KOLE I PRAVCI U LINGVISTICI

JEZIKA ISPITIVANJA DO XIX VEKA

UVODNE NAPOMENE I ANTIKA GRKA
Poeci lingvistike
Interesovanje za jezike probleme javlja se od najstarijih istorijskih vremena kod mnogih
kulturno razvijenih naroda, uglavnom zbog socijalnih prilika (pre oko 2500 godina).
U sredinama gde je religija igrala veliku drutvenu ulogu javlja se tenja za
poznavanje m jezika kulta, prouavao se jezik vezan za religiozne tekstove (Vedski
tekstovi, Biblija, Kuran...)
U antikoj Grkoj jezika ispitivanja su se ukljuila u skalu filozofske problematike
(razmatraju se osnovni pojmovi: jezike kategorije, ustrojstvo reenice, povezanost misli
sa govorom) i u vezi sa filozofijom lee koreni klasine istorijske gramatike
Epoha centralizacije vlasti pred kraj feudalne epohe dovodi do rada na normativnoj
gramatici posebno zbog socijalne diferencijacije i elje da se tano utvrdi i potuje jezik
kulturnih, obrazovanih pojedinaca
Sve to je raeno do poetka XIX veka nije predstavljalo organizovanu naunu
disciplinu, s obzirom na to da nije imalo odjeka, niti je imalo radni program koji se
sistemski ostvarivao
Fragmetarni karakter ispoljenih interesovanja: svaki narod je svoj jezik smatao uzor-
jezikom i samo je njega prouavao, a bio je potreban dublji kontakt meu narodima da bi
se ostvarila prava nauna lingvistika istraivanja
Jezika ispitivanja u antikoj Grkoj
Antiki Grci su bili prvi (a dugo i jedini) jeziki teoretiari u svetu (The ancient
Greeks had the gift of wondering at things other people take for granted.)
Bili su osnivai principa klasine evropske gramatike
Ispitivanje jezika proizilo iz filozofskog interesovanja, da bi bolje obrazloili svoje
filozofske stavove, bavili su se prouavanjem jezika
Trudili su se da sagledaju: poreklo jezika, odnos glasovne strukture i znaenja i
mogunost primene logikih principa u razjanjavanju sutine gramatikih normi
Stoici su bili prvi koji su obraali panju na unutranju strukturu jezika, na prvom
mestu grkog
Zasluni su za izdvajanje lingvistikih interesovanja kao posebnog subjekta u okviru
filozofije
Iako su bili prvi koji su na neki nain prepoznali lingvistiku kao posebnu disciplinu,
njihova uenja nisu preneta na naredne generacije
Naturalizam (analogisti) i konvencionalizam (anomalisti)
 Slavna diskusija o odnosu glasovne strukture jezika i odgovarajueg znaenja: da li
postoji duboka, logina veza izmeu onoga to rei oznaavaju i njihovog glasovnog
sklopa ili je ta veza sluajna i proizvoljna
Zaetnik diskusije Protagora (480-410) ili Pitagora (572- 497), nije tano utvreno
Glas i znaenje: Kiki and moumou: kada ujemo ove dve rei, koja slika odgovara
kojoj rei?
Analogisti
Smatraju da je jezik prirodni dar, a ne plod ljudske konvencije
Smatraju takoe da je jezik u sutini pravilan i logian i da izmeu znaenja i glasovnog
sklopa postoji harmonina povezanost i zato su forsirali etimoloka ispitivanja (prvi
etimolozi, ali njihova istraivanja nemaju veliki domaaj)
Heraklit (oko 500 pre n. e.) isticao identinost razuma u celini sa celinom jezike
strukture
Anomalisti
Jezik otelovljuje sporazum postignut meu ljudima i ne postoji veza izmeu formalne i
semantike strukture rei
Ukazivali na nepravilnosti na planu jezikih odnosa
Demokrit (460-360) izjasnio se protiv hipoteze o boanskom poreklu jezika
Aristotel: Jezik postoji po sporazumu, jer nikakva imena ne nastaju prirodnim putem.
Platon
Klonio se obeju krajnosti, podravao je Heraklita u ideju da postoji veza izmeu razuma i
jezike strukture, ali nije se slagao sa etimolokim istraivanjima
On obrauje ovu temu u svom delu Kratil, u vidu rasprave izmeu Kratila (pristalice
Heraklita), Hermogena (predstavnika anomalista) i filozofa Sokrata (zastupa
kompromisna gledita i reprezentuje Platonov stav).
Re je materijalni oblik ideje, a u ideji lei poetak saznanja o svetu
Prvi pravi razliku izmeu imenica i glagola (dananje koncepcije subjekta i
predikata)
Aristotel
Utemeljiva klasine evropske gramatike
Prvi podelio rei na vrste, teorija je da postoje: imenice (onoma) i glagoli (rema), a sve
ostale rei su jedna grupa (sindesmoj)
Reenica ima samostalan smisao, ali i svaki njen konstituent takoe neto znai za sebe
Grci i jezicka problematika
Filozofi u antikoj Grkoj nisu slutili kompleksnost jezike problematike, vie je to bila
samo zainteresovanost za jezike pojave
 Smatrali da je u njihovom jeziku najbolje oformljena ljudska misao i da se sva
teoretisanja o jeziku mogu izvoditi iskljuivo na bazi grkih lingvistikih fakata i zato su
im horizonti bili prilino sueni
Antiki Grci udarili su temelje filolokim studijama, ispitivanjem jezika pisanih
tekstova, a najpoznatiji filolog tog doba bio je Aristarh (216 144 ) (prouavao je jezik
Ilijade i Odiseje i pripada Aleksandrijskoj koli)
Aleksandrijska skola
Centar za jezika ispitivanja u Aleksandriji (aktivan ve u III i II veku p. n. e.)
Gramatika postaje samostalna disciplina sa razgranatom specijalizacijom
- Leksikografi (prikupljanje i negovanje renike grae)
- Glosatori (objanjavanje komplikovanih termina)
- Retori (studiranje jezika da bi se usavrila govornika vetina)
- Skolijasti (specijalisti za komentare tekstova)
Nisu dali nieg naroito novog jezikoj teoriji, samo nastavljaju grka jezika
ispitivanja, a posebno cveta morfologija, zajedno sa fonetikom (podelili su glasove na
samoglasnike i suglasnike)
Bili su naklonjeni normiranju jezikih fakata, pokuavali su da unesu neke forme iz
jezika prethodnika i da normiraju jezik horskih pesama kao uzor
Sastavili su uvenu deskriptivnu gramatiku grkog jezika, koja je bila nedovoljno
objektivna zbog previe filozofije u interpretaciji lingvistikih fenomena i zbog prevelike
idealizacije grkog jezika
Dionizije Traanin autor prve sauvane gramatike grkog jezika, Gramatike
techne (II vek pre nove ere)
Apolonije Diskolos (II vek pre nove ere) je radio na deskriptivnoj gramatici i prvi se
ozbiljnije bavio sintaksom (smatra da ona treba da se bavi povezivanjem rei u reenici)
Herodijan (Diskolosov sin) se bavio istorijom jezika (prouava jezik antikih grkih
pisaca) i prozodijom (prvi vaniji opisi grkih akcenata)
INDIJSKA GRAMATIKA KOLA
O indijskoj koli generalno

