Professional Documents
Culture Documents
n
ua
Tnh thun nht bc (ng bc, thun nht) l mt tiu chun u tin phi
tnh n khi so snh cc i lng. Cc bt ng thc c in ta bit nh
bt ng thc gia trung cc i lng trung bnh, Cauchy, Holder, Minkowski,
Chebychev, . . . , u l cc bt ng thc dng ng bc. 1
Trong chng ny, chng ta s cp ti cc phng php c bn chng
minh bt ng thc ng bc, cng nh cch chuyn t mt bt ng thc
th
khng ng bc v mt bt ng thc ng bc. Nm vng v vn dng nhun
nhuyn cc phng php ny, chng ta c th chng minh c nhiu lp bt
ng thc s cp.
pv
f (tx 1 , tx 2 , . . . , tx n ) = tm f ( x1 , x2 , . . . , xn ),
vi t R {0}, v xi R, i = 1, 2, . . . , n, m, n N, m 6= 0, n 2. S t nhin m
c gi l bc ca a thc ng bc.
Bt ng thc dng f ( x1 , x2 , . . . , xn ) 0, vi f l mt hm thun nht c
gi l bt ng thc thun nht (bc m). Khi nim bt ng thc ng bc lin
quan cht ch vi a thc ng bc. Th d, hai a thc sau l hai a thc ng
1 y l mt chng trong cun sch Bt ng thc, Suy lun & Khm ph xut bn ca tc gi
Phm Vn Thun, L V.
119
4.2. ng bc ho bt ng thc 120
bc ng bc
4.2 ng bc ho bt ng thc
Vi nhng bt ng thc c iu kin, ta c th chuyn v dng bt ng
thc ng bc. iu kin cho trc thng l mt h thc lin h gia cc bin
s. T gi thit cho ta c th vit bt ng thc cn chng minh di dng
n
ng bc.
Bi ton 4.1. Cho cc s thc khng m a, b tho mn iu kin a + b = 2, chng
minh dy bt ng thc ua
2 a 2 + b2 a 3 + b3 a 4 + b4 .
( a2 + b2 )( a + b) 2( a3 + b3 ).
a 2 + b2 + c 2 a 4 / 3 + b4 / 3 + c 4 / 3 .
3( x6 + y6 + z6 ) ( x2 + y2 + z2 )( x4 + y4 + z4 ).
( x2 y2 )2 ( x2 + y2 ) + ( y2 z2 )2 ( y2 + z2 ) + ( z2 x2 )2 ( z2 + x2 ) 0.
n
4.3 Chun ho bt ng thc
Xt bt ng thc ng bc dng
ua
f ( x1 , x2 , . . . , xn ) g( x1 , x2 , . . . , xn ),
( a + b c)2 ( a + c b) 2 (c + b a)2 3
+ + > .
c2 + (b + a)2 b2 + ( c + a ) 2 a2 + (b + c)2 5
Ch rng
1 1 1 27
+ 2 + 2
2x2 2x + 1 2y 2y + 1 2z 2z + 1 5
18t2 + 18t 4 1
(4.2) 2
t 0.
2t 2t + 1 3
n
rng t 31 l nhn t chung ca v tri ca (4.2) nn ta vit li bt ng
thc di dng tng ng
1 12 18t
ua
(4.3) t 0.
3 2t2 2t + 1
Vy, ta c nh gi sau y
1 9 54 1
+ t .
2t2 2t + 1 5 5 3
n
2a2 + (b + c)2 2b2 + (c + a)2 2c2 + ( a + b)2
( a + b + c ) 2 1 a 3 + b3 + c 3 a 2 + b2 + c 2
+ 2 > 4.
a 2 + b2 + c 2 ab + bc + ca
th
abc
( a + b + c)2 = a2 + b2 + c2 + 2( ab + bc + ca),
a3 + b3 + c3 3abc = ( a + b + c)( a2 + b2 + c2 ab bc ca).
5 2 1 3
F= + + ( 3 ) ,
2 3 2 2
trong = ab + bc + ca, v = 1/( ab) + 1/(bc) + 1/(ca), ta bit rng 6 3,
mt khc s dng bt ng thc quen bit > 9/,
5 2 9 3
F> + + (3 )
2 3 2 2
2 12
= 2 + + .
3
4.3. Chun ho bt ng thc 124
n
6( a + b + c)( a2 + b2 + c2 ) 6 27abc + 10( a2 + b2 + c2 )3/2 .
8 3
Chng minh. Chn ab + bc + ca = 3, thnh th l by gi ta ch cn chng minh
rng
( a + b)(b + c)(c + a) 8.
Nhng ch rng ( a + b)(b + c)(c + a) = ( a + b + c)( ab + bc + ca) abc. Php
chng minh hon tt nu ta ch ra c rng 3( a + b + c) abc 8. Theo
bt ng thc gia trung bnh cng v trung bnh nhn ta c abc 1, v
( a + b + c)2 3( ab + bc + ca). T suy ra iu phi chng minh.
C hai cu hi cn t ra sau li gii ny l ti sao li chn s 3, v chn nh
th c li ch g. Ci tng chng nh kh nht ca bi ton l s c mt ca hai
cn thc khc nhau c vt qua d dng.
Bi ton 4.7. Cho cc s thc dng x, y, z v t x + y + z = p, xy + yz + zx = q,
v xyz = r. Gi s p = 1, hy biu din cc biu thc x2 + y2 + z2 , theo p, q, v
biu din x3 + y3 + z3 , x4 + y4 + z4 theo p, q, r.
4.3. Chun ho bt ng thc 125
a + b + c = 1,
n
2 a b c a b c
L ( a + b + c) + + = + + .
a + b2 b + c2 c + a2 a + b2 b + c2 c + a2
ua
Do , ta ch cn chng minh rng
a
a + b2
+
b
b + c2
+
c
c + a2
9
.
4
a2 b2 + b2 c2 + c2 a2 abc( a + b + c).
