Heydr liyev v ana dilimiz

Dilimiz ox zngin v ahngdar dildir, drin tarixi kklri vardr. xsn mn z

ana dilimi ox sevir v bu dild danmamla fxr edirm.

Heydr LYEV,
mummilli lider

Aqillr deyib ki, xalqn, milltin nyini lindn alrsansa al, o, yaayacaqdr.
Dilini lindn alsan, o, milli varln itirr, yox olar. Bu, tarixin ortaya qoyduu
bir hqiqtdir. Dil - milltin mnviyyat bayra, milli mnlik v qrurudur. Dil
yoxdursa, xalq da yoxdur!

Tarixi minilliklrin snandan, hakim rejimlrin ialndan, yadelli tcavzlrin

tzyiqindn, yaban dblrin axnndan, mxtlif dillrin tsirindn qalib xan, bu
gnmz qdr safln, tmizliyini, znginliyini qoruyaraq gln dilimiz -
Azrbaycan dili haqqnda dnrkn, bu dil haqqnda lim qlm alb yazmaq
istyrkn gzlrimin nnd Dd Qorqud, Nsimi,Fzuli, ah smayl Xtai, Molla
Pnah Vaqif, Hsn by Zrdabi, Mirz Ftli Axundzad, zeyir by Hacbyli,
Clil Mmmdquluzad, Mirz lkbr Sabir, Cfr Cabbarl, Mikayl Mfiq,
Hseyn Cavid, Aq lsgr, hriyar canlanr. Bunlar Azrbaycan sz sntinin,
Azrbaycan tfkkr dnyasnn, Azrbaycan dil xzinsinin, Azrbaycan ictimai-
siyasi fikrinin tml dalar, bnvrsi, n dyrli incilridirlr. lbtt ki, bu siyahn
davam da etdirmk olar. Azrbaycan dbiyyatn, Azrbaycan dbi dilini
yaradanlarn v onu milli varlq kimi sonrak nsillr - bizlr olduu kimi
atdranlarn hr birin he bhsiz, borcumuz v ehtirammz sonsuzdur. nki
mhz onlarn saysind Anamzn-Azrbaycan adl cnnt vtnimizin doma dili
olan Azrbaycan dili srlrin kemkelrindn aln aq, z a xaraq mkmml,
irin, axc, ilk v zngin bir dil evrilmidir.
Yuxarda sadaladqlarm Azrbaycann byk mtfkkirlri, dbiyyat
tariximizin nhnglri, air v yazdrlar.Lakin mn bu sraya bir ismi d lav
etmk istyirm. Dzdr, o n airdir, n yazdr, n d dilidir. Onun eirlri,
romanlar, hekaylri yoxdur. Bir szl, o lin qlm alb sr yazmayb. Lakin o, n
istedadl yaznn, airin bel yarada bilmycyi, qdrtli bir sr yaradb. Bu
misilsiz srin ad - Azrbaycan, yazar, banisi v yolgstrni is xalqnn ox haql
olaraq ulu ndr adn verdiyi Heydr lirza olu liyevdir.
Bir az vvl yuxarda qeyd etdim ki, dilimiz haqqnda yazmaq istyrkn
gzlrim nnd simalar canlanr. Bu mvzunu dnrkn yaddamn shiflrind
yer alan fikirlr, toxunmaq istdiyim msllr, qsacas dilimizin dnni, bu gn v
sabah haqqndak kiik qeydlrim mni bu yazya mhz Heydr liyev kontekstind
yanamaa arr. Mn d ryimin ssin qulaq asaraq yola xram...
lksinin ba zrind qara buludlarn dolad, xalqnn lm-qalm sualyla
qarlad, torpaqlarnn dmn tapda altnda qald bir zamanda bir Simurq
quu kimi qanadlarn aaraq Vtninin smasnda grnn Heydr liyev, ona doru
uzanan milyonlarla Azrbaycanlnn midsiz llrini z qdrtli llriyl tutdu, onu
aran, onu sslyn milyonlarla azrbaycanlnn hycanl ssin z gcl ssiyl
ss verdi. Qarsndak btn sdlri, manelri z drin zkasyla, iti alyla, ancaq
nadir xsiyytlr xas olan parlaq istedadyla, n sas is xalqna v Vtnin
bsldiyi tknmz sevgisiyl, doulub bydy torpaa sdaqti v ballyla
aaraq, mstqil Azrbaycan yaratd.