Egzaktna i objektivna deskripcija jezikih podataka kratke, a matematiki tane

definicije, jezik posmatrali sa sinhronijske, a ne dijahronijske take
Bavili su se: fonetikom, gramatikom, metrikom, leksikografijom i etimologijom (bez
mnogo uspeha)
Interesovanje za jezik vezano za njihovo drutveno i kulturno formiranje, jer su najvii
drutveni slojevi gotovo izolovali jezik i kulturu, pa da bi se sauvala njihova istota
jezika, opisane su sve njegove forme

Pomeni o gramatikom interesovanju

 U VEDSKIM TEKSTOVIMA raspravlja se o nekim jezikim pitanjima (trea grupa
tekstova)
Panini pominje imena svojih prethodnika, a svoje delo zasniva na njihovim zakljucima

Panini

Ne zna se tano kada je iveo, verovatno poetkom IV veka p.n.e.

Radio na normiranju klasinog sanskrita, jezika na kom je nastala indijska kultura
Atadhiaji - gramatika sa oko 4000 definicija-formula (precizne i kratke), a iz toga se
vidi da je razumeo da je jezik sistem
Poznavao pojam nula-morfeme, poznavao glasovna smenjivanja u morfofonologiji
Katijan je Paninijevu gramatiku propratio komentarima Vartika (Napomene)
Patanjali (II vek p.n.e.) i Bhartrhari (VII n.e.)
Patanjali je razradio i dopunio Napomene Katijana
Bharthari daje komentare Patanjalijevom delu Maha-bhaiu i pie svoju gramatiku
Vakia- padija
Traganje za invarijantnim vrednostima (dananje foneme!) kao jedinicama jezikog
sistema u slubi odreivanja razlika u znaenjima rei
Definisanje odnosa zavisnosti koji se uspostavljaju meu jezikim jedinicama
Krajnje napomene
Gramatiki poduhvat antikih Indijaca ostao je usko nacionalan
Ispustili slavu neposrednih zaetnika najveih buduih dogaaja lingvistike
PERIOD OD RIMLJANA DO KRAJA RENESANSE
Rimljani
Zahvaljujui svojoj imperiji, Rimljani su imali dosta kontakta sa drugim narodima i
zemljama, pa samim tim i sa njihovim jezicima
Uvaavali su Grke i podraavali ih, adaptirajui njihov rad sopstvenom jeziku
Veina akademskih oblasti su predavane od strane grkih strunjaka, koji su esto bili
robovi
Biblija (Stari zavet) prevedena je na grki u III veku pre Hrista, a grka literatura je
sistematski prevoena na latinski, prevoenje je bilo uobiajeno, to je podizalo svest o
razlikama meu razliitim jezicima
Rimljani su bili izuzetno svesni viejezinosti njihovog drutva i smatrali su to velikim
dostignuem
Markus Terentius Varo (116-27 p.n.e)
Autor znaajne gramatike De lingua latina koja je bila uzor za srednjovekovne
gramatiare (u njoj se posebno opisuju morfoloke pojave)
 Zalagao se za istotu latinskog jezika i za jeziku kulturu
Bio je originalan u svom radu, ali njegova postignua nisu preneta na naredne generacije,
i samo su neki fragmenti (6 od 25 tomova) su sauvani
Bavio se etimologijom, tvrdei da je prvobitno postojao skup imenica koje su se odnosile
na neke objekte, pa se taj skup kasnije proirivao.
Donatus
Iz IV veka nove ere, autor je dela Ars grammatica
Krajem IV veka najvie se prouava metrika i ortoepija (skup pravila koja odredjuju
pravilan izgovor reci i recenicnih delova u nekom jeziku)
Priscijan
Iz VI veka, autor je dela ,,Institutiones grammaticae, u kom razvija ideje Apolonija
Diskolosa i ovo delo ima veliki uticaj na Priscijanove savremenike
Bavio se glasovima, vrstama rei, sintaksom, slogovima
This is perhaps the best known Latin grammar, which influenced later scholars
including modern scholars. However, there was little originality and it basically
replicated earlier Greek grammars, especially Thrax and Appollonius , including even
grammatical terminologies. It included a large amount of comparison with Greek.
This might be perhaps in part due to the lack of interests in creating new themes in arts
in general (the so-called silver age, ca. late 1st Century AD).
The main target for grammarians was the ancient form of language (i.e. Classical
Latin), and various dialects spoken in different parts of the empire caught little interests
from scholars.
XIII vek
Od XIII veka repertoar jezikih istraivanja se u velikoj meri proiruje: principi
graenja rei, upotreba padea, principi kongruencije, stih
Aleksander de Vila-Dei pie delo Latinska gramatika (1199), koje je prva dobro
razraena latinska gramatika (i to u stihu)
Promena trenda
Ranije su se bavili klasinom literaturom, jezicima i stilovima autora, to se moe
okarakterisati kao pristup usmeren ka podacima
Srednjovekovni istraivai su bili vie teorijski usmereni
Postoji elja da se sistem znanja u svim disciplinama podvede pod iste filozofske i
religijske principe
Jezika teorija u srednjem veku
Sholastiari
 - Potuju rad Aristotela, uoavaju vezu izmeu logikog rasuivanja i jezika kao
fenomena
- Predstavnici: Piter Abelard (1079-1142) bio je za primenu sholastike logike u