( a2 c2 2ab + bc + ca)2 0.
cyclic
n
Tt c cc bt ng thc i xng ba bin s u c th quy v cc hm i
xng c bn ca p = x + y + z, q = xy + yz + zx, v r = xyz. Trong tit ny
ta s ln lt xt cc bi ton bt ng thc, t d n kh, c th gii theo
ua
ng li ny. Sau khi vit bt ng thc cn chng minh theo p, q, r, ta ch
cn kho st bt ng thc ny theo ba bin mi p, q, r. im mnh nht ca
phng php ny l x l c nhng bt ng thc i xng ba bin, cht v
kh, v ta khng thc hin nhiu php c lng trung gian th v iu cng
c ngha l ta phi lm vic vi nhiu bc tnh ton nht l trong bi ton dng
phn thc, hoc bc cao. Trc tin, bn c hy t kim tra cc kt qu c bn
sau y.
th
x2 + y2 + z2 = p2 2q,
x3 + y3 + z3 = p( p2 3q) + 3r,
x4 + y4 + z4 = ( p2 2q)2 2(q2 2pr).
pv
n
Bi ton 4.11. Cho cc s thc dng x, y, z. t x + y + z = p, xy + yz + zx = q
v xyz = r, chng minh cc bt ng thc
p3 4pq + 9r 0,
ua p4 5p2 q + 4q2 + 6pr 0,
p2 3q p3 27r q2 3pr
2p3 + 9r 7pq p2 q + 3pr 4q2 p2 q 3pr + 4p2 q
p4 + 3q2 4p2 q pq2 + 3q2 4p2 q pq2 2p2 r + 3qr
2p3 + 9r2 7pqr q3 + 9r2 4pqr p3 q + q3 6pqr
n
pq( p3 4pqr + 9r) + q( p4 5p2 q + 4q2 + 6pr) + r( pq 9r) 0
ua
D thy rng bt ng thc cui cng ng theo bi ton trn.
Bi ton 4.15. Cho ba s thc dng x, y, z tha mn iu kin x + y + z = 1,
chng minh rng
Chng minh. y l bt ng thc i xng, vai tr gia cc bin hon ton bnh
th
ng. Theo cch t trn, ta c p = x + y + z, q = xy + yz + zx, v r = xyz. Th
th bt ng thc cn chng minh c dng
hay
2q2 q + 3r 0.
V pq 9r nn q 9r. Do , php chng minh hon tt nu ta c 2q2 q + 31 q
0, iu ny tng ng vi 2q2 32 q 0. D thy bt ng thc ny ng vi
0 q 1/3. iu ny ng v ta c p2 3q.
Bi ton 4.16. Xt ba s thc dng x, y, z tha mn iu kin xyz = 1, chng
minh rng
1 1 1 2
2
+ 2
+ 2
+ 1.
(1 + x) (1 + y) (1 + z) (1 + x)(1 + y)(1 + z)
4.4. Lp hm i xng s cp ba bin 129
n
a2 + b2 + c2 = 1,
4q p2 = 2q 1. Do ta c quan h
9r p(2q 1).
Theo bt ng thc gia trung bnh cng v trung bnh nhn th p 9r, hay l
8
(4.8) pr p.
9
Suy ra
8 2
(4.9) r( p r) p (2q 1).
81
8
r( p r) (4q2 1).
81
4.4. Lp hm i xng s cp ba bin 130
n
Chng minh. Ta t p = x + y + z, q = xy + yz + zx v r = xyz. S dng cc
ng nht thc
ua (1 xy)(1 yz)(1 zx) = 1 q + pr r2
(1 xy)(1 yz) + (1 yz)(1 zx) + (1 zx)(1 xy) = 3 2q + pr.
n
khng em li kt qu g. Ta gii bng cch xt cc biu thc i xng ba bin
s thng qua cch t
ua
p = a + b + c, q = ab + bc + ca, r = abc.
Thnh th, q + 2r = 1.
th
(1) Bt ng thc th nht, biu din qua p, q, r, c dng
8( p2 2q) + 2 512r2 ,
(8r 1)(r2 + 2r + 1) 0.
T r 1/8.
Mt khc t gi thit bi ton, ta c th chng minh c rng p 3/2. Theo
bt ng thc Cauchy, ta c
8 2 8 3 2
8( p2 2q) + 2 p +2 . +2 = 8.
3 3 2
4.4. Lp hm i xng s cp ba bin 132
n
Hi ng thc t c khi no?
hay l
64q(q2 3r) + 8r(1 3q) (1 27r)(1 + 27r).
Theo bt ng thc gia trung bnh cng v trung bnh nhn, ta c pq 9r. Mt
khc, p = 1, do 1 3q 1 27r. Thnh ra, 8r(1 3q) 8r(1 27r). Do ,
by gi ta ch cn chng minh rng
Ta s chng minh
hay
1 + 21r 16q2 .
4.4. Lp hm i xng s cp ba bin 133
7
1 + 21r 1 + (4q 1).
3
Ta s ch ra rng
7 1
1 + (4q 1) 16q2 , khi q .
3 4
Bt ng thc ny li tng ng vi
(3q 1)(4q 1) 0.
n
1 27r 16(q2 3r).
Vy trong mi trng hp ta lun c 1 27r 16(q2 3r). By gi, chng
minh (4.11), ta s chng minh 16(1 + 19r) 64q. Bt ng thc ny li tng
ua
ng vi 19r + 1 4q. iu ny ng theo bt ng thc Schur.
ng thc t c khi ( a, b, c) t l vi b s ( 13 , 31 , 13 ) hoc (0, 21 , 21 ) hoc
hon v ca n. Php chng minh hon tt.
x + y + z = 1,
pv
Tng t, ta c
y2 + yz + z2 = 1 x q, z2 + zx + x 2 = 1 y q.
Cng ch rng
x2 y2 + y2 z2 + z2 x2 = q2 2r, x2 ( y + z) + y2 ( z + x) + z2 ( x + y) = q 3r.
4.4. Lp hm i xng s cp ba bin 134
hay l
n
(t 1)(t2 + 8t 15) 0.
ua
Bt ng thc ny ng v t 1. Php chng minh hon tt. ng thc t
c khi x = y = z = 1/3.
x4 ( y + z) + y4 ( z + x) + z4 ( x + y)
= x3 ( xy + xz) + y3 ( yz + yx) + z3 ( zx + zy)
= ( x 3 + y 3 + z3 ) q r( x 2 + y 2 + z2 ) .
Li ch thm rng
x3 + y3 + z3 = 1 3q + 3r.
V tri ca bt ng thc cn chng minh c th vit di dng p, q, r
(1 3q)q + 5rq r.
4.4. Lp hm i xng s cp ba bin 135
Nu q 1
5 th ta c 5qr r 0 v ta nh gi c rng
1 1 1 3q + 3q 2 1
(1 3q)q = (1 3q)3q = .
