Biu m - 2011

BIU M
MC TIU:

- Phn tch c nh ngha v phn loi ca biu m.

- Phn loi cc loi biu m ph v so snh s khc nhau gia cc biu m ph.
- Phn loi cc dng tuyn ngoi tit, phn tch s ph hp gia cu trc v chc nng.
- Phn loi cc dng tuyn ni tit.
- Phn bit cc kiu ch tit ca tuyn ngoi tit.
- So snh cu to, chc nng vi nhung mao, lng chuyn v np gp y
- Trnh by chc nng 6 loi lin kt gia 2 t bo biu m gn nhau.

I. NH NGHA - PHN LOI:

1. nh ngha:

Biu m l m cu to bi cc t bo lin kt vi nhau cht ch v khng c bt k cu trc gian

bo no.
Bo tng t bo biu m cha siu si keratin (u mi tn trong hnh).
Cc t bo biu m lin kt vi nhau bng nhiu loi lin kt t bo (mi tn trong hnh).
Biu m gn vo m lin kt qua trung gian 1 mng y.
2. Phn loi:
Ngi ta phn bit 2 nhm biu m: biu m ph v biu m tuyn.
Biu m ph l loi biu m lp mt trong ca 1 khoang c th hoc ph mt ngoi 1 c
quan. Biu m ph lun ta ln 1 m m. Biu m ph c kh nng ti to mnh, khng cha
mch mu nhng i khi c phn b thn kinh rt phong ph. Biu m ph c nui bng cc
cht dinh dng t m m khuych tn qua mng y.
Biu m tuyn cng l m c to bi cc t bo lin kt vi nhau cht ch, v khng c cu trc
gian bo chen gia. Tuy nhin, cc t bo c bit ha thnh t bo tuyn c kh nng tng
hp v ch tit mt hay nhiu sn phm c hiu. Biu m tuyn c chia thnh 2 nhm ln: cc
Biu m - 2011
tuyn ngoi tit v cc tuyn ni tit. Tuyn ngoi tit l nhng tuyn sn phm ch tit ra mi
trng ngoi thng qua ng dn (ng ch tit), tuyn ni tit khng c h thng ng dn, sn
phm ch tit trc tip vo mu.

II. BIU M PH:

Ta c th phn loi biu m ph theo 2 cch:
Da vo s lng lp t bo, c 2 loi: biu m ph a tng gm nhiu lp t bo v biu m ph
n tng ch c 1 lp t bo.
Da vo hnh dng ca cc t bo biu m lp nng nht, c 3 loi: biu m lt (t bo dt,
mng), biu m vung (t bo hnh khi vung) v biu m tr (t bo hnh khi ch nht).
Tng hp c 2 cch phn loi, ta c cc loi biu m ph nh sau:
n: Biu m lt n, biu m vung n, biu m tr n v biu m tr gi tng ng h hp.
Tng: Biu m lt tng sng ha, biu m lt tng khng sng, biu m vung tng, biu m tr
tng v biu m niu.

