Professional Documents
Culture Documents
Hoahocdaicuong
Hoahocdaicuong
NGUYN NH CHI
H C A I C U
(Ti bn ln th nht)
I HC THI-NGUYN
TRUNG TM HC LIU
NH XUT BN GIO DC
nhng ni dung c lin quan n "Hoa hc i cng" c tc gi trnh by tn
i y .
Trn trng tnh cm v cng sc ca Ph gio s Nguyn nh Chi bin nhng
tch ly ca mnh sau nhiu nm ng trn bc ging thnh nhng trang sch v
tm huyt dnh cho hc sinh, sinh vin v bn ng nghip.
Chng ti hy vng cun "Hoa hc i cng" sau khi c xut bn s l ti liu
ch cho sinh vin, cn b ging dy v nhng ngi yu thch nghin cu Hoa hc.
Cun sch c th cn c nhng thiu st, mong bn c thng cm v nhng thi
st nu c pht hin, bn c gi v Nh xut bn Gio dc - Cng ty CP sch
hc, Dy ngh 25 Hn Thuyn, H Ni.
NH XUT BN GIO DC
M DU
Lnh
Hnh 0.1. Bn nguyn t ca Aristotles
Bn cnh thuyt duy tm ca Aristotlcs v cu to vt cht cng chnh C Hy
Lp xut hin hc thuyt duy vt u tin v cu to vt cht, l hc thuy
nguyn t ca Dcmocritos (vo khong 400 trc Cng nguyn) cho rng mi vt
u cu to t nhng ht rt nh gi l nguyn t (ting Hy Lp atomos ngha l
khng th phn chia). Nguyn t l gii hn phn chia cui cng ca vt cht. Theo
Democritus, cc nguyn t lin tc chuyn ng xoy v thng xuyn va chm
8
nhau, chng cc k cng v khng th b bin i. Cc nguyn t c th t hp
phn tn..., nh vy t cc nguyn t c th to ra mi vt th k c c th con
ngi cng vi tinh thn v cm gic. Nhng lun im ca Democritos hon ton
c lp vi quan im duy tm v bn cht s vt v b bi bc trong sut hn h
nghn nm.
Vo th k th t trc Cng nguyn, thnh ph Alexandria bn b a trung
hai c thnh lp v tr thnh mt trung tm khoa hc ln vi Vin Hn lm khoa
hc Alexandria v Th vin Alexandria. Ti y cc kin thc v "Ngh thut b
mt" Co Ai Cp hoa hp vi trit hc v k thut th cng Hy Lp c truyn
rng ri vng a Trung Hi. Mi th k tn ti ca Vin Hn lm khoa hc
Alexandpia gp phn thu thp, hon thin v m rng kin thc v k thut hoa
hc th cng v t truyn sang Hy Lp ri sang La M v cc ni khc vn
a Trung Hi. Kin thc hoa hc di tn gi "Ngh thut b mt thing ling"
thnh hnh v lan truyn khp lnh th rng ln ca quc La M t chu u
sang Cn ng v c chu Phi, nh vy tp trung v kinh La M mt l
ca ci khng l v thu ht v y nhiu nh bc hc v th th cng t khp m
ni. Khoa hc v k thut th cng La M t ti trnh cao th hin tro
hai tc phm l bi th De Rerum natura (V bn cht s vt) ca Lucretius v b
sch Historia naturalis (Lch s t nhin) ca Plinius.
Mt s ng gp ca lch s pht trin hoa hc n t nhng ngi Arp theo
o Hi. H tip nhn cc kin thc hoa hc t nhng bn vit tay ca Xyri, Ba T
An , Hy Lp, Alexandria v pht trin cc hot ng gi kim thut ca h. V
th k th 8 kinh Baghdad l mt trung tm khoa hc t c nhiu thnh t
rc r trong nhiu lnh vc khc nhau. Mt s kin thc hoa hc ca ngi Arp
c trnh by trong cun "Sch 70 chng" ca Giabia-ip-Gaia v cun "Sch v
nhng b mt" ca Ar-Razi, l nhng nh gi kim thut ni ting.