3 3 2 12
T suy ra iu phi chng minh.
Nu q > 15 ta phi chng minh
1
f (q) = (1 3q)q + 5rq r .
12
Tnh o hm ta c
f (q) = 1 6q + 5r.
V q 9r v do q > 1
5 nn f (q) < 0. Vy f (q) nghch bin, suy ra f (q) < f 1
5 =
2 1
< 12 . Php chng minh hon tt. ng thc t c khi z = 0, x + y =
n
25
1, xy = 61 . Gii h ny cho ta
3 + 3 3 3 3 3 3 + 3
( x, y, z) = 0,
6
ua ,
6
, ( x, y, z) = 0,
6
,
6
.
9q3 + 6q2 3q + 9r + 1 0,
tc l
q(3q + 1)2 + 9r + 1 4q 0.
Bt ng thc ny ng v theo bt ng thc Schur, ta c 9r + 1 4q. Php
chng minh hon tt.
4.4. Lp hm i xng s cp ba bin 136
ab + bc + ca = 1,
1 + p2 1
2.
pr p
n
Bt ng thc ny c th vit di dng f ( p) = p3 2p2 + r(1 + 2p) 0.
Nu
p 2 th bt ng thc f ( p) 0 hin nhin ng. By gi ta ch cn xt
3 p 2.
ua
Theo bt ng thc I. Schur, ta c r
f ( p) p 3 2p2 +
4p p 3
9 .
4p p3
9
Do ,
(1 + 2p).
V phi bt ng thc
trn li vit c di dng 2p( p 2)( p 1) 0.
2
1 yz 1 zx 1 xy 8
x2 + y2 + z2 = p2 2q,
x3 + y3 + z3 = p( p2 3q) + 3r.
hay l
9r2 + 23r + q 16qr 1.
Xt hm s
f (r) = 9r2 + r(23 16q) + q,
trn min (0, q2 /3]. Tnh o hm, ta c f (r) = 18r + 23 16q. D thy hm
f (r) ng bin, suy ra f (r) f (q2 /3). Li ch rng
16 3 23 2
f ( q2 /3 ) = q4 q + q + q.
3 3
Bt ng thc f (q2 /3) 1 tng ng vi
n
(3q 1)(q(q 2)(q 3) + 3) 0.
Bt ng thc ny ng. Php chng minh hon tt.
ua
Bt ng thc sau y c du ng thc ti mt gi tr bin. Th nhng
phng php biu din qua hm i xng s cp vn c tc dng.
Bi ton 4.26. Chng minh rng nu a, b, c 0 th
ab + 4bc + ca bc + 4ca + ab ca + 4ab + bc
+ + 6.
a2 + bc b2 + ca c2 + ab
th
Chng minh. t p = a + b + c, q = ab + bc + ca, v r = abc. Chn p = 1, ta ch
rng
xy + yz + zx 12( x3 + y3 + z3 )( x2 y2 + y2 z2 + z2 x2 ).
n
q .
3
3 ln 3 4 ln 2
= .
2 ln 2 ln 3
4.4. Lp hm i xng s cp ba bin 139
4r 1
Nu q 41 , th p dng bt ng thc Schur, ta c r
n
9 , v vy
1
3
3 3
4q 1 8q 2 8q 2 5q + 1
f ua + 3+ q = 3+ .
9 3 2 3 2 9
t
3
8q 2 5q + 1
f ( q) : = 3+
.
3 2 9
Tnh o hm
th
4(3 ) 5
f ( q) = 1 +3
.
q 2 .3 2 9
1 1
f (q) min f ,f .
4 3
3 ln 3 4 ln 2
amin = .
2 ln 2 ln 3
Tng t, ta cng c y2 + z2 = 1 x yz q, z2 + x2 = 1 y zx q. T ,
bt ng thc cn chng minh c th vit di dng
1
(1 q x yz)(1 q y zx)(1 q z xy) .
32
S dng cc ng thc
n
ta vit bt ng thc trn di dng
ua 1
(1 q)3 (1 q)2 (1 + q) + 2(1 q)(q r) q2 r2 + 2qr .
32
Khai trin v bin i tng ng cho ta bt ng thc
1
q2 2q3 r(2 + r 4q) .
32
th
1
Nu q 14 th d c q2 2q3 32 . T c iu phi chng minh.
4q1
Nu q > 4 , s dng bt ng thc Schur, ta c r 9 , xt hm
1
4q 1
1
f (r) f = q2 2q3 (4q 1)(17 32q).
9 81
4q 1
1
f (r) f .
9 32
n
2/3
x y z xyz
+ + +2 2.
y+z z+x x+y
ua ( x + y)( y + z)( z + x)
Bi ton 4.34. Cho ba s thc khng m x, y, z tha mn xy + yz + zx = 3.
Chng minh rng
x2 + y2 + z2 + 3xyz 6.
a = b = c = 13 nn r = 27
1
. Nu t 6= 0, v trong ba s a, b, c c nhiu nht l hai
s bng nhau, ta xt hm
1 t2
f ( x) = ( x a)( x b)( x c) = x 3 x2 + x abc.
3
Tnh o hm
1 t2
f ( x) = 3x2 2x + .
3
T suy ra f ( x) i du ti hai im x = 1+ t
3 , x = 3 .
1 t
1t y = f ( x)
f b
3
O
b b b
a b c x
n
1+t
f b ua
3
3 ( p t ), t 0. Ta c
1 2 2
n
(1 t2 ) c(1 c) 0
3
khi c [0, 1], by gi tho mn iu kin Viet, tc l
ua 2
1 2
(1 c) 4 (1 t ) c(1 c) 0.
Bt ng thc ny cho ta
3
1 2t 1 + 2t
c .
3 3
Tnh o hm hm f (c) ta c
th
1
f (c) = 3c2 2c + (1 t2 ).
3
Do f (c) = 0 khi v ch khi c = 13 (1 t). Lp bng bin thin, suy ra
pv
1 t 1
f (c) f = (1 3t2 + 2t3 ).
3 27
1
Nu 2 t 1 th ta vn phi c iu kin
1 2t 1 + 2t
0 c 1.
3 3
Hn na, c ab 0 th
1
(1 t2 ) c(1 c) 0.
