kedimiz 5/19/06 3:51 PM Page 86
Kendimiz Yapalm
16 Stunlu Kayan Yaz
Bu yazda 8 satr, 16 stundan oluan LEDli ka-
yan yaz projesi anlatlyor. Projenin en nemli zel-
lii gerek donanm gerekse yazlm olarak basit olma-
s. ok az sayda donanm bileeni gerektirdiinden
elektronik devrenin yapm olduka kolay. 8 satr, 16
stundan oluan gsterge iin 128 adet LED kullan-
labilecei gibi hazr modller de kullanlabilir. Mon-
taj kolayl salad iin bu projede 8x8 dot matrix
display (nokta matris gsterge) tercih edildi. Her bir
matris display ierisinde 64 adet LED bulunduun-
dan 2 adet display kullanlarak 8 satr 16 stunlu
gsterge kolayca oluturulabiliyor.
Kayan yaz projesi iin gerekli malzemeler unlar:
Matris display
Elektronik sektrnde matris display kullanm
olduka yaygn. Bu tr gstergelere genellikle rek-
lam panolarnda, maaza vitrinlerinde ve asansr ka-
binlerinde rastlanyor (ekil 1). Montaj kolay, birim
maliyeti dk olduu iin bilgilendirme amal gr-
sel uygulamalarda tercih ediliyor.
ekil 1: Matris display eitleri
Piyasada satr ve stun says farkl pek ok mat-
ris display tr bulunmakta. Gerekletirilen uygula-
maya gre istenen boyutta display semek de mm-
kn. Bu projede kullanlan 8x8 ortak katotlu matris
displayin i yaps ekil 2de grlmekte.
ekil 2: Matris displayin i yaps
BLM ve TEKNK 86 Haziran 2006
Yavuz Erol*
izimden grld gibi displayin 16 adet baca-
mevcut. Bunlardan 8 tanesi satr ucu, 8 tanesi ise
stun ucu. Matris display zerindeki herhangi bir
LEDi yakmann yolu, uygun satr ve stun ular ze-
rinden akm geirmek. rnein, sol st kedeki
LEDin k yayabilmesi iin 9 nolu bacaktan 13 nolu
bacaa doru 5-20mA seviyesinde bir akmn geme-
si gerekiyor. Bunu salayabilmek iin bu bacaklara
uygulanan gerilimin, LEDin ileri yn geriliminden
daha byk olmas gerekli. Ayn zamanda LED akm-
n snrlandrmak iin seri bir diren de kullanlmal.
Display tr ortak katotlu olduu iin, her bir stun-
daki LEDlerin katot ular birbirine bal durumda.
Bylece, hangi stun lojik 0a bal ise, o stundaki
8 LEDin biri ya da tamam k yayabilir. LEDlerin
ka tanesinin k yayaca satr ularnn gerilim se-
viyesine gre belirlenir. rnein, btn satr ular
birer diren zerinden +5Va balanrsa, seili olan
stundaki LEDlerin tamam k yayar.
alma mant
Kayan yaz devresi, tarama (scanning) yntemine
gre alr. Bu yntemde, gstergedeki LEDlerin ta-
mam ayn anda k yaymaz. Bunun yerine, sadece se-
ili olan stundaki LEDler k yayar. Stun seme i-
lemi yeteri kadar yksek hzda yapldnda gz, tara-
ma olayn fark edemez. rnein, her bir stundaki
LEDler 1ms sreyle k yayacak olursa, 16 stundan
oluan gstergenin taranma sresi 16ms olur. Bu da
saniyede 62 tekrar yapld anlamna gelir. Tekrarla-
ma frekans gzn alglama snrnn zerinde olduu
iin sanki btn LEDler ayn anda yanyormu izleni-
mi verir. Oysa, her bir stundaki LEDler 1ms sresin-
ce yank, 15ms sresince snk halde kalr.
Stun src
16 adet stunu srasyla semek iin en uygun
yntem 16 ka sahip 74HC154 entegresini kullan-
mak. 4den 16ya kod zc olarak alan bu en-
tegre, ekil 3den grld gibi 24 bacakl.
ekil 3: Stun src entegresi
Entegrenin 4 adet seme ucu ve 16 adet k
ucu bulunmakta. 18 ve 19 nolu bacaklar lojik 0 se-
viyesinde tutulduunda, ABCD girilerinin ikili (bi-
nary) durumuna gre, istenen k ucunu aktif et-
mek mmkn. Tablodan grld gibi ABCD giri-
lerinin lojik durumuna gre, 16 adet ktan sadece
bir tanesi lojik 0 seviyesinde. Burada, H lojik 1; L lo-
jik 0 anlamnda. Aktif olan k ucunun lojik 0 sevi-
yesinde olmas, ortak katotlu display srmede kolay-
lk salar.
Tablo: 74HC154n alma ekli
Kayan yaz devresinde stun seme ve ilgili stu-
na ait satr verilerini gnderme ilemi iin bir mikro
denetleyici gerekli. Piyasada ok eitli trde mikro
denetleyiciler bulmak mmkn. Dahili osilatr kul-
lanma frsat verdii iin bu projede PIC16F628A
tercih edildi. Bylece, kristal ve kondansatr balan-
ts olmadan mikro denetleyici 4MHz frekansta al-
trlabiliyor. 16F628in fiyatnn 16F84e gre daha
dk olmas ve program hafzasnn daha geni ol-
mas da dier tercih nedenleri arasnda.
Karakter oluturma
Matris display zerinde harf, rakam ve dier ka-
rakterleri grntleyebilmek iin ncelikle bir karak-
ter tablosu oluturmak gerekir. Bu tabloda, karakte-
rin ka satrdan ve ka stundan oluaca, hangi
LEDlerin k yayaca belirlenir. ekil 4de A harfi
iin karakter oluturma mant grlyor. Krmz
renkli noktalara 1, dierlerine 0 yazlarak karaktere
ait satr verileri elde edilir. rnein, A harfi 6 stun,
8 satrdan oluur ve matris displayde bu karakteri
grntleyebilmek iin srasyla FCh, 12h, 11h, 12h,
FCh, 00h verilerinin satrlara iletilmesi gerekir.
16lk tabanda (hexadesimal) yazlm bu verileri
matris displayin satrlarna iletmenin en uygun yolu
bir mikro denetleyici kullanmak. Mikro denetleyicinin
k portuna ait pinler, birer diren zerinden mat-
ris displayin satr ularna balanrsa, karakter tablo-
sundaki hexadesimal deerlere gre LEDleri yakmak
mmkn olur.
ekil 4: A harfine ait
satr verileri
kedimiz 5/19/06 3:51 PM Page 87

