Triết Học Pháp Quyền Của Lão Tử - Bùi Ngọc Sơn

M S: TPA - 07 - 02
223-2006/CXB/22-27/NXBTP
ThS. BI NGC SN
*
NH XUT BN T PHP
H NI - 2007
DN NHP #
Trung Quc thi tin Tn c mt ngi tn l

Tng Ngc ni ting v p trai v gii vn chng.
Tng truyn mt ln vua s hi ng:
- c hnh ca tin sinh ra sao m thin h ch
thm t vy?
* t
Tng Ngc p:
- C ngi khch qua ng ca kinh , mi u
ht khc H l ba nhrHl) c vi nghn ngi hp
li m ho. Ht ti khc Dng a di l(2) th ch cn
vi trm ngi ho, n bi Dng xun bch tuyt)
th ch cn vi chc ngi... Th l khc cng cao,
ngi ho cng t(4).
Trit hc php quyn, i vi ngi Vit, c th v
Mt khc ca thng dng nht.

s Mt khc ht thng dng va va.
(3 Mt khc ht hi cao.
,4) Nguvn Hin L: i cng vn hc s Trung Quc. Nxb.
Tr, H 1997' tr. 103
5
Trit hc php quyn ca Lo t
nh mt khc Dng xun bch tuyt. l mt

khc ca cao nn t ngi ho theo.
Trit hc php quyn l mt lnh vc khoa hc c
bit cn thit vi vic t chc i sng ca mt quc
gia v mc tiu thnh vng. Mun ci cch nh nc
v php lut, chng ta cn phi bit n nhng nguyn
l ph qut cha ng trong trit hc php quyn.
Tuy nhin, khng c trit hc th con ngi vn
sng. Khng c trit hc php quyn th Nh nc vn
hot ng v php lut vn c ban hnh. Nhng,
Nh nc v php lut hin hu l mt chuyn cn
chng c hu ch vi x hi hay khng li l chuyn
khc. Nh nc Vit Nam ang nm trong qu trnh
ci cch. Chng ta ang c rt nhiu cuc ci cch v
mt nh nc: ci cch hnh chnh, ci cch t php,
ci cch lp php. Nhng n lc ci cch nh nc ca
chng ta mc d t c nhng kt qu nht
nh nhng c th ni cn phi cn nhng bc di
hn. c nhng bc i di, mnh, v nhanh trn l
trnh ci cch nh nc v php lut hng n mc
tiu xy dng thnh cng Nh nc php quyn,
chng ta cn phi pht trin vic nghin cu trit hc
php quyn, mong cu tm ra nhng nguyn l c bn
cho vic ci cch.
6
Dln nhp
Nhng tinh hoa t tng trit hc php quyn ca

cc tc gi t ng sang Ty cn phi c khai thc.
Vi mt suy ngh nh vy, ti mo mui bt tay
nghin cu v vit ra y nhng hiu bit ca mnh
v trit hc php quyn ca Lo t - trit gia xut sc
ca phng ng c i.
Ti sao ti li chn v trit hc php quyn
phng ng? L do trc tin v ti l ngi phng
ng, mun nghin cu s dng cho t nc ca
ti phng ng. Ti t nhn thy mnh vn c
duyn n vi c hc phmg ng. Ti tm hiu v
c trit Trung Hoa t r t sm, t khi cn ngi trn
gh nh trng ph thng trung hc.
Mc d l ngi ham thch v c hc phng ng
nhng chuyn mn ca ti li l lut hc. S kt hp
gia lut hc v c hc phng ng trong ti lm
ti ny ra nh tm hiu v trit hc php quyn
phng ng. Mt sn phm ban u ca s kt hp
ny c hn hnh ra mt qu v c gi. l
cun sch Trit l chnh tr Trung Hoa c i v vn
N h nc p h p quyn" do Nh xut bn T php
n hnh nm 2004. Sau cun sch ny, ti d kin s
vit thm v trit hc php quyn ca tng trit gia,
hoc hc phi c cp trong cun sch.
7
Hc phi u tin m ti la chn vit l Lo

gia. Trong s" cc trit gia c phng ng th Lo t
c bit thu ht ti. Trit l nhn sinh ca Lo hc
9 9 * /
nh hng n li sng ca ti. T nhn quan lut hc

nhn v Lo t, ti nhn thy Lo t c nhng t
tng trit hc php quyn c bit. Trn c s nghin
cu bc u, ti cho rng trit hc php quyn ca
Lo t c nhng im tng ng vi thuyt php
quyn t nhin. ng thi n cng c nhng im b
sung cho l thuyt nh nc php quyn. Chnh v vy
m mt s' ht nhn hp l trong trit hc php quyn
ca Lo t c th c khai thc vn dng trong
vic xy dng Nh nc php quyn nc ta. Do ,
ti quyt nh vit ring mt tc phm v trit hc
php quyn ca Lo t.
Trit hc php quyn nghin cu nhng nguyn
l v php lut v chnh quyn. Khc vi cc khoa
hc php l thc chng nghin cu v cc lut hin
hnh, trit hc php quyn c nhim v t n cc
t tng c s dng lm c s cho php lut, v
xy dng chnh quyn. Nghin cu trit hc php
quyn ca Lo t l kho cu nhng t tng, quan
nim ca Lo t v bn cht, nguyn l ca lut php
v nh nc.
8
4
Dn nhp
Cch thc ca ti l sau mi phn trnh by v

trit hc php quyn ca Lo t ti s tin hnh so
snh v gi m nhng kh nng c th tip thu trong
vic hon thin php lut v Nh nc Vit Nam
hin nay.
Lo t ch trng u ngn, hnh bt ngn chi
gio. C cun o c kinh ch khong hn 5.000
ch. Lo t ni t nhng nhiu, v ti ngn ngoi.
Ti cng ch do ham thch m tm hiu v Lo t v
cng ch mi tm hiu bc u nn khng th trnh
khi vic khng hiu n ni n chn. Mong nhn
c s gp ca bn c.
Thng 1 nm 2007
TC GI
9
Chng I
Thi i, con ngi v tc phm
1. Nhn vt Lo t
*
Lo t l nhn vt l trong lch s trit hc nhn

loi. Lo t l mt nh t tng ln khng ch ring
ca Trung Quc m cn l ca c th gii nhng thn
th ca ng cn nhiu iu b n. nh hng ca ng
i vi Trung Quc v cc nc ng khng thua
km g Khng t. T thi T M Thin n nay, bit
bao nhiu nh tra cu cc sch c tm hiu Lo
t tn tht l g, sng thi no, lm g, tip xc vi
nhng ai, nhng h ch a ra nhng gi thuyt, v
cng bn cng thm ri v kin mu thun nhau.
11
Thm ch tc phm Lo t m hu th - thi Hn

gi l o c kinh ch khong hn nm nghn ch,
mi mi lm trang sch m nhn loi tn khng
bit bao nhiu giy mc gii thch v mi ngi
gii thch mt kiu. Hn nm nghn ch trong o
c kinh cng khng bit ch xc tc gi l ai, vit
vo thi k no. Cuc i v tc phm ca Lo t vn
l nhng b n v s cn l nhng b n. Hu th ch
c th c nhng gi thuyt v nhn vt c bit ny
ca nhn loi.
S k ca T M Thin l tc phm sm nht ghi
chp v cuc i ca Lo t. S k vit:
Lo t l ngi lng Khc Nhn, Hng L
huyn Kh, nc s, h L tn t l B Dng, tn
thu l am. ng lm quan s gi nh cha sch ca
nh Chu. Khng t n Chu, mun hi Lo t v l.
Lo t ni:
- Nhng ngi ng ni u tan xng nt tht c
ri, ch cn li ni ca h thi. V li ngi qun t
gp thi th xe nga ngnh ngang; khng gp thi th
nh c bng xoay chuyn. Ti nghe ni: Ngi bun
gii th bit gi ca bu, khin ngi ta thy dng
nh khng c hng. Ngi qun t c tt th din
mo dng nh ngu si. ng nn b ci kh kiu ngo
12
Chng I. Thi i, con ngi v tc phm
cng ci lng ham mun nhiu, ci v hm h cng

ci ch tham lam i. Nhng ci y u khng c ch
cho ng. Ti ch bo ng c th thi.
Khng t ra i, bo hc tr:
- Con chim ta bit n bay; con c, ta bit n li; con
th ta bit n chy. i vi loi chy th ta c th dng
li sn; i VI loi li ta c th dng cu bt; i
vi loi bay th ta c th dng tn bn; n nh con
rng ci my ci gi ln tri, ta khng sao bit c.
Hm nay gp Lo t, ng ta c l l con rng chng?
Lo t trau di o c, hc thuyt ca ng ct
ch giu mnh, kn ting. ng nh Chu lu, thy
nh Chu suy bn b i. n ca quan, quan coi ca
quan l Don H ni:
- ng sp i n ri, hy gng v ra m lm sch.
Ri Lo t bn lm sch, gm hai thin thng, h
ni v ngha ca o" u c hn nm nghn ch.
on ra i, khng ai bit cht nh th no.
C ngi li ni:
- Lo Lai t cng l ngi nc S, lm mi lm
thin sch ni v cng dng ca o gia. ng ta cng
sng mt thi vi Khng t. i khi Lo t sng hn
13
mt trm su mi tui, c ngi ni ng hn hai

trm tui, v ng tu o ko di tui th.
Sau khi Khng t m t 129 nm, s k chp thi s
nh Chu tn l am yt kin Tn Hin cng, c ni:
- Lc trc Tn hp vi Chu ri li tch, tch trm
nm ri li hp, hp by mi nm ri ng b vng
s xut hin.

C ngi bo am tc l Lo t, c ngi bo l
khng phi. i khng bit l ai ni phi, ai ni
khng phi.
Lo t l ngi qun t i n. Con ca Lo t
tn l Tng lm tng nc Ngu c phong t
on Can. Con ca Tng l Ch, con ca Ch l
Cung, cht ca Cung l H, H lm quan thi Hn
Vn , con ca H l Gii lm thi ph ca Gio Ty
vng tn l Ngang, nhn y c tr T. Ngi i
theo thuyt ca Lo t th bi bc Nho hc, theo Nho
hc th bi bc thuyt ca Lo t. Phi chng cu:
o khc nhau khng gip cho nhau l ngha nh
vy L Nh ch trng v vi m nhn t cm ho,
thanh tnh m nhn t quay v ng p h m\
(l>T M Thin: s k, (Bn dch ting Vit ca Phan Ngc),

Nxb. Vn hc, H. 2003, tr. 299-300.
14
Phn T h gia, thin Khng t th gia ca S k

cn c mt on chp li Lo t khuyn Khng t:
Ti nghe ni ngi giu sang ly tin bc tin
nhau, ngi nhn c dng li ni tin nhau. Ti
khng th lm ngi giu sang, nhng trm ly ting
l ngi nhn c, xin c li ny tin ng: K thng
minh v su sc l gn ci cht v h khen ch ngi
ta mt cch ng n. K gii bin lun, u c rng
su lm nguy n thn mnh v h nu ln ci xu ca
ngi khc. K lm con khng c cch g gi mnh.
K lm ti khng c cch g gi m n h ra)
Khi vit truyn Lo t, T M Thin s dng
nhng t liu v Lo t c t thi tin Tn. Sch ni
v Lo t thi tin Tn u tin phi k n l b
Trang t (Nam Hoa kinh), cc thin Thin o, Ngoi
vt, Thin vn. Nguyn Hin L cho bit, ngoi Nam
Hoa kinh ra, T M Thin khi vit v tiu s Lo t
c th cn dng n cc b s c hoc gia ph h Lo,
c th c trong cun Qun Don t na. Bn cnh ,
cc b Tun t, Hn Phi t, Chin Quc sch, L th
Xun Thu cng nhc n Lo t nhng ch bnh lun
<MT M Thin: s k, (Bn dch ting Vit ca Phan Ngc),

Nxb. Vn hc, H. 2003, tr. 198.
15
hc thuyt m khng cho bit g thm v cuc i ca

ng. Khong hai th k sau b S k ca T M Thin
ra i, c mt ti liu na l b Tiu i ka\ thin
Tng t vn thut li vic Khng t hi Lo t v l.
Trong c k rng ln Khng t theo Lo t lm
tr tng Hng ng, gia ng gp nht thc. Lo
t bo: Khu! Ngng li, t quan ti l ng bn
phi, ngng ting khc i s bin i". Khi h t
nht thc ri, m tang mi li tip tc i. Lo t b:
Nh vy l l\
i th v tiu s ca Lo t do sch xa li
f
chng ta ch bit c by nhiu. Tuy nhin, nhng

im trn v cuc i ca Lo t t ra nhiu nghi
vn cho i sau.
HTiu i k: Cui i Hn V , ngi ta ph tng vch

nh Khng t, tm thy mt s' sch c: Thng th, L k,
Lun ng... B L k tm c gm 131 thin, sau Liu
Hng (80-9 sau CN) thu thp thm, hiu ch li c 24'0
thin. i sau na, i c b nhng thin trng lp i, thiu
li cn 85 thin, thnh mt b gi l i i k (L k ca
ng i ln). Sau chu ca i c (c sch chp l em), tm
l i Thanh, rt li na, cn 46 thin, gi l Tiu i k (L
k ca ng i nh.)
(2) Nguyn Hin L: Lo t - o c kinh, Nxb. Vn ho -
Thng tin, H. 1994, tr. 10.
16
Trong phn u Truyn L o t, T M Thin bo

Lo t h L, tn l Nh, thu l am. Nhng T M
Thin cn cho bit c ngi bo Lo t l Lo Lai t.
Bn thn trong S k, T M Thin nghi ng Lo
t v Lo Lai t l hai con ngi.khc nhau. Trong
thin Trng Ni t, T M Thin bo Khng t tn
trng Lo t Chu, Lo Lai t S. Nh vy l T
M Thin coi Lo t v Lo Lai t l hai ngi.
ng cn bo Lo t vit hai thin sch ni v ngha
ca o v c; Lo Lai t vit mi lm thin sch
ni v cng dng ca o gia. Nh vy cng c ngha
l Lo t khng phi l Lo Lai t.
T M Thin chp rng Lo Lai t cng thi vi
Khng t. Nhng, hc gi Nguyn Hin L cho bit,
theo V ng th sch Khng Tng t bo Lo Lai t
ng thi vi T T, chu ni ca Khng t, v c ln
vn p vi T T. Nguyn Hin L kt: Vy, Lo Lai
t l ngi c tht, nhng ch ging Lo t ba im:
cng h Lo, cng l ngi nc s, cng thuc phi
o gia; khng th bo Lo Lai t l Lo t c'1'.
T M Thin cn a ra mt kin na: c ngi
bo Lo t chnh l Thi s am, ngi ny n ra
Nguyn Hin L: Sd, tr. 20.
2.THPQ-A
mt Tn Hin cng sau khi Khng t mt c 129

nm. T M Thin ch ghi li mt kin nh vy
nhng khng c ph bnh g c, ch bo: i khng
bit l ai ni phi, ai ni khng phi".
Theo hc gi Nguyn Hin L, h tn, v tn t
ca Lo t rt thng dng t xa ti nay. Tn l Nh,
t l am th rt ph hp(1>. N h c ngha l tai. Theo
Thuyt vn g ii t, ch am c ngha l: tai thng
xung. Theo truyn thuyt th Lo t sng rt th nn
ngi ta gi l Lo am (ng gi tai di), nhng v
tn trng m ch gi l Lo t.
V h L ca Lo t th Nguyn Hin L cho bit
t nm 1973 hc gi D Bi Lm cng b i
Loan kin cho rng Lo t khng phi h L m h
Lo vi lp lun nh sau: Tra khp cc sch c th
thi Xun Thu khng c h L, m i n thi Chin
Quc mi c L Khi, L Khc, L Mc..., nh vy
bit h L xut hin rt tr. L o t p h i l h Lo.
Sch T truyn, nm 15 i Thnh cng c L o T,
nm 14 i Chin cng c Lo K, Lun ng c L o
Bnh, S k c L o Lai. Khng th tra kh o bit
Lo t c thuc dng h nhng ngi khng,
18
2 THPQ-B
nhng khng cn nghi ng g na, thi c c h Lo

ri. V li cc trit gia thi tin Tn u cgi bng
h, nh Khng t, Mc t, Trang t, Tun t, Hn t,
khng nh no khng nh vy. L o t khng ra ngoi
l . Gi l Lo t ch khng p h i L t, l Lo am
ch khng p h i L am, nh vy r rng l h Lo
ch khng p h i h L. H L o m gi lm ra h L l
do l ch Lo, L c hi ging nhau, cng nh Tun
K hanh b gi nhm l Tn K hnha).
S k ca T M Thin lm cho nhiu ngi tin
rng Lo t cng thi vi Khng t v thc s Khng
t hc l t Lo t. H Thch - nh nghin cu trit
hc Trung Quc rt ni ting cho bit: Theo Khng t
th gia v Lo t lit truyn trong S k th Khng t
tng gp Lo t. Vic ny khng bit xy ra vo nm
no. Nhng theo S k th Khng t cng Nam Cung
Knh Thc i n nc Chu. Li cn c vo T truyn
nm Chiu cng th 7 th Mnh Hy t sp cht c
truyn lnh cho Mnh t v Nam Cung Knh Thc
cng i theo Khng t hc l. Mnh Hy t cht thng
hai nm Chiu cng th 24. Nhn mt on trong
thin Tng t vn sch L k c dn li Khng t:
Nguyn Hin L: Sd, tr. 12-13.
19
Ngy xa ta cng L o am i tr tng Hng ng

ra n ng c thy nht thc", ng Dim Nhc C
suy ra gi T ngy At Mi sc, thng nm ma h
nm Chiu cng th 24 c nht thc v ng vo hn
nht thc. Nhn ng on nh nm Chiu cng
th 24 l nm Khng t v Chu gp Lo t, nm y
Khng t ng 34 tui.
H Thch c v tin thuyt trn nhng cng cn
nghi vn ba im. Th nht, thin Tng t vn c th
tin c khng? Th hai, cha ca Nam Cung Knh
Thc cht cha y ba thng, vy Nam Cung Knh
Thc c th theo Khng t v Chu c khng? Th
ba, Thin Tng t vn" c ni nht thc, ng tin. C
th l k nht thc nm Chiu cng th 31. Nhng d
sao, lc Khng t i v Chu cng sau nm Khng t
c 34 tui (tc nm 518 tr.CN). H Thch kt lun:
i khi Khng t gp Lo t vo khong nm 34
tui (nht thc nm 518 tr.CN) n 41 tui (nht thc
nm 551 tr.CN)' Lo t ln hn Khng t nhiu nht
cng khng qu 20 tui".
111H Thch: Trung Quc trit hc s i cng, (Bn dch ca

Minh c), Nxb. Vn ho - Thng tin, H. 2004. (Ghi ch: H
Thch vit tc phm ny bng ch Hn, Thng v n th
qun xut bn nm 1919).
20
Nh vy, H Thch cho rng Khng t gp Lo

t. Cng suy ngh vi H Thch c cc nh kho cu
nh Cao Hanh, Quch Mt Nhc.
Nhng ngi ch trng Khng t gp Lo t da
trn lp lun rng sch thi Chin Quc c ti by
tm ch ni v vic vn l nn khng th l chuyn
ba t c. Hn na, T M Thin l mt nho gia
rt sng bi Khng t, li l mt s gia rt c lng
tm, nn khng c ti liu chc chn th sao li chp
chuyn vn l , n lm gim gi tr ca Khng t i.
Ngoi ra, cn l do na l L k l mt b kinh ca
Nho gia, nhng ngi bin tp b ( Lu Hng, i
c, i Thanh) tt phi l nhng nh nho thn
trng; nht l trong thin Tng t vn c chp rng
Lo t vi Khng t i tr tng Hng ng, gia
ng gp nht thc. Chuyn tt c thc, ch
ngi ta ba ra chuyn nht thc lm g(1>.
Cu truyn v vic Khng t vn l Lo t m T
M Thin a ra trong s k b nhiu hc gi nghi
ng l khng c thc m ch l mt cu truyn ng
ngn. Hc gi Nguyn Hin L cho bit nhiu nh
'u Nguyn Hin L: Lo t - o c kinh, Nxb. Vn ho -

Thng tin, H. 1994, tr. 14-15.
21
kho cu ca Trung Quc nh Tt Nguyn, Ung

Trung, Lng Khi Siu, C Hit Cng, La Cn Trch
cho rng thc cht Khng t khng gp Lo t"*.
Cc hc gi nghi ng rng khi vit v tiu s Lo
t, T M Thin da vo cc t liu thi Chin
Quc ni v Lo t, m nht l sch Trang t (i sau
l Nam Hoa kinh). M sch Nam Hoa kinh mang
tnh cht ng ngn nn nhng cu truyn trong sch
ny khng th tin c. Bn thn sch Nam H oa kinh
cng cho bit: Trong cun ny, ng ngn chim chn
phn mi". (Nam Hoa kinh, Tp thin, Ng ngn).
T M Thin cng bit sch ca Trang t i u
theo li ng ngn2).
Nhiu ngi cho rng chuyn Khng t vn l Lo
t ch l mt cu truyn ng ngn do cc o gia
tng tng ra cao o gia v ph phn Nho
gia. Hn na, cu chuyn trn nm trong N goi thin
nn li cng kh tin v nhiu hc gi chng minh
c rng trong b Nam Hoa kinh, ch phn Ni thin
l ng tin do Trang t vit cn Ngoi thin v Tp
111 Nguyn Hin L: Sd, tr. 14.

T M Thin: S k, (Bn dch ting Vit ca Phan Ngc),
Nxb. Vn hc, H. 2003, tr. 301.
22
thin mang tnh cht ngu th.

u th k XX, nhng nghin cu v Lo t
chng minh rng t tng ca Lo t khng phi l
sn phm ca thi Xun Thu, m l sn phm ca
gia hoc cu thi Chin Quc. Cc nh nghin cu
gn y nu ra gi thuyt rng Lo t chnh l Lo
am, ngi dng nn hc thuyt trit hc t nhin
u tin v v i nht ca Trung Quc, nhng Lo
am hay Lo t li khng t mnh vit ra tc phm
m L o t phi l sch ca mt ngi hay mt nhm
ngi no y thuc v hc phi Lo t (o gia)
gia hay cui thi Chin Quc vit ra<n.
Nh vy, theo cc hc gi hin nay, nhn vt Lo
t hay Lo am v tc phm L o t l hai vn
khc nhau. Lo t hay Lo am khng phi l tc gi
ca tc phm L o t. Mc d cn nhiu vn tn
nghi nhng tm thi c th chp nhn c mt nhn
vt Lo t, l ngi nin trng i vi Khng t. Cn
cun sch L o t l mt tc phm ca thi i sau.
V qu qun ca Lo t nc S th khng c
Cao Xun Huy: cng bi ging trit hc c i Trung

Quc, (In trong sch T tng phng ng gi nhng im
nhn tham chiu), Nxb. Vn hc, H. 1995, tr. 416-417.
23
nhiu nghi vn. C th nc S l ngun cm hng

Lo t dng nn thuyt v vi thun theo t nhin. T
tng ca Lo t rt hp vi bi cnh nc s. Tng
truyn, Trang t - hu du xut sc ca Lo t, l ngi
nc Tng nhng cng i n nc S v rt thch cuc
sng y v hp vi thuyt tiu dao ca mnh.
Trong tc phm vn hc Truyn Trang t, Vng
Tn Dn vit v nc S: Nc s lp nc chm,
ngi S thot ra t cuc sng mng mui nguyn
thu cha lu, vn ho vn c ca h rt yu, tuy c
ch vit v ting ni s, nhng khng dng ting m
ghi chp sch v. Cc c h php tc, phn
nhiu bt chc khun php ca cc nc trung
nguyn. Vn ho l tr ca trung nguyn nh hng
n nc S ch yu l ca tng lp qu tc ca x
hi, cn xm nhp vo dn d thi rt t. N ht l vng
Nguyn Tng, ngi s thun p h c cn bn vn
khng hiu l tr l g. Trang Chu cm thy nh th'
l may cho nc S v cho c chnh m inh. Theo
chng, ngi s khng tip thu th gio hun nhn
ngha l tr , khng hc cc th vy bn n tm linh ,
th hc vn giam cm ch; li c th dng n sc
tng tng ln lao b sung cho s thiu thn v
kin thc, thng qua ho nhp vi thin nhin, t
24
n hiu bit sinh mnh v th gii trn vn, mi

l o lm ngi chn chnh. N g i s th tm hn
v,o sng ni, bung th hnh hi, mng tng xa
xi, hiu bit m lut, l cuc sng l tng ca con
ngi. Vng Nguyn Tng l vng t ha vnh
hng ca con ngi tm thy hnh p h ciU.
Theo S k th Lo t lm quan s gi nh cha
sch ca nh Chu. Chi tit ny c ni n trong
sch Nam hoa kinh, thin Thin o. Nam hoa kinh
vit: Khng t qua phng Ty gi sch ca mnh
vo th ca nh Chu. Mn l t L tha: Con
nghe ni c mt v th qun tn l L o am nay
t chc m v vn. Thy mun gi sch vo th
quan th th li hi ng y xem sao. V chc tc ca
Lo t th i sau khng c nhiu nghi ng.
Lo t mt khi no v u? y cng l mt vn
b n. S k ca T M Thin bo c ngi ni Lo
t sng hn 160 tui; c ngi bo l hn 200 tui.
y c th l nhng li n trong thin h v c th
ngi ta cho rng Lo t nh hc thuyt ca mnh
sng ho hp vi t nhin nn sng lu. T M Thin
Vng Tn Dn: Truyn Trang t, tp 1, (Ngi dch: L

