Nghien Cuu Doi Chieu Cac Ngon Ngu - Le Quang Thiem

DAI HOC QUOC GIA HA NOI TRUONG DAI HOC KHOA HOC XA HOI & NHAN VAN GS. LE QUANG THIEM NGHIEN CUU DOI CHIEU CAc NGON NGU (In lan thit 2) NHA XUAT BAN DAI HQC QUOC GIA HA NOILoi néi MYC LUC ddu Phén mot: DAN LUAN Chuong I M6 déu (Luge khdo tién trinh) . Su xuét hién 1 2. Thai ky dau 3. Thdi ky thir hai 4. 5, 6. 7, 8 . Thdi ky thit ba . Nhing biéu hién gin day . Nhan té ndi tai cia su phat trién . Cc téc dong qua lai . Trién vong Chuong I] Nhiing tién dé ty luan | 3. 4. 5, 6. 7. (Cac phan gidi cht yéu) . Vé déi tugng, nhiém vu, pham vi nghién ctu . Ngon ngif hoc so sénh - lich sir . Ngon ngit hoc khu vuc (ngit vuc hoc) . Loai hinh hoc . Ngon ngit hoc déi chiéu |. Noi dung thuat ngit Pham vi,giéi han nghién ctu Trang 27 27 29 31 33 35 36 42Chuong lil Nhing tién dé ty tua 48 (M6t s6 quan hé quan treng) 1. Quan hé chit yéu véi loai hinh hoc 48 2. Quan hé chit yéu vi ngén ngét-hoc tam ly 50 3. Quan hé vdi ng6n ngit hoc xa hoi 33 4. Quan hé véi ly luan va thuc tién dich thuat 56 5. Quan hé véi ngit phdp tao sinh 65 6. Quan hé véi viéc khdc phuc 185i trong khi hoc va sit dung ngoai ngit 67 Phén hai: NGHIEN COU DOI CHIEUNGU AM AM Vi 71 Chuong IV. Béi chiéu nguyén Gm Viét - Anh 1 1. Dat vin dé n 2. Co sé d6i chiéu ngit am am vi, coquan cduam = 72 3. Co sé xéc dinh nguyén am vé mat ng amhoc 75 4. Co sé xéc dinh céc am vé mat 4m vi hoc 77 5. Hinh thang nguyén am chudn 80 6. D6i chiéu nguyén am Viet - Anh: ‘86 luong va dic diém 82 7. Miéu ta d6i chiéu mt s6 am cu thé 7 87 8, Nguyén am va chit viét Viét - Anh 92 Chuong V D6i chiéu phy Gm Viét - Anh 95 1. Mé dau 95 2. Co sé xdc dinh phu am vé mat ngit 4m hoc 96 3. Sé luong va cdc loai phu 4m trong tiéng Viet - Anh 99 4, Miéu ta d6i chiéu mot sé am cu thé Vit- Anh. 1035. Tuofig img phu am chit viét trong tiéng, Viet - Anh Chuong VI D6i chiéu &m tiét Viét - Anh 1 2. 3. 4. 5. . Dat vin dé . Am tiét va vi tri cita n6 trong hai ngon ngit . Ban chat cia am tiét . Dac diém cau tnic am tiét Viét - Anh . Su thé hién céc dang am tiét Viét - Anh. theo luge dé. 6. Am tiét phy am Chuong VII D6i chiéu hién tugng 1 2. 3, ng6n diéu Viét - Anh . Dat van dé . Doi chiéu thanh diéu, trong am . Trong am __ Phén ba: NGHIEN COU DOI CHIEU HINH V] Chuong VII B6i chiéu hinh vi vé mat cGu tgo NAWRYNE Nhan xét mé dau ... Vj trf ca hinh vi trong céc don vi ng6n ngit D6i sinh vai cach hiéu vé hinh vi . Dac diém cita hinh vj tiéng Viét |. Céch hiéu rong va hep vé hinh vi . Dac diém phan loai hinh vi . “Hinh vi tir ph4p” va “hinh vi cui phép” Chuong IX ®6i chiéu hinh vi vé mat hogt déng 1. Dat van dé 2. Céc dang t6n tai cia hinh vi 105 108 108 108 109 114 116 123 125 125 125 132 135 135 135 137 139 149 150 153 157 157 1573. Céc thuéc tinh khéc nhau cia hinh vi 4, Dac diém hoat dong 5. Déi chiéu biéu hién nghia ngit phép _va pham tri ngit phép 6. Dac diém don nghia, da nghia, d6ng am, déng nghia hinh vi 7. Tiéu két Phdn bon: NGHIEN CU 86! CHIEU CAU Chuong X Co 86, nhing binh dién déi chiéu cau 1. Vi tri cita vige d6i chiéu cau - 101 2. Mot vai co sé lam ché dya cho nghien citu doi chiéu cau - loi Vigt- Anh 3. So luge vé mét vai binh dién d6i chiéu cau Viet - Anh Chuong XI. DSi chiéu khu6n hinh cau va thanh phén cau Viét - Anh 1, Thanh phan va khuon hinh cau 2. Déi chiéu thanh phan cau Viét - Anh Chuong XII. D6i chi€u cau nghi van va cau phd dinh Viét - Anh | 1. Cau héi va cdc loai cau hoi Viet - Anh 2. Mots6 tong déng va dj biét cau hoi Viet - Anh 3. Cau pha din va cdc loai cau phi dinh Viet - Anh 4. Dac diém cau phi dinh Viét- Anh 161 162 168 171 172 173 173 173 174 187 198 198 205 221 . 