3
q q
2 2
Bt ng thc ny cho ta 1 c 12 1 + 4t 31 hoc 0 c 12 1 4t 31 .
Ch rng
q q
2 2
1t 1 4t 31 1 + t 1 + 4t 31 1 + 2t
; .
3 2 3 2 3
4.5. Tnh cht hm bc ba v a thc i xng 144
n
2p r 2p ( p + t)2 ( p 2t) = .
27 27
Thnh th, ta cn chng minh
ua
Bnh phng hai v cho ta
p(5t2 + 27) 270 2t3 .
8
( a + b + c)3 ( ab + bc + ca) + abc( a + b + c)2 10abc( a2 + b2 + c2 ).
27
8
q + 20qr 9r 0.
27
1
V q 3 nn 20q 9 0, v s dng kt qu bi ton (4.36), ta c
8 1
f ( q) q+ (20q 9)(1 3t2 + 2t3 ).
27 27
n
Li lu rng q = 13 (1 t2 ), nn ta c th chuyn vic chng minh f (q) 0 v
8 ua 1
(1 t2 ) (1 3t2 + 2t3 )(7 + 20t2 ) 0.
27 81
Bt ng thc ny tng ng vi
(1 + 4r 3q)q k.
Ta cn tm gi tr ln nht ca F (t), vi
1 4
F(t) = (1 t2 ) (1 3t2 + 2t3 ) + 1 (1 t2 )
3 27
1
= (1 t2 )(4 + 15t2 + 8t3 ).
81
4.5. Tnh cht hm bc ba v a thc i xng 146
t 81F (t) = g(t), kho st hm g(t), ta c g (t) = 40t4 60t3 + 24t2 + 22t.
Phng trnh g (t) = 0 tng ng vi
2t(2t + 1)(10t2 + 10t 11) = 0.
Lp bng bin thin ca hm g(t) trn t [0, 1] ta suy ra
315 5
g(t) g .
10
T suy ra
1 3 15 5
k= g 0.0894.
81 10
n
( a + b + c)6 13.5( a3 + b3 + c3 )( a2 b + b2 c + c2 a + ab2 + bc2 + ca2 ).
ng thc xy ra khi v ch khi a, b, c l mt hon v ca 0, 36 5 t, 3+6 5 t
ua
Bi ton 4.42. Xt ba s thc khng m a, b, c v 0 t 15. Chng minh rng
1 1 1 t 9+t
+ + + .
( a + b) 2 ( b + c ) 2 ( c + a ) 2 ( a + b + c ) 2 4( ab + bc + ca)
n
a+b+c
1 1 1 1 1 1
+ + + + .
a2 + bc b2 + ca c2 + ab ab + bc + ca a + b b + c c + a
f ( x) = x4 x3 ( a + b + c + d) + x 2 ( ab + bc + cd + da + ac + bd)
x( abc + bcd + cda + dab) + abcd,
= x4 px3 + qx2 rx + s.
n
Ta c li
uv + vw + wu
(4.20) (uvw)2/3.
3
T y v cc ng nht thc ta c iu phi chng minh.
Bi ton 4.46. Xt bn s thc khng m a, b, c, d tha mn
a2 + b2 + c2 + d2 = 1,
a + b + c + d a3 + b3 + c3 + d3 + ab + bc + cd + da + ac + bd.
4( a + b + c + d) a3 + b3 + c3 + d3 + 2( ab + bc + cd + da + ac + bd),
4.6. nh l Rolle v ng dng 149
Do ta c th vit
8 3 8 2
a 3 + b3 + c 3 + d 3 = p + pt + 12r.
27 3
n
p2 t2
16 8 8
(4.21) p p3 + pt2 + 12r + 4 .
3 27 3 3
ua
S dng gi thit p2 + 3t2 = 9, ta ng bc ho bt ng thc (4.21) v dng
q
6p3 10pt2 + 81r + 3( p2 t2 ) p2 + 3t2 .
S dng b 4.35 ta c
(1 t)2 (1 + 2t)
pv
r .
27
Do , ta s cn ch ra rng
p
2 (1 t)2 (1 + 2t) + (1 t2 ) 1 + 3t2 .
Bt ng thc ny tng ng vi 1 + 3t2 2t3 (1 t2 ) 1 + 3t2 . Bnh
phng hai v cho ta
3( a4 + b4 + c4 + d4 ) + 4abcd ( a + b + c + d)( a3 + b3 + c3 + d3 ).
n
(4.22) d = min { a, b, c, d} = 1.
(4.23)
ua
3( a4 + b4 + c4 + 1) + 4abc ( a + b + c + 1)( a3 + b3 + c3 + 1).
t p = a + b + c, q = ab + bc + ca, r = abc, v (4.22) nn p 3. Biu din theo
p, q, r, ch rng
r
27
Ta cn chng minh
p2 t2 p2 t2
4 3 2
2p p p + 2 9p + 3p
3 3
( p2 t2 )2 p 1
+6 + ( p3 3pt2 2t3 ) + ( p3 3pt2 2t3 ) 0.
9 3 27
Bt ng thc ny tng ng vi
d = min { a, b, c, d} = 1.
n
(4.26) p4 + 4p3 + 6p2 + 4p + 1 27pq 27q + (149 27p)r 0.
t q = 13 ( p2 t2 ), 0 t p, ta c theo b 4.35
ua
( p + t)2 ( p 2t) ( p t)2 ( p + 2t)
r .
27 27
Nu 3 p 24927 th 149 27p 0, sau khi s dng b , bin i tng
ng, chng minh (4.26) ta cn
th
1 68 298
(14p + 3)( p 3)2 + t2 3p2 p + 9 t + 2pt 0.
27 9 27
Bt ng thc
68 298
pv
Xt hm
68 298
f ( p) = 3p2 p+9+ t 2pt.
9 27
Tnh o hm,
68
f ( p) = 6p 2t.
9
4.7. Chn bin s nh nht, bin s ln nht 152
V t p v p 149
27 nn f ( p) > 0. Suy ra hm f ( p) ng bin trn [max(t, 27 ),
149
x4 px3 + qx2 rx + s = 0.
Chng minh rng 3pr 12s + q2 .
Chng minh. Theo cch lm trong bi trn y, ta chuyn v vic chng minh
bt ng thc sau vi cc s thc khng m a, b, c, d
n
3( a + b + c + d)( abc + bcd + cda + dab) 12abcd + ( ab + bc + cd + da + ac + bd)2.
p2 pq + q2 3q + (9 3p)r 0.
t q = 31 ( p2 t2 ), do 0 t p, th ta c
1 3
r ( p 3pt2 + 2t3 ).