Bu gnlrd onun dnyaya, gliinin sksn yeddinci ildnmn byk bir
mhbbt v fxartl qeyd edirik. Onu sadc doum v lm gnnd deyil, hr an,
hr saat minntdarlqla anrq. V tbii ki, dnya durduqca, mstqil Azrbaycanmz
durduqca, qdirbiln xalqmz durduqca onu he unutmayacaq, onun xatirsinin
ina toplaacaq, ona minntdar olacaq. Onu bizdn ayran o mum gecdn,
fiziki yoxluundan ken illr rzind haqqnda yzlrl eir yazlb, ona poemalar
hsr edilib, onu trnnm edn mahnlar bstlnib, haqqnda filmlr kilib,
hyatnn mxtlif anlarn ks etdirn lentlr nmayi olunub, elmi konfranslar,
seminarlar keirilib. Onunla salnda tan olmaq, grmk, birlikd ilmk
sadtin qovuanlar, xatirsin hsr ediln tdbirlrd xatirlrini blr, onu
xsn tanmaq nsibi olmayanlar is onun haqqnda oxuduqlarn, eitdiklrini
danrlar.
slind dnrm ki, onun xsiyytini, kimliyini, byklyn, Vtni, xalq
n etdiklrini tam olaraq anlada bilck n mkmml sr hl yazlmayb, n
dyrli sz hl deyilmyib. Onun xsiyytinin ls, biz grndyndn, bizim
onun n etmk istdiklrimizdn daha bykdr v he bhsiz ki, illr kedikc
biz onun nhngliyini daha drindn anlayacaq. minik ki, bu lk Heydr liyevin
onu biz mant etdiyi kimi qalacaqdr - btv v sabit, demokratik v sivil, dnya
birliyind layiqli yer tutmu bir lk kimi. lbtt ki, bu gn mhtrm Prezidentimiz
lham liyevl birlikd glcy doru getdiyimiz yolda Azrbaycan daha gcl
olacaqdr. Buna inammz ksizdir. nki bu glcyin mqdds tmli ulu ndr
Heydr liyev trfindn qoyulub v hr bir azrbaycanlnn Prezidenti olan, xalqna
yax Prezident olma bacaran lk Prezidenti lham liyev bu mqdds yolu z
nurlu mllri il iqlandrr.
Ulu ndrin znn d dediyi kimi, dostu v qarda Sleyman Dmirl yazr ki,
Mn Heydr liyevl Naxvanda olarkan ondan Azrbaycana niy gldiyini
sorudum. O dedi: Mn doulduum yerd xalqma xidmt etmk istdim. Baqa
yerd bunu ed bilmzdim.
Bli, o xalqna xidmt etmk n, mrnn qalan hisssini d xalqna balad.
O deyirdi ki, mn fxr edirm ki, azrbaycanlyam. n byk azrbaycanl olan
Heydr liyev, biz mstqil Azrbaycan bx etdi.Biz azrbaycanlq ideyasn
hdiyy etdi. O, son nfsin qdr n etdis, lksi n, Vtni n, xalq n
etdi.
Mn burada ox hssas bir mqama toxunmaq istyirm. Ancaq nadir
xsiyytlr xas olan drin intuisiyas v uzaqgrnliyi hl ox illr vvl, sovet
Azrbaycannn rhbri ikn ona dzgn olan yolu gstrmidi. O, bir peymbr
mdrikliyi il anlamd ki, bir gn glck, lksi v xalq mstqilliy
qovuacaqdr, rus ialndan azad bir dnya qurulacaqdr. V el hmin dvrlrd
glcy olan byk inamyla, sovetlr mkannda mmknsz olan bir addm atd.
