You are on page 1of 313
Bruce Bueno de Mesquita TROCHOI TIENDOAN DU BAO VA BINH TRYGC TUONG LAI BANGLY THUYET TRO CHOI The Predictioneer’s Game Bruce Bueno de Mesguita 18 bac thy vé If thuyét td choi ~ cfi tén hoa mj cba mot § tung het se don gidn: Con nguticanh tran ‘v6i nhau, vi ho lu6n lim nhitng gi ho tin 1a tét nit cho loi ich bin thin, Bueno de Mesquta sit dung Ij thayét ti choi v2 kh ning akin thdu hanh vi con nguti cla n6 dé dy dodn, vi him chi dinh anfée cdc sy kién chinh tr, i chinh hay nhiing gi xiy ra trong cude s6ng hag ngiy. Dy béo cia Ong di duge moi gidi sit dung, ti CIA én cdc cng ty Id, va c6 t 18 cchinh xéc dng ngac nhién, lén dén 90%. Trong cabin sich gly kinh ngac va tit 6 nhiéu dit nay, éng chia sé vOi ching ta phuong phip ling sig s6i cba minh va cho phép ban cdng tham gia dy dodn mot loat céc tinh hoéng dam phén va tranb chip ma két qui c6 Sim énh hung Win, Sit dung quan diém g6c cia If thuyét rd choi bag vei nhitng phat trién ca John Nash, nha ‘khoa hoc doat gidi Nobel va co 18 dutde biét dn rhigu nit qua bb phim Mét tdm hn dep, ‘Bueno de Mesquita m6 ti chit tng tinh tod tnb tg lanh ling va gay nbibu tanh ci ma Ong di xdy dung nén. Hé thdng niy cho phép ching ta uy nght mot ch c6 ebign luge vé mong muén cla d6i phutdng, ho mudn digu 46 dn mite ndo, va ho sé phin tng ra sao true mdi nue 0. Te diy, Bueno de Mesquita choi ted dy dos ning su kita dam phi gidi wrt viikhi 6 Béc Triéu Tién, qué trinh tién b6 va thodi bd ca nén hdabinh Trung Bong cbng v6 nhigu tinh buéng khéc, trong 46 Ong da dy dodn chin xéc Kkhdch hing nio cla céng ty kiém ‘wn Arthur Andersen c6 niu kh ning gian ‘Vn mbét (golf: tén cong ty nay bat diu bang chit E), Va khi nin v8 tuéong lai, Bueno de Mesguita cing cho thay If thuyét td choi c6 thé mang lai chin oe ngdn cin than cing su ndng lén cba tréi dat (bude cdc quéc gia phai ccanh tranh vé mit céng nghé thay vi phdi phy tude vto nbing guy din khong khd thi) va ching khiing b6 (tinh duge chin xdc Mj cin vign tro bao ahiéu dé Pakistan chéng lai Taliban), (en iba fsa) TROCHOI TIENDOAN Copyright ©2009 by Bruce Bueno de Mesquita All igh ceserved Published in the United States by Random House an imprint of The Random House Publishing Group, «division of Random House, ie, New York, RANDOM HOUSE and cslophon are registred trademarks of Randorn House, Inc Libeary of Congress Cataloging Publication Dat Bueno de Mesquita, Bruce. ‘The prictioneer’s game: vsing the logic af brazen self-interest to see und shape the future Bice Bucno de Mesquita Includes ibtingraphical rsferences and index ISBN 978-1-4000-6787-9 eBionk ISBN 974-1-S8836-908-6 1. Game cheory, 2. Economie man-5.Seltnterest. Tile HBL4s B84 2009 303.4901'5193—de22 200900SHHH This rslaton: published by attangement with Random House an imprint ofthe Rsedorn House Publishing Group. division of Random House, Ine Ban tigng Vigt © Nh nus bin Tre, 2010 ANH BIA: Bai gian Georges de La Tout 106x426 em, Som dv ton oan Bio tang Louvre, Pats indo Muc Tau utr edNoCHCTcMrN STITT HOM arn de Meats. re, Thich en dine: Baer Mega ig Naya. T PMS ety “de oe Speen Pine? oe Uteysenaat 2 Congest Tat Nels ge Ts Price tine Lone ™ iia Bruce Bueno de Mesquita NGUYEN HANG dich TROCHOI TIEN DOAN DY BAO VA DINH TRYGC TUGNG LAI BANGLY THUYET TRO CHOI BO The Predictioneer’s Game NHA XUAT BAN TRE MUC LUC GIOTTHIEU I BAN BINH TRA BAO NHIEU DE MUA DUOC XE HOM NAY? 27 NHAP MON LY THUYET TRO CHOT LY THUYET TRO CHOT NANG CAO LOAITRU BOM TAM KHAN GIAY KIEN TAO HOA BINH: CACH DAT CAU HOI DINH TRUOC TUONG Lal TUA NHANH HIEN TAL LAM THE NAO BE DOAN TRUOC NHUNG DIEU KHONG THE DOAN TRUGC GIAITRI VOT LICH SU 10 DAM DOI MAT VOTSU BOI ROT 1 DU BAO LON: LICH SU HIBP UOC WORMS VA THANG TRAM CUA HOI NGHI BALI LOICAM ON GIOITHIEU TAC GIA 0 ba. 103 27 7 195 Ey cre 302 3 Tang ede chau cua t6i, Nathan, Clara, Abraham, Hannah va ede bé chua ra doi Cac chdu sé la mhung ngudi cham lo t6t cho titong lai Tro choi Hen doan LOI NHA XUAT BAN . TIEN DOAN DUGC TUONG LAI 1a ma wdc bao déi nay cia con ngudi Vi thé ma ty Dong sang Tay, tit cd chi kim da wudt hign biét bao nhigu hinh thie tién tri dé tha man nhu cau nay. Ban nghi sao néu cé trong tay mét “cd may théi gian” dé du hanh dén tong lai, thay duge qué kh va quay vé thay déi hién tai? Khong can phai ndi dén nhitng igi ich thu duge khi 46, nhung tat 4 chiing ta déu nghi ring diéu d6 chi tn tai trong truyén khoa hoc vién tudng. Vay ma co mot ly thuyét duge coi la cé kha nang dur doan tuong lai chinh xéc dén 90% - d6 1a “Tro choi tién doan” cia Bueno de Mesquita. Vay Mesquita da lam nhu thé nao? Tac gia viét ra mot chuong trinh may tinh mé phéng hanh vi cia céc bén tham gia “ro chai” trong nhimg tinh hung chién luge. Sau dé Ong nhap dif ligu vé nhting ngudi choi, mutc dé quan tam dén két qua va mite 46 anh hating cla ho vao may tinh, ot ly sé tigu va dita ra két qua. Ong thuténg céng bé két qua trén cac tap chi dé sau ndy moi nguéi cé thé kiém chiing. Vu thé cia may tinh trong viée dy doan nay 1a tranh dude nhimg phan tich va nhan dinh chi quan, cim tinh cia con nguéi. Trong nhiing cugc chai cé nhiéu bén tham gla, gia ho tén tai nhitu méi quan hé chong chéo, nhiéu cudc mac ca vé Igi ich, thi ngay cd nhiing bé oc ngudi siéu viét nhat cing kho c6 thé phan tich hét cdc dit ligu dé dy doan chinh xéc. Véi sy gitip 46 clla may tinh, tac gid da nhiéu lin dua ra nhiing két qua bat ngd, trai voi dy doan cia Lai gia thie 7 moi ngudi, nhung sau nay duoc chimg minh 1a ching. Mét trong nhiing vi du la vige dyt doan chinh xac thay déi lanh dao 6 Lién Xo, két qua cia cude bau ett thd tuéng & An D6 vao nam 1979, cude cai cach kinh té d Mexico va Brazil va cac quyét dinh lién quan dén ngan sich cia Y. Khéng chi du doan tuang Iai, tac gid cén sit dung chutong trinh cia minh dé “dy doan” qua khtt, nghia la xem xét cc truéng hop “néu" nhim dua ra cach thite thay déi lich siz néu nhiing nguéi Sparta khong qué mé ngvaa thi ngay nay cd thé gidi da noi tiéng Hy Lap, néu Anh dua ham déi dén bién Adriatic thi Thé chien thi nhat a khong xay ra, néu dang Dan chd Xa hoi Bite thda higp voi ding Céng giao thi Hitler da khéng thé lén cam quyén, két qua la khong 6 Thé chién thit hai, Tuy nhién, sach cling thé bién mét sé quan diém riéng cia tac gid nhu tuyét déi hda déng co loi ich cd nhan trong hinh d6ng, mac dinh téu cuc vé con ngudi, ap dung vao cd nhiing vin dé duge coi la thiéng ligng nhw dao dite, ton gido. Do tén trong quyén tac gia, Nha xudt ban gitt lai nguyén ban. Mong quy déc gid thin trong va can nhac khi tiép nhan céc luan diém nay trong séch Chiing tdi xin chin thanh cam on quy déc gia. NHA XUAT BAN TRE 8 Tro chon tiem doain GIGI THIEU a VUA LEOPOLD Il - ngudi dutac coi 1d sang lap ra Vuong quéc Bi - ti vi fit nam 1865 4én nam 1909, Cling nhut nhiéu vi vua cting thei, ong vua cia ché dé quan chi lap hién nay vin mo vé nhing ngay nam quyén luc tuyét déi trong qua khtt, nhumg Ong cing 1a m@t nha hoat dong chinh tri co Anh hudng khac thudng, giép Bi td thanh mét quéc gia ty do, thin vitong va an toan. Gan nhw khéng thé der hét nhimg thank twu cha Bi duéi thoi Leopold. Ong mé rong ty do chinh tri véi chinh sach phé théng dau phiéu cho moi nam céng dan dén tudi trudng thanh, qua do dat nén méng vitng chac dé Bi trd thanh mdt quédc gia dan chi hién dai. Trén mat trén kinh té, dng khuyén Khich cac chinh sach ty do thuong mai, nhé d6 Bi cé mite tang trudng dang ké. 6 nude Bi nhd bé, nganh san xudt than - dau tau ctia nén cong nghiép chau Au thé ky 19 - da phat trign dén mite dat san htgng gan bang Phap. Chinh sach xa hdi cing duoc day manh. Gido duc tiéu hoc 1a bat va Luat Tring hoc ndm 1881 da bao dim moi tré emt gai déu duge di hoc dén cap trung hoe co sé, Ngoai ra, chinh séch cia vua Leopold cén gitip phu mi? va tré em duge bao vé nhigu hon so vdi d hau hét cic nude chau Au khac. Nhd nhitng quy pham phap luat dugc thong qua vao nam 1889, tré em dudi mudi hai tudi Khong bj bat lao déng va khi dén mudi hai tuéi, ching chi phai lam "em Bruce Bueno de Mesquta, ua Leopold Iva c&c cin biéu MOL cach gia thich ap ily do ching te", Historica Soca Research Historische Soziaforschung] 32, s6 4 (2007) trang 203221 2 Vemon Maison, "Méta: ngubn gée ich si ido due tap chi British Journal of Educational Studes 4, s6 1 thang 11/1956 trang 62:70. Li giohthigu 9 vige khong qua mudi hai gid mot ngay - day 1a mot bude tién vugt bac so voi nhting chinh sach théi do. Khi nén kinh té Bi chim trong mot dot suy thoai lén ndm 1873, Leopold da cdi thién Adi s6ng ciia rat nhiéu nguéi nghéo thang qua nhitng cai cach cé loi cho nguéi lao dong, trong 46 cé viée cho céng nhan quyén dinh cng - mot quyén ma mia thé ky sau dé MY van phan ddi quyét liét. Ong thic day cac du én cong trinh céng cong day tham vong nhw xay dumg cac con dung ldn va hé théng dudng sat dé gidm that nghiép, day manh dé thi héa va tang co b6t kinh doanh. Ong da di trude cd Franklin Delano Roosevelt va Barack Obama khi nhan thay viéc xay dumg co sd ha tang co thé lam tang viée lam va dem lai suf think vuong nhu thé nao. Leopold 1a m6t nha cdi céch vi dai trong nutée, ngudi dem lai cho nude Bi mot thas ky dai héa binh va sung tic. Nhung cén & Congo, Mac dit chua bao gid dat chan dén chau Phi, nhumg Leopold con tri vi cd Nha mrdc Congo Ty do trong gin mét phan wr thé ky (1885-1908). Ong da tao lap tai san riéng 4 Congo tude hét bing cach va vét nga voi gia cao trong viing, sau dé chuyén sang mua ban cao su la hoat déng tham chi con sinh loi cao han, Khong nh Bi, Congo khdng cé nguéi dimg ddu chinh phil (tite la thi tung) va trong 30 trigu nguéi dan nue nay cing khong c6 cit tri nao dug bé phiéu dé han ché nhitng viée Ong lam. Vi day 1a tai sin cd nhan nén Leopold dutgc tu do thuc thi moi chinh séch 4c doan ma éng Xhéng thé lam dude néu ¢ Bi. Lyc htong “cinh sat” Céng Wwe ca 6ng ta dng vai 6 chinh trong viée quan ly Congo. Nhiém vu cia ho 1a kiém tién cho Leopold (va cho chinh ho) bing cach dam bao xuat khau that nhiéu cao su dé dap img nhu cau thé gidi, Chi huy nhiing ké hung bao nay ld mot vai ngudi chau Au chuyén di bat céc nguéi Congo dé sung linh, va dam linh nay lai phai chiu trach nhiém dam bao hoan thanh chi tiéu xuat khdu cao su, Sit dung lao dong no 1¢ 1a phuong thite san xudt duge Ic lugng Cong luc ua chuéng, vi véy ho bat diu bat dan ong, phu nif va tr em Congo lam né 1g. 10 To choi tiém don Canh sat” cua Leopold chi duge nhan mic iuong thap, nhung ho c6 thé kiém duoc tién hoa héng rat cao néa dap img hoac vugt mite chi tiéu xudt khau cao su. KhOng bi chi phéi boi bat cu diéu luat nao ngoai ludt ring theo dling nghia den, déng thai cé dong luc 1 nguén Igi tat chinh khéng 1d théng qua khodin tién hoa hong, nhimg vién canh sat bat hanh nay - tt cap thap nhat cho dén cap cao nhat = da sit dung moi phuong tién ma ho thay la phi hop dé dap img duge chi tiéu, Ho bi thuc day vi nhimg ngubi that bai co thé bi tring, phat nang né - bi danh dap, tham chi bi giét chét. Dé tranh gap. phai s6 phan tdi t@ d6, dim canh sat phai tra tan, lam tan tat va thudng xayén giét hai bat cf ai dudi quyén minh néu ngudi dé de doa (hose bi coi la de doa) hoat dong sin xudt cao su. Vi dude thuténg khi giét hai nhimg ngudi bi cho la chéng chinh phi trong khi d6 phai iét ké méi vién dan ban ra, dam céah sat nhanh chong stt dung dén cach cat mt b6 phan co thé nhiing ngudi v6 ti dé day thanh tich cla minh lén cao, nhé thé duge tra nhiéu tién hon, Tham chi ho da chat ban tay phai cla cA phu nif va tré em dé lam bang chimg cho nhimg gi ho Jam vi Jgi ich cla vua Leopold. Luc lung, canh sat nay da giét hai khoang 10 trigu ngudi khi lam giau cho vua Leopold va di nbién cho c& chinh ban than ho’. Trai nguoc voi nhimg chinh séch tién bé o Bi, r6 rang la Leopold khong lam gi dé cai thién cuéc séng d Congo. Ong ta chi lam duéng khi can van chuyén cao su dén thi wrung. Chua ai ting nghe néi dén luat bao vé phu mi, tr8 em hay quyén dinh céng cia cong nhan. Leopold rat quan tam dén an ninh cho ngudi dan trong nude, nhimg Ong lai co nig hanh dong hily hoai cudc séng ciia ngudt dan Congo. Gan nhu thi hing héa duy nhat duge nhap vao Congo la vii khi cho luc long Céng luc, trong khi dé mét hong ala cdi Khéng 16 chay nguoc vé chau Au. Thyc té, cudi cling tinh trang mat can 46i can can thuong mai nghiém trong nay da khién ngudi Bi Vi dy, c6 thé xem Joseah Conrad, Tad tré va hai cau chuyén khéc (New York: MeClure, Philips, 1903); Barbara Emerson, Via Bi Leopold I: Vi wa cba ché a6 thc din (London: \Weidenfield and Nicolson, 1973); Peter Forbath, Séng Congo New York: Harper and Row, 1971va Adam Hochschild, Bong ma cia vwe Leopold aston: Mariner Books, 1999). Lik gion thitw a phat hién ra rang vua Leopold giau cé 1a nhé ché 46 né 1é va nhéing, thtt con t@ hai hon thé nhiéu lan, Nam 1908, bang chimg vé tinh tan bao cua Ong trd nén ré rang tdi mutc khong thé bac bd, va Leopold - hét stfe mién cutmg - giao quyén kiém soat Congo cho chinh phi Bi. Hién nhién chink phi Xi cling khong phai la nhimg nha cai tri tét, nhung so vdi Leopold thi ho dé hon nhieu. Lam sao vua Leopold Il ¢6 thé déng thoi cai tri hai quéc gia theo hai céch khie nhau dén nhu vay? ‘That dé noi rang nguyén nhan ctia ching da nhan cach cia Leopold ~ mat ngwdi tién bé 6 Bi va mot con qu doc ac 6 Congo ~ la khiém khuyét vé tinh cach bode bénh tam ly. Cang d& cho rang cach cai tri kinh hoang ciia 6ng 6 Congo 1a hanh vi phan biét ching tc dién hinh. Nhimg cach gidi thich nay co vé dn, nhung ching gan nhw khéng thé mé ta chinh xac bite tranh toan cinh. Va sau hét, hay nghi dén Mobutu Sese Seko - Leopold cla Congo théi sau nay, mét ké tan bao déi chiéc ma da bao da cai trl dat nude Zaire (gdm phan Ién nude Congo Tut do trudc kia, ngay nay goi 1 Cong, hoa Dan chi Congo) trong hon 30 nam (1965-1997). Sudt thé ky 6, 6ng ta da lam dat nude khanh kiét, chiém doat hang ti dollar cho vao tui riéng va giét hai hang tram nghin nguéi Congo. Hién nhién chung ta khng thé cho rang hanh dong giét nguéi cla Mobutu ja do phan biét chung t6c, Hay la éng ta dién? Khong phai, va hon nifa, dau la nguyén nhan khién cé nhiéu ké dién Khlng dén thé cé thé néi lén va ndm gitt duge quyen yc trong hang chyc nam cho du ach théng tri cia ho rat ti té? Leopold va Mobutu khéng phai 14 nhimg trung hop bat thudng. Tham chi ngay nay, Lién biép Quéc cho biét nhimg ngudi bi bat trong cuéc chién kim cuong ¢ Sierra Leone van bi chat chan tay Hanh déng ct mét bé phan co thé, tra tan va giét ngudi tuang ty cting dang xay ra 6 Zimbabwe va trong cudc diét ching & Rwanda. Chiing ta cing khong nén quén vy tan sat ngudi Do Thai thoi Thé chién thit hai (Holocaust) hay gan day hon 1a Pol Pot 6 Campuchia ~ ké da giét hai hang tiga nguéi Campuchia chi vi nhing ti nh deo kinh chang han (ching té ho ¢6 hoc van, do dé c6 kha nang sé ra Tro cho tin dodn Wy nguy hiém cho ché dd). Nhing ké cit quyén tan ac may khong chi tan tai trong qua khit, Trong lich stt, giét nguéi hay lam ho dau dém khé sé ludn 1a cach thite cai tri chinh cia nhitng nguéi ném yy tri Link dao trong mot théi gian dai - ngay nay diy nay van xay ra, gidng nhu hang tram hang agin nam crudc', That tuyét khi nghi ring céc nha Tinh dao sé dem lat hoa bin va thinh vugng trong rat nhigu nam, duge nguoi din yéu mén va by tuon san sang 1am nhing diéu tét dep cho dan chting. Nhung trong thu té, nhimg ngudéi mudn cai tri mét dit nude trong mét thai gian dai lai thusmg it duge ¢6 van vé cach thite xy dung boa binh Am cho nguéi din hanh phic hon thie ra khong hé gay tn hai cho ngudi cam quyén, hoan toan khéng. Nhung tham nhiing va gay dau khé sé dem lai gi ich Ion hon. Jeopold va Mobutu hiéu rd dieu d6, va ngay nay chink phi nhieu nude cing vay. Dang budn li danh sdch cic nude nay van con dai. thinh vung. Vhye té thudng xdy ra 1a nhiing nha Janh dao thye su dem lai cho ngudi din cudc sng, ty do va hanh phuc ludn duge bau ra mat cach dan chi, vi vay ho phai déi mat vot canh tranh chinh tri co 13 chic. Va ho cing luén luén phai rai khdi vi tri cla minh chi sau mot thét gian ngin, Dring 1a Leopold da tri vi nude Bi trong 44 nam, nhung dng 1a vi wtia cia ché d6 quan chi lap hién, do dé éng phai hanh dng trong khuon khé hé théng dan chi néu nhu con mudn cam quyén. Khi hin vao cae chinh phi din chii hién dai, chiing ta thay nguot Jah dao aii tam diing cing khong dim bao sé gidt dive vi thé chinh tri lau dat, Dui thoi nd thi uring Golda Meir, Israel c6 tée do tang intdng kinh té hang nam 13 9%. Nhung ba chi nim quyén bén nam. Tho tudng Nha Eisaku Sato dem Tai mic tang trudng 9,8%/ndm, va Ong git vi tri nay chua dén tam nam. C6 1é ndi tiéng nhat 1a Winston pan tho btn sau diy da ten la hn va béng ching cla Bruce Bueno de Mesauta Aastir Sth, Randlph M, Sverson v2 Jamies D. Morrow, Logic dé tn ai ong chi (Cambridge, Mass. NIT Press, 2003) Dac biét xem Chuong 7. Co tné xem thém Bruce eno de Meseuita va Alastair Sith, “Tent dae ue ning thay thé ché nib trong tap chi Comparative Poktva’ Stces 2, 6 2 (thang 2/2009) tang 167-197 Lagi thie 13 Churchill, mac di d& ctu nutée Anh (tuy néi vay c6 hei phéng dai), nhung sau nim nam cim quyén va chi gin hai thang sau khi Dutc dau hang trong Thé chién thit bai, nam 1945, ang phai roi khéi vi tri thi tuéng va Clement Attlee lén thay Nguue lai, tai sao nhimg nha lanh dao chi tam cho ngudi dan khé sd lai thuimg chét ém ai khi ngti hodc duge nghi huu voi cude song nhan ha trén bai bién sang trong sau khi da cam quyén 20, 30, 40 nam hoac hon thé nita? Toi cho rang (y kién cia toi co thé gay tran ci) nhimg ké anh dao tham nhing khong hoan toan xdu xa - it nhat thi cing khong nhat thiét moi truéng hop déu nhu vay - va nhimg ngudi lam dude nhiéu viée tét cho dan ching véi hy vong sé tai dac cit cding khong han ludn 1a than thanh. Nhing gi ho lam déu dung din néu nhu ¥ muén ctia ho ta nm quyén luc lau dai. Leopold = mit ké dang khinh - 4a lam ning gi tot nbdt cho ban than cd khi khéng gp phai chung ngai mio trong béi cin chinh tri Congo cing nhu trong méi truéng quan chi lap hién nhiéu han ché & Bi. Mot nha lanh dao c6 hanh déng tét hay hanh vi té hai la tay vao, sé ngudi ma ngudi dé phai lam hai long. Tai sao khong phai nha Janh dao nao cing cho phép dam ngudi than thiét - vi du lye long. cmb sit Congo - diye quyén cudp béc, chiém doat? Lanh dao & mot nude din chi khong thé tam nhu vay ~ ho phai lam hai long qua nhiéu nguéi dén mite khong thé dung tung cho nan trom cup va tham nhiing. Noi céch khac, hé théng ma ho dang linh dao Khéng tao dong Ive cho nhing chién luge hinh dong kiéu 46, Tuy nbién, r6 rang Ta moi nha Kinh dao déc tai déu chi can su trg giip eda mat sé rat it cdc vi tuéng link, quan chite chinh phi cao ¢ va chinh gia dinh mink. Vi quyén luc cda ho chi phy thuée vio mot vai ngvéi nén ho co thé mua chudc nhing ngudi dé mat cach rat hau hi. Voi quyén loi 1én nhur vay, phe anh than thiét cia gidi Minh dao sé khéng dat dic quyén cla minh vao thé rii ro. Ho sé lam moi diéu c6 thé dé lanh dao ciia ho tiép tuc duge nim quyén luc. Ho sé dan ap ngudi dan, dap tét quyén 1 do bao chi va tring phat nhiing Ho sé tra tan, gay tan tat va ca giét ngudi, chi dé “4 Tro choi ten doa bao vé nguiti dang cam quyén, chiing nao ngudt dé van tiép tuc cho ho duge huéng loi ich dui 1én. Cai Kh6 1a 6 ché ngay ca khi nhitng nha lanh dao bj phy thudc vo nhém ngudi than cin muén lam viéc tét thi ho van khong dam dung s6 tin ma ho da hifa sé tra cho nhém than can dé chi cho vie t6t do, Lay tién ra khéi ti nhém than cin chic chan sé bj lat dé. Chi qua nhiéu tién cho dan chiing thi nhém ngudt than can sé tim ngudi khac dé lanh dao - mOt ngudi sé luén trd tién cho ho chit khéng “hoang phi" tién bac cho sé déng'. Caing giéng nh cdc nha Jinh dao chuyén quyén, nhing nguti duge biu ra luén phai tra lai céu héi ca nhimg nguéi din muén biét "Gan day éng dé lam duve gi cho t6i?”, Nhung ngudi dude bau c6 thé c6 su ting ho cila hang wiéu ngudi (hoae phan déi, néu nh ho khong hai long) chit khong phai hang tram. Gidi lanh dao d ché d6 dan chi phdi hanh dong nhu thé ho thuc su quan tam dén sd dong. Chién dich van déng ctia ho lu6n li cuéc chay dua vi trang trong Iinh vue tur tuting chinh sich xem ting cit vién nao cé (hoae co vé c6) ¥ wréng t6t nhat ve y té, thué, an ninh quéc gia, gido duc, vx. Khi mét vi link dao dan chi dung nhu dang lam viée higu qua phai réi khdi vi tri thi nhin chung dé 1a vi dét thi cia dng ta (ho: ba ta) duge coi la sé lam viée tt hon dui chi chit it - 15 rang d6 la mot chuyén bién tich cue, dic biét khi so vai nhiig ngudi Khac. Nhu vay ching ta cé thé bat dau gidi thich dutac tai sao c6 Leopold Nguéi sang lap nudc Bi va Leopold Quy dit 6 Congo. Khi ngusi cém Nhung nha de ta thén cn thurng c6 mot ko tn ma ho cé toan quyén quyét dinh chi tubu, Nha tanh dao dan chi c6 quyén chi tidu han ché hom edt nhidu. Nha d6c tai c6 thé ding s6 tin ty ¥ chi tigu d€ dem ti li ich cho toan b6 dan ching hoac gi vio mot tai knodn bim9t, C6 mgt céch dé nhdn biét mbt ngubi c& quan tam dén ngvéi dén hay knéng, {61a so sant hung loi ich ma ngudi dan a3 nan dug vor kj wong cia ho di vk mbi che 6 chinh tr dt inh. Vi dy, Ly Quang Didu hay Dang Tiéu Binh £6 vé la nhiing nga the si quan tém dén dn ching. Ho 45 thye hién duge niu chinh sch ig qua, trang ki dS vvin duy ti duge sy dng hd cila nhém than c@n, Nguoc lai, Robert Mugabe (téng théng Zimbabwe) va Ab Khamenei (lh ty t6i cao cba Iran) ~ & nhiéu mic d6 Khe nhau ~ lat Kong quan tam niu dén ngudt din. Xem Bueno de Mesquita, Smith, iverson va Morrow, Logie dé thn ta trong chinh tri Lai git thiew 15 quyén can sw ung hé cia sé dong - nhu truéng hop Leopold ¢ Bi, thi cach cai tri tét nhat la xay dung nhiing chinh sich t6t. Con khi quyén luc ca ho phu thudc chi vao mot s6 it ngudi - nh Leopold 6 Congo, thi nén lam cho sé it ngudi dé gidu c6 va hai léng, ngay ca kh) hau qua la tat cé moi nguoi khéc roi vao cénh khén cing. Nhumg ching ta hay phan tich xa hon, Leopold, Mobutu Sese Seko va Golda Meir déu 1a ning nba lank dao day quyén Ic, nhwmg (phai khang dinh mat suv that ro. rang nhumg rat quan trong) ho déu la con nguéi, khong khac gi tat ca chting ta, Di lam vige cho chinh phii hay kinh doanh, tat c ching ta déu muén gic vi tri ciia minh, déu tim cach c6 uu thé bang cach ich ly tai san hoge gay anh hudng. Khi