gramatici; Mihael Pselos (XI vek) sholastika kola koja je kasnila imala velikih
odjeka; Rejmond Lule (1235-1315) zalagao se za konstruisanje univerzalnog
filozofskog jezika (latinski kao baza), sholastiki duh u gramatici srednjeg veka dostie
kulminaciju
Toma Akvinski (1225-1274)
- Smatra da: Glasovi postoje da neto oznae(bez veze sa znaenjem, glasovi su
vetaka ljudska tvorevina), ali ova njegova ideja nema velikog uticaja na naredne
lingviste
Arabljani
- Prouavanje jezika Kurana (svete knjige svete religije)
- Gramatiarske kole u Basri i Kufi za vaspitavanje mladih kadrova, brinu se o istoti
jezika Kurana, posebno se posveuju ispitivanju glasova i pravilnom izgovoru (fizioloke
i akustike komponente)
- Sibavajhi iz Basre napisao Al Kitab, knjigu u kojoj je izloen sistem arabljanske
gramatike
- Istiu se kao vredni leksikografi (Firuzabadi je napisao oko 100 tomova renika, koji
se zove Al-qamus beskrajni okean rei)
Jevreji
- Prvi komparatisti (uoili slicnosti izmeu hebrejskog, arapskog i aramejskog, ve u X
i XI veku)
- Interesovanje za jezik Biblije, njeno filoloko prouavanje, istim metodom jezike
analize koji su koristili Arabljani
- pojam o korenu rei prenesen je iz semitske u indoevropsku gramatiku
RENESANSA
Tendencije
Deava se promena u stavu ljudi, posle pada (slabljenja) autoriteta crkve i njenog stava
prema narodnim jezicima
Uticaji proistekli iz kontakta sa novim zemljama i narodima, a posebno sa znanjem iz
novog sveta
Interesovanje za jezik je tipino filoloko, izuavaju se latinski i grki tekstovi, a kasnije
se studiraju i hebrejski (uzima se za najstariji jezik) i arapski, a u modi su i etimoloke
studije
Italijan Klaudio Tolomej je prvi gramatiar koji se posvetio pravilnosti glasovnih zakona
(prenoenje glasova iz latinskog u italijanski), naalost nije imao sledbenike
Renesansni pokret
 Predstavlja kulturni pokret koji se proirio celom Evropom
Razliiti su faktori uticali na pojavu ovog pokreta:
- Izum masovne tampe (Gutenberg...)
- Trgovina
- Pad crkvenog autoriteta
Vanost tampe
Ve je postojao pokret za opismenjavanje, ali tampa i dostupnost knjiga su imale
krucijalni znaaj u podizanju svesti o vanosti gramatika
tampana knjiga omoguava bru i laku razmenu ideja meu strunjacima, to je sluaj i
sa lingvistikim znanjem, na prvom mestu pravljenju gramatika
Geografska razlika
Uticaj renesanse je potpuno vidljiv, ukoliko napravimo konstrast izmeu oblasti gde je
pokret zaiveo i oblasti gde nije
Vizantijski deo Rimskog Carstva nije imao veliki uticaj renesanse
Centralna Evropa je bila samo delimino pod uticajem
Promene
Religijska reformacija prevoenje Biblije na narodne jezike
Razliit status klasinog latinskog i klasinog grkog postaju klasini jezici
nekadanjih monih civilizacija
Jezika raznolikost
Ljudi su do ovog vremena postali svesni postojanja razliitih jezika, ukljuujui i one koji
se govore u inostranstvu
Ideja da je Bog stvorio jezike i da je latinski bio boji jezik je do ovog vremena polako
oslabila
Obuhvat lingvistikih studija
Proirenje lingvistikih istraivanja na narodne jezike, pored reanalize grkog i
latinskog
Pojavaljuju se mnoge gramatike: italijanska i panska (15. vek), poljska,
crkvenostaroslovenskog, engleskog, francuskog (16. vek), baskijskog (1587), a George
Hickes (1642 - 1715) objavljuje gotsku i anglosaksonsku gramatiku
Prouava se i sanskrit (William Jones, prvi veliki sanskritolog)
Gramatike
Gramatike su esto bile uglavnom namenjene srednjoj trgovakoj klasi
 Pojava gramatika narodnih jezika podigla je svest o standardnom jeziku: uspostovljajui
neki standardni oblik odreenog jezika, gramatike su na neki nain isticale i razliite
dijalekte
Benefiti od narodnih jezika
Prouavanje italijanskog, panskog i dr. uinilo je jasnom njihovu vezu sa latinskim
ovo je uticalo uticalo na pojavu i razvoj istorijske lingvistike
Etimologija se takoe razvijala, u smislu poreenja genetski srodnih jezika
to se tie istraivanja porekla jezika, Goropius Becanus tvrdi da su se svi jezici razvili
iz holandskog
Standardizacija jezika
Engleska je pod vlau Henrija V (1414- 1422) uspostavila standardnu formu engleskog,
sada poznatu kao Chancery English
Francuska je uspostavila dravni institut za monitoring francuskog jezika: Acadmie
franaise iz 1635, Cardinal Richelieu.
Empirizam i racionalizam
Empirizam se pojavio kao reakcija na sholasticizam, Francis Bacon i drugi (Locke,
Berkeley, Hume) su isticali posmatranje kao izvor sveg znanja i vanost indukcije
(nasuprot dedukciji); svo znanje stie preko ula
Ren Descartes i njegovi sledbenici su se suprotstavili empirizmu, tvrdei da je ljudski
razum osnova znanja, dok ula mogu zavarati
Opozicija u odnosu na uroene sposobnosti