1. Biu m lt n: l 1 biu m ph cu to bi 1 lp t bo hnh a din, dt c b khng

u. Vng trung tm ca mi t bo thng c mt nhn hi li vo lng khoang. Biu m lt n
thng gp trong l ngoi bao Bownman, on ln quai Henl. Mng bng, mng phi, mng tim cng
c lp bi biu m lt n nhng c ngun gc t trung m nn c gi l trung biu m. Mt
trong cc thnh mch mu cng c lp bi biu m lt n nhng c ngun gc t trung m nn
c gi l ni m.
Biu m - 2011
2. Biu m vung n: c thy nhiu ng bi xut ca cc tuyn, l 1 biu m ph cu to
bi 1 lp t bo hnh khi vung.
3. Biu m tr n: c to bi 1 lp t bo cao nhiu hn rng. Mi t bo c 1 cc y
nm ta trn m m v 1 cc nh hng vo lng ng. i khi cc nh khng c g c bit, tuy
nhin, thng th cc nh c bin i:
Cc nh cha 1 git cht nhy ln v sng m t bo s bi xut ra ngoi, v d: biu m lp mt
trong d dy. Git cht nhy gip nim mc d dy khng b tn thng do HCl c tit ra bi cc
tuyn mn v.
Cc nh ca t bo c chc nng hp thu c vin bi 1 ng c nhng kha dc rt mnh v
u. V d: biu m tr n rut non c cc nh gi l mm kha, v ng thn gi l vin bn chi.
Di knh hin vi in t, mm kha v vin bn chi u to bi cc cu trc hnh tr xp song song
gi l cc vi nhung mao. l nhng nhnh bo tng cc ngn t bo, do bo tng i mng t
bo ln lm tng din tch b mt ca t bo. Vi nhung mao c cu trc kh kin nh nh bn trong
c nhng si actin chy dc. Cc siu si actin c c nh nh cc protein: villin, fimbrin, fodrin,
myosin. Vi nhung mao c ph bi mt lp o t bo gi l glycocalyx.
Biu m tr n thy trong ng mo tinh ca c quan sinh dc nam, t cc nh t bo mc ra 1 s
nhnh di cong queo, khng c kh nng chuyn ng gi l cc lng gi. Lng gi c cu to nh vi
nhung mao, gip tng din tch trao i cht, c th to nhnh vi nhau.
Biu m tr n trong vi trng, cc nh t bo c ph bi nhng vch dc dy, di, khng u
v tha hn so vi mm kha. l cc lng chuyn, c kh nng chuyn ng. Lng chuyn c cu
to gm 9 cp siu ng ngoi vi bao quanh 2 cp siu ng trung tm (xem thm bi B xng t
bo).
Nh vy biu m tr n l 1 biu m ph cu to bi 1 lp t bo hnh tr. Cc nh c th c
cc bin i nh cha 1 git cht nhy do t bo ch tit, c vi nhung mao, lng gi hay lng chuyn.

Biu m tr n: c hai cc cc nh v cc y
Biu m - 2011

4
. Biu m tr gi tng c lng chuyn: thc cht l 1 biu m ph n tng, to bi cc t bo hnh
tr c hnh dng khc khuu ci xen vo nhau. Nhn t bo nm cao khc nhau, do , trn lt ct
c v nh nm chng cht ln nhau, to cm gic l 1 biu m a tng. Cm gic ny cng tng ln do
s hin din ca cc t bo d tr kch thc nh, nm chen gia cc y ca cc t bo tr.

5. Biu m lt tng sng ha: ch gp da, l 1 biu m ph a tng to bi 1 lp y gm cc t bo

hnh khi vung, nhiu lp trung gian cha cc t bo a din c nhn v cc lp b mt gm cc t
bo dt khng nhn v ha sng. Biu m lt tng sng ho gm 5 lp, t cc y ln cc nh: lp
y l mt hng t bo hnh khi vung ta ln mng y (lp sinh sn c nhim v ti to biu m),
lp gai gm cc t bo hnh a din lin kt vi nhau bng cc th lin kt c dng gai, lp ht c cha
ht a baz trong bo tng gi l ht keratohyalin, lp sng v lp bng gm cc t bo cht, lp
bng cha cc ht eleidin (do s kt hp gia protein ca t trng lc v ht keratohyalin).

6. Biu m lt tng khng sng: lt trong ming, thc qun v m o, c cu trc tng t
biu m lt tng sng ha. Biu m lt tng khng sng cng c 1 lp y to bi t bo hnh khi
vung c kh nng sinh sn ti to cc lp bn trn, nhiu lp trung gian gm t bo a din c nhn
ln v cc lp b mt c t bo dt b bong trc dn. Ch c im khc bit l cc t bo b mt vn
cn nhn v khng ha sng.
Biu m - 2011

7. Biu m ph vung tng: gp ng bi xut ca 1 s tuyn nh tuyn nc bt, tuyn m

hi. Biu m ph vung tng gm 2 lp t bo hnh khi vung, gii hn 1 lng ng hp gia. Lp
y thng c cu trc c bit l np gp y. Np gp y l nhng ch mng bo tng cc y
lm su vo bo tng to thnh nhng m o y. Nh nhng m o y, ton b din tch ca
mng bo tng mt y tng ln rt nhiu. V th, qu trnh trao i cht y thun li v tng ln.