1969-cu ilin iyul aynda respublikann rhbri seiln Heydr liyev, cmi bir-ne
aydan sonra o vaxtk Azrbaycan Dvlt Universitetinin 50 illik yubileyind
Azrbaycan dilind nitq syldi! Bli, mn bu cmlnin sonuna nidan tsadfn
qoymadm. nki hmin dvrd bel bir addm, hqiqtn, byk bir csart istyirdi
v n balcas millilik, soy-kk ballq anlamna glirdi. Hmin tarixi gn Heydr
liyev tam 25 ildn sonra, BDU-nun 75 illiyin hsr ediln iclasda artq mstqil
Azrbaycan Respublikasnn Prezidenti kimi bel xatrlayrd: Xatirimddir,
universitetin 50 illik yubileyind x edrkn, bhsiz ki, ana dilimd, Azrbaycan
dilind dandm. Bu byk sensasiya kimi qarland. N cr olur ki, respublikann
rhbri, Azrbaycan dilind x edir v bu dild he d pis danmr. Bzilri mni
bu hadis mnasibti il tbrik etdilr. Minntdarlqlarn bildirdilr. Dilini sevn,
milli ruhla yaayan insanlar dorudan da bunu byk bir hadis kimi qbul etdilr.
Byk ndr yen hmin dvrd lkd keiriln btn tdbirlrd doma
dilind danmaqdan kinmirdi. Uzun illr boyu sxdrlan dilimizin sabahna iq
salr, csarti, xsi nmunsi il minyonlarla insann ryindn kenlrin ifadisin
evrilir, haqq szn deyir, dilimizin n ali mrtby layiq olduunu byan edirdi.
Sovetlm is btn SSR mkannda srtl davam edirdi. V bel bir
zamanda - 1978-ci ild Azrbaycan SSR-in Konstitusiyas hazrlanarkn,
respublikann rhbri Heydr liyev, xsn z yaradc ittifaqlara xbr gndrmli
olmudu ki, Konstitusiyaya Azrbaycan SSR-d dvlt dilinin Azrbaycan dili olmas
bard xsusi madd salnmasn tlb etsinlr. Nticd, Konstitusiyada, Azrbaycan
SSR-in dvlt dili Azrbaycan dilidir - maddsi tsdiq olundu. Mn bir daha ox
hmiyytli v hssas bir mqam qabartmaq istyirm. Bu addm, bu csartli addm
mstqil bir lkd deyil, milli hquq v azadlqlarn mhdudladrld, milli
kklrin unutdurulmaa alld, totalitar imperiyaya bal olan bir lkd, sovet
respublikas olan Azrbaycanda atlrd. llr keck, 1995-ci ilin oktyabr aynda
Azrbaycan Milli Elmlr Akademiyasnda dilimizl bal olaraq keiriln
mumrespublika mzakirsind ulu ndr o grgin mbarizni v qlbni bel
xatrlayacaqd: Xatirimddir, o vaxt baqa respublikalarn rhbrlri il kskin
danqlarmz oldu. Ukraynann rhbri erbitski il mnim kskin danqlarm oldu.
O, buna ox etiraz edirdi, bel saslandrrd ki, siz bel yazdnz halda, grk biz d
yazaq ki, Ukraynann dvlt dili Ukrayna dilidir. Mn ona dedim ki, siz he ks
mane olmur. Siz bizdn d byk respublikasnz v Sovetlr ttifaqnda sizin kiniz
bizimkindn qat-qat artqdr. Siz istsniz, bunu yaza bilrsiniz. Siz n n biz
manu olursunuz. Ancaq biz buna nail olduq. Hesab edirm ki, bu, o dvrd, o
zamann raitind respublikamzda, mumiyytl, lkmizin tarixind ox byk
hadis oldu.
Bu tarixi nitqin sylndiyi binada - Milli Elmlr Akademiyasnda ulu ndrin
rhbrliyi altnda dilimizin ad il bal aparlan grgin mzakirlr d hmin gn
tarixilik qazand. Hmin gn btn Azrbaycan ziyallarnn ryi, qlbi hmin
mkanla dynrd. Dilimizin mstqil respublikamzda ilk df qbul edilck
Konstitusiyada nec adlandrlmas mslsi gndliy xarlmd. Bugnk kimi
xatrlayram. lknin ox nfuzlu, tannan alimlri, yazarlar hmin toplantda
idi. Ulu ndr hr ks danmaq, z mlahizlrini ifad etmk, tkliflr irli srmk
v bu tkliflrini mdafi etmk imkan v raiti yaratmd. Hr zaman olduu kimi
mdrikcsin, diqqtl xlar dinlyirdi. Dilimizin trk dili, azri-trk dili, trkc,
azri trkcsi, Azrbaycan trk dili, v b. kimi adlandrlmasni tklif ednlr v bu
mlahizlrini xalqn etnosu, etnik mnyi, etnik mnsubiyyti il laqlndirnlr
var idi v bunu da deyim ki, zlynd onlar da haql idilr.