220 229 239 240Phan nam: NGHIEN COU B61 CHIEU TE VANGHIA = 253 Chuong XII Tht nghiém nghién ctu déi chiéu ti vung - ngit nghia 253 i. Gidi han khdo sét 253 2. Tai ligu nghién ctu 255 3. Két qua déi chiéu binh dién tir 255 4, Két qua d6i chiéu binh dién nghia 257 5. Két luan so bd 265 Chuong XIV. Béng Gm gilia céc'ngénngit 267 1. Nh&n xét chung 267 2. Cac biéu hién déng 4m gitta céc ng6n ngit 268 3. Céc binh dién déng 4m 269 4, Céc dang thé hien déng am tir 2 5. Dac diém ciia su thé hién déng am 6 cdc ngon ngit 2714 6. Déng am trong cdc ng6n ngit c6 quan hé xa - gan vé ngit hé va loai hinh 279 Chuong XV Tuong déng ngitnghia 6 cc ngénngit 282 1. Nhan xét chung ‘ 282 2. Don vi tuong img 283 3. Tuong duong 287 4, Déng nghia 292 5. Tuong déng va di biét 294 6. Mot s6 di biet ngit nghia khai quét 294 Chuong XVI. D&c trung hién tung da nghia 302 1. Hién tuong da nghia, tit da nghia 302 2. Mot céch hiéu tiy da nghia 303 3. Mot vai dac diém cita tir da nghia tiéng Viet 3054. 5, 6. 7. 8. . Dac diém binh dién néi dung da nghia . Co cdu nghia déng dai . Co cfu nghia lich dai . Phan ly da nghia thanh tir déng 4m . Tén ti cdc nghia trong tir da nghia Phdn su: PHUONG PHAP NGHIEN COU BOI CHIEU Chuong XVII Phuong phap, thi phép wn 4. 5, TALI nghién citu déi chiéu (Thay két luain) . Nhan xét chung vé vi trf, vai rd cua phuong phép nghién ctu . Phuong phép luan, phuong php, thi phdp . Phuong phdp déi chiéu trong cc phuong php co ban cia ng6n ngit hoc M6ét s6 dac diém chit yéu cia phuong phap d6i chiéu : - Mot vi du minh hoa them IEU THAM KHAO CHINH 309 311 315 317 319 321 321 323 325 331 344 353LOI NOI DAU Médy chuc nam trd lai day, nghién citu déi chiéu cdc ngon ngit duoc nhiéu ngudi chit 9 va trd.thanh mot phan nganh phat 1rién manh trong ngon ngit hoc hién dai. So di nhue vay la vi mot * mat, nb gop phan dap ing nhiing doi hdi cita IY ludn ngon ngit hoc trong giai doan méi va mat khdc, né cho phép dua nhitng tri thitc ngén ngit hoc vao nhiing ting dung réng rdi, thiét thyc. Tit truéc dén nay, b6 mén Ngén ngit hoc thudc Khoa Negit van, Trudng Dai hoc Téng hop Ha Néi va nay la bé mén Ngon ngit hoc déi chiéu thugc Khoa Ngon ngit hoc, Truong Dai hoc Khoa hoc Xa hoi va Nhdn van thong chi 9 cung cdp nhiing kién thite co ban, hién dai ca ngén ngit hoc cho sinh vién. Tap sdch nay duoc bién soan dua trén co sd yéu cau chung dé. Tap sich tap hop cac bai gidng ma tdc gid d@ trinh bay cho sinh vién cdc lép ndm thit IV chuyén nganh ngén ngit trong nhiing ndm hoc 1980 - 1982, 1985 - 1986 va cho nghién citu sinh tit nhiing ndm 90 trd lai day, mét sé phdn ciing da dugc trink bay trong céc xémina vé Ngon ngit hoc so sdnh va Logi hink hoc dugc 16 chite tai truong Dai hoc Téng hop-*LIMEN OKHRITXKI, Xéphia, Bungari 1984 - 1985 khi téc gid con thuc tap 6 do. Muc dich ciia séch 1a trén co sd nhiing tri thite ca Ngon ngit hoc dai cuong cung cdp cho sinh vién nhitng hiéu biét cdn yéu vé Ngon ngit hoc doi chiéiu, chi ra m6t so