Kurgu Dergisi

S: 16, 15-28, 1999

TELEVZYON GSTERGEBLM

Prof. Dr. Seyide PARSA"

ZET

almada, iletiimi "Anlamlarn retimi ve Deiimi", iletiim aratrmasn

da "Metin ve Kltr Aratrmas" olarak gren yaklam temel alnarak, nce
gstergebilim kavram tarihsel bir sre iinde deiik dnrlerin grleri
dorultusunda incelenmi, gstergebilim ve yapsalclk ilikisine deinilmi
ve sonunda da televizyon gstergebilimi kavram Daniel Chandler'in
gstergebilimsel zmleme yntemi temel alnarak aklanmaya allmtr.

letiim herkesin bildii, ancak ok az kiinin doyurucu bir biimde

tanmlayabildii bir insan etkinliidir. letiim yz yze konumadr.,
televizyondur, enformasyon yaymadr, sa biimidir, edebi bir eletiridir. Listeye
sonsuz sayda ekleme yaplabilir.

iletiim almalarnn doas hakknda bir anlama eksiklii bulurmaktadr.

Fiske (1996: 16)'e gre "Her tr iletiim gstergeler, kodlar iermektedir.
Gstergeler kendilerinden baka bir eye gnderme yapan eylemler ya da
yaplardr., yani anlamlandrma yaplardr. Kodlar iinde gstergelerin
dzenlendii ve gstergelerin birbirleri ile nasl ilikilendirileceini belirleyen
sistemlerdir". Gstergeleri! kodlar/iletiimi aktarma veya alma, bir toplumsal
ilikiler pratiidir. iletiim, kltrmzn, kltrel yaammzn merkezindedir.
letiim olmakszn herhangi bir kltr lmek zorundadr. Btn bunlarn sonunda,
iletiim iletiler araclyla yaplan bir toplumsal etkileimdir.

letiim aratrmalarnda iki temelokul bulunmaktadr. Birinci okul iletiimi

iletilerin aktarlmas olarak grr. Gnderici ve alclarn nasl kodlama yapt ve
kod at, aktarclarn iletiim kanallarn nasl kulland ile ilgilenir, Etki ve
doruluk gibi konularla ilgilenir. Bu, sre okuludur.

ikinci okul iletiimi anlamlarn retimi ve deiimi olarak grr. Anlamlarn

retilmesinde iletilerin, ya da metinlerin insanlarla nasl etkiletii ile ilgilenir. Yani
metinlerin kltrmz iindeki rol zerinde durur. Bu okul iin iletiim

" Ege niversitesi, letiim Fakltesi

15
aratrmas metin ve kltr aratrmasdr. Temel aratrma yntemi
gstergebilimdir. Bu okul gstergebilim okuludur.

Gstergelere (iaretlere) ve onlarn anlam iletme biimlerine ilgi gstermenin

uzun bir tarihi vardr. Bu tr almalar Ortaa dnrlerine, John Locke'a kadar
indirmek mmkndr. svireli dilbilimci Ferdinand de Saussure (1857-1913) ve
Amerikal mantk-bilimci Charles Saunders Peirce (1839-1914) gstergebilimin
kuruculardr. Saussure'n lmnden sonra rencileri tarafndan kitap haline
getirilen "Genel Dilbilim Dersleri" (1916) adl ders notlarnda yazar, genel bir
gstergebilimin varlndan sz etmektedir (Barthes, ?).

"Dil fikirleri anlatan bir gstergeler (iaretler) sistemidir. bundan dolay yaz

sistemiyle, sar dilsiz alfabesi ile, simgesel ritellerle, nezaket kurallar ile,
askeri iaretlerle karlatrlabilir. Fakat dil bu sistemlerin hepsinden de
nemlidir. Toplum iindeki gstergelerin hayat ve canll zerinde duran
bir bilim dal dnlebilir; bu bilim dal sosyal psikolojinin, dolaysyla da
genel psikolojinin bir ksm olacaktr. Ben buna (Yunanca SEMEIN-
gsterge szcnden kaynaklanarak semiyoloji adn vereceim. Semiyoloji,
gstergelerin nelerin karl olduunu, onlara hangi yasalarn hakim
olduunu gsterecektir. Bilim henz mevcut olmadndan semiyolojinin ne
olabilecei hakknda hikimse birey syleyemez, ama ortaya kmaya hakk

vardr, belli bir yeri imdiden snrlamtr".

