Pov}. pril. 1-38 Zagreb, 1993 UDK 949.75—3 Dalmacija +16 341,222(497.5—3 Dalmacija)(091)-16e Tzvorni znansveai rad Prindjeno: 9. VIL. 1993. Razgranivenje izmedu Bosanskog paSaluka i mletatke Dalmacije nakon kandijskog rata Swyezana Buzov Instieut za suvremenu povijest, Zagreb, Republika Hrvatska Namjera ovog vada jest prikazati granigau 1 pafaluka i mletatke Dalmacije nakon kandijskog rata. pozmatiju kao linija Nani. Buduéi da je eo granitna linija povudena tcl dvije godine nakon zavrletka rata, ovaj rad obraduje i okolnosti i tjek razgrani- Eenja tijekom te dvije godine (1669.—1671), te sporove oko razgea- nigenja i njihove wzroke. Buduéi da se radi o dvjema perifecaim, ali za obje driave osobito 7nagajnim pokrajinama, rad obraduje { odnos Mletatke Republike i Osmanlijskog Carswva prema njihovim posje- dima na istoinoj obali Jadrana. jiu izmedu Bosanskog 1, ODNOS MLETACKE REPUBLIKE I OSMANLIJSKOG CARSTVA PREMA NJIHOVIM POSJEDIMA NA ISTOCNOJ OBALI JADRANA Usprkos tome ito u polititkoj geografiji,izuzev poznate i isticane Einjenice da su Mleani osvojili Klis, nije donio ‘bitne promjene, kandijski je rat u naloj historiografiji bio posredno ili izravno predmetom brojnih studija. Objavijen je i znatan bro} izvora koji se tiéu kandijskog rata u Dalmaciji, ali uglaynom talijanskih.* Dogadaji na dalmatinsko-bosanskoj gra gotovo getvre stoljeéa dugom ratu nezaobilazni sa, bilo kao dio povij Hrvatske i Bosne i Hercegovine, bilo kao dio povijesti pokrajina koje su bile dijelom ratitte, osobito Dalmacija i Boka koworska, bilo kao dio povi- jest pojedinih gradova i manjih regija. Zbog coga je razdoblje andikog rata, uza studije kojima je on direktan tematski ili vremenski okvir, poglavije | suudija 1 monografija iz navedenih podruija? Dosad najteme- © Jedan dosad objavljent oumanlishi izvor jest »Putopise E. Celebi (Sarajevo, 1979.), z gras von dts pk devas prove Bibliografi. Fo sa prije svega djla koja 7a cema i: jest_pojedinih geadova (Novak, Grea, Poriese Spht, l Sple, 1964, Ist Shenk © ragdebla.mietathe ‘vadaving (43797), Sibenik, 1976,, 133268; Kavié, Lovre, Solin VII—XX stoljeta. Us Proflose i spomenici Solina, Solin, 1971,, ser. 46—136: Kosor, dr. fra Karle. Draitka5S. BUZOY, Resgraitejeaskos handisbog sat. Losi pile 12, 1-38 99) Ijitiju i zapravo jedinu cjelovitu studiju o kandijskom rat u Dalmaciji na~ pisao je G. Stanojevie (1958., 93-179). U toj studiji dan je detaljan ka~ Iendar dogadaja i njihov opis, obilato potkrijepljen izvorima. Stoga éemo ovom prilikom izloziti samo one injenice i dogadaje koji su imali presudnu vyaknost za odnos dviju dréava prema ovom dijelu njihove granice opée~ nito, i za njihov odnos prema ovoj granici u toku rata, Takoder je bitno ‘obratiti pozorost na one injenice i dogadaje koji su imali presudno zna- Xenje za razgeanigenje u Dalmaciji nakon kandijskog rata. Na Sirem plana, kandijski je rat pospjesio i iznio na vidjelo krizu i opadanje moéi obiju dréava, a narotito Osmanlijskog Carsta, a na podrugju Dalmacije 7a0- Strio je niz. postojedih odnosa i interesa. Pored toga So naa povijesna geografija nije povukla liniju razgranigenja nakon kandijskog rata (za razliku od razgraniéenja nakon ciparskog rata, i razgranigenja odredenih Karlovatkim ili pak Poarevaékim mirom), nije sasvim odgovoreno ni na pitanje Sto je dovelo do toga da se granica, uz izuzetak Klisa i splitskog zaleda, zapravo uredi po naéelu statusa quo, i. tia osnovi ranijeg,razgtanidenja, Jasno je da se nakon ovako dugog ‘vremena i ogromnih #rtava i potto je's obje strane granica ostala u najve- em dijelu ista — ne mote tumatiti time da se za cijelo vrijeme toga rata vyodila mrtva utrka. Rac je donio promjene u odnosu tih dviju dréava, na~ rofito Republike, prema ajihovim posjedima v Dalmaeiji, i promjenu od- hota snaga, pa éak i protjervanja Osmaalija sa znaéajnog dijela dalma- tinskog zaleda. Medutim, sve je astalo bez. posijedica, barem za odredeno vrijeme, jer kraj 17. stoljeéa ipak ée donijeti bitne promjene na dalma- tinsko-bosanskoj granici. Kandijski je rat konatno rijcdio pitanje pobjed= nika u ratu 2a Kretu, ali je ostavio brojna otvorena pitanj dalmatinsko-bosansko} granici. Vee potkraj tridesetih godina 16. stoljeca Osmanlije su osvojili_ vedi dio kopnenog pojasa na istoénoj obali Jadrana, Makarsko primorje i Poljica, te dio obale na samom jugu. Ciparskim mirom taj je posjed dodatno utvr- Aéen. Mleanima je ostao uski primorski pojas na vofem dijelu istoéne obale Jadrana i otoci, a Sto je najva%nije, uloga gospodara Jadrana, u kojem nije bilo osmanlijske mornarice, izuzev razmjerno éestih upada krraina 2a turshog yladanja, Zbornik, »Katiés XI, 1979., 125194; Traljif, Seid M,, ‘Tursko-mleradko susjedstvo na zadarsko} krajini XVII scoljeéa, Radovi Insts JAZO ve Zadcu, Zagreb, 1959.; Inti, Zadar i tursha pozadina od XV do potkraj XIX sto- Ijeéa. Radovs insttura JAZU y Zadra, 1112, Zadar, 19654, 203—-229; ny Dini einacstoga i sedamnassioga stoljea, Radovi Instivuta JAZU, 19, Zadar, 1972.) 39 05; Vuletie, Ay, Dubrovaik 2a kandijikog rata, 1645—1669, Dubrovnik,’ 190L), zatim i druge tude Koje unutar razlih tematskih odredniex obraduju 1 razdoblic Kandijskog rata v Dalmaciji (Fipi, Amor Rube, Biogradskovransko.primorje u daba smletatko-turskih satova, Radovi Inst. JAZU w Zadra XIX, 1972.5 Flipovi, bea him, Odjeci Kandijckog’ i morejkog rata u Bosni promatrani kroz aktivnost ‘bosat~ tke’ feudatne porodice. Filipovié is Glamots, Prosi za orjjentalny filologiu 40, Sarajevo, 1991; Pederin, Ivan, Mletatka uprava, privreda i politika a Dalmaciji (14091797), Dubrovnik’ 1990 Pretto, Paolo, La guerea segrets, spionaggio, sabo- taggi, auencaci. U: Venezia ela difera, de Levante da Lepanto’ a, Candia 1S70— 1670, Venezia, 1986,, 264—266; Stanojevié, Gligor, Trgovina robliem u dob kan- Aijskog! rata, Tstoripki ‘glanik, 3—4, 1957. se. 105112; Tou, Tugoslavensie zemlje vw mletatho-rurskim ratovina’ XVI-~XVIIT vijeka, Beograd, 1970.; Novak, Grea, Peoflost Dalmacije, 2. Zagreb, 1944) 2'S BUZOY, Rasprastecie thon hendiiog eta ee) ulcinjskih gusara i njihovih saveznika tuniskih i alZirskih gusar ska je vojska lako osvajala dalmatinsko zalede, gdje se najvedi dio sta~ novniitva povukao pred njihovim napadima. Ta osvajanja Osmanlija bila su zapravo i realan doseg na ovom dijelu Balkana. Obitno se cvrdi da su dalmatinski gradovi bili’ brana mletatkih pomorskih purova za Levant, nna demu se zasnivala moé Venceije.* Medutim, tu su branu Osmanlije mogli Tako srutiti, jer je dinjenica da slabo naseljen’ uski primorski pojas i malo- brojnost posada dalmatinskih gradova, uza sva motebitnu pomoé, nisu Gnili zapreku osvajanju preostaloga dalmatinskoga kopna uw odnosu na silu koju su Osmanlije mogli pokrenuci iz svoga prostranog zaleda. Da bi imali Kopnenu branu prema Osmanlijama, Mlefani su morali posjedovati mnogo vite teritorija s organiziranom i brojnom obranom. Brana, osman- lijskoj prevlasti na istofno) obali Jadrana bilo je upravo Jadransko more ili Zaljev, kako su ga i Osmanlije’najéeiée nazivali Borba za zaucimanje uskog primorskog pojasa podrazumijevala je vodenje i kopnenog i pomor- skog fata u zatvorenome moru. Pomorske snage Osmanlijskog Carstva stacionirane u Istanbulu, odnosno Egeju i jugozapadnom dijel Mediterana bile su udaljene od Jadranskog mora kao potencijainog ratiSta, Imajudi u vidu jake pomorske'snage Mleéana, koji su dréali i sam ulazak u Jadran, kao i sasvim sigurnu zajednitku akeija u kojoj bi sudjelovali i svi ostali vojni fimbenici u Jadranu (uskodke lade, Auscrija i sve talijanske driave), ulazak osmanlijskih lada u Jadransko more zapravo bi mogao znatiti i upadanje u stupicu. Na to upozorava i Kétib Gelebi u djelu. »Tubfer-ul kibér fi esfair-il bihdre (Posveta velikanima pomorskih ratova), koje je imalo za cilj skretanje pozornosti na vaznost pomorskih snaga i znagenje pomorskih bitaka za Osmanlijsko Carstvo. Naime, medu 40 savjeta po- morcima koje navodi u zakljugnom poglavlju toga djela, od kojih je vetina Gsto struéna, nalazi se i ovaj: »Trideset i deveti savjet glasi ovako: Ako se upusti u osvajanje tvrdava Krf i Zadar, neka se to ne smatra lakim poslom i neka se tome pride s velikim predostro}nostima i pripremama. Za to je potredan toliki trad kao kad je sultan Bajezid-han osvajao wrdavu Lepanto.«® Zbog svih tih razloga, jo§ tele od osvajanja prevlasti na Ja- dranu bilo bi ofuvanje te prevlasti. Stanje granice ratificirano mirovnim ugovorom i razgranienjem nakon iparskog rata zapravo je zadovoljavalo obje strane. To se, uostalom, vidi i po tome Sto punih sedamdeset godina nije bilo vecih sukoba izmedu dviju drfava, a rat koji je izbio 1645. cakoder se nije vodio zbog njihovih po- | Takav stay je i inale opée miesto brojnih studifa, 2 gornje esfenica navod je iz Stanojevideve studije 0 Kandijshom ratu a Dalmacili (Stanosevit, 1953, 100). 4 U to veiome vealjeni naziv 2a Jedransko more bio je Mletatki zaljev ili pak samo Zaljer, Koji je imao i osmanlifhoroeski ekvivalene — Venedik K&rfesi ili Korfer, a tsvim’ sijetko Adrvatik denizt (Jade. more). * Povod nastanie ovog diela bio je upravo, kandlidki rst. Ono, pored spomenusih savieta_pomorcima, sadeHi i opie svihrnatsinih pomorikih bitaka y dotadat Povijesti Osmanlifshog Carswa, vatim opis radlitivh vista brodovlja, posade bri he opreme, te u wvody Kratak opis obaln Mediverana, Navedeni saviet oa osmanlij- shor urskom glass sOvsr toqurinch vativyee budirki KGrfer ve Zadze. hsaelarini ferhe eme be heyyin add olinmayub mibwers: olindagi taqdiede azimei tadby ve te dctk fle Yurd olina sulsin Biyestd win Bysebaxss histrin) nice feth etdi he of qadr himmete mevgQfir-«S. BUZOV, Resgranitenjenekonhasdishog rate ovis pil 12, 138 (198) sjeda na isto8noj obali_ Jadrana. Osmanlije su imali relativno siguenu gra- nicu s nizom tyrdava i firokim obrambenim pojasom kapetanija. Mletani su zadrfali svoju dominaciju na Jadranu, Tegovina dalmatinskih gradova, 4 onom opsegu u kojem se razvila potkraj 16. i u 17. stoljeéu, zapravo je slutila potrebama Osmanlijskog Carstva i Bosanskog pataluka, te nije %adno Sto Katib Celebi naziva Splic mletatkom lukom i bosanskom skelom (Celebi, 1329, H, )8. Bosanska je driavna blagajna imala znatne prihode upravo sa splitske skele koja je u 17. stoljeéu dofivjela pravi procvat* Visoki su bili i prihodi od dubrovatkoga harata i tamotnjih carina. Takvo seanje granica illo jena ieru samo dalmatinskio gradovima, jer nica imal gotovo ni minimum zaleda koje bi jaméilo ckonomsku stabilnost, au su- Enijim godinama i prefivljavanje. Takoder je bilo ofteéeno i dalmatinsko plemstvo ostaySi bez svojih posjeda u zaledu. Medutim, njihovi su interesi slabo zanimali Republika. Odnos snaga na dalmatinskom kopnu bio je u znaku vojne nadmoti os- manlijskih snaga, odnosno snaga Bosanskog pataluka, %to ipak, kao to smo rekli, nije remetilo ravnotefu interesa. Medutim, izbijanjem sukoba izmedu dviju dréava, taj latentai problem iskatio je u prvi plan. Ma kako pojatala i utvrdila svoje gradove i tvrdave, Republici je trebao obrambeni pojas i ljudstvo za obranu. Na tu ginjenicu Republiku su upozoravali i sve uSestaliji napadi i uzurpacija njecina teritorija potetkom Eetrdesetih godina 17. stoljeéa U vrijeme osvajanja Dalmacije Osmanlije su imali veé uhodanu praksu tredenja pogranituih (og) sand¥aka, u koje je wz icgradnju sistema weveda sa stalnom posadom, dovodeno vlatko filuriddijsko stanovnittvo, ili je pak domage stanovnittve dobivalo filurid¥ijski status. Prije osmanskih osvaja- nja u cijelom zaledu istotne obale Jadrana bilo je vlatkog stanovnistva. U onim dijelovima koji su osvojeni porkraj 15. i u potetku 16. stoljeéa viaiko se stanovnittvo uglavnom zadr¥alo, osim nekto jaéeg iseljavanja u podru- &u Makarskog prmorja. Za razliku od ovih dijelova koji su uili u sastav sandaka Hereegovine, zalede od Poljica do Novigrada, koje je osvojeno do tridesetih godina 16. stoljefa i koje je na potetiu privremeno organi- zirano kao Vilajet Hrvat, a kasnije je s dijelovima jugozapadne Bosne formiralo sand2ak Klis, a potom i sandak Krku, gotovo je potpuno opu- stjelo. Naime, upravo w vrijeme osvajanja Dalmacije od Poljica ka sjevera privremeno su ukinuti vlatki kamuni, pa se i to mote smatrati razlogom iihova povlaéenja na mletatki teritori.7 Ostao je samo vedi bro} knezova koji se pojavljuja kao prvi spahije na novoosvojenom podrutju vilajeta Hrvat. Kasnije se dio stanovniieva vraéa, nakon Sto je ponovno uspostav- 4 Prema onmaniikom dvorskom analiny Natok Musafi, prihod bosamske drtavae blagaine od Spite skcle tanosio je 50 tovara akti (5000000 aki) godiine (Naim, 176, t IIL. 438), Braudel, pak, uy djlo sha Méditerante et la’ Miditecrande % Tépoque de Philippe IIx navodi podatke o 15.300 balla robe u razdoblja 1643.1 1648. godine, na ornors dakemensta Drdavnog arkiva «Veni fon Sevilla. mereanria, fase. 1-9, 26.1 27. * Oalgks © tkidanjo lakh lanuon donesena je 1526. 2 Bosanskorn sandfako provedena je popliom iz. 1828-30. godine (Istanbul, Basbskanlik Arai, TD. 157). ‘Tada su u okviru Bosanskog sandZaka popisent | djlovi Dalmacie unvtar ‘estore jedinice pod nativom Vilajt Hlvat. ave 4', BUZO, Raroanitesjenakon kadishog ori. pil 1, 138 195) Hen. poseban pravni status Viaha.* Medutim, osmanlijski podanici u tom Ejske Delimiter a rage] Gelsvid 16, sialjele oglatrannin sages fe Hlceperior ‘Austrija se veé potkraj 16, stoljea porrudila uspostaviti krajinu organi anu i po uzoru na on s boranske strane, preuzimajuéi brojne bosanske ‘Viiie indo stlpake-pianitire'ua svbat teria: Ia" pauebt ea! ljaacvom bila je posljedica tinjenice da ni austrijski car, ni mletatki dud nis bil izravni gospodari nad podanicima kao fo je to bio sultan, koji je dio sa novnikeva, vet jednom podveden pod rajinski status, mogao vratiti u fi- Turiddijski starus. Jer, 2a razliku od europskih feudalaca, osmanlijski spa- en bit gonpbdaa ane | slicks Rohs 0a ayes ieee Po be joaing Valea’ splije ‘su BN ie olivabsla odratese’ evaded TR Priboda s odredenog veéeg ili manjeg teritorija u zamjenu 2a vojnitka sluZbu. I Mletani su, a Austrija narotito, privladili brojne skupine vlatkog stanovniftva vignog ratovanju madedi mu zemlju, oslobodenje od poreza za izvjertan dui period, pa tak i plage xa vojnitia slufbu. Za razliku od Austrije, Mletatka Republika sve do 18. stoljeéa nije imala organiziranu krajiny, 2bog toga jer ona nije imala samo problem {judstva nego i problem teritorja. Stoga se Republika tijekom kandijskog rata ranije, trudila na svoju stranu privuéi $to veti broj osmanlijekih podanil kako bi s njihovom pomoé osvojila i naselila Ito vide teritorija na kojem €¢ formirati svoju krajinu. Republika je organizirano dovodila to stanov- nistvo, upotrebljavajuci ak i silu.