Kendimiz Yapalm
Devre emas
ekil 5de kayan yaz devresi grlyor. Devre
emasndan grld gibi stun seme ilemini
74HC154 entegresi yrtyor. Entegrenin ABCD
seme girileri mikro denetleyicinin PORTA ularna
bal. Satr verileri ise PORTB ularndan gnderili-
yor. LED akmn snrlandrmak iin 560 ohmluk di-
renler bulunmakta. Devrenin doru olarak alabil-
mesi iin matris displaylerin ayn numaral satr ula-
r birbirine balanmal. Yani, her bir displayin 9, 14,
8, 12, 1, 7, 2 ve 5 nolu ular birbirine bal olma-
l. Katalog verilerine gre, 74HC154n k lojik 0
seviyesinde iken topraa akabilecek akm 25mA ci-
varnda. Pratikte, akm deeri 35mA seviyesine ka-
dar kabiliyor. Bu akm, toplam LED akmna eit ol-
duu iin tasarmda dikkate alnmas gerekiyor. Mat-
ris displayin bir stunundaki toplam LED akmnn
35mA olmas, her bir LEDden yaklak 5mA akm ekil 6: Devrenin
gemesi anlamna geliyor. Bu tasarm ekli ile LED tamamlanm hali
akmn daha yksek tutmak mmkn deil. Fakat, gun bir programlama kart ve ICPROG yazlm yar- rnek 2
pnp transistrler kullanarak stun akm, dolaysyla dmyla mikro denetleyiciye yklenirse matris disp- Displayde otomobil resmi oluturmak iin rnek
LED akm kolayca arttrlabilir. Montaj kolayl sa- layde istenen grnt ortaya kar. 1deki programda kk bir deiiklik yapmak gere-
lad iin bu projede sadece 74HC154 entegresi kul-
kir. 16 elemanl dizi, aadaki gibi deitirilirse mat-
lanld.
ris displayde ekil 8deki gibi otomobil resmi grlr.
ekil 6da elektronik devrenin tamamlanm hali
grlyor. Bu devre ile eitli uygulamalar yaplabi- ekil 8: Otomobil
lir. Matris display zerinde sabit bir mesaj grntle-
nebilecei gibi animasyon eklinde hareketli grnt- ekil 7:
ler de oluturulabilir. Uzun bir metni grntlemenin Yukar-aa oklar
yolu ise kayan yaz mantn uygulamak. Bu mant-
a gre, yazya ait karakterler soldan saa doru be-
lirli bir hzda gei yapar. Bylece, ok uzun bir met-
nin gsterilmesi mmkn olur.
Aada PIC C program ile yazlm eitli uygu-
lama rnekleri bulunuyor. lk iki program, matris
displayde sabit grnt oluturuyor. Son program ise
kayan yaz uygulamasna ait.