 Lakin bu mlahizlr Azrbaycan adl byk bir corafi mkann varln, bu
mkanda yaayan qdim bir xalqn kimliyini, kemiini, tarixini bh altna alrd.
Eyni zamanda, bu mlahizlr Azrbaycann tarixn guya he mvcud olmadna, bu
torpaqlarn guya ermni torpa olduuna dair srsm bir ideyan irli srm v bu
xst txyyl btn dnyan inandrmaq eqil yaayan, byk Ermnistan
xyallarn hyata keirmk n hr an ttikd oturub, uyun bir mqam gzlyn
zdniraq qonularmzn dyirmanna su tkmk anlamna glirdi. Ulu ndr hr ksi
dinldikdn sonra ayaa qalxd v dedi: Tarixi kklrimiz, tarixi kemiimiz
byk hrmt v ehtirammz bildirrk, eyni zamanda, bu gn demliyik ki, XX
srd bizim dilimiz z inkiaf dvrn keib, formalab v glib dvlt dili
sviyysin atb. ndi bunun adn dyidirib baqa ad qoymaq he bir nqteyi-
nzrdn, hm flsfi, hm Azrbaycann dvltiliyi nqtyi-nzrindn, lkmizin
bu gn v glcyi nqtyi-nzrindn dz deyil. Hmin gn keiriln mzakirlri
diqqtl izlyn Azrbaycan vtndalar ndrin xn dzgn qiymtlndirmyi
bacardlar v bir-ne gndn sonra keiriln referendumda Azrbaycan
Respublikasnn ilk Konstitusiyasna v bu Konstitusiyada Azrbaycan n,
Azrbaycan dili n tsbit olunan taleykl msllr h dedilr.
Heydr liyevin dvlt quruculuunda hmiyytli bir yerd duran dil siyasti
v onu inkiaf etdirmyin yollar haqqnda syldiyi fikirlr biz Azrbaycan dilini
xalqn mnvi varl kimi sevmyi, dilin zngin sz xzinsindn bacarqla istifad
etmyi, dilin qaysna qalma, onun safln qoruma, onunla fxr etmyi, onu
drindn bilmyi, mkmml mnimsmyi, ana dilimizin gzlliyini duyma, bu
gzlliyi hr zaman hr yerd tbli etmyi, bu dild dzgn danmaqla hamya
nmun olma yrtdi. Grndy kimi, Heydr liyev, qurub-yaratd
Azrbaycanda xalqn mdni, intellektual, milli-mnvi inkiafnn tmllrindn biri
kimi milli dil siyastin byk hmiyyt verirdi, bu yolda bir sgr kimi mbariz
aparrd. Ulu ndrin 18 iyun 2001-ci il tarixind imzalad Dvlt dilinin ttbiqi
iinin tkmilldirilmsi haqqnda frman da hmin mbariznin davam idi.
Onun bu mvzudak oxsayl fikirlrindn birini xatrlayaq: Milltin milliliyini
saxlayan onun dilidir. bhsiz ki, musiqi d, dbiyyat da, ayr-ayr tarixi abidlr d
milltin milliliyini tsdiq edir. Amma milltin milliliyini n birinci tsdiq edn onun
dilidir. gr Azrbaycan dili olmasa, Azrbaycan dilind mahnlar olmaz, musiqi
olmaz. Bunlarn hams bir-birin baldr. Azrbaycan dilinin dvlt dili kimi
yaamas, mhkmlnmsi, inkiaf etmsi d bizim n byk nailiyytlrimizdn
biridir. Bu, tkc dil mslsi deyil, bu hm d azbaycanlq mslsidir.