Racionalisti su tvrdili da svi mi posedujemo odreene uroene ideje, koje formiraju
osnovu naeg znanja, ukljuujui logike i matematike pojmove i sl.
Empiristi su negirali ideju uroenih ideja, tvrdei da nita ne moe biti usvojeno
(naueno) pre iskustvenog kontakta
Racionalisti i univerzalnost
Racionalistika ideja u uroenosti je bila odlina podloga za ideju univerzalnog
jezika
Racionalistiki stavovi u gramatikama univerzanlnog jezika, gramatiarski centar Port-
Royal: Grammaire gnrale et raisonne (1660), iji su autori Lancelot i Arnauld,
izraava se princip po kom gramatike norme treba potpuno da odgovaraju zahtevima
logike, jer je ona jedna, univerzalna za sve ljude, pa tako veruju da je mogue i
uspostaviti jednu gramatiku koja bi odgovarala svim jezicima sveta (ova ideja ima dosta
odjeka)
Novouspostavljena trgovina i prenos znanja
 Trgovinske rute izmeu Rimskog Carstva i Kine (put svile) kroz Centralnu Aziju
proirile su znanje o svetu; uvianje znaaja kineskih studija
Kina je svakako imala sopstvena lingvistika istraivanja; kinesko pismo datira od oko 2.
milenijuma pre Hrista, a u Evropi je bilo poznato do oko 16. veka
Neindoevropski jezici
Posle kolonizacije, opisuju se brojni drugi, neidoevropski jezici
Tarascan (Mayan, Mexico, 1558); Quequa (Quequan, Peru/Bolivia 1560); Nahuatal (Uto-
Aztecan, Aztecan, Mexico, Mexico, 1571); Guaran Guaran (Tupi-Guarani, Paraguay,
1640).
Japanski (17. vek); farsi (persijski) (17. vek); kineski (18. vek).
Ove gramatike uglavnom piu misionari (vijetnamski jo uvek koristi neke konvencije
uspostavljene od strane misionara)
Kineski uticaj
Poto se kineski znaajno razlikuje od indoevropskih jezika, njegov opis je uticao na
uvianje znaaja leksikografije i fonologije i fonetike (tonovi)
Budistiki monasi su uticali na to da se kineski tonovi sistematski definiu kao
integralna komponenta slogova u govoru
Kontakt sa Azijom
Novootkriveni jezici su se razlikovali od latinskog i grkog, to je uticalo na formiranje
nezavisne istraivake misli kod istraivaca, u nameri da objasne objasne gramatike
strukture tih jezika
Ovaj nain miljenja je bio nezamisliv pre perioda Renesanse, i takvo miljenje e
dovesti do epohe Prosvetiteljstva, tokom 18. veka, to e biti klju za dalji razvoj
lingvistikih istraivanja
Rezime
Slabljenje crkvenog autoriteta je dozvolilo otvaranje novih perspektiva, to je
omoguilo proirivanje lingvistikih istraivanja
Novi pristup starim, klasinim jezicima; ne kao boanskim jezicima, ve kao objektu
lingvistikih studija
Pravljenje gramatika egzotinih jezika uticalo je na podizanje svesti o znaaju razliitih
faktora koji se tiu gramatike
JEZIKA ISPITIVANJA U XIX VEKU
Pokret pismenosti
Posle renesanse pojavili su se globalni socijalni pokreti za pismenost, to je postalo cilj
mnogih vlada
 Zapoinje i saradnja Evrope i Amerike, ne toliko prominentno u ovom periodu, kao u XX
veku, ali se dogaaju poeci
Razvija se istoricizam u ispitivanju jezikog fenomena, Hermann Paul ak kae da nema
nauke o jeziku bez takvog stanovita
Nastanku uporednih (komparativnih) studija u lingvistici doprinosi otkrie sanskrita,
indoevropskog jezika koji se dosta razlikovao od latinskog i grkog
Johann Christoph Adelung napisao je renik koji je predstavljao pregled svih do tada
poznatih jezika, uz opis njihove strukture i srodnosti (klasifikuje jezike prema
geografskom poloaju) princip Pii kao to govori, itaj kao to je napisano
Evolucija ljudskog jezika
Raniji pojam jezike klasifikacije uglavnom je bio baziran na prii o Vavilonskoj kuli
(ljudi su posle potopa svi govorili istim jezikom i eleli su da sagrade kulu koja e doi
do neba, a Bog ih je kaznio za takvu gordost tako to im je pomeao jezike i nisu mogli
da zavre kulu jer se vie nisu meusobno razumeli), a postoji i jo jedna pria koju je
navodno zabeleio Herodot: egipatski kralji Psametih je naredio da se razdvoje dva
novoroena deteta izolovana od ostatka sveta kako bi se saznalo kojim e jezikom
progovoriti, po predanju deca su izgovorila re bekos, to znai hleb na frigijskom, pa je
frigijski proglaen najstarijim jezikom
Hebrejski je smatran najstarijim jezikom, dok su ostali jezici bili njegovi potomci
Ovo je bilo u skladu sa trendovima u drugim disciplinama, kao na primer biologijom (one
su pokuavale da naprave hipotezu koja bi pratila dogaaje u Starom zavetu)
J. J. Scaliger je bio verovatno prvi istraiva koji se suprotstavio tezi da je hebrejski
najstariji jezik, i smatrao je takoe i da su latinski i grki na neki nain povezani
Teorija ili podaci?
Komparativna analiza i istraivanje porekla jezika do poetka XIX veka bili su
spekulativne prirode i mogu se nai neki udni i nauno neutemeljeni pokuaji
objanjavanja slinosti i razlika meu jezicima