da hiéu duge diéu 46, c6 thé quay nguge théi gian thi liéu ching ta c6 thé biét trutéc rang cing mot Leopold c6 thé hanh dong hoan toan khae nhau khi dong vai trd ngudi dig dau Bi va Congo khdng? Ligu chiing ta c6 thé phéng doan duge cach thite cai tri cia Mobutu Sese Seko khéng? Va cé phai Churchill s@ mat quyén lye khi nguéi Anh chuyén méi quan tam sang viée tai thiét sau chién tranh va céc vin dé trong nutéc? Hay, mot van dé hoan toan khac, liéu ching ta 6 thay duge cu ché sé hou cia mot céng ty s@ Khuyén khich moi thanh vién cia né bd qua nhimg hanh vi gian lan nw thé nao hay khdng? Va ligu vige biét truéc nhuing két qua nay c6 gia tri hay khong? Toi tin rang cau tra 1éi cla tat cd cdc cu hdi trén 1a “co”, diéu nay dan dén muc dich chinh va y titéng co ban trong cudn sach nay cia toi: dé la tat cd ching ta déu 6 thé doan trude duge hanh vi, dur bio dude tong lai, va bang cach thay déi dong cd hanh dong, c6 thé dinh trude duge tuong lai (rude mot loat nhiing yeu t tac dong lén qua trinh ra quyét dinh cia con ngudi. Téi khong cd ¥ noi vie 6 la dé dang hay chi la chuyén don gidn ciia tu duy - vin dé nay ¢6 tinh Khoa hoe chat ché, c6 ly thuyét va nhimg phép tinh kha phic tap. Nhung ching ta c6 thé dy doan duge tuong lai, va vit cudc chay dua quyén hye dién cudng cla con nguéi ma chung ta vin img ching kién, di dién ra 6 cac lau dai hay trong phong hop 16 ‘Tro choi tien dodn cla ban giam déc, dy dodn tyong lai van 1a viée dang lam hon la dé con xitc xdc tu Lin hode cit git? lay ¥ tudng té1, rdi hoi tiéc va oan han khi d3 qua muon. Tdi 1a ai ma ban phai quan tam xem t6i nghi gi vé cau hoi Jon nay? Va tai sao ban thc sy nén coi tdi li mot nha du bao twang lai? Thute té la da ba chuc nam nay, ti lam cong viée dy bao cac suv kign trong tuong lai. Két qua dur béo thudng dude cong bé true khi su kién dé dién ra trong thy té, va trong da sé trudng hop thi tdi doan éting. Ban ding hiéy him ¥ ti - ti khong phai nha tién tri, va tl cling khéng thé kién nhdn néi voi nhtng phi thiy nhin twang Jai qua qua cau pha }é, nhiing nha chiém tinh hoc va ham chi phan Jon ca cae nha hién triét, Trong thé gidi ca ti, khoa hoc, chit khdng phii nhiing nghi Ié than bi mdi la céch thie dé dy doan lita chon cla con ngudi va tac dong thay adi tuung lai cla nbiing Iya chon d6. Toi siz dung ly thuyét tro choi ~ ching ta sé biét né la gi @ phan sau ~ dé chy dodn tong lai cho chink phi MY, cho cac cng ty Ién va doi khi cho cd nhitng ngudi binh thudng, Toi da dura ra hang tram, tham chi hang nghin léi dy don - phan lon déu da duoc xudt ban va bat cif ai phan déi toi du co thé kiém tra Jai that can than, Kha nang dit bio cla toi khong c6 gi la phi thudng, Ai ating 6 thé hoc céch lap Iwan khoa hoc dé kim duge nhw ti, vai db day tdi sé trinh hay déi chit dé ban hiéu cach ti da lam. Nhung trudc hét, ti mudn ké qua vé chuyén ti da dinh vao nghiép du bao nhu thé nao. Téi la gido su nginh Khoa hee chinh tri cia Dai hoc New Yurl: (NYU), dong thoi quan ly Trung tam Alexander Hamilton vé Kinh té chinh i. Trung tam nay cing nhu cdc mén hoc téi phy trach déu nham dao tao cho sinh vien cach thie giai quyét van dé bang logic ya thye chitng. Mong mudn cia ching 16i la gitip sinh vien tranh dutge vige nhanh chéng dua ra két Iwan chi dya trén cém tinh, quan diém ca nhan, lip tuan tuyén tinh don gidn, dc thién vj dang phai hay hé tu wwdng. T6i va cic déng nghiép d NYU muén rén luyén cho sinh vin cach gidi quyét van dé trudc khi ho bude vao thé gigi thuc. Li gic thibu ” Ching t6i khong muén ho khudy dong moi thit lén ma khong biét 1a dang lam cho van dé tét han hay tai di. Ngoai vai tré gido su 6 NYU, t6i cén kiém thém hai cng vigc khac. Toi la thanh vién cao cép ciia Vién Hoover thuée Dai hoc Stanford, COng viée cia tdi d day 1a tim gidi phap cho cac van dé lién quan dén chinh sich. 6 géc 46 nghién citu nay, t6i phai st dung nhimg y tudng ma téi giang day 6 NYU dé viét cc muc, bai bao va sach ~ chiing c6 thé mang tinh chuyén mon rat cao, hoae cing c6 thé nhu cuén sich nay, duge viét ra dé phd bién cho moi ngudi. Con vai tro thit ba cla t6i la tham gia thanh lap Mesquita & Roundell, LLC. - mot céng ty ts vin nhd. Ching toi got no 1a M&R, va cong ty cing sit dung mét vai mé hinh ly thuyét tro choi de tdi x4y dung fnén dé ww vén cho nhimg nguéi lim viée trong Linh vue an ninh quéc gia va cd d khu vye kinh té tu nhan. Téi von khéng cé y dinh 6m dém ca ba cong vige nay. Co hoi dau tién roi xuéng dau di ném 1979, khi mot quan chite 6 BG Ngo: giao gol dién dé héi y kién t6i vé cuge khiing hoang chinh phi 6 An DO. Ong ta muén biét ai co kha nang sé 1a thei twéng. Lic dé t6i La gido su mén chinh tri d Dai hoc Rochester - noi khoi nguén ting dung ly thuyét tro choi vao chinh tei - va toi da viét ludn an tién si @ Dai hoc Michigan vé chién luge thang-bai gitta cac phe phai ddi lap trong chinh phil An DO. Vi vay vi quan chttc & BO Ngoai giao da dé nghi ti déng vai tro mét hoc gid, sf dung kién thite “chuyén gia” cia toi dé du bao vé chinh phi twang lai cia An Dé. Luc do tdi dang nhan hoc béng nghién ciftu Guggenheim dé viét mot cuén sach vé chién tranh. Téi da thiét kip m@t mo hinh toan cho dy an nay cing nhy lép trinh m@t chuung trinh nho trén may tinh dé thuc hién cae phép tinh quan trong cho mé hinh. Chuung tinh may tinh ca t6i md phdng cach thite ra quyét dinh trong abiing tinh huéng cang thang, vi du: tinh hudng c6 thé din dén chién tranh, Né xem xét nhimg kh ning lea chon cia con ngudi va tinh toin xac sudt ngudi ra quyét dinh dat duge két qué mong muén néu ho chon hanh déng nay (vi du, thuung long dam phan) hay hanh dong khac (vi du gay chién), so sinh cae kha nang bang cach tinh xem ngudi ra 18 Tro choi tiem dadn quyét dinh danh gia gia tri cua thang loi, thét bat hay két qua ute thi cia su théa hiép bang bao nhiéu, Tat nhién, m6 hinh ciing cho biét nguéi ra quyét dinh phai tim hiéu xem nhimg ngudi khéc sé phin tmg véi lua chon cia minh nhu thé nao. Nhit moi mé hinh khi thoat v mé hinh nay can co dit ligu. Cudc dién van dé An Dé ctia BG Ngoai giao xudt hién ding lic tdi dang nghi xem phai lay dit liéu & dau dé dua vio mé hinh chién tranh va héa binh cia minh. Mét thei diém hoan hao. Cudc dién thoai khién tdi nghi rang co 1é nhting quyét dinh lién quan dén chién tranh va héa binh cing khéng khac nhitu Lim so voi mat tran chinh ui hang ngay. Chae chin rang méi lo ngai sé lon hon - vi chién tranh gay tén that nhin mang - nhimg moi chinh tri gia dang nhim ghé cao hon hoac sip mit ghé cing déu rat Jo ling dén loi ich ca nhan trong chinh tri. C6 1é tét cd ching ta déu tinh rean tutong ty vé viée lam thé nao dé thu duge nhiéu Igi ich hon cho ban. thn trong nhiing hoan cinh phutc tap, c6 nif ro cao va loi ich cting lon ~ bat ké dé la chinh tri, kinh doanh hay cudc song thudng nbit. BO Ngoai giao MY thuc ép t6i dua ra cu tra Idi va téi cling muén gitip ho. T6i cn muén biét mé hinh mdi cia minh t6t dén mite nao. Toi quyét dinh thit xem mé hinh nay c6 phai cOng cu dic luc dé tim ra két qua cuéc tranh chép chinh tri 6 An D6 khOng, Lién he mo hinh voi tinh hinh chinh wi An D6 duing la mot khodnh khic eureka vi dai déi voi t6i, n6 da thay ddi hoan toan cude adi tdi sau do. Toi vo lay tap gidy yhi chép, két hop cdc théng tin can thiét trong, mo hinh véi nhau, Toi viet ra mot danh sach nhing nguoi ma tot nghi sé cé gang gay Anh huténg len vide Iya chon chinh phi méi cho An DO. Voi mdi nguéi trong $6 ho (ldnh tu cdc dang phai, than vién quéc hoi va mot vai ngudi thudc chinh phil céc quée gia quan trong), toi viét ra két qua wéc tinh vé quyen luc cia ho va ho ua thich ai trong sé nhimg tig cif vién tiém ning cho chitc thi tuéng, va ho quan tam dén viée tac dong dé hién thuc héa Iya chon cia minh dén mite nao. Chi véi mot 13 widy chi chép day cic con 56, 161 da co dui nhing 86 lieu can thiét cho chuung trinh may tinh cia t6i 6 dé vao chuong trinh va qui. Toi nhap cac con Loi git thiew 19 xi ly eu sudt ca dém, Khi may tinh tink song véo budi s théi dé te do may tinh con chim chap - 161 nghién ngdm hang tram trang két qua in ra dé xem mo hinh dy dodn thé nao, “S0i nghi minh 4a tim due diéu yi sé xdy ra 6 An DO. Nhé su “am higu", 101 tin ring mot nguéi én 1a Jagjivan Ram sé 1d thd ting méi. Ong la mi chinh tri gia ndi Héng va 1di lac, dude moi nguai yeu mén hon cic déi thi chinh cia Ong trong eude chay dua vio ghé thd twéng. Tdi tin chae rang tén vii dai chinh tr, khong ai cé thé thang néi ng - Ong thye sur Ja bat kha chién bai, khong chi vi ding cap cua Ong. Ong ai né jue rat nhiéu va e6 le thar diém cia Ong da dén. Nhiéu nha quan sat An DO cing nghf nhu vay. Nén ban c6 thé tuéng tuong t6i ngac nhién dén mite nao khi chutong trinh may tinh ca t6i, do chinh ti viét ra va nf tay nhdp s6 lieu vao, Tai dua ra két qua du doan hoan toan khic. No cho ring Charan Singh méi ti thu tudng va trong ndi cac cla dng sé cO mot ahan vat (én la ¥. B. Chavan, vi ho sé nhin duge sur ting hd ~ tuy chi trong mot théi gian ngan ~ cia Indira Gandhi, vi thi tudng da bi mat chic tt tutde do. M6 hinh cing tién doan chinh phi mdi d An Dé khéng ¢6 kha nang quan ly dat nutic va sé sém sup dd. Toi nhan thay minh bude phai hya chon, mot bén la ¢ kién c& nhan va mét bén 1a niém tin vao logic va thue ching dé lam ca sé dua ra két luan cudi cing. Toi tin twéng vao logic cia md hinh minh dumg nén, va ti cing tin rng s6 liéu toi tinh ton dude la chink xac Sau khi ngdm nghia két qua, tim hiéu xem (ai sao chuong trin minh vidt ra lai e@ két Iwan kha xa so véi ¥ kién cd nan dén nut vay, 101 quyét dinh chon khoa hho thay vi su “am higu", Phuc 12 la ti da ké cho cac déng nghiép & Rochester vé két qua dy bao cia m6 hinh trutic c& khi bio c4o cho RO Ngoai giao. Khi t6i n6i chuyén vot vi quan hie cia BO, Ong ta rat sling sot. Ong cho biét chuta umg 6 ai nghi dén két qua nay va no co vé qua la, Ong hoi ti im thé nao ma di dén két luan d6. Khi tdi tra 101 1a 161 ding mot chusmg trinh may tinh dua irén m6 hinh ra quyét dinh do t6i dumg nén, Ong chi cutdi to va tbuyét phye ti dimg néi lai chuyén nay véi bat ait al Vai tuba sau d6, Charan Singh tré thanh thi tng An Dé, con 20 Tris choi tem oan phé thi turing 1a Y. B. Chavan, va ho duige Indira Gandhi gitip 46. Chi sau d6 vai thang, chinh phi cia Charan Singh bi chia ré, Indira Gandhi ciing nit lai su ting hd, va ngudt ta kéu goi t6 chite mot cude bau cit mdi ~ ding nhur két qua dur doan cia chuang trinh may tinh. Diéu nay khién t6i rat hao hing. Day la mot tinh hudng ma ¥ kién danh gia ca nhan ciia t6i da sai trong khi ngudn théng tin dau vao duy nhat cho m6 hinh trén may tinh 1a hicu biét cla riéng toi. Mo hinh dua ra cu tré 1éi ching, t6i thi khéng. R6 rang it nhat c6 hai kha nang xay ra: Hod la toi may man, hoac tdi da lam duge diéu gi do. May man thi qua t6t réi, nhung 161 Khong phai nguét tin ring, may man 1a nguyén nhan cia moi thi. Chéc chéc ddi khi né van xay ra, nhung rat hiém, Tai bat dau day mo hinh cia minh di xa hon bang cach kiém dinh n6 véi rat nhiéu trtémg hop khac nhau, hy vong sé biét dude liéu n6 c6 hiéu qua hay khéng. Téi 4p dung, mé hinh cho nhimg thay déi lanh dao sap xay ra ¢ Lién X6; cho cude cai cach kinh té d Mexico va Brazil va cho céc quyét dinh lién quan dén ngdn sach ciia ¥ - tie 1a cho rat nhigu van dé khéc nhau, 1 chinh uj dén kinh té, M6 hinh luén cho Két qua rat tt, tt dén mac thuc té 18 né da thu hiit siz quan tam cia cée quan chite chinh pho khi ho nghe t6i trinh bay két qua phan tich 6 cc hoi théo khoa hoc. Cudi cling, t6i nhén duge mot khodn tai tre nghién citw tt DARPA, co quan nghién ctu thude BO Quéc phéng My (co quan nay da tai tro cho nghién city din dén suf ra déi cia Internet, kha lau tude khi Al Gore “phat minh” ra no). Ho dura ra mudi bay van dé dé ti dug doan, va thyc té 1a mé hinh ctia t6i - bic d6 di 4d nen phttc tap hon chit it - da dua ra cé mudi bay két qua ding. Cac nha phan tich thude chinh phi, nguot cung c4p moi sé liu can thiét cho mo hinh ~ chting ta sé noi vé chuyén nay sau - déu khong thé lam duge nhu thé. Tin tung rang minh dang sé hitu mot cong cu dac luc, toi da thanh fap mot céng ty ty van nhé voi mét vai déng nghiép, nhitng nguéi cing nudi ¥ wdng tim cach du doan cac sur kién chinh tri 1én trong tong lai, Hign tai, nhiéu nam sau ngay 46, 161 dang sd hitu mét cdng ty ue vin nhd cling v6i Harry Roundell, mét ban lam An va ciing la m@t khach hang ci. Harry timg la giam Lin gigi thigu 2 déc diéu hanh cia J. P. Morgan, Con tdi da co mét md hinh. phic tap hon nhiéu so véi m6 hinh ra déi héi nam 1979 dé ap dung cho nbiéu van dé thi vi trong tinh vyc kinh doanh va quan ly nha nude. Ching ta sé gap rat nhiéu vi du trong s6 dé trong cuén séch nay. Rat dé thay nhing du doan dua ra dting hay sai khi ching duge irinh bay ro rang, nhung gan nhut khong thé danh gia dutge ching néu chting dn dui lép v6 boc ngén ng mg hé. Theo kinh nghiém, tai thay chinh phd va cdc céng ty tit nhan mudn cau tra lot chée chin, Ho da c6 qua di nhimg dy bao thiéu rd rang cia han vi réi, Ho muén nhing thé cu thé hon la “Mot mat tinh binh sé 0 nay, nhung mat khde moi chuyén sé thé kia” - va toi cho ho cai ho mudn. Doi khi dieu do lim cho hy hing tung, nhung 46 mdi la diém quan trong. Néu moi ngudi quan tam dén dy doan, ho cin bang chimg thye dé ching minh dy doan la chinh xac. Néu ngudi lim nghé dy bao ngan ngai khi cong bé cong khai dy doan cia minh thi d6 1a dau hiéu dau tién cho thay nguéi dé khong tin tudng cong vige cia minh, Theo mét bio cdo danh gia da duge CIA cing bd, nhing du bio ma t6i dua ra c6 a} chinh xae 1a 90%", Diéu dé khong phan Anh sy khén ngoan dac biét hay kha nang nhin xuyén théu ctia tot - cd hai wu diém nay tdi déu khong c6 nhieu, ban hay tin Wi, vi rat mhidu gido sur dang kinh va tri thite trén kénh tin tute NewsHour déu nhat tri nhw vay. Cai t6i c6 chi la bai hoc ma téi thu duge vao khoanh khac eureka cia minh: Chinh tri la thit 6 thé dy doan duvc. Tat ca nhting gi can thiét chi la mét cong cu - vi du nhu mé hinh cua toi dé nhan céc thong tin co ban, danh gid chting dya trén gid dinh tat ca moi ngudi déu lim diéu ma ho cho la tét nhat cho ban thin, va dua ra danh gia dang tin cay vé nhiing gi ho sé lam va tai sao Stanley Feder, “Xung dt va Kinh té chi tri: phuong phap moi trong phan tich chinh tn", H. Bradford Westerfield bign t3p, Trong thé gidtriéng cua CIA: Nid bai bao trén tap chi cia CA d8 duge tét 1, 1955-1992 New Haven: Yale Unversty Press, 1995), va James L. Ray va Bruce M. Russett, “Tuong lai sé phan xét nhing tranh lun Ij thuyét: Dy bao, gigi thich ua surkétthic eda Chiéntranhlanb, tap chi Bntish Journal of Poitcal Science 26, $6 4 thang 10/1996: trang 441-470, 2 ‘Tro choi tiém doan ‘ho hanh dong nhy vay. Kha nang dy doan thanh cong khong hé dua trén nang luc ca nhan dac biét, Ban khong cin phai di vong quanh dé thuc hién phép thuat nbin thau tuong Iai va dura ra loi dy bao tu hu khéng. Khéng can phai cé rudt ctu, li tra hay quyén nang gi dac biét. Bi quyét dé dy doan ding chi la dua ra lap juan ding, hoae “ding hon" so véi nhing phuong phap du bio khac. Du bao la khoa hoc chit khong phai nghé thuat, va duong nhién n6é Khong cin dén ban tay do thudt. Né phn anh stte manh cia logic, thuc chimg va nhiing tién bé thuc té di dat duuc trong linh vue kham pha thé gidi us duy va ra quyét dinh eda con ny rat nbiéu cong cy manh phuc vu cOng téc dy béo, Phuong phap ti la chon sti dung 1 ly thuyét tro choi kha ph hop véi nhigu van dé, nhung khong phai cho tat cd moi trudng hop. Du bao bang théng ké la phutong phap tuyét vot trong tinh hudng tuong lai khong bién déng nhiéu so véi qua kh. Nhiing nguéi chuyén dy bao ker qua bau cif, di 1a 6 cac trudng dai hoc, td chite tham do ¥ kién hay blog trén cae trang web (vi dy Nate Silver, con trai cla mor nguttt ban lau nam cia gia dinh t6i) da wde tinh duoe arth huténg cia cic bién sé khac nhau trong qua khif va tinh wong sé cla ning nh hudng do Jén tinh hudng hién tai, Diu tea qua mang ciing La mot cach tét. No giéng nh tr choi thi dém keo déo, Néu héi rt nhiéu ngutéi xem c bao nhiéu vign keo déo trong lo thi khong ai c6 thé dua ra cau tra 1éi di 1a gin dung, nhung trung binh aia cac két qua du doan ho dua ra sé rat yin véi con sé chinh xéc. Phuong phap nay c6 dé chinh xac cao ky luc khi ap dung cho cac van dé tong tw. Di nhién phuong php dy bio bang thng ké khong chi sit dung trong nghién cu va dy doan két qua bau cl. N6 c6n gitip ching ta gidi quyét dude nhiéu cau hdi khé hon, vi du nguyén nhan cia hung hong thé gidi la gi hay yéu té nao anh hudng dén thuong mai va dau tu quéc té, Kinh té hoc hanh vi la mot cong cy néi bat khac, swt dung phudng phap khoa hoc dé ti cdc kiém dinh thuc nghiém va théng ké phic tap cd thé tim higu sau hon van dé, Steven Levitt, mt trong cdc tac gid cuén Kinh té hoc hai hudc (Freakonomics) da dua kinh té hoc hanh vi dén véi hang trigu doc 105 gid thi 3 gid, cung cdp cho ho cai nhin thau sudt vao nhiing bién tugng quan trong va thi vi dac biét. Mé hinh Ij thuyét 3 chol, véi trong tam 1a hanh vi chién luge, la cong cy t6t mhat cho nhimg van dé ma t6i dite yéu cu du bdo trong linn vuc kinh doanh va an ninh quéc gia. Toi néi diéu nay vi t6i da ting lam rat nhiéu nghién cia théng ké vé cdc van dé chién tranh va hoa binh, xdy dug dit nude, v.v. cling oahu nhiéu nghién ctf tinh hudng vé lich sii va hign tai. Khong phai phutong phap nao cling phi: hyp cho moi truéng hop, nhung dé dur doan twong lai theo cach cia tdi thi ly thuyét tr choi la phuong phap tat. Va toi sé cd gang thuyét phyc ban khdng chi théng qua nhiing gi ma tdi da lam dude ma con vai thai dd sn Yong chp nhan thach thifc khi 4 cudi cudn sich nay, t6i s8 dua ra dit bao vé nhimg su kién lon trong twtong lai. é dy bao bang ly thuyét tra choi, cin phat hoc cach ur duy mét cach c6 chién luge vé van dé ma nhimg ngudi khac gap phai, giéng nw khi ban tim cach giai quyét vin dé cia chinh ban vay. Diéu dé co ngbia la ban phai dng cém véi suy ngbi cia ngudi khac vé cing mot van dé, C6 mét chiée may tinh xach tay toc dé cao, mét phan mém phti hgp sé rat hdtu ich, nhung vi nhiing van dé phy thudc vao nhiéu ngudi va cé lién quan dén viéc dam phan thuc té hodc tuting twang thi co thé dy doan ching mét céch chinh xc bang nhiing phuong phap théng thudng. Trong thu té, ching ta khong nhiing cd thé hoc cach doan trude diéu gi co kha nang sé xdy ra ma con c6 thé biét cach thay déi tuong lai sao cho né dem lai nhimg diéu tt dep hon - va diéu nay cé ich hon nhiéu so véi viée chi du bao hay doc duge qui khit va hién tai, Bang budn 1a chinh phi, doanh nghiép va céc inh ty cong dan cia nude My Tai rét it khi tin dung kha nang nay. Ho chi mo tudng va ao ude c6 duge su “thong thai” thay vi tim kiém sy gitip dé uF khoa hoc hign dai, Ho khong sit dung cdc céng cu phan tich ma chi dya vao trye giae thong thuéng cia bin than, ‘Thé gidi ching ta dang s6ng da chi hang ti, tham chi hang nghin w dollar vao chién tranh. Nhung chung ta lai gan nhu chang chi mot 4 ‘Tr chen tim dod xu nao dé cai thign qua ‘inh ra quyét dinh c6 nén sit dung vi khi khéng hoac ltic néo nén sit dung, chua ndi dén viée lam thé nao dé im phan thanh cong. Két qua 14 ching ta bi sa fay 6 nhing dia diém xa xdi, nhitng noi ma ching ta gan nhu khong hiéu tai sao chiing ta lai dén dé va lam thé nao dé dat due muc dich ctia minh, va ching ta cn biét it hon nia vé nhimng chuéng ngai vat sé xuat hign trén duéng di sau nay. BO khong phai céch van hanh chinh phi trong thé ky’ 21, khi ma khoa hoc c6 thé giup ching ta lam tot hon rat nhiéu. Cac vi gidm Ade cng ty cing khdng kha hon déng nhiém trong tinh vue chinh tri 14 bao. Ho chi rat nhiéu tién dé thyc hién céc phan tich tai chinh déi véi loi nhuan va thiét hai ky vong tit céc giao dich Kha nhau, nhung gan nhu ho chang bé ra déng nao dé phan tich xem déi tac bén kia ban dam phan nghi gi vé loi nhuan va thiét hai cia ho, Két qua Ja trudc khi tham gia mét thuong vu, céc cong ty ludn nghi tt vé gia tr] ma ho sé nhén duge, nhung ho khong biét sé phai mat chi phi bao nhiéu. Theo kinh nghiém cia t6i, ho thuéng tn that rat nhiéu, hay ndi céch khac, ho ban véi mite gia thip hon nhiéu so voi s6 tién ma nguéi mua dinh tra. That khong tot chit nao déi vi cae vd déng ca cong ty Mét ngudi lam sao co thé dua ra quyét dinh khén ngoan néu true hét khéng cin nhac xem nhitng nguéi khac sé nhin nhan no nhu thé nao va phan tg lai ra sao? Thé ma phan lén moi quyét dinh quan trong lai dude dua ra theo cach dé - khong hé biét quan diém cia nguéi khac 1a gi. Lao vé phia truée trong khi khong quan tm nhiéu dén dong co cia déi thti chéc chan sé din téi moi chuyén trd nén réi nhu bong bong - bat ké trong kinh doanh hay trong chinh ti,va néu may man thi ching ta cting cé ging gidi quyét duc, nhung niém hy vong ciia chiing ta sé bi phé thac cho nhing quyét dinh thién can, Viée ra quyét dinh chinh 1 gidi han cudi cing ngan cach khoa hoc thim nhp vao chinh ti va kinh doanh. Chiing ta dang sng trong théi dai céng nghé cao, nhung nhiing suy doan theo kiéu 16 lai dang chi phdi moi quyét dinh séng chét cua chung ta. Cai thai Lai gid thitw 25 ngim nghia la tra hay doc ban d6 chiém tinh dang 1é da phai troi qua liu réi. Hay dé nhumg 1éi tién tri vui vé cho cae ng déng ba cét, con ching ta cin md rong canh ctfa dé khoa hoc tré thanh nén ting cho moi quyét dinh quan trong cla théi dai. Ban t6 m6 muén biét lam diéu dé nhw thé nao? Nhiing chuong sau day sé gidi thich cdch thite dua ra du bao chinh xac. Théng qua nhting vi du minh hoa thuc té trong linh vue an ninh quéc gia, kinh doanh va ca cuée séng thung nhat, ching ta sé thay nhing van dé nhw chién tranh va hoa binh, thon tinh va sap nhap, tranh chap, dé ra quy dinh va kiém soat ~ tit c nhiing gi khong phu thudc vito ban tay v6 hinh cua thi trudng - déu co thé dy doan dugc. Ching ta sé nghin citu cach thite sit dung khoa hye, ton hoc va dac bigt la site manh cia ly thuyét trd choi dé tim hiéu hanh vi va mang lai tueng lai t6t dep han, Toi hy vong sé chia sé dutge vii ban cach tt duy méi mé nay - voi nhiéu ngudi, né ¢6 ve hoi bi hiém. Nhung khéng cé gi kho hiéu hay thin bi trong viée dy bao ca. Dé: ching minh diéu d6, trong chutong mot, t6i sé cho ban thay Khi c6 mot vai chién hige nat dink thi Lin ti di mua 6 0, ban sé tiét kiém duge hang tram, tham chi hang nghin dollar. 