binh dién, mot so’ 9vdn dung vao cdc nghién citu cu thé cing nhut gidi thigu mét s& gidi thuyét vé cdc thi phdp, phuong phdp thudng dug sit dung trong phan nganh nghién citu nay. - Tép sdch duoc bo cuc nhut sau: Phén mét la phén nhdp mon, cung cdp nhiing hidu biét chung, dai cuong. Chuong I md ddu danh cho viée diém qua mét s6 nét trong lich sit nghién citu. Chuong I va chuong II] néu lén nhiing tién dé I ludn cho phép xem xét nghién citu doi chiéit nhut mot phan nganh déc Idp, trong 6 chuong II néu lén céc phan gidi chi yéu va chuong Il lam néi r6 céc quan hé bién ching trong qué trinh phat trién. Tit phan hai cho dén hét phdn nam danh cho thit nghiém nghién citu di chiéiu mt s6 binh dién ctia cdc cdp dé ngén ngit. Phan hai (phdn méi bé sung trong ln tdi ban) gom céc chutong IV, V, VI, VII dank cho nghién citu déi chiéu ngit am am vi. Phan ba gém cdc chuong VII, IXdanh cho nghién citu doi chiéu hinh vi. Phdn bén (phdn mdi bd sung ldn tdi ban) gdm cdc chuong X, XI, XH danh cho nghién cttu d6i chiéu cdu. Phdn ném gdm cde chuong XII, XIV, XV, XVI danh cho nghién citu doi chiéi tit va nghia. Phan sdu cé chong XVII, danh cho gidi thigu phuong phap, thi phap nghién cite doi chiéu. Do hoan canh lich sit hinh thanh cia cong win, tai liéw ngén ngit dua vao phén, tich doi chiéu voi tiéng Viée lite ddu la tiéng Bungari, tiéng Nga. Dé théa man yéu cdu déc gid trong tinh hink mdi, tai liéu ngon ngit déi chiéu trong cdc chuong bd sung la tiéng Anh. Ching t6i cho rang sit thay déi nay la mét co gdng cdn thiét va véi tinh chdt cia cong trink cang tang thém tinh da dang va sit hitu ich ma chiing ti hudng ti. Vé phén tai liéu tham khdo, Idn nay ching téi cling cung cp ddy dik chit khong chi ld tai ligu tham khdo chink nluc trong lan xudt ban trutéc. 10Céc ky hiéu ngit dm ding trong cdc chuong doi chiéu ngit am ching 16i ding cach ghi dim quéc té, déng thoi ciing git nguyén cach ghi,cita céc tée gid nguoi Anh da sit dung trong -cong trinh ctia ho dé tién theo déi. Dang If ra ngon ngit dugc dua vao déi chiéu nluc tiéng Bungari, tiéng Nga phdi duge giit nguyén dang chit viét cdc ng6n ngit dé. Song vi khé khdin khong thé khdc phuc duge nén ching 16i chon céch chuyén qua van ty Latinh tat cd. Trong thoi gian hodn thanh tdp sdch, chiing ti d@ nhan duge sit dong vién cé vit cia nhiéu ban déng nghiép xa gan. Dac biét, GS. TS. Nonna Xtankiévich dd danh thi gig doc ban théo va déng gop nhiéu ¥ kién quy bau. Ching tdi cing dé nhan duoc nhiéu ¥ kién gitip da cia déng chi Luong Van Dang va déng chi Vii Thuy Anh khi bién tap cudn sdch. Lan tdi ban nay lai nhdn duge sit gitp dé nhiét thank cia GS. TS. Dink Van Ditc, TS. Pham Thanh Hung, TS. Pham Ngoc Tram va BIV Dinh Xudn Anh. Nhan déy, chiing toi xin ngd.loi cdm on chan thanh cia chiing 16i. Ha Néi, thing 8 /1988 va 2004 Tac giaPhan mét DAN LUAN Chuong I M6 dau (Luge khdo tién trinh) Nhing nghién ctu déi chiéu dau 'tién trong ng6n ngit hoc xuat hién tir rat lau. Ndi 1 hon ca 1a vao thdi ky 06 nhiéu phat kign méi vé-dia ly, thoi ky hinh thanh nhiéu quéc gia, dan toc doc lap, thdi ky phat trién manh vé khoa hoc k¥ thuat, va dac biét 1a i nhiing nam 70 tré lai day. Cé hang loat nguyén nhan thc day sw ra ddi va phét trién loai nghién citu nay, trong dé cé thé ké ra mot vai nguyén nhan cha yéu sau