* Razlog masovnog prelaska Viaha na mletatku stranu u toka kandijskog rata pitanje je koje je zaokupljalo painju brojuih povjesnitara. Analiza dosad objavijenih izvora i studija, koji se odnose na taj problem, dovodi nas do zakljutka da postoji niz objavijenih dokumenata koji svjedote o masovnosti prelaska Vlaha (Morlaka), o organiziranosti i metodama nji- ova preseljenja, i o rome So je Republika nudila come stanovniltva. Ali w ocjenjivanju razloga koji su naveli Vlahe da prijedu na mletatku, pa i austrijsku, stranu izneseni su samo djelomice prihvatljivi zakljutci. Pored nepotkrijepljenth i dosta uopéenih misljenja 0 bijegu ispod eturskog jarmac Pod pritiska rarskih feudalaea, prilitao je esto T milljenje da je rij 0 pridruzivanju mletatkoj vojsci u ratu koji je postao nacionalni rat za ‘alobodanja 6d "Taras, rat ey hadtoudlink ¢ vierdey Wlobadae U studijama koje se dotifu ove teme ima tak i pokutaja komparacije dvaju driavnih sistema i zakljudaka kako »stanovitu privrzenost Dalmatinaca, SViathd satan vrafen je vet 1540, godine, ito se vidi iz popita Botanskog sandlaka akeder postoje i broge biljetke Koje govore o desdjenja t mero, in hoje potjeta doseljenic! (aajtcle se spomiaj nak fetra). Orginal ovog pope salaai seu Tstanbuly, Babakanlik Anjivi, TD 211, 0 tome svjedute brojai dokument koje je objavio B. Dessea. Dio ata govor! © pregovorima iamedu Mlotana i Moraka o prelasku {0 uvjetina pre- Isha (De 13, 15, 27), zat © pojedinatnim shotjev ured. plagene’vojske (eliki broj_dakumensta). (Ujednom dakementa, inal lef taupe’ ssovitog pope Sova, pivoenjs Sokovakih Movida wleati podansva, i! se" ponekad evlvaloalom (Demi, 1, 33-54). U Archive Stato u Venesii takoder posto veel broj dokumenata u veri s prelaskom Moria na. mlctatku stray, osoblio u fondu Ati provedivore Generale in Dalmatia et ‘Albania. Ti dokument citrani sa Stanojevicevo} sudif (Stanojevie, 1988, 113-125). 5S- BUZOV, Kevsrascne athonhandistog eat. evi, pik 12, 1-98 (99) pa i obignih seljaka, Veneciji motemo shvatiti imamo li na umu da Mle- tatka Republika uza sve negativne strane njene uprave, uza sve oligar ske incerese ipak nije imala feudalnu upravu i da podloznim narodima nije osporavala ni narodnost ai vjeru, ne pretvarajuéi ih ni u Talijane ni uw Venecijances (Ketkemet, 1986., 13). Medutim, u takvim komparacijama redovito nedostaje drugi element — osmanlijski dr?avni sustav. Tzabranor citatu 0 prirodi mletacke vlasti nema se Sto prigovoriti, osim Sto to ni ‘odgovor na pitanje prelaska Dalmatinaca iz zaleda pod mletacku vlast, bar ne cjelovie odgovor. Sve navedeno moglo bi se, mutatis mutandis, reti i za osmanlijsku vlast, koja takoder nije imala feudalnu upravu niti je turcizirala podlolne narode, niti im je osporavala vjeru, a narodnost u Osmanlijskom Carstvu, koje je bilo konglomerar narod, nije imala nosti, odnosno nije bila kategorija niu pravnom nj w socijalnom smisla, je, poznato je da su Carstvom, za cijelo vrijeme njegova posto} w2natnom postotku vladali upravo dravnici neturskog podrijetla Dakle, ‘ovako opisina priroda mlctatke uprave ne moe se uzeti razlogom pri- vrdenosti i, nadalje, prelaska osmanliskih krSanskih podanika u Mletagku Republiku. Pogotovo jer su oni prelazili i u Hrvatsku (i to neusporedivo ‘vike) i jer su prelazili i pravoslavci (u pojedinim krajevima ak i u vetini). Pored razloga koje je Mletatka Republika imala da pridobije to stanov- nitvo, i nagina na koje je to postizala, potrebno je svakako pokuSati ob- jasniti i razloge »s druge strane granices. Najsaietie bi se moglo rei da je razlog masovnog prelaska stanovniitva u vlaskom status to Sto je ono izgubilo znaéaj éimbenika obrane osmanlijskih granica i, osobito, Kol zacijskog timbenika. A to je posljedica dinjenice da je granica duke vzije- me mirovala. U najukoj vezi s opadanjem znaéenja toga stanovnitva jest formiranje i razvoj kapetanija u granifnim sandiacima ejaleta Bosna. Na- ime, pojava kapetanijske organizacije, rj. njeni poteci mogu se vezati uz kraj 16, stoljeéa, kada bosansko krajiite potinje prerastati u krajinu kape- ranijskog tipa. U svemu tome vidi se medusobni utjecaj u organizaciji ob- rane i organizaciji vojnih snaga uopée na geanitnim podrutjima izmedu sjaleta Bosna i Hrvatske, odnosno Mletatke Republike. Dok su Austrija, odnosno Hrvatska i Mletatka Republika, prva vel u 16, scoljecu, a druga u 18. stolje¢a uredile pojas krajine i po ugledu na Osman- lije, pri tome prevzimajuéi dio krSéanskog stanovnigtva Osmanlijskog Car- 198 borbi i veé tradicionalno naseljavanog uz granicu, dotle je © Carstvo po ugledu na hrvatsku Vojnu Krajinu ustanovilo pla~ enw pogranignu vojsku organiziranu u kapetanije na éelu kojih su kapetani, Pored naziva koji nije tarski, u prilog pretpostavei da je form ranje kapetanija u Bosni zapravo odgovor na stalnu i plagenu vojsku u hhrvatskoj Vojnoj krajini govori i ginjenica da su kapetanije bile specifié- nost Bosanskog ejalera. U drugim ejaletima Osmanlijskog Carstva ih nije bilo. Sve vojnitke sluzbe u kapetanijama bile su pladene i nasljedne, i, 30 Je osobito vaino, satinjene od domadih Ijudi, Tako se wz posjednike na- sljednih spahijskih dobara (od¥akluka) i kapetane i zapovjednike u po- granidnim tvrdavama stvara sloj domaéih judi koji tvori efikasau i do- datno motiviranu pogranifnu vojsku. U razdobljima mira Kapetani su obavljali i razne druge slu3be na toj, u trgovatkom i svakom drugom po- gledu sve prometnijoj, granici (carinska sludba, policijski poslovi itd.). ‘6S. BUZOV, RevriniSeismabow Handitog ats eee) Postojanje razmjerno velikog broja nasljcdnih spahiluka, bilo da su to na- sljedni timari i zeameti u rukama bosanskih begova ili pak posjedi hape- tana i vojnika na visokim pololajima u kapetanijama, nanovo otvara moguénost eksploatacije seljastva. Tu je joS i posebno znaéajno pitanje Gfluka. Tako, iako osmanlijski sustay ne otvara moguénosti tekih oblika cksploatacije, pogotova ne od spahija, promijenjena situacija to svakako ‘omoguéava, Premda je u povijesnoj znanosti vee jasno izcaZeno mifljenje kako je tak polozaj seljaStva, uzrokovan ponajviie procesom éiflugenja bio osnovnim uzrokom migracija (Pederin, 1990., 65), moramo staviti neke ograde u odnosn na taj, uw biti vrlo logitan odgovor na. pitanje migracija. Naime, migracije opéenito, bilo u Hrvatsku, bilo u mleratku Dalmaciju, bile su inteazivne veé u vrijeme kada Gifluci nisu bili drugo doli jedan od ‘akonskih obika utivanja dréayne zemlje. Isin je daw to volemes (jw 16. stoljeéu, toénije u njegovoj drugoj polovici, tek podinje osnivanje kape- tanija u bosanskoj krajini. Medutim, to je vrijeme kada veé jenjava osman- lijska osvajatka akeija prema Hrvatsko, a time opada i znaéenje vlatkog stanovnitva, pogotovu u odnosu na ono to im se nadilo s druge strane granice. Uz ‘to, treba naglasiti da je vlaski clement u migracijama Zinio veéinu, To kako znamo, nije bio zemljoradnitki clement i nije se nikada nalazio u sastavu timara i zeameta, nego iskljutivo u sastavu hasova (sul- tanskih, beglerbegovih i sandZakbegovih). Dakle, vlaski element opéenito nije mogao biti izlozen tezim oblicima eksploatacije od spahija, jer $ njima nije imao nikta, iako je moglo doi do prodaje tapije na baitinu pod fi- lurijom, Sve je to vano istaknuti i zbog toga jer su u bitkama u Dalmaciji upravo te dvije snage: bosenska spahijska i kapctanijska vojska, s jedae, a Vlasi, s druge strane, imale odlufujuéu ulogu. Uspjesi koje je jedna ili druga serana postigla na tom podruéju najéeiée se imaju pripisati tim domadim Ijudima.!® Bosanski spahije borili su se u tom ratu za svoje zemlje i posje- de nemajuéi drugog izbora, jer je svakiuspjch mleratke strane dirao u njihove vitalne interese. Tako zmatno oslablieni dinjenicom to sredinja vlase nije pokazivala osobitog interesa za ovu frontu, oni se nisu lako po- vlagili sa svojih teritorija, jer rat za njih nije bio samo picanje globalne vojne strategije Carstva, S druge strane, vlatko stanovnistvo takoder se borilo za svoje zemlje koje su im obeéane nakon rata i osvojenja. Sve Sto su u tom ratu utinili izgu- bivSi veliki dio ljudstva, pa i vetinu svojih najiscaknutijih Ijudi, nije bilo dovoljno da ih izdigne iz polozaja plagenih vojnika. Tako su i oni kao i ostali Dalmatinci »vodili rat koji nisu oni izazvali, pod zastavama koje nisu bile njihove (stara i postojana sudbina), za jednu zemlju koju su, opsjenjeni Ijubavlju, smatrali svojom vlastitom, a u kojoj oni nisu bili Grugo do sicomalni Koloni i strases (Solitr, 171). £ mlctadka i viast w ejaletu Bosna tijekom rata su prelazile preko samovoljnog ponaianja Vla- hha i bosanskth spahija. Time je zapravo dopuiteno da se rat pretvori u niz napada i protunapada vodenim Zeljom za osvetom. Ti krvavi osvet- niki pohodi s jedne i druge strane vike nisa trebali nikakav poticaj. Bu- dui da jes motrilta i jedne i druge strane to bila sekundarna fronta, nije~ Moramo mapomenusi da je medu vim domatim [judima, a orobito medu Viasima bio znatajan dio dosejenika 75, MUZOY, Ranyrasifejenabon badishog ta. Pony pu 12, 1-38 953) dna od njih nije praktitno nifta utinila da dovodenjem vege vojne sile i situaciju koja se takvim ratovanjem mogla oduZiti u nedogled. st o zauzeéu Klisa i veéeg broja pogranignih mjesta i tvrdava na grax nici, koja je 1648. stigla u Istanbul, nije prikazana niti ocijenjena alar- mantnom, O dogadajima na dalmatinskoj granici u osmanlijsku_prijestol- niicu stigla je 1652. jo¥ jedna vijest. To je vijest o dogadaju koji ne spo- trinju ni talijanski iavori, pa tak nisi Difaikova, inafe opfirna 1 detaljna, Povijest kandijskog rata u Dalmaciji. Naime, osmanlijski dvorski analist (vaq’a nuyis) Mustafa NaimA bilje#i da je mjeseca rebt’-ul abira 1062. godine (H.) (ofujak—travanj 1652.) na osmanlijski dvor stigao donosilac Zalbe koji je izvijestio da je »hrvatski vlastelin Zrinski (Zerin-ogli)", s prokletnicima Koji su se iz mletaéke galije iskrealii na obala Nore'?, poha- fa0 te krajeve i uniitio okolicu. Kad su se ustremili na Mostar, krenulo je od mostarske omladine 700 mladih momaka na tw stranu i borilo se. Tako je nevjernik poraten, poginulo je éetiri stotine mostarskih junaka« (Naim4, t, TV., 192—193). Tom je prilikom, prema istom izvoru, od hlad- moe poginulo i 300 onih Koji su se krenuli boriti iz Sarajeva i drugih krajeva. Na vijest 0 tom dogedaju sazvan je divan, no izuzev rasprave | optutivania stedifne vlasti da se ponala kao da na tom boibs ne po- scoje problemi, sjednica divana nije donijela odluke. TeSko je ocijeniti taj dogadaj na osnovi jednog i to posrednog izvora. Ne treba sumnjati u to da je Naima tofno zabiljeZio Yinjenieu pristizanja vijesti o dogadaju i njihov sadréaj. Medutim, on je zabiljetio ono Sto je pelo u prijestolnicu i ono Sto se w njoj tim povodom dogodilo u Dalm iji, odnosno Hercegovini. Da se radi o djelomitno netoénoj interpretaci vidi se iz niza nelogitnosti u opisu, Naime, Petar Zrinski bio je mletaéki saveznik u tom ratu, te njegov pretpostavljeni ulazak u Zadar, i to mle- tatkim galijama, nije imao znaditi osvojenje Zadra. Taj slataj, kao i uopée uloga Petra Zrinskog u borbama u Dalmaciji u kandijskom 'ratw, trebali bi biti predmetom zasebne studije. Tek Sezdesetih godina 17. stoljeéa Osmanlijsko je Carstvo, uévrstivSi svoj polotaj na fronti u Fgeju, gdje je pretlo u ofenziva, odlutilo porpuno ak- tivirati dalmatinsku frontu, Veliki vezir Fazil Ahmed-paia Kopriilit po- stavljen je 1663. za glavnoga komandanta (serdar-i ekrem) opéeg pohoda za Dalmaciju, Mobilizizao je vojsku i sve je pripremljeno a se voska uputi ka granici s mletaékom Dalmacijom preko Albanije. Medutim, do- gadaji.u Ugarskoj bili su uzrohom da se taj pohod preusmjeri na tu stranu. Tako je umjesto otvaranja droge, paralelne fronte u situacifi povoljnoj za Osmanlijsio Carstvo, dodatno oslabljeno i dalmatinsko ratiite, te je stanje na Sirem podrugju izmedu mletatke Dalmacije i Bosanskog palaluka dotlo v opéu krizu koja se ofitovala ne samo na ratnim operaeijama nego i u jafanju hajdutkih feta i odmetnilsa uopée. 1H Rijed je, naravno, 0 Petro Zrinskom, mletatkom saverniku u kandijpkom rate, sadioniks arinsko fraakopaaske rote, 1 Telkg je locirati dogadaje iz ovog izvjeSa, Ukoliko se odivea radi 9 Zadra, Heo je malo vjerojatee, ova Bi Nora mogla biti Nona (Nin). Al pogretkom, ito je vjersiatije, onds bi ova Nora mopla bi dokle sa mogle doploviti mlesadke gale.5. BUZOV, Rengranifni maken laadihog ves. evi: pil 12, 1-38 1099) Nekoliko znaéajnijih pokviaja Osmanlijskog Carstva da vetim mobiliza~ ‘cijama u Bosanskom paSaluku preokrene situaciju na dalmatinskom ra Hu u svoju korist neslavno se zavriilo, Sto objektivno, uz ostale uspjehe mletatke vojske, Republiku stavlja u polozaj pobjednike na dalmatinsko} Fronti. Medutim, to ée pobjedom Osmanlija na Kreti biti dovedeno u pitanje, odnosno oboreno odmah nakon zavrietka rata. Tako kandijski rat nije rezultirao bitnim promjenama granica w Dalmacij, nastale su promjene prije svega u naseljenosti i odnosu snaga u tim kraje- vima. Naime, najveti dio muslimanskog stanovniStva gradi¢a i tvrdava dalmatinskom zaledu napustio je te krajeve; razruten je i ofteéen fort acijski sustay u osmanlijskom pogranitnom podrudju, a isto se dogodilo i s brojnim naseljima. Velik dio krSéanskog stanovniftva nepovratno je na- pustio svoja naselja u dalmatinskom zaledu. Ta su naselja djelomitno po- punjena novim valom doseljenika iz Hercegovine i obliznjih dijelova za~ padne Bosne. Sve je to bilo preduvjet za buduée uspjche Mle8ana potkraj 17. iu 18. stoljeéu, jer bosanske vlasti nisu uspjele promijeniti takvo sta~ je, pogotovu ne vratiti raniju nadmoé. Neki dijelovi Dalmacije, kao Poljica i Makassko primorje, iako vrageni pod osmanlijsku vlast, tijekom idugih deserljeéa pod osmanlijskom su viaséu bili samo nominalno. 