My te nie
jestemy lepsi. Potrafimy umiera. Potrafimy wygasza pomienne
mowy pod szubienic i drze balowe suknie na szarpie dla
powstacw. Wszystko to gwno warte. Gdybymy byli mdrym
narodem, ot, takim choby jak Japoczycy, Rosjanie chodziliby na
naszym pasku. Dlaczego nie ma wicej takich jak ja? Dlaczego nikt nie
pomyla, e z caych tych romantycznych wspaniaych banialuk trzeba
wzi metod Wallenroda, udoskonali j i zdominowa t bezrozumn
mas w sposb bardziej wyrafinowany od tych metod, ktre my
Polacy prbujemy stosowa od dziesitkw lat. Najlepsze siy mojego
narodu id pod topr, wypalaj si w bezrozumnych zrywach, a zostaje
gwno. Gwno usiujce krci swoje niby-polskie interesiki
w moskiewskiej dziey.
Zaoy szelki na zgarbione chude barki, ziewn i zdj bocianie
stopy w szarych wojskowych skarpetach z blatu rozoystego biurka.
Wyj papierosa ze srebrnej, grawerowanej papieronicy, starannie
zgnit tekturowy ustnik, tak by w poowie dwie paszczyzny tworzyy
idealny kt prosty i zgrzytn kkiem benzynowej zapalniczki, ktra
buchna niebieskim, kopccym pomieniem. Zapaek ju zabrako,
a knot trzeba byo skrci ze starego sznurowada. Fabryczne papierosy
z dawnych wojskowych przydziaw te koczyy si w zastraszajcym
tempie. Tak szybko, e nawet on, wypalajcy regularnie dwie lub trzy
paczki po dwadziecia cztery sztuki, zastanawia si chwil nad
kadym, wycignitym z paczki papierosem. Nawet on, ktry mia
przecie wiele przywilejw. Wanie. Kolejne gwno. Przywileje.
Oczywicie to byo wygodne. W kraju nie ma myda? Nie ma! Ale dla
was, towarzyszu, oczywicie mydo si znajdzie. Wy przecie musicie
by czyci. No bo macie tak wan funkcj. Musicie pilnowa tych
brudnych. Tych, dla ktrych myda ju nie ma. Bo oni s mniej wani.
Nie maj przywilejw. Wic nie maj myda. Nie maj, wic pyskuj, e
wadza jest za, bo przy tej wadzy nie ma myda dla wszystkich. Od
pyskowania do spiskowania droga niedaleka. Wic trzeba pilnowa i w
czas reagowa. eby dobrze pilnowa, warto si od czasu do czasu
dobrze wymy. Potrzebne mydo. I ci, co myda nie maj, doskonale
wiedz, e my, e ja, e towarzysz Iljicz i caa ta kremlowska haastra,
mydo mamy. Wystarczy na nas spojrze. Komisarze, funkcjonariusze
w skrze, w chromowanych butach, w nowiutkich sortach,
w dopasowanych frenczach z doskonaego sukna. Im ktry gupszy
i bardziej interesowny, tym bardziej wystrojony i wybrylantowany.
Forma zastpuje tre. Za starego reimu to miao jaki sens.
Oficerkowie chodzili wysztafirowani jak panny szukajce kawalerw,
ale wtedy ranga i zwizane z ni przywileje i obowizki miay inny
wymiar. Mundur mia zawiadcza o randze i funkcji. Staranno
i dbao o siebie miay by wzorem dla niszych szar i szeregowej
masy. Za urwany guzik albo le wyczyszczony bagnet mona byo
straci przepustk albo trafi do paki. A dzi? Kiedy to wszyscy niby s
rwni, jaki sens ma to strojenie si? Chc by wzorem dla onierskich
mas? A jak te masy maj si na nich wzorowa, kiedy co drugi ma jakie
takie buty, a reszta apcie z yka? O takich drobiazgach jak zmiana
bielizny lepiej zapomnie. Czy to dziaa na rzecz poczucia rwnoci?
Ale jakie jest wyjcie? Jak wyzby si tego atwego rozwizania poprzez
przywilej? Chodzi w apciach i mierdzie? Tak jak oni? Przestan ci
szanowa. Powiedz, e zwariowae i chcesz si im przypodoba. No
i co zrobi? Tu jest takie porzekado: Kombinuj, jak chcesz. Carem i tak
nie zostaniesz. Dobre porzekado. To znaczy, e problem, ktry mnie
zajmuje, wcale nie jest nowy. A tak naprawd powinienem zaj si
powanymi sprawami. Nie jakim mydem.
Dopiero teraz spostrzeg, e papieros, ktrym tylko raz si
zacign, zamieni si w popielniczce w waeczek szarego delikatnego
popiou. Wycign wic nastpnego, z niepokojem zauwaajc, e to
ju przedostatni w ostatniej paczce.
A powane sprawy, moi pastwo, wygldaj nastpujco. Lenin
uwaa si za wizjonera, ale jego zdolno przewidywania nastpstw
rnych kurczowych, nieprzemylanych posuni jest niewielka.
Rozgoni Zgromadzenie na cztery wiatry, a przecie zanim to zrobi,
powinien przynajmniej sprbowa przecign cz jego czonkw na
swoj stron. T cz, ktrej z nami byoby po drodze. Przynajmniej na
pocztku. Nie, on wie swoje. Musia pogna ich wszystkich w choler.
No i teraz ma. Prcz rnych zachowawczych byli tam przecie take
socjalici-rewolucjonici. Eserzy mieli program podobny do naszego.
Moe nie tak radykalny, ale w sumie daoby si z tego wysmay co do
przeknicia i dla nich, i dla nas. Ale Wodzi mierz nie chce dzieli si
wadz i gra ryzykownie, majc tak naprawd bardzo niewiele atutw
w rku. Jeden z nich to nad podziw lojalni otysze, a drugi to wrodzony
talent do bezczelnych zagra. Mona by nawet zaryzykowa na uytek
przyszych badaczy historii twierdzenie, i rewolucja si powioda
dziki bezczelnoci wodza. Bezczelnoci, wobec ktrej oponenci gupieli
i dawali ze sob robi wszystko. Nasuwa si tu nieodparta analogia.
Czasami niezdobyt i bronic swej cnoty pikno zdobywa wcale nie
najdzielniejszy, wcale nie najbogatszy, wcale nie najprzystojniejszy,
tylko najbardziej bezczelny. Typek, ktry potrafi wszystko postawi na
jedn kart, udajc, e mu nie zaley. Udajc, e si nie boi poraki.
I takim fanfaronom zwykle ulegaj, niejako z przypadku, najbardziej
zagorzae i szanujce si cnotki.
Nie bylicie nigdy pastwo na przyjciu, podczas ktrego
adorowan czoobitnie przez kawalerw z najlepszych domw cnotliw
pikno uwodzi najgorszy nicpo i utracjusz? Chodzicie wida nie na
te przyjcia, co trzeba. W kadym razie rozpdzeni rewolucjonici-
socjalici, poczuli teraz nowy przypyw wigoru i zdoali cakiem
sprawnie zebra si ponownie w Samarze nad Wo g. I prosz!
Szurum-burum i mamy kolejny rzd. Komucz14. Mona by si mia,
gdyby nie fakt, e ci zabawni faceci, ktrych pogoniono z Konstytuanty,
odnaleli si przy kawiarnianych stolikach w Samarze i stworzyli
gabinet. Nawet z ministrem zdrowia! Jak wiadomo, to posta
najbardziej kontrowersyjna w kadym gabinecie. Niektrzy skonni s
przyzna (a jest ich, niestety, coraz wicej), e ten Komucz to jedyny
legalny rzd w nowej Rosji. Takie owoce przyniosa synna
strategiczna intuicja Wodzimierza Iljicza! Przecie to ju, do cholery,
regularna wojna domowa! Nie adnepodchody i przeciganki dotaro
to do niego dopiero teraz: Mamy wojn! Kraj w wojnie. To nie moe
si dobrze skoczy".
Feliks Edmundowicz potar obrzke z braku snu powieki.
Zrazi sobie nawet najbliszych programowo, potencjalnych
politycznych sojusznikw lewicowych eserowcw! A w dodatku
wyglda na to, e zbytnio si t wojn domow nie przej. Bardziej
zajmuje go inny problem: zboe. W jaki sposb zmusi sprytnych
muykw, eby oddali to, co ukryli przed nim. Zboe. Bez tego
rewolucja w wielkich miastach nie ma wielkiego sensu. Co przecie
trzeba je. Wielki wdz wymyli wic, e bdzie karmi braci
robotnikw tym, co zabierze - pardon, zarekwiruje braciom chopom.
Wola robotnikw zadowolonych kosztem chopw, nie odwrotnie. Na
kogo przecie trzeba postawi. Zreszt do robotnikw jest mu bliej.
Ma ich pod rk, a chopw o wiele atwiej spacyfikowa. Dokadnie
wiadomo, jak to robi. Wys tarczy specoddzia wojska. O wiele trudniej
spacyfikowa robotnikw, a ju zupenie nie ma im czego
zarekwirowa. rodki produkcji, jak mwi pan Marks? Ale oni w yciu

14Akronim rosyjskiej nazwy Komitetu Czonkw Zgromadzenia

Ustawodawczego.
nie uwierz w t gadk, e w nowym ustroju rodki produkcji nale do
nich. Gdyby uwierzyli, to by je szanowali. Jak swoj wasno. A oni?
Maj to w nosie. Zepsuo si. Zataro si. Nie moja sprawa. Generalnie
myl jak ten, jak mu tam? No, ten, ktrego trzeba byo dla przykadu
kropn edybin. Krcimy. Jedziemy. A wysidzie. Przecie nie
moje. Tylko wsplne.
Oczywicie muyk ukrywajcy ziarno to wrg ludu. Iljicz
sformuowa to z wrodzon sobie gracj znaczeniow, w rewolucyjnej
nowomowie, w ktrej zwikszonej liczbie sw towarzyszy totalne
rozmydlenie znaczenia. Tak wic ukrywanie zapasw ziarna winno si
uzna za najbardziej odraajc ze wszystkich zbrodni, a pastwo
powinno wszcz i prowadzi bezlitosn terrorystyczn obron i wojn
przeciwko buruazji wiejskiej i innym elementom buruazyjnym
przetrzymujcym nadwyki ziarna. Wiejska buruazja! Tak bzdur
mg wyprodukowa tylko wielki umys! Rwnie dobrze mona by
powiedzie psia kotowato albo pojedyncza dwoisto. Przecie
buruj to mieszczanin. Byby to wic wiejski mieszczanin? To jaki
obd. Ale ludzie, do ktrych Lenin przemawia w takim i podobnym
duchu na wiecach, akceptuj to! Mao tego. Ich entuzjazm przekracza
wszystko, co do tej pory wiedziano o entuzjazmie mas. Spontanicznym.
Nienakazanym odgrnie i niestymulowanym bagnetami. Ale jeli tak, to
mona i dalej. Dyktatura proletariatu. Prosz! Kolejny logiczny
potworek. Przecie dyktator zawsze jest jeden i na tym wanie polega
dyktatura. e rzdzi tylko jeden. A proletariat to caa szara kupa. Kupa
szarego, bezimiennego gwna. I c z tego proletariatu za dyktator?
Nawet wasnym wszom nie jest w stanie podyktowa, eby przestay go
drczy. Dyktatorem jest pan Uljanow, ale jaki z niego proletariusz?
Proletariusze nie rozjedaj si automobilami po Moskwie i nie
wygaszaj pomiennych, budujcych przemwie. Proletariusze, drogi
panie Uljanow, zachodz w gow, jak by tu przey kolejny dzie i za
co kupi dzieciom chleba. Ale na razie wiwatuj na wiecach, suchajc
tych wszystkich niedorzecznoci, ktre pan im wciska, a na pierwszy
sygna jad grabi i rozstrzeliwa czyli realizowa pask doktryn
dyktatury wic nie dziwi si, e pan chce im da chleb. C. Wadza
jest procesem, ktry ze swej natury rozgrywa si w wielkim miecie. Na
prowincji mona by najwyej kacykiem".
Podrapa si frasobliwie po ysiejcej przedwczenie czaszce
i stwierdzi, e naley umy gow. Ta myl dziwnie go uradowaa. Tak
jakby wraz z wosami mogy si oczyci jego ponure i brudne myli. Bo
przez te myli by przecie nielojalny.
Chyba e ci z zabranymi nadwykami nie bd ju mogli
wytrzyma i zaczn wykopywa to, co zakopali w 1917. Przecie kady
chop ma zakopany na gumnie albo w stodole karabin z zapasem
amunicji. Co bardziej zapobiegliwi i przewidujcy po kilka granatw,
a najwiksi cwaniacy poukrywali nawet karabiny maszynowe
z tamami. Wystarczy, eby znalaz si sprytny przywdca i eby nasi
ywnociowi komisarze dopiekli chopom dostatecznie, a bdziemy
mieli w kilka dni pospolite ruszenie chopstwa. Przecie im dokadnie
wszystko jedno, kto siedzi na Kremlu, byle oni mogli spokojnie ry w tej
swojej ziemi i eby nikt im zbytnio w talerze nie zaglda. Taka armia
formuje si lawinowo w kilka dni i rwnie byskawicznie moe si
rozformowa. Karabiny si znowu zakopie, a chopy wlez pod
pierzyny do swoich bab i nikt nic nie wie. Tak to jest. Dlatego
rekwirowanie zboa musi si zemci i ju si mci. Lont podpalono
i wci si tli. Na domiar zego wymyli, jak skutecznie i perfidnie
porni chopw. Urodzony Makiawel! Niech ja skonam. Kombiedy!
Komitety wiejskiej biedoty. Wykorzysta goodupcw, ktrzy zawsze
zazdrocili bogatszym gospodarzom i ktrzy gotowi byli wysugiwa
si za misk kaszy i mgliste obietnice. Ta miska kaszy polegaa na tym,
e pewn cz nadwyek publicznie rozdzielano pomidzy
donosicieli i denuncjatorw. Reszt wieziono do miast i sypano
robotnikom, zlatujcym si jak gobie do karmnika. Ile po drodze
rozkradziono i przehandlowano? Bg raczy wiedzie.
Ja te si popisaem. Nie ma co gada. eby da si przyskrzyni
tym dupkom z Triochswiatielskiego15, a potem pozwoli si tak
spektakularnie uwolni temu otewskiemu najemnikowi! Na domiar
wszystkiego ponioso mnie".
Wsta i w zadumie potar zaniedban od kilku dni, a zwykle tak
starannie przystrzyon hiszpank:
Jasne, cholera, e daem si podpuci Zrozumia w tym
momencie dokadnie, e Lenin wszystkie te rzeczy, za ktre mona by
go kiedy sdzi i powiesi, robi cudzymi rkami16.
Przecie nawet za zamordowanie carskiej rodziny bd w razie
czego sdzi nie Iljicza, ale tych uralskich rzenikw. Ich i ewentualnie
mnie, bo przecie Trocki chcia, by wszystko odbyo si z zachowaniem
wszelkich pozorw legalnoci. Przed niezawisym sdem.
Niezawisy sd odby si w piwnicy Ipatjewa. Ciekawe, czy Iwan ju
wie? Byby to pewnie dla niego niezy wstrzs. Poza tym mgby
poczu si jak dozorca skarbu zrabowanego trupowi. Na razie nie musi
wiedzie zdecydowa. Niech zmyka na Wschd i to szybko. Zuch
chopak, e nie da si przyapa w Kazaniu. Wykaza inicjatyw i w
czas wyprowadzi zoto z banku. Chocia mia czeka na rozkaz. C,
w tym przypadku darujemy mu nadmiar inicjatywy. Zoto trzeba
gdzie zamelinowa i mie nad nim kontrol. Jeli wypadki bd si
rozwija w takim tempie i wedug takiego scenariusza

15 Na pocztku lipca, po tym jak eserowiec Blumkin wtargn do

ambasady Niemiec i zastrzeli ambasadora von Mirbacha, by w efekcie doszo
do zerwania pokoju brzeskiego, Dzieryski z polecenia Sownarkomu
pojecha z czekistami aresztowa czonkw Komitetu Centralnego lewicowych
eserowcw, rezydujcych w zauku Triochswiatielskim. Na miejscu
aresztowano jego samego i jego nieudolnych pomagierw i dopiero zbrojna
akcja otewskiego dowdcy strzelcw Joachima Wacetisa zakoczya te
operetkowe przepychanki o wadz. Wacetis wkrtce potem zosta dowdc
Frontu Wschodniego.
16 Po prowokacji w ambasadzie niemieckiej Lenin przekona
Dzieryskiego o koniecznoci fizycznej likwidacji Centralnego Komitetu
lewicowych eserowcw. W efekcie Dzieryski wasnorcznie zastrzeli
jednego z nich, niejakiego Aleksandrowicza.
 Kreml, gabinet Lenina,

10 sierpnia 1918 roku, rano.

Mapa, ktr kaza tu przenie z mieszkania w gmachu Senatu,

kojarzya mu si ostatnio nieodparcie z kart choroby pacjenta. Tak
z wykresem poziomu temperatury. Jego imperium miao gorczk, i to
wysok. Sam te czu si podl e. Nieustannie bo laa go gowa i nie mg
spa. Jego ciao dziwnie reagowao na jedzenie. Po kadym posiku
krew napywaa mu do twarzy. Czu, e nadmiernie wydyma si
w pasie. Trudno byo mu si schyli, by zawiza sznurowado. Gdy
chcia woy skarpetk i musia podnie nog, natychmiast traci
rwnowag. Stawa si senny i ociay. Ale tylko chwilowo. Bo gdy
chcia si zdrzemn, senno przechodzia natychmiast, jakby to co, co
reguluje te rzeczy w organizmie, chciao si z nim przekomarza. Nawet
Iwan Grony nie pomaga mu swoim tak niegdy kojcym mruczeniem
i, midzy nami mwic, irytowa go na rwni z wszystkimi innymi
rzeczami. Od dawna ju niczego sensownego nie napisa. Waciwie
stale si zoci i gdzie pieszy. Mia do wszystkich pretensje,
a momentami bywa nieobliczalny i przez to grony. Egzekucja carskiej
rodziny zaostrzya te stany do stopnia, ktrego bliscy
i wsppracownicy ju nie wytrzymywali. On sam zastanawia si, czy
czasami nie zapada na chorob psychiczn. Jakie rozdwojenie jani?
I czy nie wychodzi z niego co przeraliwego i zadziwiajcego? Jaki
potwr, zbudowany z ciemnej czci jego pogodnej zwykle duszy.
Patrzy teraz na pismo, ktre skoczy i zastanawia si, czy te sowa
napisa on, czy te moe to co w nim, co drczyo go od wielu tygodni.
List skierowany by do organizacji bolszewickiej w Penzie:
Towarzysze! Powstanie w piciu okrgach opanowanych przez
kuakw musi zosta stumione przy uyciu wszelkich rodkw! To ley
w interesie c a e j rewolucji, dlatego e decydujc bitw z kuakami
toczymy w obecnej chwili w s z d z i e. Trzeba im w kocu da dobr
nauczk.
Dalej byo jeszcze gorzej, ale przyjrzawszy si tekstowi powtrnie
i bardzo uwanie, nie zmieni ani jednego wyrazu. Domaga si, by:
1. Powiesi (egzekucja publiczna) co najmniej stu znanych
wszystkim kuakw, bogaczy i krwiopijcw.
2. Wywiesi listy z ich nazwiskami.
3. Skonfiskowa ich zboe w caoci.
4. Wyznaczy zakadnikw.
Wszystko to przeprowadzi w taki sposb, eby w promieniu wielu
setek kilometrw ludzie mogli si dowiedzie, przerazi i powiedzie:
dusz i zadusz na mier krwiopijcw.
Potwierdzi odbir telegraficznie i w y k o n a .
Wasz Lenin.
Podpisa si starannie i po namyle doda:
Musicie znale kilku rzeczywicie twardych ludzi.
Wie trzeba zastraszy. Nie ma innego wyjcia. Inaczej nie znajd
chleba dla robotnikw. Przy okazji zgin na pewno niewinni ludzie. Ale
trudno. Zreszt kto dzi jest tak naprawd niewinny? Czy ja jestem
niewinny? Ju jestem winny niesprawiedliwie przelanej krwi. Tak, ja.
Nikt inny. C, zawsze mog powiedzie, e wielka sprawa wymaga
ofiar. Zreszt, kto to bdzie sprawdza? Winny, niewinny. Wane, eby
si bali. Na dalsze ustpstwa nie ma ju miejsca ani czasu. Za chwil my
staniemy pod cian inie bdzieju gdzie si cofn. Na wszelki
wypadek trzeba zabezpieczy te pienidze. Ale tak, eby w kadej
chwili mona byo po nie sign. Gdzie jest teraz ten pocig? Czy linie
kolejowe s jeszcze pod nasz kontrol? Moe przeadowa zoto na
ciarwki i wie z powrotem? Nie, za due ryzyko. Poza tym, ile to
trzeba samochodw? Piset? Wykluczone. Moe drog wodn? Te
ryzykowne. Waln z dziaa i po zocie. Nie bdziemy przecie
nurkowa i grzeba w mule. Tymczasem niech ten Kaedub jedzie na
wschd. Jak najdalej. Potem zobaczymy. Mam nadziej, e Laudowska
wie, co tam si dzieje, i trzyma rk na pulsie. Ju dawno nie byo od
niej wiadomoci.
 "Zoty pocig",

6 sierpnia 1918 roku, pnym wieczorem.

To byo do widzenia.
Tak mwi kiedy Kaszub, u ktrego mieszkali za dawnych,
szczliwych czasw na letnisku w okolicach Kajpedy i ktry
kilkakrotnie zabra j w morze, na pow ledzi. Pamitaa dokadnie
i nigdy ju chyba nie zapomni smaku tych witw. Spokoju
nierozbudzonego jeszcze dniem morza, ktre ledwie marsz czyo
powierzchni, i cudownego chodu powietrza. Czowiek w ogle
powinien budzi si o wicie inaczej wie o wiecie i o sobie o wiele
mniej, ni powinien. Nigdy nie zapomni tych wakacji. Miaa wtedy
moe z trzynacie lat. Kaszub, Jzwa Ledwoch, by olbrzymem,
najwikszym z ludzi, jakich kiedykolwiek spotkaa. Cudowny
i przeraajcy, o doniach wikszych ni pira wiose jego odzi
i delikatniejszych ni strzp osiadajcej na nich piany. Dzi ju dobrze
nie pamita, dlaczego Jzwa znalaz si koo Kajpedy, tu koo nowo
powstaej przystani latajcych odzi. Do dzi ma w uszach brzkliwy
dwik sabowitych, osiemdziesiciokonnych silniczkw,
napdzajcych odzie M-5, konstrukcji inyniera Grigorowicza.
Zadziwia j zawsze moment startu. Dwch ludzi w chybotliwej
konstrukcji, bdcej poczeniem kajaka z dwupatowym latawcem.
Sklejka, ptno, troch drutu do wykrzyowania komr patw
i usztywnienia caej konstrukcji. Dwustumetrowy, pienisty rozbieg po
falach w stron wschodzcego soca i M-5, poczuwszy pod patami
twardniejce strugi powietrza, pewnie i zadziwiajco stromo odrywaa
si od grzbietw drobnych o tej letniej porze batyckich fal i bysnwszy
redanem przemylnie wyprofilowanego kaduba, rozpoczynaa
mozoln, brzkliw wspinaczk wzwy, by jak najszybciej osign
patrolowy puap. Machaa im drobn doni, cieszc si, e po raz
kolejny zdoali wzbi si w powietrze. Raz nawet ten siedzcy z przodu,
przy karabinie maszynowym Maxima, niedbale kiwn jej doni,
dumny z tego, e leci w powietrzu, wbrew powszechnie przyjtym
wyobraeniom o prawach natury.
Ten Jzwa musia z jakich wanych powodw wynie si
z rodzinnej wioski w Prusach, w ktrej, jak mwi, przewodzi
maszoperii (czemu na ksztat rybackiej spdzielni, cho gdy byo
trzeba, owa spdzielnia zamieniaa si w organizacj polityczn lub
nawet pirack, by szybko rozparcelowa i ukry adunek z rozbitego
statku, koatajcy si, jak on to okrela w strdzie). W kadym razie
by to niespotykanej agodnoci pidziesicioletni mczyzna
o przeraajcej posturze. Opowiada jej wieczorami, kiedy siedzieli we
trjk z Natanem, dogldajc delikatnie i smakowicie dymicej
wdzarni, o stolemach olbrzymach, ktre byy bohaterami
kaszubskich bajd. Sam po trosze czu si takim stolemem; bajkowym
olbrzymem, dobrotliwym, o gobim sercu, ale czsto nad podziw
zoliwym i kaprynym. atwo byo urazi jego wraliwe serce, ale
rwnie atwo byo si z nim pojedna. Mia ponad dwa metry wzrostu,
ani grama tuszczu i cay okrcony by wlastymi splotami muskuw
i cigien. Odnosia czasem nieodparte wraenie, e mgby bez trudu
podnie j wielokrotnie na jednej ze swych opaciastych doni i nawet
by si nie zasapa. Na domiar wszystkiego na owym
nieprawdopodobnym ciele starogreckiego herosa tkwia gowa z drobn
twarz o dobrotliwych i agodnych rysach ni to chopca, ni to dziecka.
I gdyby nie ledwie dostrzegalna sie cieniutkich zmarszczek wok
bkitnych oczu i koo dziecinnych ust i srebrna barwa bardzo krtko
przystrzyonych wosw, nie mona by pewnie okreli wieku
olbrzyma. Jzwa, wygoniony przez Prusakw ze swych rodzinnych
pieleszy za jak sam to okrela zbytni aktywno, szybko odnalaz
si w nowym rodowisku i ju po kilku latach by wacicielem
miniflotylli rybackich odzi, przynoszcej mu cakiem nieze dochody
w sezonie pooww. Gwne zyski czerpa jednak z wynajmu kilku
letniskowych chat, malowniczo pooonych tu nad batyck pla
i urzdzonych wcale nie po spartasku. Kada z chat oferowaa bowiem
w peni wyposaon kuchni, chodn piwniczk, w ktrej mona byo
przechowywa szybko psujce si produkty, bani z piecem opalanym
drewnem i funkcjonaln wygdk z biec wod w eliwnej
umywalce. Pomylaa, e dobrze byoby mie teraz Jzw koo siebie.
I zdziwia si, e wspomnienia o tamtych pogodnych, bezwietrznych
wakacjach koo Kajpedy wrciy do niej z tak si i w takim momencie.
Pewnie dlatego, e z nikim, prcz Natana, nie czua si nigdy tak
bezpiecznie jak z Jzw. A moe jeszcze z innych powodw? W kadym
razie to byo do widzenia.
Salomea nie widziaa nigdy frontu i po raz pierwszy w yciu
syszaa z tak bliska huk artyleryjskiej eksplozji. Ale wtedy, nad
Batykiem, syszaa co podobnego, kiedy w nocy wybuch poar
w bazie wodnopatowcw i nim go wcale sprawnie ugaszono, wybuch
magazynek, w ktrym przechowywano dwunastoipkilogramowe
bomby lotnicze do tych grigorowiczw. Tak jej przynajmniej wyjania
nazajutrz Natan, ktry lubi by dobrze poinformowany i zawsze
zdobywa wiadomoci z pierwszej rki, a poza tym jako wojskowy
dostawca zna si po trosze na wszystkich sprawach zwizanych
z wojn.
Zamkna okno, przez ktre wygldaa przez dusz chwil
i wygadziwszy starannie fady spdnicy, usiada, by w coraz bardziej
miarowym stukocie k wagonu spokojnie przemyle to, co si stao.
Po raz pierwszy strzelano do niej i to z armaty. Ale wcale jej to nie
przeraao. Byo raczej ekscytujce i nawet w pewnym sensie
przyjemne. Serce jeszcze teraz walio jej przyspieszonym rytmem
i przyapaa si na tym, e chciaaby usysze ten charakterystyczny,
poprzedzony warkotliwym wizgiem huk jeszcze raz, i moe nawet
bliej. Uwiadomia sobie dziwn i now dla siebie prawd, ktrej
dotychczas nawet nie podejrzewaa. W wojnie i w niej by chyba ten
sam rodzaj podniecajcej energii. A moe wojna i to co tajemniczego
w niej, co j podniecao, karmio si tym samym? Bliskimi wybuchami
pociskw i wiadomoci niebezpieczestwa? A Iwan? Podobao si jej
jego zachowanie. Wprawdzie na pocztku, jak tylko walno, przys iad
jak sposzony gsior i rozpostar rce na ksztat skrzyde, ale przecie
ju po chwili zerwa si jak spryna i zacz bardzo przytomnie
wydawa rozkazy. Tak jakby z gry wiedzia, co si stanie. I przecie
zawczasu zaadowa to wszystko do wagonw. Gdyby nie by taki
przewidujcy, to teraz jechaliby pustym pocigiem, a zoto pakowaliby
do innego pocigu ci, ktrzy weszli do Kazania. Mieliby niez zabaw.
Przecie za takie pienidze mona wystawi wielk, wietnie
wyposaon armi. Wojna kosztuje. Kto jak kto, ale ona, crka
wojskowego dostawcy, wiedziaa doskonale, ile. Iwan bardzo zyska
w jej oczach. Zobaczya, e potrafi by, wbrew pozorom, czowiekiem
zdecydowanym. Dziaa szybko i energicznie. Przedtem postrzegaa go
jako niepewnego, wahajcego si i takiego, ktremu rne rzeczy do
atwo wmwi. Teraz zobaczya, e to moe tylko pozr i e Iwan mg
si waha jedynie na pokaz, by zdoby wicej informacji i lepiej
wysondowa rozmwc. Mylaa o tym chopcu z coraz wiksz
przyjemnoci i z coraz wiksz przyjemnoci wyobraaa sobie te
rzeczy, ktre tworzyy pocigajc j msko. Nagle usyszaa pukanie
do drzwi przedziau i zaraz potem, nie czekajc na pozwolenie,
wlizgna si Wanda, szybko zamykajc za sob. Bya skupiona
i powana. Siada koo Salomei i spytaa z niepokojem, czekajc na
reakcj modszej dziewczyny:
Wiesz, e twj kolega nie yje?
Kto? Iw
Sztabskapitan Jakub Weissenberg.
Ale nim Wanda zdya dokoczy zdanie, Salomea poderwaa si
z kozetki, bolenie uderzajc gow o grne rozoone ko. Mimo i
jego spd by wycielony mikkim, stbnowanym w romby pluszem (bo
po zoeniu stanowi zagwek siedze rozkadanych na dzie),
uderzenie niemal j oguszyo. Pomacaa czubek gowy i zreflektowaa
si. To a tak bardzo o nim myl? przeleciao jej przez zamulony
uderzeniem umys. Tak silnie, e przestaj nad sob panowa? To
byo zastanawiajce, ale wcale nie przykre. Wanda spojrzaa na ni
uwanie i powtrzya powoli:
Sztabskapitan Jakub Weissenberg. Czy jak mu tam. Widziaam, jak
lecia ze stopnia z dziur w gowie. Przez chwil si nawet trzyma, ale
potem wcigno go pod wagon. Moe przey, ale to raczej mao
prawdopodobne. Pewnie dosta odamkiem. Przecie walno cakiem
blisko. Teraz od cznoci mamy tylko ciebie. Nie daj si zabi,
dziewczyno, bo bdziemy musieli puszcza sygnay dymne, jak
Siuksowie No, nie rycz!
Przesiada si na kanapk koo Salomei i obja j serdecznie.
To wojna. Ludzie gin. I tak cud, e pierwszy z nas dopiero teraz.
Przyciskaa j mocno do siebie, jakby chciaa zdusi jej pacz.
Wiem, e to by dobry i miy czowiek. Te go lubiam. Nikomu
nie przeszkadza. I wszystko przyjmowa tak spokojnie. Czasami mu
zazdrociam.
T konstatacj Wanda skierowaa waciwie do siebie. Bo dopiero
teraz uwiadomia sobie, e to prawda. Spostrzega, e Salomea
przestaje nad sob panowa, a na dnie jej fenickich, gbokich oczu
zbieraj si pierwsze zy. Powiedziaa wic bardziej surowo, ni
zamierzaa, ale jeszcze serdeczniej j przytulia:
To wojna. Dziewczyno! We si w gar. Rwnie dobrze mogo
trafi ciebie Albo mnie.
Salomea take obja Wand i rozryczaa si na cay regulator, po
trosze z alu za bezkonfliktowym i koleeskim sztabskapitanem, po
trosze ze wstydu, i w chwili, w ktrej jej kolega z dziur po odamku
kona na zakurzonej bocznicy, ona mylaa o rzeczach majcych
niewiele wsplnego z wojn i ze mierci, a po trosze wreszcie
z powodu ogromnej ulgi, e Iwanowi nic si nie stao.
 Przedzia Kaeduba, w tym samym czasie.

Drugi raz taki numer nie przejdzie.

Zaciera nerwowo donie, bo wydawao mu si, i z tak blis ka
wybuchajcych pociskw ziono arktycznym chodem. A donie
istotnie mia lodowate.
A powinienem si waciwie spoci duma. Trzeba raczej
popatrze na map i zobaczy, dokd mona ucieka, cho uciekanie po
torze kolejowym przypomina chowanie si przed ciuciubabk, ktra nie
ma zawizanych oczu. Ale s bodaj jakie odgazienia. Niekoniecznie
trzeba zaraz jecha najbardziej oczywist tras. A tak w ogle, to gdzie
niby mam jecha? Trzeba by si porozumie z central. Moe oni
wiedz, gdzie swoi, a gdzie nieprzyjaciel. Diaba tam wiedz!
Zyma si, przygryzajc wargi i marzc o gorcej kpieli, ktra
zmyaby mu z plecw drobny, lodowaty dreszcz lku przed nieznanym.
Gdyby si naprawd orientowali w sytuacji, ju dawno kazaliby mu
zmyka z miasta. Nie mg si uspokoi i pozby wraenia
piwnicznego, martwego chodu w caym ciele, postanowi wic ykn
dla kurau. Nieopodal maej, prowadzonej przez Ormian ani, ktr
teraz wspomina z bolesn rozkosz, by w Kazaniu sklepik kolonialny,
w ktrym tak naprawd niewiele mona byo kupi prcz arbuzw,
kiszonych ogrkw i siemienia lnianego dla kanarkw. Sklepik ten
wszake, prowadzony przez sympatyczn moe dziki
ponadnaturalnej tuszy przekwitajcju kobiecin o porytej dziobami
po ospie, tustej i smagej twarzy, ktrej rzeb ksztatoway
wielowiekowe parantele pomidzy rasami Wschodu i Zachodu, warto
byo odwiedzi dla swoistego specialite de la maison. Bya to piekielnie
mocna i aromatyczna nalewka, skomponowana w sposb nastpujcy.
W wysokiej butelce z ciemnego szka zalewao si ostrym fuzlowatym
alkoholem, pdzonym z winogron i liwek, pokrojone w dzwonka
i czstki rne owoce gdy Iwan przyglda si zawartoci pod wiato,
rozrnia tam (przy swojej mniej ni skromnej wiedzy o owocach tego
regionu) czstki dojrzaych brzoskwi, moreli, gruszek i liwek. Ten
konglomerat owocowych smakw i aromatw, macerujcych si
w siedemdziesicioprocentowym jak mniema rodowisku,
uzupeniony by zwykle gazk aromatycznego ziela o bardzo
drobnych eliptycznych listkach, ktrego ju zupenie nie by w stanie
nazwa. W kadym razie mieszao ono swj cierpki, ywiczny i jakby
przydymiony zapach z nasyconymi socem aromatami owocw.
Generalnie trunek obiecywa zapachem o wiele wicej, ni oferowa
w smaku, ale wspaniale rozgrzewa krew i uyty w rozsdnej dawce,
pozwala na chwil zapomnie o kopotach i napiciu. Iwan mia du
butl tego specyfiku, ukryt na dnie walizki. Wydosta j pospiesznie
i wycignwszy korek zbami, pocign na stojco pierwszy palcy yk
prosto z butelki. Odstawi butl na stolik i z rozkosz pozby si butw,
skarpet i przecignitych pod stopami strzemiczek eleganckich
granatowych szewiotowych bryczesw. Teraz wystarczyo tylko znw
przyhoubi przyjazny ksztat butli i zwali si na kozetk,
wycignwszy wygodnie odprone stopy. Drugi yk przynis
doznania jeszcze bardziej interesujce i Iwan rozmarzy si na dobre,
podoywszy pod gow specjalnie do tego celu przeznaczony waek.
Wypuci pachnce wysokoprocentowym bimbrem powietrze z puc,
rozluni si i pomyla, e bardzo potrzebna mu jest dziewczyna. Moe
nawet niekoniecznie do tego, eby Ale tak przyjemnie byoby
wycign si na ca dugo ciaa koo kogo pachncego i miego. Kto
nie gada zbyt wiele, bo te jest zmczony i szuka odprenia. Dotkn
czubeczkami palcw stp jej palcw i po prostu zasn, czujc tylko
stopami t serdeczn i intymn obecno.
Myla o tym zawsze, ilekro si napi. Nie robi tego ani naogowo,
ani zbyt czsto, ale wtedy, kiedy mia na to nieodpart ochot. Potrafi
pokona w sobie pragnienie alkoholu, ale potrafi te jak rzadko kto
celebrowa jego zaywanie i cieszy si z jego dziaania. Mia t rzadk
umiejtno dozowania przyjemnoci i absolutnej kontroli dziaania.
Oczywicie, jak wszyscy mczyni prbujcy si z demonem ukrytym
w butelce, ponosi jako modzik klsk za klsk, a wiele z przeytych
wwczas incydentw prosio si o nieodwoalne wymazanie
z zawstydzonej pamici. Do szybko jednak nauczy si kiezna
dzikiego rumaka alkoholowych procentw i zmusi go do pokornej
suby na rzecz precyzyjnie cyzelowanej przyjemnoci i podniety. T
wyjtkow zdolno, ktr mona by raczej nazwa darem od bogw,
zawdzicza najprawdopodobniej genom przekazanym przez Wiktora
Francowicza. W domu nie pio si duo a jeli si pio, to w niezbyt
wyrafinowany sposb. Wiktor Francowicz z entuzjazmem wychyla
par kieliszkw dobrej, czystej wdki. Szczeglnie, jeli mona byo t
prost przyjemno poczy z paroma kawaeczkami ledzia, ktry
polea ju w chodzie kilka godzin pod pierzynk z bardzo drobno
pokrojonej w kosteczk cebuli, i ciemnym pieczywem, bez enady
posmarowanym grub warstw irlandzkiego, delikatnie osolonego
masa. Nie gardzi te wszelkiego rodzaju nalewkami, ktre szczeglnie
dobrze smakoway jesieni i zim, szybciej wypeniajc swym
odurzajcym dziaaniem nogi ni gow. Alkohole markowe koniaki,
likiery, brandy i gin zwykle obficie wypeniajce lustrzane wntrze
caego skrzyda wielkiego kredensu w jadalni, pocigay go mniej,
pewnie dlatego, e pijcy zawsze mg spodziewa si dokadnie tych
samych wrae, co nie zdarzao si w przypadku alkoholi
preparowanych wedug domowych receptur. A Wiktor Francowicz lubi
doznania nowe i niestandardowe. Iwan po raz pierwszy upi si
w trupa, gdy mia ledwie trzynacie lat, potraktowany przez swoj
zabawn babci, rodzicielk Wiktora, domowej roboty owocowym
winem. Babka Jelena Nikoajewna, mieszkajca dla jakiej niezgbionej
przez rodzin fanaberii oddzielnie, w przytulnym dwupokojowym
mieszkanku na parterze reprezentacyjnej kamienicy, uwielbiaa
towarzystwo wnuka, dogadzajc jego zachciankom ponad miar.
Czsto, gdy po wyjciu od pogodnej, dowcipnej staruszki wkada
z przyzwyczajenia rce do kieszeni palta, znajdowa tam srebrne
monety o nominaach, ktre zapewniay mu co najmniej przez miesic
oficjalne stanowisko klasowego krezusa, bez opamitania szastajcego
groszem. I co za tym idzie, szalon popularno w gronie kolegw.
Babka nie hamowaa go, gdy tego popoudnia, zachcony miym
smakiem porzeczkowego wina, dolewa sobie z karafki raz po raz.
Podnosia tylko coraz wyej starannie wyskubane z niepotrzebnych
woskw brwi, a jej przeronite tarczycowymi dolegliwociami wole
drgao w hamowanym chichocie. Skoczyo si tak, jak musiao.
Wymiotami i koniecznoci pooenia wnuka na kilka godzin do ka,
eby wytrzewia. Babka wolaa nie ryzykowa odsyania go w tak
poaowania godnym stanie do domu. Bya jednak na tyle lojalna
i wspaniaomylna, e nigdy potem, a do spokojnej, cichej mierci, nie
wspominaa o tym nikomu i, co najwaniejsze, nie doczya owego
zabawnego przecie dla suchaczy incydentu do elazne go pakietu
familijnych historyjek, opowiadanych przy okazji rzadkich, ale
hucznych rodzinnych spotka w poszerzonym skadzie. Iwan bardzo
ceni jej lojalno, ktra pomoga mu, wzorem Wiktora Francowicza,
zawrze z Bachusem swoisty pakt o nieagresji. Ja nie bd przesadza,
a ty daj mi maksimum przyj emnoci i nie ka mi wymiotowa
i przewraca si na nos. Po ojcu te zapewne odziedziczy tgi eb do
alkoholu, co przy strategicznych umiejtnociach dozowania dawao
dobre rezultaty i pozwalao dominowa nad kolegami o sabszych
gowach i charakterach.
Jednego tylko Iwan nie potrafi pokona. Gdy wypi kilka
kieliszkw, nieodparcie akn towarzystwa. Teraz te go zapragn
i to bardzo mocno. Postanowi, e odwiey si w umywalce, a potem
pjdzie do Salomei i kae jej nawiza czno z Moskw. To dobry
pretekst. Potem, jak znajd si sam na sam w kabinie cznoci,
wszystko moe si zdarzy.
ykn jeszcze raz dla kurau i zabra si do akrobatycznej, przy
niewielkich wymiarach azienki, toalety, a podskoki i koysanie wagonu
nie uatwiay mu zadania.
 Przedzia Salomei, w tym samym czasie.

Co wida wisiao w powietrzu. Jaki fluid napicia, powodujcy, e

w tym samym momencie dziewczyny poczuy dokadnie to, co Iwan.
Zapragny alkoholu i towarzystwa. Okazuje si, e tusta wacicielka
sklepiku miaa wielu klientw wrd zaogi pocigu, bo Salomea przy
milczcej aprobacie Wandy wydobya spod kozetki butl podejrzanie
podobn do Iwanowej. Moe komporycja nasyconych socem owocw
bya nieco odmienna od mieszanki, ktr sprzedano Iwanowi (byy
w niej bodaj czstki granatw i liwek), ale pewne jest, e piorunujca
moc trunku bya najzupeniej porwnywalna. Pierwszy toast speniy
z milutkich, polewanych garnuszkw z gliny, prymitywnie, ale te
sympatycznie ozdobionych rcznie malowanym motywem winnego
grona. Obydwie dzielnie wysuszyy garnuszki do dna i spojrzay na
siebie z niekaman sympati i aprobat. Wanda rozsiada si wygodnie,
zrzuciwszy sandaki i podwinwszy bose stopy pod siebie. Wycigna
pusty garnuszek proszcym gestem w stron zawiadujcej alkoholem
Salomei i spytaa: Lepiej ci?
Salomea oblizaa uszczce si od soca wargi, sparzone
owocowym bimbrem, i powanie pokiwaa gow, dziwic si, jak
szybko mona przej do porzdku nad czyj mierci. Wyobraenie
martwego sztabskapitana, z dziur w gowie i pokiereszowanymi przez
koa wagonw nogami, lecego na zakurzonych torach, wydao si jej
teraz obrazkiem w ksice, ktr mona zamkn w dowolnym
momencie i odoy na pk. Przypomniao si jej powiedzonko
Natana, ktrego sensu a do tej pory nie bya w stanie w peni
uchwyci: Jak wskazuje dowiadczenie, umieraj zawsze inni.
Pokiwaa raz jeszcze gow, jak rabi przeczuwajcy w chwili iluminacji
sens talmudycznego sformuowania, i bezwiednie odpowiedziaa
Wandzie sowami Natanowego porzekada:
 Jak wskazuje dowiadczenie, umieraj zawsze inni. I zaraz
zapytaa: Moesz mi powiedzie, dokd jedziemy i po co?
O to, Salcie, spytaj komendanta.
Salomea umiechna si syszc to zdrobnienie, ale w umiechu nie
byo pretensji, raczej akceptacja.
Mylisz, e Iwan wie? Wtpi. Kazali mu, wic cignie to zoto, jak
szkodna winia koek, ale myl, e cel jest w tej chwili i dla niego
dziebko niejasny. Przecie nie moemy ucieka w nieskoczono.
Zreszt o tym zocie na pewno jest ju gono.
Zawiesia gos i spojrzaa niepewnie na Wand, jakby ta bya
ekspertem od tajnych informacji. Wanda zabawnie zadara gow
i wycedzia pomidzy zbami ostatni kropelk-sierotk:
A co by chciaa? Mamy wysi w polu i zostawi to zoto?
Jeszcze przez to zoto stracimy ycie Zatuk nas. Zobaczysz.
Salomea dostaa od diabelskiego trunku zabawnych, ale bardzo
twarzowych rumiecw. Zrobio si jej nagle gorco i duszno naraz.
Bluza o tostojowskim kroju, zapinana na kilka maych, kocianych
guzikw pod szyj, cigaa si przez gow. Kolejne kwestie
wypowiadaa wic zduszonym gosem z wntrza ubrania:
Tak jak Jakuba Zobaczysz!
Wyzwolia si wreszcie z bluzy, czerwona jak piwonia, w krtkim,
bawenianym kaftaniku na ramiczkach, pod ktrym wspaniale
rysoway si jej idealne jak si Wandzie wydawao piersi, a przy
kadym gwatowniejszym ruchu kaftanik zadziera si, pokazujc
adnie zwizany, nieco wgbiony ppek i smag skr brzucha.
Wanda, nie pytajc o pozwolenie, dolaa sobie nalewki, pocigna
yczek i zapawszy oddech, zareplikowaa:
A mylisz, e bez zota ci nie utuk? Biali nie przepadaj za twoj
nacj dodaa jadowicie. A poniewa czasami po alkoholu stawaa si
nadmiernie ironiczna i zoliwa, nie powstrzymaa si i dooya jeszcze
jeden argument:
Ale przedtem si z tob zabawi. Nie daruj takiej piknotce.
A przynajmniej ja na ich miejscu bym nie darowaa.
Wrrrrrrrrrrrraauuuu!
Wyszczerzya nagle zby jak atakujca tygrysica i udaa, e chce
rzuci si do garda Salomei. Ta, autentycznie sposzona, osonia si
rk i spytaa, przeykajc lin:
Zabawi? Co przez to rozumiesz? Przesta si wygupia!
Wanda siada po turecku i pooya donie na kolanach.
Wygldaa teraz jak mody Budda:
Nie mw! Nie wiesz? Ale ty dziecinna. Rozo ci na kanapie,
a jak nie bdzie kanapy, to na ziemi. Zadr kieck, spuszcz majty
i pojed na tobie. Po kolei. Ilu ich tam bdzie. Chyba e spodobasz si
jakiej wyszej szary i bdzie ci chcia na wyczno.
N a w y c z n o ?
No, to znaczy, e tylko on bdzie si z tob zabawia, a dopiero jak
si znudzi, odda ci swoim ludziom. Zreszt, moe przesadzam. Moe
biali to sami dentelmeni i zaczn od tego, e wrcz ci swoje bilety
wizytowe, a potem odwioz ci do stsknionego papy. Nie wolno tak
uoglnia. Pewnie i tam zdarzaj si rycerze, ktrzy nie skrzywdz
damy, ale jeli znam si na ludziach, biali gwac rwnie chtnie
i dobrze jak czerwoni. Cho pewnie s bardziej wyrafinowani. W kocu
monarchici to ludzie znacznie lepiej wyksztaceni od bolszewikw. Jest
tam wielu oficerw. Inteligencja. Kadeci. Spjrz na naszych ludzi.
Kaedub to sprytny i utalentowany nieuk. Jedyny mczyzna
wyksztacony i miy ten nieszczsny sztabskapitan nie yje. otysze
to zawodowi mordercy i tylko do tego si nadaj, a reszta Wanda
pogardliwie wyda wargi to ciemna masa.
A Tian? przerwaa jej Salomea i Wanda zatrzymaa na chwil
potok uoglnie.
Wanie Tian. To dopiero zagadka. Nawet nie wiem, czy jest
mczyzn. Siedzi cigle w tym parowozie ze swoim pomagierem,
ktry zrobiby karier w Taorminie.
Zaraz, zaraz! przerwaa jej Salomea. Wytumacz. Jak karier?
Co to jest Taormina?
Wanda pomylaa, e nigdzie si przecie nie spiesz i mona maej
dokadnie wytumaczy pewne sprawy. Poza tym tumaczenie
sprawiao jej du przyjemno. Wbrew temu, czego j nauczono,
chciaa teraz gada. Chciaa, by kto sucha tego, co mwi, i by to, co
mwi, byo dla suchacza odkrywcze i zaskakujce:
Taormina to przepikne miasto na Sycylii, a mona tam, moja
droga Wycigna w stron Salomei swj garnuszek, a ta
skwapliwie nalaa jej owocowego bimbru. A mona tam za par lirw
mie licznego sycylijskiego chopca, ktry nie ma jeszcze pitnastu lat.
Widziaa kiedy posg Efebosa? Tak? No to tam masz takiego Efebosa
na kadym rogu. Tyle e nie marmurowego, a ywego. Z ciepym,
licznym i jeszcze nie roztrajbowanym tyeczkiem.
R o z t r a j b o w a n y m? Salomea bya zwolenniczk
precyzyjnego okrelania znacze, a Wanda podaa takie, ktrego
Salomea jedynie si domylaa:
No, jeszcze niezbyt rozepchanego.
Aha powanie pokiwaa gow Salomea. I mylisz, e ten Tian
to zawiesia gos, nie znajdujc od razu dobrego okrelenia.
Nic nie myl, ale przypomnij sobie. Zajrza ci kiedykolwiek
w dekolt albo przyjrza si, jak krcisz zadkiem?
Moe jest po prostu dobrze wychowany? Salomea zapragna
nagle wystpi w obronie Chiczyka, ktrego lubia za spokj
i szanowaa za godno i powag.
Moe.
Wanda pocigna kolejny yk i pomylaa, e ta libacja to wietny
pomys i e dawno ju nie czua si tak dobrze. Wstaa nieco chwiejnie,
bo stopy jej zdrtwiay, i szarpna uchwyt okna. Wyjechali ju z burzy
i powietrze byo cudownie ciemne, pachnce i chodne. Iskry z S3/6
wydaway si w tej gstej, chodnej ciemnoci wyjtkowo jaskrawe.
Przecie ja nie mwi, e to dobrze albo le mdrzya si,
chodzc sobie ramiona i spocon szyj. Niech sobie houbi tego
chopaczka. Jego sprawa. Widziaa, jak wicz tymi kijami? To jest jak
balet stwierdzia, a iskry jak na zawoanie zataczyy za oknem
gwatowniej. Nie mog poj, na czym polega ta szermierka, ale to mi
si podoba jak cholera.
Odwrcia si od okna; bya liczna z rozwianymi krtkimi wosami
na jego czarnym, przecinanym smukami iskier tle.
A ju to, co dzi pokaza na scenie, to zupenie nieprawdopodobne
rzeczy. Nie miaam pojcia, e mona tak panowa nad ciaem i broni.
Ty tego nie zrozumiesz, ale ja naprawd mam pojcie o fechtunku. Ale
nie o takim gadaa, rozochocona, ju bardziej do siebie ni do Salomei.
Czuj, e gdyby chcia, trafiby mnie w pierwszym zoeniu. Opara
bos stop na kozetce, na ktrej siedziaa Salomea, a palce tej stopy
tygrysimi ruchami skraday si po welwetowym obiciu. Nawet nie
zdyabym si ruszy. Wypia trunek do koca. Ale o czym to
mwiymy?
Salomea, ktra take od dobrych kilku minut znajdowaa si pod
zauwaalnym wpywem kazaskiej nalewki, odpowiedziaa bez
namysu:
O gwaceniu.
Aha! przypomniaa sobie Wanda. I siadajc, spytaa zaraz
sadystycznie:
Ty oczywicie jeste dziewic?
Salomea zaczerwienia si:
To wida?
W twoim przypadku tak.
I kady to rozpozna?
Masz na myli mczyzn? Nie, nie kady. Tylko taki, ktry po
wielekro mia do czynienia z tym gincym gatunkiem.
Spojrzaa uwanie na Salome:
Chcesz straci cnot na tych miciutkich poduszkach Wanda
protekcjonalnie poklepaa plusz siedziska zanim na czym twardym
pozbawi ci jej biali? Bardzo rozsdnie pochwalia.
Salomea odwrcia si do niej gwatownie i woya swoje chodne,
troch wilgotne donie w jej donie. Wanda serdecznie oddaa jej krtki
porozumiewawczy ucisk. Salomea mwia arliwe, czekajc na kady
sygna zrozumienia i akceptacji:
 Moesz si mia. Ale ja czuj, e caa ta nasza eskapada nie
skoczy si dobrze. Wraca nie moemy. Jedziemy Bg wie gdzie i w
dodatku ten przeklty skarb Zanim zginiemy, chciaabym przey co
normalnego, ludzkiego.
Z Kaedubem? pokiwaa gow Wanda, radujc si w duszy, e
poszo tak gadko.
Z Kaedubem spokojnie potwierdzia Salomea. Moe go i nie
kocham, ale cignie mnie do niego, i to bardzo. Nawet w tej chwili.
Chocia dobrze mi tu z tob i dobrze mi si rozmawia, to Odwrcia
wzrok w stron okna, tak jakby wstydzia si tego, co mwio jej
spojrzenie.
No, no? podchwycia Wanda, zachwycona tym, e Salomea tak
si przed ni obnaa. A przecie jeszcze przed chwil, gdy rozmowa
tyczya misji i perspektyw bolszewickiej wadzy, nie byy ze sob
szczere.
Myl o jego skrze.
O skrze?
Aha! kiwna gow Salomea. W ogle myl o tym od chwili,
w ktrej stawiaymy mu te baki. To gupie, nie?
Nie powanie odpara Wanda. Wcale nie gupie. Szczeglnie,
e skr ma o wiele adniejsz od charakteru.
I pomylaa, ale nie powiedziaa tego na gos: W ogle jest adny.
Tylko zy. Nie, nawet nie zy, tylko gupi. Mody. Zagubiony i gupi. Ale
charakterek te ma paskudny. Gwnie poprzez zbyt wielkie mniemanie
o swoich zdolnociach i zaletach. Moe t ma skrzywdzi. Wanie
dlatego, e jest gupi. A nie o to nam chodzi. Dlatego trzeba
wyregulowa Salome. Jak si j wyreguluje, to wyreguluje si i jego.
I dodaa ju gono:
Ale charakter mona poprawi.
Widzisz! skwapliwie podchwycia Salomea.
Widz, e nawet teraz poleciaaby do niego. Bez opamitania. Jak
gupia.
No to dobrze widzisz. Bo wanie postanowiam, e polec
 Wanda nie daa jej dokoczy:
I bdzie to najwiksze gupstwo, jakie mogaby zrobi. Nie
nie czekaj. Nie obraaj si. Nie chc ci zrobi przykroci ani nie jestem
zazdrosna o tego chopca. Mam go dokadnie gdzie. Ale nie pozwol,
eby zrobia z siebie idiotk, a on, wierz mi, znam tego typka,
wykorzysta to, eby poczu si jeszcze wikszym zdobywc. Sid
i posuchaj mnie chwil. A potem sama zdecydujesz. Nie bd ci
zatrzymywa.
Dziesi minut? zaproponowaa Salomea.
Dziesi minut. Sowo honoru. Nalej nam po caym i posuchaj.
Pocigna solidny yk i zastanowia si, od czego by tu zacz.
Postanowia zrobi to za pomoc heurezy. Niech dziewczyna sama
dojdzie do pewnych rzeczy. Spytaa:
Miaa ju jakie dowiadczenia z mczyznami?
Miaam! nadspodziewanie ochoczo odpowiedziaa Salomea. To
trwao prawie rok.
Rok? I jeste dziewic? Przecie to kawa czasu. Ludzie przez rok
potrafi si pokocha i znienawidzi po wielekro, a ty nawet nie
stracia cnoty. Co wycie robili przez te 365 dni?
By starszy ode mnie, ale nie tak znowu duo.
Salomea z widoczn przyjemnoci wracaa do wspomnie.
Mia prawie trzydzieci lat, rozsta si z pierwsz on i by wan
figur w teatrze operowym. Takim specjalist od wszystkiego, co si
wie z tekstem i drukiem. Tak naprawd by bardzo mdry i dobry.
Przy okazji dowcipny. Zawsze umia mnie rozrusza. Nawet
w najsmutniejsze dni.
Salomea zadumaa si, ale Wanda nie pozwolia si jej rozmarzy.
A jak ecie si poznali?
Ojciec co tam przy jego pomocy zaatwia. Jakie ulotki
reklamowe dla naszej rodzinnej firmy. No i wysa mnie do opery,
ebym co tam w jego imieniu uzgodnia z Misz. Salomea
zaczerwienia si.
Nigdy nie zapomni tego momentu, w ktrym kierownik literacki
opery, wywoany przez portiera, wyszed, by si z ni przywita.
Zobaczya czowieka ekscentrycznego, nawet jak na jej gust, ale
sprawiajcego niezwykle sympatyczne wraenie. Mia mi twarz
o ciemnej karnacji, niezwykle regularnie wykrojone, liczne usta
okolone krtko strzyonym zarostem i dugie, opadajce na konierz,
piknie utrzymane czarne wosy, ktre mimo modego wieku zaczynay
ju siwie. Bardzo ciemne i bardzo adne oczy. Delikatne donie
i zupenie wspaniay nos. Ani nie za duy, ani nie za may. Ani nie za
prosty, ani nie za krzywy. Taki naprawd w sam raz. W samym tylko
tym nosie mona byo zakocha si od razu. Kierownik literacki ubrany
by dziwnie. W szare bryczesy, dugie buty ze sprzczkami i w czarny,
sukienny, zupenie surowy surdut, zapinany wysoko pod szyj. Ten
strj stosowniejszy byby raczej dla emerytowanego oficera i zupenie
nie pasowa do wystawnych, klasycznych wntrz teatru, marmurowych
posadzek i krysztaowych yrandoli. Gabinet Michaia Bujnickiego (tak
zwa si jej nowy znajomy) te by wystawny, peen plakatw,
rocznikw programowych, oprawionych w surowe, czarne ramki zdj
znakomitych solistw i uoonych w porzdne stosy partytur. Misza
ulokowa j w najgbszym fotelu, a sam skromnie, cho godnie rozsiad
si za politurowanym biurkiem, zawalonym do niemoliwoci
papierami i ksikami.
A wic to jest crka pana Szlifersztajna zagadn askawie.
Nigdy bym nie przypuszcza.
Czego by pan nie przypuszcza? wpada mu wtedy w sowo,
a on wypali bez ogrdek.
e pani jest taka adna.
To, e si nie certoli, ale przeszed od razu do ataku, bardzo jej si
wtedy spodobao, bo pociga j swoj spokojn przystojnoci
i mdrymi oczami, ktre wydaway si jej oczami ciepego
i przyjacielskiego niedwiedzia. Gdy uporali si z omawianiem
szczegw ulotki, powiedzia, e wanie skoczy prac (cho byo
dopiero poudnie) i e chtnie odprowadzi j do domu. Nie oponowaa,
bo miaa wielk ochot pozna tego czowieka bliej. Portier przy
subowym wyjciu zupenie nie by zdziwiony, e pan kierownik
literacki opuszcza teatr o tej porze. Wida takie rzeczy zdarzay si
czciej. Misza grzecznie poda mu rk i zadysponowa:
Gdyby kto si o mnie pyta, niech Timofiej powie, e pojechaem
do drukarni.
Jak pan sobie yczy odpowiedzia Timofiej, ale Salomea
przysigaby, e w jego oku bysna porozumiewawcza iskierka i e ci
dwaj byli wsplnikami w ukrywaniu poudniowych wagarw
kierownika.
Moe pan tak wychodzi, kiedy chce? spytaa, gdy byli ju na
ulicy.
W zasadzie nie powinienem, ale tego nikt nie sprawdza. Nazywa
si to, e jestem w drukarni.
Ten portier jest oczywicie paskim wsplnikiem? ni to spytaa,
ni to stwierdzia Salomea.
Oczywicie odpar, biorc j bez ceregieli pod rk, a ona,
zachwycona tymi postpami miaoci, nie oponowaa.
Pomylaa, e jeli tak dalej pjdzie, jeszcze tego dnia bd si
caowa, i bya to myl niezwykle podniecajca.
Jest uzaleniony od sodyczy, ale przy jego pensji i licznej rodzinie
nie mgby sobie na nie zbyt czsto pozwoli. Pas go czekolad
i pralinkami, a on e w moim interesie. Tak si ju wprawi, e
podobno samemu naczelnemu dyrekt orowi bez mrugnicia mwi, e
jestem w drukarni albo mam spotkanie z librecist na miecie. Wymyla
nawet nazwy tych drukarni. Sam z siebie. Ma pani pojcie? Niezwykle
zdolny czowiek. Marnuje si na tej posadzie. Ja na jego miejscu
zaoybym agencj dostarczajc alibi wiaroomnym mom i zrobi
wielkie pienidze.
Co pan powie? Agencj? rozchichotaa si Salomea, bo nie moga
si zupenie powstrzyma.
Oczywicie. To wymaga talentu do gania. Wanie takiego, jaki
ma Timofiej. Trzeba by mitomanem wysokiego lotu. Niech pani sobie
wyobrazi rozkrca si i zaglda jej w oczy, szukajc akceptacji,
a ona, autentycznie rozbawiona, umiechaa si do niego oczami, ustami
i ca sob. A wic niech pani sobie wyobrazi, e jest pani
wiaroomnym mem i chce si pani urwa z kochank na trzy dni.
Zapowiada pani w domu wyjazd na wielkie polowanie z kolegami, a o
umwionej godzinie podjeda pod dom brek wypeniony strzelbami,
myliwymi, lornetami, psami i zapasami. Czy takiej inscenizacji,
przemylanej w najdrobniejszym szczegle, kto by nie uwierzy?
Salomea umiechna si na wspomnienie tamtego dnia, a Wanda
przywoaa j na powrt do przedziau:
Rozgadaa si. W dziesi minut nie damy rady wysucha tej
historii. Dopiero si zacza. Zreszt bardzo adnie.
Dobra, opowiem ci wszystko. Ze szczegami. Lubi do tego
wraca. No wic suchaj. Tego dnia spacerowalimy chyba ze cztery
godziny. A zrobio si ciemno. A on gada i gada. I ja gadaam, i daam
trzyma si za rk. A pod moim domem, gdy mylaam, e mnie
pocauje, ukoni mi si szarmancko i powiedzia, e zatelefonuje za trzy
tygodnie, bo wyjeda nazajutrz do Finlandii, na urlop. Wyobraasz
sobie? Ja ju byam gotowa odda mu dusz, a on na urlop.
Tak wanie naley robi pomylaa Wanda, kiwajc gow. C
to za rybak, ktry majc ju zdobycz na haczyku, rzuca si do wody
z wdk? Przecie wystarczy umiejtnie zaci ryb. Tak wanie jak ten
Misza z opowieci Salomei.
Ale oczywicie nie powiedziaa tego Salomei, tylko pokiwaa gow
ze zrozumieniem:
Wyobraam sobie. I pewnie przez te trzy tygodnie chodzia jak
bdna?
A eby wiedziaa. Nie mogam sobie znale miejsca. Gdybym
moga, to przespaabym ten czas, byleby tylko nie myle wci o tym
samym: zadzwoni czy nie zadzwoni.
Zadzwoni? zainteresowaa si Wanda waciwie tylko po to, by
podtrzyma narracyjny zapa Salomei, bo przecie odpowied bya
oczywista.
Tak, ale nie tego dnia, w ktrym mia wrci. Dra. Tylko dwa dni
pniej! Wyobraasz sobie?
Mdry chopak. Podoba mi si pomylaa Wanda. Chtnie bym
go poznaa. Na pewno te przez te trzy tygodnie skrca si z podania
i tsknoty, eby si wreszcie zaczo. Ale taktyk przyj najwaciwsz
z waciwych. Szczeglnie w odniesieniu do cnotliwej, lecz
emancypowanej pannicy wielkiej urody i z niezymi pienidzmi. Gdyby
wypiewywa serenady pod jej balkonem, nie chciaaby go zna. A tak
po trzech tygodniach mia j jak na widelcu. I waciwie zrobio si to
samo. Wystarczyo tylko wszystko ustawi. Zuch chopak. Ale dlaczego
mu si nie oddaa? I to przez rok? Trzeba spyta, bo gotowa tu opisywa
t znajomo dzie po dniu.
No! kiwaa chytrze gow Wanda. I co dalej? Pewnie nie
chciaa go zna i odesaa w diaby?
Co ty! Byam tak wniebowzita, e poleciaam na spotkanie
jeszcze tego samego dnia.
Ale robia mu wyrzuty, e si spni z telefonowaniem?
Te co! Postanowiam udawa, e wszystko jest w porzdku i e
w ogle nie zwrciam na to uwagi.
A on te tak zrobi i adne z was do tego nie nawizao? Wanda
wzia na siebie spuentowanie tej czci historii. A Salomea bya
naprawd zaskoczona:
Skd wiesz?
Bo kada taka opowie to historia pewnej gry, w ktrej bierze
udzia dwoje przeciwnikw. Im s sprytniejsi i bardziej zrczni, im
lepiej graj, tym duej trwa partia. Czasami jest tak, e tylko jeden jest
dowiadczonym graczem, a drugi stawia pionki na olep, bez
znajomoci regu, ale z wielk pasj i zaangaowaniem, i cho rozgrywa
pierwsz parti w yciu, ogrywa starego wyjadacza. Ju chyba wiem,
jaki koniec pisany by Miszy, ale opowiadaj, pki mamy jeszcze co pi.
Wiesz, jeste bardzo mdra spojrzenie Salomei mwio, e
daaby wszystko, by mc spoglda na sprawy z tak dojrzaoci
i wnikliwoci.
Nie jestem mdra, tylko dobrze wyszkolona niespodziewanie
zimno odpara Wanda i nim Salomea zdoaa poprosi o wytumaczenie,
Wanda wcisna jej w do peny garnuszek i polecia krtko:
Mw dalej.
Salomea mimo wszystko w pierwszym odruchu postanowia by
niedelikatna i pocign dalej kwesti yciowego dowiadczenia
starszej koleanki, ale gdy spojrzaa na jej twarz i rce, zmienia zamiar
i wrcia do swojej historii:
Dalej naprawd byo bardzo fajnie. Misza zacz do nas
przychodzi. Coraz czciej. Tata bardzo go polubi i zaakceptowa.
Zaczli nawet snu razem jakie plany co do przyszoci. Kilka razy
napili si nawet porzdnie na to konto.
A ty? Nie chciaa planowa przyszoci?
Byo mi dobrze, tak jak byo. Przyjemnie si byo z nim pokaza.
Mia wspaniaych znajomych i wszdzie by dusz towarzystwa.
Podziwiano go i schlebiano jego dowcipowi i inteligencji. Ale ja nie
mylaam wtedy o czym powaniejszym. A poza tym przeszkadzao
mi to, e mia ju kiedy on.
Rozumiem westchna Wanda i pomylaa, e ma oto przed sob
egzemplarz wyjtkowej kretynki, ktra przepucia mimo nosa
najwspanialszego prawdopodobnie yciowego partnera, jaki mg si jej
trafi. Ale oczywicie nie powiedziaa tego Salomei. Spytaa natomiast
do obcesowo, bo chciaa na powrt sprowadzi rozmow na tematy
istotne:
A te sprawy? Pocaowalicie si od razu? I co byo dalej? Nie mw
mi tylko, e prowadzalicie si pod rczk przez cay rok.
Wcale nie zamierzam. Zaczlimy si caowa ju po kilku dniach
i jak zaczlimy Tylko si nie miej! Salomea spojrzaa na Wand
niemal bagalnie i byo w tym spojrzeniu co bardzo niewinnego
i lubienego zarazem. I jak tylko zaczlimy, robilimy to cigle.
Wystarczyo, e na chwil zostawalimy sami albo nikt nie patrzy.
Wanda umiechna si wyrozumiale.
Wcale nie zamierzam si mia. Wiem, jak te rzeczy wcigaj.
Tylko si caowalicie? dorzucia zaraz szybkie i podchwytliwe
pytanie.
Salomea, zaskoczona, nawet nie pomylaa, eby co ukrywa w tej
rozmowie, ktra ju dawno zrobia si zbyt szczera.
No co ty? Robilimy rne rzeczy. Misza mia taki dar, e potrafi
mnie bardzo szybko przekonywa do swoich hm pomysw.
Salomea umiech na si wyrozumiale do jakich wyjtkowo wida
przyjemnych wspomnie. Po kilku tygodniach mg mnie ju cakiem
rozebra (wyjmowa mi nawet spinki z wosw, bo wtedy miaam
jeszcze bardzo dugie) i robilimy w zasadzie wszystko, co si da
pomyle, bez wkadania. No wiesz Chyba nie musz ci tumaczy
szczegowo.
Wanda te si umiechna, jak yczliwy i pewny swej metody
pedagog w momencie, gdy najlepszy ucze skoczy celujc
odpowied:
Nie, nie musisz. Widz, e nie jeste wcale takim cieltkiem-
niewinitkiem, za jakie ci wszyscy tu maj.
Rany! Czego mymy nie wyprawiali. Salomea rozgrzana
alkoholem i wspomnieniami rozkrcaa si i mwia z coraz wiksz
swad. Bylimy tak zgrani, e potrafilimy godzinami wyczekiwa, a
zostaniemy sami, nawet na kwadrans. Jeszcze przed przyjciem Miszy
cigaam spod spdnicy wszystko, i oczywicie majtki (dodaa jakby
dla porzdku), eby, jak tylko zostaniemy sami, mg mnie szybko
dotyka i caowa. To byo niesamowite. Wyobra sobie Salomea
wstaa z roziskrzonymi oczami i rozpocza si cz pogldowa
opowieci. W moim pokoju jest okno, przez ktre wida wszystko. No
i mona stan za takim zaomem ciany. Bo tam jest maa biblioteka.
Waciwie nie biblioteka, tylko wnka biblioteczna. Jak tam stan, to
przez to okno wida, kto wychodzi i wchodzi przez furtk. Jak tylko
Natan znika za murem, opieraam si o cian i stawiaam jedn stop
na porczy skrzanego fotela. Salomea dokadnie demonstrowaa
swoje wyczyny. Rozumiesz teraz? spytaa. W jednej chwili
moglimy udawa, e ogldamy ksiki w bibliotece. No wiesz. Gdyby
kto wszed niespodziewanie
 Ale nigdy nikt nie wszed stwierdzia, a nie spytaa Wanda.
Wiesz, myl, e Natan si domyla, co my tam wyprawiamy, ale
w yciu by mu nie przyszo do gowy, eby nas zaskakiwa. Mj ojciec
mi ufa i jest pewny, e moje decyzje s zawsze waciwe. To pewnie od
czasu, gdy pomagaam mu w kilku operacjach z papierami
wartociowymi, na ktrych zrobi naprawd due pienidze.
Fiu, fiu! Znasz si na tym? Wanda zrobia okrge oczy.
Ni w zb. Ale to przecie naprawd proste i nie wiem, dlaczego
zawodowi finansici tak czsto na tym trac. Natan mwi mi, jaka jest
sytuacja, co wedug niego moe si zdarzy, a co jest mao
prawdopodobne, a ja radziam mu, eby zrobi dokadnie odwrotnie,
ni mu si wydaje, e powinien. No i jako tak si kilka razy porobio, e
moje rady sprawdziy si bez puda, a tate myla, e mam dar
jasnowidzenia.
No dobrze, ale dlaczego mu si nie oddaa? Mwisz, e
mitosilicie si bez przerwy. To ja nie rozumiem.
Wiesz co? Salomea podrapaa pikn bos stop, w ktr wida
wku si komar podrujcy na gap. Ja te nie wiem, dlaczego. Kilka
razy naprawd byam gotowa i tylko czekaam, e to zrobi. Wszystko
si we mnie ju rozpywao i nie byabym w stanie nawet mrukn, e
nie chc. Ale on nigdy nie no wiesz?
Ale by w stanie? dopytywaa si Wanda, ktr to wyznanie
zastanowio.
Jeszcze jak. Ledwo mogam to obj usta tu Salomea spojrzaa
niepewnie na Wand, ale znalazszy zrozumienie w jej twarzy, mwia
dalej. To byo gotowe czasami przez kilka godzin bez przerwy.
Pomimo tego, e staraam si mu pomc. I myl, e kady mczyzna
mgby Miszy pozazdroci.
No to dlaczego? Wanda nie rozumiaa w dalszym cigu i adne
wytumaczenie nie przychodzio jej do gowy.
Myl, e za bardzo mnie kocha. Rozumiesz? Salomea szukaa
potwierdzenia tego, co przecie doskonale wiedziaa i przedtem.
Chcia, eby to si stao po lubie. W spokoju. Wtedy, kiedy powinno.
I tak dalej. A ja
A wanie, co ty? dopytywaa si Wanda, zaskoczona tym, e
prawdziwi rycerze jeszcze zupenie nie wyginli.
Wiesz nie potrafiam go podpuci, przycign, zrobi tego za
niego. Bo nie bardzo wiedziaam, jak. To znaczy z grubsza wiedziaam
i pewnie wystarczyoby go po prostu przytrzyma, przycign,
rozoy szerzej nogi albo zwyczajnie poprosi, ale Wanda zachcia
j wzrokiem. Ale wtedy chyba do tego nie dorosam. Moe chciaam,
eby mnie zdoby troch si? Moe eby spra mnie po pupie za opr
czy obawy? Nie wiem. W kadym razie tego nie zrobi. I by tylko
idealnym, kochajcym i penym szacunku wspaniaym chop cem, ktry
w dodatku bardzo mi si fizycznie podoba.
I dlatego go rzucia?
Wszystkie elementy ukadanki weszy wreszcie na swoje miejsce.
Wanie dlatego.
Wanda ykna nalewki, zadzierajc po msku gow:
Rozumiem. To dobry powd.
Posiedziay chwil w milczeniu, suchajc nawzajem swoich myli
i wpatrujc si w taniec iskier. Na przodzie pocigu S3/6 zawy dziko,
jakby rzuca wyzwanie ciemnoci, a wagony kolejno koysay si na
rozjedzie. Wanda ostronie odstawia garnuszek na stolik. Ale nie
mwia nic, cho czua, e Salomea czeka na jej osd czy moe
akceptacj. A moe po prostu potrzebuje bogosawiestwa, jak eglarz
ruszajcy na niezbadane morza.
No i co? Mog teraz i do Iwana? nie wytrzymaa wreszcie
modsza dziewczyna. Tym razem Wanda nie zwlekaa z opini:
Oczywicie. I moesz w kadej chwili. Ale serdecznie odradzam.
Dasz mi jaki sensowny powd?
Wanda pomylaa, e w tej chwili i w tym pocigu trudno
o sensowny powd. Pomylaa take, e sensw mona szuka rwnie
tam, gdzie krluje bezs ens. Nawet takich zupenie malutkich, i tylko po
to, by wiedzie, e to, co si robi, moe cokolwiek zmieni, co
przesun, co odkry.
 Nie skadaj mu si sama na otarzu. Jak ofiara. Na ofiary zawsze
jest czas.
Wic co mam robi?
Salomea zaczynaa si niecierpliwi i rozgniewao j, e Wandzie
udao si rozbroi i zneutralizowa jej desperacj. Tracia emocjonaln
energi, a jej serce znw bio wolniej, w rozsdnym tempie
Szlifersztajnw.
Pozwl, eby to on wycign po ciebie rk. Nie daj si
przeladowa tamtej, zawinionej przez ciebie, sprawie. Teraz chcesz
zrobi to, co naley do mczyzny. Ale wedug mnie tylko dlatego,
e ten twj Misza tego nie zrobi
Zapukano do drzwi i stan w nich, nie czekajc na pozwolenie,
Iwan. Twarz, spojrzenie i mundur mia uporzdkowane. A w oczach
kilka rzeczy jednoczetnie: strach, niepewno, desperacj i czego
zupenie nie potrafi uporzdkowa bezgraniczne podanie.
 Na S3/6, w tym samym czasie.