26 ‘Tri choi tién doan 1 . BAN BINH TRA BAO NHIEU BE MUA DUGC XE HOM NAY? L. THUYET TRO CHOI chi la cai tén hoa my cho mét ¥ tung hét site don gidn: con ngudi ludn lam nhing gi ho tin sé dem lai lgi ich lén nhat cho ban than. Diéu d6 co nghia 1a ho quan tam dén vi nhiing nguéi khac s@ phan ting ra sao khi ho thuc hién hinh dong niy hay hanh dong kia, “Nhimg nguéi Khic" day 1a bat cit ai c6 kha nang sé ung ho hodc phan déi ho. Viéc tim hiéu xem Igi ich cla moi nguéi déng nhét hay va cham véi nhau nhu thé nao chinh 1a cg so dé dy doan két qua cba qué trinh ra quyét dink. Néu muén doan trude hanh vi cia moi nguéi thi trude ban can biét duge niém tin va mong muén cia ho trong méi tinh huéng nhét dinh. Khi c6 théng tin dé rdi thi bat ctf ai cing dy bao duge chinh xée hanh dong cia nguéi khac. Va néu ban cé thé tién don diéu gi sé xy ra thi ban cling biét duoc két qua sé khac biét nhu thé nio néu ban thay déi duve niém tin cla moi ngudi. Day chinh 1a cach mé ta gan gon cach thttc sit dung mot logic chung dé du béo cing nhut thay déi tuang lai. Toi s@ gidi thich chi tiét hon ly thuyét td chat trong hai chung saul, Nhumg tntée tién, nh 161 da ni & chuong trade, tdi sé minh hoa phan trinh bay cla minh bang mot wi du vé cach tét nhat dé mua duge mat chiée 6 t6 mdi. Ban dink 1 ban nhitw dé mua dere xe him nay? a Phan Ién ching ta phai tra “hoc phi" cao khi mua xe 6 10 méi, vi ching ta khong ¢6 kinh nghiém mac c3, Nhumg chi cin cé chién huge mot chat 1a dit dé cdi thign tinh hinh. Néu ban lam theo nhiing, gi (Oi trinh bay & day, ban sé khéng chi cdm thay dé chiu hon khi mua xe ma con tén it tién kom. ‘Thuong chting ta mua xe theo hai cach. Da sé moi nguéi sé dén noi ban xe, lai thir mét chiéc, co thé “phai long" né Iuén, va bat dau qua trinh dam phan gid cd kh6 chiu nhat trén déi. Thiéu s6 con lai rat ghét phai mac cd nén ho mua xe trén Internet. C6 nghia Ja ho tim hiéu cae mite gia ma cic nha ban 1é xe hoi trong ving dura ra, sau dé dén mot cita hang trong sé d6 dé mua xe. Cach nay cé hay hon cach thit nhat chtit it, nhimg van con mit céch Khéc hay hon nifa ma toi mudn ban lam tht, Nhimng cach mua xe thong thudng noi trén co gi khong én? Tat ca déu khong Gn. Truéc hét, ban - nguéi mua xe - phai mat théi gian cla rigng ban va ca ciia mot vai thinh vién khéc trong gia dinh 4 noi ban xe. Ngudi ban xe biét rang khong may ai thich mua ban vdi ho, vi thién ha danh gia nghé nghiép cia ho 14 ding hang gan chot vé 6 tin cay. (Nién gidm Xép hang nghé nghiép dua ra bang xép hang cac nghé dya trén mét vai nhan té, theo do nghé ban 6 6 ditng thit 220 trong téng sé 250 nghé!, Ro rang lai taxi, chan bo hay céng nhan gian khoan thi té hon, nhung cdng chang té hon 1a bao). Nhung ban van phai nghe Idi quing céo cia nhén vién ban xe, dén ché ho, cam thay bi ép bude khi mac ci, cb thé ban sé boi roi va han sé roi vao thé bat Igi, Suét khodng thoi gian néi chuyén vi ngudi ban hang, ban luén tiét 16 nhiig thong tin khién ban phai td mitc gia qua cao. Hién tuong do dutge cdc ly thuyét gia vé td choi goi 1a “tin higu ton kém”. Tin hiéu nay bi coi la ton kém vi thei gian va céng ste ban bé ra cho thay ban mudén mua chiéc xe, va nhiéu kha nang ban s@ mua xe tai ca hang ma ban dén hon 1a bé dicta hang khac, Xem Nén gidm Xép hang nghé, nghigp trén trang web htip://www.egguevara/comy shopping/artcles jobsrated.html 28 Tb cho tién dod dac biét néu ban dua con di cing thi ban mudn két thic vu mac cd cing nhanh cng tét. Chinh bude dau tién nay ~ sw cé mat cla ban ~ da dem lai loi thé Ian hon cho ngudi ban hang dé ban dutgc voi gid cao. Ho tin rang ban san long mua xe, va ban gin nhu khdng lam gi dé tude bd long tin dé cia ho. 1-0 nghiéng vé phia ngudi ban xe, Tuy nhién, tin hiéu ton kém Jai 1a dieu tét cho ban. N6é cho thay ban néi va Lim mét céch nghiém te. Nh dé ban tro nén dang tin cay - nbu ching ta sé thay d nhimg chuong sau. Nhung khéng may Ja tin hiéu 16 kém cng 6 tac dong nguuc lai néu ban langue mua. No cho thay ban rat muén mua xe, vi thé ban kho ma mua duge vat gia ré. Tinh thé 44 kha t@ khi ban bude qua canh ofa cita hang ban xe, nhumg n6 cén té bat hon nifa ngay khi cudc thang Iueng bit dau. Mac di c6 thé d nha ban da xem xet ky cang trén mang va biét chut it vé gid chiée xe ban muén mua, nhung van cé nhiéu thi ban khong biét trong khi ngu@i ban lai biét. Khi ban ndéi muén mua xe mau xam, mau xanh hay mau ving, ban khong bé biét minh da chon ding mau xe duge va chuong nhat hay mau khong ai va thich. Ban tham chi con khong biét cae mau xe khac nhau, ching han dd hay vang cing co thé din dén mic gid chénh léch hing tram dollar vi ngui ban xe cling coi mau sac giéng nhu cdc dac tinh khac cia xe - la mét yéu té nifa dé tinh gia cao hon. Ban khong 6 di théng tin vé cung ciu xe trong ving dé bé tai Pat - ngudi ban xe ~ khi Pat néi loai xe ban thich dang hiém. Tite la: Gia duge cong b6 Irén Internet u? Quén né di ~ gid do khong ap dung cho chiée xe ban muén mua. Thém mot diém nifa cho nguéi ban hang, va ban van chua ¢6 diém nao, Nhiing ai da wing mua xe cing déu biét rang Pat gan nhu chic chain sé hoi ban: “Thé bay gid ng dinh trd bao nhigu tién cho chiée xe nay?" Gid thi ban bj dén vao géc tuémg. Néu ban dita ra mite gid that thap thi Pat, ngudi tw nay dén gid luén khen ngoi ban, vé dau khé hodc mat hing thu, tham chi con tré nén hoi thé 16. Ban hoan toan mit kha nang kiém soat cau chuyén, Ban thay ngai néu ‘Baw dish trd bao nkieu dé mua duoc xe him nay? 29 dua ra mute gia qua thaép, ban muén t6 thién chi, thé nén ban quyét inh quay lai con sé gin véi mute gid ma ban dinh (rd vi ban mun 1n6i chuyén tiép véi Pat. ‘Ric la Pat di ép due ban dua ra gid trudc. Tiép dé, sau khi tan ducng mitc gia ctla ban, Pat bdo phai héi xem nguoi quan ly ciia hang ¢6 déng y khéng, Thé 1a gia lai bi kich Yen. thém chit nia, Khi ban ngdi @ ban lam viée ca Pat, uéng mot ngum ca phé nhat nhu nude rita bat dung trong céc gldy, thay vi Jo lang khong biét ngudi quan ly sé noi gi thi ban hay ty hdi: Co thé nao Pat lai khéng biét gid xe? Khéng thé tin duge, vi cd ngay Pat chi lam 6 viée dé ~ tite 1a ban xe théi ma, Ban da cho Pat hiw bét moi thong tin quan trong ban ¢6, Trang khi d6 ban khong biét thém gi mdy vé tinh trang thi trudng 6 16 Ban c6 thé tin ring Pat sé dai dién cho ban néi chuyén viii npasii quan ly cita hang, ké voi Ong ta rang ban la mot khach hang rat tot va gia dinh ban thét tuyét vi, Nhung toi cho rang ho chi néi chuyén vé tran béng bau duc dém qua va ca phé dé thé nao, con Pat sau dé sé nghi ra mot mic gia nao dé. Sau khi thuong Iuung vé mot vai chi tiét nhé nifa, ban va Pat bit tay, vu mua ban két thiic tot dep. Ban cam thay minh that gidi. Ban mua duge xe vii mic gid "161" va ban sé khoe khoang véi tit ed ban ba. Pat dim bio véi ban nhwt vay - va c6 thé diéu dé dang, nhung, ban chat cia moi vu mua ban la ké ban va ngudi mua déu hai long vdi gia cd; néu khong thi ching cé mua ban gi hét. Ban thyc su khong biét ban co mua dude xe vai gid tot nhat hay khong, cing nhu ngudi ban khéng biét ligu ban da tra hét gia chua. Thém mot diém nita cho ngudi ban xe, va co thé - chi 14 c6 thé théi - ban cling ghi duge mot diém. Két qua: ngudi ban xe thdng véi ty sé it nat 1a $1 hoae 4-1 Gid day, Internet co thé lim tot hon nhiéu. Co rét nhieu thong tin, himw ich trén mang, trong dé c6 cd nhiing théng tin ma ngudi ban khong mudn nguéi mua biét. Internet la noi ma ban 6 thé tim dutsc gia 6 to chang han, va dich vu mua xe qua mang thudng dim bio rang sé 6 hai hodc ba ngutdi ban lién lac véi ban, va it nhat ho cing. biét rang ban da so sanh gia ca gitfa cac cita hang trén mang vi 30 Tra choi ttn dose. nhau. Tat nhién dé di dén théa thudn thi ban van phai dén tan noi ban. Mot khi ban dén cifa hang thi moi chuy@n lai xdy ra giéng hét nhu khi ban mua xe theo cach thi nbat, tri vige gid thi Pat biét rang ban quan tam dén mtic gia due cong bé trén mang. Hoac Pat sé ndi la chiée xe ban thich hign khéng c6 hang. Tat nhién ban c6 thé dat mua, nhumg sé mat nhiéu théi gian, Hode Pat s@ mai ban mua mét chiéc xe khac ¢6 gia t6t, va théng tin ban thu thép duge tir Internet dan tré nén vo nghia. Thé mot chiéc xe tuong by c6 them vai tinh nang ~ vi dy nhu ctta sé tréi, hé théng am thanh hio hang, chi tiét trang tri dac biét, v.v. - ma thuc ra ban khong hé can dén thi sao? ft nhdt n6 cing dang cé sin d cita hang, chi cin ban wd thém it tién théi, Hoac ban quyét dinh chi mua chiéc xe ban mun véi gia ban da biét, 0, c6 thé ban da xudng gin mic gid thdp nhat ma ngudi bin chap nhan ban, nhung nhieu kha nang ban van con xa mic dé. Tém lai, ho khéng bao mite gid c6 thé ban duc; ho tinh rang ban sé tim cach tra xuéng. Do dé ho Iuén bio mite gia con thuong Iuong duyc. Thé thi con cé ech nao khdc dé mua xe khong? Tdi sé gidi thiéu voi ban mét céch trong dé déng thong tin sé chay vé phia ban va chi c6 rét i théng tin di theo chiéu ngugc lai; niém tin s® thay déi theo hudng cé lui cho ban chit khong phi cho ngudi ban hang; va nhing nguéi ban sé budc phai tiét 16 mic gid thap nhat ma hy chap. nan duc vi loi ich eda ho, con ban thi khong bi site ép gi het. Trong qua trinh dam phan, ai kiém soat duge dién bién thi ngudi do s@ ludn c6 wu thé bon, Véi tinh hung mua 6 t6, diéu nay c6 nghia a ban phai din dat cude adi chuyén sao cho nguéi ban phai tu dua ra miic gia tt nhat du biét rang n6 sé khong duge chdp nhan nyay bay gid, bat ké né "t6t" dén dau, Dé thanh cong thi ban phai cho ngui bin biét cudc choi ciia ban, trong dé bao gém ca chuyén ban rit nghiém tue trong vige mue xe. Va cude choi sé dién ra nhut sau: Khi d nha ban hay nghién citu ky va quyét dinh chinh xac chiéc xe minh muén mua, Ban cé thé dén cla hang xem, nhung toi thi khdng vi rat dé bi cudn vao do. Hoac ban co thé tim trén mang chiée xe phi hgp nhat véi minh. Xdc dinh xem ban coi trong yéu t6 nao, ‘Baw dink ti bao nhieu dé mus diag xe him nay? 31 Ligu an toin co quan trong hon higu sudt khong? Hay phong cach quan trong hon tién nghi? Ban cé sin long tri them Uen dé c6 chiée xe c6 mau ban thich khéng? Ban phai biét ban mudn chiée xe c6 nhimg dac tinh gi va cdc dac tinh dé két hyp voi nhau nhwt thé nao (tmb thé thao, tinh an toan, hé thong am thanh...). Khi ban biét chinh xac chiéc xe minh mudn mua, bao gom ca cae dae tinh, mau sac, kiéu dang - tat ca moi thit - thi tiép theo ban can tra danh ba dign thoai. Hay tim tat cd nhimg cia hang c6 ban loai xe ban muén trong vong ban kinh khoang 20 dén 50 dam tinh wy nha ban. Véi phan Idn dan thanh thi chting ta thi sé cita hang trong khoang cach 6 1a vita dep. Ban hay goi dién cho timg ata hang trong vong ban kinh ma ban da chon, Diing to dén chuyén phit di mot quang duéng xa dén cla hang dé bao dudng xe. Dich vu bao hanh la do nha sn xuat cung cap clut khong phdi nha bin 1é. Yéu ciu duge néi chuyén voi mat nhan vién ban xe vi ndi véi anh ta chinh xéc nhimg gi ban dang Tam, Bai “dién van" théng thung cla t6i mhur sau: “Chao anh, t6i 1a Bruce Bueno de Mesquita. Toi dinh dén mua chiée xe nhy thé nay. Indi chinh xc mau xe va cde dac tinh di kem| vao hic 5 gid chiéu nay. Toi da goi dign cho tat ea cac ca hang ban xe trong vong 50 dam tinh tir nha ti va ndi vai ho nhu vay. 5 gid ehiéu nay toi sé dén cita hang nao bao cho téi mite gia thap nhat. TOi mudn biét téng s6 tién phai tr, bao gém ca thué, phi chudin bi xe {Téi bao ho khéng cn chudn bi xe va kh6ng tinh phi vi dich vu nay chi la giao cho ban chiéc xe di duyc rita sach, thdo lép boc nylon trong xe va tm trai san xe ~ voi mufc phi thutmg phai én dén vai tram dollarl, tat cd moi chi phi, vi tdi sé viét sée trude khi dén ctta hang, va toi sé khong dem theo tm sée nao khae theo ngudi Néu d6 la cude goi dén cita hing véi ngudi ban xe 13 ban jiu tién thi chde chan phai néi hng bao mite gid anh ta dita ra cho nhiing nguéi bin xe khac, Khi goi cho nhimg cita hing tiép theo, ban cing phai dam bdo thong bao mit thap nhat cho den nay ma cae cita hang da chao cho ban, Nhu vay, nhiing nguéi duge ban goi sau dé sé biét mite ghd ho can danh bai, va nguei ma ban dang 32 Tro choi tidn doan noi chuyén citing biét ring néu anh ta mudn ban dvtge xe cho ban thi t6t mht 14 dua ra mitc gid thdp nhdt c6 thé. Pat da bi tréi tay. Cang cé dua ra mtic gid cao cé nghia la co hdi ban duge xe cing thap. Ban gan nhu khong thé co uu thé do néu ban dén mét ctta hang 6 t6 va dé Pat hoan toan ném quyén chi déng. Thay vao dé, ban da thiét lap mot phién dav gid, trong do ai cting biét ho co mot co dt dua ra mite gid t6t nhat Ngudi ban xe khéng thich cti dién thoai cila ban. Phan img diu tién cia ho thuting 1a: “Thua Ong, dng khéng thé mua 6 t6 qua dién thoai dugc”. Téi tra Idi: “Téi da mua rat nhiéu xe bang cach nay, nén 6 thé téi khong mua duge xe cia cita hang anh qua dién thoai, nhung t6i biét tdi sé mua duge tit cita hang khac. Néu anh khéng muén ban xe cho tdi cting ching sao”, Vai m6t vai ctfa hang thi cau chuyén cham dit d day, nhumg sé dé khéng nhiéu. Sau 46, thong thutmg ngudi ban xe sé str dung chién thuat a thich cia anh éng nhu khi ban dén ctta hang va néi véi anh ta la ban da xem nhiéu noi rdi. Anh ta sé noi: “Thifa dng, néu tdi ndi cho dng biét gia thi ngwai ban sau tdi sé dua ra gid xe thip hon ctia téi $0 dollar va éng sé mua xe cla anh ta mit”, Pat da quay due vé cach ban hang truyén théng va dang cé gang gianh lai quyén kiém soat vu mua ban bang cach lam cho téi cam thay minh sin léng tra thém SO dollar, nh thé ti mac ng anh chang Pat tt bung sé tién dé vay. Tai sé wr Joi: “Ding thé, Toi sé mua xe cia ngudi Khac, Nén Pat a, néu anh gidm cho t6i 50 dollar thi anh cling cé cd héi ban xe cho t6i day". Khi dé nguéi ban xe thyéng ni: “Tin tdi di, 6ng hay dén diy, cita hang 161 c6 gid tt nhat thi win nay". TOi dap lai: “Tot, thé thi anh phai sin léng bdo gia cho t6i ngay, anh ty tin la gia cla anh a tét nhat co ma, Néu anh khong muén néi cho t6i biét gid qua dién thoai thi ly do duy nhat la anh so cé ngudi khac sé bdo gid thap hon”, Néu ciu chuyén vin tép tuc ~ ma chéc chin sé nby thé vi ngui ban rat muén tiép tuc - Pat sé bio gid cho ban. Gan $ gid chidu, t6i dén cita hang bao gid thdp nhat, cdm theo séc dé hoan tat viéc mua ban. Néu nhitng gi da théa thuan bj thay déi, tdi sé bd di ngay lap ttc va dén cifa hang co mute gia thap thit nhi, Ban dink trd bao nhieu 48 mua due xe him nay? 38 va cif tiép tuc nhy thé, Khi d6, t6i sé chi phai tra mite gia thép thit nhi trong sé nhimg mite gia da due dva ra. Téi nhan thay mite gid cac ca hang dua ra cuc ky chénh léch hau, ¢6 thé lén dén hang nghin dollar. Bin than ti di wing mua vai chiée Toyota, Honda va mét chiée Volkswagen bing cach nay. Mot sé sinh vién cia ti d Dai hoe New York (NYU) cng 4p dung phitong phap mua xe ma toi nghi ra, Dé 14 chit loi ich ho thu Jai duye bi sé tién rat Jén hy bd ra dé hoc dai hoc, Ching t6i ludn chi phai trd mu gia thap hon gid dugc bao trén Internet. Thém chi t6i con mua duge xe cho con gai trong hic dang d cach cita hang xe hing nghin dam duéng (con gai toi tw dén cita hang hic 5 gid chiéu). Gia toi phai tra rat tét, dén mie thdp hon 1.200 dollar so vai muic gid chinh ngudi bin dé dua ra tén Internet cho chinh chiée xe 46. Lam sao t0i biét hai chiéc xe 1a mot - y toi mudn n6i 1a chide xe 161 mua diing la chic xe trén mang? Vi gid tt qué nén t6i héi nguéi ban s6 khung xe (VIN), va anh ta di cho ti biél Tai sao cach ctia ti lai higu qua? Ly thuyét tro choi nghién ctu vé chién luge trong dam phan. Mot phan trong chién luge chinh 18 phai biét ring nhimg nguoi khac cing dang hanh dong tuong ty nhu minh. Pat - anh chang ban xe - dang nghi xem nén noi gi dé bude ban ty dé ra mic gid tot hen cho anh ta, Ban phai tu duy theo nhiéu hung khac nhau dé dap lai Pat. Van dé chinh la phai doan xem Pat cé kha nang sé ta oi ban thé nao néu ban dua ra mite gia that cao, that thap, va phai, hay nbu toi goi y 1a Khong dua ra con $6 nao « . Hay dé Pat ny néi gid trude vi anh ta biét rat nhidu ngudt ban xe khée cing cé co hoi ban dude xe hw anh ta, va ban khong hé co y dinh gitt bi mat mtte gid cda anh ta. Khi duge héi mite gid t6t nhat, Pat biét ring day la co hoi duy nhat cua ett hang anh ta dé c6 thé bin duue xe cho ban. Nhan vién ban hang ludn mudn ban cé cém tinh voi ho. Ho mudn ban cém thay ban sé lam ho that vong néu khong nhutong b6 ho 50 dollar hay nghi ngé su chan that cla ho. Ho tin ring chién luge dé sé lam suy yeu quyét tam cia ban, Hay nbd rang: Ho 1a nhimg ngudi nghi ra cai got la “dich vu chudn bi xe"! Ho chi 3s Tro choi tién dod muén ban ditge gid cao hat cé thé chit ho khdng hé cé y dinh lam ban véi ching ta, ‘Sit dung dién thoai giup chiing ta gidi quyér duye tat cd nhtng van dé dé. Trén dién thoai, ngon ng ca thé bi loai bé vi ban - chit Khéng phai nguoi ban - sé nim quyén kiém soat cuéc noi chuyén’: Ran xac dinh trude ting bute di va diéu khién cudc chui. Hy biét rang ban sé néi chuyén voi nhigu nguti ban, va trong dé cé mot ngudi (dang dugc nha sin xudt uu ai nhat chang han) sé bao cho ban muic gia thuc su thap. Du tri 1di ban thé nao thi ho cing sé tiét 16 thong tin vai ban. Mot s6 ngudti sé sdm chém duit cude noi chuyén, 161, vi ban tiét kiém duge thdi gian. Ban khong hé mét cu héi. Ho diet 15 thi crudng ctia minh; 46 18 mde phan cong viée cia ho. Ban da tao dong luc cho ho néi that. Thanh that sé 16t hon cho ho vi gan nhur chéc chan cho cd ban nia, Néu mua xe theo cich nay thi vao lic 5 gid chiéu hom do, ban sé mua dude mot chiée xe voi mite gid gan véi mutc gid thdp nhat cia ngudi ban ma ban cé thé mong mudn. Ban da bé céng sttc dé dm phan va ban c6 quyén duge hai Yong voi két qué vu mua ban ma ban da tién hanh. Ban co thé ngac nhién khi biét rang di mua xe cling khong khae lim so vi khi dim phan céc cudc khing hong quéc té. Toi sé cho ban thay co thé di tt chuyén mua xe dén gidi quyét nguy cv hat nhan Bac Triéu Tién nhu thé nao. Nhung tre het, ching ta phat nghién cau chut it vé ly thuyét 6 choi dé hiéu duge nguyén tac sip ching ta dy bio va dinh hink tong lai Néu ban cho rang ng6n ng co thé Khéng quan trong thi hay tim trén mang curn ti “dam phan va ngon ngt ca thé". Ban sé tim thay rt nhidu bai wét cho biét nguan ban hang co thé @én gin khach hang nh thé nao, sir dung ban tay, canh tay, nét mat... ra sao d8 day 20 gia ve kétthic wy mua ban, Ban dink tra bao mhiéu dé mua dieve xe him nay? 35 NHAP MON LY THUYET TRO CHOI ke NOT DEN khoa hoc, moi ngudi thdng nghi ngay dén héa hoc hoae vat ly. Va han la khong ai nghi dén khoa hoc chinh tri, Nhung theo t6i, khoa hoc li mét phutng phap chit khéng phai mot nganh hgc. Né 1a phutong php dua vio lap luan logic va bing ching thuc nghiém dé tim hiéu xem thé gidi sy vat - va thé gidi con ngudt ~ van d6ng nhif thé nao. Phuong phap khoa hye di nhién co thé ap dyng cho chinh tri, cing giéng nhu cho vat ly. Tat ahién vat ly va chinh wi 1a nhihng linh vuc hoan toan khae nhau. CO mot khéc biét rat quan trong dé hiéu dutge cdc noi dung tiép sau day. Ban sé thay thé gigi vat ly ché yeu nghién citu sy tuong tac gitfa cde hat. Diém mu chét trong méi tung tac nay la gitta céc proton, electron, neutron va cac hat quark cit thanh nén chiing khong bao gid co miu thudn, Do d6, ching va cham véi nhau khéng theo mét “chién hdc” nao ca. Nghién ctu con nguéi phic tap hon nhiéu so vdi nghién ctu cac hat v6 tri vo gidc. Ban thir nght xem, tuong téc gitfa cac hat quarks va gitfa cdc tin dd gido phai Quaker', va cham gitta cac electron va gitia cée nhém ct tri, anh hudng qua lai cia céc proton va gitta nhiing ngwwi phan déi khac nhau dén thé nao. Con ngusi - va thyc té 1 moi sinh vt - déu c6 ban nang sinh tn. Gene hoat dong vi ching muén tiép tuc di truyén, vi khudn luén tim kiém ché ky sinh, (Mot dong Kité gido, cb truyén théng tick oye hoat déng x8 hoi nhu chéng bud ban nd 8, bo vé quyée lo phy nd, 12m tr hugn..ND) 36 Tre chav tién doan 1G gian chay trén dé giay ching ta, va méi ngudi binh thudng déu tim kiém nhimg gi ma ho cho la tét cho ban than cing nhu trénh nhitg gi ho cho 1a xu déi véi ho. Vi thé ai cling hgp tac vdi ban bé va dau tranh véi déi thd. Cling nhu cdc hat trong vat ly, con ngudi tudng tac vdi nhau, Nhung ching ta khac cac hat d ché chting ta tuong tac mét cach 6 chién huge. BO chinh 1a vin dé nghién cfu cd ban cia ly thuyét tré choi. Néu ban muén lam mot nba tién tri thanh c6ng thi diéu quan trong 1a phai biét duc suy nghi cia nhiing ngwoi khac vé vin dé ho dang gap phai. Dong théi, quan trong khong kém, ban can nghi xem ho dang cho rang ban sé nghi nu thé ndo vé van dé cia ban va ctia ho, Va cu nay c6 thé dugc lap di lap lai mai mai, né phan anh nhiing thong tin can tim hiéu néu muén tu duy mot cdch co chién luge. Chuong nay va chuong sau - cling nhut khoa hoc du. doan - sé noi vé cach thuc tim hiéu suy nghi cia ohitng ngudi khz ho nghi ban nghi gi, ban nghi ho nghi gi, ban nghi ho dang nghi ban nghi gi... R6 rang day la loai théng tin ma cac nha vat ly tham chi chang bao gid thoang nghi tdi khi ho nghién ctu vé cac loai hat, nhuing chiing lai 14 co so dé ching ta nan biét khi nao va Lam thé nao dé xoay chuyén tinh thé theo hung co loi cho ban than minh, CHUNG TA SE NGHIEN CUU Gi ‘Trong phan Nhap mén Ly thuyét tr chai, chiing ta sé xem xét cich thie nhin nhan thé giéi qua con mat cua nguoi khdc. Truc hét, chung ta can bé qua cai nhin lac quan vé ban chat loai ngudi - it nhat cting 1 dé lap Ivan dutdc chinh xac hon. Ly thuyét tro choi doi héi chting ta phai c6 cai nhin tinh tao, phét lanh, theo dung kigu mét ngudi ra quyét dinh hop ly va ludn tinh toan Chuong nay sé cung cép céc khai niém ca ban nh loi ich, niém tin va su hop ly ctia cdc ly thuyét gia tro choi; kha nang sit dung logic dé xuyén qua lép v6 ngén ti va kién thitc vé hanh vi chién luoc. Khi két hop véi nhau, ching sé gitip ngudi doc hiéu va doan chinh xac hon suy nghi vi hanh dong cia ngudi khac. Nhap mon iy thuyét tO chet a LOI ICH VA NIEM TIN CUA HAN LA Gi? Trong ly thuyét tré choi, co hai quan diém chinh. Thi nhit la Ly thuyét tr6 choi hop tac do John von Neumann va Oskar Morgenstern dua ra’. Cuén sach xudt ban nam 1947 ctia ho da ching minh ring gitfa nhiing van dé ma con ngudi (hode cae quéc gia) phdi déi mat va nhimng tré choi gia dinh nhu dé chit hogc don tén trong mit - ca nha ti rat thich tro nay ~ 66 sur tuong dng rd rang, thuyét phuc. Nhiing tr6 choi néy déu déi hdi nguéi chai phdi tham gia cing nhau, cé dodn dude dong thai va bién phap déi pho cia nhau, nhumg véi diéu kién 14 ho sé lim dung nhimg diéu ma ho noi. Vi thé né dutuc goi la ly thuyét tr choi hap tac ~ mot Lot huta khi dure dua ra sé duoc thuc hién. Do vay, han ché lén nhat cda ly thuyér tr chai hyp tac, dc biét trong nhiing cudc choi co hon hai ngutti tham gia, 18 né c6 cdi nhin qua lac quan vé ban chat con nguéi. Con ngudi cam két va gitt 16i, Ho c6 thé bi mua chude, nhung mot khi ho noi ho dinh lim gi thi nhat dinh ho sé lam diéu 46. C6 nghia la ly thuyét tro choi hap tc sé dung trong nhiing cudc chai ma tong loi ich ca cée bén bing khéng - tite 1a bén nay thiét bao nhiéu thi bén kia due loi bay nhiéu, Nhumg khong phai van dé nao trén déi nay cing rd rang nhu thé. Va khi d6, d6i voi tdi, ly thuyét tro choi dau tién nay khong phi hop bang ly thuyét ra déi sau nd. Vao dau thap nién 1950, nha toan hoc John Nash, nguyén mau cla nhan vat chinh trong phirn Mét tam hdn dep (A Beautiful Mind), gui ting dude trao gidi Nobel Kinh té nim 1994 da dua ra mot Wy thuyét tré chai khac?, Ong tap trung vao xu hudng khong hop tac ' John von Neumann va Oskar Morgenstern, Ly thuyét tro chor va hanh w kinh té (Princeton: Princeton University Press, 1947), > Syhia Nasay, MBE tém nd dep: Cue dG thin 1 todn hoc, neu do tao isi Nobel John Nash (New York: Simon & Schuster, 1998). Bé co kién thuc toan dién hon va sau ton vé ly thuyéttr0 ches, ban 6 thé doc nhing tai béu rt hi nhs Avinash K. Dt vi Bary J Nalebuf, Tidy chiém oe: ich the can ran trong kth dant, chi trv dt -sdng (New York: W.W. Norton, 1991); James D. Morrow, Ly thuyeét trd chor danh cho cic ha khoa hoe chinh ti (Princeton: Princeton University Press, 1994}; Martin J. Osborne, \Nhdp mdn Ly thuy8t tre chor Oxlord: Oxford University Press, 2003); v8 Drew Fudenberg va Jean Tirole, Ly thuyét nd cher(Cambndge, Mass.: MIT Press, 1991). 