2. OKOLNOSTI I TIJEK RAZGRANICENJA NA DALMATINSKO-BOSANSKOJ GRANICI Od zakljuenja mira u Kandiji na Kreti do potpisivanja instrumenta raz- granidenja u Dalmacij, todaije u polju Kosié pod Klisom*, 30. listopada 1671. godine, protle su’ pune dvije godine. Mirovnim ugovorom u Kandiji pitanje dalmatinskih posjeda tretirano je samo u jednoj tozki, gdje se kale da Mlefanima pripadaja tvrdava Klis i druge wrdave i palanke koje su u Dalmaciji osvojili (Danismend 1972., IIL, 439). Time je za uredivanje granice izmedu mletatke Dalmacije i Bosanskog pasaluka uspostayljeno tatelo ath possideris hoje de w iduce dvije godine werokovati brojne spo- rove pa i ratovanja. Prvi pokulaji razgranidenja koje je trebalo obaviti automatski slijededi to naéelo pokazali su da je ono cetko primjenjivo, pogotovu bez sluzbeno naimenovane komisije, sastavljene od ovlattenih predstavnika objju strana, s preciznim instrukcijama. Zatim, proturjetno- sti kandijskog rata, bar kada je posrijedi Dalmacija, iskazane su i u tocki mirovnog ugovora koja se na nju odnosila. Jer, u toj se totki sluzbeno pora¥ena strana spominje kao pretpostavijeni osvajat, 80 je i moglo od~ govarati stvarnom stanju, ali ne i logici rata, pogotova ne logici osman- lijske pravne doktrine. Kako je osmanlijska strana propustila i u toj toeki sankeionirati svoju ulogu pobjednika, ona je time otvorila moguénose ne samo da Mledani preuzmu odredeni dio dalmatinskog teritorija nego i da dode do novih ratnih sukoba. Bez obzira na to je li ovakay osmanlijski stay bio rezultat nesbavijeStenosti o stanju na dalmatinskim granicama, i uspostavljanja prioriteta (Sto je oper nespojivo s ulogom pobjednika), ili pak odgadanje ovog problema, finjenica je da 17. stoljeée nije vile 1 Ovdje se sigumo radi o mjestu Kosa pod Klitom, jagozapadao od lklitke eyedave, 9, BUZOV, Resgraitne akon handiog rat ovis pil 12, 1-38 199) vrijeme kada Osmanlijsko Carstvo zavrSava svoje ratove nesumnjivim pobjedama. Medutim, isto se tako zna da Carstvo nije nikad, bar ne w slu¥benoj politici, naputtalo zakonitost, i da se u saéinjavanja mirovnih tugovora strogo rukovodilo principima islamskog prava. S dolaskom veli- kog vezira Képriilii Mehmed pale i 2a vrijeme njegova sina, velikog ve~ zira Fazil Ahmed-pate, jo$ jae dolazi do izraaja povratak na tradicio- nalizam u viadanju i u vodenja rata. To je posebno vidljivo po tome Sto Fazil_ Ahmed-pata nije htio prihwatiti ponude za mir — koje su bile ak i povoljnije od kasnije saéinjenoga mirovnog sporazuma' — nego je rat hitio razrijeliti na klasigan nadin: konagnom odlukom 0 pobjedniku. Prepustanje Klisa Mletanima Jogitna je posljedica poraza u kojem je njego- va posada morala predati grad da bi izbjegla pogibiju. Upravo priroda toga poraza najbolje objainjava i tadafnji i kandijskim mirom zapelaéeni gu- bitak Klisa, Prema islamskom pravu, potpisivanjem mirovnog ugovera (ur. sulh mushedesi) ovjerava se prekid, ili totnije, kraj ratovanja. Porpi- sivanje mirovnog ugovora, u situaciji u kojoj islamska vojska ne pobje- duje nego gubi, nije doputteno, osim ako islamskoj vojsci prijeti potpuno uniitenje, kako je upravo bilo kod Klisa. Klis je predan Miefanima 1648. godine uz uzajamno dogovorene uyjete predaje. Usput, te je uvjete sramno iigrala mletatka vojska, toénije Morlaci koji su se barbarski izivljavali nad onima koji su nakon predaje naputtali tvrdavu, o demu syjedoti Difnik (Difnik, 1986., 198-190), Bilo je i drugih teSkih poraza osman- Hiske vojske w’Dalmaci, kao i sinéajeva povlatenja j i odstupanja, medu Kojima je vjerojaimo najtele pro&ao Tekeli Husejn-paa u svom pohodu W Mirovaim sgovorom u Kandiji Mletanima tw na Kreti ottale tri rrrdever Suda, Karabura 1 Spinslonga. Posiedayih godina rata milctatki su se jzaslanici ackolike ppota sastajali ¢ velikim vezirom Fazil!Ahmed-pafom, 2 jednom i sa samimm sultanom, Prt je prialog 0 ipa leno goestom Tet, goline Fail Abmed-paa. Priediog s fesoo a tome’ a Kandi (iad) ostne Mlctanina 4 10000 alike gong danka # jednom jednokratnoe uplaom od 100.000 zlaenika; da evrdava Suda ostane te mlerackim rukama, tim da se poraii: da Mlotani vrave cvrdave { naselja ico. su ify zauzell u Dalmacii i da se svi zarobljeni muslimani ma Kreti puste bez naknade, Milccathi ‘izaslanik.prihvatio je ave lauxey rufenja Sude, fro je obrazlozio time da je 0 pieanju fast Mlefana, jer sa za svaki njen bamen dall tigate N: je veliki verir otpustio rijetima da ée wz Botje pomol zauzeti (Urungargl, 1972, t. Il, 423428). Drugh put se veld vesie iaslantkom’ w kolover 1666, godine w Teby ‘na Peloponers, ali tata (Usungarsii, 1972, & ML, 424), Treéi pot te izaslanik duida Contarinija 1667, godine cbratio.velikom vesiru pristajudi aa njegoe prijedlog o visiai dank, istodobno Pripnjeweii da Ze, aki se mir ne tklopi, Mletanima ¥ pomoé pristéi Iade Fence, Maite, Pape i drugih. Medatim ‘veliki vezir, koji ce vee bio spremio 2a pohod na Kandije i ajenw opsada (zapotela 27. svibaja 1667), rekzo je da mir nije mogul ok se. Kandija ne preda (isi, 424-425). Za. cielo vrijeme opsade Mlofani sa slali fraslanike ne bi Ti ‘spall tvedavn, Mleradki izactanike Molin stjgao je 3. d¥umadel shira 1079. (8. studenoga 1668) a Yenisehir (Lariso) u Tesalij, gdje se nalazio sultan, { prledlogom za mir t pony da w zamjenu ea Kandla Mlefani daju godioyi danak 24.000 ciala, i'da Osmanbjama veate Klis. Sultan Mehmed TV. 0 tom se pi logs pismeno poravjetovao.s velikim vesirom. Veliki wezir 32, pak, obratio svojim vezirima, zapovjednicina i starjinama, koji nisu hrjeli edustatinakon fodiow i pol dana opsede Kandije, Mlewthi fzaslanik potom je keenoo na Kretu, gdje. je astojao udebrovoljie velikog vesita nanovo popultsjuGi nuded i Klis 7 Sude. a cale i rvlenje Kandije, ¢ tim da se MleGanima omogoli ingradnja druge tvrdave ina drogome mjestu. Veliki venir je eve odbio. 10GRANICA NA PODRUCJU SIBENIKA, TROGIRA | SPLITA 30 "9 fjacosie 0 ic bin JO, em, Cert i ———— 5 TROGIR: @ Spur ‘SPL ! AS if5: BUZOW, Revgranitnfe ath handishag ca Pov pei 12, 038 199) na Sibenik 1647, godine. Medutim, ti porazi nisu imali epilog kakav je imao poraz u Kiisu, te sv, posebice kod domaéih bosanskih snaga, sma- trani samo privremenim povlagenjem. To povlatenje bosanskih snaga iz vyeteg broja trdava i naselja mirovnim je ugovorom dovedeno w ist ravan 5 gubitkom Klisa, $0 ée biti osnovom smutnje u provodenju natela razgranigenja. Medutim, ovdje se ne radi samo 0 nepreciznosti micovnog ugovora, o femu govori i opiranje predaji Klisa nakon rata! Pored ove proturjetnosti u veri s predajom ceritorija pora¥enoj stra pitanje razgranitenja dodatno je komplicirano Zinjenicom da je rat na tom! podradju imao periferan 2nalaj, i da je, kao Sto je ranije refeno, bio niz upada i uzvratnih akcija i's jedne i's droge strane, u koima je mletagka strana bila uspjelnija, Te akcije, medutim, nisu nikada u cijelosti bile pod kontrolom jedne ili drage strane, Rezultat takva ratovanja bilo je opusto- Xenje cijeloga pogranitnog pojasa na osmanlijskoj strani, éiji su stanovnici veé poderkom rata prelli na mletaéku stranu. Taj pojas, praktigno bez stanovniitva i s popaljenim tvrdavama i naseljima, postao je po svrietku rata okosnicom sporenja dviju strana. Treba redi da je paljenje osvojenih naselja zapravo bilo dio strategije mletatkoga generalnog zapovjednika Moceniga, koji je time htio sevoriti cbrambent pojas za zattie dalmatine skih gradova, Svjestan razmjerne slabosti svojih snaga u Dalmaciji, fje su akcije bile silovite, ali kratkog daha jer nije imao ljudstva za zadriavanje osvojenih evedava, time je htio sprijediti njihovo ponovao osvajanje i ra- tajavanj, ali i moguti povratak vlatkog stanovniftva pod osmanlisks vlast. Na tom podruéja Mlefani tijekom rata nisu uspjeli formiraci kra- jina a prayom smisla jer je forcifikacijski sustav bio uniten. Cinjenica da ‘su Mletani u vrijeme rata uspostavom stalnih ili pak povremenih straia, uglaynom sastavljenih od Vlaha, najvetim dijelom kontrolirali to podrugje ila je u prilog njihovim pretenzijama da nakon rata protire svoj dalma- tinski posjed. U posljednjoj godini ratovanja, pa gak i vecim dijelom 1679. godine, Mlefani su poduzimali akcije da utvrde i zaposjednu granitnu li- niju tetitorija koji su smatrali svojim.#® Takoder su se veé donosile i odluke © dodjelama imanja na tom podrutju i naseljavanju Viaha (Desnica, I, 138—145, 161). Sve to govori kako su Mletani bili svjesni €injenice da pobjednik u ratu neée olako prihvatiti njihova proSirenja a Dalmaciji, usprkos tomu ito je takva moguénost predvidena v mirovnom ugovoru. Za Mletane je obuhvaéanje tih teritorija!” znatilo stvaranje pojasa kra- jine, Za Osmanlije, pak, zadréavanje tog teritorija znaéilo je zadréavanie statusa quo ante i moguénost konsolidacije vlasti na podrufju Dalmacije, ® Usptkos tanije navedeno} Zinjnic ds je ovmanliska strana predala Klis o skladu 4 cada valedim rataim propisima, onmanlifka je strana_w prepovorima oko raza tigenja pastas sadelattmjesea ne od, Kita, nastojti tak iigra mirova ago ‘ort nesralizra’mieatko.posjedovanje Klisa. U. pregovorima je navodeno Kako je Solinsko pole i Vranjc vakufsko dabro Xo" ga je za¥jeltala. stltania. Mikrimah, Inade dena vlog veria Rustem-pale Firat, 40 ovakvim potesia mlctalke vlan, svjedo8i Difnik (ifnik, 1986., 299), kao. i zapovied generlnog providura A. Barbara © zaporjedanju ‘krajne granitne Tinie Fndona 12. Rolovora 1670. godine (ed. Desnica, 1980, t Iu Gok. 1/4, 119). © Tyckom rata Mletani sv take sonvoje Zemusk, Poilane, Islem, Veanu, Vela, FaksnicgSthovare, Drak val Novia, 2 pribisu im 1 stanovatslPoex Primoria. 25. BUZOY, Kesganenie ashen handishon ata Poel: pelle 12, 138 499) Pored vlasti u Istanbulu tu su poscojali i drugi gimbenici, veoma znatajni bilo u razgranidenju, bilo opéenito, pa je potrebno odrediti ulogu w razgra- nigenju svakog od njih posebno. To su u prvom redu provincijske vlasti — bosanski paSa'i Klitki i kr&ki beg, odnosno plemstvo kliSkog i krékog san- diaka, $ drage strane, tu su i mletatke viasti u Dalmaciji i domaée sta- novniktvo, osobizo Viasi. Tu su i neraobilazni interesi Dubrovatke Repa- blike. Tek nakon odredivanja uloge svih tih dimbenika moze se u cjelini sagledati proces razgranigenja i sporovi koji su nastali oko tumagenja mirovnog ugovora (I ranijih mirovnih ugovora), kao i spore tofke raz- granitenja, te dodi do uzroka zamjene naéela uti possidetis natelom status uo, odnosno, zbog kega su osmanlijske vlasti donijele takvu odluku i kako je dotlo do toga da Mleéani prihvate to rjekenje. U randoblju od kraja rata do zakljutenja razgranitenja 1671. godine na Gelu ejaleta Bosne smijenili su se Eetiri paSe, od ega su trojica (Mehmed pala 1670. do svibnja 1671., Mahmud-pafa do kolovoza 1671. i Hu- sejn-pata) bila angaSirana na poslovima razgranitenja. Za vrijeme prvog Mehmed-pate Teftitija, malo je udinjeno na poslovima razgranigenja. Do- tadanja praksa da posao cbavi predstavnik pobjednitke, dakle osman- Iijske strane, pokazaka se neuspjefnom, jer je 1 pri postiednjem razgrani= Eenju 1574. tadanji kliSki sandzakbeg Ferhad-beg oftetio mletaéku stranu. Nakon pritulbi mleratke strane koje je i sultan uvatio, razgranitenje je obnovijeno dvije godine kasnije — 1576. godine, ali ura sudjelovanje ovla- Htenoga mletatkog predscavnika, viteza J. Soranza.'® Mehmed-paia Teftifi bio je na polodaju bosanskog pate od rujna 1670. db syibnja 1671, godine. Za to ynjeme, zbog zdravsvenog sania gotavo uuopée nije izlazio na granicu. Napori u odredivanju granitne linije bili su znatno ometani, s jedne strane akcijama klithih begova kako bi zaposieli {to vide cericorija, ali i akeijama Viaha, pogotovu onih uw bokokotorskom zaljevu. Teftili-pala, nepopustljiv prema mletatkim zahtjevima, naredio je zauzimanje dalmatinskih tvrdava gdje god je to bilo moguée bez scvar- ne primjene sile, tofnije, bez ratnih sukoba. Uz to, inzistirao je na ustu- panju Risna, Obrovea i Drnifa, Dok je osmanlijska vojska, nadmoéna u ‘odnosu na posadu, bez otpora uila u Obrovae i Drni, u Risnu ju je dote- kao Yestok otpor i poraz. Taj ratni sukob sasvim je zakotio pregovore o razgraniéenju. Nastojeéi izgladici spor 2bog bitke u kojoj su izginuli neki videniji Ijudi s osmanlijske strane, Mleani prisilno iseljavaju Vlahe iz Risna u Iseru. $ druge strane, i Mehmed-pala kainjava svoje krajiSke be- gove Filipoviéa i Atlagiéa, koji su u nastalom sporu nastojali poraknuti na nastavak sukoba. Mehmed-pala se w razgranigenju vodio sultanovim preporukama da bez otvaranja sukoba zaposjedne So viSe teritorija, oso- bito veéa i znaéajnija naselja (Knin, Obrovac, Drnif, Risan). Medutim, propustio je osobno se osvjedotiti o stanju na terenu, Sto je, uz ratobor- nost krajitkih begova, bilo osnovnim uzrokom neuspjeha u Risnu. Upravo "To raxgranifcaje iz 1576. spominje i Instrument raugranifenja i 1671., godine, a talijanshe prijevode dokumenata Koji govore 0 mlctadkim priewibama i koreheil sranitne linije 2, 1574. godine objavio je V. Solitro u djelu»Povijesni dokument! © Iseei i Dalmacijie (ed. 1987., 243—254). B‘5. BUZOV, Ranersriteienabon Randishog esta Pov pis 12, 1-38 198) s takvim zadatkom dolazi potkraj 1670. godine sultanov izaslanik kojega Difnik naziva Hassazzi (Difnik, 1986, 319)° Njegovo. svjedotenje 0 krajevima na isto8noj obali Jadrana uvjerilo je sultana da a Dalmaciji nema tako vaénih i bogatih Krajeva i gradova (So su, doduée, stalno po- navljali i mletagki predstavnici, ali s drugim ciljem) koliko je cijelo po- drugje od velike stratetke vainosti. To je imalo znaéiti da osmanlijskoj strani nije bilo u interesu vradanje u posjed pojedinih gradova, nego cje- line, Sulean je nakon primitka njegova izvjeléa i nakon svjedogenja alaj- boga Filipoviéa, koji je zajedno s njim stigao u Carigrad, izdao nove 2a- povijedi koje ée uglavnom provesti Mahmud-paa. Razlozi koje je Ha- saziju navodio Detriko, izaslanik mletatkoga generala Barbara, o siroma- Stvu spornih krajeva i njihovoj siéuinosti prema golemom carstvu osman- lijskog sultana, sultanova su izaslanika upravo uyjerili u ono za to su se zalagali bosanski krajitki begovi. Naime, u Dalmaciji 22 Osmanlijsko Car- stvo nisu bili bitni pojedini gradovi (medu Kojima je bilo i prilitno razvi- jenih), niti pak ekonomski interesi (na cijelom svom priobalju osmanlij- ske viasti nisu izgradile ni jednu znatajniju luku), nego cjelina njihovih posjeda Koji su zauzimali cijelo zalede i na nekoliko mjesta ilazili na obalu, Ti obalni pojasi nisu, niti su mogli utiniti Carstvo pomorskom sna- gom na Jadranu. No, osigurali su da kopneni pojas mletatke Dalmacije 4 vojnom pogledu ne bude opasnost za osmanlijske posjede. Zbog toga iz. Carigrada stizu jasne upute da se razgranifenje ima obaviti na temelju razgranienja Ferhad-bega iz 1576. godine. Izaslanik Mletatke Republike janbattista