Przelecieli jak wicher przez jak stacyjk, a Tian, wytajc oczy do

ez, zdoa odczyta nawet nazw miejscowoci: Korsa.
Kto wybieg na peron i usiowa dawa znaki czerwon latark, ale
jechali zbyt szybko, prawie osiemdziesit na godzin.
Skad si rozleci. Trzeba bdzie zwolni. Czy szybko, czy wolno,
i tak dojedzie si do swego przeznaczenia. A jeli nie jest si pewnym
i wyczuwa si niebezpieczestwo, warto zwolni. Jest wtedy wicej
czasu na kontr. Pooy rk na przepustnicy i przesun dwigni
w przd. Parowz odetchn z ulg wida nie pochwala szaleczego
tempa narzuconego zaraz potem, jak skoczyy si rozjazdy kazaskiej
magistrali. Z mapy, ktr Tian rozoy na kolanach i studiowa
w migotliwym wietle paleniska, wynikao, e ujechali z siedemdziesit
kilometrw i e przez najblisze dwiecie kilometrw nie ma
moliwoci zmiany trasy. Trzeba jecha na Agryz i Iewsk. Sytuacja nie
dawaa wielkiego pola manewru. Mona byo jecha naprzd jak po
sznurku, mona te byo cofn si po ladach i wjecha prosto w rce
tych, ktrzy strzelali z armat. Istniao i trzecie wyjcie: wyskoczy i pj
sobie w mrok, a t wspania maszyn i gr zota zostawi Iwanuszce
i tym czerwonym gupcom, ale wtedy nie bdzie si wiadkiem
kolejnych wydarze. C, Hagakure mwi, e mona nauczy si czego
nawet od burzy. Dokadnie ten ustp brzmi tak zamkn oczy
i uruchomi swoj fenomenaln pami:
Mona nauczy si czego od burzy. Jeli zaskoczy ci gwatowna
ulewa, eby nie zmokn, biegnij szybko rodkiem drogi. Jeli zechcesz
si przemyka pod drzewami i dachami domw, i tak zmokniesz
Jedmy wic. Nie ma potrzeby, eby si czai. Szkoda, e nie
pomylaem wczeniej o tych wszystkich rzeczach, ktre zamierzam
jeszcze zrobi i ktre sprawi mi przyjemno.
 Pocign rczk gwizdka i S3/6 odezwa si krtko i energicznie,
a wraz z wiar w to, co nieuchronne, wstpiy w Tiana nowe siy
i nadzieje.
 Przedzia Salomei, w tym samym czasie.

Prosz, siadajcie, towarzyszu komendancie!

Gocinne gesty Salomei byy szersze i bardziej zamaszyste ni
zwykle, a jej ruchy nieprecyzyjne i troch sztywne sprawiay
teatralne wraenie. Tylko odziedziczonej po ojcu mocnej gowie
zawdziczaa to, e funkcjonowaa jeszcze w miar poprawnie. Iwan
usiad i uwanie, fachowo, cho dyskretnie przyjrza si wszystkiemu
w przedziale. Zobaczy Salome w kaftaniku odsaniajcym ppek, a to,
e obie dziewczyny byy bose i miay zamglone alkoholem spojrzenia,
dao mu wiele do mylenia, cho nie by w stanie wycign
okrelonych wnioskw. Przyczyna rozlunienia obyczajw wiadoma
butla o litrowej chyba poj emnoci bya w poowie oprniona,
a pozostay w niej kolorowy alkohol koysa si szyderczo
i oskarycielsko w takt podrygw sztabowego pulmana. Iwan
przygadzi wosy i chrzkn, jakby nie mg przekn liny:
witujecie? No, c Nie pochwalam, ale i nie gani.
Niespodziewanie szczerze doda:
Sam sobie pocignem porzdnie tego wistwa. Rany boskie! Co
by to byo, gdybymy nie byli gotowi. Jeszcze mam zimne rce,
a przecie upa.
Rce wam marzn ze strachu? nieopatrznie spytaa Salomea,
ktra zaraz uwiadomia sobie, i powinna raczej pomc Iwanowi
w byciu mskim i niezomnym.
Od dziecistwa. Od czasu, jak wpadem pod ld, na lizgawce. To
chyba raczej co tu pokaza niepewnie na gow.
Dajcie! zadysponowaa Salomea i nalawszy nieco alkoholu na
swoj do, zabraa si do nacierania Iwanowych rk, rzeczywicie
zastanawiajco chodnych, jak u zmar ego.
Nie, co wy, nie trzeba sabo broni si Kaedub, ale nie zabiera
doni, chonc caym sob ciepo, zapach i serdeczn gorliwo Salomei.
Wanda poczua si wyjtkowo niezrcznie i cho nie wszystko ukadao
si tak, jak sobie zaplanowaa, postanowia zostawi ich samych. Przez
chwil poczua nawet ukucie zawici, gdy uzmysowia sobie, co czeka
tych dwoje i to, e chyba chciaaby by na miejscu Salomei. Iwan ze
swoim dziecinnym lkiem, zimnymi domi do rozmasowania by
wyjtkowo pocigajcy, bo nareszcie przynajmniej po czci szczery.
Bezradno rozlunia mu twarz i sta si jeszcze adniejszy ni
w chwilach, w ktrych przywoywa na oblicze wadczego, funkcyjnego
marsa. Na pocieszenie nalaa sobie jeszcze peny garnuszek alkoholu,
wsuna stopy w sandaki i ostronie niosc naczynie przed sob, bez
sowa odsuna drzwi przedziau. Do momentu, w ktrym powoli je za
sob zamkna, adne z tych dwojga nie odezwao si. Salomea
rozcieraa donie chopca, jakby od tego zaleao jego ycie, a on
wpatrywa si tpo w cian przedziau, pozornie nie rejestrujc
milczcej rejterady Wandy. Gdy wysza, Iwan zabra donie z rk
Salomei, przyoy je do policzkw i poczu, e wreszcie przestay by
lodowate.
Obrazia si? spyta.
Chyba nie. Jest za dobrze wyszkolona Salomea bezwiednie
powtrzya zagadkowe sowa przyjaciki i wydawao si jej przez
chwil, e je zrozumiaa.
To znaczy wychowana?
Salomea nie odpowiedziaa, tylko pokiwaa gow. Iwan nie dry
dalej niuansw znaczeniowych. Wyj z kieszeni na piersiach zoony
we czworo papierek i rozprostowujc go, powiedzia:
Trzeba to nada do Moskwy. Niech przynajmniej wiedz, gdzie
jestemy.
Bdziemy szyfrowa? Salomea wycigna rk po depesz.
Czy ja wiem? zastanawia si Iwan. W tym baaganie
Salomea pochylia si nad tekstem:
Towarzysz Dzieryski. Moskwa. Czeka.
adunek i ludzie pomylnie ewakuowani z Kazania. Miasto pod
obstrzaem cikiej artylerii. S straty w ludziach. Transport w drodze
na Iewsk. Brak wiadomoci o nieprzyjacielu. Pilnie potrzebne
informacje dyslokacyjne i instrukcje. Kaedub.
Szyfrujmy. To niewiele tekstu, ale lepiej, eby go nikt niepowoany
nie czyta. Nie dokadajmy sobie kopotw.
Pomylaa te, e sprbuje a to dobra okazja przekaza
informacj Natanowi.
Prosz tu poczeka. Zdj buty. Napi si. W przedziale cznoci
i tak nie ma miejsca dla goci, trzeba by sta, a to potrwa z kwadrans.
Lawirowaa pomidzy gramatycznymi formami, nie chcc uywa
dziwacznej, bolszewickiej nomenklatury, ktra wobec nadchodzcych
chwil wydaa si jej mao romantyczna. Iwan spojrza na ni spod oka,
a ona postanowia uzna to nazbyt moe badawcze spojrzenie za zgod
na swoj propozycj. Przechodzc koo Kaeduba, nie moga si
powstrzyma i przelotnie pogaskaa go po wosach:
Zaraz wracam. Prosz si czu jak u siebie.
Furkna spdniczk i znika w ssiednim przedziale, poczonym
z jej klitk wskimi jak do szafy, lakierowanymi drzwiami, a Iwan
dopiero teraz zauway, e poleciaa nada subow depesz na bosaka
i w dodatku w swoim nieprzyzwoitym i wyzywajcym kaftaniku. Przez
chwil mia nawet ochot wcisn si tam za ni, eby przynajmniej
popatrze, jak obsuguje radiostacj, ale zrezygnowa i z przyjemnoci
rozwali si na kozetce, jak turecki basza, tyle e z setk mocnego
alkoholu w garci. Wydao mu si, e zaraz zanie, poderwa si wic
i pospiesznie cign swoje eleganckie, dugie buty. Skarpety mia na
szczcie czyciutkie, bo wieo wyjte z kuferka. Ulokowa si
ponownie na kozetce i z rozkosz wla powoli midzy zby palcy yk
kazaskiego specjau.
Co pan wyrabia, Iwanie Wiktorowiczu gada do siebie
w mylach. Zamiast trwa na pierwszej lorze, przy karabinie
maszynowym, midzy swoimi wiernymi onierzami, i wypatrywa
w mroku wroga, rozwali si tu pan jak w burdelu, z kielichem w garci
i na domiar zego ma pan jak najgorsze zamiary wobec tej miej i pewnie
niewinnej dziewczyny. Tu Iwan sta wewntrznie, bo uzmysowi
sobie, e tak jednoznacznie rozpoczty wieczr moe wymaga od
niego cho niewielkiego mskiego dowiadczenia w sprawach,
o ktrych mia w istocie miern wiedz. Jego dowiadczenie zaiste byo
mizerne i ograniczao si do dwch do przelotnych znajomoci.
Pierwsza (Iwan mia wtedy ledwie osiemnacie lat) trwaa ze trzy
miesice i zakoczya si udan, co prawda prb pozbawienia
cnoty dziewicy imieniem Aleksandra. Ale prba ta bya tak
kompromitujca i mieszna, e Iwan nie mia nazajutrz ochoty na
kontynuowanie znajomoci. Zreszt dziewczyna mu si nie podobaa (z
wyjtkiem moe kilku szczegw w postaci penego, sprystego
biustu i adnej sylwetki) i tak naprawd powici jej tyle czasu jedynie
po to, by wreszcie dowiadczy rzeczy, o ktrych tylko czyta. Drugi
przypadek by nieco bardziej skomplikowany. Dziewczyna imieniem
Liliana, crka wacicielki sieci sklepw komisowych, ktr pozna przy
okazji organizacji dobroczynnego festynu, bya od niego dwa lata
starsza. Kiedy chopiec ma lat dziewitnacie, a dziewczyna
dwadziecia jeden, to jest bardzo dua rnica. Trzeba przy tym doda,
e owa Liliana, typ fascynujcej, krtko obcitej chopczycy o dziecinnej
buzi, wielkich oczach i zadartym nosku, bynajmniej dziewic nie bya.
Miaa w dodatku o kilka lat starszego narzeczonego, ktry robi ju
cakiem spektakularn karier urzdnicz. Ta z kolei znajomo bya
jednym wielkim emocjonalnym koszmarem dla chopca, ktry nie
wiedzc niczego o moliwociach manipulowania drugim czowiekiem,
wpad w szpony niezaspokojonej seksualnie panny o zbyt
wybujaymego. Liliana te niewiele umiaa w ku (wida jej
awansujcy urzdnik koncentrowa si bardziej na kolejnych stopniach
swej obiecujcej kariery). Miaa za to due oczekiwania w stosunku do
adnego i wraliwego chopca.
Trudno o gorsze poczenie. Iwan zawsze bdzie pamita owo
swdzce wraenie utraty kontroli i penej bezradnoci
i niedowierzajce pytanie partnerki:
Dlaczego skoczye? Byo tak przyjemnie.
 Dlaczego? Do diaba! Dlatego, e nikt mnie nie nauczy, e jeli
taka rzecz na skutek zbyt wielkiego napicia, zbyt wielkiej mioci, zbyt
wielkiej chci zaspokojenia kogo ju si wydarzy, naley Wanie.
Gdyby spyta o to Wand, powiedziaaby mu, e naley polee pi
minut. Napi si wina. Odpocz, a potem delikatnie, ale stanowczo
naprowadzi rk partnerki na swj instrument i po pitnastu
sekundach mona eksperymentowa od nowa. Dowiadczenie i wiedza
techniczna w tych sprawach s bezcenne. Niestety, dysponujemy nimi
w peni dopiero wtedy, gdy przestaj nam by potrzebne. Jednym
sowem, Iwan nie by najlepszej myli. W tej szczeglnej sytuacji
oczekiwania na spenienie wrciy do niego z przykr, szorstk si
uczucia nieodparte. Przede wszystkim poczucie winy. By przecie
bolszewikiem, rewolucjonist, a jego przeoeni pokadali w nim wielkie
nadzieje. Powierzyli mu, ufajc, e podoa zadaniu, gr zota, a on
Wanie. Prosz tylko spojrze. Upozowa si malowniczo i najbardziej
w tej chwili zaley mu na tym, by dziewczyna po powrocie do
przedziau zobaczya, jaki jest adny i mski. O wiele bardziej ni na
tym, by dowie zoto w bezpieczne miejsce. Zreszt o zoto bdziemy
si martwi jutro. Moe wit przyniesie jakie rozwizanie? Spojrza na
zegarek. Byo ju po jedenastej w nocy. Moe Moskwa przyle nowe
rozkazy i instrukcje? Co by zreszt komu z tego przyszo, gdyby w tej
chwili wytrzeszcza gay na lokomotywie? Wiedzia, e oszukuje sam
siebie. Moe i nic sensownego by ze sterczenia na parowozie nie
wyniko, ale uspokoiby swoje sumienie. Tylko czy to byo warte
powicenia tego, co miao nastpi? Nie jest cudotwrc i ma ledwie
kilkudziesiciu ludzi. Trzeba jecha i jak najszybciej wyrwa si ze strefy
zagroenia, a potem si zobaczy.
Pomaca si po biodrze i uwiadomi sobie, e nie wzi broni.
Myla nawet przez chwil, eby szybko, w samych skarpetach pobiec
do swego przedziau, ale zrezygnowa z pomysu. Jeszcze by tego
brakowao, eby Salomea skoczya nadawanie, nim on wrci
z pistoletem w doni. Najsensowniej chyba bdzie spokojnie poczeka
na t dziewczyn. A jaka ona waciwie jest? Przecie nawet trzymajc
kogo w objciach, dotykajc go, penetrujc jego ciao, wiemy o nim
tylko tyle, ile sobie w danym momencie wyobrazimy. To wyobraenie
wcale nie musi by adn prawd o drugim czowieku. Ba! Moe by
jedn wielk nieprawd. Ale niektrych wrae mona si w tym
szalonym wiecie chyba uchwyci.
Na pewno jej skra pachnie tak, e mi si to podoba i pociga mnie.
Troch migdaowym olejkiem, troch czym gorzkim i tajemniczym.
Tak mgby pachnie egzotyczny kwiat, ktry poera zwabione owady.
Na pewno jej ciao jest w dotyku zwarte i spryste, a to co, co mnie
nci. Na pewno ma liczn buzi i ten rodzaj winnej-niewinnej urody,
ktremu nie mona si oprze. Poza tym jest niegupia i Kaedub a
sapn z satysfakcji podobam si jej. Inaczej przecie spekulowa jak
kady niepewny swego rozumowania i swej intuicji mody mczyzna
inaczej przecie zatrzymaaby Wand. Tak! To jasne. Chce, ebymy
byli sami.
Na wszelki wypadek poluzowa klamr pasa i sprawdzi, czy atwo
bdzie go rozpi.
Gdyby nie ta caa rewolucja, mgbym mie tak on. liczn,
inteligentn, oczytan. Tylko to pochodzenie. Ale przy pienidzach jej
ojca i to byoby niewane. A na ydwk zupenie przecie nie
wyglda. Ciekawe, jakie ma piersi. Gdzie na dole, poczynajc od stp,
wzbierao w nim podanie i buzujc niczym odkorkowana woda
mineralna, mieszao mu si w gowie z obaw i niepewnoci. To byo
tak silne, e na wszelki wypadek dotkn si przez materia spodni, ale,
ku swemu zadowoleniu i uldze stwierdzi, e tam akurat wszystko byo
w porzdku. Iwan wycign si jeszcze wygodniej, zamkn oczy, pod
powiekami przelatyway mu tysice kolorowych wyobrae i sytuacji
i chyba na kilka sekund zasn, bo zbudzio go dotknicie doni na
udach. Kiedy otworzy oczy, zobaczy bardzo blisko twarz Salomei
wpatrujcej si w jego oczy powanie i badawczo. Iwan zastyg
i zupenie znieruchomia, jak uczek, ktrego zaskoczy cie ptaka na
ciece. Salomea, zachowujc powan, niemal surow min, powoli
zamkna oczy, przysuna si jeszcze bliej, zaciskajc swoje delikatne
donie na udach Iwana, i zacza go caowa. Okazao si, e jej cise
zby s gadkie, jakby byy powleczone bia, najlepszego gatunku
emali z pracowni Faberge. Jzyk, chodny i troch, jak si Iwanowi
wydao, spiczasty, mia na powierzchni takie zabawne, drobne gruzeki.
Iwan wyobrazi sobie, e bd eksplodowa pod dotykiem jego jzyka
jak bbelki na rosncym drodowym ciecie. Zrcznie nacierajc
i cofajc si, zmusia go, eby wreszcie przej inicjatyw, ale gdy zacz
zbyt burzliwie, starajc si pokaza, jaki jest wprawny i namitny,
szybko uspo koia go wargami i jzykiem, narzucajc mu poprzedni,
niespieszny rytm. W mzgu Iwana powoli rozpalao si pomaraczowe,
a potem prawie biae soce, z ktrego centrum, jak z magicznego,
kosmicznego zarodka, wykluway si kol ejne soca, a on zanurza si
w nie bez obawy, z narastajcym uczuciem bogoci i bezpieczestwa.
Gdy wydawao mu si, e kolejne ze soc eksploduje, roziywajc cay
ten rozkoszny i samobogosawicy si kosmos, Salomea delikatnie
odsuna kojce wargi, koczc wprawn preambu delikatnym jak
dmuchawiec dotkniciem w samym kciku Iwanowych ust. Otworzy
oczy i zobaczy j znw naprzeciw siebie, ale tym razem klczaa na
pododze przedziau, opierajc podbrdek na swych skrzyowanych
penych, cho delikatnych ramionach, ktre pooya na jego kolanach.
Patrzya mu znw w oczy z ciekawoci bardziej przystajc uczonemu,
czekajcemu na wynik medycznego eksperymentu. Iwan nie mwi nic.
Odwzajemnia tylko to niezbyt grzeczne, badawcze spojrzenie. Salomea
odezwaa si pierwsza:
Widzisz, jak moe by?
Wydawao si, e za chwil puci do niego oko. Nie zrobia tego na
szczcie, ale cignc chopca za rce, zmusia go, by zsun si do niej
na podog. Gdy to zrobi, szybko zaja jego miejsce i zaoya mu bose
stopy na ramiona. Nie pozostao mu nic innego, ni pooy donie na
jej udach i przytuli twarz do miych, gadkich, leciutko pulsujcych
mini. Przez jaki kaprys natury w przeciwiestwie do, jak wczeniej
powiedziano, zbyt masywnych ydek, uda Salomei byy skoczenie
doskonae. Iwan mia przez chwil wraenie, i dano mu do rk
wzorzec tej czci kobiecego ciaa. Wzorzec, ktry przypomina sobie
Stwrca, ilekro zdarzy mu si sfuszerowa kolejn parti
przedstawicielek pikniejszej pci. Salomea rozpocza spokojn
wdrwk krtko opiowanych paznokci wrd jego kruczych wosw.
Tak pewnie Arete drapaa gow Alkinoosa w noc poprzedzajc
osdzenie Jazona i Medei. I znw delikatnymi przywoaniami,
pocigniciami i niby-odepchniciami zmusia go, by odetchnwszy
gboko, zacz eglowa w gr rzeki. Pod jego bojaliwymi, ale
namitnie prcymi do przodu domi wojskowa, drelichowa
spdniczka pitrzya si niczym fala przed dziobem odzi eglujcej pod
prd, za bose stopy z kurczcy mi si od przewidywanej przyjemnoci,
smukymi paluszkami celoway coraz wyej ponad jego ramionami.
Ukaday si tak, e mona by bez trudu naoy na nie baletowe pointy.
Gdyby teraz mg spojrze na siebie z boku, zobaczyby, jak jest pikny
i szczery w owym namitnym deniu do rde. Nie pozowali
przecie, ale byli par idealn, modelem godnym najlepszego duta.
Wszystko w nich byo doskonae, prawidowe i uoone w takt
najsmaczniejszej, roznamitnionej choreografii. Nie tak to sobie
w mylach planowa. Wszystko miao by bardzo romantyczne
i zupenie wyjtkowe. Wyjtkowe? Owszem, byo. Caowa ciepe uda
cudownie piknej i poddajcej si temu caowaniu dziewczyny. Ba!
Poddajcej si! Przecie to Salomea bya inspicjentem tego spektaklu,
ktry jeszcze kilka miesicy temu wydawaby si mu szczytem
wyuzdania. Pewnie dlatego, e tego, co teraz robili, nie poprzedzia faza
westchnie, trzymania si za rce, udowadniania drugiej stronie wasnej
wartoci i prezentowania walorw. Nie byo take nieodzownej, jak mu
si do tej pory wydawao, fazy fochw, gniewania si i sodkiego
wybaczania. Dziewczyna zostaa z nim we wasnym przedziale
i woya jego gow midzy swoje uda. Prawdopodobnie to wanie
mieli na myli wszyscy bez wyjtku pisarze, ktrych czytywa, i ktrzy
takie momenty nazywali zwykle chwilami uniesienia, miosnego
zapau lub gldzili o tym w podobnie eufemistyczno-wykrtnym stylu.
e te aden tego dobrze nie opisa. We wszystkich powieciach, ktre
czyta, gdy miao ju doj do takich chwil, autor albo wykrca si
jakim wywiech tanym frazesem w rodzaju fali namitnoci, albo
dyskretnie usuwa si z sypialni i rozpoczyna narracj nazajutrz, gdy
byo ju po wszystkim. A gdyby teraz patrzy na nas jaki pisarz,
ktremu nie brak odwagi, eby zosta z bohaterami swojej powieci
i patrze do koca? Co by napisa?
Iwan z wysikiem oderwa si od oszaamiajcego ciaa Salomei,
przeoy jej lew stop ponad swoj gow i troskliwie uoy
dziewczyn na kozetce, a potem z szacunkiem, ktremu sam si dziwi,
pocaowa wntrze jej miej, gadkiej doni. Salomea nie protestowaa,
nie pokazywaa, e jest zawiedziona, nie zadawaa te niepotrzebnych
pyta. Kilka miesicy z Misz nauczyo j take tego, by nie okazywa
zdziwienia, gdy mczyzna robi co niespodziewanego. Iwan mia
widocznie jaki istotny powd, by nie siga teraz po to, co tak
bezpretensjonalnie mu ofiarowywaa. Salomea obcigna wic
spdniczk (bo nie chciaa, by w tej sytuacji zauway, i przezornie
pozbya si majtek w przedziale cznoci), zaoya rce pod gow
i cierpliwie czekaa na kolejne poczynania chopca, patrzc mu
spokojnie w oczy. A Kaedub siedzc na pododze prze dziau obj
rkami kolana i zaduma si, a jego oczy nie unikay wzroku Salomei.
Iwan poczu si nagle bardzo dojrzale i poczu te rodzaj nieznanej mu
dotd odpowiedzialnoci za siebie, za t dziewczyn i za swoich ludzi.
Nie czu natomiast adnej odpowiedzialnoci za te dwadziecia sze
wagonw wypenionych absurdalnym skarbem. Rwnie dobrze mgby
w tej chwili dowodzi transportem dwudziestu szeciu wglarek.
Poczu take, e nie jest ju chopcem i e chce decydowa o swoim
losie. Nie znaczy to wcale, e przesta pragn Salomei. Nie. Pragn jej.
Tyle e ju zupenie inaczej. Iwan uwiadomi sobie, e j kocha. A to,
trzeba przyzna, zupenie zmieniao posta rzeczy. Podnis si
z podogi i usiad na kozetce, na ktrej leaa dziewczyna, a ona
skwapliwie zrobia mu miejsce, ale tylko tyle, by czu swoim ciaem
ciepo jej ciaa, i ujwszy jego do w obie rce, wsuna j pod swj
kaftanik, tak by Iwan mg dotkn wreszcie jej piersi. Dotkn, a ona
zdziwia si, e bya to ju do waciciela. Nie skradajcego si
niedorostka, nie ukradkowego obmacywacza, ale spokojna, pewna
siebie do mczyzny, ktry wie, co do niego naley. Nie obmacywa
jej. Nie gnit, ale zacz delikatnie nie wiadomo, jak na to wpad i kto
go tego nauczy bawi si za pomoc samego koniuszka palca jej
maymi i nad podziw twardymi sutkami. Byo to absolutnie rozkoszne
i Salomea poczua si szczliwa jak dziecko. Sapna take jak dziecko
i signwszy przez materia bryczesw, zacza delikatne podchody. Jej
do, pozornie niedbale i bez okrelonego kierunku (jak wspinacz, ktry
nie moe zdecydowa si, ktr drog na szczyt wybra), okraa
Iwanowe podanie, a on bezwiednie naladowa jej niedbae
niezdecydowanie biodrami, spragnionymi tego niedoznanego od
dawna dotyku. Dotykajc si, zaczli rozmawia, znajdujc w tym
rzadko spotykan przyjemno.
Iwan spytaa spokojnie Salomea, leciutko przygryzajc obrzmiae
wargi, ktre miay w tej chwili barw dojrzaych, ciemnych winogron.
Co bdzie dalej? Nie moemy tak jecha bez koca.
Na razie musimy.
Iwan chcia wymyli jakie adne zdrobnienie dla swojej
dziewczyny i wymyli:
Na razie musimy, Sal.
Salomei spodobaa si ta forma jej imienia, bo jej do wreszcie
wybraa waciw drog, obejmujc wypron gra przez materia
spodni tak zdecydowanie, e Iwan przymkn oczy, nakrywajc je
kaukaskimi, ksicymi rzsami.
Dlaczego musimy? poprawia si na posaniu, by mc lepiej
dotyka chopca, ktrego reakcje wzmagay zdecydowanie jej
przyjemno. Salomea bya bowiem typem wymarzonym. Potrafia
dobrze odbiera mczyzn, sucha mylami, intuicj i ciaem,
i reagowa tak, by zwiksza si swojej emisji. Salomea miaa natur
i zdolnoci empatycznego wzmacniacza.
Dlatego, e nie moemy si cofn ani zatrzyma. Nie moemy
nawet zniszczy tego cholernego zota. No bo jak?
 Salomea krcia si przez chwil, szukajc pozycji, ktra
pozwoliaby jej sign doni pod pasek Iwanowych spodni. Wreszcie
zniecierpliwiona rozkazaa:
Chod no tu bliej! O, tak. Widzisz?
Iwan nie tyle widzia, ile czu, a to, e dziewczyna nie od pia
klamry, tylko jej do usiowaa wpezn jak kobra do nory wistaka,
byo bardzo zajmujce. Tak bardzo, i obawia si, e wistak sam, nie
czekajc, a kobra go dopadnie, za chwil rozerwie doskonae sukno
bryczesw.
No bo jak? automatycznie powtrzy, ciko oddychajc
w podnieceniu, i uwiadomi sobie, e s na ten skarb skazani i nie
mog zrzuci go z grzbietu jak Sindbad, ktrego na zaczarowanej
wyspie dosiad zoliwy staruch, by zajedzi na mier. Powiedzia
wic:
Jestemy na nie skazani. To nasze brzemi.
Salomea zdawaa si tego nie sysze i Iwan przez chwil cieszy si
nadziej, e dziewczyna da spokj indagacjom i skoncentruje si na
swoim fascynujcym zajciu. Ale Salomea potrafia jednoczenie gada
i kocha si:
Wiesz, Iwanku? Od razu mi si spodobae, ale tylko z urody.
Kobra zwinnie pokonaa ostatni prg w postaci fad bielizny
i delikatnie dotkna wistaka. Iwan z wysikiem przekn lin
i zamar, bojc si sposzy t chwil. Gdy jednak do rozpocza
rytmiczn, powoln, gaszczc zabaw z i tak stojcym na baczno
zwierztkiem, odway si spyta:
Dlaczego tylko z urody?
Bye taki wadczy i wany. Ale potem zaraz zachorowae i w
zasadzie ju wtedy ci polubiam.
Trzeba byo powiedzie usiowa zaartowa. Moglimy sypia
razem ju od paru miesicy doda ju mniej pewny jakoci dowcipu.
Nie bd niemdry. Takie rzeczy musz mie swj czas. Zreszt
wtedy bardziej podobaa mi si Wanda. Salomea rzucia to do
ryzykownie, ale bya strasznie ciekawa, na ile pruderyjny jest jej nowy
chopak:
Wanda? Aaaaa no pewnie. liczna dziewczyna. Nie rozumiem.
Iwan lekko si zirytowa, odsuwajc od siebie najgorsze w jego
mniemaniu przypuszczenie.
Co tu rozumie, Iwanku? Podobaa mi si i tyle. Nawet czego tam
prbowaymy jak ty dogorywae w gorczce. Nie byo to
najmdrzejsze. Zreszt moe kiedy ci opowiem, jak bdziesz grzeczny.
Czy mgby mnie te tam dotkn?
To pytanie zostao zadane tonem takim, jakim prosi si o podanie
gazety, i Iwan, cho ju od pewnego czasu myla o tym, by
zasygnalizowa dziewczynie, e nie pochwala takiej swobody,
pospieszy speni prob. Palce chopca, przygotowane na dotknicie
tkaniny majtek, znalazy od razu niczym nieoso nit, wilgotn
i najwidoczniej przygotowan Salome.
Jeste wyuzdana sapn.
Ale Salomei zupenie to nie speszyo. Odpowiedziaa ni to
pytaniem, ni to stwierdzeniem:
Prawda? Jak na dziewic, to jestem chyba szczytem wyuzdania
Wiedziaa, e to tylko poza, ale gdyby jej nie przyja, nigdy by si
na t noc nie zdecydowaa. Spojrzeli sobie gboko w oczy i do tego, co
ju robili, doczyli smaczne, bo pachnce jeszcze owocowym
alkoholowym aromatem, dugie pocaunki. Iwanowi wydawao si, i
wreszcie wie, na czym polega prawdziwe szczcie.
Najprawdopodobniej na wiadomoci, i jeszcze tyle nieznanych, ale
moliwych rzeczy jest przed nim i e samo spenianie jest o wiele
waniejsze od spenienia. Salomea odsuna na chwil chopca i nie
wychodzc z roli dziewczyny wyzwolonej z przesdw,
zadysponowaa:
Trzeba si rozebra. Nie bdziemy si przecie kocha
w mundurach.
I nie czekajc na akceptacj swego rozkazu, uwolnia donie swoj
i Iwana, i siada na posaniu, by cign kaftanik. Po chwili bya
kompletnie naga i absolutnie przeliczna, bo dopiero nago pozwalaa
w peni oceni brak jakichkolwiek mankamentw w proporcjach
i budowie jej ciaa. Nawet owe zbyt masywne ydki nie wydaway si
teraz adn skaz. Moe dlatego, e ich masywnoci nie podkrelaa ani
linia spdnicy, ani obuwie.
Salomea, klczc i patrzc na Iwana spod swojej granatowej,
egipskiej grzywy, wiedziaa, e jest pikna. Bya tego pewna. Gdy si
rozebraa, znika te gdzie jej dziewiczo i Salomea wygldaa teraz
jak roziskrzona, zwyciska bachantka.
Iwan. Rozbieraj si! zadysponowaa.
Kiedy, wiesz Usiowa zyska na czasie, widzc, e wszystko
idzie nie tak, jak sobie wyobraa.
Daj, pomog ci przerwaa jego wahania, a on podda si jej
doniom z ulg paradoksalnie uwalniajc go od mylenia o tym, co
wypada, a co nie. To byo zabawne, ale przy tej dziewczynie nie mg
niczego udawa ani faszowa. Musia by sob, a cilej mwic: nie
mg nie by. Cho kilkakrotnie prbowa. Gdy take (co sprawio mu
zadziwiajc ulg) pozby si ubrania, zmusia go delikatnie, by uoy
si obok niej w takiej samej pozycji, ale nie dotykaa go tam, a jedynie
delikatnie gadzia po piknie sklepionych jak mosiny staroytny
pancerz miniach klatki piersiowej. Tote i on nie szuka tego miejsca,
czekajc na rozwj wypadkw.
Widzisz, jak moe by fajnie? Nasze ciaa musz si do siebie
przyzwyczai. Nie dodaa, e nauczy j tego Misza Bujnicki, ktry
opowiada jej, e w Indiach nowoecy le obok siebie, nie dotykajc
si, nawet przez trzy noce i e wietnie im to robi.
Po co? Nie ufa jej pomysowi, maodusznie podejrzewajc, e po
tak wspaniaej introdukcji nie bdzie chciaa si z nim kocha.
Po to, Iwanku, eby ciaa nie robiy sobie niespodzianek, eby
sobie zaufay. Widzisz, nie wystarczy, e ufaj sobie dusze Moe to
mao romantyczne, ale z pewnoci bardzo dobrze robi.
A ty, ufasz mi? wykorzysta okazj, eby dowiedzie si czego
o sobie.
Wiesz? zwlekaa nieznonie z odpowiedzi, ale sama nie bya
pewna, co chce powiedzie. Bo moliwoci byy co najmniej dwie.
Zdecydowaa si po duszej chwili:
To bdzie zalee odpowiedziaa wreszcie, nie przestajc
studiowa delikatnych reliefw jego torsu.
Niby od czego?
Nastroszy si i caa jego dojrzao niespodziewanie zmienia si
w co bardzo dziecinnego. W taki ledwie uchwytny stan, kiedy may
chopiec, ktrego prawo zostaa podana w wtpliwo, za moment
pokazowo si obrazi.
Od tego, kim dla mnie bdziesz. Widzisz, jako bolszewik nie
bardzo mi si podobasz. Podobasz mi si za to wyjtkowo jako
mczyzna peen wtpliwoci, ale dzielny i, kiedy trzeba, bardzo
zdecydowany. Poza tym, do diaba, niech kto powie, e to nie jest
istotne!
Co? wtrci Iwan, cho domyla si o co chodzi. Tym razem
jednak nie by ju tak bezkrytycznie dumny ze swej urody.
To, e ty przecie jeste absolutnie doskonay. Masz przepikne
ciao i zupenie niesychan twarz. A dla mnie to bardzo wane. Moe
kiedy naucz si pragn mczyzn tylko za to, co maj tu Salomea
pukna palcem w Iwanowe czoo (a Iwan niespodziewanie i gorco
zapragn, eby nauczya si tego jak najszybciej) i tu drugim gestem
wskazaa na bijce pod piknie zarysowanymi miniami serce. Ale na
razie chc ciebie. Tylko nie bardzo chc tego bolszewika w tobie. Czy ty
naprawd w to wszystko wierzysz? Jeste ich? Co ci z nimi czy?
Iwan, nie mylc, odpowiedzia:
czy? Zabili mi ojca Od tego si zaczo Salomea nie
bardzo rozumiaa mechanizm t a k i e g o mylenia:
Zabili ojca? I dlatego jeste z nimi? To jest wedug ciebie dobry
powd, eby przystpi do rewolucji? Moe mi powiesz, e uje si za
ndz ludu albo e jeste przeciwnikiem despotyzmu?
Zrozum. Zabili go, ale mnie pozwolili y I dali mi jaki cel.
Iwan nie by pewien, czy to dobre argumenty i czy to dobra
rozmowa. Nie by te pewien tego, czy w ogle powinien, lec nago
obok nagiej dziewczyny, rozwaa powody swojego przystpienia do
rewolucji. Zreszt on do niczego nie przystpowa. By zachwycony
tym, e yje i e ma wadz nad innymi, ktrzy si go boj. Owszem, tak
jak kady normalny czowiek chcia, eby ludzie, ktrzy go otaczaj,
byli szczliwi. Potrzebowa tego zapewne po to, eby dziki temu i on
mg si poczu szczliwszy. Ale, midzy nami mwic, niedola
innych obchodzia go niewiele. Szczerze powiedziawszy, w ogle go nie
obchodzia. Wojna te obesza si z nim askawie i wspomina j raczej
dobrze, jako prawdziwie msk, podniecajc przygod, przeywan
w doborowym, kadrowym towarzystwie. Pewnie, e zdarzao mu si
marzn, chorowa, cierpie od wszy, chowa gow przed kulami
w boto brustwery. Kilka razy widzia te naprawd wstrzsajce
przypadki mierci i by wiadkiem zadziwiajcego bohaterstwa. Ale
generalnie wojn postrzega jako co godnego przeycia, rodzaj
yciowej fazy, ktra pomaga zosta mczyzn. Mia si bi, dowodzi
ludmi (a trafili mu si wyjtkowo dobrzy podwadni), podejmowa
decyzje. Nie kazano mu nikogo wiesza. Nie kazano podpala ani
gwaci. Nie wymagano udziau w adnym szwindlu ani zodziejstwie.
Mia by po prostu dobrym onierzem i by, uwaajc to za co
normalnego. Mia zabija ludzi w innych mundurach, a oni mieli tak
samo dobry powd, eby stara si zabi jego. Dlatego pewnie cae to
bolszewickie gldzenie o wojnie buruazyjnej i o walce klas w ogle do
niego nie przemawiao. Iwan trzeba to z przykroci przyzna lubi
wojn, tak jak mali chopcy lubi bawi si w podchody. Tak wic
porzdku przedwojennego nie postrzega w kategoriach spoecznego
gwatu czy totalnej niesprawiedliwoci. Sam by czstk tego porzdku
i midzy nami mwic ten porzdek mu si cakiem podoba.
Umoliwia wygodne ycie jemu i jego rodzinie. Pozwala na nauk
i zaspokajanie aspiracji. Fakt, e jego ojciec by stranikiem tego
porzdku, publicznym funkcjonariuszem, naraajcym czsto wa sne
ycie w jego obronie, take mu si podoba. Czu si dumny, majc
takiego ojca. O wiele bardziej dumny ni jego koledzy, ktrych ojcowie
byli zwyczajnymi inynierami, lekarzami i urzdnikami. Idee rewolucji
take mu si podobay, cho jego mylenie o nich miao ksztat i smak
polukrowanej utopii.
Nigdy w jego yciu nie wydarzyo si nic, co kazaoby mu
kwestionowa rzeczywisto, w ktrej przyszo mu y. Nie odczuwa
wic adnej potrzeby, by analizowa mechanizmy tej rzeczywistoci
i prbowa dokonywa jej oceny. Poza tym Iwan, zodiakalna Waga,
wietnie czu si tam, gdzie zwyk si wietnie czu. Taki stan dla
znaku, ktry zgodnie z opiniami astrologw uwielbia podre
i niespodziewane zmiany, by nietypowy - ale tylko do pewnego
stopnia. Gdy zmusi zasiedzia Wag do dalekiej podry, ju po kilku
dniach, gdy otrznie si z szoku, bdzie zachwycona i podekscytowana
now sytuacj i za nic nie bdzie chciaa wraca. Podobnie byo
z Iwanem. Od kiedy pozna wojn, stale za ni tskni. Midzy nami
mwic, Iwan by w ogle si rozwija i zmienia potrzebowa
wyjtkowo silnych bodcw. Co wicej, nikt od czasw przewrotu nie
pyta go o motywy i przekonania. Gdy trzeba byo, deklarowa je
oficjalnie, ale byo to mechaniczne klepanie zapoyczonych formuek,
nad ktrymi nie musia si przecie zastanawia. Czekajc na
odpowied Salomei, pochyli si i bardzo lekko, samym waciwie
oddechem pocaowa j wto miejsce, ktrego przed kilkoma minutami
dotyka. Przypomnia sobie dokadnie w tym momencie, e kiedy
spyta ojca, dlaczego aresztuje przeciwnikw istniejcego porzdku i co
to za ludzie. Wiktor Francowicz spowania i, odmiennie ni zwykle,
odpowiedzia w bardzo powanym tonie. Wydawao si wwczas
Iwanowi, e ojciec chce, by Iwan dokadnie poj sens jego sw. Ta
scena i te sowa czsto do niego wracay:
Pytasz mnie, co to za ludzie i dlaczego trzeba ich izolowa?
Powiem ci, ale suchaj mnie bardzo uwanie, a ja nie bd si tym razem
wygupia i opowiada ci zmylonych historyjek. To rni ludzie.
Czasami prymitywni gupcy, ktrym kto wmwi, e tak trzeba.
Czasami wspaniali ludzie. Mdrzy, wyksztaceni i absolutnie
przekonani, e to, co robi, jest waciwe.
Nawet to, e rzucaj bomby i strzelaj do policjantw? - przerwa
zdetonowany Iwan. Wiktor Francowicz by coraz bardziej powany
i chyba (tak si Iwanowi zdawao) coraz smutniejszy.
Nawet to. Co wicej, jeliby ich spyta, dlaczego to jest konieczne
(a czsto ich o to pytaem), potrafi doskonale wytumaczy t
konieczno. Powiem ci wicej, Iwanulka ale nie mw o tym w szkole
ani z kolegami; sam nieraz apaem si na tym, e ich argumenty
przekonuj take mnie. Nie miaem wic adnej wtpliwoci, e to oni
maj racj, a nie my, zamykajc ich do wizienia i wysyajc na Sybir.
To czemu ich zamykasz? gorczkowa si Iwan, postrzegajcy
wwczas t ojcowsk opowie w kategoriach bajki, w ktrej dobro ma
zwycia.
Bo to, czy maj racj, czy nie, nie ma w mojej pracy najmniejszego
znaczenia dobitnie i wolno odpowiedzia Wiktor Francowicz. Nie
bior pensji za ocenianie racji, ale za to, eby pastwo, ktre mi paci,
byo bezpieczne i mogo spenia swoje funkcje. I powiem ci jeszcze co,
ale to ju, synku, absolutnie midzy nami. Nie zawsze mi si to podoba
i prywatnie uwaam, e niektrzy z tych ludzi zasuguj na co zupenie
innego. Ale powiem ci take, e jeli to oni maj racj, jeli przyszo
bdzie nalee do nich, a nie do nas, to Wiktor Francowicz
zastanowi si, szukajc okrele, ktre nie okazayby si zbyt
drastyczne dla jego syna. Wreszcie znalaz. To wwczas ich policja
bdzie polowa na nas. No bo my przecie zostaniemy przy swoich
racjach. Niewykluczone zreszt bo i tak si czsto zdarza e to my
bdziemy psami goczymi nowego pastwa i pomoemy w polowaniu
na nas samych. Wystarczy, e dadz nam kiebasy i poklepi po bie.
W takim razie Wiktor Francowicz wyranie powesela i wrci do
stanu, za ktrym Iwan przepada, czyli do feerii bezustannej kpiny ze
wszystkiego w takim razie nie ma si czym przejmowa. Chodmy
do twojego pokoju. Kupiem ci co interesujcego, ale dam ci to pod
warunkiem, e pozwolisz sobie pomc przy skadaniu..
Iwan zapomina w takich razach momentalnie o rozmowie, bo rzecz,
o ktrej mwi ojciec, to najprawdopodobniej jaki kolejny bajeczny
model do skadania, kupiony w skadnicy Borowkina. Ojciec uwielbia
wsplne majsterkowanie i nie przeszkadzao mu to, e owe zabawki
kosztoway tyle, ile miesic czesnego w dobrej szkole. Wyszukane
zabawki dla Iwana sprawiay Wiktorowi Francowiczowi co najmniej
tyle samo radoci, co jego synowi. Oczywicie aden z nich nigdy nie
wspomnia przy matce, ile te rzeczy naprawd kosztuj. Ta maa,
konspiracyjna solidarno take czego Iwana nauczya. Chociaby
przekonania, i kobiety nie musz o wszystkim wiedzie. Teraz, gdy tak
naprawd po raz pierwszy w yciu, za spraw o wiele dojrzalszej
i mdrzejszej, cho modszej dziewczyny, czu si dorosy, tamta
rozmowa wrcia z niespodziewan ostroci. A wic ja jestem taki
sam jak ojciec? Su, bo daj mi kiebasy i klepi po potulnie
nadstawionej gowie? Przecie ja mam w nosie masy pracujce i ich
walk klas. Zawsze chodzio mi o mnie i moje sprawy. Teraz te. A czy
ja w ogle potrafi co zrobi szczerze? Dla samego zrobienia tej albo
innej rzeczy? Bez udawania i zagrywania? O, prosz. Przed chwil
byem przekonany, e kocham t liczn dziewczyn. Ale czy ja kocham
j, czy swj pomys zakochania si? Jest idealna. Wymarzona. Ale gdy
mnie tak dotyka i wiem, e chce by ze mn i da mi siebie, zdaje mi si,
e bardziej zaczynam kocha swoj mio do niej ni j sam. Co wcale
nie znaczy ironizowa w mylach e gdy mnie rzuci, nie bd
cierpia na rwni z kim kochajcym szczerze. Mona oszale. Jeli na
tym polega dojrzewanie, to wol by niedojrzay.
Oderwa si od wspomnie i powtrzy ostatnie sowa:
Zrozum. Dali mi jaki cel
A jaki jest cel bolszewikw, Iwanie? Potrafisz mi powiedzie? Ale
tak, eby mnie przekona? Bo widzisz ja si wcale nie broni przed
ideami rewolucji. Jestem naprawd otwarta.
Spojrzaa na niego ciekawie z dystansu dzielcych ich twarze
dwudziestu centymetrw, chcc wiedzie, jak zareaguje na wie, e by
moe ley koo entuzjastki nowego adu.
Zastanowi si chwil, a rozkoszne wdrwki jej palcw po jego
ciele wcale mu w tym nie przeszkadzay:
Chc stworzy nowe spoeczestwo. Nowego czowieka cedzi
niezbyt entuzjastycznie, wiedzc, e powtarza bolszewickie glindoy.
Nowego? zdziwia si komicznie, a jej brwi uoyy si w dwa
sarkastyczne znaki zapytania. A powiedz mi, co zrobi ze starym?
Jak to ze starym?
Iwan, to jest bardzo pikna idea. Stworzymy nowych ludzi. Nowy
ad. Nowe spoeczestwo. Nie bdzie pokrzywdzonych. Ubogich. Nie
bdzie niesprawiedliwoci. I od czego si zaczo to nowe? Nie wiesz?
To ja ci powiem. Od tego, e zaczy si grabiee, gwaty i morderstwa.
Pewnie mi powiesz, e na to trzeba czasu? No, powiedz!
Uja jego policzki w palce, cisna leciutko i skierowaa jego usta
w swoj stron.
No, powiedz!
Iwan, trzymany wci za buzi, wyskandowa zabawnie zadany
tekst:
Na toooo trzeeebaaa czaaasuuu!
Wanie, towarzyszu. Czasu. Najpierw ten stary czowiek musi
znikn. Przemin. Wymrze. A w tym czasie, mj ty may
rewolucjonisto, trzeba wymyli, zaprojektowa i wychowa tego
nowego. Ktry ju nie bdzie mordowa i pali. A wanie: podobno
spalie kogo po drodze. To prawda?
Iwan wyszarpn twarz z jej doni i podnis si gwatownie na
okciu.
Kto ci powiedzia?
Przez chwil ockn si w nim oficer ledczy, ale Salomea szybko go
uspokoia, przesuwajc do o wiele niej.
Le, jak ci dobrze!
Bya w tym komiczna srogo rozkazu i Iwan z ulg i poczuciem
winy posucha, a ona wyjania:
Nikt mi nie musia mwi. Pamitaj, e jedziemy w tym samym
pocigu i tu wiadomoci rozchodz si same. Mylisz, e jutro cay
pocig nie bdzie komentowa naszych wyczynw? Jeli tak mylisz, to
moe rzeczywicie powiniene ugruntowa w sobie bolszewika?
Iwan znw chcia si oburzy, ale pomyla, e dziewczyna ma racj.
Bolszewikom tak si wanie wydawao. e wystarczy udawa, i nic si
nie stao, a konsekwencje tego, co si zrobio, znikn same z siebie
i wszyscy przejd nad nimi do porzdku. Przypominao to bardzo
znane porzekado o przykrywaniu gwna kapeluszem. A wic ona
wiedziaa o Kovacsu No, ale jeli mimo tego ley tu z nim, to znaczy,
e No wanie. Warto by wiedzie.
Potpiasz mnie?
Salomea umiechna si wyrozumiale i wydawao mu si, e w tym
umie chu odnalaz cie umiechu ojca.
Nie znaam tego czowieka, ale zawsze jeli niepotrzebnie dzieje
si krzywda komukolwiek, jestem gotowa wydrapa oczy.
To dlaczego?
Iwan usiowa nada, ale repliki dziewczyny pulsoway w rytm jej
zastanawiajco sprawnej pieszczoty.
A co? Moe mam ci za kar spra po tyku? Za pno na wyrzuty
sumienia, a ja zadaam si z podpalaczem. Ale powiem ci, dlacz ego.
Jej do przyspieszya i ciao Iwana zaczo dygota i pry minie
jak ko penej krwi wstawiony do wci zamknitej maszyny startowej.
Dlatego, e to zrobi bolszewik, a nie ty. A ty jeszcze nie wiesz do
koca, kim jeste. Prawda?
Przestaa i zacisna mocno do na wistaku, nie pozwalajc na
fina. Nie zwolnia jednak uchwytu i ciao Iwana posusznie rozlunio
si.
No, teraz bdziesz nie do pokonania mrukna, zadowolona
z uytej metody. I zaraz podja poprzedni wtek:
Nie wiesz i boisz si zdecydowa. Prawda?
Boj si. Zaczem si ba wanie wtedy. U niego. Bo on te chcia,
ebym zdecydowa, kim jestem. Chcia mi Iwanowe renice
rozszerzyy si i Salomei wydawao si, i chopak zaraz si rozpacze.
Wanie. Ja te bym chciaa ci pomc. Ale jeli i mnie podpalisz?
zy znalazy jednak drog na policzki Iwana, chocia na szczcie
nie chlipa i nie cign po smarkatemu nosem, bo byy to ju zy mskie
i dojrzae. Takie, ktre po raz pierwszy pyn tylko wtedy, gdy
mczyzna uwiadamia sobie, e co bezpowrotnie mino i nigdy ju
nie wrci. Albo gdy mczyzna po raz pierwszy zda sobie spraw, i
krzywdzi tylko tych, ktrzy chcieliby go kocha. Niektrzy nigdy nie
pacz takimi zami. Nie daa mu jednak czasu na roztkliwianie si nad
sob i zacza bez sowa rzdzi jego i swoim ciaem. Uznaa by moe,
e zosta cho po czci obmyty z win i e nastpnym razem
podejmowa bdzie ostateczne decyzje jednoosobowo, nie dopuszczajc
do gosu zaszczepionego mu czerwonego demona. Z zacinitymi
ustami, oddychajc przez nos (bo baa si blu) pocigna go na siebie,
zadzierajc stopy i opierajc si plecami o cian k dzielc przedziay.
Bezdyskusyjnym ruchem wetkna w siebie wistaka, a e dokadnie
w tym samym momencie zadziaay z wyciem hamulce w caym
skadzie i silne przecienie dosownie wcisno w ni Iwana, nawet nie
poczua blu. Tak to w pierwszych dniach sierpnia, u schyku owej
upalnej i gronej nocy, zoty pocig, posugujc si ciaem swego
komendanta, uczyni j kobiet.
 Na pokadzie pancernika,,Cesarz Indii",

podejcie do zewntrznej redy portu w Archangielsku,

pierwsza dekada sierpnia 1918 roku.

Major Ernest Hemmings, opatulony szczelnie marynarskim kocem,

podrzemywa leniwe rozparty w trzcinowym fotelu na rufowym
pokadzie, w cieniu najbardziej wysunitej ku rufie wiey dzia
trzynastoipcalowych. By pocztek sierpnia, przedpoudniowe soce
stao wysoko na bezchmurnym niebie, ale na tej szerokoci
geograficznej, za krgiem polarnym, rzadko bywa naprawd ciepo.
Masa dwudziestu szeciu tysicy ton stali, zapasw ropy, wgla
i amunicji drgaa pod nim prawie niezauwaalnie, leciutko, w rytmie
gadkiej, cichej pracy zespou czterech turbin Parsonsa, mogcych
rozpdzi pancernego kolos a do dwudziestu jeden wzw. Okrt by
stosunkowo nowy, bo sub w linii rozpocz zaledwie cztery lata
temu. I o dziwo, nie zdy si jeszcze porzdnie ostrzela.
Szczeglnym trafem niedugo po wejciu do suby wyldowa
w stoczni remontowej akurat wtedy, gdy prawie wszystkie pozostae
cikie okrty Grand Fleet, w liczbie trzydziestu siedmiu, stary si
z eskadrami von Hippera i Scheera u wybrzey Jutlandii. Bliniak
Cesarza Indii Iron Diuk, ktry da pocztek serii czterech
okrtw, by tam flagow jednostk dowdcy angielskiej eskadry,
admiraa Jellicoe, i mia podobno okazj wykaza si znakomitym
strzelaniem do Niemcw.
Teraz dziesi doskonaych armat Vickersa kalibru 343 milimetrw,
ulokowanych na Cesarzu w piciu wieach, nie bdzie miao zbyt
wielu okazji do narobienia huku. Bolszewikw wci obowizyway
postanowienia marcowego traktatu z Niemcami i ich flota bya
praktycznie wyczona z akcji. Na Baty ku siedemdziesit okrtw
w wikszoci drobnica z kilkoma zaledwie nowoczes nymi
niszczycielami czekao nie wiadomo na co, a ich zaogi piy albo
kombinoway, jak by unikn wczenia do pospiesznie kleconych
marynarskich oddziaw szturmowanych, ktrymi bolszewicy starali
si ata najbardziej zagroone odcinki. Jedyne godne tej nazwy
nowoczesne rosyjskie pancerniki tkwiy na Morzu Czarnym, a tu, na
akwenie Morza Biaego, mona byo ewentualnie postrzela do
rybackich kutrw, towarowych masowcw wyadowanych drewnem
albo do odzi z kontraband. Cesarz Indii, podobnie zreszt jak
cikie okrty francuskie, to tylko aosna demonstracja siy. Niemcy od
czasu swego wtpliwego zwycistwa jutlandzkiego, w efekcie ktrego
musieli zmyka co si do baz, take nie kwapili si z wysyaniem
pancernych eskadr na morze. Pozostaway jeszcze miny, ale te, jak
donosi wywiad, postawiono gwnie na Batyku na zachd
Kronsztadu, eby broni Piotrogrodu przed inwazj z morza. Pono na
rozkaz samego Lenina17. Jednym sowem y nie umiera. Cho
z rosyjskimi minerami pono nie byo artw. Ta morska specjalizacja
staa w tym kraju od lat na bardzo wysokim poziomie i nawet Anglicy
mogliby si od Rosjan nauczy bardzo wiele. Sam admira Koczak by
podobno znakomitym minerem. Moe i teraz uda mu si wysadzi
w diaby bolszewikw?
Major Hemmings poprawi si w leaku, unis gow i zobaczy, e
do pancernika ostronie zbliaj si dwa krpe i brudne holowniki typu
amerykaskiego, z dziwacznie wysokimi nadbudwkami,
usytuowanymi w korytowatym, niezgrabnym, ale zapewne dzielnie
stawiajcym czoo fali kadubie z absurdalnie wysok, prost dziobnic.
To zabawne duma, rozgldajc si ciekawie na lewo i prawo.
Jak ycie potrafi realizowa niegdysiejsze marzenia. Jako bardzo mody
czowiek marzyem o tym, eby spdzi cho tydzie w morskiej

17Istotnie, 9 sierpnia 1918 roku Lenin w telegramie skierowanym do

dowdcy Morskich Si Morza Batyckiego, niejakiego Zarubajewa, rozkaza:
Zapor minow postawi natychmiast, bez adnych opnie.
podry. Mie wasn kabin i zasypia, patrzc na morze przez bulaj.
Nie byo nawet w tych marzeniach idealnej dziewczyny z dugimi blond
warkoczami. Morze i wasna kabina wystarczay. To marzenie stao si
z czasem rodzajem odtrutki na kopoty i stresy. Wystarczyo,
przytuliwszy gow do poduszki, wyobrazi sobie wymarzon podr
podczas sonecznej, wietrznej pogody i sen przychodzi prawie
natychmiast, a demony zmartwie odlatyway za rozwietlony
horyzont tego marzenia. No i prosz. Bc. Mamy wymarzon morsk
podr. Od wypynicia z Harwich pikna pogoda, nic do roboty
i wspaniaa kabina w oficerskim korytarzu na rufie. I dokadnie jak
w owym marzeniu mona rozwali si na koi z butelk dobrej whisky
i gapi si na grzbiety fal.
Najprzyjemniej byo jednak tu, pod wie Y18. Nie wiao, a przy
takiej wypornoci i pogodzie okrt prawie nie koysze i przez cae
godziny ywej duszy. Mona by spokojnie, schowawszy butelk pod
kocem, pociga z niej do woli. Ale jako nie wypada. Nie tylko ze
wzgldu na Krlewski Regulamin. Major Hemmings nie przepada za
niczym w wiecie tak, jak za nieskrpowanym caodziennym
pociganiem z dobrej butelki na onie przyrody. Nie uwaa si za
alkoholika zdarzao mu si nie mie w ustach alkoholu przez wiele
miesicy jednak rzadko ktra przyjemno dorwnywaa wanie tej.
By wraenia byy kompletne, potrzebowa piknych widokw i takiej
wanie niezobowizujcej samotnoci, kiedy myli mona puci
wolno, a przed smuteczkami chroni skrztnie zgromadzony zapas
dobrego, markowego alkoholu, pitego prosz wybaczy: sczonego
z wielkim znawstwem i umiarem.
Major Hemmings, oficer wywiadu US Army, detaszowany do
Archangielska w misji specjalnej, rozmarzy si tak, e gotw by
polecie do kabiny po szesnastoletni whisky, ktrej nieprzyzwoicie
duy zapas zgromadzi zapobiegliwie jeszcze przed wypyniciem

18 W ukadzie piciowieowym, charakterystycznym dla typu King

George pierwsza wiea, liczc od rufy w kierunku dziobu.
z Harwich.
Swoj drog szkoda, e nie mog teraz by z chopcami Gravesa19,
ktry pewnie ju wyadowuje si we Wadywostoku. Tam przynajmniej
byoby si z kim porzdnie napi. Brytyjczycy te pi umiej, ale nie ma
z tego najmniejszego poytku. Generalnie brak im fantazji, wic rwnie
dobrze mogliby pi herbat. Poza tym King's Regulation zabrania
spoywania trunkw wyskokowych na okrtach Jego Krlewskiej
Moci. W morzu. Szkoda".
Major Ernest Hemmings jako Amerykanin nie czu si a tak bardzo
zobowizany do przestrzegania krlewskich regulaminw, ale by
w pewnym, swoicie pojmowanym sensie subist i rozumia potrzeb
respektowania zasad i konwencji, szczeglnie wrd sojusznikw.
Z pewnym wysikiem odsun wic sprzed oczu obraz szklaneczki
napenionej na trzy palce pynem o barwie sabej herbaty. Kolor taki
osigao si, dolewajc do trzech czci whisky jedn cz zimnej
wody. Tak skomponowana mies zanina jeszcze przyjemnie szczypaa
w jzyk swoim niepowtarzalnym, cierpko-dbowym bukietem, a ju nie
gryza ostro i dawaa si popija drobnymi, spywajcymi gadko po
jzyku do garda yczkami. Przedsibiorczy i wyjtkowo pozbierany (jak
na tak wysok szar) Graves pewnie ju si wyadowuje albo ju si
wyadowa. To zabawne, e tak skuteczny w dziaaniu czowiek
wyglda tak poczciwie i misiowato. Jakby Stwrca chcia zamaskowa
w ten sposb rzeczywiste zdolnoci i przebojow si tego czowieka.
Gravesa posyao si wszdzie tam, gdzie zadanie wymagao
jednoczenie pewnej subtelnoci i zarazem ostatecznej stanowczoci
i konsekwencji. A Graves mia w sobie talenty zarwno dyplomaty, jak
i onierza. W 1917 powierzono mu delikatn, z wiadomych wzgldw,
misj, ktra zaowocowa miaa zaangaowaniem USA w wojn

19 Genera William Sidney Graves (1865-1940), wysany przez

prezydenta Wilsona, na czele dziewiciotysicznego regimentu
Amerykaskich Si Ekspedycyjnych (AEF) na Syberi via Wadywostok, w celu
pomocy idcym na wschd Czechom i kontroli nad ekspansywnymi
poczynaniami Japoczykw.
w Europie. Wywiza si z niej znakomicie, cho jak to potem
skwitowa Sekretarz Obrony, Baker rzecz caa przypominaa
spacerowanie z lask dynamitu uwieszon u jaj. Graves potrafi jednak
doskonale way kady krok i kruchy, rodzcy si dopiero alians nie
wylecia w powietrze. Nic dziwnego, e pierwszym kandydatem na
dowdc si ekspedycyjnych na Syberii zosta wanie on. Sytuacja znw
bya nad wyraz delikatna. Oficjalnym niejako pretekstem amerykaskiej
ekspedycji bya pomoc posuwajcym si na wschd Czechom. Podobn
argumentacj posuyli si pozostali alianci, wysyajc swoje siy.
W istocie chodzio jednak o niebezpieczn gorliwo Japoczykw. Tym
take oficjalnie chodzio o Czechw, ale to przecie jasne, e szykowali
si do przejcia kontroli nad szlakiem transsyberyjskim. Inaczej nie
wysyaliby takiej ciby. Podobno, tak wynikao z danych wywiadu,
planowali przerzucenie z Wysp Macierzystych i rozlokowanie wzdu
trasy ponad siedemdziesiciu tysicy onierzy!
Hemmings wsta z fotela i podszed do relingu. Panorama
Archangielska bya wspaniaa: jakby jaki malarz-pejzaysta
skomponowa j specjalnie dla spragnionych piknych i nowych
widokw oczu. Holowniki, ktre sprawnie przyjy hol (nawet nie
zauway, w ktrym momencie) prowadziy pancernik gwnym, stale
pogbianym szlakiem, przeznaczonym dla najwikszych jednostek. By
to Korabielnyj rukaw, wiodcy wrd bezliku, jak zdawao si
obserwatorowi, wysepek, ktrych brzegi oblepione byy niskimi
zabudowaniami. Dominoway tartaki, a spory obszar portowych wd
zdawa si pokryty drewnem.
Wszdzie tratwy i tratwy. Niekoczce si tratwy z powizanych
bali. Archangielsk nawet teraz, w tak niespokojnych czasach,
ekspediowa w wiat nieogarnione masy drewna. Nieco na lewo i na
wprost oczu Hemmingsa mrowio si pospiesznym yciem, pragncym
wykorzysta krtkie lato, miasto, malowniczo pooone na obu
brzegach Pnocnej Dwiny. Szkoda, e nie bdzie mona tu poszale
cho przez tydzie. Hemmings kobieciarz, tskni za spdnicami ju
po kilku dniach okrtowego celibatu.
 Ale c. Trzeba si bardzo spieszy. Polityka to jednak jedno
wielkie gwno. A ja? C. Ja tkwi w tym gwnie po uszy. Jednak nie
ukrywam, e wolabym by z Gravesem, ni ry si w poprzek tego
kraju niczym kret, tak by dotrze jak najkrtsz drog do wiadomej
trasy. Kiedy, za kilkadziesit lat, wyda ne zostan atlasy historyczne,
na ktrych pastelowymi, dobrze kontrastujcymi z drukiem kolorami
oznaczone zostan obszary dominacji. Gupiutcy uczniacy, ktrym
bdzie zupenie wszystko jedno, o jak wojn chodzi, i dla ktrych sto
lat w t czy w t stron na historycznej osi czasu nie bdzie miao
adnego znaczenia, bd mogli wyranie zobaczy, do kogo i w jakim
czasie naleay poszczeglne czci tego kraju. Ale mnie ju teraz
przydaby si taki atlas. Nawet gdybym wi si jak w, moe mnie
w tym bezhoowiu nadepn kady. A stron w tej wojnie jest jak na
mj gust zbyt wiele. Zobaczmy raz jeszcze, jak to wyglda.
Hemmings wrci na swj trzcinowy fotel i z eleganckiego mapnika,
zawieszonego na oparciu, wyj starannie zoon map Cesarstwa
Rosyjskiego, wydan przez to samo wydawnictwo, ktre sporzdzio
map wiszc w gabinecie Lenina. Rniy si jedynie skal. Mapa
Hemmingsa miaa skal 1:2 250 000 i tysic dwiecie kilometrw, ktre
wkrtce musia pokona, zajmowao na niej ponad p metra. Major
usadowi si wygodnie, rozpocierajc map na kolanach, i z alem ode
rwa wzrok od portowej panoramy, ktra teraz obracaa si powoli,
w miar jak holowniki ustawiay drednota dziobem w kierunku zatoki.
Jak nic tysic dwiecie kilometrw. W linii prostej. W normalnych
czasach pojechabym kolej. Oczywicie przez Moskw. To wprawdzie
dwa razy dalej, ale sypialnym umiechn si do swoich myli. Jasne.
Sypialnym, z szampanem, wdeczk, kawiorem i jak porczn
panienk, stosown na podr. Czyli tak, ktra nie pali i nie siedzi
godzinami w toalecie. Czasy s jednak nienormalne i przez Moskw nie
da rady. Chyba, e wpadbym na kaw do Czeka. Wyobraenie siebie
samego siedzcego w gabinecie Dzieryskiego i bujajcego nog
zaoon na nog byo tak zabawne, e zacz chichota jak pacjent
oszoomiony gazem rozweselajcym na fotelu dentystycznym.
W zasadzie wystarczyoby dotrze do Wiatki20. Tam powinien ju by
Koczak. W linii prostej to jakie siedemset pidziesit kilometrw.
A jeli tam s biali, to kolej przez Perm i wio! Gdzie koo
Jekaterynburga powinienem wskoczy. To si trzyma kupy. Tylko jak
do tej Wiatki? Konno w kilku? Niebezpiecznie jak cholera. Kady
oddziaek moe nas zagarn. Przy tym poziomie informacji zanim si
wytumaczysz, moesz dosta kulk od jednych albo drugich.
Samochodem? Bez sensu. Tak czy inaczej potrwa to zbyt dugo.
Zakadajc, e uda si pokona nawet pidziesit kilometrw dziennie.
Przydayby si skrzyda Jest taki geniusz, a moe boek albo anio.
Rnie si go nazywa w rnych kulturach. U Edgara Allana Poe byby
to Anio Dziwnych Przypadkw, u staroytnych Grekw Geniusz,
w kulturze Wschodu pewnie jakie bstwo opiekucze, takie jak choby
usuwajcy przeszkody soniopodobny Ganea w Indiach. Niech
czytelnik nazwie go sobie, jak chce. W kadym razie koo majora
Hemmingsa pojawi si kto taki, z rozwizaniem problemu. Gdy dzib
Cesarza Indii, cignionego przez jeden z holownikw, po dokonaniu
penego obrotu wycelowa prosto w zatok o dwicznej
nazwiewinskaja Guba , major Hemmings nieco na lewo ujrza co, co
21

stanowio rozwizanie jego problemu i widok ten wyda mu si

niezwykle pikny. Odlegy o dwa moe kable, sta tam, w caej krasie
wojennego, aciatego kamuflau, dziwny okrt. Na kadubie lekkiego
krownika typu Hawkins od drugiego komina a po ruf
nabudowano kratownicow konstrukcj, podtrzymujc pokad do
ldowania o dugoci prawie szedziesiciu metrw. O poow krtszy
pokad startowy, pod ktrym pomieszczono hangar dla pokadowych
samolotw, szpeci dla odmiany dziobow cz krownika.
Dziwaczna, hybrydowa cao nazywaa si HMS Vindictive i bya

20 Za czasw ZSRR Kirw.

21 Istotnie, gdy spojrze na ujcie Dwiny z lotu ptaka, zatoka wraz
z Pwyspem Onieskim tworzy charakterystyczny rysunek rozdziawionej
gby, z grubymi, murzyskimi wargami.
efektem poronionego eksperymentu Brytyjskiej Admiralicji, ktra
koniecznie chciaa mie lotniskowiec, nie budujc go22.
Hemmings a si zarumieni z zadowolenia. Chcia teraz jak
najszybciej znale si na ldzie i zbada wieo odkryt moliwo
dopadnicia transportu. Oczywicie Brytyjczycy, jak to oni, bd
widzie jedynie trudnoci, ale przecie wszystko da si zaatwi na
odpowiednim poziomie. Trzeba od razu gada z Admiralicj, a nie
z jakimi dupkami na tym dziwadle. Swoj drog, jakie to ekscytujce.
Przecie ja nigdy nie lataem! Uwiadomi sobie nagle, e suba
w wywiadzie niesie ze sob podniety i ekscytacje, ktrych nie doznaby
nigdy i nigdzie. To w pewnym stopniu rekompensowao mu tsknot za
generaem Gravesem i jego sztabow paczk doborowych
imprezowiczw. Ale c. Graves ma inne zadania, a on inne. Genera
pojecha do Wadywostoku midzy innymi po to, by zoty transport nie
rozpdzi si za bardzo na wschd, on za musia szybko pokona
kilkaset kilometrw w kierunku na Kaza po to, by transport nie cofn
si na zachd. I tak w kocu si spotkamy. Spojrza po raz ostatni na
aciaty krownik-lotniskowiec i pomaszerowa do kabiny po rzeczy.

22 Okrt rozpoczyna karier jako HMS Cavendish. Dla celw

fabularnych przyspieszylimy o trzy miesice dat jego wejcia do suby
w charakterze lotniskowca, co jest o tyle uzasadnione, i rzeczywicie bra on
udzia w alianckiej interwencji, tyle e na Batyku i w lecie 1919 roku.
 Na wysokoci tysica piciuset metrw,

gdzie nad pasmem Siewiernyje Uway23, kilka dni

pniej.

Major Hemmings mia najwidoczniej dobre notowania u swoich

bstw opiekuczych. Dziki ich wyjtkowej przychylnoci mg
z wysokoci podziwia rosyjski krajobraz. Opatulony w skrzan,
podbit futrem kurtk, wystrojony w stylow pilotk i gogle, z szyj
owinit szalem, siedzia nawet do wygodnie, na brezentowym pasie
penicym funkcj siedzenia w tylnej kabinie rozpoznawczego
sopwitha, potocznie nazywanego Ptora Supka. Nazwa wzia si
std, i 1 i 1/2 Strutter, konstrukcja prosta i pomysowa, mia komor
patw zwizan jedn par supkw normalnych i jedn o poow
krtszych. Zreszt wszystkie konstrukcje sir Sopwitha (nazywane czule
przez lotnikw menaeri,) miay nazwy mao wyrafinowane. Ot,
choby jeden z najlepszych myliwcw walczcych nad frontami caej
Europy Camel czy jego poprzednik, take postrach niemieckich
pilotw, Sopwith Pup (Szczeniak). Ptora Supka take okaza si
jednym z najbardziej udanych samolotw wielozadaniowych tej wojny.
W wersji dwumiejscowej by samolotem rozpoznawczym,
w jednomiejscowej myliw cem bombardujcym. Napdzany
niewielkim silnikiem rotacyjnym Clerget dysponowa przyzwoit
prdkoci przelotow i sporym zasigiem w zalenoci od warunkw
i siy wiatru nawet piciuset kilometrw. To oczywicie za mao, by bez
uzupenienia paliwa przelecie z Archangielska do Wiatki. Taki silnik
zuywa okoo czterdziestu litrw paliwa na godzin. Dlatego specjalici

23 Przetumaczenie tego okrelenia nastrcza spore trudnoci.

Najblisze waciwego znaczenia bdzie okrelenie acuch Pnocny.)
z Vindictive, ponagleni depesz z Admiralicji, wymylili rzecz
nastpujc. Polec trzy ptorasupki. Dwa w peni uzbrojone, przy
czym jeden tylko z pilotem, drugi z pilotem i pasaerem w osobie
Hemmingsa, oraz trzeci, w ktrym poleci tylko pilot i dodatkowo 250
litrw benzyny. Z tego trzeciego, by mg peni rol tankowca,
wymontowano wszystko, co mona byo wyj, cznie z fotelem
obserwatora, karabinami maszynowymi, zamkami bombowymi
i kamer fotograficzn. W kabinie obserwatora i w kadubie upchano
beczk i kanistry z paliwem w takiej iloci, i parowa katapulta
lotniskowca, ktry specjalnie w celu wyrzucenia ptorasupkw
wypyn w morze, z trudem wyekspediowaa przecion maszyn
w powietrze, a patrzcym wydawao si przez chwil, i strutter zaryje
w fale, gdy tylko opuci pokad startowy. Teraz leciay tylko dwa.
Trzeci zamieni si ju pewnie w kupk zwglonych szcztkw. Lecieli
w trzy maszyny dotd, a wskaniki paliwa zaczy oscylowa
niebezpiecznie blisko litery E26. Wwczas dowodzcy kluczem
angielski flight leader (czy jak to si tam u nich mwi), palcem
wskazujcym wymownie pokaza w d. Wkrtce (pewnie znw za
spraw soniogowego bstwa) znaleli przyzwoity kawaek rwnego
stepu i ptorasupki na resztkach paliwa gadko spyny na ziemi,
a wielkie, pmetrowe koa podwozi sopwithw poradziy sobie
z nierwnociami i ukrytymi w wysokiej trawie norami bobakw.
Z powietrza wida byo, i w promieniu wielu kilometrw nie ma
ywego ducha. Po wyldowaniu trzech Anglikw zabrao si do pracy,
a Hemmings, z cikim automatycznym browningiem pod pach, peni
rol ubezpieczenia. Nie wysila si zreszt zbytnio, widzc, i bezludn
okolic zamieszkuj jedynie haasujce nad miar wierszcze. Po
godzinie wszystko byo gotowe do startu. Anglicy za pomoc rcznej
pompki sprawnie przetoczyli paliwo z beczki i kanistrw do dwch
maszyn, ktre miay lecie dalej. Resztkami polali trzeciego sopwitha
i podpalili go, salutujc z szacunkiem, podczas gdy zabarwiony na
niebiesko pomie trawi impregnowane ptno patw
z trjkolorowymi, niebiesko-biao-czerwonymi koami. Jeszcze chwila
i dwa pozostae samoloty uniosy si po krtkim rozbiegu w powietrze.
Na dole coraz bujniej i jaskrawiej buzowa wesoym pomieniem bez
dymu trzeci, przeznaczony na caopaln ofiar ptorasupek. Drugi
etap lotu upyn spokojnie i trwa niecae dwie godziny, a samoloty
w miar spalania benzyny robiy si lejsze i mogy lecie szybciej.
W powietrzu nie mieli si czego obawia, bo bolszewickie lotnictwo
dopiero si tworzyo, a na wysokoci ptora kilometra nie dosignby
ich take nikt z ziemi. Caa rzecz zostaa obmylona bardzo sprytnie.
Przy okazji przerzutu Hemmingsa biali dostan dwie dobre
wielozadaniowe maszyny z personelem przeszkolonym take
w obsudze silnikw i patowca, ktre z pewnoci pomog im
w sprawnym rozpoznaniu si wroga.
Istotnym mankamentem logistycznym caej operacji byo
w mniemaniu majora to, e do kabiny pozwolono mu zabra prcz
podrcznej torby tylko j e d n litrow butelk z imponujcego zapasu,
nazywanego przez niego siami Harwich24.

24 Przez analogi do Si Harwich, a wic czci cikich okrtw Grand

Fleet, bazujcej w tym porcie.
 W kabinie S3/6, w tym samym czasie.