38 Tr choi tiém dod cua con ngudi, Tay choi poker va cac nha ngoai giao ding nhing ti mgd lich su, vi du “hia phinh* dé chi nhiing nguoi ma nguét binh thusng ching ta goi 1a ké déi tra, ‘frong cude choi khong co sw hop tae, li hia khong nhat thiét sé wd thanh sy that. Déi tra 1a mot phan cia chin luge. Mot ngudi tham gia cude choi chi gid Mat hita néu anh ta thay rang viéc do sé ¢6 Igi cho ban than. Con khi 1éi hita va loi ich mau thudin nhau, ai cling sé thét hia, sé Ita déi, sé lam bat ctr diéu gi ma ho cho la dem lai (gi ich 1dn nat cho chinh minh. Di nhién ho biét lta déi, bip bom cimg phai tra gid, nén ho cin hdc cA loi ich va chi phi tiém nang. Thue té 1a tang chi phi cing Ja mét cach khuyén khich con ngudi cé thai do thanh that - mac do day 1a cing 1a cach kh6 khan va giy nhiéu dau dén. Va do chinh Ja myc tigu cua viee nang s6 Len dat cuge trong mot van poker hay g0i dién cho ngudi ban 6 t6 thay vi dén ché ho. Diém quan trong nhat trong tu duy cla ly theyét tro choi la phai mac dinh con ngudi 1d lanh hing, tan nbn, chi vi loi ich ban than. Van c6 ché danh cho nhing nguéi ti té, nhung khong nhieu. Thudng thi nguai ti 1é 1 ngudi vé dich sau cing. Ai dé co thé thdy khé chiu véi mac dinh nay, Van dé la d cho néw dat nigm cn sai Lim vao long t6t cia ngudi khac thi sé phai tra gia dat hun nhiéu so voi viée biét nghi ngd va luén gid dinh rang con ngudi chi hinh dong vi loi ich ca ban than (tr khi hoae cho dén khi banh dng cia ho cho thay diéu nguge lai). Ban s@ it bi thigt thoi trong méi quan hé \di nguéi khac néu ban ludn nhé cau cham agon cia Ronald Reagan: Tin nudng nhung phai xde minh. Néu ban cim thay bi xuic pham bdi cach nhin lanh lang nay thi ti nghi ban nén. tim hiéu mot vai tinh hudng thuc té sau, Iraq, My thyc hién mét chuung (rinh goi la Cong dan dia phuong 6 lién quan. Theo 161 viét tat r6i rim khé hiéu ma Lau Nam géc hét ste wa thich thi ohing ngudi Iraq tham gia chuong trinh nay duve goi 1 CLC. fue lang CLC hd try bdo vé cae khu din cu khi bi quan noi day tan cong. Mdi ngudi duge tra 10 dollar mot ngay. Co vé nlur khéng co gi thd thién hay qua vit chat d day. Nhumg chung ta nén ding lai va nghi xem CLC 1a nbiing ai va chinh xéc 1a chiing ta mua cai gi cla ho voi gia 10 dollar mot ngay? Nha man 1 thuyét tr chor 39 Nhing ngudi Iraq tham gia chong trinh nay khong chi la mot nh6m bao vé khu dan cu théng thuéng. Ho khong phai nguéi hing xom gip ban trdng bon tré ¢ mot noi an todn khi ban ban di lam, Ho kh6ng phai nguéi ma ban c6 thé giti chia khéa nha, nho tui cay, nhan thut hay cho méo an khi gia dinh ban di nghi. Khong, truée kia ho chinh la quan néi diy chong My, hang chuc nghin nguoi. Mot vai ngudi trong sé ho thuc ra cén thudc lye hong al- Qaeda. C6 vé nhu ho 1a nhiing ké cudng tin nhat trong sé nhitng ké cudng tin, ti t@ nhdt trong sé nhimg ké tdi t@. Va gid day thi chi véi 10 dollar ré mat, nhiing tén khiing bé al-Qaeda tudng nhu Khéng thé lay chuyén néi nay lai trd thinh déng minh cia nude My voi vai tr la mot luc Itong ban quan su, tham gia dap tat bao luc @ nig khu vuc c6 nhieu ngudi Sunni sinh séng, bao vé nén hoa binh ma chinh ho timg pha hoai chi dé c6 tién. Lam sao c6 thé thé? Bang cach nao ma mhiing ké khting bé lai dé dang td thanh ban, ngudi bao vé ngudi My? Nhung voi ngudi Iraq, mét cum binh noi day da kiém duge viéc jam tot khi tré thanh thanh vién cia CLC. Véi 10 dollar mét ngay thi mét nam, mot CLC c6 thé kiém duge vai nghin dollar, af nhién, céng véi nhitng khodn thu nhap khac cla ho nifa. Mac dui Iraq rat gidu tai nguyén dau mé, nhung mot ngudl Iraq trung bink chi c6 thu nhap khoang 6 dollar mét ngay, tic 1a chi bing nia sé tién mot CLC kiém duge'! Tat nhién, trong ly thuyét tro choi, than thanh va ké toi dé déu 6 ché img nhu nhau. Néu thé gidi co (mot vai) Me Teresa thi cing Khong anh hudng gi hét, Vi ly thuyét trd choi nghién ctu cdch ha chon hanh vi khi @a biét Igi ich va chi phi nén chung ta c6 thé mudn dat cau hdi, ¢6 1é hoi qua dang, la Me Teresa ky vong sé nhén dugc Joi ich gi cho ban than khi hy sinh cd cudc ddi lam viée thién. Ching ta buéc phéi luu ¥ rang ba khong tham ling giip dé nguéi nghéo 6 dolar mot agay la mic thy nfgp vao Khodng trung binh theo were tinh cia Ngan hang th gi wé thu np tr du ngusi cia raq nam 2007. Ng hang thé gigi Khong thé da ra con s6 chinh xac cho iraq ntur voi nid rut Kh. Cc con s6 ude tinh khac ¢6 i du ‘dsa trén krodng thu nhdp use tich ma Ngan hang thé gen da ra 40 Tro chi tiem dod nhu da sé cac xu khac, nhimg ngudi dang séng ma khong ai biét dén. Su néi tiéng cla me Teresa mét lan nifa cho ching ta thay hanh vi cia ba la hgp ly va ba c6 kha nang sé gitip duge rét nhigu ngudi nghéo. Ly thuyét tro choi huéng chung ta t@p trung vao nhiing nguyén tac quan trong hinh thanh nén Idi noi va viée lam cia moi ngudi. ‘Trude bét, cling nhu Me Teresa hay nhing ké danh bom tu sat, tat ci moi ngudi déu duge coi la c6 hanh vi hgp Iy. C6 nghia 1a ching ta gid dinh ho déu lam nhing gi ho tin 1a cé Iai nhat cho ban than ~ d6 cé thé 1a kiém that nhigu tin, duge lén thién duéng hay bat ctf diéu gi khdc. Sau d6 c6 1@ ho sé nan ra ring minh da Iya chon sai, nhung theo ly thuyét tro choi, chung ta chi quan tam dén nhing gi con nguéi biét, tin va coi trong vao thai diém ho lua chon hank déng chit khong phai nhitng gi ho nhan thay khi di qua muén dé thay déi quyét dinh. Trong ly thuyét tr6 chai khong c6 ché cho nhing nguéi chi néi khi chuyén da rdi. N6 quan tam dén viée phai lam gi khi dén théi diém ra quyét dinh, ngay cd khi ching ta khong thé biét chéc hau qua hanh dong cia minh. Khai niém hanh vi hop ly nay cé vé lam nhiéu ngudi thay kho higu, Ly do thuéng 1a n6 hoi khic so véi Khai ni¢m “hgp ly" ctia céc nha kinh té hoc hode chinh tri hoc. Mot tt ¢6 thé co nhiéu nghia hac nhau nén ching ta phai Iu y dinh nghia that cdn than. Cac nha ly thuyét tro choi chi sit dung mot nghia cu thé ciia tu “hop ly", Mot s6 nguci cO thé nghi ring nhiing ngudi cd hanh dong hyp ly han phai rat théng minh, khong bao gid sai lam, luén tinh toan day dui moi kha nang co thé xiy ra, biet duye chinh xac Igi ich va chi phi cia méi lua chon hanh d6ng. Diéu dé 14 vé ly. Khong ai gidi giang, mn can dén mute a6 nhw thé, ma cing khéng nén nhu thé. Thue té la viée cn nhdc tat cA cac Iya chon hanh déng, tim higu moi vin dé c6 thé phat sinh lai 1A hanh vi gin nhu khong bao gid hop ly, it nhat 1a khong theo nghia cua ui “hop ly" d6i voi toi. Lién tuc tim kiém thém thong tin li hanh vi khong hop ly néu, vi du, chi phi tim thém théng tin lai fon hon Ii ich ky vong nhdn duge nit lugng théng tin bé sung 46. Ngudi c6 hanh dong hop ly biét khi nao. Nhap mon ly thuyét 79 chor a nén ding qué trink tim kiém lai - ho biét khi nao la du. (Tdi van thudng c6 gang dua thong diép nay dén véi sinh vien. Khi sinh vién nei rang ho muon bai lam cia minh dat chat Iuung tét het mute c6 thé, téi bdo ho khong nén nhu vay. Néu cé ging lam bai cho dén khiné tét hét mic co thé thi ban sé chang bao gid hoan thanh dude bai tap). Nghia khac eda ti bop ly ma moi ngudi thugng nhée dén cing khong gidng vai ham ¥ cia cic nha “ly thuyét va chon hgp 1" khi phan tich mong muén cila mot ngudi cé hop I hay khéng. Mac di mot s6 nguéicé nhitng ¥ tudng dién rd gay khé chiu, nhung y tudng, 6 van ¢6 thé hoan Loan hgp ly. Hop ly 6 day co nghia la Iva chon hinh dong sao cho nhét quan véi muc dich tang lai ich cé nhan, bat ké Igi ich dé a gi. Viée dé khOng lién quan dén chuyén ban hay t6i nghi mong muén cita ngudi dé 1a tot hay khéng, thé hién thdm my hoae quan diém dung hay sai, hay tham chi co dang dé mong. muén hay khong. Voi cing n ng nhing thi ma Adolf Hitler ni ring éng ta mudn cing nhu nig gi Ong ta lam dé dat duige myc dich tan ac cia minh la v6 cing dang s¢, nhung tai thay kha mién cuéng néw yéu cdu Ong ta khong duge lam diéu minh mudn vi cho rang 6ng ta hanh dng khong hop ly. Voi muc dich tan dc cia dng ta thi nhing gi Ong ta Lim 1a hop ly, va vi thé bat 6ng ta va nhimg ké tay sai phai tra gia cling hoan toan diing. Nhimg ké khting bé ngay nay cing tuong ty. Ho khong hé mat ti, Ho 14 nhiing ngudi tuyét vong, nhiéu toan tinh va bat man, dang tim cach budc ngudi khac phai chi ¥ dén ndi bat hanh cia ho thode ho nghi la ho dang ganh chiu). Néu coi ho 1a nhimg ngvot han dong khong hyp ly thi ching ta da bé qua mot digm quan trong, ‘két qué 1a sé sai lim khi dua ra quyét dinh déi pho vai ho. Viée cia chiing ta kh6ng phai la nhn xét nguéi khéc la dién khting hay vo ly chi vi chting ta khong hiéu myc dich hanh d6ng cia ho. Tot hon Ja chung ta nén quan tam dén nhing gi ho lam vi c6 thé ching ta s@ thay déi hodc ngan chan dude hanh vi cia ho ngay ca khi chung ta khong thé thay di nhiing gi ho mudn. 42 Tr choi tiém doin Vay thé nao 1a tinh hop ly? That ra day la mot y tudng rat don gidn, Dé trd thanh ngudi cé hanh déng hgp ly thi mot nguéi phai biét minh thich cai gi nt gitta mét Joat cdc Ifa chon khae nhau, ké cd khi ngudi do khéng ua thich dac biét lua chon nao (nghia 1a thuc su bang quan vdi tat cd cdc Iva chon), Va sd thich cing kh6ng duge phép ludn quan, Vi du, néu tdi thich kem s6-c6-la hon Kem va-hi - ai ma ching thé - va thich kem va-ni hun kem dau thi tOi phai thich kem sd-c6-la hon kem dau. Cuéi cing, nhing ngudi hop ly hanh déng phi hop voi sd thich cia ho, co cin nhac dén nhitng nii ro ¢5 thé gap phai. Vi du, c6 mot cita hang kem thing ban hét kem sé-c6-la true cac loai kem khic. Toi sin long chip nhan ri ro sé phai an kem varni d 46 la ngon hon hin nhiny noi khic ahung da ban hét s6-co-ta. C6 tinh ton dén yéu té nui ro cing 1a mét phan trong tinh hgp ly cia hanh dong. Tdi chi cn can nhac quy mé riii ro, gid tri loi ich thu duge néu thanh céng va chi phi phii bé ra khi that bai; sau dé ti so sanh chting véi nii ro, loi ich va chi phi phat sinh néu toi la chon hanh dong hae. Vi nhiing nguéi hop ly cé tinh toan rif ro nén d6i khi moi chuyén cla ho tré nén 161 t@. Khong phai ai cing c6 dugc moi thi minh mu6n. Thi thoang (6i phai uéng loai s6-da tdi khong thich hay an hoac kem dau, cho du téi da cé gang hét suc dé dat duge s¢ thich cia minh, 86 ta ham ¥ cia viée chap nhan rii ro, Chiing ta khong thé két ludn 1 mOt ngudi Khong hgp ly hay c6 hanh dong phi ly chi vi cudi cing ho nhan dude két qua khong ra gi - co thé la phai an kem dau, thua trén trong chién tranh hod tham chi toi té hon thé, ho cé loai kem s6- kem vas Lua chon hap ly khéng chi phan anh cach suy nghi trude rdi ro ma con cho thay né luc danh gid loi ich va chi phi. Loi ich va chi phi la nhimg thit rat khé doan dinh, Toi khng thé biét chac lol ich hay chi phi nay s@ 18 bao nhiéu, Day cing 1a mot thach thite, mot han ché quan trong trong quyét dinh hop ly ciia tdi. Ddi khi ching ta phai ra quyét dinh mac di ching ta van md mo vé hau qua. May la diéu do it khi xdy ra khi mua kem hay s6-da, nhung chdc chin. Nip min 1 thusét td chow a ching ta s@ nhiéu lin gap phai né khi dam phan mot thuong vu quan trong hay thyc hién mét chinh sach ngoai giao méi. Khi 46, ching ta nén danh gid that cén trong mutc d6 khong chac chan, va khong nén hap tap lao diu vao cé gang lam mét viéc gi do chi véi cap kinh mau hong. Chung ta co thé sé khong nhan dude cai minh mudn, nhung chting ta cé thé can than chuan bi tude cho tat cd nhing hau qua co thé xay ra. (Vi du, ban thit tudng tuong xem that bai 4 Iraq s@ khac di thé ado néu gidi lanh dao My khong ngbi rang. ngudi Iraq sé nhay mia trén duéng phd, 6m hén linh MY sau khi Saddam bi lat 46, giéng nhu nhimg gi nguéi Paris da lam khi quan My tién vio Paris theo sau Charles de Gaulle vao ngay 26/8/1944). Tuy nhién, cau h6i cudi cing 1a khi nao thi mat ngudi hanh dong thu sy khéng hop ly? Trong cugc séng hang ngay, rat nhiéu banh: vi tréng 6 vé bat hgp ly, nhung khi phan tich kf hon thi ching ta lai thay khong phai nhv vay. Déi khi céc nha phé binh coi ahitng hanh vi nhu “boa” cho ngudi phuc vu d nba hang, tang qua cho ban bé hay - xin Idi ban dgc, toi khong cé y trd than ké thd 16 - gidt nutéc nha vé sinh cong cong @ san bay hay bao tang chang han ja khong hgp ly. Ho cho rang Igi ich ctia nhiing hanh dong do déu thudc vé ai d6 khéc chit khéng phai nguéi cho tién “boa”, ngucti ing qua hay nguéi gidt nude. Tdi cho rang néi thé khéng dung, Rat nhiéu hanh d6ng hop ly dem Jai chi phi trong ngén han cho nguéi thuc hién, nhung ho c ky vong vé Idi ich trong dai han. Cho lidn, tng qua, gidt mzéc nha vé sinh cong cong, khong wit rac, v. 1a nhiing hanh d6ng nhu vay. Di ninién ban cé thé “boa” cho ngudi phuc vu ngay cd khi ban khéng co ¥ dink quay lai ding nha hang 6. Nhung cho tién “boa”, cing giéng nhu tang qua, ld mot quy we x4 héi xudt hién va tén tai vi chiing ta biét ring chung cé tac dong quan trong én ky vong cia ngudi khac (nguéi Phuc vu hoi nguéti chu bifa tig), lim cho cugc séng cia chung ta vui vé, hanh phic hon. Néu nguéi phuc vu nghi rang ho sé khOng due “boa” trong khi vin phai nhén mite rong thap thi toi danh cue 1a chat luomg phuc vu d moi nha hang sé kém di rat nhiéu. Vi du, cae nghién city da chi ra ring 8 mién Nam Trung Quéc, mite dé hai long cia khach 44 Tr choi titm dodn hang voi chat Ivong phuc vu khong gitp dy doan quyét dink la chon nha hang ctia ho', Cho tién “boa” ngudi phuc vu ld bat hop phap 6 Trung Quéc (¥ tdi khéng phai la diéu dé khéng bao gid xay ra ma 1d moi ngudi khong che dgi né sé xay ra), Chting ta nén nha rang con nguéi hanh dng dua wén ky vong. Co vé nh cae nha hang ving mign Nam Trung Quéc cé chat lwong dich vu khéng khac nhau nhiéu, vi dao dic nghé phuc vy nha hing khéng dua trén ky vong cia nhan vién vé sé tién nhan duge khi phuc vu t6t. Nguét phuc vu khéng ky vong vé tién thudng, va déng co lam vier cda ho khéng phai la mite 46 hai long cia khach hang va tién thuéng ho mhan duoc khi dip tmg duoc mong muén cla khdch hang do. Cho tién “boa”, tang qua, va ving, giét nude nha vé sinh tao ky vong 1a gitip méi ngudi chiing ta luén vui vé hon, ngay cd Khi tai thei diém Tam vige d6 ching ta bj thigt hai chut it. Tat nhién ching ta cé thé hudng loi mién phi ty hanh dong tét cla ngudi khac, tiét kiém duge it tién hode it cong sic bé ra dé gidt nude hay vitt ric vao thing thay vi vit ra duéng, nhung hau hét ching ta du cam thay ban than minh khéng hay ho gi néu lam nhu vay. Mong mudn 6 cdm giée minh 1a ngudi tét, khong ch4p nhan ri ro lim ngudi khac kho chiu cling nhu thi¢t hai phat sinh khi ho phan tmg, 1a mot dong luc ti dé chuing ta cé hanh vi phu hop voi chudn myc xa hoi. C6 mot vai ngudi mac chimg tha déi, thich tét kiém sé tién dang 18 “boa” cho nguéi phuc vu hay mua qua, hoc khong muén mar cong giat nude trong nha vé sinh cong cong thi hanh vi cila ho cling hyp ly. Ho khong so c6 cdm giac minh 1i ké xéu xa. Ho coi trong tién bac, cong sic tiét kigm duge khi cé hanh déng x4u hon 1a thign ¥ hay lui ich lau dai. Dé 1a 1y do tai sao ching ta khong quan tim dén quan nigm sd thich. Nhu ti da néi, hop ly d day nghia 18 lam nig gi ban tin la ¢6 loi cho ban thin minh. " Xem trene Mavi Chow, Vietor P. Lau, Thamis Wing chun Lo, Zhenquan Sha va He Yun, “Chdt luge dich vy nha hang & Trung Qué: Ra quyét dinh va danh gw bang kinh nghigm’, tap chi dnternational Journal of Hospitality Management 26, s6 3 (thing 9/2007): rang 698-710, Nid man 19 thuyét td chon 45 Vay theo quan diém eta cac ly thuyét gia tr6 choi thi cai gi din dén su bat hgp ly? Mot nguéi co hanh déng khéng hop ly néu - quay lai vi du cae loai kem - c6 ta thay tat cd nhiing cdu phat biéu sau déu ding: C6 thich kem dau hon kem s6-cé-la; chi phi mua kem dau khong cao han chi phi mua kem sé-cd-la; kem dau lun cé sin wong cia hang: nhumg cé t2 vin dén mua kem sé-cé-la. Trong truténg hap nay, ti sé ban khoan khéng biét cé phai gin day c6 gai nay da an qua nhiéu kem dau dén néi cé muén thay déi sd thich hay khong (thich su da dang hon la sy bat bién cting la mot dc diém mia tién quan dén sé thich ma wen kia tdi cha nhac dény hodc mét chuyén gi dé dai khai thé. Nhung néu cau tra lai 1a khong, thi m6t ngudi thich kem dau lun phai an kem dau khi nhimg yeu (6 khac git nguyén, khong thay déi. Tat cd nhiing diéu nay nhdm noi lén ring thye su nhém nguéi duy nhat nim ngoai quy téc hanh dong hp ly 1a tré nhé va co thé nhting ngudi bi bénh tam than. Doi khi ué nbd - dic big 1a we Khoang hai tudi - va ngudi bi bénh tam than hanh déng nhu thé sd thich cia ho thay déi ting gidy, Méi mét phit trude ho muén an kem dau, phut sau kem dau da trd thanh thi t@ nhat trén déi. Kiéu sd thich cd nhan thay doi chéng mat nu thé 18 tham hoa déi voi nhing nguéi muén du dodn hoae sap dat la chon cia ngudi khac. Dam phan véi nguti thudmg xuyén thay déi 1a nhiém vu bat kha thi. Ho khong hé cé y dinh nhat quan véi nhimg gi ho noi, ho muén hoae ho lam. Ty nhién co thé khong ghét bé su vo nghia, nhung hy thuyét tro choi chic chan rar cam ghét sy thiéu nhit quan logic. Néu ban cho phép xdy ra kbd nang y muén that sw etka mOt ci nhin thay déi én tuc, méi hic mot khac thi ban c6 thé cho rang bat cw nhiing gi ho lam va bat ext thit gi ho nhgn duye déu phd hyp (hode trai nguge) véi loi ich eda ho. Khi dé duomg nhién ban khong thé dy doan chink xac hay sap dat duye tung Iai, vi vi mia, Ning kh6 khan thach thite khae cing khong cdn. ngoai ra cing chang co gi thtt ia viée dy doan hanh vi nguoi 46 Tro choi tiém dodn LOGIC CUA HAN LA GI (CHU KHONG PHAI LOT NOI? Lu nhémg ¥ trén, co thé ban da thay kha rd rang ly thuyét tro choi canh bao ching ta phai cn trong khi bay t6 vi hiéu dutge Igi ich eda minh cing nhuf cia ngudi khac, Rat dé n logic, nhumg lai khé phat hign ra ching - nhiing sai lim nay thudng lam sai léch, che Khudt y nghia cla suy nghi va hanh dong cia cdc ca nan, Dé Ta ly do tai sao cac ly thuyét gia td choi sit dung toan hoe dé dy doan moi nguéi sé lam gi. Ngon ngi? thong thuong hang ngay co thé cyte ky mo mé va kho higu, Toi c mot ngudi ban 1a nba ngén ng hoc. Mot trong nhimng cau noi va thich eda Ong 1a: “Toi nhin thdy mot ngudi dan dng vot mot cai kinh vién vong", Day 1 mor cdu néi khéng r6 ring. Voi nhin qua kinh vién vong va thay mé! nguci dan éng, hay t6i nhin thay mot ngudi dan ng dang mang theo kinh vign vong? Hay la eau nay con 6 nghia nao dé hoan twin khac? Ban han da hiéu tai sao cae nha ngon ngd hoc thich cdu nay, Né cho thay mét van dé hét site th vi cin nghién cfu, TOi thi khOng hé thich. T6i thich cau ew dude viét bing toan hoe (va nhiéu nha ngén ngit hoc cing thé). Ching khong co vé dep nén thd va cding khéng gay hiéu nham, vi thé ching (é nhat, nhung lai co uu diém rat ln. Trong ngon ngit tiéng Anh, khi ban noi moi thi “bang nhau" thi cting co thé ching “hun hoae kém” nhau chut it; con trong toan hoc, khi ban nét “bing nhau” thi nghia la “bang nhau", khong phai 1a gan nhy bing nhau hoae thudng 1a bing nhau, chi dun gién 1a "bing nhau". Con ngudi ching ta da tim ra vé cling nhiéu cach khon ngoan dé che day nking lap lan ty tién, khong ding tin cay. Toi van di Voi sinh vin Ia t6i lun thay nghi ngd nhting cau bat dau bang cum ur “diéu hop ly Ja..." hay “thyte té a..." Vi thudng thi cai di sau “dieu hop WV 1a..." lai khong hé hgp ly. Ngudi ta vién din dén cum it nay thay vi phai lam viée chim chi dé chitng minh ring két ludn dugc dua ra mot cach logic dua trén céc gid din, Tuomg tu, “thute té 1a." lal throng dimg trude mt cdu phan anh quan diém hon 1a thye té. Ban hay can than voi chung. Loi viet hoa my nay co thé dé dang Nap mon i tht 9 chin a Iam nguéi doc say nghi sai lam khi chap nhan mét diéu gi dé 1a diing nhung rdi sau d6 lai co thé khong dting. Vi du, ban thik nghf xem theo ban, lanh dao dat mide nén thuc hién chinh sach nao dé bao vé va nang cao Igi ich quéc gia? Khi ching ta nghi ky hon, cé thé thay rang di khi cé nhimg thir duémg nhu cuc ky ding dan lai khong hé dting, va can chitt ft logic dé lam rO hon ché nay. Ai ciing nghT rang chinh sach ngoai giao sé nang cao Igi ich quéc gia. Suy nghi nay phé bién dén muc ching ta déu coi né 1a chin Wy 16 ring, nhung liéu cé phai nhu thé khéng? Ching ta rat it khi dat cau héi minh biét gi vé cai goi 1a loi ich quéc gia. Thong thudng ining ta cho rang chinh sich nao dem lai loi ich cho da phan ngudi dan thi né co Igi cho ca dat nue. Bdo vé bién gidi dé ngin chan ngoai xam hoac nhap cur bat hgp phap dutgc coi 1a vi Idi ich quéc gia. Chinh sach kinh té