Nani, usprios iskustvu i vjettini u diplomatskim poslovima, je mogao bitnije pomaknuti liniju iz. 1576. godine, osim w sluéaju Klisa i obliinje tvrdave Kamen. Pa tak je i tu bilo pokuiaja da se izbjegne pri- mjena onog to je izrigajem kazano u kandijskome mirovnom ugovoru. Dotadainji pregovarali o razgranitenju nisu imali status, a ni ovlasti s Kojima je (Kasno) stigao Nani. Takoder, predstavnici mletatke vlasti nisu imali Ijudstva 5 kojim bi u keatkom roku osigurali tvrdave Obrovac i Drnif, tako da nisu imali izbora nego prepustiti ih bez borbe. Oni takoder, stjete’ se dojam iz Difsikovih opisa, nisu imali izraynih kontakata s mletaékim bailom u Istanbulu, nego se diplomacija vodila uglavaom preko Venecije. Propustivii priliku da na vrijeme i u cijelosti ostvare zamisao © naseljavanju i utvedivanja naselja uv unutrainjoj Dalmaciji, nakon promje- ne stava Porte u vezi s principom razgranigenja, te propuste vile nis mo- gli nadoknaditi. Pored toga Sto predstaynici lokalne vlasti u mletatkoj Dalmaciji nisy ima- 1i ni dovoljne ovlasti ni sredstva da osiguraju teritorijalna protirenja, koja su prije kraja rata dréana realnim, ni domaée stanovniitvo i njegovi pred- stavnici nisa imaliprilike ostvariti, pa Sak ni iskazati, svoje interese Viasi, &ija su ofekivanja bila velika, postali su smetnja 2bog svoje rato- bornosti. Kolika su bila ofekivanja Vlaha vidi se po zahtjevima njihovih 0 omanliskim dokumentima nismo,nalli porvide o ovom osobnom jrastanihy tultana Mchmeda TV. No, svakako ce bic! da je ovo Hassaz7i iskevljeno od Hasci Ho je bio. nadimak mnogih visokih dostojansivenika Porte, 2 znati miljenit, intima Tam Difnile sviedot da je Hassszzi bio sultanov intimus i fovick od povjerenja 4BUOY, Ravranitenjenakon andihog ate Povi-pil $2, 1-38 (99) starjelina u Senatu u prosincu 1669. godine, Naime, tradili su »da im se dada u feud najznatajniji gradovi i mjesta ito ih je dréavna vojska odu- zela Turcima v Dalmaciji. Osim toga, crazili su da im se dodijeli w nad- Iefnost i pravo sudenja ne samo u gradanskim sporovima nego i u krivid- , zadrav8i pravo 2albe na vrhovnom sudu« (Difnik, 297). Iako tada jo8 nisu otvoreno odbijeni, kasniji dogadaji potvrduju da im ne samo nije udovoljeno, nego da je njihova nazofnost na dalmatinskom podrugiu smatrana smetnjom u poslu razgranitenja, te su driani daleko od pre- govoraz Za razliku od Vlaha, &iji su zahtjevi dréani neprilignim, a prisumnost u regovorima nepozeljnom, bosanski krajitki begovi bili su i te kako vazan mbenik u pregovorima’ oko razgraniéenja. Njihova se rijet, odnosno rijet njihova predstavnika Filipoviéa, poiutla® ina Porti, pogotovu jer su se u promicanju svojih interesa trudili da budu predstavljeni kao sukladni interesima Carstva i sukladni nagelima islamskog prava. Ovako predstav- Ijeni, njihovi zahtjevi da se ne odstupa s teritorija Dalmacije naéli su plo- dno lo u évrstor tradicionalistigkom pristapu yladanju, kakay je zasta- pao veliki vezir Ahmed-pata Képrilii, Uo8i Filipoviéeva odlaska u Cari grad krajitki su begovi bili u nemilosti kod bosanskog Mehmed-pate zbog, Sojevolinog ponatanja i irazivanja sukoba, te suse jedva izvukli pladay jem visokih globa. No, na kraja su, ustrajavi a svom stavu, izi8li kao pobjednici, Moze se reéi da, su oni, pored ovlastenih predstavaika dvija strana, bili najvainiji, pa tak i odlutujuéi, timbenik u pregovorima razgranienju. Bosanski krajitki begovi 2a cijelo su se vrijeme od zaveferka rata do pot= pisivanja instramenta razgraniGenja i vojnigki i diplomatski uplitali u rad nadleznih. Bjclodano je da se tu ne radi o hirovitim i ratobornim pojc- dincima, kako ih, uglavnom u najerajim bojama opisuje Difnik. Zapravo, jek je © moguénicima koji su veé svojim nasljednim spahijskim i inim polo¥ajima, kao i polozajem &uvara muslimanskih granica, bili woliko povlaiteni da su se driali pozvanima u svim poslovima pogranitnog pod- rudja. To im pravo nisu osporavali nj bosanski veriri Tako su pogranitni krajevi u administrativnom pogledu dijelovi sandaka, u njima se 2adr}20 dug krajine koja je uvijek bila u znatnoj mjeri neovisna i 0 lokalnoj i 0 sredifnjoj upravi i u kojoj je vojni¢ka komponenta vlasti bila puno izra- Henija nego administeativno-upravna, bal kao i u prvo vrijeme osman- lijske vlasti na Balkan. Tome je pridonijela i kaperanijska organizacija, us koju su takoder bili ukljuéeni krajitki begovi, dime su dobili ulogu pred- stavnika vlasti s velikim ovlastima u policijskim, administrativaim i ca- rinskim poslovima, Sto inage, kao spahije, ne bi imali. Stoga nije Eudna drskost s kojom, prema Difaiku, alajbeg Klisa, Jusuf-beg Filipovié camagi prirodu vlasti i smog sultana, u prisutnosti sultanova izaslanika kazuju da snjegov viadar po zakonu ne mo%e napustiti ni najmanji dio Carstva, 8 U pie opatu Grate od 14, seudenoga 1671. godine sihidakon, Ponte, vvajudt zadovolstvo io je eazgranigenie u Dalmaciji deveieno, intite da je mir kolim je 3) ora obavljen.posledicn copa Sto. su buntovai Krajlaict devant daleko od Pregovora (Desnica, t. I, 1950,, dok. 198, 160). 5S. BUZOV, Retrastnie ashon kandishor Pov pi 2, 1-38 499) a ako bi to utinio, valjalo bi ga ukloniti s uprave i postavi Prijestolje« (Difnik, 323) 2 Zbog brojnih sporova i nepomirljivih stavova do 1671. godine nije puro injeno na razgraniéenju, Stwarno razgranifenje zapovinje dolaskom Ma- hmud-pafe u svibnju 1671. godine i mletatkog opunomogenika Nanija. Dok su zadarske granice uspostavljene razmjerno br2o i bez bitnih pro- mjena prema onima iz. 1576. godine, razgranitenje je zapelo na podrutju Sibenika, odnosno na desnoj obali Krke nadomak Sibeniku, Bosanski je pata izbjegao da se uopée postavi pitanje Skradina. Naime, dolavsi do miesta Slanog i poluotoka Ostrica u blizini Prokljanskog jezera, opravda- vajudi se boleséu, zatrazio je da prijede na suprotmu obalu Krke i nastavio razgranitenje na podrugju Bilice (nedaleko od Sibenika) slijedeti tako stara granicu. Neki povjesniéari dre da je Skradin tim mirom vragen u mle tatki posjed, Sto nije tofno.*? Cinjenica je da je Skradin vrlo skoro, vet 1683. godine doao u mletatke ruke. U povijesnim dokumentima i inate mote se javiti dvojba o tome u éijem su posjedu bila pojedina mjesta, jer mletadki su podanici Sesto utivali i obradivali zemljiits unutar osman- lijskih granica i 2a njih plagali desetine ili eminu carskih hasova ili pak spahijama.t? Zbog spora oko kaitela Vepolje i granica w Sibenskom kraju pregovori su zapeli u krizu, te su obje strane uputile pisma Porti sa zahtjevom da pre- sudi 0 tom slufaju (Difnik, 332). Mletagka je strana uz to poslala i Dani- jela Difnika u Carigrad. (Difnik, 333—336)2" Dok se dekao odgovor, umire Mahmud-pafa, a s Difnikom iz Carigrada stiZe i novi bosansii jrugog na 5 Ovakva wanosiost bila je karakteristitna kako xa pripadnike onafainih begow- skih porodica kaki su bili Filipoviei, ali i za nife spahijske slojeye. Karakteristna jeu tom smisle jedna narodna pjesma Bojitié All, pozoatom besanskom krajit- riiku Koji je poginvo eijekom kandijshog rata_v borbama s Morlacima, &if sthovi ease: Bojitiéa boiif li se koga? = Boge malo, 2 cara nimalo 2 verira ko dorass svoga % Autor najznatajnije studije 0 kandishom tatu _u Dalmacij, G. Stanojevié, da je Skradin nakon Kandijskog rata vracen w posjed Mleéana (146) 4% © tome svjedoti i jedan dokument iz Dragomanskog arhiva datiran 17. kolovoza 1673. god. (Giga. XNXIX—31/48) koji je ebjavio Seid Trabjié. (Tursko-mletacko susjedetvo na sedarshoj rajini XVII woljeca, Radovi Iartcuts JAZU u Zadru 4—5, Zagreb, 1959). Posriedi je spor o rome home pripsds prihod od zemlja oa ‘osmanlishoj steani koja obvaduju mlecatki podanici. Naime, neki su se spahije drenuli tbieati devetine od mletathih podanika terdesi da sv remlta koja obraduju. dio nithovh spahiluka, Bosanski defterdar Mehmed-efendija.cradi stoga da. providur naredi svojim podiofnicima neks daju dohodak sultanovim ljudima, jer se radi 9 zembjftima koja su dio sultanskog asa; uiedno da izvijeste Koliko su cekina dosad Gali uzurpatorima kako bi se mogao talith povrat noves. U Dragomanskom achiva postoji jof niz dokumenata Yio govore o porezima koje su mlctatki podanici, plagalt eq zemblta, unutae, osmanlijskih graniea (signctilza LXXVI, carve 15,18; flea CX, et; filea CXXIX, © 2, 3,12 17, 2%, 285 filea CXXRIM, 9) ¥ Danijel Difnik bio je rodeni brat pisea djela »Povijest handijshog rata u Dal- evrdtGRANIGA NA PODRUGJU ZADRA | RAVNIH KOTARA Regovin Yisotane__ _ Posedarie, Bojnik S er Nae Paw ZADAR, Donji Karin ‘VeBabin Dub \ pork 2. Powient piles foS. BUZOV, Resyranifenje malas Handistog rat Powi.pi. 1, 1-38 1989) vezir Husejn-pata Dianpolat.t Pregovori su ponovno pokrenuti, a usko- 10 i zavrSeni iako ne ber. novih sporova. Tako je za kaStel Vrpolie rijeSeno da ipak ostane na mletatkoj strani, s tim fo se ima sasvim poruliti i ne smije se vike naseljavati, pogotovu ne »opakim uskocimas, nici obradivati Ito je odluteno {za twedave i Zembj u doligt sv. Danijela (Danilo), koja je ostala u posjedu muslimana, Takvo je rjeSenje primijenjeno i u sluéaju attela Lonéarié nedaleko od Solina, koji se, za razliku od Vrpolja i Da- nila, tim Einom zauvijek ugasio kao’ naselje, pa mu danas nema ni craga. Meda spornim totkama razgranigenja treba spomenuti veé kronitni pro- blem trogirske granice, koji se u vezi s osmanlijskom vlaiéu javlja_ jo’ polovicom 16. stoljeda, a u vezi s naseljavanjem Vlaha u trogirsku okolicu jo8 od 13. i 14. stoljeda. Naime, u sela u zaledu Trogira s dolaskom Os- manlija trajno su se naselile veée skupine Viaha. Vlasi su na trogirskom podrugju kao stalni naseljenici bili prisurni jo8 od 14. st.. no pravo naselja- ‘anja bilo je zakonski ogranigeno samo na éelnike (pastire) i to pod odre- denim uvjetima.® Ali, dolaskom osmanlijske vlasti u susjedstvo Trogira tuginjen je kraj stoljetnom opiranju Trogizana naseljavanju Viaha, koji su dotad, pod raznim izgovorima, ali i iz potrebe,” silazili sa svojim stadima na podrutje trogirske komune. U_zamjenu za zaititu njihovih prava na naseljivanje opustjelih selifta trogirskog zaleda, oni su izraZavanjem po- danistva sultanu omoguéili osmanlijskim vlastima da, koristeti se pravom jakeg, drie to podratje dijelom Carstva. U isto vrijeme osmanlijske su Ylasti na este prosvjede Trogirana odgovarale onalio kako je to rijeeno i instrumentom razgranienja iz 1671. godine, Oni, naime, nisu prijedil pravo trogirskih plemiga na ubiranje desetina s njihovih zemalja, dok su za sebe zadréali pravo ubiranja haraga i vlast nad tim podrudjem, U_pr- vim ispravama vezanim uz taj problem spominju se samo tri sela: Suhi Dol, Trilokve i Radotié, a kasnije, w 17. stoljeéu, spominje se 14 sela, pa Gk i 16, kao u Instrumentu razgranifenja iz 16712 Tako je trogitsko zalede ponovno ostalo u osmanlijskim granicama, Razgranitenje se za- vasilo lode i za Poljitane i stanovnike Makarskog primorja koji su tijekom rata stali na mletaéku stranu. Oni su razgranifenjem, kao i dijelovi boko- otorskoga kraja, zadrani unutar osmanlijskih granica uz obznanu opro- sta za sve koji su se borili na mletatkoj strani. Difnik navodi njegovo prezime Danpalatovié (Gianpalarori) is priliéno ne- jasnim objalnienjem navodi da potjete od neke sultanije rodom iz Suite. Njexovo prezime upucvie na co da je potecao ix obitelji Dianpolant (Canpolat ili Canbulat, fasijedaih valija Healepa (ejaleta Halep). # Ivan Strohal, Statat i reformacija grada Tropica, Zagreb, 1915. 1. kajiga cefor ‘macij, (08. 74, sDe mado et forma cradendi animalia Bravarjse. 1 Za suisih godina Vlasi su se s2 svojim stadima spuitali do izvora vz obalu w ‘epostedno} bizini Tropics, zbog degs ow ibijali sporovi s Trogiranima. Jedanfermansultana Sulejmana Zakonodavea upuéen Mlitkom sand¥ak-begu Feihad-begu iz 1559. godine govori o.Viasima naselenim pre 18. godina u tc selea Ko pripadaju cwrdavi Trogir: Rado, Trilokvama i Suhom Dols, Sultan crati eka’ se iapita odbijanje Visha dase incle 3. tropitshog seritoria, o demu je Porte izvijestio mletatki alo. (ed. M. Tayyib Gokbilgin, Venedik Devlee Argivindeki vesi= Klar Kiligyatinda Kenunf Sultan Stleyman devel belgeleri, Belgeles, ec Lesa 2, Ankara 1968, 180-181.) 185. BUZOV, Resraitnjenahon handislog vate oct, pil. 12, (38 199) Kraj rata na dalmatinskoj fronti donio je novo, nespokojstvo i Dubrovéa- nima. Razorena velikim potresom 1667. godine, Dubrovatka se Re- publika gréevito borila 2a opstanak. Ta je borba bila usmjerena prije svega na pojatane diplomatske akcije u svim znatajnijim prijestolnicama Europe iu Istanbulu. Dogadaji u veri s razgranienjem na dalmatinskom podrutju bili su Dubrovatkoj Republici velo bitni pa su se u Dubrovniku pozorno pratili izvjeStaji njenth predstavnika u Istanbulu, vijesti iz Bosne i posebi- ce vijesti od njihova fovjeka u Veneciji, M. Sorga Bobalija. Diplomatski su napori najvite bili usmjereni da se na Porti sprijeli otvaranje skele u Dratu i prebacivanje cijele trgovine istofne obale Jadrana na w luku2? Buduéi da su se stalno pronosile vijesti kako je Osmanlijsko Carstvo spre~ mno obnoviti rat, Bobali je éak predlagao Dubrovéanima da se ujedine s Mletatkom Republikom kako bi izbjegli potpuno potpadanje pod osman- lijsku vlast (SamardZié, 1960., 503). Dubrovéani su se takoder bojali da bi, tako oslabljeni, mogli postati monetom za potkusurivanje, tako Sto bi Osmanlije zaista prepustili Mleanima vedi dio Dalmacije, ali bi zauevrat porpuno pripojili sebi Dubrovatku Republiku. No, kako je rezultat raz granigenia u Dalmaciji bila gotovo porpuna istovjeinost granica s onima iz 1576. godine, na keaju se ni za Dubrovnik nije nita promijenilo, Du- brovaik se, medutim, dugo i mukotrpno morzo oporavijati od posljedica potresa koji je prekinuo blistay period njegova napredovanja. Prema dosad opisanom tijeku razgranigenja u Dalmaciji ofevidno je da je Venecija udinila niz poteza na svoju Secu (uklanjanje i onemoguéivanje Viaha, slabe ovlasti lokalnih predstavnika vlasti, nepostojanje, u prvo vrijeme, ovlattenog predstavnika Signorije). Ti su potezi kulminirali pri~ stajanjem Venecije ma uspostavljanje granica na temelju stare granitne linije Fethad-bega i Soranza jz 1576. godine. Treba imati na umu reaine ambicije Republike da protiri svoj teritorij na istofnoj obali Jadrana, kao i injenica da to nisu bili prvi pregovori Republike s Osmaalijskim Car- stvom. Republika je veé stoljedima bila u doticaju s Osmanlijskim Car- stvom, bilo u vezi sa svojim levantinskim posjedima, bilo s istofnojadran- skim posjedima. Zbog toga treba objasniti mletatko dr¥anje tijekom 1 granigenja, Vee smo rekli da je osmanlijska strana bila puno izraZenija i da je odnijela prevaga u pregovorima. Podlogu za takvo ponaanje sva- kkako joj je davala uloga pobjednika w ratu. No, stoljetno iskustvo w pre~ govorima i opéenito u diplomatskim odnosima s Osmanlijskim Carstvom upuduje na to da su mlecatki potezi u vezi s razgranigenjem bili vibe nego puko odstupanje i povlaéenje pora¥ene strane. Naime, Mletani su morali znati da protirenje svoga teritorija u Dalmaciji, usprkos ratnim uspjesima (Koji su priznati i mirovnim ugovorom), mogu postidi samo ako, prije Samog razgranigenja, postignu takvo stanje na terenu koje de nesuranjivo idi u prilog proSirenja, Stoga su pockraj rata i neposredno nakon njegova zavrtetka furno naseljavali teritorije koje su imali pod kontrolom. No, kao j obiéno, nisu bili spremni uloziti i sredstva za popravak i izgradnju porufenih tvrdava. Ni prvi posao, naseljavanje i opskrbljivanje posadom dalmatinskih twrdava, nisu proveli do kraja, Sto se vidi w slugaju pada je dokumenata 0 diplomatckim akcijama Dobrovnika uv vezi s tim problemom objavijena je u R. Semardiic, »Borbs. Dubrovaika xa opstanak pasle velikog zemio- tues 1667. godine, Arhivska.grada (1667.