Bogowie jednak im tej nocy nie sprzyjali. Najpierw Iwanuszka,

szarpic Tiana za rkaw, pokaza mu dalek powiat na horyzoncie,
wic ten oderwa si z wysikiem od swoich rozwaa
o Hagakurei przezornie zwolni bieg parowozu.
Kilka minut pniej, gdy wyjechali z agodnego, rozpostartego na
prawie dwch kilometrach zakrtu, ujrza w dali, prosto przed S3/6
i czoowymi lorami, ostry wietlny punkcik, wydobywajcy z mroku
srebrzyste niteczki toru, po ktrym jechali. Potem ten punkcik powoli
i niepostrzeenie rozdzieli si na dwa przednie reflektory parowozu,
zajmujcego najwyraniej tor przed nimi. Potem wydarzenia potoczyy
si w bardzo szybkim tempie. Kilkaset metrw przed nimi, mniej wicej
w poowie odlegoci dzielcej oba skady, podpalono polane
najwidoczniej benzyn ognisko na torze; pomie buchn
byskawicznie i w jego pegajcym blasku Tian spostrzeg kilka rzeczy
naraz. Na torze uoono zapor z pni drzew, ktr S3/6 zdoaby
zapewne roztrci, ale pomienie ogniska ukazay te rozstawion po
obu stronach nasypu dwudziaow bateri z obsug i lufami
skierowanymi jak si Tianowi zdawao prosto w jego oczy. Dostrzeg
take wielu ludzi w mundurach z karabinami. To wszystko zobaczy
wywiczonym w dostrzeganiu szczegw wzrokiem. Sytuacja bya
jasna. A on musia dziaa szybko. Nie pozostawiono mu wyboru, wic
zdecydowanie pocign dwigni hamulca, a w chwil potem puci
kontrapar i S3/6 zacz krzesa snopy iskier, mcc napdnymi
koami, krccymi si z wysikiem do tyu. Brutalnie zatrzymywany
skad pcha zapierajcy si ze wszystkich si parowz przez dobrych
kilkadziesit metrw, by wreszcie znieruchomie o kilka zaledwie
metrw od blokady i buzujcego ogniska.
Kady dojedzie tam, dokd musi szepn do siebie i, czekajc na
rozwj wypadkw, odnalaz doni swj gruby, zakrzywiony kij stojcy
zwykle w kcie kabiny. Odcign te od okna palacza, w ktrego
odwanej duszy ciekawo przemoga obawy.
Nie wystawiaj epetyny. Jeszcze zdysz si napatrze.
Jak zwykle w stanie koncentracji, wywoanym przez zagroenie,
zapomina o jzykowym kamuflau i wyraa si po rosyjsku
zastanawiajco poprawnie. Ale Iwanuszka daleki by od tego, by
deliberowa nad cudownymi metamorfozami Tianowego jzyka.
Zeraa go ciekawo i pali si do tego, by jak najszybciej obejrze ludzi,
ktrzy ich zatrzymali. Zupenie nie myla o tym, e ludzie ci mog
kaza mu zej z parowozu i zastrzeli go zaraz obok nasypu, nie
pytajc nawet o nazwisko. Taka ewentualno nie przysza mu w ogle
na myl, ale Iwanuszka niewiele jeszcze w yciu widzia. Nie trzeba
byo dugo czeka na dalsze wydarzenia. Gowa w polowej czapce
ukazaa si ponad elazn podo g kabiny i niedwuznacznie
zakomenderowaa:
Wyazi!
Gdy przez chwil sterczaa tak nad podog, rozgldajc si
ciekawie, Tian zastanawia si, jak by te ciao, ktrego zwieczenie
stanowia i ktre stao na drabince prowadzcej do kabiny parowozu,
poradzio sobie bez niej. Odsun jednak od siebie siln ch
przeprowadzenia tego interesujcego niewtpliwie, lecz
niebezpiecznego take dla eksperymentatora dowiadczenia i zdj do
ze swego kija.
Wyazi, mwi! powtrzya gowa i znika, jak zdmuchnita.
Zeszli wic w lad za ni na nasyp i zobaczyli, e obsada czoowej lory,
ktra najwidoczniej zaspaa, staa ju pod burt wagonu z rkami
uniesionymi do gry. Z wagonw obstawy wysypywali si niemrawo
rozbudzeni wida gwatownym hamowa niem czerwonoarmici
z karabinami. Widzc jednak skierowane na pocig lufy armat
i karabinw maszynowych na fachowo przygotowanych stanowiskach
osonitych workami z piaskiem, rzucali zaraz swoje karabiny na ziemi
i skwapliwie podnosili rce nad gow.
 Kto to jest? zastanawia si Tian.
Mieli rosyjskie mundury polowe i japoskie karabinki Arisaka, ale
nie byli to ani Rosjanie, ani Japoczycy. Wprawdzie owo dobitne
Wyazi! gowa krzykna po rosyjsku, ale teraz onierze wok toru
gadali do siebie w jzyku, ktry nie przypomina Tianowi adnego ze
znanych. Popychany obcesowo kuakami i kolbami zdoa jednak
dyskretnie rozejrze si wok. Napastnicy wazili ju do wszystkich
wagonw, zrywajc plomby z drzwi. Kilku wyjtkowo
przedsibiorczych znalazo si nawet na lokomotywie. Naprzeciw
zotego pocigu sta jak zdoa oceni skonstruowany na poy
gospodarczym sposobem pocig pancerny. Pocig w zestawiono bez
znajomoci rzeczy, ustawiajc na pocztku skadu beztendrowy,
opancerzony prowizorycznie austriacki parowz serii 229. W ten sposb
przednie dziao doczepionego do niego wagonu artyleryjskiego mogo
strzela tylko na boki. W rodku skadu krloway cztery wozy
szturmowe, zbudowane najwidoczniej na bazie krytych, drewnianych
wagonw do przewozu drobnicy, na ktre naoono arkusze pcalowej
blachy. Na kocu (co Tian widzia ju w duym skrcie) przyczepiono
najgroniej wygldajcy dwuwieowy wagon artyleryjski, uzbrojony,
jeli dobrze to z takiej odlegoci oceni, w dwie 100-milimetrowe
haubice. Parowz, ktrego pancerz pocignito czarn matow farb,
ozdobiony by wetknitymi w tuleje nad przednimi buforami biao-
czerwonymi proporczykami25. Wzdu szpaleru czerwonoarmistw
stojcych z podniesionymi rkami sun podrygujcym krokiem kto
wany, z dystynkcjami majora i w asycie mniej wanych. Czowiek ten
nie przypad Tianowi do gustu. Mia ysiejc czaszk, nieco wyupiaste
oczy, starannie utrzymane wsi ki i nad podziw wystudiowan
postaw. Tian oceni go zaraz po swojemu, stwierdziwszy w duchu, e
oficer za duo myli o swoich problemach. Gowa ciya mu
najwidoczniej i cignc do przodu, przeszkadzaa w zachowaniu

25 Biao-czerwone barwy uywane byy przez Czechw. Natomiast

walczcy na Syberii Polacy nosili dystynkcje amarantowe (przyp. red.).
niewymuszonej rwnowagi. Flankowa go za to inny, ktry od razu
wyda si Tianowi sympatyczny. Ten mia mi, okrg twarz i troch
ciki zadek, ale porusza si pynnie, jak czowiek wiadomy
moliwoci swego ciaa, i mia nad wyraz mdre, czujne, a jednoczenie
wesoe i kpice spojrzenie. Ten wany stan naprzeciw Tiana, patrzc
wadczo na niego i kulcego si obok palacza. Tian, nie podnoszc
zbytnio spojrzenia, rejestrowa doskonae sukno i krj munduru.
Starannie utrzymane obuwie, pas i potwart kabur z paseczkiem
przytrzymujcym potnego, omiomilimetrowego steyra. Na kolbie
tego nieco topornego, ale skutecznego pistoletu spocza teraz niedbale
urkawiczona do majora.
Komunista? szczekn w twarz Tiana ni to pytanie, ni to
konstatacj i w oczekiwaniu na odpowied pocz niecierpliwie koysa
si na obcasach, jak may niedwiadek cierpicy na chorob sieroc.
Maszynista uprzejmie wyjani Tian i lekko skoni grn poow
tuowia, nie spuszczajc wzroku z kabury.
A ten tu? major wskaza na Iwanuszk. Palacz. Pomocnik
jeszcze uprzejmiej odpowiedzia Tian i znw si uko ni.
Przestacie mi si tu kiwa. Jestecie Chiczyk? Dlaczego z nimi?
Z tymi tu? Co wiecie o adunku? Major zadawa te pytania
bezmylnie, nie czekajc na odpowied. Ale Tian odpowiedzia,
podnoszc wzrok:
Jestem inynielem po politechnice. Nie byo maszynistw. Wzili
mnie, a ja wziem pomocnika z palowozowni.
Tian znw wiadomie zacz kaleczy rosyjski, ale irytujcy major
zdawa si nie zwraca na to uwagi.
Dobrze. Macie szczcie. Nie mamy maszynistw. Odtd
przechodzicie pod moje rozkazy. Wracajcie na parowz! Panie
poruczniku Marek! zwrci si do sympatycznego skrzydowego.
Niech pan kae ich przeszuka i przydzieli im dwch ludzi, eby ich
pilnowali dzie i noc. Migiem. Zaraz ruszamy. I niech pan potem
przyjdzie zaraz do mnie do pulmana. Aha, i prosz zamkn
bolszewickich onierzy pod stra i jak pan to zrobi, niech pan zwija
posterunki i kae adowa baterie.
Zastanowi si chwil, z wysikiem wiadczcym o niezbyt wielkiej
sprawnoci umysu, i uzupeni z ulg:
Oficerw i podoficerw niech pan zamknie oddzielnie. W innym
wagonie.
Pomyla jeszcze chwil, jakby chcia co doda, ale wida rozmyli
si, bo odwrciwszy si gwatownie, ruszy podrygujc na czele swojej
wity w stron pulmana.
 Kilka minut przedtem, przedzia Salomei.

Co za ohydne, mdlce uczucie! Jakby kto obrywa nas po kawaku.

Ni to swdzenie, ni to bl. Wepchnity brutalnie w Salome przez
hamujcy wagon zdoa tylko zarejestrowa jej cienki krzyk, ucity
zaraz potem, kiedy on czoem uderzy bolenie w ciank wagonu.
Poczu jednoczenie, e co ucieka z niego swdzcym, niespenionym,
pozbawionym kontroli, odartym z dozna strumyczkiem. Koczce
awaryjne hamowanie gwatowne zatrzymanie si wagonu, ktry si
spryn amortyzatorw odskoczy od poprzedzajcego wozu, odrzucio
go rwnie brutalnie wstecz. W efekcie nabi sobie drugiego guza, tym
razem na tyle czaszki. Salomea, cieniutko jczc, zwina si z blu,
podcigajc kolana prawie pod brod, jak smage, skrzywdzone
zwierztko. Lea przez chwil oszoomiony, czujc swdzce
pulsowanie podbrzusza, ale gdy usysza tupot wielu par butw na
korytarzu, zerwa si na rwne nogi, gorczkowo rozgldajc si za
swoim ubraniem. Zdoa wej jedynie w swoje generalskie bryczesy
i narzuci na pochlipujc Salome zerwany z grnego posania koc,
gdy zaomotano piciami w drzwi. Nie pozostawao nic innego, jak
przekrci zapadk zamka i cofnwszy si w gb przedziau, wystawi
nagi tors na zdziwione spojrzenia onierzy, toczcych si na korytarzu.
Wycelowali bro w jego stron, a on, czujc si wyjtkowo niezrcznie,
le i miesznie, powoli osun si w kt kozetki i zacz wyciera
spocone donie o sukno spodni. onierze w biaogwardyjskich jak mu
si zdawao mundurach i w doskonaych, wysokich butach patrzyli na
niego i chlipic pod kocem Salome, nie wiedzc, jak si zachowa. Ju
po chwili karabiny zaczy drga w ich rkach pod wpywem
tumionego chichotu. Take Iwan mia dziwn ch, by si rozemia,
bo przez chwil wydawao mu si, e patrzy na siebie tak, jakby sta na
miejscu owych onierzy. Nie trwao to dugo, bo odsunwszy
podwadnych, w drzwiach przedziau pojawi si znany ju
czytelnikowi major Frantisek Kravak. On te zrazu nie wiedzia, jak
zareagowa. Dobr minut wpatrywa si wic porcelanowym
wzrokiem w niezrozumia dla niego konfiguracj. A e za jego plecami
szeregowcy chichotali coraz goniej, zdecydowa si dziaa. Wszed do
przedziau i zerwa koc z dziewczyny. Iwana wcisno w kt, bo
zupenie goa, wci skulona, chowajca twarz w doniach i paczca ju
na cay regulator Salomea wydaa mu si nieskoczenie pikna i godna
najwyszego powicenia. Kravak z kocem w doni przyglda si przez
chwil widokowi, ktrego mia ju nigdy nie zapomnie. Potem
z niespodziewan nawet dla niego samego agodnoci i delikatnoci
przykry Salome a po czubek gowy. Poprawi nawet zagity,
odsaniajcy palce lewej stopy rg kolejowego koca i trzymajc nie
wiadomo dlaczego do na przykrytej gowie paczcej, spojrza zimno
na Iwana.
Kim ona jest i co ty jej zrobi?
Iwan z wysikiem oderwa si od siedzenia i niepewnie, bo wci
by oszoomiony uderzeniami, stan, wyczuwajc bosymi stopami
sploty kolejowego dywanika. Major nie czeka na odpowied i swoim
zwyczajem indagowa dalej. Iwan odnis niejasne wraenie, e gwn
intencj oficera byo popisywanie si wadz wobec widowni zoonej
z podwadnych. Jednak audytorium w osobach rozchichotanych
szeregowych niewiele sobie z tego robio. Wida znali zwyczaje swego
wodza:
ona? Dlaczego pacze? Dlaczego jest zupenie goa?
Nie mg si powstrzyma, by nie odchyli koca przykrywajcego
Salome, jakby chcia si upewni czy przez ostatnich kilkanacie
sekund nic si w poruszanej kwestii nie zmienio. Kaedub wreszcie
oprzytomnia. Wyj Kravakowi rg koca z rki, przejmujc tym gestem
odpowiedzialno za jej nago.
Prosz jej nie odkrywa powiedzia i doda zaraz: To
radiotelegrafistka.
Radiotelegrafistka przeuwa t informacj Kravak. Ale
dlaczego pa cze?
To moja narzeczona uzupeni Iwan, ktremu wci chciao si
mia.
Wasza? No, to wszystko jasne! odetchn z ulg Kravak.
Gdybym by na jej miejscu, te bym si popaka. Wystarczy na
was spojrze.
onierze w drzwiach rechotali ju zupenie bez skrpowania, ale
Kravak uciszy ich Zeusowym spojrzeniem. Wyjdmy. Niech pani si
ubiera.
Wycofa si na korytarz, a Iwan ponaglany kiwaniem jego palcw
wyszed take. Kravak wskaza Iwanowi pierwszy wolny przedzia
i Iwan posusznie wszed do rodka, a oficer za nim, nie zdejmujc rki
ze steyra. Kravak, siadajc, ciekawie rozejrza si po cianach:
adny wagon przejecha palcami po listwie boazerii.
wietne wykoczenie. A wy, w ktrym przedziale mieszkacie?
U tej panienki? Nie? No to w ktrym?
W szstym ponuro odpowiedzia Iwan, ktry wci sta, cho
mia wielk ochot pooy si na kozetce i zasn. Pomyla sobie
zupenie ju absurdalnie, e to sen i e gdyby pozwolono mu si
przespa, obudziby si na pewno obok smacznie picej Salomei.
A gdzie wasza bro? W przedziale?
Iwan kiwn smutno gow, a Kravak krzykn w korytarz:
Svoboda! Przeszukajcie szstk i przyniecie mi tu wszystko, co
uznacie za godne pokazania a odwracajc si do Iwana, zezwoli
askawie:
Moecie usi.
Sam za wyj oprawion w skr portcygaret, a z niej cieniutkie,
czarne cygaro. Nie zapala go wszake, a tylko delikatnie obraca
w palcach, zdajc si nasuchiwa leciutkich trzaskw, wydobywanych
w ten sposb ze rodka.
A tak przy okazji delektowa si sytuacj major to kim wy
jestecie i co tu robicie?
Dowodz odpowiedzia krtko Iwan.
 Dowodzilicie bez zoci poprawi go Kravak. Oczywicie
komunista? To nie byo pytanie, a raczej stwierdzenie. Iwanowi byo
wszystko jedno, wic zezna zgodnie z prawd:
Funkcjonariusz Czeka. Bezpartyjny. Byem dopiero kandydatem.
Szybko zrobilicie karier. Czekista! Kravak usiowa by
ironiczny.
Byem na wojnie. Cztery lata. Przedtem szkoa wojskowa kadet
podchory. Stopie oficerski mam jeszcze z frontu. Kapitan.
Kravak spojrza na niego nieco yczliwiej:
Co te mwicie? To znaczy, e i wtedy bylimy wrogami.
To znaczy, e teraz te jestemy? Kaedub postanowi
zaryzykowa, cho wiedzia z dowiadczenia, e poufaoci wobec
przesuchujcego mog si skoczy utrat zbw. Prosz wybaczy.
To pan major zadaje tu pytania, ale za nic nie mog si domyli, kim
panowie s i dlaczego zatrzymali mj pocig?
Kravak zoy wargi w mieszny dzibek:
No c. W obecnej sytuacji to adna tajemnica, a przed mierci
naley si wam kilka wyjanie, towarzyszu. Jestemy Legionem
Czechosowackim. Mwi to wam co?
Kaedub uspokoi si w duchu, uzyskawszy pewno, e za chwil
zginie. Swoj drog, jakie to aosne i nie w por. By straconym jako
bolszewik w kilka godzin po tym, jak postanowio si cay ten
bolszewizm posa w diaby.
Zgin nie wiadomo po co i na jakich pozycjach ideowych. Jakie to
wszystko gupie! Tylko al, e nie bd ju mg kocha si z Sal.
Skupi si znw i zmusi do spokojnej odpowiedzi:
Mwi, ale przecie byo porozumienie?
Byo rzeczowo potwierdzi Kravak, z luboci przykadajc
cygaro do misistego ucha. Ale si skoczyo.
Dawno? szczerze zainteresowa si Iwan.
Nie bylicie informowani Zreszt machn doni major to
nieistotne. Porozumienie zostao zerwane pod koniec maja.
A powody? Pan major pozwoli, e spytam.
 Iwan coraz bardziej utwierdza si w przekonaniu, e nie chce
umiera jako bolszewik. Dlaczego go nie informowano?
To do skomplikowana sprawa, ale par minut wyjanie chyba
si wam naley.
Major do tego stopnia podziwia wasn wspaniao, i mia ochot
natychmiast wsta i przejrze si w lusterku toaletki. Sam sobie
wydawa si w tej chwili bohaterem wojennej powieci. Robi to, co
konieczne, ale z jak niebywa klas! Postanowi w tym momencie, e
nie kae powiesi czekisty, ale rozstrzela go z caym nalenym
ceremoniaem, ostatnim yczeniem etc. Moe nawet da mu kilka minut
sam na sam z t licznotk? To nie taki gupi pomys. Kiedy dziewczyna
opacze ju honorow mier narzeczonego, moe doceni taki gest? Kto
wie? Nic to nie kosztuje, a korzyci mog by znaczne. Kravak przez
chwil wyobraa sobie rne rzeczy, ale potem da spokj i znw
wcieli si w kreowan przez siebie posta. Posun sw wspaniao do
tego stopnia, i zacz si zwraca do Iwana jak do rwnego sobie:
Oczywicie wie pan, e car nie yje?
Iwan pokrci gow i przymkn powieki, jakby razio go wiato.
A wic jednak go zamordowali. C. Nie miaem specjalnych
powodw, eby go wielbi za ycia, nie musz po nim rozpacza, gdy
nie yje. Jedno jest pewne. Teraz bolszewicy nie maj ju odwrotu.
Musz i na cao, bo tylko zwycizcw si nie sdzi.
A wic i tego panu nie powiedzieli stwierdzi major i z alem
schowa cygaro, bo wiczc charakter, odzwyczaja si od palenia. Ma
pan najlepsz prbk bolszewickich metod. Przecie kto jak kto, ale pan,
operujcy w tym rejonie, powinien pierwszy o tym wiedzie. Czy nie
tak, panie kapitanie?
Do pewnego rodzaju sympatii (bo Kravak ceni frontowcw)
doczyo si teraz take wspczucie. Taki mody i przystojny chopak.
Na pewno z dobrej rodziny, a taki zalepiony t krwaw utopi. Tak
smakowa wyraenie w mylach. Krwaw utopi. I postanowi uy
tego doskonaego okrelenia w pamitnikach, ktre oczywicie
powstan po powrocie do domu. Mia ju nawet notatki z kilkunastoma
pomysami tytuu tomu swoich wspomnie. Spojrza uwanie na swego
modego rozmwc, jakby oczekiwa, e czekista si rozpa cze. Iwan
pokiwa tylko bolenie gow. Nie czu si ju w ogle zwizany ze
swymi mocodawcami i nie musia ich przed nikim usprawiedliwia.
Nawet w obliczu mierci.
Generalnie sytuacj mamy nastpujc yczliwie, ale
z wystudiowan wyszoci gldzi major. Dopki istniaa realna
szansa restauracji monarchii, alianci myleli oczywicie
o zaprowadzeniu w Rosji jakiej atwiejszej do przeknicia dla
wiatowych demokracji formuy, no, sam pan wie, konstytucyjnej,
parlamentarnej. Jak zwa, tak zwa. W kadym razie dopki bya
nadzieja, e car przeyje to wszystko, wiat do powanie myla
o cakowitym zniszczeniu bolszewizmu. Jak panu zapewne wiadomo,
kada zakrojona na tak skal operacja wymaga wielkich pienidzy.
Trzeba jeszcze, eby pan wiedzia, i carska Rosja ma dugi. Nie dam
gowy co do szczegw, ale Mikoaj poycza na lewo i na prawo.
Podobnie robi Kiereski. I teraz, panie kapitanie, Rosja jest winna samej
Anglii prawie trzy miliardy funtw, jakie siedemset pidziesit
milionw dolarw Francji, ze trzysta milionw Ameryce, nie mwic
o Woszech i Japonii. Tym ostatnim bodaj po sto milionw dolarw. Czy
pan wie, na co szy takie pienidze?
Bro rzuci Iwan, starajc sobie wyobrazi wielko tych sum
i ich proporcj w stosunku do skarbu, na ktrym obaj siedzieli.
Oczywicie konkludowa Kravak z min pewnego swych
informacji belfra. Samych karabinw zamwiono ptora miliona.
Mao tego. Zamwienie zostao zrealizowane. Podobnie jak inne. I pan
sobie wyobraa, co si teraz dzieje? Wielkie firmy zbrojeniowe
z Vickersem na czele siedz na gowie swoim rzdom i domagaj si
zapaty.
A bolszewicy? Iwana wcigaa ta finansowa opowie.
Bolszewicy, panie kapitanie, zapowiedzieli, e nie dadz ani
gronia i e generalnie zobowizania Mikoaja i Kiereskiego maj
w nosie.
 A Lenin? Iwanowi rzecz caa nie bardzo miecia si w gowie.
Lenin, mj panie, ju wzi ciep rczk piset tysicy funtw.
Za co? pokonujc sucho w gardle, dopytywa si Iwan.
Jak to za co? Kravak rozsiad si wygodnie. Za to, eby car
wraz z rodzin mg swobodnie opuci Rosj.
I mimo tego? nie mg uwierzy Iwan, ktremu ojciec wpoi
podstawowe zasady uczciwego handlu.
Mimo tego, mj pikny panie. Ma pan tu swoich bolszewikw
w caej okazaoci. Jeszcze panu mao? To powiem panu wicej. Mia
walczy z Niemcami i co zrobi? Zawar z nimi ukad, chocia wzi te
pienidze wanie za niewchodzenie z Niemcami w ukady. Jak si to
panu podoba? Ziomkowie podejrzewaj go, e wzi pienidze od
Niemcw, a prawda jest taka, e wzi i od Niemcw, i od Anglikw.
I co pan na to?
Przepraszam Iwanowi nagle zrobio si sabo. Skumuloway si
najprawdopodobniej efekty alkoholu, miosnej nocy, uderze w gow
i Kravakowych rewelacji, ktre stawiay udzia Iwana w rewolucji
w zupenie nowym i zagadkowym wietle.
Powtrzy wic:
Przepraszam, kim pan jest w cywilu? Jeli wolno spyta?
Kravakowi zrobio si przykro, i od razu mona rozpozna w nim
oficera rezerwy. Bdzie musia najwidoczniej popracowa jeszcze nad
postaw i stylem.
Byem buchalterem. Kravak wyrzek to dumnie, tonem,
z ktrego wszyscy buchalterzy wiata byliby zadowoleni. Ma pan
jeszcze jakie wtpliwoci? dorzuci triumfalnie.
Nie wiadomo dlaczego, ale to nawracanie bolszewika na prawdziw
wiar tu przed posaniem go na szafot sprawiao mu icie misjonarsk
przyjemno. Moe dlatego, e lubi poucza innych i robi to zawsze,
gdy tylko nadarzya si okazja. Lubi to na rwni z rewizj ksig
handlowych i tymi boskimi momentami w yciu kadego urodzonego
rewidenta, kiedy wezwa mona sprawc pomyki albo celowego
faszerstwa i stukajc palcem w jak rubryk, patrze na winnego
pytajco i oskarycielsko zarazem. Iwan wola si upewni, ale Kravak
ze stanowczoci ksigowego, absolutnie pewnego sporzdzonego
przez siebie bilansu, szydzi:
Szanowny panie kapitanie, gdyby w tej caej midzynarodowej
aferze nie chodzio o pienidze i o to, e pomoc wojskowa w znacznej
czci ju tu dotara, pies z kulaw nog nie przyszedby tu
interweniowa. Myli pan, e wiatu a tak bardzo zaley na tym, kto
bdzie wami rzdzi Mikoaj II czy tu Kravak zastanowi si chwil,
a potem niespodziewanie zachichota i przez ten chichot puenta ledwo
dotara do Iwana czy hihi Wodzimierz Trzeci Niewity.
Kravak rozbawi si do tego stopnia, e musia, wyginajc si,
wydoby chusteczk z kieszeni obcisych spodni i wytrze zazawione
wesooci mtne oczy. Iwan take wewntrznie si odpry, mylc:
Jeli taki mia by ten nowy wspaniay wiat, to lepiej, e obejdzie si
beze mnie. A gono spyta:
No dobrze, ale przecie wam, Czechom, pozwolono si sformowa
i jecha do Wadywostoku26? To po co dalicie si wmanewrowa w t,
jak pan to raczy nazwa, afer?
Kravak przesta chichota, jeszcze raz wytar oczy i wysika

26 Bolszewicy pocztkowo zezwolili sformowanym Czechom

i Sowakom na wyjazd do Europy Zachodniej. Ententa miaa ich tam uy
w walkach we Francji. Ententa planowaa, e Korpus Czecho-sowacki z okolic
Penzy i rodkowej Wogi uda si przez Moskw i Piotrogrd do Murmaska.
Bolszewicy zmienili jednak zdanie i kazali Czechom jecha przez Syberi do
Wadywostoku. Twierdzili przy tym, e czeskie dowdztwo zobowizao si
zda bro lokalnym organom wadzy radzieckiej. W istocie do rozbrojenia
oddziaw czecho-sowackich zobowizay bolszewikw postanowienia
pokoju brzeskiego. Bolszewicy twierdzili te, e Czesi zostali przekupieni
przez francuskiego generaa Janina i wzili za to 11 milionw rubli. Po buncie
25 maja 1918 roku do Czechw przyczya si pewna liczba oficerw
rosyjskich, ktrzy ju wczeniej stanowili du cz kadry dowdczej
jednostek czecho-sowackich, a take wielu jecw wojennych innych nacji,
w tym Polakw, z ktrych na pocztku 1919 roku sformowano 5. Dywizj
Strzelcw Polskich.
haaliwie nos, po czym pedantycznie skadajc chusteczk, jakby
zawija w ni nie wasne smarki, ale jakie cenne relikwie, wyjani:
W nic si nie dalimy wmanewrowa. To Trockiemu ubzdurao
si, e Anglicy i Francuzi zdoaj nas w kocu namwi do zmiany
frontu i postanowi na wszelki wypadek nas rozbroi. Tyle tylko
Kravak znowu zacz jadowicie chichota tyle tylko, e bardzo trudno
rozbroi trzydzieci pi tysicy zawodowcw, jak si ma kilka tysicy
takiej amatorskiej zbieraniny, ktr on nazywa tu Kravak zabawnie si
nad, co w jego pojciu miao imitowa Trockiego 5. armi. Nawet
w jego sztabie mamy swoje wtyczki i, moe mi pan wierzy albo nie,
pod Kazaniem o mao nie upolowalimy go z armaty! To byby dopie ro
strza, co? Odchrzkn haaliwie, a poniewa Iwan nie kwapi si
z prob o dalsze wyjanienia, gada dalej chepliwym tonem:
Mielimy tam swojego czowieka, ktry informowa nas
o wszystkich ruchach tego Lejby Bronsteina. Wie pan, e ten ydek
wcale nie nazywa si Trocki? Mniejsza o to. W kadym razie nasz
czowiek niedawno donis nam, e ten ydowski wdz bdzie
wizytowa o okrelonej godzinie wysunite stanowiska artylerii. Sam si
stamtd ulotni pod jakim pozorem. Pewnie go ju za to rozstrzelali.
I dobrze, bo za pienidze zdradziby sam siebie, gdyby mu si to
opacao. No i, niech pan sobie wyobrazi, o podanej godzinie zaczlimy
tak upa w to stanowisko, e jak nam donis inny nasz szpicel, temu
ydkowi kilka razy osypao wsy ziemi i musia czoga si jak kret
transzejami. Ale jednak go nie ustrzelilimy.
Moe kto si za niego modli? nie bardzo w por wyrwa si
Iwan.
Co pan? Kravak by prawie oburzony. Za
bolszewika? A propos chrzkn zaenowany. Czy pan aby nie jest
wierzcy?
Sam nie wiem odpowiedzia Iwan a dlaczego pan Aha
Zreflektowa si ze smutkiem. Niech si pan nie przejmuje. Obejdzie
si bez tych ceremonii.
Tak? To wietnie szczerze ucieszy si major. Z posug
religijn niestety nie jest u nas najlepiej. Cz moich ludzi to
protestanci. Cz chyba nie wierzy ju w nic poza powrotem do domu.
Wcale im si nie dziwi. Polacy maj ksidza, ale jest prawie cay czas
pod gazem. Naogowy alkoholik. Niech pan sobie wyobrazi. Przewraca
si o wasne nogi. A wstyd. Ale Polacy go kochaj. Nie zamieniliby go
na adnego innego. Podejrzewam, e dla nich to rodzaj ywej maskotki.
Major gada jak najty, usiujc ukry zaenowanie i to, e za chwil
zaprosi tego sympatycznego, smutnego chopca, ktry przecie nie
zrobi mu niczego zego, pod mur.
No dobrze. Nagadalimy si, jak za dawnych dobrych czasw, ale
chyba ju wszystko panu wyjaniem. Czy pan Zanim Jednym
sowem, czy pan ma jakie yczenia?
Iwan pomyla sobie, e w zasadzie miaby jedno, ale do tego
potrzebna by bya jaka wrka z rdk. Ot, choby taka Wrka
Okruszyn Chleba z Dziadka do orzechw, na ktrego chodzili zwykle
z ojcem w karnawale. Maa, skromna wrka, ktra zlikwidowaaby
tego czeskiego idiot, a mnie pomoga znale si w cudownym holu
teatru operowego. I ebym mia znowu siedem lat i eby tata trzyma
mnie za rk. Nie, lepiej, eby kupowa mi sztangla z szynk. Takiego,
eby buka bya ju lekko przesuszona, a plaster szynki gruby
i cudownie wilgotny. Najlepiej z malekim, biaym paseczkiem
tuszczyku. Iwan z przeraeniem uzmysowi sobie, e bardzo dawno
nie jad czego takiego i e ju nigdy nie zje. Mia nawet przez chwil
nieodpart ochot zakomunikowa majorowi, e za nic nie da si
umierci, zanim nie przynios mu buki z szynk. To jednak nie byo
potrzebne, bowiem w odsunitych drzwiach przedziau zjawia si
wrka w postaci przejtego swoj rol i wag informacji szeregowego
Svobody.
Czego chcecie? achn si Kravak, zaenowany rol, jak
przyjdzie mu odegra za chwil, a Svoboda najwidoczniej
z wydumanych przez siebie wzgldw konspiracyjnych zameldowa po
czesku:
Melduj posusznie, panie majorze. Znalelimy jeszcze jedn
panienk i chcielimy j posadzi razem z tymi bolszewickimi
onierzami, ale ona koniecznie chce si z panem widzie. Przed wojn
melduj posusznie te na bocznicy dworca Hlavni nadrazi w Pradze
rewizorzy znaleli w pustym wagonie osobowym jedn panienk. Ten
wagon jak raz mia by remontowany, ale ta panienka urzdzia sobie
w przedziale
Dajcie spokj, Svoboda. Opowiecie mi to kiedy indziej. Niech
zaczeka. To nie powinno dugo potrwa.
Spojrza przepraszajco, ale zarazem porozumiewawczo w oczy
Kaeduba, jakby chcia go uczyni wspodpowiedzialnym za sprawny
przebieg majcych si rozegra wydarze.
Ale ona, posusznie melduj, panie majorze, ona mwi, e to
absolutnie nie moe czeka i e musi zaraz nalega Svoboda.
Kravak po wielekro mia ju ochot wetkn Svobodzie w gb
jak szmat. Teraz ochota ta pojawia si znw, ale major machn
tylko nieodwoalnie rk:
Dobrze. Wyjd do niej. A wy, Bajonett auf! Wacie do przedziau
i popilnujcie tego tu towarzysza. Tylko eby potem nie byo tumacze,
e tylko na chwil si odwrcilicie. Najlepiej w ogle si nie
odwracajcie.
Rozkaz!
Pkaty Svoboda z trudem zasalutowa, a potem obaj z majorem
postanowili jednoczenie wej i wyj. Po krtkiej szamotaninie Kravak
wydosta si na korytarz, a gdy tylko ujrza petentk, wyprostowa si
machinalnie i przygadzi resztki i tak nienagannie przylizanych
wosw. By pod wraeniem. Macajc na lepo klamk za sob, bo nie
chcia odwraca oczu, zarejestrowa jak przez warstw waty gos
Svobody dobiegajcy ze rodka. Tym razem stara si, pewnie ze
wzgldw kurtuazyjnych, mwi po rosyjsku:
No wic ten wagon mia i do remontu, bo obicia byy ju
zniszczone i nawet jacy mao kulturalni podrni zabrali sobie na
pamitk umywalk z toalety. A ta panienka bya znana policji i nie
miaa ksieczki w porzdku, wic
 Kravak zatrzasn drzwi i gadanina Svobody dobiegaa teraz do
niego jako cichutkie brzczenie natrtnej muchy:
Wic postanowia przyjmowa klientw w jakim dyskretnym
Kravak wcign na twarz swj najlepszy i najbardziej uprzejmy
umiech i ruszy w stron dziewczyny. Wydaa mu si zupenie nie
pasowa do otoczenia i chtniej przyznaby, e ma przed sob
przybysza z Ksiyca. Wanda miaa oczy rozkosznie podpuchnite od
podstpnego bimbru i od tego, e popakaa sobie troch w samotnoci.
Bya boso i tak jak j wycignito z ka. Generalnie bya w stanie
(czytelnik wybaczy to okrelenie) rozchestanym, co w przypadku jej
zjawiskowej urody sprawiao raczej korzystne wraenie. wiadoma
piorunujcego dziaania owego stanu na msk wyobrani, nie staraa
si porzdkowa stroj u. Kravakowi, pozbawionemu od miesicy
towarzystwa kobiet, widok ten ostatecznie zamci w gowie, po ktrej
koata si jeszcze obraz nagiego ciaa paczcej Salomei. Przysiad lekko
z zachwytu i wydawao si, e podjeda do Wandy na ywach.
Z rozpdu o mao nie ucaowa jej doni, ale w por przypomnia sobie,
w jakiej roli si tu znajduje. Wadczym gestem kogo nawykego do
rozkazywania usun onierzy toczcych si ciekawie za jej plecami
z wagonu i spyta gupio, nawet jak na niego:
Pani do mnie? Spojrzenie Wandy rozjanio si, a jej oczy
odruchowo poszukay za plecami Kravaka kogo, do kogo jeszcze
mogaby si zwrci. Otaksowaa dyskretnie oficera, a jej wiedza
i intuicja okreliy go bezbdnie. Zrozumiaa, e ma do czynienia
z zachwyconym swoj rol bawanem. To oczywicie uatwiao spraw.
Przecie pan tu jest najwaniejszy.
Pilnie obserwowaa Kravakow reakcj na ten niewyszukany sposb
echtania odackiej ambicji i odnalaza w jego oczach to, co spodziewaa
si tam zobaczy.
Moe zaprosi mnie pan do jakiego przedziau? Prawie wszystkie
s puste. Bdziemy mogli w spokoju porozmawia.
Spojrzaa na niego przecigle. Kravak zerwa si jak sposzony
flaming do lotu i gorliwym szarpniciem, od ktrego co bolenie
chrupno mu w nadgarstku, odsun drzwi przedziau ssiadujcego
z tym zamienionym na tymczasowy areszt dla Kaeduba. A waciwiej
mwic z jego cel mierci.
 W tym czasie obok.

Moe porozmawiamy? uprzejmie zaproponowa Svoboda,

niefrasobliwie odstawiajc japoski karabin midzy uda i macajc si po
kieszeniach na piersi w poszukiwaniu fajki i kapciucha. Czas nie
bdzie si nam duy.
Iwan umiechn si wyrozumiale.
Mj czas take?
Czas to czas przedstawi Svoboda odkrywczy wniosek i doda:
Nawet jak zostao go niewiele, to przecie warto go wykorzysta.
Na rozmowy z panem, o tych wagonach?
Czemu nie. Kady rozmwca jest dobry. Bo z kadej rozmowy
mona wycign jakie nauki.
Iwan obruszy si:
Ciekawe, jakie nauki wyniesiemy z historii o tej panience na
bocznicy?
Svoboda potraktowa to jako zacht:
No wic ta panienka przyjmowaa tam swoich klientw, cho
mona powiedzie, e robia to bez pozwolenia Austriackich Kolei
Pastwowych i zawiadowcy stacji.
Svoboda wydoby wreszcie zarwno fajk, jak i kopciuch, ale po
namyle postanowi nie wypenia skazacowi ostatnich minut ycia
dymem z taniego tytoniu. W kocu nie kady to lubi. Uy wic
wspomnianych przedmiotw do podkrelania wagi gestw
towarzyszcych opowieci.
I prosz sobie wyobrazi, e bya akurat w trakcie pracy, kiedy jak
na nieszczcie komisja kwalifikujca te wagony do remontu wesza do
tego jej przedziau.
Czy to ma by jaka aluzja? Kaedub omal nie rzuci si na
opowiadajc ego.
 Mwiem panu cign spokojnie Svoboda e kada, nawet
najgupsza historia moe by pouczajca.
A ta jaki ma mora? niechtnie zainteresowa si Iwan, bo znw
zrobio mu si wszystko jedno.
Svoboda porozumiewawczo zmruy oko:
e zawsze, jak si ma zamiar gdzie wle, najpierw naley
zapuka. Inaczej mog z tego wynikn same kopoty. Podobna historia
wydarzya si w pewnej winiarni w Pradze, a waciwie nie cakiem
podobna, ale
Czekaj pan! przerwa mu Iwan. Pomyla sobie, e ostatnich
minut ycia nie bdzie trawi na gupich opowieciach tego skdind
sympatycznego Czecha o tustej, okrgej twarzy. Chciaby si jednak
pewnych rzeczy przed mierci dowiedzie. Bdzie przynajmniej
mdrzejszy na tamtym wiecie. Czekaj pan! Gestem doni
powstrzyma potok Svobodowej gadaniny. Niech pan mi lepiej powie,
skd si tu waciwie wzilicie i co zamierzacie? Bo ten paski major
jako mtnie mi to tumaczy.
Svoboda rozsiad si wygodnie:
Co zamierzamy, to panu na pewno nie powiem, bo to tajemnica
wojskowa. Ale na reszt mog panu odpowiedzie. Ja sam do
wczenie dostaem si do waszej niewoli. Midzy nami mwic, troszk
si o to postaraem.
Jak to? Chcecie powiedzie, e
No wanie. Pomylaem sobie po dwch latach tej przeciganki,
e lepiej trafi do niewoli i doczeka koca wojny w baraku jenieckim,
ni szwenda si pod kulami po okopach. Po co mieli mnie za ycia
zabi? Niech pan sam przyzna. I dobrze pomylaem, bo w waszej
niewoli wcale nie byo mi tak le. Zreszt powiem panu w zaufaniu
wielu moich ziomkw tak zrobio. Doszo do tego, e poddaway si
cae oddziay, jak tylko zobaczyy, e jest komu si podda. Stalimy si
z tego synni w caej cesarskiej armii. Niemcy z Rzeszy na nasz widok
podnosili rce do gry i pokazywali nas palcami. Ale powiem panu: to
przecie nie nasza wojna. Niemcy? Austriacy? Prosz bardzo. Niech si
lej. Ale nas, Czechw, albo Polakw w ogle to nie powinno
obchodzi. Czy pomyla pan kiedy o Czechach jako o swoich
wrogach? No wanie.
Iwan przerwa mu, bo uzna, e ten sympatyczny Czech powinien
o czym wiedzie.
Wie pan, ja waciwie do koca te nie jestem Rosjaninem, ojciec
by Polakiem.
A widzi pan! Svoboda ucieszy si tak, jakby spotka na weselu
dawno niewidzianego kuzyna. To powinien pan dobrze mnie
zrozumie. W kadym razie wyniky z tego same korzyci. Nauczyem
si rosyjskiego, poznaem wielu ciekawych ludzi. Ot, choby tego
Jarosawa Marka. Powinien pan go te pozna. To pisarz. Bardzo
ciekawy czowiek. Mwi panu.
Obawiam si, e nie bdzie na to czasu.
Aaaa A no tak. Prosz wybaczy. Czech zmitygowa si
i wida byo, e szczerze ubolewa nad tym, i dwch tak
sympatycznych ludzi nie bdzie miao okazji si bliej pozna. No,
a teraz jestem w Legionie Czeskim. I te mi tu dobrze. Mnie w ogle
wszdzie na wiecie jest dobrze. Tak mam wida na tur wczgi.
Zreszt tu jest zupenie inaczej ni przedtem w armii Najjaniejszego
Pana Svoboda zrobi tak zabawn min, e zdoa rozbawi nawet
skazaca. Oficerowie ze wszystkich si staraj si, eby byo inaczej.
Mielimy nawet do nich mwi per bracie, ale to si jako nie przyjo.
Niech pan posucha, jak to brzmi: bracie kapitanie, melduj posusznie,
e amunicji nie dowieli No, niech pan sam powie. Ni to klasztor, ni
wojsko. Jednym sowem, bez sensu. Oni te, jak musieli nas objecha, to
nijak im to z tym bratem nie wychodzio. Parodia: Bracie szeregowy,
wy bydl skretyniae, znowucie zaspali na warcie. Poprosilimy, eby
byo jak dawniej. Wojsko musi by wojskiem, bo inaczej wszyscy bymy
sobie na gowy powchodzili. Ale trzeba przyzna, e jak jestemy ju
wrd swoich, to jest inaczej. Nikt nie uderzy szeregowca ani nie
przywie go do supka
Gadaj sobie myla Iwan, cho paplanina Svobody dziwnie go
uspakajaa. Tak jakby sama obecno tego pogodnego safanduy
o dobrym (tego Iwan by pewien) sercu nie pozwalaa anioowi mierci,
czajcemu si gdzie na zewntrz, zajrze w okno przedziau. Swoj
drog, jak cieniutka jest bona dzielca ycie od mierci i jak atwo jest j
przerwa. Jeszcze p godziny temu ycie a si przelewao przez moje
ciao i myli. A teraz? Jedno sowo jakiego czeskiego kretyna i bd po
drugiej stronie. Co w gowie Iwana wyszeptao cichutko moe by to
gos ojca a szept ten by wyraniejszy od krzyku: Widzisz,
Iwanuszka, jak atwo zabi innego czowieka? Wystarczy jed no sowo.
Krtko mwic: szkoda, drogi czytelniku, e Iwan musi teraz
umrze. Tym bardziej, e co prawda do pno, ale przecie w kocu
nauczy si dwch wanych rzeczy: kocha i wtpi.
 W przedziale obok, w tym samym czasie.

A wic twierdzi pani, e pracuje dla Anglikw? indagowa

Kravak z obowizku, bo w istocie pochaniao go w zupenoci
podziwianie urody siedzcej naprzeciw bosej dziewczyny. Wydawaa
mu si niezwykle pikna, a cho by gupcem, potrafi doceni finezyjne
asymetrie i obsunicia boskiego duta, ktre wyrzebio jej ciao
i wymodelowao dziecinn, mimo wieku, buzi z obrzmiaymi teraz od
snu ustami i powiekami.
Przecie mwi. Konkretnie dla wywiadu wojskow ego.
A jak miabym to sprawdzi?
Major patrzy na Wand spod oka, nie chcc, by zauwaya, i
bardziej od wyrazu jej twarzy interesuje go opalone kolano i idealny uk
ydki, prowadzcy jego wzrok ku bosej, zakurzonej, ale przez to jeszcze
bardziej pontnej stopie.
Ale najprociej w wiecie! Udao si jej spojrzeniem przyapa
myszkujcy wzrok Kravaka i nakierowa go z powrotem na swoj
twarz.
Podam panu swj kryptonim i kod identyfikacji, a pan skontaktuje
si z najblisz formacj brytyjsk.
Jeeli to prawda, droga pani Kravak nie mg odmwi sobie
przyjemnoci potrznicia jej szczup doni, a potem przytrzyma j
chwil duej, ni wypadao. Jeeli to prawda powtrzy dla celw
czysto retorycznych to jestemy po tej samej stronie. Z pewnoci
musimy jak najszybciej o tym porozmawia, ale najpierw musz
zaatwi pewn spraw. Ten kto nie powinien ju duej czeka.
Ma pan na myli bolszewickiego komendanta tego pocigu?
Niech pani sobie nim nie zawraca gowy. Zaatwi to szybko
i zaraz do pani wracam. Kravak zaciera w duchu rozradowane donie.
I popeni pan duy bd. Wanda postanowia dziaa ostro
i zdecydowanie.
To mam nie wraca? major zdawa si by co najmniej
zdezorientowany.
Niech pan w ogle nie wychodzi teraz. Wanda w duchu
wzniosa rce do nieba i dla siebie tylko syszalnym szeptem spytaa:
Dlaczego na mojej yciowej drodze spotykam ostatnio samych idiotw.
Najpierw modego, teraz starego!
Kravak oczywicie tego nie sysza, ale jego pytanie zabrzmiao
dziwnie a propos:
Nie chciabym w pani oczach wyj na idiot, ale jak rozumiem,
mam tu teraz zosta
Tak ucia Wanda, postanawiajc odtd w obecnoci Kravaka
wyraa si krtko i precyzyjnie. Zosta. Nie wiesza tego bolszewika.
I porozmawia ze mn.
To porozmawia brzmiao tajemniczo i, jak mu si zdawao,
nawet obiecujco. Moe jedynie sysza to, co chcia usysze. W kadym
razie Kravak znw odzyska rezon.
Droga pani, nie jestem barbarzyc oburzy si cakiem serio.
Postanowiem jedynie go rozstrzela. Zaryzykowa dowcip, ale niemal
natychmiast uzmysowi sobie, e to wcale nie jest mieszne. Wandzie
te si tak wydawao i musiaa pilnowa, by w jej gosie nie pojawiy si
nutki niechci.
Wszystko jedno. mier jest mierci, a kapitan Kaedub moe
nam panu i take mnie, a tym samym moim mocodawcom, odda
nieocenione usugi. Jego mier jest teraz zupenie niepotrzebna. Zawsze
zdy pan to zrobi, a nie wiadomo, jak sytuacja si rozwinie.
Myli pani? Czech potar w zadumie rzadziutkie wosy na
czubku gowy.
Myl Wanda ruszya w uczyniony przed chwil wyom.
Myl, e im dalej w las, tym wicej grzybw. Teraz wszystko wyglda
niele. Bolszewicy si cofaj. Ale historia uczy, e rewolucji, ktra ju si
urodzia, nikt nie zdoa wepchn na powrt do ona. Umiechna si.
Nie wiem, skd mi si wziy takie grnolotne sformuowania, ale tak
jest. Rewolucja, panie majorze, jest jak woda. Nie oceniamy przecie, czy
woda, ktra przerywa tamy i wylewa na pola, sama w sobie jest za czy
dobra. Waniejsze jest to, e trudno j powstrzyma. Ja na dodatek
znam czowieka, ktry tym kieruje i prosz mi wierzy: to nie jest kto
tuzinkowy. To bardzo inteligentny, dobrze wyksztacony i absolutnie
bezwzgldny dra. Przy okazji pewnie pan tego nie wie jego
braciszek, o wiele bardziej naiwny od niego anarchista, dosta si
w tryby poprzedniego systemu. Z tego, co wiem, nie by nawet
specjalnie winny. Chodzio o przygotowywanie zamachu na cara. Jak to
si mwi: by zamieszany. Ale to wystarczyo, eby go powiesili. Mwi
panu Lenin to dra i nie cofnie si przed niczym, byle utrzyma si
przy wadzy. Ale naprawd umie by bezwzgldny i konsekwentny.
Z tego, co wiem, bezwzgldnoci nie brakuje take biaym, ale
z konsekwencj bywa rnie. Powiem panu jeszcze co. Lenin jest
politycznym zwierzciem.
Jak pani to rozumie? zdoa jej przerwa Kravak, zapatrzony
teraz w wycicie jej opalonego dekoltu.
Ma instynkt. Przeczuwa, co si za chwil zdarzy. Jak zareaguje
tum, i czuje, co naley przedsiwzi. Nie zawsze kieruje si logik
i dlatego przy tak minimalnych pocztkowo nakadach i rodkach
osign takie efekty.
Nie wiadomo, na jak dugo mdrzy si Kravak, ale to, co mwia
Wanda, skaniao go do nieco innego mylenia o szansach rewolucji.
A skd pani to wszystko wie?
Spaam z nim z niewinn mink i patrzc prosto w oczy
majorowi odpowiedziaa Wanda. Zreszt z polecenia jego paryskiej
kochanki. Niech pan nie zadaje naiwnych pyta. Jak pan myli? Jak si
tu dostaam? Myli pan, e dosiadam si do tych piciuset ton zota
z peronu na Kazance? Z biletem 2. klasy?
Major otwiera oczy coraz szerzej. Nie przydawao to jego twarzy
uroku, a Wanda pomylaa, e wyglda jak kto, kto bez powodzenia
prbuje si wyprni. Odsuna si wic odruchowo, a major
wykrztusi z niedowierzaniem:
 Lenin?
Tak. Drogi panie. Jestem tu z rozkazu samego Lenina, ale dam,
eby to zostao midzy nami.
Zastanawiaa si w duchu, czy wizerunek bezwzgldnej
i wampirycznej superagentki, ktry zaserwowaa Kravakowi, bdzie
najwaciwszy ze wzgldw taktycznych, ale mina majora potwierdzia
trafno obranej drogi. Najwidoczniej rozkoszowa si niebywaym
trafem, ktry postawi na jego buchalteryjnej drodze tak niezwyk
kobiet.
Ale oczywicie. Wszystko, co tu mwimy, zostanie midzy nami,
ale nie pogniewa si pani, jeli jednak poprosz o kryptonim.
Nie pogniewam si i bd o wiele spokojniejsza, dysponujc
w peni pana zaufaniem. Prosz da mi do.
Gdy wycign do niej rk, odwrcia do wntrzem do gry
i paznokciem nakrelia kolejno cztery due litery B-A-C-H.
To wszystko? dziwi si Kravak.
Tak, to wszystko. Do tych liter prosz doczy aktualn dat,
dodajc do kadej cyfry liczb 12.
Co bdzie w potwierdzeniu?
Wanda znw nakrelia we wntrzu suchej majorowej doni kolejne
cztery litery: D-C-F-E i uzupenia:
Przel to z aktualn dat, ale w takiej postaci, e kada kolejna
cyfra bdzie rnic po odjciu od 12.
Dobrze major zatar rce, rojc, e wsppraca z brytyjsk
agentk umili mu szare dni czekajcej go i jego onierzy drogi. Niech
mi pani teraz wyjani, dlaczego to niby mam si cacka z tym
bolszewikiem?
To nam zajmie troch czasu pomylaa sobie i celowo
wystudiowanym ruchem przekrcia zapadk zamka w drzwiach. Ale
tylko tyle, eby przez reszt tej podry nie mg myle o niczym
innym, tylko o tym, eby nastpi dalszy cig. A ty, mody durniu, jeli
rzeczywicie mi si uda, nie spacisz tego dugu do koca swoich dni.
Jest te szansa, e nikogo ju tak bezmylnie i niepotrzebnie nie
zabijesz.
 Sen Admiraa: 20 padziernika 1916 roku,

Reda portu wojennego w Sewastopolu.

Okrt zbudowano za rwnowarto dwudziestu jeden i p tony

czystego zota. To prawie dwadziecia osiem milionw rubli w zocie.
Mia by wanym ogniwem w acuchu wielkorosyjskich mrzonek. Od
lat Flota Czarnomorska sposobia si do wypenienia swojej historycznej
misji. Misja ta to niespodziewane wysadzenie desantu w Bosforze
i opanowanie obszaru cienin. Przez wiele dugich i kosztownych lat
w odeskim okrgu wojennym gromadzono w najcilejszej tajemnicy
zapasy broni i amunicji, szkolono oddziay desantowe. eby jednak
mona byo powanie myle o desancie, trzeba byo panowa na
morzu. Na cztery lata przed wybuchem wojny Admiralicja
w Petersburgu oguszona zostaa informacj attache morskiego
z Londynu. Turcy zamwili w brytyjskich stoczniach okrt, ktry mg
owo panowanie pozostawi jedynie w sferze planw. Reshad V przy
wypornoci dwudziestu jeden tysicy ton i prdkoci dwudziestu jeden
wzw mia dysponowa potn bateri dziesiciu armat kalibru 356
milimetrw. Z takim uzbrojeniem okrt naleaby do wiatowej
czowki drednotw. Wkrtce pod Iglic dotary kolejne ponure wieci
o dwch nastpnych zamwieniach. Tym razem na podobnej
wypornoci okrty z dziaami 305-milimetrowymi. Wszystkie trzy miay
by gotowe do podniesienia bandery z pksiycem w 1914 roku. A to
oznaczao, e do obrony poudniowych rubiey cesarstwa przeciwko
tym trzem nowoczesnym i szybkim potworom, czernomorcy wypyn
na pokadach przestarzaych i powolnych skorup. Ich roztrzaskanie na
kawaki powinno zaj nowoczesnej artylerii powstajcych tureckich
okrtw jakie pitnacie minut 27. Trzeba wic byo zbudowa, i to
szybko, nowoczesne pancerniki, zdolne dorwna tureckiemu
zamwieniu. Tym razem nie gadano w nieskoczono i ju w 1911
Duma Pastwowa wydzielia z budetu ponad 150 milionw rubli, za
ktre planowano zbudowa trzy nowoczesne pancerniki, dziewi
niszczycieli i kilka okrtw podwodnych. W efekcie prby odbiorcze
pierwszego okrtu z serii, Cesarzowej Marii, mogy si odby ju
w kwietniu 1915 roku. Okrt gotw by na czerwiec. Nim wyszed
w morze, goci na pokadzie pokrytym sosnowymi deskami samego
najjaniejszego. Prosz, mamy nawet stosown fotografi. Mikoaj II
wystrojony oczywicie na t okazj w mundur marynarki. Cho trzeba
przyzna dosy skromnie. Zoty sznur, czapka z bczkiem, biay pas
i bodaj tylko dwa ordery. Rce skromnie opuszczone wzdu lampasw
granatowych spodni. Obok, po prawej, szanowny zarzd stoczni
Nawa, a dalej, za plecami Mikoaja, wrd toczcych si szar kogo
widzimy? Tak, to wanie my. Jeszcze w skromnych barwach dowdcy
eskadry. Wystajemy tylko troch zza plecw carskiej wity. Trzeba byo
bardziej wspi si na palce. Tak wida ledwie kawaek prawego wsa
i prawe oko. Pierwsza cz tego snu zaczynaa si zawsze tak samo.
Admira widzia siebie za plecami cara, tak jakby sam sta z gow
wetknit pod pelerynk aparatu fotograficznego. Zawsze te widzia
ten obrazek do gry nogami. Dopiero po pewnym czasie, gdy znkana
podwiadomo admiraa przechodzia do drugiej czci snu, czarno-
biay kadr powoli, jak to w sennym koszmarze, obraca si, by car
i dostojnicy mogli wreszcie stan na wycegiekowanym do biaoci
pokadzie. Potem wszystko powtarzao si z nieznon dokadnoci,

27 Z tych trzech okrtw ani jeden nie zosta obsadzony przez tureck
zaog. Zamwienie na drugi okrt anulowano ju w trakcie wojen
bakaskich, kiedy Turcy zaczli dostawa w skr od Bugarw. Reshad V
zosta zarekwirowany przez rzd JKM w sierpniu 1914 i suy pod bander
brytyjsk jako HMS Erin. Budowany u Armstronga i odkupiony od Brazylii
w stanie nieukoczonym Reshad-I-Hamiss (eks-Rio de Janeiro) rwnie
przejty zosta przez Brytyjczykw i suy jako HMS Agincourt.
jakby kto w gowie admiraa realizowa zawsze ten sam scenariusz. Car
Mikoaj II ruchem sterowanej nitkami lalki zdejmowa donie w biaych
rkawiczkach z lampasw swoich granatowych spodni i wycigajc je
ku obiektywowi aparatu, wyjeda spord otaczajcych go
osobistoci, jak blaszany zajc na strzelnicy w lunaparku. W tym
fragmencie snu admira przestawa fotografowa i nie wiedzie jakim
sposobem przemienia si w Dowdc Floty. Car by tu przy nim
i protekcjonalnie klepa go po ramieniu, pytajc (a pytanie to w kadej
kolejnej powtrce snu brzmiao dokadnie tak samo):
Czy pan, Aleksandrze Wasilijewiczu, aby na pewno wszystkiego
dopilnowa?
A on zawsze, nieodmiennie subicie i z entuzjazmem, zapewnia:
Ale oczywicie, Wasza Cesarska Wysoko. Osobicie wszystko
sprawdzaem. Po dwa razy.
Potem Mikoaj II, znw z wycignitymi przed siebie rkami, jakby
wyrwano go z obj kochanki, odjeda na swoje miejsce na fotografii.
Na tym koczya si pierwsza cz snu. Ta przyjemniejsza. Druga
zaczynaa si i rozgrywaa nieodmiennie tak samo: admira zrywa si
przeraony z koi w kajucie na rufie i narzucajc pospiesznie ubranie,
wybiega na pokad pancernika. Byo chyba kilka minut po szstej i na
dworze cakiem ciemno, ale padziernikowe powietrze byo ciepe,
jakby rozgrzane. Admira, plczc si w poach paszcza, bieg ciko na
dzib. Mia do pokonania prawie 150 metrw gadkiego pokadu. Bieg
wic, coraz ciej dyszc i mijajc mastodontyczne konstrukcje wie
dziaowych. Gdy mija masywn wysp pomostu, wyczuwa swd
spalenizny i dostrzega struki dymu, wydobywajce si z szybw
wentylacyjnych dziobowych komr amunicyjnych dzia 130-
milimetrowych.
A wic stao si! myla admira we nie i popiesznie zagbia
si w ciemny i stromy rkaw schodni. Wraenie ciepa potgowao si,
a powietrze byo sine od dymu. Dyszc ciko, bieg wskim
korytarzem z pochylon gow, by nie zawadzi gow o rury i cignce
si pod odrutowanymi arwkami wizki przewodw. Ta cz snu
take koczya si nieodmiennie w tym samym miejscu i w sposb,
ktry powodowa, e admira budzi si spocony i przeraony, a serce
jeszcze dugo tuko si w panice o ebra. Dobiega wic wreszcie do
magazynku pociskw 130-milimetrowych i szarpniciem otwiera
stalowe drzwi. W rodku, na skrzynkach z amunicj do doskonaych
130-milimetrowych armat produkcji Zakadw Obuchowskich, siedzia
odwrcony do niego tyem czowiek w czarnej marynarce.
W pomieszczeniu byo bardzo gorco, a intruz mia ysiejc,
byszczc czaszk i jakby przytulone do gowy niewielkie maowiny
spiczastych uszu. Najdziwniejsze jednak byo to, i w pomieszczeniu,
w pobliu ktrego pokazanie si z otwartym ogniem grozio latami
twierdzy, pali sobie niefrasobliwie papierosa, strzsajc popi
pomidzy gwki wygldajcych z otwartego jaszcza pociskw.
Admira, krzyczc, wpada do magazynku i potrzsa ysiejcego za
rami:
Chce pan, eby wszystko diabli wzili?
A intruz, nie odwracajc gowy, miym gosem stwierdza pogodnie:
Trzeba byo lepiej pilnowa!
I strzsa pomidzy pociski kolejn porcj popiou. Wtedy zawsze
i nieodmiennie w kolejnych edycjach admiralskiego snu nastpowaa
gorca, pomaraczowa eksplozja i nieodmiennie take odnosi
wraenie, i fragmenty rozerwanego wybuchem ciaa ysiejcego
czowieka przelatuj bardzo blisko admiralskiej twarzy. Niekiedy
wydawao mu si take, i rozpoznaje nawet ypice szyderczo oko
i wykrzywione usta. Wwczas zawsze, tak jak teraz, budzi si i obiema
domi przytrzymywa szalejce serce.
 Omsk, kwatera, admiraa Koczaka.

Pocztek listopada 1919 roku. Tu przed witem.

Przecie to nie moja wina. To nie ja projektowaem Cesarzow

Mari i nie ja wymyliem, eby kilka cali pod podog magazynw
amunicyjnych przebiega wysokocinieniowy przewd pary. To nie ja
nie zadbaem o to, by w jakikolwiek sposb choby azbestow mat
zaizolowa podogi, bo bezporednio pod nimi temperatura dochodzia
do 80 stopni Celsjusza! Winnych znalazoby si pewnie wrd
akcjonariuszy stoczni, a na licie gwnych udziaowcw znale mona
byo nawet nazwiska czonkw cesarskiej rodziny. W caoci nakadw
na niele w kocu zaprojektowany okrt koszty takiej izolacji niewiele
znacz. Kto jednak schowa te pienidze do kieszeni, a kto inny,
odbierajc jednostk ze stoczni, nie zwrci na to dostatecznej uwagi.
W rezultacie owego padzierni kowego poranka, o szstej minut
dwadziecia, zaledwie w dwie minuty po zauwaeniu tych cieniutkich
smuek dymu, wydobywajcych si z szybu wentylacyjnego, wybuch
amunicji zdemolowa doszcztnie przedni cz najlepszego
pancernika na Morzu Czarnym, a opancerzony, gruby na prawie cztery
centymetry, stalowy pokad otworzy si jak puszka sardynek na
dugoci pidziesiciu metrw. Nad portem wznis si gigantyczny
sup dymu. Dziwnym trafem cay impet eksplozji amunicji poszed do
gry, pozostawiajc w nienaruszonym stanie burty i dno Cesarzowej.
Admira osobicie dowodzi wwczas akcj ratownicz. Gdy wydawao
si, e jest ju po wszystkim, a ekipy ratownicze zajy si dogaszaniem
tlcych si miejsc, kolejny fajerwerk rozerwa gadko burt okrtu
i Cesarzowa Maria majestatycznie, jak ugodzony harpunem wieloryb,
przewalia si na praw burt i do gry stpk skrya si pod
powierzchni portowego basenu, spoczywajc z kominami i masztami
wbitymi w mu na gbokoci ledwie dwudziestu kilku metrw.
Co gorsza, wraz z ni smak sewastopolskiego muu poznao dwustu
trzydziestu ludzi z zaogi i ekip awaryjnych. Zgodnie z procedurami
powinien wwczas ustpi ze stanowiska Dowdcy Floty, ale Ale
postanowiono, e zatrzyma stoek do koca wojny.
Powinienem wtedy ustpi. Ustpi i poprosi o przeniesienie.
Najlepiej na stawiacz min. Tam spokojnie doczekabym rewolucji,
a potem pokrtne cieki mojego ycia same by si wyprostoway.
Wsadziliby mi na okrt oficera politycznego i teraz pewnie stawiabym
miny na Batyku Brednie.
Admira zgasi nocn lampk, ktrej papierowy klosik dodatkowo
przysonity by chustk. Od czasw wybuchu na Cesarzowej Marii
Admira spa zawsze przy wietle. Unis cikie od snu ciao na okciu
i spojrza w okno, za ktrym niechtnie wstawa brudny i zamglony
syberyjski wit. Brednie. Nic w moim dziwnym yciu nie jest proste.
Wtedy nikt nie podzikowa mi za to, e poar nie zniszczy portu,
a moe i miasta. Liczyo si tylko to, e n i e d o p i l n o w a n
o wszystkiego, jak naley28".
To synne rosyjskie nie dopilnowano! Pooy si z westchnieniem
na wznak i tpo patrzy w ledwo majaczcy w nikym wietle
kasetonowy sufit, zdobiony jakimi ledwo widocznymi motywami
rolinnymi. Wydao mu si, e w tej pozycji myli mog swobodniej
przepywa przez gow. Myla wic niespiesznie, bo do zaplanowanej
na pobudk chwili zostao jeszcze sporo czasu. Ten acuszek
zalenoci, protekcji, interesw, interesikw i serwitutw. Sam diabe
nie byby w stanie si w tym rozezna. Rosji te nie dopilnowano, jak
naley. Najpierw, jakby wyroli z zbw smoka, wypezli z dziur
bolszewicy i rozleli si niczym robactwo po poszarpanym wojn ciele

28 Koczakowi przypisuje si nastpujce owiadczenie, cho nie

wiadomo, ile w tym prawdy: Jako dowdcy jest mi wygodniej przyj wersj
o samozapaleniu si pociskw. Jako uczciwy obywatel jestem przekonany, e
to bya dywersja. W 1933 roku OGPU zdoa ustali, e sprawc wybuchu by
agent wywiadu niemieckiego.
kraju, roznoszc utopijne i zabjcze zakaenie. Potem ju poszo. Wleli
tu wszyscy naraz i ze wszystkich stron. Walka z czerwonymi, ocalenie
Romanoww. Demokracja. To przecie tylko pozory. Gdyby jeszcze
wazili zjednoczeni jakim wsplnym celem, ale dzi pewne jest, e
kady z intruzw chcia upiec tu wasn piecze. A ja? W ktrym
punkcie swojej drogi teraz jestem? Za kilka lat pidziesitka, a tego, co
mi si przydarzyo, starczyoby na kilka awanturniczych yciorysw.
Admira postanowi jednak wsta i ubra si. Gdy przerzucajc pasy
szelek przez barczyste, muskularne ramiona, spojrza w jedno z trzech
owalnych luster wieczcych umieszczone naprzeciw ka
pretensjonalne tremo, ujrza masywn twarz o wyranie
wymodelowanym, prawie kwadratowym podbrdku i opuszczone
wiecznym grymasem niezadowolenia, piknie i wyrazicie wykrojone
wargi; zapadnite, sprawiajce wraenie, jakby byy odlane z elaza,
szare teraz policzki i masywny trzon nosa; szeroko rozstawione oczy,
schowane gboko pod opraw prostych, jak dwie poziome krechy brwi,
dla ktrych swo istym kontrapunktem byy worki pod powiekami, efekt
cikiej pracy i chronicznego braku snu. Taka twarz pomyla
admira na pierwszy rzut oka powinna nalee do kogo o niespoytej
energii, sile woli, czowieka zdecydowanego, przekonanego o swoich
racjach. Zdziwiliby si zapewne uczeni fizjonomici, gdyby wiedzieli,
co kryje pene pogardy i wyszoci spojrzenie. To, e waciciel tej
twarzy zdoa w oszaamiajco krtkim czasie sformowa
czterystutysiczn armi i niemale unicestwi moskiewskiego
samozwaca, potwierdzaoby zapewne teori czc masywne
podbrdki z wewntrzn energi i zdolnociami przywdczymi. To, e
twarz ta krya czowieka opanowanego przez wszechdominujcy lk
przed wyrokami wiata i wyrokami ludzi, pewnie by tej teorii
przeczyo. Admira Aleksandr Wasilijewicz Koaczak ba si. Przeraay
go moce, ktre rozpta, duchy ludzi, ktrych zabi rkami swoich
onierzy, i krg bezcielesnych demonw interwencji, ktry zagarnia go
coraz silniej wycignitymi zachannie szponiastymi domi. Cikie
powieki kryy zmczone oczy, w ktrych, jak w nakrytej chusteczk
lampce, tliy si nike wiateka paniki.
Postano wi przyj kolejny dzie z wyjtkowo starannie ogolon
twarz. Czasami, podobnie jak wikszoci znkanych rozwojem
tragicznych wydarze mczyzn, wydawao mu si, i gadka skra
twarzy pozwoli cho na krtki, niewymuszony umiech. Taki, ktry
bolenie nie cigaby napitej przez stres tkanki i nie czyni z twarzy
teatralnej maski. A jeli uda si jeden szczery umiech, moe los si
odmieni? Dbajc, by nie szura domowymi pantoflami, przeszed do
azienki, zapali wiato, starannie rozrobi mydo w miseczce
i rozprowadzi gst pian na elaznych w nikym wietle policzkach
ukochanym pdzlem z borsuka. Rzeczywicie. Prozaiczna czynno
golenia przynosia pewn prozaiczn ulg. A w stanie, w ktrym
znajdowa si umys Admiraa, to byo wyjtkowo cenne. Wojna
i wadza, uprawiane namitnie i bez dystansu, wpdziy go w stan,
w jakim znajduj si zwykle mczyni miertelnie zakochani,
a waciwiej mwic zauroczeni kobiet. Moe nie tyle nawet kobiet,
ile samym uczuciem. To stan zakochania si we wasnym
emocjonalnym optaniu. Podobnie jak otumaniony wasnym
zauroczeniem mczyzna bezbdnie wyczuwa nadcigajc katastrof
emocjonaln to, e zostanie porzucony i wzgardzony.
Admira take wyczuwa nadchodzc katastrof. Nie przeraao go
to, e przegrywa. Lka si chwili, w ktrej jego emocje nie bd ju
mogy karmi si ani wojn, ani wadz. Wydawao si to tym bardziej
przeraajce, i Aleksandr Wasilijewicz by skonstruowany przez
Stwrc w taki dziwny sposb, i nie mg funkcjonowa, nie majc
przed sob celu lub misji do spenienia. W to, co robi, angaowa si
zawsze w sposb chorobliwie ostateczny, bez kompromisw, drg na
skrty i bez jakiegokolwiek pobaania sobie samemu. Admira nie mia
te, nad czym czasami skrycie ubolewa, zdolnoci kunktatorskich.
Akceptowa tylko sytuacje jednoznaczne i do koca okrelone.
Gdy car zrzek si tronu i w Piotrogrodzie obj wadz Rzd
Tymczasowy (notabene z zasady przychylnie nastawiony do takich
ludzi jak Admira), pierwsz reakcj Aleksandra Wasilijewicza byo
natychmiastowe zoenie dymisji. W kocu przysiga nie jakiemu
Lwowowi, tylko rodzinie panujcej29. Jednak malownicza postawa
Admiraa zjednaa mu, o dziwo, w gabinecie Ksicia, a potem jego
nastpcy, Kiereskiego, raczej poplecznikw ni wrogw. W efekcie
szybciutko wysano go z misj do USA. Oficjalnym celem wyjazdu
miao by dopilnowanie realizacji kontraktu na dostawy min i torped
dla floty, ale gwnym celem owej niezwykle delikatnej, prawd
powiedziawszy, misji by do gupi pomys operacji dardanelskiej.
Admira, jako dowdca doskonale znajcy owe akweny, byby tam jak
najbardziej na miejscu. Jednak nie dane mu byo wyldowa, jak
jakiemu wspczesnemu Ulissesowi pod Troj, cho midzy nami
mwic, Sprzymierzeni chcieli go uy wanie w roli konia
trojaskiego. Miast spokojnie poczeka na rozwj wypadkw w Rosji
i korzysta do woli ze szlakw tak doskonale przetartych przez
Crane'a30, Admira postanowi wraca. Wida uzna, e bez niego
w domu sobie nie poradz. arty artami, ale gwn przyczyn
kolejnej, nie najmdrzejszej decyzji byo owo niszczce poczucie
obowizku. Znw trzeba byo jecha naokoo wiata, bo na Atlantyku,
ni std, ni zowd uaktywniy si po okresie upienia niemieckie U-
Booty. Gdy Aleksandr Wasilijewicz znalaz si w Jokohamie,
w ojczynie na dobre gotowaa si bolszewicka rewolucja, a rozmowy
pokojowe w Brzeciu byy w penym toku. Wieci z kraju podziaay na
niego jak ukucie ostrog. To, e bolszewicy mog przej rzdy,
zupenie nie pasowao do jego systemu war toci. Oficerowie floty
stanowili w Rosji rodzaj zupenie odrbnej kasty spoecznej. Byli
wietnie wyksztaceni, zwykle dobrze sytuowani, a od czasu, gdy ca
struktur floty porzdnie potrzsna katastrofa pod Cuszima, mieli
take znacznie wiksze moliwoci awansu. Oni z ca pewnoci nie
mieli powodw do narzekania na istniejce porzdki. Byli zjednoczeni

29 Ksi Gieorgij Lwow, pierwszy premier Rzdu Tymczasowego po

abdykacji cara).
30 Charles Crane, doradca prezydenta Wilsona do spraw Rosji.
z flot wizami niemale rodzinnymi, co gwarantowao take miejsce
w marynarce i przysze awanse ich synom i wnukom. Kultywowali
swoje zwyczaje i dziwactwa. Mieli elitarne kluby i zdradzali dobrze
urodzone maonki z wysokiej klasy kochankami. Im rewolucja i to
taka, ktra wprowadziaby na pokady ich ukochanych okrtw
komisarzy z niedomytymi paznokciami bya do niczego niepotrzebna.
W Jokohamie zabijaa Admiraa bezczynno i niepokj o losy kraju.
Powoujc si na rozlege koneksje i przyjanie (a mia ich wiele na
caym wiecie), zdoa przekona do siebie brytyjskiego ambasadora
w Tokio. Chcia walczy z Niemcami. Byo mu wszystko jedno, w jakiej
formacji i w jakim stopniu. Stano na tym, e wyle si go do Palestyny,
gdzie w mundurze brytyjskiego piechura (jego patriotyzm
zaakceptowa nawet to, e zostanie szeregowcem) bdzie mg strzela
do sprzymierzonych z Niemcami Turkw, ktrymi dowodzi sam byy
szef sztabu armii niemieckiej, Erich von Falkenhayn. Peen
niezachwianej wiary w zwycistwo dobra nad zem wyruszy w kolejn
podr, ale dotar tylko do Singapuru. Tu zastaa go wiadomo o tym,
e zdezorganizowane odziay tureckie porzucaj front i sam diabe nie
wie, kto z kim tam teraz walczy. W kadym razie Anglicy serdecznie
odradzali Admiraowi dalsz podr w tym kierunku. Trzeba byo
znale nowy, patriotyczny cel. Znalaz si w zasadzie sam, ale nie
musia dugo czeka na kolejne losowe rozdanie. Dziaajce niezalenie
od Moskwy rosyjskie poselstwa w Japonii i w Chinach widziay w nim
idealnego kandydata na bohatera. Czyli na kogo dostatecznie
charyzmatycznego, by skrzykn pod swe sztandary przyczajone na
Dalekim Wschodzie emigracyjne, antybolszewickie watahy. Wkrtce
okazao si jednak, e Admira ma kontrkandydata w osobie atamana
Siemionowa, lansowanego przez poselstwo w Pekinie. W dodatku
Siemionowa popierali Japoczycy. Prosz si nie udzi. Oczywicie, e
nie po to, by pokona bolszewikw i zdoby Moskw, tylko po to, by
mona byo pod jego firm stworzy korne, anty-bolszewickie
i oczywicie projaposkie pastewko buforowe. Japoski Sztab
Generalny wysa nawet do Siemionowa specjalnego emisariusza,
kapitana Kuroki, ktry obieca bro i pienidze. Siemionow, odak
i awanturnik, nie wiedzie czemu wydawa si Japoczykom idealnym
kandydatem na przyszego prezydenta. Ataman zacz swoje rzdy od
serii nieprawdopodobnych grabiey i gwatw, co z jakich powodw
byo Japoczykom na rk. Wszed te od razu w ostry konflikt
z Zarzdem Kolei Wschodniochiskiej31 i stojcym od lat na jej czele
generaem Horwatem32, ktry z pocztku popiera kandydatur
Koczaka na owego dalekowschodniego Mesjasza kontrrewolucji, ale
wkrtce zmieni zdanie, o czym za chwil. Wydawao si, e wszyscy
kc si ze wszystkimi. Koczak, nieco lepiej poznawszy Horwata,
nazwa go (zacytujemy tu historykw): zarwno ze wzgldu na
aparycj, jak i duchow gbi star szczotk do podogi. Znielubili
si take dlatego, e obydwaj chcieli odegra gwn rol
w dalekowschodnim, anty-bolszewickim wodewilu. Admira poczu si
zawiedziony i zmczony. Pomyla sobie jednak, e w ca t awantur
da si wcign za wasnym przyzwoleniem i jeli ma mie do
kogokolwiek pretensj, to tylko do siebie. W desperacji postanowi
znw zacign si pod sztandary brytyjskiego krla, namwiono go
jednak, by po drodze wstpi do Japonii. W Tokio odby bardzo mie
i zupenie bezuyteczne rozmowy z szefem Sztabu Generalnego,
generaem Ihar. Japoczycy, poproszeni przez Admiraa o ocen
sytuacji, zgodnie ze swoimi zwyczajami nie powiedzieli niczego, o czym
by nie wiedzia. Nie proponowali take adnej pomocy
i dyplomatycznie unikali tematu Siemionow. Admira zrozumia, e

31 W opisywanych czasach ten odcinek dawnej trasy Kolei

Transsyberyjskiej prowadzi od Stacji Manduria poprzez Harbin do
Wadywostoku i by poprowadzony w eksterytorialnym korytarzu przez
ziemie nalece do Chin. Dzi jego funkcj przeja nitka
poudniowoussuryjska, poprowadzona bardziej na pnoc, w kierunku
Chabarowska.
32 Genera Dimitrij L. Horwat, przez wiele lat, od 1903 roku naczelnik

Kolei Wschodniochiskiej. Sympatyzowa z Polakami, przyczyniajc si do

powstania polskich stowarzysze w Harbinie, ktry by siedzib wadz spki.
Cesarstwo czeka na rozwj wydarze, a japoscy wojskowi licz na to,
i w tarciach, ktniach i niesnaskach problem zjednoczenia
antybolszewickiej opozycji rozwie si sam na tyle skutecznie, i
oczyci to pole dla ich dziaa. Jego rozmwcy byli jednak na tyle mili,
i zaproponowa li Admiraowi odpoczynek w Japonii. Oczywicie na
koszt rzdu. Po raz drugi nadarzaa si rozkoszna okazja, by machn
na wszystko rk i rozstawiwszy leak na tarasie lepszego hotelu czy
pensjonatu, wpatrywa si zamglonymi oczami w szczyty dalekich gr
albo w morskie dale. A trzeba Czytelnikowi wiedzie, i widoki
z japoskich dobrze zlokalizowanych ryokoanw s wyjtkowo
malownicze i podobnych nie ma chyba nigdzie na wiecie.
Siedzcy jednak w Admirale demon patriotyczny wybi mu z gowy
morskie widoki i onieone szczyty. Aleksandr Wasilijewicz postanowi,
nie marudzc duej, rusza na Bliski Wschd, gdzie wci jeszcze
walczyy posiki niemieckie. Jak postanowi, tak uczyni. Jednak
posacy losu znw dopadli admiraa w Singapurze, dosownie
cigajc go ze schodni brytyjskiego statku. Nie wiemy, jakich
argumentw uyli emisariusze. By moe powiedzieli Admiraowi, e
w Omsku czeka na jego rozkazy pocig zaadowany piciuset tonami
zota? W kadym razie Aleksander Wasilijewicz po raz drugi zgodzi si
zosta zbawc Rosji. W Omsku zjawi si na pocztku listopada 1918
i zaledwie po dwch tygodniach, w efekcie przewrotu paacowego
z ministra wojny w marionetkowym rzdzie Dyrektoriatu Ufijskiego
awansowa na Wiekorzdc Rosji33. Przerne inne twory pretendujce
do miana legalnej wadzy, w rodzaju Tymczasowego Rzdu
Syberyjskiego, dziwnie szybko uznay, e Admira jest wystarczajco
barwn postaci, by stanowi ich wizytwk. Czy on sam dy do
dyktatury? Moe i nie, ale jak powiedzielimy nie znosi rozwiza
poo wicznych i liskich kompromisw. Nie potrafi pogodzi swojej
dumy i swojego imperatywu obowizkowoci z papierowymi tytuami

33 Wtedy te, 18 XI 1918 roku, dekretem Tymczasowego Rzdu

Syberyjskiego, wiceadmiraa Koczaka awansowano na admiraa (przyp. red.).
i wycieraniem klamek. By moe kalejdoskopowo zmieniajce si
gabinety, kilkudniowe krwawe przepychanki o wadz i wpywy,
absurdalny sposb sprawowania i wykorzystywania samozwaczo
zdobytych moliwoci skaniaj Czytelnika do posdze
o operetkowo tego rozdziau historii, ale zarczymy w imieniu
Admiraa: to wcale nie byo mieszne. Po pierwsze, obszarem, ktrym
przyszo mu rzdzi, a ktry w najbliszych miesicach mia si jeszcze
znacznie rozszerzy na skutek wypierania bolszewikw, mona by
skutecznie obdzieli kilka pastw. Po drugie, bogactw tej ziemi take
nie sposb tu wyliczy ani oszacowa. Po trzecie, od czasu, gdy
zbudowano kolej, carat za zacz tu realizowa cakiem rozsdn
polityk osiedlecz i przeprowadzi w 1896 reform roln, byo take
kim rzdzi. Poza tym po czci zapewne z racji famy, jaka otaczaa
Admiraa z dnia na dzie rosy jego siy. Mia pod dostatkiem
znakomicie wyszkolonej kadry oficerskiej, a jego wojsko byo karne
i doskonale dowodzone przez starych frontowych wyjadaczy.
Naprzeciw tych jednostek staway na pocztku 1919 roku watahy le
zorganizowane i dowodzone czstokro przez ludzi, dla ktrych
wojenna awantura stanowia doskona okazj do rabowania na prawo
i lewo i tylko to si waciwie liczyo. Sam Tuchaczewski34 zapisa
w Rewolucji i wojnie, e niejednokrotnie w skadzie armii znajdoway si
takie oddziay (zwaszcza niektre pocigi pancerne), ktrych czerwone
dowdztwo obawiao si tak samo jak nieprzyjaciela, a moe i bardziej.
Czerwoni ju wkrtce przekonali si, e bez fachowej kadry daleko nie

34 Michai Tuchaczewski, dowdca 1., 5. i 8. armii. Dowodzi

czerwonymi w walkach nad Donem, na Syberii i na froncie kaukaskim. By
jednym z dowdcw, dziki ktrym rewolucja bolszewicka przetrwaa
najtrudniejszy okres. Stalin podzikowa mu za to we waciwy dla siebie
sposb: Tuchaczewskiego oskarono o zdrad i rozstrzelano w 1937 roku.
Zlikwidowano rwnie najbliszych Tuchaczewskiego (on i braci). Reszta
rodziny zostaa zesana.
zajad. W lipcu ogosili mobilizacj oficerw starej armii35. Trzeba
przyzna, e wielu z nich z ulg pozbyo si bazeskich zawiadcze
otrzymanych po ogoszeniu pokoju brzeskiego. Prosz, niech Czytelnik
wyobrazi sobie nastpujce pisemko:
(Takiego to a takiego) zwalnia si na urlop a do zapotrzebowania
i zezwala si na powrt do stanu pierwotnego.
w powrt do stanu pierwotnego zaowocowa tym, i oficerowi
imali si najprzerniejszych zawodw. Jeden z admiraw Floty
Batyckiej zosta nawet praczk, a o wyjtkowym szczciu moe mwi
w genera, ktry zosta producentem i dystrybutorem znakomitej
skdind musztardy. W samym tylko Symbirsku w cigu lipca 1918
roku pod czerwone sztandary zacigno si blisko 1200 sztabowcw
i oficerw z linii.
1919 min byskawicznie i troch jak sen myla Admira,
pocierajc gadko wygolone policzki i tsknie spogldajc w stron
samowara, wok ktrego jako wyjtkowo nie chciao mu si krzta.
Postanowi, e pospaceruje przed niadaniem i wszystko jeszcze raz
gruntownie przemyli, bo wygldao na to, e dziwacznie pokrcona
cieka jego przekltego losu szykowaa si do kolejnych zygzakw
i niespodziewanych zwrotw. Gdybym kiedy znalaz czas, eby
napisa ksik o tym roku 1919, nazwabym j 1919 tam i z
powrotem". Admira ubra si starannie w ciepy frencz z doskonaej
angielskiej weny. Zaoy szynel z krytym zapiciem, ktrego
funkcjonalnoci nigdy nie mg si nadziwi, i dugo lokowa na krtko
ostrzyonej gowie czapk z krtkim, lakierowanym daszkiem
i szerokim denkiem. Nosi j zawsze dokadnie i prosto nasadzon, tak

35Armia Czerwona decyzj t zawdzicza samemu Leninowi, ktry

przy wszystkich swoich politycznych wadach by jednak realist. Zbawienny
dla rewolucji pomys Lenina ze wszystkich si stara si storpedowa Stalin ze
swymi satelitami z Rewolucyjnej Rady Wojennej Frontu Poudniowego
Woroszyowem i Mininem. Skoczyo si na odsuniciu intryganta od wadzy.
Lenin rozpocz systematyczn realizacj strategii tworzenia regularnej armii
z wojskowymi specjalistami.
i spod daszka ledwie wida byo oczy i nie przyszoby mu nigdy do
gowy przekrzywia j fantazyjnie na bok, niefrasobliwym wzorem
Denikina36. Denikinowi moe i pasowaa ta czapka na bakier,
komponujca si w malownicz cao z kartoflowatym nosem,
kpicymi oczkami i zabjcz, bia jak mleko hiszpank. Gdyby on
Aleksander Koczak naoy czapk w ten sposb, natychmiast
zaczby wyglda jak przebieraniec lub ulicznik. Kiedy zreszt,
namwiony przez przyjaci, sprbowa, ale efekt by tak komiczny, e
nawet on sam nie mg powstrzyma histerycznego miechu. S twarze
i charaktery przypominajce pomniki. Wymagaj zawsze starannego
upozowania. Niespiesznie zapi pas z koalicyjk i poprawi i tak
nienagannie uoone fady szynela. Tak wyekwipowany wzi z kta
zwyky kijaszek, ktrym bardzo lubi si podpiera podczas rzadkich,
wobec nawau zaj, spacerw i wyszed na korytarz, w ktrym ju
pry si senny adiutant. Admira powiedzia:
Id si przej, panie poruczniku. Nie potrzebuj obstawy.
Pokonawszy kilka stopni podestu w penym echa holu, wyszed
z przyjemnoci z budynku, czujc na wygolonych policzkach ostre
i wilgotne powietrze poranka. Za nim, sadzc po dwa stopnie
i dopinajc haftki konierza, tupa rozbudzony ju zupenie adiutant.
Z szacunkiem flankujc Aleksandra Wasilijewicza i zagldajc mu
z trosk w oczy, narzeka:
Dlaczego pan, panie admirale, nie uprzedza mnie o swoich
planach? Musi pan przecie mie obstaw w miecie i doskonale pan
o tym wie. To ju nie te czasy. Prosz zaczeka W sekund przyl
panu admiraowi kilku ludzi.
Admira niewidzcymi oczami popatrzy przed siebie i z niechci
kiwn gow:
Wiem, panie poruczniku. Oczywicie. Zaczekam. Ale nie czeka,
tylko znajc sprawno swojego totumfackiego, ruszy przed siebie.