Razlog za neutemeljene pristupe je bio nedostatak podataka; kada su istraivaima bile
dostupne vee koliine podataka, mogli su da postave bolje teorije koje su objanjavale
podatke
William Jones i istorijska promena
Britanski sudija u Indiji, koji je imao pristup materijalima koji su se odnosili na sanskrit,
pronaao je upeatljive slinosti meu pojedinim reima, kao to su rodbinski termini i
rei za brojeve
Postojale su razliite spekulacije o poreklu jezika i njihovom istorijskom razvoju, ali
prvo sistematino poreenje indoevropskih jezika uradio je prvi veliki sanskritolog Sir
William Jones (utvrdio je da su sanskrit, grki, latinski gotski i verovatno i keltski svi
nastali iz jednog prajezika koji vie ne postoji)
 Upeatljive slinosti meu razliitim indoevropskim jezicima navele su Jonesa na tvrdnju
da slinost ovih formi i glasova nije sluajnost
Gotske i keltske jezike bilo je neto tee ukljuiti u istu grupu jezika u ovoj fazi, ali je
postojala svesnost da bi i ovi jezici mogli biti deo velike indoevropske porodice jezika
Ovo je bio (samo) poetak, a kasnije su mnogi drugi istraivai dodavali nove
informacije, dalje dokazujui i nadograujui njegovu tvrdnju
Prvi komparatisti
Franz Bopp je 1816. izneo pred javnost slinosti izmeu sanskrita i nekih drugih
indoevropskih jezika poetak komparativne lingvistike (ova godina takoe oznaava i
poetak lingvistike kao samostalne naune discipline), on je prvi shvatio da meusobni
odnosi indoevropskih jezika moe biti predmet posebne naune discipline
Izraz uporedna gramatika javlja se i ranije, kod legela
Pokret se razvio u Nemakoj, sa istraivaima kao to su J. Grimm (autor uvene
Nemake gramatike, zbog nje se smatra utemeljivaem nemake lingvistike), W. von
Humboldt, F. Bopp, R. Rask (Danac, posebno znaajan za studije o islandskom jeziku,
a mnogi ga smatraju zaetnikom dijahronijske/istorijske lingvistike)...
Glasovne promene mogu da imaju odreene regularne obrasce, i ovo se moe pratiti u
uspostavljanju etimolokih veza na primer, nekadanji germanski finalni konsonant /t/
postao je ozvuen u engleskom /d/, ali je ostao bezvuan u nemakom nemaki Hund
/hunt/ i engleski hound /haund/
Grimov i Vernerov zakon: odnos germanskih konsonanata prema odgovarajuim
konsonantima iz drugih indoevropskih jezika utvrene su neke zakonitosti u
manifestaciji tih odnosa, ali se Grimov zakon nije uvek potvrivao, pa je dopunjen
Vernerovim, vezano za zvunost/bezvunost konsonanata koji se nalaze u unutranjosti
rei
Georg Curtius uvodi komparativno-istorijski metod u klasinu filologiju; prvo
komparativno ispitivanje slovenskih jezika vri J. Dobrovsky; osniva nauno
postavljenih etimolokih studija je August Friedrich Pott
Prvi teoretiari jezika: August Schleicher i njegovi sledbenici
Nazad u prolost - rekonstrukcija
Zasnovano na sistematskim glasovnim promenama, moe se uspostaviti (pretpostaviti)
mogue ranije stanje gramatike rekonstrukcija
Ovo je posebno bilo od znaaja kasnijim istraivaima, koji su se bavili jezicima bez
pisma
Klasifikacija i nove discipline
Jezika klasifikacija se moe predstaviti pomou stabla, kao u sluaju evolutivne
biologije (C. von Linnea).
 Proto-Indo-European Celtic, Proto-Germanic, Proto-Slavic Old Russian, Old
Church Slavonic Slovenian, Serbian, Bulgarian
Arealna blizina takoe postaje bitan faktor u identifikovanju i klasifikaciji jezika i
istraivai to uzimaju u obzir razvoj arealne lingvistike
Dijalektologija postaje samostalna disciplina i istraivai uviaju moguu vezu izmeu
jezike raznolikosti i istorijskih promena
Bioloki naturalizam u lingvistici
Vlada miljenje da Darvinova teorija o evoluciji moe da se primeni i na jezik, jer je
univerzalna, a ovo miljenje u lingvistici zastupa i komparatista August Schleicher
(interesovao se i za probleme rekonstrukcije indoevropskog prajezika)
Schleicherova Stammbaum/pedigree teorija/teorija biolokog naturalizma
(genealoko stablo): jezik, kao i ovek, ima genealoko stablo, tj. prapretka od kog se, u
vidu grananja stabla, razvilo mnogobrojno potomstvo srodnika (u ovom sluaju, od kod
je nastalo mnogo novih jezika koji su srodni)
Postoje korenski, aglutinativni i fleksivni tip jezika i zavise od stupnja razvitka jezika
Schmidtova teorija talasa: Schmidt je bio Schleicherov uenik, ali sumnja u njegovu
teoriju o genealokom stablu i dolazi do zakljuka da se jezike inovacije ire
nepredvieno kao vodeni talasi (bivaju zahvaene nekad manje, a nekad vee govorne
oblasti), a ne u vidu pravilnog grananja (kao to je tvrdio Schleicher), da bi potvrdio
svoju teoriju, koristi izoglose granice prostiranja jedne jezike osobine
Wilhelm von Humboldt
Ovaj naunik je najvei teoretiar lingvistike XIX veka i smatra se osnivaem opte