—1679)u, 1966, 195. BUZOY, Rergraitenie aso handisbeg cata ovi: pri 12, 138 (188) ‘Obrovea i Denia, koji jedva da su imali ne3to posade, Razlog je u tome Mo Mletani nisw bili spremni izaéi u susret morlatkim zahtjevima. Putanstvo koje je trebalo naseliti i osigurati naselja u dalmatinskom zale- du — Viasi (ili Morlaci) — koliko god je bilo korisno tijekom rata, u po- ratno vzijeme nije bilo pogodno kao fimbenik koji €e dovesti osmanlijsku stranu pred gotov in, a istodobno da ne izazove nove sukobe. Jer, dok su se Vlasi tijekom rata, uza svu nedisciplinu, uklapali u ulogu ‘koja im je bila namijenjena — uloga plagenih vojnika Republike, w poratno vrijeme, naseljavanjem w osvojene zemlje, njihova se uloga mijenja, Oni postaju branitelji svoje zemlje, itu se nije ve moglo ragunati na njihovo obuzda~ vanje. Njihova je ratobornost u svakom trenutku mogla dovesti u pitanje pregovore o razgranitenju, Stoga su ih Mletani nastojali tro. vike neutral Zirati, dajudi im manje nego su ofckivali bilo w zemljteu, bilo uw pravima, i svakako ih udaljujudi od pregovora. Miletatku poziciju w pregovorima 0 razgranitenju najbimnije odreduje i- njenica da Mletatka Republika nije bila spremna na produZetak sukoba. Za razliku od Osmanlijskog Carstva, fije je gospodarstvo funkcioniralo i tijekom rata (istina, pretivijavajuéi krizu), Republika je morala %to priie uspostaviti svoja trgovinu, a to u ratnim uvjetima nije bilo moguée. Go- tovo detvrt stoljeéa ratovanja isuvite je iserplo Veneciju da bi uopée mogla pomislja:i na obnavljanje sukoba. Veé smo rekli dau klasiénom kopnenom sukobu s Osmanlijskim Carstvom Venecija nije mogla imati izgleda, a jen} pomorskisavernici, Koj su fo} prtekll a pomee sickom podiedail, odlutujudih bitaka 2a Kandiju, pretrpjeli su tetke gubitke. Taj pojas kopna u Dalmaciji koji je Republika trebala za uspostavu krajine w promijenje- nim uvjetima 17, stolje¢a zapravo je mogao slutici samo u ofenzivne syrhe, ‘Osmanlije nisu imali pretenzija za aktivno posjedovanje jadranske obale, i upravo im je odgovaralo stanje kakvo je bilo prije kandijskog rata. Sto- ga su j nastojali u pregovorima postidi staro stanje granica, No, ne moze se re¢i da su Mletani anaprijed pristali na uspostavljanje nagela status quo ante, znajudi da takvim odseupanjem teritorija koje su driali osvojenim noe ugco7iti svoj dalmatinski posjed i uloga gospodare na Jadranu. Ovla~ stili su Nanija da pregovara s osmanlijskom stranom tako da postigne sve 3to bude moguée, a istodobno da ne izlo¥i Republiku riziku novog rata. Time je njegov osobni udio dobio presudno znatenje a granica iz 1671 godine postala je poznata kao linija Na 3. GRANICNA LINYJA IZ 1671. GODINE U povijesnim studijama o kandijskom catu, kao i u (malobrojnim) karto- grafskim prikazima granitne linije iz 1671. godine, ta se granica, poznata Kao linija Nani ili granica Stare stefevine (vecchio Aquisto), redovito pogreSno prikazuje. Najéedée pogreske, bilo u tekstualnim opisima bilo u Kartografskim prikazima, vezane su uz graniénu liniju na podrucju Tro- gira, zatim Sibenika, ali i'uz prikazivanje Poljica i Primorja s Makarskom. Bolazeéi od opéeprihvaéene i u osnovi tofne tvednje da je Mleratka Re- publika na Kreti i na moru izgubila rat, a da ga je u Dalmaciji dobila, 20S. BUZOW, Resranitnienakon handishog et ov il 12, 39 (99) u veGini studija se sukladno tomu zakljutuje kako je Republika izgubila Krevu, ali je zato dobila znatajna teritorijalna prosirenja u Dalmaciji. Kao Bo smo ved kazali, osmanlijske pobjede u 17. stoljeéu nisu nesumnjive pobjede popuc onih’iz. 14. i 15., pa i 16, stoljeca. Niti je Mletatka Repu- blika u keajnjem rezultatu sasvim izgubila otok Kretu (ostale su joj Suda, Karabusa i Spinalonga), niti je u Dalmaciji (ne sporeéi izuzetno znagenje Kllisa) dobila veta teritorijalna protirenja. Instrument razgranitenja Ko su ga potpisali beglerbegovi Bosne i Rume- lije, sandakbegovi Hercegovine i Bihaéa, bosanski defterdar, te kadije Banjaluke, Prusca, Livna, Imotskog, Jezera i Nevesinja nije bio toliko dugo punovaljani dokument o graniéno} liniji izmedu Bosanskog pafaluka i mletatke Dalmacije kao Sto je bio dokument Ferhad-bega i Soranza iz 1576. godine. Samo petnaest godina kasnije Republika je ponovno zaratila 5 Osmanlijskim Carstvom, ovaj put zbog Moreje (Peloponeza). No, gra- nice Stare stetevine nisu izgubile vaznost nakon 1699. godine, jer su se jjelovi »Tnstrumentae o razgranigenju koristili jo’ dugo nakon toga. Kako twrdi Omatié, »dio turske isprave koji se odnosi na razgranienje trogir- sko-turskog veritorija tiskan je vige puta joS u 18. stoljeéu, pa ga nalazimo med spisina razah pacnica hoje suse odie shox posida ub. granices (Omasié, 1971., 21). Osnovni problem u prikazima granica Stare stefevine ili Hinije Nani jest uv tomu Sto su ti prikazi redovito nastajali na temelju Difnikovih opisa i opisa drugih suvremenih autora i kartografa, a ne na tomelju »Instru- menta o razgranifenjue. Pogretke u Difnikovu opisu granigne linije éak su i manje nego u suvremenim povijesnim studijama, jer su nastale kao posljedica njegova newofnog interpretiranja dogovora o granicama Giji mu je sadria} bio poznar. Zanimljivo je da i talijanska povijesna znanost netogno prikazuje graniénu liniju iz 1671. godine, bilo kada je rijet o starijim autorima ili suvremenim povjesnigarima.** Posljedice nekoriste- aja izvornim dokumentom vidljive su i u domatoj povijesnoj literacuri, prije svega u Povijesnom atlasu,#! sInstrument« razgranienja po kandijskom miru iz. 1671. godine tava se u Historijskom azhivu u Zadru u fondu Dragomanski arhiv w vide pri- mieraka prijepisa. Pored cjelovita »Instrumentae u tom se arhivu nalaze jo i fragmenti istog dokumenta koji se tia razgranigenja na podratju pojedinih komuna.** Sa prilifnom se sigurnoku moze pretpostavici da se medu turskim listinama Dragomanskog arhiva nalazi i original dokumen- tao razgranigenju na osmansko-turskom, tj, hudéd-ndma, no to se na 5 U calijasko} enciklopedii, uz flanak Dalmazia dan je takoder pogrelan prikaz tganice ir 1671. godine, io. je dale. prevzimano w drugim dieline. Usp. Donald E- Pitcher, An Historical Geography of the Octoman Empire, Leiden, 1972. % Povijesnt aclay, Uéila, Zagreb, 1969 % Nasloy talljanskog prjevoda je slnstamento di confinazione della pace i Candia 1671s. Dragoranthom ashes powtoli supina istrumensta i trakttn -rangran Eenjuinmeds Dalmacije i Bosamkog.palalka nakon Kandiskog, karlovazkog, (1699) i polareratkog mira (1718) (eign. DM fils IX. care =f, fila CXXIX care 17, fobs CHAT carte 3, flea CAXXIL carte 9). Insroment koji oxdje donosimo most Sgnaruru DM, filsa 1X, pL = Trogir, DM flea XLVIML carte 5, Zadar, DM filea LXXRI, corte 20 mnS. BUZOV, Rargranese akon kandishos sna Poni pri 2, 1-38 499) cosnovi samoga Kkataloga arhiva ne moze utvrditi, jer o turskim dokumen- tima nema bligih podataka, rj. ne postoje rogesta. Taj dokument kao prilog Difnikovu djelu »Povijest kandijskog rata w Dalmacijis, objavio je J. Alatevié u zadarskom ¢asopisu »Tabularium« 1902. godine, a zatim i kao separat. Pored instrumenta o razgranigenju taj prilog sadr3i i prikaz, odnosno nabrajanje, mletatkih posjeda u Dal- maciji pod naslovom »Enumerazione dei territori, corrispodenti agli atva- ali, che in forza della pace di Candia (1669) ¢ della delimitazione fata nel 1671,, restarono in potere della Republica veneta nella Dalmazia ¢ nelP Albania soxto il titolo di Vecchio Aquistoe (Alatevié, 1902., 69—70). No, taj Alagevidey rad nije imao utjecaja nina tadainje ni na kasnije povijesne studije, Spominju ga jedino Keékemet u uyodnoj studiji uz ob- javljeni_prijevod Difnikova djela (Difnik, 1986, 46) 1 Omalié u studifi »Mletaéko-tursko razgranigenje na trogitskom podrugju nakon ciparskog i kandijskog rata i ajegove posljedices (20—21). Omatieva studija dosad je jedina koja se izravno bavi pitanjem razgra- nigenja u Dalmaciji nakon kandijskog rata. Pitanje razgranifenja nakon ciparskog rata jednako je znaéajno i jednako aeistraeno pitanje. Kada se govori o pogreikama u prikazivanju granine linije iz 1671., mode se reci da skoro iste pogretke postoje i u prikazivanju granitne linije iz 1576. godine u vezi sa zadarskim, fibenskim i trogirskim podeuéjem. Jo$ a vei- jeme razgranidenja 1671. godine nastao je problem u vezi s razgranite- rnjem nakon ciparskog rata, odnosno u vezi s dokumentima iz tog vre- mena Gija se vjerodostojnose osporavala, Dokument o razgtanitenju na- kon kandijskog rata takoder nije objavijen. Spomenuta Omasideya stu- dija razrijetila je pitanje granica na trogirskom podruéju. Sto se tide osta~ Tih podrugja, najéeSée pogreske vezane su uz podratje Poljica i Primorja 5 Makarskom, koje je nakon kandijskog rata vraéeno pod osmaniijsku vlast.#¥ No, dok dobar dio autora ispravno navodi da su spomenuti kra- jevi vraéeni pod osmanlijsku vlast, podrutje trogirske granice je redovito netotno, prikazivano, uz izuzerak mletatkog pojesnifara Brusonija’® i Aladeviéa®, Korijen brojnih pogreinih prikaza te granine linije Omatié nalazi w pi- sanju Andreisa Difnika,® a napose u karti koja je objavijena uz dlanak SUAlatevi6, J Instrumento dei confiai del vecchio acquisto in Dalmazia, Tabur lacium, Zadar, 1902, 33—69- ® Stanajevié (146), Difmik (338) i, Traljé (1973, 459) ispravao navode dasa Poljica 1 Makarska primorje nakon kandijskog rata’ vraeni u mletadki porjed.” Po- grefke a svezi_starusa navedenih krajevavezine su uglavnom 72 kartografike pri Kaze (v. bil} 30). ™ Girolamo Brusoni (Historia dell'ulkima Guerra teh Veneziani e Turchi, Veneaia, 1673,, 343) o razgranitenjy na wogirtkom podrutjy pile sljedete: sQuindiproteguen™ dost ‘per lo wernitorio di Tra6, dove Ia Guerra non aveva altersto le cove: f0 pid facile di rivedere tutta Ia Lines descritea git dal Commiststio Soranzo: anchorche aiente meno Taboriso, perche non solamente si misure, pud dirs, a palmo il terreno, a pianura, e i campi, ma i sass, i precipilj, e i dirupie (Cit prema Omalié, nav. dpens 7 recipi ine (Cit ealadevié, nav. dilo, 65, bili. 1. Andreis, Paolo, Storia della cita di Trau, Split, 1908.5 Di 337338, » Franjo, aay. djelo, 25. BUZOV, Rearanitenie maton tanditog att DPowi pri 2, Ta88 G99) »Mletatki posjedi Dalmacije od XVI do XVIII vicka«, autora P. Pisa- aija.® Uz neosporan utjeca) navedenih autora dodali bismo da je pogte- ino prikazivanje trogirske granice proisteklo i iz specifigéaog polodaja 16 sela trogirskog zaleda naseljenih Viasima, 0 Semu je ranije bilo rijeti. Omatigeva je studija ne samo ispravila granidnu liniju na trogirskom podrugju nego i skrenula pozornost »Instrument razgranienjue i ko- Hjene pogrefaka u prikazivanju linije Nani. Medutim, ona nije usjecala na kasnije studije, Naime, rezultati do kojih je dolao Omatié nisu ni ospo- ravani ni prihvadeni iako je rijet_o poznatoj studiji. U veri s tim treba reGi da nakon nje i nije bilo studija koje bi se izrayno bavile pitanjem razgranifenja nakon kandijskog rata, ili pak kandijskim ratom uopée, uz inuzetak i2danja Difnikova djeia na hrvatskom jeriku i studije S. Traljiéa granicama u Dalmaciji u XVI. i XVIL. stoljeéu. Pisani prikazuje netoéno i Sibenske granice stavljajuéi ih sjevernije od kaétela Vepolje, te povlaéi granignu linija u praveu jugoistoka, tako da ona spaja istotne obronke brda ‘Trtar i zapadne obronke brda Kozjak. Umjesto toga, linija kako je prikazuje »Instrument razgranifenja« isla je od brda ‘Trear ka Primo’tenu i Rogoznici, a odatle ka brdu Dabgora i ‘Viaskom brdu iznad Trogira, zaobilazedi Marinu. Dalje se graniéna linija penjala prema brdu Kozjak, ce nastavljala najprije njegovim junim, a zatim sjevernim padinama, Zaobilazeéi Klis granica se sputtala k mora granicom Poljigke Republike, Dalje je granica bila nepromijenjena, sj. i cijelo Makarsko primorje, sve do granice Dubrovatke Republike ostaju uw posjedu Osmanlija uz izuzerak Omi8a U bokokotorskom kraju stanje je takoder ostalo isto. U osmanlijskom posjedu osta je Risan s di- jelom grbaljske Zope. Na podrudju sjeverne Dalmacije granica je kretala od uSéa rijeke Zrma~ nje. Zatim se ponovno spustala k moru zaobilazedi Novigrad s blizom okolicom. Dalje je fla obalom sve do rjetice Baitice nadomak Posedarju. Odatle je skretala ke zapadu do blizine Radovina, Koji je ostao w mle. talkim granicama, Zatim se sputtala ka jugozapada da bi se sasvim pri blitila Zadru obuhvaéajuéi sela Crno i Babin Dub. Odatle, pa sve do ibenskih granica graniéna linija ide uza sama obalu, tako da su granitne gromile ili pak stra%arnice postavljene unutar mjesta Turanj, Sv. Filip i Jakov, Biograd, Pakotane i Pirovac. Od Pirovea je granica ifla kop- rom, kod Zatona je izbijala na Krku, gdje je prelazila na suprotnu obalu, codnosno na predio Vela-Bilice, nadomak Sibeniku. Instrument razgranigenja iz 1671. godine razmjerno je jednostavan tekst ji se najveti dio odnosi na opis graniéne linije. Na mjestima koja su bila uzrokom sporenja, u tekstu se ne opisuje sporenje, nego se samo konstati- ta da je do njega’dallo, da bi dalje iloflo niegovo razrelenje. Jasno se vidi da je to priligno nevjeit i doslovni prijevod na temelju kojeg bi se gotovo mogao rekonstruirati osmanlijsko-turski original. Na to upuéyju eke osobine teksta poput stalne upotrebe veznika >i (et) umjesto razlu- Gvanja pojedinih retenitnih cjelina interpunkcijom. Tekst takoder karak- terizira iznimno rijetka upotreba finitnih glagolskih oblika, a opéenita * Objavijeno u: Bulletino di archéologia e storia dalmata, sv. XIV, 1891. 