36Genera Anton Denikin, dowdca biaej Armii Ochotniczej podczas

wojny domowej.
Rzeczywicie, nie trzeba byo czeka duej ni kilkadziesit sekund i za
plecami Admiraa zatupotay kroki pplutonu eskorty. Admira nie
raczy si obejrze. Wiedzia, e jego stra przyboczna to jak zwykle
niezawodni Polacy od Czumy37. Lubi ich towarzystwo, bo byli dobrze
wychowani, nie opowiadali za jego plecami wulgarnych dowcipw.
Byli sprawni, uprzejmi i zawsze potrafili podreperowa jego znkan
nadmiarem odpowiedzialnoci i stresu psychik. Cho kilka razy, gdy
wydawao im si, e nie s obserwowani, zauway, jak szybko
wyprostowuj si ich uprzejme umiechy i jak staj si nagle
jednoczenie mroczni i pospni. Tak, jakby zeraa ich od rodka wolno,
ale nieubaganie dziaajca trucizna. Admira postawi konierz szynela,
bo chodna wilgo chciaa dobra si do jego szyi i przenikn pod
mundur. Pogoda nie sprzyjaa spacerom, ale Admira chcia odwiey
myli przed porann odpraw dowdcw.
A chciaem wjecha do miasta na biaym koniu Umiechn si
w postawiony konierz gorzko, powtarzajc w mylach tekst
salonowego romansu. Rok temu to wydawao si cakiem realne
duma, przyspieszajc kroku, by rozrusza intensywnym ruchem
upione jeszcze i niemrawe ciao.
A z pocztku wszystko szo naprawd piknie i Admira czu si
niemal jak mityczny wite z bajki, ruszajcy na biaym koniu na ratunek
gnbionym. Rzeczywisto za istotnie zachowywaa si tak potulnie
i ulegle, jak wybawiona z pazurw smoka ruska dziewica.
Wszystko ruszyo prawie jednoczenie: generalna ofensywa jego si
z Syberii, wojska Denikina z Ukrainy, a Judenicz systematycznie
podchodzi pod Piotrogrd. Von der Goltz na czele niemieckich
ochotnikw robi porzdki na otwie. Wydawao mu si wwczas, e
przez jego ciao przepywa jaka cz potnej siy, mobilizujcej si do
walki z bolszewizmem. e wystarczy jeszcze odrobina wysiku, by
poszczeglne fale kontrrewolucji poczyy swoje adunki nienawici

37 Pukownik Walerian Czuma, dowdca 5. Dywizji Syberyjskiej

Strzelcw Polskich.
w jeden potny, energetyczny cios, ktry wreszcie wymiecie Lenina
i jego szajk z Kremla. To byo przyjemne, porywajce uczucie,
porwnywalne moe z erotycznym stanem plateau, ktry utrzymuje
mczyzn w stanie gotowoci przez dugie czasami kwadranse. Tyle
tylko, e wytskniony wytrysk poczonej energii nigdy nie nastpi.
Jedno okazaa si rozproszon wieloci i zudzeniem. Admira nigdy
nie by bezkrytyczny w swoich ocenach zachodnich sojusznikw.
Wyczuwa, a moe nawet wiedzia, e pod paszczykiem napuszonych
deklaracji o czowieczestwie, demokracji i prawach ciaa Wielkiej
Czwrki przebiega dreszcz przeraenia na myl o tym, i odrodzona
Rosja, oczyszczona w ogniu wojny domowej z ropiejcej skorupy
martwicy poprzedniego systemu, moga byskawicznie, w cigu kilku
zaledwie lat, sta si si, ktrej adna inna nie byaby w stanie stawi
czoa. Przecie polityka, ta rozgrywana w zaciszu, oparta na
dugodystansowych kalkulacjach, nie kieruje si racjami zaczerpnitymi
z ludowych bajek. Jeli zo jest opacaln opcj i w odlegym horyzoncie
przyniesie zyski polityka godzi si na zo. Ba! Czasami decyduje si je
wspiera. Admiraowi, nie wiedzie czemu, przypomnia si pewien
laryngolog, do ktrego, generalnie nie ufajc lekarzom, wybra si
wreszcie, zaamany kopotami z nocnym oddychaniem. Lekarz
admiralicji, mody jeszcze czowiek, uzbrojony w autorytet dopiero co
skoczonych studiw, a ju opromieniony saw dobrego specjalisty,
zdiagnozowa ropne zapalenie zatok i zadysponowa jakie wymazy
i posiewy. I powiedzia, e za tydzie, na podstawie wynikw,
podejmie decyzj o metodach odetkania Admiraa. Do tego czasu
prosz si pomczy, a diagnoza bdzie tym trafniejsza, im silniejsze
bdziemy mieli objawy. Naprawd tak si wyrazi! Im silniejsze
bdziemy mieli objawy. Admira z trudem powstrzyma ch zapania
specjalisty za gardo. Uwiadomi sobie bowiem, e lekarz chce, by
przez tydzie mczy si, hodujc bardziej jednoznaczne objawy i e
jako pacjent potrzebny jest raczej w charakterze przyjaznego rodowiska
dla zatokowych bakterii, aby mogy w y r a n i e si zdeklarowa.
Pomyla sobie, e sojusznicy zachowali si dokadnie tak, jak w
laryngolog, na ktrym zdoa jednak wymc jakie natychmiastowe,
przynoszce ulg rodki. Wsplnie wypracowany plan by nastpujcy:
Admira rozpocznie ofensyw gwnie po to, by odcign siy
bolszewikw z frontu poudniowego. Wtedy mona bdzie myle
o poczeniu si z interwentami na pnocy i z Bia Gwardi na
poudniu i wsplnie ruszy na Moskw. Plan z pocztku realizowa si
pomylnie i ju w kocu grudnia 1918 siy Admiraa zajy Perm.
Pocztek 1919 te by pomylny. Po niepowodzeniach Krasnowa, Armia
Ochotnicza Denikina, ktrej trzon stanowili kadrowi oficerowie,
wietnie dozbrojona i wyekwipowana dziki aliantom, przesza do
huraganowego natarcia. To dao oddech take Admiraowi. W marcu
armie Aleksandra Wasilijewicza przeamay front i wkrtce Ural z ca
potg przemysu i bogactw znalaz si pod ich kontrol. Admira
w porozumieniu z brytyjskim Ministerstwem Wojny i generaem
Ironside'em38 ustali priorytetowe cele. Trzeba zaj Kaza i Wiatk,
a potem rozpocz natarcie na pnoc, tak by jak najszybciej poczy si
z siami sojuszniczymi spod Archangielska. To naleao do Armii
Syberyjskiej, dowodzonej przez czeskiego generaa Radol Gajd.
W tym samym czasie Armia Zachodnia Admiraa zajmie prawy brzeg
Wogi na odcinku od Kazania do Samary. Z Armii Zachodniej wydzieli
si grup wojsk, ktre nacierajc na poudnie, w efekcie pocz si
z ochotnikami. A potem ju wszyscy razem rusz na Moskw. To
oczywicie miao sens, bo bolszewicy, otoczeni i naciskani ze wszystkich
stron jednoczenie, znaleli si w sytuacji oblenia. Gdyby wydarzenia
rozwijay si dalej w tym samym tempie i przy podobnym
zaangaowaniu sojusznikw, czerwoni w kilka miesicy zostaliby
kompletnie rozbici. Jednak i druga strona powoli nabieraa wprawy
w walce. Tysice wyznawcw nowej wiary dobrowolnie lub pod
przymusem paro na wschd. Zwizki zawodowe zmobilizoway blisko
szedziesit tysicy robotnikw. Pojawili si nowi dowdcy. Rosy

38Brygadier, pniej genera-major, dowdca poczonych si brytyjsko-

francusko-amerykaskich w Pnocnej Rosji.
legendy Tuchaczewskiego, Frunzego, Ordonikidze, Gaja, Szorina
i Mieeninowa39. Front rozcign si dramatycznie na niemal 1800
kilometrw od Morza Kaspijskiego po pnocnouralsk tundr. Po
stronie rewolucji walczyo na nim troch ponad sto tysicy ludzi,
podczas gdy Admira ju na pocztku marca 1919 mg wystawi
o pidziesit tysicy wicej dowiadczonych i zajadych wojownikw.
Po obu stronach frontu zdarzay si race przykady dysproporcji si.
I tak naprzeciw ledwie dziesiciotysicznej, przetrzebionej walkami 5.
armii stana piciokrotnie liczniejsza formacja generaa Chanina.
Bogowie wojny byli wwczas po stronie Admiraa. Na jego przewag
skaday si take regularne wwczas dostawy sprztu, broni i amunicji.
Mia take pienidze i talent. Tak wic w poowie marca jego onierze
zajli Uf i opanowali kluczowy wze kolejowy w Czyszmach. Kto mia
t stacj, mia w rku transportowy klucz do Symbirska i Samary. To
przesdzao o rozwoju wypadkw.
Front Wschodni przeamany zosta w samym centrum. Biae armie
pary naprzd, spychajc wyczerpanych bolszewikw do Wogi.
W poowie kwietnia Admira by zaledwie o osiemdziesit pi
kilometrw od Samary i ledwie sto dzielio go od Symbirska. Dla
wcignitej w pochody armii to trzy, cztery dzienne marsze! Gdyby
udao si wwczas zaj Samar! duma smtnie Admira,
zdecydowanie kierujc si w lewo, ku Irtyszowi. Eskorta posusznie
podaa za nim, czujnie rozgldajc si dookoa. Gdyby si wwczas
udao, otoczylibymy cae prawe skrzydo czerwonych. Musieliby
ucieka za Wog, a wtedy Wtedy podalibymy sobie donie
z Denikinem! Wszystko zdawao si nam sprzyja. Ld spyn z rzek,
a drogi w kwietniowym socu byskawicznie pozbyway si zimowego

39 Michai Wasiliewicz Frunze, od stycznia 1919 roku kolejno: dowdca

4. armii, grupy armii, Frontu Wschodniego. Grigorij Konstantynowicz
Ordonikidze, zaufany Lenina, czonek Rewolucyjnej Rady Wojennej 16. armii
Frontu Zachodniego. W. Szorin, dawny pukownik carskiej armii, dowdca
grupy pnocnej Frontu Wschodniego od kwietnia 1919 roku. G. Gaj, S.
Mieeninow, synni czerwoni dowdcy.
bota. Podobno Lenin owiadczy wtedy swoim dowdcom, e jeli do
zimy nie odzyskaj Uralu, z rewolucj bdzie szlus. I czerwoni jako si
pozbierali. To niewiarygodne! Dalej wszystko ju potoczyo si dziwnie
i upiornie. Na pocztku lipca Denikin, ktry formalnie uznawa
Admiraa za swego zwierzchnika, podpisa dyrektyw moskiewsk
i cakiem bez sensu ruszy na Moskw, jakby mu si palio pod zadkiem.
Uzna wida, i wanie nadszed czas przej paeczk i zosta zbawc
Rosji. Oczywicie wobec zatrzymania natarcia koczakowcw bya to
decyzja pochopna. Sprzymierzeni nie mieli jednak adnych zastrzee
co do tego, by swoj uwag ze Wschodu skierowa na Poudnie. To
dziaanie kojarzyo si Admiraowi ze lep bieganin zaczadzonego
w poarze straaka: gdy rozbija sobie eb o zamknite drzwi, rwnie na
lepo rzuca si w zamknite okna. Naleao tymczasem cho na krtko
odstpi, nabra oddechu i zobaczy, gdzie najbardziej si pali.
Przegrupowa siy. Skoordynowa wsplne natarcie na obu kierunkach.
Lenin, ktrego dziury po kulach zamachowcw nie pozbawiy
rewolucyjnego zapau i dzy przejcia cakowitej kontroli nad krajem,
szala na Kremlu. O dziwo jego odezwy i rozkazy trafiay na podatny
grunt i siy czerwonych krzepy z kadym dniem. Admira przypomnia
sobie wydrukowany na tanim, gazetowym papierze list wodza,
znaleziony przy jecach, ktry pokazano mu pod koniec lipca:
Zdradzaj nas i bd zdradza setki specw wojskowych, bdziemy
ich wyapywa i rozstrzeliwa, ale systematycznie i od duszego czasu
pracuj u nas tysice i dziesitki tysicy specw wojskowych, bez
ktrych nie mogaby powsta ta Armia Czerwona
Na czym polegaj sukcesy takich demagogicznych tekstw? Bg
raczy wiedzie. Moe tym, ktrzy to maj czyta, wydaje si, e rzeczy
zostay nazwane po imieniu? Bez owijania w bawen? Moe sprawa
polega na pewnoci siebie? Zdradzaj nas To niby ja, jako wojskowy
spec, kogo zdradziem? I na jakiej to niby podstawie bdzie si takich
jak ja wyapywa i rozstrzeliwa? Ale to jednak dra. I co za jzyk!
A jednak czytaj i wierz mu. Niektrzy daliby si za niego posieka. To
znaczy, e te demagogiczne racje trafiaj do umysw i serc. A ja co? Te
miaem napisa, e jak przyapie si dawnego oficera z czerwon
gwiazd, to do dou? A niby z jakiej racji? Przekona ci towarzysz
Lenin? Chcesz walczy za niego i jego wadz? Twoja sprawa. Mam ci
nazwa zdrajc? I niby z jakich pozycji? Kto jest legalny: towarzysz
Lenin czy pan Koczak? A moe pan Denikin? Kopot w tym, e kady
z nas chce czego innego, cho i ja, i towarzysz powoujemy si na Rosj,
na przyszo, na swobody obywatelskie. Obydwaj twierdzimy, e
robimy to dla innych. A tak naprawd? Mog odpowiada tylko
w swoim imieniu Widok rzeki pokrytej ju niemal w caoci lodem
nie przynis mu spodziewanej ulgi. Tylko pod dalekim, przeciwlegym
brzegiem nurt by jeszcze ywy, ale pewnie za kilka dni rzeka stanie.
Dosy filozofowania zdecydowa w mylach. Kady zajedzie tam,
gdzie si wybiera. Co tam zastanie i kto na niego czeka, to cakiem inna
sprawa i to si dopiero okae. Admira popatrzy jeszcze raz na rzek.
Dziwne pomyla. Otwarte przestrzenie. Woda. Takie krajobrazy
przynosiy mi zawsze ukojenie. Przypomnia sobie, e w dziecistwie
potrafi, niczym dojrzay czowiek albo jaki wschodni asceta,
godzinami siedzie bez ruchu nad brzegiem i po prostu wpatrywa si
w fale. Teraz rzeka dziwnie go rozdraniaa, jakby pyna ni nie woda,
ale wydzielajca duszny opar trucizna. A moe to Omsk tak na niego
dziaa? Moe po roku znienawidzi to miasto tylko za to, e musia do
niego wrci?
Spojrza na Polakw, a oni odwzajemnili to spojrzenie tylko na tyle,
na ile pozwalao im wyczucie wojskowych konwenansw.
Powiedzcie mi, panowie zagadn tak niespodziewanie, e
eskorta instynktownie naprya minie, jakby chciaa stan na
baczno. Admira uspokoi onierzy smutnym pumieszkiem,
ktrym obdarza si tylko dobrze rozumiejcych nasze stany.
Powiedzcie mi, panowie, prosz zastanowi si chwil ale tak
zupenie szczerze szuka sw, ktre nie najeyyby Polakw albo
nie zamkny ich przed nim: To znaczy. Powiedzcie Chcia im
powiedzie, eby nie rozmawiali z nim jak z gwnodowodzcym, ale
jak z koleg, ale uwiadomi sobie, e wanie taka proba mogaby ich
dotkn. Zdecydowa si wic na najprostsze rozwizanie:
Powiedzcie mi, prosz bo ju kilka razy to zauwayem
dlaczego jestecie tacy strasznie smutni, kiedy si wam wydaje, e nikt
tego nie widzi?
Polacy spojrzeli po sobie i wzrokiem wydelegowali tego, ktry mia
ich reprezentowa.
Bez dwch zda: to byli wspaniali onierze. Karni, mieli doskonae
wyczucie, a jednoczenie potrafili reagowa elastycznie i natychmiast.
Nigdy te nie wyczu w ich zachowaniu ani cienia tego, czym mniej lub
bardziej emanowa rosyjski szeregowiec sualczoci.
Jestemy zmczeni, panie Admirale
Admira oywi si.
Zmczony czowiek wcale nie musi by smutny. Nie macie
rozrywek. le wam w tej subie? zadawa te kolejne pytania, ale
przecie doskonale rozumia, e zarwno w ich, jak i w jego przypadku
zmczenie i smutek byy tym samym stanem duszy.
Po prostu jestemy zmczeni. Niebieskooki rezolutny strzelec
w zawadiacko przekrzywionym francuskim hemie poprawi pas
karabinu i spojrza na kolegw, szukajc potwierdzenia swoich sw.
Ale oni rozumieli go doskonale. Podobnie jak Admira, ktry
frasobliwie potar podbrdek.
No, dobrze indagowa a nie chcielibycie wraca? By teraz
u siebie? Dopilnowa wszystkiego?
Niebieskooki odpowiedzia szybko pytaniem:
A pan Admira by nie chcia?
Aleksandr Wasilijewicz, nim dobrze przemyla odpowied, rzuci
krtko, w stron przygnbiajcej rzeki:
Ja ju wrciem. I w tym momencie uwiadomi sobie, e
w przeciwiestwie do tych zmczonych surowym smutkiem chopcw,
nie ma dokd wraca, bo wszystko, co chciaby jeszcze raz zobaczy
i przey, jest wanie po tamtej stronie trujcej rzeki, a on musi zosta
po tej, na ktrej teraz stoi.
Wracamy powiedzia i z wysikiem powstrzyma si od
ostatniego spojrzenia na pokrywajcy si lodem Irtysz. Wyobrazi sobie
bowiem, e tam, na drugim brzegu, zaraz za czarn struk
niezamarznitego nurtu, zobaczy pospne postacie i e te postacie bd
koniecznie chciay zajrze mu w twarz. Odwrci si wic energicznie.
Nastroszy konierz szynela i zasadziwszy kciuki, tak jak lubi, za pas,
ruszy w stron sztabu. Po drodze, by oderwa myli od ludzi zza rzeki,
porzdkowa zanotowan w gowie histori klski. Po tamtej stronie
mia godnego przeciwnika Tuchaczewski ego.
Nic dziwnego: przecie Tuchaczewski by prymusem
Aleksandrowskiej Szkoy Wojskowej i bodaj najszybciej z junkrw
swego rocznika dochrapa si stopnia feldfebla drugiej kompanii. Caa
rodzina od poowy XVII wieku godnie podtrzymywaa najlepsze
wojskowe tradycje dawnej Rosji. Natychmiast po otrzymaniu stopnia
oficerskiego Tuchaczewski dosta si do suby czynnej, a po wybuchu
wojny znalaz si w synnym Siemionowskim Puku Lejbgwardii. Tym
samym, ktry w 1820 roku zbuntowa si in corpore przeciwko
wyjtkowemu sadycie, ktrym by jego wczesny dowdca,
zrusyfikowany Niemiec pukownik Szwarc, poproszony przez
Aleksandra I o podcignicie dyscypliny ulubionego puku cara.
Potem gwardia Piotra I zyskaa rozgos, tumic moskiewskie
powstanie zbrojne w 1905 pono wyjtkowo wprawnie i skutecznie.
A pniej, pewnie by uzupeni pikn kart swoich historycznych
wyczynw, siemionowski puk jako jeden z pierwszych przeszed
w 1917 na stron rewolucji. Poniewa procent strat kadry w nieudolnie
dowodzonej armii carskiej by bardzo wysoki, Tuchaczewski szybko
zosta dowdc kompanii. W 1915 walczy w Polsce. Podobno by
dociekliwy, dny wiedzy wojskowej i mia zaskakujce, ale skuteczne
pomysy. Nie brakowao mu te odwagi i swego rodzaju determinacji,
ktra u innych, w niedobrych, kracowych przypadkach, zamieniaa si
w pogard mierci. Szczeglnie wiele mg si dowiedzie o sztuce
wojennej przeciwnik Admiraa w pierwszej fazie wojny. Wtedy jeszcze
wrogie armie prowadziy dziaania manewrowe, starajc si oskrzydli
przeciwnika lub niespodziewanie znale si na jego tyach. Potem,
wiosn 1915, armie stany i zaryy si w okopach. W lutym 1915 roku
Tuchaczewski dosta si pod om do niemieckiej niewoli. Cztery razy
ucieka. Za pitym si udao.
Po powrocie z niewoli obija si przez kilka miesicy u matki na wsi,
a wiosn 1918 by ju bolszewikiem ca gb i pracownikiem Wydziau
Wojskowego WCKWR40.
yciorys jak yciorys duma Admira. Szkoa wojskowa
i niecay rok na froncie Wida zosta do tego stworzony. Potrafi
koordynowa dziaania i wypracowywa sobie przewag, katalizujc
zawczasu gwne uderze nie dziaaniami dywersyjnymi. Atakujc
Czelabisk, przygotowa wczenie i wspomg broni i pienidzmi
zbrojne powstanie bolszewikw w tym miecie. Koczakowcy, mimo i
dysponowali bezwzgldn przewag na kierunku gwnego natarcia,
musieli si wycofa, gdy uderzono im niespodziewanie na tyy.
Powstacy opanowali take lini kolejow i wysadzajc tor nie
dopucili do wsparcia si biaych przez pocigi pancerne. To byo
bardzo dobrze pomylane i Admira powinien by to przewidzie,
a zdobycie miasta postawio czerwon kropk nad i.
Bolszewicy znw byli na Uralu a trzy armie Admiraa, mocno
przetrzepane, cofay si na wszystkich frontach dwie w gb Syberii,
a trzecia na pou dnie, do Turkiestanu. Coraz czciej udawao si
wprawdzie Aleksandrowi Wasilijewiczowi organizowa silne
kontrataki, ale sukcesy te byy tylko opnieniem tego, co i tak
wydawao si nieuchronne. A powodzenie owych dziaa byo
wynikiem nie tyle owej wspaniaej kumulacji antybolszewickiej energii,
ile raczej faktu, i znw znaleli si na terenach bardziej przyjaznych.
Po obydwu stronach frontu mwio si o bezprzykadnych zupenie
bestialstwach zarwno czerwonych, jak i biaych. Historia zapewne
nigdy do koca nie zweryfikuje przyczyn i racji, w kadym razie
rozstrzelano z owych przyczyn i racji tysice cywilw. Zreszt
w adnej wojnie domowej nie ma czego takiego jak cywile. To

40 Wszechrosyjski Centralny Komitet Wykonawczy Rad.

pojcie niewygodne i zgoa zbdne. To, co po obu stronach fron tu
okrelao si mianem represji i szalestwa oddziaw karnych, tylko
w pewnym stopniu byo eskalacj brutalnej, brudnej i bezmylnej siy,
nakazujcej pali i mordowa kogo popadnie, a take gwaci
i przesuchiwa Bogu ducha winne dziewczyny, bijc je do krwi
stemplem po goych tykach. Uywanie tzw. oddziaw karnych po
jednej i drugiej stronie byo jedynym skutecznym sposobem czciowej
przynajmniej niwelacji wszechobecnych dziaa partyzanckich
i strzelania zza wga. Diametralna zmiana kierunku, w ktrym na
sztabowych mapach wbijano chorgiewki obrazujce przesuwanie si
frontw, bya take jak si zdaje przyczyn, dla ktrej zagraniczni
sojusznicy Admiraa dokonali zmian w swoi m myleniu o przyszoci
Rosji. Owszem, udzielano biaym dalszej pomocy w postaci obfitych
dostaw broni, sprztu i amunicji, ale sprzymierzeni coraz niechtniej
wysyali do walki swoich onierzy. Dziki dostawom materiaw woj
ennych z kozakw syberyjskich sformowano dobrze wyposaony
korpus, a trzy zmczone armie Admiraa przygotowyway si do
kontruderzenia, planowanego na wrzesie 1919. Owo kontruderzenie
przebiego na zasadzie znanego porzekada operacja si udaa pacjent
zmar. Po pocztkowych, krwawo okupionych stratami sukcesach
wynikajcych z manewrowej przewagi na rozcignitym ju ponad
miar froncie armie Admiraa, konsekwentnie opywane na
skrzydach przez masy czerwonych, cofay si coraz szybciej. Gdy
w poowie padziernika czerwoni sforsowali rzek Tobo, wszystko
stao si jasne. Koczakowcy, odrzuceni na pnoc od linii kolejowej
Kurgan-Pietropawowsk, otworzyli bolszewikom drog na Omsk,
Admira za znalaz si w punkcie, z ktrego rozpocz rok wczeniej.
Parnacie minut pniej pi w sztabie porann kaw, czekajc, a
zbior si dowdcy, i przeglda pras z ostatnich kilku dni, w ktrej
obowizkowy adiutant jak zawsze pozaznacza czerwonym owkiem
artykuy godne jego zdaniem uwagi. Admira, ufajc inteligencji
podwadnego, zacz lektur od tekstw otoczonych czerwonymi
kkami: Kozak Syberyjski z poprzedniego dnia (midzy nami
mwic, straszliwa szmata) w artykule o wstrzsajcym
tytule Opamitajcie si!uspokaja omskich czytelnikw:
Sytuacja jest powana, ale nie beznadziejna. Miastu nie grozi na
razie adne niebezpieczestwo. Czerwoni maj do Omska niewiele
bliej ni Denikin do Moskwy Jednak w najwieszym numerze ten
sam redaktor, podpisany jako J. Semkow, alarmowa: Do broni,
obywatele! Omsk nie moe by oddany. Lecz w nastpnym akapicie
uspokaja (a by to klasyczny przykad tego, co Anglicy
nazywaj wishful thinking): I nie bdzie oddany!
Skd redaktor wiedzia, e nie bdzie na zawsze pozostanie
dziennikarsk tajemnic.
Jeli w gazetach pisz, e sytuacja jest powana, cho nie
beznadziejna duma Admira to najbardziej oczywisty dowd, e
czas si zbiera.
W kilka minut pniej powtrzy to prawie sowo w sowo swoim
sztabowcom i ciko patrzc na doskonale sobie znane twarze,
wypowiedzia znw ostatnie zdanie: Czas si zbiera.
 Kilka dni pniej: 14 listopada 1919 roku, Omsk.

Wczenie rano.

Jak na poow listopada ranek by wyjtkowo adny. Na lekko

rowym niebie ani jednej chmurki, a mrone, nieco kwaskowate
powietrze przejrzyste i musujce zastygo w oczekiwaniu
niespodziewanych wydarze. Genera Szczerbaczow dobrze wybra
dzie na porann przejadk saniami. Lubi sam powozi, wic i tym
razem z przyjemnoci wzi z rk stajennego lejce z nielakierowanej,
mikko wyprawionej skry i pobienie sprawdzi uprz na swoim
ulubionym zaprzgowym. Wszystko byo w porzdku, wic w icie mo
dzieczym stylu (cho mia ju ponad siedemdziesit lat) wskoczy do
sanek i leciutko trci lejcami lnicy kb kusaka. Doskonale uoony
ko o imieniu Jenot chtnie wykona komend i ruszy od razu
szerokim, rozkoysanym kusem. Jenot to syberyjski kunopies
o wyjtkowo sympatycznej mordce. Miejscowi nazywali to zwierze
junot. Genera fantazyjnym ukiem (wiczy to dla wa snej
przyjemnoci przez lata) przemkn pomidzy otwartymi skrzydami
kutej bramy swej posiadoci i wyjecha na roziskrzon wieo spadym
w nocy nie giem ulic, prowadzc lekko w d, w stron Irtysza.
Kusak, nie potrzebujc zachty, utrzymywa energiczne tempo,
rozgrzewajc si ruchem. Genera, ktry zna na wylot swoje konie,
czu, e spacer sprawia zwierzciu przyjemno podobn do jego
dozna. Poznawa to po gorliwym parskaniu i ruchach ksztatnych,
spiczastych nieco uszu. Jenot, na ile pozwalay mu na to kiezno
i rzemienie ogowia, usiowa porozumiewawczo ypa aksamitnym
okiem w stron swego pana, jakby starajc si w jego twarzy znale
potwierdzenie owej oboplnej przyjemnoci. Genera mruga do niego
okiem, z ktrego pd wyciska zy, i delikatnie, z mioci cmoka, cho
wiedzia, e cmokanie na konia czy to przy jedzie wierzchem, czy
przy powoeniu nie ley w dobrym tonie. Przed rewolucj
z pewnoci by mu to wypomniano w klubie, bo tylko chopi cmokaj
na konie. Na szczcie klub z jego snobizmami i dobrym tonem w czasie
przewrotu wzili diabli, a w wikszej czci dawnych klubowych stajni
od kilkunastu miesicy kwaterowali koczakowcy. Szczerbaczow, cho
od lat na emeryturze, przepada za wojskiem, a jako dawny spec od
aprowizacji armii, jeszcze z czasw wojny japoskiej, chtnie
podporzdkowa si probie Admiraa i od ponad roku kierowa
zespoami omskiej intendentury. Kilka dni temu Admira podzikowa
mu w swoim stylu, to znaczy niezmiernie zdawkowo, a potem,
yczliwie patrzc na dziarskiego, starszego pana, doda na koniec:
Niech pan na siebie uwaa, Dymitrze Grigorij ewiczu. Z tym
mundurem i odznaczeniami lepiej si ju tak nie afiszowa. Wiem, e
pan si nie ruszy z tego utrapionego miasta, wic nie namawiam, eby
pan jecha ze mn, ale wiele bym da, ebymy jeszcze kiedy mogli si
spotka.
Tak wygldao podzikowanie za sub, a kilka godzin pniej
Admira zaadowa si do swoich pocigw i odjecha na wschd.
Widzisz go! Nie afiszowa si. Czerwoni s jeszcze daleko, a ja
lubi by w mundurze. Gdybym ubra si po cywilnemu, od razu
poczubym si stary. Jest jeszcze czas na zakopywanie sreber
i ukrywanie si po krewniakach. Nie wiadomo zreszt, jak sytuacja si
rozwinie. Admira z pewnoci troch si pospieszy. Ale c. Trudno
mu si dziwi. Pewno chce przegrupowa siy, w spokoju przemyle
now strategi. A takie rzeczy zawsze lepiej robi w bezpiecznej
odlegoci od nieprzyjaciela. Przecie za chwil wszystko moe si
odwrci. W kocu mamy jeszcze sprzymierzecw. Samych
Japoczykw jest w Mandurii pono sto tysicy. Moe Aleksandr
Wasilijewicz si z nimi dogada? Ma wrd nich przyjaci od wojny
1905. Czesi to te potna sia. Jak dotychczas nie angaowali si
specjalnie w walki i s w dobrej formie. A jeszcze Amerykanie, Anglicy,
Francuzi Gdyby to wszystkim chodzio o to samo! Bolszewicy
musieliby wia chyba na biegun
Gderliwy, ale generalnie yczliwy wiatu i ludziom bieg myli
generaa przerwany zosta przez jedcw wylewajcych si
nierwnymi czwrkami zza zakrtu ulicy. Byo ich bardzo wielu.
Genera delikatnie cign wodze Jenotowi i spod daszka przyoonej
do czoa doni uwanie przyglda si kawalerzystom. Konie byy
stroczone jak do dalekiej drogi, a zwierzta i ludzie sprawiali wraenie
pomczonych. Gdy pierwsza czwrka zrwnaa si z saniami generaa,
ten rzuci yczliwie:
A c to, chopcy? Ju nie ma zwyczaju salutowania szarom?
Jadcy w pierwszej czwrce szczupy dowdca oddziau
o zmczonych bezsennoci oczach unis do, a jedcy z kolejnych
szeregw wstrzymywali konie, by nie wjecha na zady poprzedzajcych
czwrek. Po krtkim zamieszaniu szeregi zamary, onierze za
z nieskrywan ciekawoci przygldali si szefowi intendentury, ktry
dumnie wyprostowa si w swoich saneczkach. Ten z pierwszej czwrki
zdziwi si i ognik smutku bysn w zmczonych oczach:
Zwyczaju, powiada pan? No c Zawaha si teatralnie,
a potem od niechcenia przyoy do do papachy i przedstawi si,
wyranie wymawiajc goski: Jerszow, dowdca puku briaskiego.
Z kim mam przyjemno?
Do generaa dotara wreszcie niezbyt przyjemna prawda. To byli
bolszewicy. Skd u licha, wybierajc si na przejadk, mia wiedzie,
e briaski puk przeby w cigu ostatniej doby intensywnym marszem
ponad sto kilometrw i przeszed o wicie zupenie ju zamarznity
Irtysz? Rwnie prawdopodobne byo pojawienie si w tym miejscu i o
tej porze Marsjan.
Szczerbaczow genera w stanie spoczynku Po czym
niespokojnie zagldajc w oczy czerwonemu dowdcy, doda ju
zupenie bez sensu:
Chcielimy zaczerpn wieego powietrza Ko nazywa si
Jenot
Czerwony zaduma si i ze zoci, bez powodu, pchn swego
wysokiego doca ostrog.
W stanie spoczynku? rzuci to pytanie przed siebie. C, niech
pan spoczywa I ruszy, nie ogldajc si, a za nim kolejne czwrki
briaskiego puku. Z pitej czwrki wyjecha krpy czerwonoarmista
i stajc w strzemionach, starannie wymierzy generaowi cicie przez
twarz i zby kaukask szabl bez jelca. Przeraony Jenot ponis sanki
wzdu ulicy, a genera, podrzucany na muldach i wybojach, dugo
umiera, czujc nieprawdopodobny bl zmiadonych zbw i koci
nosa.
 "Zoty pocig",

trzydzieci kilometrw przed stacj Ninieudisk,

18 grudnia 1919 rano.

4959 skrzynek zotych monet. Nominay picio-, dziesicio-

i pitnastorublowe. To way szybko sumowa kolumienki starannie
i rwno powypisywanych liczb. Nie byo to atwe, bo wagon mimo
resorowania rzuca i trzs. Zima bya w peni i szczeliny pomidzy
odcinkami torw daway o sobie zna. Rozpar si wygodniej na
siedzeniu i liczy dalej. Sto dziewidziesit siedem skrzynek ze
zotymi sztabami. To daje 838 pudw, czyli
Zaduma si i mozolnie przemnoy na innej kartce pudy na
kilogramy. Wyszo mu duo miejsc po przecinku, wic zaokrgli wynik
i wpisa go do kolumienki. Zauway przy tym, e wszystkie, wydawao
si staranne kolumny, lekko zawijaj si w bok, tak jakby jedne liczby
coraz silniej napieray na inne.
To daje trzynacie tysicy siedemset czterdzieci sze
kilogramw. Tak. Poza tym Zaraz. Tysic szeset osiemdziesit
dziewi amerykaskich tornistrw wojskowych (beczki si rozwalay
i trzeba byo monety przepakowa) i worki ze zotymi monetami. To
way Nie ma rady. Trzeba zaokrgli. No, powiedzmy, jakie pi
tysicy pudw, czyli prawie osiemdziesit dwie tony. No, tak.
Odoy owek i odchyli si na oparcie.
W sumie wychodzi, e zostao jeszcze czterysta jedenacie, no,
powiedzmy czterysta dwanacie ton zota. C, wojna kosztuje. Bro,
amunicja, ywno, obsuga poyczek. Poza tym mamy tu pozycje
zewidencjonowane w sposb wielce tajemniczy. O, prosz: trzynacie
workw zota wysanych do Wadywostoku. W zeszym tygodniu
przeadowalimy to do wagonu pocztowego i fiut Ale ja jestem
pewien, e dotaro na prywatne konto Admiraa w jakim japoskim
banku. Nie widziaem nigdy faktur na podobn sum. No c. To on tu
w kocu rzdzi. Cho, jeli mj nos mnie nie zawodzi ma do
powiedzenia coraz mniej.
Iwan podnis wzrok znad rachunkw i zacz obserwowa
zimowy, bajecznie soneczny i roziskrzony pejza za oknem pulmana.
Zoty pocig mozolnie wspina si pod gr, a e tor na dugim
odcinku zakrca w lewo, mg dostrzec maleki z tej odlegoci zielony
parowz, pompujcy w mrone, nieruchome niebo kolumn twardego
dymu. Dym by tak realny, i sprawia wraenie czego twardego, co
mona kroi i wygina.
To jednak wspaniae. Mona powiedzie, e nic si nie zmienio.
Siedz sobie w tym samym przedziale i gapi si w okno. Tak jak na
pocztku. I znw w drodze. Pozornie nic si nie zmienio. A jednak
zmienio si waciwie wszystko. cznie z wartoci skarbu. Z Moskwy
wywoziem 633 miliony rubli w zocie. Teraz odpowiadam gow za to,
co na tej kartce.
Iwan rozmarzy si i wrci mylami do tamtej nocy, kiedy
Salomea To byo gorzkie i sodkie jednoczenie. Ta suka Wanda
okazaa si brytyjsk agentk. Wiedziaem od pocztku, e co jest nie
tak. Jeszcze w Moskwie. Gdybym wtedy czu si lepiej, to bym j
sprawdzi.
Niczego by nie sprawdzi zaszemra jaki gos w gowie Iwana
Bo bye wtedy zbyt pewnym siebie idiot. Jeszcze gorszym od tego
grubego Svobody, z ktrym teraz musisz dzieli przedzia, a ktry
zamcza ci swoimi nieprawdopodobnymi opowieciami. Ten Svoboda
ma przynajmniej dystans do wszystkiego, cznie z sob samym, a ty?
A ty wci traktujesz wszystko strasznie serio. A najbardziej serio
traktujesz samego siebie. To, e jedn nog bye ju po tamtej stronie
Krainy Pnocnego Wichru, niczego ci nie nauczyo. Zamiast by
wdzicznym Wandzie za to, e twj butwiejcy trup nie ley teraz
gdzie przy torze, masz do niej pretensje o to, e ci kiedy oszukaa.
Ale pomyl. Bylicie i ona, i ty onierzami. Tyle e ty miae mundur,
a ona nie.
Kraina Pnocnego Wichru Skd to okrelenie? zamyli si
Iwan. Aha! Z takiej ksiki, ktr czytaem, jak byem chory na
wink o chopczyku, ktry mieszka na poddaszu jak wyduba sk
w cianie, otwieraa si tam taka niby przyjazna domena, ale tak
naprawd Swoj drog ciekawe, czy to ona podrzucia Kravakowi ten
nieprawdopodobny pomys? Pamita swoje zdziwienie, kiedy czeski
major, wrciwszy do przedziau, dziwnie czerwony na twarzy,
zakomunikowa mu co rwnie ostatecznego jak wyrok:
A wic, szanowny panie bolszewiku major wyj wwczas
z kieszeni spodni pedantycznie zoon chustk i wytar czerwon
i spocon ysin dam panu szans!
Na osupiae spojrzenie Iwana, ktry ju przyzwyczai si do myli
o mierci i zastanawia si gwnie nad tym, jakie to doznanie,
zareagowa kpicym umieszkiem. Ten umieszek, jak si wwczas
Iwanowi wydawao, by umieszkiem dziecka, ktre kroi ddownic
i patrzy, jak robak wije si w m ce.
Postanowiem, e pana nie rozstrzelam. Ale prosz mi nie
dzikowa! dorzuci gorliwie, cho Iwan daleki by od padania na
kolana i caowania panamajorowych doni. Odczuwa raczej co
w rodzaju absurdalnego zawodu, e jednak nie bdzie mu dane
zweryfikowanie mortualnych wyobrae.
Prosz mi nie dzikowa powtrzy bo moe pan by pewien,
e to tylko odroczenie, a nie uniewinnienie. Na uniewinnienie musi pan
solidnie zapracowa.
W jaki sposb? przerwa Iwan, podejrzewajc, e ka mu zrobi
co, czego nie zniesie jego sumienie ani godno.
W taki, jak dotychczas. Oczywicie musi pan poodpruwa te
czerwone gwiazdki.
A widzc, e Iwan w dalszym cigu nie ma pojcia, o co chodzi,
zapyta:
Prowadzi pan ewidencj tego zota?
Oczywicie. Jakeby inaczej. Przecie to wasno rzdowa
odpowiedzia Iwan i nagle pomyla, e w obecnej sytuacji okrelenie
rzdowa nie jest najszczliwsze. Ale Kravak zdawa si tego nie
zauway i zadawa kolejne pytania.
Czy gdyby porwna ostatni wersj A wanie, kiedy pan po
raz ostatni ewidencjonowa adunek?
Jak adowaem go do pocigu w Kazaniu.
I?
Iwan doskonale rozumia intencje tego i, ale nie da tego po sobie
pozna:
Co i? Panie majorze
No, wie pan Czy wszystko si zgadzao?
W moim przekonaniu co do grama, cho spisy, jakie mi dali, kiedy
obejmowaem dowodzenie jeszcze w Moskwie, byy niezbyt precyzyjne.
A widzi pan!
Co mianowicie, panie majorze?
Kravak, ktry ju ostatecznie osuszy ysin, schowa chustk i z
zadowoleniem skrzyowa ramiona na chudych piersiach:
A to, mianowicie, e jeli tak dobrze pilnowa pan zota, to
powinien pan pilnowa go w dalszym cigu. Tyle e dla mnie, a nie dla
Lenina. I co pan na to?
Jak na moliwoci jego psychiki i tempo ostatnich godzin
wydarzenia rozwij ay si zbyt szybko i Iwanowi wydao si przez
moment, e zemdleje. Zaczynao brakowa mu powietrza, a w
skroniach niebezpiecznie omotao ttno. Czu si tak le i sabo, jakby
zaraz mia przystpi do egzaminu przed gimnazjaln komisj, i to
z przedmiotu, o ktrym mia mizerne pojcie. A moe powinien
bohatersko odmwi i da si rozstrzela? Nie, to byoby gupie. Poza
tym bdzie w dalszym cigu mg wypenia swoj misj: pilnowa
zota. To chyba lepsze rozwizanie ni da si ukatrupi w imi honoru
i ideaw. Spyta wic, czujnie patrzc majorowi w oczy:
Chce mi pan zaufa? Kravak zachichota: Owszem. Tyle e nie
do koca. Tylko w takim stopniu, w jakim to bdzie niezbdne. Widzi
pan, zrobimy tak: pascy ludzie zostan tu. Przekazaem ich rodakom
 Major umiechn si nieprzyjemnie, a rude iskierki bysny mu
zwierzco w oczach. Bez onierzy i bez broni nie jest pan dla mnie
grony, a moe by bardzo uyteczny.
Iwan nie spuszcza oczu z majora, a ten, niespeszony, gorliwie
wyjania, dumny ze swej przemylnoci. Zdy ju sobie
przywaszczy autorstwo idei, ktra powstaa w gowie Wandy.
Widzi pan, tyle pienidzy to oczywicie pokusa dla moich ludzi.
Czujno takiego cerbera jak pan, ktry pochodzi z innego stada, bdzie
o wiele trudniej zmyli. Nie oszukujmy si. To, e pan nie uroni ani nie
da sobie ukra jednej kopiejki, mona uzna za cud, ale ja mj panie
wol uzna, e jest pan stworzony do roli stra tego zota. Dlatego
bdzie pan w tym pocigu, a nie gdzie indziej. Poza tym, jeli uznam, e
pan naduy zaufania, ka pana bez adnych dalszych ceregieli
powiesi na semaforze. Gdyby oszuka mnie albo okrad czeski
legionista, musiabym zwoywa trybunay, udowadnia win,
przesuchiwa wiadkw. Rozumie pan? Wobec pana nie mam adnych
zobowiza, ale obiecuj, e dopki pan nie zawiedzie, bdzie pan y.
Jeli pan nawali Kravak spojrza na swoje byszczce nienagannie
buty i rkawiczkami strzepn z nich ledwie dostrzegalny pyek. Jeli
pan nawali, moe pan mie pretensje tylko do siebie. Czy to dla pana
jasne?
Paskie warunki s do bezpardonowe. A jeli zajdzie jaka
pomyka, jakie nieporozumienie, a ja bd niewinny? Jak panu to
udowodni?
Kravak napawa si swoj przewag:
Pana w tym gowa, eby nie byo adnych pomyek ani
nieporozumie. Teraz kilka spraw dla porzdku. Dostanie pan nasz
mundur, ale bez dystynkcji, i bdzie pan nosi na ramieniu bia opask,
eby byo wiadomo, e jest pan jecem. Moe pan dalej zajmowa ten
przedzia, ale dokwaterujemy panu Svobod. Major umiechn si
jadowicie. Mam nadziej, e zdy go pan polubi. Codziennie
podczas postoju bdzie pan robi obchd wagonw. Dam panu
zaufanych ludzi, ktrzy bd panu zawsze towarzyszy. Ich prosz
kontrolowa szczeglnie dokadnie. Bdzie pan mg nawet ich
rewidowa. Wydam odpowiednie rozkazy. Codziennie do poudnia
bdzie mi pan raportowa i przedstawia szczegow ewidencj oraz
meldowa o wszystkich swoich spostrzeeniach i podejrzeniach. Do
zota bdzie mia dostp tylko pan, ja i szef rachuby major Stip. Pozna
go pan przy najbliszej okazji. Na kadym pokwitowaniu za wydane
zoto musz syszy pan? absolutnie musz figurowa trzy podpisy.
Mj, majora Stipa i paski. A propos, ma pan jak piecztk? Nie?
Zrobimy j panu. Moi ludzie s bardzo zdolni i potrafi waciwie
wszystko. Sam si pan przekona. Waga, z ktrej bdzie pan korzysta,
musi by regularnie sprawdzana, a odwaniki tarowane. Oczywicie
bdzie pan zapisany na wyywienie, tyto i rodki czystoci. Jeli pan
nie pali Ano widzi pan! Major by bystrym obserwatorem i od razu
zorientowa si, e Iwan nie pali. Wic dostanie pan niewielki
ekwiwalent pieniny. Jeli zobacz, e pan si stara ze wszystkich si
mnie zadowoli, to moe bd wypaca panu skromny od. Aha,
i jeszcze jedno: prosz si trzyma z dala od kobiet. Rozumie pan, co
mam na myli?
Iwanowi wydawao si wtedy, e bdzie to najciszy z warunkw
majora. J ego ego byo tak mizernie skonstruowane (podobnie
jak egowikszoci ludzi), e chtnie zapomina o rzeczach i sprawach
niewygodnych. Take i wtedy, gdy maodusznie przyjmowa
propozycj Kravaka, naburmuszy si wewntrz jak may chopiec.
Moglibymy nazwa to brakiem taktu wobec losu i przeznaczenia.
Teraz, gdy znw moe cieszy si tym, e yje i wzgldn, ale jak mu
si wydawao znon swobod ruchw, ma si wyrzec tego, co
dopiero si zaczo? Kravak postawi jednak spraw w sposb
niebudzcy wtpliwoci. Wyglda poza tym na czowieka, ktry
w wypadku niesubordynacji nie bdzie si patyczkowa. Trzeba si byo
jako pozbiera w nowych warunkach. Iwan mia szczegln zdolno
adaptacji do kaprysw losu. Jego osobowo przypominaa ide
Maego inyniera. To bya zabawka, ktr kiedy kupi mu ojciec,
a potem, w miar jak Iwan nabiera wprawy jako konstruktor,
w zestawie przybywao kolejnych elementw.
Mona z nich byo budowa najrniejsze rzeczy. Z pocztku Iwan
realizowa mozolnie wytyczne zawarte w instrukcjach z rysunkami, ale
ju w wieku szeciu lat zacz tworzy konstrukcje wedug wasnych
pomysw i planw. Czasami wychodziy mu tylko fragmenty
zamierzonych prac, gdy okazywao si, i w trakcie budowy zbrako
niezbdnych elementw. Niekiedy jednak jego projekty przynosiy
cakiem interesujce i funkcjonalne konstrukcje. Niektre z nich mona
by miao zarekomendowa w kolejnych wersjach zabawki. Nic
wwczas nie dawao si porwna z uczuciem euforii, gdy rzecz si
udaa, i przeczuciem klski, gdy w po owie zaawansowanego projektu
coraz widoczniej rysowao si fiasko. By moe wanie ta prosta
w zaoeniu, ale poyteczna angielska zabawka nauczya Iwana
cierpliwoci w budowaniu zaplanowanych konstrukcji. Postanowi wic
zbudowa swj nowy wiat z dostpnych elementw. Jeli nie wolno
mu myle o kobietach, musi zorganizowa sobie ycie tak wypenione
dziaaniem, by mg o nich zapomnie. Iwan postanowi zatem
wypeni sobie czas pilnowaniem skarbu. Zoto nie byo ju dla niego
tym, czym byo wtedy, gdy decydowa o losach transportu. Musia
pogodzi si z tym, e skarb najprawdopodobniej ju nigdy nie wrci
do Moskwy. Wiedzia, e Czesi i biali zaczn z niego korzysta i z
kadym dniem zota bdzie mniej. Przesta wic roi o skarbie i marzy
o przywaszczeniu kiedy jego czci. Moe dlatego, i przyszo jawia
si jako czas wtpliwy i niejasny, a robienie jakichkolwiek planw Iwan
najspokojniej odoy na pniej. Na razie jedyn rzeczywistoci byli
Czesi. Gdy ruszyli w drog, posuwajc si niespiesznie coraz dalej na
wschd, Iwan mia doskona okazj, by pozna ow wojskow
spoeczno. Mimo uprzedze i zaprogramowanej niechci rodzi si
w nim coraz silniejszy podziw dla ich wietnej organizacji. Z tego, co
sysza, Czechw byo koo szedziesiciu tysicy. Dyspo nowali
kilkudziesicioma skadami kolejowymi i praktycznie ca Magistral
Transsyberyjsk oraz czci KoleiWschodniochiskiej. Gdy bolszewicy
wczesn wiosn 1918 zgo dzili si na ich ewakuacj, ruszyli sprawnie na
Wschd i wkrtce korpus liczcy ponad dwanacie tysicy onierzy
znalaz si we Wadywostoku. Tam Czesi pooyli ap na
monstrualnych zupenie zapasach broni i amunicji, przysanych przez
sojusznikw. W Legionie znalazo si wielu oficerw Monarchii Austro-
Wgierskiej. Si rzeczy Legion dysponowa nie tylko sprawn
organizacj wojskow, ale setkami specjalistw rnych dziedzin:
inynierw, technikw i lekarzy. Byli waciwie samowystarczalni,
tworzc miniaturowe kolejowo-koczownicze pastewko bdce
w staym ruchu, rozcignite na tysice kilometrw od Penzy do
Wadywostoku41. Ju w cigu czerwca i lipca Legion opanowa
wszystkie waniejsze miasta wzdu trasy kolei, a wic Penz, Syzra,
Symbirsk, Samar, Uf, Zatoust, Czelabisk, Jekaterynburg, Kurgan,
Pietropawowsk, Omsk, Nowonikoajewsk, Tomsk, Marisk, Kask,
Ninieudisk i Wadywostok. Czesi kontrolowali wic olbrzymie
terytorium, a pod ich nadzorem tworzyy si orodki kontrrewolucyjne.
Byo tam take okoo dwunastu tysicy Polakw, dowodzonych przez
majora Waleriana Czum, ktrzy zaczli si formowa nad Wog
w czerwcu 1918, oczywicie przy wydatnej pomocy braci Czechw42.

41 Pewna liczba Czechw i Sowakw walczya take po stronie

rewolucji, ale byo ich tak niewielu, i nawet rda komunistyczne jedynie
o tym wzmiankuj. Jednym z nich by autor Przygd dobrego wojaka
Szwejka, Jarosaw Hasek, za ktrym dowdztwo Legionu Czecho-sowackiego
wydao list goczy. Hasek by komisarzem bolszewickiej 5. armii.
42 W czerwcu 1918 roku Polski Komitet Rewolucyjny dla Walki

o Wolno i Zjednoczenie Polski w Samarze zorganizowa werbunek do

polskich oddziaw. Pod sztandary zacigali si masowo Polacy: jecy z armii
austriackiej i niemieckiej, onierze armii rosyjskiej, ochotnicy z Syberii.
Oddziay te przeksztacono z czasem w Dywizj Strzelcw Syberyjskich. Pod
koniec lipca 1918 roku w Omsku Polski Komitet Wojenny zawar
porozumienie z fili Czecho-Sowackiej Rady Narodowej.
Porozumienie dotyczyo wsppracy wojskowej i nosio tytu: Umo wa
o Organizacji Polskiego Wojska w ramach Czecho-sowackiego wojska.
W styczniu 1919 roku powstaa samodzielna 5. Dywizja Strzelcw Polskich na
Syberii,bdca formalnie czci armii gen. Hallera we Francji.
Z tego, co mwi zotousty Svoboda, ktremu gba nigdy si nie
zamykaa, dowdztwo Legionu nie mylao tylko o wojnie
i ewakuacji via Wadywostok. Niemal zaraz po zerwaniu porozumienia
z Leninem Czesi rozpoczli organizacj handlu i transportu na skal
icie midzynarodow. Rozumowali cakiem rozsdnie: majc w swoich
rkach tak znakomite narzdzie, jakim bya Kolej Transsyberyjska,
mogli dyktowa warunki prowadzenia biznesu. Byli nad podziw
przedsibiorczy i szybko zorientowali si, na czym mona zarobi. We
Wadywostoku powstao niemal natychmiast czeskie
przedstawicielstwo handlowe, ktre skoncentrowao sw dziaalno
w pierwszej kolejnoci na handlu bawen z poudnia Rosji, a z czasem
take innymi towarami i kopalinami, w ktre obfitowaa Syberia. Ceny,
jakie dyktowali zachodnim rynkom, byy konkurencyjne i interes zacz
szybko przynosi krociowe zyski. Z tego, co mwi Svoboda, mona
byo wywnioskowa, e Czesi licz na odzyskanie niepodlegoci
i szybkie powstanie wasnego pastwa. Na pocztku poruszali si bez
popiechu, w poczuciu cakowitego bezpieczestwa. Bolszewicy
w miar oddalania si od linii frontu stawali si coraz mniej realni
i Iwanowi wydawao si niekiedy, e nigdy ich nie byo i e to
wszystko, w co zosta uwikany, to rodzaj okrutnej bajki dla dzieci.
Wyobraa sobie niekiedy jej tytu, a nawet ilustrowan ksik.
Mogaby si nazywa O sprytnym Iwanuszce i zotym wozie.
Zatrzymywali si czsto i zwykle na duej, a wtedy Czesi
organizowali wok skadu znakomicie urzdzone koczowisko. Na
cianie jednego z wagonw domorosy czeski artysta wymalowa
panoram Hradczan z tsknym napisem Kde domov muj?43. Przed nimi
i za nimi na przestrzeni wielu kilometrw poruszay si eszelony
z ludmi i skady towarowe. Wahadowymi ruchami penetroway tor
pocigi pancerne. Wiosn z frontu dochodziy wieci
o nieprawdopodobnych sukcesach oddziaw admiraa Koczaka. Jego
samego Iwan mia okazj widywa wielokrotnie, bo cudowna salonka

43 Pierwszy wers czeskiego hymnu narodowego (przyp. red.).

zotego pocigu suya jego sztabowi, gdy zwoywano wiksz
narad. Koczak dziwnie go pociga, moe dlatego, e mia w postawie,
oczach i ruchach, w tonie gosu co, czego Iwan nigdy nie zdoa si
dopracowa: powag, skromno i pewn mroczn surowo. Poza tym
wszystkie te rzeczy robiy w przypadku Admiraa wraenie zupenie
naturalne. Tak jakby ten czowiek niczego nie udawa. Iwan zazdroci
mu tego w duchu. On sam, gdy chcia wyglda w sposb wzbudzajcy
szacunek i robicy wraenie na podwadnych, musia si bardzo stara.
To by rodzaj wewntrznego nadcia, usztywnienia, kontroli, dziki
ktrej twarz i sylwetka staway si heroiczne i grone. Tyle tylko, e
owe pozy oscyloway zawsze niebezpiecznie blisko parodii i kiczu.
Nabierali si na to tylko prostaczkowie. Admira za by po prostu
wspaniay i posgowy, i z pewnoci nawet nie zdawa sobie z tego
sprawy. Iwan bardzo chcia pozna go bliej, wyczuwajc w nim ten
rodzaj pogodnej i ironicznej mdroci, z ktr spotka si ju
dwukrotnie. W sytuacji, w ktrej si znalaz, trudno byo jednak nawet
wyobrazi sobie moliwo porozmawiania z Koczakiem. Zwykle
flankowali go ci sami polscy strzelcy, a po sposobie, w jaki to robili,
Iwan pozna, e znaj si na rzeczy jak mao kto. W sztabowym
pulmanie pojawio si wiele nowych twarzy czeskich oficerw, ktrym
musia oczywicie ustpowa drogi w korytarzu, pokornie spuszczajc
wzrok. Niemal codziennie widywa Wand i Salome. Wanda porzucia
swj nonszalancki strj i ubieraa si w dopasowane przez legionowego
zapewne krawca angielskie sorty mundurowe z doskonaego sukna.
Nosia wojskowy krawat, a wychodzc z wagonu, wkadaa na zociste,
wci krtko przycite wosy barankow papach, w ktrej byo jej
wyjtkowo do twarzy. Iwan ze zdziwieniem zauway, e
w lakierowanej, potwartej, czarnej kaburze przy pasie jej frencza tkwi
automatyczny pistolet. Iwan zna si na broni dostatecznie, by po
samym ksztacie rozpozna doskonay, nieduy i lekki,
siedmiostrzaowy belgijski model browninga. Bro wietnie pasowaa
do damskiej rki, waya z tego, co pamita niewiele ponad p
kilograma i bya niezawodna. Wanda, spotykajc go, niezmiennie
wcigaa na twarz ironiczny umieszek i nigdy pierwsza nie spuszczaa
spojrzenia, czekajc, a zrobi to jej dawny szef. Rwnie czsto spotyka
Salome, ktra nadal obsugiwaa radiostacj na zmian z czeskim
radiotelegrafist, co przyprawiao Iwana o zgryzot i niepokj. Czech
by bowiem przystojnym i pogodnym chopcem z nieodstpnym miym
umiechem na twarzy. Jak Iwan zdy zauway, traktowa Salome
naturalnie i po koleesku. Nie nadskakiwa jej i nie by nadmiernie
usuny. Iwan czu, e to mogo si dziewczynie podoba. Kaedub, gdy
mijali si z Salome w korytarzu, spuszcza wzrok i nie stara si
zagadywa swej niegdysiejszej, jednorazowej (jeli moemy uy tego
okrelenia) kochanki. Wiedzia, e natychmiast doniesiono by o tym
Kravakowi. Salomea take milczaa, ale Iwan nie by pewien, czy to
tylko na skutek polece majora. Kilka razy, gdy udao mu si zowi jej
spojrzenie, zobaczy w nim pretensj, wyrzut, a moe tylko smutek?
Zdoa take zauway, e Salomea zeszczuplaa i e to wyjtkowo
korzystnie zrobio jej sylwetce. Nawet te zbyt masywne ydki wyday si
teraz Iwanowi najzupeniej proporcjonalne. Kadej nocy, wykorzystujc
nieliczne przerwy w zajadym chrapaniu Svobody, wraca
w marzeniach do jedynej i ostatniej nocy z Salome, doznajc
nieodmiennie kolejnych nawrotw uczucia niespenienia. Wiele by da
za to, by przekona si, jak wyglda twarz dziewczyny w momencie
wejcia na szczyt dozna, na ktry przecie dopiero oboje si wybierali.
Wiele by da za to, eby usysze, jak jczy, a moe tylko wzdycha. T
twarz i te dwiki wyobraa sobie na tyle sposobw i po tylekro
zaspokajajc si najprostsz samotn metod e w kocu wykreowa
rodzaj stale powtarzajcego si w tych marzeniach stereotypu.
Pomyla ktrej nocy, e gdyby kiedy byo mu dane przey
jeszcze co naprawd z Salome, czuby si pewnie zawiedziony, e
rzecz w istocie przebiega inaczej.
Mczc si i marzc w nocy, w dzie postanowi maodusznie
oddawa si pracy. Wkrtce przy swych nadprzecitnych zdolnociach
adaptacyjnych osign stan kojcej obsesji w pilnowaniu
i ewidencjonowaniu skarbu. Dzie zaczyna od wertowania oprawionej
w grub tektur, poliniowanej ksigi, do ktrej pedantycznie wpisywa
wszystkie informacje o rozchodowaniu zota. A byo ich sporo, bo
zarwno Czesi, jak i Koczak, prowadzili rozliczne operacje handlowe
i finansowe. Kady postj wykorzystywa na to, by w asycie dwch
uzbrojonych onierzy dokona inspekcji plomb na drzwiach wagonw.
Dysponowa pieczci, ktrej duplikaty mielijedynie Stip i Kravak.
Musia j zawsze nosi na acuszku pod mundurem. Przy okazji
dugich, wielodniowych postojw, dokonywa mudnych
i pracochonnych ewidencji skarbu, a take kontrolowa stan wagonw
wiozcych zoto. Przy pomocy Czechw remontowa te wagony, ktre
uzna za zdatne do remontu i wymienia na inne te, ktre ocenia jako
zbyt wysuone. Szczeglnie czujny by w trakcie takich operacji,
wiedzia bowiem, e mona przy okazji zrobi zamieszanie dostatecznie
wielkie, by umoliwi kradzie. Robi take kopie wszystkich faktur,
piecztowa i ewidencjonowa je w skoroszycie. Wynajdywanie wci
nowych zaj i obsesyjna pedanteria przynosiy ulg i Iwan coraz
czciej stwierdza, i jego umys jest wolny od mczcych wyobrae.
Coraz czciej czu take co w rodzaju szczcia. Stan ten bra go
podstpnie w posiadanie, a polega z grubsza na zadowoleniu z tego, co
si robi. Czyby moim prawdziwym przeznaczeniem byo pilnowanie
skarbw? ironizowa, ale waciwie by z tego zadowolenia dumny.
W takim razie urodziem si nie w tych czasach i nie we waciwej
postaci. Powinienem by smokiem, mie skrzyda i zion ogniem. Tyle
e takiemu smokowi wntrznoci si wywracay ze zoci, gdy kto
podkrad mu jeden diamencik, a ja? I odpowiada sam sobie z niejakim
zdziwieniem: Ja mam w nosie to, e zota jest coraz mniej. Mam take
w nosie to, e mona by karmi za nie przez lata wszystkie godne
dzieci w Rosji, a tymczasem kupuje si za nie armaty i karabiny.
Jaki cichutki gosik w gowie Iwana pyta z yczliwym
zainteresowaniem:
A dlaczego masz to w nosie, Iwanku? Mona wiedzie?
A Iwan, te w rodku swojej gowy, odpowiada:
Bo nikt mnie nie prosi, ebym zosta bohaterem i naprawia wiat.
Miaem dowie to wistwo do Kazania I dowiozem. Czego jeszcze
chcecie?
Gosik co tam zwykle jeszcze szemra i mrucza, ale ju tak
niewyranie, e Iwan nie fatygowa si, by mu odpowiada. Niedugo
po tym, jak pocig wpad w rce Legionu, stao si jeszcze co, co
denerwowao i intrygowao Iwana. W pulmanie jeden z przedziaw
zaj barczysty, amerykaski major, ktry z miejsca zacz orbitowa
koo Wandy. Ta za co natychmiast zauway zachowywaa si tak,
jakby znaa Amerykanina od dawna. Ba! Znacznie bardziej poufale.
Iwanowi zdarzao si widzie, jak trzymali si za rce. Obejmowali
w korytarzu, szeptali i miali si, zdajc si zapomina o tym, gdzie s
i co wyrabia si wok. To irytowao Iwana, ktry zdy przyzwyczai
si do myli, i obie dziewczyny s jego wasnoci. Ale nie
pozostawao mu nic poza ukradkowymi spojrzeniami. Amerykanin
take kilka razy przyjrza si Iwanowi dokadnym, rejestrujcym
wszystkie szczegy wzrokiem.
 Przedzia majora Ernesta Hemmingsa, w tym samym

czasie.