Dilbilirnin kurucusu Saussure'e gre gstergebilim, gstergelerin toplum

iindeki yaamn inceleyecek bir bilimdir. Dili inceleyen dilbilim, Saussure iin
gstergebilimin sadece bir daldr.

Peirce' a gre gsterge, herhangi bir kimse iin, herhangi bir lde ve herhangi
bir eyin yerini tutan herhangi bir eydir. Gstergenin yerini tuttuu ey gstergenin
nesnesidir. Peirce'e gre el-kol hareketleri (gestures), elbise kodlar, trafik
iaretleri, reklam resimleri, gazeteler, TV programlar vb. grsel gstergeleri
(visual signs) kullanan medya trleridir (Aktaran Bignell, 1997:14). Dilbilimsel
gstergede gsterenleigsterilen arasndaki iliki kendiliindendir, kediye k-e-d-i
denmesi nedensizdir oysa filmsel, fotorafik gstergelerde gsteren/gsterilene
benzemektedir, kedi gstergesi kediyi gstermektedir.

Saussure ve Peirce' eletiren Eco (Aktaran Bker, i 99 i :32-33)'ya gre

gsterge tanm daha deiiktir. Eco'nun gsterge ve gstergebilim tanmna gre:

"Baka bir eyin yerini anlaml olarak tuttuu varsaylabilen her ey

gstergedir. Gsterge baka bir eyin yerini tuttuunda o eyin var olmas ya
da o anda gerekten bir yerde olmas gerekli deildir. Bundan dolay ilke

16
 olarak gstergebilim yalan sylemek iin kullanlabilen her eyi inceleyen bir
bilim daldr"

Peirce'in manta dayal gstergebilim kuramn izleyen C. Morris, Saussure '

izleyen ise "Rus biimcileri" olarak isimlendirilen Moskova Dilbilim evresi oldu.
Biimciler edebiyat alannda iirsel dil aratrmalar zerinde gstergebilimsel
zmlemeleri denediler. Rus biimcilerinden Jakobson, i 920 ylnda
ekoslovakya'ya yerleerek yapsalclk ile biimcilik arasnda kpr oluturdu.
Jakobson, kuramsal aklamalar ve uygulamalarna yer verdii "Lirguistic and
Poetics" adl kitabnda szl iletiim kuramna yer vermektedir. almalarn iir,
destan, halk masal gibi daha ok szl sanatn ses ve anlam zellikleri zerinde
younlatran Jakobson konumann anlamn belirleyen tek etkenini iletini kendisi
olmadn, bunun yannda baz etmenlerin de etkili olduunu iddia etmektedir.
Sze dayal iletiimde baka bir deyile sanatsal iletiimde mesajn kendisi kadar
anlam yaratmaya etki eden alt etmeni aadaki emada gstermektedir.

Sanatsal iletiim balamndaJakobson 'un sanat ve kltr zerindeki

almalarndan da bahsetmek gerekmektedir. Jakobson kitle iletiimi kuramlarna
zg model ve terimleri sanat ve kltr alanna aktarmay baarmtr. Onun
gelitirdii modelde (ekil: i) dilin, sanatn ve daha genelolarak da kltrn
incelenmesi mmkndr.

Balam (context)
Gnderici (Konumac) - . Mesaj,Bildiri(message) - . Alc(Dinleyici)
(Addresser) letici(channel) (Addressee)
Kod (code)

ekil- i Jakobson'un szl dilsel iletiim modeli

Jakobson'a gre dil, ilevlerinin eitlilii iinde ele alnmaldr. Dilin sanatsal
ilevlerinden biri olan yaznn dilin dier ilevleri arasndaki yerini belirlemek ve
sz konusu ilevler hakknda bir fikir verebilmek iin her dilseloluu, her dilsel
iletiimi oluturan etkenleri gzden geirmek gerekir. Konumac ya da gnderici
(addresser) alc ya da dinleyiciye (addressee) bir bildiri, mesaj gnderir. Bu
mesajn etkili olabilmesi iin mesaja nce gnderme yapaca bir konu, balam
(context) gerekir. Alc tarafndan alglanabilen bu balam iin gnderici ve alcnn
ortak paylatklar bir kodun da bulunmas gereklidir. Son olarak da iletiimi
gerekletiren bu ikilinin arasnda iletiimin srekliliini salayacak bir iletici,
balant kanalnn bulunmas art bulunmaktadr. Bu alt etkenin her biri ayr bir

17
dilsel ilevin domasna yol amaktadr. Bunlar ayn emaya gre yerletirildiinde
aadaki tablo ortaya kmaktadr (Aktaran, Rfat, 1996:85).