lingvistike kao discipline koja istrauje sutinu jezikog fenomena na injenicama koje
potiu iz najrazliitijih jezika; prvi je prouio jedan od jezika Indonezije
Bio je svestan beskonane kreativnosti jezika, odnosno injenice da uvek moemo da
kreiramo reenicu koju nikada pre toga nismo uli
Nije toliko obraao panju na razliku izmeu sinhronijskog i dijahronijskog pristupa, ali
je najvie bio posveen prouavanju jezika sa sinhronijskog stanovita stanje jezika u
datom vremenskom periodu, bio je protiv univerzalne gramatike i nije traio prajezik od
kog su potekli svi indoevropski jezici, smatrao je da gramatika treba da proizlazi iz
svakog jezika posebno
U skladu sa nacionalistikim pokretima u XIX veku, smatrao je da je jezik specifina
emanacija duha datog naroda, spoljanji izraz jedne unutranje forme, koji otkriva
odreeni pogled na svet teorija Weltanschauunga
Smatrao je da se miljenje i percepcija mogu preneti samo pomou jezika, te da su jezik i
miljenje meuzavisni i neodvojivi
Smatrao je da se ljudi esto ne mogu u potpunosti razumeti i kad govore istim jezikom,
zbog razliitog pogleda na svet lingvistiki relativizam Humboldtove kole
 (nepouzdanost jezikog sredstva u apsolutnom sporazumevanju) - ovo je bio poetak
teorije jezikog relativiteta (koju su razvili E. Sapire i B. J. Whorf)
Psihologizam u lingvistici
H. Steinthal je osniva lingvistikog psihologizma, objavio je delo Psiholoka
gramatika 1855. (podrava Humboldtovu tezu da je jezik odraz duha naroda, jezik
kolektiva je izraz duha kolektiva, a jezik pojedinca je izraz individualne psihologije)
Drugi predstavnici su: Wilhelm Wundt (interesovala ga je psihologija naroda), A. Marty
(znaenje jezikih formi se tie psiholokih stanja pojedinca)
Javljaju se semantike studije studije o znaenjima rei, takoe vezane za povezanost
izmeu psihologije i jezike forme
Psihologizam e biti vaan i kasnije za razvoj amerike lingvistike
Mladogramatiari
Ovi lingvisti su najreprezentativniji predstavnici lingvistike XIX veka, najpoznatiji su:
Karl Brugmann (bavio se posebno rekonstrukcijom starijih faza indoevropskih jezika),
August Leskien, Hermann Paul (najvie se zalae za istoricizam kao metodoloki
postupak), B. Delbruck (napisao prvi veliki klasini rad iz sintakse) ...
Termin je skoro sinoniman sa nazivom Lajpcika kola, s tim to je malo iri
eleli su da naprave naprave istorijsku lingvistiku egzaktnom naukom, poput geologije u
prirodnim naukama
Zasluni su za dalje razvijanje komparativno-istorijskih studija, jer su ih uinili nauno
detaljnim i preciznim i one tek tada dobijaju punu naunu vrednost (ispitivali su najvie
glasovne promene, dolaze do zakljuka da izuzeci od glasovih promena nastaju tek
kasnije, analogijom, tj. pod uticajem psihe)
JEZIKA ISPITIVANJA U XX VEKU STRUKTURALIZAM
Strukturalizam
Opti intelektualni pokret s poetka XX veka, prema kojem se neki objekat treba
prouavati kao integralni deo kompleksnog sistema
To je bio u principu interdisciplinarni pristup, koji je nastupio posle neogramatiara
Moe se rei da je ceo pokret nastao iz lingvistikog rada
Smatra se da je jezik: sistem, drutveni fenomen, njegova evolucija i aktuelno stanje su
potpuno razliite pojave; kljuno je izdvojiti bitno od nebitnog; zajednika tenja svih
strukturalista jeste da pronau objektivna merila u analizi jezika
Evropski strukturalizam: Ferdinand de Saussure; ameriki strukturalizam: Bloomfield
F. de Saussure
Jedan od najveih lingvista svih vremena, tvorac enevske kole, osniva strukturalne
lingvistike
 Veinu njegovih argumenata je ve pokrenuo von Humboldt
Odlian timing njegovog rada, jer su se ideje i metode komparativnog pristupa bile
donekle iscrpele
Autonomna analiza
Jezik je sistem i odnos izmeu elemenata sistema je predmet analize (poreenje sa
ahom)
Jezik je prvenstveno drutveni fenomen i tako ga i treba izuavati, ispitivati i glasovnu i
znaenjsku stranu jezika u njihovom meuodnosu, a ne izolovano
Langue i parole
Jezici se sastoje od dva dela: generalna upotreba jezika opta sposobnost ljudi da
govore (parole - govor) i jeziki sistem konkretna realizacije prirodne sposobnosti
(langue - jezik)
Ono to je predmet analize jeste langue, jeziki sistem koji se nalazi iza znanja jezika
Problem je u tome to ako hoemo da razumemo langue, moramo analizirati parole
Sinhronija i dijahronija
Pokret je brzo dobio na popularnosti i do sredine XX veka studije o poreklu jezika su u
nekim sluajevima postale zastarele i ree su se i objavljivale
Akcenat je na sinhronijskom pristupu
U cilju razumevanja langue i parole treba se fokusirati na trenutno jeziko stanje, a ne na
istorijske promene
Oznaiva i oznaeno
Oznaiva (glasovni obrazac)
Oznaeno (znaenje/pojam evociran glasom ili grafikim prikazom)