day: Nguyén nhdn bén ngodi: \- Sy phat hién ra nhiéu ving dat, nhiéu cong déng dan toc méi, nhiéu quéc gia doc lap duge: hinh thanh va di kém theo d6 Ja nhiéu ng6n ngit duge phat hién, nhiéu ng6n ngit c6 duge vi tri xing dang cla né ma trudce dé Khong hé c6; 2- Lugng th6ng tin thanh van va sv giao lu cia cde nén van minh, van hod thanh van tang len véi mot téc do dang ké. Diéu nay dua dén nhiing ddi hoi to én cha viéc hoc va 13day ngoai ngi, cia viéc gidi quyét tinh trang song ngit, viéc xay dung co s6 ly lan va gidi quyét cong viéc dich thuat va hang loat cong viéc thuc té ngon ngit khéc. Cée nguyén nhén thudc vé ndi b6 ngon ngit hoc cé thé ké: 1- Kha nang to Ién cia con ngudi ndi chung va céc nha ngit hoc n6i ring da phat hién va bao quét mét hic nhiéu ngon ngit khdc nhau; tim hiéu, gidi quyét né theo nhiing muc dich, dinh huéng xdc dinh; 2- Céc phan tich, ly gidi “don ngit lan” di dat nhiéu thanh tyu to 1én van khong thé tién xa hon néu khong phat trién cdc nghién ciu ly gidi “da ngit lun”, mot su nghién cttu ly giai c6 site bao quat sau rong hon nhiéu; 3- Nhu cdu két hop cia nhiing nghién citu ly luan va gidi quyét nhing nhiém vu cu thé, truc tigp trong noi bo ngon ngit hoc. Chinh nhing nguyen nhan va ciing 1a nhiing ddi hdi chinh yéu trén da tao ra cdc tién dé thuc t€ cho sua ddi va phat uién cha ngon ngit hoc déi chiéu. Cho dén nay, nhin mot cach téng quat, nghién ctu doi chi€u cdc ngon ngit cé thé chia thanh 3 théi ky phat trién véi cdc dac diém nhu sau: 2. Thai ky dau ‘Thi ky nay, cdc cong trinh nghién cifu d6i chiéu tieu biéu Ia cdc tir dién da ngit c& ldn. Truéc hét can phai ké dén cudn “Tit vung so sénh cdc ngén ngit va phwong ngi?’ cha Panlat. Day 1 mot bd suu tap déi chiéu tir vung dé sO cdc ngon ngit va cdc tiéng dia phuong, xuat ban lan dau vao nhiing nam 1787 - 1789. BO suu tap duge bé sung dan va dén lén xuat ban lan thit hai, vao nam 1791 thi bao gém 272 ngon ngit thudc bén dai luc: A, Au, Phi, My. Cing thdi va cing loai hinh véi cong trinh cia Panlat 14 cu6n “Tht muc vé cdc ngén ngit da biét va cdc nhan xét ve nhiing gidng nhau va khde nhau giita ching” cha hai téc gid Evang va Pangdu. Sau dé it lau, vao nhiing nam 1806 - 1817, hai 14hoc gia ngudi Difc da lai cho xuat ban cong trinh “Ngén ngit hoc dai cuong cé thi du minh hoa tit 500 ngon ngit va phucong ngit”. C6 thé néi ring, nhimg bé suu tap va nghien cttu dé so din trén da thuc hién cdc déi chiéu tir vung cla hang tram ngon ngit thudc vao nhing khu vuc dia ly khéc nhau, ciia cdc ngon ngi rat xa nhau vé ngit hé, loai hinh va c4c quan hé tiép xtic khu vuc, van hod, lich sit. Nhiing bo suu tap ti vung d6i chiéu nhu vay cé mot thdi da 1a nhiing bang tra cfu vo cling quy gid, 14 cdm nang dua dudng gitp ngudi ta di tir dia ban nay dén dia ban khéc, xam nhp vao cudc s6ng ciia céc cong déng ngudi xa Ja ma néu thiéu loai cong cu nay thi khé ldng cé thé ti€p xtic dugc. © dia hat ngtt ph4p, cong trinh cé lién quan dén nghién citu 46i chiéu céin nhic dén 1a cuén ngit phép Port-Royal. Thuc chat cuén séch 1A mot cuén ngit ph4p ly thuyét. N6 duo xay dung trén co sé phan tich d6i chiéu céc tiéng Hy Lap cé, tiéng Do ‘Thai c6 véi ting Latinh va tiéng Phap. Phan tich ky, cudn séch Khong han 1a mot ngit php déi chiéu theo dting nghia day di ciia né ma thién vé