8. Biu m ph tr tng: gp cc ng bi xut c ng knh ln. N c to bi 1 hoc 2

lp t bo hnh khi vung di v 1 lp t bo hnh tr trn b mt. Trong lng ng c th thy cht
nhy hoc sn phm ch tit.
9. Biu m niu: ch gp trong cc ng dn tiu, to bi 1 lp y gm t bo hnh khi
vung nm ta trn 1 m m, tuy nhin lp y ny khng c lin tc v u n; 1 hoc 2 lp
trung gian gm cc t bo hnh vt c trc dc vung gc vi b mt biu m; 1 lp b mt gm cc
t bo rt ln, c cc y b n lm bi cc t bo bn di. Lp b mt ny s b p dt khi lng ng
dn tiu b cng y.

III. BIU M TUYN:

1. Tuyn ngoi tit:
Biu m - 2011
L cc tuyn thng cc sn phm ch tit, gi l cht ch tit, vo mi trng ngoi. Tuyn
c cu to gm hai phn: phn bi xut l cc ng dn cht ch tit ra mi trng ngoi, phn
ch tit gm cc t bo c tnh phn cc r rt: cc nh hng ra ngoi, cha cht ch tit; cc
y cha nhn v bo quan. Hnh dng t bo tuyn thay i ty theo bn cht ca cht ch tit.

S ch tit l mt qu trnh trong cc t bo tuyn hp th nhng phn t nh t mu v bng

c ch sinh tng hp ni bo, bin chng thnh mt sn phm c cu to phc tp hn ri sau
bi xut ra khi t bo. Nhng cht c ch tit trong t bo c th l protein (tuyn ty), lipid
(tuyn thng thn v, tuyn b) hoc l phc hp protein vi hydrat cacbon (tuyn nc bt).
Ring tuyn sa c kh nng tit c ba loi: protein, lipid, hydrat cacbon.
Tuyn c gi l tit nhy khi tng hp v ch tit cht nhy. Cc nh cha cc git cht nhy
sng (do cht nhy t bt mu khi dng cc k thut nhum thng thng). Nu t bo cha nhiu
cht nhy, nhn s b p dt v pha cc y; nu cha t cht nhy hn, nhn vn c hnh trn hoc
bu dc. Cu to ha hc ca cht nhy cha nhiu glucid nn s c thy r khi dng cc phm
nhum c i tnh cao i vi cc phn t glucid, nh trong k thut nhum P.A.S (Periodic Acid
Schiff).

Tuyn c gi l tit nc khi tng hp cht ch tit khc vi cht nhy. Cc nh c dng ht do
cha nhiu ht ch tit. S lng v kch thc ca cc ht thay i ty theo loi t bo cng nh
tnh trng hot ng ca t bo. Nhn trn, nm trong 1 vng bo tng i kim cc y.
C 5 loi tuyn ngoi tit: cc t bo tuyn bit lp, l tuyn, tuyn trong biu m, tuyn ng v
tuyn ti. Ba loi u c tm thy trong biu m, to bi cc t bo tit nhy.
1.1. Cc t bo tuyn bit lp: l loi tuyn ngoi tit n gin nht. l nhng t bo tit
nhy nm ri rc trong biu m ph tr n. Cc nh phnh to do cha nhiu cht nhy, t bo trng
ging nh i hoa nn cn gi l t bo i. Cc y hp cha nhn m, chen gia cc t bo biu m
ln cn.
Biu m - 2011
1.2. L tuyn: khi tt c t bo ca biu m ph tr n bit ha thnh t bo tit nhy th
biu m ny cng ng thi l 1 loi tuyn ngoi tit. L tuyn c thy d dy v c trong c t
cung.
1.3. Tuyn trong biu m: ch gp trong biu m tr gi tng. Tuyn l mt ch lm nh trong
biu m, ti tp trung nhiu t bo i tit nhy (mi tn trong hnh) v 1 t t bo tr c lng
chuyn.