U komunikaciji ove dve jezike vrednosti se stalno razmenjuju
Arbitrarnost jezikog znaka
enevska kola
Lingvistika kola iji je osniva De Sosir i iji su lanovi njegovi sledbenici, npr:
Charles Bally (osniva racionalne lingvistike, njegovu lingvistiku esto nazivaju i
afektivnom), Albert Secheahaye, Henry Frei (najpoznatiji i najvaniji)
Oni su koncentrisani na prouavanje afektivne (emotivne) komponente jezika; pristup je
iskljuivo sinhronijski; potuju aksiom da jezik ima drutvenu funkciju i da predstavlja
sistem
Bally razrauje svoju teoriju o aktualizaciji: prelazak jezika u govor, tj. prebacivanje
virtuelnog u realno: davanje realnog, konkretnog znaenja apstraktnom pojmu
Prouavao je i funkciju rei, sintagme, stvara teoriju binarizma: odnosi u sintagmama su
binarni, tj. poivaju na odnosima izmeu dva reenina lana
Fonoloka epoha
Nikolaj Sergejevi Trubecki je ruski lingvista koji je osniva fonologije kao
samostalne discipline; oslanja se na ideje De Sosira
Istie znaaj binarnih opozicija, koje su najvanije prema njemu u jezicima (npr.
zvuno - bezvuno)
Odnos markirano nemarkirano (oba lana imaju iste karakteristike, s tim to jedan
od njih obeeneni, ima i jo jednu koju neobeleeni lan nema)
Roman Jakobson bio je slavista, dalje razvija ideje Trubeckog, oformio je Harvardsku
slavistiku kolu koja je danas njegovom zaslugom jedna od najreprezentativnijih u svetu
Veliki teoretiar distinktivnih obeleja: svojstvo jednog glasa na osnovu kog taj glas
stoji u fonolokoj opoziciji prema drugom glasu (zvunost/bezvunost pri izgovoru
eksplozivnih konsonanata)
Princip binarnosti (dihotomije): parovi koji se razlikuju po prisustvu/odsustvu
odreenog obeleja - generalno govorei, razumevanje znaka je zasnovano na prisustvu
njegove binarne opozicije
Slini glasovni obrasci (pat, bat, hat, mat, fat, cat, that, what...), morfoloki obrasci (-s za
mnoinu, -ed za past tense u engleskom), i moda reenini obrasci (SV, SV, SVO,
SVOO...)
Praka kola
Praki lingvistiki serkl osnovan je 1926. godine u Pragu kao lingvistiko drutvo, pod
uticajem ideja De Sosira i drugih modernih struja u tom periodu
Najznaajniji predstavnici su: V. Mathesius, B. Trnka, B. Havranek, Jakobson,
Karcevski, Trubeckoj itd.
Usmerenost na jezike anrove izmeu ostalog; za njih je jezik sistem izraajnih
sredstava koja slue za komunikaciju; poprilino je uslovljen nelingvistikim
komponentama; iznosi ovekove intelektualne i emotivne strane linosti; govorni i pisani
jezik nisu identini i svaki ima svoje specifinosti; sinhronijski pristup treba da bude
primaran; prouava se jezika tipologija (razrauju problema jezikih saveza), razvija se
morfofonologija kao posebna grana
Zakljuak
Strukturalizam predstavlja sutinski prelaz u odnosu na raniju tradiciju
De Saussure postavlja novi trend u lingvistici, to je uticalo i na druge discipline
Njegov rad je stavio lingvistiku u centar, dajui joj poseban status meu akademskim
disciplinama
FUNKCIONALNA I FORMALNA LINGVISTIKA
Funkcionalna lingvistika
Predstavlja teoriju o jeziku francuskog lingviste Andrea Martineta
 Treba voditi rauna o sva tri aspekta jezikog fenomena: o funkcionalnom, o
znaenjskom i o formalnom aspektu, takoe se oslanjao na De Sosirove ideje, kao i
zakljuke predstavnika Prake kole, dok se suprotstavljao idejama amerike lingvistike
Prema Martinetovom miljenju, jezik je dvostruko artikulisan: prva artikulacija se
odnosi na moneme: minimalne jezike znakove koji konstruiu jezik, a druga artikulacija
na foneme: zvune pojave koje se organizuju u niz distinktivnih jedinica
F. Boas, E. Sapir and B. L. Whorf
Franz Boas je zaetnik amerike kole lingvistike, bavio se prouavanjem indijanskih
jezika
Monumentalno delo Handbook of American Indian languages (zbirka materijala iz 19
jezika severnoamerikih indijanaca)
Prouavali su jezike amerikih Indijanaca, ali je akcenat vie bio na vezi izmeu jezika i
naina ivota i miljenja govornika
Konstatuje se veza izmeu lingvistike i antropologije, zaeci antropoloke lingvistike
Sapir se zalae za deskriptivnu lingvistiku sa zadatkom da ispita tipove jezikih
struktura, osniva je teorije o uzorcima: svaki ovek u sebi ima osnovne sheme
organizacije svog jezika i izraava ideje kroz konkretno jeziko sredstvo po svojim
psiholokim uzorcima
Sapir-Vorfova hipoteza: jezik i miljenje su meuzavisni, uzavisni, ili prema jakoj
verziji hipoteze - jezik odreuje nain na koji mislimo.
L. BLOOMFIELD
Prouavao je i opisivao amerindijanske jezike
Pod uticajem bihejviorizma zapoinje distribucionalizam popisivanje i opisivanje svih
poloaja u koje mogu dospeti jedinice jezikog sistema (u analizi se znaenje
zanemaruje, a kriterijumi koji se primenjuju moraju biti strogo objektivni)