27
V 9 3p 0 nn ta cn chng minh
p 2 1 1
p2 ( p t2 ) + ( p2 t2 )2 ( p2 t2 ) + (9 3p)( p3 3pt2 + 2t3 ) 0.
3 9 27
5 Biton ny cn c th pht biu di dng khc. Gi s p, q, r, s l cc s thc sao cho phng
trnh sau y c bn nghim thc khng m, khng nht thit phn bit
x4 px3 + qx2 rx + s = 0.
Chng minh rng
p4 + 176s 27pr.
4.7. Chn bin s nh nht, bin s ln nht 153
Bt ng thc ny tng ng vi mi
x4 px3 + qx2 rx + s = 0.
n
m a, b, c, d tha mn
a + b + c + d = 1,
chng minh rng
ua
1 + 32abcd 3( ab + bc + cd + da + ac + bd).
(4.29) d = min( a, b, c, d) = 1.
pv
t q = 13 ( p2 t2 ), 0 t p. Ta c
1 1 3
r ( p + t)2 ( p 2t) = ( p 3pt2 2t3 ).
27 27
4.7. Chn bin s nh nht, bin s ln nht 154
Do , ta cn chng minh
32 3
p4 + p3 + p + 1 p 2( p2 t2 ) 2p( p2 t2 ) ( p2 t2 ) + ( p 3pt2 2t3 ) 0.
27
Bt ng thc ny li tng ng vi mi bt ng thc
5 3 14 2 64 3
p p3 + p + 1 + p2 t2 + t2 pt t 0.
27 9 27
Nhm nhn t chung cho ta
1 14 64
(4.30) (5p + 3)( p 3)2 + t2 p2 + 1 p t 0.
27 9 27
Mt khc, v p 3 nn 14 2
27 p
14
9 p, v q = 31 ( p2 t2 ) 3 nn p2 t2 + 9. Suy
n
ra, theo bt ng thc AM-GM
13 2 13 2 16 64
ua p +1 t + t.
27 27 3 27
n y, ta thu c
14 64
p2 + 1 p t 0.
9 27
Suy ra bt ng thc (4.30) ng. Du ng thc xy ra vi ( 14 , 41 , 41 , 14 ), hoc
(0, 31 , 31 , 31 ) hoc cc hon v ca n.
th
Bi ton 4.51. Xt bn s thc khng m a, b, c, d tha mn
a2 + b2 + c2 + d2 = 1,
x2 + y2 + z2 + t2 2( x + y + z + t) + 3 = 0.
p = x + y + z + t,
q = xy + yz + zt + tx + yt + zx,
r = xyz + yzt + ztx + txy.
4.7. Chn bin s nh nht, bin s ln nht 155
p2 2q 3p + 3 = 0.
n
3 3p + 3p2 p3 + 3pq 6q 3r + 8xyzt 0.
Ta xt hai kh nng.
9
Nu 22 p 1 0, c (4.32), ta cn chng t
pv
1 4 1 3 2 15 1 3 1 2 8 3 9
p + p 3p + p 6 + 3 p pt + t p 1 0.
22 2 2 16 3 27 22
6 Phng trnh X 4 pX 3 + qX 2 rX + xyzt = 0 c bn nghim x, y, z, t 0. Theo nh l Rolle
th
3 q r
X3
pX 2 + X = 0
4 2 4
c ba nghim khng m. Theo b 4.35, nu ta t
q ( 3 p)2 t2 3 2 3
= 4 , suy ra q = p2 t2 , 0 t p.
2 3 8 3 4
ta c
( 43 p + t)2 ( 34 p 2t) r ( 3 p t) 2 ( 43 p + 2t)
4 .
27 4 27
Khai trin kt qu ny cho ta
1 3 1 2 8 3 1 3 1 2 8 3
p pt t r p pt + t .
16 3 27 16 3 27
4.7. Chn bin s nh nht, bin s ln nht 156
Bt ng thc ny li tng ng vi
1 4 5 3 15 8 9
p + p 3p2 + p6+ t p t 2
p 1 0,
32 16 2 9 22
hay l
1 8 9
(4.33) ( p 2)( p3 + 12p2 72p + 96) + t2 p t 1 0.
32 9 22
Ta c p 43 t 98 t. Suy ra
8 9
p t 1 p 0.
9 22
Ta cng chng minh c
n
p3 + 12p2 72p + 96 0, vi mi p 0.
Nu p 22
1 4 1 3 2
p + p 3p + p 6 + 3
15
ua
T suy ra (4.33) ng, tc l (4.32) ng.
9 . c (4.32) ta cn ch ra
1 3 1 2
p pt
8 3
t
9
p 1 0.
22 2 2 16 3 27 22
3 9 3 2 3
t2 = p p = (6 p)( p 2).
2 4 16 16
Th vo (4.34) ta c bt ng thc tng ng
1 3 8 9
( p 2)( p3 + 12p2 72p + 96) (6 p)( p 2) p+ t p1 .
32 16 9 22
1
Gin c hai v v tip tc bin i s cho ta
32 ( p 2 )
p
3 2 3(6 p)( p 2)
19p 48p 198p + 528 (6 p)(9p 22).
3
Ch rng 3(6 p)( p 2) p. Thc vy, bnh phng hai v v a bt
p
n
chng minh rng p 23 q.
x4 px3 + qx2 rx + s = 0,
x4 px3 + qx2 rx + s = 0.
links.
4.8. Bt ng thc Vornicu-Schur 158
Php chng minh bt ng thc trn rt n gin theo tinh thn chng minh
ca bt ng thc Schur. Tip theo ta s vn dng bt ng thc ny chng
minh cc kt qu khc.
Bi ton 4.56. Chng minh rng nu a, b, c dng th
a2 + bc b2 + ca c2 + ab
+ + a + b + c.
b+c c+a a+b
n
x( a b)( a c) + y(b c)(b a) + z(c a)(c b) 0,
i) a b c, v x + z y;
ii) x, y, v z l di cnh ca mt tam gic no ;
iii) ax, by, v cz l di cnh ca mt tam gic no ;
Trong nhng bi ton i xng, ta lun c th sp th t cho b s. V i
nhng bi c b s khc lin quan cng sp th t c th lun c th gii
c theo cch trn.