2B‘5, BUZOY, Rangranfeienalon kanihog ra Pow, pil 12, 1-38 (99) sintaksitka seruktura teksta sakoder je zadviala znatne osobine jednoga ‘osmanlijsko-turskog teksta. Pored dijelova opisa graniéne linije, gdje se ne upotrebljava nazivlje nego opée imenice (livada, brdo, brefuljak, Yo- ma, maslinjak, vinograd, stijena), koje je tetko ubicirati bez. uvida na terenu, tu je i problem transkripeije dijela nazivija. Naime, i iz samog teksta dade se naslutiti da prevoditelj, mletatki dragoman Giacomo Tar~ sia, nije bio rodom iz Dalmacije ili obliinjih krajeva, niti je duze veijeme bio na slutbi u Zadru (gdje je inaée postojala stalna i organizirana tu- matka slutba, ¢j. kancelarija dragomana), Sto se vidi po nepreciznoj transkripeiji &ak i nekih vrlo poznatih toponima. Podaci koje o tome dragomanu daje I. Pederin ne ostavijaju mjesta dvojbi. Naime, G. Tarsia bio je jedan od anih dragomana, osmanlijskih podanika, koji su_ 1670. godine vzeti u sluzbu iz talijanske kolonije u Istanbula, jer su tijekom rata poginuli neki dragomani, mletaki podanici, Koji su bili obrazovani za tu slu3bu w posebnim Skolama.#? Uza sve naprijed refeno ovaj tali- janski prijevod hudGd-name iz 1671. godine je tekst iz. kojeg se jasno mote pratiti granitna linija izmedu mletatke Dalmacije i Bosanskog pa- Sauk nakon Kandiskog eat, Najveta je poteota to fo zasad nije mo- gute izvesiti uvid na terenu PRILOG ISTRUMENTO D1 CONFINAZIONE DELLA PACE diCANDIA 1671 (Copia) Copia della Traduzione di Seritcura contratta sopra Ja posizione delli Confini di Dalmazia dell'Illustissimo et Eocellentissimo Signor Battista Nani Kaualier @ Procurator di San Marco, Commissario della Serenissima Rep.ca di Venezia, et il Ricchissimo, et Felicissimo Signor Vesir Mahmut Passa Beiter bbe} di Bossina, e dopo la sua morte il Richissimo et Felicissimo Signor Hussein Passi Vesir, ¢ Beilerbe} di Bossina destinato Commissario da Sua Imperiale Maestd nella posicione de Confini, tradoua dal Dragomano Tarsia La nemicita, ch'era per Vadietro col Dose, et Rep.ea di Venetia, essendo conuertita in Amicitia, et fasto buona pace, & scato ordinato al defonso Vesir Mahmut Passi di uenite alli Confini di Bossina, et in conformith dell'Eeeelse, ct Inaperiali Capitolazioni assegnare 1i Contin rinouando Hi suoi segni : e art vato il sudetto Bass) alla Campagna sotto la Fortezza d'Islam‘, che & al fine © Vile _o come: Pederin, Ivan, Skolovanje mletadkih deagomana i nifhova stuiba, Iscorijski sboraik 9, Banja Luka, 1988, 41. 4 slam ili Sed Islam (Sed-i Islam bana islam), mjesto ¢ evedava v blizini Novi- grads, danas lam Gx Pry5. BUZOY, Rergraniteie ashen henisog ria. Pov pb 2, 1938 99) del uiteorioso Confin dove & stato seguito il Congresso ¢ l'abboccamento colla proscnza del Commissario destinato per il medesimo affare, che & lo spettabile fra jeri della Nazione del Mesia, ellesto tra li Grandi del seguito di Giesi, Battista Nani Kaur et Procuratore il cui fine termini in benet#: col quale dopo discorso con molte considerationi, et dopno seguite molte contesey hhanno principianto in conformica delleccelse et imperial Capitolationi et col consenso d'ambe le parti, metter li sepai delli Confini tra la Fortezza di Sed Islam, et Nouegradi Fortezza di Venetiani, rinuouando li segni, et dove wera bisogno, si metteun segni, ¢ cost s® caminato tutto il Sangiaccato di Hirgatt, quale 2 terminato colla rinuouatione seguita col consenso delle party 8% uemuto al mare e passando le bocche di Zaton! © uenuti al sorgente di za, e & seguito differenze tra il sudetto Visit et il Commissario delli Sige nori di Venetia, doe sono conuenuti ogni une rappresentare il caso all” Eocelsa Porta, et mentre stauano attendendo le risposte, il sudetto Visir per uolonth Divina ha fatto partenza dol mondo instabile; onde per rissoluer queste diffe- tenze come per terminare il resto di Confini, in uireit del'eccelse Ca ® ato ordinato il Vesie dincomparabile uirtd, et inesplicabile prudenza, Pho- norarissimo € Felicissimo Huscin Pass}, che il’ Signor Iddio li sia propicio, & Favorevole, qual 2 uenuto alla Valle di S. Daniele ch’b appresso il Luoco duoue ® seguito le differenze insieme col Beilerdei di Greciat*, IIllustrissimo, et Onoratissimo Mchmed Passi, et il dottissimo Ebubechir Effendi Mufti di Banialuca, et 'llustrissimo Mustafa Bei, Gouernatore di Ercegouina, et Tbra- him Bei Sanzacco di Bibchia li cui honor siano in augumento, et Mehmet Bei Sanzacco di Chirca, et il Tefterdar dell’Erario di Bossina Mehmet Effendi Ja cui granderza sia’ augumento et il Cadi di Hliuno Siami Effendi, et il Cadi a'Akafissar!™ Jussuf Effendi, et Omer Effendi Cad? d'Imocesca ¢ Territorio «i Cliss, et Hussain Effendi Cad) di Chiachissane ct Feisulah Effendi Cadl ai Noueseils8 et Mustafa Baidir Alem i Bossina, et Ferhad Bei Chehaia dell Registri di Bosna, et Mustafa Effendi Tefterdar delli Timari, et Abdal Baclti Effendi Tescherezzi di Timari, et Abdul Cadie Bei Alsi Bei di Bosna, et Ristem Bei, Alai Bei @'Hergegouina, et Jussuf Bei Alai Bei di Clissa, et Ali Bei Alai Bei di Jezurouich! et delle Compagnie di Gretia Ahmet Bei Alsi di © Ovo, je prievod jedne od vobifajnih salutatio formula kakve su se upottblicvale 1 obraéanjo velikodastojnicima kri€anskih zemalja (org, xotimer "avaqibuht biel xay¢) 42 mogla bi se prevestir oncka se sve njegovo zavili dobrim i praviin puteme, Sime se neizravno izratava ela da dotted prijede na. islam. © Novigead, lutko mjesto » Novigradskome mon. # Sandiak Krka ili Lika, osnovan oko 1580. godine. Sjedifte u Kninu ili na Udbini. Zapremao je Liku, Kebavu i sjeverni dio Dalmacje do rijeke Keke + Zazon, natelje zapadno od Sibenila. ilice, naziy naselja { predjela sjeverno od Sibenika, istofno od Prokljanskog jevera. Radi se o beglerbegu Rumelije (04. tor. Rum ili = zemlja Romeja) © Abbhisar = Prosac, danas selow blizist Donjeg Vakula, aekad sjeditte kadiluka i anatajan koltueni center osmanlicke Bose, ‘~ Gilhisar = Jezero, danas selo uw Dlivini Jaen © Nevesinj. © Oydie se radi 0 lofoj transkeipetji naziva Zvornik, tur. Ievernik (vanslit. lyzwenyk)- 255. BUZOV, Rasgrasitni ashos Inadishog cae vlc pil 12, C238 99) Chiostendil, Omer Bei Alsi Bei di Scutari di Albania et Abdul Cadie Bei Alaibei POhro, et Ali Bei Alai Bei d'Iscopic, ce Haidar Bei Alaibei di Alazza His- sari? et Ismail Bei di Sisterin®™ et Ibrahim Bei Alai Bel di Berserin * ct Hissa Bei, et Ipsin Bei, che furono Alai Bei di Bosna, et il Chichaggia di Ciaussi ‘Mustaffa Bei, et tutti li Saimi ¢ quelli che hanno simari di Bosna, et Grecia t delli Capi delli Castelli che sono nel vittorioso Coafin, et Capi di militia, ex uecchiardi di Confinanti cucsi questi_unisi nel Congresto, il sodetto_hono- ratisimo Vezir, e¢ Vhonoratissimo Battista Nani K.r et Procurator Com ssario nelli Signori di Venetia hanno dato principio col sractare delle diffe= renze seguite per ladietro per giustamente risoluerle, cost doppo molte contese seguite tr loro, il sudet:o Commissario della Repubblica present® il nobile Comandamento, che cometteua al defonto Ferhat Beit di mecter Ii segni dell Confini Ja seconda volta; di pit la scritura seguisa nella conelusione delli confini sovtoscritta, ct sigillata dal sudetto Bei, e dal Bei del Sangiaceato di isa. Mustafa Bei, e dalli Cadi di Seraglio e Scardona, et doppo presentata espose:Pretendo che in conformiti di questa seriteara siano rimvovati Ii segni delli Confini, aleramente non mi contento, et essendo stata questa la sua dé ‘Hfinitiva rissolutione, & stato terminato di continuar Ia. positione di Confini al modo, che furono messi Ia seconda uolta da Ferhat Bei in wirth delle Cay tlazioni et della sudett2 Seriteura* cosi in quel modo levando ogni contesa delle parti: s@ terminazo la posizione di Confini assegnando li segni come pit somo #i dichiarane Prima il sudewto defonto Mahumet Passi col sopridetto Commissario di Venetia hauevano principiato nel Sanzaccato di Chirgea, tra la fortezza di Sedislam ct quella ‘di Venetiana nominata Nouegradi son uenuti a rimpetto delle bocche di Bonich* ee dall’orof della marina dretto sopra per il monte, dioue era segno diconfin uecchio, che sia stato masiera*® et sopra quelle pietre 58 messo dellalere assai, et s'8 fatto masiera, nominando la Colina di Mahmut Passa, et alla masiera posta sopra il monte Poglizza, ex da quella masiera pasando tza le vigne, che li appresso si ua al monte Lepuglauci® et di li per Vidi bili. 46. 1% Najvjerojatnije lole eranskribiran naziv Sillstee (jedilte sandiaka u ¢jalera Ro- eli). 8 Najyjeojatnife Prizren (cur. Parzen). © Zzimi,. oj. spahije wlivatelji zeamet2, spahiluka stednje velitine (prihodi su bili fod 29.600 do 98.005 akel godtne) 1 Ferhad-beg Sokolovig, bosanthi: sand (13801588), u dea navrata (1575, akon cipartkog 1388 5 Dakle, w skladu s mizovnim ugovorom i gore navedenim, Bojnik, ime brda nasuprot Novigeadskom 2aljevu, odnosno ula Zemanje. 1 Trebs orto. © U ovom Kontecksta rijek masiere mote se prevesti kao gromila 1 Na ovom podratiu nema ovakvih toponima, ali postoji toponim Telice. $ obsizom na natin na Koji je nije! mpla biel napisana na osmalickom torskom, moe se pret~ postaviti da se radi o toponime Telice Prema Alatevigu Lupoglavac je nazi jedaog predjela w granieama Pridrage, sela jugozapadno od Novigrada, gdje se nalart ctkva sv. Martina (Alatevié, 1902, 57). k beg (1874.80) i pevi Bosanski beplerbeg 576. godine) postavijno je granifnu 265. BUZOY, Rarpraniteje saben kandithoy ats i. rit 12, 38 0) i monte nominato Badaglie a Palubytt et de le abbasso alla Marina et per 'Or0 della marina al sorgente d’Acqua nominate Huzret® che @ nell Oro della marina, et li son altre Vigne, che resano nel Coafin di Nouegradi, et Vltre che sono alla marina intrano nel Confin di Sedislam, et pee YOro della Marina al Ponte di Bahcice! ch'8 nel rimpetto del Castello div Possedaria; Ia ‘meth del qual Ponte resta in queste parti, ec di i per Ja steada, che appretso il Molin a mano zanca si ua alla montagna al Juogo che fu Ia Villa detea Mudafge,t et de li per 1a strada al Porz0 di Mircet et de li per trauerso della schena del gran Bosco si va a Radouin® loro Castello distrutto, et de li sopra pes il monte 2 Ghirbauge* et de li per mezzo la Valle alla picciola Colina di ‘Ter ct de li per poncnre peril boschetva di roveri a Porsoh?® ex de Ii si passa per la foua et si alla guardiola di Panice, 0 Ambroso,"* ct de li dentro la fossa al Iuoco che si chiama Istanchi,#* dove wé un Pozzo che anticamente si faccua Calaina sopra il quale & fatta matiera, et de li restando Milassich®® a parte destza, si va alla masicra fatta dinuouo nella strada di roueri, che 2 al rim- perto di Milassich, et da li alla masieca posta a Porodistie che & nel tuoco dove Si uniscono li Confini di Polisnich,™ Gruchie et Zemum,' et de Ii alla masiera facca nella pianura subico wicii nel bosco di Rowevsi, ct de Walla masiera fatta tra il boschesto spinoso, et de i passato il vorrente ala pietea con Ja Groce;** che fa anticamente segno di Confini, ec 8 sopra la Colina che 3 appresio Chrube,#? et de li per la schena alla masiera fatta Ii appresso, et de li drerco per la Chiesa, ot dalla Chiesa uoltandosi per ponente alla masiera faa alla bassura, et de li alla masieca grande fata al Bosco di Roueri nella serada di Drazuce,® et de Ii per ponente appresso [Oro di Roueri nella ma- sicra che 2 segno uecchio et hora tinovato,* et de Ii a Islokosine et de li Badan] je ime brda juno od Novigrada, a Paljuv ili Paliuh je ime sela, neko iseafaije od brda Badanj. © Danas takoder postoji iavor i zaljew slignog imena — Nozzet ‘Ovdie je rie © mostu na rijeci Baltei, easuproe Posedarju. % Aladevié ovaj mlin nalaii uw blizini sea Kalse, zapadno od Posedarja S Spomsuro bdo moplo bi biti bedo Gradina; Sela po imenu Modafte ili difnog © Neubiciano. © Danas posto istoimeno selo. © Kebac lug © Neubiciano. % Neubicirano. 1 Vjerojatna Panding brda (117 m), sjeveeno od Miljtiéa, % Nevbicirano. ™ Danainje selo Miljatié. ™ Polifsik, slo w zaledy Zadra % Gruhe (Gros) i Zemunik, sola w zaledu Zadra Neabiciano. * Grube (Gus, selo u zaledu Zadra 1% Moguée je da je ovdje nel 0 oponima Latiatka gromila, jugozapadno of Grube Medutin, u blisiti nema aasel pod imenam Draeule i pak Draice % Ondje x pal, yeroiatno radi o wponimy Tuska gromls, jetio od Latnske gromile % Na podrugju Barieviéa, juine od Turske gromile, porto lokalitet Zlokovniea, 2”‘5 BUZOV, Rasgranitene maton bandit rea Powis pile 32 1-38 (1909) alla masiera fatta nella pianura appresso la Villa @Orligeyt et de Ti alla rmasicra fatta sopra il monce Cirnone® ch’? segno uecchio’ di Confini, ex de 1 woltandosi per levanto alla masiera fatto sopra il Cordone della Schena,*® ex de li per Ia steada alla Chiesa distrutta ee de li per la steada alla Colina i Copraglt* quale restando a mano sinistra, sreuiri per segno di Confini de Ii per Ja strada drecta alla Chiesa di Babendole® ¢ de Ii alla masiera fatea del rimperto della Villa di Aghmassina®™ che uien a ester per parte del levante a mano zanea, et de li andando drevto alla masiera fatta in pianura, et li appresso medesimamente nella pianura allaltra masiera, et de li andando dre- ‘to alla masiera fatta nel posto, che si uede il mare, et de i alla masiera fata rel bosco di Roueri, che si uede il mare, et de li pessando per Ja fossa alla tmasiera posta fra due monti, et de li passato sopra un monte alla masiera facta nella fossa, ¢ de li uerso ponente alla pictra grande naturale aperta, che fu segno di Confin uecchio, et de li sopra ill monte, che & per nezzo dell desta piecra, che d'una parte sotto ¢ il mares et la schena serue per Confin alla masiera posta tra quel loco sasios0, et de li alla masiera posta sopra il monte Tustizza," ct de li alla masiera facta per mezzo il Castello Vercevo, ct de li alla masiera posta nella fossa di Cerzina*! ec te li si ua sopra per il monte alla pietra grande con la Croce? et de li per il monte alla masiera geande, che si uede il mar, de li per la schena nella masiera grande, et farta in longo. De li ancora per la schena alla picciola masiera, de li per la schena del monte dretto a Tuarnouschizza guardiola detia Mestrovich? et de it dretco alla masiera fatta nella guardiola di San Filippo ¢ Giacomo ¢ de It alla masiera fatta nel sito che si uede Zara Vecchia. et li appresso alla seconds masiera, et a rimpento di Zara Vecchia la terza, ¢ de li alla quarta e de li appresso Ia quinta, et de {i alla masiera faa alla guardiola di Poscalina™ # Nechiirane. © Geno, slo itofno od Zadra Nebicrano. © Neubiiano * Bro Kopota} (18m), nalant oe nekoiko Kilometara od ela Conn w smjere sel Babin Dub 4 Babin Dub, slo soveroixafao od Bibini. © Newbiciano. Prema kart) novigradshog podratin (Vojnogegratst insite, 1959, karts be, 97), tes sim cbals pot bedows wince wy factoaks. mapas pontof! pedina Vjeror jntna je to privodna otvorentstjena 0 koje} gover! eho. © Tunica, bréasjeverorapadvo od mje Toran. % Veevo, vjerojstno dansine slo. Podwilis pod brdom Viera. 