Xun Khi, Trn Hip), Nxb. Hi Nh vn, H. 2004, tr. 101.
25
ch chp li ch chc ng cng khng tin. H Thch

on Lo t c sng nhiu nht cng n 90 tui
m thi".
V ci cht ca Lo t hin thi khng cn kho
cu c na. C mt cu chuyn sau y ni v ci
cht ca Lo t chp trong Nam Hoa kinh nhng ch
c xem nh l mt chuyn ng ngn do Trang t
tng tng ra ch khng c tht.
L o am cht, Tn Dt li iu khc ba ting ri
ra. Mt mn sinh ca L o am hi: ng p h i l bn
ca thy ti khng". P h i. iu nh vy coi c
khng?' Tn Dt p: c ch. Mi u ti tng
nhng ngi khc ton l ngi thn c, by g i thy
l khng phi. Khi ti vo iu, thy c ngi g i khc
ng y nh khc con, c ngi tr khc ng y nh
khc cha. ng y c x vi ngi khc, chc khng
cn h khen, khng cn h khc m h vn khc, nh
vy l h trn o tri, tri chn tnh, qun ci bn
chn ca ng y; c nhn bo th l b hnh p h t ca
tri. Thy anh sinh ra l ng vi thi, ri cht i l
thun l tri. Vui vi thi, thun o tri, th khng b
H Thch: Trung Quc trit hc s i cng, Bn dch ca

Minh c), Nxb. Vn ho - Thng tin, H. 2004, tr. 94.
26
Chng i. Thi i, con ngi v tc phm
VUI bun lm dao ng trong lng. Ngi xa bo nh

vy l c Tri g ii phng cho." (Nam Hoa kinh,
Dng sinh ch).
2. Tc phm o c kinh
Tiu s ca Lo t mi mi vn l nghi vn. Tuy
nhin, v tc phm L o t th tnh hnh c v kh
quan hn.
Trc y, ngi ta tin theo T M Thin rng
chnh Lo t vit sch Lo t theo yu cu ca Don
H, tc l tc phm xut hin vo i Xun Thu. Nhng
n th k XVIII, c ngi nghi ng iu (Tt
Nguyn hay Ung Trung) ri sau Khang Hu Vi,
Lng Khi Siu, Tin Mc, Trng Ty ng, Phng
Hu Lan, C Hit Cng, La Cn Trch, V ng... mi
ngi gp mt kin, ng thanh tha nhn rng sch
Lo t xut hin trong thi Chin Qucll). Cc hc gi
dng nhng phng php nghin cu khoa hc hin
i phn tch t ni dung n hnh thc ca cun sch
Lo t chng minh lun im trn. Xin dn ra
nhng lp lun quan trng nht.
Nguyn Hin L: Lo t - o c kinh, Nxb. Vn ho -

Thng tin, H. 1994, tr. 28.
27
Sch Lo t ph nhn tri c tn v tri v t

u do o sinh ra. T tng ny khng th c vo
thi Xun Thu v vo thi k ny ai cng trng tri,
th tri nn khng th c thuyt c.
Sch L o t phn i chnh sch thng hin (bt
thng hin s dn bt tranh) m chnh sch ny
xut hin kh mun, vo thi ca Mc t. Sch Mc
* 9
t Cmt thin nhan l Thng hin. Phi c chnh

sch Thng hin ri th sch Lo t mi o
chnh sch . Nh vy, Sch Lo t phi xut hin
sau Khng t v Mc t.
Sch L o t o l ca Khng, Mc. Nh vy,
phi c t tng v l ri th mi c s o l.
Phm tr nhn ngha l mt i tng cng kch
ca sch L o t. Nhng, mt hc gi Nht Bn cho
rng thi Khng t cha c phm tr ghp gi l
nhn ngha". Mc t c" dng hai t nhn ngha i
lin vi nhau, Tng t cng c dng, nhng n
Mnh t th hai ch nhn ngha mi tr thnh tiu
ng ca Nho gio<0.
Dn theo: Cao Xun Huy: cng bi ging trit hc c

i Trung Quc, In trong sch T tng phng ng gi
nhng im nhn tham chiu", Nxb. Vn hc, H. 1995, tr. 416.
28
Sch L o t bn nhiu v v danh. Nhn im

ny, Phng Hu Lan suy lun: Ti ngh rng quyn
sch ny c vit hay hnh thnh sau Hu Thi v
Cng Tn Long ch khng p h i l trc... s d nh
th, v sch L o t cha ng nhiu on bn lun
rt quan trng v v danh, nhng bn lun bt buc
nhng trc ht ngi ta p h i c thc v s hin hu
ca danh a).
Xt v mt vn th, sch L o t dng mt th vn
c bit, xen nhiu chm ngn, chng no cng c
nhng v i nhau, gn nh th ph. Li vn ny
phi vo thi Chin Quc mi c ch cha th xut
hin vo thi Xun Thu.
Nh vy, im c thng nht chung l sch Lo
t xut hin vo thi Chin Quic, nhng c th giai
on no th cng cn nhiu kin khc nhau. C
ngi bo sau Mc t trc Trang t. C ngi bo
khong t Trang t ti Tun t. Theo Nguyn Hin
L, kin c hu ht cc hc gi chp nhn l sch
Lo t xut hin sau Khng, Mc, v trc Mnh,
Trang (hai nh ny ng thi vi nhau), tc trong th
Phng Hu Lan: i cng trit hc s Trung Quc, Nxb.

Thanh nin, H. 1999, tr. 105.
29
k th IV trc Ty Lch(".
Ai l tc gi ca sch Lo t? Ngi ta khng th
bit chc chn Lo t l ai cng nh khng th bit
chn chn ai vit sch Lo t. Quch Mt Nhc cho
rng sch Lo t' l tc phm ca Hon Uyn, mt
thnh vin ca o gia, c mt Tc H, i Tuyn
Vng nc T<2). y cng ch l gi thuyt, cha hn
l chn l.
Nhiu ngi cho rng tc gi ca sch L o t khng
phi l mt ngi, m l ca mt nhm o gia theo t
tng ca Lo t din li hc thuyt ca thy. N xut
hin vo th k th IV tr.CN nhng phi n th k
th III tr.CN mi c hnh thc nh chng ta c ngy
nay. Tuy n khng phi do mt ngi vit nhng cng
khng phi l mt tp tc; khng k mi chng do
ngi sau thm vo th t tng trong Lo t vn nht
qun, vn l ca mt bc thy m mn chp li<3.
Chng ta khng bit bc thy l ai, sinh v mt
khi no, nhng chng ta c tm chp nhn theo
truyn thng gi l Lo t hay Lo am. V khi

,2> Cao Xun Huy: Sd, tr. 416-417.
,3) Nguyn Hin L: Sd, tr. 35.
30
Chng I. Thi di, con ngi v tc phm
phi rm r, phc tp, chng ta tm gi tc phm

Lo t ca Lo t v khi dn sch Lo t chng ta s
ghi l L o t ni , hay L o t vit. iu ny cng
khng c hi g. Cng nh, mn cch ni ca Phng
Hu Lan, ngy nay chng ta ni ti mt tri mc, mt
tri ln, mc d chng ta tha bit rng mt tri
khng mc v cng khng ln bao gi. Hung chi, tc
phm L o t tht s cha ng t tng ca Lo t.
Sch Lo t c nhiu bn. Bn di nht gm khong
5.200 ch, bn ngn nht khng n 5.000 ch. Bn
lu hnh ngy nay khong hn 5.000 ch, chia lm 81
chng ngn. C l t gia th k II tr.CN, Hn Cnh
cho rng ngha trong sch Lo t thm thu nn
gi l kinh; v t sch Lo t cn c tn l o c
kinh. Gi l o c kinh v sch ny lun v o v
c. 81 thin chia thnh hai thin; thin thng t
chng 1 n chng 37 gi l o kinh; thin h t
chng 38 tr i gi l c kinh. o c kinh mi
u c bao nhiu chng chng ta khng bit c.
Bn 81 chng ngy nay l ca H Thng cng v
Vng Bt(1).
o c kinh rt ngn gn, li l sc tch, d nh
Nguyn Hin L: Sd, tr. 36-37.
31
nhng kh hiu. Trong c nhiu cu ti ngha, li

dng nhng hnh tng nn c nhiu bn ch thch
khc nhau. 0 Trung Hoa, sch c nht ch gii o
c kinh l sch Hn Phi t, thin Gii Lo v D
Lo. Hai bn c khc kh ni ting l bn L o t
chng c ca H Thng cng, mt n s sng khong
cui Hu Hn (th k th II sau CN); bn L o t ch
ca Vng Bt (226 - 249), ngi thi Tam quc.
Ngoi ra, v sau cn c cc bn khc nh L o t g ii
ca T Thc, L o t o c kinh kh o d ca Tt
Nguyn, L o t chnh h ca Cao Hanh, L o t g ii
ca Dip Mng c...
Ngi chu u bit n trit hc ca Lo t vo
khong u th k XIX qua bn dch ra ch Latinh
ca Rmusat, nhng bn dch ny khng chnh xc.
V sau, nh c bn dch ra ting Php ca Stanislas
Julien, Lo t mi bt u hp dn cc nh trit hc
Ty phng. Hin nay cc nc Php, c, Anh, c
nhiu bn dch sch Lo t v hng trm tc phm
nghin cu Lo tH).
nc ta, ni n ngi am hiu su sc nht
chc khng ai khng k n c gio s Cao Xun Huy.
Cao Xun Huy: Sd, tr. 418-419.
32
Vo khong nhng nm 20 - 30 ca th k XX, Cao

Xun Huy dnh nhiu th gi nghim ngm li Lo t
v Bch gia ch t. Nhng bui ging ca Cao Xun
Huy v Lo t dn dn thu ht ng o ngi nghe.
Bin chng php ca Lo t i vi hc gi Vit Nam
lc by gi l c mt vn l lng, hp dn. Sau
nhng cuc thuyt trnh m thoi, ng nghim
nhin c mnh danh l nh o hcHl\ Cao Xun

Huy l mt nh o hc, l mt trit gia ca Vit

Nam hin i. Nhng bi ging ca ng sau khi mt
c hc tr bin son li thnh tp sch gi tr T
tng phng ng gi nhng im nhn tham chiu.
ng c tng gii thng H Ch Minh.
Ngoi ra, chng ta cng c th k n nhng hc
gi khc Vit Nam c nhng nghin cu v Lo
t nh Ng Tt T", Nguyn Hin L, Nguyn Duy
Cn, Phan Ngc...
3. Thi i hnh thnh trit hc php quyn

ca Lo t
Lo t vit o c kinh l dnh cho cc nh
Nguyn Hu Chi: Cao Xun Huy trong th gii ngi hin,

In trong sch T tng phng ng gi nhng im nhn
tham chiu, Nxb. Vn hc, H. 1995, tr. 24.
3.THPQ-A
cm quyn. Tn mc s th hin trng ca thi th,

Lo 't, cng nh cc trit gia u thi mn th
khc ca Trung Hoa c i, mun lp thuyt
mu cu bnh n thin h. Thi i ca Lo t l
thi Xun Thu Chin Quc - mt thi i lon lc
ca x hi Trung Hoa, ng thi cng chnh v vy
m l mt thi i pht trin cc mnh ca cc t
tro trit hc.
i Chu chia lm hai thi k: thi k th nht ng
t Phong, t Co thuc pha Ty (min Thim
Ty by gi) nn gi l Ty Chu (1134 - 770); n thi
Chu Bnh vng b r Him Don v r Khuyn Nhung
uy hip, nh Chu phi di qua Lc Dng pha
ng, t bt u thi k th hai gi l ng Chu
(770 - 221). ng Chu li chia lm hai thi k: Xun
Thu (722 - 479) v Chin Quc (479 - 221).
T khi di qua pha ng, nh Chu dn dn
suy nhc. Quyn lc ca lnh cha phong kin ti
cao, tc thin t nh Chu, b lung lay, danh thin t
ch cn l h danh. t ai phi chia ct phong cho
cc vng hu cng khanh, nn mi ngy mt thu
hp, ch cn trng cy vo s cng hin ca ch hu
m ch hu th c nc nh nc L trong 242 nm
ch triu cng c ba ln. Khng nhng vy, v danh
3 THPQ-B
thin t i khi cn phi gip lng thc cho ch hu

nhng nm h mt ma.
Nh Chu tuy suy yu nhng cc nc ch hu
cha nc no mnh dp tt c cc nc khc
thay nh Chu lm thin t. Cc nc ch hu ln
mnh tim quyn thin t, h tranh ginh t ai,
nh nhau khng ngt.
S ch hu trc kia trn mt ngn, ti u i
ng Chu ch cn li trn mt trm, v nhiu nc
nh b cc nc ln thn tnh. Nhng trong s trn
trm nc , thi Xun Thu ch c mi lm nc l
ng k: Tn, Tn, T, Ng, Vit, S, L, V, Yn,
To, Tng, Trn, Thi, Thnh, Tru. Trong mi lm
nc li ch c nm nc l hng cng k tip
nhau lm minh ch: T (Hon Cng), Tn (Vn
Cng), Tng (Tng Cng), s (Trang Cng), Tn
(Mc Cng).
Qua thi Chin Quc, s ch hu gim xung cn
trn mt chc: T, Tn, S, Triu, Ngy, Hn, Tng,
L, Tn, ng, Yn, Trung Sn... Nhng ch by nc
ln tranh hng vi nhau T, Tn, s, Triu, Ngy,
Hn, Yn. Trong s tht hng, mnh nht l Tn t
ai rng, ti nguyn nhiu. Cc nc t chc thnh
nhng lin minh nh nhau. C hai k hoch lin
35
Trit hc php quyn ca Lo
minh ln nht l k hoch hp tung" ca T Tn v

k hoch lin honh" ca Trng Nghi(l>. Tung l
ng dc. H onh l ng ngang. Cc nc t Bc
ti Nam, tc t Yn ti S lin hp vi nhau thnh
mt trc chng Tn nn gi l hp tung. e chng
li th , Trng Nghi thuyt phc mt s" nc
pha ng Tn ct t cu ho vi Tn thnh mt trc
nganh nh cc nc kia, cho nn gi l lin
honh. Cui thi Chin Quc, cc mu thun quy t
li thnh mu thun gia Tn v su nc: Hn,
Triu, Ngu, Yn, T, s.
Cc din x hi Trung Quc cng v cui thi
Chin Quc cng bi thm: c nc b bt ti mt phn
nm dn s, ng gi by chc tui cng phi tng
qun, c nc thu thu ca dn ti hai phn ba hu
li nui qun i. Trong khi , cc chnh khch,
cc nh du thuyt bn tu khng ngt t nc ny
qua nc khc, tp np trn ng, xe nga ni nhau,
vng bc chu bu tun ra mua chuc nhau, li tn
nhau, phn gin nhau<2).
<n T Tn, Trng Nghi: hai nh bin thuyt ni danh thi

Chin Quc, l bn ng mn cng theo hc Qu cc t .
Gin Chi - Nguyn Hin L: Chin Quc sch, Nxb. Vn ho -
Thng tin, H. 1996, tr. 10.
36
S d c cnh lon lc l v x hi Trung Hoa

ang bin chuyn mnh v phng din chnh tr, vn
ho, kinh t.
T chc x hi vo u thi Chu tm yn n khi nh
Chu cn vng mnh. Khi nh Chu bt u suy, di
qua pha ng, th cc nc ch hu tt tranh nhau,
vua thin t nh Chu khng kim sot c tnh th,
nn c ni mnh ln, c ni suy i. Khi mt nc suy th
bn qu tc mt a v. Mun phc hi a v, h phi
dng nhng ngi ti gii v chnh tr, qun s, kinh t,
trong mi gii, k c trong gii bnh dn. Nh vy, gii
s phu dn tranh c quyn hnh ca bn qu tc.
u i Chu, ch hng qu tc mi c cm
quyn, mi c hc. Khi h sa st m thnh bnh
dn th trong gii bnh dn bt u c ngi hc rng.
Nh vy, trong gii bnh dn c nhiu ngi ti gii
nh T Tn, Trng Nghi, Cam Mu, Phm Tu, Ng
Khi, Bch Khi... v chnh nhng ngi nh vy gi
vai tr quan trng trong ci th chin quc.
Hn na, kinh t pht trin cng l mt trong
nhng nguyn nhn lm chuyn bin v chnh tr.
Dn s tng ln, tng s" nhn khu by nc thi
ng Chu ln ti hai chc triu. Ch cng in, thc
37
p thi trc khng cn thch hp v nng dn on

trch bn ch nhn: khng cy khng cy m la cha
y va". Thng ng, phn v hiu quy lut ca x
hi, phn v mun cho nc Tn mnh ln cho nng
dn t do khai khn. Do , mt s"bnh dn thnh ph
gia, v khi h c a v cao th quyn li cng thay
i, gy thm nhng mu thun trong x hi.
Phng php canh tc cng c nhng tin b. Vo
thi Chin Quc, ngi ta ch to c cng c
bng st (nm 513, nc Tn dng st c
nhng nh ghi hnh lut), nh vy m cy su hn,
nhanh hn; ngi ta li bit b phn, lm hai ma,
o kinh dn nc, tho nc. S khn hoang cng
pht trin mnh, c bit l nc Tn.
Thng mi cng c nhng pht trin mi. Nhng
ni nh Hm Dng Tn, Lm Tri T, Hm an
Triu, i Lng Ngu u l nhng thnh ph
pht t v thng mi, dn chng cc ni di c li
thnh mt hng th dn. Gii ph thng rt c th
lc, mua quan tc v bt u tham gia chnh tr,
mun ph b bin gii gia cc nc ch hu c s
giao thng v thng mi khi b tr ngi(1). C th
mGin Chi - Nguyn Hin L: Sd, tr. 13.
38
k n nhng thng gia danh ting nh Bch Khu,

Phm Li, oan Mc T... v nht l L Bt Vi, ngi
cn bun c vua.
Trit hc php lut ca Lo t hnh thnh v
pht trin vo mt thi i nh vy. Trit hc php
lut ca Lo t l mt s phn ng trc s lon lc
ca x hi. Trong o c kin h , ta thy Lo t t thi
bt bnh vi thi th:
Dn m i l v trn bt th u nhiu qu, nn
m i. Dn m kh tr l v trn hu vi (chnh s
phin h), cho nn kh tr. Dn m coi thng ci cht
l ui ngi trn lo ci sng ca h nng qu, nn dn
khm h ci cht.
(Dn chi c, d k thng thc thu chi a, th d
c. Dn chi nan tr, th d thng chi hu vi, th d nan
tr Dn chi khinh t d k cu sinh chi hu, th d
khinh t). (o c kinh, Chng 75).
Chnh v vy, d c em ci cht do dn cng l
v ch:
Dn khng scht, sao li ly ci cht d o h?'.
(Dn bt u t ni h d t c chi?) (o c kinh,
Chng 74).
39
Qu sinh l bn tnh t nhin ca con ngi.

Nhng ti sao Lo t li bo dn khng s cht?
Dn khng s cht na v chnh quyn qu lm
dng s git chc trng pht h. Bnh lun v
cu trn, Nguyn Duy c n vit: Trong nhng ch
h khc, bo ngc, hay dng n cc hnh, dn
chng hng ngy thng sng trong cnh khng c
ngy mai... T h ri h khng cn s cht na. Dn
m khng cn s cht na, th dng ci cht m do
chng c ch g? Cc nh x hi hc ngy nay cng
chng nhn rng: cc hnh cng tng, s ti c cng
thm!'HX). Thi i ca Lo t l thi i m s git
chc tr nn ph bin n mc: n h nhau
tranh t, git ngi y ng; n h nhau tranh
thnh, git ngi y thn h. Tng Tn l Bch
Khi trong mt m chn sng 400.000 qun
Triu u hng.
Lo t phn ng vi nhng bt cng trong
x hi:
o tri l bt ci d b vo ci thiu. o ngi
th khng nh th: bt ci thiu b vo ci d '.
Thu Giang - Nguyn Duy cn: Lo t tinh hoa, Nxb. Thnh

ph H Ch Minh, 1996, tr. 57.
40
(Thin chi o tn hu d nhi b bt tc. Nhn chi

o tt bt nhin: tn bt tc nhi b hu d). (o
c kinh, Chng 77).
Lo t cng ln n gay gt gii cm quyn
dng thi:
Triu inh tht u, ng rung tht hoang vu,
kho lm tht trng rng; m h li bn o gm thu,
eo kim sc, n ung chn ma, ca ci tha thi.
Nh vy l trm n cp ch u p h i l hp o.r.
(Triu thm tr, in thm vu, sng thm h;
phc vn thi, i li kim, ym m thc, ti ho hu
d, th v o khoa, phi o d tai!) (o c kinh,
Chng 53).
Trong b cnh , Lo t xut nhng t
tng c o ti cu trc i sng chnh tr hng
ti an bnh thin h. Tuy nhin, nu ch dng nhng
t tng, gii php chnh tr th Lo t ch l l
thuyt gia v chnh tr ch khng phi l nh trit hc
php lut. Ni n trit hc l ni n vic nghin cu
nhng vn thit yu t ngun gc ca nhn sinh
a ra nhng gii quyt cn bn. Lo t quan st
x hi ng thi, v tm ra cch gii quyt tn gc
ca vn : lp lun t ngun gc cho cc quan im
41
v chnh quyn v lut php. Cc quan nim v lut

php ca Lo t c mt c s trit hc t nhin, da
trn nhng quan nim v bn th. Chnh iu ny to
thnh trit hc php quyn ca Lo t.
42
Chng II
C s trit hc t nhin ca
trit hc php quyn ca Lo t
1. Lo t - Ngi u tin trong lch s trit

hc Trung Quc lun v bn th
Hegel coi Lo t mi tht l i biu tinh thn cho
th gii c i phng ng. Hegel cao Lo t
chnh l trit hc t nhin ca ng. Lo t l ngi
u tin trong lch s trit hc Trung Quc lun v
bn th ca v tr, ngi xy dng nn trit hc t
nhin v i nht ca Trung Quc.
Trc Lo t, cc trit gia Trung Hoa cha bn v
vn bn th ca th gii. Trc Lo t, ngi ta tin
43
c Tri v th Tri. H cho Tri l gc ca vn vt, l

ng cha t, c tai mt, ch, tri thc, tnh cm nh
con ngi, cng tc oai tc phc nh cc v vua vy0.
Trong Kinh thi c nhiu cu th hin lng tin . Tri
trao quyn cho vua: Mnh Tri lnh truyn xung,
giao mnh li cho Vn Vng" (Hu mnh t thin,
mnh d Vn Vng). Tri cng ni c nh con
ngui: Thng ni vi Vn Vng ( v Vn
Vng). Tri cng nhn thy trn gian: Tri soi
xung di (Thin gim ti h). Tri cng c tnh
cm: C mt ng Thng cng bng, ai ni tri
ght b h?' (Hu hong thng y thu vn tng?);
Tri ang gin d; ta p h i c thi cung knh,
khng c a ct (Knh thin chi n, v cm k
d)... l tn ngng chung ca nhn loi thi bn
s khai, cha phi l bn v bn nguyn ca v tr.
Trc Lo t, Trung Hoa xut hin thuyt
ng hnh (Kim, Mc, Thu, Ho, Th), khong th k
th V tr.CN. Nhng thuyt ng hnh khng phi l
mt thuyt lun v bn cn ca th gii m l thuyt
dng ng hnh gii thch lch s, l s, y hc...
Nguyn Hin L: Lo t - o c kinh. Nxb. Vn ho -

Thng tin, H. 1994, tr. 54.
44
Churtg II. C s trit hc t nhin ca trit hc php quyn ca Lo
Ngoi ra, thuyt m dng cng xut hin.

Nhng ngi ta cha c quan nim v bn nguyn
sinh thnh hai kh m dng. Phi n khi Dch
truyn xut hin th Thi cc mi c quan nim
nh l bn cn ca vn vt: Dch hu Thi cc, Thi

cc sinh Lng nghi, Lng nghi sinh T tng, T

tng sinh Bt q u i. Nhng cc hc gi Trung Quc
chng minh c rng Dch truyn xut hin vo
gn cui thi Chin Quc, thm ch Phng Hu Lan
cn cho rng mun hn: u i Hn.
Lo t khng tin c Tri vi tnh cht nh mt
thc th vn nng c tnh cm, l tr, ch. Sinh vo
thi lon lc, Lo t tn mt thy nhng thm cnh:
ngi cht thnh ng, mu chy thnh sng, nh tan
nc mt. Cho nn, nu c mt ng ti cao hu hnh
c ch v tnh cm nh con ngi th khng th
cho nhn gian lm than nh th. T Lo t nu ra
thuyt Thin a bt nhn".
C i coi Tri l mt ch th c ch, c tri thc, bit
vui, bit gin, vy l xem Tri ng loi vi ngi. Ta gi
l thin nhn ng loi thuyt (Anthroporphism)<1,.
H Thch: Trung Quc trit hc s i cng, (Bn dch ca

Minh c), Nxb. Vn ho - Thng tin, H. 2004, tr. 104.
45
Lo t ph nhn thuyt ny: Tri t bt nhn coi

vn vt nh ch rm (Thin a bt nhn d vn vt
vi s cu). (o c kinh, Chng 5). y c th gi l
thuyt thin a bt ng loi. Thin a bt nhn
l Tri khng phi l ng loi ca ngi, khng c
hnh th, tnh cm, ch nh con ngi, v do
khng gia n cho con ngi. y chnh l quan nim
v thn, khi ngun cho h thng trit hc t nhin
ca Lo t.
2. ao
un

Trit hc t nhin ca Lo t t ra vn bn

th ca v tr. Lo t quan nim v tr c ngun gc.