mot ngit phép logic loai hinh, vi rang nhiém vu cia cuén sdch 1a x4c lap nhiing co sé logic, nhiing c4i chung nhét vé mat luan ly thudng gap 6 céc ngon ngi. Nhiing céi chung nhat ma ngit phdp chi ra lai khong hin IA thudc vé quy téc sit dung cdc ng6n ngit cu thé ma 1a cdc quy tac logic. Ngi-phap Port-Royal v6 tinh da di dén déng nhat logic va ngit phép. Nhu da biét, logic 14 quy tac suy luan chung nhat, phé bien nhat cho toan thé loai ngudi, cdn ngit ph4p ben canh céi chung cdn cé céi rieng céa timg ngon ngit cu thé. Cai chung cia ngit php va cdi chung cita logic ciing khdc nhau vé ban chat. Vi vay ngudi ta cé thé xc lap mot ngét phdp chung cla nhiéu ngon ngi trén co sé Port-Royal [8 tén mot tu vién gan Pari. Noi day c6 thai 1a trung tam khoa hoc va sido duc Phap. : 15so sanh di chiéu co cdu va hoat dong ngit phép cia’ching; song tuyét nhién céi chung, c4i giéng nhau cia ngit phép cdc ng6n ngit khong déng nhat véi logic. Déng nhat hay lén Ion logic véi ngit phdp 14 mét sai lam cé tinh nguyén tac can trénh. Vao thdi bay gid, hinh miu ngit ph4p Port-Royal da dugc du nhap vao nhiéu nuéc. Tiéu biéu cho anh huéng cia ng phép nay & Nga la cuén “Ngit phdp triét hoc dai cong” cla NL Jatvinski (1810) va sau d6 1a cudn “Khdi luge vé ngit phdp dai cong” cha L.G. Jacop (1812). Mac dau cé nhimg han ché cing loai nhu da chi ra 6 ngit php Port-Royal, nhiing c6ng trinh vita néu da tao ra mot anh hung kha tot cho viéc thtic day cdc nghién citu d6i chiéu ng6n ngit. 3, Thoi ky thir hai ‘Thoi ky thit hai cla su phat trién nghién ctu déi chiéu 18 thdi ky cita ng6n ngit hoc so s4nh - lich sit va triét hoc ngon ngit thé ky XIX. Nét dac trung cia thdi ky nay 14 nghién cttu déi chiéu bi cuén hut va hoa Jin vao dong théc nghién ctu so sénh - lich siz. Nhiing nghién cfu ly luan va nhiing van dung thyc-tién rong 16n cia n6 van dugc tién hanh, song chi déng vai trd hé tro. Trong giai doan nay, ranh gidi gitta cdc loai nghién ctfu so sénh - lich sit, loai hinh, d6i chiéu chua thuc su duge phan biét rach roi. Dan dan vé sau ngudi ta méi x4c dinh dugc mét su phan gidi c6 ¥ thc. Chinh nhiing tri thiic vé phan ky lich sit ngon ngit hoc néi chung va ngOn ngit hoc so san - lich sit, loai hinh hoc néi riéng da cho thay 16 diéu d6. Chang han nh nhiéu nha nghién ctu da chi rd rang, mai dén nira dau thé ky XIX ng6n ngit hoc méi duge téch ra thanh mot nganh khoa hoc doc lap nhd su phat wién manh mé cla ng6n ngit hoc so sanh - lich sir. Song ngén ngit hoc so s4nh.- lich sit ciing thé hién su khdc nhau_ 6 3 thoi ky phat trién: Thdi ky dau khodng tir nhig nam 1816 - 1870, thoi ky 16thir 2 khoang tir 1871 - 1916 va thdi ky thé 3 1a ti 1917 dén nay’, Niu vay 1 dén nita cudi thé ky XIX, ngon ngit hoc so sdnh - lich sit’ méi xéc dinh duge pham vi, d6i tugng, phuong phap nghién ctfu riéng dé tré thanh mot phan nganh déc lap theo nhu Idi nhan xét cia Angghen: “Ngon ngit hoc so sanh - lich sir c6 duoc cAi nén tang “lich sit” cla n6”. Nghién cxtu doi chiéu trong quan hé véi nghién ctfu so sénh - lich sit va loai hinh 6 giai doan dau cia su phat trién ngén ngit hoc da gép phan vio céc nghién ctu so sénh chung nhiéu ngon ngtt ma khong phan biét 6 18 so sdnh phé hé, loai hinh hay d6i chiéu. 