Tro lu Gi kim thut chu u thnh thnh vo thi Trung c (khong t
th k th 10 n th k 14 sau Cng nguyn) vi nh hng ca Nh th Thi
cha gio lan trn khp chu u. Hc thuyt ca Aristotles c gii gio s trnh
by v gii thch theo cch ph hp vi cc gio iu ca Nh th v tr thnh c
ca trit hc kinh vin. Cng vi s pht trin vai tr chnh tr v kinh t ca cc
thnh ph, nhiu ngh th cng hoa hc pht trin, c bit l ngh luyn kim.
Nh cc cuc vin chinh thp t, ngi chu u lm quen vi cc thnh tu hoa h
th cng Bizantium v cc ni khc, t pht trin cc ngnh ngh th cng
hoa hc ti cc thnh ph chu u. Cc nh gi kim thut chu u trung c mc d
LHOAHmit
mi pCDaK
.WG C
.H mc tiu vin vng tm "hn trit hc" bin cc kim loi
vi 9 khng
qu thnh vng nhng cng tch ly dc nhiu hiu bit thc t, pht hin
hin
cKhi
trin tng
hnhiu
oalch
hthc
cht
csthi
nhn
mi,
tsau.loi
honphng
trong bc
thinsang
th nghim.
Thi
nhiu k thut
k
Phc
lthnhng
nghim
hngbc
v(tkhm
chun
th kph
b1c4hraon
sth
ph
nhiu
th lch s hoa hc cng chuyn sang giai on mi: Thi k Hoa Y hc v H
thut. Cc nh hoa hc v thy thuc lc ny cho rng nhim v ca hoa hc
phc v i sng con ngi, l iu ch thuc cha bnh v ci tin cc qu trn
sn xut, c bit l qu trnh luyn kim. Cc ngh khai m, luyn kim v gia cn
kim loi pht trin mnh vo cc th k 15, 16. Mt s sch xut hin vo thi k
ny m t chi tit cc qu trnh cng ngh luyn kim vi nhiu tn tui nh
V.Biringuccio, A.Agricola... Tro lu Hoa Y hc lin kt hoa hc vo nhim v cha
bnh, vi cc nh bc hc nh Th. Paracelsus, A. Libavius, J.B. van Helmont... C
nh hoa y hc coi trng vic xc nh khch quan bng thc nghim thnh phn
ca cc vt th phc tp, nh vy phng php thc nghim tht s xm nhp v
nghin cu hoa hc. Trong thi k ny kin thc v cc cht hoa hc c tip t
m rng.
Vo th k 17 trong khi cc hiu bit thc t v hoa hc tch ly c kh
phong ph th tin b v l thuyt vn rt chm chp. Nhu cu pht trin sn xut
i hi cc nh hoa hc phi gii quyt nhiu vn l thuyt. Mt trong nhng
vn lin quan n s pht trin nhanh chng ngnh luyn kim l vic gii thch
mt cch khoa hc hin tng bin i cc "cht t" (xt kim loi) thnh kim loi
v hin tng t chy kim loi. e gii thch bn cht hin tng chy nh hoa
hc c G. E. Stahl xut kin cho rng mi vt th chy c (bao gm c
loi) u c cha mt nguyn t m Stahl gi l "phlogiston" (c th dch thn
Hn - Vit l "nhin t*). Nguyn t ny c gii phng khi ta t chy v nu
nng vt th. Cc cht d chy nh than, du, lu hunh... l nhng cht c cha
nhiu phlogiston. Khi nung nng kim loi mt phlogiston v con li "cht t",
ngc li "cht t" khi kt hp vi phlogiston th li to thnh kim loi. Thuyt
"phlogiston" c ph bin rng ri trong cc nh hoa hc chu Au sut hai th k
17 v 18. Nhiu nh hoa hc c gng tch phlogiston trng thi t do nhng
tht bi. Thuyt "phlogiston" c tc dng tch cc l gip cho vic h thng hoa c
ti liu hoa hc thc nghim phong ph thi , nhng qtian nim v s tn ti m
"nguyn t chy" hoang ng nh vy thc cht l sai lm.