Nhng ngun gic, bn th ca v tr l g? Quan
im v bn th ca Lo t c th hin tp trung
trong chng u tin ca o c kinh, v c din
thm mt s chng sau. T tng ca Lo t rt
nht qun. Ngay chng u tin ca o c kinh
ng t ra mt th gii quan mi m lm c s cho
nhn sinh quan ca mnh. Ton vn Chng 1 - o
c kinh nh sau:
o kh o, ph i thng o; danh kh danh p h i
thng danh.
46
Chng II. C s trit hc t nhin ca trit hc php quyn ca Lo t
V, danh thin a chi thu; Hu, danh vn vt

chi mu.
C thng v, dc d quan ki diu; thng hu dc
d quan k khiu.
Th lng g i ng xut nhi d danh.
ng, v chi huyn.
Huyn chi hu huyn, chng diu chi mn".
y l mt chng quan trng nht trong hc
thuyt ca Lo t nhng cng l mt chng m c
nhiu cch gii thch khc nhau, nhiu cch chm
khc nhau. Chm chc cc bn dch, kt hp vi mt
s chng khc trong o c kinh, ti gii thch
quan nim ca Lo t v bn th nh sau:
[1]. o k h o p h th n g o , d a n h k h
d a n h p h th n g d a n h : Ci o c th dng li
ni c chng phi l ci o vnh cu bt bin;
Ci tn c th gi c chng phi l ci tn vnh
cu, bt bin.
Ph nhn quan nim Tri (Thng ) sinh ra vn
vt v chi phi vn vt, Lo t quan nim c mt vt g
c trc c tri t, Thng , nhng v ci l bn
nguyn ca vn vt v i i, nn khng th gi tn
47
c, ng min cng m gi n l o: C mt vt hm
n m thnh trc c tri t. N yn lng (v thanh)),
trng khng (v hnh), ng mt mnh m khng thayv
i (vnh vin bt bin), vn hnh khp v tr mn
khng ngng, c th coi n l m ca vn vt trong thim
h. Ta khng bit tn n l g, tm t tn n l o,,
min cng gi n l Ln. (Hu vt hn thnh, tim
thin a sinh. Tch h, liu h, c lp nhi bt ci, chui
hnh nhi bt i, kh d vi thin h mu. Ng bt tri k/
danh, t tri vit o, cng v chi danh vit i). ()
c kinh, Chng 25). Nh vy, Lo t min cng
dng mt ch c t trc gi tn bn th ca VI
tr. l ch o. Ch o" theo ngha en li
ng i. Theo ngha bng, o ch ng li c x,,
ng li lm ngi. Trc Lo t, o c dng vii
ngha nh vy. Khng t cng dng ch o nhng
ch cc chun mc o c lm ngi. Lo t l ngi
u tin dng ch o ch bn th ca v tr, tng:
nguyn l sinh thnh vn vt trong v tr.
o tn ti ph bin, vnh cu bt bin, v hn v
khng gian v thi gian. Cho nn o l thng o.
Thng ngha l vnh cu, bt bin. Thng o" l
o vnh cu, bt bin. Ch c ci g l vnh cu, bt
bin mi c th l bn th ca v tr.
48
Ti sao li ni Lo t min cng dng ch o

ch bn th ca v tr? Ni n bn th ca v tr l
t
ni n mt ci tuyt i, v i i v nu nh c i
i th n khng cn l bn th na. gi tn mt
s vt, ta quy s vt cn gi tn v mt s vt ng
loi tng qut hn v ch ra nhng khu bit ca n.
Gi s c mt ci g c th gi l bn th ca v tr
th phi c ci g rng hn n. Do khng th gi tn
c bn th ca v tr. Cho nn, o m c th gi
tn c l o th khng cn l o vnh cu, bt
bin na. Tn m c th t ra m gi c th khng
cn l ci tn vnh cu, bt bin na.
Bn th khng th dng danh t ca loi ngi m
gi tn c. Gi tn mt vt c ngha l c mt vt
khc vi n, v ng loi vi n. Bn th l tuyt i,
sinh thnh vn vt nn khng th c ng loi, v vy
bn th khng c tn. Do , gi bn th l o l min
cng: o m c th din t bng li ni c th
khng p h i l o vnh cu, bt bin; tn m c th t
ra gi n [o] th khng p h i l tn vnh cu, bt
bin". (o kh o, phi thng o; danh kh danh,
phi thng danh), co c kinh, Chng 1). Nh vy,
bn th khng c tn: o vnh vin khng c tn"
(o thng v danh). (o c kinh, Chng 32).
49
4 THPQ-A
[2J. V, danh thin a chi thu Hu, danh

vn v t c h m u : Ci V l tn ch khi thu ca
tri t; Ci Hu l tn ch M ca mun vt.
o va l V va l Hu. Xt t gc bn th
ca v tr, khi thu ca tri t th o l V.
Nhng xt t gc cng dng th o l Hu v o
sinh thnh ra vn vt trong v tr. Nguyn Duy cn
chm cu trn khc: V danh thin a chi thu; Hu
danh vn vt chi m u v gii thch: Khng tn (V
danh) l ci th. C tn" (Hu danh) l ci tng.
Khng tn l ch v thi k tin thin, o cha hin
l ra. C tn l ch v thi k hu thin lc m o
hin l ra(1). Thc ra, Vo v Hu khng phi l
hai thi k khc nhau ca o m ch l Mt nhng
xt trn nhng phng din khc nhau: xt v th th
l V; xt v dng th l Hu.
[3]. C thng v, dc d quan k diu; thng
hu d c d q u a n k k h i u : Cho nn, o l ci V
vnh cu bt bin nu ta mun xem ci k diu ca
o; nhng cng phi xem o l ci Hu vnh cu
bt bin nu ta mun xem ci biu hin ca n.
Thu Giang - Nguyn Duy cn: Lo t - o c kinh, Nxb

Vn hc, H. 1995, tr. 36.
50
4 THPQ-E
o l bn nguyn ca th gii nn l vnh cu,

bt bin. Do , o l Thng o". o l thng
o v o va l thng hu" va l thng v".
Ci V trong thng v" l i lp vi ci hu
c th, tc l ton th nhng s vt c hnh th, c v
tr trong khng gian, ch khng c ngha l khng
tn ti. Thng v' c ngha l u mt cch hng
thng, vnh cu, tc l ci g tn ti m khng c
hnh th".
Nhng ci khng c hnh th vnh cu li c
Lo t gi l vt cht. Hai ln trong o c kinh,
Lo t gi o - bn th l vt. Chng 25 ( dn),
Lo t bo: C mt vt hn n m thnh trc c
tri t". Lo t gii thch r hn Chng 21: o
l vt ch thp thong mp m, thp thong m p m
m bn trong c hnh tng; m p m thp thong m
bn trong c vn vt; n thm vin, ti tm m bn
trong c ci tinh tu; tinh tu rt xc thc u ng
tin. (o chi vi vt, duy hong duy ht. Ht h hong
h, k trung hu tng. Hong h ht h, k trung
01 Cao Xun Huy: cng bi ging trit hc c i Trung

Quc (In trong sch T/ tng phng ng gi nhng im
nhn tham chiu), Nxb. Vn hc, H. 1995, tr. 419.
51
hu vt; ym h, minh h, k trung hu tinh. K tinh

thm chn, k trung hu tn).
Nu nh o l vt cht th o li l thng hu.
o l thng hu v n sinh ra tri t, vn vt m
khng thnh tri t, vn vt, bao gi n cng vn t
l n, n khng bao gi mt i c(1>. Gio s Cao
Xun Huy gii thch: Ch hu l tn ti. Thng
hu ngha l ci g tn ti mt cch hng thng,
vnh cu khng bao gi mt<2). o - bn th l thng
hu". o l ci C tuyt i, tn ti vnh hng.
o l vt, l hu nhng ci i Hu khng
phi l ci g c th, khng m t c, khng nhn
thy c, khng nghe thy c, khng nm n c
v n v sc, v thanh, v hnh: Nhn khng thy gi
l Di, nghe khng thy gi l Hi, nm khng c gi
l Vi. B a ci truy cu n cng cng khng th bit
c, ch thy trn ln lm mt thi, trn khng
sng, di khng ti, thm vin bt tuyt, khng th
gi tn, n li tr v ci v vt, cho nn bo l ci trng
khng c hnh trng, ci tng khng c vt th. N
thp thong, mp m. n n th khng thy u,
<u Cao Xun Huy, Sd, tr. 419-420.

Cao Xun Huy, Sd, tr. 419.
52
Chng ILCd s trit hc t nhin ca trit hc php quyn ca Lo t
theo n th khng thy ui". (Th chi bt kin danh

vit Di; thnh chi bt vn, danh vit H; bc chi
bt c danh vit Vi. Th tam gi bt kh tr ct. C"
hu nhi vi nht. K thng bt kiu, k h bt mui.
Thng thng bt kh danh. Phc quy v vt. Th v
v trng chi trng, v vt chi tng. Th v ht hong.
Nghinh chi bt kin k th, tu chi bt kin k hu).
(o c kinh, Chng 14).
Chnh v o v sc, v thanh, v hnh, mp m,
thp thong, hn n, nh c nh khng nn mi l
thng o - o vnh hng, bt bin. Bn th l vnh
cu. Cc s vt c hnh tng c th l v thng-
c qu trnh pht sinh, tn ti v tiu vong, khng
vnh vin; ch khng nh o l thng v- vnh
hng m khng l mt ci g c, ci khng hnh tng
trng tn.
Thing o l s thng nht gia thng hu
v thng v. o l thng v v o vnh vin
khng l mt ci g c th c nhng li sinh ra tt
c trong v tr. Chnh l ci huyn diu ca o.
o cng l thng hu v n l vt cht tn ti
vnh cu, bt bin, sinh thnh ra mun vt. Xt t
gc sinh thnh ra mun vt th ta s thy ci
biu hin ca o.
*
53
[4]. T h l ng g i n g x u t, n h i d d a n h . C
hai ci (thng v v thng hu) cng xut hin
m tn gi khc nhau.
o l s thng nht gia Hu v V. Thng o
l s thng nht gia thng hu v thng v. Gio
s Cao Xun Huy gii thch: Thng v' v thng
hu khng phi l hai c tnh ca o , m l
mt c tnh c hai mt, mt phi v mt tri. Chnh
v n l thng v' nn n mi l thng hu. Nu
n khng phi l thng v m cng bin thnh mt
vt hu hnh th th no c khi n cng phi mt i
v do khng th l thng hu c. S d ci
o ca Lo t l thng o ch v n l s thng
nht gia thng v' v thng hu(i).
[5]. ng, v chi huyn. Huyn ch h u huyn ,
c h n g d i u c h m n : S cng xut hin vi nhau
nn gi l huyn diu. Huyn diu ri li thm huyn
diu. l ca ca mi bin ho k diu.
Huyn ngha en l en ti, su kn; ho ln mt
mu; ngha bng l khng th phn bit c. V V
v Hu, thng v v thng hu l mt nn khng
54
Chuvng II. C s trit hc t nhin ca bit hc php quyn ca Lo t
th phn bit c, cho nn gi l Huyn". huyn

dii li cn huyn diu hn na. Chnh s huyn diu
;h hin s bin ho v cng ca o sinh
thih vn vt trong v tr.
Tm li, o trong trit thuyt ca L o t l bn
th. o l vt nhng vt m p m, thp thong, v
thaih, v sc, v hnh. o ta h nh va c li va
khig. o l thng hu v cng thng v. o l
vt tn ti vnh hng bt bin nhng khng l ci g
c. 2hnh v o khng l ci g c nn mi trng tn.
Bn th lun ca Lo t mang tnh duy vt. Bn
th lun ca ng l mt th trit hc t nhin. Bn
cn ca th gii c Lo t gii thch l i Hu
vna hng. o trong hc thuyt ca Lo t c im
g ging vi khi nim vt cht ca Lnin. Cng
ging nh Lnin, Lo t khng quy bn cn ca th
gii v mt dng c th no ca hin tn. Khi nh
ngha vt cht, Lnin khng dng php nh ngha
thig thng l quy vt cn nh ngha v vt ng
loi m dng cch i lp vt cht vi thc. Lo t
cng khng quy bn nguyn ca v tr v mt dng
c ',h no ca vt cht v ng quan nim rng bn
th l tuyt i khng th gi tn c, min cng
m3 phi gi l o. Chng ta lu rng khng phi
55
Trit hc php quyn ca Lo ti
Lo t ch dng phm tr o ch bn th. C(

khi ng li dng phm tr V" ch bn th. Thir
ch gi o l bn th ri nhng c lc ng li: Tc
khng bit n l con ca ai, dng nh c tri
Thng . (Ng bt tri thu chi t, Thng ch
tin). (o c kinh, Chng 4). iu cho thy Lc
t gi bn th l o ch l bt c d.
o l vnh hng, bt bin. Vt cht, trong quar
nim ca trit hc Mc-xt, tn ti vnh vin. Nhi
* 7
vy, quan nim v o ca Lo t c im ging v:

quan nim v th gii khch quan ca ch ngha
Mc - Lnin.
Tuy nhin, im khc nhau gia o ca Lo t
v vt cht ca Lnin l o ca Lo t manh tnh
cht huyn hoc. Lo t bo o l mt ci g thp
thong, mp m, l vt nhng v sc, v thanh, v
hnh. Tc l o nh c nh khng. l tnh cht
huyn b ca o. Hn na, o theo Lo t khng
th dng l tr ca con ngi m quan nim c:
kh tr ct". Cu u tin ca o c kinh cng n
ln rng o khng th din t c. o ch c th
cm nhn c bng trc gic ch khng phi bng tu
duy suy l. Cho nn khi vi t cch l mt trit gia
phi din o lun ca mnh bng t duy lun l va
56
Chng I. C s bit hc t nhin ca trit hc php quyn ca Lo t
ngn ng ca loi ngi ng ni rt t, v thng dng

nhng ting khng nht nh, ting lng nh tng
(c l), t (ging nh), nhc (hnh nh), hoc (hoc
l). o khng th ging cho ngi khc hiu c,
m mi ngi phi t dng trc gic ca mnh m
cnr. nhn o.
Lo t, t nht l hai ln trong o c kinh, ly
a tr th ch ngi cm th c o (Chng
10 v Chng 28). i sau khi v chn dung Lo t
ngui ta v ng hn nhin nh mt a tr th. ng
li ch trng quay v trng thi x hi nguyn thy.
C l v ng quan nim ngi nguyn thu cn gi
c bn chn t nhin nn cm nhn c o.

hiu r hn, ta c th tm hiu quan nim sau

y ca nh o hc Vit Nam Cao Xun Huy, ngi
chu nhiu nh hng ca Lo t:
B n th l ci ton th p h bin, vn vt l nhng
ci ton th c gii hn. B n th l ci gc, vt c bit
l ci ngn. a tr s sinh cha ri gic, ngi
nguyn thu cha i xa gc m y; a tr s sinh v
ngi nguyn thy cn gi c trc quan v ci ton
th ph bin, cho nn a tr s sinh cha c khi
nin phi thai tc l cha tuyt i ci tnh ng
nht ca vt c bit. Ngi thanh nin v ngi vn
57
minh th v p h i cnh tranh sinh tn, p h i ch J

nhiu n s vt c bit, cho nn dn dn xa gc m i
gn ngn...
Ngi no cn gi c t nhiu ci thin chn cc
a tr s sinh (Lo t: nng anh nhi h ) tc l crr
th v bn th, v ton b thc ti th c th l g ii vi
hnh dung rt d ci bn th v thu v chung. Nhi
khi ti ni vi ngi thng tc rng vn vt khng c
trong khng gian v thi gian m trong bn th th
ngi y cm nhn mnh chi vi, lng lng trong tr
ti, khng bu vu vo u c; ngi y khng cm
th c, khng hnh dung c ci g c th m trrr,
ht mi phm cht ca s vt c bit m li khng
p h i l mt vt c th: ci vt g ni theo L o t, cc
n, lng l, xoay vn khng ngh, m li thng tr,
trng tn, khng bao gi mt. s d n h vy l VI
ngi y quen bu vu vo khng gian v thi gian i
lm trng s cho s tn ti ca mnh, ca vn vt,
khng bit rng khng gian v thi gian l h ai ci g
long thong chp chn, mng lung, phiu diu, trn
hai ci n v khng c thc t l ci im (khng
gian) v ci lt (instant, xt-na, thuc v thi gian ,
lm cho vn vt tiu tan thnh nhng m nh bi trong
nh sng phn x qua khe ca. Tri li, ngi no ly
58
Chng II. C s trit hc tnhin ca trit hc php quyn ca Lo t
gii v cm th c rng bn th l ci ni (lieu), ci

trng s duy nht cho vn vt ho sinh, th ngi
y c ch bu vu rt vng vng, chc chnH).
t c o, con ngi phi cm nhn o
bng trc gic. Mun cm nhn c o, theo Lo t
phi gi tm h tnh, v tri, v dc, hn nhin, thun
phc: tr h cc, th tnh c (Chng 16) ; h k tm,
nhc k k h (Chng 3); hn k tm (Chng 49)...
Mt khi nh vy th c th cm nhn c o, ho
ng vi o m o l trng tn nn khi ng nht
vi o cng trng tn nh o. y chnh l im
huyn b trong Lo hc. y chnh l c s hnh
thnh o gio i sau - mt tn gio ch trng tu
tin c o, trng sinh bt lo.
V o l thng o nn cng dng ca o cng
v cng: Dng chi hoc bt doanh". (Chng 4) o
sinh thnh ra vn vt, l ci gc ca vn vt: d
duyt chng p h . (Chng 25). Vn vt nh o m
ho sinh: Vn vt th chi sinh (Chng 34).
o sinh ra vn vt nh th no? Lo t vit:
* #
o sinh ra mt, mt sinh ra hai, hai sinh ra ba, ba
Cao Xun Huy, Sd, tr. 113-117.
59
sinh ra vn vt. Vn vt u cng m m m dng

iu ho bng k h trng h\ (o sinh nht, nh
sinh nh, nh sinh tam, tam sinh vn vt. Vn vt phi
m nhi bo dng, trng kh d vi ho). (o c kinh
Chng 42). Cu ny c rt nhiu cch gii thch kh
nhau. Chm chc cc kin, c th gii thch: o li
V cc sinh ra Mt l Thi cc, Hai l m, dng, B
l kh trng h sinh ra do m, dng tng tc v
nhau; kh lm cho mt vt l n m khng phi li
vt khc; trong mi vt u c s thng nht, hi ho
ca m dng.
Sau khi vn vt sinh ra t o, vn vt trn
thnh ra sao? Lo t vit: o sinh ra vn vt,
0 *
bao bc vn vt, vt cht lm thnh hnh cho vn vt

9 9
hon cnh hon thnh vn vt. V vy m vn vt i

tn sng o m qu c. o s d c tn sng
c s d c qu l v o v c khng can thip
chi phi vn vt v vn vt t nhin p h t trin. /
sinh ra vn vt, c bao bc, bi dng, nui ln t,
thnh thc che ch vn vt. Tuy sinh dng vn v
m khng chim cho mnh, lm m khng cy cng
lm cho vn vt t ln ln m khng lm ch, nh v)
gi l c huyn diu (o sinh chi, c sc chi, v
hnh chi, th thnh chi. Th d vn vt mc bt tn
'
60
Chng I. C s trit hc t nhin ca trit hc php quyn ca Lo t
nhi qu c. o chi tn, c chi qu, ph mc chi

mnh nhi thng t nhin. C" o sinh chi, c sc
chi, trng chi, dc chi, nh chi, c chi, dng chi,
ph chi. Sinh nhi bt hu, vi nhi bt th, trng nhi
bt t, th v huyn c). (o c kinh, Chng 51).
c l g? c" y Lo t dng vi ngha rt
mi khng ging nh cch dng ca Khng t. c
trong trit hc ca Lo t c Gio s Cao Xun Huy
hiu l bn tnh, nng ng tnh, v tc dng ca
o(1>. Nu nh o l tng nguyn l ca vn vt th
c l nguyn l, bn tnh ca mi vt lm cho mi
vt sinh trng. (c sc chi, trng chi, dc chi,
dng chi, nh chi, c chi, dng nhi phc chi).
c l cng dng ca o nn phi theo o.
Nguyn l ca mi vt phi vn hnh theo tng
nguyn l. Vn vt do o, c sinh ra nn vn hnh
theo o, c. Mi vt vn hnh theo quy lut ca
mnh v quy lut tng th. Vic vn vt vn hnh
theo o, c khng phi l theo ch ca o, c
v o, c khng c ch. o trong quan nim ca
Lo t khng c tnh cch, khng c hnh th, khng
c eh; n l nguyn l t nhin. Vn vt theo o,
61
Trit hc php quyn ca Lo ti
c l theo t nhin. (o chi tn, c chi qu, phi

mc chi mnh nhi thng t nhin).
o, c sinh thnh vn vt ri cho vn vt ti
nhin vn hnh m khng can thip vo, khng c.^
cng sinh thnh vn vt, khng lm ch vn vt.
(Sinh nhi bt hu, vi nhi bt th, trng nhi bt t)).
Lo t cn bo: Vn vt t bin hoa (Vn vt tng
t ho). (Chng 37). Chnh v o cho vn vt t
nhin bin ho, khng can thip vo nn khng nhn
cng sinh thnh vn vt, khng lm ch vn vt. c
s d khng can thip vo vn vt v o trong quan
nim v thn ca Lo t khng c tnh cch, chi,
tnh cm ging nh con ngi, m o chnh l t
nhin. Lo t bo: o theo t nhin. (o php t
nhin). (Chng 25). o php t nhin tc l o vi
t nhin l mt. Ni rng o php t nhin khng
c ngha l phn bit o v T nhin v o l tuyt
i, ngoi o khng c g na c.
Khng can thip, khng nhn cng sinh thnh
vn vt tc l o v vi vi vn vt. Vo vi" l

mt khi nim nn tng trong Lo hc. o c kinh

ni n vi" rt nhiu ln. V vi, trong trit hc t
nhin ca Lo t c ngha l khng lm g tri t
nhin. o
sinh ra vn vt,
* ' ri cho vn
vt vn
*
62
Chng II. C s trit hc t nhin ca bit hc php quyn ca Lo t
hnh theo quy lut t nhin m khng can thip vo,

cng khng cng nhn nn bo o l v vi. Lo t
ni: o vnh cu bt bin th khng lm g m
khng g i khng lm". (o thng v vi nhi v bt vi).
(Chng 37). o to ra mt cuc i ho, ri cho
vn
vt
bin ho o.
Bin ho theo o chnh l t*
ho, cng c ngha l theo T nhin. Nh vy c ngha
l o khng lm g c m khng g khng lm. Theo
ngha , o trong trit hc ca Lo t c ngha l
tng nguyn l t nhin chi phi s vn hnh ca vn
vt trong v tr.
63
Chng III
o php t nhin -
T duy lut t nhien ca Lo t
Trong mt bi bo ng trn tp ch Nh nc v
php lut, s' 1, nm 2003, ti tng cho rng Lo
t l ngi c quan nim v' lut t nhin. Di
y, ti s chng minh c th hn lun im ny.
1. ao
- L u t
t nhin
Hc thuyt php quyn t nhin (hay cng gi l

lut t nhin) l mt hc thuyt v mt php lut l
tng, c lp vi nh nc, xut pht t l tnh v
5. HPQ -A
Trit hc php quyn ca Lio t
bn tnh ca con ngi. Nhng t tng v php l.u

t nhin c ra ngay trong thi c phn
Ty vi nhng tn tui nh Socrate, Platon... Nhn
t tng v php quyn t nhin tip tc c 'C
n vo thi trung c vi nhng i biu nh
Augustine, Thomas Aquinas... Nhng phi n thc
k cch mng t sn th ngi ta mi hnh thnh hc
thuyt php quyn t nhin, gn vi tn tui ca h
nh trit hc ngi H Lan vo th k XVII: Grocii V
Spinoza. Thuyt lut t nhin cng c nhng mh
trit hc ngi Anh nh Hobbes, Locke ng h<
Montesquieu, Rousseau cng l nhng ngi g
phn vo s pht trin ca hc thuyt lut t nhiii
Nhng nh trit hc c in c nh Kant, Heg(
cng c t tng v lut t nhin. Cui th k XIX., t
tng v lut t nhin tip tc c pht trin b<
Gienni, Salell, Buastel, v Sharmon Phi)
Stammler, Kigen, Lask v phi Cant mi c,, I
Trubetskoi, V. Gessen, B. Kistiakovski Nga.
Hc thuyt php quyn t nhin l mt hc thuiyi
phc tp. V i th, trong t duy php l ca ng!
phng Ty v lut t nhin th lut t nhim (
nhng c im sau:
5THHPQ
Chng III. o php t nhin - T duy lut t nhin ca Lo t
Th nht, vi lut t nhin chng ta mun ni ti

nhng nguyn tc x th ca con ngi, ch khng
ph. nhng quy lut ca t nhin c khm ph bi
cc khoa vt l hc. Nhiu nh t tng tn thnh
lut t nhin nhn thy n hot ng trong c a ht
nhn vn v phi nhn vn, nhng mi quan tm
chrh ca h l vic p dng lut vo con ngi.
Theo cc nh t tng ny, lut t nhin p dng vo
cc 3 kin vt l hay con vt khc th bt kh xm
phm; cc v sao v cc nguyn t khng bao gi
khig li nhng quy lut v bn cht ca chng.
Nhung con ngi thng vi phm nhng quy tc o
c lm nn lut v bn cht ca con ngi c trng
cho n. Chnh v vy, quan nim v lut t nhin hnh
thih nhc nh con ngi ng xm phm vo
nhng quy lut to nn bn cht ca chnh mnh.
Moitesquieu vit: Con ngi, nh mt thc th vt
l, cng b cc quy lut bt bin cai tr, ging nh mi
vt th khc. Nhng con ngi l mt thc th c tr
tu, li khng ngng vi phm cc lut do Thng
quy nh, v thay i ngay c cc quy lut do chnh
mnh quy nh ra. Con ngi p h i t dn dt ly
mrh, nhng h li b hn ch, hay p h m iu dt nt
v lm ln nh nhng tr tu hu hn, c khi h cn
67
nh m t c nhng kin thc n s ca mnh na

kia. Con ngi nh mt thc th bit cm xc, h b
li cun theo hng nghn th dc vng, v lc no h
cng c th qun ng to ho sinh ra mnh. Thng
p h i nhc li cho h bng cc lut ca tn gio.
Con ngi trong mi trng hp c th qun c bn
thn minh, nn cc nh trit hc p h i nhc nh h cc
lut ca lun l. Con ngi sinh ra sng trong x
hi, nhng c th qun m t c ng loi, nn cc nh
lp p h p p h i nhc nh h nh n cc ngha v bng
cc lut chnh tr v dn s Hl).
Th h a i , lut t nhin l h thng nhng quyn
li v chnh ngha chung ca loi ngi. tng v
mt trt t t nhin m mi s vt, trong c con
ngi, phi tun theo l mt trong nhng tng xa
xa v ph qut nht. Lut sng vnh cu i l cu
phc trch ho. Hnh phc l mc tiu cui cng ca
i ngi. Lut t nhin ngn i mi ngi chung
sng hnh phc vi nhau l: iu g mnh khng
mun th ng lm cho ngi khc, m inh mun ci g
th hy lm cho ngi khc ci y.
Montesquieu: Tinh thn php lut, (Hong Thanh m

dch), Nxb. L lun chnh tr, H. 2004, tr. 40.
68
Th ba, lut t nhin cao hn lut nhn nh, k

* '
c lut do nh nc t ra. Mt nh lut hc ng

i ngi Anh ni: Lut t nhin sinh ra ng thi
vi loi ngi v do Thng chi phi c hiu lc cao
hii bt c loi lut no. B t k loi lut no nu i
chi vi lut t nhin u v hiu; v cc loi php
lut c coi l c hiu lc trong p h p lut loi ngi
cng u trc tip hoc gin tip hp thu sc m nh v
quyn uy trong loi lut nguyn thu ny(l).
Trong x hi Ty phng, c bit t thi ca cc
lut gia v nh thn hc La M thi trung c tr i,
chng ta tm thy lut o c t nhin cho con
ngi. N l ngun gc ca nhng chun mc o c
v l thc o cho s cng bng trong cc lut l nh
nc nhn to. Nu lut ca nh nc i ngc vi
chm ngn ca lut t nhin, n b coi l khng cng
bng. Dn li li ca Augustine iu g khng cng
bng th hon ton khng p h i l ut. Aquinas ni
thm rng: Do , sc m nh ca lut tu thuc vo
s cng bng. Vy trong cc vn ca con ngi,
iu g c coi l ng v cng bng l tu thuc
0) rn theo Du Vinh Cn: Tng quan php lut Nho gia, Bn

dch ca Vin Thng tin khoa hc x hi, H. 2002, tr. 61.
69
vo quy lut ca l tr. Nhng quy lut th nht ci

l tr l lut t nhin... Do , mi lut con ngi cn,
c cng bn cht vi lut t nhin v n p h t xut t
lut t nhin. Nhng nu im no n ri xa u
t nhin, n khng cn l mt lut, m l mt s
xuyn tc lut(".
Trong t duy ca cc tc gi lut t nhin, lu
php khng n thun ch l nhng quy tc do cn
quyn thit lp v thc thi. Lut php ca nh nc
s khng th l lut nu khng cng bng, khng h
vi lut t nhin. Sc mnh ca quy tc c gi 1
lut php khng phi ch n c nh nc ch
nhn v bo m thc hin m l ch n ph hp V(
lut t nhin ca c x hi.

