Universiteti i Tiranes

Fakulteti i HistoriFilologjise

Deparamenti i Historise

Komuniteti etnik turk n Gjermani

Punoi: Pranoi:

Bledjan Elmazi Dr. Gentiana Kera

Tiran, 2017
 Komuniteti etnik turk n Gjermani
Numri i emigrantve mysliman n Gjermani sht rreth 3.5 milion, nga t cilt rreth
75% me origjin turke. 1/3 e tyre jetojn n rajonin e Renit t Ult- Vestfalis dhe 1/3 tjetr n
Berlin. sht nj komunitet shum m i ri n mosh se shoqria gjermane dhe njkohsisht ka
nj lindshmri shum t lart. Puntort e par turq mbrritn n vitet pesdhjet dhe u punsuan
nga siprmarrjet gjermane q kishin nevoj pr krah pune; n at koh mendohej se do t
jetonin n Gjermani vetm prkohsisht, por n nj faz t par vetm pak prej tyre u kthyen n
Turqi, m von kur ju ofrua nj shum t hollash pr tu kthyer n vendlindje, rreth 50 000 u
larguan. N vitet shtatdhjet nevoja pr puntor t huaj ra shum, por puntort e rinj q ishin
vendosur n Gjermani shkuan n fshatrat e origjins dhe u kthyen me nuset e tyre. Gjithsesi,
emigrimi nga Turqia vazhdoi pasi edhe politikat e qeveris e lehtsonin; t porsaardhurit
krkonin azil politik pasi prndiqeshin n vendin e tyre (si kurdt pr shembull), krkesat
pranoheshin edhe pse azili n t vrtet ishte nj krkes dytsore pasi niveli i jetess n
Gjermani ishte shum m i lart dhe nse emigrantt nuk gjenin pun, Shteti i ndihmonte1.

N asnj vend tjetr refugjatt nuk u ndihmuan aq shum nga institucionet q

promovonin integrimin e tyre, nga Shrbimet Sociale, nga studiuesit akademik, nga kishat q
dshironin t vendosnin nj dialog dhe nga partit politike, si mjedisort dhe liberalt, q ishin t
interesuar t ngrinin bazat e tyre n kto komunitete. Asistentt social dhe ekspertt e
emigracionit kryen nj pun t mir, si pr shembull duke mbrojtur emigrantt nga qiradhnsit
lakmitar, por n fund t llogarive solln m shum dme se dobi. U msuan turqve hilet si t
prfitojn nga rrjeti i mbrojtjes sociale, q do t thot t marrsh na Shteti dhe nga njsite
vendore maksimumin e mundshm t asistencs ekonomike, apo t ndonj natyre tjetr, duke
dhn minimumin e mundshm pr t mirn e prbashkt. Komuniteti turk kishte nevoj mbi t
gjitha pr kshilla dhe ndihm n arsimim, ka do ti lejonte t prparonte n piramidn sociale2.
Por, prkundrazi, si mund t vihet re me nj shtitje t shkurtr n qytetet e mdha si Berlini,
Klni apo Duisburgu, n Gjermani sht formuar nj shoqri paralele,dhe problemet jan t
njjta si n Franc dhe Britani t Madhe: getoizim, ri-islamizim, nivel i lart papunsie mes t
rinjve dhe rendiment i ult n shkolla. Refugjatt turq e kurd nuk ishin aspak t prgatitur pr t

1
Walter Laqueur, The Last Days of Europe, (New York: Martins Griffin Edition, 2009), 155.
2
Faruk Sen, Turks in Federal Republic of Germany: Achievements-Problems-Expectations,
http://www.isam.org.tr/documents/_dosyalar/_pdfler/islam_arastirmalari_dergisi/sayi07/097_118.pdf
jetuar n Evrop. Vinin nga zonat m pak t zhvilluara t Turqis, Anadolli lindor; shum prej
tyre ishin analfabet dhe sa i prket besimit fetar dhe bindjeve politike shum m konservator se
shtresa e mesme turke n Stamboll apo Ankara. Ndryshe nga shum refugjat n Franc apo
Britani t Madhe, q prgjithsisht dinin pak frngjisht apo anglisht, t porsaardhurit nuk din
gjermanisht. Prandaj nuk t habit fakti q sapo mbrritn, turqit u izoluan n shoqrin e
bashkshtetasve t tyre dhe ruajtn zakonet; kishin xhamit e tyre, dyqanet hallall, dyqanet e
perimeve, dhe shum vende t tjera ku mund t rrinin mes tyre.