Powiedz mi, moja droga, dlaczego ten przystojniak z bia opask

tak na nas ypie?
Major Hemmings z zadowoleniem przyglda si dziewczynie,
ktr kiedy z tak przyjemnoci pozbawi dziewictwa i za spraw
ktrej znalaz si w tym miejscu, przebywszy tysice kilometrw.
Niewtpliwie wypikniaa. Wtedy ledwie wychodzia z fazy, ktr on
na swj prywatny uytek nazywa faz kijanki. Z dziewczynami, nim
wejd w wiek, kiedy pojawiaj si zmarszczki i skra na udach ulegnie
zwiotczeniu, dzieje si co takiego jak z dobr whisky. Kilka lat
dojrzewania tylko poprawia smak ich urody. Wygldao na to, e
Wanda bdzie wyglda zjawiskowo jeszcze przez dugie lata.
Delikatna sie bkitnych yek na skroniach i eteryczna patyna
mimicznych zmarszczek w kcikach oczu dodaway jej urodzie
niepowtarzalnego smaku. Ta pikno ya, przesuwaa si w czasie,
przypominaa o swym wasnym przemijaniu i o koniecznoci
korzystania ze stanu, w ktrym zasta j akurat obserwator.
Iwan? Wanda wzia gboki oddech, bo kontemplacja
Hemmingsa sprawia jej icie narkotyczn przyjemno. ypie, bo jest
prawdopodobnie zazdrosny o ciebie. To taki typ mczyzny, ktry nie
moe pogodzi si z utrat stanu posiadania.
Drobna igieka ukua Hemmingsa gdzie pod sercem, ale jego twarz
adnym zauwaalnym skurczem nie wyrazia tego ukucia:
Czy mam przez to rozumie, e by twoim hm posiadaczem?
Temu hm towarzyszy dyskretny, ale wyranie ironiczny
grymasik. Wanda spowaniaa, jakby dopiero teraz uwiadomia sobie
relacje pomidzy sob a Kaedubem.
 O may figiel byby
O jak may?
Hemmings postara si o artobliwy ton i nawet przy pomocy palca
wskazujcego i kciuka prawej doni zasugerowa minimalny rozmiar
owego figla, ale nonszalancja i pewno siebie Wandy irytoway go.
Nigdy nie bya tak dojrzaa w mwieniu i myleniu. Kiedy potrafia
nad podziw dojrzale interpretowa Bacha, ale po raz pierwszy usysza,
jak dojrzale interpretuje ludzi, balansujc umiejtnie na granicy
cynizmu.
Okazao si, e ma mordercze instynkty, a to mnie zupenie nie
podnieca. Umiechna si do swoich myli: Powiniene wiedzie, e
yje tylko dziki mojemu wstawiennictwu.
Czekaa przez chwil na wyraniejsze objawy zainteresowania
Ernesta, ale major zdoby si tylko na lekkie uniesienie brwi, wic
wyjania:
Czesi chcieli go powiesi.
Major czubeczkami palcw wystukiwa sobie tylko znany rytm na
blacie stolika.
No i dobrze chcieli. Dlaczego si wtrcaa? Wtedy drzewa
i semafory przy torach a si uginay pod komunistami. Nieraz
widziaem cae grona. To zabawne, jak ten nard potrafi szybko
wywoa w sobie tak barbarzysk, tp nienawi. Chyba rwnie
szybko, jak potrafi si upija do nieprzytomnoci. Za grosz
wyrafinowania.
Wanda odchylia si na oparcie i mruc oczy, wpatrywaa si
w soneczny i mrony obraz za oknem.
Oni na taki stan maj bardzo adne sowo. Zapoj. Nie wiem, jak ci
to przetumaczy na angielski, ale zapoj to stan niemal mistyczny.
Czowiek w zapoju to rodzaj witego i nikt mu krzywdy nie robi.
Przeciwnie, spotyka si z powszechn sympati i uznaniem, cho
czasami zapoj jest tak ostry, e trzeba jak najszybciej usun si sprzed
oczu zapojnika. Bo moe by le. Destruktywna moc zapoju jest
niewyobraalna. A bierze w swoje wadanie rwnie skutecznie prostego
sodata, jak i czonka carskiej wity.
Mwisz, e to stan mistyczny? upewni si Hemmings.
Taki jak kataleptyczne stany joginw? To mi si podoba!
Hemmings umiechn si do siebie. Myl, e kilka razy byem
bardzo blisko czego takiego
Niemoliwe! Wanda wyprowadzia go z bdu. To si udaje
tylko przy uyciu rosyjskiej wdy, ostatecznie moe by samogonka.
Twoja whisky zupenie si do tego nie nadaje. Cho znajc ciebie,
wierz, e bye blisko.
Hemmings pokwitowa jej zwycistwo w utarczce zabawn min
i penym uznania kiwniciem gowy, ale zaraz spowania. Do perfekcji
opanowa zdolno przechodzenia od stanu do stanu, a w zasadzie
zdolno demonstrowania zmiany, ktra w istocie nie miaa miejsca.
W rodku by zawsze jednakowo zdystan sowany wobec wiata i ludzi.
Wic mwisz, e w odruchu szlachetnoci wbiega na szafot
i zarzucia mu na gow chusteczk? Dobrze, e ten czeski odak nie
kaza ci za niego wyj I e nie sprawdza, czy zachowaa
niewinno
Wanda nie miaa pretensji, wiedzc, e arciki Ernesta s
inteligentn, acz aosn prb rewanu. Trzeba mu jednak przyzna, e
jest piekielnie inteligentny i ma wspania pami. Przecie
o staropolskim zwyczaju ratowania skazaca naczk opowiadaa mu
kiedy sama, przy okazji zabawnych dyskusji o poytkach
z dziewictwa. W przedziale pociemniao, bo skad trawersowa teraz
z mozoem zbocze wyniosego wzgrza, ktre przysonio ostre
soneczne wiato. Moe to sprawio, e odpowied Wandy zabrzmiaa
bardzo powanie:
Uznaam, e moe si nam przyda. Taki bolszewik. A poza tym
Spojrzaa na niego powanie, niepewna, czy bdzie w stanie
zrozumie jej motywy. Moe si bdziesz mia, ale pomylaam sobie,
e w ten sposb odkupi jego zagubion, czerwon i grzeszn dusz
Hemmings zrozumia od razu:
eby wicej nie mordowa?
 Wanda pokiwaa powanie gow, a Hemmings zaduma si.
Zaley jej na ocaleniu czerwonej duszyczki. A moe nie tyle na
ocaleniu, ile na nawrceniu? Po co jej to? Czyby sama poczua si
grzesznic? Zawsze bya cyniczna i w zasadzie pozbawiona wszelkich
skrupuw. Byo jej zupenie wszystko jedno, w imi jakich pobudek
dziaa. Liczy si tylko jej osobisty sukces. Chciaa No wanie. Czego
tak naprawd chciaa? Hemmings zaduma si jeszcze bardziej,
w czym nie przeszkodzia mu okrga gba Svobody, ktry po
zwyczajowym poslusne hlasim44 poinformowa, e pan major
Kravak kaza powiedzie, e dojedamy do Krasnojarska i e pan
major Hemmings i panienka Laudowska s proszeni o przybycie na
wielk narad wojenn za p godziny. Wytoczywszy to wszystko
z siebie jednym tchem, Svoboda dla porzdku uzupeni
konfidencjonalnie, e na naradzie bdzie sam Admira. Chcia te
swoim zwyczajem doda co alegorycznego od siebie, ale major
odprawi go nieznoszcym sprzeciwu gestem o wymiarze icie
cezariaskim. Gestowi towarzyszyo stosowne spojrzenie i Svoboda
wycofa gb z przedziau, postanowiwszy uraczy przypowieci
swego nad podziw cierpliwego wsplokatora.
Hemmings mg wreszcie na uytek swojej tezy sformuowa myl,
ktra krystalizowaa si od kilku chwil: Wiem, czego ona chce i na
czym naprawd jej zaley. Major spojrza na dziewczyn, ktra
podparszy dziecinnie brod pist k, gapia si w okno. Wyjechali ju
zza wzgrza i soce rozjarzyo pszeniczn, krtko obsmyczon
czupryn. Majorowi wydao si przez chwil, i dostrzega wok gowy
Wandy delikatn aur, a pojedyncze pasemka i wosy tworz rodzaj
wietlistej korony. Wanda wygldaa jak wita i gdyby Hemmings nie
zna ciemnych stron jej duszy, gotw by by wykona w przedziale akt
strzelisty, byle tylko zyska jej przychylno. Wanda zauwaya, e
Hemmings wpatruje si w ni w zachwycie i zrewanowaa mu si
penym ciepa, ale i przenikliwoci spojrzeniem, major za ostatecznie

44 Czes. Melduj posusznie.

uwierzytelni swj wniosek: Ta dziewczyna chce mie wpyw na
rzeczywisto. Na rozwj wydarze. Przy czym jak to ocenia nie
zaleao jej ani na pienidzach, ani na miejscu w encyklopedii. Chce
decydowa o ludzkich losach i to sprawia jej chyba najwiksz frajd.
Kiedy moga bra ich w niewol swoj muzyk, dzi nauczya si
pociga nitki, na ktrych zawieszono ludzkie dusze, i ma z tego
satysfakcj tak, jak pocztkujcy lalkarz, ktremu niespodziewanie
udao si uzyska podany efekt autentycznego oywienia
wprawianych w ruch marionetek.
Chcesz naprawia wiat? spyta tonem, ktry w intencji mia by
naiwny, ale pytanie zabrzmiao szyderczo.
Czemu nie. Przecie to te mj wiat odpowiedziaa, nie
zastanawiajc si specjalnie i nie wiadomo dlaczego stan jej przed
oczami obraz Lenina, ktry frasobliwie oglda powyginane koo od
swojego przejechanego przez parysk takswk bicykla. Pomylaa
sobie, e Iwan to taki rower, ktry zosta przejechany przez co
ciszego i szybszego od siebie i e warto go naprawi, eby znowu
ludzie mieli z niego poytek.
Mylisz, e bdzie ci wdziczny? przerwa tok jej myli, a ona,
cho doskonale wiedziaa, o co pyta, odpowiedziaa pytaniem na
pytanie:
Kto? wiat czy ten jak to powiedziae przystojniak z opask?
Nie przej si tym i uda, e nie rozumie artu. Gdyby chcia
podejmowa wszystkie zabawne intelektualne wyzwania, jakie mu
wysyaa, rozmowa zaczaby przypomina skecz w studenckim
kabarecie.
Uwaaj. Ludzie nie lubi mie dugw, a najtrudniejszy do
spacenia jest taki wanie dug, gdzie na imiennym wekslu zostawiono
niewypenione miejsce. Cena za jedno ycie bywa czasem wysza, ni
mogoby ci si wydawa.
Mylisz, e najprociej byoby zabi take wierzyciela?
Wanda przecigna si rozkosznie, bo ostre grudniowe soce
rozleniwio j i napenio jej ciao czym ciepym, roziskrzonym
i leciutko swdzcym. To uczucie pamitaa jeszcze z dziecistwa.
Z niedzielnych porankw, kiedy za oknem pyszni si wiey nieg na
gaziach karowatych wierkw w ogrodzie i nie trzeba byo si
spieszy ze wstaniem. Gdzie w gbi jej ciaa pyciutko, ale bardzo
przyjemnie budzio si podanie. Popatrzya w zadumie na
Hemmingsa, zastanawiajc si, jaki jest teraz, po latach, i czy jego ciao
jest takie przyjemne i przytulne jak kiedy. Spytaa rzeczowo:
Jak sdzisz, czy po tej nasiadwce moglibymy si czego napi
w twoim przedziale?
 W przedziale Kaeduba, w tym samym czasie.

Svoboda z zadowoleniem rozwali si na siedzeniu pod oknem

i zacz grzeba specjaln igiek przy palniku naftowego prymusa, na
ktrym z wielkim znawstwem i zamiowaniem pichci niewymylne, ale
piekielnie dobrze pachnce potrawy. Iwan zyma si zwykle przy tej
okazji i obserwowa kulinarne wyczyny grubasa z ledwie
powstrzymywan nienawici, ale poczstowany nigdy nie mg si
oprze zapachowi i przyjmowa jedzenie, ktre nieodmiennie
okazywao si take bardzo smaczne.
Bybym zapomnia zacz Svoboda. Pan major kaza, eby pan
by obecny na pocztku tej narady i mia ze sob swoje ksigi.
Oczywicie. Bd gorliwie i z manifestowanym entuzjazmem
potwierdzi Iwan, ale gruby legionista nie da si nabra na ten
entuzjazm i w jego maych, inteligentnych lepkach pojawi si ognik
wyrozumiaej kpiny.
Przede mn nie musi pan udawa, e to wszystko si panu
podoba. Ja duo rozumiem, bo duo widziaem. Zrobili z pana psa
acuchowego, a w dodatku musi pan patrze na to, e tego paskiego
zota jest coraz mniej.
To nie moje zoto! przerwa Iwan i chcia doda: To zoto naley
do ludu. Ale jako si pohamowa i powiedzia:
To zoto naley do Rosji i do Rosjan.
No wanie! Svoboda wpad mu w sowo, jakby tylko czeka na
t kwesti. Do Rosjan! Tylko niech pan mi powie, do ktrych Rosjan.
Bo ja sam po drodze naliczyem kilka odmian: czerwoni, biali, lewi
eserowcy, prawi, jacy mienszewicy, atamani, kilka gabinetw,
miejscowi dyktatorzy, a wreszcie zwykli bandyci. A wic do ktrych
Rosjan, askawy panie?
Iwan zagodnia. Nie byo sensu si zaperza ani uywa wielkich
sw. Powiedzia wic co, co zabrzmiao wyjtkowo mao
entuzjastycznie:
Mnie pan pyta, panie Svoboda? Ja akurat panu nie odpowiem, bo
nie wiem.
Nie wie pan? Svoboda by coraz bardziej z siebie zadowolony.
To ja panu powiem. Trzeba umie korzysta z dowiadczenia,
a dowiadczenie uczy, e zawsze bior ci, co maj akurat wadz.
I powiem panu jeszcze, e trzeba umie si szybko orientowa i szybko
bra. Jak ten wasz Lenin.
Svoboda czeka, a Iwan podejmie rkawic, a poniewa Kaedub
przezornie si nie odzywa, cign:
Ten Lenin umie szybko dziaa i obraca wszystko na swoj
korzy. Pamitam, jak przed wojn w Pradze byy walki bokserskie za
pienidze. Chyba nie bardzo legalne, bo wstp mieli tylko
wtajemniczeni. Lali si a mio, do nieprzytomnoci. adne tam
przepisy, sekundanci, sdziowie. Oczywicie, adnych rkawic. Na goe
pici. Wygrywa ten, ktry o wasnych siach mg zej z ringu. No
i mona byo obstawia zakady. By tam taki bokser pan Ruzicka.
Przez kilka sezonw nikt nie mg go rzuci na deski. A trafi si
sprytniejszy zawodnik, ktry ju w szatni, gdzie w kcie, da mu
znienacka tak w eb, e gdy ten Ruzicka wyszed na ring, to ju ledwie
na oczy widzia i oczywicie pooy si po kilku minutach na deski. Pan
pewnie powie, e to niesportowo i e tak nie wypada. A ja panu
powiem, e w tej sytuacji to byo najlepsze posuniecie dla tego rywala
pana Ruzicki i dla wszystkich, ktrzy na niego postawili. I co, pan
myli, e ten Ruzicka si komu poskary albo e mia pretensj? Ot
powiem panu, e nie. Przyczai si. Pooy uszy po sobie, a ten drugi
bokser po pewnym czasie myla, e ten Ruzicka si przestraszy i da za
wygran. Tymczasem tym razem to Ruzicka zaczai si pod ustpem
w szatni i kiedy nowy faworyt wychodzi, podcigajc gacie, tak mu
przyla, e tamten w ogle nie wyszed na ring. No i ten Ruzicka wygra
walkowerem i znowu by mistrzem. Ale od tego czasu, zanim wyszed
w szatni zza rogu albo z ustpu, bacznie si rozglda, czy kto nie czai
si, eby da mu po bie. Gdzie w gr wchodz pienidze albo wadza,
tam nie ma miejsca na sentymenty. No i teraz niech pan mi powie, e
nie naley wyciga wnioskw z wydarze, w ktrych si uczestniczy.
Ten paski Lenin doskonale to potrafi. I pewnie dlatego w kocu
zostanie na ringu. Tyle tylko Svoboda przykrci wreszcie palnik do
prymusa i oglda cao najwidoczniej zadowolony z efektu tyle
tylko, e z tego zota nie zostanie ju dla niego wiele. Ale to, jak mwi,
sprawa dziejowej koniecznoci.
Te ostatnie sowa Svoboda wymwi z takim namaszczeniem,
jakiego w jego pojciu wymagaa dziejowa konieczno. Iwan nie
odpowiada. Pomyla, e Svoboda ma wiele racji. Wszystko wskazuje
na to, e bolszewicy powoli, ale nieuchronnie odzyskuj utracone
pozycje. I e dzieje si tak wanie dziki pragmatyzmowi i trzewemu
myleniu jednego czowieka. Trzeba to bdzie w wolnej chwili
gruntownie przemyle. Teraz Iwan nie mia ochoty na powane
przemylenia. Dawa samemu sobie rozgrzeszenie. Na decyzje zawsze
bdzie czas, a na razie trzeba tuli uszy po sobie, jak ten Ruzicka ze
Svobodovego opowiadania. Pokiwa wic gow i zapyta:
A nie wie pan, dlaczego mam by tylko na pocztku tej narady?
Pewnie jest pan potrzebny jedynie do buchalterii. Potem panowie
generaowie dyskutowa bd nad strategi, a to ju tajemnica
wojskowa. Svoboda umiechn si wyrozumiale. Sam pan rozumie.
Dobre i to. Zawsze jaka odmiana w monotonii kolejowego losu.
Poza tym bdzie mg zobaczy Wand i przyjrze si lepiej
Koczakowi, ktry go tak intrygowa. Moe przy okazji dowie si czego
istotnego o postpach ofensywy bolszewikw? Takie okazje trzeba
umie wykorzystywa. Iwan powesela i sign po ksigi, eby jeszcze
raz uporzdkowa w gowie wszystkie informacje przydatne
w nadchodzcej sytuacji.
Swoj drog ciekawe, jak oni mnie postrzegaj. Ci wszyscy wani
tutaj. Jak sucego? Czy moe widz we mnie wroga? A moe nikt si
nad tym nie zastanawia? Moe wszyscy myl tylko o tym, eby
napcha sobie kieszenie zotem i znale si jak najdalej od Kremla?
 A czy ty, Iwanku, nie masz czasami podobnych cigotek? No,
przyznaj si. Przecie sam przed sob moesz. Sam siebie nie postawisz
przed rewolucyjnym trybunaem. Cieniutki gosik w gowie Iwana by
saby, ale ton, ktrym indagowa Kaeduba, wcale nie by przez to mniej
zoliwy.
Sam siebie przecie nie postawi odpowiedzia odruchowo
zupenie gono.
Svoboda spojrza na niego podejrzliwie, nie bdc pewny swojej
znajomoci rosyjskiej gramatyki. Spyta wic:
Mwi pan do mnie?
Iwan umiechn si z maskowan wyszoci:
Nie. Sam do siebie.
 18 grudnia 1919 roku, Ninieudisk.
Pozwol pastwo, e przedstawi wszystkich uczestnikw.
Genera taki, a taki. Pukownik taki to, a taki
Nazwiska i szare popyny szamerowan, wygalonowan fal
poprzez przytumiony gwar niezobowizujcych rozmw. Major
Frantisek Kravak tchn cay usun oficjalnoci, ktrej najbardziej
zewntrznym przejawem by piknie wyprasowany przez Svobod
nowiutki mundur45. Twarz wygolona do prosicej rowoci dobrze
harmonizowaa z byszczc ysin, a uroczysty nastrj Kravaka,
penicego wtpliwe honory majordomusa, podkrela nieskazitelnie
biay podkonierzyk, cieniutk smuk wychylajcy si spod zapitego
na wszystkie haftki frencza. Wntrze salonki dawao si atwo
aranowa, a pomysowo skadane sprzty mona byo czy
i ustawia na rne sposoby. Z okazji spotkania st porodku
konferencyjnej czci wagonu nakryto zielonym suknem. Przed kadym
z uczestnikw pooono arkusik powielaczowego biuletynu i skromne,
ale adne nakrycia do kawy, bdce na wyposaeniu wagonu. Kad
filiank i spodeczek wieczy delikatny bkitny szlaczek ozdobiony
inicjaami kolei pastwowych. Kto pomyla take o tym, by woy
kilka strojnych gazek limby do krysztaowego wazonu i by kade
nakrycie uzupeni malekim talerzykiem z angielskimi biszkoptami
tymi, ktre tak rozkosznie, tu po pooeniu ich na jzyku,
niepostrzeenie rozpywaj si w ustach, tworzc sodk, pachnc
papk. Smak tych biszkoptw mona byo jeszcze poprawi, maczajc je
w miseczce z jesiennymi konfiturami z owocw dzikiej ry. Ale

45 W 1919 Legion Czechosowacki mg sobie ju pozwoli na wasne,

oryginalne mundury, cho przy ich projektowaniu posuono si wzorami
sojuszniczymi (np. czapki byy typu francuskiego). Tkanin na
umundurowanie zakupiono w Japonii. Najpierw nowe sorty otrzymali
oficerowie, ale do czasu opuszczenia przez Czechw i Sowakw
Wadywostoku wszyscy onierze Legionu mieli ju uniformy nowego typu.
Mundury te byy uywane take po powrocie do kraju do 1923 roku (przyp.
red.).
poniewa konfitur byo mao, jedynie samotna miseczka, osierocona na
rodku stou, czekaa na to, by kto skorzysta z jej cierpko-sodkiej
zawartoci.
Pierwszy, chrzkajc, odway si genera Knox46, bo szef jego
sztabu, tyczkowaty wsacz o usunych oczach i wskiej czaszce,
zamaskowanej pasmami wypomadowanych wosw, zorientowa si
zbyt pno, e wypadaoby usuy przeoonemu. Knox dwign
ciki od rezydowania nad mapami i od majo nezowych saatek zad i w
niewygodnej, miesznej pozycji duba biszkoptem w talerzyku
stojcym na granicy zasigu jego ramion. Podwieszone pod oczami
generaa sine worki wiadczyy o niezbyt higienicznym trybie
spdzania czasu. Knox, podobnie jak szef jego sztabu, by ulizany,
wypomadowany i wystrojony wyjtkowo starannie. Mundur
z doskonaego ciepego sukna przecity now, zaoon chyba
specjalnie na t okazj koalicyjk zdobiy baretki rozlicznych
odznacze, znakomicie wspgrajce z dumnym spojrzeniem
podsinionych oczu, wygolonym na gadko karkiem i imponujcymi
generalskimi gwiazdkami na konierzu frencza. Knox zdoa wreszcie
namaci swego biszkopta konfiturami i nie uroniwszy ani kropelki,
donie go do zoonych w mieszny, wyczekujcy dzibek ust. Jakby
tylko czekajc na szczliwe zakoczenie konfiturowej misji koalicjanta,
genera Paul Janin zadzwoni yeczk w spodeczek, a wszyscy obecni
skierowali wzrok na Francuza. Genera wsta, opierajc si na cienkiej
laseczce, ktr wida trzyma midzy nogami, i dopiero teraz mona
byo doceni jego imponujcy wzrost. Janin by w aobie, a szeroka
opaska na lewym ramieniu bkitnego frencza jedynie podkrelaa
skromne wyrafinowanie munduru, ktrego gorsu nie zakcay adne
ozdbki ani odznaczenia. Kolorystycznie Janin by take imponujcy.

46 Genera-major Alfred W.F. Knox dowdca Brytyjskich Si

Ekspedycyjnych na Syberii. Genera Paul Janin w roku 1919
gwnodowodzcy wojsk interwencyjnych na Syberii. Zastpi na tym
stanowisku japoskiego generaa Otani.
Mia bardzo ciemne, prawie czarne wsy i wyraziste czarne brwi nad
misistym nosem oraz bardzo jasne, niemal rozja rzone siwizn wosy.
Panowie oficerowie! zacz genera z emfaz, ale zaraz
zorientowa si, i w wojskowym, wielonarodowym gronie znalaza si
take kobieta, i to nieprzecitnie adna. Janin, tak zwykle pomysowy
i szarmancki na salonach, przez kilka chwil zupenie nie mg znale
sposobu, by naprawi swoje niedopatrzenie. Cofn wreszcie, jak
maszynista, ktry z rozpdu wjecha na niewaciwy tor.
Szanowni zebrani! zacz raz jeszcze i by nikt nie mia ju
wtpliwoci, e mademoiselle Laudowska naley do szacownego grona,
stukn pod stoem obcasami, lekko skaniajc siwy hem swoich
zdumiewajco gstych wosw w jej stron. Wanda podzikowaa
skpym umieszkiem. Nim jednak genera zdoa nabra rozpdu, na
drugim kocu stou podniosa si do wystajca z amerykaskiego
munduru w charakterystycznym kolorze khaki. Naleaa do
pukownika Barrowsa47., ktry wprawdzie znakomicie wada
francuskim, ale nie widzia powodu, dla ktrego wobec przewagi szar,
ktrych rodzimymi jzykami byy czeski, angielski i rosyjski, narada
miaaby si toczy po francusku. Po krtkich pertraktacjach
przeplatanych nieszczerymi dowodami konfidencji w postaci
okolicznociowych arcikw i wybuchw sztucznej wesooci
ustalono, e Janin wygosi wprowadzenie w swoim rodzimym jzyku,
a Hemmings przetumaczy jego sowa na angielski, potem za,
poniewa Janin wada take tym jzykiem, obrady toczy si bd po
angielsku. Wszyscy zgodzili si na takie rozwizanie, a Kaedub,
ktrego angielszczyzna z lat szkolnych pozostawiaa wiele do yczenia,
wola nie zabiera gosu w tej kwestii, tym bardziej e nie pytano go
o zdanie. Upyno ju ponad p godziny i Admira, ktry nienawidzi
wszelkich oficjalnoci i protokou, zaczyna si niecierpliwi.
Spodziewa si najgorszego, poniewa sprzymierzeni (jeli nadal mona

47Pukownik David Prescot Barrows oficer wywiadu A. E. F.

(Amerykaskich Si Ekspedycyjnych na Syberii).
byo ich tak nazywa) nie poprosili wanie jego o przewodniczenie. To
by wyrany sygna i Admira, ktry nie by z natury ani naiwny, ani
atwowierny, sta si od tego momentu czujny i napity, cho na jego
twarzy nie sposb byo wyczyta niczego szczeglnego poza
znudzeniem lub uprzejmym zainteresowaniem. Gdy rozpoczynaa si
wojna i poproszono go przy jakiej okazji o ocen szans zwycistwa,
powiedzia, e ludzie dziel si na optymistw, pesymistw i
realistw. A on naley do tych ostatnich. Jako miner wiedzia, jak
wyglda rozkad szans i prawdopodobiestwo sukcesu w trudnej
wojennej grze. Pomyla z sardonicznym zadowoleniem, e Janin bdzie
musia porusza si jak po polu minowym, bo atwo mu bdzie wylecie
w powietrze, uraziwszy kogo z obecnych. A oto nie byo wcale trudno.
Interesy reprezentowanych tu krajw, a wic Anglii, Francji i Stanw
Zjednoczonych, byy tylko pozornie interesami wsplnikw. Nie
wysyano ich tu wraz z doborowymi kontyngentami specjalnych
formacji eby prawili sobie dusery i opowiadali dykteryjki
o syberyjskich niedwiedziach. Wysano ich, by zaatwiali konkretne
interesy, za ktrymi stay konkretne, i to bardzo due, pienidze. Na
dodatek nie byo przedstawiciela Japonii, ktra jeli bra pod uwag
liczebno si interwencyjnych miaaby tu najwicej do powiedzenia48.
Ale Japoczycy mieli zupenie inne i jak zwykle bardzo precyzyjnie
sformuowane priorytety. Inaczej nie wysyaliby takiej siy. Moe
dyplomacja nie bya ich najmocniejsz stron, ale zawsze starali si
wprowadzi do gry rodki gwarantujce uzyskanie tego, co sobie
zaplanowali. Spodziewali si te kosztw i strat, umieli je wkalkulowa
w swoje zaoenia strategiczne. Przed szturmem na kajzerowskie
Cingtao uroczy i nieco ekscentryczny genera Kamio Mitsumi
(ekscentryzm ten przejawia si midzy innymi w wielogodzinnych

48 Rne rda podaj e Cesarstwo Japonii wyekspediowao na

Syberi od 70 do 100 tysicy onierzy. Japoski genera K. Otani by w 1918
roku gwnodowodzcym poczonych si, zoonych z wojsk USA, Anglii,
Francji i oczywicie Japonii.
konwersacjach z ukochan papug) spokojnie poinformowa podlegego
mu dowdc walijskiego puku, ktry mia walczy u boku Japoczy
kw, e liczy si ze strat nawet caego regimentu 49. Tak. Japoczycy
jeli ju si w co angaowali, robili to na serio i z duym zadciem.
Przypominao to troch filozofi ich szermierki. Jeli uderzasz,
niewane, czy uderzasz doem czy gr; uderzaj tak, eby zabi. Moe
to, e nie ma tu ich reprezentanta, wcale nie jest kwesti przypadku?
Moe nie chcieli na tym etapie siada do stou z Brytyjczykami?
W kocu japoska polityka ostatnich lat zmierzaa do tego, by wykaza
wiatu, i Azja doskonale moe si oby bez pomocy i ingerencji
Albionu. Tak to czsto bywa, e dzisiejsi sojusznicy, zwizani
doranymi interesami, na drugi dzie staj si sobie niepotrzebni,
a wreszcie zaczynaj ze sob walczy o nowe strefy wpyww. Admira
tak gboko zanurzy si w swoje niewesoe myli, e gos Janina, ktry
zacz mwi jaki czas temu, dochodzi do niego stopniowo, jak gos
kogo, kto mwi, zbliajc si do suchaczy:
I ju nikt chyba dzi nie wtpi, e dowdcy poczonych si,
kierowani przyjani do tej czci wspaniaego rosyjskiego narodu,
ktra postanowia zrzuci bolszewickie jarzmo, dooyli wszelkich
stara, by przyczyni si do ostatecznego zwycistwa. Niestety, mimo
tak powanego zaangaowania zarwno ze strony Rzdu Jego
Krlewskiej Moci, jak i rzdu Stanw Zjednoczonych, a take rzdu
Republiki Francuskiej
Janin przerwa i poniewa najwidoczniej zascho mu w gardle,
poszuka wzrokiem pomocy. Znalaz j u Knoxowego szefa sztabu, bo
drgal zawstydzony sw wczeniejsz nieuwag sta si wyjtkowo
czujny i jeszcze bardziej usuny. Siorbnwszy wody mineralnej, Janin
cign:

49 Admira ma na myli Nathaniela W. Barnardistona, dowdc

synnego South Wales Borderers, walijskiego puku w sile 950 piechurw.
Brytyjczycy nalegali, by ich onierze mieli swj udzia w operacji, gwnie ze
wzgldw politycznych.
 Zaangaowania zarwno znacznych rodkw finansowych, jak i
mwca, szuka dobrego okrelenia, ale nie znalaz go, wic zacz
nowe zdanie, udajc, e poprzednie si ju skoczyo: Wymienione
rzdy, nie baczc na niezakoczony jeszcze na dobre wysiek wojenny,
zaangaoway tu take swoich najlepszych onierzy
Admira, ktry przez chwil sucha uwanie, zrozumia, e Francuz
nie powie niczego istotnego, a cae to przemwienie ma jedynie na celu
mydlenie oczu. Sprzymierzeni zebrali si tu najprawdopodobniej tylko
z jednego powodu, a tym powodem bya osoba Aleksandra
Wasilijewicza Koczaka. Admira przesta wic sucha i spry si
w rodku, jak kto otoczony przez bandytw pod cian cuchncego
zauka. Admira nie wiedzia, bo i skd, e solidarno zachodnich
mocarstw to wycznie adny, propagandowy chwyt. Zaangaoway si
pocztkowo tylko po to, by stworzy szans na wyegzekwowanie
carskich dugw, potem za, by nie straci icie gargantuicznych dostaw
materiaw wojennych dla Rzdu Tymczasowego. Sojusznicy patrzyli
sobie uwanie na rce jak zawodowi pokerzyci, ktrzy siadajc do gry
z podobnymi sobie profesjonalistami, zakadaj, e bdzie si
oszukiwa. Na dobr spraw nikt nikomu nie ufa. Amerykanie
podejrzewali, e Anglia i Francja, wyszedszy z wojny zwycisko, bd
dy do poszerzenia granic swych imperiw. Anglicy za grosz nie
dowierzali Francuzom, sdzc, e ci po zwycistwie nad Prusakami
bd chcieli dominowa w nowej, powojennej Europie na wzr
I cesarstwa napoleoskiego. Brytyjczycy i Francuzi pospou
podejrzewali, e wielka demokratyczna Ameryka angauje si
w dziaania na starym kontynencie tylko na tyle, na ile jest to konieczne,
by zrobi dobry biznes. To ostatnie podejrzenie byo akurat nie od
rzeczy, bo amerykaski Senat nie zgodzi si na ratyfikacj traktatu
z Niemcami i udzia USA w Lidze Narodw. Brytyjczycy do wawo
postanowili si zdemobilizowa, stwierdziwszy, e kraj jest
wyniszczony wojn i naley wzi si przede wszystkim za odbudow
gospodarki, a nie remontowanie pancernikw i awantury za siedmioma
grami. Poza tym na Wyspach zapanowao bezrobocie i coraz czciej
sycha byo w Parlamencie gosy nawoujce do otwarcia handlu
z Rosj bolszewick. Nie bez znaczenia na przyszo byoby take to, e
handel taki oznaczaby wyparcie z Rosji zasiedziaego tam kapitau
francuskiego. A przecie Rosja biaa, czerwona czy zielona to
wspaniay rynek dla brytyjskich towarw i praca do brytyjskich
robotnikw.
Ju wkrtce, bo w poowie stycznia 1920 roku, Wielka Brytania, nie
uznajc de iure sowieckiego rzdu, podpisze z nim jako pierwsze
pastwo kapitalistyczne traktat handlowy. Francuzi wcale nie chcieli
by duej Napoleonami, gdy zobaczyli, e zostali na dobr spraw sami
na placu boju. Samotne porzdkowanie ogu piaej rewolucjami
i rozbaaganionej wojennymi harcami Europy wcale im si nie
umiechao. Ale Francuzom al byo zainwestowanych niegdy w Rosji
wielkich kapitaw. Poniewa bolszewicy nie chcieli sysze o paceniu
carskich dugw, Francuzi ju wkrtce wykonaj manewr desperacki:
uznaj kolejny z sezonowych gabinetw rzd Wrangla. W Paryu
przez czas jaki udzono si, e Wrangel dorwna Denikinowi. Na
dodatek rzdy caej Wielkiej Trjki musiay liczy si z tym, e w ich
macierzystych krajach czerwone pomysy ustrojowe miay cakiem
pokane rzesze sympatykw. Bolszewickie idee spoeczne,
relacjonowane przez pras, mogy si niektrym wyda cakiem
sympatyczne.
Osobny problem stwarzaa sw powojenn polityk Japonia.
Formalnie wojska boskiego cesarza znalazy si w Rosji dlatego, e
Stany Zjednoczone poprosiy Japoni o przyczenie si do akcji
ewakuowania Czechw, ale faktycznie zarwno Amerykanie, jak
mocarstwa europejskie bay si, e Japonia nie bdzie czeka na
zaproszenia i z wasnej inicjatywy wkroczy na Syberi, wykorzystujc
baagan na terytorium niedawnego sprzymierzeca. Japoczycy
zdawali si tylko czeka na jaki sensowny pretekst, eby wle na
terytorium, na ktre od dawna mieli chrapk. Potraktowali prob
sojusznikw niezwykle powanie i wkrtce na kontynencie znalazo si
ponad siedemdziesit tysicy znakomicie wyszkolonych
i wyekwipowanych onierzy50. W Japonii w koach rzdowych
i biznesowych obawiano si, e leninowski komunizm jest propozycj
na tyle atrakcyjn, i moe rozszerzy si na inne kraje jak poar
suchego stepu w lecie. Wysyajc tak siln armi, japoscy generaowie
liczyli na ubicie dwch kaczek jednym strzaem. Po pierwsze istotnie
chcieli wspomc kontrrewolucj, po drugie za planowali opanowanie
Kolei Wschodniochiskiej, a w perspektywie take Magistrali
Transsyberyjskiej. To za oznaczaoby przejcie kontroli ekonomicznej
nad ca wschodni Syberi.
Japoczycy jak ju powiedziano dziaali z odpowiednim
zadciem; w lad za wojskiem na Syberi cigna chmara drobniejszych
i grubszych przedsibiorcw. Najwiksze japoskie korporacje,
upasione na wojennej produkcji i na wojennych dostawach, zlatyway
si na nowe rubiee jak spy na wiee cierwo. W lad za korporacjami
cignli osadnicy, dni nowych moliwoci i nowych dochodw
w krainie, ktra daje wszystko, nie dajc niczego w zamian. Nie
wiadomo kiedy zebrao si ich okoo pidziesiciu tysicy. Mieli
pienidze. Pochodziy albo z kredytw dnych ekspansji japoskich
bankw, albo z wojennych, szybkich i zyskownych interesw, albo od
ydowskich bankierw, ktrym Rzd Japonii z wdzicznoci za
finansowe wsparcie w czasie wojny z Rosj w 1904 roku wyjtkowo
uatwia prowadzenie interesw. Fala japoskich inwestycji para
niepowstrzymanie na zachd. Cesarstwo siadao wic do gry, majc
w rku wyjtkowo mocne karty. Podobnie udana bya licytacja, podczas
ktrej zadeklarowali daleko idc pomoc Czechom.
Niestety, po tak obiecujcym pocztku popenili kilka
niewybaczalnych bdw. Najwikszym z nich by Roman Mikoaj
Fiodorowicz von Ungern-Sternberg, zwany te nie bez powodu
szalonym baronem. Przy innych stoach Japoczycy take grali va

50Liczb onierzy Nipponu rnie okrelaj rda. I tak np. Edgerton

twierdzi e byo ich sto tysicy, zob. Robert B. Edgerton, onierze imperium
japoskiego, Bellona 2000, str. 185.
banque. Na forum wieo powstaej Ligi Narodw wnieli o likwidacj
dyskryminacji rasowej. Oni, ktrzy uwaali Chiczykw
i Koreaczykw za niegodnych miana czowieka! To byo smakowite
posunicie w grze, ktra nazywaa si Azja dla Azjatw. Niestety,
bardzo pragmatycznie mylce kraje Kanada, Nowa Zelandia
i Australia bojc si fali emancypowanych imigrantw z Chin, Indii
i samej Japonii, zablokoway ten postulat. A szkoda! C to byaby za
karta w grze! Samurajowie nie rezygnowali jednak z rozgrywki
ideologicznej. Gdy Zachd odmwi rozpatrywania absurdalnego
dania, ogosili si narodem moralnie wyszym. Czemu nie? Bya to
woda na myn wyznawcw kokutai, a ta niebezpieczna trucizna miaa
okazj coraz silniej trawi mode japoskie umysy51. Ideologia to jedno.
Zawsze mona j tworzy na uytek wasnych interesw i dowolnie
manipulowa ide z wiksz lub mniejsz doz bezczelnoci. Ale
Japoczycy, koczc wojn ze wzmocnion gospodark i nadwykami
w bilansie, zaczli si mnoy na potg. Do tej pory z przyrostem
naturalnym nie byo najlepiej. Jednak nadzieje na lepsz przyszo,
poparte spadkiem cen nieruchomoci, zawsze s zacht do wzmoonej,
bezkrytycznej prokreacji. Jeli jest tak dobrze nastpnym pokoleniom
bdzie zapewne o wiele atwiej. Multiplikujmy si zatem. Dynamika
przyros tu naturalnego przypieszya. Ludzie majcy nadziej na lepsze
jutro zaczli si czciej i lepiej kocha. Przybywao niemal milion
nowych Japoczykw rocznie. Znamienna bya wypowied pewnego
japoskiego militarysty. Zapomnijmy jego nazwisko, zapamitajmy
tenor: S tylko trzy drogi, ktrymi Japonia moe uciec od tak licznej
populacji. Pierwsz jest emigracja, ktrej zabroniono, wprowadzajc
antyjaposk polityk imigracyjn w innych krajach. Drug jest wejcie
na wiatowe rynki, lecz te ograniczone s przez bariery celne i zrywanie

51 Kokutai idea wartoci narodowych i cnt. Zesp tych cnt,

pokutujcych niestety do dzi, czyni Japoczykw, w ich mniemaniu
oczywicie, jednostkami wyszymi i niezwykymi. Na nieszczcie idee
kokutai byy systematycznie szczepione kadetom w Japoskiej Akademii
Wojskowej.
umw handlowych. Co ma uczyni Japonia, jeli dwie spord trzech
drg zostay zablokowane? Wydaje si czym oczywistym, e powinna
natychmiast obra trzeci, dostpny kurs ekspansji terytorialnej.
Admira przypomnia sobie nagle mieszn ksieczk,
przetumaczon na rosyjski, ktr podarowa mu przyjaciel, zagorzay
naprawiacz wiata. Ksiecz ka okazaa si tak zabawna, e Admira
siga po ni, ilekro chcia si pozby zych myli. Nosia pompatyczny
tytu Tajna strategia rozszerzania, a jej rwnie zabawny autor Sato
Nobuhiro ju w 1823 roku oznajmia wiatu, e Japonia jest jego
fundamentem, przeznaczeniem za owego fundamentu jest nieustanna
ekspansja. Ba! w japoski humorysta twierdzi, e naley podzieli
cay wiat na prowincje i dystrykty Japonii. Opisa te dokadnie, od
czego trzeba zacz ten szczliwy dla wiata proces. Oczywicie od
ataku na Chiny i Manduri. Ksieczka demonstrowana przyjacioom
przy koniaku jako kuriozalny rarytas teraz objawia mu si w dziwnie
upiornym wietle.
Moe wic pan Admira zechce przedstawi zebranym tu swj
ogld sytuacji? natrtny gos Janina przerwa jego zamylenie.
Aleksandr Wasilijewicz ciko podnis si z fotela i zarzdzi, by
rozwinito map. Czescy onierze rozpili j na prowizorycznym
stojaku, a Admira musia uwaa, by dotykajc wskazanych miejsc, nie
zrzuci jej na podog.
Sytuacja jest bardzo powana. Zemci si na nas brak koordynacji
dziaa. Denikin i Armia Ochotnicza ponosz klsk za klsk i z tamtej
strony nie moemy ju liczy na jakiekolwiek wsparcie. Trzeba zaoy,
e poniesiemy klsk na caym poudniu Rosji.
Admira chrzkn i powid wzrokiem po zebranych, chcc
sprawdzi, jak reaguj na jego sowa. Ale zebrani doskonale widzieli,
jaka jest sytuacja i frasobliwe, pene zrozumienia spojrzenia nie mogy
zwie Admiraa.
Jak donosi wywiad, nasze siy na Poudniu rozpady si
w zasadzie na oddzielne grupy i nie dziaaj ju jak jednolicie
dowodzona armia.
 Admira zwrci si ku mapie.
Najsilniejsza jest grupa zoona z armii doskiej i ochotniczego
korpusu kubaskiego. Dziaaj na lewym brzegu Donu. Grupa generaa
Saszczewa przedara si na Krym, a tu Admira delikatnie
dotkn mapy na prawym brzegu Dniepru trzyma si jeszcze cz
armii generaa Szylinga
Prosz wybaczy, Admirale przerwa mu Knox. Sytuacj
wszyscy znamy. Prosz raczej, jeli to oczywicie moliwe, o pask
ocen jej rozwoju zakoczy Knox krgym zdaniem i gupim,
bezmylnym gestem zacz gadzi swoje orderowe baretki.
No, c Admira lekko skoni gow w kierunku pytajcego.
To niestety wyjtkowo proste. Jeli wybacz mi pastwo dosadno
okrelenia, naley zaoy, e w cigu najbliszych miesicy, jeli nie
tygodni, wszystko pjdzie w diaby.
Jak pan to raczy rozumie? nie dawa za wygran Knox.
Aleksandr Wasilijewicz nie mia skrupuw, bo irytowao go to
przebieranie parwkowatymi palcami po baretkach:
Tak, jak pan raczy sysze. Bolszewicka ofensywa bdzie
postpowa raz szybciej, raz wolniej. Moe nawet nasze siy odnios
jakie lokalne sukcesy, ale to, co si dzieje, jest nieodwracalne.
Przegralimy t kampani, a jak sdz, jeli i w przyszoci
zaangaowanie sprzymierzonych bdzie wyglda jak dotych czas, to
Admira szuka chwil wrd angielskich idiomw dobrego,
dosadnego sformuowania. Ale nie znalaz. Wic sformuowa swoj
myl najprociej, jak potrafi:
Rosja na dugie lata nalee bdzie do Lenina. Omiel si
zasugerowa, e obecny stan rzeczy jest take panw zasug.
Admira wrci na miejsce i siad rwnie ciko, jak kilka minut
temu si podnosi. W ogle czu si ciki. Tak jakby w jego ciao
i umys wlay si wszystkie niepowodzenia i dramaty ostatnich
miesicy. Ciao bolao go, podobnie jak dusza, i momentami
najprociej ujmujc nie widzia powodu, by y dalej. Po ostatnich
sowach zapanowaa pospna cisza, jak w gimnazjalnej klasie, gdy
wychowawca kae przyzna si winowajcom do jakiej szkolnej
zbrodni, a wszyscy uczniowie, udajc, e nie maj o niczym pojcia,
solidarnie milcz. Wreszcie odezwa si Barrows:
Siebie pan zupenie nie wini?
Admira oywi si.
Trudno mi tu, panie pukowniku, dokonywa ocen wasnych win
i zasug. Mog panu powiedzie tylko tyle, e staraem si wykona
nasze wsplne zadanie jak najlepiej i, jak pan wie, bylimy ju bardzo
blisko ostatecznego zwycistwa.
Owszem replikowa Barrows. Bylicie panowie.
Barrows wyraa si tak, jak w obroca sdowy, ktry w wypadku
uniewinnienia mwi klientowi: No, wygralimy!, a w wypadku
wyroku skazujcego informowa: Niestety, przegra pan.
Ale prosz mi wytumaczy indagowa choby tak najprostsz
rzecz
Su panu Admira czujnie wpatrzy si w Amerykanina.
Dlaczego nie chcia pan uzna praw Polakw i Finw? Gdyby
Polacy mocniej nacisnli, byoby po Leninie i bolszewikach.
Teraz Admira take doskonale to wiedzia. Wiosn i latem 1919
wiele zaleao od Polakw. Gdy Denikin w maju zaj Kijw i zagrozi
Moskwie, a Judenicz we wsppracy z brytyjsk flot znalaz si na
pozycjach wyjciowych do ataku na Piotrogrd, Polacy, ktrzy jak si
wydaje istotnie mogli zmieni losy tej wojny, stanli z broni u nogi.
Nie zachcalicie ich zbyt arliwie! odparowa natychmiast
zarzut zarzut em, a Barrows poczerwienia na misistym obliczu.
Ale to pan, Admirale, i Denikin nie chcielicie uzna ich
postulatw.
Admira poczu si nagle zmczony rozmow, ktra w tej postaci
bya jedynie odwlekaniem tego, co nieuchronne. Postanowi nie
oszczdza Jankesa:
Mielimy w tej sprawie wyrane zalecenia rwnie paskiego
rzdu. Powinien pan o tym pamita, choby z uwagi na wzgldy
czysto kurtuazyjne52. Szkoda czasu, panowie, na rozwaanie
hipotetycznych skutkw utraconych moliwoci.
Barrows, jak uczniak przyapany na kamstwie, chtnie brnby dalej
w sown utarczk, ale Janin powstrzyma go, wchodzc w sowo:
Admira Koczak ma racj. To nie ma najmniejszego sensu.
Zajmijmy si sprawami najbliszej przyszoci i tym, co wane.
Admira podzikowa mu spojrzeniem, ale przyapa si
jednoczenie na tym, e chtnie spostponowaby Amerykanina do
koca, bo sprawiao mu to przyjemno.
Teraz nawet takie zwycistwa mnie satysfakcjonuj. Paradne. Czas
byoby da sobie z tym wszystkim spokj pomyla i zupenie
niespodziewanie przypomniay mu si studenckie wakacje nad
cudownym i jedynym jeziorem Sventes na otwie. Admira poczu
nagle, e niczego nie pragnie tak mocno jak tego, by znale si

Zarzucano niejednokrotnie Koczakowi, e odmawiajc Polakom

52

uznania niepodlegoci Polski, zmarnowa szans na zwycistwo nad

bolszewikami. Zapomina si jednak, e Pisudski, nie doczekawszy si
pozytywnego odzewu ani ze strony biaogwardzistw, ani ze strony mocarstw
zachodnich, podj tajne rokowania z bolszewikami. Miay one doprowadzi
do przeksztacenia istniejcej wwczas linii frontu, biegncej nad Dwin,
Berezyn i na wschd od Horynia we wschodni, trwa granic Polski.
Biaogwardzici byli generalnie niechtni niepodlegoci Polski, chcc za
chowa, nie wiedzie czemu, stan posiadania jednej i niepodzielnej Rosji.
Postawa Zachodu bya ju najzupeniej parszywa. Zastrzegajc sobie w 87.
artykule traktatu wersalskiego prawo decydowania o wszystkich granicach
Polski, bardzo dugo zwlekano z wyartykuowaniem stanowiska w sprawie
granicy wschodniej. Marszaek Foch wyznaczy wprawdzie w lipcu 1919
tymczasow lini rozejmow wzdu linii kolejowej Grodno Wilno
Dwisk, ale stara si gra na dwa fronty i nie zraa Biaej Gwardii.
Tymczasow granic Rada Najwysza Sprzymierzonych wyznaczya dopiero 8
grudnia. Odcia ona od Polski cz Suwalszczyzny i przebiegaa dalej
wzdu Bugu do Sokala. To wanie synna linia Curzona. Nie zdecydowano
jednak o losie Galicji Wschodniej, do ktrej prawa, nie wiedzie czemu, rocili
sobie biali Rosjanie, ktrzy domagali si take przyznania Rosji
Chemszczyzny, cobyo ju grub przesad.
w wiosowej odzi, koyszcej si na wodach tego gbokiego
i niesamowicie czystego jeziora.
Ale Janin cign z gderliw stanowczoci:
Prosz nam, Admirale, zreferowa obecny hm stan paskich
si. No i przede wszystkim dobrze by byo, gdybymy wysuchali
sprawozdania finansowego. Myl, e t ostatni kwesti
zainteresowani s wszyscy tu obecni.
Aleksandr Wasilijewicz musia szybko wrci znad otewskiego
jeziora, ale postanowi uda si tam znw, gdy tylko Janin wypuci jego
niespodziewanie rozmarzonego ducha ze swych szponw.
Jeli chodzi o sytuacj moich oddziaw, to dysponuj jedynie
danymi sprzed kilku dni, a jak panowie sami wiedz, w cigu kilku dni
moe si zmieni bardzo wiele.
Hemmings, ktry doskonale wiedzia, dlaczego Admira nie ma
najwieszych informacji, poczu w sobie nage wspczucie dla niego.
Postanowi przyj mu z pomoc, ale wypado to niezbyt zrcznie:
Dlaczego pan nie ma najnowszych depesz?
Z prostej przyczyny. Nie dziaa radiostacja w moim pocigu.
Przynajmniej tak mi powiedziano.
Admira ze smutnym umiechem popatrzy po twarzach obecnych.
Kravak, ktry osobicie wymontowa kilka lamp z aparatu, pospieszy
take z pomoc.
To zapewne da si szybko naprawi.
Admira, pogodziwszy si z braku innych opcji z tym niesychanym
festiwalem mitomanw, pokiwa yczliwie gow.
Zapewne, panie majorze.
I nie tracc czasu, bo jak najszybciej chcia wrci do swojej odzi na
jeziorze, wyrecytowa:
Wycofujemy si na caym froncie i przegrupowujemy siy wzdu
linii kolejowej cigajc, jeli to moliwe, jeszcze nieodcite oddziay.
Generalnie brakuje mi taboru i ludzi do obsugi i zapewne cz moich
wojsk, pozostawiona sama sobie, rozformuje si.
Zastanowi si chwil i uzupeni uprzejmie:
 Rozformowa si to eleganckie sowo, ale bez dobrze
zorganizowanego wsparcia w odwrocie ludzie ci po prostu si
rozbiegn w panice, a bolszewicy zaczn na nich polowa przy pomocy
swoich partyzantw. To tylko kwestia czasu. Demoralizacja.
Maruderzy. I tak dalej. Znaj pastwo te rzeczy. Nieodmiennie
towarzysz kadej klsce.
Admira pomyla sobie, e atwo zamyka w gadkie frazy
wydarzenia, ktre dziej si gdzie tam, setki kilometrw od tego
przytulnego pulmana. Ale co powiedzieliby jego ludzie, syszc, jak
beznamitnie ocenia przyszo ich ukochany dowdca, szefjedynego
legalnego gabinetu Biaej, Wymarzonej Wszechrosji? Napluliby mu
w twarz? Rzuciliby w nieg i deptali dopty, dopki koci nie zaczyby
trzeszcze? Zawid ich? Tych kilkaset tysicy wspaniaych ludzi?
Chopcw penych entuzjazmu i y ciowej siy, ale i posiwiaych
gwardzistw, mdrych i rozwanie uywajcych swej nabytej w wielu
wojnach wiedzy? Niepewnych, ale penych nadziei na inn przyszo
ochotnikw? A wreszcie odakw, dnych upw, kobiet i orderw?
Czy moe sobie cokolwiek zarzuci? Oczywicie! I za chwil wygarnie
to ugarnirowanej baretkami czeredzie. Bez litoci. C w kocu ma do
stracenia?
Tragedia tysicy moich ludzi nie obcia, szanowni pastwo, tylko
mnie. Ja zreszt a jak sdz, nie musz nikogo o tym przekonywa
zrobiem wszystko, co mona byo zrobi. Zrobiem Zrobiem
wszystko do diaba, co mona byo zrobi, majc takich sojusznikw,
jakich miaem. Nie! Prosz mi nie przerywa! Dosy ju tych gadkich
wykrtw. Nie oszukujmy si, panowie. To nie bya czysta gra.
Doskonale o tym wiecie. Wic jeli macie jakie pretensje, miejcie je do
samych siebie. Prosz wybaczy. Relacj finansow zda panom zapewne
major Kravak.
Admiraowi zrobio si nagle duszno, wic szybkim ruchem roze
rwa haftki konierzyka i oddychajc ciko, wodzi krwawym,
nabrzmiaym wzrokiem wok stou. Podobnie patrzy ostatecznie
zmczony, zmuszony do kocowej rozprawy byk na arenie, nie
wiedzc, e jego desperacja jest starannie zaplanowan czci
spektaklu.
 Gdzie na trasie pomidzy Ninieudiskiem

a Irkuckiem,

przedzia Hemmingsa, koniec grudnia 1919 roku.

Nie bardzo rozumiem, co na tym zyskujecie i w jaki niby sposb

ma to jak powiedziae oczyci sytuacj.
Wanda bos stop staraa si rozchyli uda i dotrze do istotnej
czci majora Ernesta Hemmingsa, ktry siedzc w samych bryczesach
i wojskowym, bawenianym podkoszulku (dobrze wiadczcym
o jakoci amerykaskich sortw mundurowych) naprzeciw niej, zajty
by studiowaniem odbitej tandetnie na powielaczu bolszewickiej
gazetki. W przedziale byo bardzo ciepo, a szyb, dla podkrelenia
kontrastu, pomalowa w wymylne wzorki witeczny, syberyjski mrz.
Daj spokj odpdza j bez zoci, jak odpdza si uprzykrzone
dziecko, ktre si nudzi i koniecznie chce wcign kogo starszego do
zabawy.
Mwi: daj spokj, bo dam ci klapsa!
Umiechn si jednak rozbrojony, widzc, jak zsuwa z goej pupy
koc i prowokacyjnie wysuwa rowe od szorstkiej weny cztery literki,
mruc jednoczenie oczy i podnoszc rami, jak filmowy wamp.
No to daj, ale zaraz! marudzia zabawnie i nagle przypomniaa
sobie, e zacza przecie rozmow o pryncypiach.
Co ty w ogle czytasz! Co to za szmata? Nie szkoda ci czasu?
Przecie ty w ogle mao co rozumiesz w tym jzyku.
No wanie powanie zainteresowany gazet Hemmings chtnie
podj temat. Ten szacowny periodyk nazywa si sylabizowa
z trudem Sy bir skaja Praw da. To jest, jak widzisz, numer
sprzed tygodnia. Bardzo ciekawe. Dali mi to Czesi. Czasu mamy duo.
Ale rzeczywicie prawie nic nie rozumiem. O! Wetkn jej mierdzcy
tani farb drukarsk spachetek tego, grubo wknistego papieru
pod nos. Tu jest przedruk przemwienia Lenina. Usiowa
sylabizowa, suwajc palcem po rozmazanych literkach gradanki:
E to prawda
Daj, nieuku. Bdziesz to dry do rana. Przetumacz ci.
Wanda podcigna opadajce ramiczko koszulki i schowaa
swawoln stop-penetratork pod koc, a Hemmings nala sobie
odrobin z resztek zapasw Harwich do rosyjskiej, rnitej
z krysztaowego szka szklanki.
To prawda tumaczya szybko na angielski napuszone sowa.
Pokj, do ktrego doszlimy, jest w najwyszym stopniu nietrway. Ten
okres wytchnienia, ktry uzyskalimy, moe by lada dzie naruszony
zarwno z Zachodu, jak i ze Wschodu to nie ulega wtpliwoci. Nasza
sytuacja midzynarodowa jest tak krytyczna, e musimy wyta
wszystkie siy, by utrzyma si jak najduej, dopki dojrzewa rewolucja
na Zachodzie dojrzewa o wiele wolniej, ni oczekiwalimy i Wanda
zastanowia si chwil, nie znajdujc dobrego sowa i odpowiedniego
nastpstwa czasw I I Aha I wolniej, ni pragnlimy.
Hemmings, ktry w udawanym napiciu wspina si wraz z ni na
szczyt Leninowskiej pitrowej frazy, odetchn z ulg.
Widzisz Wanda nie moga powstrzyma si od skomentowania
artykuu jemu nie wystarczy, e co jest nietrwae. On musi
powiedzie, e co jest w najwyszym stopniu nietrwae. To gupie, ale
dziaa. Sama si nad tym zastanawiaam i doszam do wniosku, e tam,
gdzie trzeba podgrza emocje, gramatyka ma drugorzdne znaczenie.
Czy ty mnie rozumiesz?
Jasne, e rozumiem. Wystarczy posucha amerykaskich
politykw. To si sprawdza wszdzie na wiecie. Moe z wyjtkiem
brytyjskiej Izby Lordw, bo dla nich waniejsze jest to, jak mwi, od
tego, co mwi. Ale co on ma waciwie na myli, mwic o rewolucji
na Zachodzie? Ju widz, jak robotnicy od Forda biegn szturmowa
Biay Dom umiechn si pod wsem.
Ach, ty Jankesie. Przypomnij sobie wasz wojn domow.
 Przynajmniej si nikt nie wtrca. A walczyo si o prawa
czowieka. Hemmings uwiadomi sobie, e jego przodkowie bo by
z pochodzenia poudniowcem walczyli akurat po tej stronie, ktra nie
chciaa ludziom przyzna owych praw. Ale nie wyzna tego Wandzie.
Oni te walcz o prawa czowieka przypomniaa bez
entuzjazmu.
Hem mings przyjrza si jej uwanie.
Nie! Nie dam si nabra. Nie mw mi, e w to wierzysz.
Nie wierz, szczeglnie, e do dobrze go poznaam, ale
poniewa ronie liczba jego zwolennikw i bolszewizm zwycia, co
w tym musi by.
Ronie liczba podrzuci jej nowy argument. Ronie. Bo on ma
coraz wicej wadzy i moe ju zmusza ludzi do entuzjazmu53.
Moe i tak. Ale co do tej rewolucji na Zachodzie, to wcale nie jest
takie zabawne, jak sdzisz. Powiedzia mi raz, e marzy o tym, by cay
wiat sta si czekaj, jak on to uj Federacj Sowieckich Republik.
U was to moe byoby wyjtkowo trudne, ale w takich Niemczech albo
na Bakanach?
To wariat! Hemmings z wraenia jednym haustem wla w siebie
cenny napj.
Ale skuteczny. A gdy zwolennicy jego szalestwa bd na wiecie
w wikszoci, to wszystko si moe zdarzy. Nie sdzisz? Mgby mi
te nala. Mam do popijania szampana. Czuj si potem jak balon.
Nie sdz odpowiedzia spokojnie. Demokratyczne rzdy do
tego nie dopuszcz. Sign po butelk, podejrzliwie sprawdzajc, ile
jeszcze zostao. Nie zwlekaa z replik:
Demokratyczne rzdy ju pokazay, na co je sta. Ano wanie.
Moe by mi askawie wytumaczy, dlaczego zachowalicie si jak

53 Suy temu midzy innymi dekret O prasie, dajcy podstawy

prawne do wprowadzenia cenzury prewencyjnej. W jego wietle Kady
organ prasowy mg zosta zamknity nie tylko za podeganie do oporu
wobec Sownarkomu, ale nawet na podstawie zarzutu siania zamtu za
pomoc jednoznacznie stronniczego przeinaczania faktw.
jak nie znajdowaa dobrego okrelenia. Po polsku powiedziaaby jak
winie. Po angielsku to nie zabrzmiaoby dostatecznie wyrazicie.
Powiedziaa wic:
Dlaczego gracie tak nieczysto z Koczakiem? Przecie to wspaniay
czowiek? Co z nim teraz bdzie?
Chciaa pewnie powiedzie: just like scumbags54. Co ma by?
Czego si do mnie przyczepia? Hemmings wyj jej z rk gazet
i starannie rozprostowa. My do niego nic nie mamy. Formalnie jest
pod opiek Czechw i tego francuskiego dupka. Zauwaya, jak ten
abojad sztywno siada? Na pewno si boi, eby mu nie pky
hemoroidy.
Wanda rozemiaa si mimo woli, wyobraajc sobie, e hemoroidy
Janina naprawd pkaj przy siadaniu. Przez chwil chichotaa, bo
obraz, jaki si pojawi w jej wyobrani, by niezwykle sugestywny.
Powiedz serio. Nie wykrcisz si dzi od prawdy.
Hemmings posmutnia:
Nie znam prawdy. Mog si tylko pewnych rzeczy domyla. No
i oczywicie mam swoje rozkazy, ale z nich nie dowiesz si prawdy,
aczkolwiek pewnych rzeczy mona si tam doczyta midzy wierszami.
No wic powiedz mi, czego si tam doczytae? Tylko jak na
spowiedzi. Bo jak zobacz, e esz, nie bdziemy si ju wicej kocha.
Groba zabrzmiaa powanie, wic Hemmings take spowania.
Dobrze, ale pamitaj, e jeste brytyjsk agentk, wic nie mog ci
wszystkiego powiedzie.
Powiedz tyle, ile moesz, ale bez krcenia.
Dobrze. Tylko musisz mi w tym pomc, bo ja te nie wszystko
rozumiem. Czy wiesz, dlaczego zbuntowali si Czesi, a moe lepiej
czy wiesz, dlaczego w ogle pozwolono im si sformowa?
Wanda achna si:
Nie jestemy w szkole. Jak masz jakie informacje, to gadaj albo
Wiesz, co bdzie.

54 Ang. jak szumowiny; jak robactwo.

 Hemmings doskonale wiedzia, e nic nie bdzie, bo uprawianie mi
oci angaowao ich w ostatnim czasie bez reszty. Wiedzia, ale
podejmujc gr, zrobi odpowiednio przeraon min i zacz spokojnie
tumaczy, cieszc si z tego, e w ten sposb sam sobie lepiej
uwiadamia to, co si dziao i dzieje:
Pozwolono im si sformowa, bo mieli zrealizowa dwie misje.
O pierwszej pewno wiesz. Po wyjciu z Rosji via Wadywostok mieli
wrci na fronty w Europie i pomc abojadom i Anglikom ruszy
wreszcie tuste tyki z okopw i posun si troch do przodu. Ja jednak
sdz, e to tylko pretekst. Kilkadziesit tysicy ludzi nie mogo
przecie ruszy frontu, ktrego od dwch lat nie zdoay przesun ani
o metr znacznie wiksze siy. W kadym razie Lenin si na to zgodzi,
bo Niemcy byli wtedy take jego wrogami, pomimo traktatu brzeskiego,
poza tym nie ufa Czechom, a Niemcom obieca przecie, e Korpus
Czechosowacki rozbroi, co nie byo wcale takie atwe. Przysta wic na
propozycj Masaryka, by ewakuowa Czechw na Daleki Wschd.
No dobrze. Wanda poruszya si, niecierpliwie odgarniajc jasn
grzyw z czoa. A tak naprawd?
Nie wiem tego z adnego oficjalnego dokumentu, ale na mj
rozum mieli uwolni cara i jego rodzin z niewoli, a przynajmniej w tym
pomc i obstawi kolej, co uatwioby ewakuacj na Wschd.
Ale przecie bolszewicy zamordowali cara?
Bo si przestraszyli, e Czesi, ktrzy zbuntowali si jako dziwnie
blisko miejsca odosobnienia carskiej familii, rzeczywicie uwolni
Mikoaja55.
A wic dziaali na wasze zlecenie.
Elementy ukaday si w logiczn cao. Hemmings poprawi j
zaraz:
Nie na adne nasze, ale na pewno na zlecenie. Te rozkazy
z pewnoci zostay wydane wyej, ni sigaj moje kompetencje.
A wic to tak si przedstawia. Pokiwaa gow i miesznie

55 Hemmings ma oczywicie na myli Jekaterynburg.

wysuna doln szczk, co nadawao jej twarzy troch zwierzcy
wygld. Chcielicie uwolni cara, eby odda wam pienidze,
a machajc nim jak ikon na patyku, chcielicie skuteczniej zjednoczy
nard przeciwko czerwonym. Ale dlaczego Czesi napadli na nasz
pocig?
Zatrzymywali wszystkie, ale na wasz specjalnie mieli oko.
Planowali przej zoto w Kazaniu, eby Mikoaj mia gotwk na
wypaty dla sprzymierzonych, ale ten twj jake mu tam Kaedub
by szybszy. mier Mikoaja, o ktrej dowiedzieli si oczywicie po
czasie, generalnie zmienia sytuacj. Chyba sama rozumiesz.
Nie wszystko
Na przykad?
Dlaczego nie wycofano Czechw?
Bo ich nowy szef, w tym ich nowym pastwie Hemmings
spojrza ciekawie na dziewczyn. Kravak musia ci chyba powiedzie,
e zaoyli sobie w kocu pastwo?
Kiwna gow.
Co tam zdy bkn, ale niewiele, bo cay czas powica na
podlizywanie si Janinowi, patrzenie na rce wszystkim prcz
Kaeduba (bo temu, nie wiadomo dlaczego, ufa bez zastrzee)
i linienie si na widok odsonitego kolana mojego albo Salcie.
Salcie? zdziwi si Hemmings, ale zaraz sam sobie odpowiedzia:
Ach, tej piknej radiotelegrafistki.
Te uwaasz j za pikno?
Jest zupenie niezwyka odpar Hemmings z umiechem, ale
rzeczywicie tak uwaa. I eby Wanda nie domylia si, jak bardzo
Salomea mu si podoba, doda zaraz arcik w swoim dezawuujcym
wszelkie wartoci stylu:
Ju dawno leabym pod jej progiem, gotw si zastrzeli wobec
odmowy, gdyby nie nasza stara znajomo.
Wanda podja wyzwanie:
A wic masz jednak jakie zasady. Bye uprzejmy zauway, e to
nie na miejscu umizga si do innej w przytomnoci dziewczyny, ktr
sprowadzio si niegdy na manowce. To wpraw dzie tylko zupenie
powierzchowny, salonowo-towarzyski bon ton, ale zawsze. Tym
bardziej godny podziwu, e pewnie w twoich oczach bardzo si
zestarzaam i zbrzydam.
Spojrzaa filuternie i zatrzepotaa rzsami jak podlotek, ale
w gruncie rzeczy bardzo chciaa, eby zaprzeczy. Nie odpowiedzia od
razu, tylko odstawi szklank i signwszy po jej go stop (jak ona to
robi, e potrafi mie tak wypielgnowane stopy w takich czasach?),
ucaowa jej podbicie z takim szacunkiem, jakby caowa co najmniej
do purpurata.
Nigdy nie bya pikniejsza i bardziej pocigajca. A o ile znam si
na kobietach, to zawiesi gos, bo lubi, gdy kobiety domagay si od
niego komplementw.
To co? nie zawioda go Wanda.
To bdzie tak jeszcze przez dugie lata. A mnie z pewnoci
moesz wpisa do grona swoich niezmiennych wielbicieli.
I zaraz, by nie poczua si zbyt pewna siebie, dorzuci od niechcenia:
Tym bardziej e tak wiele nas czy. Mamy nawet takie same
gusta, jeli chodzi o kobiety.
Wanda zacza gdera:
Czy ty z kadej, nawet tak bahej utarczki z dziewczyn musisz
zawsze wyjeda na triumfalnym rydwanie dowcipnych
i niepodwaalnych argument w? Jak za duo si z tob przestaje, ma
si w kocu ochot na co prostszego i mniej dowcipnego. Wanda
zawiesia gos, bo czekaa a Hemmings wejdzie w zastawion puapk
i zareplikuje zgodnie z jej oczekiwaniami, a ona miaa ju na kocu
jzyka cios miertelny.
Masz racj potar niedokadnie wygolone miejsce na podbrdku
i skrzywi si, jakby odkry tam ognisko trdu.
Zdarza mi si zagalopowa. To gupie.
Rozemiaa si, bo ustpujc, znw zwyciy. By wielki.
W dodatku umiesz przesta.
Czasami trzeba zrobi przerw we wasnej wspaniaoci i zaj si
czym innym. Choby dla odprenia. A propos spojrza na ni,
szukajc sygnau potwierdzajcego take jej gotowo do odprania
si.
Poja od razu:
Nie tak prdko. Jeszcze wszystkiego mi nie powiedziae.
Najpierw polityka, potem mio. A wic dlaczego nie odwoano
Czechw?
Jak mi si wydaje, z dwch co najmniej przyczyn. I nie czekajc
na dodatkowe pytania Wandy, cign pewny trafnoci swoich
argumentw: Po pierwsze, Masaryk, no wiesz, ten nowy czeski
prezydent, ju wczeniej antyszambrowa w Stanach i w Europie.
Rozmawia midzy innymi z Wilsonem i pewnie co mu tam
naobiecywali. Po drugie, gdy Czechom nie udao si ocali Mikoaja,
znaleli sobie nowy cel, ale ju bez porozumienia z nami56.
Zoto? podrzucia Wanda.
Jasne. To przedsibiorczy ludek i postanowili, e jak ju maj
wraca tak okrn drog, to warto po drodze napcha sobie toboy.
Widziaa, jak rozkrcili biznes. W zasadzie wszystko wzdu trasy jest
w czeskich rkach, cznie z zakadami fryzjerskimi.