1.4. Cc tuyn ng: c dng ng v gm 4 loi: ng n, ng chia nhnh, ng phc tp v ng

cong queo.

Tuyn ng n: to thnh do biu m ph lm su xung m m. Tuyn Lieberkuhn rut l 1 v

d tiu biu cho loi ny. Khi ct dc, tuyn c dng nhng ng thng xp song song cnh nhau trong
m m. Tuyn gm 3 phn: c tuyn, thn tuyn v y tuyn. C tuyn l phn ni tuyn vi biu
m ph, y tuyn l ti bt di cng, thn tuyn nm gia c tuyn v y tuyn. Thn tuyn
Lieberkuhn c cu to ch yu gm cc t bo i v t bo tr c mm kha, bao quanh 1 lng ng
hp gia.

Tuyn ng chia
nhnh: c cu to
gm nhiu ng tuyn
thng ni vi biu
m ph bng 1 c
tuyn chung, v d
nh tuyn mn v
ca d dy. Cc ng
tuyn ngn v ngon
ngoo, thnh ng to
bi cc t bo tit
nhy, bao quanh 1
Biu m - 2011
lng ng khng u n gia.

Tuyn ng phc tp: l 1 kiu bin i ca tuyn ng chia nhnh, v d nh tuyn Brunner ca t
trng. Cu to ca tuyn gm 1 ng c u trn thng vi lng ng tuyn Lieberkuhn, u di phn
nhnh nhiu ln. Thnh tuyn to bi cc t bo tit nhy.

Tuyn ng cong queo: v d tuyn m hi da. Cu to ca tuyn gm 2 phn: phn bi xut v

phn ch tit. Phn bi xut l 1 ng thng ni b mt da vi phn ch tit, c thnh ng l 1 biu m
vung kp. Phn ch tit l 1 ng di, un ln cong queo do trn lt ct c dng nhng m chu
vi khng u, kch thc khc nhau; thnh ng to bi 1 lp t bo hnh vung c nhn trn v bo
tng sng.

1.5. Tuyn ti:

Biu m - 2011
C cu to gm 2 phn: phn bi xut c dng ng, phn ch tit phnh ra thnh cc nang tuyn.
Ty theo ng bi xut c chia nhnh hay khng, ta phn bit 2 loi: tuyn ti n v tuyn ti phc
tp

Tuyn ti n Tuyn ti phc tp

Tuyn ti n: c ng bi xut khng phn nhnh, phn ch tit gm 1 hay nhiu nang
tuyn ni vi ng bi xut.
Tuyn ti phc tp: c cu to gm 1 ng bi xut phn nhnh nh cnh cy, u di ca
mi nhnh c ni vi 1 hay nhiu nang tuyn ch tit.
Ty theo sn phm ch tit, ta phn bit 3 loi nang tuyn: nang nc, nang nhy v nang pha.
Nang nuc: thnh nang to bi t bo hnh thp, nhn trn lch v cc y, cc nh cha cht
ch tit dng ht.

Nang nhy: thnh nang to bi t bo hnh thp c nhn dt nm st cc y, cc nh cha y

cc git cht nhy.

Nang pha: gp trong 1 s tuyn nc bt. Thnh nang ch yu to bi cc t bo tit nhy. Cc t

bo tit nuc c s lng t hn, lin kt thnh cc lim hnh bn nguyt bao quanh cc t bo tit
nhy (lim Gianuzzi).
Biu m - 2011

Kiu ch tit:

Kiu ch tit ton vn: l ch tit lin tc, gp trong cc nang tuyn ty. Cht ch tit c sn
xut v tit t t ra ngoi nn khng lm thay i cu trc t bo.