Nuk mrziteshin nse fmijt e tyre ndiqnin shkollat gjermane, por kundrshtonin me
kmbngulje pjesmarrjen e vajzave n veprimtari sportive, ekskursione me klasn dhe ort e
biologjis ku flitej pr seksin. Gjithashtu kundrshtonin dhe do lnd q n ndonj far mnyre
nuk ishte e pranueshme pr fen e tyre, dhe kmbngulnin pr msimin e fes islame n shkolla,
gj q binte ndesh me kushtetutn gjermane. N fund morn at q donin. Autoritetet gjermane
filluan t paguajn msuesit e fes q n shumicn e rasteve vinin nga jasht, ishin
fundamentalist dhe njihnin pak ose aspak gjuhn gjermane. Nuk ekzistonte asnj lloj
mbikqyrje mbi edukimin (apo indoktrinimin) q bhej n kto kurse. sht e vrtet q
autoritetet gjermane vijuan t kmbngulnin q n kto kurse t prdorej gjermanishtja, por pati
kundrshti t forta nga ana e organizatave fetare dhe nga qeveria turke. Gjykatat gjermane, kur
ishin n mdyshje, merrnin vendime pro myslimanve, duke rrzuar, pr shembull, ankesat e
fqinjve jo mysliman pr zhurmat e altoparlantve t xhamive q shumfishonin thirrjet dhe
lutjet e hoxhallarve3.

Por kto vendime nuk ndikuan n prmirsimin marrdhnieve mes fqinjve mysliman
dhe jo mysliman. Myslimant q u vendosn n Gjermani mendonin se ishin t ndryshm nga
shoqria q i rrethonte, t ciln nuk e pranonin pr arsye fetare apo t ndonj natyre tjetr. Me
ardhjen e familjeve, u rrit dhe vendosmria e tyre pr t mbrojtur dallimet: t ishe si gjermant
cilsohej amorale. Nga ana tjetr askush nuk e shkonte ndrmend t braktiste Gjermanin n
form proteste ndaj t pafeve; n fund t fundit ajo ishte bota e tyre e vogl dhe me lejen e zotit
ndoshta do t mund t bhej nj vend i gjithi i tyre. sht e vrtet q gjeneratat e reja, sidomos
djemt, kan prvetsuar mnyrn e veshjes s bashkmoshatarve gjerman, por ndodh ende

3
Thomas Faist, From School to Work: Public Policy and Underclass formation among Young Turks in Germany
during the 1980s,( pub.uni-bielefeld.de), 307.
shum shpesh q i vetmi libr q kan n shtpi t jet kurani. Duke par orientimin e tij
reaksionar n fushn socio-kulturore dhe fetare, komuniteti turk i Gjermanis ka trhequr
vmendjen e forcave fundamentaliste t djathta n Turqi, drejtuar nga Necmittin Erbakan. Partia
e tij ekstremiste ka drguar n Gjermani emisar dhe imam dhe n mnyra t ndryshme ka
ofruar udhheqjen e tij. Dy organizatat kryesore ishin grupi Cameleddin Kaplan Khalifat n Kln
dhe Milli Goerues4, nj shoqat e themeluar n vitet tetdhjet dhe q u prhap me shpejtsi n t
gjith Gjermanin dhe m pak ndr komunitetet turke t vendeve t tjera evropiane. Grupi
Kaplan mbeti relativisht i kufizuar; nuk pranonte parimin e demokracis dhe shikonte si
kundrshtarin e vet kryesor jo aq Gjermanin sesa Turqin laike. Sipas fundamentalistve turq
ifutt kishin themeluar dy Shtete, Izraelin dhe Turqin, pasi themeluesit e Turqis moderne,
xhonturqit dhe Qemal Ataturku, ishin me origjin doenme* , pra ifut q shekuj m hert ishin
konvertuar n islam me qllim pr ta prmbysur, modernizuar dhe laicizuar hap pas hapi.
Kaplani vdiq n vitin 1996 dhe drejtimin e grupit Khalifat e mori i biri, Matin Kaplan. Pak m
von, heroi dhe mbrojtsi i tyre Erbakan u zgjodh kryeministr i Turqis, por nuk arriti t
rizgjidhej dhe n fund e nxorn nga politika. Ngjarjet n Turqi, q shkaktuan nj thyerje mes
fundamentalistve me ndikim edhe ndr turqit n Gjermani, jan prtej kufijve q mund t trajtoj
ktu.