56 To, czego domyla si Hemmings, zdaje si potwierdza

funkcjonariusz bolszewickiego MSZ Karol Radek w zapisanym przez
protokolanta owiadczeniu dla CKW: Moi szwedzcy informatorzy
dowiedzieli si nie dawno, e po drugiej stronie Atlantyku przejawiaj ywe
zainteresowanie tym rzenikiem Mikoajem. Jeli londyskie City jest gwnie
zatroskane o gry zota, zakopa ne w piwnicy w Kazaniu, to Wall Street
wykazuje () fi lantropijne zainteresowanie cakowicie zdewaluowan
postaci. Operacj fi nansuje National City Bank; porednikiem jest w tym
wypadku Tomasz Masaryk, profesor, ktry szykuje si do roli wyzwoliciela
zasiadajcego na Hradczanach w Pradze. Jest to czowiek sprawujcy z daleka
kontrol nad Korpusem Czecho-sowackim na Syberii, ktry obieca Arms and
Metallic Cartridge Union () uwolnienie byego cara. Trzy miliony dolarw
w zocie, bro maszynowa i karabiny w zamian za kuk Mikoaja oto jak
Masaryk widzi interes proponowany mu przez bankierw amerykaskich.
(przywouj za S. McNeal, Ocali CaraMikoaja II, wiat Ksiki 2001).
 A co na to sprzymierzeni i twj Wilson?
Hemmings pokiwa frasobliwie gow, bo oczekiwa tego pytania:
Jest ich z szedziesit tysicy i maj cele, za ktre warto si bi:
dojecha do domu i zabra zoto. Przecie nie bdziemy do nich strzela.
I tak dobrze, e udao si nam narzuci im tego Janina. Formalnie nimi
dowodzi jako przedstawiciel sprzymierzonych, najwyszy tu rang. Ale
tylko formalnie. Bo oni w zasadzie robi, co chc, a on tylko podpisuje
rozkazy post factum.
A Admira Koczak?
Ano wanie
Co wanie? chciaa wiedzie Wanda.
To jest problem. Jakby nie do komplikacji, o ktrych ci mwiem,
wyskoczy ten Koczak. Mwia, e to wspaniay czowiek. Ja te tak
uwaam, ale wojny domowe i midzynarodowe hm dziaania
(chcia powiedzie: afery) to nie czas patriotw.
Ernest wzia jego ciep rk w swoje chodne i szczupe donie.
Pochylia si przy tym do przodu tak, e mg cieszy si ca doros,
ale jeszcze po dziecinnemu zadziorn powag jej piersi. Jeste
mdrym czowiekiem. Chyba najmdrzejszym spord tych, ktrych
znam. Powiedz mi, dlaczego musi by tak, e ludzie o szczytnych
celach Nie: po prostu ludzie, ktrzy chc zrobi co dobrego i uda si
im skupi wok siebie innych, ktrzy chc tego samego, zawsze le
kocz.
To chyba przesada. Nie rb z niego rosyjskiego Chrystusa. Chocia
co w tym jest. Tamten te nie pasowa ani Rzymianom, ani
Sanhedrynowi.
Ernest! wiercia si niecierpliwie, usiujc powstrzyma dwa
niesforne zwierzaki przed wychylaniem si na wiat. Ty wiesz co
o tym. Opooowiedz!
Zabawnie przeduaa samogosk. Po wielu miesicach w pocigu,
bez ksiek, teatru, muzyki i towarzystwa bya wyjtkowo dna bajek.
Poprawi si na siedzeniu i usadowi tak, by mc patrze na jej piersi
i oczy:
 No, nie wiem, czy zasuya przeciga wyrazy.
Opowiedz, Ernest. Nie bdziesz aowa. Moe ja te ci co
opowiem.
No dobra przesta si certoli. Akurat co wiem na ten temat,
bo w Harwich, w maej katolickiej ksigarni, kupiem naukowy
komentarz do witego Marka. Przeczytaem to na pancerniku z nudw
od deski do deski i potem, ze zoci na t ksik, wyrzuciem j za
burt. Nawet nie pamitam, kto j popeni. To dzieko zapado mi
jednak w pami, bo w dziwny sposb mieszao wiar z argumentacj,
hm natury politycznej i w dodatku ekonomicznej. Autor dowodzi, e
nard wybrany by zawsze chory od witych pism i proroctw.
W dodatku faryzeusze, ktrzy zatruwali innym ycie daniami, eby
wymagania z tych pism no, eby cile ich przestrzega.
Z jednej strony to niby byo dobrze, bo pismo scala ducha narodu
i pozwala mu przetrwa. Z drugiej strony przez tych ortodoksyjnych
policjantw to samo pismo moe zaku ducha narodu w kajdany.
Ogranicza go. Jego swobodny rozwj. Rozumiesz? Z czasem robi si
tak, e te powierzchowne obrzdy, ktre przecie pierwotnie miay
swoje wielkie znaczenie i wynikay z jakich wanych przyczyn
historycznych, racji stanu, religijnych, etnicznych, dynastycznych,
a wreszcie tych najzwyklejszych, higienicznych no, takie rzeczy, jak
obmywanie rk, czyszczenie naczy, zwierzt, obrzezanie, szabat,
dugo frdzelkw przy paszczu robi si bardziej istotne od swoich
przyczyn. A przyczyny s przecie wane, bo to one okrelaj, dlaczego
zwyczaje maj by przestrzegane. Wtedy tworzy si taki system
wartoci w danej kulturze. A im bardziej czonkowie tej kultury czy
spoecznoci rozumiej wi czc przyczyn ze zwyczajem czy
moe lepiej: im mniej si ta wi zatara tym atwiej, rozumiesz,
przestrzega im owych zwyczajw. A te zwyczaje to po prostu normy.
Czyli zasady, ktre powstrzymuj jedn cz spoecznoci przed
rzuceniem si do garde drugiej czci.
Ortodoksyjni wierz zreszt wicie, e tych wszystkich
skomplikowanych zasad trzeba przestrzega gwnie po to, by nard
by zwarty i gotowy, kiedy zjawi si wreszcie Bg i bdzie ich
potrzebowa do jakich tam swoich boskich dziaa. Ten cel dominowa
i std rzesze kolejnych Mesjaszw i prorokw, ktrzy przecigali si
w kokietowaniu narodu rnymi obietnicami, teoriami i cudami.
A natd wybrany by ciemny, jak wikszo narodw sdzcych, e
z jakich powodw s wybrane. ydzi uwaali zreszt, e maj
dowiadczenie w odrnianiu faszywych prorokw od tego, ktry
okae si prawdziwy. To dowiadczenie oparte byo na rnych, jak
wiesz, nieraz bardzo krwawych, eksperymentach.
Gdy spostrzeg cie niezrozumienia w jej oczach, doda skwapliwie:
Opowiem ci to kiedy przy innej okazji, ale trafiali si wrd
owych badaczy pisma i znawcw kwestii mesjanistycznych prawdziwi
szalecy. Na przykad jeden z krlewskiego rodu Machabeuszy kaza
wyrn czy bodaj ukrzyowa ze trzy tysice jakich lepych
fanatykw. Ale sdzi naley, e oczekiwanie na Mesjasza to raczej
chwyt utrzymujcy nard w dobrej kondycji religijnej. No bo przecie
Mesjasz ma przywie swj lud do tysicletniego panowania nad
wiatem. To poza tym trzymao cay system w swoistej rwnowadze,
a struktura pastwowoci bya na tyle stabilna, e Rzymianie
zdecydowali si przyzna temu narodowi zupenie wyjtkow pozycj
w swoim imperium. Mieli sporo autonomii, mogli we wzgldnym
spokoju podtrzymywa swoj odrbno. Byo to wygodne dla
rzdzcych i w Jerozolimie, i w Rzymie. Ju ci to tumacz: dla narodu
wybranego o tyle wygodne, i nie wymagao utrzymywania armii
w celu obrony granic i wadzenia si z ssiadami. Mogli zaj si
handlem i zbija na tym kapitay. Dla Rzymu to te byo wygodne, bo
stosunkowo niewielkie siy mogy trzyma t spoeczno w ryzach.
A trzymana w ryzach przynosia znaczne korzyci ekonomiczne.
Rzymowi byo to o tyle na rk, e wysya tam w charakterze
namiestnikw zwykle przyzwoitych i owieconych ludzi, a nie jakie
dne pienidzy i upw krwioercze bestie. Poncjusz Piat by
niezwykym i bardzo wyksztaconym czowiekiem. eby caa rzecz
dobrze funkcjonowaa, Rzym godzi si na siln lokaln wadz
ustawodawcz w postaci rady. To by troch taki odpowiednik
rzymskiego senatu. Gdy jaki czonek rady umiera albo rezygnowa,
jego miejsce zajmowa nastpny, aprobowany przez to ciao. Rada
skadaa si z najbardziej wpywowych kapanw, zdolnych prawnikw
i rnych znakomitoci. Generalnie zakadali, e nard jest ciemny, wic
nie naley dawa mu prawa gosu w adnych istotnych dla pastwa
kwestiach. Nard mg sobie pokrzycze w czasie rozlicznych wit
i zadecydowa o uniewinnieniu jednego z trzech czy czterech skazanych
na krzy zbrodniarzy. Mg take w ramach obyczaju dokonywa
krwawych aktw samosdu. Ot, takie typowe jarmarczne zagrywki
z dnym wsplnego dziaania tumem, ktry potem czuje si
dowartociowany. Wszdzie na wiecie jest tak samo i wszyscy
rzdzcy doskonale o tym wiedz. Z powyszych powodw, jak
zdoaem si doczyta, tej Radzie, czyli Sanhedrynowi, zupenie nie na
rk byo pojawienie si kolejnego Mesjasza. Nie na rk, aczkolwiek
zauwa oni to oczekiwanie na Mesjasza mieli niejako wpisane do
religijnego kanonu. Jakie to jednak gupie, e wszystko w historii musi
si powtarza westchna Wanda, ktr wykad Hemmingsa
naprawd wcign. Przecie to zupenie tak jak z programem
bolszewikw.
No, no? zaciekawi si Hemmings, odkrywszy w sobie nagle
yk wykadowcy.
Dziewczyna skwapliwie rozwijaa myl, ktra wydaa si jej
fascynujca i wcale nie wstydzia si prostoty swego rozumowania:
Bolszewicy te maj wpisane do swojej religii pewne pryncypia.
Ot, choby rwne prawa dla ludzi, ale sprbuj si o nie upomnie. Zaraz
wyjad ci z jak rewolucyjn argumentacj, powoaj si na wysze
koniecznoci i dobrze bdzie, jak nie skoczysz na ubiance albo gdzie
pod potem.
Co to jest ubianka? yczliwie zainteresowa si Hemmings.
Wanda umiechna si do swoich niezbyt powanych myli:
Spytaj Kaeduba.
Major popatrzy na ni z ukosa, ale arcik dziewczyny by dla niego
zupenie niezrozumiay, wic podj poprzedni wtek:
Widzisz wic, e od kodeksu do rzeczywistoci bywa daleko. Ale
poza wszystkim, o czym ju bya mowa, chodzio o jeszcze jedn wan
rzecz; byo tam bardzo duo pienidzy
Tam, to znaczy gdzie? indagowaa, podcignwszy kolana pod
brod, bo poprzednia pozycja znuya jej dne ruchu ciao.
W wityni oczywicie, ktra bya co dziwne tylko jedna,
najwaniejsza, w samym Jeruszalaim uy aramejskiego brzmienia
nazwy witego miejsca, by pochwali si swoj pamici. No, a te
pienidze, podobno bardzo due
Zaraz, zaraz, kochanie, a skd si wziy te pienidze w wityni?
Tego nie pamita zbyt dokadnie, ale poniewa by bardzo
inteligentnym czowiekiem, odpowiedzia jej w zgodzie ze swoj
inteligencj i nie pomyli si:
No, jak to skd? Przecie kady pobony czonek narodu
wybranego pielgrzymuje do wityni. Przynosi dary ofiarne. Bogactwo
stale wzrasta, bo witynia zaczyna prowadzi wasne rozlege interesy.
O, wanie! przypomnia sobie nagle stosowny akapit. Przecie oni
tam na dziedzicu i przed wityni mieli wasne kantory. Prowadzili
usugi bankowe, jaki prymitywny faktoring, kupowali i sprzedawali
zoto i tak dalej. Mogli nawet wystawi czeki podrne na inne banki
w caym wiecie rdziemnomorskim, eby nie azi daleko z gotwk,
bo na morzu i na drogach nie byo bezpiecznie.
To pewnie ich chcia wypdzi ze wityni. Tych witych
bankowcw A mnie si zawsze wydawao, e chosta po tykach
takich sprzedawcw witych obrazkw, obwarzankw i sodyczy na
patyku jak dzi na odpustach wtrcia dziewczyna i pomylaa, e
chciaaby si tam znale i wcign w nozdrza zapach upalnego
wieczoru, kadzide, kurzu, witecznych potraw i zwierzcego potu
Takich pewnie akurat nie wali potwierdzi jej domysy
Hemmings. W kadym razie na t fors byo duo chtnych.
W samym Rzymie nie brakowao spryciarzy, ktrzy chtnie pooyliby
na tych skarbach ap, ale potrzebny by dobry pretekst. A dobry
pretekst to rozruchy wywoane przez popularnego przywdc. Dobry,
chwytliwy Mesjasz, najlepiej cudotwrca, ktry potrafi oywi
umarego i zmienia wod w wino, byby na rk takim ludziom. Jak
mylisz?
Jasne. Wzburzya w zamyleniu swoj pszeniczn fryzur
i wygldaa jak rozgorczkowane dziecko. Jasne, dla ciebie byby
pewno bardziej przekonujcy, gdyby zamienia wod w szesnastoletni
whisky Jasne, e byby, ale tylko jako narzdzie i tylko przez pewien
czas! Dobrze mwi?
Hemmings przepada za inteligentnymi dziewczynami, pod
warunkiem wszake, e nie byy brzydkie. Pochwali j szczerze:
Mwisz, jakby tam bya. W rezultacie wszyscy doskonale
wiedzieli, e On jest najzupeniej niewinny, ale wszyscy mieli bardzo
konkretny interes w tym, eby si go pozby. Nawet spora cz narodu
wybranego. Bo ci byli najzwyczajniej w wiecie ciekawi, jak te bdzie
umiera wielki uzdrowiciel i wielki nauczyciel. Pamitaj, e wtedy nie
byo jeszcze opery i kinematografu. Masz tu przypowie, ktra
obrazuje, w jaki sposb czowiek, ktry wierzy w szlachetne ideay, staje
si narzdziem w rku cwaniakw dnych wadzy lub pienidzy.
A wadzy i pienidzy pragnie si zwykle za wszelk cen. Nawet gdyby
miao si mie te dwie rzeczy tylko przez chwil. A teraz cigaj ten
koszmarny koc i pocauj mnie.
Wanda odepchna Hemmingsa, tak e ju wycigajc rce w stron
tego czego, na co od kilku minut mia wielk ochot, klapn
z powrotem na swoj kozetk.
Spokojnie. Jeszcze nie koniec przesuchania. Ta historyjka bya
bardzo pouczajca, ale ja zadaam ci konkretne pytania. Nie jestemy
w Jeruszalaim, tylko w drodze do Irkucka. Lepiej powiedz, co zrobi
z Admiraem.
Hemmings przecign si rozkosznie i ziewn. Wolaby, eby ta
rozmowa zesza na inne tory.
Formalnie by pod opiek Czechw, a teraz, kiedy zosta
przeniesiony do pocigu Janina, jest take formalnie pod opiek
czterech mocarstw.
Ta formalna opieka bardzo przypomina areszt domowy. Dlaczego
przeniesiono go do innego pocigu?
Majora zacza irytowa dociekliwo dziewczyny i to, e nie potrafi
odpowiedzie na wszystkie jej pytania. Sam mia tylko pewne
podejrzenia co do sensu gry prowadzonej przez Janina. Jego odpowied
bya wic z koniecznoci mtna:
Sam nie bardzo wiem, ale chyba po to, eby trzyma go z dala od
zota. Syszaa, ile ju zdy wyda? Ten pocig jest lejszy o dobre sto
pidziesit ton.
Przecie nie wydawa na dziwki i na kawior, tylko na wojn, ktr
popieralicie i ktr prowadzi niejako i w waszym imieniu. I nie
wydawa tylko on. Z tego, co wiem
Ale Hemmings przerwa jej:
A te skrzynie zota wysyane do Wadywostoku i sumy lokowane
na prywatnym koncie?
Czepia si, cho czu, e jego sympatia skania si raczej ku
pospnemu Koczakowi ni ku zbyt jak na jego gust cwanym
Czechom i francusko-brytyjskiej klice Janina, ktrego uwaa za
zramolaego salonowego politykiera. Janin w jego ocenie powinien
raczej zarzdza magazynem rodkw czyszczcych, a nie
midzynarodowym, nader delikatnym przedsiwziciem,
wymagajcym zarwno wyczucia, jak i zdolnoci do odwanych
decyzji.
Te mi argument! Wanda wzruszya ramionami. Moe chcia
si zabezpieczy, a moe po prostu wypaci sobie zaleg pensj
gwnodowodzcego? Zreszt wszyscy kradn i chyba tylko jeden
Kaedub ma czyste rce. Nie znam si na tym, ale na dobr spraw i z
punktu widzenia prawa midzynarodowego nie wiadomo przecie, kto
ma prawo do tych pienidzy. A nie pomylae, mj panie mdralo,
o Polakach? A moe to my powinnimy dosta te pienidze? Przecie
carska rodzinka siedziaa nam na plecach przez tyle lat. Czy to nie jest
warte trzydziestu wagonw zota? No i co z nim zrobi Janin?
 Hemmings westchn. Najwidoczniej nie da si szybko doprowadzi
tej rozmowy do koca. Wanda nie bya osob atwo rezygnujc
z docieka:
Ale si uczepia. Mog ci powiedzie jedno. Na pewno nie zrobi
mu niczego zego. Niepotrzebny mu teraz kolejny po Mikoaju rosyjski
mczennik. By moe zostanie internowany gdzie po drodze. Nie
wiem. Z tego, co widz, Koczak przegrany jest o wiele mniej atrakcyjny
dla wszystkich ni Koczak zwycizca. Ale to przecie naturalna kolej
rzeczy. Gdyby powioda si jego wiosenna ofensywa, moe to on
przesadzaby teraz Janina do innego pocigu, pod czyj formaln
opiek. Na razie wszystko wskazuje na to, e trzeba si spieszy, bo
bolszewicy nie artuj i kaptuj sobie coraz wiksz liczb
zwolennikw, a z przodu mrowi si jacy eserzy57.Diabli wiedz, kto to

57 Partia SR, czyli socjalistw-rewolucjonistw. Jedna z kilku rosyjskich

partii o liberalno-demokratycznym, lewicowym programie. Zaoona ju
w 1902 roku w wyniku fuzji kek i grup narodnickich. Do 1917 eserzy
dziaali nielegalnie. Partia SR, liczca wiosn 1917 roku kilkaset tysicy
czonkw, skupiaa przede wszystkim mieszczask klas redni (tzw.
drobn buruazj), inteligencj, zamone chopstwo i wojskowych. Znakomita
organizacja SR pozwolia na stworzenie siatki w 63 guberniach, w obydwu
flotach i na wszystkich frontach armii czynnej. W swoim programie eserzy
gosili konieczno ustanowienia federacyjnej republiki demokratycznej,
z powszechnym prawem wyborczym, wolnoci sowa, prasy, sumienia,
zebra i zrzeszania si. Postulowali take oderwanie Kocioa od pastwa,
wprowadzenie powszechnej oraz bezpatnej edukacji oraz zastpienie poboru
sub zawodow. Program SR zakada take wprowadzenie
omiogodzinnego dnia pracy, powszechnych ubezpiecze socjalnych,
finansowanych z budetu, i stworzenie warunkw do dziaalnoci zwizkw
zawodowych. Program agrarny zakada przekazanie wielkich majtkw
ziemskich pastwu. Eserzy negowali ide walki i konfliktw klasowych
i zdecydowanie odrzucali kierownicz rol klasy robotniczej i dyktatur
proletariatu. Leninowi silni eserzy potrzebni byli jedynie na pewnym etapie
przejmowania wadzy, zawiera wic z nimi przejciowe porozumienia. Po
rewolucji lutowej SR i mienszewicy dominowali w wikszoci rad. Mieli take
sporo do powiedzenia w Rzdzie Tymczasowym. Sam Kiereski by przecie
eserem. Ju w listopadzie 1917 Lenin zacz traktowa dotychczasowych
 taki, ale na mj rozum to jaka odmiana tej czerwonej gorczki.
Wyglda na to, e nie mamy swoich sympatykw ani z tyu, ani
z przodu. Musimy zda si na Czechw, a to mi jako nie pasuje.
Wolabym by ju znacznie bliej naszych oddziaw i Gravesa.
Przynajmniej miabym z kim pi. Tu czuj si wyjtkowo nie na miejscu.
Gada tylko po to, by niepostrzeenie pooy do na jej nagim
kolanie, ale trzepna go zrcznie, niczym komara, i da spokj, cho
mia wielk ochot znw dotyka jej ciaa.
Wic sdzisz, e nie stanie mu si nic zego?
Wanda nie moga odpdzi od siebie spojrzenia powanych
i pospnych oczu Admiraa. Spojrzenia, ktrym podczas pamitnej
narady obdarza j nader czsto, jakby u jedynej kobiety w salonce
szuka zrozumienia dla swego zmczenia i swojej obojtnoci wobec
rozwoju wydarze. Hemmings zdecydowanym ruchem przenis si na
jej stron przedziau i obj Wand serdecznie, przytulajc jej gow do
piersi. W tym gecie bya zarwno emocja kochanka, jak i ojcowski gest
pocieszenia.
Z pewnoci ze strony rzdu Stanw Zjednoczonych nie spotka go
nic ze go. Myl, e podobnie bdzie z Japoczykami, ale co wymyl
twoi szefowie, abojad i ta czeska banda? Za nich nie mog ci rczy.
Jeli chodzi o Brytyjczykw, to przecie ty powinna mie z nimi lepsze
ukady. W kocu dla nich pracujesz.

partnerw mienszewikw i eserw w sposb bezkompromisowy, tolerujc

jedynie ich radykalny odam lewicowych eserowcw. In corpore partia SR
wrogo odniosa si do rewolucji padziernikowej, przechodzc do opozycji
i organizujc liczne antybolszewickie powstania. 30 sierpnia 1918 roku
anarchistka, niejaka Fania Kapan (eks-Rojtman), przyznaa si do postrzelenia
Lenina. Bolszewicy wykorzystali to, usiujc przypisa inspiracj do zamachu
partii SR. W czerwcu 1918 eserzy przy wsppracy sprzymierzonych utworzyli
w Samarze antybolszewicki rzd, wspomniany wczeniej Komucz, czyli
Komitet Czonkw Zgromadzenia Ustawodawczego. Powstania przeciw
wadzy bolszewikw organizowano na Powou, Syberii i na Dalekim
Wschodzie. Ostatnim, spektakularnym antybolszewickim wystpieniem Partii
SR bya organizacja buntu kronsztadzkiego w marcu 1921.).
 Wanda nie bronia si przed serdecznociami. Umiecia gow
wygodniej na szerokiej, przytulnej piersi Hemmingsa. Mogaby j tam
trzyma zawsze.
To ty mi naraie t robot. Pamitasz? W zasadzie zmusie mnie,
ebym j przyja. Teraz ju nie wiem, dla kogo pracuj. Brytyjczykom
chyba przestaam by potrzebna. Ale wiesz, co?
No?
Czasami wydaje mi si, e mogabym pracowa dla Lenina.
Troch si przestraszya tego, co powiedziaa, bo nie zabrzmiao to
wcale jak art. Ale rozwijaa miao swj niespodziewany pomys. Tym
chtniej, e Hemmings nie protestowa, ale uwanie potakiwa temu, co
mwia.
A wiesz, dlaczego? Moe to zabrzmi dziwacznie bo ja te
uwaam go za niebezpiecznego faceta, ktry kiedy moe wysadzi ten
wiat w powietrze, ale Pociga mnie to, e zy czy dobry, szalony czy
mniej szalony, krwioerczy czy nastawiony pokojowo, wszystko jedno
bdzie zmienia wiat. Bo tak si ten czowiek na pewno ma. Zobacz,
jak ju zmieniy si sprawy i ludzie na skutek tego, e on sobie tak
yczy.
Hemmings przerwa jej pobaliwie, jak przerywa si dziecku
zmylajcemu niestworzone historie:
Chyba demonizujesz. Owszem, ten twj Lenin pociga wcale
umiejtnie za rne polityczne i socjalne sznurki, ale w tym jego
teatrzyku nie wszystkie lalki tacz tak, jak on by chcia, i nie mw mi,
e jest w stanie przewidzie wszelkie konsekwencje swoich utopii. Poza
tym nie rozumiem, co to za powd, eby za nim pj?
Bya w tym pytaniu odrobina mskiej zawici, bo Hemmings nigdy
nie marzy o rzdzie dusz. Teraz za uwiadomi sobie, e takie rzeczy
s moliwe. Trzeba tylko by dostatecznie zmotywowanym,
zdeterminowanym i mie dobry powd. Jemu nigdy nie chciao si
poczy tych trzech czynnikw. Dlatego pewnie bdzie musia
poprzesta na tym, co sob reprezentuje. Jak na razie zestaw jego
walorw dostatecznie dobrze dziaa na kobiety. A to w zupenoci mu
wystarczao.
Ty tego nie chcesz zrozumie, bo jeste za wygodny. Nawet
w swoich met odach rozumowania. A to dobry powd: by w pobliu
demiurga. To tak, jakby dysponowa czstk jego siy.
Pewnie dlatego anioowie tak garn si do Boga?
Pewnie dlatego. I pewnie dlatego jeden z nich mu si
sprzeniewierzy odpowiedziaa w zamyleniu. I zaraz zmienia
temat: Ernest, opowiedziae mi wietn historyjk, a ja obiecaam ci
rwnie wcigajc
O tym, jak zdeprawowaa t radiotelegrafistk?
Boe! Skd to moesz wiedzie? Spae z ni! Opowiadaa ci?
Wanda bya naprawd zaskoczona.
A co? Jednak trafiem? Oczywicie, e nie wiedziaem. No bo niby
skd? Ale pomylaem sobie, e kiedy zechcesz sprbowa take i tego.
Wcale ci si nie dziwi, ja take mam natur lesbijki.
Spojrza na ni z ukosa, czekajc na reakcj.
Jak to? poderwaa gow, nie rozumiejc artu.
Ale Hemmings wyjani skwapliwie:
Uwielbiam kobiety! I zachichota dumny z dowcipu, cho Wanda
nagle spowaniaa:
Ja chyba te. Czasami, nie zawsze. Mczyni tego nie zrozumiej.
No, moe tacy, wiesz, co to ze sob.
Wiem pomg jej natychmiast. Nie wstyd si. Ja te mam za
sob takie dowiadczenie. Cho nic po nim nie zostao i nigdy nie
miaem ochoty o tym opowiada. To nie byo nic ekscytujcego, a poza
tym zastanowi si chwil. Waciwie nic nie byo. Ot, taki wygup
po alkoholu. Nie mam w sobie zupenie takich potrzeb, ale ciesz si, e
kiedy tego sprbowaem. Takie rzeczy trzeba wiedzie. To lepiej ni si
domyla albo podejrzewa samego siebie.
Robie to? To dobrze. Bdzie ci atwiej zrozumie to, co mwi.
Teraz mnie przytul jeszcze mocniej i moesz mnie delikatnie dotyka. O,
wanie ale tylko tak.
Lubia w mylach wraca do tamtej nocy, wic opowiadanie o niej
sprawiao jej przyjemno. Trzeba przy tym doda, e takich nocy,
dopki nie przeniosa si do przedziau Hemmingsa, byo kilka i nie
wiedziaa nawet, ktr z nich uzna powinna za najsmaczniejsz
i najbardziej godn wspomnie. Postanowia zatem na uyt ek swego
opowiadania dokona kompilacji. Prawda na tym nie ucierpi,
a narratorka wypadnie znacznie lepiej:
No wic to byo tak. Gdy Czesi przejli pocig, musielimy si
zgci w pulmanie. Poza tym moje agenturalne obowizki, czyli
parzenie herbaty i cielenie ek, przej ten gruby Czech i robi to
lepiej ode mnie. Mnie nigdy nie udao si zasa ka w tak adn
kosteczk. Przeniosam si z tej swojej klitki do Salomei, ktra miaa
normalny przedzia z wasn toalet koo boksu radiowego. Urzdzia
si tak przytulnie, e nie masz pojcia. To dziewczyna pena inwencji.
Powinna w cywilu zaj si aranacj wntrz. Tyle tylko, e gdy
bolszewicy w kocu zwyci, nie bdzie co aranowa. W Kazaniu
Salomea kupia jakie makatki, dywaniki, troch naczy, suszonych
owocw i zrobia sobie zupenie rozkoszn jamk. Poza tym ta Salomea
ma yk do prowadzenia gospodarstwa. eby ty widzia te soiki
z konfiturami, pikle, jakie przetwory, grzybki. Ma nawet maszynk
spirytusow do gotowania i moe pichci, nie wychodzc z przedziau.
Wanda bya rzeczywicie zaskoczona gospodarnoci koleanki,
zastanawiajc si, skd wziy si te wszystkie wspaniaoci. Ona sama
nigdy nie umiaa gromadzi dbr, uwaajc, e do ycia potrzebne s
tylko rzeczy niezbdne. Owszem, lubia dobre, drogie ubrania,
uwielbiaa luksusowe obuwie, ale tego wszystkiego mona poda
w normalnych czasach. Nigdy natomiast nie przyszoby jej do gowy
robienie zapasw.
Sal, po co ci tyle soikw z grzybkami?
Salomea odwrcia si zaskoczona od grnej kozetki (przedzia by
trzyosobowy), na ktrej urzdzia sobie magazyn wiktuaw, i spojrzaa
z pewn wyszoci na Wand. Tak patrzymy na kogo, kto nie
rozumie oczywistych, cho drobnych korzyci w codziennym yciu.
Wiesz, sama si nad tym czsto zastanawiam. Myl, e to wpyw
Natana. Ale ja lubi robi zapasy. Lubi si krzta, ustawia,
gospodarowa. Przy tym wyjtkowo dobrze mi si myli.
Twj ojciec jest taki zapobiegliwy? wypytywaa Wanda, usiujc
wyobrazi sobie Natana Szlifersztajna, jak parzy wrztkiem soiki
i marynuje grzybki.
Nieprawdopodobnie. W domu oczywicie dopki nie nastali
bolszewicy byo zawsze wszystko, o czym tylko mona zamarzy. Ale
jak tate to robi, e nie byo niczego za duo ani nigdy niczego nie
brakowao tego ci nie powiem. Musia chyba zrobi jaki kurs
w zakresie gospodarowania zapasami magazynowymi. Specjalnie bym
si nie zdziwia. Tate w ogle duo umie.
Wand zainteresowaa wwczas ta kwestia:
Mwisz, e byo wszystko. To znaczy?
Salomea daa spokj soikom i siada obok niej:
No, na przykad, wracasz do domu z teatru. Jest pna noc.
W zasadzie za pno na to, eby je, ale nagle czujesz, e musisz co
podasowa. Najlepiej nad jak ksik, ktr od niechcenia
przerzucasz od kilku dni. No i, powiedzmy, masz ochot na
Na brzoskwinie w syropie i kieliszeczek bardzo dobrego
mitowego likieru! Wandzie udao si uprzedzi Salome.
No to idziesz do stoowego, otwierasz gr i d cudownego,
rozoystego, orzechowego kredensu i z gry wyjmujesz butelk
Chartreuse, a z dou puszk brzoskwi.
Nie oszukujesz? Wanda pooya si na plecach i podoya rce
pod gow.
Jak bonie dydy! potwierdzia Salomea, ktrej nie wolno byo bez
powodu przywoywa imienia swojego Boga, ale to jego wanie miaa
na myli. I dodaa zaraz tonem pretensji, bo cho traktowaa Wand
bardzo po koleesku, czua si jednak jak wacicielka przedziau:
Dlaczego leysz w butach?
Lubi lee w butach i lubi sobie pomyle, e moe kto si
zlituje i mi je zdejmie.
Salomea zrozumiaa i przysiadszy koo przyjaciki, zacza
delikatnie i wprawnie ciga oficerki. Rozzuwanie Wandy byo
przyjemne, bo czarne wysokie buty byy starannie wyczyszczone, a w
rodku znajdoway si ksztatne, wskie stopy ubrane w za due, ale
bardzo czyste i pachnce szarym mydem do prania, wojskowe
weniane skarpety. Gdy uporaa si z butami i odstawia je starannie
w kt przedziau, siada i frasobliwie splota donie na kolanach. Wanda
nie narzucaa si jej, ale umiecia zaraz skwapliwie na tych kolanach
dwie szare, weniane kukieki.
Boli ci ta noc?
To nie byo zbyt delikatne, ale od czasu zagarnicia przez Czechw
pocigu ani jedna, ani druga nie zdobya si na to, by poruszy temat
wydarze tamtej nocy. Salomea zdawaa si czeka na ten moment:
Nie mog sobie z tym nijak poradzi.
I udajc, e jest to zupenie bezwiedne, zacza bawi si drobnymi
palcami w rodku szarych skarpet. Delikatne kosteczki daway si
zabawnie przesuwa pod studiujcymi je domi. Wanda postanowia
zastosowa najlepsz z moliwych terapii. Okazywanie wspczucia
i pocieszanie byoby bdem. Tu potrzeb ne byy sia i wsparcie:
A co si takiego stao? Udao si wam zmajstrowa dzieciaka?
Staraa si, by ten strza zabrzmia jak najbardziej niefrasobliwie. Na
szczcie Salomea nie naleaa do osb, ktre obraaj si na pokaz
i tylko po to, by je baga o przebaczenie.
Nie! Co ty! Przecie prawie do niczego nie doszo.
Salomea nie bardzo wiedziaa, czy Wanda powinna zna wszystkie
szczegy.
Prawie? Wanda z wdzicznoci za pieszczot poruszya palcami
stp, a donie Salomei odpowiedziay porozumiewawczym sygnaem.
Ciepo tych doni zaczo by wyczuwalne nawet przez grubo dzian,
szorstk wen i Wanda zapragna nieodwoalnie dotknicia palcw
Salomei na swej nagiej skrze.
Praaawie? przecigna. Ale nie musz ci nazywa panienk
Salome?
Nie musisz.
 Salomea licznie si zarumienia i uzupenia, jakby
usprawiedliwiajc ten rumieniec:
Ale w rodku tak naprawd czuj si zupenie czysta. Tak jakby si
nic nie stao. No bo prawie nic si nie stao.
Wanda osonia doni oczy, gdy razio j wiato nocnej lampki
pod grn kozetk, i uwanie przyjrzaa si wsplokatorce.
Co za czsto uywasz tego prawie. Zupenie jak ten prystaw,
ktrego szef policji pyta, jak mu idzie apanie zamachowca.
A poniewa Salomea nie okazywaa zbytniego zainteresowania
puent historyjki, Wanda dokoczya dla porzdku:
Te cigle odpowiada: wasza ekscelencjo, ju go prawie mamy!
Salomea jednak si umiechna. Samymi tylko kcikami swoich
syryjskich warg.
A jak tamto prawie ma si do mojego prawie?
Dokadnie tak samo wci przysaniajc oczy odpara Wanda.
Z cnot jest jak z wyskakiwaniem z pocigu. Mona wyskoczy albo
zosta. Nie mona prawie wyskoczy.
No wic dobrze do Salomei cisna palce obu stp
z niespodziewan, spryst si. Nie mam ju tego kawaeczka
skrki, jeli o to chodzi, ale wszystko tylko na tym si skoczyo. Nawet
porzdnie nie poczuam.
A chciaa poczu porzdnie?
Jasne. Przecie sama go sprowokowaam.
Tak. Pamitam. Wzio ci wtedy nie na arty. Ale czemu si
dziwi? Masz duy temperament i jak zdyam wywnioskowa
z twoich opowiada o tym teatrologu
Dramaturgu! poprawia j Salomea, ktra lubia nadawa
rzeczom i ludziom waciwie dla nich imiona i okrelenia.
Jeden diabe! Jak zdyam wywnioskowa, cignie ci do tych
rzeczy od dawna.
Salomea nie pozwolia jej gada. Miaa problem i szukaa pomocy:
Wiesz, troch przedtem i troch potem wydawao mi si, e
naprawd kocham Iwana. Nawet mu to powiedziaam.
 A teraz? Wanda byaby idealnym psychoterapeut.
Teraz wydaje mi si, e to gupie, ale s dni i chwile, kiedy robi mi
si strasznie le i daabym wszystko, eby to si nigdy nie stao.
Rozumiesz co z tego?
Stopy Wandy jak kilkutygodniowe szczenita garny si do
pieszczotliwych i ciepych doni drugiej dziewczyny. Tak jakby
pragny zabawy i baraszkowania. Teraz na przykad Wanda obiema
stopami, jak japoskimi paeczkami, staraa si przechwyci
i unieruchomi do Salomei.
Zrozumiem, jak wreszcie sama si odwaysz i powiesz mi, co ci
boli, prcz zranionej cnoty.
Daj spokj. Salomea bya smutnym ciepem. Ja sama nie wiem,
dlaczego to takie przykre.
Trali-lali. Doskonale wiesz podcinaa j jak bacikiem Wanda.
Tylko pewno si wstydzisz.
Czego niby?
Tego, e ten powd moe by hm, jak by ci to powiedzie,
maostkowy albo drobnomieszczaski. To chyba waciwe sowo.
Z pewnoci nie chcesz wyj na ma pind z gupimi przesdami.
Dobrze mwi?
Salomea nie odpowiedziaa, tylko przytrzymujc rozbrykane
szczeniaki w doniach, pokiwaa gow, a w kcikach oczu pokazay si
zy.
Tu ci mam powiedziaa Wanda, ale w jej gosie nie byo cienia
triumfu z rozwizanej zagadki. Wanie to, e si wstydzisz takich
przyziemnych, zwykych reakcji moe z ciebie szybko zrobi gupi,
drobnomieszczask pind. Takich rzeczy nie trzeba si wstydzi. Co?
aujesz, e Kaedub by tym pierwszym? e to wanie on? I e ju nie
bdzie cnoty dla jakiego witego Jerzego albo innego dupka godnego
tego miana?
Wanda perorowaa z wielk przyjemnoci, jak zwykle daje atwe
mentorstwo, ale wystpowaa te niejako we wasnej sprawie.
Rozumiaa, jakim blem moe napawa wiadomo tego, e cnoty nie
mona ju ofiarowa komu, na kogo naprawd si czeka i z kim chce
si spdzi najwaniejsze lata. Ona sama pozwolia rozerwa t, jak to
nazwaa Salomea, skrk mczynie, ktry nie nadawa si na
dugoletniego partnera. Ernest by wietnym kochankiem
i najdowcipniejszym czowiekiem na wiecie, ale nigdy nie przyszo jej
do go wy, eby spdza z nim ycie, podzi dzieci i starze si. Rwnie
dobrze mogaby planowa dugotrway zwizek z cyrkow fok,
krcc talerze na kocu tyczki. Byaby masa zabawy, ale poytku
niewiele.
No wanie odetchna Salomea, zadowolona z tego, e jej
motywy nie zostay wymiane, ale zrozumiane. Chyba auj i nie
wyobraasz sobie, jak bardzo.
Wedug ciebie Iwan nie zasuguje na zaszczytne miano twojego
pierwszego mczyzny?
Wanda zmruya oczy jak kotka, bo donie Salomei trafiy na jakie
wyjtkowo wraliwe miejsce w pobliu kostki.
Z tym si nie da ju nic zrobi, ale sama zobacz, jak on si
zachowuje! Jeszcze troch i wlezie w tyek Kravakowi. Z bolszewika
zrobi si pierwszy czeski ksigowy.
Wanda postanowia zdj skarpety, ale bez pomocy rk. Zaczepia
wic palcem jednej stopy o weniany brzeg i wykonujc skomplikowane
wygibasy, zacza realizowa swj pomys. Z wysiku wysuna bardzo
rowy jzyk i a si zasapaa. Nie przestawaa jednak wykada
Salomei swoich pogldw:
Z jakiego bolszewika? Sal! Puknij si w gow. To z twojego tate
jest wikszy bolszewik ni z Kaeduba. To jest taki kameleon. Gdyby do
pocigu weszli Marsjanie z zielonymi czukami na gowach, za chwil
Iwan dolepiby sobie takie same i pilnowaby dla nich tego zota rwnie
gorliwie, jak to robi dla Czechw. To konformista. Moe i gupio
zrobiam, e go wybroniam przed rozwak, ale chodzio mi gwnie
o ciebie. On interesuje mnie tyle, co zeszoroczny nieg. Nie daabym
jednego wosa z twojej gowy za tuzin takich Kaedubw. Chocia
No co?
 Salomea zdecydowaa si wreszcie podj gr Wandy i powoli
rolowaa wojs kowe skarpety na ydkach, a potem pocigajc delikatnie
za koce, zsuwaa je ze stp przyjaciki. To, co robiy, mogo wci
uchodzi za przyjacielskie przysugi, ktre nie s niczym niezwykym.
Ot, jedna dziewczyna masuje drugiej zmczone stopy (ale niby gdzie
miay si zmczy?) i pomaga jej cign skarpety. Obydwie jednak
wiedziay, e czeka je chwila, w ktrej w wygodny przyjacielski
kamufla stanie si bezuyteczny. adna jednak nie chciaa zrobi
pierwszego ruchu, cho obydwie poddaway si ekscytujcemu
napiciu.
Chocia musz przyzna, e rozbraja mnie jego
nieprawdopodobna uroda. No i to, e kiedy razem go leczyymy.
Pamitasz? To pewnie te by powd, dla ktrego si za nim wstawiam
u tego Kravaka. A powiem ci, e to czeskie bydl jest wyjtkowo
nieapetyczne.
Chyba mu si nie oddaa?
Salomea nie moga wyobrazi sobie licznej przyjaciki w uciskach
wyliniaego buchaltera.
Nie. Ale pozwoliam mu dla dobra sprawy troch si podotyka.
Przez ubranie. Przyznasz, e to niewielka cena za ycie przystojnego
konformisty. A co do Kravaka: ten facet to idealna ofiara specjalnej
agentki. Po dwch minutach klcza przede mn na pododze i lini si
jak nowofundlandzki wodoaz. Ju si baam, e zacznie si sam
zaspokaja przez te wyprasowane na kant spodenki.
Co to jest nowofundlandzki wodoaz?
Salomea uporaa si z jedn skarpet, a druga, jeszcze nierozebrana
stopa Wandy, dopominaa si o swoj kolej.
Taka psia rasa.
Psia? Jak to wyglda?
Nie wiem. Nigdy nie widziaam, ale wyobraam sobie, e to
bardzo linica si rasa. W kadym razie moesz sobie wyobrazi, e
nowofundladzkie wodoazy s podobne z pyska i charakteru do majora
Kravaka. A co? podpytywaa. Czyby bya o mnie zazdrosna?
Przecie wiesz, e ja lubi si kocha i wystarczy, e mczyzna cho
troch mi si podoba. Mylisz, e to niewaciwe?
Ale ja przecie niczego takiego nie mwiam bronia si Salomea.
Ja bym chyba tak nie potrafia.
Przecie nie prbowaa. Pardon! Sprbowaa, ale od razu
musiaa sama sobie wmwi, e jeste zakochana, a po wszystkim
cierpisz, jakby nie wiem co si stao. Bardzo jestem ciekawa, jak by
piewaa, gdyby ten Czech wam nie przeszkodzi i mogaby troch
powiczy z Iwanem. No, co ty? Przecie artuj zmitygowaa si, bo
Salomea gwatownym ruchem zabraa swoje rozkoszne donie z jej
przyzwyczajonych ju do pieszczoty stp. Daj spokj. Nie przestawaj.
To takie przyjemne. Chciaabym zdj poczochy. Nie masz nic
przeciwko temu?
Niby dlaczego? W tym pocigu jest o wiele za gorco. Trzeba
bdzie poprosi maszynist, eby wyregulowa ogrzewanie.
Salomea potakiwaa tylko po to, by zamaskowa podniecenie
i nieoczekiwane pragnienie, by pomc Wandzie zdj te poczochy.
Wyobrazia sobie, jak zsuwa je ze szczupych ud przyjaciki, i zalaa j
fala przyjemnego, mrowicego ciepa. Patrzya chciwie, jak Wanda
unosi biodra i odpina zameczki podwizek i gdy tylko tamta poprosia
j o pomoc, Salomea gorliwie si w t pomoc zaangaowaa, pocigajc
za podwjnie dziane koniuszki stp.
Skd masz takie pikne poczochy? To chyba jedwab?
Jakby zgada. Kilka par da mi Kravak. I jeszcze mnstwo innych
rzeczy. Na pewno gdzie to ukradli po drodze albo rozszabrowali jakie
magazyny, w ktrych byy rzeczy wczeniej ukradzione przez
czerwonych. A moe tym handluj? Mam od niego przepikn bielizn.
Mia nadziej, e bdzie mnie z niej rozbiera, ale nie dla wodoaza
kiebasa. Szczeglnie nie dla nowofundlandzkiego. Chcesz
przymierzy?
No co ty? Salomea bya skonfundowana, ale take wyranie
zaintrygowana.
Nie krpuj si. Pamitasz, jak daa mi kilka szmatek w Kazaniu?
Sal! Przecie to tylko bielizna! Nie proponuj ci brylantowej kolii. I to
w dodatku kradziona. Jak ci si spodoba, podziel si z tob wszystkim,
co dostaam. Dla mnie to i tak za duo. No, to jazda. Przesta stroi te
swoje dziewicze minki. Robimy rewi mody.
W nagym przypywie energii Wanda zdja stopy z kolan Salomei
i zerwawszy si energicznie na nogi, ruszya w stron pki nad
drzwiami, gdzie stay ich kuferki.
Hemmings nie wytrzyma i przerwa jej:
Nie! Nie uwierz. Naprawd wyczyniaycie takie brewerie?
Wyobrazi sobie syberyjsk noc. Brylantowy, zabjczy mrz za
oknem. Czarn pustk pen pyta, wtpliwoci i dalekich, ale jake
namacalnych upiorw niepewnoci. Jednym sowem na zewntrz
same niewiadome i nic pewnego, poza par torw, ktre przecie te
mog by gdzie w przodzie, przed parowozem, podminowane lub
rozkrcone. Za to w przytulnym sypialnym przedziale duo rzeczy
niezwykych, absolutnie magicznych i podanych. Dwie pikne
dziewczyny przymierzaj luksusow bielizn. Cho w ostatnich
tygodniach by mczyzn a nadto fizycznie zaspokojonym, poczu
w sobie ttno wystpnej ekscytacji. Uczucie to pyno bardziej
z wyobraonego kontrastu dwch wiatw ni z pobudek czysto
seksualnych.
A co? Jako dziecko nigdy nie bawie si w przebieranki? Nie
wycigae z szaf ubra rodzicw i starszego brata? Nie przegldae si
potem w lustrze, podziwiajc swoje nowe oblicze?
Wanda bya za, e przerwa budowanie narracyjnej konstrukcji,
ktr z takim kunsztem przed nim ustawiaa. Nie przej si jej irytacj
i nawet nie prostowa, e nie mia brata, tylko starsz siostr:
Jasne. Kade dziecko si w to bawi. Ale eby przebiera si
w wystpnych celach midzy Omskiem a Irkuckiem pokrci gow.
Parskna na niego jak rozgniewany tygrys, a jej zielone lepia
byskay niebezpiecznie spod jasnej grzywy:
Jeste tu zaledwie od paru tygodni i ju powoli (ale widocznie
dodaa w mylach) gupiejesz od picia, mioci, nudy i politycznego
salonowca. My tu jestemy ju dwa lata. Moesz nie wierzy, ale z tego
pocigu nie ma ucieczki. Bo niby gdzie? W pole albo do jakiej zaplutej
dworcowej poczekalni z wybitymi oknami, przez ktre moesz
zobaczy nogi wisielca, gdzie za chwil dopadn ci maruderzy z kilku
armii albo jacy poal si Boe partyzanci? We wasne marzenia albo
w alkohol? Kade z nas musi dojecha tam, gdzie mu przeznaczone. Ty
te. Zrozumiae? Nie myl sobie, e jeste w jakiej uprzywilejowanej
pozycji tylko dlat ego, e naleysz do druyny, ktra akurat odnosi
sukcesy. Zrozumiae? A gdy Hemmings powanie potakn, cigna:
To teraz wyobra sobie, co ten bezcenny skad z nas zrobi!
Wyobrazie sobie? No, to ciesz si, e nie szczekam i nie skacz po
siatkach bagaowych jak makak albo e nie zorganizowaam tu
przewrotu paacowego, pardon, pocigowego. Byabym dyktatork, jak
ten nieszczsny Admira. Salome mianowaabym moj zastpczyni do
spraw zaopatrzenia w ogrki i grzybki. Wprowadziabym bardzo
surowe rzdy. Kady musiaby rano obowizkowo wzi lekcj gry na
fortepianie i uoy zabawny wierszyk na Kravaka. Najlepsze byyby
nagradzane zot monet, najgorsze wyrzuceniem z pocigu na nieg,
na pastw grasantw. Za rozmowy o polityce grozi oby pi lat
cikiego rozstrzelania albo co jeszcze straszliwszego. Wanda
najwyraniej si rozkrcaa. Na przykad lewatywa. I bardzo ci
prosz. Nie przerywaj. Odkryam zupenie now przyjemno:
opowiadanie. Moe nie powinnam by klawesynistk tylko pisark?
I przymykajc oczy, dodaa zaraz z nagan w gosie: A kto ci kaza,
eby przesta mnie dotyka?
Hemmings dowiedzia si z dalszej czci opowiadania, e Salomea
miaa opory przed rozebraniem si w przytomnoci przyjaciki. Wanda
zaproponowaa wic spokojnie, cho wszystko w niej pulsowao na
myl o tym, co ma nastpi:
Wstydzisz si? Rozumiem. Czekaj. Wybior, co mi potrzeba
i pjd do azien ki. Cho tam, eby zmieni majtki, trzeba zrobi
szpagat i stan na gowie.
Salomea nie patrzya na ni, ale ze spuszczonymi oczami czekaa, a
Wanda ze stosu szmatek wybierze upatrzone sztuki i odstawi kuferek
na pk. W kilka chwil potem, prawie w tej samej chwili, gdy skoczya
si ubiera i porzdnie zoya zdjte uprzednio rzeczy, ze rodka
malekiej toalety rozlego si ci chutkie pukanie.
Jestem gotowa.
Po chwili stany naprzeciw siebie. Nie umawiay si, ale dziwnym
trafem kada wybraa czer. Wanda miaa na sobie pantalonki do
poowy uda, fantazyjnie wykoczone na dole trzema koronkowymi
falbankami, i krtk do pasa koszulk z najcieszego jedwabiu, na
wskich ramiczkach. Twarde koniuszki sutkw zaznaczay si
wyranie pod materiaem, ktry sprawia wraenie pynnego
i falujcego. Salomea wybraa delikatny pas, do ktrego przypia
paryskie poczochy o aurowym wzorze, stosowniejszym raczej dla
kabaretowej szansonistki, lity, misternie stebnowany staniczek, a na to
wszystko szantungow, wykoczon u gry koronkami koszulk do
poowy uda. Caoci dopeniay malekie czarne majteczki, ktrych
rwnie dobrze mogoby nie by. Ale tych, ukrytych pod fakturowym
jedwabiem, Wanda nie widziaa. Patrzyy na siebie przez dusz chwil
zachwycone. Wanda obrcia si nawet tanecznym ruchem, by
zademonstrowa rewers swojej kombinacji. Gdy skoczya pas, Salomea
przytrzymaa j delikatnie za ramiona i ciepo pocaowaa w policzek.
Potem obie, chichoczc, siady z rozmachem na kozetce i podwiny jak
na komend nogi pod siebie.
Lepiej ci? zainteresowaa si Wanda.
Zdecydowanie z satysfakcj odpowiedziaa Salomea. Istotnie, tak
dobrze, lekko i pogodnie nie czua si od duszego czasu. Do tego
stopnia dodaa e warto by si czego napi.
T kwesti wyrecytoway wsplnie, dobierajc bezwiednie te same
sowa. Wanda ruszya znw w stron swojego magicznego kuferka,
w ktrym w wielkim bezadzie przechowywaa poddacze daniny
Kravaka. Nie chciao si jej jednak ponownie ciga kufra z pawlacza.
Gdy balansowaa stopami w poczochach na liskich stopniach
drabinki, na granicy zasigu ramion, usiujcych wydosta co z dna,
wygldaa bardzo niepospolicie.
Uwaaj, Sal, ebym ci nie roztrzaskaa czaszki. Lepiej nadstaw
rce.
Po chwili w wycignite donie Salomei trafia zielona butla
z tajemnicz naklejk w miesznie dla nich brzmicym jzyku. Wanda
zeskoczya z gracj na podog i zatoczya si lekko, bo pulmanem
zatrzso na zakrcie.
To te prezent od majora. Zdaje si, jaki czeski narodowy specja.
Pamitasz ten zajzajer z Kazania. Brrrrr To bya amatorszczyzna. Tu
mamy peny profesjonalizm. Wyrb monopolowy. Nie prbowaam
tego i nie wiem, co to warte, ale eksperyment ma swoje prawa.
Salomea zatara donie niespodziewanie nawet dla siebie
hulaszczym gestem.
Powicimy si dla dobra wiatowej nauki. C zreszt znaczy
nasze marne ycie wobec doniosoci wynikw tego dowiadczenia.
O ile znam si na chemii organicznej przysuna etykiet bliej do
oczu, bo bya krtkowzroczna to jest znakomita czeska liwowica.
A c to za diabe i w czym to si pije? zainteresowaa si
Wanda.
Pije si z pidziesitek. Najlepiej gdybymy to mogy zapija
lekkim, jasnym piwem. Ale piwa nie mamy. Chyba e zaraz polecisz do
Kravaka. Pokaesz mu kawaek goej pupy i kaesz zupi jaki browar.
Salomea dostaa rumiecw, bo wszystko zaczo si jej szalenie
podoba.
A na zaksk najlepsze byyby czeskie serdelki i biae, chrupice
bueczki. Oczywicie dobra musztarda. Najlepiej taka, eby szczypaa
solidnie w jzyk.
Nie bd si teraz ubiera, bo mi si nie chce. A w
tych dessousniebezpiecznie byoby lata po salonce. Kravak dostaby
zawau. O ile znam nocne zwyczaje tego pocigu, w bufeciku asuje
w tej chwili Svoboda i by moe Kaedub. Nie uwaasz, e jako
niezwykle si ze sob zyli?
Nie czekajc, a Salomea przemyli odpowied, trzepaa dalej
jzykiem, wiedzc, e nie wolno zostawia przyjacice czasu na
refleksj, bo ta gotowa zrejterowa albo, co rwnie niewskazane,
posmutnie.
Musz nam wystarczy twoje grzybki i co tam jeszcze masz. A tak
waciwie, ile to ma procent? zainteresowaa si jak rasowy alkoholik,
przeliczajcy efektywno swoich zapasw na godziny alkoholowego
szczcia.
Pewnie duo. Salomea wyja jej butl z rk i wprawnie
odkorkowaa. Zacznijmy pi, bo zaczynam si gupio czu w samej
bielinie. Wolaabym, eby ju krcio mi si w gowie.
No to trzask!
Wanda odebraa Salomei butl i przytrzymujc j obiema rkami,
pocigna solidny yk, zadzierajc gow jak rosyjski muyk inicjujcy
tygodniowy zapoj. Dobre! wyrazia uznanie dla czeskich
gorzelnikw, oddaa butelk zachwyconej tym wyczynem Salomei
i chuchna w zwinit do, eby sprawdzi, jak pachnie jej oddech.
Pachnia wie ywic i liwkowymi powidami.
Teraz ty, ale nie oszczdzaj si. Miej wzgld na rodzinn tradycj.
Salomea spojrzaa na ni z powag, i napia si w bardzo
podobnym, rwnie brawurowym stylu.
Szkoda, Ernest, e nie bye wwczas w tym przedziale i musisz
polega na mojej relacji. Wiesz, jak ja wygldam w bielinie, ale
wyobra sobie, e stoimy tak naprzeciw siebie w tych czarnych,
ekskluzywnych szmatkach, waciwie prawie nagie, i patrzymy na
siebie z rosnc sympati i uznaniem. Wicej, patrzymy na siebie
z nadziej.
Z nadziej na co, u licha?
Hemmings przerwa jej opowiadanie po raz drugi. Nawet go nie
ofukna, tak bardzo chciaa mwi dalej. Zauwaya przy tym, e
rwn przyjemno jak sam proces opowiadania sprawia jej nadawanie
relacji coraz bardziej wyszukanej i wielopoziomowej formy. To, e
Ernest zadaje jej pytania, okazao si cakiem atrakcyjnym
uzupenieniem i pozwalao co pewien czas spojrze z dystansu na
wasne dzieo. Nie miaa przy tym wraenia ulotnoci tego, co robi.
Wydawao si jej, e to, co opowiada, na zawsze ju wpisze si
w matryc tej specjalnej czci pamici, ktra w mzgach szczeglnie
utalentowanych ludzi odpowiada za zdolnoci literackie. Wanda nie
wiedziaa jednak (jako wieo odkryty i to sam przez si talent), i rzecz
nieprzelana od razu na papier zaczyna, odoona do umysowego
archiwum, podlega swoistej temporalnej maceracji. Ale literaturze,
ktra kiedy i tak powstanie z tych ulotnych, pamiciowych notatek,
wyjdzie to tylko na dobre. Czas dziaa na owe literackie zasoby jak
leakowanie w dbowej beczce na wieo wlany trunek: nadaje mu
niepowtarzalny smak i zapach. Jednoczenie jednak, choby i wbrew
chci archiwizujcego zdarzenia umysu, rzeczy niepotrzebne
i nieliterackie osadz si na ciankach owej temporalnej beczki jak
wysublimowany z esencji nalot. Z czasem owe zogi ulec, zamieni si
w nieuchwytne dla umysu substancje eteryczne, a gdy po latach
wyjmie si szpunt i przechyli naczynie, popynie z niego literacki
destylat, czysty do tego stopnia, i nie bdzie nawet koniecznoci
powtrnej redakcji.
Z nadziej na co? powrcia do pytania. To oczywiste. Ona
miaa nadziej, e dziki temu, co si ma sta i co na pewno
przeczuwaa, zatrze w sobie Iwana. Ja miaam nadziej na przeycie po
raz pierwszy czego, co od lat stanowio dla mnie zagadk i wyzwanie.
Poza tym, mj drogi uzupenia ju zupenie prozaicznie bd
askaw pamita, e bye wtedy dopiero w dugiej drodze
z Archangielska, a ja nawet nie mylaam, e wsidziesz do naszego
pocigu. Koczyam wic na dobr spraw okres prawie dwuletniego
przymusowego celibatu (jeli mog uy tego sowa). Dlatego te
wybierajc dla nas role na t noc, postanowiam, e Sal bdzie
mczyzn. Czy rozumiesz, dlaczego tak postanowiam, czy mam ci to
wytumaczy?
Wytumacz bez enady poprosi Ernest. Wola nie udawa, i
pojmuje przyczyny, nie znajc jeszcze skutkw.
To proste. Mnie potrzebny by tej nocy mczyzna. Ona powinna
cho raz poczu, e dominuje nad partnerem
Ze wzgldw terapeutycznych? w lot chwyta Hemmings.
Oczywicie.
Jeste niezwyk kobiet przyzna z pokor i szacunkiem.
A wic zasuguj na nieco wicej zaangaowania z twojej strony
w to dotykanie. Postaraj si. Robisz to zbyt mechanicznie. Wyobra
sobie, e grasz na mnie, jak na delikatnym, ale czuym i wymagajcym
technicznie instrumencie. Nie mona na przykad cay czas trzyma si
jednego tempa, tak jak ty to robisz od piciu minut. Potrzebne s
ralentanda i diminuenda58. Niezbdne jakie urozmaicenia agogiczne
i dynamiczne. Kiedy uda ci si rnicowa te elementy formy, sprbuj
popracowa nad barw i ozdobnikami. A w ogle trzeba w to wkada
wicej serca. Przecie dziewczyna to najpikniejszy instrument! No
i mgby czciej polini sobie palce, bo obok przyjemnoci zadajesz
mi bl. Ernie, czy ja, twoja najpilniejsza uczennica, mam ci tego uczy?
Hemmings wzi to sobie do serca i przyoy si do interpretacji tak
solennie, e z trudem za nim nadaa. Mimo tego nie przerywaa
opowiadania:
Wypiwszy liwowic wprost z butelki, spojrzaymy na siebie
z niekaman satysfakcj, ale adna z nas nie kwapia si, by usi.
Ernest, ktrego wcigay bardzo silnie dwa przyjemne doznania to
pynce z dotykania Wandy i to pynce z jej opowiadania kiwa tylko
gow, usiujc wyobrazi sobie wszystko jak najlepiej. Odczuwa rodzaj
rozkoszy, ktrego doznajemy, czytajc fascynujcy tekst. Chcielibymy,
by trwa jak najduej i martwi nas to, e kiedy si skoczy. Rozumia
wic doskonale obawy Wandy, e Salomea siadanie po toacie odbierze
jako gest narzucajcy kolejne fazy tej nocy. Stara si take poj obiekcje
drugiej dziewczyny. Salomea obawiaa si, e gdy usidzie pierwsza,
Wanda zinterpretuje to jako gest ulegoci i przyzwolenia. Stworzyy
sytuacj, delikatnie mwic, patow. Pierwsza zrozumiaa to Wanda:

58W interpretacji utworu muzycznego zwolnienia i przyspieszenia

bazowego, metronomicznego tempa.
 No to jak mwi w Polsce na drug nk.
Zabraa butelk przyjacice i pocigna yk, od ktrego wszystko
w przedziale pojaniao, a obrazek zawieszony nad kozetk,
przedstawiajcy jaki smtny, brzozowy i rosyjski krajobraz, od razu
powesela.
Na drug nk? spytaa Salomea, wycigajc rk po alkohol.
A c to niby ma znaczy?
Wanda zademonstrowaa uczynnie, zabawnie przesuwajc swoje
nad podziw ksztatne nogi po kolejowym, wyleniaym dywaniku.
eby, rozumiesz, si nie przewrci. Takie porzekado. Jak si
napijesz tylko na jedn, moe ci ciepn o ziemi.
To ciepn powiedziaa po polsku, a waciwie po gralsku, ale
Salomea i tak zrozumiaa.
Ciepn? pokiwaa z komiczn powag ciemn gwk. No to
na drug nk.
Potem obie, jak na komend, nawet na siebie nie spojrzawszy, siady
na kozetce, powtarzajc dokadnie konfiguracj sprzed kilku minut.
Najwidoczniej rodziy si pomidzy nimi niewidzialne, ale
wyczuwalne i mocne nitki empatii. Wanda byskawicznie ocenia
sytuacj i znw umiecia swoje stopy na udach Salomei. Ta za
podejmujc gr z westchnieniem ulgi, zacza bawi si drobnymi
palcami, masujc delikatne kosteczki i cigna. Tym razem stp Wandy
nie osaniaa ju adna materia.
I znowu pijastwo Zauwaya, e jest w tym jaka regua?
Salomea podja konwersacj, by konwencja spotkania przyjaciek
znw usprawiedliwia intymny dotyk. A poniewa Wanda,
przymykajc oczy, oddaa si przyjemnoci pyncej z ruchw doni
przyjaciki, Salomea mwia dalej: A zawsze jak piymy, nie
wynikao z tego nic dobrego.
Wanda zastanawiaa si przez chwil:
Jak to? Aaaaa. Ju wiem. Chodzi ci pewno o to, e po ostatnim
naszym pijastwie stracia cnot i wleli tu Czesi, ale co takiego zego
si stao po tej pierwszej libacji, kiedy stawiaymy Kaedubowi baki?
 I nim Salomea zdya nabra powietrza, by odpowiedzie, Wanda
odpowiedziaa sama sobie:
Rozumiem. Wyzdrowia. Ale wiesz, co? Nie bardzo pojmuj ten
twj zwrot w stosunku do Iwana. Najpierw napalasz si jak gupia,
a teraz usiujesz go znienawidzi, obrzydzi go sobie. Daj temu lepiej
spokj. To wszystko samo si w tobie uoy. Mam dla ciebie lepsz
propozycj.
No? zawstydzona peror Salomea z ulg przyja zmian tematu
i bezwiednie rewanujc si przyjacice, przesuna donie wyej,
rozpoznajc swoim ciepym, podniecajcym i troch wilgotnym
dotykiem ydki drugiej dziewczyny.
Wiesz mwia Wanda leniwie i rwnie leniwym, ale
wyczuwalnym poddawaniem si ciaa reagowaa na now pieszczot.
Jest midzy nami dysproporcja. Ty masz ode mnie adne zdrobnienie
i jak chc co do ciebie adnie powiedzie, to mwi Sal. To fajne. Nie?
Uhm zgodzia si Salomea, ktrej serce pod wpywem tego, co
robia i co sobie wyobraaa, zaczo bi szybko i ciko. Smuke nogi
Wandy za spraw mikrodrgni i mikronapre wysyay do wntrza
jej doni sygnay przyzwolenia i akceptacji. Podobnych wrae
doznawaa kiedy gaszczc kota. Po fazie nieufnoci i sztywnego
wyczekiwania nastpowa etap przyzwolenia i podtrzymania
porozumienia, ktre zachodzio pomidzy doni a ciaem.
No, to mogaby wymyli i dla mnie jakie adne zdrobnienie.
Tylko ba gam, adnej Wandeczki albo Wandziuli, bo ci zatuk pust
flaszk po liwowicy.
To trudne sapna Salomea i przesuna donie na zupenie
zachwycajce kolana Wandy.
Wiem. Ale gdyby to byo adne imi, to mogabym go ju zawsze
uywa. I wtedy zawsze mogabym pomyle o tobie. Powiedzmy, e
jeli teraz wymylisz co, co mi si spodoba, pozwol ci na o wiele
wicej ni teraz.
Spojrzaa na Salome spod oka, ale jej partnerka nie bya jeszcze
dowiadczonym emocjonalnym i erotycznym graczem, wic atwo j
byo podej. Salomea nie zdawaa sobie w peni sprawy z faktu, e to
Wanda reyseruje rozwj wydarze, rozdzielajc role, podajc stosowne
kwestie i narzucajc interpretacje. Gra bya niebezpieczna, bo
w zalenoci od stopnia podniecenia role mogy w kadej chwili ulec
zmianie. Tak wic Salomei nie przyszo nawet do gowy, by zada
sprecyzowania znaczenia i zakresu tego o wiele wicej. Wolaa zaj
si intensywnym myleniem o zdrobnieniu. Postanowia jednak uatwi
sobie zadanie.
To mwisz, e jak w Polsce zdrabnia si to imi? I w ogle po ci
jakie zdrobnienia? Wanda brzmi cakiem dobrze.
Mwiam ci ju, e polskie zdrobnienia s gupie. Wandeczka
Wandziunia Wandziula I nie daj Boe, z tego jaka Dziula. Ja
w ogle nie przepadam za swoim imieniem. Cho wiem, e ono bardzo
pasuje do mojej urody.
Skd wiesz? zainteresowaa si Salomea.
Bo mwili mi to wszyscy bez wyjtku mczyni.
Phi! Ja tam lubi swoje imi. I nigdy si nie zastanawiaam, czy
oddaje moj osobowo, czy nie.
A co mwi ten twj teatrolog?
Dramaturg poprawia machinalnie Salomea. I dodaa zaraz:
Miszy moje imi si podobao. To znaczy nigdy nie mwi, czy mu
si podoba, czy nie, ale twierdzi, e brzmienie imienia Salomea go
podnieca. Nawet mi wyjania, dlaczego, ale nie suchaam wtedy zbyt
uwanie. Sama rozumiesz?
No, dobrze zainteresowaa si Wanda. A jak mwi do ciebie
w takich, no wiesz, w takich momentach, kiedy mwi si rne rzeczy,
bo bardzo chcemy co tym mwieniem wyrazi?
To znaczy w jakich? spytaa na wszelki wypadek Salomea, cho
doskonale wiedziaa, o co chodzi.
No, na przykad, gdy miaa zadart jedn nog pod cian, za
tym zaomem, a on ci tam caowa. Opowiadaa mi o tym. To wtedy
jak ci nazywa? Albo jak mwi do tego miejsca, w ktre ci caowa?
Salomea zamkna oczy i wszystko na chwil do niej przybiego.
Ksiki, na ktrych doskonale znane grzbiety patrzya, gdy Misza tam j
caowa. To znaczy patrzya wtedy, gdy na chwilk otwieraa oczy, by
skontrolowa, czy wszystko wok jest w porzdku. By na chwil
wrci do rzeczywistoci i posucha, czy w drugiej czci mieszkania
nie sycha czapicych krokw Natana.
Mi. Mwi do mnie i do niej, no wiesz: Mi. To znaczy do mnie
mwi Mi, a do niej Maa Mi.
A co to ma wsplnego z Salomea?
Nie wiem. On te nie potrafi mi tego wytumaczy. Tak mu si
jako uoyo. Ale ja myl, e to ma wiele wsplnego z Salomea i ze
mn. No i z Misz, bo on przecie te by Mi i ja czasami, tu przed
kocem, no wiesz, tak do niego mwiam. W kadym razie lubiam, jak
tak mnie nazywa. To tworzyo z nas co bardzo jednolitego i czasami
wydawao mi si, e ju si od niego nie odklej, ale bdziemy tacy
duchowo zronici jak syjamskie rodzestwo.
Niesamowite konkludowaa Wanda. Ju ci chyba kiedy
mwiam, e chciaabym pozna tego twojego Mi. Ten go bardzo mi
si podoba. No, ale do rzeczy.
Uniosa si nieco i przytrzymaa donie Salomei, nie pozwalajc im
posun si wyej ponad opalone wci mimo zimy jabuszka kolan:
Ani milimetra dalej zagrozia. Chyba e wymylisz co
naprawd adnego. Chcesz kielicha na wzmocnienie umysu?
Nie czekajc na odpowied, zwinnie stana na bose nogi,
poszperaa pod stolikiem i z wpraw godn barmana nalaa do dwch
znalezionych szklanek po sporej dawce czeskiego specjau pachncego
sosnowym dymem i sierpniowymi liwkami. Salomei nie pozostao nic
innego, jak upi drobny yczek i zacz myle. Patrzc na rozgrywajce
si przed ni cikie roboty intelektualne, Wanda przysiada na stoliku
pod oknem przedziau i zabawiaa si chwytaniem palcami stp
frdzelkw ozdobnej, tkanej kunsztownie wenianej kapy, kupionej
przez przyjacik w Kazaniu. Robia to tak zrcznie i udatnie jakby
specjal nie wiczya, a jej stopy przywodziy na myl skojarzenie
z chwytnymi koczynami kameleona. Salomei przychodziy do gowy
rzeczy zupenie niestosowne i nie potrafia si skupi. Usiowaa
tworzy adne skrty i zdrobnienia, ale jej umys produkowa kalekie
potworki. Czua, e nie podoa. Przynajmniej nie w tej chwili.
Hemmings odway si jej przerwa po raz trzeci, a gdy to zrobi,
Wanda odsuna jego do i zamkna motylim ruchem wspaniae,
smuke uda:
Pytasz, dlaczego j tak drczyam? To proste powiedziaa to
z wystudiowanym wyrzutem. Takiego tonu uywaj nauczyciele,
ktrych pupile mimo mudnych wicze nie potrafi wykona
trenowanego po wielekro zadania.
Po pierwsze, to bardzo przyjemne tortury i doskonale je znasz, bo
praktykowae ten niecny, ale boski proceder na biednej Wandeczce. Po
drugie, chciaam, eby to tak dramatycznie i niepotrzebnie
rozdziewiczone dziecko nauczyo si powodowa mczyznami, tak jak
powoduje si trudnym technicznie i niebezpiecznym koniem.
To znaczy? podnis brwi w sardonicznym pytaniu.
Delikatnymi, bdcymi czyst intencj, niewidocznymi dla
postronnego obserwatora ruchami. Nie sztuka przeszorowa
wdzidem pysk albo zrobi dziur ostrog czy prg batem. Sztuka tak
delikatnie przesun akcenty, eby ogier poczu si zdezorientowany
i wytrcony z rwnowagi, a w efekcie zawiesia dramatycznie fraz
eby robi piruety w galopie.
Ernestowi oczy bysny. Ale nie by to bysk ciepa czy yczliwoci:
Chcesz j zapisa do wyszej szkoy ujedania mczyzn? To
naprawd niestosowne.
Cho starannie to maskowa, by autentycznie oburzony. I nic
dziwnego, bo jak w kadym pozornie owieconym samcu tkwi w nim
zdeklarowany mski szowinista. Wanda zdawaa sobie z tego spraw
bardzo dobrze i dranienie Hemmingsa sprawiao jej dziki temu
erotyczn niemal przyjemno. Podobne doznania byy jej udziaem
dawno temu, w Paryu, na sali szermierczej, kiedy udao si jej pokona
mistrza. Tylko dlatego, e uporczywie i niezmordowanie, w kadej
wolnej chwili wiczya kompozycj kilku sekwencji. Doprowadzia je do
takiej doskonaoci i pynnej, wynikajcej z pokonania barier warsztatu
dynamiki, e zdoao to zaskoczy starego wyjadacza. Nie mia nic do
powiedzenia wobec sztychu jej floretu, zatrzymanego perfekcyjnie
o centymetr od maski, dokadnie tam, gdzie przecinaj si linie poziomu
oczu i rodka nosa. Poprosi nawet o powtrk, starannie ustawiajc
ciao i kontrolujc prac ng i nadgarstka, ale ponownie, po kilku
zaledwie zoeniach, sztych floretu uczennicy wskaza dokadnie to
samo miejsce, gdy Wanda miaa na t okoliczno przygotowany take
drugi wariant. Mistrz zaoy naiwnie, e uczennica powtrzy pierwsz
sztuczk. Niestety, zaoy mylnie. Gdyby to bya ostra bro
i prawdziwa walka, miaby midzy oczami eleganck dziurk do rodka
gowy. Potem ju nigdy nie udao si jej go zaskoczy, bo mia si na
bacznoci i jak sdzia zacz wicej wiczy, a mniej pi. Wtedy po
raz pierwszy uwiadomia sobie, e powodowanie ludmi niczym nie
rni si od powodowania komi albo od wypracowywania przewagi
na planszy czy sali wicze. Wszystko opiera si na znajomoci technik
oraz starannym i zimnokrwistym ich stosowaniu w okrelonych
przypadkach. I tam, i tu potrzebny by oczywicie systematyczny
trening i doskonay refleks. Uwiadomia sobie take, e nie mona
zarwno na sali szermierczej, jak i w yciu zdawa si na los szczcia,
na szczliwy traf. Naley zawsze, ale to zawsze by przygotowanym.
Tego wszystkiego oczywicie mu nie powiedziaa. Nie byby
zadowolony. Byby bardzo niezadowolony, gdyby zrozumia, e
dojrzaa nie tylko jej soma, ale take psyche i e z prby si, gdyby tak
przeprowadzili, to ona wyszaby najprawdopodobniej zwycisko, a on
musiaby przeuwa gorycz mistrza pokonanego przez zbyt zdolnego
ucznia. Powiedziaa wic tylko:
Ju przesza pierwszy semestr i nic nie stoi na przeszkodzie, by
sprbowa, co potrafi.
Rzeczywicie nic, prcz tych lewych czy prawych eserw
w przodzie, stada czerwonych z tyu, siemionowcw po bokach i stu
tysicy Japoczykw w perspektywie, czyli za najbliszymi grami.
Zreszt ju z tob mam sporo kopotw.
 Taaak? przecigna si leniwie jak kociak. A co ci zawinia
biedna, maa, agentka wielkiego imperium? No, przyznaj si. Byymy
dla ciebie niedobre?
Droczya si, dotykajc go niespokojnymi stopami, a on ogania si
od tych niebezpiecznych arcikw bez entuzjazmu. Wola, gdy stawiaa
si w roli jego posusznej, kochajcej creczki. Nie lubi jej w roli wampa
i niezbyt podobay mu si jej dojrzao i zrczno, ktrymi skutecznie
zasaniaa si przed jego umiejtnociami i dowiadczeniem. Nawet jej
cynizm by podobny do tego, ktrego on uywa w podobnych
przypadkach. Delikatny i inteligentny.
No wic jakie to kopoty? Czujemy si osamotnieni,
niedowartociowani?
Trudno byo wybi j z uderzenia, gdy wybraa ju jak taktyk.
Postanowi wic, tak jak uczono go na kursach ju-jitsu, ustpi
i wykorzysta do zwycistwa nad ni jej wasn energi.
Ju daj spokj i przesta mapowa. Jest mi z tob bardzo dobrze.
Tak? zadysponowaa. No, to si teraz zamknij i suchaj. Bo
bdzie najciekawiej.
Jak ty waciwie masz na nazwisko? spytaa wtedy
niespodziewanie Salomea. Na tyle niespodziewanie, e Wanda
spojrzaa na ni podejrzliwie:
Jak to jak? Laudowska.
No wic przecigaa Salomea, a jej donie prboway, czy
obszar ponad kolanami Laudowskiej jest wci silnie broniony. By, ale
wyczuwaa w ryglujcych go doniach ch odstpienia i przejcia do
zorganizowanego odwrotu. Postanowia zatem dokona wyomu
w obronie, zupenie nie zdajc sobie sprawy z tego, e podstpny
przeciwnik tylko markuje odwrt, by nieodwoalnie wcign j
w zasadzk na swoim terytorium:
Tak wic bd do ciebie mwi Laudowska. Zawsze wtedy, kiedy
bd chciaa powiedzie ci co szczeglnie miego. Co ty na to?
Wanda bya zaskoczona pomysem. W zasadzie nikt z wyjtkiem
jednego gu piego wykadowcy kontrapunktu w Konserwatorium tak
do niej nigdy nie mwi. Przez chwil smakowaa to brzmienie,
wyobraajc je sobie wypowiadane w najwaniejszych momentach,
ktre przecie za chwil si przed nimi odkryj.
Laudowska? wycofaa jedn z zaporowych doni i Salomea miaa
woln drog w gr. Wykorzystaa to nader skwapliwie. Laudowska?
Wanda niespodziewanie przekrcia si na brzuch, uwalniajc nogi
z uchwytu. Genialne. wietne. Bardzo mi si podoba. Mw do mnie
Laudowska. Teraz mi nalej, a potem
A potem? spytaa z nadziej Salomea, sigajc po liwowic
z gorliwoci kochanka, ktremu po miesicach usilnych zabiegw
dozwolono ucaowa urkawiczon do wybranki.
Potem? Ton i tempo jej gosu, celowo limaczo irytujce,
wzmagay wydajnie wci rosnce pomidzy dziewczynami napicie.
Potem nalej sobie i wypijemy toast za moje nowe imi. Laudowska.
Jakie to romantyczne. Nie uwaasz? Znasz moe histori o smoku spod
gry, ktrego imienia nikt niepowoany nie mg pozna?
Laudowska popijaa liwowic drobnymi yczkami, zastanawiajc
si, czy trunek nie wypali jej dziury w brzuchu i nie wyleje si na plusz
kozetki.
A wiesz, dlaczego? Bo jak kto si dowiedzia, jak mu naprawd
na imi, ju z atwoci mg go pokona i zabra mu wszystkie skarby.
A nazywa si zupenie, wyobra sobie, prozaicznie Pan Podgrski.
Salomea pozbawiona obszaru eksploracji przysiada skromnie
poow pupy, bo tylko tyle miejsca zostawia jej Wanda po swym
nagym zwrocie. Podobnie tylko poow umysu ledzia opowie
o Panu Podgrskim, bo nie wiedziaa, czy wypada jej znw pooy
donie tym razem na rewersie chyba jeszcze adniejszych w tym
pooeniu ng. By moe rozwaaaby to przez nastpny kwadrans,
gadajc dla kamuflau o gupstwach, ale Wanda, ktra doskonale
wyczuwaa takie kadencje, takie minizawieszenia, polecia jej yczliwie:
Najlepiej uklknij nade mn.
I odstawiwszy oprnione naczynie na stolik, podoya sobie dla
wygody wiotkie przeguby doni pod brod. W tej pozie miaa w sobie
co z odpoczywajcej po spoyciu kochanka modliszki. Rado krtkim,
gwatownym pomieniem, jak po wystrzale z trzycalwki, przeleciaa
przez serce Salomei. Na wszelki jednak wypadek (c znacz
wychowanie i skromno) udaa, e nie rozumie polecenia:
Co? Czego znw chcesz?
Uklknij nade mn. Bdzie ci znacznie atwiej.
Odwrciwszy gow, spojrzaa na udawan niepewno partnerki
yczliwie i zachcajco.
No, na co czekasz?
Salomei nie pozostawao nic innego, jak usadowi si nad
przyjacik, czujc jej chodne uda pomidzy swoimi.
No. Uklkam zameldowaa zmieszana i spytaa niepewnie:
Co ma by atwiej?
Chc eby mnie po-do-ty-ka-a rozbicie na sylaby miao
sugerowa powolny i etapowy styl pieszczoty i, jak si za chwil miao
okaza, spenio swoje zadanie. Tam, gdzie masz ochot. Po plecach
i w ogle. Nie chciaam zaczyna od caowania, bo nie kada
dziewczyna przyjmie to od drugiej dziewczyny. Zreszt ja sama nie
wiem, czy chc si z tob caowa, bo jeszcze nigdy tego nie robiam
z dziewczyn. Zreszt Przyznam ci si Wanda zawahaa si
prawie niezauwaalnie chc. Ale troch si boj. Tego, jak ty
zareagujesz i czy mnie si to spodoba. Dlatego sprbuj mnie
postudiowa. Studiowaa kiedy kogo? Prawda! Ten teatrolog by
twoj pierwsz ofiar i poligonem dowiadczalnym. Wiem. Nie
teatrolog. Tylko dramaturg.
Wanda mocno przygadzia niesforne wosy, tak e przez chwil
wyglday, jakby wysza wanie z kpieli. Bya niewyobraalnie adna.
A to adna znaczyo dla Salomei o wiele wicej i mocniej ni pikna.
Dotykaj tak, jak chciaaby by dotykana. Tylko tak. I suchaj
mojego ciaa. Ale suchaj te swoich pragnie. Nawet tych najbardziej
skrytych. I nie wstyd si ich. Ja ci nie bd niczego podpowiada.
Naucz si wyczuwa, czego chce drugi czowiek. Niewane, czy to
dziewczyna, czy chopak. Przyda ci si to kiedy. Wspomnisz moje
sowa i bdziesz mnie bogosawi. Zobaczysz.
Tak wic Salomea, przymknwszy dla pewnoci powieki, zacza
studiowa plecy Wandy. Ernest, ktremu ju nieraz zdarzao si
studiowa te plecy, wiedzia, e mimo pozornej prostoty i atwoci jest
to zajcie skomplikowane i wymagajce wielkiego wyczucia. Ze
studiowaniem czyjego ciaa dotykiem i wzrokiem jest tak, jak
z wyprawami i badaniem ldw i mrz niezbadanych. Bywaj
wyprawy dziecinnie proste i oczywiste.
Takie, podczas ktrych krajobrazy i klimaty przepywaj
konsekwentnie i w sposb absolutnie moliwy do przewidzenia.
Bywaj te wyprawy najeone niespodziankami, trudnociami
i przeszkodami, ale ich pokonanie przynosi eksploratorowi niezwyke
satysfakcje w fazie niezakconego ju niczym konsumowania nowych
wrae. Plecy Wandy byy najwspanialszym poczeniem pozornej
atwoci wyprawy, ktr mogo zorganizowa raczkujce biuro
podry z wyczynem kracowo niebezpiecznym, nioscym
nieoczekiwane zagroenia i gwatowne zmiany pogody.
Pocztkowo wszystko szo zgodnie z wywietlon pod
przymknitymi powiekami Salomei topografi. Jej donie, odgarnwszy
kilka kosmykw sztywnych i naelektryzowanych wosw krtkiej
fryzurki, zbaday dokadnie osadzenia gowy i nad podziw spryste
pasma cigien i mini opasujcych i czcych barki. Potem
rozbiegajc si symetrycznie na boki, spady ciepo na rozlunione na
ich przyjcie, gadkie w dotyku minie dwugowe ramion.
Zaokrglajc penetracj jeszcze bardziej w bok, zagldajc nawet
w trudno dostpne doki obojczykw, dwaj smagli syryjscy podrnicy
o starannie pielgnowanych migdaach rowych paznokci napotkali
denerwujc, plczca si pod niecierpliwymi palcami barier dwch
cieniutkich jedwabnych ramiczek. Donie, zbadawszy dokadnie natur
przeszkody, nie mogy si zdecydowa na wybr sposobu jej ominicia.
Rysoway si bowiem przed nimi dwie moliwoci. Tylko dwie, co dla
niezdecydowanych peregrynatorw moe oznacza ostateczn klsk
przedsiwzicia ju na wstpie. Pierwsze rozwizanie, zakadajce
jedynie obsunicie ramiczek, wymagao zmiany pooenia ramion,
ktre naleao uoy wzdu ciaa, i zapewniao tylko czciowy
sukces. Drugie, bardziej radykalne, polegao na pozbyciu si szmatki
prostsz drog, przez gow. Nie mona si byo zbyt dugo waha.
Donie Salomei wyczuy bowiem delikatne, ale wyrane drenie. Gdyby
Salomea, tak jak kiedy Wanda, polowaa z chartami, rozpoznaaby to
drenie (waciwe dla psa tu przed spuszczeniem go ze smyczy)
bezbdnie jako niecierpliw gotowo do dziaania.
Moe ci zimno? spytaa dla pewnoci, ale usyszaa tylko
niecierpliwe:
Skd. Raczej za gorco. Zdejmij to ze mnie szybko.
Wszystko byo wic na tym etapie jasne, a pomoc Wandy
w pozbywaniu si kusej, jedwabicie czarnej koszulki okazaa si
nieoceniona. Salomea, mimo budowy sugerujcej gracj ruchw, nie
miaa zrcznych doni i nie moga tego nadrobi dowiadczeniem
w podobnych przypadkach. Byo wic w tym troch nieodzownej, ale
jake emocjonujcej szarpaniny, po ktrej policzki pulsoway ju nie
wstydliw, ale odsaniajc ca moc przeycia, gorc i wyzywajc
purpur. Obie leciutko si zadyszay, a Wanda, ktra lubia rozkada
wszelkie manewry na etapy (ten nawyk pochodzi z sali szermierczych
wicze), uwolniwszy wreszcie tors z czarnej szmatki, znw podoya
donie pod brod. A by to gest w rwnej mierze wyraajcy
zadowolenie, jak i wyzywajcy. Salomea staraa si jak moga, mitoszc
apetyczn skr przyjaciki. Gaszczc i uklepujc. Ale czua si coraz
bardziej bezsilna i aosna. Wanda, doskonale znajc tego rodzaju lepe
zakamarki interpretacji, pomoga jej od razu:
cigaj to. Po si. Poka ci, jak to si robi. Niech ci si nie
wydaje, e ja zadowol si takim poziomem wykonania. Nie jestem
mczyzn. Potrzeba mi o wiele wicej ni tym krokodylom. Jest niele,
ale moesz by naprawd dobra. Tylko musisz bardziej zaufa swojemu
wyczuciu. Musisz sobie wyobrazi, co sprawi przyjemno partnerowi.
Wicej. Musisz sobie to wyobrazi i sprawi dotykiem, e i on bdzie
przekonany, e wanie o tym marzy i wanie na to czeka. Jestem
przecie dziewczyn. Trzeba to robi tak, jakby kochaa sam siebie.
No! cigaj. Czego si rozdziawia? To nie rewolucja socjalistyczna. Tu
trzeba si szybko uczy. Reagowa! Inaczej ten kto, kogo chcesz
zaczarowa, ubierze si, wzruszy ramionami i pjdzie do domu.
Salomei nie pozostao nic innego jak czerwienic si, cign
szybko przez gow czarn gr ekskluzywnej kombinacji
i przytrzymujc doni rozchybotane z emocji niedue piersi o niemal
granatowych, ale drobnych i twardych brodawkach, zaj miejsce ciepe
od ciaa Laudowskiej.
Cho bya tak wadcza i swobodna wobec Iwana, Wanda wci j
oniemielaa. Laudowska bya mistrzyni dotykania, jak wikszo
kobiet grajcych zawodowo na instrumencie muzycznym. Jej donie nie
byy zwykymi domi. To byy dwa precyzyjne, wyczulone na
najdrobniejsze niuanse i drgnicia narzdzia do pobudzania
i wywoywania. Potrafia zatrzyma opuszki palcw o uamki milimetra
nad dotykan skr. Potrafia wedle chci dozowa czstotliwo,
kierunek i si dotknicia. Potrafia operowa skomplikowanymi
i prostymi rytmami dotykania, a poza wszystkim bya znakomit
interpretatork. Wiedziaa, czym jest zawieszenie, kadencja, kulminacja
i spitrzenie napi. Wiedziaa, jak powinny si przeplata i zmienia
tematy. Wiedziaa, jak uczyni dotykanie wieloprzeprowadzeniow
fug i to tak, by jedna rka, prowadzca temat, wsppracowaa
z drug, snujc w pobliu rozluniajcy kontrapunkt. Ju po
trzydziestu sekundach tej dotykowej fantazji Salomea zacza najpierw
cichutko sapa, a potem, ju zupenie bez skrpowania, piszcze
i mrucze, jak prawidowo ga skane domowe zwierztko, bo donie
dotykajcej dziewczyny elektryzoway eksplorowane obszary. Wraenie
byo podobne do mrowienia lub lekkiego uczucia termicznego
dyskomfortu, a troch do czego pyciutko askoczcego. Ale poczenie
tych skojarze w orodku, ktry zawiadywa cielesnymi
przyjemnociami Salomei, wywoywao nieopisane podniecenie i ch
eskalacji doznania. W najciekawszym miejscu, gdy naleao ju obsun
w d plis majteczek, instrukta, ku bolesnemu rozczarowaniu
instruowanej, zosta przerwany:
Rozumiesz teraz, o co w tym chodzi. Ja te mam tak sapa
i piszcze. A wierz mi nie zamierzam udawa; jestem wyjtkowo
wymagajca, jeli chodzi o dotykanie. Na gr!
Znw si zamieniy rolami, a drugi, skorygowany wystp Salomei
by o wiele bardziej udany. Oczywicie, e nie dysponowaa ca
maestri i finezj swojej starszej, wystpnej nauczycielki, ale nadrabiaa
to zapaem i wieoci pomysw. Dla Laudowskiej za wiadomo
rozdziewiczenia i uaktywniania lesbijskiej czci natury Salomei
stanowia rekompensat technicznych uchybie. Wiedziaa, e dopiero
teraz Salomea stanie si w peni kobiet. Tian pewnie skwitowaby to
uwag o wspzalenoci pierwiastkw jin i jang. I miaby po stokro
racj. Salomea szybko osigaa potrzebn harmoni. Nie trzeba wic
byo zbyt dugo czeka na odgosy zadowolenia i zachwytu. Take
eksploratorka znajdowaa najwidoczniej niezrwnan przyjemno
w odkrywaniu odwiecznych mechanizmw i niebawem do dwikw
dochodzcych z badanego ldu doczyy ekstatyczne jki ulokowanej
na grze podrniczki, zaciskajcej arliwie uda na ciele przyjaciki.
Wanda dobrze znaa si na dwikach i ich interpretacji. Tu nie byo
oszustwa. Moe to, co produkowaa skrzynka gosowa Salomei, nie
kwalifikowao si do salonowej powieci, ale na pewno byo szczere
i spontaniczne.
Salomea bya zaszokowana reakcj swojego organizmu. Nigdy nie
dowiad czya przyjemnoci nieskrpowanego, szczerego
manifestowania przyjemnoci ciaem i gosem. Zreszt nie tylko tym.
Temperatur. Tempem oddechu. Dreniem poszczeglnych partii
mini. Jeeniem si delikatnych woskw na karku i w innych
miejscach. Kurczeniem palcw stp, zaciskaniem i rozlunianiem
mini pupy (co doskonale odbieraa Wanda, bo Salomea siedziaa
mniej wicej w poowie jej ud) i nade wszystko kojc gonitw
autentycznego przeycia w gowie. Odgosy miay niewtpliwie styl
waciwy dziecku. Lokoway si gdzie pomidzy prosiaczkowatymi
dwikami dziewczynki askotanej pirkiem w goe stopy
a niepohamowanym, namitnym dyszeniem chopczyka, ktry po raz
pierwszy w yciu odkry przyjemno pync z autopieszczoty.
Salomea znaa rozkosz wynikajc z bycia dotykan. Ale nie
wyobraaa sobie, e przyjemno pynca z dotykania kogo moe by
a tak oszaamiajca. Przecie po tylekro zaspokajaa swojego
dramaturga, z oddaniem rozcierajc syryjskim jzykiem jego
genetyczne, ciepe i liskie medium po rozpalonej zakazanymi
przyjemnociami buzi. Jednak wszystko, co znaa, wydao si jej w tej
chwili szkolnymi wprawkami w zestawieniu z tym, czego zaznawaa
z osob tej samej przecie pci. Ale pe zdawaa si zupenie nie mie
znaczenia. To byo co najmniej zastanawiajce i Salomea postanowia
poszuka pomocy:
Laudowska wyszeptaa i musiaa odchrzkn, bo emocje
i liwowica Kravaka byy naturalnymi sprzymierzecami pulmanowego
parowego ogrzewania. Laudowska. Wytumacz mi, dlaczego jest mi
tak wspaniale? Czy ty wiesz, e nigdy czego takiego nie czuam?
Wanda okrnymi ruchami palcw masowaa wysuszone
podnieceniem i kaloryferami powieki. Te musiaa odchrzkn.
Ojoj. Lubisz wielkie sowa. A ja wol czu. Nie wystarczy ci, e
czujesz? Przeywasz? Koniecznie musisz to zrozumie? Nazwa?
A moe wtedy te przyjemnoci bd pytsze? Co chyba jestemy za
trzewe na tak rozmow? Dawaj t liwowic.
Potny, brawurowy yk alkoholu rozjani Wandzie w gowie:
Sal. Jeli ju musisz wiedzie, co ja o tym myl Jak by ci o tym
powiedzie? Wanda pomacaa swoje wargi i oderwaa zuszczon
suchym powietrzem skrk. Sal. Ty powinna by na grze. Tak jak
teraz.
Salomea szybko i bardzo dobrze to zrozumiaa:
Dominowa?
Wicej.
Co znaczy wicej?
Zrozum, Sal. Ty masz natur mczyzny. Prosz, nie zrozum mnie
le. Wanda signa do tyu i pieszczotliwie pogaskaa kolano
przyjaciki. Nawet w zwizkach z mczyznami, a pewnie w takich
zwykle bdziesz
Salomea zaczerwienia si, bo to, co Wanda przedstawia jako
pewnik, wcale nie wydawao si jej tak oczywiste.
Nawet tam powinna rzdzi. Uwierz mi. Wanie dlatego, e
jeste taka sodka i liczna, aden gupi chop nawet ci o to nie posdzi.
Zreszt Nie powinna si przed tym broni, bo wtedy skoczysz tak
jak ja.
Czyli jak? chciaa wiedzie Salomea.
Ja urodziam si, eby by na dole. eby by zdobywana
i uwodzona. eby po tygodniach zabiegw wreszcie podda fortec.
A tymczasem tak si jako porobio, e cigle to ja rzdz, a mczyni
przyjmuj to z zachwytem i zupenie im nie przeszkadza, e si nimi
obraca wte i wewte i pomiata jak mieciami. Przewanie s zachwyceni.
Ale dzi chc by ma dziewczynk, ktra nie musi instruowa
wszystkich dookoa, co maj zrobi, i ty mi w tym pomoesz.
Mylisz, e potrafi?
Perspektywa bya pontna, ale Salomea nie moga wyzby si
resztek skrpowania i wstydu. Bya z Wand zyta na tyle, e kochanie
si z ni miao dla Salomei co z kazirodztwa. Tak jakby dobieraa si do
wasnej siostry. Albo jakby siedzc Natanowi na kolanach, zachcaa go,
eby wyszed poza dozwolone ramy ojcowskich pieszczot. Wanda nie
odpowiadaa. Znw przymkna oczy i przytulia policzek do
podoonych doni. To najwyraniej byo przyzwolenie i zachta.
Salomea zastanowia si chwil. Trzeba nawiza do tego, przez co ju
przeszy, ale trzeba te pj dalej. Inaczej caa rzecz stanie si jaka
nudna i sztuczna. Salomea te przymkna oczy i jak pianista
uderzajcy skomplikowany akord, wymagajcy zaangaowania
obydwu doni, zagraa na plecach Wandy. To byo dobre zagranie, bo
poczua, jak pod jej domi ciao przyjaciki a moe powinnimy je
nazywa ju ciaem kochanki rozlunio si i odpryo. Syryjscy
podrnicy zeszli wic czym prdzej w agodn dolin krgosupa,
ktrej stoki byy spryste i jdrne. Lata wicze muzycznych
i szermierczych spowodoway, e pozornie delikatny aparat miniowy
Wandy by w wietnej formie, bo pod opalon skr wyczuwao si
spryst twardo. Musiaa wida wiczy na pododze przedziau
albo bogowie zaopatrzyli j bezinteresownie w tak wspaniay
fizjologiczny mechanizm. Im niej schodzili Syryjczycy, kierujc si
wzdu agodnego wygicia, tym bardziej fascynowao ich to, na co nat
kn si niechybnie po odchyleniu czarnych majteczek. Podobnie
wdrowiec schodzcy dolin spodziewa si napotka co miego, co
stanowi moe (na to si ma zawsze nadziej) fascynujc odmian.
Salomea ostronie przesuwaa w d t ostatni, ezoteryczn cz
czarnego wyboru Wandy, tak jakby zwijaa okienn rolet, a jej syryjscy
emisariusze po wspiciu si na agodne stoki mogli napawa si przez
dusz chwil niepowtarzalnym wraeniem krgoci, gadkoci
i doskonaoci. Musiaa w trakcie emocjonujcego poznawania znale
si niej, ledwie si mieszczc na zbyt krtkiej dla takich cielesnych
ekstrawagancji kozetce, i zaraz do dwjki wdrowcw o migdaowych
paznokciach doczy kolejny amator nieznanych krajobrazw.
A Wanda poczua w tym miejscu, w ktrym uk krgosupa wdzicznie
przechodzi w pozostao po mapich antenatach, delikatne dotknicie
ciepych warg i chodnego (o dziwo) jzyka. Salomea, wytoczywszy
uywajc jzyka strategii cik artyleri w pole, nie miaa ju
adnych wtpliwoci ani oporw. Wrcz przeciwnie, jej miao
i determinacja w deniu do osignicia taktycznych celw
zdetonowaa nawet nieco partnerk. Ta ani si spostrzega, jak czarne
majt eczki znalazy si na pododze, a ten trzeci (ktry przyczy si
pniej), korzystajc z rozchylajcych dziaa Syryjczykw, penetrowa
rodek cienistej doliny.
Zrazu nieufnie i ostronie. Jakby spodziewajc si we wntrzu groty
zaczajonego wa. Potem coraz mielej, w kojcym rytmie, od ktrego
ciany jaskini zdaway si pulsowa, emanujc bursztynowymi
drgnieniami. Laudowska t czci wiadomoci, ktra jej pozostaa
wobec wci narastajcej przyjemnoci, usiowaa przypomnie sobie
innego wdrowca penetrujcego niegdy dziewicze rejony. Ale tamta
eksploracja bya jedynie cieniem tego, co odbywao si teraz w jej ciele.
Gdzie na dole. Gdzie bardzo blisko tego rozjarzonego punkciku
w mzgu, ktry zawiaduje rozkosz i jednoczenie gdzie bardzo
daleko. Moe w penej pohukiwa i ptasich gosw tropikalnej dungli.
Moe na upalnych, leniwych od popoudniowego soca stepach nad
opalizujcym perowo Donem. Moe jeszcze gdzie.
 Irkuck,