Glinn nticy diqqt edin: Bu bir azrbaycanlq mslsidir. Bli, mhz
bu msl bu gn ziyallarmz drindn narahat edir v cmiyytd artq hycanl
sdalar eidilir.Diqqtli v hafizli oxucu bu stirlri oxuyarkn, yqin ki, Prezident
Administrasiyasnn rhbri, akademik Ramiz Mehdiyevin lkd byk bir maraqla
v mmnuniyytl qarlanan, mvzumuzla bir baa bal olan son iki mqalsini
xatrlad. Tbii ki, shbt akademikin Azrbaycann efir mkan-problemlr v
vziflr v ctimai v humanitar elmlr-zaman kontekstind bax adl sanball,
ox lazml v vaxtnda yazlm mqallrindn gedir. Yuxarda ad kiln birinci
mqal drc edildikdn sonra lkd ox sayda dyirmi masalar keirildi v mqald
toxunulan msllr, onun hlli yollar mzakir edildi. Biz hmin mzakirlr
zaman da, ikinci mqal yaynlandqdan sonra da hrmtli akademik
mnviyyatmz v glcyimiz, milli dyrlrimiz v ictimai varlmz baxmndan
lkmiz v xalqmz n hyat hmiyyti ksb edn msllri gndm gtirdiyin
v cmiyytin btn frdlrinin diqqtini bu problemlr ynltdiyin gr mtbuat
vasitsil z drin tkkrlrimizi bildirmidik. Hr iki mqald toxunulan
msllrin hr biri ayr ayrlqda elmi aradrmalarn mvzusudur v bundan sonra
hmin sahlr zr tdqiqat aparacaq mtxssislr n hmiyytli drslik, zngin
metodik vsait arlndadr.
Mn hrmtli akademikin birbaa dill bal olan fikirlrindn bir-ne sitat
gtircym: Bu gn canl danq dilimizd mahid olunan bsitlik, masir dbi
srlrin qtl, ktlvi informasiya vasitlrinin dilindki slub pozuntular v
qlizlik bizim dililrin v dbiyyatnaslarn aradrmalarnda lazmi yer
tutmur. He ks el glmsin ki, dvlt dili elan edilmsi il dill laqli olan btn
problemlr aradan qaldrlr. Daim dilin keiyind dayanmal olan insanlar, tssf ki,
masir dvr n zruri, sanball tdqiqatlar hyata keirmirlr. Yen hmin
mqaldn ikinci bir sitat: lkmizd Azrbaycan dilinin inkiafna byk diqqt
yetirildiyi bir raitd Azrbaycan dilini mstqil yrnmk n ld czi sayda olsa
da masir elmi vsait hl d yoxdur. Masir dnya elmind dil problemi flsfi
problem kimi yozulduu halda, biz sovet dilnasl standartlarndan uzaqlaa
bilmirik..
Ulu ndr Dvlt dilinin ttbiqi iinin tkmilldirilmsi haqqnda verdiyi
frmanda Azrbaycan Respublikasnn onillik inkiaf tcrbsi haqqnda danarkn
bunu da qeyd etmidi ki, Ana dilimizin yrnilmsi v ttbiqi sahsind d hl
grlsi ilr oxdur. lkmizin orta v ali mktblrind Azrbaycan dilinin masir
dnya standartlarna, milli-mdni inkiaf tariximizin tlblrin cavab vern tdris
iinin tkmilldirilmsin ehtiyac vardr. Bir ox ktlvi informasiya vasitlrind,
rsmi yazmalarda, kargzarlq v sair sahlrd Azrbaycan dbi dilinin
normalarna lazmnca ml edilmir. Azrbaycan dilinin reklam iind istifad
edilmsind ciddi qsurlar mahid edilir. cnbi dilli lvhlr gnc nslin
azrbaycanlq ruhunda trbiysin mnfi psixoloji tsir gstrir. lk razisind
yaymlanan televiziya kanallarnn ksriyyti xarici dillrd faliyyt gstrir.
Ulu ndr bu narahatln hl on il vvl bildirs d, bu gn d lknin ktlvi
informasiya vasitlrind, bu istr qzet olsun, istr televiziya olsun, istr bdii kitab
olsun, Azrbaycan dilinin leksik qanunlar, qrammatik qaydalar sanki unudulur v ya
yeni bir slub gtirilir. zm yaz ailsind bymm v anamn hr kitab nr
edilrkn onun ninki hr bir shifsini, hr bir cmlsini, hr bir klmsini, htta hr
bir duru iarsini dflrl yoxladnn, hm redaksiyann, hm d kitab mllifinin
byk msuliyytinin, cavabdehliyinin ahidi olmuam. Bu gn is lin bir mtbu
nmunsi alrsan. srin v ya mqalnin bal il irisindkilr dz glmir,
saylas mmkn olmayan imla shvlri taprsan. Cmlnin vvli il sonu
uyunlamr. Hr gn rastladm oxsayl xtalar indi bir-bir sadalamaq ox vaxt
apara bilr. Amma son zamanlarda Azrbaycan dilin gtiriln yeni qaydan qeyd
etmy bilmirm. Hr birimiz orta mktbd Azrbaycan dili drsind yrnmiik ki,
say bildirn klmdn sonra isim gldiyi halda, isim cm kilisi qbul etmir. Bu bir
aksiomdur v Azrbaycan dilinin bllur saflnn balca amillrindndir. ndi glin
baxaq grk hmin qanun yeni kfdn sonra hans hal alb. Msln, On nfr
agirdlr, bir-ne qadnlar, yz dd kitablar v s. Bu rnklri artrmaq da
olar. n dhtlisi odur ki, bu kimi ifad trzi artq ziyal tbqnin d nitqind
eidilir.