Kiu ch tit bn hy: l kiu ch tit khng lin tc, gp trong cc tuyn v. Cht ch tit c
tp trung ti cc nh v c tit ra ngoi thnh tng khi ln, cng vi 1 phn bo tng ca
cc nh t bo.
Kiu ch tit ton hy: l kiu ch tit m ton b t bo b bin thnh cht ch tit v c thi
ra ngoi.

2. Tuyn ni tit:
Cng c to thnh do biu m ph lm su xung m m, nhng v mi lin h vi biu m ph
b mt i trong qu trnh pht trin phi, nn tuyn ni tit khng c ng bi xut. Mt khc, t bo
Biu m - 2011
tuyn tip xc cht ch vi mao mch nn c th a thng sn phm ch tit vo tun hon mu. Sn
phm ch tit ca tuyn ni tit cn c gi l hormn, c kh nng tc ng vi 1 nng rt thp,
ln mt lot t bo ch xa ni n c tng hp.

T bo tuyn ni tit thng khng phn cc r rt, nhn nm gia t bo, sn phm ch tit ri
u trong bo tng. Hnh dng t bo thay i ty theo bn cht ca hormn c tng hp. Khi
hormn c tng hp c bn cht l protein, cc t bo tuyn ni tit s c bo tng dng ht. Khi
hormn c tng hp c bn cht l lipid, bo tng cha nhiu khng bo nh, kch thc ng
u.
Ty theo cch sp xp ca t bo, ta phn bit 3 loi tuyn ni tit: cc t bo tuyn bit lp, m t
bo tuyn v c quan ni tit.
Cc t bo tuyn ni tit bit lp: hin din kh nhiu trong ng tiu ha, v d trong cc tuyn
Lieberkuhn. Sn phm ch tit ca cc t bo ny c i tnh cao vi mui nitrat bc, do vy c th
d dng pht hin chng bng k thut nhum bc.
m t bo tuyn: lin kt thnh tng m nh, nm bn trong 1 m khc.
C quan ni tit: t bo lin kt thnh tng l biu m, vi b mt t do tip xc cht ch vi cc
mao mch.

IV. SINH HC CA BIU M:

1. Biu m c ngun gc t ngoi b, hoc ni b, hoc trung b phi.
2. Trong biu m khng c mch mu. Biu m c nui dng nh s thm thu cc cht t
m lin kt qua mng y.
3. Hu ht biu m, c bit l biu m ph c kh nng ti to mnh.
4. Chc nng ca biu m:
4.1. Bo v: nh c tnh bao ph mt ngoi hay lt mt trong khoang c th m biu m ph
c th bo v c th chng li mt s tc nhn. V d, cc t bo thuc biu m lt tng sng ha gip
c th khng b thm nc, chng bc hi nc bn trong c th nh vo lp t bo b mt ha sng.
Biu b da cng bo v c th chng li cc va chm c hc.
4.2. Hp thu, ti hp thu: cc biu m vung n ng thn c chc nng hp thu-ti hp thu
rt mnh to nc tiu, cc t bo tr n rut gi vai tr hp thu cht dinh dng nh vo cc vi
nhung mao.
4.3. Ch tit: cc t bo i rut tit nhy gip to phn nh vo tnh kt dnh ca cht nhy,
cc tuyn b da tit cht nhn gip da gi m, tuyn m hi gip c th thi nhit,
4.4. Vn chuyn: cc lng chuyn b mt ca biu m h hp gip vn chuyn cht bi t
trong ng h hp ra mi trng ngoi.
4.5. Thu nhn cm gic: biu m khng c mch mu nhng c u tn thn kinh gip biu m
c th thu nhn c cc cm gic nng, lnh, au,

V. LIN KT GIA CC T BO:

T bo biu m gn nhau lin kt vi nhau rt cht ch, nh cc cu trc lin kt phong ph (tham
kho thm bi Lin kt t bo, mn Sinh hc t bo).
Cht gn1 l nhng phn t kt dnh t bo (CAM - Cell Adhesion Molecule) nm trong khong
gian bo hp gia cc t bo.
Khp mng l nhng cu trc li lm ca t bo khp vo nhau.

