9th International Scientific Conference on Production Engineering

DEVELOPMENT AND MODERNIZATION OF PRODUCTION

UTICAJ BROJA OBRTAJA GLAVNOG VRETENA NA

HRAPAVOST OBRAENE POVRINE BUKOVOG DRVETA
Igor Bojovi, Mileta Janji
Mainski fakultet u Podgorici, igor77@t-com.me

Kljune rijei: hrapavost, glodanje, parametri obrade, broj obrtaja glavnog vretena,
brzina rezanja, brzina pomaka.

SAETAK:

Rad predstavlja analizu uticaja broja obrtaja glavnog vretena na hrapavost obraene povrine
bukovih uzoraka dobijene glodanjem. U radu je opisan uticaj pojedinih parametara obrade na
hrapavost obraene povrine drveta i dati su rezultati mjerenja hrapavosti obraene povrine
bukovih uzoraka nakon obrade drveta glodanjem pri razliitom broju obrtaja glavnog vretena.
Brojevi obrtaja glavnog vretena su 4500 o/min, 6000 o/min i 8000 o/min, a brzine pomonog
kretanja predmeta obrade 4m/min, 8m/min, 12m/min i 24m/min. Dubina glodanja je konstantna i
iznosi 0.7 mm, a grudni ugao alata je 15o. Prenik alata je 125 mm.

1. UVOD

1.1. Kvalitet obrade

Jedna od izlaznih karakteristika svake proizvodnje pored ekonominosti, proizvodnosti, rentabilnosti,

cijene i rokova je kvalitet. U proizvodnoj praksi je bitno uspostaviti optimalan odnos izmeu
kvaliteta, ekonominosti proizvodnje i rokova.
Kvalitet obrade obuhvata preciznost obrade i kvalitet obraene povrine. U procesu proizvodnje
greke u obradi su neizbjene. Ako je odstupanje stvarne povrine dobijene obradom u graninim
vrijednostima onda se u pogledu tehnolokih zahtijeva moe smatrati da je obrada tana, meutim,
esto se deava da su dimenzije detalja u okviru granica tolerancije, a da se detalji razlikuju u
kvalitetu obraene povrine.

1.2. Faktori koji utiu na kvalitet obrade

Na kvalitet obraene povrine drveta utie veliki broj faktora kao kao to su: fizika i mehanika
svojstva drveta, anatomska svojstva drveta i njegova graa kao i tehnoloki parametri procesa
obrade.
Hrapavost obraene povrine zavisi od vrste drveta, veliine i oblika elija kao i debljine i jaine
zidova elija. Drvo etinara ima jednostavniju strukturu, slabije mehanike osobine i manju gustinu
od drveta liara, pa kao to pokazuju ispitivanja koja je radio Malkoolu sa saradnicima [3] pod
istim parametrima obrade obraena povrina drveta etinara loijeg je kvaliteta od povrine tvrih
vrsta drveta.
Tehnoloki parametri koji utiu na kvalitet obraene povrine su brzina rezanja, broj obrtaja glavnog
vratila-vretena, brzina pomaka, geometrija otrice noa.

RIM 2013 173

 I. Bojovi, M. Janji Uticaj broja obrtaja glavnog vretena na hrapavost
obraene povrine bukovog drveta
Uticaj brzine rezanja na kvalitet obraene povrine je nesumljiv i posebno je ispoljen pri uzdunom i
tangencijalnom rezanju. Kod ovakve obrade pri prodiranju sjeiva u drvo se stvara raspuklina. Ako je
brzina rezanja velika raspuklina ne stigne da odmakne daleko ispred sjeiva i dobija se istija
povrina [1]. U praksi je vea brzina rezanja dvostruko korisna. Poveanjem brzine rezanja s jedne
strane se dobija istija povrina, a sa druge strane poveava se produktivnost maine. Takoe sporim
prodiranjem sjeiva u drvo pojedina drvna vlakna ispred sjeiva izmiu i ostaju nepresjeena ve
smaknuta i slomljena. Ovakvom obradom se dobija gruba i hrapava povrina. Pri velikim brzinama
rezanja drvna vlakna ne stignu da izmaknu sjeivu koje ih presjeca prije nego se narui veza izmeu
susjednih vlakanaca. Poznato je da je finoa obraene povrine vea ukoliko je manja veliina
deformacije drvne mase. Pri manjim brzinama oko sjeiva se javlja i plastina i elastina deformacija
drvne mase dok pri veim brzinama nastaje samo elastina deformacija. Veliina same elastine
deformacije je manja od zbira plastine i elastine deformacije pa je samim tim i finoa povrine vea
pri veim brzinama rezanja, kad je deformacija manja.
Hrapavost obraene povrine zavisi od debljine strugotine[5][6][7]. U sluaju kada je debljina
strugotine mala hrapavost povrine je manja i obrnuto, pri veoj debljini strugotine dolazi do
nepravilnog otkidanja strugotine i vea je hrapavost povrine. Pri manjim debljinama strugotine
dobija se manje hrapava obraena povrina neposredno sa otricom dok kod veih debljina strugotine
dolazi do pojave predpukotina ispred otrice. U ovom sluaju raslojavanje drveta vri predpukotina
koja manje vie prati smjer protezanja drvnih vlakanaca a na otrica neposredno.
Hrapavost obraene povrine se poveava sa poveanjem brzine pomaka. Promjenom brzine pomaka
predmeta obrade mijenja se pomaka po sjeivu. Smanjem pomaka po sjeivu smanjuje se i debljina
strugotine to dovodi do obrazovanja strugotine neposredno otricom sjeiva bez predpukotina ispred
otrice.
Porastom broja obrtaja glavnog vretena, pri istoj brzini pomonog kretanja, smanjuje se pomak po
jednom sjeivu a takoe i debljina strugotine to dovodi do dobijanja obraene povrine manje
hrapavosti odnosno povrine boljeg kvaliteta. Vea debljina strugotine pri obradi dovodi do
nepravilnog otkidanja strugotine i stvaranja predpukotina u drvetu ispred otrice noa.
Sa poveanjem vlage u drvetu istoa reza se pogorava. To je iz razloga to mehanika svojstva
drveta u higroskopnom podruju opadaju sa poveanjem vlanosti. Uzrok smanjenju mehanikih
svojstava sa poveanjem vlanosti drveta u higroskopnom podruju objanjava se injenicom da
vlaga u drvetu ima ulogu plastifikatora. Sa poveanjem vlanosti dolazi do omekavanja mikrofibrila
to smanjuje vrstou zidova elija koji su osnovni nosilac mehanikih svojstava drveta. Istovremeno
dolazi do omekavanja lignina koji je u sekundarnom sloju zidova elija drveta u sekundarnoj lameli.