dem lai sy thinh vugng cho ngudi dan dude coi vi loi ich quéc gia. Nhung chung ta cing biét rang sé tién da chi cho quéc phéng thi khong thé chi cho phat trién kinh té. Co sy danh d@i gia hai chinh sich. Vay cin déi gia an ninh va kinh té thé nao cho phu hgp dé dam bao Igi ich quac gia? Hay twtdng tong agudi MY duge chia thanh ba nhém cé sé ngudi bing nha. Nhém thir nhdt mudn chi nhiéu tién hon cho quéc phéng va ap dung chinh sch thuung mai tu do hon. Ching ta goi ho 1a phe Cong hoa. Nhém tut hai mudn cat gidm ngén sich quéc phong va thay déi chinh séch thuong mai hién tai dé bao h6 cong nghiép My nhieu hon trudge sy canh tranh ut bén ngoai. Ching ta goi ho 1a phe Dan chi, Nhém thi ba muén tang chi tiéu cho quéc phéng, déng thoi tang thué nhdp khau lén that cao dé thi truéng trong nude khéng con bi hang héa gid ré nude ngoai théng linh nifa, Chiing ta goi nhém nay 1a céng nhan cd xanh dc lap. Voi ba nhém af tri nay, chinh sach quéc phong va thuong. mai nao duge coi la “vi loi ich quéc gia”? Cau tra Idi - nhu ban co thé thay @ hinh 2.1 - goi chinh sach nao la vi lgi ich quéc gia hoac nguge lai déu duge. Hinh 2.1 cho thay Igi ich cia ba nhom ctf tri la Céng hoa, Dan « Tris choi tien dod chi va nh6m cOng nhan ¢6 xanh 6c lap nim 6 nhig vi tri khic nhau tit chinh sach thuong mai va chi tiéu quéc phong ma ho wa thich, Dé 1a If do tai sao nh6m Cong héa lai nam 4 géc trén bén phai hinh, ham ¥ ho tng hé ty do thong mai nhiéu hon va chi tiéu quéc phéng lén hon. Nhom Dan chi nam d xa bén trai, ngay phia duéi diém chinh gita truc tung. Diéu nay phi hgp véi mong muén cia ho 1a giém manh chi tiéu quéc phong va thay ddi adi chit chinh séch thuong mai. Nhém céng nhan cé xank déc lap nam gée duéi cing bén phai, vi ho wa thich chinh sich bdo hé va ting chi tigu quéc phong. Va ban c6 thé thay c6 mot diém tén la “hién trang” cho biét ngan sich quéc phéng va chinh sach thutong mai d théi diém hién tai. Hin 2.1. Chinh sch qu6e phong va chinh sch thuong mai vi igi ich quéc gia Thuong mai yo Hien tang Dan ci cong nhan cé xanh be lap ‘Thdp hon €Chi tu qu hong Cao hon hong mai cong bang, — —__! Nudp min 1 thuyét tr choi 49 Toi dua van dé nay lén cing mot dé thi vi biét chung thudng 6 lién quan tdi bat déng trong xa hoi. Bat déng nay thuing xoay quanh cau héi lam thé nao dé can d6i chinh séch thong mai va quéc phong khi givfa ching ludn c6 sy danh déi. Vi dy, thang mai ty do ham ¥ c6 thé ban céng nghé may tinh cao cap, cong nghé ché tao vi khi va cdc cdng nghé khac ma ké dich cé thé sit dung dé de doa nude My. Thué quan cao sé kich dng chién tanh thuong mai, tham chi c6 thé té hon, khi dé an ninh quéc gia cing cé nguy co bi anh hung va quan diém tang chi tiéu quéc phng durgc ting hd. Gia dinh moi ngwai déu thich chinh sach gan véi vi wi wa thich cia ho (nite 1a chim den tuong tng voi ting nhom ngudi trén dé thi) hon so véi cdc chinh sach khac. Vi du, nhém céng nhan cé xanh 6c lap sé bé phiéu ting hd chinh sach thay di chinh sdch quéc phong va thuong mai hién tai néu ho c6 co héi duge chon mot sur két hgp hai chinh sach sao cho n6 gan véi vi tri chdm den trén dé. thi ca ho ~ tic 1a gan véi cdi ho mong muén. Dé minh hoa nhing cach két hgp chinh sach ma nhom cong nan cé xanh déc lap ua thich hon so véi hién trang, tdi vé mor duéng tron (ma trén dé thi ban chi thay mét phan cia n6) co tam la cham den, vi tri ua thich nhat cia nhém nay, cn ban kinh 1a khoang cach tr vi tri do dén diém hién trang’. Moi diém nam ben. trong duéng trén c6 tam 1a diém cong nhan cd xanh doc lap wa ‘thich nhat déu dutye nhém nay va thich hon so véi nhiing cach ket hgp chinh sich quéc phong va thuong mai khac, Tung ny véi cdc diém nam bén trong céc duéng tron di qua diém hién trang va co tam lan lugt 1 diém ma hai nhém Cong hoa va Dan chil wa thich. Khi vé cac két hyp chinh sdch dutge mdi nhom cif tri wa thich, chting ta rit ra mot diém quan trong. Chung ta thay cae dudng tron cat nhau. Phan giao gida cae hinh tron cho thay cac két hop chinh Ei ban doc c3 fidu Bigt v8 ton hoc, dvéna tron nay met rune hp dBc biet trong 4 imi chinh sch da ra 6 diy du c6 vai to quan trong nhs hau G6 Gi cc nhom cit NNéu met chinh sch c6 vai tr quan trong hon thi hal v8 inh elipse, trong dé ca han kin i vb bn kin nh thé re mae quan trong cia ting chinh sich, Toi khong tinh bay ch tp tap a 6 dy 50 Tro choi titn dodn sach gitip thay déi hién trang theo hudng cé Igi cho hai trong sé ba ohém cit tri. Vi du phan dién tich gach chéo nim phia trén bén trai 48 thi phan anh cac chin séch cai thién phic li cua nhém Dan ch va nhém Cong héa (6, nhu vay mér chinh sach déi ngoai dugc sut ung hé cia hai dang sé bi nkom céng nhan cé xanh doc lap phan d6i). Phan dién tich mau xam 1a cac chinh sach tang Igi ich cho nhém Dan chi vi nhém cong nhan cé xanh déc lap (va gay anh huéng dén nhom Céng héa), con dién tich co hinh nhing vier gach la cac két hop chinh sach thuomg mai va quéc phong cé lyf cho nhém Cong hoa va nhém cong nhan ¢é xanh déc lap (nhung sé lam nhom Dan chi that vong). Vi ching ta gia dinh céc nhém att ti c6 sé thanh vién bing nhau in méi phan dién tich hinh trén tring nhau thé hién cdc ket hop chinh sach thuong mai va quéc phong sé nhan duge 2/3 s6 phiéu. Kbi dé van d& chinh 1a @ ché loi ich quéc gia 1a gi. Mor tim minh hai nhém ci tri mudn thuung mai ty do hon, chi tiéu quée phong it hon. Mét nhém khac lai muén gidm thyong mai ty do va gidm chi ti@u quéc phdng. Nhém thit ba lai doi gidm thuong mai ny do va tang chi tiéu qudéc phong. Vi chiing ta c6 thé c6 duge 2/3 86 phiéu (da sé) cho chinh séch tang chi déu quéc phdng va cing timg 46 phiéu cho chinh sach ngugc lai. Chting ta c6 2/3 86 phiéu ting 6 tang tw do thyang mai va cing ting dé phiéu dé tang thué quan hode (theo ngén tit chinh tri cia nhémg cuéc tranh luda vé thyong mai) dé tang thuong mai cong bang. Thuc té 1a co v6 cing nhiéu cach dé phan bé ngudn luc cho quéc phong va thyong mai dé lam tang phiic loi cba cic nhém déng minh’ ‘nrg nguén quan tam dén toan hoc va muén tim higu sau hom vé vige nguon ca quyét dich hop ly tarn thé nao dé chuyén tir cach két hop chinh sach nay sang cach két hgp chink sch khac cd thé doc Richard McKelvey, “Tinh chét khong thé bac cau trong cac mé hinh ‘bd phiéu da chidu va i nghia kh b6 phiéu ra quyét dinh chinh sch", Journal of Economie Theory 12 (1976): trang 472-482; Richard McKelvey, “Didu kin téng quat dé hudn khong 6 tinh bc cu trong mi hinh hd phigv chin thie", Econometrica 47 (1979): trang L085 1112; va Norman Schofield, “Tint b8t dn ca tro choi déng don gian’, Review of Economic Stucies 45 (1978): trang 575-594, Nip mn 1 thuyét tro choi sr ‘Vay thi Igi ich quéc gia la gi? C6 thé ban ngac nhién, nhung hoan. toan hop ly khi ban hiéu rang moi nguéi sé ung hd nhing chinh sch gan véi nguyén vong cia ho hon la nhiing chinh sac xa roi nhimg gi ho tan thanh. Thudng méi khi cé sue cin bing giita céc cach khac nhau trong chi tiéu hay gay anh hudng thi luén cé thé c6 nhiéu két hop vot trdi so véi quan diém phé bién. Nhung khong thé néi céch nao thc su phan anh chinh xéc Igi ich quéc gia hon; vi chinh xac hay khong lai tly vao ting ca nhén chit khong phai ut vige dénh gié khach quan phic Ioi ciia cd dat muse. Ching ta thug néi qua vé nhing thit cao quy nhut lanh dao cia chiing ta luén theo dudi Igi ich quéc gia, hay vi giam déc cng ty dé toan tam toan y nang cao lgi ich cho cae c6 déng. Tdi cho rang ho cé thé kha nang tao ra nhém déng minh c6 cing mong muén véi ho, va ho cling thuc su cé toan quyén theo dudi Igi ich cia riéng ho va goi do Ja Igi ich quéc gia hoac lai ich cua tap doan. HAN SE LAM Gi (BAI CUA HAN CO DEP KHONG! Trong ly thuyét tré chai, dé hiéu tai sao I9i ich lai lién quan dén rat nhiéu van dé ma chting ta quan tam thi hanb vi cla moi ngudi phat nat quan vé logic véi loi ich cia ho. Biéu dé khong co nghia la con ngudi khéng thé ‘cu xf theo cach bat thudng, tat nhién ho c6 thé, Néu ban a ttmg choi tro Mastermind, ban han da phai déi mat tc tiép vei nhiing tinh huéng logic khé khan, ‘trong td Mastermind, tr chai tai thutong ap dung Khi giing cho sinh vién vé phan tich niém tin, mét ngudi sé chon bén cai chét vet bon mau khdc nhau (hode véi m6 hinh phic tap hon thi sé cin nhiéu hon) ti sau mau san cé, theo bat cit thir tu nao minh thich. Nhung ngudi chot con lai khong he thay chting. Ho dita ra dy doan thit ty mau cia cic chot va nhin duge cau tra lat: ding ba mau, hoac khéng ¢6 mau nao ding, hode ding thi ty cia mot mau cén nhing miu con lai la sai. Khi do, méi nguai sé tich hy duge théng tin sau nhiéu Ian hdi. Nu theo di ky thong tin vé cdc cu tra 1éi ding va cau tra lel 52 ‘Trb choi tien doin sai, dan din ban sé loai trit bot duge gid din va tién gin dén cu tra ldi dting vé tht tu mau sae etia cdc chét. Do 1a diém chinh cia cac tr choi Mastermind, Battleship va dé chit. Va né cing la diém quan trong trong 6 choi dy doan ma tdi xay dyng nén dé dy bdo va dink tude tuong lai Bi quyét cla nbiing tré choi nay la hiéu duoc su khac biét gitta Kién thie va niém tin, Nhiing ngudi choi khac nhau cia bat cif tro choi nao cling sé bit diu cudc choi véi niém tin khac nhau vi ho khong co dé théng tin dé biét su that nam d dau. Khdng co gi sai néu ban git? nguyén niém tin ma ban co te nbimg gi ban quan sat duoc, nhung néu ban van tiép tuc duy tri niém tin dé ké cd khi n6 bi thuc té bac bd thi that v nghia, Di nhién, tim duge cu tra 1éi khi niém tin va hanh déng cia moi nguéi khong thong nhat voi nhau doi héi phai biét duge dong co khién ho noi di, hieu sai, hia bip, gian lan, Trong tro Mastermind, rat dé tim ra dap an ding vi 16 choi co nhing quy tic quy dinh thir ty doan va bude ngudi 44 nhat ra cac chét phai tra Idi thanh that voi cau héi thit ty cac mau cla ahing ngudi chgi cén lai. Tro choi nay khéng cé ¥ nghia néu nguai nhat chot noi déi, Nhumg ngay cd khi tt ¢4 moi ngudi déu trung thie thi vin co thé dé dang nhim Jan vé logic, din ti niém tin sai hoan toan. Can phai lu y diéu nay. Rat nhiéu ngudi trong sé ching ta gip phai van dé co niém tin sai lam. Chung ta rt dé chi nhin nhan mot vai thuc té va dan 161 két luan sai, Day la kho khan lén nhét khi cénh sét diéu tra thu thap chimg ci hay khi ai dé dua ra két ludn mgt ngudi cé tdi hay vO toi chi da trén mot vai bing chitng it di va bi danh gid sai. CO nhiéu ly do khién canh sat va nhing ngudi binh thudng nhu ching ta khéng nén qua voi ving khi dua ra két ludn, Toi sé ké mot vi du cho thay ching ta dé tw duy sai lam nhu thé . Mon béng chay dang cd mét vu bé béi lién quan dén chat kick thich, Gid sit ban biét rang x4c suat dé mét ngudi thuc su da sit dung chat steroid nhén duge ket qua dutong tinh khi xét nghiém steroid la 90%, Ligu diéu d6 cé nghia la Khi ai dé nhan duge qua Nhap mon by thuyet trO chor 83 xét nghiém duong tinh thi chting ta cé thé chdc chan ho da st dung. steroid khéng? Co vé gidi bao chi thudng nghi thé. Co vé Uy ban bong chay cing nghi the. Nhung su that khong phai nhu vay. Dé ra quyét dinb, ching ta cn cau tra Idi cho cau hd: Kha nang mot ngudi cé két qua xét nghiém duong tinh thuc su da ding steroid 1 bao nhiéu? Chir biét xac suat ngudi dé gdp két qua xét nghiém duong tinh néu ho ding steroid 1a chufa di. Khéng may Ja lai khong dé tim cau tra 1éi cho céu di chung ta the su quan tam. Ching ta ¢6 thé biét mot ngudi cé nhdn dude ké qui dudny tinh hay khong, nhumg néu dya vao 46 dé két ludn gui dé giam lan khi thi dau thi lai rat khong én, Sir dung xéc sudt theo logic théng nhat - tue la tinh toan rdi ro thyc - 1a mdt cach gitip lam ré van dé. Hay tudng tugng trong 100 van déng vien bong chay, (chi) c6 10 ngudi gian lin vi sit dung steroid (tuy theo ly thuyét tr choi nhung 16i van 14 nguét lac quan) va d6 chinh xac ciia xét nghiém 1a cit 10 ngudi gian lan di xét nghiém thi 9 nguéi sé nban duge két qua duong tinh, Dé danh gid chinh xac kha nang mdt nguéi cé gian lan hay khéng, ching ta vin cdn biét bao nhiéu van dng vién trung thuc gap két qua duong tinh, tic la tin suat xuat hién két qua xét nghiém sai la bao nhiéu. N6i cho cling, xét_ nghiém khong phai phuung phip hoan hao. Ban thit nghi xem, 90 trong sé 100 van dng vien khong gian Lin, nhung van ¢6 10% trong sé ho nhan duge két qua dung tinh. Khi nbin vio nhiing con sé nay, rat dé cho rang it khi ai do bi xét nghiém sai (chi cé 10% théi ma) va hau hét nhing ngudi gian lan déu nhan duge két qua ding (90%). Vi vay chi cin biét mot ngudi cé nhdn duoc két qui dutong tinh 1a dui dé chting ta tur tin tuyén bé ngudt 46 6 gian lan, That 1a sai Kim!" * C6 mét aghién ci chit vé wgc st dung chét steroid rét pu hgp ve vi di rong eur sch nay, ban doc cé thé xem Jenny Jakobsson Schulze, Jonas Lundmart, Mats Gare, lone Skiving, Lena Exstcam va Anders Rane, “Ké qué kiém tra doping pru thube Uridine Diphospho-Glucurososyi Transterase 2817, enzyme chinh trong qua tinh gn tetosterone voi glucuronic, Journal of Cnical Endocrinology & Metabolsm 93, 6 7 (hang 7/2008 trang 2500-2506, Dya trén cae gibt thu dug ti nahién ctu ny, kodng 9% trong $8 smu ng nh tng thé co kt qua x€t nghiérn omg tn La Sa. 0 ay 10 gd inh a 10%. Sa ‘Tr chon tien dodin Voi nhimg con sé trén thi trong 86 10 van dong vién gian lan c6 9 ngudi c6 két qué xét nghiém dung tinh va 9 trong s6 90 ngwai khéng stt dung steroid cling nhan duge két qua duong tinh. Do 46 trong 86 18 két qua duong tinh, c6 9 ngudi gian lan vi 9 ngudi trung thuc. Khi dé, kha nang tim ra mot ngudi thuc suf da sit dung steroid la 50-50, khong khac gi tung déng xu. Chimg do chia dd dé pha hily su nghiép va tén tudi cla mot ngudi, Ai cd thé bude tdi rat nhiéu nguéi vO tdi chi dé tim ra vai ngudi thye su da ding doping? Cau “mot ngusi 1a v6 ti cho dén Khi bi chimg minh la co t6i” phai duge 4p dung nghiém tic & day. Phép tinh ching ta vita thutc hig 1a mot vi du cho dinh ly Bayes", Binh ly nay cung c4p mot phuong phap logic dé tanh tinh trang thiéu nhat quan gitta edi chting ta nghi la dung (két qua xét nghiém: duong tinh nghia 1a c6 stt dung steroid) va théng tin ma ching ta mi nhan dude (mot nita sé van dong vién co ket qua xéet nghiém duong tinh lai khong hé sit dung steroid). Binh ly Bayes budc ching ta phai dat ra cau hdi dé tim hiéu kj nhitng gi ching ta quan sat duoc, Thay vi hoi: “Kha nang mét vin ding vien bong chay co sit dung chat kich thich la bao nhiéu?” thi ching ta nén Adi: “Kha ning mot van déng vién bong chay c6 sit dung chat kich thich 1a bao nhiéu néu anh ta cé két qua xét nghiém duong tinh, déng thoi ching ta cing biét xac suat xay ra két qua duong tinh trong timg diéu kin khdc nhau?” Binh iy Bayes cho ph ching ta trai cu hoi: "Xac: sub mot agua A i dy, 8 ngubi st Gung chat kich thich fa bao ahigu néu ho da n6i hod lam vigc B (vi du, nhgn dug Két «qd xet nghism duo tinh véi cht kichthich* Dé td loi cu hoi ny ching ta phd tinh ‘hur sau: Goi Pt xdc sust, Rta nud si dune steroid, S la két qud xét nghiém dong toh va Ra nguti king sO dung steroid. Kj higu # doc la “trong dtu kien”, Khi 3 PIRS) = 6 nghia le “xac suét 2€ ban la neu st dung steroid kh ban co Két qua xét natigen dong tinh PRAS) bang xdc sudt x2y ra kt qud St nahidm dong tinh née Ia ban si dng steroxd ‘hn vin xc subt ban langue st dung steroid, sau do chia cha chinhtch d6 cBng véixac suat xay ra két qué xét nghidm dong tinh néu ban king su dung sterow nha x8c sudt ban angus khong sir ng steroid". Do 46, két qu tinh duoc. phy thuds hai ohm ogubi 6 Bt qua xét nghiém duong tinh: nguin cd sir dyng steroxd vd ngudi Khéng sit dung. “rong vi du vé beng chay, kt qud ny inh doe nh sau: PIR#S) =(0,9 «0,11/0,9 0,1 + 01-0! nap md 1 thuyét tr cho 58 Dinh ly Bayes gip ching ta tinh toan dude cach thite moi ngudi phan tich thdng tin mdi. NO gid dinh rang tt cd moi ngudi déu str dung thong tin méi nban duoc dé kiém tra xem liéu niém tin cla ho co gidng véi nhtng gi ho biét hay khong. No cho thay niém tin cia con ngudi thay déi, hay néi theo thuat ngit cia Wy thuyét trd choi la due cap nhat nhw thé nado wude nhing thong tin moi khang dinh hode tai ngude vii cai ma ching ta nghi la ding. Khi 46, dink ly Bayes va cac ly thuyét gia tro choi Un tudng vao no déu coi niém tin la thi co thé thay Adi duge chit khong phai la dinh kién ving chac trong tu tung mor ngwit, Y tudng cho rang niém tin co thé thay déi dan téi chung ta gap phai mot thach thitc khéc. Gia dinh m6t van dong vién bong chay 6 két qua xét nghiém duong tinh (va c6 str dung steroid that) bi goi Jen éiéu trin trade Uy ban bong chay vé vu bé béi steroid. Gid sik van dong vién nay biét nhing con 36 xac suat néi trén, Boag thoi anh ta cing biét bat cif thanh vién nio cia Uy ban 6 long tw trong thi cling biét két qua thng ké do. Khi d6, anh ta hiéu rang néu chi co bang ching ta két qua xét nghiém duvng tinh thi Uy ban khong thé bude ti anh ta dude, bat ké ho gin dit dén mite ndo. Noi cach khac, anh ta biét rang Uy ban dang gia 6. Nhung di nhién Uy ban cing biét diéu do, nén ho trigu tap cd huan tuyén vién cda anh ta dén dé dieu tran ngay sau anh ta. Ligu day cé phai m6t tro hia khac cia Uy ban - ép cung dé ¢6 duye Ii nhan tdi ké ci khi co nguy co dé la Idi khat man. Vige van dong vign c6 gian lan hay khong, cé thé anh ta sé chdi tuat, lam tang ni ro clia Uy ban. Gid thi sao day? C6 phai Uy ban thuc sy cé trong tay diéu gi dé, bay ho sé an hin vi da kin dao diéu tra va co vi nhu da déy mot ngudi v6 ti xudng biin den? Ligu van dong vién co cing cin tuyén bé la minh vO tdi du da gian Jan (nhung ciing cé thé thuc sy anh ta khong gian lan), ‘va chiing ta co nén bd qua Idi tuyén bé do nhut da phan moi nguéi van thing lam thé? Co phai Uy ban dang hita déi khong? C6 phai van dong vitn bong chay dang lita déi khong? Co phii tt ch moi ngudi déu dang lua déi khong? Day la nhimg cau hoi kho, va ching luén t6n tai trong ly thuyét tr6 choi? 56 Tro cho titm doa Trong cude séng, c6 vo van ly do khién moi nguéi (va ca ching ta) nét déi, Diu nay cing ding cho céc van dong vién, gidm déc cong ty, nguéi choi poker va tat ca ching ta. Vi vay, dé dy doan tuong lai, chting ta phai nghi xem khi nao moi ngudi c6 xu hung noi déi va khi nao ho cé kha nang n6i that nat. Dé dinh trudc dude tuong lai, nhiém vy cia ching ta Ja phai tim ra dong lye dung din dé thie day moi ngudi ndi that, hoae dé ho tin vao Idi noi déi cua chung ta - néu nhur diéu d6 6 Igi cho chting ta. Mat cach dé nhan dude céu tra 161 trung thu La ban hay Lam cho cai gia cia doi tra tro nén rat lon, Vi dy, kta bip khi choi poker sé phai tra gia thue su dat vi nbiing ngudi choi khac déi khi khong tin khi ban dat euge qua lin, vi thé ho sé khong dap bai. Néu bai cia nhimg nguéi khée dep hon thi ngudi lita bip sé phai tra gia bing toan bo sé tien trong tui. Vi dy diém quan trong nhat cia tro choi nit nam 14 bai Khéng phai 1a tim ra xac suat rit duge nam 1a bai lién tiép hoge ba 1a bai gidng nhau - mac dui biét duge xde sudt nay thi rt cd ich, Van dé 1a phai tim cach thuyét phyc duge ngudi khac 13 bai cda ban dep hon thyc té, Dé c6 duge loi thé dat cugc, bat ké trong poker hay trong ngoai gio, thi mot phan quan trong la phai dinh tude duge tuong tai bang cach tan dung nhitng yéu t6 don, bay ma thue ra khong hé tn tai. Ngoai vige chap nhan rai ro mot cach khon khéo thi tao ra yéu t6 tac dong 1a Ot trong nhizng diém quan trong nhat dé thay déi ket qua. Banh cuge du la bang phinh (thé danh bai), tién cila cé déng, toi hai man trude toa hay tinh mang cia binh tinh déu cé thé khién nguii khie di dén két Juan sai lm, c6 li cho ngudi danh cuge. Nhumg vige danhcude cling c6 hai nhuge diém, Thit nhat, ban co thé phai tra gid dat khi danh cugc lan han gid tri quan bai ban 6. ‘Thit hai, tt cé moi ngudi déu cé lui trong vide cé ging tim ra ai dang Ita déi va ai dang thanh that, Tang gia tri dat cuge sé gitip Joai bé nhimg ké déi tra. Gid tri dat cude cng lin, cdi gid phai tra cho viée gid bo nhu da tim thay di thoat khi bai eda ban rat xdu cdg cang 16n, Vide méi ngudi sin long chip nhén ni ro dén mite nao khi lia bip, va sé tien dat cuge khi lita bip co bang sé tien dat Nhap mow 1 thes 96 chon 57 cutge khi bai dep khong 1a nhimg yéu té rét quan wong, tac déng dén kha nang thing cudc hoc bi vach mat. Di nhién, dé la ly do tai sao céc nha ngoai giao, luat su va ngudi chal poker can cé vé ngoai lanh hing, va d6 cing la ly do tai sao ban coi trong lai tu van cila nguéi mai gidi chimg khoan hon néu ban thay anh ta cing dau tu rat nhiéu tién vao loai cd phiéu ma anh ta goi y véi ban, Dé c6 két qua tt nhat thi hanh déng va niem tin phdi nhét quén. Binh thuéng, viéc Khai thac thong tin dan dan sé din tdi su nat quan d nhiing gi moi ngudi thay, nghi va lam, ging nhw trong tro choi Mastermind, Tu duy Khi hoi tu vé mot diém sé tao diéu kien thuan loi cho moi giao dich, mac cA va gidi quyét tranh chép. Ching ta via hoan thanh phan gidi thigu ly thuyét tr6 choi. Tot r6i! Gid ching ta da sin sang dé di tiép sang bai khé hon. Trong chuong sau, ching ta sé nghién cif séu hon cich thite hanh vi chién luge ciia ban thay déi moi thi xung quanh. Day sé 1a bude str dung chién liye nhut thé nao dé thay ddi moi thit theo hutng c6 Igi hon cho ban than, cho nhimg nguéi ching ta yéu mén, va c6 thé cho tat cd moi ngudi néu ban la ngudi nhan hau. 58 ‘Tri choi tien dan LY THUYET TRO CHOI NANG CAO ‘6 BAU CHUONG NHAP MON ly thuyét tré choi, chting ta da bat du voi viée xem xét sy khac bigt gitta con ngudi va cdc hat ‘trong vat Jy, Noi ngdn gon thi con nguéi ching ta 1a nhtmg chién luoc gia, Chung ta tinh toan true khi tueng tac. Va voi nhiing gi ching ta da biét tit phan nh§p mén, chung ta co thé ju vao nghién citu nhig khia canh tinh vi trong hanh vi chién hoc Trong rat nhiéu bai hoc ma ly thuyét tré choi mang lai co mét diém dac biét quan trong, dé 1a tuong lai (hay it nhat viéc dy bio tuong lai) cé thé thay déi qué khit, tham chi chuyén 66 dién ra thuong xuyén hon ci qua Khit thay di tuong lai. Nghe co vé dién khting phai khong? Ban hay tu hi cé phai vig ban cdy théng sinh ra 1é Giang sinh? Quan hé nban qua nguoc nay déng vai trd cg bin giup cdc ly thuyét gia tro chai gidi quyét dude nhiéu van dé khi dy bao tuong lai. Diém nay rat khac voi cach tu duy tuyén tinh truyén théng, Téi sé ké mét vi du cho thdy néu khéng biét ring twong lai 6 thé thay d6i qua Khir thi hdu qua sé ti t@ thé nao, Rat nhieu nguéi