Mjafton t themi q Erbakani, nj profesor fizike q kishte jetuar n Gjermani pr shum

vite, u zvendsua nga Recep Teyyip Erdogan, ish futbollist gjysm profesionist, i cili pasi kishte
qen nj kryetar bashkie mjaft popullor n Stamboll, n 2003 u zgjodh kryeministr. Erdogani,
n thelb edhe ai nj fundamentalist, u tregua m i kujdesshm se paraardhsi i tij, duke
mbshtetur hyrjen e Turqis n Bashkimin Evropian dhe duke prmirsuar marrdhniet me
Greqin, n politikn e brendshme ndoqi nj vij konservatore por m pragmatiste. Kto vitet e
fundit, n rrug zyrtare apo jo zyrtare, qeveria turke i ka kushtuar vmendje t veant
komunitetit n Gjermani dhe jo vetm. Turqit n Gjermani, n shumicn e rasteve informohen
mbi problemet e tyre dhe mbi shtjet ndrshtetrore nga gazetat dhe televizionet turke, pr
shembull Hurriyet ka edicione q shtypen n Berlin. Kush shkon n Kreuzberg apo Moabit do
t vr re menjher q nuk ka ballkon pa anten satelitore pr t kapur kanalet e mmdheut.
Lajmet sportive i gjejn n nj botim me emrin interesant Fanatik.

4
Heide Oestreich: Wer ist Milli Grs? (n: Die Tageszeitung. 07.05.2004).
Filmi ultrapatriotik Lugina e ujqrve pati nj sukses t jashtzakonshm mes turqve n
Gjermani. Grupi Kaplan, pr shkak t radikalizmit t vet, u izolua nga shumica e turqve n
Gjermani, madje pati edhe nj vrasje politike gjat lufts pr pushtet. N fund Metin Kaplan u
dnua me katr vjet burgim pr nxitjen e vrasjes, pasi shleu dnimin u prjashtua nga Gjermani
dhe u vendos n Turqi s bashku me familjen (n vendin e tij ishte nn hetim pasi kishte
planifikuar q gjat nj prkujtimoreje t prplaste nj aeroplan mbi mauzoleun e Ataturkut).
Ndrkaq, administrata e Klnit prpiqej t merrte mbrapa 200 000 eurot q n form asistence
sociale i ishin dhn Kaplanit; m hert, gjat nj kontrolli policor n banesn e tij u gjendn nj
milion dollar amerikan dhe nj sasi e madhe floriri. Ky rast, ku autoritetet evropian pa dijeni
ndihmonin financiarisht veprimtari terroriste ndrsa gjykatat dhe policia pr shkak ndrlikimeve
politike apo ligjore, kishin vshtirsi t merrnin kundrmasa t prshtatshme, nuk sht aspak i
rrall. N fund grupi Khalifat u shpall i jashtligjshm, por ndjeksit e tij u organizuan si sekt,
ndrkaq q Milli Goerues, q tregohej m i kujdesshm, u kthye n organizat masash. Milli
Goerues q n krye t hers ka pohuar se respekton kushtetutn gjermane, se beson n demokraci
dhe madje pranon vlerat evropiane. Paka se prpiqej ti binte n sy pr mir CDU-s, q n
at koh ishte n pushtet, shrbimet sekrete gjermane (njsia prgjegjse pr mbrojtjen e
kushtetuts) dhe shum ekspert t tjer ishin t bindur pr t kundrtn. Projekti i Milli Goerues
sht ai i nj vendi t qeverisur vetm baz t ligjit islamik, edhe pse tani duhet t bjn disa
lshime deri sa myslimant t prbjn shumicn;drejtuesit pohojn t mos jen m shum
antidemokratik sesa CDU-ja5.