4. Thoi ky this Buéc vao dau thé ky XX, ngon ngit hoc da phat trién manh mé véi nhiéu khuynh huéng da dang cia ngon ngit hoc miéu ta. Hoan canh xa hdi ciing cd nhiing thay déi quan trong, dac biét 1a sau hai cudc thé chién. Nhiéu quéc gia gianh duoc doc lap dan téc. Sy giao luu kinh té, khoa hoc, k¥ thuat dugc mé rong. Yéu cdu hiéu biét, sit dung nhiéu ngoai ngit tang len... Nhiing nhan to nay Jam cho ngon ngit hoc déi chiéu cé tién dé x4 hoi dé phat wién. Vi vay, nhiing cong trinh nghién cu tré len phong phi hon. Khuynh hudng chung 1a nghién cfu d6i chiéu gin nhiéu véi cc nghién citu miéu ta va loai hinh hodc cau tric. Né kh6ng chi huéng vao ly luan ma chi ¥ nhiéu dén thuc tién van dung. Thuéc vao loai nhiing céng trinh nghién ctu déi chiéu miéu tA 6 cuén “Thit nghiém mot ngit phdp doi san dai cuong tiéng Nga” cha LI. Davuddp va nhiéu cuén ngit phap déi s4nh khéc. Song cé thé ndi cuén “Negit phap tiéng Nga doi chiéu véi tiéng Udobéch” cha ED. Polivanép (xuat ban 1918 va 1933) 1A mot mau muc dién Xem V.L Gheoghiep, Nghién citu vé ngéu ngit hoc so sduh - lich sit, Matxcova, 1958. 17hinh. Trong céng trinh cia minh, Pélivanép mé td cdc quy tic _ ngit php tiéng Nga trong su d6i sénh nét ging va khdc 6 céc pham tri tuong tmg véi tiéng Udobéch. Thong qua lang kinh di chiéu nhing nét chung va riéng & c& hai ngon ngit déu duoc chi 16. Diéu d6 gitip cho ngudi doc thay 1 miic d6 phé bign va loai biét cia méi pham tri trong ng6n ngét cu thé, chi din nhing diém “manh” va “yéu” ma mot ngudi néi ngon ngé& nay chuyén qua néi ngon ngit khéc c6 thé gap phai. Cong trinh ‘cia Polivanop 1a cong:trinh nghién ci doi chiéu song song. Cac hién tuong, pham tra cha eA hai ngon ngit déu duoc chi ¥ Lam sang to. C6 mét sé c6ng trinh ché ¥ nghién ctu nhing nét dic trung, khdc biét cha ng6n ngit nay trong déi sénh voi ngon ngit kh4c. Thudc loai nay phai ké dén cong tinh cia S. Balli “Ngon ngit hoc dai cuong va mét sé vdn dé tiéng Phdp” (xuat ban 1932). Trong téc phdm cia minh, nha ngén ngit hoc danh tiéng Saclo Bali da chi ra hang loat nét dac trung ciia ting Phap thong qua su d6i chiéu véi tiéng Ditc. Cong tinh da c6 mot téng vang 1dn. N6 kh6ng chi néu lén nhing dac diém ciia tiéng Phdp trong d6i chiéu voi tiéng Dic ma cdn ban vé mét sé van dé ly luan dai cuong mai dén ngay nay van con gid tri. Nhiing nghién ctu déi chiéu gan v6i nghién ctu loai hinh nhim phuc vu cho viée phan loai loai hinh, tiéu loai hinh va nhiéu muc dich thiét thuc khdc 1a hang loat cong trinh cia céc nha ng6n ngit hoc Xéviét. Ching han, cdc c6ng trinh cia V.G. Gac déi chiéu tiéng Nga v6i tiéng Php, ca Krusennhitskaja 46i chiéu tiéng Nga v6i tiéng Dec v.v..., va gin day 1a hai cong 8. Balli, Ngon ngit hoc dai cwong va ingt sé’ van dé tiéng Phdp, ting Phap - 1932, iéng Nga - 1955. 18tinh di chiéu tiéng Nga véi tiéng Anh cha D.A: Arakin va LG. Cosevaia, Ju.A. Dubopxki"”. ; Céc nghién citu d6i chiéu khong chi két hop v6i miéu ta va loai hinh ma cdn cé thé ket hgp véi so sdnh - lich sit. Thudc loai nay cé thé ké cong trinh cha O.V. Txatrencé “Nhitng vdn dé nghién ctu doi chiéu lich sit cdc ng6n ngit Slavo” ma ich lgi cha hung nghién ctu nay 1a “cho khA nang khém phé khong chi nhimg gidng nhau vé mat loai hinh cia céc ngén ngit ma con giai thich nguyén nhan va nguén géc giéng nhau dé, N6 cung cap nhiing bé sung can thiét va dao sau hon mot sé mat cia phuong phép so sénh - lich sir”. 