tin rang chay dua vii trang 1a nguyén nhan gay ra chién tranh', Voi nigm tin a6, cac nha lap chinh sach tich eye Whig 08 lve fon dBu tin nim ching minh chay éua vi trang dan t6i chin trant Id ca Lewis Fry Richardson, Ong la mt nha khi trong hoc n6itiéng, neuen da dy bo duoc THE chién tha nndt s@ xay ra. Nhung ver cung logic d6, Ong lai kong dod tube dupe The chim thi hai. Ban doc c6 thé xem cu Vil kn va tn trang bét an (Chicago: Quedrangle, Ly thuyétt70 choi ndeg cao 59 cac hiép dinh kiém soat vii khi dé dam bao tuang lat hoa binh, Chae chan 1a ahé kiém soat vi khi, khi chién tranh xay ra, 6 it ngudi ti vong hon va it tai san bi pha hily hon. Vi vay, day hién nhién 1a mét viée tt. Nhung dé khéng phai la ly do khién moi ngudi ting ho kiém soat va khi, Ho muén giam kha nang xily ra chién tranh, Nhung gidm kha nang gay thutomg vong ctia vi Khi lai khéng dat dude muc tiéu dé. Cach gidt thich thong thuong cho viée tai sao chay dua vii trang Jai din tdi chién tranh 14 1ép ludn ma cac WV thuyét gia ted choi goi 1a cu phay tay ~ tute 18 6 mot théi digm nao dé, nha phan tich sé chi phay tay thay vi gidi thich méi quan hé logic gitta lap luan va két luan, Ca phay tay trong truéng hop chay dua vi trang nay dién ra nhut sau: Khi mét quoc gia tich lay vi khi, hy khién doi phueng lo ngai an ninh quéc gia bi de doa. Va dé phan tng, déi phuong cing sé tich hy vd khi dé tu bdo vé ban than. Thay vay, hg lai né luc ty vé bang cach phat trién vi khi vdi sé Ivong nhiéu hon va hién dat hon - vi ho nghi muc dich ca minh chi la phong thi. Cudi cing, cude chay dua vi trang dan toi cic nude tham gia déu cé kha nang huy di¢t qua mic. Ban thit nhd lai xem sé vd Khi hat nhan ma My va Lién X6 ting sé hau c6 thé buy diét thé gidi nay bao nhieu lan! Do 46, khi tugng vd khi lén tdi con sé nguy hiém - muoi ngan tén Ia mang dau dan hat nhan chang han - thi moi thi da vugt ra khéi tam ki soat (6 Ta lic ho phiy tay ~ tai sao moi thet lai vuot khéi tam kiém sodt co chi), va chién tanh xay ra. Tur ui da, chting ta Uhif chém lai va nghi mot chiit, Tom lai, lap ludn trén cho ring khi chi phi chién tranh tr nén qua lém - tie 1a sé vit khi lén dén mute de doa - thi chién tranh ¢6 kha ning sé xdy ra, That la ky quac. Cach tur duy théng thuéng cing nhwt kinh té hoc ca ban déu noi rang kht chi phi cia mét cai gi dé tang [én thi nhin chung 1960) cua Ong. Cé v6 sé nghién cir gan chay dua vi trang véichiéntranh, nhung hau hét ching déu khong nhan thdy rang viée mua ban vi khi la nan vi da duge dinh trade, hay noi theo ngon ng Wy thuyét tro cho thi dy 1a nhimng quyét dh ni sinh, mang tinh chign le. 60 ‘Tre chon tion doan chting ta sé mua it di chit khong phai mua nhiéu hon. Vay tai sao diéu dé lai khong dting vdi chién tranh co chi? Diing 1a hau nhu cudc chién nao cting xay ra sau qué trinh tich ly vi khi, nhung néu chi nhin nhan nh thé thi khong Gn. Lam vay khang khac gi coi két qua xét nghiém duong tinh véi steroid cia mOt van dong vién bong chay' 1a bang ching dé két luan anh ta gian lan. Cai ching ta muén biét 1a ¢6 bao nhiéu lan hanh vi tich hiy qua nhiéu vii khé din dén chién tranh, chit khéng phai c6 bao nbiéu cudc chién tranh khdi dau ti hanh vi mua ban vd Khi, Cau tra 1éi cho cai chting ta quan tam 1a: khéng nhiéu lam. Néu nghién ci chién tranh va dat cau héi ligu trade nd ¢6 chay dua vo trang hay khong, ching ta di nham lan gitta nguyén nhan va két qua. Ching ta da bé qua nhiing trutng hgp trong 46 vd khi thu su gitip ngan cn chién tranh béi nguéi ta hxdng tude duoc ring su huiy diét sé rét khting khiép. Hai chién hiém khi xay ra chinh ta vi khi ching ta cho rang chi phi qua cao thi chung ta sé tim cach dé thda higp, tanh né né. Dé la ly do tai sao cudc khiing hong tén hta Cuba 1962 lai két thi trong héa binh. Bé 1a Wy do tai sao moi cude khiing hoang gitta My va Lign XO trong suét thot ky Chién tranh lanh déu khang dan tai chién tranh thy su. Méi lo ngai vé su hily diét cla vt khi hat nhan da kiém git? chién tranh. Dé [a Ty do tai sao rat nhiéu su kién c6 kha nang cham ngéi cho dai chién thé gidi lai két thac yén. 4, va tit ca gid day a4 di vio quén lang vi trong chién tranh va dac biét trong hoa binh déu co méi quan hé nhan qua nguge. Khi cae nba lp chinh sich tham gia cic théa thudn kiém soat vii khi va nghi rang ho dang bao vé héa binh thi ho lai doi mat vei ri ro nghiém trong hon ho nghi. Khang biét sy tén tai cla méi quan hé nhan qua nguge sé din dén du bao sai Jam vé tuong lai, hau qua Ja dua ra nhimg quyét dinh nguy Aiém, tham chi nhing cudc chién tham khéc Chung ta sé thay 6 rat nhiéu vi du khac c6 chug nguyén nhan_ nay 6 cac chung tiép theo, Vi du, ching ta sé xem tai sao phn lén cac vu gian ln 6 céc céng ty lai khong phai do long tham cia ban giam déc gay ra, tai sao cdc hiép dinh chung kiém soat khi nha kinh Ly thuyét tr chor ning cao 6 lai khong phat cach tét nhat dé chéng bién déi khi hau. Méi vi du déu khang dinh lan nia rang c6 twong quan khong cé nghia la co quan hé nhan qua. Chting cling nhdc nhé ching ta ring logic cia quan hé nhin qua ngvtge (trong ly thuyet tro chai, quan hé nay duge goi 14 néi sinh) ham y cai ching ta “quan sat” dutgc, vi dy chay dua vi trang dan t6i chién tranh, lai thing bi thién lech. Viéc ra quyét dinh cé thé bi thay déi béi ky vong vé két qua va digu nay cé nhiéu y nghia quan trong. Trong phan nhdp mén Ly thuyét tr choi, ching ta da thao Ivan vé hanh vi Ita déi. Biét duoc Khi nao 16i hita hoac 1éi de doa ta hé trong va khi nao la “vd vin” (theo ngén ngit cia Iy thuyét tro chat) 1a bi quyét gitip gidi quyét cac tinh huéng phic tap trong kinh doanh, chinh tr] va nhiing va cham hang ngay. Viée nhan ra dugc chiing 1a that hay a gid chinh 18 phan kho khan trong quyét dinh ligu c6 nén tin vao nhiing Idi cam ket hay khéng. NAO TA CUNG CHOI hi du béo va dinh trude tuong lai, dé doan ding thi phai biét diéu gi ngan can két qua nay hay két qua kia xdy ra. Ngay ca sau khi ban thang duoc rat nhiéu tién trong mot van bai, sau khi bat tay déi tae hay di ky duge hop déng, hiép dinh thi ban vin khong thé chan chan cac cam két trén sé duge thy hién nhu thé nao. Ching ta lun phai quan tim dén vige the hign cam két, Thoa thudn va 1éi heta, cho du duge dua ra m@t céch thank that nhung van co thé bi xda bé vi nhieu ly do. Cae nha kinh té hoc déu dua ra mot tt chung rat hay dé mo t khé khan Jén nhdt khi the hign hup ding. Ho dat cau hdi: ligu hup ding nay c6 phai la “khong thé thda thuan lai* hay khong?! Day la van dé quan trong nhat trong cae vu tranh chap 6 My. Tin khéng thé théa thuan Iai cia hop dng duce rt nny nha kent té hoc quan tm, do 49 co rat nhidu ta hu tham kho, Mot sé bai nghié cau quan trong bao gdm: Dilp Abreu, David Pearce vi Ennio Stacchett, “Tha thudm lava tinh 46 ximg trang tr ches ap dilap 62 ‘Tro choi ttn doan ‘Téi da timg tham gia mét vu kién lién quan dén hai céng ty dién luc. MOt cong ty sin xudt du thita dign va ban cho mt céng ty khic 4 mét bang khéc. Sau khi ky hyp ding, gid dign tang lén cao. Theo hgp déng thi dién dugc cung cap theo gia da théa thuan thap hon gia thi trudng. Ben ban litn ngimg cung cap dign cho bém mua va doi thém tién. Duong nhién bén mua phan déi. Ho ndi rang trong. hop dong khong c6 diéu khodn noi ring gia dién sé thay déi néu chi vi thi trudng thay déi. Day 14 mOt mii ro ma nguéi ban va nguéi mua a cing chap nhan ganh chiu khi ky hop déng. Nhung bén ban van tir chdi cung cép dign. Bén ban bi kign ra téa, va ho tu vé quyét ligt én mic chi phi theo kign cia hai bén lén rét cao. Trong khi qua tinh t6 tung dién ra day dua thi bén ban lién tuc dua ra dé nghi mi véi nguyén don. Ho dé nghi théa thuan lai hgp déng dé c6 thé digu chinh khi gid tén thi trusmg thay déi rét_manh. Nguyén don phan éi, ho luén vién dan dén hgp ddng - va ho dung. Nhung nguyén don cing can cé dién va khong thé mua dién 6 dau vai gia t6t hon so véi mic gia ma bén ban, tie khach hang cua tdi, cung cap va bén ban ciing biét diéu 46. Cudi cUng, dé! voi bén mua, thiét hai do Khong cung cép dit dign cho khach hing én cao téi mite ho phai nhugng bd va chdp nhan dé nghi cia bén ban. Day [a mot tinh hudng phan anh ban chat xdu xa, tham lam cla con ngudi, ding nhu cic ly thuyét gia tro choi thutng nghi, Vang, @ day da cé hop déng, va nhimg diéu khoan trong 6 da r6 rang, nhung chi phi phi bd ra dé thuc hién hgp dong la rat lon. Bat ké nguyén don tuyén bé sé kién dén cling tude toa nhu thé nao thi bén bj don cting biét 14 nguyén dan chi gia bé. Ben nguyén don rat can dign, va chi phi theo kién s@ én hon chi phi phai bé ra néu chap nhan théa thuan lai, Do 46, 10 rang 1a cac digu khoan trong hop déng khong phai la khong thé théa thuan lai duge. Nhiing gi Ie, Journal of Economic Thary60, $62 (1993): trang 217-240; JeanPiere erat viViay Keishna, “Théa thuan lai trong tré choi lap di lap lai vd han”, Econometrica 61 (1993): trang 303-323; James Bergin va W. Bentley MacLeod, “Tinh higu qua va thda thuan lai trong tro. cho'lp dit la, fovnal of Econame Theory61, sé 1 (1993) ang 4273. Ly thusét tro choi nang coo 63 théng nhdt hic dau da bi gat sang mot bén, nhung ché cho théa thuan méi. Théa thuan ban dau khéng phai mor cam két chic chan sé ban (hoac sé mwa) dién d mét mite gia xac dinh trong mot khoang thai gian xdc dinh néu gia thi trudng rét khée biét so vai mie gid dude ghi tong hep déng. Cong ly cing phai chiu thua trudc kha nang chiu dung tn that cia nguyén don va bi don - va thing hé thong t¢ phap ctia chting ta ludn thua cue nhw thé. van dé khong thuc hién Joi cam két con xuat hién didi nhieu hinh, thite khac. Mot vi dy mimh hoa c@ dién trong ly thuyét trd chai 1a 1rd choi c6 tén “tinh thé nan giai ca m1 nhan", No vin xudt hién 6 hang dém trén chitong trinh truyén hinh vé canh sat. Cau chuyén ké vé hai ti pham (t6i dat tén cho ho la Chris va Pat) bi bat. Méi nguéi bi giam 4 mot phong riéng bigt va khong duc phép lien lac véi nhav. Cu quan cénh sat va céng t6 nghi ngd nhumg khéng ai bang chimg dé bude tdi hai ngudi nay vi pham mot tdi ac nghiém trong. Nhung ho di bang chtimg dé cho rang hai ngudi nay mac mét ti nhe. Néu Chris va Pat hop tac véi nhau bang cach cing im lang thi ho chi bi coi 1a pham toi nhe hon. Néu cd hai cing thi nhan, méi nguéi déu sé bi xtt nang. Tuy nhién, néu mét trong hai ngudi Khai nhan con ngutdi cn tat im lang thi ngudi khai nban (tute Ta ngudi bé roi ban ba) sé dude tha sau thé gian tam giam, con nguai cén lai sé bi ti chung than va khong cé ca hoi duge tha. C6 thé, thém chi nhiéy kha nang li Chris va Pat, hai ké toi pham, da théa thuan véi nhau tt true, cam két sé im lang néu bi bat. Van dé Ya Wai hia gitta ho khéng dang tin cdy vi loi ich ca nhan lu6n 1a nguyén nhan khién ho thay adi, nhanh chong quay sang hop tac vGi cong t6 vien - néw 1:6 choi Khéng kéo dai mai mai, Tinh huéng sé xay ra nh bang bén. Sau khi Chris va Pat bi bit, khong ai biét ligu ngudi kia sé khai nhan hay im lang nhy da hia, Chris chi biét ring néw anh ta pl b6i trong khi Pat gitt I6i hifa, khong néi gi thi anh ta s@ dutdc tha sau thdi gian tam giam néu. Néu ngugc lai, Chris git? lei huta va im lang thi anh ta sé bi 10 ndm nam. Hay nhé rang Wy thuyét tro chai ¢6 cai nhin bi quan vé ban chat con ngutéi, Méi ké ti pham déu chi hank. 64 ‘Tro choi tiém doa TINH THE NAN GIAICUA CAC TU NHAN | Lya chon cia Pat Khong Khai nhin Khai nhgn’ Twa chon cia Chris | (gitr lei hta vet Chris) | (phan bai Chris) Khong khai nhan | Chris va Pat bi phat] Chris bi ti chung than, (git Lat huka vet Pat) to 5 nam Pat dude tha Khai nhan Chris dure tha, Pat bi | Chris va Pat bi phat 12 | (phan bai Pat) ti chung than 15 nara dng vi loi ich ban than. Chris chi quan tam én chinh Chris, Pat chi quan tam dén chinh Pai. Vi vay, néu Pat la m6t ngudi ban t6t, trung thanh (tite 1d m6t ké khd dai) thi Chris sé tan dung co hdi dé duoc tha. Chris sé ra di, con Pat sé 4 td sudt dé. Tat nbién Pat cing biét logic dé, vi vay thay vi gh¥ im ling, anh ta quyét dinh sé khai nhan. Ngay ca khi do thi Chris ciing sé c6 loi hon néu anh ta thi nhan chi khéng im lang. Néu Pat Khai nhan va Chris im lang thi Pat s® duge tha dé dang (Chris khéng hé cé toi gi trong trudng hgp d6) va Chris sé bién mat trong mét théi gian dai, do 1a tat cd nhitng gi anh ta nhan duge, Néu Chris cng khai thi hinh phat danh cho Chris sé nhe hon so véi khi anh ta im lang con Pat jai thi nhan. Trong truténg hop a hai cing khai, chic chan Chris (va cd Pat) sé bi ti 15 nam, nhung Chris cén tré, va. 15 nam céng véi mot ca hoi duge An x4 hién nhién 1 fa chon tt hon so voi di ti chung than va khéng duoc an xa. Nén trong thue 1é, bat ké Chris ughi Pat s@ hanh déag thé nao thi cach tét nhat d6i voi Chris van la nén thi nhan, Day 1a mér tink hudng tién thoai htGng nan. Néu ci hai ké pham 10i déu im lang thi ho déu nhan dude hinh phat nhe nhit nhav va déu c6 Tui hon so voi khi ca hai Khai nban (5 nam t6t hon 15 nam), Van dé 1a d ché khong ai c6 cd hoi Lim diéu dé vi ho biét rang ngudi kia luén c6 loi hon néu thi nhan. Két qué 14 bat ké Chris va Pat 44 hifa voi nhau, ho van khéng thé giif li cam két sé im ling néu canh sat thim van ho riéng biet. 19 thus tr chor nang cao 6 VAN Db LA DIEU GI DA KHONG XAY RA Tinh hudng nan gidi cla cé¢ to nhan minh hoa cho déng gép lon nhat cia John Nash vao Ki thuyét tro choi. Ong da tim ra mét cach giai quyet van dé, Moi Idi gidi khac cia bai tain duge sit dung réng rai sau nay déu 1a bién thé ca 16i giai dng dura ra. Nash din nghia diém can bing cua tré choi la Iva chon cach hanh déng duge dy tinh trude (nic chin lttge) va trong dy tinh do, Khong ai ¢6 déng luc lua chon hanh vi khéng co trong chién luge. Vi dy, con ngwéi khong hop tac hay phéi hop vi nhau tr khi vi loi ich ca nhan, Tron thé gidi ly thuyét tro choi, kh6ng ai ty nhién hanh dong chi dé giup da ngudi khac. C6 nghia 1a tét ca ching ta déu phai nghi xem ngudi Khac sé lam gi néu chung ta thay déi ké hoach hanh dong. Chung ta can tim hiéu tinh huéng “diéu gi sé xay ra néu, sé phai déi mat. ma ching @ Cie nha sit hoc dinh phan lén thai gian cia ho dé nghién eu nhing gi da xdy ra trén thé gidi, Ho muén gidi thich cae sy kién bang cach xem xét mt loat nhitng gi da dién ra ma ho co thé quan sat duge tir nhting tw ligu lich sti. Cac ly thuyét gia tr6 choi lai tim higu nhiing gi khong xdy ra va coi két qua suy doan néu ching xay ra la mot phan quan trong cla nguyén nhan lam sy kign that su xdy ra, Biém quan trong nhat trong moi lof giai 1a méi ngudi choi déu nghi minh sé bj thiét néu chon céch khong gidng ngudi Khée. Ho phai can nhic tinh thé nguoe lai (cude di minh sé thé nao néu minh lam thé nay hay thé kia?) va ho sé lam bat cit diéu gi ho tin rang sé dem lai két qua tét nhat cho ca nhan ho. Ban hay nhd lai wy dau cudn sach, khi ching ta xem xét tai sao Leopold vita ld mt vi vua tét d Bi Jai vita 1a mot con quai vat 6 Congo. Pay chinh la mét phan cila cau tra Joi. Con ngudi thuc st cia Leopold han sé muén lam bat cit digu gi dng ta mudn 6 Bi, nhung ong ta khéng thé. Néu dng ta hanh xt nhur thé minh cé quyén luc tuyét déi trong khi thuc té éng ta khéng c6 thi dng ta chang duac loi gi. Phan tich tinh hudng nguoc lai, ro rang dng ta sé thay rang néu Ong ta cé ging lam nhu minh la ngudi co quyen hye 66 Tr choi tién doom tuyét déi 4 Bi thi ngudi dan sé dua nguéi khac len gai vang, hoac khong chap nhan ché dQ quan chi mia. Véi Leopold tinh thé nay con téi té hon ché d6 quan chi lap hién. Nhan thite duge diéu 46, ong ta Lam rat nhigu vige 6 ich 6 qué nha dé gitt ving dia vi cia inh, déng thdi cé thé tu do theo duéi loi ich lén nbét cho ban than WW noi khac. 6 Congo, 6ng ta khong hé gap phai chuéng ngai tong ty, vi thé ng ta lam bat cit digu gi minh mudn. Céch tr duy nguoc lai thyc té nay trd nén dc biét rd rang néu ching ta coi tro choi 14 mot chudi céc hah dong. Trong bing mé ta tinh thé nan giai cia ti nhan, tdi da chi ra nhimg ket qua khac nhau khi hai ngwéi tham gia khéng biét ngudi kia sé lam gi. Mot ch khde dé nghién cu dign bién 6 choi la ve mot dé thi hinh y m6 ta chudi hanh vi cia ting nguéi chet. Ngudi nao cé dong thai dau tién 1a yéu t4 rdt quan trong trong nhiéu tinh hudng, nhung trong bai toan tinh thé nan giai cla ni nhan thi nd lai khong quan trong vi Iva chon tét nhat cia mdi nguéi déu giéng nhau (tic 1a thi nhan) bat ké ngudi kia 12m gi. Cluing ta hay xem xét mot tinh hudng mua lai cOng ty ma ti hing tham gia (ti khong néu 16 cdc chi tiét vil¥ do bao mat). Trong tré chai nay, dul doan hanh vi cba ngutit khae fa rat quan trong néu mudn dat due két qua c6 loi ‘Mot ngan hang 4 Paris mudn mua lai m6t ngan hang d Dtte, Ben mua du kién sé tr mét sé tién 1én cho ngan hang Dttc, nhung ho nhat dinh muén chuyén toan bé di nga diéu hanh Pic sang tru sd 4 Paris. Khi phan tich vu mua ban, chiing ti thay r6 rang mite gia bén mua dita ra khang phai yéu to quyét dinh déi voi my hang bén ban Heidelberg. Tat nhién ai cing muon shan duoc mic gid cao nhat c6 thé, nhung ngudi Duc yeu thich cude song & Heidelberg va ho khéng muén chuyén dén Paris chi vi ti¢n. Paris khéng phai 14 noi danh cho ho. Név nhiing ngudi Phap co din teh vdi dé xuat cia ho thi hén vy mua ban da khéng than, nhw ban co thé thay ¢ hinh duéi. Nhung vi ho nha thay tam quan tong cla nai 6 déi véi ngitdi Ditc nén ho thay adi ké hoach. Tu mot s6 tién 1én, ho gidm xuéng mot con $6 vita phai hon - vita phdi déi voi ngudi Phap - nhung kém theo cam két rang déi ngu giam déc nguih Ly thugét tro choi nang cao 67 Dite c6 thé 6 lai Heidelberg thém it nhdt nam nam. Diéu kign nay ‘Khong phai ly tung di voi phia Phap, nhumng lai can thiét dé ho dat duge muc tiéu cudi cling. Hinh 3.1. Tr gid thép hon 48 mua duge ngén hang Nhung dudng thang t6 dm trén hinh cho thay chudi hanh vi dy kién cia bén mua ngudi Phap va bén ban ngudi Dic. Trong td chu nay, voi méi sy kign xy ra thi lun ¢6 mét chudi han vi di kem. ‘Trong chuéi anh vi cia ban giam déc ngan hang d Heidelberg tuén 6 Iva chon tra 10i “khong” néu bén mua dé xuat mite gid cao kém theo diéu kién ho phai chuyén dén Paris, Nhung diéu nay khong bao gid xdy ra, chinh vi ngan hang cia Phap da dat ra cu hdi dting dan: “néu... thi sao?”, Ho nghi: Sé ra sao néu ching ta dua ra mite gid that cao kém diéu kién bén kia phai chuyén sang Paris, con néu chiing ta dua ra mic gia via phai hon nhung cho phép ban giim déc nguéi Dite duge lai Heidelberg thi moi chuyén sé xay ra nhu ‘thé nao? Khi gia cao va phai chuyén dén Paris, nhu ching ta thdy trén nhimg dudng thing (6 dam, ngudi Ditc sé noi khong, con khi gid thip hon nhung duge d lai Heidelberg, ho sé déng y. Thay vi kh6ng théa thudn, ngudi Phap da chon giai phap t6t tht nhi theo 68 ‘Tra choi tién dodn quan diém cia minh. Ho chap nhan nhuong bd, cho phép ban giam déc ngudi Dite ¢ lai qué huong trong nim nam. Nguiii Php da rae kh6n ngoan khi dat minh vao vj thé cia déi phuong va co phan tmg phit hgp. Ngui Phap, khi xem xét hah vi chién fuge etia ho va ciia nhom glam déc ngudi Die, di tim ra cach dé di dén théa thudn cai ho muén. Ho tap trung vao céu héi quan trong nhat: “Ngudi Duc Jam gi néu ching ta nhat dinh 461 ho chuyén dén Paris?". Thyc té 1a khéng ai phai chuyén dén Paris ca. Cac nha sit hoc thudng khong. quan tam dén nhimg gi khéng xiy ra, do d6 c6 18 ho sé qua chi trong dén hau qua cia dé xuat ép ngudi Duc phai sang Phap. Co thé ho tham chi con khong hiéu tai sao nguéi Dite lai déng y ban V6l gid thap nhu vay. Cudi cling, ngwéi Ditc vin 6 lai Heidelberg. Tai sao chiing ta lai phai quan tim dén hanh vi chuyén sang Paris cia nguéi Dite trong khi thuc té ho khéng hé di chuyén? Ly do chinh xac khién ho 6 lai Heidelberg va déng ¥ ban ngan hang chinh xac 1a vi nhiing gi lé ra di xdy ra néu ngudi Phap cit nhat quyét bude ho phai chuyén sang Paris: hai bén sé khong théa thuan duoc, do do sé ching co vy mua ban nao dé chung ta nghién citu nila, Hai tr6 choi toi vita dua ra dé minh hoa déu rét don gidn. Chi co hai ngudi choi tham gia, va méi tré choi chi cé mét cap chién Iutoc hgp ly din téi diém can bang. Tuy nhién, ngay cd mét tré choi chi co hai ngudi tham gia cling cé thé ¢6 nhiéu hon mét chudi ké hoach hinh dong nhay cim din dén cac két qua khac nau, Ching ta sé tim 161 gidi cho mot vi du kigu tré choi nay d chucng cudi. Tat nhién Ja khi c6 nhiéy ngudi choi hon ya nhiéu hya chon hanh déng hon, nhiéu tré choi phite tap sé cé kha nang sinh ra nhiéu chién luge khac va nbigu két qua khac nhau. Mt trong nhiing nhiém vu chinh cia t6i khi fam tu van 1a phai tim cach lam cho nhing ngudi choi Khac chon chién luge cé Igi hon cho khach hang ciia tai chit khong chon cach khac. Tae 1a phai nd lye tao ra thong tin, nim tin, va tham chi tao ra cuéc choi néu cin, va trong phan tiép theo toi sé trinh bay véi ban doc ndi dung nay. Ly thuyét tr cho nding ca 69 BAN MUON TRO THANH MOT CEO? Nhu tat cd chuing ta déu biét, ngay cang khé kiém duge vide tam t6t, va dé dat duge vi tri cao nhdt thi phi canh tranh hon bao gid hét. Tai nang la can thiét, nhumg rat nhiéu ngudi trong sé ching ta déu higu ring ching d6 c6 vé nhy chia dui. Noi cho wang bao giet cing nbiéu hon sé gbé 6 vi tri cao cap. Hieu do co nghia la ngay cd khi ban cé gang che giau hodc vuoi qua due nhimg nhuge diém cua ban than, di may man dé xuat hién dung théi diém va cé mat trong phong hop day kiéu hanh cia ban giém Adc thi ban phai biét ring cé mot thit van c6 thé khong quan tam dén ban, c6 thé can urd ban dat duye vi tri cao nhat ding mong mudn: dé 1a quy trinh bé phiéu, ving, sO ngudi gi6i ang thé, néu ban hiéu va tao ra duoc quy trinh la chon mot tng iam déc diéu hanh (CEO) hay cac Linh dao khac, bat c6 thé lam cho thé camh tranh nghiéng vé phia co Igi cho ban, Diéu buon cui 14 mot sé nguii lai qué quan tém, theo nghia nhu mét hanh vi chién luge, den nhiing thit chan ngat nhu cach dém phiéu - bat ké trong phong hop ban giam déc hay trong cuéc bau cif cp quéc gia. Va cho dén hign tai thi phuong phap dang duyc ap dung dé bién mong mudn eda con agudi thanh su that co thé Jam cho mot ing cit vién thua cude thién thang'. Khi tdi noi rang cé thé tao ra két qua ahd quy trinh bé phiéu, ¥ ti khong phai la tim cach dém sai hay gian Nghién cou dBu tién 16a quan dn vin dé nay nudt phat tr mot nha triét hoc, ton hoe va la nha cuy tc ngudi Phap nai thé ky 18, hbu bbe: de Condorcet. Bang tide vila nha