Deri rreth njzet vite m par organizatat fetare turke faktikisht ishin neutrale dhe
predikimet npr xhamit e ndryshme ishin apolitike, por q nga ajo koh grupet m t
rndsishme, prfshir edhe DITIB q varet nga Ministria turke pr shtjet fetare, kan rn nn
kontrollin e islamikve, shpeshher radikal. Njkohsisht kto organizata kan krcnuar dhe
shpesh her kan vepruar me kallzimeve penale kundr atyre q shpalosnin orientimin dhe
veprimtarin e vrtet t tyre. Milli Goerues do t thot Vizion Kombtar q sht edhe
titulli i nj prej librave t ekstremistit turk Erbakan. Organizata pohon se ka 220 000 antar
(shifra e vrtet dihet t jet m afr 200 000) dhe n Gjermani drejton rreth 270 xhami6.

5
https://en.wikipedia.org/wiki/Milli_Gorus
6
Laqueur, The Last Days, 284.
 N vijn e tyre ideologjike, Milli Goerues dhe organizatat e tjera aleate, kan kritika t
ashpra ndaj krishterimit dhe jan haptazi antisemite. N ndonj rast kan mbshtetur grupe
terroriste, por pr sa dihet nuk kan marr pjes drejtprdrejt n aksionet e tyre. Al Qaeda dhe
organizata t tjera terroriste, q kan prdorur Gjermanin si terren rekrutimi prgjithsisht
prqendrohen te refugjatt me origjin arabe apo afrikano-veriore7. Objektivi i politiks
gjermane t emigrimit ishte integrimi i komunitetit turk, ndrsa objektivi i organizatave islamike
t mbshtetura nga qeveria turke ishte krejt i kundrt. Turqit n Gjermani mbeten turq edhe pse
kan nnshtetsin gjermane; qeveria e Ankaras dshiron q ata t votojn pr zgjedhjet turke
dhe q njkohsisht, kudo q t ndodhen, t mbrojn interesat e Turqis s Madhe, e cila mbetet
atdheu i tyre. (Turqit e lindur n Gjermani nuk prfitojn vetvetiu nnshtetsin gjermane, por
mund t parashtrojn krkesn). N polemikat me islamikt, institucionet gjermane jan treguar
t pafuqishme8.

Kishat jan prpjekur t hapin nj dialog n krkim t pikave t prbashkta ndrmjet

feve, por nuk gjetn bashkbisedues, pasi qllimi i organizatave fetare turke ishte t qndronin t
veuara pa ndikimin e fes, kulturs dhe vlerave perndimore. Kto prpjekje nuk kan dshtuar
vetm n Gjermani: sipas disa raporteve edhe Austria dhe Zvicra kan t njjtat probleme t
pazgjidhshme. Vetm n vitet e fundit kishat kan hequr dor nga ai q qartazi dukej nj mundim
i kot. Cilat ishin shtjet q kan shkaktuar kundrshtit kryesore ndrmjet islamikve dhe
shoqris n t ciln (apo paralelisht me t ciln) jetojn? Sipas autoriteteve gjermane numri u
tyre nuk sht i jashtzakonshm 3 600 n Berlin dhe nuk ka pasur rritje t dukshme kto
vitet e fundit. Por shifra i referohet vetm militantve profesionist apo gjysmprofesionist, q
nga kjo pikpamje jan m t fort se grupet e tjera. Milli Goerues, q autoritetet e kan renditur
si ekstremiste, ka me qindra grupe q jan t lidhura me xhamit e tyre; qllimi i tyre, pr ta
thn hapur, sht zvendsimi i rendit laik t vendit ku jetojn me nj rend bazuar te sheriati,
duke nisur fillimisht nga rajonet ku myslimant prbjn shumicn e m tej n zonat q jan
prekur nga shtrirja e tyre. Kjo vij politike sht e paprputhshme me demokracin. Ata q i
njohin mir kto komunitete thon se deri tani Milli Goerues dhe grupet e tjera islamike kan
zgjedhur m shum rrugn e presionit social sesa t veprimit t dhunshm. Shtat vrasjet pr
shtje nderi n pes muaj, t grave q kishin zgjedhur t jetonin lirshm si gjerman ishin