Lut ca nh nc ch c th l lut nu n kh<

ngun t c mun chung ca dn chng v mt (

sng hnh phc, tc l hp vi lut t nhin. v<
ngha nh vy, gn kt vi lut t nhin - h thn
cc quyn li v chnh ngha chung ca con ng
khng phi l mt yu cu i vi php lut m l b
cht ca php lut. C s ca mt quy tc c gi 1
Dn theo: Samuel Enoch Stump: Lch s trit hc v CI

lun , Nxb. Lao ng, H. 2004, tr. 582.
70
Chig III. o php t nhin - T duy lut t nhin ca Lo t
lut l: quy tc c xy dng mu cu hnh

ph< cho con ngi, khng tri vi lut t nhin. y
chm l c s o c ca php lut. Do , o c
gn /i bn cht ca php lut.
7h t, lut t nhin khng c quan h ch ti x
hi mt ngha php lut, n c cu thnh bi
nhig nguyn tc chung vnh hng, ph bin, c
tr: lut nhn nh, c nh sng l tr t nhin soi
chii. Lut t nhin l m thc ca x hi loi ngi,
ngujn hnh trt t x hi, khng phi l quy phm
c bin cu thnh ni dung trt t x hi. V d, lut
t min khng cho ta bit rng gy thng tch cho
ngri khc th phi b ch ti nh th no nhng ch
dn rng l hnh vi sai tri cn lut nhn nh s
quy nh cc loi v mc khc nhau ca hnh vi
gy chng tch cho ngi khc v t ra ch ti i
vi lnh vi .
?h nm, lut t nhin c tnh ti cao vt ln
trn php lut, vt ra ngoi x hi loi ngi. Lm
th lo nhn bit c* lut
t nhin. Cc nh t
trg lut t nhin gii p: thng qua l tr v lng
tm con ngi. Hc thuyt lut t nhin thng cho
rn, con ngi c bn cht c bit vi nhng nhu
cu - nhin no , v sc mnh l tr nhn ra ci
71
g thc s tt cho con ngi lin quan n nhng nh

cu ny(l>.
Lut l khun mu cho hnh vi ca chng t
Danh t lut theo ting Anh (law) v ting Php (lo
dch t ting la tinh Lex khi ngun t ligare (bu
li, ct li). Lut, nh vy, l nhng quy tc rn
buc hnh vi ca con ngi. Trong khi , hnh vi c
chng ta c hng dn bi l tr. Thomas Aquina
(1225 - 1274), mt danh s ca trit l chnh tr n
h thuyt lut t nhin, cho rng: V l tr l m
nguyn l ca hnh vi con ngi, nn trong l tr c
mt ci g l nguyn l i vi mi ci khc. V v
lut cn p h i quy chiu trc tin v ch yu v
nguyn l ny. Vy m nguyn l th nht trong ln ,
vc thc hnh, chnh l mc ch cui cng: m m
ch cui cng ca i sng con ngi l hnh pht
Do , lut p h i lin quan ch yu ti trt t c tron,
hnh phc). V lut t nhin gn lin vi l tr t
nhin nn t ti ngoi x hi con ngi.
Tm l i, hc thuyt lut t nhin phng T
<n Dr. Mortimer J. Adler: Nhng t tng ln t nhng t

phm v i, Nxb. Vn ho - Thng tin, H. 2004, tr. 105-10'
,2>Samuel Enoch Stumpf, Sd, tr. 579.
72
tuy phc tp, thiu nht tr, nhng chng ta c th

nm hai im mu cht sau: quan im gi tr v
php lut v phng php t duy php lut, v quan
im gi tr v php lut, th php lut t nhin l
php lut l tng, l bn quy t cui cng, l bn
tho ban u ca php lut nhn nh, php lut
thc ti, l tiu chun gi tr nh gi ph phn
php lut nhn nh, l i hi ti cao ca ngi
phcng Ty v cng bng, chnh ngha trong php
lut. Phng thc t duy trong php lut t nhin
tch ri php lut l tng vi php lut thc t, php
lut -inh thn vi php lut con ngi, php lut bt
bin v^ php lut kh bin, php lut tin nghim v
php lut kinh nghim; suy n cng l m thc hai
cc oi lp tch ri thin v nhn, t c c tnh
ti CIO, tnh thn thnh, tnh tuyt i, tnh vnh
hng ca php lut t nhin01.
T quan nim v php quyn t nhin ca phng
Ty ci chiu vi hc thuyt ca Lo t th c th thy
rng Lo t cng c t duy trit hc php quyn t
nhin. T quan nim v bn th, Lo t hnh
thni quan nim v lut t nhin. C th nhn thy
01 Du /inh Cn, Sd, tr. 62.
73
Trit hc php quyn ca Lo 1
rng o chnh l lut t nhin. Vn vt vn hn

theo o, tc l theo t nhin. Nh vy, Lo tt qua
nim c mt nguyn l vnh hng chi phi trit t c
vn vt. o, trong hc thuyt ca Lo t, c th c
hiu nh l lut t nhin, l gi tr tuyt i, vn
hng chi phi vn vt trong v tr.
o l lut t nhin ca vn vt. Bn m a tha
*
i m vn hnh, vn vt*c theo bn tnh m thc

nghi vi hon cnh; c t mc ra vy, chim t' mc r
cnh, con nng nc kh i ln trn cn th t n hin i
ui m mang bin thnh p h i; con tm t l m ra cc
kn sau c kn m ra bin thnh con bm ; V
loi vt no cng i th tm n, no ri th thi, l
no mt ri th ngh'"...
Con ngi cng l mt sinh linh trong vn vt d
o sinh ra nn con ngi cng vn hnh thieo <
tc l theo t nhin. Lo t vit: Ngi b.t ch c
t, t bt chc tri, tri bt chc o, o bi
chc t nhin (Nhn php a, a php thim, thi
php o, o php t nhin) (Chng 25). V c
ny, L Hng Li gii thch: Trong khng g ia n v tr
Nguyn Hin L: Lo t - o c kinh, Nxb. Vn ho

Thng tin, H. 1994, tr. 74-75.
74
Chrg III. o php t nhin T duy lut t nhin ca Lo t
v hn, ngi chu c h c ca t ai, nn p h i bt

chc theo t; t chu c h c ca tri, nn p h i noi
theo 'ri; tri chu c h c ca o nn p h i noi theo
o; o li chu c h c ca t nhin, nn p h i theo
t nhin. T nhin l tt c mi vt c trong v tr,
bao gm nhng ngun gc su xa nht ca ngi, t,
tri; php tc t nhin l php tc ca v tr, bao gm
nhrg chun tc ti cao cho o ngi, o t, o
tri. Ti y, L o t nh v x hi con ngi v s
qun l ca n vo trng v tr, coi con ngi l mt
th nh vt trong t nhin i x, yu cu x hi
con rgi tun theo p h p tc ca t nhin sinh tn
v pht trin. C ngha l mi ngi p h i noi theo quy
lut nhin m lm vic, ly t nhin lm quy lut,
ch thng p h i em ch ca mnh p t vo t
nhir"w. T duy phn bit i cc gia con ngi v
t nlin c th hin r y. o - T nhin (hay
lut '. nhin) l khun mu, chun mc cho cc hnh
vi ca con ngi. Con ngi phi theo o, theo T
nhii,' theo lut* t nhin. Lut nhn nh,
7 lut ca
nh 1C phi hp vi lut t nhin.
L lng Li: o ca qun l, Nxb. i hc Quc gia H

Ni, E. 2004, tr. 109-110.
75
Lo t ni: Tri t bt nhn, coi vn vt nh ct

rm (Chng 5). o khng c tnh thng ca lo
ngi, khng p buc, khng ch, hay can thip tri V
nhp sinh hot t nhin ca con ngi. o nh V
chnh l lut t nhin, khng t v, u i i vi bt (
ngi no. Trc o - lut t nhin, mi ngi (
nh nhau, tc l bnh ng. Nh vy, lut t nhin CI
con ngi l mi ngi sinh ra u bnh ng.
Con ngi sinh thnh trong v tr, cng nh V
vt, u do o sinh ra, c nui dng v hot
theo t nhin. c chnh l bn tnh ca con ngi,
t nhin ca con ngi. Bn tnh ca con ngi l 1
nhin. Theo cch quan nim ca Lo t, con ng
sinh ra c t nhin sinh tn theo o, c. Khi gi
thch v vn t nhin ca con ngi trong hi
thuyt ca Lo t, Nguyn Duy cn cho rng L o i
cao vn t do ca c nhna). D rng Lo 1
khng ni n t do m ni n t nhin, nhi
chng ta vn c th thy rng khi quan nim c<
ngi do o sinh ra v vn hnh theo o, theo 1
nhin v phn i nhng g cn tr s vn hnh 1
Thu Giang - Nguyn Duy cn: Lo t tinh hoa, Nxb. Thi

76
nhin th cng c ngha l Lo t cho rng con

ngi sinh ra c t do. T do chnh l lut t nhin
ca x hi loi ngi.
Vi nhng iu trnh by trn c th rt ra
quan nim ca Lo t v bn cht ca php lut. Lo
t quan nim v mt th lut t nhin - trt t t
X * *
nhin vnh cu, bt bin chi phi vn vt, trong c

x hi loi ngi. Lun im p h p t nhin" cho thy
Lo t quan nim lut do con ngi t ra thc cht
] mt s m phng theo lut t nhin. Lut ca con
ngi, trong c php lut ca nh nc l mt s
phn chiu lut t nhin. Lut php chnh l s ghi
nhn trt t t nhin ca x hi loi ngi. Lut php
l s phn nh t do v bnh ng ca con ngi.
Trong quan nim chnh thng ca ngi Vit Nam
hin nay, php lut ch c hiu l ch ca giai cp
thng tr c ln thnh lut. Lut l hnh thc th
hin ch ca nh nc. T duy ny dn ng cho
vic son tho nhiu o lut Vit Nam. Chnh t
* * * *
duy ny dn n mt h qu khng mong mun l lut

- khi c quan nim nh mt cng c cai tr ca nh
nc, s cha ng nhng quy nh c li cho nh nc,
tnh v nh nc ca php lut. T duy lut l cng c
cai tr ca nh nc l gii s tn ti ca chng cui
77
cng ging nhau nhiu o lut, k c lut cng ll

lut t, l chng v qun l nh nc.
Lut php do nh nc ng ra ch ti, i
nhin, khng th khng mang nhng du n ca r
nc. Tuy nhin, mt t duy qu nhn mnh tnh n
nc ca php lut kh c th thch hp vi nhng 1
lc thc thi php quyn Vit Nam.
Vit Nam chnh thc cam kt thc thi ph
quyn trong Hin php t nm 2001. Cam kt ni
buc vic lm lut phi c ci tin. iu ny c h '
th lm c khi ngi ta c mt cch ngh khc hc
v php lut.
Php quyn i hi php lut phi c hiu th
t duy ca lut t nhin. Php lut khng ch l c
ca nh nc. Php lut chnh bn phng chiu m
trt t t nhin trong con ngi c sng hr
phc. Mi n lc lm lut phi tm c quy tc
nhin gip con ngi chung sng hnh phc vi nha
Nh vy, cng vi vic em ch ca nh nc Vi
php lut, phi phn nh trong lut nguyn c ci
ngi dn.
Lut php trong mt nn php quyn khng ph
ch l cng c tho mn nhu cu cai tr ca nl
78
nc m ngc li cn chnh l nhng gii hn i vi

nh nc. Php quyn c ngha l lut php c
thng tn so vi nh nc.
Php quyn c ngha l lut php rng buc nh
nc, ch khng phi l nh nc s dng lut php
rng buc ngi dn. Php lut trong mt nn
php quyn s d c cng nng rng buc nh nc l
v ht sc mnh t lut t nhin. Mn ngn ng ca
H Ch Minh th c th ni trong mt nn php quyn
chnh /ln linh'' cp cho php lut quyn lc rng
buc cng quyn. Ni gin d hn, quyn lc ca php
lut xut php t chnh nguyn c ca ngi dn.
Lut l hnh thc xc lp cc quyn ca ngi dn, v
iu cng c ngha l xc lp nhng gii hn
vi nh nc. Lut l h thng nhng quyn ph bin
ca ngi dn. Lm lut trc ht v trn ht l t
ra nhng gii hn vi cng quyn ch khng ch
b buc ngi dn. Trong b cnh thc thi php
quyn, hi nhp quc t, vic xy dng cc o lut
nhm thc y kinh t th trng v x hi cng dn
(cc lut v s hu, hp ng, doanh nghip, thng
mi, ph sn, cnh tranh, u t...) cn phi c ch
dn bi t duy lm lut nh vy.
T duy Vit Nam coi php lut l cng c cai tr
79
c nh nc dn n quan nim php lut ch

hiu l lut vit - tc lut c ban hnh theo mt qi
trnh chnh thc vi hnh thc nht nh. n l, ti
qun... cha c chnh thc tha nhn l ngun C1
php lut Vit Nam. iu ny rt khc vi t duy C1
php quyn. Php quyn i hi mt cch nhn nhi
khc hn v ngun lut. Trong mt nn php quy
tt c cc quy tc hp vi lut t nhin - hp vi quyi
li v chnh ngha chung ca con ngi u c th t
thnh php lut, khng ch l lut thnh vn do n]
nc ban hnh. Php quyn cho php ngi ta vin d;
n cc ngun khc cha ng cng l gii quyt
vic khi cng l khng cha ng trong lut thnh v
l c s cho s tn ti a dng ngun lut trong m
nn php quyn: ngoi lut thnh vn cn l n l, t
qun, l tr, l phi ni chung... Mt t duy a d
ho ngun lut l cn thit c nghin cu trong t
cnh thc thi php quyn Vit Nam.
2. Cc nguyn tc xy dng php lut
Ta khng ban gio lnh m dn t p

tc(Ng v s nhi dn tph. Chng
Lo t ch chng gim thiu cc quy nh ph
80
Chng III. "o php t nhin - T duy lut t nhin ca Lo t
lut c ban hnh theo ch ch quan ca nh cm

quyn. Php lut theo ngha l cc quy tc th hin
ch ca nh nc i lp vi t do. Khi c php lut,
t cb ca con ngi s b gii hn. Tuy nhin, khi
khr.g c php lut, con ngi c t do tuyt i
cng ng ngha vi vic khng ai c t do c v t do
ca ngi ny s git cht t do ca ngi khc.
Chr.h v vy, loi ngi cn n php lut nh
ch t do, theo mi ngi t b mt phn quyn t
(lo ca mnh i ly t do chung. T do chung ch
c c khi lut c thit lp phn nh nguyn c
ca nhng ngi t nguyn t b mt phn quyn
t d) t nhin ca mnh. Mt khi lut l sn phm
ca ch ch quan ca nh cm quyn th l mt
th 'ut d ng vi t do v khng cn i vi x hi
loi ngi. Lo t phn i vic t ra th php lut
nh vy. Ch trng Ta khng ban gio lnh m dn
t ph tc' khng c ngha l ch trng v php lut
m u ny c ngha l chnh quyn nn hn ch vic
t ia cc quy tc th hin ch ch quan ca mnh,
CIO dn t do sinh sng, lm n, xy dng hnh
ph( theo lut t nhin. cho nhn dn t do pht
trir theo o th t nc s c thnh tr m
khng cn nhiu n php lut. Nhn dn t bit v
iu chnh c cuc sng ca mnh trnh khi nhng
81
mi nguy hi v tm n nhng li ch cho cuc sn

Lun im trn ca Lo t thc s rt gn vi 1
duy lp php theo thuyt php quyn t nhin vc
c nhiu nc phng Ty p dng. Theo I
Nguyn S Dng: T do l mt g i tr t thn v ,
mt g i tr tuyt i. Ngc li, p h p lut l mt
cn thit, mt gi tr c iu kin. T do v p h p lu\
tn ti trong mi tng quan t l nghch vi nha
Xc nh p h m vi iu chnh ca p h p lut c ngh
l xc nh vic hn ch quyn t do c p h i l hoi
ton cn thit hay khng? Nu cu tr li l c x h
s c thm s rng buc ca p h p lut. Nu cu tr
l khng, nhng lnh vc ca i sng x hi cha
php lut iu chnh vn l thin ng ca t d o
Php lut l mt gii php iu chnh x hi h
ch t do. Nhng theo l thuyt php quyn t nhi<
php lut l cn thit cho x hi. Nu tt c u c
do tuyt i th t do ca ngi ny s th tiu t I
ca ngi khc v h qu ca t do tuyt i s
cuc chin tranh ca tt c chng li tt c nh ci
ni ca Hobbes. Do cn c php lut mc d l h
(,) Nguyn S! Dng: Bn v trit l ca lp php, Tp (

Nghin cu lp php s 6, H. 2003, tr. 7.
82
6 THP
ch t do tuyt i ca con ngi nhng c ngha

bo v t do chung. Hn ch t do bng quyn lc ca
php lut l cn thit nhng phi theo nguyn l m
J . s. Mill a ra trong lun thuyt Bn v tdo\ Mc
ch duy nht m nhn loi, c nhn hay tp th
nhm ti trong vic can thip vo t do hnh ng ca
bt c s thnh vin no, p h i l s t bo h. Tc l
quyn lc c th c vn dng chnh ng i vi bt
c thnh vin no ca mt cng ng vn minh chng
li ch ca anh ta, ch khi n nhm mc tiu ngn
chn tn h i cho nhng ngi k h c.
Php lut l cn thit cho x hi. Nhng php
lut theo thuyt php quyn t nhin phi xut
php t quyn t nhin vn c ca con ngi. Lo t
khng cc oan nh Trang t, cho rng phi gim
thiu cc quy nh ca php lut v khi t ra
php lut th phi tn trng tnh t nhin ca con
ngi. Ni cch khc, php lut phi ghi nhn nhng
quy lut sinh hot ph bin ca x hi loi ngi.
Php lut khng c i ngc li vi cc quy lut
vn c ca x hi loi ngi. Khi c s mu thun
gia php lut do con ngi t ra vi lut t nhin
th lut t nhin bao gi cng chin thng.
Nhng quan im trn y c th c tnh n
83
trong vic thc thi quyn lp php Vit Nam hin nay.
Php lut khng nn m c x hi vo lng mnh.
X hi c iu chnh bi nhiu yu t khc nhau
nh li ch, cc nh ch. Php lut ch l mt trong
cc nh ch quan phng iu chnh x hi. Trit l
lp php sau y rt ng: Nu li ch v cc loi
quy phm khc vn cn c th p h t huy c tc
dng, thi khng nn lm dng p h p lut. y l cch
iu chnh tn km hn v nh hng n quyn t do
ca con ngi'Hl). X hi ta ngoi php lut cn c
nhiu nh ch phi quan phng rt c ngha trong
vic iu chnh x hi nh o c, phong tc, tp
qun, hng c, lut tc... i vi x hi dn s,
php lut ch nn can thip khi li ch v cc nh ch
phi quan phng khng c hiu qu.
Mt khi t ra php lut th php lut phi tn
trng tnh t nhin ca con ngi. Php lut khng
to ra bn tnh t nhin ca con ngi m ch ghi
nhn v to lp c ch bo m pht trin bn tnh t
nhin . Nh lp php nhn thc c cc quy lut
khch quan ang chi phi x hi v ghi nhn thnh
,l Nguyn S Dng, Sd, tr. 7.
84
php lut. Php lut t ra theo ch ch quan ca

nh nc th d b x hi t chi. Xt v bn cht th
phi xem hnh vi lp php khng phi t ra cc quy
tc m ch l ghi nhn nhng cch x s hp l. Nh
lp php phi c trch nhim tm ra nhng cch x s
hp l trong x hi. c nh vy, nh lp php
phi nh th no? Rousseau cho rng: Mun tm ra
quy tc x hi tt nht thch hp vi quc gia th p h i
c mt tr tu u vit. Tr tu y thy r mi ham
mun ca con ngi m khng thin v mt ham
mun no. Tr tu y khng dnh tu n bn cht ca
tng ngi nhng am hiu n tht tng tn. Hnh
phc ca tr tu y khng ph thuc vo chng ta
nhng vn mun chm lo hnh phc cho taw.
Nh lp php phi l ngi c tr tu thy r
mi ham mun ca con ngi m khng thin v mt
ham mun no - nhn thc c nhng nhu cu,
nguyn vng chung ca dn chng. Tr tu s hiu
c nhng li ch thit thc ca ngi dn.
lut to ra c mt khung php l cho vic
thc thi cc quyn thit thc ca ngi dn, th lut
Rousseau: Bn v kh c x hi, (Bn dch ca Hong

Thanh m). Nxb. L lun chnh tr, H. 2004, tr. 99.
85
phi c n/z ra t chnh cuc sng ca ngi dn.