8 Kemdine, joo tea smu ebaly podao beds Tones. # Neubicirano. 1 Miss Toran a, povd eljnsog sasva Tota, osvlo jo | Toran) Meo wis Pod ovin ischon tpominje ve Eako’w narodnim pjemams, toko fs poem doktor pe iz re % Ser Flip i Jakov, danalnje nate w bliin’ Biogeads © Biograd. Nesbicirano 285. BUZOV, Rasgranifejestbon hadiog tata. Pov pi 2, 35 (955) ede li andando per mezzo giorno alla masiera fatta sopra la colina di Costial®™ ce de li per Ia schena alla masiera facta per mezzo la Villa di Pacoschiane,* et de li per andare abasso uerso il mare all'incontro della Bosca, dove fu segno uuccchio di Confin, et rinuouato masiera, et de li il monte grande, © sassoso resta a mano zanea, et alcune vigne intrano nel confin di Mussulmani per Poro delle vigne, et dall'altra parte Oliue, si ua in mare. De Ii per il mare a Huiazza,” de li'a Mudraua'® de Ii per la Marina a Saheizze piccolo et gran- dest de li a Dustizze,"® de li per Ia marina alla Villa di Zlosella% de Ii per mezzo la Villa nell’Orto d’Olive, che sono per leuante et appresso quelle si fata masiera per segno di Confini, de li dretto per Ja pianura alla masiera posta alle due Oliue, che sono per levante, et de li alla Colina detta Oreechi i Lupo," et della sudetta colina andando per mezzo giorno sempre per ill monte si_ua al monte grane, de li una fossa passata si ua al monte dove & Yacqua, doppo da quel monte giusto abbaso al muro sastoso, ct de li passando Je Vigne per andare uerso mezzo giorno alla masiera, de li per la strada per mezzo delle vigne uerso mezzo giorno alfaltra masiera, de li passato le Vigne retto uerso mezzo giorno alla Colinn sassosa, de Ii alla piccola Colina, de Ji all altra piccola Colina doppo passato alla man destra delfatra Vigna d'abbasso alla masiera, poi alla masiera posta dall'altra parte delle Vigne, de alla fossa sassosa, che & allincontro di mezzo giorno, et doppo quella fossa alla masiera, che ® nell'andare a Sebenico, de Ii alla masiera fatta fra due Coline grande, de li per man zanea della Colina al Sorgente che 2 nella fossa sopra guelle Vigne, de li alla masicra che 2 appresso al sasso piantato, che & passate le ‘Vigne, che cono della parte di Scbenico, de li dretto sopra per oro delle Vigne, ex tra doi monti a Dobro Dolaz,™* et de li per Ia fossa alla Bocca di Zaton!™ sivua al mare qui s' terminato il Confin rinuowato da defonto Mahmut Pass col consenso delle parti, et in conformit’ delle Capitulation’, conforme s* detto i sopra nel Congresso seguito nella presenza di Hussein Past Vesir honorati mo, et il Commissario delli Signori di Venetia, doppo molte contese $° sta di metter il Condin nel modo messo Ia seconda uolta dal defonto Ferhat Bei ‘onda segua Ia dichiaratione delli segni messi col consenso, et piacere delle parti come di patti fatti tra il medesimi. Prima nella serittura del defonto Perhat Bei si troua segno espresso all- contro per mezz0 la bocea di Zaton, doue 2 il primo segno che si ® messo © Kontli, brebliak w blizini Pakoteana, © Pakosta ™ Ovdje je vjerojatna rijet o brdu Hivijadka glava na sjevernom dijsle uskogs kop- spor pia tenes Vr fra mor. © - 4% Modrava, naziv kraja koji obuhvada otprilke julnw polovies kopnenog pojsa Wa eh" Veanls jer “od fis ibe Sorestae nat Seana 48 Vjerojatno je ovdje rije8 0 dvije uvale Mala Joka i Luka Vela, 4% Brdo Tuscana jugostofnom raja. Vranskog,jezera 48 Zlosela, danas Pitovac, selo na jadransko} obali, juino od Vranskog jexera, w ‘losestom salve Uvidor na terenu motda bi bilo moguce razrijelit! mjesto gdje se nalazi, jer je Vjerojatno dobilo 8 Noubicirano. 1 Zaton, naselje zapadno od Sibenika,'. BUZOY, Rasgrasiteje akon Kandi mies orl pri 12, 1-38 (998) che il sorgente di Veba d'Islam ¢ Biliza,"® dove sit deciso col metter Ii la ‘masiera, de Ii alla masiera messa per mano destra della punta, doue termina il mate, et & per montar sopra li monti Tartari, de Ii per Ii monti Tartar facendo Ja distintione, cio mettendo una balla a questa sommiti di. monti, ppossa cascare nel Stato Veneto, 2 questa schena di monte si notano li mont! equali et uniti un’all'altro, 2°; 3°, et passando il 4° si ua appresso il fine della Valle di S. Daniel! alld Chiesa distrutea che & sopra la Colina sasosa, et deli per schena del monte alla fossa del monte nominato Issir Asnoice° dove mesia di nuou masiera, de li dretto per mezzo a Valle di San Daniel alla rmasiera posta in mezzo, et de i alla fossa di Babruce,t! che viene a essere allincontro del Castel di Verpoglies"® che sha deliberato esser spianato, et il loco del sudetto Castello estendo ‘restato nel Confin di Venetia, s& patvito delle parti, che sia spianato, senza lasciar segno di fabrico di Castello, cos! nel luoco del sudetio Castello, come di quello della Valle di S. Daniel, et incrate nel Confin loro non fabrichino ne meno permettino alcun fabricato, Castello, Chiesa, Fortezza, et in conclusion ne Chiesa ne Campana, et oltre il coltiuare le terre et raccoglier il frutto con si debba fare habitare ne stanti- are li praui Scocchi, ma che resta cosi dishabitato, cost anco quelli della Valle i San Daniel intra nel Confin di Musulmani resti cosi dishabitato, et non sin alera popolatione che la possessione di Vrisno,t® et come s° detto pi avanti Dalla fossa di Dobrace!™ per la schena del monte grande che ® per mano zanca uerso leuante et all'inconiro del fine della Valle di S, Daniel tra tre monti quel sassoso che forma guglia, sopra il quale s fatta masiera, et de li woleando per la pianura alla masiera posta tra le piscole spine et li appreso la 2 masiera, de fi alla masiera mesa tra li sasi alVincontro del monte Za- chin, et In meti del monte 2 nel Confine di Mussulmani, de fi al luoco nominato Cossoua,* che & fossa tra due monti, doue si 8 fatto masiera. De Hi per il rorzente di quella fossa si ua alla Bogizhaloqua'™ che Ferhat Bei ha sesso li segni Ia 2 uolea, ot de lia Islinze loqua,™'* e tutte quelle terre mon- tagne, et boschi che si trouano tra questi tre segni siano dalle parti possedute tenza|niuna contrariet o oppositione, ne permetter che sia fatto questo segni, € di quello Confine Trai Fortezza di Venetiani, senza alcun dubbio ® nel ‘di Massulmani, come le Ville di Sussidol, Triloque, Radossich, Pristo- 1 Vila, naselje_ sieverno od Sibenika, Bilice akader. Na kartama se ov dva nae selja ponekad pifs zajedno. Velailice, 1 Tear, brdo iznad Sibenika. 1 Danilo, ime sela istotno od Sibenika 1 Steafinovice, bedo w bliaisi sela Danilo, u smjeru jugozapada. Natin na koji je naziy upitan u teksts ypudvje na StesBinovice, jer U osmanbjsko-curskom tekst naziv je vjerojatmo bio napisan bea dijakeitizkib tofaka, St Neubics 58 Vrpolje, mjesto jugoisto&no od Sibenika. 39 Neubicieano. 8 Neubicirano. 4" Bojana Lokva, ime Tokve u neposrednoj blizini PrimoStena, 8 Loleva Slanica, ime lokve istolno od Rogoznice. 305. BUZOY, Resgronitenjenakoe Kaalistog rate. Pov ri 8, 128 Gm) vizze, Bilisino, Lopstoino Mislo, Tapsendol, Mauratice, Letice, Gurace, Cosmaz, Labin, Opor e Pargandel."® Da queste sediei Ville Ii Venetiani per avanti pigliauano le Decime, et cosi il Commissario della Republica di Venetia presento comandamenti a questo proposico, per il quale essendo seguite molte contese, hanno deliberato d'accordo in questo modo: Che le sudette sedici Ville senza alcun dubio essendo comprese nc] confin di Mussulmani, quando saranno popolate dalli sudditi delVinuitisimo Imperatore debbano prima in ‘conformit’ di registri Reggij pagar il Cavazz0,%® et secondo li Canoni il te- rratico, et le pene di loro delitti, et le altre cost incerte a quelli che per ragione regia saranno Tefterdari del!’ Frario di Bosna; ma per far apparire osseruanza, ex il rispetco che si porta alla buona pace et eccelea Capitolatione, li suddici che saranno nelle sudette Ville di quello ricavaranno dalle raccolte delle mece- sime debbino pagare a quelli che saranno da parte di Venetiani le Decime 0 altro simile alle Decime, accordi ¢ altro che si & praticato secondo Vantico costume! quelle Decime le possino scoder, purch® non siano cose di struscio © tirannia alli poueri sudditi, ma con questo patto per non esserli fatto torte, che si debba haver dal ‘Tefterdar di Bosna 0 un bolletia sigillato ouero un sao buono per scuoderli, ma che Ii Tefterdari non debbano sotto pretesto di aspri per il Teschiere dimandar cosa alcuna, Ft de li a Islonze logue, et de Li all isola che & nel mar detta Rogoznizza,"® che per esser stato segno uecchio & stata notaea, et de [i alla Colina sassosa detta Vulanich,’= de Ii al torrenta ‘Vela et de li all’Acqua rossa® che 2 sopra la marina, ¢ de li per Ia. schena del monte Daburi™ sul monte geando nominato Vulasco Berdo, e de li af monte detto Cossclossich!™ ¢ de Jia Baba loquat e de Ii al monte Prassch'## © de li per la sommiti dei monti, che sono appresso quello al monte grando detso Cosiach'®! ex de Ii all'Anello di Ferro che & nel Sasso Rosso.* Qui Od spomenvih 16 sela moguls je obicrad sjdets, indim Ii'shtoim nazivom: Suht Dol, Tele, Radolie, Bristvice, Bikno, ‘Tubosine, il niapen Dols abi, Opes Pinson, Roi oh i) aha sek O oncom dial tanec sor tga hi ne bi mopute bie soe ise na hata. 25 Los Slaice isto Ko a Bile 118 "= Rogorniea, nate na bal izmedy Sibenika i Trogir 1 Brdo Oriavik inoéno od Rogoonice 38 Nesbicrano. + Agua, Koss ili Crvena Voda je invor ili fokea koja se, prema nora nalanii nad ‘bile na podraga naoprce Mara, ho apulaje na athe Garces 8 Brdo Dabgur, sjeverozapadno od Trogira. “© Vialko brio, brdo iad naslja Sepet, blinw Trogir 2 Kora Lid i) Luiéa hosa (Viteuroy ga), nad ‘Trogir. obi tons, loaieg capadrom dike Kaamtog oa sn Bind, Nex te cu galsilatnoimeno ilo koje Je opunlo porka| 16: waljta (Vile 0 tone: Vike One ta 144). Pe eee note 4 Prost, bedo sjeveristoéro od Baba lokve, zapadno od brda Kozak. 15 Koriak, brdo hoje se indife.anad Katilanshog aljevs. a8 Zeljani ole, Kao i avi ais w Crvenim sijenama a bru Koz, of dav- nina su oraatavallgraniee Katie Sicorea,odnosra,kasnje, eogithog 1 spiskog podaéja, Trag Felizznoga Yolate kao i drugih qanaka granica jof je viliv w Cet im sijenama (vile 0 tome: Lovee Kacé, Solin VAX siljels, alin, 1971, 58 fanas postoje pod cyS. BUZOV, Renate ealon Rindishor 82. Posi. pil. (2, 1238 (198) termina il Confin mesto In 24 volta da Ferhar Bei, et hora si dichiarano Ti segni messi per il Confin di Clissa, et dell’altri luochi, che sono entrati nel tempo della Guerra in mano di Signori di Venetia et perpewuamente possed! Dall'anello di ferro alli sassi natural, che sono nel rimperto della pianura di Salona ¢ Lonzarich! per Ja fila di quelli alla Tore di Cosiach, et de Ii alli sassi naturali del monte che sono all'incontro della Fortezza di Clissa per la fila di quelli alle Grotee,3™ ¢ di soto le Grotte alla masiera fatta appresso fa Fortezza di Clissa, e deli alla masiera posta a pi8 del monte che & per mezzo le sudette Grorte, et wien esser confin delta terra di Poglizza,1® et de fi per il luoco doue terminano li sasi, et sotto il monte, che & appresio Clissa alla bocca di quella fossa, et appresso quella fossa all’Acqua detta Perube," et deli insino dove terminano sassi alla fossa detta Bardoloua Dragay!® et de fi per il pit del monte Mensur dretto abasio sopra il sorgemte dell'zcqua detta, di So- lize, ex alla masiera posta sopra, poi al monte sass0s0, che & sopra il mede- simo sorgente, et de Ii alla masiera posta pit del monte, nel quale ui 2 la Palanca distratta, nominata Cozina,#* et de fi appresso Ia 2* masiera, et de fi appresso la 3% fmasiera, et ancora nella pianara 4* masiera, et i appresto sopra il monte la $* masicra, et de lial rimpetto del Porte di sesso" alla 6+ masiera fatta sopra il monte longo, et sassoso, et de If appresso i sasso jn pianora la. 74 masiera, ct de li alla 8 masiera posta sopra la Colina piccola che & soto if monte di sassi grandi, et de Ji alla 9* masiera posta sopra il monte colmo di sassi naturali, et geandi, et de Ii alla 10% masiera posta sopra 5 Magazeno Regio di Sali," et tutte ie saline, e dove si conserva il sale si Jntenda del Massulmanesmo dretto le saline di Seih**? ed de li per il mare doue termina la parte sinistra del Iuoco, et dove termina it Confin della terra di Poglizza. Nel Congresto seguito a Salona dopo molte contese seguite dalle parti si ressolsero a questo, et cosi s® appuntato che le terre di Poglizza, di Ma- carsea e Primorie, come di Ghirbilam' ‘Terra che & in mare seggeta alla For- 18 Solin | Kaltel Londarié, prvo nasslje pod Klifkom verds Arugo naseje & blizini Solina, no nije ge moguée vices hikaleaw trap. iM Nije_jasno na koje se petine odnosi wshst, jer na podrusju oko Klisa ima veti broj peéina 8 Granies poljitke zemlje, tj granica Poljthe Republike. 19 Neubieirano. 1 Nariv Bandalova draga saevim je mogeé jee v ovim krajevima postojiprezime Bandalo, medutim, nije bilo” mogués.ubicirati ovaj toponim. 1 Mosor, brdo sjeveroistofno od Splits. 1 Solinska rijeka, odnosno vijeka Jadro, ievie pod Mosorom, a w more se lijeva od Sofina. 8 Najvjerojatnije selo Kutine, jugoistotne od Klis ta ‘Tyrdaya Kamen, utvrda i natele na visokoj i usagljenoj stijeni okruenoj po- jem, istoéno od Splira 8 Poljica su 2a Osmankiftho Carstvo bila znalaisa ponajvite zbog svojth solana Solane sau Onmanliiskom Carttva redovito alasile w sultagski has. 1 Neubicirano. M& Grbalj, predia. i ape na poluotoku, istofso od Bokokocorskog zaljeva, imedu Kotora i Budve. Jedan dio Groblja ovim je razgranienjem ostao u posjeda Osmanlij- skog Carseva. mu Soliaskom poli, jer ma danas ne_ posto! 