7
https://www.igmg.org/tr/
8
Laqueur, The Last Days, 292.
veprime t individve t veuar dhe jo pasoj e nj fushate t organizuar; fajtort ja hodhn me
pak.

Nj nga shtjet m t debatuara lidhet me grat. Sipas tradits islamike grat duhet t
ndiqnin shkolln deri n njfar niveli; m tej duhej t rinin n shtpi pr tu prkujdesur pr
fmijt dhe t dilnin nga shtpia vetm t shoqruara nga nj mashkull i familjes, qoft ky edhe
vllai i vogl. Shum vajza, me t gjitha gjasat shumica e tyre, u jepen nuse nga prindrit e tyre
t rinjve q as nuk i kan takuar ndonjher kto jan t ashtuquajturat martesa me detyrim. Ky
sht kthyer n nj problem t rndsishm politik fal veprimtaris dhe librave t disa
disidenteve q e bn t njohur kt sjellje. Disa studiues t emigrimit gjerman jan shprehur
se kto kritika jan t tepruara pasi arsyet prgjithsisht jan ekonomike, martesat jan vendosur
paraprakisht pr t siguruar mirqenien e familjes.

Cilado qoft arsyeja, studiuesit nuk e kan mohuar ekzistencn e ksaj sjelljeje, por e
kan shpjeguar si nj karakteristik etnike me rrnj t thella te turqit dhe kurdt; ata gjithashtu
mendojn se autoritetet nuk duhet t ndrhyjn n kto tradita. Prgjithsisht n Gjermani ka
pasur m pak raste dhune ndrmjet komuniteteve myslimane dhe jo atyre jo myslimane sesa n
Franc e Britani t Madhe, por sht i madh mosbesimi i ndrsjellt9.

Me nj nivel t lart papunsie mes t rinjve dhe me ecurin e keqe n msime t shum
myslimanve, fenomene q jan pasoj e motivimit t pamjaftueshm dhe indoktrinimit islamik,
ekziston potenciali pr konflikte t mundshme. N kt kontekste dy t dhna marrin rndsi t
veant: 40% e t rinjve me origjin jo gjermane q jetojn n Berlin nuk marrin diplomn e
Hauptschule-s (gjimnazit), q prfaqson nivelin m t ult msimor dhe strehn e atyre q nuk
kan pasur ecuri t mir n shkoll; nj n tre t rinj me origjin jo gjermane kan precedent
penal prpara moshs tetmbdhjet vjeare. Ai 40 prqindsh q nuk merr diplomn e maturs
prbhet nga meshkuj dhe femra, por duke qen se, se theksoj femrat kan rezultate m t mira
msimore, duket t jet nj problem i djemve t rinj e jo i t gjith gjenerats. Nga kjo rrjedh
mundsia e dhuns n Berlin dhe n qytete t tjera10. Sjellja e disa partive gjermane, q jan
prpjekur t mbledhin vota n kto komunitete, nuk ka qen ndonj ndihmes e madhe. Duke u

9
Francis Fukuyama, Rendi Politik dhe Shthurja Politike, (Tiran: AIIS, 2015), 451.
10
Po aty.
prpjekur t mbrojn refugjatt nga kritikat, kto parti kan kundrshtuar integrimin e tyre dhe
kan mbshtetur separatizmin, duke prkrahur kshtu mbijetesn nj shoqrie paralele.
Prfundime