rnek 1
ekil 7deki yukar-aa oklar matris displayde
oluturmak iin aadaki C programn yazmak ge-
rekiyor. Program yazm iin PICC Lite program kul-
lanlmal. PICC Lite programnda derleme esnasnda
PIC16F628A mikro denetleyicisi yerine PIC16F627
de seilebilir. Derleme ileminin ayrntlar piyasada-
ki PIC C ile ilgili kitaplardan renilebilir. Derleme
ilemi sonucunda elde edilen hex uzantl dosya uy- rnek 1e ait C kodlar

rnek 2ye ait C kodu

Matris displayde hareketli animasyon oluturmak

iin verileri belirli aralklarla gncellemek gerekir. r-
nein, hareket eden otomobil grnts elde etmek
iin, otomobilin anlk durumuna ait satr verileri, ayr
dizilere yklenir ve srayla dizi elemanlar porta ileti-
lir. Bylece basit animasyonlar oluturulabilir.

rnek 3
Uzun bir metnin matris displayde gsterilmesi
iin ekil 9daki gibi kayan yaz mant kullanlr. e-
killerden grld gibi her bir kaydrma ilemi son-
rasnda displaydeki grnt bir kez sola telenir. Bu
esnada en sadaki stundan metnin devamna ait ve-
ekil 5: Devre emas riler giri yapar.

Haziran 2006 87 BLM ve TEKNK

kedimiz 5/19/06 3:51 PM Page 88

Kendimiz Yapalm

ekil 12

ekil 13

ekil 9: Kayan yaz mant rnek 3e ait C kodlar

Kayan yaz uygulamasna ait C program aada Gnmzde matris display ieren pek ok yeni ci-
grlyor. haz ve aksesuar tasarlanmakta. ekil 11-16da bun-
Harici osilatr devresi olmadan mikro denetleyi- lardan birka grlyor. Kol saatleri, kolyeler, ke-
ciyi altrabilmek iin ICPROG programnda konfi- mer tokalar ve yaka kartlar ilgin rnler arasnda.
grasyon ayarlar ekil 10daki gibi yaplmal. Osila- Bu yazda verilen dk maliyetli ve esnek tasarm,
tr olarak IntRC I/O seildiinde dahili osilatrn benzer projeleri gelitirmekte kullanlabilir. ekil 14
4MHz frekansta almas salanm olur.

ekil 15

ekil 16

*Frat niv. Elek-Elektronik Mh. Blm

ekil 10: ICPROG ayarlar ekil 11 yerol@firat.edu.tr

BLM ve TEKNK 88 Haziran 2006