25. HUZOV, Rergraitnje non Iandiplog sat, oi pil 12,1239 (989) tezza di Risano siano come prima del custodite Dominio dell Iuitissimo, tloriosissimo, pocentissimo, misteriosisimo imperatore della Fede Mussulmana, J felicied del quale sia dalVeeerno Dio cternamente preseruata, e dalla parte de Venetian non sia Je sudette terre, ne meno li suoi tereni, © sudditi in guisa aleuna molesati, e li delitti, e mancamenti commessi dalli detei Suddisi per Yadietro, questi dallimmensa clemenza di Sua Imperiale Maesth son stati col pardon graciati. in conclusione le sudette Terre siano possedute © godute dalla parte dell'Eccelsa Porta senza che dalli Veneziani il sia opposto, et oltre questo quelli, che git in virtd dell'Eccelse Capitolazioni resta in ‘mano de Venetian colla Fortezza di Clissa, © quello in tempo di Guerra & intrato in mano, loro, © perferamente posseduto le terre di Salona e Lonzarich, quelli sono che sono messi col conseaso delle parti, ston siano alkrimenti alterat, et il Iuoco del Castello di Lonzarich, il cireuito del quale 2 cento cinguanta nove passi di camin d’vomo, comes trouato, quando # stato esaminato sopea luoco, et in tempo di Guerra distrutto, che non resta segno di Castello, che non sia in guisa alcuna a quel luoco dalle parti fabricato ne Castello, Palanca, ma che resi cosi vacuo e nel ciecuito del sudetto Castello non si debba far habitare Scocchi praui, e non sia altra popolatione che il coltuar Je rerte ec in virti della buona Pace, ex Eecelse Capitulazioni, tucti li segni de Confini posti e dechiariti nel modo che sono col conscnso delle parti ¢ si trouano copressi nella presente scritura, non sia dalle parti fatto azione contraria a quelli ne meno permettere dalle parti, che sia fatto acquisto dogni parte si debba esr molto uigilanci. Scritto nella Campagna di Cossich appresso Clissa sotto li ultimi della 2B li 30 Otrobre 1671, Nota delli Nomi delle sortosertioni e sii Hosein Passi al presente Custode di Bosna Mehmed Passi Beilerbej di Grecia Mustafa Bei, Gouernatore di Hercegouina Ibrahim Bei, Sangiacco di Bichchia Mehmed Effendi Tefterdar i Bosna (Li Cadi) Ebubechir Effendi Cadi di Banialuca Jussuf Effendi Cadi di Ahchissar Siami Effendi Cadi di Hliuno Umer Effendi Cadi d'Imocera, e Terri Hussein Effendi Cadi di Chioiohissane Feisullah Effendi Cad) di louessil R. ARCHIVIO DI STATO Si attesta che La. presente copia & conforma al suo originale che si con- setva in questo Archivio di Stato negli atti del Dragomano Veneto — Filza IX — Posizione I. Zara, § Dicembre 1934 — Anno XII" Dal R. Archivio di Stato Il Direttore (porpis) (Pelat): R. Archivio di Stato — Zara ZARA 3 Posies pilot 33‘5. BUZOY, Rasyasitenjerakon handipbog ate ori pi 2, 1-38 4999) BIBLIOGRAFIJA Rietnici i karte: — Miotto, Luigi, Voeabolario det dialerto Veneto-Dalmato, Trieste, 1984, — Simi, Semseddin, Qimis-i Turki, Tneanbul 1317 (H). — Pitcher, Donald Edgar, Historical Geography of the Ottoman Empire, Leiden,’ 1972. — Povijesni atlas, Zagreb, 1960. — Karta iz XVIII st. na kojoj su uertane tursko-mletaéke granice od Zadra do Sibenika, Historiski arhiv Zadar, Zbirka topografskih karata br. 321. — Karta sjeverne Dalmacije iz XVII. stoljefa. Znanstvena knjilnica Split, Zbirka topografskih karata, br. 103. — KUK. Militéngeographisches Institue 1894, Cattaro (284), 1:200.000; Cattaro (7061), 1:75.000% Novegeadi und Benkovae (6355), 1:75.00; Sehenico und Tra’ (6556), 1:75.000; Sinj und Spalato (6557), 1:75.0005 Zara (6354), 1:75.000; Zaravecchia und Stretto (6435), 1: 175,000, — Vojnogeografski institut, Beograd Novigrad 1—4 (97), 1959 1:100.090; Novigrad 3 (97), 1959. 1:50:000; Split 2 (36), 1963., 1:200.000; Split 3 (115), 1967. 1:50.000; Split 1—4 (115), 1958, 1:100.000; Sibenik (114), 1958,, 150.009; Sibenik 3 (114), 1967, 1:50.000; Sibenik 4 (114), 1958, 1:50.000; Sibenik 1—4, (114), 1967, 1:100.000; Zadar 1—4, (96), 1959,, 1:100.000; Zadar 4 (96), 1959, 1:50.600. Neobjavljeni izvori Optirai defter bosanskog sandBaka iz 1528—1530. Basbakanlik Osmanli Arsivis Istanbul, Tapu Tabsir Defterleri 157. — Opfirni defter bosanshog sandéaka 1540. BOA, TID 402. — Oplizni defter klikog sandéaka 1574,, BOA, TTD 403. —Istrumento di confinazione della pace di Candia 1671. Delavni arhiv Zadar, Dragomantki arhiv f IX, p. {, 11a. Objavljeni izvori: — Alatevig, Josip, Istrumento dei confini del Vecchio acquisto in Dalmazia. Tabularium, Zadar, 1902,53—69. = Gelebi, Katib, Tuhferul kibie fi esedril bihir. Istanbul, 1329. Hi (1911. poslije Krista). — Desnica, Bofko, Istorija Korarskih uskoka, sv. 1., Beograd, 1950. — Difnik, Franjo, Povijest kandijskog rata u Dalmaciji, Split, 1986 “5. BUZOY, fat ic nahn bandh et pei 1 198 (99) ~ Gokbilgin, Mehmed Tayyib, Venedik Devlet Arsivindeki vesikalar kiliyya- tinda Kanuni Sultan Silleyman devi belgeler, Belgeler c. 1, sa 2, Ankara, 1965. — Naini, Mawafe, Tibi Nain I-VI, Uenbol, 1269, (19756. por je Krista). — Samardiié, Radovan, Borba Dubrovrika 2a opstanak poste velikog. zem- tesa 1667. godine. Arhivska grada (16671670), Beograd, 1960- — Solitro, Vicko, Povijesni dokumenti o Istri i Dalmaciji, Splis, 1999 Literatura — Braudel, Fernand, Akdeniz ve Akdeniz Diinyasi (tur. prijevod »La Me- diterranee et le monde mediterraneen A Vepoque de Philippe TI), t. IIL, Istanbul, 1990. —Danigmend, Ismail Hami, Yeahli Osmanli Kronolojis, t. 3. 1 54 Istanbul, 1972. — Katig, Lovee, Solin VIIAXX stoljeéa. U: Proilost i spomenici Solina, Solin, 19714, 46-136. — Kedkemet, Dutko, Franjo Difnik i njegova »Povijest kandijskog rata_u Dalmacijix. U: F. Difnik, Povijest kandijskog rata u Dalmaciji, Split, 1986., 7-82. Krelevljahovié, Hamdija, Kapetanije w Bosni i Hercegovini, Sarajevo, 1954. — Kovatevié, Eiref, Granice Bosanskog paisluka prema Austriji i Mlecazkoj Republici po odredbama karlovatkog mira, Sarajevo, 1973. — Omaiié, Vieko, Mletatko-tursko razgranidenje na trogirskom podrugju na- Kon ciparskog i kandijskog rata i njegove posliedice, Trogir, 1971. — Isti, Topogeafija kaltclanskog polia, Split, 1978. — Pederin, Ivan, Skolovanje mletatkih dragomana i njihova sluiba, Istorij- ski zbornik 9, Banja Luka, 1988. — Inti, Mletatka uprava, privreda i politika w Dalmaciji (1409-1797), Du- brovnik, 1990. — Stanojevié, Gligor, Dalmacija_u doba kandijskog rata. (1645—1669), Vesaik Vojnog muzcja 5, sv. IL, Beograd 1958, 93-179, — Traljié, Seid M., Tursko-mletatko susjedstvo na zadarskoj krajini XVII stoljeéa, Radovi Instiuta JAZU a Zadru, Zageeb, 1959. Tursko-mletadke granice uv Dalmaciji XVI i XVII stoljeéa, Radovi Instiuta JAZU, 20, Zadar, 1973,, 447—459. — Ununsargili, Ismail Hakki, Osmanli tarihi, t. IIL, Ankara, 1951 38S. RUZOV, Rergranitne akon handisiog Powis pik 12,1298 (199) ZUSAMMENFASSUNG DIE GRENZZIEHUNG ZWISCHEN DEM BOSNISCHEN PASCHALUK, (VERWALTUNGSBEZIRK) UND DEM VENEZIANISCHEN DALMATIEN NACH DEM KANDISCHEN KRIEG Die Kimpfe im Laufe des Kandischen Krieges auf dem Gebiet Dalmatiens, die sich zwischen den Keiften des bosnischen Paschaluks (Verwaltungsbezirkes) und dem venezianischen Dalmatiea abspiclten, waren von Exfolgen der Vene- ianer gekennzeichnet, auf deren Seite dic einheimische Bevdlkerung kimpfte, aber auch walachische Uberliufer aus dem osmanischen Gebiet. Aber als der Krieg auf Kreta mit dem Sieg der Osmanen endete, und da es den Venezianern nicht gelang, die Festungen und Siedluagen auf dem von ihnea kontrollierten Gebiew zu besiedeln und zu sichern, bekamen sie schliefilich nur geringe Gebiet- serweiterungen mit der Aumahme der sehr bedeutenden Festung Klis und des Territoriums zwischen Klis und Split. Ungenaue Schliisse dber eine bedeutende Gobietsceweiterung in Dalmatien seitens Venedigs sind die Folge nicht ausreich- ender Nutzung von Unterlagen iiber die Grenzzichung. Anderseits kam es za solchen SchluBfolgerungen und Darstellungen Uber die neue Grenzziehung auf Grund des Standes im Laufe des Krieges und auf Grund der Tatsche, da Venedig im Kandischen Frieden das Reche auf Klis und andere von ihm ero- berte Gebiere zugestanden bekam. Aber nach dem Krieg entstanden die grund- legenden MiSverstindnisse deswegen, weil nicht klar umrissen war, was als erobert zu gelten habe. Da die Venczianer dic Siedlungen und Festungen, aus denen sie die osmanischen Untertancn vertrieben hatten, weder besiedeln, noch sichern konnten, konnten sie diese Gebiete auch nicht halten, und die Zwistis- keiten um die Grenzzichung fihrten dazu, da& das Princip uti possiders, das im Kandischen Frieden verkiinder worden war, zum Prinzip status quo ante verwandele wurde. Dafiir sind besonders die bosnischen Grenzerbegs verdienst- voll, die parallel eine diplomatische Schlache in Istanbul schlugea, sich nahezw als dritter Verhandlungspartner gebirdeten (nebea dem venezianischen Bevoll- machigten und dem bosnischen Vesir), wobei es ihnen gelang, ihre Meinung liber dic strategische Bedeutung der Gesamthcit des osmanischen Besitzes an der dstlichen Adriakiiste durchzuseezen und dank der Tatsache, da das osma- nische Reich, als Sieger, niche dazu verpflichtee war, dem Verlierer Gebiete abzutreten, insbesondere dann, wean diewer die Gebiete auch nicht fest halten konnte So war also der Stand der Dinge in Dalmatien, mit Ausnahem von Klis, das nach allen damals bestehenden Kriegsvorschriften gefallen war, nach wie vor derselbe. Dies aber war nicht zu vernichtend fir die Inceressen der Republik Venedig auf diesem Gebiet und zu Friedenszeiten, denn der status quo sicherte ihr die Rolle des Herren der Adria. Anderseits pate der unverinderte Zu- stand auck dem osmanischen Reich. Die Vorkriegsgrenzen des osmanischen Reiches reichten nimlich nahe genug an die Kistengebiete heran, ja an die Kidste selbst, so da von dem schmalen Kistenstreifen aus den smanischen Besitztiimern keine Gefahe dobre. Dean der gesumte Klsten-und Meerbesitz des osmanischen Reiches im Mittelmeerraum garantierte den Landbesite, im Unterschied zum Kistenbesite der Republik Venedig, den diese brauchte, um 365. BUZOV, Rergrasteniemshor ksoishor Posi pik 2, Laon 8) ihren Bestand 2u sichern, denn ihren Wirtschaft beruhte auf dem Handel. Die Vorksiegsgrenzen auf dem Gebiet Dalmatiens stellten fiir den osmanischen Handel keine Begrenzung dar, der ber Dubrovnik und Split. abgewickelt wurde, wobei Split im 17. Jb. bis zum Ausbruch des Krieges ein wahee Bllive cerlebte und ziemliche Gelder in die bosnische Staatskasse flieBen lib. Langzeiefolgen des Kandischen Krieges fir Dalmation waren gerade der wirtschafeliche und demographisce Verfall. Dies sollte auch, als es sich um das Verlassen der Siedlungen im dalmatinischen Hinterland seitens der moslemischen Bevilkerung handel, einer der Griinde dafir werden, da8 schon 2u Beginn des michscen Krieges Fastlanddalmatien fir immer fiir das osmanische Reich verlorenging. SUMMARY DELIMITATION OF FRONTIER BETWEEN BOSNIAN PASHALIK AND VENETIAN DALMATIA APTER THE CANDIOT WAR Struggles between the forces of Bosnian pashalik and Venetian Dalmatia on the territory of Dalmatia during the Candior war were marked by success of the Venetians, on whose side local population fought at well as Vlach refugees from the Ottoman side. But, as the war oa Crete ended with Orco- man victory, and Venetians did not succeed to improve fortifications and sete che territory under their control, in the end their terzitorial extention was hardly worth mentioning, with the exception of che extremely important fortress of Klis and the territory between Klis and Split. Incorrect historio- graphical conclusions about considerable Venetian extentions in Dalmatia as 2 consequence of success during the war result mostly from non-use of the documents about delimitation of frontier. On the other hand, such conclusions and presentations of the border were based on the situation during the war and the fact that by Candiot peace Venice was granted the right to Klis and other fortresses and settlements it had conquered. But after the war, the main disputes appeared about what was meant by “conquered”. As the’ Venetians hhad no time to fortify and settle the area from which they had expelled the Ottoman subjects, they did not succeed 10 keep those territories, and dis- putes about delimitation of frontier made the principle uti possideis, proclai- med by the Candior peace, to be changed into the principle status quo ante Special merits for that go t0 Bosnian Military Border beys, who, engaged at the same time in diplomatic struggle in Constantinople, and acting almost Tike the third party in the negotiations (besides Venetian representative and Bosman virier), promoted their opinion about strategic importance of the wholeness of the Ottoman possessions on the east coast of the Adriatic and of the fact thar the Ortoman Empire as the victor was not obliged to concede territories to the dofeated side, expecially if ie did not keep them firmly in ies power, ”5: BUZOY, Rasgranitejenakos handibog ra Povik pel 1, 1-38 (199) ‘Thus the situation in Dalmatia, with exception of Klis which fell in accore dance wich all the rules of warfare at that time, remained almose unchanged. However, that was not so bad regarding the peacetime interests of Venetian Republic on this territory, because status quo ensured it the role of the master (of Adriatic, On the other hand, the unchanged status suited the Otzoman Em pire too. The prewar Ottoman boundaries were close enough to the coast, 30 that from this narrow area the Ottoman postession could not be endangered, ‘The whole littoral and sea area possessed by che Ottoman Empire at the Me- diterranean was the quarantee of the land ownership, in opposition to the Venetian Republic's coastal possession, which was necessary to the Republic for its very existence as a state with trade-based economy. Prewar boundaries ‘on the territory of Dalmatia were no obstacle to the Ottoman trade, that ‘was catried out through Dubrovnik and Split ferry which in the seventeenth century, tll the boginning of the war, flourished and earned considerable income tw the Bosnian state treasury. Lasting consequences of the Candior war in Dalmatia were exactly in its ‘economic and demographic decline. ‘This would be, as far as leaving the sctle- ments in Dalmatian hinterland by Moslem population is concerned, one of the reasons that with the next war Dalmatian land was lost forever for the Otto- man Empire. 38