Balam-Konu ilevi

oku ilevi ----~. Yazn ilevi ----~. ar ilevi

iliki ilevi

stdil ilevi

Yazma olay yazarniki eylemi ile gereklemektedir Yazar geni bir szckler
topluluundan ya da dizisinden szcklerini seer, daha sonrada bu szckleri
yanyana getirerek birletirmektedir. Szck seimi dilin dizisel, szcklerin
birletirilmesi ise dilin dizimsel eksenidir. Ayrca yazar metafor ve metonimi gibi
"anlam olaylar" ndan da yararlanabilmektedir. Jakobson ve Propp Biimcilik ve
Yapsalclk arasnda kpr kurmaktadr.

GSTERGEBLM YAPISALCILIK LKs

Yapsalclk, isvireli dilbilimci Saussure'n genel dilbilim dersleri (1916)

adl yaptnn zerine temellendirilmektedir. 1928 ylnda La Haye'de yaplan Dil
Kurultay'nda "Yapsalc Dilbilim", Saussure'n dilbilimini almalarn temel
almaktadr. Yapsalc dilbilim tarihsel geliimi boyunca iki ana ekolde geliir; ilki
Amerikan yapsalcl ad verilen Bloomfield'in gelitirdii" Dalmsal Dilbilim",
dieri ise Saussure'den yola kan Avrupa'daki "Yapsalc Dilbilim"dir. "Rus
B iimcilii" , "Prag Dilbilim evresi" ve "Kopenhag Dilbilim evresi" bunlarn
ierisine girmektedir.

Yapsalcln ne olduu sorusuna baz bilim adamlar "yntem", bazlar ise

zmleme ynelimi tanmlamasn getirdiler. ikisinin ortak paydas ise
yapsalcln bilimsel bir yntem, zmleme ilevini yklenen bir yntem
olduudur. Piaget 'e gre, "yapsalclk temel zellikleriyle belirli bir reti ya da
felsefe deil, yalnzca bir yntemdir" (Aktaran Birkiye, 1984: ll).

Saussure ncelikle dil olgusunun ne olduunun saptanmas ve tanmlanmas

gereini ortaya atmaktadr. Bu amala dilin gelerinin belirlenmesini salayacak
bir yntem gelitirir. Dilin yalnzca tarihsel boyutunun olmadn bunun yannda
bir de dizgesel boyuta sahip olduunu belirtir. Baka bir deyile dilin kendi bana
alnp incelenecek bir NESNE durumuna gelebildiini belirler. Bu belirleme
yapsal dilbilimin temelini oluturur. Sausure her szcn, bir gsterge (iaret)

18
olduunu ve "gsteren" (szn azdan kan ses birimleri olarak fiziksel
gereklii) ve "gsterilen" den (szcn zihinde uyandrd kavram) meydana
geldiini savunur. Gsterge:gsteren!gsterilen kategorisi olduka nemlidir.
Toplumsal bir dizge olan dil, iinde gsteren/gsterilen diye adlandrlan iki
zelliin kaynamasndan oluan gstergelerin kendi aralarndaki ilikiden
domaktadr. Yapsalc dilbiliminde bunlardan baka dil/szck, biimi tz, e
sremliliklart sremlilik vb. gibi kavramlar da yer alr ve dili bir yap gibi ele alr.
Bu yap iindeki olgular da "yap"nn olgular olarak inceler.

Saussure'n yapsalc dilbiliminden yola kan yapsalclk, krkl yllardan

sonra dilbilim dndaki alanlarda da uygulanmaya balar. Genelolarak zetlenirse;
yapsalclk gerekliin yapsn kavramada dili rnek alr ve bunu dier insan
faaliyetlerine uygular. Yapsalcl dilbilimin dna ilk kez tayan antropolog
Levi-Strauss'tur ve dilsel yapdaki zmlemeleri toplumsal yapya tayarak
antropolojik zmlemelere gemektedir. Levi-Strauss insann gnlk yaamnda
farknda olmadan yapt hareket ya da yerlemi yaklamlar anlamlandrmada
kullanarak, en basit yemek piirme, evlenme inanlar ya da mitler (masallar) gibi
tm kltrel sreleri iine alan yapsalc bir yaklamla hareket etmektedir.
Sonuta farkl kltrlerin dnyay anlamlandrmas kendilerine gre olsa da
anlamlandrma yollar evrenseldir, "yani anlamlar retildikleri kltre zgdr,
ancak bunlar retme biimleri tm insanlar iin evrenseldir" (Akataran Fiske,
1996:152).