Bir ne klm hrfi v onun ilnmsi haqqnda yazmaq istyirm. Tbii ki,
mn texnologiyan o qdr d drindn bilmirm, amma dnrm ki, artq 15 il
yaxndr latn qrafikal yazya ken bir lkd televiziya ekranlarn ial edn, bel
demk mmkndrs pul tlsi SMS-lrd hrfi problemini aradan qaldrmaq
olar. nki hmin SMS-lri, Allah elmmi tsadfn gzn satab oxuyanda, zn
z tlffzndn qucaq-qucaq tr tkrsn. Sanki ya bir xarici vtnda bu klmlri
tlffz edir, ya da ki, uzun mddt vtnindn uzaqda qalan bir azrbaycanl. Sizc,
nec grnr: Hrmetli millet vekilleri, sizin nezerinize atdrmaq isteyirem ki...
Glmlidir, el deyilmi? Yeri glmikn, bunu da qeyd edim ki, Milli Elmlr
Akademiyasnn yuxarda bhs etdiyimiz tarixi toplants rfsind bzi ziyallar
byk bir kf edrk, dilimizd olan hrfinin lifbadan tamamil xarlmasn,
sadc e hrfindn istifad edilmsini tklif edirdilr. Onlar bu mhtm
tapntlarn Anadolu trkcsind hrfinin olmamasyla saslandrrdlar. Bir az
vvl gtirdiyimiz rnkdn sonra mnc lav rh ehtiyac qalmr.
V yaxud klrdki tandc reklam lvhlri. Kdki bzi reklam
lvhlrini n savadl insan bel oxumaa tinlik kir. nki bir klmnin
irisindki hrflrin biri latn, digri rus lifbas il yazlr. Bzn reklam tamamil
ya rus, ya da ingilis dilind olur. Hl kr olsun ki, inc yazmrlar.
Yeri glmikn, daha bir mqama toxunmaq istyirm. Doma Azrbaycan
dilind danma zn rva bilmynlr, xarici bir dild, ox vaxt rusca danma
stnlk, mdniyyt hesab ednlr! Ltfn oyann. Siz mstqil bir lkd
yaayrsnz v bu lknin ad Azrbaycandr! Sovet rejiminin, rus kultunun tyan
etdiyi bir dvrd doulub, surlu hyatlarnn byk bir hisssini hmin illrd
yaayanlar, rusca oxuyub, rusca dnnlri blk d baa drm. Ancaq azad,
suveren, mstqil bir lkd, azrbaycanl atadan v azrbaycanl anadan dnyaya
gln bir uan, bir yeniyetmnin, bir gncin z dilind danmamas v ya dana
bilmmsi n baa dlndir, n d balanandr.
Hammza mlumdur ki, 2004-c ild lk Prezidenti lham liyev Azrbaycan
dilind latn qrafikas il ktlvi nrlrin hyata keirilmsi haqqnda, 2007-ci ild
is Dnya dbiyyatnn grkmli nmayndlrinin srlrinin Azrbaycan dilind
nr edilmsi haqqnda srncamlar imzalad. Bu srncamlar, lk rhbrinin ana
dilin qaysnn v sevgisinin nmunsi, z vtndalarn daha savadl, daha
mlumatl grmk arzusu idi. Bu srncamlar xalqn zn qaydna, xsusil gnc
nslin, bymkd olan uaqlarmzn milli dyrlrimiz, milli mnviyyatmza
daha srtl v uurla sahib xmasna lk rhbrinin gstrdiyi yardm
idi.Prezidentin hmin srncamlaryla illr boyu hr birimizin evlrimizin bzyi olan
kitablar yenidn ap olunmaa balad. ap olundu ki, bizdn sonraklar da
oxusunlar. ap olundu ki, dillrini, slis Azrbaycan dilini unutmasnlar, ksin daha
drindn yrnsinlr.