Du nhp cc nh ch php l tin tin vo mt mnh
t khng c iu kin sinh si, ny n phng c ch
g? D lut c tin b n my m khng st hp vi
cuc sng ca dn th lut cng khng c ngha.
Ngi Vit rt thc t. Vic hnh x quyn lp php
phi ph hp vi c thc t ca ngi Vit. Nu ta p
nhng o lut tin tin ca nc ngoi vo trong
nc th khng th trnh khi vic s b dn chi b.
V thc t, nn u c ca ngi Vit c khuynh hng
tip bin cc nhn t ngoi sinh cho ph hp vi mnh.
Trong mt bui trao i v c im ca s tip
thu vn ho t bn ngoi vo nc ta vi Gio s H
Vn Tn, nh nghin cu vn hc Trn Ngc Vng
rt chia s vi ng v vic ngi Vit khng tip
nhn bt c hc thuyt no nguyn trng, m thng
cu trc l i. T Pht gio, Nho gio... n ch ngha
Mc khi c tch hp bi cnh vn ho Vit Nam u
din ra s ti cu trc. Vic lm lut cng nn c mt
s ti cu trc nh vy. Tham kho, hc hi kinh
nghim ca nc ngoi l tt nhng tip bin c
kinh nghim mi l iu ngi Vit cn. c c
nhng o lut tt cho dn sinh hot, nh lp php s
phi lu n mnh t m nhng quy phm do h
86
lm ra s sinh sng nh th no: con ngi x Nam

ny c c tnh g, thi tit, kh hu, a l ni h sng
nh th no; h ang sinh hot trn mt cn bn kinh
t, x hi nh th no... iu ny i hi tr tu ca
nh lp php khng ch thu np nhng kin thc
php l tin tin m cn l: tm l hc dn tc, vn
ho hc, s hc, a - vn ho, kinh t hc, x hi
hc... Tm li, h phi l ngi p h i thng trong quc
gia" (theo cch gi ca Rousseau).
D sao cng l mt l tng. b khuyt cho
s v thp ton ca nh lp php, s kim tra li
nh lp php l cn thit. C ba knh: nguyn th
quc gia, To n, v dn chng.
V cch nguyn th quc gia kim tra lp php, c
th nn khi phc li nh ch Ch tch nc c quyn
ph quyt tng i cc o lut do Ngh vin thng
qua vn c ghi nhn trong bn Hin php u
tin ca dn tc ta vo nm 1946.
cho ngnh lp php t kim tra ly mnh th
nhiu khi nhng tng ch quan s c c hi len li;
tt hn l cho t php kim tra hin tnh ca lut
ca lp php; hn na y li vn l thin chc ca
ngnh t php.
87
Cui cng, dn cn kim tra lp php bng nh

ch trng cu dn . Cc o lut can h trc tip n
i sng ca ngi dn phi c em trng cu dn
nh: nhn phm, tnh mng, ti sn, sc kho... ca
con ngi. C th l cc o lut nh: B lut Hnh
s, B lut Dn s, B lut Lao ng, Lut t ai,
Lut Doanh nghip, Lut Khiu ni, t co...
Chnh lnh can thip qu th dn ho ra

kiu bc(K chnh st st, k dn khuyt
khuyt. Chng 58)
Gii thch v iu ny, c Gio s Cao Xun Huy

vit: Mi khi bn thng tr t ra mt p hp lnh g i
ln thm mt bc vo quyn li ca nhn dn, th
nhn dn cng nhiu khi phn ng li bng bo lcm.
Lo t ch trng lut php khng nn xy dng qu
chi tit. K chnh st st l mun ni v th php
lut can thip qu mc, bm st vo tng hnh ng
ca ngi dn. Lut st st th nht c, nht ng
ca ngi dn u c nguy c vi phm php lut.
111 Cao Xun Huy: T tng phng ng - gi nhng im

nhn tham chiu, Nxb. Vn hc, H. 1995, tr. 434.
88
B buc hnh vi ca ngi dn qu mc s dn n

hiu ng nghch l s chng i ca ngi dn. Chnh
v vy, vi t duy v lut t nhin, Lo t ch trng
lut cn iu tit v m, to mt khung cho s vn
hnh t do chung ca mi ngi. l ut th phi
mang tnh tng qut.
Sau ny, Liu Tng Nguyn (773 - 819), mt trong
tm tc gi ln i ng - Tng ca Trung Quc din
thm t tng trn ca Lo t qua cu truyn v mt
ngi g gii trng cy. C mt ngi b tt g lng,
khi ng ch thy trn lng ng ni u ln mt cc ln,
mt c ci xung t, trng c v ging nh con lc
. Bi vy, mi ngi trong lng, khng bit tn tht
ca ng l g, lin t cho ng mt ci tn khc l
Thc " (tc Lc ).
ng lm ngh trng cy. Nhn vn cy ca ng
thy c nhng cy em i trng ni khc u sng c,
th chng cn ln rt mau, va cao, va ln li sum
su. Tri cy va nhiu, va sm c thu hoch. Nhiu
ngi lm ngh trng cy u ln nhn, mun hc cch
trng cy ca ng, nhng ri chng c ai theo kp ng.
C ngi hi ng ti sao li nh vy, ng tr li
rng: Ti u c b quyt g, mun cho cy sng lu
89
tr nn sum su, chng qua l hiu c tnh nt vn

c ca n m chm sc, n pht trin ht kh nng
ca n thi. B quyt trong vic trng cy l thun
theo bn tnh ca n: r cy phi tri rng, vun xi
t cho u, cy con phi c bu t ln, sau khi trng
xong phi ln xung quanh t cho cht. Mi vic xong
xui khng c ng chm n cy na, cng khng
phi lo lng g cho n na, c y m i u th i,
khng cn phi trng coi g na. Khi trng cy phi
ht sc cn thn nh chm sc a tr con ca mnh
vy. Trng xong ri c n y, lm nh rung b
n. Lm nh vy c th gi trn c bn tnh bm
sinh ca n, ng thi c th t do pht trin. Chng
qua l ti khng lm phng hi n s sinh trng
ca cy m thi, ch c b quyt g u? C th lm
cho tri cy u sm, sai qu. Nhng ngi trng cy
khc h khng lm nh ti: h lm cho r cy cong
queo un khc, thay t c bm trn r cy bng th
t mi, khi vun xi th t khng qu mng cng
khng qu dy. C nhng ngi nu khng s xut
tu tin nh vy th cng thng yu, qu cy qu
mc, lo lng cho cy qu ng, sng sm i thm cy,
chiu ti li i s m, vut ve n, quay i cn
ngonh li nhn, thm ch c ngi cn cy c v cy
90
xem n cn sng hay cht, ri lay lc gc cy, r cy

th xem t xp hay d; lm nh vy bn tnh ca
cy s ngy cng mt i. Ni l yu qu cy k thc
l lm hi n, tng l thng nh cy k thc l coi
n nh k th. Cho nn h lm khng bng ti ch ti
c ti nng g c bit u.(1)
Thc ra, Liu Tng Nguyn vit truyn Thc
khng ch ni v thut trng cy. ng mun mn
chuyn trng cy ni n vic qun tr t nc.
Truyn Thc l mt s tn vinh trit l php
quyn t nhin ca Lo t.
B quyt trong vic trng cy l thun theo bn
tnh ca n. Yu qu cy qu mc l lm hi n. Trit
l php quyn y l: lut phi phn nh c
nguyn ca dn, quy lut t nhin ca x hi, lut
khng nn can thip qu su vo i sng ngi dn.
Trong mt nn php quyn, lut nn l lut
khung hay lut chi tit, mt vn ang c nhiu
nh lut hc Vit Nam quan tm: lut khung hay
H Minh Phng bin son, Trn Kit Hng hiu nh:

ng - Tng bt i gia (Tm tc gi ln i ng - Tng),
Nxb. ng Nai, 1996, tr. 87-88.
91
lut chi titu). Nhiu nghin cu cp n vn :

lut khung tn ti khch quan; yu cu t ra i vi
lut khung; khi no ban hnh lut khung; khi no
ban hnh lut chi tit; ph phn s lm dng lut
khung v cch khc phc...
Khng bit ai l tc gi ca cc thut ng lut
khung" v lut chi tit. Ti cho rng hai thut ng
ny khng phi l khi nim v khng c ni hm
khoa hc. t ra vn : nn chn lut khung hay
lut chi tit l mt vic lm v b. Cch t vn
nh vy cng chng khc no t vn : nn sng
hay nn th.
Ngi ta hiu lut khung l vn bn lut m
trong ni dung ca n cha ng cc quy nh c bn,
c tnh nh hng hoc l c tnh nguyn tc lm nn
tng cho cc quy nh c th hn trong vn bn php
111 Xung quanh vn ny, trn cc din n lut hc, c

mt s bi vit nh: Mt s yu cu thc tin t ra i vi
lut khung"" ca tc gi Nguyn nh ng Lc, Tp ch
Nghin cu lp php, s 2/2005; Ban hnh lut khung hay
"lut chi tit"" ca tc gi Nguyn Th Hnh, Tp ch Nghin
cu lp php, s 4/2005; Cc kha cnh xung quanh vn
lut (php lnh) khung" ca tc gi V Th, Tp ch Nh
nc v php lut, s 4/2005.
92
lut khc, thng l vn bn di lut; nh cc quy

nh ca vn bn lut c thc hin trong thc
tin'1. Cn lut chi tit th c hiu l lut cha
ng nhng quy nh chi tit nhm ti cc tng
iu chnh trong lut<2). Xt v l thuyt lp php,
nhng thut ng ny c vn .
Thit ngh cn truy nguyn mt vn s ng:
Lut l g? Rousseau vit: Khi ti ni lut bao gi
cng l tng qut chung cho mi ngi, ti hiu rng
lut coi tt c thn dn l mt c th, m tru tng
ho cc hnh ng, khng coi con ngi nh mt c
nhn hoc nh mt hnh ng ring z<3>. c . Mc
cng vit: Quyn lp p h p l quyn lc p h i t chc
ci p h binw.
Lut l ch tng qut ca nhn dn. Lut l sn
phm ca s tru tng ho cc hnh ng ca nhn
dn hnh thnh nhng quy tc x s tng qut.
>V Th, Sd, tr.42.

a Nguyn Th Hnh, Li dn ca bi Ban hnh lut khung' hay
lut chi tit"", Tp ch Nghin cu lp php, s 4/2005, tr. 30.
(3) Rousseau: Bn v kh c x hi, (Bn dch ca Hong
Thanh m), Nxb. L lun chnh tr, H. 2004, tr. 96.
M C.Mc - Ph.nghen ton tp, tp 1. Nxb. Chnh tr quc gia,
H. 1995, tr. 389
93
Nh vy, l lut th phi l lut khung. Khng

phi l khung - tc nu khng phi l nhng quy
nh c bn, c tnh nh hng hoc l c tnh
nguyn tc lm nn tng cho cc quy nh c th hn
trong vn bn php lut khc" th khng phi l lut.
Lut phi l khung, tng qut, ph bin. l lut
th khng phi hng ti nhng i tng c th, chi
tit. Khi hng n nhng i tng nht nh th
l php quy ch khng phi lut. Tm li, lut phi
l tng qut, khng th l chi tit.
Nhng, lut phi l tng qut khng c ngha l
lut khng cha ng nhng iu, khon r rng, c
th. Lut chung chung nhng vn c th. Ngha l
lut xc lp nhng quy tc tng qut, nhng mi
ngi u bit cch hnh x mt cch r rng khi ri
vo gi nh m lut d tr. V d, y l mt quy
nh rt tng qut nhng r't c th: ph n 18 tui
mi c kt hn.

Ci chng ta cn l nhng o lut c tnh ph

bin nhng vn phi cha ng nhng nguyn tc x
s kh thi, d hiu, c th. y l mt v d v lut
c tnh ph qut nhng khng c th: N h nc v
x hi c k hoch to ngy cng nhiu vic lm cho
ngi lao ng (iu 55 Hin p h p 1992).
94
Nh vy, vn t ra i vi chng ta khng

phi l nn dng lut khung hay lut chi tit, ri gii
quyt cng li bng mt cu hi khc khi no th
dng lut khung, khi no th dng lut chi tit, m l
lut phi l khung nhng vn chi tit. Ni cch khc,
lut l tng qut nhng vn kh thi, d hiu, c th.
Cng nh li tri lng lng (thin vng khi khi -
lut khung), tha (s - ph bin, chung chung), m
khng lt (nhi bt tht - khng ai khng theo, ai cng
hiu c, cng p dng c khi ri vo nhng
trng hp c th). Lm sao c nh th? Thc ra
gii quyt vn ny phi nhn vo ngnh hnh
php - ngun chnh yu ca cc o lut, v cng l
ni em thi hnh cc o lut.
*
Quyn hnh php l quyn iu hnh quc gia

bng chnh sch. iu hnh quc gia bng chnh
sch, hnh php, trc tin phi thit k cho c
chnh sch, gi trong d n lut em ra bn lun v
thng qua ti c quan dn c. Sau khi chnh sch c
thng qua v tn ti di dng cc o lut, hnh
php tt yu phi iu hnh cc o lut trong cuc
sng thc t. iu hnh lut, hnh php tt yu
phi ban hnh cc vn bn hng dn thi hnh. Lp
quy l mt hot ng tt yu hnh php thi hnh
95
cc o lut c lp php thng qua.

Trc ht, lm lut phi khi s t vic phn tch
chnh sch ca hnh php. Lut s d chung chung
kh thi hnh l v chnh sch khng c tuyn b' r
rng trong lut. iu ny li c nguyn nhn t vic
lm lut khng bt u t vic phn tch chnh sch.
Lut mun tr thnh ph bin nhng vn c p
dng mt cch hiu qu trong nhng trng hp c
th th trong lut phi cha ng nhng chnh sch
minh bch.
Th hai, coi trng quyn lp quy ca hnh php.
Nhiu kin c v "d ng vi vic lut c ban
hnh nhng vn phi ch s hng dn ca cc vn
bn di lut. Tr.c tin cn nhn nh rng, quyn
lp quy l mt cu phn ca quyn hnh php. Khng
c quyn lp quy, hnh php khng th iu hnh
c quc gia. Quyn lp quy chnh l quyn bin cc
o lut vo cuc sng. Vn t ra khng phi l
hn ch vic ban hnh cc vn bn di lut m vn
* m
l quyn lp quy nn nh th no?

Trc tin, quyn lp quy khng c khc x
quyn lp php. Hin nay c mt hin tng m ta c
th d nhn thy l quyn lp php b khc x bi
quyn lp quy. Lut khng tuyn b chnh sch r
96
Chng III. o php t nhin T duy lut t nhin ca Lo t
rng nn dn n tnh trng lut phi cn qu nhiu

vn bn hng dn thi hnh. iu ny lm cho lut
chm i vo cuc sng. Hn na, cng chnh v chnh
sch khng c xc nh r rng trong lut nn
nhiu khi vn bn di lut c ban hnh khng
ng vi tinh thn ca lut, mu thun vi lut.
trch tnh trng khc x quyn lp php bi
quyn lp quy, trc tin sn phm ca quyn lp
php - cc o lut phi cha ng nhng chnh sch
r rng. Lp quy l cn thit a nhng chnh sch
minh bch vo cuc sng. Tuy nhin iu ny vn
cha . S khc x quyn lp php bi quyn lp
quy cn xut pht t tnh cc b ca ngnh hnh
php. Lut th thng thong, nhng khi c hng
dn bi cc b, cc ngnh th khng th trnh khi
tnh trng hng dn lm sao cho thun li cho b,
ngnh mnh nht. iu ny s dn n tnh trng vn
bn di lut tri lut, tri Hin php. Di y l
mt s dn chng in hnh.
Theo iu 57, 65 ca Lut Khiu ni, t" co,
ngi b t" co phi gi n n c quan, t chc, c
nhn c thm quyn. Trong n t co phi ghi r h
tn, a ch ngi t" co; ni dung t" co; trnh by
trung thc v ni dung t" co. Nhng ti im c
97
7 THPQ-A
khon 1 iu 43 Ngh nh s" 67/1999/N-CP ngy

07/8/1999 ca Chnh ph quy nh chi tit v hng
dn thi hnh Lut Khiu ni, t co li quy nh:
Nu n t co khn g g h i r h tn, a ch ngi t
co, nhng ni dung r rng, bng chng c th, c
c s thm tra, xc m inh thi Th trng c quan
nh nc c thm quyn quyt nh vic xem xt, x
l n t co ". Nh vy, Ngh nh tri lut v
lut khng cho gi n nc danh nhng ngh nh
vn cho.
Gn y c th k n Thng t s 02/2003/TT-
BCA ngy 13/01/2003 ca B Cng an v vic b sung
mt s quy nh ca Thng t s" 01/2002/TT-BCA
(C ll) ngy 04/01/2002 ca B Cng an v hng dn
cp ng k bin s phng tin giao thng c gii.
Thng t ny quy nh: Mi ngi ch c ng k
1 xe mt hoc xe gn my". Thng t ny tri vi B
lut Dn s v theo B lut ny th ti sn hp php
thuc s hu t nhn khng b hn ch v s" lng,
gi tr. Thm ch Thng t ni trn cn bt hp hin
v Hin php nm 1992 (iu 58) quy nh bo m
quyn s hu ti sn ca cng dn(I>.
Hin ti, Thng t ny c bi h.
98
7 THPQ-B
Chng III. o php t nhin T duy lut t nhin ca Lo t
trnh tnh trng trn, mt c ch hiu qu

gim st quyn lp quy l iu cn thit. Theo Hin
php hin hnh, cc vn bn ca Chnh ph, Th
tng thuc i tng gim st ca Qc hi, ban
thng v Quc hi; cc vn bn ca b, c quan
ngang b thuc i tng gim st ca Th tng.
Trn thc t, him khi Quc hi hu b mt vn
bn no ca Chnh ph. Th tng l ngi lnh o
hnh php, khng phi l mt quan to. Phn x
ng sai, vn bn n c hp vi vn bn kia hay
khng l mt hot ng mang tnh cht php l,
khng phi chnh tr, v vy khng nn trao cho cc
nh ch chnh tr thc hin. Thit ngh rng, quyn
gim st quyn lp quy - ban hnh cc vn bn di
lut nn trao cho ngnh t php - To n. Mt To n
Hin php c th l cn thit kim tra cc vn bn
ca Chnh ph, Th tng. To hnh chnh nn c
m rng thm thm quyn kim tra cc vn bn quy
phm php lut do cp b ban hnh.
Thin h cng nhiu lnh cm th dn

cng ngho (Thin h a k hu nhi dn
di bn. Chng 57)
Cng nhiu lnh cmi th cng gii hn hnh vi
99
ca ngi dn, ngi ta s vi phm php lut m

khng dm t do lm n. dn giu, lut php phi
to lp mt c ch hu hiu hng dn h lm n
lng thin ch khng phi b buc cng vic lm n
ca h bng hng lot nhng lnh cm. iu ny tht
d hiu v thit ngh khng cn nhiu s phn tch.
Trit l ni trn rt c ngha trong vic lm lut.
Trong vic iu tit cng quyn, lut nn t ra nhng
gii hn. Bn tnh ca quyn lc l c xu hng lm
quyn. Chnh v vy, lm lut iu tit cng quyn
khng phi l cung cp cc cng c cai tr, chp cnh
cho quyn lc m l gii hn quyn lc theo nhng
quy trnh nh sn. y l mt i hi thit yu ca
ch ngha lp hin cng nh ch ngha php quyn.
Tuy nhin, t duy lp hin Vit Nam hin nay
cha i theo cch t duy nh vy. Lut iu tit v
nh nc - lut Hin php cha c thit k theo t
duy t ra nhng gii hn i vi Nh nc. Hin
php cha c quan nim l mt bn vn ca nhn
dn dng gii hn quyn lc ca Nh nc m l
mt bn vn do Nh nc ban hnh (Quc hi)
thit lp h thng cng lc qun tr x hi v tuyn b
nhng mc tiu chung ca x hi. Hin php Vit
Nam khng c nhiu cc cng c gii hn quyn lc
100
nh: quyn ph quyt ca nguyn th quc gia,

quyn ph bnh Chnh ph ca Quc hi, quyn kim
tra ca t php i vi lp php v hnh php... C
ch km ch quyn lc khng c chp nhn trong
Hin php Vit Nam.
Ngc li vi cch iu tit v cng quyn, lut
iu tit v cng dn phi l lut tha nhn quyn v
xc lp c ch bo m cho ngi dn thc thi c
cc quyn ca mnh. Lut iu tit v ngi dn phi
l lut v quyn ch khng phi l lut gii hn.
mi l th lut cn thit vi cc quyn. Cc vn bn
php lut v ti sn, hp ng, s hu, bo him, an
sinh x hi... nn c thit k theo t duy ny.
"Php lnh cng nghim khc th o tc

cng ni (Php lnh t chng, o tc
a hu. Chng 57)
Php lut khng nn nghim khc qu v cng

nghim khc, quyn li ca con ngi cng d b xm
phm. Khi quyn li ca ngi dn b xm phm qu
mc, h buc phi kim sng bng nhng con ng
bt chnh. Chnh v vy, php lut phi c s bao
dung, nhn o.
101
Chng IV
I ^ 9 / ' -4 - ^
Lo t VI vn
Nh nc php quyn
Trn c s nhng quan nim ca mnh v o v vi,

Lo t mun p dng nhng quan nim vo x hi
con ngi xut pht t mt nguyn l: Ngi theo t,
t theo tri, tri theo o, o theo t nhin" (Nhn
php a, a php thin, thin php o, o php t
nhin). (o c kinh, Chng 25). Lo t sp xp
nhn thc v t nhin v x hi theo h thng dc nh
vy. Do , ng cho rng o- ch th ti cao v vi
nhi v bt vi, th x hi ca loi ngi t ci o m
ra cng phi v vi nhi v bt ui. Nh vy, Lo t
103
thng nht t nhin v x hi vo nguyn tc v l " .

Lun im v mt nh nc v vi c hnh thnh.
1. Nh nc v vi
Phn i ch trng hu vi
thit lp li trt t x hi, Lo t phn i s

hu ui, tc l s can thip ca nh nc vo i sng
ca nhn dn. Theo Lo t, dn s d kh tr l v nh
cm quyn thc hin phng thc hu vi" trong cai
tr: Dn chi nan tr, d k thng chi hu vi".
(|Chng 75). Lo t cho rng: Thin h l mt vt
thn diu, khng th hu vi, khng th c chp c.
Hu vi th lm cho thin h hng, c chp th lm mt
thin h (Thin h thn k, bt kh vi d, bt kh
chp d. Vi gi bi chi, chp gi, tht chi). (Chng
29). ng v vic tr nc ln nh vic nu c nh: Tr
i quc nhc p h an h tiu tin (Chng 60). Nu c
nh m lt ln lt xuhg nhiu qu th c s nt. Tr
nc m can thip nhiu qu vo i sng ca nhn
dn th dn khng c t do v d tr nn chng i.
L Trn V: Lch s t tng chnh tr Trung Quc, Nxb.

S tht, H. 1964, tr. 66.
104
Chng IV. Lo t vi vn Nh nc php quyn
S phn i ca Lo t i vi s hu vi trong
cai tr xut pht t s quan st ca mnh v nhng
bt cp ca thc tin chnh tr ng thi, m theo
ng l chnh tr hu vi. Theo H Thch, s phn
i chnh tr hu vi ca Lo t l do Lo t nhn thy
rng chnh quyn dng chnh sch can thip (hu vi)
nhng khng ti can thip, cng can thip li
cng thi nt, ri lon; chnh quyn ng thi khng
xng ng hu vi" li hu vi\ khng xng ng can
thip li can thip0'. T Lo t nu ln nguyn tc
v vi trong chnh tr.
V t chc quyn lc nh nc
Mt nh nc l tng theo Lo t l mt nh
nc nc nh, dn t m ng phc ho trong
cun o c kinh: Nc nh, dn t. D c k h c
gp chc g p trm sc ngi cng khng cn dng
n. Ai ny u coi s cht l h trng nn khng i
u xa. C thuyn m khng ngi, c binh k h m
khng by. B t dn dng li tht dy thi thng c.
Thc n m bc m thy ngon, qun o tm thng
111H Thch: Trung Quc trit hc s i cng, (Bn dch ca

Hunh Minh c), Khai Tr, Si Gn, tr. 126-127.
105
m cho l p, nh th s m thch, phong tc gin

p h c m ly lm vui. Cc nc lng ging gn gi
trng thy nhau, nc ny nghe ting g, ting ch
ca nc kia, m nhn dn cc nc y n cht
khng qua li vi nhau (Chng 80).
Nc nh, dn t c ngha l mt nh nc n
gin c trong vic t chc hnh chnh lnh th (v
lnh th nh hp v dn c khng ng) ln cu trc
ca cc c quan nh nc. Quy chiu t nguyn tc
v vi, thun theo t nhin, khng can thip qu
su vo i sng nhn dn, th cng phi gim thiu
vic t ra cc c quan nh nc cng knh, phin
phc. Hc gi Nguyn Hin L nhn nh v nh
nc l tng ca Lo t: Lc b ( B li, B hnh,
B l, B binh, B h, B cng) khi p h i thit lp,
ng t (cc chc t , t m, t khng, t s, t
khu) ho ra v dng, m chnh ph c gim ti
mc ti thiu: ti triu nh c mi v quan, mi a
phng c vi v l . H khn g c quyn can thip
vo i shg ca dn, ch c mi nhim v gi sao cho
dn thun hu, cht p h ca>.
Nguyn Hin L: Lo t - o c kinh, Nxb. Vn ho, H.