Bi ton 4.58. Chng minh rng nu a, b, c dng th
n
(t + 1)( a3 b + b3 c + c3 a) ab3 + bc3 + ca3 + tabc( a + b + c).
( a2 + kbc)2 ( a b)( a c) 0.
th
cyclic
cyclic
3 + n
15 + n n N
n
cng tng.
Ta c
3 + 1 4 1 3 + n 3+3 1
=ua = , lim = = .
15 + 1 16 4 n 15 + n 15 + 3 3
V q [ 41 , 31 ] nn tn ti k N sao cho
3 + k 3 + k+1
(4.35) q .
15 + k 15 + k+1
th
T bt ng thc (4.35), suy ra (15 + k )q (3 + k ) 0, hay (3q 1)[(15 +
k )q (3 + k )] 0. Nhn khai trin, ta c bt ng thc
3 + k+1 3 + 12 (k + 3)
q = .
15 + k+1 15 + 21 (k + 3)
Nhn hai bt ng thc cng chiu (4.36) v (4.37) ta c iu phi chng minh.
Php chng minh hon tt.
4.10. Dng tng cc bnh phng 161
Xt dy tng {n }nN xc nh bi
1 = 15
{n }nN = 76n 576
n+1 = + 12.
10n
n
Bi ton 4.67. Xt ba s thc dng a, b, c tha mn a + b + c = 1, chng minh
ua
rng
1 + 162( abc)2 27abc + 54( a3 b3 + b3 c3 + c3 a3 ).
Bi ton 4.68. Xt ba s thc dng a, b, c tha mn a + b + c = 1, chng minh
rng
7( ab + bc + ca)2 18abc + 27( a3 b3 + b3 c3 + c3 a3 ).
th
4.10 Dng tng cc bnh phng
Bt ng thc x2 0 l phng tin chng minh v ngun gc ca nhiu
pv
bt ng thc. Trong tit ny, ta tip tc khai thc bt ng thc ny. Ta th suy
ngh theo mt hng khc l tm mt b s p, q, r R sao cho nh gi sau y
vn l ng
n
Nh vy ta tm ra mt b s thc p, q, r tt nht c th bt ng thc
(4.38) vn ng. Vic so snh cc biu thc ng bc i xng ba bin s m
quy c v dng (4.38) l ph bin, dng khc ch l hy hu. Trong a s cc
ua
trng hp ta phi bin lun, c lng cc biu thc p, q, r. Thao tc ny l
thch thc ch yu khi gii cc bi ton bt ng thc.
Bi ton 4.69. Chng minh rng nu x, y, z > 0 th
x2 + y2 + z2 8xyz
+ 2.
xy + yz + zx ( x + y)( y + z)( z + x)
th
Chng minh. Bt ng thc ny c ngun gc t bt ng thc lng gic trong
tam gic. N c dng tng ca hai bt ng thc ngc chiu, do Jack Garfunkel
t ra l
A B C A B C
pv
S dng cc ng thc
ta c bt ng thc tng ng
f = p ( y z ) 2 + q( z x ) 2 + r( x y ) 2 ,
trong
2 2 2
p = y ( z + x) + z ( y + x) x ( y + z),
q = z2 ( x + y) + x2 ( y + z) y2 ( x + z),
r = x2 ( z + y) + y2 ( z + x) z2 ( x + y).
p q = 2xy( y x) + 2z( y2 x2 )
= 2( y x)( xy + yz + zx) 0.
n
T suy ra p q, mt khc p + q 0. Thnh th q 0. T suy ra iu phi
chng minh f ( p + q)( y z)2 + (q + r)( x y)2 0.
ua
Trong cch gii cc bi ton theo hng trn, chng ta s dng, khng
chng minh, mt s ng thc. Thnh th, cho c nh hng nhanh chng,
ta cn ghi nh mt s ng thc i xng. y l iu hn ch nht ca phng
php ny. Chng hn ng thc sau y
a 3 + b3 + c 3 a2 ab + b2 b2 bc + c2 c2 ca + a2
2
+ + .
a 2 + b2 + c 2 3 a+b b+c c+a
a3 + b3 + c3 + 3abc a2 (b + c) + b2 (c + a) + c2 ( a + b).
4.11. Chn phn t nh nht v dng Schur 164
Chng minh. Khng mt tng qut, gi s c = min ( a, b, c). S dng khai trin
n
a+c b+a c+b b c a
p( a b)2 + q( a c)(b c) 0.
a b c ab + bc + ca 5
+ + + 2 .
b+c c+a a+b a + b2 + c 2 2
4.12. Mt s kiu c lng thng dng 165
n
+ + .
ab + bc + ca a+c b+a c+b
Bi ton 4.75. Chng minh rng nu a, b, c l cc s thc dng th
1 a3
3 b
+
ua
b3
c
+
c3
a
r 4
a + b4 + c 4
3
.
Chng minh.
a pak
k , p = k = 32 .
b+c a + bk + c k
Thc vy, thay p, k vo bt ng thc, ta ch cn chng minh
a3/2 b3 / 2 c3/2
+ + = 1.
a 3 / 2 + b3 / 2 + c 3 / 2 a 3 / 2 + b3 / 2 + c 3 / 2 a 3 / 2 + b3 / 2 + c 3 / 2
4.12. Mt s kiu c lng thng dng 166
n
n gin bt ng thc v dng
(b p + c p )2 + 2a p (b p + c p ) a2p3 (b + c)3 .
ua q
b+c b2 +c2
Ta d on rng p = 2 s cho bt ng thc ng. Thc vy, v 2 2 .
Ta ch cn chng minh
1 4
t + a2 t2 at3 0,
4
hay t2 ( 12 t a)2 0, trong t = b + c.
th
Hoc ta cng c th chn b = c = 1, v sau tm p sao cho
a p 2a2p3 + 1 0.
ra p = 2.
Cng hai bt ng thc cng chiu na, ta thu c bt ng thc cn chng
minh. Php chng minh hon tt.
n
a2 + b2 + c2 = 1,
a2 p +2 + 6a p +2 + 9a2 a2 p +2 + 15a2 p .
Xt hm f ( a) = 6a p +2 15a2 p + 9a2 . Ta bit rng du ng thc xy ra khi a = b = c = d = 1, do
ta tnh o hm f ( a) v cho f ( 1) = 0. Gii phng trnh ny cho ta p = 54 .