Yapsalcln ilkelerini ilk kez dilin dna karan Strauss'tan sonra, Dumezil
ve Braudel tarihe, Foucault felsefeye, Lacan psikanalize, Barthes edebiyat
eletirisine, Althusser toplumbilime, Metz sinema gstergebilimine, Eco, Fiske,
Berger televizyon gstergebilimine uygulamaktadrlar. Son yllarda yapsalclk
post yapsalclk aamasna geilmektedir. Klasik yapsaklar metnin (textin) te
tarafna, yani "gerek" okuyuculara, izleyicilere, dinleyicilere bakalarnn bulduu
ayn anlam dorulayp dorulamadna bakmamaktadrlar.

Saussure'n modelinde gsterge, gsteren (anlam veren) ve gsterilenden

(anlam verilenden) meydana gelir. Gsteren gstergenin algladmz fiziksel
varl, gsterilen ise gstergenin dnsel kavramdr. Bu ikisi d gereklii ya da
anlam oluturur. Bu iki ge ortak kltrel deneye baldr, evrensel deildir.
Anlam bu gelerin yapsal ilikilerinde aranr.

Fransz bilim adam Barthes, gstergebilimin bamsz bir bilim nitelii

kazanmasnda nemli almalar yapmaktadr. Barthes gstergelerin anlam nasl
rettikleri konusunda almalar yapmakta, Saussure'n dilbilimsel balamdaki
gsterge zmleme emasn otomobilden modaya kadar uzanan bir yelpaze

19
iindeki tm gstergelere uygulamaktadr. Gstergebilirnde anlamlama kavramn
irdelemektedir.

Sylenieri gstergebilimsel bir dizge olarak kabul eden Barthes sylen (mit)
zmlemelerinde gstergebilimsel yntemi kullanmakta ve sylenierin
(mitoslarn) birebir akladklar anlamlarnn yannda armsal olarak alnan yan
anlamlar da olduunu aklamaktadr. Herhangi bir gstergenin dz anlam ile yan
anlamnn i ie olduunu ve aradaki kaymalarn zmlemelerde aa kacan
savunmaktadr. Bilimsel dilde kavramla (gsterilen) bunun anlatm biimi olan
(gsteren) arasndaki kaymalar en aza indirgenmek zorundadr. Baka bir deyile
her bilimsel gsterenin tek ve belirli bir dzanlam olmaldr. Dz anlamda
gsterenle gsterilen arasnda birebir iliki bulunmaktadr. Bilimsel dilden sanata
ya da gnlk konuma diline geildiinde dz anlamla gstereni arasndaki rtme
yava yava keskinliini kaybetmekte, gsterene bal yan anlamlar
diyebileceimiz deiik anlamlar ortaya kmaktadr. Bu artn en fazla olduu
alan sanattr. Sanat dallar bu anlam bolluu nedeniyle yoruma aktr. Roland
Barthes gstergelerin bir dizgeden dierine kayrnalarn aadaki biimde (ekil:2)
gstermektedir:

l.Gsteren 2. Gsterilen
dil
3. Gsterge
I. GSTEREN II. GSTERLEN

sylen III. GSTERGE

(mit)

ekil:2 Gstergelerin dz anlam yan anlam dizgeleri

Her gstergebilim trnde iki terim; gsteren ve gsterilen arasnda iliki

olduu varsaylmaktadr. Genel dilbilimde gsterenin, gsterileni belirttii
sylenmektedir. Ancak Barthes her trl gstergesel dizgede iki deil, farkl
terim karsndabulunduumuzu savunmaktadr. Kavranan eyart arda gelen birer
terim deil, kendilerini birletiren ilikidir. Buna gre gsteren, gsterilen, bir de
bu iki terimin armsal toplam olan gsterge bulunmaktadr. Barthes u rnekle
savn aklamaktadr; "Bir gl demetini alalm; ona tutkumu anlattnyorum.
Burada bir gsteren, bir gsterilen, bir de gller ve tutkum yok mudur? Bu bile
deil; dorusunu sylemek gerekirse, yalnzca "tutkuiatrlm" gller vardr
burada. Ama zmleme dzleminde terim yer alr, nk tutkuyla yklenmi
gller kusursuz ve doru olarak gllere ve tutkuya ayrlabilir. Gller ve tutku

20
birbiriyle birleerek gsterge dediimiz bu nc terimi oluturmadan nce de
vardr" (Barthes, 998: 84).