1994, tr. 134-135.
106
l mt nh nc rt gn, n gin v t chc.

o gia quan nim x hi cng c t chc cng
nguy hi. Tnh cht ca x hi c t chc theo nhn
nh ca h l tr tu v k xo, l dc vng con ngi.
Nguyn nhn ca tt c iu ny, theo h, l chnh tr
hu vi ca nh cm quyn11.
Nhn chung, Lo t cha bn nhiu v t chc
nh nc m ch s b phc tho mt nh nc c cu
trc gn nh. T duy v nh nc tinh gn c lo
ln t y.
V phng thc thc hin quyn lc

nh nc
Lo t ch trng dng phng thc v vi trong

thc hin quyn lc nh nc. Phng thc v vi
chng li vic can thip qu mc bng quyn lc nh
nc vo i sng ca nhn dn. Lo t vit: B c tr
nc gii nht th dn khng bit c vua, thp hn
mt bc th dn yu qu v khen, thp hn na th
dn s, thp nht th b dn khinh ln. (Thi thng,
Trn nh Hu: Cc bi ging v t tng phng ng,

Nxb. i hc Quc gia H Ni, H. 2001, tr. 109.
107
bt tri hu chi; k th, thn nhi d chi; k th u chi;

k th, v chi). (Chng 17). i vi Lo t, hiu qu
ca vic n nh x hi ph thuc vo mc tc ng
ca quyn lc nh nc vo i sng ca nhn dn.
Cc thnh nhn ca nho gia dng o c cm ho
dn c th c xp vo hng nh. Nhng vua theo
chnh sch dng php lut v mu thut, hng thp
hn. Theo phng thc v vi th nh cm quyn hn
ch n mc thp nht vic dng quyn lc nh nc
tc ng vo i sng ca nhn dn.
Vic khng dng bo lc l nhng phng tin c
hiu lc nht c c quyn lc v duy tr quyn
lc0'. Cho nn Lo t ni: Ta khng lm g m dn t
ci ho, ta a thanh tnh m dn t nhin thun
chnh, ta khng ban gio lnh m dn t ph tc, ta
v dc m dn t ho ra cht pht". (Ng v vi nhi dn
t ho, ng hiu tnh nhi dn t chnh, ng v s nhi
dn t ph, ng v dc nhi dn t phc). (Chng 57).
Khng nn trng tr dn bng nhng hnh pht
h khc. Dn khng s cht th sao li dng t hnh
do dn? Nu lm cho dn lun lun s cht, m c k
Max Kaltenmark: Trit hc Trung Quc, (Phan Ngc dch),

Nxb. Th gii, H. 1999, tr. 43.
108
no p h m p hp ta cng bt c m git th ai cn
gim p h m p h p na? [S thc th khng nh vy
nn hnh php mi v hiu]. (Dn by u t, ni h
d t c chi? Nhc x dn thng u t nhi vi k gi,
ng c chp nhi st chi, thc cm? Chng 74).
Vi mt trit l v lut t nhin, Lo t tin rng
k no lm sai phm, trc sau cng chu s trng
pht ca lt t nhin: Li tri lng lng tuy tha
kh thot" (Thin vng khi khi s nhi bt tht).
(Chng 73). Kt thc mt v n, ng Bao Thanh
Thin i Tng ca Trung Hoa thng vin dn cu
ni ny ca Lo t. Cu ni ny c coi l mt chm
ngn trong hot ng xt x Trung Quc thi xa.
N hm rng k no lm iu chng lnh th o
tri s khng tha. Thc ra ngha ca cu ni rng
ln hn nhiu. Lo t khng ch mun ni v vic bo
v php lut.
Thin vng khi khi". Li tri lng lng chnh
l lut t nhin bng bc khp v tr. Mi vt, k c
th gii phi linh ln con ngi u sng theo lut t
nhin. Lut t nhin, trn phng din ca con ngi
l h thng nhng quyn li v chnh ngha chung
ca loi ngi. Lut t nhin khng phi l mt ci g
c th. Lut t nhin l nhng nguyn l tng qut
109
to nn nguyn trng trt t x hi con ngi.

S nhi bt tht". Li tri - o tri - lut t
nhin l tng nguyn l, khng l g c th, khng
phi l mt quy tc c th, nhng khng mt vt no
trong th gii khng theo n. Nh vy, lut t nhin
bao a, tng qut nhng li khng xa vi i vi con
ngi. Con ngi trong mi sinh hot thng nht
vn sng theo lut t nhin trong tng ming n,
tng vic lm, tng gic ng... Ngi no vi phm
php lut tc l ang chng li nhng quy tc to nn
bn cht i sng ca mnh th k sm mun cng
phi chu s trng pht ca lut t nhin. Khng mt
ngi no phm php m khng phi chu hu qu.
Tm li, v vi th nc s c tr: V v vi tc v
bt tr (Chng 3).
V ui khng c ngha l khng lm g c. V vi
trong o hc c ngha l khng lm nhng g tri vi
t nhin; v ngn nga nhng g lm cn tr s pht
trin t nhin(1). Nh vy cai tr theo phng thc v
vi khng c ngha l khng lm g m c ngha l nh
nc cho nhn dn t pht trin theo quy lut t
mNguyn Duy cn: Trang t tinh hoa. Nxb. Thanh nin, H. 2000,
tr. 62.
110
nhin, khng can thip qu mc vo i sng ca nhn

dn; s tc ng ca nh nc vo i sng ca nhn
dn cng l nhm mc ch nhn dn pht trin
theo t nhin, nh hng cho s pht trin theo t
nhin ca nhn dn, v ngn nga nhng nh hng
lm cho nhn dn khng th sng theo t nhin.
V v vi l tc ng hp t nhin, khng can
thip tri quy lut t nhin ca Lo t sau ny c
Trang t din thm trong Nam Hoa kinh. iu ny
th hin r nht cu chuyn: Xa c mt con chim
bin p xung ngoi thnh nc L. Vua L ng ra
bt n, rc n v thi miu, t tic mng n, cho tu
nhc Cu Thin lm l thi lao [m b, cu v ln]
khon i n. Nhng con chim dn dc, u su,
khng n mt ming tht, khng ung mt git ru,
ba ngy sau cht. l ly cch ph c dng mnh m
nui chim, ch khng ly cch nui chim m nui
chim. Mun ly cch nui chim m nui chim th p h i
cho n trong rng su, t do d o trn ng ly, tri
ni trn sng h; p h i cho n n ln hoc c nh,
n bay cng hng vi nhng con chim khc, p
xung u th p, t do, t ti. C h nghe ting ni
ca ngi 1 ght ri, hung h ting nhc n o
, lm sao n chu ni? (Nam H oa kinh, C h lc).
111
Trang t cng tip tc pht trin quan im ca

Lo t v tng v vi c ngha l ngn nga nhng
tc nhn lm cn tr s pht trin t nhin. Sch
Nam Hoa kinh c chuyn k: H ong l i thm i
Ngi trn ni C T... bng thy mt a tr chn
nga, bn hi: Em bit ng ln ni C T khng?
a nh p: Con bit. H ong hi: Em bit ng
i Ngi u khng? - Con bit. Hong bo:
Thng b ny l tht, chng nhng bit ni C T
u m cn bit ch ca ng i Ngi na. T h em
bit cch tr thin h khng? - Tr thin h cng nh
vy ch c chuyn g u. Hi nh con i chi trong
ci lc cc (khp thin h), b chng m mt. Mt
ngi ln tui bo con nh ci xe m t tri m i chi
trong cnh ng Tng Thnh, nay bnh con ,
con li i chi ra ngoi ci lc cc. Tr thin h th
cng nh vy th{i\ H ong bo: Tr thin h qu
khng p h i l vic ca em ri nhng ti cng c hi
em thm na. Em t chi. H ong c hi, em p:
Cch tr thin h c kh c g cch chn nga u. Ch
tr ci hi cho nga l c. H ong ci u
,l) i mun ni rng tr thin h th cng nh ngi ngao

du trong ci lc cc, mnh thnh thi t ti m cho dn
pht trin t do, ng can thip vo i sng ca dn.
112
st t, ly hai ly, gi em l thin s ri i" (Nam

Hoa Kinh, T v qu). tng nm ng sau cu
chuyn ny l chnh quyn khng nhng phi tn
trng t do ca con ngi, khng c can thip vo
t do ca con ngi, hnh x ph hp vi t do ca
con ngi m cn phi c trch nhim ngn nga
nhng tc ng lm cn tr s pht trin t do ca
con ngi.
Phng thc v vi ca Lo t hng ti mt s gin
phc c v pha nh nc ln nhn dn. Nhn thy vic
qun l nh nc ng thi phin nhiu qu, lm quy
tc rc ri, Lo t cho rng nh cm quyn nn theo
quy lut ca o, gim n mc thp nht s can thip
ca nh nc vo i sng ca nhn dn, cho nhn
dn c th hng th c i sng ca mnh mt cch
gin phc. Nhn dn ch cn c sng sao c th tho
mn c nhng nhu cu t nhin ca mnh l : lng
th h tnh, bng th no, xng ct th mnh (Chng
3). Nhng th trang im cho cuc sng nh ng sc,
ng m, ng v, vng bc, chu bu... u c hi cho s
pht trin t nhin ca con ngi v l u mi sinh ra
lon lc trong x hi.
Ch trng gin phc ca Lo t lt ngc li nn
nhn tr ca Khng t. Lo t cho rng: D thnh
113
8 THPQ-A
b tr, dn li trm p h n ; dt nhn b ngha, dn li

tho lnh; dt (tr) xo b li, khng c trm gic".
(Tuyt thnh, kh tr, dn li bch bi; tuyt nhn kh
ngha, dn phc hiu t; tuyt xo kh li, o tc v
hu). (Chng 19). L thuyt ca Nho gia cho rng
vic cai tr phi c giao cho nhng bc thnh nhn
dng o c ca mnh m cm ho lng dn. Lo t
phn i cch thc can thip bng o c nh th
ca nh cm quyn vo i sng ca nhn dn v rng
cc gi tr o c nh nhn, ngha... ca nho gia
lm cho con ngi sng xa ri o, khng thun phc,
mt t nhin. Cc gi tr do con ngi to ra
lm phc tp thm cuc sng x hi v l nguyn
nhn ca nhng s chia r, lon lc. Chnh v vy,
chnh sch tr quc ca Lo gia l lm cho i sng
ca nhn dn tr nn n gin, thun phc.
Nh vy, ch thuyt v vi ca Lo t th hin
quan im v gii hn quyn lc nh nc. Tnh t
nhin ca ngi dn, s t do t nhin ca con ngi
chnh l mt gii hn i vi nh nc. Trit hc php
quyn ca Lo t vch mt bin thu gia cng
quyn v ngi dn. Theo , t do ca con ngi
chnh l mt bin thu v cng quyn khng th bc
qua. S khng th bc qua th hin ba im: th
114
8.THPQ-B
Chng IV. Lo vi vn Nh nc php quyn
nht l khng c xm phm, th hai l to iu

kin cho t do t nhin c ny n; th ba l ngn
nga s xm phm t mi pha khc.
Hiu qu ca v vi
Hiu qu ca mt nn chnh tr v vi l rt ln.

Khng lm g c m khng g khng lm. c tnh ca
o l sinh ra vn vt m khng cho rng l cng
dng ca mnh. Thnh nhn tr nc cng vy, em
li s thi bnh cho nhn dn, nhng khng nhn d
l cng ca mnh: Thnh nhn lm m khng cy
kho, vic thnh m khng quan tm ti. Khng biu
hin c ca mnh ra. (Thnh nhn vi nhi bt th,
cng thnh nhi bt x. K bt dc hin... hin...)-
(Chng 77 Hiu qu ca nh nc l t nhin, m
nh nc khng t nhn: Vua cng thnh, vic xong
ri m trm h u bo: t nhin mnh c vy.
(Cng thnh nhi toi, bch tnh giai v: ng t nhin).
0Chng 17). Trong mt nn chnh tr v vi th mc d
vn c nh nc nhng nhn dn khng cm thy c
sc nng ca nh nc ang cai tr mnh: Thnh
nhn [vua] tuy trn m dn khng thy nng cho
m nh; trc m dn khng thy hi cho minh, mi
vui v y thnh nhn [vua] ti trc m khng thy
115
chn". (Thnh nhn x thng nhi bt tng, x tin

nhi dn bt hi. Th d! thin h lc thi nhi bt ym).
(Chng 66). Nh vy, theo Lo t, mt nh nc ti
nht l lm sao em li thnh tr cho x hi nhng dn
khng cm thy c nh nc ang cai tr mnh, nh
nc khng t nhn thnh tu l ca mnh m
cho dn t cm thy thnh tu chnh l ca dn.
Qua c th thy rng, Lo t nhn v vai tr
ca cng quyn rt tin b. Cng quyn sinh ra khng
phi l mt cng c cai tr dn, khng c mc ch tn
ti t thn. S tn ti ca cng quyn chnh l v s
thnh vng ca x hi. Cng quyn cng khng nn
nhn ly cng lao em li thnh vng cho x hi v
mnh v chnh ngi dn t lm nn thnh vng cn
cng quyn l ngi hng dn ngi dn, S thnh
vng ca x hi t c khi ngi dn c lm n,
pht trin mt cch t nhin trn c s nhng chnh
sch hp t nhin ca chnh quyn v khng c mt
ch th no cn tr s pht trin t nhin , k c
nh nc.
2. Nh nc v vi v Nh nc php quyn
T tng v Nh nc php quyn trong lch s t
tng chnh tr - php l phng Ty c mc tiu gii
116
Chng IV. Lo t vdl vn Nh nc php quyn
hn s lm quyn ca nh nc, s can thip qu mc

ca quyn lc cng vo khu vc t nhn. Nh nc
php quyn c ch ra nhiu du hiu c trng
nh: ch quyn nhn dn, phn cng quyn lc, bo
v nhn quyn, thng tn lut php, t php c
lp. Nhng suy ch cng, th nhng du hiu c
trng ca Nh nc php quyn u hng n mc
ch hn ch s lm quyn ca nh nc, chng li s
can thip qu mc ca quyn lc nh nc vo x hi
dn s, bo v cc quyn ca con- ngi. Trit hc ca
Lo t v mt nh nc v vi rt gn vi t tng v
nh nc php quyn. Nu c chng t tng v Nh
nc php quyn phng ng th chnh l t
tng ca Lo t. T trit hc php quyn ca Lo t
i chiu vi cng cuc xy dng Nh nc php
quyn Vit Nam hin nay c th gi m nhng iu
b ch.
Vai tr ca nh nc
Nh trnh by, nh nc trong trit hc php

quyn ca Lo t l mt cng c tho mn t do t
nhin ca con ngi. Nh nc tn ti em li s
thnh tr cho x hi. Nh nc tn ti l phc v t
do ca con ngi ch khng phi gii hn t do.
117
Nh nc theo quan nim chnh thng Vit Nam

c hiu trc ht l cng c cai tr ca giai cp ny
vi giai cp khc. L thuyt ny khng ph nhn
vai tr x hi ca Nh nc. Tuy nhin, trong bi
cnh cng nghip ho, hin i ho, hi nhp quc t
hin nay v thc thi php quyn, mt t duy cao
vai tr x hi ca Nh nc l c bit cn thit v
phi coi l vai tr chnh yu quyt nh s tn ti
v pht trin ca Nh nc.
Bc vo thi k i mi, nhiu nh lut hc Vit
Nam c nhng cch nhn mi m v vai tr ca
Nh nc. Thay v ni nhiu n s qun l ca Nh
nc i vi x hi, ngi ta ni nhiu hn n s
phc v x hi ca Nh nc.
PGS. TS. Phm Duy Ngha vit: T/ieo ti, tt c
mi hot ng ca N h nc, khng loi tr mt lnh
vc no, p h i c coi l dch v cng. iu xut
ph t t bn cht t chc trt t cng ca N h nc:
ngi dn ng th u duy tr N h nc, N h nc
tn ti duy tr trt t cng. Trt t cng y c
hiu l tng th cc nguyn tc duy tr cuc sng
chung ho bnh ca tt c ngi dn trong x hi,
chng phn c quy nh bi p h p lut (cc nguyn
tc chung ca p k p lut) p h n c hnh thnh t
118
truyn thng, thi quen, o c. N gha v ca N h

nc l bo v cc gi tr cng , to mi trng cho
c nhn thc hin cc quyn t do ca mnh. Ngi
dn c quyn yu cu N h nc cung cp cc dch v
cng ti thiu, v d nh s an ton, mt trt t p h p
lut cng bng. Ni cch khc, N h nc p h i cung
cp cc cng c bo v cn thit dn thc hin
quyn t do ca mnh. An ninh quc gia, quc phng,
mi trng sng lnh mnh, trn p ti p h m suy cho
cng u l nhng g i tr cng cn thit cho mt cuc
sng ho bnh ca ngi dn"w.
V mt thc tin, cng cuc i mi cng lm cho
Nh nc ngy cng quan tm nhiu hn n phc v
x hi. iu thy r nht l mt h thng lut phc v
x hi c Nh nc quan tm cung cp cho ngi dn:
B lut Dn s, Lut Doanh nghip, Lut Thng mi,
Lut Cnh tranh, Lut Ph sn, B lut Lao ng...
Trong mt trt t php quyn, quyn li ca ngi
dn l cao nht. Nh nc php quyn l mt Nh
nc phc v ngi dn, mt Nh nc ca dn, do
dn, vi dn; ngha l dn v tr u tin so vi Nh
Phm Duy Ngha: Chuyn kho lut kinh t, Nxb. i hc

Quc gia H Ni, H. 2004, tr. 123.
119
nc. C th thy, t duy ny cha thc s thm vo

mi hot ng ca Nh nc. Trong hot ng lp
php, ngi ta vn thy rng chng v qun l nh
nc gn nh ph bin trong cc o lut k c lut
cng ln lut t. Vic ban hnh cc vn bn php
lut khng him khi th hin tinh thn to thun li
cho s qun l nh nc - tc l dnh nhng u tin
cho Nh nc theo mt t duy rt n g i n : khng
qun c th cm. Trong hot ng hnh php, vic
lm dng quyn lc nh nc mu cu li ch
ring dn n nn tham nhng m chng ta ang
ra sc u tranh chng li; ri tnh trng lng ph
ti sn cng, quan liu, hch dch, ca quyn... vn
xy ra trong i sng hnh php. Tnh trng oan sai
trong hot ng t php c phn t nhn thc cao
vai tr ca Nh nc: l ngi xt x nhn danh
Nh nc, Thm phn tham gia xt hi qu nhiu,
i khi nh l ngi bo v bn co trng ca Vin
Kim st,7cn bn bo cha ca lut s cha thc s
c coi trng...
Mt trit l cao tnh phc v ngi dn trong
mi lnh vc hot ng ca Nh nc l cn thit
Quc hi ban hnh c nhng o lut hp lng dn,
Chnh ph l cng bc ca dn, ngnh t php l
120
ngi bo v cng l, bo v cc quyn v li ch hp

php ca ngi dn.
S gii hn quyn lc nh nc
Nh nc php quyn v trit l v vi ca Lo t

gp nhau im gii hn s can thip ca cng quyn
vo i sng ca ngi dn. Theo l thuyt v nh
nc v vi ca Lo t, s gii hn ny th hin ba
phng din: mt l nh nc khng nn can thip
qu mc vo x hi; hai l khi nh nc can thip th
phi tc ng sao cho hp vi quy lut t nhin ca
x hi; ba l ngn nga nhng tc nhn lm cn tr
s vn hnh t nhin ca x hi.
t
Nh nc khng nn m c x hi vo lng mnh.

Nh nc ho mi quan h x hi khng phi l iu
cn thit. C nhng khng gian t nhin m x hi t
iu tit c, khng nht thit phi c s can thip
ca nh nc.
Trong thi k ca c ch k hoch ho, tp trung
bao cp nc ta, Nh nc can thip su vo i
sng ca nhn dn. Chnh c ch ny to ra nhng
gii hn cho vic pht trin ngun lc ca t nc.
C ch tp trung lm cho cc thnh phn kinh t
121
khng c c hi pht trin, t nc ri vo tnh

trng tr tr. Nhn thy nhng bt cp ca c ch tp
trung bao cp, chng ta chuyn sang c ch th
trng theo nh hng x hi ch ngha. Nh nc
khng cn can thip qu mc vo i sng ca nhn
dn, cc thnh phn kinh t c c hi t do cnh
tranh trn thng trng trong khun kh ca php
lut. C ch ca thi k i mi to ra nhng s
pht trin to ln ca x hi Vit Nam.
Tuy nhin, hin nay vn c nhng biu hin cho
thy Nh nc ta can thip su vo x hi. Nh nc
mun m nhiu th vo mnh trong khi khu vc t
nhn c th lm c. iu ny to nn gnh nng
trong cng vic ca Nh nc. Hn na, Nh nc
cng nhiu khi can thip khng cn thit vo i sng
ca t nhn.
Trong bi cnh xy dng Nh nc php quyn
hin nay cn phi gii hn s can thip khng cn
thit ca cng quyn. Nh nc php quyn l mt
Nh nc t gii hn trong vic can thip vo x hi
cng dn. v nguyn tc, Nh nc php quyn
khng c can thip qu su vo x hi cng dn m
phi to iu kin cho s pht trin sng to, nng
ng ca x hi cng dn. Nh nc cn xc lp
122
nhng khun kh tm v m cho s sinh hot ca x

hi cng dn. Cng t ra nhiu quy phm qu c th,
v qu rc r iu chnh chi tit tng hnh vi ca
cng dn, cng lm cho cng dn khng c iu kin
pht trin nhng kh nng sng to ca mnh, s tr
nn th ng. Hn na, s can thip qu mc ca
Nh nc vo i sng ca cng dn cng chng t
Nh nc nng v cai tr hn phc v. iu ny
chng t xu hng v nh nc, ch khng phi v
cng dn nh yu cu ca Nh nc php quyn.
Nhng suy ngh ny ca PGS. TS. Phm Duy
Ngha l cn thit thc thi mt Nh nc php
quyn: Trong iu kin ton cu ho nn kinh t th
gii, N h nc cng p h i cung cp cc dch v ngy
cng c hiu qu hn, gip ngi dn ch ng kh ai
thc nhng thi c v hn c h tc hi ca qu trnh
hi nhp kinh t khu vc v th gii.
Ni cch khc, ton b b my nh nc p h i gp
phn to iu kin cho ngi dn kinh doanh mt
cch thun li nht, c c hi p h t trin v thi t h ti
nng trong cuc cnh tranh ngy cng mang tnh
quc t. Mun vy, N h nc p h i tinh gn v nhng
bc cho mt x hi cng dn ln mnh, (Nh nc
nh, x hi ln). T duy c v qun l nh nc", v
123
s can thip trc tip ca N h nc trong mi lnh vc

ca i sng x hi cn c thay i v dnh mt v
tr xng ng cho s iu tit ca cng ng , ca cc
quy lut kinh t, ca th trngm.
Nh nc khng m c x hi vo lng mnh
khng c ngha l nh nc mc cho x hi pht
trin. V vi khng c ngha l khng lm g c m l
phi lm hp quy lut t nhin v ngn nga nhng
nh hng lm cn tr s pht trin t nhin ca x
hi. Nh nc khng c tham vng hnh chnh ho
nn kinh t, cng nh khng th thay th c vai tr
ca th trng v cc doanh nghip. Tuy nhin, xt
trn nhiu phng din, s qun l tc ng ca nh
nc l iu kin khng th thiu c cho s vn
hnh hiu qu nn kinh t th trng.
Cho d lut chi ca th trng c hiu qu n
u th cng khng th th ni hon ton nn kinh t
cho quy lut t iu chnh ca th trng. Tri li, s
qun l, tc ng ca Chnh ph vn l ht sc cn
thit nhm kim sot s vn hnh ca th trng.
th trng vn hnh c hiu qu, cn phi c mt
(1) Phm Duy Ngha: Chuyn kho lut kinh t, Nxb. i hc

Quc gia H Ni, H. 2004, tr. 123.
124
Chnh ph mnh m bo cc nguyn tc cnh

tranh, tun th lut chi ca th trng, bi nu thiu
cc iu kin ny, quy lut cung cu s khng m
bo c tnh cng khai, bnh ng ca n, do gia cc
tc nhn tham gia vn hnh quy lut cung cu
khng c s phi hp thng tin cn thit<u.
Chnh ph vn ng vai tr quan trng ca mnh,
l vai tr iu tit, kim sot s vn hnh ca th
trng, bo m s tun th cc nguyn tc cnh
tranh, kim ch s mt cn v m v kinh t, ti
chnh. Nh vy, nh nc s hn ch, gim thiu cc
bin php can thip trc tip vo nn kinh t. Vai tr
ca Chnh ph chnh l ch to ra hnh lang php
l cho s vn hnh ca c ch th trng, kim sot
nhng tc ng tri ca c ch th trng. l kinh
nghim ca s i mi, hon thin v pht trin chc
nng ca nh nc trong nn kinh t th trng m
ca, hi nhp ang chuyn i mau l, sinh ng.
Vit Nam ang xy dng Nh nc php quyn
(l) Din n Kinh t - Ti chnh Vit - Php: Tin ti xy dng

mt Nh nc vi vai tr l nh hoch nh chin lc, ngi
bo m cho li ch chung. Nxb. Chnh tr quc gia, H. 2000,
tr 27
125
trong bi cnh nn kinh t th trng nh hng x

hi ch ngha v c bn c xc lp. Chnh ph
trong Nh nc php quyn v nn kinh t th trng
x hi ch ngha phi khc vi Chnh ph trong Nh
nc tp trung bao cp trc y. Trong Nh nc
php quyn, v nn kinh t th trng nh hng x
hi ch ngha. Chnh ph chuyn t vai tr ngi
cm cho sang vai tr ca ngi cm l i.
Yu cu t ra i vi Nh nc Vit Nam hin
nay l Chnh ph, Th tng khng nn l nhng th
ch qun l s v. Cn c cu li nhim v, chc
nng, thm quyn ca Chnh ph, m bo cho Chnh
ph tht s thot khi tnh trnh sa vo s v, l
ni phi gnh chu cc n y cng vic, dn cng
vic t cc b, cc ngnh, cc cp qun l hnh chnh.
Chnh ph phi kim sot c hot ng ca cc b,
cc ngnh, nhng khng lm thay cng vic ca b,
ngnh. Khng phi mi vn ny sinh trong hot
ng ca b, ngnh, khi kh khn phc tp u
chuyn ln gii quyt cp Chnh ph<l).
L Minh Thng: Hon thin thit ch Chnh ph nhm p

ng cc nhu cu pht trin t nc trong giai on mi, Tp
ch Nh nc v php lut s 6/2001, tr. 26-27.
126
Theo nguyn tc tp quyn x hi ch ngha, c

quan i din dn c c coi l m c quan hnh
ng, va lp php, va hnh php..."a).
i vi Vit Nam, khi nguyn tc ny c mm
ho, mt t duy phn cng quyn lc c chp
nhn. Vi t duy ny, Quc hi, d l cd quan quyn
lc nh nc cao nht nhng khng trc tip thc
hin ton b quyn lc. v quyn hnh php, Quc
hi thnh lp ra Chnh ph v phn cng cho Chnh
ph thc thi mt phn quyn hnh php. Tuy nhin,
t duy c p dng y l phn cng quyn lc ch
khng phi phn chia quyn lc. Ngha l Quc hi
khng trao ton b quyn hnh php cho Chnh ph
m ch phn cng mt phn quyn hnh php cho
Chnh ph, cn Quc hi vn gi li mt phn quyn
hnh php, v chnh quyn hnh php m Quc hi
gi li l quyn hnh php ti cao. iu ny c ngha
l Hin php vn bo m nguyn tc c quan i
din l mt c quan hnh ng, va lp php, va
hn h p h p ....
Nh vv, u l quyn hnh php ti cao ca
Lnin ton tp, tp 33, Nxb. Tin b, Mt-xc-va, 1976,

tr. 55.
127
Quc hi v u l quyn hnh chnh nh nc cao

nht ca Chnh ph?
Quyn hnh php l quyn hoch nh chnh sch
quc gia. Theo Hin php Vit Nam hin nay, quyn
quyt nh chnh sch c bn ca quc gia thuc v
Quc hi ch khng phi Chnh ph. Quyn hnh
php cao nht ca Quc hi chnh l quyn quyt
nh nhng chnh sch c bn v i ni v i ngoi,
nhim v kinh t- x hi, quc phng, an ninh ca t
nc" (iu 83 Hin php 1992). Nu hnh php l
quyn quyt nh chnh sch th quyn hnh chnh l
quyn chp hnh chnh sch. T , c th thy quyn
hnh chnh cao nht ca Chnh ph chnh l quyn
chp hnh cc chnh sch c bn do Quc hi quyt
nh. C th quyn hnh chnh nh nc cao nht ca
Chnh ph l quyn: thng nht qun l vic xy
dng, pht trin nn kinh t quc dn; thc hin chnh
sch ti chnh, tin t quc g ia; qun l v bo m s
dng c hiu qu ti sn thuc s hu ton d n ; p h t
trin vn ho, gio dc, y t, khoa hc v cng ngh,
thc hin k hoch p h t trin kinh t - x hi v ngn
sch nh nc" (khon 4 iu 112 Hin php 1992);
thc hin chnh sch x hi, chnh sch dn tc, chnh
sch tn gio" (khon 9 iu 112 Hin php 1992).
128
Qua , c th thy rng, khi quy nh v chnh

sch, Chnh ph c Hin php coi l ch th thc
hin chnh sch, cn ngi quyt nh l Quc hi.
Hin php khng quy nh vai tr ca Chnh ph
trong vic hoch nh chnh sch. C th ho nhng
thm quyn trn ca Chnh ph, Lut T chc Chnh
ph nm 2002 quy nh Chnh ph c quyn quyt
nh chnh sch c th trong cc lnh vc kinh t;
khoa hc, cng ngh v mi trng; vn ho, gio dc,
thng tin, th thao, du lch; y t, x hi, dn tc v tn
gio; i ngoi... (cc iu 9, 10, 11, 12, 13, 15).
Nh vy, c th hiu quyn quyt nh chnh sch
c bn l quyn hnh php cao nh't thuc v Quc
hi; quyn chp hnh cc chnh sch c bn -
quyn quyt nh cc chnh sch c th thc hin
chnh sch c bn l quyn hnh chnh nh nc cao
nht thuc v Chnh ph. Nh vy, theo Hin php
Vit Nam, Quc hi l ngi c chc nng quyt nh
chnh sch c bn, tc l n nh nhng mc tiu tng
qut cho quc gia; Chnh ph l ngi trn c s cc
mc tiu tng qut c n nh, ua ra cc chnh
sch cu th thi hnh.