4.12. Mt s kiu c lng thng dng 168
a2 b2 c2 2
q +q +q ( a + b + c).
a2 + 1 2 b2 + 1 2 c2 + 1 2 3
4 ab + b 4 bc + c 4 ca + a
x2 1
q x .
x2 + 1 3
4x + 1
Nu x 1
3 th bt ng thc hin nhin ng. Nu x 13 , th ta bin i n v
dng
36x4 2 ( x 1)2 (15x 4)
n
( 3x 1 ) = 0.
4x2 + x + 4 4x2 + x + 4
S dng bt ng thc trn, thay x ln lt bi a/b, b/c, c/ a, ta c
q
a2
a2 + 41 ab + b2
1
a b, q
3
ua
b2
b2 + 14 bc + c2
1
b c, q
3
c2
c2 + 14 ca + a2
1
c a.
3
th bt ng thc sau ng
4x3 3 2
3 3
5x2 1
x +1
128x9
f ( x) =
( x3 + 1)(5x2 1)3
Ta c
384x8 (1 x)(2x2 3x 3)
f ( x) =
( x3 + 1)2 (5x2 1)4
3 + 33
f ( x) = 0 x = 1, x=
4
4.12. Mt s kiu c lng thng dng 169
3 + 33
D dng xc minh c rng f ( x) > 0 vi 1 < x < 4 , f ( x) < 0 vi
1 3 + 33
5
< x < 1 v x > 4 , th
n o 1
f ( x) min f (1), lim f ( x) = 1 x
x 5
n
Bi ton 4.82. Cho n 3 s thc khng m a1 , a2 , ..., an tha mn
a1 + a2 + + an
ua = r, v max{ ai } (1 r2 )/2r
n
chng minh rng
n
1 n
1 + a2
1 + r2
.
i =1 i
r+x
(4.40) (r x ) + k 0.
(1 + r2 )(1 + x2 )
Ta cn chn k sao cho x = r l mt nghim ca a thc trong du ngoc vung,
t k = 2r/(1 + r2 )2 , ta vit (4.40) di dng tng ng
(r x)2 (2rx + r2 1) 0.
Chng minh. Xt hm s f ( x) = x2 + 1 2x + 2 1 ln x vi x > 0. Ta
2
c p
( x 1) 2x2 + x 1 2x2 2( x2 + 1)
f ( x) = p .
x 2( x2 + 1) 2x2 + x2 + 1
f ( x) = 0 x = 1
Qua 1 th f ( x) i du t dng sang m nn
f ( x) f (1) = 0 x > 0
hay
p
1
x2 + 1 2x 2 ln x x > 0.
2
n
S dng bt ng thc ny cho n s a1 , a2 , . . . , an ri cng li, ta c
!
n q n ua
1
n
a2i + 1 2 ai 2 2 ln ai
i =1 i =1 i =1
n
1
n
= 2 ai 2 ln( a1 a2 an ) = 2 ai
i =1 2 i =1
a2 + b2 + c2 + d2 = 1,
1 1 1 1
+ + + + 8( a + b + c + d) 24.
a b c d
Chng minh. Tm k sao cho
1 1
+ 8a 6 + k a2 .
a 4
4.12. Mt s kiu c lng thng dng 171
Ta cn chn k sao cho biu thc trong ngoc vung nhn a = 21 lm nghim, t
ta c k = 4. Vi k = 4, bt ng thc (4.41) tng ng vi (1 a)(2a 1)2
0. iu ny hin nhin ng vi 0 < a < 1. S dng lin tip bt ng thc ny
bn ln, ta c iu phi chng minh. 9
Bi ton 4.85. Xt ba s thc dng x, y, z, chng minh rng
s r s
16x 16y 16z
1+ + 1+ + 1+ 9.
y+z z+x x+y
n
Chng minh. Khng mt tng qut, ta c th chn x + y + z = 1. Ta s chng
minh rng r ua 16x
1+ 1 + 2x.
1x
Bnh phng hai v bt ng thc ny, nhm nhn t chung, vi lu rng
x 31 l mt nhn t, ta thu c bt ng thc tng ng x( x 31 )2 0.
Lm hai bt ng thc tng t, cng chng vi nhau ta s c ngay iu
phi chng minh.
th
Bi ton 4.86. Xt bn s thc khng m a, b, c, d, chng minh rng
a3 1
( a + b )( a + c )( a + d )
.
2
cyclic
pv
Chng minh. Li gii ca Naoki Sato. S dng bt ng thc gia trung bnh
cng v trung bnh nhn, ta c
a+b+a+c+a+d 3 b+c+d 3
( a + b)( a + c)( a + d) = a+ .
3 3
Do
a3 a3
3 .
( a + b)( a + c)( a + d) b+c+d
a+ 3
9 Cng c dng ny, bt ng thc sau y cht hn v cha gii quyt ngay c theo cch trn
Ta s chng t
3
2x 1
x
x+2
n
27
vi mi x [0, 4].
iu ny l bi v
x
x+2
ua
27
3
2x 1
=
2( x 1)2 ( x2 + 6x + 4)
27( x + 2)3
,
a1 + a2 + + an = 1,
1 1 1
q +q ++ p
na21 a1 + 1 na22 a2 + 1 na2n an + 1
1
n 1 + ( a1 + a2 + + an ).
n
(nx 1) x (nx 1) x
.
(1 + nx2 x + 1) nx2 x + 1 (1 + nx) nx
n
i =1 na2i ai + 1 n i =1
a2 + b2 + c2 = 1,
2 1 2 1
g( x) = k x+ + l .
3 3 3 1x
Thay gi tr x = 13 vo g( x) ta c l = 94 23 k. Li thay l vo g( x) g( x) ch cn
ph thuc vo k. Lc ny ta ch cn chn k sao cho 21 l mt nghim ca
4 1
k = 0.
9 1x
T ta chn c k = 92 , v l = 14 . Vy ta c nh gi sau
1 9 2 1 1 1 3
x x + .
1x 2 9 4 3 2
n
Khai trin v rt gn cho ta
1 9 1 13 1
x2 x + , vi mi 0 x .
ua
1x 2 4 12 2
18( a2 b2 + b2 c2 + c2 a2 ) ( ab + bc + ca) 5.
th
Vit bt ng thc ny di dng ng bc
18( a2 b2 + b2 c2 + c2 a2 ) 5( a2 + b2 + c2 )2 + ( ab + bc + ca)( a2 + b2 + c2 ).