Na sau th k 18 cc cng trnh nghin cu v iu ch v xc nh tnh ch
ca cc cht kh c tin hnh rng ri v c nh hng nhiu n s pht trin
cc quan nim c bn trong hoa hc. Vo thp k 80 ca th k 18, kh xy
J.Pristley, C.W.Scheele v A. Lavoisier khnikph mt cch c lp gn nh ng
thi. Nh nh hoa hc Php A. Lavoisier gii thch ng n hin tng ch
l s kt hp gia cc nguyn t ca cht chy vi kh xy. Cch gii thch ca
10
Lavoisier hon ton ph hp vi thc nghim v gii p c1nhng HOAHCkh
C.UCNaCkhn
TTC m
trc y thuyt "phlogiston" khng vc qua ni, do l thuyt ca Lavoisier
h
thc
c
oa hnghim,
chp
c ginhn
"phlogiston" lcc
v "Cuc
vic
v
hin
xctng
cch
lp"phlogiston"
thuyt vmng
qu xy
thuyt trnh
trong
hoaston
hon
v hoa
h
chy
cbc
hc".
bc
cadin
b.
Lavoisier
Tht
St bng
vy,
tht
c
bi
k
mtcc
t
ca
th
nh
"ngn
mi
lch
thuy
ng" mi ng n, vi mt h thng khi nim chnh xc nh nguyn t, hp cht
xit, mui, axit... cng vi cch phn loi cc cht, danh php cc cht v k hiu
cc cht hoa hc. Hoa hc tht s tr thnh mt khoa hc.
Trong khong 60 nm u th k 19 cc nh hoa hc v vt l hc lin tc
khm ph ra cc nh lut nh lng, to c s hnh thnh hc thuyt nguyn
t - phn t. Nh ni, quan nim nguyn t xut hin t thi c v sau
thng xuyn tr li trong tm tr loi ngi. Tuy nhin khai nim nguyn t vn
cn mang ngha trit hc hn l mt khi nim khoa hc c th. Nhiu nh khoa
hc, c bit l nh bc hc Nga M.v. Lomonosov vo cui th k 18 c quan
nim kh dng n v nguyn t v phn t. Tuy nhin phi n du th k 19
khoa hc mi c cc bng chng thc nghim cn thit d bin quan nim
nguyn t v phn t thnh mt hc thuyt khoa hc.
S thit lp thuyt nguyn t vo nm 1808 gn Hn vi tn tui nh bc
Anh J. Dalton. Theo l thuyt ca Dalton mi nguyn t u cu to t cc ht nh
nht gi l nguyn t. Cc nguyn t ca mt nguyn t th ging nhau nhng kh
nhau vi nguyn t ca cc nguyn t khc. Hp cht cu to t cc nguyn t c
hai hay nhiu nguyn t c kt hp vi nhau theo t s xc nh v n gin. B
cht ca phn ng hoa hc l s tch ri cc nguyn t khi cc cht kt hp chn
li theo cch mi to ra cht mi.
Khi nim phn t ra i sau khi nim nguyn t v gn Hn vi cc khm
ph v cc inh lut kh. gii thch bn cht cc nh lut v cht kh nh bc
hc A. Avogadro nu ra gi thuyt v s tn ti cc phn t kh. Avogadro ch
rng cht kh cu to t cc phn t kh. Khi cc cht kh tham gia phn ng hoa
hc cc phn t kh b phn tch thnh cc nguyn t, ri cc nguyn t kt hp v
nhau theo kiu mi to thnh cc phn t mi ca cc cht sn phm phn ng
Gi thuyt ca Avogadro c thc nghim hon ton xc nhn, khi nim phn t
tr thnh mt khi nim c bn ca hoa hc, gi thuyt Avogadro tr thnh nh
lut Avogadro.
S hnh thnh hc thuyt nguyn t -phn t a hoa hc vo mt k
mi vi ton b h thng cc khi nim c bn ca hoa hc m chng ta s ng n
ny Trong cng vic ny phi k n cng lao ca nh hoa hc s. Cannizar, n
h thng hoa v lm sng t cc khi nim nh nguyn t, phn t... hiu
chnh khi lng nguyn t ca mt s ln nguyn t hoa hc, c bit l cc kim
loai T hoa hc c phn chia thnh nhiu chuyn ngnh: hoa v c, hoa hu c
hoa l hoa phn tch... v hnh thnh nhiu l thuyt lm nn tng cho khoa hc
hoa hc nh cc l thuyt v nhit ng lc hc, ng hoa hc. in hoa hc... li
u th k 20 vi s khm ph ra cu to nguyn t v s pht trin l thuy
lngthtgii
vo hoavthc,
vi mktca
v lin chthov
a hcc
c li
binbc
i vo
hoamt
hc.thi k pht trin mi, i s