quy tbc phnin dé chém dv wa va hoang hau trong cube Dai cdch mang Phap nn dng 48 phair sia bang tinh mang cia minh. Trén be tai sng Sen hién cO mbt bic tugng hau tude de Condorcet rt dep, cdch mathe Dic Ba (Notre Dame) khong xa, MBit cd mat 6 Paris, ti luba aén dy a8 bay 8 log tn koh vex Ong. Trong aia sau thé kj 20, da vo nghin ci Ja én ma con ngu tit lbp doc phuomg hap bé phigu hin dai. Vi du, ban dac co thé xem Kenneth Arrow, Lua chon cla x8 hava gd tricia 8 nhdn New York: John Wiley and Sons, 1951); Willan H. Riter, Chi nghia ty do vi chi nga dén tiy New York: Freeman, 1982}, Richard D. MeKeley va Norman Schofield, “Su bat 3m trong cu tic tung tae’ Journal of Mathematical Economics 15, s6 3 (téng 6/1986: trang 179198; va Gary W. Cox, Be piu bu ci 6 9 neha (New York: Cambridge Univesity Press, 1997) 70 ‘Tra choi siém dodn an. Oi cing khong dinh dua vao la phiéu chua bim 16 hét! hay cdi gi 96 tuong tw. Toi chi nghi dén nhimg cach phd bien, théng thudng nnhat dé di dén mot Iva chon dya vao diéu ma cae cit tri, cB déng hay thanh vién ban giém dée cong ty mong muén, Mot vai thank vién ban giam déc hnde c6 dong sé nghi khi ho b6 phiéu bau CEO méi thi nhimg 14 phiéu sé duge dém nhu thé nao, Rat it khii c6 ai dé dat edu h6i ligu ¢6 gi khac nhau khéng néu mot ing cit vien phai nhan due tren 50% sé phiéu hay chi edn nhigu phiéu hon nguéi khac; nén tink theo Iya chon dau tien cua ngudi bé phiéu hay cho phép ho dua ra fkém Iya chon thif hai (hoae tham chi nhiéu hon); nén bé phiéu tat ca chia ho thanh ting ¢ ting vien cing mot hic hay Jp dé dau tay déi. Tuy nhién ban cé thé dank cutge dén dong xu cudi cing 14 cach baw sé chi phdi két qua. ¥an chj cin nhd Jai cude chay dua cing thing hoi nam 2008 trong cac dgt bau cit so bd ela dng Dan chi, Dang Dan chi tinh cho méi img cit vin mot so humg phiéw dai cit tri cia ning bang dia trén sé phiéu phé thong ma ho thu duoc trong méi ky ban cit so b@. Barack Obama da gianh duge da sé phiéu dai cit tri nhé cach tinh 6, va sau dé duge bau lam téng thong. Neu dang Dan chi 4p dung nguyén te “ngudi chién thang duue tt c&* cho mdi ky bau cit so bd gidng nhw dang Cong hoa thi Hillary Clinton da ¢6 du sé phiéu dai cit tri va trd thainh wimg cit vién cua dang Dan chu, va cling co thé ba da chién thang duge John McCain. R6 rang mét quy téc co vé nhé nhung cing din dén két qua rat khac biét. Hién nhién 1 khong cé céch dém phiéu bau nao 1a hoan toan ding. Méi phuong phap déu cé um va nhugc diém riéng. Vi vay. chting ta co thé sty dung cac quy tac bé phiéu khae nhau khi c6 thé dé ta thadn Igi cho ting vién ma chiing ta ung ho. Noi chung, ‘G'My, nhang la phiéu bu duge cox la hep le Kh ngués bé phiéu bm fb trén phigu bu. Tuy nlvén co mot s6 phiéu chua duoc bam hét. mdu gidy van con dinh tai, do do bi may kiém phiéu co\ ka Khng hop Ie. Trong cude bBu cl téng théng nam 2000, khib tuyén bé that bai, cng ei wén Al Gore da yéu clu kiém oni laid tinh c& nang 1a phigu bi may coi khong hop Ié kia. Tuy nién diéu nay by Toa an té: cao bac bd va George W. Bush gianh thdng lei cub 9 thuyét tr choi nding cao a ching ta khéng c6 cu h6i thay déi cch thite tinh pl u bau trong ja chinh phti, nhung 6 cip 46 doanh nghiép ng ta co thé lam digu dé. nhimg cude bau ctt thi ch Thu té 1a toi da hai lan sit dung quy trinh bd phiéu dé tac déng lén két qua chon CEO cho cac cong ty. Mét lan toi rat thanh céng, con lan thi hai thi nguéi ma t6i va déi tae ting h6 da vot qua dude rat nbiéu chuéng ngai va tr thanh mt img vien day tiém nany Cuéi cing dng ta that bar, nhung Ong da thanh cong hon rat nhl so véi tudng twang cla moi nguei vi dng via ri mét cong ty dé img cif vao vi tri CEO eda mot cong ty khac - va ong thyc su rat thank, cong. Qua trinh bau CEO duge mé hinh héa ntur thé nao? Ching ta hay cung xem xét kinh nghiém 6 céng ty dau tién ti tham gia link vyc nay (vu bau cif d6 c6 mot diém rat tha vi mi ngay cd ngudi dude lam CEO cling khéng biét — va co thé cho dén gid Ong ta vin khong biét - tai sao minh lai gianh chién théng). Mot chuyén dién ra nhu sau Vi CEO gia ciia cong ty nay’ sé nghi bu - tat nhién tdi s8 khong néu (én - va éng khong biét ré muén dua ai lén thay, Tuy nhién, dng lai biét rét 13 ai la nguoi Ong khéng thich, va odi am thay nguoi dé lai la ting ctl vien bang dau cho vi tri ké nhiém ng. Vi CEO gia thye sy khink miét nhan vat nay, ngudi ludn déi dich vai ng trong rat nhiéu nim. Vi thé ong bi mat thué toi dé thay adi két qua lua chon CEO. Nhiém vu: tim cach danh bai nhan vat dang ghét nhung day trién vong kia. Ciing nhv véi moi nhiém vu phan tich khac, bude dau én 1a phai tim xem vin dé thue su can gidi quyét la gi, Trong tinh hudng nay, moi chuyén kha don gian. Chi can tim xem nhitng ting ctt vien tigm nang la ai va ho khac biét nhau nhu thé nao. Gia stt céc tng cit vien co tén [a Larry, Moe, Curly, Mutt va Jeff - trong 46 Mutt la ngudt toi can dan bai Cach phan tich hay nhat la lam nhu nhiing cuéc thi sic dep. Trong méi cudc thi, cin héi nhiing nhan vat lién quan co tiéng ndi 7 ‘Tro choi tien dodn trong qua trinh chon CEO xem ho nghi xi khi so Larry véi Moe, Larry véi Curly, Larry voi Mutt, Larry véi Jeff, Moe véi Curly, v.v. Khi di hoan thanh bude di giéng nhu cugc thi sdc dep, chung ta can biét quan diém cia méi nhan vat co lién quan dé, ho ing ho ai khi so timg cap mg vién nhu vay va ting ho dén mute ndo. (Toi sé di vae chi tiét trong nhdng chuong tiép theo khi dé cap duoc phuong phap cy thé trong bude danh gid nay). May la trong tinh huéng nay, t6i co mot ngudn thong tin rit toe: 46 la vi CEO sép nghi ura, Ong biét ting img cir vién va biét ho nghi ji vé nhau. Va ban co thé chac chan rang néu dng khong biét ai la ngudi cé anh hudng thuc sit va ai chi lam theo lénh eila ngudt hac thi Ong kh6ng thé trd thanh CEO duoc, Quy trinh bau CEO ké nhi¢m cia céng ty hic 66 khong c6 vong. dau tay déi gitta ting cip img vién, xép hang img vién, bau cit lai hay c6 ngudi duva ra quy tic bé phiéu. Ho thudng chi bé phiéu cho tat cd cac ting vién mot lin, gidng nhu bau cit téng thong My. Ai c6 nhiéu phiéu nhat sé gianh chién thang. Day 1a tin budn cho vi CEO sp vé hua - khach hang ciia ti. RO ring 18 quy trinh 46, mot quy trinh chinh xac, r6 ring, hop phap, sé dem lai thing lei cho Mutt, ngudi Ong khong wa. Phai lam gi bay gid? Vige dau tién 1a tim xem ai c6 kha nang gianh chién thang tron, vong thi ttmg cap. Nhiig nhan vat lién quan ¢ diy bao gém cac thanh vién trong Gy ban bau CEO cia cong ty. Gid sit iy ban nay co 15 ngudi, mdi nguéi cd mot phiéu dau. Thong tin cla vi CEO gia khi so sinh timg cip tmg vién cho phép t6i nit ra duge thit oy img vién ua thich cla cae nhan vat lién quan. Toi thay 15 thanh vién trong Uy ban chia déu thanh ném nhém, mi nhém cé ba ngudi. Va day 1a danh sach thit ty cic img vién ua thich cia ho, xép te nguéi duve vu ai nhiéu nbét dén nguei duoc un ai it nat: 1.Mutt, Jeff, Larry, Curly, Moe 2.Mutt, Moe, Curly, Larry, Jeff 3.Moe, Mutt, Curly, Larry, Jeff 15 thuy6t 16 cho mang cao 8 4,Jeff, Moe, Curly, Larry, Mutt S.larry, Jeff, Curly, Moe, Mutt ‘Trong mét cudc thi ma tat cd moi ngudi chi c6 mot Lin bé phiéu, giong nhu bau ci tng thong My, thi Mutt s@ cd 6 phiéu (co hai nhom xép anh ta & dau danh séch va mdi nh6m c6 ba ngudi), Moe 3 phiéu, Jetf 3 phiéu, Larry 3 phiéu va Curly toi nghidp khdng duge phiéu no. Mutt sé gianh chién thang. Bé chin 1a két qué ma téi phai ngan chan, ‘Tuy nhién, khi ap dung hé thong bé phiéu kiu khiic, néu mdi thin vign dy ban cho iing vién ho ua thich nhat 4 diém, nguot thet hai 3 diém, nguoi thie ba 2 digm, ngudi thet we 1 diém va ngudi cudi edng 0 diém (got li phugng phap Borda) thi Mutt va Moe sé ¢6 33 diém, Jeff c6 30 diém, con Larry va Curly sé dimg chot, méi ngudi 27 diém. Néu tiép do ho quyét dinh bé phiéu vong quyét dinh gitta Mutt va Moe thi Moe sé nhan duce phiéu bau cia ba nhom cudi trong danh sach trén, vi cdc nhom nay déu ua thich Moe hon Mutt. Va khi do Moe sé trd thanh vi CEO moi. Nhu vay, ching ta déu thay co mét cach giip ching ta danh bai Mutt. Nhung ré rang 1a quy trinh bé phiéu nay cling kho ma duge ily ban théng qua, Viéc héi img thanh vien vé thi ty tmg vién ho va thich réi t6 chite bé phiéu lai khi c6 hai nguéi bang phiéu nha a qua phite tap. Qua trinh bau ctr ling nang nay sé dé dang khién cc thanh vién trong dy ban nghi ngd. Ho sé dat cdu héi tai sac vi CEO sp vé huu lai muén ho lam mot vige phic tap dén thé, trong khi binh thuéng ho chi can bé phiéu truc tiép bau cho nguéi ma ho mun. Ngay ca khi quy trinh bé phiéu phitc tap nay duge théng qua, chting ta van khong hoan toan yén tam. No 6 thé bj pha ngang néu mot ngudi ting h6 Mutt hiéu ra van dé. Vi du, néu chi can mot thanh vién trong nhom thit hai biét trude két qua thi ngudi do - vén ting ‘ho Mutt - co thé cd mot quyét dinh chién luge (bang cach noi déi) 1a xép Jeff dimg thir hat va Moe ding cudi cing. Khi do duong nhién sé phiéu sé khéng phan anh dting thye té, nhung Joi ich cla EI Tea choi tien dodn nguoi bé phiéu duc thé hién G két qua cudi cing chit khéng phai @ quyét dinh trung gian. Véi hanh vi chién huge la day Jeff lén vi tri cao hon, thanh vién bé phiéu kia biét chic rang téng sé diém Moe thu duge sé la 30 chit khong phat 33, va s6 diém cila Jeff cing vay - nhd dé dng ta sé lam cho qua trinh phic tap han bang cch tao ra hai nui cing dimg vj tri thit hai va tang khd nang gianh chién thang cho Mutt, Xét cho cing, trong cue dua véi Jeff (nhiéu kha nang sé xdy ra vi nhiéu ngudi thich Jeff hon Moe) thi Mutt s® thing. Nhu vay, bang hanh vi chién luge, mét hay nhiéu thanh vien ctia nhém thit hai c6 thé dim bao ngudi ho va thich nhat ~ nhan vat Mutt dang ghét - sé duge bau, T6i khéng thich co hoi nay. Vi thé 104 quyét dinh Curly méi la nguéi sé duge chon. Curly t6i nghigp, anh ta dang rét bat loi. Kh6ng ai xép anh ta vio lua chon dau tién, Tham chi con khong ai nghi dén anh ta voi tu cach 1a mg cit vien thit hai, Trong thyc té, anh ta gin abu khong xuat hién trong suy nghi ctia moi nguéi. Tai biét chéc diéu do vi sau hi tim cach lam thé nao dé anh ta duve bau, tdi di ndi chuyén voi mot thinh vién trong uy ban bau ett. Khong ai biét vai to cia 161 ngoai ti va vi CEO dang tai nhiém. Téi héi thanh vién dy ban kia xem Ong ta ngbi ai sé duoc bau, Ong ta nhac dén Mutt va c6 thé 1a Moe, Tdi lam ra vé hé hit nhac dén Jeff, Larry... vi cd Curly. Ong ta nhin nhan Jeff va Larry kha nghiém nic dd éng nghi ho sé khong thé chién thang. Va r Ong ta ni ring dng cing nh moi thanh vién khac trong dy ban déu Khong thé hiéu tai sao Curly lai uy dé cao minh nhu vay. Ong bao Curly chang duoc ai quan tam, khong duge ai ting h6. Duong nhién moi ngudi co quy mén Curly, nhung khOng ai nghi ring anh ta c6 thé 1a CEO. Kho khan cla Curly, trong truéng hop nay lai trd thanh m6t wu thé én. Duéng nhu khong ai dé y dén vai tré ting vién ca anh ta dé ma cé thti doan gi dé nham. cin tré anh ta théng cl, vi ho nghi bin than anh ta cing khong co chién huge nao. Thé la duc, va gid thi cudc vui bat dau. Vi CEO gid rét dutdc moi ngudi yeu quy va kinh trong. Ong di Lim viée rat t6t. Vige so sank ting cap ug vién da cho thay cé mot céch gidp Curly tring at Ly thuyét td choi mang cao 5 (ban da nhan ra cach dé chua?), nhung truée hét toi can phan tich thém mét vin 48 n@a. Cin héi dat ra la éu vi CEO sdp vé hua c6 4G uy tin dé thuyét phue dy ban bau ai tye hign quy trinh bé phiéu méi khong. Két qua phan tich cho thy thyc 1 1a dng co thé tac dong dé ly ban déng ¥ véi quy trinh bé phiéu ma dng dé xuat, mién 1a né khong qua phic tap. May man 1a quy trinh do ti nghi ra lai rat hop ly. Né khong dae biét phite tap, né tan dung dugc igi thé Ja da sé phiéu sé khong bé cho Mutt 12 img cit vién hang diu (ban hay nhd lai la Mutt c6 6 phiéu cho vi tri $6 mot, 9 phiéu con lai dude chia déu cho ba nhém). Vigc kiém soat chuung trinh nghj su - tic 1a xae dinh tinh ty ra quyét dinh - co thé dong vai tré quan trong nhat. Va trong tinh huéng nay thi dung nhu vay. Bang cach x4y dying mot quy trinh phu hgp, chung ta co thé tao ra mot loat cac nhom lién minh dé gianh thing Igi, mdi nhém bao gdm nhieu thanh vién khac nhau ti cac nhém ligt ké d trén, va cudi cing sé la mot nhom Ung hé Curly va Khong tmg vién nao khie ¢6 co hoi. Cac thanh vién uy ban déu hiéu rang thye ra cudc dau sé dién ra giifa Mutt va Moe - hoac ho déu nghi nhwt vay. Dé khang dinh thém, vi CEO sap nghi huu thuyét phuc dy ban str dung phuong phap bé phiéu theo kiéu mot chudi Iya chon - dé la mét loat cdc cudc déi dau hién tiép dé loai bot céc ting cit vién. Tt nhién hic dé 6 qua nhiéu img vién nén khong thé yéu cau ty ban so sanh ting nguéi véi nhau duoc, Néu lam thé thi can dén mudi lan bé phiéu. Thay vio 46, vi CEO gid thuyét phuc dy ban bé phiéu chon giita Mutt va Moe tntéc, trong dé ngudi thua sé bi loai va ngudi thang sé di tiép vao vong bé phiéu vai Jeff. Ngudi thua sé tiép tuc bi loai, con. ngui thang (cé thé la Mutt, Moe hoac Jeff) sé di vao vong bé phiéu voi Larry, va nguoi thang 6 vong nay cudi cing sé canh tranh voi Curly. Ngudi tru lai cudi cing sau bén ving bé phiéy s® 1a ngudi chién thang Déi voi Uy ban bau ci thi day cé 1é Ja mot ¥ kién hay. Ho nghi 1a véi vong bé phiéu dau tién la git nhiing nguoi manh nhat - Mutt va Moe, ho sé nhanh chong tim duge ngudi duoc tin tudng 76 Tro choi trom dod nht cho vi tri CEO. Ho da hoan toan sai lim. Chic chan ai theo doi ky nam nhom quan diém bé phiéu ndi trén deu biét ké hoach cia Vi CEO gid sé thanh cong, nhumg cé vé nhwr céc thanh vién dy ban bau cit khéng biét hét thir uw ua chuéng cia cac déng nhiém. Noi cho cing, ho khéng thé phéng van nhau theo kiéu chuyén gia nhy mé hinh d6i héi. Vi khéng ai yéu cdu ho phai dita ra bing xép hang thi tu cée img vién nén ho cing khéng bat budc phai tiét 16 thong tin dé cho nhau, C6 1é chinh ho cing chu hé thim do lan nhau xem ngoai Iva chon thi nbat va thi hai ra thi thit ny ting vién duge wa thich tiép theo 1a gi. Han Ja vi thé nén ho khéng chu y may dén Curly, Va sau day Ia dién bién td choi: Moe danh bai Mutt ngay lap tite vdi ty 18 phiéu 1a 9-6 (nhém 1 va nhém 2 bé phiéu cho Mutt, ba nhom cén lai bé phiéu cho Moe, nhu ban thay danh sach én), Mutt thua cudc nén bi loai khdi cudc choi véi ly do c6 vé hop ly 1a nhieu ngudi muén Moe lam CEO hon la dé Mutt lam (ta co thé thay qua sé phiéu 9 so vai 6). Thé 1a cng bing. Moi chuyén sau 46 dién ra thudn loi hon diy kién, vi muc tiéu chinh cia khich hang cla tt la danh bai Mutt. Nhung rdi dng cing. thich ¥ tudng chon Curly. Ong nghi né sé lim éng vui vé hon khi nhin lai qua khit, va hon nga, ng cing quy mén Curly, va trao chute CEO cho anh ta la m6t cach tét dé anh ta phat trién su nghiép. Uy ban bau cd tiép tuc xem xét Moe va Jeff nhu ké hoach dinh. Jeff dé dang danh bai Moe giéng niut Moe di danh bai Mutt. Nhom thit ahét muén Mutt lim CFO nhat, nhung gid diy, khi phai Iva chon gitta Moe va Jeff, ho chon Jeff. Jeff 1a hta chon thit hai cia ho, trong khi véi nhém 1 thi Moe 1a Iva chon cuéi cing. Nhom bén va nhém nam cing nghi Jeff 14 CEO twang lai tét hon Moe. Chi co. nhém 2 va nhém 3 thich Moe han Jeff. Nhu vay Jeff co 9 phiéu, con Moe cé 6 phiéu. Mutt 4 bi loai, va khéng thnh vién nao trong ty ban nhin lai va dat cau hoi diéu gi sé xdy ra néu ho co co hoi dude chon gitta Jeff va Mutt true, Nhu ban thay tt danh sich tén kia, con cé mot lién minh khac mia (nhém 1, 2 va 3) cé thé giip Mutt danh bai Jeff, nhung nhac lai mot lin nia, Mutt da bi Moe loai khdi bite tranh chung dua trén quy tac da dugc thong nhat true 46. a 15 thu tr choi nang cao 7 Mutt va Moe - hai ngudi cé trién vong nhdt - da bi loai. Moe dinh bai Mutt, rdi Jeff lai danh bai Moe. Jeff, Larry va Curly 1a nhing nguéi con lai. Jeff va Larry, méi nguéi déu cé mot nhém ting hé véi vi tri uu tién hang dau, do 46 ho sé phai déi mat véi nhau d vong. tiép theo. Nhom 2, 3 va 5 thich Larry hon Jeff. Jeff bi Joai, va cudi cing moi nguéi phai Iva chon gitfa Lary va Curly. Di nhién ban co thé dé dang nhan thay Curly sé danh bai Larry. Nhom 2, 4 va 4 hinh thanh m@t nhom lién minh méi tng ho Curly hon so véi Larry. Va Curly 14 nguéi cudi cing tru lai, trd thank CEO méi truéc sv ngac nhién cia (hau hét) moi nguéi. Nhung ho van cam thiy quy trinh bé phiéu la céng bang, dting dan, theo dung trinh uf cia no. C6 vé khéng ai nhan thdy rang chinh quy tinh b6 phiéu da quyét dinh két qua. Thuc té la Curly chi danh bai duge méi Larry. Néu quy trinh bd phiéu khac di thi Curly sé bj loai. Giéng nhu Curly khong thé dénh bai duge ai khac ngoai Larry, Larry cing khong thé thang ai khac ngoai Jeff. Néu dua Larry vio sém mat véng bé phiéu thi Larry s@ bi loai va Curly cling sé di theo anh ta. Trong thuc té, vi cic ting vién duge va thich theo thir ty quay vong khép kin (ndi theo tir chuyén mén bi khdng co tink bac clu) nén ting ct vién nio cling co thé chien thang mot cach céng bang, chinh dang bang cach dich chuyén thir ty céc vong trong quy trinh bd phiéu. Khi bo phiéu xong, chanh vién tiy ban ma ti da néi chuyén tude cudc bau cle cé mdi tdi di an trua. Ong hdi ti: Anh c6 vai tr6 gi trong vu chon CEO cia céng ty t6i khong? Téi chi mim cuéi va noi sang chuyén khac. Ong ta biét 1a toi da lam gi dé, va toi biét 1a ong ta biét, nhumg tdi da thé sé gid bi mat. BUa an hom do rat tuyét 78 Tro choi titm doan XIN LOI NGAI EINSTEIN: CHUA CO TUNG XUC XAC DAY" Nhw ching ta co thé thay, uf tinh thé nan giai cla céc ti nhan, vu mua ngan hang cho den chién luge bé phiéu, ngay ca wo choi tong 46i don gidn vedi khong nhiéu ngudi choi cing c6 thé cé nhiéu ket cuc khac nhau. Thyc té nay da bé sung thém mét khia canh na trong qua trinh ra quyét dinh, dac biét 1a Khi cdc tr chai trong thé gidi thy thudmg dién ra lap di lap lai gitta cing mt nhém ngudi choi. Néu tr choi c6 thé dan dén nhiéu hon mét két cyc thi ludn c6 mor chién lige dac biét (goi 1a chién Iutgc hén hop) c6 thé chi phoi nhiing gi da xay va. Trong chién hoe hén hgp, méi ngudi choi du ja chon hanh dong theo kiéu ngdu nhién - ufc 1a bing céch tung wie xac - dé tac déng lén ky vong cia ngudi khéc nham két thuc tro choi. Chiia trai cia Kinstein co thé khong chai tro xtic xac véi thé gidi nay, nhung chting ta, nhimg ngudi binh thing, chic chdc 6 chai tic xde v6 nhau. Méi khi ban xem mot tran bong biu duc va phan nan vé 16i choi ma hudn luyén vién Iya chon thi co thé ban dang ching kién mot ehién hige hn hgp. Vi dy, khi bong d vach 1-yard, chién thuat gitip ban dé ghi ban nbdt 1a tién dao phdi vot qua dam cau thi trudc mat. Nhung cie hudn luyén vién lai thuimg dé cho tién vé chuyén bong cho mét hau vé tham gia tan céng. Ly do la néu mét hudn luyén vign luén ddi hoi én dao phai tién én phia trvéc thi cdc hau vé déi phutong chi tap trung phong thd khu vyc dé, va chién thuat nay c6 thé sé that bai. Neu bi tan céng bang nhieu cach két hop voi nhau thi cac hau vé déi phuong sé budéc phai phong tht réng hon, vi vay néu lap di lap lai mot tinh huéng thi kha nang thanh cong, sé cao hon. Diéu tht vi 1a chién luge hén hgp kiév nay dem lai nhiéu bai hoc quan trong cho hoat déng kinh doaoh, chinh tri va nhigu * Him y nhde tor mot cau not cia Einstem: "Choa khong cho vic xc vot thé gi nay", toc ka ‘ng khong tin vao sy nda nién trong thn, (ND) 15 thuyét to choi nang cao ~ linh vuc khdc trong cudc séng. Tung xtic xc 1 mét cach dé thay adi cach nhan thitc cba con ngudl vé mdr tink hudng nao dé, sit dung chién luge két hop nhiéu déng thai khdc nhau nhim thay ddi ky vong li vin dé thutng xuyén duge dat ra. Mac di cae W thuyét gia tré chui img dung thudng muén bé gua cach Hép can “chién Ide hén hop” phitc tap ndy, nhumg ban than ho van lidu linh ap dung, Tung xtic xdc thule su cé thé lam thay ddi moi thi. Xung quanh ching ta c6 rét nhidu vi du danh cutoe kidy 36, va mat vai phim kinh dién da tung xe xdc mot céch cue ky khon ngoan dé tao ra nhimg khoanh khac dinh cao, Ai cé thé quén dure canh trong phim Céng chtia 6 déu (The Princess Bride) khi ly rvgu bj bd thude 6c nhung c6 gidi phap thong minh (cd hai ly déu cé thude déc, tim thudc gidi cho loai thuéc ma ca ban va déi phyong déu udng). Hoa ban cé nhé canh tuyét voi trong phim Rue wong chime ung (The Maltese Falcon) Kat nhiin vat wiia Sydney Greenstreet 1a Kasper Gutman dién cudng muén cé bite tyong con chim img cin ngoc? Chi cé Sam Spade (Humphrey Bogart déng) biét bite tudng nam @ dau, va Sam Spade khong phi ké ngde, Gutman doa Spade la Joel Cairo (Peter Lorre déng) sé tra khdo Spade dé biét noi cat gidu bute tugng, nhung Spade tra loi: "Néu Ong giét toi thi lam sao 6ng lay dug bite tugng? Néu ti biét Ong khdng thé giét ti cho dén khi ng lay dutdc né thi lam sao éng ¢6 thé doa dim, bat tt phai dita no cho dng?” O day, giéng nhut moi ly thuyét gia wd chai xudt sic khac, Spade khéng tin Gutman co thé bat anh ta noi, Chting ta biét, va Sam Spade cing biét rang néu nhu Gutman khéng thyc su muén giél anh ta thi Gutman cting khong thé bat anh ta noi dugc. Nhung Gutman cing khong ngu ngéc. Ong ta biét lam thé ndo aé con xic xc lat nguoc Ja) khi dua ra vién canh Spade sé phai ndi dé tu city lay minh, Sau vai cau trao déi thong minh, Gutman bat bé: “Theta ngai, ngai biét day, khi ndng gian con ngudi sé quén ngay Igi ich cia minh va chi con cém yuic chi phéi hanh ding thd", Chinh la céu nay: “Khi néng gin con ngudi sé quén ngay I¢i ich cia minh va chi cén cém mic chi phéi hanh’ dong thai". That la mot két luan tuyét dep. Véi cau ndi do, Gutman da gidi thich ring Joe] 40 ‘Tra choi tien daa Cairo rit cdn than, cé gang khong giét Spade, nhumg sau dé Cairo c6 thé bi chi phéi bai cm xtic, vi thé c6 kha nang néu Spade Kh6ng noi thi sé bj giét chét. Trong doan trao ddi ngén nay, ching ta thay dugc ba nguyén tdc tuy@t vai trong ly thuyét tré chot: thai 46 nghi ngé dé tin cdy cia loi cam két, st dung chién thuat ngau nhién dé thay déi cach nhin cia ngudi khac va dong thai gid vo co hanh vi phi ly (phut néng gin) dé co loi thé chién lvoe, Ligu c6 gi mé ta chinh xac sy sy hai va toan tinh cila cude déi hun thé? Bao ahiéu ngudi trong chting ta dim im lang khi dénh cuge nhut Sam Spade: git lay bite tuong chim umg va c6 thé chét, hay nit bé bute tugng va (¢6 thé) séng? Chi cin mot chit may man, co thé thay ly thuyét tr choi khong chi gidi han trong shting tré choi gia dinh, trong kich ban phim hay trong bai