C th nhn xt rng, Chnh ph theo Hin php

Vit Nam hin hnh - Hin php 1992 l mt thit
129
9 THPQ-A
ch kh c lp so vi Hin php 1980, nhng vn l

mt thit ch ph thuc kh nhiu vo Quc hi;
Chnh ph cha c phn nh nhng thm quyn
ch ng iu hnh t nc. Vic phn nh
quyn hnh php nh Hin php nc ta hin hnh
cha thc s ph hp vi bn cht ca quyn hnh
php. Quyn quyt nh chnh sch c bn, n nh
nhng mc tiu tng qut cho t nc li c phn
nh cho ngnh lp php. iu ny dn n mt h
qu kh c th trnh khi: Quc hi s tr nn qu ti
nu thc hin tt quyn ny; hoc l vic thc hin
quyn ny ca Quc hi d tr nn hnh thc, v Quc
hi quyt nh chnh sch c bn cng l da trn s
trnh ln ca Chnh ph. Hn na, vic Hin php
khng trao cho Chnh ph quyn quyt nh chnh
sch s lm cho Chnh ph thiu tnh ch ng sng
to trong vic iu hnh t nc. Nu Chnh ph
khng nng ng, t nc khng th pht trin c.
Chnh ph ch c th nng ng khi c quyn ch
ng trong vic quyt nh chnh sch.
cho Quc hi khng qu ti v khng hnh
thc, tp trung vo nhim v chnh yu ca mnh l
lp php; ng thi cho Chnh ph tr nn nng
ng hn trong bi cnh ton cu ho hin nay, thit
130
9.THPQ-B
ngh Hin php cn phi coi Chnh ph l c quan

hnh php, ch khng phi l c quan hnh chnh
nh nc cao nht v phi lm r vai tr ca Quc hi
v Chnh ph i vi vn chnh sch quc gia. Hin
php cn quy nh vai tr ca Chnh ph trong vic
hoch nh chnh sch ca quc gia. i vi Quc hi,
Hin php cn lm r chc nng ca Quc hi i vi
chnh sch quc gia l ph chun chnh sch v gim
st quy trnh iu hnh chnh sch ca Chnh ph.
Cng vi vic quy nh thm quyn hoch nh chnh
sch ca Chnh ph, Hin php cng phi xc nh
trch nhim ca Chnh ph i vi chnh sch ca
mnh. Mc d Hin php xc nh Chnh ph chu
trch nhim trc Quc hi nhng c ch trch nhim
cha c lm r. C th hiu rng Th tng Chnh
ph l ngi chu trch nhim v chnh sch ca
Chnh ph. Nu nh vy, iu ny cng phi c
quy nh r trong Hin php, v vn ny, bn
Hin php u tin ca dn tc ta - Hin php 1946
c ban hnh di s ch o trc tip ca Ch tch
H Ch Minh quy nh rt r: 77i tng phi chu
trch nhim v con ng chnh tr ca Ni cc (iu
54). Trong qu trnh hon thin Hin php Vit Nam
chng ta cn tham kho quy phm ny.
131
V Hin php khng quy nh Chnh ph l ch

th n nh v iu hnh chnh sch nn Th tng
Chnh ph cng khng c quy nh l ngi lnh
o chnh sch. tng tnh ch ng cho ngnh
hnh php trong bi cnh hi nhp quc t v pht
trin nn kinh t th trng Vit Nam hin nay,
Hin php cn quy nh Th tng l ngi lnh o
chnh sch - tc l lnh o vic n nh chnh sch

v iu hnh chnh sch; ng thi phi chu trch

nhim trc Quc hi v chnh sch ca Chnh ph.
Li trilng lng, tha m kh lt- mt

nn t php hiu qu
Trit hc php quyn ca Lo t cng hm cha

mt tng rng, mi hnh vi xm phm vo trt t
t nhin ca x hi con ngi u phi gnh chu s
ch ti ca lut t nhin - o. Nguyn l ny, trong
mt trt t php quyn c th gii thch rng, php
quyn c ngha l khng ai c ng trn php lut,
mi hnh vi phm php u phi b x l. iu ny
i hi phi c mt nn t php hiu qu.
Bt c nh nc no mun xy dng Nh nc
php quyn cng phi quan tm hng u n vic
132
hon thin nhng c ch bo m cho s c lp ca

To n. Thiu mt h thng To n c lp th khng
th c Nh nc php quvn.
Nu xem vai tr c lp ca To n nh mt trong
nhng yu cu ca Nh nc php quyn th chnh
l yu cu c ngha m bo thc hin nhng mc
nht nh cc yu cu khc, cc c trng ca Nh
nc php quyn. iu ny xut pht t bn cht ca
Nh nc php quyn v bn cht ca quyn t php
m To n l c quan thc hin. Nh nc php
quyn cao vai tr ca php lut trong t chc v
thc hin quyn lc nh nc cng nh trong i sng
ca cng dn. Trong khi t php l hot ng phn
x v phn xt tnh ng n, tnh hp php ca
hnh vi ca cc ch th php lut.
Cc Thm phn xt x c lp cn c theo lut.
Lut y c hiu l nhng o lut do c quan lp
php quc gia ban hnh. Khi t chi p dng cc vn
bn di lut, cc vn bn ca cc cp, cc ngnh
mu thun vi lut, 7 To n m bo cho vic thc
hin nguyn tc ca Nh nc php quyn v tnh ti
cao ca lut trong i sng x hi.
T php c lp c vai tr c bit quan trng
trong vic m bo s tun th php lut ca cc c
133
quan nh nc, m bo s thc hin quyn lc nh

nc trong khun kh php lut, m bo s phn
cng quyn lc trong Hin php. Nh nc php
quyn i hi chnh quyn phi b rng buc bi php
lut, ng thi cng yu cu c s kim tra bi t
php hnh vi ca chnh quyn. S c lp xt x ca
To n l mt nhn t thit yu trong vic kim ch
nhng hot ng tu tin ca Nh nc, kim tra tnh
hp hin, hp php trong hnh vi ca Nh nc.
Nh nc php quyn l mt Nh nc hng ti
cc gi tr dn ch. Dn ch va l mc tiu va l
ng lc ca Nh nc php quyn. Trong khi , To
n li l mt thit ch bo v dn ch. Thng qua hot
ng xt x mt cch c lp, To n c vai tr bo
m thc hin cc quyn dn ch, cc quyn con
ngi. Cc gi tr chung ca quyn con ngi: s sng,
sc kho, danh d, nhn phm, cc quyn v kinh t,
chnh tr, x hi... c To n bo m thng qua
vic thc hin cc nguyn tc trong hot ng xt x
nh quyn yu cu To n bo v; nguyn tc suy
on v ti; quyn bo cha ca b can, b co; quyn
bt kh xm phm c nhn; quyn bt kh xm phm
i t... T php, nh vy, phc p c yu cu ca
Nh nc php quyn v dn ch, nhn quyn.
134
Mc dn ch ca mt x hi c o bng hiu
qu xt x ca To n. Cc tiu ch nh gi hiu
qu ca hot ng xt x ca To n l tc , chi ph
v s cng bng trong vic a ra cc quyt nh t
php, cng nh kh nng tip cn ca cng dn n
h thng To n0. C th ni rng nhng tiu ch tc
, chi ph, s cng bng li c th c nh gi
bng mc c lp ca hot ng xt x. To n
cng c lp th tc x l cc v n cng nhanh, chi
phi cng thp, v cng bo m c s cng bng.
Nh vy, suy rng ra th mc dn ch ca mt x
hi c th c o bng mc c lp xt x ca To
n. iu ny cng c th cho php lp lun rng mc
c lp ca To n l mt tiu ch nh gi mc
thnh cng ca vic xy dng Nh nc php quyn.
T khi c Hin php Vit Nam 1946, To n xt
x c lp c tha nhn l nguyn tc hin nh:
Trong k h i xt x, cc vin Thm phn ch tun theo
p h p lut, cc c quan khc khng c can thip.
T n nay, To n Vit Nam lun c thit lp
l mt h thng c quan c lp vi c quan chp
Ngn hng th gii: Bo co pht trin th gii 2002, Xy

dng th ch h tr th trng, Nxb. Chnh tr quc gia, H.
2002, tr. 8-155.
135
hnh v iu hnh, nguyn tc c lp xt x ca To

n c lin tc khng nh trong cc bn Hin php
v ngy cng r rng, c th. Theo quy nh ti iu
100, Hin php 1959: Khi xt x, To n nhn dn c
quyn c lp v ch tun theo p h p lut. Nhn thc
rng Thm phn v Hi thm l nhng ngi trc
tip xt x, chu trch nhim v phn quyt ca
mnh, Hin php 1980, Hin php 1992 quy nh
r rng, c th: Khi xt x, Thm phn v Hi thm
c lp v ch tun theo p h p lut".
Mc d Nh nc x hi ch ngha p dng
nguyn tc thng nht quyn lc nhng cng vn
phi tha nhn s c lp xt x ca To n. Hin
php ca Lin X trc y khng nh s c lp
ca To n ti iu 112. To n Lin X cng nh
mi nc dn ch khc, l nhng c quan c lp vi
ban hnh chnh khng chu s ch huy tp th ca
mt h thng ngang no c (Hin php Lin X, cc
iu 94, 101, 102, 117).
S c lp ca To n khng mu thun vi
nguyn tc thng nht quyn lc ca Nh nc x hi
ch ngha. Bn v s c lp ca t php trong ch
x hi ch ngha, ng V nh He vit: S phn
quyn hn h chnh v t p h p ch l s phn quyn v
136
phng din chp chnh. N khng th ln ln v

khng th ngang hng vi s phn quyn u phng
din Hin php, tc l s phn quyn gia lp p h p
v quyn chp chnh. S phn quyn hn h chnh v
quyn t p h p ch l s chia quyn chp chnh ra lm
hai loi: cai tr v x n(l).
S c lp ca To n trong Nh nc x hi ch
ngha vi nguyn tc thng nht quyn lc c nhng
im khc so vi s c lp ca To n trong nh nc
t sn vi nguyn tc phn quyn. i vi ch
phn quyn t sn, To n c th ti phn v hnh vi
ca Quc hi: nh To n thng chnh th cng ho
tng thng ca M, To n Hin php cc chnh th
i ngh nh Lin bang Nga, Lin bang c, Italia...
Trong cc chnh th p dng nguyn tc phn quyn
nh nc t sn, cu trc quyn lc l s ngang
bng ca cc nhnh quyn lc; To n mt v th
ngang bng vi Quc hi th mi c th ti phn v
hnh vi ca Quc hi. cc Nh nc x hi ch
ngha do p dng nguyn tc thng nht quyn lc,
V nh Ho: T php trong ch dn ch mi. In trong

Ph lc eun Php quyn nhn ngha H Ch Minh, Nxb. Vn
ho - Thng tin - Trung tm Vn ho ngn ng ng Ty, H.
2001, tr. 431.
137
quyn lc nh nc c cu trc theo hnh chp.

nh trn cng l Quc hi. To n mt v th thp
hn Quc hi nn khng th ti phn v hnh vi ca
Quc hi. Theo nguyn tc thng nht quyn lc,
Quc hi l i din ti cao ca ch quyn nhn dn
nn khng th c mt c quan no c th ng trn
Quc hi phn x hnh vi ca Quc hi. y l c
im chnh th ca Nh nc ta.
Hin php Vit Nam chnh thc khng nh
vic xy dng Nh nc php quyn, c i cch t
php l mt ch trng ln ca ng v Nh nc ta.
i mi h thng To n c coi l khu t ph
trong ci cch t php. Nh chng ta bit, nhiu
quan im v Nh nc php quyn u tha nhn
mt trong nhng yu cu ca n l phi c mt nn t
php c lp. Nh vy, mt khi chng ta khng
nh vic xy dng Nh nc php quyn th phi c
nhng yu cu v s c lp xt x ca To n. ng
Jordan Ryan - i din thng tr ca Chng trnh
pht trin Lin hp quc (UNDP) cho rng: Tnh c
lp ca h thng To n c ngha ht sc quan trng
gip Vit Nam thc hin y cam kt v p h p quyn
ca mnh".
Nguyn tc c lp xt x ca To n c n
138
nh trong Hin php, cc vn bn php lut khc l

Cd s php l cho vic gi gn cng l ca To n trong
nhng nm qua. Trn c s , To n gp phn
tch cc vo vic thc thi dn ch, bo v trt t, k
cng x hi, gp phn thc hin ng li i mi
ton din ca ng. Tuy nhin, hin nay, nguyn tc
c lp xt x ca To n khng c qun trit mt
cch y trn thc t, c nhng biu hin vi
phm nguyn tc ny. Trong mt Nh nc php
quyn, chng ta phi c c ch khc phc nhng s
vi phm , m bo cho To n thc s c lp trong
hot ng xt x.
Mt l, To n hot ng ng bn cht ca n
v thc s c lp, thit ngh rng trong bn n ca
To n phi ghi nhn To n nhn danh Nh nc
v cng l".
Hai l, th tc t tng phi c ci tin m
bo s c lp ca To n. Th tc xt x ca To n
nc ta hin nay l th tc xt hi. Thc tin Vit
/ a
Nam cho thy th tc ny lm cho To n c xu

hng l thuc vo cc kt qu iu tra, bn co trng
ca Vin Kim st trong xt x cc v n hnh s.
khc phc tnh trng trn, m bo tnh c lp xt
x ca To n, cn kin quyt i mi th tc t" tng
139
ti phin to theo hng chuyn t th tc xt hi

sang th tc tranh tng. Theo nguyn tc tranh tng
c p dng Anh, M, Nht Bn, mt bn l cng
t vin, mt bn l b co v lut s l cc bn bnh
ang, cn To n l trng ti trung lp(U. Hi ng xt
x ch gi vai tr l ngi iu khin phin to, gi
gn trt t phin to, quyt nh cho ai hi... Khng
nn ch yu xt hi bo v co trng ca Vin
Kim st nh hin nay, ch xt hi khi thy tht cn
thit; Hi ng xt x phi gi vai tr l ngi trng
ti gia cc bn tranh tng: nghe kin tranh lun
ca i din Vin Kim st v nhng ngi tham gia
t tng, trn c s xem xt v ra quyt nh.
B a l, phi tng trch nhim cho cc thm phn.
Mt khi trch nhim ca cc thm phn c tng
cng, cc thm phn phi chu trch nhim v phn
quyt ca mnh th s c lp trong vic ra phn
quyt ca Thm phn s c bo m hn. Cc thm
phn phi chu trch nhim v nhng phn quyt
oan, sai nh hng n quyn v li ch hp php ca
cng dn, uy tn ca nn t php quc gia. thc
T. Inako: Tm hiu php lut Nht Bn, Nxb. Khoa hc x

hi, H. 1993, tr. 298.
140
hin c iu ny, s c lp xt x ca To n phi

i lin vi mt h thng tinh thn trch nhim x hi.
Cc knh xy dng tinh thn trch nhim ny c
th l cc phng tin thng tin i chng, cc t chc
ca x hi dn s,
7 hoc
tinh thn trch nhim
c th
c xy dng ngay bn trong chnh h thng t
php. Trong mt nn t' php ca nhn dn th nhn
dn phi tch cc tham gia vo vic theo di cc thng
tin v hiu qu hot ng xt x v gim st hnh vi
ca cc thm phn. Cc t chc chnh tr - x hi c
th ng vai tr gim st t php lm tng trch
nhim ca cc thm phn. Cc phng tin thng tin
i chng phi ng vai tr tch cc trong vic chuyn
ti cc thng tin v hiu qu hot ng ca To n,
cng nh phn ng ca nhn dn, d lun x hi.
y l nhng cch thc gim st t bn ngoi. Ngoi
ra, c ch gim st hot ng ca cc thm phn cng
cn thit lp ngay bn trong h thng To n. y l
cch thc gim st t bn trong, m bo cho s t
kim tra ca h thng To n.
Bn l, mt vn c ngha rt n i vi s c
lp xt x ca cc thm phn l cht lng ca i
ng thm phn nc ta hin nay. Bo ch a
nhiu v vic cho thy cht lng xt x cc v n ca
141
cc thm phn cha c cao, cn nhiu trng hp

b lt ti phm, lm oan sai ngi v ti, vi phm
php lut t tng... Trnh nghip v ca Thm
phn cha c cao nn cha th thc s c lp
trong xt x, l thuc vo cc kt qu iu tra. Hn
na, gia cc thm phn trong cng mt Hi ng xt
x trnh chuyn mn, nng lc xt x, kinh nghim
cng tc khc nhau nn nhiu khi c s ph thuc,
li ca Thm phn ny vo Thm phn kia. Mt
trong nhng nguyn nhn ca nhng iu ny l
chng ta cha c mt c ch o to thm phn thng
nht, ton din. Do , vic xy dng mt c ch o
to ng b, ton din cho cc thm phn l cn thit
trong tnh hnh hin nay.
Nm l, nhim k ca Thm phn cng l mt
nhn t t bit quan trng nh hng n s c lp
xt x ca Thm phn. Nhim k di lm cho cc
thm phn yn tm cng tc, tch lu c nhiu kinh
nghim trong xt x, khng chu nh hng t cc p
lc chnh tr cng nh cc p lc t nhn, nhiu
nc ang pht trin, s c lp ca t php c
tng cng bng bin php trao nhim k sut i cho
cc thm phn.
nc ta, do c ch o to Thm phn cha tht
142
s to ra nhng Thm phn c cht lng cao nn

hin ti cha th b nhim Thm phn vi nhim k
sut i. Nhng trong tng lai, cng vi qu trnh
hon thin ch o to Thm phn, phi tin ti
nhng bc i dn dn nng cao nhim k ca cc
thm phn: c th khng b nhim Thm phn vi
nhim k sut i nhng ko di hn nm nm nh
hin nay, c th l by nm; tin ti cng c th cha
b nhim ton b Thm phn vi nhim k sut i
m ch mt b phn Thm phn nht nh.
Su l, cn phi quan tm ng mc i vi i
sng vt cht ca Thm phn. Mc lng thp, i
vi Thm phn To n nhn dn a phng ch
cho mc sinh hot bnh thng ca c nhn Thm
phn trong thng th kh c th bo m c s c
lp, v t ca cc quan to trc nhng cm d vt
cht. Tham nhng, hi l l nhng nhn t" nh hng
n s c lp xt x ca Thm phn c nguyn nhn
t ch tin lng cha hp l. Nh vy, m bo
cho s c lp xt x ca cc thm phn phi ci tin
ch tin lng i vi cc thm phn. Vic tng
mc tin lng cho cc thm phn c th gim bt
nhu cu ca h v tng thm thu nhp v do s
lm gim bt tham nhng v hi l trong ngnh To
143
n. Khi c mt ch tin lng hp l, cc thm

phn s yn tm cng tc, khng v li ch vt cht m
lm lch cn cn cng l.
Cui cng l phi xy dng c mt h thng
nhng thng s nh gi v mc c lp ca To
n. Mt thit ch gim st tnh c lp t php t
ngay bn trong, To n phi nh k nh gi, tng
kt, rt ra nhng bi hc kinh nghim v s c lp
xt x ca To n. Ngoi ra, cn phi nh gi tng
quan gia mc c lp xt x ca To n vi mc
thc hin dn ch. V chnh iu ny li c ngha
chng ta theo di mc thnh cng ca vic xy
dng Nh nc php quyn.
o nhn - mt s b khuyt cho Nh

nc php quyn
Nh nc php quyn quan tm nhiu n cc

quyn v t do ca c nhn nhng khng t ra vn
con ngi phi sng ho hp vi thin nhin, sng
thun phc, gin d. Trong kh , ngoi quyn v t
do, mt i sng gin phc, ho hp vi thin nhin
rt cn thit hon thin con ngi. Trit l ca Lo
t v mt i sng gin d, cht phc (gin phc) c
144
th b sung cho hc thuyt Nh nc php quyn.