1 4
CAM - Cell Adhesion Molecule Desmosome
Biu m - 2011
Lin kt vng bt2 l vng lin kt kht cc ngn, hai mng t bo nh c may li bi nhng
hng phn t protein. Lin kt vng bt ngn cch vi mi trng ngoi, khng cho cc i phn t
v ion vt qua.
Th lin kt vng3 cng to thnh mt di quanh t bo phn cc ngn.
Th lin kt4 l nhng cu trc lin kt in hnh thng gp, c dng bu dc (200 - 500 nm).
mi phn t bo i din c mt tm bo tng c vi nhiu siu si trng lc (hay cn gi si
keratin). Cc si keratin xuyn qua mng v an vo nhau khong gian bo lm cho s lin kt
cng thm chc.
Lin kt khe 5 l nhng vng rng c ng knh khong 1000 nm, hai mng t bo cch nhau
2 - 3nm, trn mng t bo c nhng phc hp protein c bit (connexon) to nn nhng khe thng
c th ng m gip chuyn ion c trng lng phn t 2.103 t t bo ny n t bo kia. Loi
lin kt ny c th gp tt c cc m.

VI. TM TT:
Biu m c cu to bi cc t bo lin kt nhau cht ch v khng c cu trc gian bo.
Cc t bo lin kt nhau bng cc th lin kt t bo. Biu m gn vo m lin kt qua trung gian
1 mng y. Ngi ta phn bit 2 nhm: biu m ph v biu m tuyn.
Biu m ph l loi lp mt trong 1 khoang c th hoc ph mt ngoi 1 c quan. Phn
loi da vo s lng lp t bo v hnh dng cc t bo lp nng nht.
Biu m tuyn cng l m c t bo lin kt nhau cht ch. Cc t bo bit ha thnh t
bo tuyn c kh nng tng hp v ch tit mt hay nhiu sn phm c hiu. Biu m tuyn c
chia thnh 2 nhm ln: tuyn ngoi tit v tuyn ni tit. Tuyn ngoi tit c ng bi xut, tit sn
phm ch tit ra mi trng bn ngoi; tuyn ni tit, khng c ng bi xut, a sn phm ch
tit vo thng trong mu. t bo tuyn ngoi tit, sn phm ch tit tp trung ti cc nh; trong
t bo tuyn ni tit, sn phm c ri u trong bo tng. Sn phm ca tuyn ngoi tit
thng l nc hoc nhy; sn phm ch tit ca tuyn ni tit l hormn (protein hoc lipid).
-----------------------------------

T kha:
Biu m - Biu m ph - n tng - a tng - Gi tng - Lng chuyn - Vi nhung mao - Np
gp y - Biu m tuyn - Ngoi tit - ng - Ti - Ni tit - Lin kt t bo - Cht gn - Khp
mng - Lin kt vng bt - Th lin kt vng - Th lin kt - Lin kt khe

CU HI T LNG GI:
1. Biu m lt tng khng sng ho khc vi biu m lt tng sng ho ch:
2 5
Tight junction Gap junction
3
Belt desmosome
Biu m - 2011
A. Khng phn cc
B. Khng c mch mu
C. Khng c lp ht
D. C mng y dy
E. C nhiu th lin kt

2. Biu m tr n:
A. C nhiu ni c hp thu thc n
B. C nhiu ni trao i kh
C. Khng c tnh phn cc
D. Km kh nng sinh sn
E. Tt c u sai

3. biu m tr gi tng:
A. Cc nhn nm cng hng
B. Cc ngn tip xc lng ng
C. Tt c t bo u ta trn mng y
D. C ngun gc ngoi b phi
E. Tt c u ng
TR LI: 1 C, 2 A, 3 C.