5 ( a 4 + b4 + c 4 ) + a3 (b + c) + abc( a + b + c) 8( a2 b2 + b2 c2 + c2 a2 ).
cyclic
a4 + b4 + c4 + abc( a + b + c) 2( a2 b2 + b2 c2 + c2 a2 ).
a2 + b2 + c2 + d2 = 1,
Chng minh. T gi thit d dng suy ra max( ab, bc, cd, da) 12 . ng thc xy
ra khi mi trong bn s bng 21 nn ta cn chn k, l sao cho
1 1 1 4 1
k x2 +l x + , vi mi 0 x .
1x 16 4 3 2
Bin i bt ng thc ny v dng
1 3 1 3 1
x k x+ + l 0.
4 4 4 4 1x
n
vo g( x) th g( x) ch cn ph thuc k, v ta c th vit bt ng thc di dng
ua 1 2 9 1
x k 0.
4 16 1x
9 1
Chn k sao cho 16 p 1 x 0 vi x 12 . T ta chn k = 32
9 . Suy ra l = 0. Vy
1 32 2 1 4
x + .
1x 9 16 3
Rt gn v phi cho ta
th
1 32 2 10 1
x + vi mi x .
1x 9 9 2
By gi s dng bt ng thc ny chng minh bt ng thc ban u. Ta
ch cn chng t
pv
32 2 2 40 16
( a b + b2 c 2 + c 2 d 2 + d 2 a 2 ) + .
9 9 3
Lu rng a2 b2 + b2 c2 + c2 d2 + d2 a2 = ( a2 + c2 )(b2 + d 2 ), theo bt ng thc
gia trung bnh cng v trung bnh nhn, ta c iu phi chng minh. 10
Bi ton 4.90. Cho ba s thc khng m a, b, c tha mn
a + b + c = 1,
chng minh rng
1 1 1 27
+ + .
1 ab 1 bc 1 bc 8
10 Bn Trn L Bch c a ra cch gii n gin na bng vic s dng trc tip nh gi sau y
1 4 32 1
+ a2 b 2 .
1 ab 3 9 16
4.13. c lng qua tam thc bc hai 176
Chng minh. T gi thit bi ton ta c max( ab, bc, ca) 14 . ng thc xy ra khi
mi s bng 31 . Do , ta cn tm k, l sao cho
1 1 1 9
k x2 +l x + .
1x 81 9 8
Ta tm c h thc lin h l = 81 2
64 9 k, v chn c l =
57
64 , k= 27
16 . Cui cng
chuyn bi ton cn chng minh v dng
n
By gi p dng b 4.35, ta c iu phi chng minh.
Bi ton 4.91. Cho bn s thc khng m a, b, c, d tha mn
1 1 1 1 32
+ + + .
1 abc 1 bcd 1 cda 1 dab 7
th
Chng minh. T gi thit suy ra
1
max( abc, bcd, cda, dab) .
3 3
Ta cn chn k sao cho biu thc trong ngoc vung nhn 8x 1 lm nhn t.
Mun vy, k = 7(1 x64
)( 8x+1)
, vi x = 18 . T suy ra k = 256
49 . Vi gi tr ny ca
k ta thu c bt ng thc
1 8 256 1
(4.42) + x2 .
1x 7 49 64
4.13. c lng qua tam thc bc hai 177
1
( abc)2 + (bcd)2 + (cda)2 + (dab)2 .
64
y chnh l bt ng thc ??. Php chng minh kh n gin bng cch nhm
v s dng bt ng thc gia trung bnh cng v trung bnh nhn.
Bi ton 4.92. Xt bn s thc khng m a, b, c, d tha mn a + b + c + d = 1,
chng minh rng
1 1 1 1 1 1 96
+ + + + + .
1 ab 1 bc 1 cd 1 da 1 ac 1 bd 15
n
Chng minh. T gi thit bi ton, ta c max( ab, bc, cd, da) 41 . ng thc trong
bt ng thc cn chng minh t c khi mi s bng 14 . T , ta ngh ti
ua
la chn k, l sao cho
1 1 1 16
k x2 +l x + .
1x 256 16 15
1 1 2 9 123201
pv
x + x+ .
16 x 2700 2430 131220
Bn c t hon thnh bi ton ny, coi nh mt bi tp.
x xp
p .
x + yp + zp
p
x+ ( x + y)( x + z)
n+1 n+1
Bi ton 4.95. Xt n 3 s thc khng m a1 , a2 , ..., an , vi r = n1 , v p = n
th chng minh rng
p
a1 a1
q p p p.
a21 + r( a2 + a3 + + an )2 a1 + a2 + + an
n
Bi tp chng 4
ua
Bi ton 4.97. Chng minh rng nu x, y, z 0, th
( x3 + y3 + z3 xyz)3 ( x3 + y3 )( y3 + z3 )( z3 + x3 ).
ab + bc + ca + abc = 4,
th
chng minh rng
a3 + b3 + c3 + 13abc 16.
Bi ton 4.99. Cc s thc a, b, c tha mn
pv
a + b + c = 2, v ab + bc + ca abc 1.
1
(1 a) yz + (1 b) zx + (1 c) xy ( ax + by + cz)2 .
4
Bi ton 4.100. Chng minh rng vi mi s thc a, b, c th
(2a + b + c + d)2
(b + c + d)2 + a2
10.
cyclic
a4 b4 c4 a 3 + b3 + c 3
+ 2 + 2 .
b2 + bc + c 2 c + ca + a 2 a + ab + b 2 a+b+c
4
a3 + b3 + c3 + abc + k[( a b)2 + (b c)2 + (c a)2 ].
n
27
Bi ton 4.105. Chng minh rng nu a, b, c 0, th
8
27
ua
( ab + bc + ca)3 ( a2 + bc)(b2 + ca)(c2 + ab)
1
64
x2 y2 z2 4xyz 3
+ 2 + 2 + .
x2 + xy + y 2 y + yz + z 2 z + zx + x2 ( x + y)( y + z)( z + x) 2
th
Bi ton 4.107. Chng minh rng nu x, y, z, t 0 th
3/4
3x 4x
.
pv
y+z+t x+y+z+t
x + y + z = 1,