prowizoryczny areszt w lewym skrzydle paacu

Sibiriakowa przy Wielkim Prospekcie,

7 lutego 1920 roku, godzina 1.00 w nocy.

Gdyby nie to, e byo duszno a okien, za ktrymi przechadzali si

wahadowym ruchem zmieniajcy si co godzin wartownicy, nie
mona przecie otworzy byoby cakiem znonie. Moe zreszt nie
byo wcale duszno. W kocu pokj by bardzo duy i wysoki. Wida tak
tylko si wydawao Admiraowi, ktry uwielbia w nocy otwarte lub
choby uchylone okno. Nawet w najwiksze mrozy w oknie jego
sypialni musia by niedomknity lufcik. Rosyjski zwyczaj zaklejania na
czas zimy podwjnych okien na gucho, wydawa si zawsze
Admiraowi czym ohydnym. W pokoju, ktrego cztery strzeliste,
z niskimi parapetami okna wychodziy na dziedziniec paacu
Sibiriakowa, nie byo wiele sprztw. Stolik z przyborami do pisania
i proste krzeseko, eby Admira mg napisa ostatnie listy, ktrych
i tak pewnie nikt nie wyle. Polowe ko przykryto wojskowym kocem
(ale kt chciaby spa w tak noc?). Miska i dzbanek z wod, a obok
p cienny rcznik, haftowany w wesoe, niebieskie kogutki. W miecie
na noc wyczano prd, wic za cae owietlenie musiaa wystarczy
lampa naftowa, sdzc po topornoci formy, zdjta z sanek. Lampa
miaa knot skrcony chyba ze szmaty, bo rachityczny pomyk chybota
si jak pijak, ktremu wdka odebraa niemal doszcztnie poczucie
rwnowagi. Momentami wydawao si, e pomyk ostatecznie zemrze,
co byoby fatalne, bo Admiraowi nie zostawiono zapaek, pewnie
w obawie, by nie zjad fosforu z gwek. Zreszt ostatnimi czasy nikt
w Irkucku zapaek nie widzia.
 Przymione wiato niezbyt korzystnie wpywao na samopoczucie
Admiraa, a poza tym nie mg on podziwia caej chway rosyjskiego
klasycyzmu, pysznicej si nad jego gow na plafonie i stiukowych
fryzach. A szkoda, bo cho twrca tych wspaniaoci pozosta
anonimowy, wiadomo byo, e przyby tu przed laty, detaszowany
przez jedn ze synnych petersburskich pracowni architektonicznych.
Przestronne pomieszczenie w lewym skrzydle paacu byo przez wiele
lat, i jeszcze do niedawna, gabinetem kolejnych genera-gubernatorw
Wschodniej Syberii. Admira by jeli tak mona powiedzie
wdziczny za ten gest, bowiem przez strzeliste okna mona byo ujrze
szklist skorup lodu, zalegajcego Angar. Wprawdzie Admira musia
w tym celu, z racji niewielkiej postury, wspina si na palce, ale widok
wody, cho niesonej i nawet cakowicie pokrytej lodem, dziaa na
niego kojco. W ogle nie powinien oddala si od sonej wody. Ta, jak
wiadomo, ma magiczne waciwoci. Grecy wierzyli, e ze duchy, ktre
za nic miay rzeki i strumienie, za adne skarby nie wayy si
przekroczy sonej wody. Gdyby w tej chwili sta na pomocie
torpedowca, ze podstpne duchy z mordami czerwonymi, ale take
jakimi w paski i gwiazdki (przy czym kolory dominujce to bkit,
czerwie i biel) nie miayby do niego dostpu. Trzeba byo zosta na
morzu albo przynajmniej na Wyspach Macierzystych. Przecie go
zapraszali. Byby bezpieczny.
Ld nie by domen Aleksandra Wasilijewicza. Szkoda, e tej
ostatniej kampanii w yciu nie mona byo rozegra na morzu,
w uczciwej walce na dziaa i torpedy. Na morzu wszystko jest o wiele
bardziej oczywiste. Wygrywaj silniejsze floty, wiksza szybko
i nowoczeniejsze systemy kierowania ogniem. Trudniej tu, z racji
izolacji poszczeglnych jednostek, o zdrady, kilkudniowe soj usze,
wzajemne podchody sojusznikw i kunktatorstwo. Nie ma take dokd
ucieka, gdyby si nie powiodo. Chyba e na dno albo do szalupy, jeli
jaka ocalaa z zaciekej strzelaniny, zza ktrej zwykle nie wida wiata.
Admiraom na morzu przysuguje take szczeglny rodzaj honorowego
samobjstwa, ktre w znacznym stopniu ma cechy mierci z wyboru.
Mona bowiem zacisn drce, stremowane nadchodzcymi
wydarzeniami palce na rczce telegrafu maszynowego i trwa na
mostku toncego okrtu, czekajc, a zielona woda wybije szyby
i zawiruje wok nogawek admiralskich spodni z lampasami. A za kilka
dni jest si czyciutko ogryzionym szkielecikiem i nawet po mierci
mona si komu przyda. Ot, choby szkarupniom, pomysowo
wykorzystujcym puste oczodoy w charakterze przytulnego lokum.
Tak. Na ldzie admira jest takim samym nieporozumieniem jak
feldmarszaek na morzu. Bywali wprawdzie w historii dowdcy, ktrzy
wietnie radzili sobie i tu, i tam, ale bya to raczej historia odlega. Co
innego wiek dwudziesty, z ktrym w jego pocztku wizalimy tyle
nadziei. Wydawao si nam, e taki wspaniay postp techniczny
w krtkim czasie uszczliwi ludzko i doprowadzi do powszechnego
dobrobytu. Tymczasem postp to bolesna konieczno specjalizacji. Tak,
Aleksandrze Wasilijewiczu. Przypomniao si Admiraowi ni std, ni
zowd gupie porzekado z dziecistwa, ktre teraz wcale nie
wydawao mu si ju takie gupie: Jak nie potrafisz, nie pchaj si na
afisz. Z drugiej strony Przecie bya take masa sukcesw. O may
figiel za napuszonym tytuem Wielkorzdcy Wszechrosji przyszaby
cakiem realna wadza nad krajem. Przyszaby? Admira umiechn
si sarkastycznie do swoich myli. Teraz widzia jasno, e nie. Coraz
wyraniej pojawiao si take w jego umyle podejrzenie, e wyszed na
gupca i to w znacznej mierze na wasne yczenie. Oczywicie, byy
take bdy. Trzeba byo przemyle od pocztku do koca swoje
nastawienie do zwyczajnych ludzi. Nie onierzy. Nie politykw. Nie
mylicieli i ideologw. Trzeba si byo zastanowi, co sobie myli
powieszony gow w d na bramie parowozowni robotnik, zanim krew
bijca do gowy uniemoliwi mu mylenie.
Ale co u licha miaem z nimi robi, jeli strzelali moim ludziom
w plecy albo mordowali ich w nocy z zasadzki? Przecie ci po drugiej
stronie robili dokadnie takie same rzeczy z moimi ludmi. Takie albo
jeszcze gorsze. Dlaczego wojna wyzwala w przecitnych, normalnych
przecie ludziach takie pokady zwierzcego, zupenie
bezprzyczynowego okruciestwa? Nie tak. Zwierz nie jest okrutne.
Jeli tygrys z naszego, to znaczy ludzkiego, punktu widzenia
niepotrzebnie przedua mk swojej ofiary, to tylko dlatego, e si
nudzi i chce si troch duej zaj zabijaniem. To jest zabawa z ofiar,
a nie okruciestwo. Krokodyl amie koci swojej wci yjcej zdobyczy
i wlecze j pod korzenie tylko po to, by miso skruszao i byo
smaczniejsze. A my? Z tym caym naszym cyrkiem rnych procedur,
ogaszania wyrokw? Egzekucjami o wicie? Czy te chcemy si
zabawi kosztem ofiary? Czy nie powinno si koczy tego szybko
i tak, by nie da skazanemu czasu na mylenie? No tak. Ale mymy
takie noce uznali za cz kary. Za nieuchronno, ostateczno,
skondensowan do kilku godzin przed witem. eby uwiadomi
skazanemu, czym naprawd jest jego czas. eby sobie dokadnie
przemyla wszystko do koca i stan przed owym nieuniknionym jako
czowiek wiadomy znaczenia i ceny kadej sekundy i kadego
oddechu. A take, eby nam zazdroci tego, e my ktrzy czytamy
mu wyrok mamy tego czasu w brd. A tak naprawd, kady ma tyle
czasu, ile trzeba. Ani sekundy wicej, ani mniej.
Kwesti o wiele waniejsz od, by tak rzec, zasobw czasowych, jest
sposb ich wykorzystania. S przecie tacy, ktrzy majc kilka minut,
robi rzeczy o wiele waniejsze ni ci, ktrym dano na to samo miesice
i lata. Najzabawniejsze w tym wszystkim jest, Aleksandrze
Wasilijewiczu, e nigdy nie chcia si pan zmierzy z tak moliwoci.
A gdyby pan wczeniej sprbowa, moe byoby panu atwiej.
Admira niewesoo umiechn si do swoich myli, przypominajc
sobie, jak omija te kartki w czytanych za modu ksikach, na ktrych
doj miao do owego ostatecznego. Wola podj czytanie po dwu-
trzech stronach, a na te, na ktrych mona si byo spodziewa tego
rodzaju opisu, czasami nigdy, nawet w dorosym yciu, nie zaglda.
Teraz widzia wyranie, e byo to nierozsdne. W efekcie stawa przed
wyzwaniem, ktrego przez cae ycie unika, zupenie
nieprzygotowany. Czsto czy to na jawie, czy to na wp nic
pojawia si w jego umyle dylemat z pogranicza lku i obsesji. A co by
byo, gdyby doszo do sdowej pomyki? Gdyby zosta niesusznie
oskarony i skazany? Nawet teraz, wracajc do odlegych chwil swojego
ycia, nazywa to tym czym, nie majc odwagi nazwa po imieniu
rzeczy, ktra go czekaa. Ale na drobiazgowe wyobraenia, na
nazywanie po imieniu bdzie jeszcze czas. Mia przecie jeszcze kilka
bardzo dugich godzin. Na co powinno si je powici? Moe trzeba
napisa listy. Ale do kogo? Do rodziny? Po to, eby potem wypakiwali
sobie oczy nad coraz bledszymi atramentowymi linijkami i zastanawiali
si, co przeywa, piszc? Czy nie lepiej, eby mieli jak najmniejsze
pojcie o tym, co tu si wydarzy? Maj dowiadcza tego wszystkiego,
co jest jego nieuniknionym udziaem? Po co? Czy jest w ogle kto, do
kogo mia ochot teraz napisa? Oczywicie nie o tym i nie w adnych
wielkich sowach, ale po prostu. Tylko z tego powodu, e chciaby, eby
ten kto wiedzia, co Admira teraz myla. Czy jest taki kto?
Odpowied pojawia si szybko i najzupeniej naturalnie, bez
wysilania umysu. Admira zdziwi si nawet, e w ogle mia
jakiekolwiek wtpliwoci. Zatar wic rce, bo palce nieco mu
zesztywniay. Z haasem, ktrego sam si troch przestraszy, odsun
tanie krzeseko i zasiad z namaszczeniem do listu. Nie zabrano mu na
szczcie ukochanego wiecznego pira, a atrament, ktry
przygotowano, by w kolorze czarnym, co nawet mu odpowiadao ze
wzgldu na okolicznoci i uroczysty charakter formujcej mu si ju
w gowie epistoy. Pisanie szybko wcigno go w swj rytm i sprawiao
niedoznawan nigdy przedtem przyjemno. Do tego stopnia, e
Admira zacz aowa, i nie dane mu byo zazna tego
niesamowitego uczucia wczeniej. Teraz by niemal pewien, e gdyby
tylko mia tak szans, do koca ycia systematycznie zapeniaby biae
karty starannymi, pedantycznymi rzdkami literek i byby zapewne
z tego powodu niezwykle szczliwy. Admira zupenie nie zastanawia
si nad tym, czy kto odway si dostarczy list adresatowi.
Z pewnoci jednak mu o nim powiedz. Jeli powiedz, jest te szansa,
e poka, a on to przeczyta. Zreszt to niewane. List w takim samym
stopniu piszemy do kogo, jak do samych siebie. Praca nie bdzie wic
jaowa.
Pan Wodzimierz Uljanow
Moskwa
Kreml
Po chwili namysu Admira starannie skreli sowo pan i napisa
nad skreleniem: Towarzysz Wodzimierz Uljanow. Potem ju nie zrobi
ani jednego bdu, poprawki czy kleksa:
Zastanawiaem si, jak tytuowa was, czyli mojego adresata. Sowo
pan nie wydawao mi si najstosowniejsze, a jestem przekonany, e
o tego towarzysza nie bdziecie mieli, Wodzimierzu Iljiczu, pretensji.
Nagwek to wana sprawa, bo sygnalizuje z tym si chyba zgodzicie
relacje, w jakie chcielibymy wej z adresatem listu. To, jak si
domylacie, nie wiadczy bynajmniej o mojej chci doczenia
w ostatniej chwili do szeregw bolszewickiej rewolucji, jest jedynie
wyrazem bolesnej akceptacji przemian, ktrych obaj i wy, i ja
dowiadczamy, a w ktrych z wyboru czy przymusu take obaj
uczestniczymy. Zdaj wic sobie spraw (pozwlcie jednak, e bd was
nazywa Wodzimierzem Iljiczem), e moja Rosja wraz ze stosownymi
nagwkami i wszystkimi tymi zabawnymi, pozornie niepotrzebnymi
szczegami odchodzi w niebyt, a jeli nawet nie w niebyt to na dugie
lata w chaos i zniszczenie. Miejsce, ktre po sobie zostawiamy czy
nam si to podoba, czy nie zajmiecie nieuchronnie wy, Wodzimierzu
Iljiczu, i wszyscy ci, ktrych zdoalicie przekona lub zmusi, by
opowiedzieli si po waszej stronie. Jestem pewien i prosz pozwoli mi
na t ma chwil satysfakcji, e caa sprawa waya si do koca i wy
take, Wodzimierzu Iljiczu, nie bylicie pewni, jak rozegra si
wielkifina i kto wyjdzie zwycisko z ostatecznej rozgrywki. Teraz
wszystko jest raczej jasne. Przynajmniej dla mnie, bo wy z pewnoci,
jak gladiator triumfujcy na scenie, z ktrej przed chwil zwleczono
trupa waszego przeciwnika, dopiero teraz zaczynacie mie wtpliwoci.
Przynajmniej tak mam nadziej. Przecie to bynajmniej nie koniec.
Prosz si nie udzi. Przed wami, Wodzimierzu Iljiczu, kolejne starcia
i miem twierdzi, cho moja opinia wyda si wam pewno zbyt
pesymistyczna, e rzecz tak spektakularnie przez was rozpoczta bdzie
mie wiele kolejnych odson. Zwycistwo nad waszymi, Wodzimierzu
Iljiczu, przeciwnikami, niczego przecie nie zaatwia. Udao si wam
pokona onierzy, a to zaledwie czstka tej czci rosyjskiego narodu,
dla ktrej wasza wadza i zasady, na ktrej zostaa oparta, s nie do
przyjcia. Nie chc stawia si wobec was i waszych dokona w pozycji
mentora. Nic mnie przecie do tego nie upowania. Co innego, gdybym
to ja zwyciy, do czego przyznacie, towarzyszu nie byo wcale tak
daleko. Wwczas to pewnie wy pisalibycie do mnie list w takim
wanie tonie. Nie chc wic jak powiedziaem udawa waszego
mentora. Ale nie udmy si, Wodzimierzu Iljiczu. Znamy przecie
obydwaj doskonale mechanizmy historii. Tych nie da si omin. Warto
je raczej sobie przyswoi. Z tego, co o was czytaem, i z waszych tekstw
mogem wywnioskowa prosz wybaczy e jestecie bezgranicznie
cynicznym politykiem. O, nie! Prosz nie protestowa. Nie udzielam
wam gosu. Znam si na politycznym cynizmie, bo sam jestem przecie
jego ofiar. Jestem te w pewnym sensie waszym lustrzanym odbiciem.
Teraz, w takiej wanie chwili, ktrej wag by moe docenicie, mog
przyzna, e nie kierowaem si w swoich dziaaniach jedynie takimi
pobudkami, ktre ja sam uznabym bezwarunkowo za szlachetne.
Zdarzao mi si, podobnie jak wam, wykorzystywa instynkty, uczucia
i pobudki tych jak wy to zwyklicie nazywa mas. Wiemy przecie
obydwaj doskonale, e skutecznym przywdc tego narodu moe by
jedynie i bezwyjtkowo tylko ten, kto jak zrczny pianista wirtuoz,
porywajcy sw gr tumy, potrafi w odpowiednim momencie uderza
we waciwe klawisze jego sentymentw, pragnie, snobizmw, zawici
i marze. Tyle tylko, Wodzimierzu Iljiczu, e wykonujemy inn
muzyk. Moja opiera si na tradycyjnej harmonii, ale oczywicie nie
moe to stanowi podstawy do twierdzenia, e jest od waszej lepsza.
Obydwaj, Wodzimierzu Iljiczu, zostawiamy za sob trupy. Cae masy
trupw. Niektre z tych mierci byy potrzebne, niektrych nie mona
byo unikn, ale, Wodzimierzu Iljiczu, jest te midzy nami cay stos
trupw niepotrzebnych, mierci, ktrych mogo nie by. Czy nie ni si
wam czasami, towarzyszu, ten wielosettysiczny zwa mniej lub
bardziej niewinnych ludzi? Nie widzi towarzysz tego, e wycigaj
zzib nite, odarte ze skry rce i zapraszaj was, bycie z waszym
rewolucyjnym sztandarem wdrapali si do nich na gr? Na sam szczyt
tego stosu i w czyjej pustej, bezmzgiej czaszce zatknli symbol
lansowanej przez was idei? Nie ni si to wam? Wiele z tych mierci to
nasza wina, towarzyszu. Tak, tak. Nie umiechajcie si. Wasza i moja, bo
ja swoich win si nie wypieram. Tacy ludzie jak my staj zwykle przed
tym samym dylematem, bo wydaje si nam, e mechanizmy historii
zadziaaj i tak, z naszym udziaem albo bez niego. Ale czy
zastanawialicie si kiedy, towarzyszu, jak wygldaaby Rosja,
gdybycie nie signli w sprzyjajcej chwili po wadz? Gdybycie wy
i wam podobni pozwolili ludowi dokonywa demokratycznych
wyborw? Wiecie, mam na myli to, e nie pozwolilicie rozwin
skrzyde legalnie przecie ustanowionemu Rzdowi Tymczasowemu 59.
Kto wie, jak by si to wszystko potoczyo, gdyby pozwoli nawet tej
raczkujcej i niekompletnej demokracji okrzepn i sta si bardziej
adekwatnym reprezentantem woli narodu? Przecie po gabinecie
Kiereskiego (zgoda, e by ministrem Mikoaja) mogy przyj kolejne,
sensowniejsze. Trzeba byo tylko na to pozwoli, wczywszy si
demokratycznie w mechanizmy wadzy. Ale to nie w waszym stylu,
Wodzimierzu Iljiczu! Wy jestecie wilkiem, przywdc stada, ktry
tylko czyha na chwil nieuwagi upatrzonej ofiary i doskonale wie, jak j

59 Wedug Lenina Rzd Tymczasowy mia jednoznacznie

imperialistyczne zamiary i powsta jako posuszne narzdzie rabunkowego
kapitau. W kraju rzeczywicie panowaa wwczas opinia, e Rzd
Tymczasowy pilnuje interesw elit. Tak tumaczono sobie racjonaln skdind
decyzj Rzdu o odoeniu wszelkich reform do czasu zakoczenia dziaa
wojennych. Co wicej, Lenin chcia przej wadz sam i nie dopuci do niej
ani mienszewikw, ani eserowcw, ktrzy przecie take byli przeciwni
gabinetowi Kiereskiego. Dlatego Uljanow przedstawi Zjazdowi Rad
przejcie wadzy przez bolszewikw jako fait accompli. Tym zrcznym
manewrem Lenin postawi na gowie ca polityczn rzeczywisto w Rosji.
wykorzysta (i chwil, i ofiar). Powiecie, e ja te signem po wadz?
No c dugo bymy si spierali, czyja wadza jest z punktu widzenia
norm, prawa i historii bardziej legalna i pewnie do niczego sensownego
bymy nie doszli.
Prosz mi wierzy! Czsto zastanawiaem si, czy nie rzuci tego
wszystkiego w diaby, kupi sobie jacht i eglowa do koca ycia po
ciepych wodach koo Japonii. Prosz si nie obawia, nie bd tu wam
pisa o dziejowej odpowiedzialnoci, o ideach i tym podobnych
bzdurach. Doskonale wiecie, towarzyszu Uljanow, e biorc wadz,
bierzemy na plecy brzemi i e nie tak atwo si tego brzemienia
pozby. Gdy si ma wadz, natychmiast u naszych stp zaczyna si
asi zapchlone stado mniejszych drapienikw, ktre chce polowa pod
naszym wiatym kierownictwem. Nie tak atwo si ich pozby.
Z czasem upas si pod naszymi sztandarami, nabior odwagi i gdy
wyczuj odpowiedni moment, ca gromad zaczn ksa po nogach,
czekajc, a si przewrcimy i bdzie nas mona bezpiecznie dogry.
Dlatego co wiecie, towarzyszu, doskonale trzeba od czasu do czasu
rzuci si do garda jakiemu bardziej rozzuchwalonemu miakowi
i zagry dla przykadu na oczach stada. Wtedy spokojnie bdzie mona
dwiga ciar przez jeszcze jaki czas. Chc, ebycie, Wodzimierzu
Iljiczu, dobrze mnie zrozumieli. Ja zrozumiaem to zbyt pno, bo
dopiero teraz. Moe nawet w tym wanie momencie, w ktrym do was
pisz, nie bdc wcale pewny, czy zechcecie to przeczyta. W caej tej
sprawie nie chodzi o jakie racje, o sprawiedliwo dziejow czy jak
wy to zwyklicie nazywa klasow. Chodzi o rzeczy, do ktrych
przywyklimy i z ktrymi ciko nam si rozsta. Chodzi take moe
nawet bardziej o nadziej na przyszo. By moe to wy dajecie j
ludziom i jest to dla nich perspektywa lepsza ni ta, ktr ja miaem na
uwadze. Ot, choby taka niby drobna sprawa, ale dzi wiem, e to
mogo by decydujce i e wy rozegralicie to znacznie lepiej ode mnie.
Nigdy nie miaem jasnego planu, jak wczy chopw do swojej wizji
demokratycznej Rosji. Moe dlatego, e nie majc pomysu, chciaem
by uczciwy i nie proponowaem niczego. Wy te nie mielicie pomysu
i miem twierdzi, e nadal nie macie adnego sensownego pomysu.
A jednak potrafilicie przekona chopstwo, eby strzelao nam w plecy.
Powiecie pewnie: te trzeba byo naobiecywa. Ale wybaczcie. Tu si
wanie rnimy. Ja nie potrafi dawa obietnic bez pokrycia. Nie
potrafi by tak cyniczny jak wy. Kolejny dowd na to, co mwi, to
Polacy i Batowie. Nie chciaem si godzi na ich warunki w momencie,
kiedy nie wiedziaem, czy zdoam je speni. Chyba to rozumiecie? Wy
odwrotnie. Najpierw obiecujecie, a potem dopiero martwicie si, jak
swoje obietnice speni. Ja tak nie potrafi. To drugi punkt, w ktrym si
rnimy. Pozostaa nam jeszcze jedna sprawa do omwienia: zoto.
Rozumiecie chyba, Wodzimierzu Iljiczu, e dooyem wszelkich
stara, by zoto nie dostao si znw w wasze rce. Nie miejcie o to
pretensji. To zoto, cokolwiek by o tym mwili wasi ideolodzy, po
suyo sprawie Rosji. Nawet tych kilka skrzynek, ktre udao mi si
wyekspediowa do Japonii, nie zostanie uytych dla prywatnych celw.
Wydaem dyspozycje, by zoto zasilio fundusz pomocy dla naszych
rodakw, ktrych rozptana przez was zawierucha rzuci do tego miego
i wbrew temu, co pewnie mylicie bardzo nam yczliwego kraju. Nie
chc i nie chciaem niczego dla siebie. Chc jednak, ebycie wiedzieli
a mwi to tylko dlatego, e mnie zdradzono e jeli zoto przepadnie,
naley go szuka przede wszystkim w Pradze, w Londynie i Paryu.
Jeli uda si wam utrzyma na Kremlu, nie darujcie Czechom. I nigdy
nie mwi tego jako wasz wrg, ale jako czowiek przez nich sprzedany
nie ufajcie ich zapewnieniom. Oni na to nie zasuguj. Zasuguj tylko
na to, by wrci bezpiecznie do domu z wojny, ktra nie bya ich wojn.
Na to tak uwaam powinnicie im pozwoli. Chocia z drugiej
strony macie prawo uzna, e zasugi nie maj tu adnego znaczenia.
Tak czy inaczej, czeskie transporty znajd si za chwil w zasigu
operacyjnym Japoczykw, a z nimi raczej sobie nie poradzicie.
Gdybycie mieli tak moliwo zastrzegam jednak, e jest to
jedynie moja supozycja na pewno spytalibycie, jak ja bym rzdzi.
I byoby to, Wodzimierzu Iljiczu, bardzo dobre pytanie. Sam si
czstokro nad tym zastanawiaem, gdy moi onierze nastpowali
waszym na pity. To jest pytanie dobre, ale trudne. Wy doskonale sobie
zdajecie spraw z pewnej istotnej politycznej saboci naszego narodu.
Tak, tak. Nigdy nie mia do czynienia z demokracj. Zawsze by car.
Przy czym dla jak wy to nazywacie ludowych mas, projekcja owego
pojcia dokonuje si na wszystkich poziomach wadzy i ycia
spoecznego. Dla syberyjskich chopkw z maej wioszczyny carem
namaszczonym przez was bdzie komisarz albo urzdnik; owi
chopkowie bynajmniej nie bd protestowa przeciwko jego
samowadztwu. miem nawet suponowa, e bd zachwyceni.
Podobnie jak ich ojcowie i dziadowie. To tkwi w tym narodzie, o czym
doskonale wiecie i wietnie na tym gracie. Te wasze wiece
i zgromadzenia s mi okazj, eby nard sobie pokrzycza,
pohaasowa, porozpycha si okciami. Nasi chopcy zawsze bili si dla
rozgrzewki po naboestwie i wszystko im jedno, czy strac dwa
trzonowe po waszym mityngu, czy po kazaniu ojca Afanasija czy
Zinowija. Wiecie zapewne, co mam na myli? Ta sabo to jednoczenie
narodowy atut. Ten nard atwo zjednoczy wok spektakularnej idei,
jakiego symbolu. Wyjtkowo atwo. Obydwaj doskonale wiemy, e na
pocztku pozwolilicie im pokrzycze, pohaasowa, wybra jakie tam
wasze rady czy delegatury, ale tak naprawd zrobilicie to po to, eby
rzdzi samemu. eby by dla nich kolejnym carem. Tyle e nie
w koronie, a w tej was zej koszmarnej czapeczce. (Midzy nami mwic,
powinnicie to nakrycie gowy, Wodzimierzu Iljiczu, zamieni na co
stosowniejszego dla zaoyciela nowej dynastii. Moe dobrze byoby
wam w mundurowej papasze? Wybaczcie te arty, ale czowiekowi
w tak noc przychodzi do gowy duo rzeczy. Wyjtkowo duo.
Wanych i mniej wanych).
Tak wic, jak sdz, spytalibycie mnie o mj pomys na polityczny
ksztat biaej Rosji. Powiem wam i zapewniam jednoczenie, e nie mam
powodu, by w takiej wanie chwili was okamywa. Mam bowiem
nadziej, e przynajmniej zaszczepi w was co, co sam wymarzyem
dla tego narodu i dla tego kraju. Oczywicie, e nie oddabym wadzy
od razu i nie ryzykowabym wolnych wyborw, ktre przecie w kadej
chwili mona sfaszowa. Przez pewien konieczny czas bybym
dyktatorem. Tak jak wy teraz. Ale tylko po to, by wyprowadzi kraj na
prost. Potem stopniowo zapraszabym was, czyli moich wrogw, do
udziau w rzdzeniu. Moe na zasadzie kontraktowego parlamentu. Ale
oczywicie bybym czujny i gasibym wszelkie ogniska pachnce
zamachem stanu albo paacowym przewrotem. Tych w historii
mielimy wiele i doskonale znacie ich mechanizmy. Potem, w miar
moliwoci, starabym si o zbudowanie dobrej reprezentacji wadzy
i opozycji w parlamencie, a gdyby si to udao, zaryzykowabym wolne
wybory i z westchnieniem ulgi oddabym wadz zgromadzeniu. Tyle
tylko, e ten nasz lud nie jest gotowy, eby j przyj i wy,
Wodzimierzu Iljiczu, doskonale o tym wiecie. Dlatego skazani jestecie
na klsk, nawet wtedy, gdy zbudowany przez was system bdzie si
utrzymywa. Tak z caym przekonaniem sdz i poddaj wam moje
sdy pod rozwag. By moe i mnie by si to nie udao, ale ja zaoyem,
e zrzekn si dyktatorskiej wadzy dokadnie w dwa lata po jej
przyjciu. To chyba ostatnia rzecz, ktra nas rni i o ktrej chciaem
wam powiedzie, majc na uwadze losy tego nieszczsnego kraju.
Aleksandr Wasilijewicz Koczak
Admira postawi zamaszycie ostatni kreseczk podpisu
i starannie zaginajc brzegi, woy list do grubej, szarej koperty, ktrej
po chwili namysu postanowi nie zakleja. Pozostao mu jeszcze troch
czasu. Musia nad sob zapanowa, bo myli w jego gowie zaczynay
gna, nie dajc mu moliwoci ich uporzdkowania. A tyle jeszcze
zostao do przemylenia. Przypomnia sobie star japoska technik,
ktra zawsze w takich wypadkach przynosia ulg. Wyobrazi sobie, e
jego myli to sposzone przez jastrzbia stado dzikich gsi, bezad nie
wzbijajcych si w oszalaym trzepocie skrzyde. Zamkn powieki
i pozwoli, by jego panikujcy ju umys wyznaczy jedn z gsi-myli
na przewodniczk stada. Po chwili trzepoczca kotowanina
sformowaa si w regularny klucz, na ktrego czoo wysforowaa si
dostojnie tusta g-przewodniczka. O dziwo, nie bya to myl o kocu,
ale niespodziewany powrt nad sierpniowe jezioro Sventes. Admira
przez chwil usiowa odpdzi t reminiscencj, ale wyprzedzaa ona
uporczywie swoje spanikowane koleanki. Admira da si wic ponie
kojcemu strumieniowi, godzc si nawet na to, by ostatnie godziny
wypeniy mu marzenia tak swobodne i odlege od tego, co ma si sta.
Pamita, e tamta dziewczyna nawet go nie fascynowaa, nie mwic
o silniejszym uczuciu. Nie bya specjalnie adna, cho jej bladej, usianej
drobniutkimi piegami buzi ani szczupemu, zrcznemu ciau
o chopicych biodrach i lekko krzywych, dugich nogach nie mona
byo niczego zarzuci. Take jej gos, troch chropowaty
i niespodziewanie niski, niespecjalnie mu si podoba. Zainteresowa si
ni tylko dlatego, e wygldaa na bardzo nieszczliw i poturbowan
przez wie miosn porak. Rzuci j narzeczony z korpusu oficerw
piechoty, wic postanowia swoje ale wypakiwa na onie dostojnej
otewskiej natury. To wszystko wyznaa mu ju pierwszego dnia, gdy
ich dki spotkay si na rodku lustrzanego, bosko spokojnego jeziora.
On czyta ksik, a ona usiowaa si chyba zdrzemn, korzystajc
z kojcej ciszy. Na olbrzymiej tafli wody, sigajcej a hen, po pok
z upau cian lasu, ich dki byy jedynymi. Stuknicie w burt
wyrwao go z lektury Sabatiniego, ktrego mg czyta po wielekro,
a robi to zwykle podczas wakacji. Ona si lekko przestraszya, tak nagle
wyrwana z kojcej, przynoszcej ucieczk od uporczywych myli
drzemki i omal nie wrzucia do wody somianego kapelusika z paskim
rondem i wstk. Powiedzia jej wtedy (od tego zaczli zreszt swoj
znajomo), e takie kapelusiki nosz weneccy gondolierzy i e gdyby
miaa jeszcze pasiast, marynarsk koszulk, mogaby zarobi fortun
na jeziorze Sventes, przewoc dnych atrakcji turystw. Bya po
swojemu bystra i rozemieli si obydwoje bez przymusu, patrzc na
bezludn tafl, nieznacznie marszczon ledwie ywym wietrzykiem.
Okazao si, e Inka (zdrobnienie od Krystyny, bo dziewczyna
z pochodzenia bya Polk) zajmuje dacz na przeciwlegym,
poronitym bardzo wysokimi, starymi drzewami zachodnim brze gu,
korzystajc z gocinnoci otewskiej rodziny o take polskich
korzeniach. Pilnowali jej w swoim mniemaniu sumiennie, dbajc, by
chodzia wczenie spa, a jedynym odstpstwem od surowej letniskowej
reguy byy owe samotne jeziorne eskapady w duej, wiosowej krypie,
z ktr ledwie sobie radziy jej szczu pe ramiona. Od razu nabraa
zaufania do nieco kanciastego z wygldu i na pierwszy rzut oka
mrocznego gandermarina. By niezwykle bystry, wietnie wyczuwa to,
co mona, a czego w danej chwili nie wypada, a take co w jej sytuacji
niezwykle wane dysponowa niewyczerpanymi zapasami
inteligentnego, nieco swawolnego humoru, ktry pozwala jej
zapomnie o miosnych blach. Gdy by w dobrym humorze
a przewanie, mimo pozorw powagi, by w znakomitym obcowanie
z nim okazywao si nieprzerwanym pasmem kalamburw, zabawnych
skojarze, sownych gier i tego, co Anglicy nazywaj practical
jokes. Nigdy jednak nie przekracza granic dobrego smaku i nie stwarza
sytuacji krpujcych czy niebezpiecznych. Zorientowawszy si szybko
w jej problemie, ani na chwil nie pozwala jej mylom wrci do
mrocznego Erebu niepotrzebnych cierpie. Absorbowa j wiadomie
bez reszty, a ona cho pocztkowo miaa ochot gra przed nim rol
skrzywdzonej ni to ksiniczki, ni to sieroty szybko daa si wcign
w uzdrawiajc zabaw. Ju po jednym dniu ich spotkania na rodku
jeziora stay si dla obojga gwnym punktem wakacyjnego programu.
Do tego stopnia, i zaczli zabiera na dki zapasy, pozwalajce
wytrzyma cay dugi upalny dzie na wodzie. On zadziwia j, gdy po
zawiniciu do piaszczystej zatoczki o wspaniale ogrzanej socem
i bardzo przezroczystej wodzie, rozpala naftowy prymus i zrcznie
komponujc skadniki, pichci dla nich obiad, na ktry skaday si
przemylnie wybrane produkty i wdzone ryby kupione od
gospodarza. adne z nich nie uprawiao wdkarstwa, uwaajc to za
rodzaj wyrafinowanego barbarzystwa. Ukoronowaniem tych
sonecznych uczt, zakcanych jedynie przez wcibskie osy, byo
cudowne, cikie i mocne otewskie czarne piwo, ktre warzono tutaj
wedug staromodnych receptur od stuleci. Przyjemnie byo patrze, jak
wetknite w czysty piasek, ciemne litrowe butle chodz si
w ocienionej nadbrzenymi paprociami, pytkiej wodzie, opywane
przez pochliwe, ale ciekawskie awice drobniusiekich kiebikw
i poci. Pewnie take to piwo sprawiao, e szybko poczuli si
swobodnie i nie mylc zupenie o konwenansach, bawili si jak dzieci
(ktrymi przecie jeszcze byli) w Robinsonw.
Ten sierpie by bardzo suchy i bardzo gorcy. Pamita, e przez
cay miesic nie spada ani kropelka deszczu. On przez cay czas
paradowa wic tylko w satynowych spodenkach do kolan, jedynie
rano, dla pozorowanej przyzwoitoci, zakadajc lnian, tostojowsk
koszulin. Ona szybko zrezygnowaa z przepisowego, ale bardzo
niewygodnego ciucha, ktry, przeznaczony pono do kpieli i opalania,
krpowa tylko ruchy i znieksztaca dziewczc sylwetk. Posza po
prostu na chwil w krzaki i wrcia wystrojona w spdniczk, w ktrej
od razu pozna przemylnie spit agrafkami kwiecist chust, suc
do owijania zapasw, i w kus koszulk, ktr prawie przebijay ostre
koniuszki jej drobnych piersi. Cao uwieczya jego somkowym
kapeluszem, ktrego nie znosi, ale w ktrym jej byo wyjtkowo do
twarzy. Dopiero pod wieczr, gdy wracaa do siebie, z niechci wbijaa
si w koszmarny wynalazek paryskich kreatorw kpielowej mody,
ktrych naleaoby zmusi, by ubrali si cho na kilka godzin
w zaprojektowane przez siebie kostiumy. Co ciekawe, cho doskonale
pamita wszystkie szczegy jej wygldu, a nawet leciutko
przywodzcy na myl surowe miso (co wcale nie byo przykre) zapach
jej ciaa, gdy bya podniecona zupenie nie pamita, co mwia.
Doskonale za to odtwarza w pamici ton gosu, charakterystyczne
przeduenia samogosek, gdy ni to pytajc, ni to droczc si z nim,
mwia taaaaaak? Sysza w sobie znakomicie zarejestrowan
charakterystyczn chrypk, ktr czsto maj dziewczyny drobne
i piegowate. Widocznie od tego, co mwia, waniejsze byo, jak mwia
i to zarejestrowaa jego pami. Ona za to chona go jak spragniony
podrny wod z napotkanej oazy. Absorbowa j bez reszty, a po
nadtym i gupkowatym piechociarzu wydawa si jej przybyszem
z kosmosu. Nie wyobraaa sobie przed tem, e mczyzna moe by
tak naturalny, tak ywioowy i tak kojcy. Odnosi nieodparte wraenie,
e dziaa na ni jak kompres z arniki na nadwerony gimnastycznymi
wygibasami staw skokowy. Gdy pod wieczr rozstawaa si z nim na
rodku nieskazitelnej tafli w bizantyskim przepychu krwawo
zachodzcego soca, wygldaa jakby zdzierano z niej agodzcy bl
opatrunek. Tak to przynajmniej interpretowa, widzc jej szklce si
oczy i zrezygnowany umieszek na uszczcych si od soca bladych
wargach. On by zadowolony, e ma towarzystwo i moe gada do
woli, a jej ywe reakcje sprawiay mu niekwestionowan przyjemno.
Lubi drczy j sownymi rebusami i patrze, jak marszczy piegowaty
nos, usiujc nady za galopad jego jzykowych pomysw. Lubi
wiadomo tego, e z kad wsplnie spdzon minut otwiera si
przed nim niczym kwiat, otrzsajcy z patkw nocny chd i choncy
szybko narastajce ciepo letniego poranka. Jego ambicj mile echtaa
wiadomo jak wyczuwa absolutnego zaufania i wiary w jego
przyja i bezinteresowno.
Po tygodniu byli par najlepszych przyjaci. On bez pytania
ukada gow na jej ledwo osonitych udach i pozwala si wachlowa
wasnym kapeluszem albo wkada sobie do ust poziomki, ktre
zbierali czasem na ocienionych brzozowymi zagajnikami brzegach, nie
wychodzc nawet z dki, bo jezioro bez ad nych porednich stanw,
bagnisk czy szuwarw czyo si w wielu miejscach bezporednio
z lasem. Mona byo siedzc na czyciutkiej, rwnej, jakby wzitej
z domowego ogrodu trawie, moczy nogi w rwnie nieskazitelnej
wodzie. Ona, gdy poczua, e musi si wysiusia, bez enady prosia go,
by na chwilk dobi do brzegu, i nie fatygowaa si nawet do daleko,
by nie sysza, jak cedzi w paprocie delikatny strumyczek. Bogowie,
ktrzy tworzyli ten mao komu znany raj, zadbali take o to, by
komfortu przybyszw nie zakcay adne krwioercze owady
w postaci lepakw czy komarw. Tych pierwszych brakowao
zapewne dlatego, e w okolicy nie byo prawie zupenie byda,
a nieliczni mieszkacy, w sezonie dorabiajcy na letnikach, yli z tego,
co daway im jezioro i las. A byy to naprawd zasoby niewyczerpane.
Komary jak si zdawao wygubia zupenie dugotrwaa upalna
susza. Admira pamita, e byo sucho do tego stopnia, i wracajc
z jeziora, nis pod gr w stron swojego domku butl po piwie
napenion wod, by podla udrczone kwiaty na rabatkach zdobicych
dacz. Czasem nawet zdarzao mu si robi to kilkakrotnie. Nawet
pnym wieczorem, gdy wyparzony w saunie zbudowanej nad samym
prawie brzegiem chodzi si we wci rozgrzanym jeziorze, nie
zapomina o napenieniu butelki. Tak, by rano napoi spragnione
roliny. Sprawiao mu to niezwyk zupenie przyjemno, co byo dla
niego samego o tyle zaskakujce, e nigdy nie pocigao go
ogrodnictwo. Teraz cieszy si, gdy rolinki napojone podnosiy
buczucznie gowy, wiedzc, i jest kto, kto nie da im zgin we
wszechogarniajcym upale.
Admira wrci na chwil znad jeziora i otwierajc oczy, upewni si,
czy wartownik za oknem nadal chodzi wahadowym, denerwujcym
ruchem i czy wci jest jeszcze ciemno. Wszystko byo w porzdku,
a jedynym janiejszym punktem za oknem bya delikatna powiata,
spywajca po zimnym dle podrygujcego w takt krokw bagnetu.
Dopki byo ciemno, mona byo spokojnie marzy i porzdkowa
myli. Takie rzeczy robi si przecie o wicie. Ci, co to wykonuj, musz
przecie wszystko dobrze widzie. Przez chwil zastanawia si, czy
dobrze robi, pozwalajc mylom pywa po jeziorze. Naleaoby
przecie zastanowi si nad tym, jak to jest. Czy te raczej, jak to bdzie.
Czy da si to godnie znie i czy czasami jego ciao i umys nie zechc,
wbrew jego wczeniejszym postanowieniom, niejako na wasn rk
protestowa przeciwko nieuchronnej ostatecznoci? Byoby bardzo le,
zarwno ze wzgldw osobistych jak i by tak rzec historycznych,
gdyby zacz si wyrywa, caowa onierzy po nogach i po rkach,
i gdyby musieli go sptanego niczym prosiaka i bagajcego o lito
wlec pod supek. Postanowi wic, e dopki si da, zawierzy swej
intuicji i pozostanie na jeziorze, by da sobie jak najmniej czasu na
psychiczn szamotanin i rozwaania o szczegach.
Zatrzyma si przy tym chwil nad faktem, e na dworze jest
koszmarnie zimno i e z pewnoci zacznie si tam trz i podrygiwa,
co moe zosta wadliwie zinterpretowane. Mona by si cieplej ubra,
ale czy pozwol mu na to? Gruby szynel i mundurowy frencz mogyby
przecie osabi si pociskw i przysporzy mu dodatkowej mki.
Zwykle rozstrzeliwuje si w samej koszuli albo w mundurowej kurtce.
Admira pooy si w ubraniu i osoni oczy przed pegajcym
wiatem lampy naftowej. To migotanie i zote my pod zmczonymi
powiekami pomogy mu szybko wrci nad jezioro, ktre pamita
wanie jako rozmigotane i przewietlone na wskro, szczeglnie na
ciepych pyciznach. Gdyby mona byo otuli si teraz tak gbok
zaledwie na metr, ciep i jasn wod! Odczuwa to niezwykle
wyrazicie i realnie. Soce rysowao na drobnych falach czystego
piasku zote reliefy i mona byo, zanurzywszy twarz pod
powierzchni, wyobrazi sobie, e leci si nad pustyni, na ktrej wiatr
utworzy regularne zakola piaszczystych wydm. Jednoczenie kiedy
spojrzao si w gb jeziora, widziao si coraz ciemniejsz i mniej
przytuln gbi o zrazu zielonkawym, a potem coraz mroczniejszym
odcieniu. To nie byo przyjemne i admira postanowi wicej nie patrze
w tamt stron, tak jakby z odmtw mogo wychyn co gronego
i ostatecznego jak czekajcy go nieuchronnie wit. Przypomnia sobie, e
ktrego ze wsplnych dni zapragn zobaczy, jak jego znajoma
wyglda nago, cho zupenie jej fizycznie nie poda. Trzeba tu dla
porzdku doda, e prawdziwa i pierwsza mio Admiraa bya wtedy
na wakacjach w Paryu, a spotka si mieli dopiero we wrzeniu. Mia
wic wasny ulubiony temat do marze i erotycznych fantazji. Nie
narea przy tym do owego drapienego gatunku modych mczyzn,
ktrzy znaczenie i rang seksualnych osigni mierz wycznie liczb
zdobytych dziewczt. Z reguy nie pocigay go fizycznie te, ktre
w jego ocenie nie byy zdecydowanie adne, a i to czasami nie
wystarczao, by poczu, e chce ktr mie. By jednak ciekawy, jak
Inka wyglda nago i zrobi co, co miao pewnie wyglda na probierz
ich przyjani i wzajemnej akceptacji. Gdy posza na swoje sius iu
w paprocie, pozby si satynowych spodenek i czujc cudowne
wyzwolenie od wszystkiego, wolno pywa nad sonecznymi wydmami
na dnie. Gdy by bez ubrania, akceptoway go nawet kiebiki i mae
okonie. Popatrywa przy tym uwanie, zanurzony po nozdrza, na brzeg.
Inka pojawia si koo dek i chciaa jak zwykle doczy do przyjaciela,
baraszkujcego rozkosznie w wodzie. Gdy zobaczya, e zostawi swoje
spodenki na dce, zmienia zdanie i przez kilka boskich chwil gryza
w zadumie wargi, co widzia nawet z odlegoci kilkunastu metrw.
Potem, wiedzc, e jest obserwowana, odwrcia si i wesza na powrt
w las. Myla, e daa za wygran i skromnie przeczeka
niebezpieczestwo stanicia oko w oko z rozebranym chopakiem.
Przeliczy si. Po chwili wysza spomidzy drzew goluteka, trzymajc
swoje rzeczy zoone w porzdn kosteczk. Uoya je obok spodenek
Admiraa i dostojnie, jakby nic si nie stao, wesza do wody.
I ju po kilku chwilach trzymali si jak zwykle za rce. Skakali na
gow, wspinajc si nawzajem na barki partnera i zgodnie poszyli
ryby na piaszczystym dnie. Gdy mieli ju do wody, poszli w stron
brzegu, starajc si nie przyglda sobie zbyt zachannie. On, jak gdyby
nigdy nic, zabra si na golasa do gotowania obiadu, ona, poniewa
paradowanie nago przed jego rozbawio nymi i akceptujcymi oczami
sprawiao jej przyjemno, do koca dnia nie nakadaa swoich szmatek.
Nastpnego ranka, gdy tylko dobili do swojego portu, on zdj
spodenki, a ona, nie dajc mu si wyprzedzi, pozbya si take swojego
ubrania. I tak byo ju do koca wsplnych dni nad jeziorem Sventes.
Nigdy nic pomidzy nimi nie zaszo, poza kilkoma pocaunkami, ale
byy to pocaunki takie, jakimi obdarza si dzieci przyjaci na
proszonych przyjciach.
Pomimo to Admira zawsze uwaa, e Inka bya najbardziej
fascynujc kochank ze wszystkich znanych mu dziewczyn i cho
nigdy jej nie posiad ani nawet nie dotkn jej ciaa inaczej jak
w przyjaznym, zupenie nieerotycznym gecie, spenia jego najbardziej
skryte erotyczne zachcianki. Chyba dlatego pomyla, wiercc si na
niewygodnym polowym ku e nigdy niczego od niego nie chciaa,
poza jego kojc obecnoci. Pomyla te, wpatrujc si z uwag
w budzcy si ju za oknem dzie, e dobrze si stao, i jego pami
przywoaa w t noc wanie jej obraz. Nie byo to zreszt niczym
wyjtkowym, bo przecie we wszystkie samotne i straszne noce tej
wojny zawsze i nieodmiennie wraca nad jezioro Sventes.
Admira niepotrzebnie si martwi, e zmarznie. Ci, ktrzy po niego
przyszli, take nie chcieli marzn. Zawlekli go wic brutalnie
wykrcajc rce i kopic w nerki do brudnej piwnicy pod gmachem
i rzuciwszy na cementow podog, kilkakrotnie strzelili mu w gow.
Jego ciao zapakowano w obciony armatnim pociskiem worek
i wrzucono w przerbel zamarznitej Angary. Dokadnie naprzeciw
miejsca, ktre mg widzie z okien paacu Sibiriakowa. List do Lenina
dostarczono na Kreml tyle tylko, e adresat nigdy go nie zobaczy.
Polityczny testament Koczaka zosta jednak dokadnie przestudiowany
przez kogo innego, komu spodoba si bezstronny sposb ujcia
tematu wadzy w Rosji. Czowiek ten, nim spali list w popielniczce,
zaduma si powanie nad losem skazaca, ktry go napisa,
i powiedzia sam do siebie:
C Bywa i tak. Ale kto si boi wilkw, ten nie zbierze
grzybkw.
 Nieopodal Cerkwi Zbawiciela, w domu nr 13, kilka godzin poniej.
Porucznik Marek odoy owek, przecign si, a chrupny mu
koci ramion, i ziewn tak, e o mao nie wywichn sobie szczki.
Lubi pisa w nocy i lubi pisa, wspomagajc swj twrczy zapa
alkoholem. Weny mia a nadto i czasami wydawao mu si, e ycia nie
starczy na zapisanie wszystkich pomysw. Alkohol potrzebny by do
tego, eby w ogle chciao mu si si do pisania. Gdy na biurku obok
papieru albo maszyny do pisania staa butelka, atwiej byo znie myl
o tym, i trzeba wycisn z gowy kolejny tysic sw. Porucznik
ziewn raz jeszcze i widzc, e koniak ledwie przykrywa dno zielonej
butli, krzykn w gb mrocznego mieszkania: Svoboda! Jestecie tam?
Z kuchni dobiegay wyrane odgosy, wiadczce o tym, e
wzywany oddaje si z zapaem pichceniu.
Svoboda! Nie kacie mi rycze jak lodoamacz we mgle. Pytam,
czy tam jestecie?
Z kuchni wynurzy si Svoboda. Jego pucoowata gba janiaa
niadaniowym zadowoleniem.
Posusznie melduj, e jestem i robi dla nas obu niadanie.
Omlety bd z jajek w proszku, ale, za pozwoleniem pana porucznika,
kury nie chc si nie w rewolucyjnych czasach.
Wcale si im zreszt nie dziwi. Moe wol poczeka, a sytuacja si
wyklaruje.
Dobra! przerwa mu z werw Marek, patrzc z upodobaniem na
kogo, kogo adne czasy nie byy w stanie pozbawi ochoty do
gldzenia przy kadej okazji. Dawajcie to niadanie i powiedzcie, czy
mamy jakie zapasy alkoholu.
Zapasw nie mamy, posusznie melduj, ale jest jeszcze dua
butelka tej kolorowej wdki, comy j dostali od Francuzw.
Pozwoliem sobie sprbowa tylko troch, eby nie naraa pana
porucznika na przykre niespodzianki no i po to, ebym spytany przez
pana porucznika, mg powiedzie, czy mi ta wdka smakuje.
No i smakuje wam? zainteresowa si Marek, parzc sobie wargi
znakomit kaw. Bg jedyny raczy wiedzie, gdzie Svoboda nauczy si
parzy kaw tak aromatyczn i mocn. Mia przy tym miy zwyczaj
dodawania do niej ju na kocu, gdy bya rozlana do kubkw
pokanych iloci sodkiego, skondensowanego mleka. Przynosio to
zupenie rozkoszne efekty, tak i nawet Marek, ktry zwykle pija kaw
bez cukru, zacz lubi gsty eliksir, preparowany przez swego
podwadnego, ktry tu, podczas przymusowego postoju w Irkucku,
doskonale sprawdza si w roli sucego, kucharza i ordynansa.
Svoboda, zastawiwszy st talerzami, kubkami i koszyczkami,
przysiad skromnie naprzeciw porucznika. Marek, majc bardzo
liberalne pogldy na wojsko, a w szczeglnoci na stosunki pomidzy
oficerami i szeregowymi w Legionie, w ogle nie zwrci na t
poufao uwagi.
No, wic jak?
Przypomina mi to, panie poruczniku, nasz anywk, ale jest
o wiele za sodkie i ma za mao mocy. Niepotrzebnie dodaj do dobrego
alkoholu jakiego brzowego wistwa czy wywaru. Niech pan, nie daj
Boe, nie wyleje tego na mundur, bo potem wszystko si lepi jak diabli.
A tak dla porzdku, to dlaczego pan porucznik pyta? Przed wieczorem
mog wyfasowa jaki przyzwoity koniak albo w ostatecznoci rosyjsk
wdk. Po co pan porucznik ma sobie rujnowa zdrowie tym
wistwem?
Widzicie, Svoboda odpar Marek, ujc z apetytem alkohol
potrzebny mi jest teraz
Svoboda nie da mu dokoczy:
Jezus Maria, bdzie pan porucznik pi od rana? I wymownie
spogldajc na resztki koniaku, dorzuci opiekuczo: Tak bez adnej
przerwy? To naprawd niezdrowo. Poszedby pan porucznik na spacer,
nad rzek, obejrza sobie widoki, wiee przerble. Zobaczy, czy jaki
admira czasami nie wyglda spod lodu.
Svoboda przerwa i popatrzy, czy jego niadaniowe arciki nie
popsuj apetytu porucznikowi.
Nie! Marek spowania i odsun talerz. Zrobili to? Skd
wiecie?
 Svoboda westchn i zacz smarowa suchara solonym masem:
Mam swoje sposoby, panie poruczniku. Wystarcz znajomoci
w telegrafie. Czerwoni potrafi tylko psu. W efekcie musz korzysta
z czeskiej myli technicznej. (To zabrzmiaoby dumnie, gdyby Svoboda
nie przymruy w charakterystycznym skrzywieniu powieki).
Do czego pijecie, Svoboda?
Otyy piechur popi suchara kaw i relacjonowa yczliwie:
Pomylaem sobie, e pan porucznik, jako literat i kronikarz
naszejanabasis zechce mie teksty depesz
Markowi bysny oczy. Dotaro do niego, e nie docenia swego
totumfackiego.
Nie! Naprawd to macie? Dawajcie.
Svoboda podrepta do kuchni, niechlujnie szurajc nogami, by po
chwili wrci z kajetem zawierajcym owkowe zapiski.
Kazaem im to przepisa. Sam pan porucznik rozumie, e
oryginay musieli spali.
Porucznik przerzuca kartki. Zainteresowaa go ju pierwsza
depesza wysana przez eserowsko-mienszewickie Centrum Polityczne
do podlegych jednostek:
Ze wzgldu na zasugi wobec Rosji, bez przeszkd i rewizji
zezwoli, by zaadowano na okrty wszystko, co Czesi bd chcieli
wywie.
Spjrzcie, Svoboda porucznik popuka paznokciem w tekst. To
jasne jak soce. Dostali od nas w ap, eby nie przeszkadza. Ale co
mi si wydaje, e to nie najlepiej wydane pienidze. Jak sdzicie60?
Sdz, e pan porucznik jak zwykle ma racj. To tak jak z tym
kamienicznikiem Vaculk z Pragi
Marek przymkn oczy i pomyla, e trzeba bdzie wysucha
kolejnej pouczajcej przypowieci Svobody. Pomyla te, e warto by te

60Marek mia zapewne na myli to, e Centrum Polityczne przetrwao

w Irkucku zaledwie do 21 stycznia 1920 roku, kiedy wadz obja bolszewicka
Rada Delegatw Robotniczych, Chopskich i onierskich.
historyjki notowa.
To waciwie nie by aden kamienicznik, tylko oszust, ktry
podpatrzy, kiedy waciciel kamienicy wysya swojego kwestarza, eby
zbiera czynsz od lokatorw. No i wybra si tam wczenie rano, zebra
te czynsze, a to pono wcale niezgorsza sumka, bo w tej kamienicy byo
trzydzieci mieszka. Potem ci lokat orzy byli bardzo zdziwieni, gdy
zjawi si prawdziwy kwestor i robi im awantury, wic musieli
w kocu wsplnymi siami spuci go ze schodw. Sdzia prowadzcy
potem spraw, w ktrej lokatorzy pozwali waciciela, e kae im dwa
razy paci za to samo, zgupia z tego wszystkiego doszcztnie,
szczegl nie, e ten Vaculka, nim go przymknli, zdy przepi
wszystkie czynsze.
Mylicie, Svoboda, e mymy te zapacili nie tym, co trzeba?
Svoboda odchrzkn, bo okruszek suchara podrani mu gardo:
Ja nic nie myl, panie poruczniku. Od mylenia to mamy przecie
cay sztab, ale chyba rzeczywicie to by niepotrzebny wydatek. My i tak
nie powchamy ani grama z tego zota. Kto inny nabije sobie kieszenie.
Sdzicie, e istotnie kto na grze co sobie bierze?
Ja niczego nie sdz, panie poruczniku, ale powiem panu, e na
wojnie zawsze si krado i bdzie kra. Jak to mwi: okazja czyni
zodzieja i pan porucznik nic na to nie poradzi. Kradnie kady. Tyle, e
kady na wasn miar.
Marek nie wytrzyma:
Jak to rozumiecie?
No, na przykad ja. Co ja mog ukra? Powiedzmy, e jak pjd
wieczorem fasowa koniak dla pana, to kiedy magazynier odejdzie
gdzie na stron, zwdz mu puszk tytoniu z pki. Ale taki na
przykad Kravak do spki z Kaedubem mogliby spokojnie odczepi
wagon albo dwa, a i tak nikt by si tego w tym rozgardiaszu nie
doliczy. Czasy mamy wojenne.
To ostatnie stwierdzenie Svoboda wygosi z tak min, jakby
dokona niezwykle wanego odkrycia. Marek patrzy przez dusz
chwil na Svobod z podziwem. W kocu rzek enigmatycznie:
 Wiecie co, Svoboda? Was to powinny si obawia wszystkie szare
od kapitana w gr i wszystkie sztaby razem wzite.
Niby dlaczego, panie poruczniku? indagowa grubas.
Marek machn doni, w ktrej trzyma widelec.
Nie bd wam teraz tego tumaczy, ale gdyby wszystkie armie
skaday si z takich jak wy, wojny byyby niemoliwe.
W dalszym cigu nie rozumiem, panie poruczniku.
Nie szkodzi Marek wrci do omletu i ujc, uzupeni:
Jak kiedy przeczytacie to, nad czym teraz pracuj, wszystko
zrozumiecie w jednej chwili. Bo z tego, co widz, tacy gupi nie jestecie.
Svoboda podzikowa mu spojrzeniem, a potem podejrzliwie
zerkn na gruby plik rkopisu na biurku.
Niech pan porucznik obejrzy lepiej inne depesze. To dopiero cyrk.
Marek przysun sobie kajet bliej talerza z omletem. Ta depesza,
ktr podpisa kto w imieniu bolszewickiego Syberyjskiego Komitetu
Rewolucyjnego, brzmiaa, jak nastpuje:

Do Komitetu Wykonawczego w Irkucku

Wobec moliwoci zagroenia ze strony oddziaw Kappela
i Wojciechowskiego i groby zajcia Irkucka nakazuje si bezzwoczne
wykonanie czynnoci ustalonych wczeniej. Oczekujemy potwierdzenia.
Moliwy brak cznoci w cigu kilku najbliszych dni.
Z upowanienia61

Marek jeszcze raz przeczyta dokadnie tekst depeszy, mrugajc

krtkowzrocznymi oczyma, i podnis wzrok na Svobod:
Te czynnoci to niby? Svoboda pokiwa wymownie gow.

61 Chodzi o generaa Kappela, ktry 28 sierpnia 1918, jeszcze jako

pukownik, wpad niespodziewanie na tyy armii Trockiego pod Swiajskiem,
powodujc straszliwe zamieszanie wrd bols zewikw. Kappel zmar 20
stycznia 1920, a jego oddziay, dowodzone przez gen. Wojciechowskiego,
ostatecznie nie zaatakoway Irkucka i ruszyy dalej na wschd.
 Marek podrapa krtko ostrzyon gow.
No to co w tym niby dziwnego? Chcieli go rozwali, to rozwalili.
Bali si, e nie zd. Normalne.
Spojrza na ordynansa, szukajc potwierdzenia w jego oczach. Ale
Svoboda tylko frasobliwie podrapa si po take bardzo krtko
ostrzyonej, mocno ju siwej czuprynie.
To, e bolszewicy chcieli ukatrupi witej pamici pana Admiraa,
to rzeczywicie adna rewelacja, ale czy pan porucznik wie, e caa
czno jest w naszych rkach? Svoboda mia min tak triumfujc,
jakby to bya wycznie jego zasuga. To jedyna czno Irkucka ze
wiatem, panie poruczniku.
Marek popatrzy osupiaym wzrokiem w okno, za ktrym
wiroway tanecznym, wesoym krgiem patki niegu:
Chcecie powiedzie caa potworno wistwa, za ktre i on,
jako czeski legionista, musia czu si odpowiedzialny, docieraa do
niego powoli, acz nieubaganie. Chcecie powiedzie
Svoboda ju nie triumfalnie, ale ze smutkiem pokiwa gow, ktrej
nie przestawa drapa grubymi, frasobliwymi paluchami:
Tak, panie poruczniku. Gdyby nasi nie chcieli tej mierci,
wystarczyo po prostu nie przekaza depeszy bolszewikom! Ostatecznie
5. armia chciaa go dosta ywego i odesa do Moskwy. Moe chcieli go
pokazywa w klatce, jak niedwiedzia albo kobiet z brod
Marka zapieky nagle powieki i musia na dusz chwil zamkn
oczy:
Sprzedali go, Svoboda. Przehandlowali za to zoto i graty
nagrabione po drodze. wici ojcowie! eby ich cholera! Do koca ycia
bd sobie plu w brod, e braem w tym udzia.
Svoboda nie prbowa pociesza zwierzchnika, bo sam nie czu si
dobrze w caej sprawie. Powiedzia wic tylko:
A pan, panie poruczniku, to co? Sdzi pan, e co si w nas zmieni
tylko dlat ego, e mamy teraz wolno i e zamiast austriackiego hymnu
gramy czeski? e nagle tym na grze wyrosn anielskie skrzyda? Co
pan niby mia zrobi? Nawet o niczym pan nie wiedzia. I niech pan nie
wie w dalszym cigu. Ten zeszyt trzeba spali, bo jeszcze obydwaj
bdziemy mieli przez nieboszczyka ko poty.
Nie, zostawcie! Marek bez przekonania przytrzymywa kajet
z dowodami, ktry Svoboda delikatnie cign po stole w swoj stron.
To wane. Trzeba by o tym napisa.
Niech pan da spokj. Svoboda zawadn zeszytem i odpinajc
guziki bluzy, schowa go do wewntrznej kieszeni. Teraz wane jest,
ebymy dojechali do domu. A sam pan porucznik rozumie, e jeli
bdziemy cign to judaszowe zoto, mog by powane kopoty. Jak
pan porucznik zacznie gada, skoczy si tym, e nas gdzie po drodze
wysadz w nieg albo wyldujemy jak pan admira pod lodem.
Moe i macie racj, Svoboda. Sprbujmy znowu zobaczy zot
Prag.
 Irkuck,

siedziba RDRi w Paacu Sibiriakowa,

pocztek marca 1920 roku.