Gnlk yaamda gller, nasl tadklar bildiriden ayrlmazsa, zmleme

dzleminde de gsteren olarak gllerle, gsterge olarak gller de birbirine
kartrlmaz. Gsteren botur, gsterge ise doludur, bir anlamdr.

GSTEREN GSTERiLEN "klk"

Gsteren Gsterilen

-- --
(grnt ------;.-Catherine De.)

DZ ANLAM YAN ANLAM

FOTOGRAF :::::::
Catherine Deneuve Fransz kl

ekil:3-4 Reklam fotorafnn emas (Williamson, 978:90)

Yan anlamn gsterenleri gstergelerden (yani gsteren ve gsterilen btn)

meydana gelmektedir. Yan anlamn "gsterenleri" dz anlam dzleminin
gstergelerinden meydana gelmektedir. Yan anlamn "gsterilen" ine gelince, onun
karakteri her eyden nce global ve yaygndr, bir ideolojinin parasdr. Bu
gsterilenler kltr, bilgi ve tarihle yakn iletiime sahiptir.

ada televizyon eletirisi kulland

szcklerin ounu gstergebilim ve
yapsalclktan almaktadr. Whannel sk sk dile getirdii akaya gre: "Semiyoloji
bize zaten bildiimiz eyleri asla anlamadmz bir dilde syler" (Aktaran Seiter,
992). Televizyonun ikonik bir yaps bulunmaktadr. Televizyon iletiimde
bulunurken byk lde gstergeler sistemine dayanmaktadr. Gstergebilim

2
iletiim iin kullanlan hereyin szckler, grntler, trafik iaretleri, iekler,
mzik, tbbi septomlar ve dier pek ok eyin incelenmesidir. Gstergebilim
gstergelerin iletiimde bulunma yollar ve onlarn kullanmlarna egemen olan
kurallar zerinde durmaktadr. Kltrn zerinde durma arac olarak gstergebilim
geleneksel eletiriden kkten ayrlmaktadr. Bilindii gibi geleneksel TV
eletirisinde ilk i estetik objeyi ya da metni kendine zg anlamlarna gre
yorumlamaktr. Gstergebilimin ilk sorgulad eyanlamn NE olduundan
ok, NASIL yaratlddr.

Anlamn zmlenmesinde ge nde gelmektedir. I) gsterge,

2)gstergenin iaret ettii ey,3) gstergeyi kullananlar. Gsterge duygularla
alglanabilen, kendisinden baka bir eyi iaret eden, kullanclar tarafndan iaret
olduu kabul edilen, tannan fiziksel bir eydir. rnein bir orkestra efi orkestraya
doru dner elinle bir iaret yapar ve tm orkestra yeleri almaya balar. Bu el
iareti tm yeler "okuyucular" tarafndan anlalm, tannmtr. Anlam orkestra
efnden yaylarak iletilmitir.

Anlam, metinle okuyucu arasndaki ilikiden ortaya kmaktadr. Bu gr

savunan kuramlar:

Nesnel (objectivist ) Kurarnlar

Metinle okuyucu arasndaki iliki nesneldir. Mesajn birebir, doru ve hatasz
iletilmesi ve anlalmas nemlidir.
Anlam Kurma (constructivist) Kuramlar
Metinle okuyucu arasnda karlkl etkilenme sonucu anlam ortaya kar.
znel (subjectivist) Kurarnlar

Anlam tamamen okuyucunun yorumlamasna baldr. Anlam yeniden

retilmektedir.

Medya metinlerinin ieriklerini aklamak iin kullanlan zmleme

yntemleri Chandler'in emasnda aadaki gibi gsterilmitir.