Pikeova tagmemika

Osniva ove gramatike teorije je ameriki lingvista K.L. Pike, on smatra da postoji
korelacija izmeu pozicije u kojoj se ostvaruju jezike jedinice i klase u koju se takve
jedinice svrstavaju

Antropoloka lingvistika

Lingvistika disciplina koja prouava odnos izmeu jezika i kulture i odgovara na

pitanje da li i u kojoj meri postoji uslovljenost izmeu datog kulturnog i jezikog tipa
Oblici rada amerike lingvistike pogoduju razvoju antropoloke, glavni podstrek ine
izuavanja indijanskih jezika
 Antropoloka lingvistika zapoinje sa radovima Boasa i Sapira, naroito je vaan Sapir,
kao i njegov uenik Whorf koji ima veliki uticaj na razvoj ove discipline (njegova teorija
dokazuje da su jezik i kultura meusobno zavisni i da jedno na drugo utiu u velikoj
meri)

Psiholingvistika

Jedna je od najmlaih lingvistikih disciplina, prati psiholoke i fizioloke procese u

oveku tokom komunikacije
Tei se uspostavljanju teorija o uenju stranih jezika, esto se lingvistiki zakljuci
proveravaju psiholokim testovima

N. Chomsky

Smatra se tvorcem generativne gramatike, koja se zasniva na posebnom metodu

postupne analize; pritom je polazio od veih jedinica ka manjim, tj. prvo je utvrivao
osnovnu strukturu iskaza, a zatim opisivao bazine morfemske jedinice; smatra da
gramatika pre svega treba da objasni principe po kojima se stvara reenica u odreenom
jeziku
Kao reakcija na Blumfildov bihejviorizam, Noam omski tvrdi da treba pogledati na
jezik iz unutranjosti govornika intuicija maternjeg govornika je veoma vana u
analizi (u pitanju je Sosirov langue)
omski tvrdi da je na mozak ve snadbeven bogatim i detaljnim jezikim programom
pri naem roenju
Genetski odreen jeziki ureaj (language device) je ono to se nalazi iza
UNIVERZALNE GRAMATIKE Chomsky
Univerzalna gramatika je OTISAK jezika, a specifina gramatika pravila se formuliu
razliitim manipulacijama ovog otiska
Smatrao je da je sintaksa glavna meta istraivanja, jer jezika kreativnost najvie
dolazi do izraaja upravo na polju sintakse
Formalni pristupi
Ovo su pristupi koji su proistekli iz ideja omskog
Formalnost je otuda jer postoje teorijska ogranienja pristupa, i posebno zbog niza
formalnih (matematiko- logikih) pravila koje je dao omski, a kasnije i drugi, po
kojima jezik funkcionie.
Obino semantiku tretiraju kao manje vanu
Semantika u formalnom pristupu
Znaenja su varljiva jer mogu biti pod uticajem razliitih faktora: line percepcije,
oseanja, straha...
 Ne daju pravu sliku o jeziku kao autonomnom sistemu
I znaenja se mogu analizirati formalnim pristupom
Kompozicionalna analiza (binarna obeleja):
husband [+human][+adult][+married][+male]
wife [+human][+adult][+married][- male]
son [+human][-adult][- married][+male]
daughter [+human][-adult][-married][- male]
I u ovom podruju lingvistike osea se uticaj strukturalizma
Funkcije su esto nipodatavane u ranijim istraivanjima, i pojava pragmatike
(prouavanje komunikativnih sredstava u odnosu na ovekua) kao samostalne discipline
je novijeg datuma

Kopenhaka kola
Odnosi se na strukturalnu lingvistiku izgraenu na idejama danskih naunika Hjelmsleva
i Brondala (izuavao kako se kroz jezika fakta manifestuju osnovne kategorije logike)
Hjelmslevljeva glosematika: teorija koja podrazumeva poreenje struktura postojeih
jezika sa strukturama svih semiotikih sistema, tj. svih moguih sredstava komunikacije
Izrazito pragmatian karakter: izgraivanje opte teorije znakova za sporazumevanje
semiologije