No chyba ecie towarzyszu zupenie oszaleli! Jak to nie wiadomo

ile?
Iwanowi od wytonego, wadczego ryku oczy ledwie nie wyszy
z orbit. Siedzcy za biurkiem tymczasowy przewodniczcy odrodzonej
Irkuckiej RDRi62, Wsiewood Michajowicz Sibircew, blad coraz
bardziej. Na poy ze zoci, na poy z przeraenia. Powoli te wstawa na
coraz bardziej drcych nogach. Nie by tchrzem i wiele przeszed, ale

62 RDRi; Rady Delegatw Robotniczych i onierskich. Wyjtkowo

funkcjonalny i odradzajacy si niczym feniks z popiow twr organizacji
rewolucyjnej. Bolszewickie, a take mienszewickie i eserowskie Rady
powstaway masowo podczas rewolucji lutowej 1917 roku. Zdominowane
przez bolszewikw (zgodnie z Leninowskim hasem: Caa wadza w rce
Rad!) od razu, korzystajc z poparcia mas, uzurpoway sobie rol wadzy
wykonawczej. Pozostae podporzdkoway si Rzdowi Tymczasowemu,
czekajc na Zgromadzenie Ustawodawcze. Pozbawio to Rady po cztkowej
siy wpywania na ycie polityczne Rosji. Rady uaktywniy si ponownie i w
znacznym stopniu zbolszewizoway podczas walki czerwonych z Korniowem
w lecie 1917. Od marca 1918 roku nastpowao szybkie czenie si siatki Rad
w jedn organizacj, bdc oparciem dla wadzy bolszewikw. Likwidowane
w rnych miejscach i czasie przez siy kontrrewolucyjne, Rady miay
zadziwiajc zdolno reaktywacji. Do tego stopnia, i po utrwaleniu wadzy
radzieckiej zdoay si przeksztaci w marionetkow reprezentacj dyktatury
pod szyldem Rad Delegatw Ludu Pracujcego.
ten pikni, zachowujcy si jak wschodni satrapa wobec lecych
plackiem poddanych, napawa go nieokrelonym lkiem. Nikt nigdy
jeszcze w jego dotychczasowej rewolucyjnej karierze tak si na niego nie
wydziera. Ani w szkole junkrw, ani podczas zbrojnego powstania
w Piotrogrodzie, ani podczas trudnych zimowych miesicy, kiedy
usiowa zorganizowa Komitet Wojskowy we Wadywostockiej RDRi,
ani nawet wtedy, gdy pn wiosn 1918 aresztowali go Czesi
i wpakowali do prymitywnie zorganizowanego obozu
koncentracyjnego, z ktrego ledwie uszed z yciem. Bynajmniej nie
dlatego, e kto go le traktowa, ale dlatego, e nie byo tam co je ani
na czym spa, ani gdzie si ukry przed letnimi spiekotami i wszelkiego
typu latajcym, skaczcym i pezajcym robactwem.
Ale to take moja wina myla gorczkowo. Trzeba mu byo da
w czapk trzy tygodnie temu, kiedy Czesi, odjedajc, wyprosili go
w ostatniej chwili z pocigu na peron. Twierdzi wprawdzie, e zosta
z wasnej woli, ale wygldao to zupenie inaczej. Twierdzi ponadto
z wielk pewnoci siebie, e jest penomocnikiem Dzieryskiego i ma
specjalne plenipotencje, ale nie mia na potwierdzenie swych
owiadcze adnych papierw, a cznoci z Moskw wci nie byo.
Na wszelki wic wypadek wsadzono go do tej samej piwnicy, w ktrej
zamordowany zosta Koczak. I przez dugie trzy tygodnie trzymano
o chlebie i wodzie, kac wpatrywa si w sczerniae plamy
admiralskiej krwi na pododze. Trzeba mu byo od razu strzeli w eb
i pod ld. Potem bymy si jako wytumaczyli albo spreparowaoby si
dowody jego zdrady. Teraz, po ostrej depeszy od Feliksa
Edmundowicza, faktycznie przekazujcej wadz w rce tego dupka, nie
ma ju wiele do zrobienia. Mona tak sta i pokornie sucha jego
wrzaskw.
Jak to nie wiadomo, ile?63 dar si Iwan. Czy wiecie, syberyjski

63 Wedug rde sowieckich w Irkucku odzyskano 2200 pudw (36 036

kg) zota. Ale dane na ten temat, podawane w rnych rdach rosyjskich,
czeskich i sowackich, nie s jednoznaczne (przyp. red.).
idioto, e do ludu naley to zoto? zrymowa zupenie niechccy. Dla
was wagon mniej, wagon wicej, to bez znaczenia.
Nikt, towarzyszu kapitanie, nie da nam adnych wykazw ani
zestawie, a Czesi usiowa przerwa Sibircew.
Co Czesi? Wystarczyo wypuci mnie na chwil z piwnicy
i spyta! Iwan przygas nagle i, przysunwszy sobie krzeso do boku
biurka tymczasowego przewodniczcego, przysiad ciko.
Co Czesi? Mwcie! poprosi ju zupenie spokojnie, czym jeszcze
bardziej zmrozi Sibircewa.
Czesi, towarzyszu kapitanie, byli przecie w przewadze. Mieli
pocig pancerny z tyu Tego swojego Orlika obsadzonego
zwariowanymi Polakami i tak naprawd wcale nie musieli nikogo pyta
o zdanie. I tak dobrze, e zostawili cz skadu.
Iwan, nie patrzc, zapa tymczasowego przewodniczcego za rkaw
pkouszka i zmusi, by siad.
Cz, to znaczy ile?
Tymczasowy przewodniczcy poblad jeszcze bardziej.
No, kilkanacie chrzkn niepewnie, zastanowiwszy si:
Kilka wagonw. Towarzyszu
Chwyt Iwanowej doni na jego przedramieniu zacisn si bolenie.
Iwan mimo wielodniowego aresztu wci mia niepospolit si
w doniach.
Kilka zabrali czy kilka zostawili?
Kilka zostawili pokornie przyzna Sibircew i przez chwil mia
nieodpart e wraenie, e Iwan go uderzy. Co ciekawe, Kaedub mia
wielk ch to zrobi, ale kilka miesicy spdzonych w pokorze, pod
rozkazami Kravaka nauczyy go czego.
Ju dobrze powiedzia wreszcie wolno i spokojnie. Wecie
dobrych ludzi i chodmy zobaczy, czym strzelamy, czym straszymy.
Gdy w p godziny pniej Iwan dokona pobienego rachunku
strat, mg z penym przekonaniem zapa tymczasowego
przewodniczcego za klapy pkouszka i dyszc mu wieym mrozem
w twarz, wycedzi:
 Zabrali mniej wicej poow tego, co zostao po Koczaku
i Kravaku. A to, towarzyszu przewodniczcy, oznacza, e zabrali o sto
procent za duo! Rozumiecie?
Rozumiem.
Niski przewodniczcy musia wspina si na palce, bo chwyt Iwana
unosi go nieubaganie do gry.
A depesza?
Jaka znowu depesza?
Iwan delikatnie postawi Sibircewa na oblodzonej ziemi.
Tymczasowy przewodniczcy otrzepa klapy pkouszka niby ze
niegu, ktry rzeczywicie prszy, ale tak naprawd chcc odzyska
cho troch godnoci. Lwiej czci tej godnoci gwatownie pozbawia
go depesza Dzieryskiego, czynica z niedawnego aresztanta kogo
decydujcego o jego, Sibircewa, yciu lub mierci.
Pozwlcie, towarzyszu Kaedub, do biura. Po drodze wam
wszystko wytumacz.
I wytumaczy. Dla Iwana, ktry skrycie darzy Koczaka sympati,
cho nigdy nie dane im byo nawet przelotnie porozmawia, caa
sprawa wyjaniaa si jako jedno wielkie wistwo. Sibircew, starajc si
dotrzyma kroku wysokiemu, niecierpliwemu czekicie, musia truchta
co pewien czas, a w kocu dosta zadyszki i wsy miesznie mu
obmarzy. Iwan pomyla sobie, e gdyby niespodziewanie chwyci
tymczasowego przewodniczcego za te oszronione wsy (nadajce
Sibircewowi wygld zafrasowanego bobra) mona by je odama
z trzaskiem jak sople lodu. Gdy Iwan wyobrazi sobie min
tymczasowego po takiej operacji, zacz ni std, ni zowd chichota.
Tymczasowy postanowi si ostronie obrazi:
To was mieszy?
Nie. Wybaczcie. Ta wasza piwnica zszargaa mi nerwy. Poza tym,
jak mona kogo przez trzy tygodnie karmi kasz i to jczmienn? Czy
wy sobie zdajecie spraw, jakie si ma po tym gazy? Tu w ogle
wszystko jest mieszne.
Iwanowi zy zaczy spywa po twarzy i zda sobie spraw, e za
chwil zacznie si zachowywa histerycznie. Taczy i paka. I e
tymczasowemu nie pozostanie nic innego, jak wezwa wart i znowu
zamkn go w piwnicy, skd ju nigdy nie wyjdzie na wiato dzienne.
Opanowa si wic z najwyszym wysikiem, przykadajc do twarzy
cudownie czysty nieg, i wci ni to chichoczc, ni to pochlipujc,
wyszepta proszco:
Wic mwicie, e bya depesza z waszej centrali? Co w niej pisali?
To te mnie, towarzyszu kapitanie, zdziwio. Najpierw dugo nie
byo adnych depesz. czno jakby zamurowao. A tu nagle Czesi
przynosz depesz. Z samego rana. Jakby im si palio. No i tam czarno
na biaym stao, eby im nie przeszkadza, jak bd chcieli co dalej
wie. No a potem, jak Czesi ju pojechali, przysza ta druga. e biali
znw podchodz z zachodu i eby, no wiecie eby skoczy spraw
z Admiraem.
Tymczasowy wypowiedzia te sowa z mimowolnym szacunkiem,
a Iwana co cisno za gardo.
Mwicie, e was to zdziwio?
No, tak pokiwa gow tymczasowy. Bo co za duo byo tych
zbiegw okolicznoci.
Jak to rozumiecie? zainteresowa si cakiem yczliwie Iwan
tylko po to, eby tymczasowy potwierdzi to, czego ju si domyla.
Myl Ale nie gniewajcie si, towarzyszu. To tylko moje
domysy
Mwcie miao uspokoi go Kaedub. Nie wpakuj was do
piwnicy z gupiego powodu. Tak jak wy mnie. I znw krciutko
zachichota, ale zaraz si opanowa, suchajc, co ma do powiedzenia
Sibircew.
Myl, towarzyszu Kaedub, e na grze si dogadali i wycenili
Admiraa w zocie. Inaczej Czesi pewno by go nie wydali? Jak sdzicie?
Tymczasowy przewodniczcy spojrza z ukosa na Iwana.
Myl, towarzyszu przewodniczcy, e gdyby Czesi chcieli zabra
i zoto, i Admiraa, to sam wasz syberyjski diabe jak mu tam,
Susiedka by im nie przeszkodzi. To bardzo sprawni onierze. Nie
wiecuj, tylko strzelaj.
No wic skd ten handel, towarzyszu?
Powiem wam. Ale zachowajcie to dla siebie. Czechom i Janinowi
Admira tylko przeszkadza. Wiecie dlaczego? Nie wiecie? To ja wam
powiem. Bo zdyem ich niele pozna. Ale zachowajcie to dla siebie.
Tymczasowy gorliwie nadstawi ucha, a Iwan wyoy mu swoje
argumenty z ledwie tylko syszalnym tonem wyszoci.
Musieliby si z nim dzieli. Moe nie teraz. Ale gdyby udao im si
dojecha do Wadywostoku, Admira z pewnoci upomniaby si
o swoj cz. Ma tam to znaczy mia tam wielu znajomkw i z
Japoczykami y za pan brat. Czesi tam ju nie bd tacy mocni, bo
ca morsk stron ich ewakuacji wzili na siebie sprzymierzeni. Nie
bd mogli przecie wjecha pocigiem pancernym na statek. Baterie
i cik bro te pewnie bd musieli zostawi. Nikt tego nie bdzie dla
nich cign przez p wiata.
Trzeba przyzna, e Kaedub gdy si postara by cakiem
niezym analitykiem. Przy okazji mg w tym przypadku by prawie
bezstronny, bo Kravak zachowa si na koniec zupenie przyzwoicie.
Gdy wszystko byo gotowe do odjazdu, wezwa Iwana i usadziwszy
naprzeciw siebie, spojrza mu po ojcowsku (przynajmniej tak si
majorowi wydawao) w oczy:
Iwan, jeste wolny. Moesz robi, co ci si ywnie podoba. My
jedziemy do domu. Nic tu po nas.
Iwan nie dowierza:
Mog wraca do Moskwy?
Kravak umiechn si z politowaniem. Zbyt dobrze zna
bolszewikw i wojenne metody:
Powiedziaem, e jeste wolny. Jeli masz tak wol, wracaj do
Moskwy, ale nie wiem, czy to najlepszy pomys.
Iwan odwzajemni si majorowi serdecznym spojrzeniem. Mia
okazj niemal go polubi.
Myli pan?
To pytanie zada raczej samemu sobie i swojemu dowiadczeniu.
Major tylko pokiwa ysiejc gow:
Dogadalimy si z miejscowymi bolszewikami. Oni porozumieli
si ze swoj central. Nie bd nam robi trudnoci. Wszystko ju
ustalone. Dostalimy nawet papierek z piecztk.
Zoto? wpad mu niezbyt uprzejmie w sowo Iwan i zaraz
zreflektowa si, e to nie tylko mao dyplomatyczne, ale take
niebezpieczne pytanie. Major bysn wodnistymi oczami i powtrzy
dobitnie:
Wszystko ju ustalone.
Kaedub zrozumia, e nie naley wicej porusza tematu.
Umiechn si sztucznie i powiedzia, a waciwie upewni si:
Mog wraca?
Choby zaraz, ale mam dla ciebie, chopcze, propozycj I nim
Iwan zdy si zdziwi, wyjani: Moesz jecha z nami.
Nie rozumiem powiedzia Iwan.
Moesz jecha z nami.
A poniewa Iwan nie okazywa entuzjazmu i nie zadawa pyta,
Kravak rozwin pomys, ktry przyszed mu niedawno do gowy:
Jed z nami. Wstp do Legionu. Dostaniesz od i udziay
w naszych interesach. Zamieszkasz sobie w Czechach. Tam jest bardzo
adnie. Ludzie wszdzie yczliwi.
Widzc, e Iwan chce mu przerwa, gada dalej pospiesznie, bo
bardzo chcia, eby ten adny, pozbawiony zasad i przez to
niebezpieczny chopiec jecha dalej z nimi.
A co niby musiabym zrobi?
Niewiele niedbale odpowiedzia Kravak. Trzeba by tylko we
waciwym wietle przedstawi nasz udzia w tej wojnie. To pewno
kwestia kilku wywiadw dla naszej nowej prasy. Jako byemu
bolszewikowi Kravak zawaha si i poprawi: Jako bezstronnemu
obserwatorowi i Rosjaninowi z pewnoci bdzie ci atwiej przekona
niedowiarkw.
Major gada, rozwijajc wizj bezproblemowej przyszoci Iwana
w Czechach, a ten myla z politowaniem zarwno o sobie, jak i o
rozmwcy:
A wic uznae, e jestem ju tylko byym bolszewikiem?
Waciwie, dziadu jeden, masz racj. Nie jestem nawet byym
bolszewikiem, ale aktualn sprzedajn szmat i z pewnoci nie mam
ochoty ju wicej si zeszmaci i ga dla ciebie i twoich kumpli
w czeskich gazetach.
Tak wic musia opuci skad, z ktrym zy si ju jak z wasnym
domem, i wysi na penym irkuckich wiatrw peronie, prosto w rce
ludzi tymczasowego. Nie udao mu si nawet przelotnie spojrze na
Salome. Cho gdy skad mija go powoli, nabierajc szybkoci,
zwidziao mu si (a moe by to tylko efekt narastajcej w nim histerii),
e w jednym z okien salonki dostrzeg jej twarz, ktra w widmowym
wietle nielicznych dworcowych lamp wydaa si martwa.
Ale do Wadywostoku jest jeszcze spory kawaek. Rozumiecie?
Iwan szturchn wskazujcym palcem pier tymczasowego
przewodniczcego. I wszystko si jeszcze moe zdarzy. W kadym
razie ja tak tego nie zostawi. Ilu macie ludzi?
 Bocznica w Hailar,

30 marca 1920 roku, przed witem.

W czas zmartwychwstania Boa moc Trafi na opr nagych zdarze. Nie

wszystko stanie si w t noc Wedug niebieskich wyobrae.64
Noce w Hailarze wczesn wiosn bywaj urzekajco pikne65. Ta
z soboty na niedziel, podczas ktrej gdzie daleko w Europie,
Ameryce czy Australii Chrystus powstawa z grobu, bya chyba
najpikniejsz ze wszystkich. Blisko pasma Wielkiego Chinganu,
pooenie na wysokoci tysica metrw ponad poziomem morza
i kontynentalny klimat, ktry potrafi w lecie podgrza to miejsce do
czterdziestu stopni powyej, a w zimie schodzi do czterdziestu poniej
zera to byy przyczyny, dla ktrych mona tu byo godzinami
wpatrywa si w rozgwiedone niebo i su cha ciszy, ktra brzmiaa
zupenie inaczej ni gdzie indziej. Granatowa hailarska Wielka Noc
uciszaa wszystko kojcym szeptem. Tylko Argun pod grub jeszcze
warstw lodu odpowiada cichutko na ledwie syszalny z tej odlegoci,
chlipicy szmer niezliczonych, niezamarzajcych cakowicie
wodospadw gdzie wyej, w grach.
Niebo take spao, a moe tylko udawao, e pi. Bo gdy kto
zechcia wpatrzy si w nie bardziej intensywnie, bez trudu mg
zauway wieczne czuwanie gwiazd, bacznie obserwujcych wszystkie,
najodleglejsze nawet drobiny planet. Dalekie wiaty pulsoway

64 Z wiersza Bolesawa Lemiana: W czas zmartwychwstania.

65 Hailar stacja Kolei Wschodniochiskiej, pooona pomidzy
Zabajkalskiem a Harbinem. Gdyby zoty pocig jecha do Wadywostoku
dzi, kierowaby si tras wzdu biegu Szyki i Amutu, przez
Bagowieszczesk i Chabarowsk, lec na terytorium rosyjskim. W 1920 roku
szlak przez Hailar i Harbin by najkrtszym poczeniem z Wadywostokiem.
krystalicznym, czujnym yciem. Mrz, ledwie kilkunastostopniowy,
dziki temu, e suche powietrze stao zupenie nieruchomo, by prawie
nieodczuwalny. Wyczuwao si za to, e pomidzy powierzchni ziemi
a jubilersk wystaw hojnie rozrzuconych po granatowym,
wielowymiarowym tle gwiazd jest tylko kojca pustka. Ta pustka,
wyranie dowiadczana, pozwalaa poczu czas w jego wszystkich
ponadwymiarowych i ponadfizycznych aspektach. Czas za,
dostatecznie spenetrowany, dawa sob wielkodusznie manipulowa.
Udawa, e si zatrzymuje i staje w miejscu. Tylko po to, by mona byo
cho przez chwil nacieszy si pozorami zwycistwa nad jego
nieubagan, obojtn dominacj. Potem rusza pynnie, byskawicznie
zostawiajc obserwatora daleko w tyle, by znw przywoywa go
i nakania do poddania si swemu nurtowi. Tu, w Hailar, mona byo
wtopi si we Wszechwiat niemal cakowicie. Choby na tyle, by na
czas jaki wywika si z kontekstw, lokalnych i miesznych
uzalenie. By oderwa si od aktualnych ludzi i spraw. Koniecznoci.
mierci. Podania. Wadzy. Pienidzy. Tych wszystkich rzeczy
trzymajcych nasz wiadomo krtko przy przemarznitej
powierzchni ziemi.
Sam nie wiedzia, co skonio go, by obserwowa t noc z kabiny
S3/6 i wpalrywa si na przemian to w krystaliczne i zimne niebo, to
w ciepy, pomaraczowy blask paleniska, do ktrego, by mie
w pogotowiu cinienie, dorzuca od czasu do czasu kilka szufel dobrego
harbiskiego wgla, ktrego na tej czci szlaku byo pod dostatkiem.
Stara si przy tym nie zbudzi palacza, ktry wtulony w ciepy kt
blisko kota drzema jak psiak. Blask paleniska czujnie drzemicego
parowozu nie by cakiem pomaraczowy. Mia raczej odcie taki, jak
ksiyc wyruszajcy w czerwcu na swoj drog po niebie. To by
zupenie inny ksiyc ni ten tutaj, srebrnoniebieski, wywoujcy
w ustach obserwatora metaliczny posmak wypolerowanej stali. A tak
barw powinna mie mie wyjta z kotliny ostateczna skuwka miecza,
nim zanurzy si j w ciepej, wystanej wodzie, w ktrej hartowano ju
dziesitki gowni. Zanurzy tak, jakby si chciao delikatnie i czule
rozci powierzchni oleistej, ciemnej, penej odblaskw wody od razu
ca dugoci gowni, ale ostronie i pynnie, tak by najpierw szybko
oddaa ciepo jej twarda cz poniej shinogi66, a potem caa gownia,
oblepiona grub warstw glinki. Wtedy jest szansa, e miecz jak
mwi tosho z Fukuoki nie skoczy, to znaczy nie zwichruje si w rodzaj
miga na skutek zego rozkadu napre w warstwach stali. Dopki
kiedy na wasne yczenie nie zosta na jedn sierpniow noc
asystentem mistrza, nie mia pojcia, e skucie gowni miecza jest tak
cik prac. Pilnowa ognia, bo nie wymagao to specjalnych
kwalifikacji, a jedynie nucego na garniania wgla na odkuwk, tak by
ar rwnomiernie przenika ca skomplikowan struktur gowni. Na
szczcie dmuchaw napdza rodzaj prymitywnej, wodnej turbiny,
zasilanej nurtem strumienia. W nielicznych chwilach, kiedy nie musia
poprawia ognia, obserwowa, jak trzech silnych mczyzn, umiejtnie
operujc dugodziobymi motami, wykorzystuje owych boskich
kilkadziesit sekund, podczas ktrych stygnca byskawicznie skuwka,
zoona z dwch gatunkw stali o rnej zawartoci wgla, daje si
skleja w jednorodn niemal struktur. Ku mona byo tylko do
momentu, w ktrym maltretowane stale zaczynay ciemnie,
przypominajc kolorem dojrzae winie. Wtedy naleao ponownie
woy odkuwk do kotliny, by rozgrzaa si do temperatury
czerwcowego, wschodzcego ksiyca. I tak zda si w nieskoczono.
W rzeczywistoci gdy dwie warstwy stali przeamano i skuto ponad
dziesi razy, za kadym razem skadajc je na ksztat nalenika,
wystarczao to, by powstao kilkanacie tysicy miniwarstewek na
przemian twardego i mikkiego materiau.
Praca nie wygldaa na szczeglnie wyczerpujc, bo proces polega
gwnie jak mu si zdawao na czekaniu, a stale si nagrzej. Gdy
jednak znuony kilkoma godzinami obserwowania zapragn ku jako
jeden z trzech, przekona si, e w cigu owych kilkunastu sekund musi

66 Gra w konstrukcji gowni miecza japoskiego linia oddzielajca

pazek od czci tncej.
z siebie da mieczowi cay niemal zasb energii. To byo wyczerpujce
i nawet on, dziki dekadom treningu przywyky do umiejtnego
gospodarowania energi i oddechem, po dwch
kilkudziesiciosekundowych sekwencjach czu si wyeksploatowany do
szcztu. Poza tym uderzanie wymagao techniki niemal tak przemylnej
jak cicie mieczem. Potem, gdy bra udzia w kolejnych seansach nat
chnionego procesu, zrozumia wreszcie, e czyste i efektywne uderzenie
morem tak jak w ciciach iai nie wymaga siy, a jedynie treningu
i koncentracji. Wymaga te dokadnie takiej samej umiejtnoci
oddychania torem brzusznym, jak sztuka miecza. Oczywicie nigdy nie
myla o tym, eby osign w sztuce kucia jakie istotniejsze postpy,
ale gdy tosho zaproponowa mu skucie gowni specjalnie dla niego, nie
mg oprze si pokusie. Pracowali tylko we dwjk, ca dug
sierpniow noc, zahipnotyzowani tacem pomaraczowych pomie ni
brzozowego wgla w kotlinie. Na t specjaln okazj mistrz Hakuo
wygrzeba z monstrualnego stosu zomu, straszcego na tyach domu,
zupenie specjaln stal. Twierdzi, e pochodzi z meteorytu i spada
z Ksiyca. Przypomnia sobie umiech mistrza, ktry ukadajc na
szpatuce niepozorne kawaki zanieczyszczonego nieznanymi
domieszkami elaza, umiecha si figlarnie, jak may chopiec.
Bdzie pan mia ksiycowy miecz, mody mistrzu. Z tego elaza,
jeli uda si nam dobrze go nawgli, powstanie paszcz gowni i prosz
mi wierzy zupenie niepowtarzalne ha67. Kiedy skuem taki miecz.
Dawa si ostrzy jak najlepsza brzytwa.
Postanowili wtedy zgodnie, e zrobi zupenie wyjtkowy miecz.
Nie bdzie olniewa goci, puszc si na honorowym miejscu na
stojaku. Nie bdzie epatowa wyjtkow lini i piknem hamonu68. Nie
bdzie kusi kosztown opraw. To bdzie miecz-przyjaciel. Miecz na
podr. Dlatego Hakuo, ksztatujc gowni, odsadzi j tylko na tyle, by

67 Cz tnca gowni.
68 Efekt na powierzchni stali hartowanej dwuetapowo.
bya duga na niecae dwa shaku69. Skuwanie poszo im gadko,
bo toshopostanowi zoy gowni tylko jedenacie razy, a i tak
powstao ponad dwa i p tysica warstw, z ktrych kada liczya sobie
setne czci milimetra gruboci. Krtsza gownia bya take atwiejsza
do hartowania. Nie trzeba jej byo grza partiami i niebezpieczestwo,
e skoczy, byo rwnie znacznie mniejsze. Potem nad ranem, gdy
Hakuo przysypywa gowni stygncym ulem, by jak powiedzia
ustabilizowaa si, sam nie mg uwierzy, e ten szarobrudny kawaek
wci ciepej stali bdzie piknym, spijajcym cae wiato dnia,
niepowtarzalnym ostrzem. Spyta wtedy Hakuo:
Dlaczego nazywa mnie pan mistrzem?
Bo panu wci mao. Nie umie si pan zatrzyma.
Moe nie chc?
Rozbrojony umiechem patnerza, te si umiechn. A tamten
gdera dalej yczliwie:
Powinien pan skupi si na jednej rzeczy. Niech pan zostanie
moim uczniem. Za dwadziecia lat zrobi pan najpikniejszy miecz
w Japonii! Ma pan dar. Czuje pan to co, co siedzi w rodku stali. I ono
pana czuje. Pierwszy raz widz takie dobre porozumienie.
Umiechn si na wspomnienie tamtego poranka, gdy gadali, pijc
herbat, a miecz powolutku wypromieniowywa w ulow koderk
ciepo, na ktrym mona by gotowa wod dla caej wsi przez tydzie.
Powiedzia wtedy starzejcemu si tosho, ktry nie mia synw:
Wiem, e pan artuje, ale niech pan nie myli, e nie chciabym
zosta tu z panem i uczy si. Bardzo bym chcia. Ale musz si
doskonali w zupenie innej sztuce i to musi panu wystarczy jako
wyjanienie.
W trzy miesice potem mg odebra gotowy miecz, a Hakuo nie
chcia przyj adnych pienidzy:
Przecie to w poowie paskie dzieo. Ja panu tylko asystowaem.
Umiecha si promiennie i wida byo, e zachwyt nowego

69 Shaku 0,303 m.
waciciela miecza sprawia mu przyjemno. Bo miecz by pikny. Mia
prawie dwa shaku, a wic by duszy od
przecitnego wakizashi . Delikatnie
70
uksztatowana gownia
w klasycznym dla nowego miecza typie shinogi-zukuri71, z pytk
krzywizn tori72. Najpikniejsze efekty dao jednak mistrzowskie
hartowanie, przy ktrym Hakuo ju nie pozwoli mu
asystowa. Yakibatworzya charakterystyczny rysunek trzech cedrw
o rnej wysokoci w regularnie powtarzajcych si sekwencjach, a po
dugi sztych, na ktrym cedry rozgaziay si promienicie wedug
najlepszych regu kaen73. Miecz oprawiony by w skromn shira-saya74
z czerwonego dbu i wyglda zupenie niewinnie, jak krtka, lekko
zakrzywiona laska.
Prosz. Na pewno przyda si w drodze. Oto paski katsu-jinken75.
Prosz go uywa tylko w dobrej sprawie mwi cicho, ale bardzo
dobitnie Hakuo, podajc mu miecz.
C mona byo na to odpowiedzie? Wtedy nie przyszo mu nic do
gowy, pozosta wic duej, ni wypadao w ceremonialnym ukonie,
dociskajc starannie okcie do maty. Potem nieraz zastanawia si nad
znaczeniem owej dedykacji, ktra bya czci starego porzekada
o mieczu, ktry niosc mier, daje ycie. Miecz od mistrza Hakuo
nigdy jeszcze nie wystpi w adnej sprawie, a gownia wygldaa na
wiato dzienne tylko wwczas, gdy wiczy lub gdy trzeba byo j
oczyci i zakonserwowa olejkiem z pkw godzika. Z czasem
oprawa, cho z wyjtkowo twardej odmiany japoskiego dbu, staa si
kronik podry. Drewno nabrao gbokiego, ciemnego odcienia, staro

70 Dosownie miecz do boku, czyli miecz redni, krtszy z dwch

przysugucych samurajowi wyszego rodu.
71 Typ gowni z grani oddzielajc pazek od czci tncej.

72 Typ ugicia gowni, umieszczonego dokadnie w poowie dugoci.

73 Jeden z klasycznych typw linii hartu na sztychu miecza.

74 Drewniana pochwa. Oprawa miecza wykonana wycznie

z nawoskowanego drewna, bez adnych oku i zdobie.
75 Miecz dajcy ycie.
si i powgniatao w wielu miejscach. Teraz miecz stojcy w ktku
kabiny, tu obok sodko picego pal acza, wyglda istotnie jak
zniszczony podrny kij. Tak zreszt te miecze nazywano: shikomizue76.
Odetchn gboko suchym, mronym powietrzem i odczu co
sodkiego i rozkosznego. Moe byo to najzupeniej zwierzce
zadowolenie z bliskoci stron, ktre doskonale zna. By moe byo to
take rozkoszne przeczucie bliskoci kraju, w ktrym przyszed na
wiat i o ktrym myla nieodmiennie z rodzajem pokornego
i osupiaego zachwytu, tak jak myli si o zjawiskowej dziewczynie lub
oszaamiajcym urod kilkunastoletnim chopcu. To przeczucie niemal
go dawio, uniemoliwiajc swobodne przeykanie liny. Ale byo
niezwykle przyjemne i ekscytujce. Podobnego uczucia doznawa
kiedy w Harbinie. Mia tam pitnastoletni dziewczyn, Chink
o zjawiskowej urodzie i nieskazitelnym ciele. Kryjc swj zwizek przed
ciekawskimi oczami rodziny i znajomych, odwiedzaa go wycznie
wczesnym rankiem, pod pozorem zaatwiania zakupw na pobliskim
targu. Pamita dokadnie, e w kad noc poprzedzajc te wizytyju
od drugiej po pnocy nie by w stanie spa, zapadajc jedynie
w przelotne, delikatnie zacierajce granice jawy i niby-snw drzemki.
Drzemki, ktre byy tak samo rozkoszne jak same spotkania, podczas
ktrych w penym partnerskim porozumieniu oddawali si niespiesznej,
cho momentami niezwykle gwatownej mioci. Z trudem oderwa si
od leniwie przepywajcych przez gow myli, postanawiajc
uporzdkowa swoj wiadomo. Wiedzia, e ostatnie kroki przed
wejciem w progi domu bywaj czsto najbardziej niebezpieczne. Nie
myli si wwczas o niczym innym ni o domu, wypoczynku i bliskich.
Wtedy najatwiej o dekoncentracj, wyczenie zmysw i znieczulenie
na sygnay zagroenia. Ilu to znakomitych wojownikw zgino
zaatakowanych w ogrdku wasnej posiadoci, nim jeszcze zdjli

76 Laska-miecz
zakurzone podr obuwie. Nie obroniy ich ani trzy tarcze 77
samuraja, ani lata mudnych wicze, ani sono opacana przyboczna
stra. Mimo i tak bardzo si stara, jego umys znw zboczy na
zacienione upywem czasu cieki marze i wspomnie:
Ciekawe, jak teraz wyglda Harbin? Mino przecie kilka adnych
lat. W czasach, gdy tam pracowa, mwiono o Harbinie, e to miasto
bez przeszoci, za to z przyszoci. Wtedy interesoway go tylko dwie
rzeczy, mode dziewczyny, ktre uwodzi z pasj godn lepszej sprawy,
i niezwyka zupenie rzeka Sungari, co w chiskim przekadzie
mandurskiej nazwy oznacza Rzek kwiatw. Rzek tak
majestatyczn, i przychodzi na jej prawy brzeg (bo po tej, bardziej
reprezentacyjnej stronie miasta mieszka), by poradzi si w rnych
trudnych, yciowych sprawach tego majestatu, wobec ktrego rzeki
w jego rodzinnym kraju wydaway si zaledwie strumieniami.
Rozbudowywano wwczas ca nieskomplikowan sie Kolei
Wschodniochiskiej. Powstaway bocznice, budynki stacyjne, drugie
nitki szlaku. Bocznica w Hailar, na ktrej teraz sta skad, bya take po
czci jego dzieem. Z tego, co pamita, gdzie tam w krysztaowym
mroku powinny by budynki magazynw kolejowych. Przyjechali tu
ju po zmroku i nie by w stanie zweryfikowa swojej pamici.
Wpatrywa si w to miejsce tak intensywnie, a w polu widzenia
pojawiy si kolorowe iskierki. Ale to jego ciao, a nie wiadomy umys,
kazao mu gwatownie przysi na pododze. To nie byy adne
iskierki, tylko lecce mu w twarz roje smugowych pociskw, wysyane
prosto w S3/6 z zaczajonej i gstej ciemnoci. Dopiero w dobr chwil po
tym, jak pociski zabbniy urywanym gradem po blachach kabiny
i bocznych osonach kota, dobieg go dudnicy odgos lewisa, ktrego
nie sposb pomyli z inn broni. Wci zaczajony nad podog, sign

77 Jujutsu czyli sztuka skutecznej obrony i zabijania bez uycia

broni; kenjutsu czyli sztuka miecza i wreszcie kimochi koncentracja umysu
i sia ducha, ktrymi, jeli s dostatecznie wytrenowane, mona pokona
przeciwnika, nie uywajc ani ciaa, ani broni.
po miecz i potrzsn rozespanym Iwanuszk. Palacz tar obrzmiae
powieki z tak min, jakby obudzi si w luksusowym hotelu i tylko
czeka, a pokojwka przyniesie niadanie.
Iwanuszka! wysycza, nie wiadomo dlaczego szeptem. Schowaj
si do tendra i nie wya. Zrozumiae?
Wepchn wci trcego oczy palacza do rodka wglarki. Miaa
ciany z dwunastomilimetrowej blachy i pociski z erkaemu nie byy
w stanie jej przebi78. Strzay od strony magazynw okazay si tylko
ma przygrywk. Gdzie z przodu zagwizdao zowieszczo i po chwili
obok skadu zary w ziemi, nie eksplodujc, przeciwpancerny pocisk.
A jeli ocenia kaliber po guchym stkniciu wystrzahi, dziao byo
godne uwagi. Pewno kolejowe pomyla. Bo po tutejszych drogach
w zimie nie da si cign powanej artylerii. Najwyej jakie grskie
pukawki. Tylko dlaczego strzelaj przeciwpancernymi? Jakby
w odpowiedzi na to pytanie stojcy na ssiednim torze pocig pancerny
obsadzony przez Polakw drgn leciutko. Z cichym westchnieniem
nacigny si sprzga hakw czcych wagony i pancerny skad,
nabierajc gadko tempa, ruszy na wschd. Widocznie Polacy czuwali,
a teraz uznali, e przeciwpancerne pociski przeznaczone byy dla nich
i zapragnli rewanu. Znw usysza narastajcy gwizd, wkrcajcy si
w ciemno, i pocisk, minwszy, jak mu si zdawao, kabin S3/6 ledwie
o centymetry, trafi w pulmana. Blachy wagonu byy dostatecznie
grube, by uruchomi bezwadnociowy zapalnik, ale granat uder zy
pod zbyt maym ktem i zrykoszetowa, by kilkadziesit metrw dalej
wbi si w kamienisty grunt i eksplodowa z hukiem, ktry otworzy
hailarsk noc jak puszk sardynek. W pulmanie poleciay wszystkie
szyby, a mimo obstrzau jacy durnie pozapalali tam wiato.
To musia by pocig pancerny, ktry nadjecha od strony Harbina.
Ale kto w nim siedzia? Sdzc po czasie dzielcym trafienie od

78 Dowiadczenia frontowe I wojny (z eksploatacji austriackich

pocigw pancernych) dowodziy jednak, e dla rosyjskich maximw kal. 8
mm blacha taka nie stanowia trudnej przeszkody.
wystrzau, byli w odlegoci kilometra i cho pewno strzelali na oko,
efekty byy znakomite. Znw odezwa si erkaem od strony
magazynw i nagle zrobio si jasno jak w dzie, bo na granatowym
niebie zawisa magnezjowa flara, wystrzelona z rakietnicy, a po niej
druga i trzecia. Skoczy na drug stron kabiny i zdoa dojrze tylko
szczelinki czerwonych wiate Polakw. Na wschodzie powoli witao
iw nikym, czerwonawym wietle brzasku wystrzay
z czteroipcalwek i trzycalwek79 szarujcych pancerniakw byskay
dziwacznym, neonowym bkitem. Walili raz za razem, pewno
z czoowego wagonu, i zupenie na pa, prosto przed siebie. Ale oni
nigdy si nie patyczkowali. Tamten pocig pancerny mg by
przyczajony za pierwszym zakrtem i caa ta kanonada bya
marnowaniem prochu, ale Polacy mieli z pewnoci mas satysfakcji.
Z bocznych, walcowatych sponsonw jak z polewaczek wytrysny
w stron magazynw sznury smugowych pociskw z cekaemw80,
a tory ich lotu malowniczo krzyoway si z maszynowym ogniem
z przeciwnej strony. Blachy tendra nie wytrzymayby z pewnoci
konfrontacji z pociskiem stumilimetrowym a tak ocenia kaliber
wrogiej artylerii. Wycign wic skulonego palacza.
Iwanuszka! Wa pod tender i nie wya. Chyba e ci zawoam.
No, migiem.
Wiedzia, e najrozsdniejsze, co pozostawao do zrobienia, to
ulokowanie si pod wglark razem z palaczem. Pocig powinien chyba
pozosta tam, gdzie by, nim Polacy nie trykn si z wrogiem gdzie na
szynach przed nimi. Bocznicy byo raptem kilkaset metrw, a potem
tory schodziy si z tego, co pamita w jedn nitk. Polacy, jak to
Polacy, pewnie nie cofn si nawet przed staranowaniem tamtego
pocigu. Dla nich to pestka, a dziwaczna i samobjcza czsto
determinacja w ruszaniu na wroga, kimkolwiek by, zdawaa si tkwi

79 Rosyjska haubica kalibru 4,5 cala, rosyjska armata polowa 75 mm wz.

02/26.
80 Ciki karabin maszynowy, wwczas zwykle 7,92 Maxim wz. 08.
w nich jak wytrenowany przez lata odruch. On by tak nie potrafi i tego
waciwie im zazdroci. Zawsze wiedzia, co powinno si zrobi i z
jakich powodw i zawsze wiedzia, w ktrym miejscu ma si
zatrzyma. Tego uczyo kenjutsu.
Gdy Iwanuszka znikn pod parowozem, wzi miecz i bezszelestnie
zeskoczy na ziemi, na t stron, gdzie przed chwil sta pocig
pancerny Polakw. Kryjc si w rzedncym cieniu wagonw, pobieg
w kierunku koca skadu. Po kilkudziesiciu metrach przycupn
i czeka na rozwj sytuacji. Kanonada gu chych wystrzaw kolejowych
armat z przodu nagle ustaa. Za to karabiny maszynowe z lewej, od
strony kolejowych magazynw, przeniosy chyba swj ogie gdzie
indziej, bardziej na wschd. Ze swojego miejsca widzia i sysza, e
otwieraj si drzwi wagonw i ludzie, wypytujc niespokojnie jeden
drugiego, zeskakuj na drug stron, na wybrukowany kamieniami,
niski peron. Sycha byo szczekanie czeskiej komendy, gwizdki
i grzmicy tupot patroli wysypujcych si z wagonw. Uzna wic, e
sytuacja si wyklarowaa i niespiesznie przedosta si pod wagonem na
drug stron.
Tian! Nareszcie kto rozsdny!
Major Hemmings wyglda zabawnie w rannych pantoflach,
pasiastej pia mie wystajcej spod podbitego futrem skrzanego
paszcza i z wielkim, automatycznym coltem w doni.
Moe pan nam powie, kto strzela i z jakich pozycji ideowych?
Hemmings nawet w tym dziwacznym stroju i tak niejasnych
okolicznociach nie traci humoru, cho to, e zagada do maszynisty po
angielsku niezbyt dobrze wiadczyo o przytomnoci jego umysu.
Wanda, rwnie niekompletnie ubrana, w rozkosznej nocnej koszulinie
i szynelu narzuconym na goe ramiona, ziewaa cakiem bez
skrpowania jak mody lew, a w przerwach gderaa:
Dobrze, e te szyby poleciay od strony korytarza, a i tak za chwil
bdzie piekielnie zimno. Ernest, natychmiast zabierz mnie do Afryki!
Na rwnik!
Maszynista wcign zwyky, pergaminowy umiech na twarz
i odpowiedzia uprzejmie w twardej, sztokholmskiej angielszczynie
audytorium, ktre powik szyo si tymczasem o cakowicie ubran
Salome, Kravaka wystrojonego w bind81 (wyglda jak bohater
wodewilu) i kilku czeskich oficerw:
Strzela z tamtej strony pokaza na wschd, a jego suchy, ale
uminiony palec wycelowa w stron czerwono wschodzcego soca,
barwicego na ro wo onieone stoki gr. Jaki pocig pancerny. Ale
ju przesta. Polacy pojechali mu naprzeciw.
A te karabiny maszynowe? Stamtd chyba? Kravak zupenie
bezwiednie przeszed na angielski.
Maszynista, nie przestajc si umiecha, nasuchiwa przez chwil.
Wiem tyle, co pan major, ale wydaje mi si, e teraz strzelaj do
naszego pocigu pancernego, a nasi do nich. O, prosz!
Jakby na potwierdzenie znw rozlego si charakterystyczne
gumffff cikiej baterii, uzupenione suchym staccato cekaemw
i soczystym kontrapunkt em trzycalwek. Kravak zdar bind z twarzy
i wymachujc ni jak buaw, wczu si byskawicznie w rol
bohaterskiego dowdcy na polu bitwy. Wydatnie pomagaa mu w tym
obecno kobiet:
Poruczniku Marek! Do mnie. Niech pan natychmiast pole
w stron tych magazynw dwa plutony z erkaemami i granatami. Niech
pan lepiej z nimi idzie i natychmiast melduje mi o sytuacji.
Marek, dopinajc w biegu szynel, pobieg w stron rozsypanych ju
fachowo w tyralier Czechw, ktrzy bez rozkazu nasadzili bagnety na
karabiny. Za nim, ciko podrzucajc tustym zadem, pokusowa
Svoboda, rozwijajc z koowrot ka przymocowanego do plecw kabel
polowego telefonu. Wyglda jak nadmiernie spasiony pajk
z ksieczek dla dzieci, wyrzucajcy ni z kdziokw przdnych.
Kravak patrzy za nimi chwil w wietle cakiem ju wyranego
brzasku, a potem wystudiowanym gestem poprawi czapk i rzek
dostojnie:

81 Futera na wsy zakadany na noc, by ich nie zagnie.

 Tak, moi pastwo. Za chwil wszystko bdzie jasne. Lepiej bdzie,
jak wrcicie do wagonu.
I doda cakiem sensownie:
Ka moim ludziom znale jak dykt i zastpi te szyby.
Wanda spojrzaa na Kravaka prawie yczliwie:
Moe powinnimy poczeka, a wrc Polacy, panie majorze?
Kravak zerkn na ni z zainteresowaniem, jakim gupiec na wszelki
wypadek darzy ludzi, ktrzy myl szybciej i lepiej. Zamierza
powiedzie co mdrego, co zawiadczaoby o jego niezwykej
przenikliwoci w ocenie wojennej sytuacji, gdy pierwszy pocisk
karabinowy bzykn mu tu koo ucha, a kolejne zaczy wzbija
mieszne kbuszki pyu pod ich stopami. Tym razem strzelano
z zachodu. By to Kaedub, ktry chcc dziaa przez zaskoczenie,
jeszcze w nocy zatrzyma swj eszelon o kilometr przed stacj, a teraz
rozwin swoich dwustu ludzi w acuchy tyralier i naciera ostro.
Trzsce si huraaaaaaa, rozrzedzone przez mrz, nioso si
sabiutko, poszc stada wrzeszczcych wron.
Do wagonw! Nic tu po was. Maszynista przej inicjatyw, bo
Kravak znieruchomia, krcc gow z niedowierzaniem. Zdziwiony,
zazawionymi oczyma wpatrywa si w czarne figurki irkuckich
czerwonoarmistw. Nastpny pocisk zerwa mu czapk i ledwie otar
skr na czaszce, ale to wystarczyo, by major zoy si jak Pinokio i z
zabawnie rozrzuconymi nogami i zwieszon, krwawic gow siad na
ubitym niegu. Ktry z kolejnych pociskw dosign Salome
w chwili, gdy stawiaa ju nog na stopniu pulmana. Uderzenie
odrzucio j od wagonu. Zrobia kilka krokw bokiem i uklka ciko,
rejestrujc nierozumiejcym wzrokiem skomplikowane dane na
tabliczce znamionowej wagonu cakowit wag, obcienie na o,
dopuszczalne cinienie w przewodach pneumatycznych oraz szybko
trakcji. Trafienie byo fatalne. Kula wesza pod praw pach (bo
Salomea podniosa rk, by chwyci si porczy), przebia puco
i strzaskawszy mostek, wysza midzy eb rami, wyrywajc w ciele
dziewczyny imponujc dziur. Na odlego stu pidziesiciu metrw
pocisk z karabinu Mosina mia wystarczajc si, by dokona
nieodwracalnych spustosze.
Pierwsza znalaza si przy niej Wanda, ale zupenie nie wiedziaa, co
robi. Czy podtrzymywa wiotczejce ciao przyjaciki w dziwacznej
siedzcej pozycji, czy moe uoy je na mronej ziemi? Pocisk,
opuszczajc klatk piersiow, rozerwa mocowanie miseczek stanika
i piersi Salomei, wyeksponowane pod rozchestanym szynelem, byy
wci pikne. Do tego stopnia, e Wanda nawet nie pomylaa, by je
zasoni.
mier i dziewczyna pomylaa gupio i bezdusznie, i zacza
nerwowo chichota. Przejechaa tyle tysicy kilometrw, eby dosta
pod ebro wystrzelon na olep kul w jakim Hailarze, o ktrego
istnieniu pewno przedtem nawet nie wiedziaa. Hemmings spojrza na
ni gronie i podtrzyma Salome pod drugie rami. Widzia w yciu
dosy postrzaowych ran. Wiedzia, e w tym ciele, ktre wielokrotnie
podziwia na wskich korytarzach pulmana i o ktrym wiedzia tyle
z opowiada Wandy, ycia pozostao ledwie na kilkanacie sekund.
Zupenie nadzwyczajnym wysikiem Salomea otworzya zamykane ju
przez nadchodzc mier powieki i poszukaa wzrokiem maszynisty.
Ten, jakby czekajc na jej ostatni wol, kucn przed ni na peronie
i patrzy ciepo i uwanie w jej oczy.
Zawsze pana lubiam gos Salomei stawa si zarazem
cieniutki i coraz bardziej chrapliwy: Jak pap
Maszynista umiechn si do niej najbardziej ciepym
i wyrozumiaym ze swych umiechw, a ona odwzajemnia ten umiech
i szybciutko odesza, cieszc si, e zabiera na drog co tak miego
i yczliwego.
Potem stao si kilka rzeczy naraz. Pocig pancerny Polakw
gwatownie, cho jednoczenie cicho i mikko, wrci na swoj
wyjciow pozycj i z omotem odryglowywanych pancernych drzwi
zacz wysypywa z siebie po drugiej stronie pulmana szturmowe
plutony, ktre sprawnie i bez krzyku zajmoway pozycj wzdu toru.
Od wschodu za rozlega si kolejna tego dnia kanonada karabinowa
i melodyjny gos komendy, od ktrego maszynicie zrobio si ju
zupenie ciepo na sercu. Poderwa si na rwne nogi i nie kryjc si,
zacz macha rozkrzyowanymi rkami i krzycze:
- Utsuna! Watashitachi-ha mikata-da!82
Zgodnie z reguami, wedle ktrych wszechwadny los zarzdza
takimi wydarzeniami, powinna go trafi kolejna kula. Ale nie trafia.
I maszynista wci machajc rkoma i krzyczc, ruszy biegiem na
wschd, w stron licznej i sprawnie rozwinitej tyraliery japoskiej
piechoty, w charakterystycznych futrzanych czapkach i zrzuconych na
plecy baszykach. Japoczykw byo bardzo wielu, a za plecami
nadbiegajcych pojawiali si wci nowi. Irkuccy zwolnili.
Zatrzymywali si niepewnie. Niektrzy mieli ochot zawrci,
a karabiny zaczy ciy im w doniach, jak gdyby stanowiy co
wstydliwego i kompromitujcego. Nikt ju nie strzela, a dwie tyraliery
ostronie zbliay si do miejsca, w ktrym leao flankowane przez
Wand i Hemmingsa ciao Salomei i gdzie siedzia obmacujcy
z zafrasowaniem ysin Kravak. Iwan, ciskajc w prawej doni naganta,
niepewnie oglda si na swoich ludzi, ktrzy powodowani zbiorowym
impulsem pozwolili mu wysforowa si o dobre kilkanacie krokw.
Strzay z lewej, od strony magazynw take ucichy, a porucznik Marek
na czele Czechw prowadzi kilkudziesiciu rozbrojonych ludzi
pokorn teraz i niepewn swego losu zbieranin w wojskowych
szynelach, chiskich watowanych kaftanach i usmolonych
pkouszkach83. Wreszcie krg uzbrojonych ludzi zamkn si
ostatecznie wok peronowej hailarskiej Piety, a ostatnie wolne w nim

82 Nie strzelajcie! Jestemy przyjacimi! (jap.).

83 W Hailarze na zoty pocig zaczaili si robotnicy kolejowi.
Historycy twierdz, e byli oni zbolszewizowani, naley jednak sdzi, i
powodowaa nimi bardziej przyziemna ch ograbienia skadu. Trudno
zreszt wyrokowa, bo w owym czasie rejon wzdu Kolei Wschodniochiskiej
by po trosze ziemi niczyj, na ktrej cieray si wpywy bolszewikw,
biaych, Czechw, sprzymierzonych i si atamana Siemionowa, ktry wci
dysponowa sporymi wpywami i du liczb ludzi pod broni.
miejsca zajli Polacy. Gdyby teraz kto przypadkowo wystrzeli,
najprawdopodobniej zapocztkowaoby to nieprawdopodobn masakr
z najbliszej odlegoci. Przecie cz z nich miaa bro maszynow,
a niemal wszyscy granaty. Kravak z min jak najbardziej idiotyczn
wci siedzia na ziemi i nikt z jego ziomkw jako nie pieszy mu
z pomoc. Iwan zupenie nie wiedzia, co robi. Patrzy na ciao Salomei
i czu, e narasta w nim jednoczenie spniona rozpacz i przedwczesny
gniew.
Nie yje?
To pytanie skierowa do Wandy, ktra spokojnie podniosa oczy na
Kaeduba i cyzelujc sowa, powiedziaa bez cienia wyrzutu:
Przed chwil nic jej nie byo. Nic. Dopki si znowu nie pojawie,
towatzyszu. A moga sobie spokojnie y. I moe nawet zostaaby twoj
on? Jak mylisz, towarzyszu? Bardzo chciaa wrci. Do ojca. Moe
wrciaby z tob? A ty? Czy to cae te gwno z tych tam wagonw
jest warte jej ycia? Czy mona za to kupi zmartwychwstanie? Nie? To
znaczy, e nic nie jest warte
Nie czekajc na odpowied, poprosia Hemmingsa:
Zaniecie j do jej przedziau.
Ciko wstaa z klczek, jakby nagle przybyo jej wiele lat,
poprawia na sobie szynel, bo zrobio si jej przeraliwie zimno i wrd
ciekawych spojrze otaczajcych j japoskich i czeskich onierzy
posza, czapic rannymi pantoflami, w stron stopni pulmana. By
moe wszystko skoczyoby si zupenie inaczej, ale Czesi nioscy
Salome byli wyjtkowo niezdarni i omal nie wypucili ciaa z rk,
dwigajc je do drzwi wagonu. Jeden z nich zapa je w ostatniej chwili,
a olniewajca doskonaoci nawet po mierci do Salomei, zupenie
bezwadna, przypada do ziemi, jakby trup chcia zabra garstk
przemieszanego ze niegiem wiru na pamitk. To wystarczyo, by
Kaedub, patrzcy spode ba, jak byk grzebicy kopytami na arenie,
poczu w gowie wir, ktry krcc si coraz szybciej, porywa ze sob
jego mylenie i wiadomo. Chyba dopiero ta do ktrej ksztat,
ciepo i niemia energi wyobraa sobie w czasie niekoczcych si
seansw absurdalnej tsknoty za jej dotykiem uwiadomia mu cay
bezsens ostatnich dwch lat ycia. Przey w sekund rzecz
niesamowit. By niemal pewny, e kto, o kim dotychczas sdzi, e jest
nim samym, wyszed z niego i na chwil stan obok. Tak jakby jego
ciao i umys nagle straciy ostro i rozdwoiy si na chwil, jak obraz
w wypenionym zami oku. Gdy wszystko znw si wyostrzyo, poczu
si dokadnie tak jak wtedy, gdy recytowa monolog Antoniusza, nie
bardzo wiedzc, gdzie koczy si Szekspir, a gdzie zaczyna on sam.
Zrobi wic dwa sceniczne kroki do przodu, czujc, e nogi ma zupenie
sztywne, i tonem zwierzchnika zada proste i oczywiste pytanie
najbliszej znanej osobie:
Tian! Co tu si wyrabia?
Maszynista take postpi do przodu, trzymajc swoje shiko-mi-
zueoburcz, jak gromnic w cerkwi, i umiechn si z wyszoci.
Nie jestem Tian powiedzia z pewnym smutkiem, bo mimo woli
przywiza si do swojej roli. Jestem kapitan Eiso Kidera.
Iwan odchrzkn, a twarz nabrzmiaa mu zoci.
Jeste szpiegiem!
Byem sprostowa Kidera i delikatnie si ukoni. Ale teraz, jak
pan widzi, wracam na ono cesarskiej armii.
I co zamierzacie? Pan i paska cesarska armia?
Iwan nie traci rezonu, cho czu, e balansuje na krawdzi. Zaczo
mu by obojtne, co si stanie, a adrenalina zakua go gdzie w okolicy
nerek bolenie i rozkosznie. Kidera by wcieleniem uprzejmoci, cho
momentami jego gos przypomina syk rozdranionego wa:
Zdy pan zapewne zauway, e ukad si nieco si zmieni.
Sdz wic, e najmdrzej bdzie, gdy kady uda si w swoj stron.
Iwan delikatnie pooy kciuk na kurku naganta.
W swoj? podnis brwi w sarkastycznym zdumieniu, ale Kidera
nie wypada z roli.
Pan tam nie zdejmujc rk z shikomi-zue, pokaza Iwanowi
podbrdkiem kierunek na Irkuck a my tam.
Zasygnalizowa wschd nieznacznym ruchem gowy. Iwan
odcign kurek, ktry zaskoczy z cichym pykniciem.
A zoto? nie dawa za wygran.
Kidera pokiwa gow z wystudiowanym smutkiem.
C, jak pan widzi, jestemy w przewadze
Iwan poderwa rewolwer do gry, chcc nie wiadomo dlaczego
wycelowa w gow Japoczyka. Kidera wiedzia dostatecznie duo
o ludzkiej determinacji, by mie pewno, e Iwan wystrzeli. Poczeka,
a do z rewolwerem wzniesie si dostatecznie wysoko, a potem
ciciem giakuto84, ktre byo pynn kontynuacj wyjcia miecza
z pochwy, odci od dou do Kaeduba wraz z rewolwerem. Bro
z zacinit na kolbie doni przeleciaa w powietrzu kilka metrw,
malowniczo koziokujc, a potem spada pomidzy uda wci
siedzcego na peronie i obmacujcego gow Kravaka. Kidera obrci
miecz w powietrzu rkojeci w d, by zada kocowe cicie w lew
skro Iwana. Opuci jednak mikko bro i strzepnwszy z gowni kilka
rubinowych, wesoych kropel krwi, z cichutkim trzaskiem wpuci
miecz do pochwy. Nie spojrza nawet na Iwana, a japoscy piechurzy
na wszelki wypadek wycignli przed siebie bro i nastroszyli si jak
bojowe koguty. Kidera ukoni si im z szacunkiem, a gdy rozsunli si
sprawnie, podrepta frasobliwie w stron parowozu. Soce stao ju
nad grami, ale byo nienaturalnie czerwone. Z czystego, bezchmurnego
hailarskiego nieba zacz sypa drobny i suchy nieg.

84 Odwrotny miecz (jap.). Technika trzymania i cicia mieczem.

Gownia w tej technice znajduje si po tej stronie doni, gdzie mamy may
palec, a rkoje wskazuje w t stron, gdzie jest kciuk. Przypomina to
trzymanie narciarskiego kijka. Jest szybk i stosowan w walce na krtki
dystans technik kenjutsu.
 Na pokadzie parowca,,Takanami-Maru,,,

Morze Japoskie, maj 1920 roku.

Przecie miaa pani wiele moliwoci. Trzeba byo pyn

z majorem Hemmingsem do Stanw albo z Czechami na Generale
Grancie. Za miesic byaby pani w domu.
Wanda odwrcia si tyem do soca i dotkna policzkw, ktre
ju zaczynay j piec. Wiatru nie byo, a morze, wbrew nazwie statku,
byo zupenie spokojne85.
Major Hemmings zawahaa si. Sdz, e rola majora
Hemmingsa w moim yciu zostaa ju odegrana. Byy nawet bisy
i dobre recenzje, panie kapitanie.
Majorze Kidera poprawi j spokojnie, ale nie bez dumy.
Wanie dostaem depesz o awansie. I skd ja teraz wezm
odpowiednie dystynkcje?
Zrobi zatroskan min, ale tylko po to, by si umiechna. C to
bya za olniewajca kobieta. Wyobrazi j sobie w anturau swojego
domu. W japoskim stroju. Albo w ogrodzie. Albo w kpieli.
Wystarczyo, eby bya. Ale ta kobieta nie tylko potrafia by. Ona
umiaa o wiele wicej. Bya dumna. Wojownicza. Podstpna
i wyrachowana. Pena seksu. Delikatnoci. Litoci i wyrozumiaoci.
Miaa take skryte pragnienia i bya bardzo zdolna. Jednym sowem:
bya idealna, a delikatna siateczka zmarszczek koo lekko zadartego
nosa wieczya t idealno. W sukni z czarnej, jedwabnej satyny, ktr
kupia we Wadywostoku, w pa skim somkowym kapeluszu ze
wstk i w pantofelkach bez obcasa, z zarumienion od morskiej
opalenizny buzi, przycigaa wzrok wszystkich mczyzn na statku.

85 Takanami (jap.) wysoka fala.

By dumny, e podruje w jego, Kidery, towarzystwie.
Ona take patrzya na niego z wielk przyjemnoci. Bez
mandurskiego warkoczyka, z wosami krciutko przycitymi na
jeyka, w skromnym, oliwkowym mundurze cesarskiej piechoty
wyglda modo i wydawa si jej kim mona by rzec - sterylnym.
Moe poprzez kontrast biaego paseczka konierzyka, ledwie
wygldajcego spod zapinanego wysoko pod szyj munduru. Moe
poprzez niewiarygodnie biae i ksztatne zby, na ktre nigdy przedtem
nie zwrcia uwagi. Jego bardzo starannie wygolona twarz z profilu
przypominaa troch portret indiaskiego wodza. Tego z pudeka
wirgiskich cygar, ktre pali ojciec. Bo Kidera mia lekko indiaski nos.
Bya to twarz, ktra j pocigaa. Podobnie jak jego donie. Pozornie
delikatne, o dugich, adnych palcach, ale gdy pooya na nich, lecych
na relingu, swoj do, poczua ukryt w tych doniach si i sprawno.
Nie wiedziaa jeszcze, czy znajdzie w sobie ochot na to, by z nim spa.
Wiedziaa, e ma wielk i nieustajc ochot, by z nim rozmawia.
Pomimo e by oszczdny w sowach i wypowiada ich tylko tyle, ile
byo trzeba, by zosta zrozumianym.
Przykry jej do swoj przyjazn i opiekucz doni, ale nie
spojrza na ni. Patrzy na stojcego kilka metrw dalej Iwanuszk.
Chopiec w europejskim garniturze wyglda zjawiskowo. Dopiero ten
strj podkrela urod twarzy i pikno modego, wywiczonego przez
szuflowanie wgla ciaa. Jego te bd mi zazdroci, a gdy bd ich
mia oboje blisko siebie
Rozmarzy si. Nigdy nie pragn prozaicznie pojmowanego
szczcia. Nie pragn rzeczy ani pienidzy. Za to niezmiernie wysoko
ceni sobie moliwo obcowania z ludmi, ktrzy mu si podobali. Czy
raczej z takimi, ktrzy go ekscytowali, i niewane byo, czy dziaali na
niego wygldem, czy te si swojego ducha. Teraz byo mu to dane
i cieszy si, e tak jest. Iwanuszka dziki jego koneksjom i pienidzom
trafi do dobrej szkoy i w przyszoci bdzie szpiegiem rwnie dobrym
jak on sam. Umie ju walczy i myle samodzielnie. Potrzebne mu
wyksztacenie, jzyki i znajomo technik. Tego wszystkiego trzeba go
nauczy. Trzeba go take nauczy wykorzystywania kobiet i mczyzn
do swoich celw. On, Kidera, i Wanda bd dobrymi nauczycielami
tego przedmiotu. Umiechn si do siebie w mylach, albo inaczej:
umiechn si do swoich myli. Do Wandy w jego doniach drgna.
Odwrci wic do niej twarz z uprzejmym, taktownym umiechem.
Jak pan myli, panie majorze? Czy bd tam moga koncertowa?
Widzia po jej oczach, e to dla niej wane. Odpowiedzia wic bez
zwoki, bo wczeniej ju o tym myla.
Sdz, droga pani, e rzd mojego kraju, zobligowany pani
udziaem w wydarzeniach ostatnich miesicy, zapewni pani nie tylko
moliwo koncertowania.
To brzmiao zagadkowo, wic poprosia go spojrzeniem
o wyjanienia.
Japoczycy s narodem bardzo muzykalnym i zapewniam pani
kochaj sztuk. Ale nie staniemy si obywatelami wiata, gdy
bdziemy sucha wycznie koto i shiamisenu. Z tego, co wiem, pani
znakomicie si zapowiadaa, myl wic, e powinna pani mie
moliwo zaoenia wasnej szkoy. Ja w kadym razie, jeli pani
pozwoli tu lekko si przed ni skoni doo wszelkich stara, by
tak si wanie stao.
Pomyla, e z gratyfikacji, jak z pewnoci mu wypac, sta go
bdzie z a twoci na stworzenie takiej szkoy wasnym sumptem.
To byoby fajnie.
Rozbroia go zupenie tym sztubackim okreleniem. Westchn wic
z ukontentowaniem, jak czowiek, ktremu speniaj si nagle wszystkie
plany i yczenia. I powiedzmy sobie szczerze troszk si wzruszy.
Niech pan mi jeszcze odpowie na dwa pytania. To dla mnie
bardzo wane. eby pozna pana opini. A potem obiecuj: bdziemy
ju gada tylko o przyjemnych rzeczach. Potem opowie mi pan
o Japonii. Zgoda?
Po wyrazie jego twarzy poznaa, e nie ma nic przeciwko takiej kolei
rzeczy. Spytaa wic:
Czy trzeba byo obcina t rk? Czy to byo konieczne?
 Nie zastanawia si w ogle. Jakby spodziewa si wanie tego
pytania.
Nic nigdy nie jest konieczne. Prcz jednej rzeczy. Trzeba
przestrzega form. Dobrych. Waciwych. Starych form. Trzeba je
dobrze sob wypenia. To jedyna konieczno. A poza wszystkim
Gdybym tego nie zrobi, wystrzeliby mi prosto w gow. Ju zacz
naciska spust. Czy pani nie widziaa, e nie ba si mierci?
Podchwycia spiesznie:
A czy wobec tego nie lepiej byoby mu obci gow?
Kidera posmutnia:
Bez gowy nie miaby szans na przemylenia o tym, jak mona y
dalej bez rki. A tak Zastanowi si chwil. Jeli przeyje, moe co
to zmieni Moe ukae mu si inna droga. Ale to ju nie nasza sprawa.
A ta druga kwestia?
Myli pan, e ten bolszewizm si utrzyma? e nard si podda?
Znam Lenina i wiem, e tam na grze, na Kremlu, siedz zawodowcy.
Dlatego rewolucja im si udaa. Myli pan, e to si utrzyma?
Popatrzy przed siebie na horyzont, na ktry soce naoyo
delikatn, mglist blend, jakby spodziewa si, e wypatrzy tam
macierzyste wyspy. I nie wiadomo dlaczego przyszed mu do gowy
jeden z ostatnich fragmentw Hagakure:
W czasie, kiedy mistrz Owari, mistrz Kii i mistrz Mito byli
zaledwie dziesicioletnimi chopcami, pan Ieyasu, spacerujc z nimi po
lesie, zrzuci przypadkiem na ziemi wielkie gniazdo os. Gdy ze rodka
wyleciaa chmara rozwcieczonych owadw, Owari, Kii i Ieyasu
przestraszyli si i uciekli. Tylko Mito nie uciek. apa siedzce na jego
twarzy i dlce go osy.
Jedn po drugiej. I odrzuca je.
 Posowie

Kaedub przey. Zawdzicza to jednemu z przytomnych

czerwonoarmistw, ktry okaza si medykiem. Tryskajcy krwi kikut
podwizano, a przecite naczynia przypalono pogrzebaczem
z dworcowego koksownika. O dziwo, wstrzs blowy jak nazywaj to
specjalici nie zabi Iwana. Mrz by tym razem sprzymierzecem
okaleczonego ciaa, bo ttnice i yy zacisny si samoczynnie
natychmiast po ciciu. Wbrew yczliwym radom Tymczasowego
Przewodniczcego, postanowi wraca razem z ocalaym zotem.
W czerwcu 1920 by znw na ubiance86. Rycerz Rewolucji87, cho Iwan
przygotowany by na najgorsze, nie kaza go z miejsca rozstrzela, ale
powita z otwartymi ramionami. Z szatask intuicj wyczu, e
tragedi wiernego funkcjonariusza mona wykorzysta do wasnych
celw i e tak okrutnie dowiadczony, bdzie tym okrutniej
dowiadcza innych.
Dzieryski si nie przeliczy. W niedugim czasie Iwan zasyn ze
swych metod. W krgach zwizanych z ubiank a mamy tu na myli
zarwno tych, co siedzieli na grze, jak i tych, co siedzieli w piwnicach
nazywano go pieszczotliwie Jednorkim Bandyt. Jednym z pierwszych
posuni Iwana byo odnalezienie i zamordowanie Natana
Szlifersztajna, czym w zasadzie uczyni zdesperowanemu brakiem
wieci od crki ojcu przysug. Gdyby docieka motyww owego
postpku Moe zreszt lepiej nie docieka, bo czytelnik zwtpiby we

86 Przed rewolucj budynek pod numerem 13 na ubiance zajmowao

Towarzystwo Asekuracyjne Rosja, potem, w 1918, dom nr 11 zaj na swoje
biuro Dzieryski, a pod numerem 13 pomiecia si WuCzeKa. W jzyku
potocznym ubianka funkcjonuje do dzi. Wzi na ubiank znaczy to
samo, co po polsku zapudowa.
87 Tak Prawda nazwaa Dzieryskiego w rzdowym nekrologu.
wszystkie teorie, w ktrych peni wiary filozofowie gosz
niepodwaaln wyszo dobra nad zem. Mona jedynie podejrzewa,
e chcia w ten sposb uwolni swoj dusz od ostatniego na ziemi
przyjaznego cienia niegdysiejszej mioci.
Ciao Salomei dziki mrozowi dowieziono w znonym stanie do
Harbina. Tu, przy pomocy Czechw i Kidery, Wanda urzdzia jej
skromny pochwek na ydowskim cmentarzyku, pooonym
malowniczo na wzgrzach tu nad Sungari, na skraju dzielnicy
zamieszkiwanej przez kilka tysicy rosyjskich ydw, zmuszonych do
emigracji jeszcze za cara.
Major Hemmings wraz z czci amerykaskiego kontyngentu
odpyn do Stanw. Nie zrezygnowa z kariery wojskowej, ale dziki
doskonaej posadzie wykadowcy w jednej z renomowanych akademii
wojskowych mg podj prywatne studia nad histori doktryn
religijnych i w krtkim czasie opublikowa na ten temat szereg prac,
zdobywajc uznanie w krgach naukowych i popularno wrd
zachwyconych nowatorskim ujciem problemu czytelnikw88.
A zoto? Jak to zoto. Po pewnym czasie zaczy si pomwienia,
oskarenia, domysy, a wreszcie zwyke oszczerstwa. Irkucka gazetka
Wast' Truda z kwietnia 1920 roku informowaa z triumfem, i po
rozstrzelaniu Koczaka zdoano odzyska 20 000 pudw zota, co
dawao sum 410 milionw rubli. W latach dziewidziesitych XX
wieku gazety sowieckie, w czym przodowaa Komsomolskaja
Prawda, twierdziy na wyprzdki, e do Czechosowacji trafio
trzydzieci wagonw. Poniewa do pitnastotonowego wagonu
adowano zwykle okoo szesnastu ton zota, byoby tego cakiem sporo.
Chyba jednak za wiele, nawet jak na zwyczaje bolszewickich
propagandzistw. Czesi oczywicie dementowali z zapaem, a sam
prezes czechosowackiego Banku Narodowego, niejaki Tosovski, raczy
si przyzna, e Czesi zdoali przywaszczy sobie jedynie dwanacie

88 Najbardziej znana to: Conflicts Between Religious and Political

Doctrines of the Ancient World, Pennsylvania Press 1926.
ton. Prawdopodobnie najmniej dostao si Japoczykom, co byo
zupenie nieproporcjonalne do ich wojennego wysiku. W kocu
wyruszyli na Syberi w sile blisko stu tysicy chopa. Ale i tu nie wiemy
niczego pewnego. Komsomolskaja Prawda pisze o ledwie
osiemdziesiciu skrzyniach i dla przyzwoitoci powouje si nawet na
japoskie rda89. Wydawana w Kobe angielska gazeta Japan
Advertiser donosia w dwa miesice po opisywanych w ostatnim
rozdziale wypadkach o setkach ton zota, ktre Legion Czeski
zaadowa na parowiec Legion (take zakupiony za zoto, podobnie
jak inne parowce).
To chyba te gruba przesada. Bardziej wiarygodnie brzmi artyku
w Izwiestijach, w ktrym autor donosi, i renomowany czeski bank
Legio-Bank swj kapita opar na zagrabionym skarbie. Media czeskie
oczywicie dementuj. Wedug nich legionici przywieli do Pragi
skarby warte zaledwie kilkadziesit milionw wczesnych koron.
Polacy, jak zwykle, wyszli na caej historii najgorzej. Byli za to
bardzo dzielni, osaniajc ewakuacj Legionu. Polska 5. Dywizja
Syberyjska, chronic Kolej Transsyberyjsk przed natarciem Armii
Czerwonej, stoczya kilka cikich i krwawych bitew, w tym najbardziej
wyniszczajc pod miejscowoci Tajga. Gdy na pocztku 1920 roku
zabrako im wgla, ywnoci i taboru, musieli skapitulowa90.
Bolszewiccy komisarze zapewniali ich gorliwie o moliwoci powrotu
do ojczyzny. Wbrew tym obietnicom wikszo onierzy trafia do
obozw koncentracyjnych w rejonie Krasnojarska. Godzono ich
i pozbawiono opieki medycznej. Dua liczba oficerw zostaa
aresztowana i uwiziona. Jedynie nieliczni Polacy zdoali opuci

89 Na historyka Yoshiyaki Hiyam. Ten pono mia relacj japoskiego

piechura, ktry asystowa przy przeadunku zota.
90 Po kapitulacji 10 stycznia 1920 roku walczy nadal polski batalion kpt.

Werobeja. Warto doda, e cofajcy si onierze 5. dywizji podejrzewali

Czechw o celowe zablokowanie torw i tym samym odcicie drogi odwrotu
(przyp. red.).
Syberi wraz z Czechami91.
S3/6 doprowadzi zoty skad do oceanu, a po krtkim remoncie
zosta wcielony do japoskiego taboru obsugujcego liczne garnizony.
Jego nowa suba trwaa zaledwie tydzie. Ktrej kwietniowej nocy,
pokonujc stromizny Wielkiego Chinganu, wyskoczy na zakrcie
z szyn i rzuci si w kilkudziesiciometrow przepa, pocigajc za
sob wagony wyadowane piechurami i zaopatrzeniem. Zrobi to, jak
mona sdzi, dlatego, i poprzedniej nocy powodowani
niezrozumiaym i bezmylnym okruciestwem nowi waciciele spalili
ywcem w jego palenisku trzech czonkw bolszewickiej Rady
Wojennej92.
Gdyby dowiedzia si o tym major Eiso Kidera, zapewne nie
okazaby zdziwienia. Darzy przecie t maszyn wielkim szacunkiem
i zawsze podejrzewa, e parowz ma dusz.
Shikomi-zue ley przede mn na stole, przy ktrym pisz. Idealnie
spolerowana gownia przyciga mj wzrok, a w efekty na powierzchni
wielowarstwowej stali mona wpatrywa si bez koca. Ja jednak
zamykam oczy i cho wiem, e nie powinienem delikatnie dotykam
ostrza. Czybym spodziewa si wyczu pod palcami lady dawno
przelanej krwi?

91 Inni dopynli do kraju dziki staraniom Polskiej Misji Wojskowej

i zdyli jeszcze wzi udzia w bitwie warszawskiej. Reszta wrcia do Polski
dopiero w 1922 roku (przyp. red.).
92 Miao to miejsce na stacji Murawiewo-Amurskaja. Na pocztku

kwietnia 1920 roki Japoczycy zlikwidowali organizacje komunistyczne we

Wadywostoku, Nikolsku Ussuryjskim, Chabarowsku i w zasadzie
w wikszoci mniejszych miast i miejscowoci Przymorza i Przyamurza.
Japoczycy systematycznie zwikszali zasig ekspansji. Wiosn 1920 roku
w miastach syberyjskiego Dalekiego Wschodu funkcjonoway ju oddziay
kilkunastu najwikszych japoskich korporacji. Wraz z japoskim biznesem
zagniedzio si tu take ponad 50 tysicy japoskich osadnikw. Byo to
oczywicie zarzewiem wielu konfliktw. I tak na przykad w Nikolajewsku
bolszewicy wycili w pie 700 japoskich przybyszw.
Warszawa, grudzie 2004
 rda

Fragment sonetu Francesca Petrarki w przekadzie Jalu Kurka

(przedruk za: F. Petrarca, Sonety do Laury, Krakw 1998)
Fragment utworu Aleksandra Boka w przekadzie Jzefa Smagi
(przedruk za: J. Smaga, Rosja w XXstuleciu, Krakw 2001)
Fragment Juliusza Cezara Williama Shakespeare'a w przekadzie
Jzefa Paszkowskiego (przedruk za: W. Shakespeare, Dziea dramatyczne.
T. 4-5, Tragedie, Warszawa 1980)