5. — Nhitng biéu hién gan day _ Dac biét ding chi ¥ 1a trong may chuc nam tr lai day, nghién ctu d6i chiéu rat duoc chit ¥ 6 nuéc ta va nude ngoai. O , Huéc ta, cdc co sé nghién cifu va giéng day nhu cdc truéng Dai hoc Téng hop, Dai hoc Ngoai ngit, Phan vién Puskin & Ha Noi da c6 nhiéu nghién cifu tng dung. Nhimg nghién ctu duge chit ¥ theo hai mang dé tai lén: 1- Déi chiéu tiéng Viét voi nhimg ngon ngit khong cing ngit hé va loai hinh 6 cing pham vi sit dung khé rong rai trén thé gidi nhu tiéng Nga, Anh, Phép, Ditc, Nhing nghién cifu theo hudng nay gép phén soi séng nhiéu van dé ly thuyét cba ngon ngit hoc dai cuong cing nhu c6 cdc ting dung thiét thuc trong day tiéng, hoc tiéng, dich thuat™; 2- Déng thoi 6 DAA. Arakin. Logi hinh so sduh tiéng Anh va tiéng Nga, Léningrat 1979; LG. Cosevaia va Ju.A. Dubopxki, Loai hinh so sduh ting Nga va tigng Anh, Minxko, 1980. © OV.Tratrenco. Nhitug vdi dé nghién cit doi chiéit lich sit cde ngon ngit Slave. ‘Nhitng vain dé ngon ngit hoc, s6 2, 1981, trang 4. Xem: Nhi€ii bao co khoa hoc trong ky yéu hoi nghi khoa hoc céc trutmg; cée bai trong “Noi san Su pham ngoai ngt”, Ha Noi. So dau tir 1984, 19Viet Nam cing dang trién khai mot huéng nghién cfu co quy mo 1én, d6 la nghién cifu so sénh déi chiéu chung tiéng Viet véi cdc ngon ngit dan téc anh em trong nudée va cdc nuéc trong Khu vuc. Huéng nghién ctu nay sy thuc 1a nhiing nghién ctu so sanh chung bao gém nhiéu loai hinh trong d6 c6 nghién citu di chiéu. Tién dé va trién vong cia nhing nghién ctu theo huéng nay vé ly luan va thyc tign 1 rat t6t dep va day hia hen". O ngoai nuéc, nhiing nm qua, nhiéu trung tam d6i chiéu dugc hinh thanh, ching han céc trung tam déi chiéu tiéng Ba Lan v6i tiéng Anh & Pédonan, tiéng Xecbi vi tiéng Anh & Dagrep (Nam Tu), tigng Dic véi tiéng Anh, tiéng Ditc voi tiéng Nhat & hoc vien tiéng Diic va nhiéu noi khdc. Dac biét cin nhan manh 1a nam 1978 & Bungari da xuat ban tap chi “Ng6n ngit hoc d6i chiéu” (Contrastive linguistics) ma trong Lai ndi dau c6 viét: “Ngay nay trong thi dai cia cudc cach mang khoa hoc ky thuat, thdi dai cdc dan t6c wen thé gidi néi bang cdc thi tiéng khéc nhau di vao cuée giao lu tiép xtic ngay mot nhiéu véi nhing hin thite phong phti, da dang... thi 16 rang viéc nghién ctu déi chiéu cdc ngon ngit 1a cuc ky ep bach. Viéc nghién ctu déi chiéu ca trén hai binh dién co ¥ luan khoa hoc sau sac va ing dung - phuong phép ludn thiét thyc 1a het stic cn thiét”®. Khé cé thé diém qua hét tat cd cdc cong trinh nghién ctu d6i chiéu duge trién khai theo nhiéu hudng khéc nhau va rat phong phi, da dang. C6 mot thuc té da boc 16 khd rd rang qua cdc cOng trinh 1a: nhing dung huéng phan biét nghién citu déi chiéu thanh mot phan nganh déc lap cia ngon ngit hoc hién dai © Xem: Ky yéiu hoi nghi ngon ngit hoc Vige ~ X6 dn 11, H& Noi 1985. Ky yéiu hdi nghi Quée t& “Nhitug van dé ngon ngit hoc vé céic ngon ngit phucong Dong”. Ha Noi 1986: Bai cia Holng Tug, V.M. Solsev. "Mér 36 kéi qud khdo sé dién da gon ngit cde dan tc & nude CHXHCN Vit Nain”. Ngdn ngit s6 3. 1984, Contrastive linguistics, $6 \, 1978, trang 3. 