2. EKSPERIMENTALNO ISPITIVANJE

2.1 Izrada i ispitivanje uzoraka

Rad predstavlja ispitivanje kvaliteta povrine bukovih uzoraka dimenzija 34x40x500 mm dobijenih
glodanjem na glodalica za drvo Ti 120 Class proizvoaa SCM GROUP u pogonu preduzea MI-
RAI GROUP u Nikiu (Sl.1.). Glodalica Ti 120 Class je sa alatom koji ima 4 otrice (noa). Obrada
se vri pri broju obrtaja glavnog vretena od 4500 o/min, 6000 o/min i 8000 o/min i brzinama pomaka
4m/min, 8m/min, 12m/min i 24m/min. Vlanosti uzoraka su 8%. Dubina glodanja je konstantna i
iznosi 0.7 mm, a grudni ugao alata je 15o. Promjer putanje otrice je 125 mm. Uzorci za ispitivanje su
podijeljeni u 4 grupe. Kod uzoraka iste grupe svi parametri obrade izuzev broja obrtaja glavnog
vretena su konstantni. Primjenjeni reimi obrade po grupama dati su u tabeli 1.

174 RIM 2013

 I. Bojovi, M. Janji Uticaj broja obrtaja glavnog vretena na hrapavost
obraene povrine bukovog drveta
Tabela 1: Reimi obrade po grupama uzoraka

BR. BRZINA
OZNAKA
GRUPA OBRTAJA POMAKA
UZORKA
n (o/min ) u (m/min )

I1 4500
I
I13 6000
GRUPA 4
I25 8000

I4 4500
II GRUPA I16 6000
8
I28 8000

I7 4500
III
I19 6000
GRUPA 12
I31 8000

I10 4500
IV
I22 6000
GRUPA 24
I34 8000

Ispitivanje hrapavosti se vri na bukovim uzorcima tangencijalne teksture elektromehanikim

profilometrom tipa SURTRONIC 3 firme TAYLOR-.HOBSON u preduzeu KORUN
HOLDINGdoo iz Uica (Sl.2.). Ispitivanje je u pravcu obrade, odnosno pomonog kretanja, a
mjerenje se vri na deset proizvoljno odabranih mjesta koja se nalaze na jednoj liniji na uzorku
(Sl.3.). Veliina parametara hrapavosti odreuje se u M sistemu i kao izlazna veliina dobija se
vrijednost srednjeg odstupanja profila Ra.

Slika 1: Izrada uzoraka za ispitivanje

RIM 2013 175

 I. Bojovi, M. Janji Uticaj broja obrtaja glavnog vretena na hrapavost
obraene povrine bukovog drveta

Slika 2: Mjerenje hrapavosti ektromehanikim profilometrom

Slika 3: Mjerna mjesta na uzorku

2.2 Rezultati ispitivanja

Rezultati ispitivanja dati su u tabelama 2. po grupama uzoraka. Data je srednja vrijednost srednjeg
odstupanja profila Ra za svaki uzorak. U cilju dobijanja to tanijih rezultata vreno je po deset
mjerenja na svakom uzorku.