Yqin ki, hmin kitablarn irisind yer alan lmz Mirz Clilin Anamn
kitabn oxuyanlar da olacaqdr. V mn minm ki, srd ana dillrindn baqa
btn dillrd danan, birc Azrbaycan dilini zlrin yaradrmayan qardan
bacs olan Glbaharn, nhayt, z qardalarnn nadanl qarsnda dzmyrk
onlarn xarici dildki btn kitablarn yandrdqdan sonra syldiyi son monoloqunu
diqqtl oxuyacaqlar. ...Qald birc kitab. Bu da anamn kitab. Bu kitabda vaxtil
atalar z liyl yazb: Mn etiqad edirm ki, mnim d balalarm dnyada hr yan
gzib dolansalar, yen vvl-axr analar Zhrann trafnda grk dolanalar, nki ay
v ulduz msin zrrlri olan kimi, bunlar da analarnn ay v ulduzlardrlar. Vay o
ksin halna ki, tbitin hmin qanununu pozmaq isty! Onun vicdan v insaf ona
mr boyu ziyyt edck, n qdr cannda nfs var, peiman olacaq.
Mirz Clildn gtirdiyim bu rnk, blk, bir tsadf, blk, bir
zrurtdir. Mirz Clil 1869-cu ild zli-bdi Azrbaycan torpa olan Naxvanda
dnyaya glib. Ondan il sonra 1872-ci ild Naxvanda Mmmd Sid Ordubadi
doulub. 1882-ci ild is yen Naxvan torpanda Hseyn Cavid anadan
olub. Btn mrlrini xalqn maariflnmsi, savadlanmas, dilin, mdniyytin
sahib xmas yolunda mbarizy hsr ediblr. Bu yolda mhrumiyytlri,
qazandqlarndan ox olub. Amma getdiklri doru yoldan dnmyiblr.
...Bu byk mtfkkir artq, sadc, Naxvanda deyil, btn Azrbaycanda
sevildiklri, kitablarnn, srlrinin ev-ev, l-l dolad bir zamanda yen hmin
torpaqda, qdim Naxvanda sad bir aild bir olan ua dnyaya gldi. Bu uaq
ailnin sayca drdnc vlad idi. Aild artq iki olan v bir qz vlad var idi. V
blk, bu sbbdn, blk, tbii bir hadis olduu n bu uan dnyaya glmsi
slind sravi bir hadis kimi qarland. Krpnin adn Heydr qoydular...
...Balaca Heydr byyrd v bydkc alyla, frastiyl btn
yadlarndan seilirdi. Gec-gndz oxuyurdu, yrnirdi. Cavidi oxuyurdu, Mirz
Clili oxuyurdu, Ordubadini oxuyurdu, yzlrl klassiki, dnya dbiyyatn
oxuyurdu. Oxuduqlar onun uaq beynini, uaq qlbini fth edir, onu drindn
dndrr, ona bir yol dikt edirdi. Bu yol uzun, kemkeli bir yol idi. Bu yol
mbariz yolu, rf yolu idi. Bu yolun balancnda da, sonunda da doma
Azrbaycan v doma xalq var idi. O zamanlar tbii ki, he kim n krpnin
valideynlri, n yaxnlar, n qohumlar, n qonular hmin balaca olann n
dndyn bilmirdi...
Onlar bunu da bilmirdi ki, bu balaca olan ox kemyck, sadc, ona hyat
bx edn valideynlrinin,tanyanlarn deyil, elinin, obasnn fxrin evrilck. Onlar
bunu da bilmirdi ki, bir az da keck, bu balaca olan el bir dha, el bir ndr
olacaqdr ki, onun salamna btn dnya glck.
V onlar bunu da bilmirdi ki, bir gn glck bu balaca olan btv bir xalqn
qruruna, hrtin, sevgisin - atasna evrilck.

Jal LYEVA,
Milli Mclisin deputat,
filologiya elmlri doktoru

Xalq qzeti.- 2010.- 8 may.- S. 7.