METNZMLEMES

erik zmlemesi Sylem zmlemesi Tr Kuram

Gstergebilimsel Anlatbilimsel zmleme Metinleraras

i zmleme likilerin z.
Retorik zmlemesi

22
 TV metinlerinin zmlenmesinde yukardaki yntemlerden yalnzca
gstergebilimsel ynteme yer verilmektedir. Gstergebilimsel zmlemeler 3
temel alanda yaplmaktadr:

Gstergelerin, iaretlerin bizzat kendilerinin incelenmes. Burada iaretlerin

eitlerini anlam iletmedeki farkl yollar ve iaretlerin iliki yollarn
iermektedir.
Gstergelerin, iaretlerin rgtlendikleri sistemlerin ya da kodlarn
(ifrelerin) incelenmesi, toplumun ya da kltrn gereksinimlerini
karlamak iin eitli kodlarn gelime yollarn inceler.
Gstergelerin ve kodlarn iinde iledii kltrn incelenmesi.

TELEVzVON GSTERGEBLM

Televizyon ada dnyann masalcs (story-teller) olarak kabul edilmektedir.

Burada sorulmas gereken soru televizyonun ne tr yk anlattdr. Televizyonda
gstergebilimsel adan zmlenen fenomene, materyale metin (text)
denilmektedir. Metnin (text) kapsamna bundan baka fotoraf, reklam afii, film,
duvar resmi vb. de girmektedir.

Televizyonun anlat metinleri (textleri) durum komedileri (sitcom), izgi

filmler, polisiye diziler, soap-operalar, reklam filmleri, TV filmleri ve TV dizileri
gibi televizyonun "elendirme" ilevini yerine getiren programlardr. Gstergeler
ve ilikiler gstergebilimsel zmlemenin iki anahtar kavramdr. TV
gstergebiliminde dikkatin odakland her hangi bir metnin biim ve ieriinin
nedensiz geici bir ayrmn yapmakta ve o metni oluturan gstergeler sistemi
zerinde durulmaktadr. Bylece televizyonda bir an iin grnen bir sofra, biftek,
patates kzartmas, elmal payolarak deil, sosyal durum, zevk, incelik, milliyet vb.
trnde kavramlar olarak anlam yaratmaktadr.

Anlat kuramndan rendiimize gre hangi kitle iletiim arac kanalyla

olursa olsun her anlat tr ikiye ayrlmaktadr. Bunlardan biri YKDR yani
ksaca "ne oluyor ? kime oluyor ? sorularnn cevabna karlktr. ikincisi ise
SVLEMDR yani "yk nasl anlatlyor" sorusuna karlktr. Metin, film
mesajlarn dizisel ve dizimsel olmak zere iki eksen zerinde dzenlemektedir.
Metnin tam anlam dzenleme ve semenin iki ekseninin karmak bir dokusudur.
Ksaca metin, btn olarak okunmas gereken sylemdir, mesajlar btndr.
Dizimsel eksen, sylemin metninin zinciri iinde birbirine balanan yatay mesajlar
ak, baka bir deyile BRLETRMEDR. Dizimsel eksen anlamlandrmada
NEVN NEV ZLEDG seviyesine bakmaktadr. Her metinde yatay eksenle
beraber dikeyeksen dizisellik de bulunmaktadr. Dikey eksende SEcLK n
plandadr ve NE LE NEVN GTTG nemlidir. Oyunculuk, jestler, diyaloglar,

23
mzik, kamera hareketleri, alar, ekim lekleri, aydnlatma, renklerin seimi vb.
gibi anlamn dizisel boyutu flmin anlatlmas aamasnda ortaya kmasna ramen
anlatrna tabi deildir.

Televizyon ikonik bir dile sahiptir. Ekrandaki hangi tr program iersinde

olursa olsun bize bir eyler anlatan ikonlar yer almaktadr. Peirce gsterge
tanmlamalarnda ikon gstergelerin nesnelerine bire bir benzemekte olduunu
belirtmekte ve rnek olarak da fotoraf vermektedir. Eco'ya gre, "ikonik
gsterge, bize gnderim nesnesini artrmak iin, benzerlik alannda yeterli
ipular tayan gstergedir" (Aktaran Erkman, i 986:3 I).

TV ekrannda grnt de ikonik gstergedir. Bir ok kltrde zellikli, zengin

yan anlamlar kazanm ve buna bal olarak ok gl duraan anlamlar tayan bir
ok gsterge bulunmaktadr. Bu tr gstergeler iin Hristiyan Ordodoksluuna ait
dinsel resimleri KON' lara gnderme yapld. Bilindii gibi ikonlar gsterdikleri
eyin gcn iyi tayan ve ok popler gstergelerdir.