Tabela 2: Rezultati mjerenja parametra Ra

Min Max Srednja Min Max Srednja

OZNAKA OZNAKA
Ra Ra vrijednosti Ra Ra vrijednosti
UZORKA UZORKA
(m) (m) Ra(m) (m) (m) Ra(m)
I1 3.60 6.20 5.12 I4 5.60 6.90 6.12
I13 3.70 5.90 4.91 I16 4.20 7.00 5.79
I25 3.20 5.90 4.73 I28 4.60 5.60 5.27

Min Max Srednja Min Max Srednja

OZNAKA OZNAKA
Ra Ra vrijednosti Ra Ra vrijednosti
UZORKA UZORKA
(m) (m) Ra(m) (m) (m) Ra(m)
I7 4.40 8.20 6.44 I10 9.50 11.70 10.21
I19 4.30 7.30 6.05 I22 5.60 10.20 7.64
I31 4.10 6.60 5.64 I34 5.10 7.10 6.17

Dijagramski prikaz srednjeg odstupanja profila Ra zavisno od uticaja broja obrtaja glavnog vretena na
hrapavost obraene povrine dat je na slici 4.

176 RIM 2013

 I. Bojovi, M. Janji Uticaj broja obrtaja glavnog vretena na hrapavost
obraene povrine bukovog drveta

a b

c d

Slika 4. Srednje odstupanje profila Ra zavisno od broja obrtaja glavnog vretena:

a) I grupa uzoraka ( I1, I13, I25) u=4 m/min, b) II grupa uzoraka ( I4, I16, I28) u=8 m/min,
c) III grupa uzoraka ( I7, I19, I31) u=12 m/min, d) IV grupa uzoraka ( I10, I22, I34) u=24 m/min,

3. ZAKLJUAK

U radu je analiziran uticaj broja obrtaja glavnog vretena na kvalitet dobijene povrine pri obradi
bukovog drveta glodanjem. Obrada uzoraka je vrena na glodalici za drvo Ti 120 Class proizvoaa
SCM GROUP Uticaj broja obrtaja glavnog vretena na kvalitet obraene povrine analiziran je
pomou izmjerenjih vrijednosti hrapavosti povrine, odnosno srednjeg odstupanja profila Ra kao
parametra hrapavosti. Hrapavost obraene povrine uzoraka mjerena je kontaktnim metodom pomou
elektromehanikog profilometra tip SURTRONIC 3 firme TAYLOR-HOBSON.

Analizom dobijenih rezultata mjerenja hrapavosti obraene povrine uzoraka, dobijene primjenom
razliitih brojeva obrtaja glavnog vretena, mogu se izvesti sledei zakljuci:

1. Najbolji rezultati, odnosno najmanja hrapavost obraene povrine pri mjerenju dobijeni su pri
broju obrtaja glavnog vretena od 8000 o/min dok je najvea hrapavost bila pri broju obrtaja glavnog
vretena od 4500 o/min.
2. Loiji kvalitet obrade, odnosno vea hrapavost obraene povrine, dobija se kada se koristi manji
broj obrtaja glavnog vretena. Porastom broja obrtaja glavnog vretena, pri istoj brzini pomonog
kretanja, smanjuje se pomak po jednom sjeivu, a takoe i debljina strugotine to dovodi do
dobijanja obraene povrine manje hrapavosti, odnosno povrine boljeg kvaliteta.
3. Poveanjem broja obrtaja glavnog vretena raste i brzina rezanja koja takoe utie na hrapavost
obraene povrine. Sporim prodiranjem sjeiva u drvo drvna vlakna ispred njega izmiu i ostaju
nepresjeena ve smaknuta ili slomljena. Pri veim brzinama rezanja drvna vlakna ne stignu da
izmaknu ispred sjeiva i ona bivaju presjeena prije nego to se narui njihova veza sa susjednim
drvnim vlaknima ime se dobija obraena povrina manje hrapavosti.

RIM 2013 177

 I. Bojovi, M. Janji Uticaj broja obrtaja glavnog vretena na hrapavost
obraene povrine bukovog drveta
4. LITERATURA

[1] kalji N.; Beljo-Lui R.; avlovi A.; Obuina M. 2009: Effect of Feed Speed and Wood
Species on Roughness of Machined Surface. Drvna Industrija, 60 (4), 229-234
[2] Krljak B. 1996: Maine i alati za obradu drveta II. Univerzitet u Beogradu.
[3] Malkoolu A.; zdemir T. 2006: The machining properties of some hardwoods and softwoods
naturally grown in Eastern Black Sea Region of Turkey. Journal of materials Processing
Technology. Vol. 173, Issue 3, 315-320.
[4] Skaki D.; Krdovi A.2002.: Finalna prerada drveta, umarski fakultet, Beograd.
[5] Barcik .; Pivoluskov E.; Kminiak R. 2009: The influence of cutting speed and feed speed on
surface quality at plane milling of poplar wood. Drvna Industrija 54(2), 109-115.
[6] Usta I.; Demirci S.; Kilic Y. 2007: Comparison of surface roughness of Locust acacia (Robinia
pseudoacacia L.) and European oak (Quercus petraea (Mattu) Lieble.) in terms of the preparative
process by planing. Building and Environment, 42,2988-2992.
[7] Novak V.; Rousek M.; Kopecky Z. 2011: Assessment of Wood Surface Quality Obtained During
High Speed Milling by Use of Non-Contact Method. Drvna industrija 62 (2), 105-113

178 RIM 2013