toan dd. No 1a mot cng cu rét manh gitp thay déi thé gidi. Trong nhing chucmg tiép theo, ching ta sé stt dung ca sé nay dé xem ly thuyét lua chon hgp ly c6 thé gidi quyét nhing van dé nao, va toan hoc, khoa hoc cing nhy cing nghé hién tai cho phép chiing ta du doan céing nhu thay déi két qua trong twong lai ra sao ~ trong khi ching ta thudng cho ring nhiing két qua 46 chi bi chi phdi ngau nhién bdi yeu t6 may man lin y mudn bat chot cia con ngudi. Ly thuyét tro choi nding coo aL s LOAi TRU BOM ee CHUNG TA DA HIEU nhimg nguyén tac co ban cuia ly thuyet tré choi. Moi vige cho dén hic nay déu én, nhung ching ta sé ap dung nhiing nguyén tic nay nhur thé nao? Ban ding lo, chung ta hy xem tinh hudng gidi tn quan bi ¢ Bac Triéu Tien. Vao dau nim 2004, Bd Quéc phong My thué toi lam co van nghién ctu cac kich ban khae nhau dé budc Bac Triéu Tién phai co thai 43 tich cue hon déi véi vin dé hat nhin. Téi chi cd thé ndi so qua vé cic gidi phap toi 43 dua ra, nhung ngay cd vay ching ta vi 6 thé thiy duge cach thite we duy vé nhiing van dé tuong tu, Toi sé tap trung vao mdt kich ban hita hen nhat, Theo do, My sé nhugng b@ ca vé kinh té va chinh tri, va dé déi lai Bac Trigu Tién phai nhugng bé trong van dé hat nan. Tuy nhién, trude khi di vao chi tiét, ti phdi khang dinh ti khong c6 va cing khong tim kiém danh tiéng ahd nhitg tién trién dat duye trong qua trinh dam phan. Nha cé van chinh sach gan nhu khong bao gid biét 161 khuyén ciia ho c6 duue nghe theo hay khéng, liéu con Idi uf van nao khac khong va nhiing 16i tu van khac do nhu thé nao, Tat ca nhig gi tdi cé thé lam 1a bao cdo két qua phan tich cia minh va lign hé n6 véi thuc té da dién ra Can cé théng tin gi dé cé dy bao dang tin cay va dua ra due gidi phép khon khéo, tham chi mang tinh chién hyyc? Thi nhat, di nhién, ca ban 1a phai xc dinh duoc nhing céu héi ma chting ta cin 82 Tro choi tiem doa tim cau tra 16 am thé nao dé Kim Jong Il cé hanh vi tich cue hon?” la mét céu héi qua chung chung. Nguéi MY cén xdc dinh muc tiéu cy thé hon va can biét Kim va chinh phil 6ng ta c6 thé cd nhimg lva chon nao. Trong trudng hgp nay, céc lua chon cla Kim va chinh phu bao gém: tt chéi hoan toan khong dam phan vé van dé hat nhan; hodc dam phan nhwmg sau dé sé gian lan néu lam nh yy 1a c6 Igi (Kim thich cach nay hon); hoac tt ny cat gidm quy md chuong trinh hat nhan ciia Bac Triéu Tién dé déi dy su nhutong bd cia MY vé mat kinh té va quan su & céc mite 4} khac nhau; hode 6a bé chuong trinh hat nhan voi digu kién di kém (cde mite diéu kign khac nhau di duge xéc dinh); hoae x6a bé chuang trinh hat nhan vo diéu kién (theo téng théng Mj va nhém chinh sch ngoat giao cua Ong ta thi day la kér qua tét Tiép theo, ching ta cin biét c6 thé c6 nhimg diéu kign gi. Vi du, ching ta co thé dat cau héi Kim Jong fl sé ap dung chinh séch nao trong sé cac Iya chon trén néu My céng khai hung cac tén hia mang dau dan hat nhan vao Bac Triéu Tién, hoje néu My dam bao an ninh cho Bac Triéu Tién; hoac cdc lya chon khac. Mi diéu kién sé tao ra mét tinh huéng, va chting ta c6 thé so sénh xem diéu gi sé xay ra néu My (hoac chinh phi m6t nude khéc) c6 hanh déng nay hay hanh déng kia, Bing cach nay, chiing ta dang bat diu tra loi cau hdi “diéu gi sé xay ra néu...", Khi di xac dinh duge van de, ac lua chon va cac kich ban thi dé tim duoc gidi phap chi can thém vai thong tin va mét chit logic, Thit ahat la théng tin. Theo kinh nghiém cia ti, tat c4 nhiing gi can thiét dé co dy bdo dang tin cay la: 1, Xae dinh tat cd cdc cé nhan hoac nh6m c6 Igi ich 1d trong vide cé ging gay anh hudng len két qua sé dat dugc. Khong nén chi quan tam dén nhimg ngudi ra quyét dinh cudi cung. . Voi cic théng tin hign cd, ude tink cdng chinh xdc cang tt xem méi déi tung duye xac dinh trén sé ting hé chinh sach gi Khi ho trao déi riéng véi nhau - ttc 1a ho néi gi vé mong muén cia ho. Loai tre bom a 3. Uéc tinh tam voc ciia van dé d6i voi ting déi twang, titc 1a nd quan trong dén mute nao véi ho. Ho cé quan tam dén mute s& bd qua moi vie khéc dang lim dé khi can khéng, hay ho c6 xu huéng muén tri hodn qua trinh thio luan khi ho phai d6i mat voi nhiing van dé cap thiét hon? 4. Mét bén cé thé gay anh hudng én cdc déi tugng khac trong cude choi dén mite nao khi thuyét phuc ho thay déi quan diém vé van dé nay? Do la tat cd nhng gi ban can biét. Ban co thé sé hoi: Tat cd a? Thé con lich sit thi sao? Van héa thi sao? Dac diém tinh cach thi sao? Moi thf ma hau hét moi nguéi khac déu nghi la quan trong can phai biét thi sao? Rat tuyét vai néu biét hét nhimg thong tin 46, va ti sé ndi thém vé chting ngay sau day, nhung ching khong hé quan trong néu muén dy bao chinh xac hay dinh trude tuong lai. Duong nhién ching rat hitu ich. Noi chung biét thw thi van tét hon 1a biét thiéu. Nhung néu khong co bén théng tin ma tai da ligt ké thi sé khong thé dua ra duge danh gia chinh xac. Voi nhiing théng tin ma tdi cho 1a quan trong néi trén, diéu the vi la mac du khong dé tim dugc chung trong sch vd, nhung van c6 thé rut ra tit bai dang trén cdc bao Economist (Nba kinh té), US News & World Report (Tin tifc va thé gigi), Time (Thai bao), Newsweek (Tuan tin tttc), Financial Times (Théi bao tai chinh), New York Times (Thei bao New York), Wall Street Journal (tap chi Wall Street), tr cac cau chuyén trén internet va céc kénh tin tic khae. Nam ving nguén thong tin nay va ty tin sit dung ching la mot phan rét quan trong trong du béo va dinh trudc tuong lai. Phai thita nhan la doc qua timg day nguon théng tin la qua nhiéu, va voi nhing van dé nong thi cach nay qua tn théi gian. Nhung may man 1a cé mét cach thu thap th6ng tin higu qua hon, d6 1a hay hoi cae chuyén gia. Don grin thé thai, Cac chuyén gia da danh nhiéu nam dé tim hiéu van héa, ngon. nga va lich sit cia mét ving dat. Ho theo doi sat sao chi tiét moi dién bién chinh tri d quéc gia ho nghién ciu, Néu cé ngudi nao biét #4 Tr choi tidm dod nhimg ai sé né lye dinh hudng vigc ra quyét dinh, ho co anh hwéng dén mitc nao, ho dang 4 dau, mitc 4} quan tém aia ho; thi dé chi co thé la cdc chuyén gia. Ban hay nghi xem, biet hét nhing thong tin dé chang phai la chuyén gia hay sao? Ban cé thé thie mic néu cic chuyén gia biét moi thong tin cin thiét thi chting ta con can nguéi chuyén dit bio lam gi? O day, ky nang chuyén mén déng vai 176 thyc su Ién. Diu quan trong 14 phai nhé rang chi cic chuyén gia thi khong thé du bao cic dién bién dutge nu khi c6 chuyén gia cng véi mot m6 hinh t6t gitip, dy doan suy nghi cila moi ngudi. Mot béo cdo mat cla CIA mdi due cong bé cho biét ms hinh alia t6i c6 $6 tan du bao chinh xéc gap ddi so voi cae chuyén gia cua chinh phil - nhing nguéi cung cap thong tin cho ti’. DI nhién t6i khéng biét gi nhigu hon ho vé quéc gia hay van dé ma ho dang nghién cifu. Thuc té 1a thudng t6i chi biét nhiing gi ho ndi véi tdi. Nhung ho khéng phai chuyén gia trong link vue dy bao Iya chon cia con ngudi, vi néi cho cing dé khong phai chuyén mon chinh cia ho. Voi tat ca cic thong tin ma ching ta thu thap dug dé dy bao vi dinh hung két qua, can cé mé hinh may tinh vita dé sdp xép thong. tin, vita dé md phéng qua trinh dam phan hodc trao déi. Ban hay coi vige mé phéng nay nhu mét van cd trén nhiéu khia canh, trong do, may tinh tinh todn cac hanh vi diy kién cia moi ngudi, dong thai can nhac phan tig cia nhimg ngudi khac, Voi nhimg wd choi phite tap nhu vay thi may tinh cé vu diém rat 1én néu so v6 cac chuyén gia, nha phan tich hay nguéi ra quyét dinh sang suét nhat. May tinh khong biét mét mdi, khong hé chan nan. May tinh khong cin nghi dé uéng ca phé hay ngu, va lai cé b6 nhé tuyét voi. Ching chap nhan tat ca htgng théng tin ma chting ta nhap vao. Hay xem xét uu diém cia may tink, Gia sit cac ban dang nghién cvu van dé hat nhan Bac Triéu Tién nim 2004 nhut tdi, va dé don gidn hoa (thyc té toi khong lam nhu vay), toi phai can nhac chon Stanley Feder, “Kung 46t va Kink té chinh ti: phuong phip méi trong phan tich chinh tr, H. Brastord Westerfeld bién tap, Trong thé gici néng cia CIA: ning bai bao trén top chi cla CIA da dune tit 16, 1955 1992(New Haven: Vale Unversity Press, 1995), Logi tre bom 85 ra nim nguéi tham gia cudc choi, Bé la George W. Bush, Kim Jong I, téng théng Nga Vladimir Putin, chi tich Trung Quéc H6 Cm Dao va téng thong Han Quéc Roh Moo Hyun (tam thi chiing ta bd qua Nhat Ban), C6 bao nhiéu cuéc trao doi gitta cdc bén ma moi ngwéi trong sé nam ngudi 46 mudn biét? George Bush dong rhién muén theo déi ng da néi gi voi bon ngudi kia va timg ngutii trong sé ho noi gi voi Ong. Tung tu, tét ca bon ho con muén theo déi nhiing dé xuat ctia ho voi nguwai khac va ciia ngudi khac néi véi ho. Nut vay cé hai mui cudc trao ééi. Tat nhién 46 vin chua phai tét cd nhimg gi he mudn biét, Bush con quan tam, hoac it nhat muén tim hiéu xem Kim Jong Hl 4a néi gi voi Putin, vii HO Cam Dao, voi Rob, va nhiing ngudi con lai cing muén biét vé nhitng cudc trao déi m3 ho khéng tryc tiép tham gia. Do do 6 thé c6 sau muoi cusc trao déi nila. Ngoai ra, Bush c6 thé muén biét Putin nghi Kim da ndi gi vei Ho Cam Dao va Roh Moo Hyun chang han, day la con cha néi dén chuyén Putin ngbi Roh néi gi vdi Hé Cam Dao va Kim, vv. Tom iai, téng hgp tat ca cac Idp théng tin due ban thao gitta nam nguéi nay thi sé can tim hiéu 120 cudc trao déi, ké ca co that va tudng tugng (tite 14 5 giai thita hay 5.43:2-120). Theo dai 120 d& xudt va phan hdi co kha nang xdy ra li mot nhiém vy quan trong néu muén biét d méi théi diém trong qua trinh dam phén, nén lam gi la tt nhat. Chi véi nam ngudi chai da c6 thé xay r2 120 cudc trao déi quan diém va niém tin trong mot vong dam phan, Ban han sé ngac néu thay mot ngvéi thong minh co thé xf ly tmg do théng tin ngay trong dau. Tuy nhién, khi sé nguéi tham gia cudc choi tang lén thi viéc sip xép due Iuong théng tin nay trd nén kho khan hon nhiéu. Chi can thém thi tuéng Nhat vao - vi vong dam phan nay thyc chat ¢6 sau bén chi khéng phai nam - 14 sé legng théng tin quan trong can biét sé tang Jén sau lan, tit 120 lén 720. Néu c6 mudi ngudi choi thi sé théng tin can biét sé tang lén con sé dang kinh ngac: hon 3,6 trigu. Khong ai cé thé sp xép, xa Jy nimg 46 théng tin trong dau - di 1a Newton, Einstein hay von Neumann; nhung di nkién may tinh, thit khong biét mét méi thi co thé. 8 ‘Tro chon tién dodw Nhung ngoai bd nhé xudt sic va kha nang lam vigc tuyét vai, may tinh cing cé diém bat loi. Gitta cach thitc inh bay thong tin cia cde chuyén gia, béo chi va cach Unite thu nhgn, sf ly thdng tin ctia may tinh co khac biét dang ké, Nhu tat cd chung ta, cac chuyén gia biéu din théng tin bing ciu ui, Cdn mé hinh thi sik dung cic con sé. Vi vay, mot trong nhting viée (i phai lam 1a bién cau ti thanh con sé dé may tinh c6 thé hiéu dutge. So véi cau tr thi cae con s6 cé wu diém rat lén - khang chi ddi vai may tinh. Quan trong hon, cae con sé rd rang hen, trong khi tit ngit thugmg mo hé, Cy ban la phai chuyén duye thong tin thanh cic gid tri bing con sé, va thye ra day cling khong phai 1a cong viéc qué kh6 khan. é hiéu lam thé nao cae chuyén gia ¢6 dude thong tin can thiét phuc vu cho dy bao, cding nhw thay viée bién thong tin thanh con sé dé dang ra sao, ban hay thi am nh sau. Ban phéng van mot nguéi ma ban nghi 1a biét r5 ban bé va gia dinh ban, ké ci ban thin ban. Hay chon mét vi dé nao do quan trong vai gia dinh va ban bé cia ban. Khéng nhat thiét né phai Hin quan dén cic van dé aude 16; 6 thé chi la nén an 16i d dau, nén xem phim gi hay bat cit cai gi khde ma moi nguéi khong thong nhit ¥ kién voi nha. Cach don gidn nhdt la dau tién thif céch ma tdi gai la thi sie dep. Gid str ban va ban be dang phai chon giifa hai bo phim. Nhiing ai thyc sut muén xem Giai diéu hanh phic (The Sound of Music) (hoac bat cu phim nao ban thich xuat hién trong dau) sé duge 100 diém. Cén ai muén xem Nguét may médc (A Clockwork Orange) (m6t bd phim kinh dign khée) thi duge 0 diém, Tiép 46 ban phai danh gid duge mite dé ua thich timg phim cia méi ngutéi, Ai hoan toan bang quan thi due 50 diém. Nguéi nao hoi thién vé phim Ngudi may moc sé duoc didm gan véi 50, vi dy 40 hoae 45, v.v. Ban hode vi “chuyén gia" ban dang phéng van phai xée dinh duoc mitc 46 cam xic cia mdi ngudi that chinh xdc. Khi dé véi cdch nay, sd thich vé phim anh dude quy thanh gia tri cho ting cé nhan tham gia Iya chon - tiie la méi thanh vién trong gia dinh hoge méi nguéi cé lién quan dén viée ra quyét dinh. Mac du cac Iya chon co thé phite tap hon, nhung. qua trinh bién théng tin thanh sé liéu sé giéng hét nhw thé, bat ké- Loai tr bom a7 trong van dé chon xem phim hay giai quyét van dé hat nhan Bic Triéu Tién. Tat nhién, déi tang lién quan trong méi tinh hudng la khac nhau, nhung khi da tim dugc nhtmg théng tin co ban rdi thi qua trinh bién muc dich thanh két qua duge dy bao la nhu nhau, Bay gid hay tinh toin xem moi thank vién trong gia dinh hodc méi ngudi ban - tite méi ngudi tham gia cudc choi - sin long dong gop bao nhiéu phan trong quyét dinh. Neu ban nghi mot thanh vién nao dé trong gia dinh sé bé viéc dang lam dd dé théo Tuan xem nén chon phim gi thi hay danh gia su “hao humg" ctia nguéi do (bien thi ba trong danh sach tai dua ra) 4 mite gan 100 diém (khong ai the su dude 100). Ngudi nao cang it chi tam vao viéc chon phim thi diém hao himg cang thap. Néu c6 ai dé n6i: “Purge rdi, t6i sé xem. bat cit phim gi moi ngudi chon, nhung t6i thuc su khéng cé théi gian dé tham gia chon phim dau” thi nguéi dé chi dutgc khoang 10 diém. Con néu mét ngudi khac noi: “Toi dang ban, mudi phit nia goi lai nheé", thi nguéi 46 kha quan tam. “Mét gid nifa goi lai nhé” é hién it quan tam hon, va “Tuiin sau goi lai nhé" cho thay mite 6 quan tam cén thap hon nifa. Voi mot chit né lye thi cing khong qua khé dé tinh duoc méi nguéi coi viéc chon phim quan trong den mite ndo so véi nhing quyét dinh khac ma ho: phai duta ra (chit Khéng phi so ngudi nay voi ngudi kia, ban hdy nhé ring chung ta dang so sdnh gitta nhimg viéc ma mot nguéi phai 1am). Cuéi cing, hay tim xem ai la nguoi ban nghi cé anh hung 1én nat trong sé ban bé hay gia dinh ban - néu gia dinh tat cd moi nguéi déu coi trong viéc chon phim nhu nhau. Ban cho ngudi co anh huting Idn nhat 100 diém va danh gid nhing ngwéi khdc theo thang diém do. Vi vay, néu Harry dutge 100 diém, Jane 60 diém va John 40 diém, va Jane va John muén xem Giai diéu hanh phic, con Harry muén xem Nguéi mdy mac, thi digu dé ¢6 nghia ta John va Jane céng lai sé cé kha nang thuyét phuc bing Harry néu ca ba nguéi coi trong hanh vi chon phim nhy nhau. Néu Jane dude 60 diém va diém cia John 1a 70 thi trong diéu kién céc yéu t6 khac khong doi, hai ngudi nay sé co thé thuyét phuc duyc Harry mhin nhan lai quan diém ciia minh, can mhdc phim ma Jane va John 88 Tro choi tiém dodin thich, Tat nhién néu c6 ai khac ting ho Iva chon cba Harry thi ¢é thé sé cé mét lién minh di manh dé danh bai John va Jane. Qua tinh di dén quyét dinh sé ngay cing phic tap, nhumg ¥ ting co ban thi van don gian nhu vay. Quan trong fa phai nhan thay rang hau hét ching ta déu danh aia loi ich trong moi tinh huéng, Chting ta tinh toan mot cach rat tu nbién, véi nhan dinh cia riéng minh vé quan diém cia nhéng ngudi Khac vé mot van dé cho trudc. Nhing gi ti mé ta 6 tren chi don gién la mé hinh héa qua trinh ty nhién dé - va né cang cin thiet kKhi van dé nghién cia cang phife tap. Dén gid thi ban cé thé dang ban khoan. Tat nhién moi nguéi co thé tra Joi cu héi bing cic con s6, nhumg dé chi la phéng dean. Gi hai chuyén gia khde nhau cing mét céu hdl va ban sé c6 hai cau tra Idi Khac nhau. Ban biét khong, diéu dé khong ding. New ting thi mé hinh nhur cia tai sé chang cé co hoi nao dura ra két qua ding dan. C6 qua nhieu yéu té may mii, Thye ¢é la CIA da kiém tra suf ri ro do cic chuyén gia khéc nhau duta ra céc céu tra Ii khae nhau dan dén két qué dy doan khéc nhau. Ho nhan thay v6i cach lam dutye mé hinh héa nhur cla toi thi cac két qua dy doan 6 rat it su khae biét, ngay cd khi nhiing ngudi duoc kiém tra co kha nang tiép can théng tin rat khéc nhau. Vi du, thuéing chuyén gia hoc thuat khéng biét nhing théng tin mat ma nha phan tich tinh bao sO hitu, Nhung ca hai nhom ngudi nay déx c6 xu hugng dua ra dit ligu gidng nhau - bat ké ngudn géc cia chiing ~ dén mite két qua du doin cia ho gan nut khong khac biét. Dang ngac nhién hon 1a kér qua dy doan cing khong khac lim néu dé cho mét sinh vien dai hoc hoan toan khéng c6 kién thite chuyén gia lam nhiém vu nhap théng tin vio m6 hinh may tinh, Khi cén lam gidng vién 3 Dai hoc Rochester, t6} cing déng thét nghién cifu cach tét nhat dé ngwai ditrg dau chinh phi Phillipines la Ferdinand Marcos tty chic va tao béi canh chin mudi dé quéc gia nay té chi bau ci ty do, William Casey, giam déc CIA dudi théi Ronald Reagan lic dé yéu cau téi tim hiéu van dé nay, va toi bi nhét trong mot can phong cé tudng boc chi (lanh ngat) d tru sd CIA Logi tre bom 89 dé Jam viéc. Téi duge tiép can voi thong tin mat, nhung lai khong aide doc chinh béo céo minh viét ra sau khi hoan thanh, Bio céo nay chi danh cho téng théng, pho téng thong, bd trudng, ngoai giao, b6 trudng quéc phong, cé van an ninh quéc gia va mot s6 ngudi khae. Trong khi 46, sinh vien cila ti cing nghién ciu cing van dé va duge sit dung m6 hinh may tinh do tdi xay dung nén dé giai quyét van dé, Cac sinh vién tho thip théng thiét ty tap chi va bao nhu Economist va New York Times, sau dé nhap di ligu vao may tinh. 90% sé sinh vién dé di dén két Juan giéng nhu téi khi ti lim vige trong can phong kin co wing boc chi kia, va céc két Ian chién luge 46 déu dung trong thytc té, Dieu nay cho thay dé dy bao. chinh xic thi thong tin cin thiét khong cin phai qué doc dio. Ching ta khong cin mat dén hang nam dé nghién cu ngén ngt, lich suf va van hoa mot nude, mic du biét nhiing thong tin 46 thi rit bdu ich, Déng théi chiing ta cing thay rang rit mhiéu thong tin Ja mat, nhumg bat cit ai chdm chi lam viée déu c6 thé dé dang ni tia duc chang td nhting kénh théng tin cong khai, md. Khi chiing ta 43 biét tim théng tin d dau va nhu thé nao, bi quyét dé dwa ra dy bao va cudi cing la dinh trude két qua trong tuong lai 14 phai tim cach biét duye méi ngudi tham gia tro choi mong muon diéu gi. Vi tat ca nhitng nguéi nay déu quan tim dén viée gianh dude diéu ho muén nén cé thé du doan due hanh vi va Iva chon ciia ho. Méi ngudi trong s6 dé déu Iya chon hanh vi sao cho két qua dat duge gan voi diéu ho muén nhat - véi niém tin cia ho vé tinh huéng dé, ca Muc tigu néi chung cia con nguéi 1a gi? Trong moi van da, ti ludn phan tich dya tén gia dinh 1a khi ra quyét dinh, tat cd moi nguéi déu mong mudn hai thé (mac di tam quan trong cia hai thi 66 46i voi ‘timg ngudi la Khac nhau). Thi nhat, con ngudti mudn quyét dinh cudi cung sé gan voi la chon ma ho wa thich. Thif hai, con ngudi muda c6 danh, mudn théa man cai t6i cla minh Khi duge ngutfi khde nhin han 1a cO vai tr quan trong trong qua trinh théa uma Mot sé ngudi rat coi trong viée dutgc tieng la gop phan dem lai thanh céng cho thda thuén, dén mic ho sén long thay déi hoan 0 Tro choi ttn dod toan quan diém cia minh dé c6 thé dat duge théa thuan, Nguoi ‘ikhée lai thich that bai trong vinh quang, tha bj thua trdn con hon Ja nhugng bé. Tat ci moi ngudi déu co cing hai muc tiéu: dat duc cai ho mudn va dude tn trong dt két qua nhu thé nao, Mi ngudi Jai danh gia mdi muc tiéu 6 mite 46 khac nhau, vi thé ho sin long anh déi mot muc teu dé dat dude myc tiéu con lai, Ching ta cling quay lai vi du vé Bac Triéu Tién. Sau khi phong van cae chuyén gia va tim thong tin, ching ta da biét ba thong tin quan trong nhat vé ting nguéi tham gia cudc choi: ho néi he muén gi, ho quan tam dén van dé nay nh thé nao va anh hudng cla moi ngudi 1 bao nhiéu. Hinh 4.1 cho biét mét loat cdc Iya chon chinh sich, mé ta ca theo cap dO va theo thang gid tri. (C6 mot céch dit gid tj kha dé, d6 14 nhd chuyén gia danh dau cac Iva chon chinh sach Jén mt doan thing, nhan manh la khoang céch gitta ching phai phan anh duge twong quan giifa cic chinh sich véi nhau. Sau d6 c6 thé ding thudc do cac khoang cach d6, thé la co mot thang diém don gidn). ‘Hinh 4.1. Vén d& Bac Trig Tien Logi tre bom 91 Hoi nam 2004, khi nghién citu vé Bac Triéu Tién, t6i xac dinh duoc co nm mutoi nguéi tham gia tro chgi chinh tr qude té phite tap nay. C6 hai nguii cé quyén phi quyét la Kim Jong Nl vi George W. Bush, nghia la khong thé di dén théa thudn néu khong c6 su. déng ¥ cia ho. Kim Jong fl mudn cudi cing sé c6 théa thuan, nhumg théa thuan 46 dude xay dumg theo cach nao 46 dé sau nay dng ta cé thé gian lan, boi ude (diém 10 trén thang diém). Theo cac chuyén gia, Bush muén Bac Triéu Tién xoa bé hoan toan cac chutdng trinh hat nhan vo digu kién (100 trén thang diém), Khi 46, néu Khong c6 chién luge thi hai bén khong thé di dén théa thudn vi hai nhan vat chinh trong trd choi lai cé ky vong céch mhau qua xa, ding théi ca hai déu khong phai kiéu ngudi sin long théa hiép, Nhung tinh toan so b6 dau tién vé két qua co thé xiy ra cho théy cée bén ting ho manh Iya chon Bac Triéu Tién cat gidm dan vii khi hat nhan, ddng thdi My cé that do nhugng bd, tic 1a dim bao an ninh cho Bac Triéu Tién va chap nhan cho nudc ngoai vién tro kinh té & muc d6 nhat dinh. Tai sao t6i lai di dén két luan do? Thong tin vé mdi ngudi chai toi thu thap dude - vé quan diém, mite dé quan tam va anh hudng cia ho trong vin bai Bic Triéu Tién - cho phép chung ta biét mdi két qua co kha nang xay ra co bao nhiéu dong luc dang sau. Sttc anh huéng cia méi ngudi choi, mot trong ba thong tin cn thiét, cho thay ho sé thuyét phuc nguéi khac dén mic nao chit khong phai ho cé kha nang thuyét phuc dén dau. Diéu nay phy thudc vio viée ho c6 san léng sit dung site anh. huéng cia minh trong cuéc choi nay hay khéng, va do dé phu thu@c vao mute dO quan trong cia van dé d6i véi ho. Nhu vay, ching ta c6 thé xac dinh thé luc ca mdi ngudi choi - tic 1a sttc ép ma ho sé thuc su tao nén lén két qua cudi cing - bing mic 46 anh hung nhan véi mite dé quan tam cia ho. ‘Voi thong tin d6, chting ta co thé rut ra duge két qua thi nhat trong hai két qua du bao so bd twung déi dang tin cay (tam thoi chung ta bé qua quyén phi quyév). Hinh 4.2 cho thay phan bé mttc 6 anh huéng én méi Iva chon trén thang diém. Ban hay xem hinh 92 ‘Tro choi titn dodn

You might also like