Her ara, hangi popler sanat formunu, trn tarsa tasn doas gerei baz
snrlamalar onlara yklemektedir. Televizyonun doas ve kk ekran nedeniyle
rnein byk sava sahneleri yapmak gtr. Televizyon bir "yakn-ekim"
aracdr, bir aksiyonu yakalamaktan ziyade bir karakterin da vurulmasna daha
uygun dmektedir.

yleyse gstergebilimi televizyona uygularken aracn "gstergeler" olarak

ilevi olan grnmleri zerinde younlamak gerekmektedir. Bu bak asndan
ele alndnda televizyon hakknda en ilgin olan eyaracn kulland kamera
lekleridir. Aadaki liste "gsteren" olarak grev yapan daha nemli olan ekim
trleri, tanmlar ve gsterdikleri anlamlar gsterilmektedir (Berger, 1981:110).

"Gsteren(ekim tr) Tanm Gsterilen (anlam)

Yakn-ekim Yalnzca yz tenlik

Boy ekim Vcudun ou Kiisel iliki
Uzak ekim Dekor ve Oyuncular Ortam,lek,halka uzaklk
Genel ekim nsan vcudunun hepsi Sosyal ilikiler

24
 Ayn eyi kamera alar ve kurgu tekniklerine de uygulayabiliriz.

Gsteren Tanm Gsterilen (anlam)

Alt a Kamera aadan bakar G, otorite

st a Kamera yukardan bakar Kklk.zayflk

Zoom-ieri Kamera ieri doru girer Gzlem, odaklama

Alma Perdede grnt alr Balama
Kararma Perdede grnt karam Son
Kesme Bir grntden dierine geme Ayn andalk,
heyecan
Silme Grnt ekrandan silinir Sonun empoze edilmesi

Kamera lekleri, kamera alar, kamera hareketleri, kurgu teknikleri gibi

yukarda belirtilen malzeme bir tr televizyon grameri anlamna gelmektedir.
Televizyon izledike bu fenomenlerin anlamlarn reniriz. Bunlar bizim sunulan
programda neler olduunu anlamamza katkda bulunurlar.

Aydnlatma teknikleri, renk kullanm, ses efektleri, mzik vb. gibi zerinde
dnlmesi gereken geler de vardr. Bunlarn hepsi televizyonda grdklerimizi
(hatta duyduklarmz) yorumlamamza hizmet eden "gsteren"lerdir. Televizyon
konuma dilini, grsel imgeleri ve sesi insanlarn iinde fikirler ve izlenimler
yaratmak iin kullanan ok karmak bir aratr. Televizyon gstergebilimcilerinin
ilk grevi nce bunun nasl mmkn olduunu ikinci olarak da nasl baarldn
belirlemektir. Aadaki gstergebilimsel zmleme yntemi ngiliz iletiim
bilimeisi Chandler'in modelidir.

CHANDLER'N MODEL

Gstergebilim bir eyi temsil edebilen her eye uygulanabilir. Kitle iletiim
ortam ierisinde televizyon, radyo programlar, filmler, izgi filmler, gazeteler,
dergi yazlar, posterler ve dier reklamlar da dahil her hangi bir medya metnine
gstergebilimsel zmleme uygulanabilmektedir. Birbirine kart olan iki medya
metni ele alnp ayrntl zmlemelerin yaplmas uygun olacaktr. Bu tek bir
metni zmlernekten daha kolaydr. Fiske (1982: 103-107) deerli bir
gstergebilimsel zmleme yntemi ve uygulamas nermektedir. Berger de
medya metinlerinin zmlenmesi iin baz temel klavuz ilkeleri nermektedir. Bu
ilkeler tamamen kabul edilerek ve baz ekleme ler e aada sunulmaktadr:

nemli gstergeler nedir? Neyi gstermektedir?

- erisinde gstergelerin anlam rettikleri sistem nedir?

- Hangi armlar iin iine karmaktadr?

25
 Metnin dizimsel yaps nedir?

- Bir birim (rnein tek bir film ekimi) dierinle nasl ilikilendirilir?
- gelerin sekans dzenlemesi anlam nasl etkilemektedir?
- Metni biimlendiren bilinen formuller var mdr?