Phng Ty bao nhiu nm chinh phc thin
nhin, v ngy nay cng ang phi gnh chu nhng
s tc ng tiu cc ca n. Cc nh nc hin i
ang phi i mt vi nhng hu qu ca vic can
thip qu mc vo t nhin. 0 nhim mi trng, kh
c ca cc nh my, hiu ng nh knh, cht c ca
cc loi phn ho hc... u l nhng hu qu ca vic
chinh phc thin nhin. Vit Nam cng ang phi i
mt vi nhng vn mang tnh ton cu ny.
Nhng k hoch qun l nh nc phi tc ng ph
hp vi quy lut ca thin nhin ch khng phi l
can thip qu mc vo thin nhin. iu ny lin
quan n cc chnh sch qun l nh nc ca Vit
Nam v rng, bin, ngun ti nguyn thin nhin,
bo v mi trng...
S phc tp ca i sng hin i lm kh
khan i sng tm hn ca con ngi. Ngi phng
Ty nhn thy nhng bt cp ca s phc tp
trong i sng hin i v mun sng gin d, cht
phc, ho hp vi thin nhin. Khi h nhn thy
u im ca Lo t. Max Kaltenmark, trong cng
trnh Lao Tseu" cho bit rng u M nhiu ngi
thch thuyt v vi ca Lo t, m xt cho cng thi
145
10 THPQ-A
thun theo t nhin, bt can thip ca Lo t khng

tri vi tinh thn khoa hc cht no, v mt tinh thn
thc khoa hc bao gi cng tn trng nhng lut
thin nhin0.
Vi trit l v quyn v t do c nhn, ngi
phng Ty c nh nc to iu kin pht huy
kh nng ca c nhn. Ngi phng Ty cun ht
theo cng vic. Ngi phng Ty lun bn rn.
Phng Ty c mt nn vn minh c gii, cun ht
con ngi theo cng vic. Lun lun bn rn lm cho
cuc sng tr nn tt bt v thm ch kh khan v
tm hn. Thc hin tt cc quyn v t do c nhn
nhng con ngi li phi sng mt i sng kh khan
v tm hn vi s tha thi v vt cht, liu c gip
ch cho s hon thin con ngi hay khng? Trit l
v vi ca Lo Trang c th b sung cho thuyt php
quyn hon thin i sng con ngi.
Ngi ta khng nhng phi bit lm m cn phi
bit c cch khng lm. Bit cch khng lm c
mt li sng gin phc, nhn tn, m chnh li sng
ny gip hon thin i sng tinh thn ca con ngi.
Nguyn Hin L: Lo t - o c kinh, Nxb. Vn ho -

Thng tin, H. 1994, tr. 155.
146
10.THPQ-B
Chng IV. Lo t vi vn Nh ndc php quyn
Lm Ng ng bo ngi M c ba ci tt l
tng hiu nng, mun ng gi v mun thnh cng.
H r't kh s, v ba tt cp mt ca h cc quyn
nhn tn, vui v. ng vit: Chng ta p h i quen vi
ci ny i: i khng c ci g l tai ho c v bn
cnh ci ngh thut lm vic cn c mt ngh thut
cao c hn na l chang lm g c(l).
Khuyn khch thc hin o nhn tn khng c
ngha l ku gi li bing. Ngi Hoa vi trit l
nhn tn h c mt i sng tinh thn kh phong
ph, nhng ngc li kinh t ca h trong truyn
thng khng bng ngi phng Ty. Nhng thnh
qu vt cht m ngi Trung Hoa cng hin cho nhn
loi khng th so snh c vi ngi u. Mt bn
nghing v tinh thn trong khi mt bn li nghing v
vt cht. Tt nht l cn mt trit trung dung
dung ho c hai.
Xin li trch li bn ca Lm Ng ng : Ngi
M ni dan h l lm vic d di, ngi Trung Hoa ni
danh l nhn tn, thung dung. H tnh tri ngc
nhau th ngi ta li phc nhau, cho nn ti on
U) Lm Ng ng: Sng p, (Bn dch ca Nguyn Hin

L). Nxb. Vn ho, H. 1993, tr. 127.
147
rng ngi M phc ngi Trung H oa cng ngang

ngi Trung Hoa phc ngi M. Ti khng bit
phng ng v phng Ty sau ny c g p nhau
khng; c iu chc chn l h ai bn ang tin li gn
nhau y, v vn minh hin i cng tin, phng
tin giao thng cng d dng th mi ngy h a i bn
cng gn nhau li. t nht Trung Hoa ngi ta
khng phn i vn minh c gii v ngi ta ng
tm cch dung ho h a i nn vn ho, nn trit hc c
ca Trung Hoa vi nn vn minh k thut, rng
hp nht li trong mt li sng thc t Hl>.
Ngi phng Ty cng tm n hc thuyt ca
Lo t b khuyt vo nn vn minh c gii. Ngi
phng Ty cng c xu hng tm n cc trit
thuyt c phng ng hon thin i sng ca
mnh. Gi tr ca mt i sng gin phc cng
c ngi phng Ty nhn thc. Cc quyn v t
do ca con ngi - sn phm ca vn ho phng Ty
cng vi tinh thn nhn tn - sn phm ca vn ho
phng ng s rt c ngha cho vic hon thin i
sng con ngi.
N h nc ta hin nay, bn cnh vic tha nhn v
(1) Lm Ng ng: Sd, tr. 118.
148
c c c h bo m thc hin cc quyn v t do cng

dn th cng p h i c c c h khuyn khch mt i sng
gin phc. N h nc cn quy nh v mt c h lm
vic hp l, khuyn khch s p h t trin cc g i tr vn
ho truyn thng dn tc ni ring v phng ng
ni chung, p h t trin cc khu du lch, cc dch v cng
phc v i sng tinh thn ca ngi dn.
149
Thay li kt
S phn trit hc
php quyn ca Lo t
Lo t ni rng: Li ca ta rt d hiu, rt d lm
m thin h khng ai hiu c, lm c" (Ng uyn
thm d tri, thm d hnh. Thin h mc nng tri mc
nng hnh). (o c kinh, Chng 70). T tng v vi
ca Lo t v nh nc ng thi khng c cc nc
ch hu p dng, v v sau n cng khng c nh
hng su sc g n cch cai tr cc nh nc phng
ng. Sau ny trong thc tin t chc v hot ng nh
nc Trung Quc cng nh mt s nc phng
ng ngi ta p dng nhn tr kt hp vi php tr ch
151
khng p dng v vi ca Lo t. Khng c p dng

trong thc tin chnh tr, trit l ca Lo t ch c cht
nh hng yu t n t tng chnh tr i sau.
Trc tin l cc tc gi ca b L Th Xun Thu.
L Bt Vi l tng quc nc Tn thi Tn Thu
Hong, chiu k s bn phng, trong nh thc khch
c ti s" ngn, hu i h h son b L Th Xun
Thu. L Bt Vi ght chnh sch bo ngc ca nh
Tn. Ni dung ca b sch th hin s phn i chnh
sch chuyn ch ca Tn. T tng ca b sch ny
c nhiu im chu nh hng v vi ca Lo gia.
Chnh sch qun l nh nc th hin trong b sch
ch trng nh vua phi thun theo dn, phi nghe
li can gin, tit dc, v vi: k c o th tt tnh',
Ngi lm vua ly s khng m nhim lm m
nhim, ly s khng c lm c (c o gi tt
tnh - Qun gi, d v dng vi ng, d v c vi c
d - Qun th, L Th Xun Thu). Chnh tr ca L
Th gm trong bn ch tit dc, v vi.
Sau L Bt Vi, c Hoi Nam t thi Ty Hn, tc
gi b Hng Lit, chu nh hng ca nhiu hc gi
thi Xun Thu - Chin Quc nhng nhiu nht l Lo
gia. H Hoi cng ch trng rng tr dn th phi
thun theo t nhin, ng t ra nhng lnh nghim
152
Thay li kt. S' phn trit hc php quyn ca Lo t
khc, phin phc: Tri quc chi o, thng v h

lnh, quan v phin tr". Tri vi t nhin l hu vi,
nh lp ging cho cn nc, tt nc ln ngn ni;
cn theo t nhin l v vi, nh gp sng th dng
thuyn, qua sa mc th dng iu. Bt dn theo
mnh th hu vi, thun tnh dn l v vi.
n i Ngu Tn, chnh sch ca nh Hn tht
bi, cc vua nh Hn bt ti, lm cho nc thm r
lon. Chnh v vy vo thi ny cng xut hin
nhiu nh trit hc ch trng v vi nh H n,
Vng Bt, K Khang, Hng T, Quch Tng,
Trng Trm.
T Ct Hng i Lc Triu tr i, t tng v
chnh sch v vi suy yu dn. Ct Hng mun dung
ho Nho v Lo, ng trng Lo hn Nho nhng vn
tn qun quyn nh Nho. Ct Hng nh gi v cc
hc phi: o l ci gc ca Nho, Nho l ci ngn ca
o. Nho th bn rng m t trng nhng iu ct yu;
theo nho th mt m t hiu qu. Mc th qu tit kim
m kh theo, khng th nghing hn v p h i c.
Php thi nghim m khng c n hu, p h hi nhn
ngha. Duy c o l khin tinh thn chuyn nht, tc
ng hp vi v vi, gm c ci tt ca Nho, Mc, tm
c ci ct ca Danh gia v Php gia, cng vi thi m
153
thay i, tu vt m bin ho, o l gn m d dng,

vic t m hiu qu nhiu".
Nhn chung i Hn, Lo gia nh hng trong
gii trit gia ch khng nh hng trong chnh tr.
n cc i ng, Tng, Nguyn, Minh t tng v
vi suy yu dn, cn rt t nh hng trong t tng
chnh tr.
Cui i nh Thanh li xut hin mt chnh tr
gia l Chng Bnh Ln ch chng v-chnh ph,
t nhiu c nh hng ca Lo, Trang. Chng Bnh
Ln l mt nh cch mng c cng ln vi hi Hng
Trung ca Tn Trung Sn v vi nn cng ho ca
Trung Quc nhng li c t tng v chnh ph.
ng cho rng chnh ph vn l mt ci c, c th
chnh ph ny tt hn chnh ph khc, nhng
khng chnh ph no lm li cho dn m khng c
hi. Cng ho kh hn qun ch chuyn ch, nhng
ci t ca cng ho cng ln lm, khng th giu
c. Chnh ph tr dn cng nh ngi kht m
ung ru vy thi; ch v chnh ph mi th t l hp
vi bn tnh con ngi0>.
Gin Chi - Nguyn Hin L: i cng trit hc Trung

Quc, quyn 2. Nxb. Thnh ph H Ch Minh, 1992, tr. 624.
154
Thay li kt. s phn trit hc php quyn ca Lo
T tng Lo t v nh nc v vi mc nng
hnh (khng thc hin c) l v n c nhiu nhc
im. c nhiu kin ch ra nhng nhc im ny.
C Gio s Cao Xun Huy cho rng: Lo t sau khi
pht hin nhng mu thun ca b my quc gia,
bn i n ph nh s pht trin ca x hi m ch
trng tr v vi trng thi x hi trc khi quc gia
xut hin... Theo Lo t ci x hi l tng y l x hi
nh nc, t dn". Chng ta thy x hi nh nc, t
dn ca Lo t chnh l cng x nguyn thu. Nhng
x hi nguyn thu ch l mt giai on c bit trong
s pht trin ca x hi. Th l Lo t ly tnh cht
vnh cu bt bin ca trt t t nhin lm cn c
tuyt i tru tng ha ci x hi nh nc, t d n w.
Hc thuyt v vi ca Lo t ch trng thit lp
mt nh nc xa l vi tin b ca nn vn minh; l
tng ca Lo t l quay tr li trt t ca x hi
nguyn thy - mt trong nhng nt phn ng ca
hc thuyt Lo t
(1) Cao Xun Huy: T tng phng ng gi nhng im

nhn tham chiu, Nxb. Vn hc, H. 1995, tr. 435.
<2>Lch s cc hc thuyt chnh tr trn th gii, (Bn dch ca
Lu Kim Thanh v Phm Hng Thi), Nxb. Vn ho - Thng
tin, H. 2001, tr. 57.
155
Lo t ch trng quay v trt t x hi trong qu

kh l khng ph hp vi quy lut pht trin tt yu
ca x hi. Lo t mc d nhn thy s bt hp l ca
x hi hin thi nhng khng th quan nim v mt
trt t x hi khc tin b hn, m ch c th quay v
s tt p ca thi qu kh, khi con ngi sng t do,
ho hp vi t nhin, khng c bc lt, khng c ngi
thng tr ngi. Lo t ch suy t mt cch n thun
t nhng g trc quan em li.
X hi nc nh, dn t mang dng dp ca x
hi cng sn nguyn thu. C ngi ni Lo t cn
ch trng duy tr nh nc v vn ch trng duy tr
ngi vua, n Trang t mi cc oan y t tng ca
Lo t n v chnh ph.
Theo nhn nh ca William Durant, quan im
v nh nc ca Lo t mun nhn dn sng mt i
sng gin d, cht phc l tri vi nhp sinh hot ca
i sng hin i v khng ph hp vi bn tnh ca
con ngi. Nu con ngi c theo thin nhin, hnh
ng theo lut thin nhin th nhiu khi c phn chc
chn rng ngi ta s n sng nut ti k th hn l
thn nhin lm trit l, ngi ta s hung d ch
chng g khim tn, nht l lm thinh? Nai lng
ra cy rung, vic tri hn vi bn nng ca loi
156
Thay li kt. S phn trit hc php quyn ca Lo
ngi vn ham sn bn v chm git, canh nng

khng phi l ci g hp thin nhin hn k ngh*1.
Nhn chung, ch thuyt chnh tr ca Lo t
khng c nh gi cao. thp ch cn nhiu li ph
bnh i khi rt nng n. Cc tc gi ca Lin X (c)
trong cun Lch s cc hc thuyt chnh tr trn th
gii cho rng hc thuyt w vi ca Lo t ch trng
thit lp mt nh nc xa l vi tin b ca nn vn
minh; l tng ca Lo t l quay tr li trt t ca
x hi nguyn thy- mt trong nhng nt phn ng
ca hc thuyt Lo t(2).
Trong cc sch bo php l vit v lch s cc t
tng v nh nc v php lut Vit Nam hin nay,
t c khuynh hng cao Lo gia, nu khng mun
ni l ngc li. Ni n cc t tng v qun l nh
nc Trung Quc c i, ngi ta thng ch ni n
nhn tr ca Nho gia, hay php tr ca Php gia, ch
chng my ai cp n v vi ca Lo gia. C sch
<n William Durant: Lch s vn minh Trung Quc, Nxb. Vn

ho - Thng tin, H. 1997, tr. 51.
<2>Lch s c c h c thuyt chnh tr trn t h gii, (Bn dch ca
Lu Kim Thanh v Phm Hng Thi), Nxb. Vn ho - Thng
tin, H. 2001, tr. 57.
157
phn vit v lch s cc t tng chnh tr ca Trung

Quc c i khng vit v Lo t v Trang t(1).
C th ni rng nhng s ph bnh Lo gia c l
do hp l nht nh. Thc t l ch thuyt v vi ca
Lo t khng c cc nc ch hu p dng, v n
cng khng c nh hng su sc g n cch thc cai
tr cc nc phng ng.
Tuy nhin, chng ta nn nh gi hc thuyt
chnh tr ca Lo t theo mt nhn quan khc hn.
Lo t ni rng: V thin h khng hin ngn lun
ca ta nn khng bit ta (o c kinh, Chng 70).
Tht vy, nhng s ph bnh Lo t nhiu khi xut
pht t vic khng hiu Lo t, ngi ta khng hiu
mt cch chnh xc t cng nh ngn t ca Lo t.
Chng ti ng rng Lo t ch trng quy v
trt t x hi nguyn thu l khng ph hp vi quy
lut pht trin tt yu ca x hi. Nhng chng ta
cng nn thy rng, Lo t mc d nhn thy s bt
hp l ca x hi hin thi nhng khng th quan
nim v mt x hi no khc tin b hn, m ch c
B Gio dc v o to, Vin i hc M: Mt s vn c

bn v khoa hc chnh tr, H. 1995; Vin Khoa hc chnh tr,
Tp bi ging chnh tr hc, Nxb. Chnh tr quc gia, H. 2000.
158
Thay li kt. S phn trt hc php quyn ca Lo t
th quay v s tt ?p ca thi qu kh, khi con ngi

sng ho hp vi t nhin, khng c bc lt, ngi
thng tr ngi. Lc t ch suy t mt cch n thun
t nhng g trc quan em li m khng th c nhng
ti liu khoa hc lun chng cho nhng quan im
ca mnh nh nhng nh kinh in ca ch ngha x
hi lm.
Nhng suy t ca Lo t v lut php v nh nc
c nhng im tng ng vi thuyt lut t nhin v
nh nc php quyn phng Ty. C th coi trit
hc php quyn ca Lo t l mt chi nhnh ca
thuyt lut t nhin. Lo t c th c coi l ngi c
t tng v nh nc php quyn phng ng.
Mt hc gi phng Ty, E. V. Zenker nhn nh:
L o t u p h i ch sng cho mt nc Trung Hoa
v cho thi bui ca ng m thi u : ng l mt
trong nhng bc thy thun tu v su sc nht ca
nhn oi"w.
Nhn nh ny c l cng ng vi trit hc php
quyn ca Lo t. Trit hc php quyn ca ng ng
Thu Giang - Nguyn Duy cn: Lo t tinh hoa, Nxb. Thnh

159
l c phn nh thi th, nhng cng c nhng yu t"

vt khi hon cnh, bt ra khi khun mu chung
ca t tng chnh tr ng thi. T tng v vi ca
Lo t v nh nc khng c cc nc ch hu thi
cng nh Trung Quc v cc nc phng ng
sau ny p dng v nhng quan im t do ca con
ngi, gim s can thip ca nh nc vo i sng x
hi, khng dung hp c vi nn qun ch chuyn
ch phng ng. Nhng ngy nay, di nh sng
ca nhng hc thuyt hin i v nh nc v lut
php trong nhng x hi dn ch hin i, c th cn
nhn nhn v nh gi ng n hn trit hc php
quyn ca Lo t.
160
TI LIU THAM KHO
Sch
1. Gin Chi - Nguyn Hin L: Chin Quc sch,
Nxb. Vn ho - Thng tin, H. 1996.
2. Gin Chi - Nguyn Hin L: i cng trit
hc Trung Quc, quyn 2, Nxb. Thnh ph H Ch
Minh, 1992.
3. Nguyn Duy cn: Trang t tinh hoa, Nxb.
Thanh nin, H. 2000.
4. Du Vinh Cn: Tng quan p h p lut Nho gia,
Bn dch ca Vin Thng tin khoa hc x hi, H. 2002.
5. Vng Tn Dn: Truyn Trang t, tp 1, (Ngi
dch: L Xun Khi, Trn Hip). Nxb. Hi Nh vn,
H. 2004.
6. Nguyn ng Dung: S gii hn quyn lc nh
nc, Nxb. i hc Quc gia H Ni, H. 2005.
7. William Durant: Lch s vn minh Trung Quc,
161
11 THPQ-
8. Dr. Mortimer J. Adler: Nhng t tng ln t nhng

tc phm v i, Nxb. Vn ho - Thng tin, H. 2004.
9. Lm Ng ng: Sng p, (Bn dch ca
Nguyn Hin L), Nxb. Vn ho, H. 1993.
10. Thu Giang - Nguyn Duy cn : L o t - o
c kin h , Nxb. Vn hc, H. 1995.
11. Thu Giang - Nguyn Duy cn : L o t tinh
h o a , Nxb. Thnh ph" H Ch Minh, 1996.
12. Cao Xun Huy: T tng phng ng gi
nhng im nhn tham chiu, Nxb. Vn hc, H. 1995.
13. Samuel Enoch Stumpf: Lch s trit hc v cc
lun , Nxb. Lao ng, H. 2004.
14. Trn nh Hu: Cc bi ging v t tng
phng ng, Nxb. i hc Quc gia H Ni, H. 2001.
15. V nh Ho: Php quyn nhn ngha H Ch
M inh , Nxb. Vn ho - Thng tin - Trung tm Vn ho
ngn ng ng Ty, H. 2001.
16. Nguyn Hin L: i cng vn hc s Trung
Quc, Nxb. Tr, 1997.
17. Nguyn Hin L, Lo t - o c kinh, Nxb.
Vn ho - Thng tin, H. 1994.
162
Ti liu tham kho
18. Phng Hu Lan: i cng trit hc s Trung

Quc, Nxb. Thanh nin, H. 1999.
19. L Hng Li: o ca qun l, Nxb. i hc
Quc gia H Ni, H. 2004.
20. Montesquieu: Tinh thn p h p lut, (Hong
Thanh m dch), Nxb. L lun chnh tr, H. 2004.
21. Max Kaltenmark: Trit hc Trung Quc,
(Phan Ngc dch), Nxb. Th gii, H. 1999.
22. Phm Duy Ngha: Chuyn kh o lut kinh t,
Nxb. i hc Quc gia H Ni, H. 2004.
23. ng - Tng bt i g ia (Tm tc gi ln i
ng - Tng), H Minh Phng bin son, Trn Kit
Hng hiu nh, Nxb. ng Nai, 1996.
24. Rousseau: Bn v k h c x hi, (Bn dch ca
Hong Thanh m), Nxb. L lun chnh tr, H. 2004.
25. L Trn V: Lch s t tng chnh tr Trung
Quc, Nxb. S tht, H. 1964.
26. H Thch: Trung Quc trit hc s i cng,
(Bn dch ca Minh c), Nxb. Vn ho - Thng tin,
H. 2004.
27. T M Thin: s k, (Bn dch ting Vit ca
Phan Ngc), Nxb. Vn hc, 2003.
163
12 THPQ-
28. Lch s cc hc thuyt chnh tr trn th gii,

Bn dch ca Lu Kim Thanh v Phm Hng Thi,
Tp ch
1. Nguyn S Dng: B n v trit l ca lp php,
Tp ch Nghin cu lp php s 6, H. 2003.
164
MC
LC
#
Trang
D n n h p 5
C h ng
THI I, CON NGI V TC PHAM 11
1. Nhn vt Lo t 11
2. Tc phm o c kinh 27
3. Thi i hnh thnh trit hc php
quyn ca Lo t 33
Chng II
C S TRIT HC T NHIN CA
TRIT HC PHP QUYN CA LO T 43
1. Lo t - Ngi u tin trong lch s
trit hc Trung Quc lun v bn th 43
2. o lun

46
165
C h n g III
O PH P T NHIN -
T DUY LUT T NHIN CA LO T 65
1. o - Lut t nhin 65
2. Nguyn tc xy dng php lut 80
C h n g IV
LO T VI VN
NH NC PHP QUYN 103
1. Nh nc v vi 104
2. Nh nc v vi v Nh nc php quyn 116
Thay li kt
S PHN T R I T HC
PHP QUYN CA LO T 151
Ti liu tham kho 161
166
GHI CHP B SUNG
167
GHI CHP B SNG
168
GHI CHP B SNG
GHI CHP B SUNG
Tlfl
g NH XUT BN T PHP
a ch: 58 - 60 Trn Ph - Ba inh - H Ni, a ch c s 2: 343 i Cn - Ba nh - H Ni
in thoi: 04. 8231135, 04. 7623693 - Pht hnh: 080 48457, 04. 7629926
Bin tp: 04.7623970, 04. 7623692,04. 7623695, 080 46864
Thit k - Ch bn: 0X0 4 8 3 2 1 ,0 4 . 7623694 - Hnh chnh: 04. 7343606 - K ton: 04.7343604
Fax: 04. 7340981, 04. 7624197 - Emal: nxbtp@moj.gov.vn - Website: http://nxbtp.moj.gov.vn
Chu trch nhim xut bn
NGUYN C GIAO
Bin tp
BI CM TH
Bin tp m thut
NG VINH QUANG
Trnh by
O HNG NHUNG
Sa bn in
THI TH BCH LC
In 1.OOOc, kh 14,5x20,5cm, ti Nh in H Ni - Cng ty Sch H Ni. 67

Ph c Chnh - Ba nh - H Ni. K hoch xut bn s: 223-
2006/CXB/22-27/NXBTP c Cc Xut bn xc nhn ng k ngy
29/03/2006. S in: 38/2. In xong v np lu chiu thng 01 nm 2007.

Triết Học Pháp Quyền Của Lão Tử - Bùi Ngọc Sơn

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Triết Học Pháp Quyền Của Lão Tử - Bùi Ngọc Sơn

Uploaded by

Copyright:

M S: TPA - 07 - 02

Trung Quc thi tin Tn c mt ngi tn l

Mt khc ca thng dng nht.

nh mt khc Dng xun bch tuyt. l mt

Nhng tinh hoa t tng trit hc php quyn ca

Hc phi u tin m ti la chn vit l Lo

nh hng n li sng ca ti. T nhn quan lut hc

Cch thc ca ti l sau mi phn trnh by v

Lo t l nhn vt l trong lch s trit hc nhn

Thm ch tc phm Lo t m hu th - thi Hn

cng ci lng ham mun nhiu, ci v hm h cng

mt trm su mi tui, c ngi ni ng hn hai

(l>T M Thin: s k, (Bn dch ting Vit ca Phan Ngc),

Phn T h gia, thin Khng t th gia ca S k

<MT M Thin: s k, (Bn dch ting Vit ca Phan Ngc),

hc thuyt m khng cho bit g thm v cuc i ca

chng ta ch bit c by nhiu. Tuy nhin, nhng

HTiu i k: Cui i Hn V , ngi ta ph tng vch

Trong phn u Truyn L o t, T M Thin bo

Nguyn Hin L: Sd, tr. 20.

mt Tn Hin cng sau khi Khng t mt c 129

Nguyn Hin L: Sd, tr. 12.

nhng khng cn nghi ng g na, thi c c h Lo

Nguyn Hin L: Sd, tr. 12-13.

Ngy xa ta cng L o am i tr tng Hng ng

111H Thch: Trung Quc trit hc s i cng, (Bn dch ca

Nh vy, H Thch cho rng Khng t gp Lo

'u Nguyn Hin L: Lo t - o c kinh, Nxb. Vn ho -

kho cu ca Trung Quc nh Tt Nguyn, Ung

111 Nguyn Hin L: Sd, tr. 14.

thin mang tnh cht ngu th.

Cao Xun Huy: cng bi ging trit hc c i Trung

nhiu nghi vn. C th nc S l ngun cm hng

n hiu bit sinh mnh v th gii trn vn, mi

Vng Tn Dn: Truyn Trang t, tp 1, (Ngi dch: L

ch chp li ch chc ng cng khng tin. H Thch

H Thch: Trung Quc trit hc s i cng, Bn dch ca

VUI bun lm dao ng trong lng. Ngi xa bo nh

Nguyn Hin L: Lo t - o c kinh, Nxb. Vn ho -

Sch Lo t ph nhn tri c tn v tri v t

t Cmt thin nhan l Thng hin. Phi c chnh

Dn theo: Cao Xun Huy: cng bi ging trit hc c

Sch L o t bn nhiu v v danh. Nhn im

Phng Hu Lan: i cng trit hc s Trung Quc, Nxb.

Nguyn Hin L: Sd, tr. 33.

phi rm r, phc tp, chng ta tm gi tc phm

Nguyn Hin L: Sd, tr. 36-37.

nhng kh hiu. Trong c nhiu cu ti ngha, li

Cao Xun Huy: Sd, tr. 418-419.

Vo khong nhng nm 20 - 30 ca th k XX, Cao

Huy l mt nh o hc, l mt trit gia ca Vit

3. Thi i hnh thnh trit hc php quyn

Nguyn Hu Chi: Cao Xun Huy trong th gii ngi hin,

cm quyn. Tn mc s th hin trng ca thi th,

thin t i khi cn phi gip lng thc cho ch hu

minh ln nht l k hoch hp tung" ca T Tn v

<n T Tn, Trng Nghi: hai nh bin thuyt ni danh thi

S d c cnh lon lc l v x hi Trung Hoa

p thi trc khng cn thch hp v nng dn on

mGin Chi - Nguyn Hin L: Sd, tr. 13.

k n nhng thng gia danh ting nh Bch Khu,

Qu sinh l bn tnh t nhin ca con ngi.

Thu Giang - Nguyn Duy cn: Lo t tinh hoa, Nxb. Thnh

(Thin chi o tn hu d nhi b bt tc. Nhn chi

v chnh quyn v lut php. Cc quan nim v lut

1. Lo t - Ngi u tin trong lch s trit