Dizisel zmleme

- Metnin tamam (ara, tr, tema olarak) hangi dizi snfna girmektedir?
- Arata yaplan her hangi bir deiiklik retilen anlam nasl
etkileyecektir ?
- Metin farkl bir tr iinde oluturulsayd neye benzerdi ?
- Hangi diziler gzle grnr biimde yoktur ?
- Metinde (doalkltr gibi) hangi kart iftler bulunmaktadr?
- Metinde merkezi bir kartlk var mdr?
- Bu kartlklar hangi trden psikolojik, sosyal ve politik anlamlar
yklenmitir?

Fiske'in "letiim Testini- DEGM TESTN" uygulayarak metnin farkl

grnmlerini ve bunlarn anlamlarn belirleyiniz. Bu temel bir analiz
biriminin (ya da gstergenin) kendinize ait bir bakasyla yer deitirmesi
ve etkinin llmesini diemekle ilgilidir. Bel ekimi yerine omuz
ekiminin kullanlmas, ya, cinsiyet, snf ya da etnik grubun
deitirilmesi, nesnelerin deitirilmesi, fotorafn belli noktalardan
alnmas gibi deiiklikleri iermektedir. Metni anlamanzda dizi ve
dizimin tanmlanmas ne denli katkda bulunmaktadr.

Hangi semiyolojik kodlar kullanlmaktadr?

- Kodlar geni alan yayncl (broadcast) m yoksa dar alan yayncl

(narroweast) kodlar mdr?
- Metinde trnn hangi uzlamlar (saymacalar) daha belirgindir?
- Hangi kodlar aracn kendisine zg kodlardr?
- Hangi kodlar dier medyayla ortaktr?
- Hangi kltrel varsaymlar artrlmaktadr?
- Tercih edilen okuma nedir?
- Bu baskn kltrel deerleri ne lde yanstmakta ya da onlardan ne
lde ayrlmaktadr?
- Hangi alternatif okumalar mmkn grnmektedir?

26
 Metinleraraslk

- Bu metin dier trleri andrnakta mdr?

- Tr ierisindeki dier metinlerle karlatrlabilir mi ya da onlar
andrabilir mi?
- Dier trlerin ierisinde bulunan benzer tema uygulamalar ile nasl
karlatrlabilir?

Gstergebilimcilerin metne uygulanabilecek baka katklar var mdr?

Tekstin yalnzca yapsalc bir zmlemesi yetersiz mi yoksa yeterli

midir?

Televizyon metinlerinde yukardaki seeneklerden yalnzca biri uygulanabilir.

rnein metne gsterge zmlemesi, dizisel, dizimsel zmlemelerden biri
seilip uygulanabilir.

Televizyon mesajlarnn zmlenmesi, zellikle de yapsal zmlemeler son

zamanlarda geliti. Televizyon programlarnn ve haberlerinin ierikleri, sylemi ve
almlanmas zerine post-yapsalC gstergebilimsel zmlemeler, kltr
almalar alana getirilen yeni yaklamlar olarak iletiim bilimcilerin dikkatini
ekmektedir.

YARARLANLAN KAYNAKLAR

Barthes, R. (1998). ada Sylenceler. stanbul: Metis Yaynlar.

---------------- (?). "Elemerts of Semiology". http://www.werpe.net.aulaffcam/ph//

Birkiye, A. (1984). Yapsalcln Eletirisine Doru. stanbul: Varlk

Yaynlar.

Bignell, J. (1997). Media Semiotics: An Introduetion. Manchester: Manchester

University Press.

Bker, S. (1991). Sinemada Anlam Yaratma. Ankara: mge Yaynlar.

Chandler, D. (?). "Semiotics for Beginners". http://www.aber.ac.uk.l7Edgc/sem

l2.html.

Chandler, D. (?). http://www.aber.ac.uk/dgc/textan.html.

27
Erkman, F. (1986). Gstergebilime Giri. stanbul: .T.. Yaynlar.

Fiske, J. (1996). iletiim aratrmalarna Giri. ev: S. rvan. stanbul: Ark

Yaynlar.

Rifat, M. (1996). XX yy.Dilbilim ve Gstergebilim Kuramlar 2. Temel

Metinler. stanbul: Yap KrediYaynlar.

Williamson,J. (1978). Decoding Advertising:Ideology and Meaning in

Advertising. London: Marian Boyars.

28