20da duge xc dinh. Nhan xét vé tinh trang nay, cé téc gia viét: “Ngon ngit hgc déi chiéu 1a mot phan nganh ngon ngit hoc duge xéc dinh cach day khong lau. Song diéu dé khong phai 1a vi nhiing tw tuéng d6i chiéu c4c ngOn ngit méi duge xuat hién ma 1a vi viéc nghién ctu nhing sy gidng va khdc nhau cia cdc ngon ngit 6 binh dién nay gan day méi dugc hé théng hod lai”. N6i hé thong hod lai ttc cing cé nghia la xem xét, khao sat nhing biéu hign thyc t& theo mét quan diém x4c dinh. Trong cong viéc nay, thuc té tén tai cdc cong trinh nghién citu 1a cdi quan trong, cai quyét dinh. Cong trinh cia chiing t0i buéc dau co gang di theo hudng xem xét, tng két d6 két hgp voi mot vai van dung d6i chiéu Viet ngit véi cdc ngon ngit khdc. 6. —Nhan té ngi tai cla su phat trién Vay can thiét phai di sau ly gidi ban chat cita su phat trién nghien ctu d6i chiéu tir géc 46 ngon ngit hoc bang céch tra lai cau hdi. Nhing nhan t6 nao ca ngén ngit hoc thtic day su phat tién viéc nghién cttu déi chiéu? Mot s6 nha khdo sét lich. sit ngon ngit hoc cho rang, ngon ngit hoc cé dién va hién dai ft cht ¥ dén nhing mg dung thiét thuc cia cdc tri thite khoa hoc vé ngon ngit. Hon nifa, trong mot thdi gian dai thong tri cla ngon ngit hoc cau tric, ngudi ta it cho ¥ dén nhing nhan t6, nhiing tac dong ben ngoai vao ngon ngit. Tinh hinh ay cén thiét phai duoc diéu chinh. Chinh vi vay, diém dot pha c6 ¥ nghia cho sy phét trién nghién cifu déi chiéu 1a cOng trinh cia Robe Lado xuat ban 1957'“Ngén ngif hoc qua cdc nén van héa”®. Cong trinh cha Lado trién Khai viéc nghién © G. Nickel, Coutrastive linguistics and foreion language teaching. In: Papers in Contranive linguistios: Cambeidae\oat srang 2. © Kem Rabeit Lat, Ligmeivis ticropacetpes, Syreactic structures, Ann Arbor. 1957. 21ctu ngén ngit nhu mét hé théng mé trén nhiéu mat. Song mat chi yéu 14 Fim séng td luan diém cia mot téc gid cho ring: Nhiing tai ligu ngon ngit hoc c6 ich Ioi-hon cA 1a nhiing tai ligu duge nghién cifu, mo ta can than bing su d6i chiéu né bing tiéng me dé. Diéu nay cing c6 nghia Ia vie nghién ctu mot ngon ngit nao d6 khong thé chi gidi han'trong c4i hé thong “ty n6” vA “vi n6”. Ich Igi va hiéu qua hon 1a nhin né trong méi quan hé véi cdc nhan t6 ngon ngt xa hdi - lich sir - van hod, va hon nita, van dé khong chi gidi han céc hign tugng va quan he 46 & mot ngon ngé ma 1a xuyén ngon ngit, déi chiéu céc ngon ngit véi nhau. Nhan t6 thiic ddy truc tigp 1a yeu cau nang cao hiéu qua hoc ti€ng, day tiéng nude ngodi, bien soan céc sch giéo khoa day tiéng, céc loai tir dién phién dich v.v... T6m lai, nhan t6 ndi tai thic day nghién ctu d6i chiéu bao gém ca 3 binh dién: ly luan ngon ngit hoc, ting dung ng6n ngit hoc va gido hoc phép day tiéng. Qua thuc hién nay diéu nay tré thanh mot thuc té hién nhién ma thiét tuéng khong cdn vién dan thém nhimg ly 1é chimg minh. Song 6 day can thiét dinh chinh mot diéu 1a: nhiing ¥ kién vé Igi fch va nguyén nhan thiic ddy nghién ctu d6i chiéu tir géc 6 thuc tién khong phai mai dén nam 1957 méi xuat hién. Ngay tir cu6i nhiing nar 1930 cia thé kj XX, Vien si L.V. Secba da néu lén tu tuéng dé trong mot loat cdc cong trinh cla 6ng. Trong cong trinh vé tir dién song ngit Nga - Php (1939) va ly Iwan vé cdc loai tir dién song ngit, Secba da nhén manh su cén thiét, vach ra nguyén tac nghién ctu déi chiéu tiéng me dé véi tiéng nude ngoai va ngugc lai. Nhiing ¥ kién cia Secba néu len tir thi bay gid c6 ¥ nghia ly luan va phuong ph4p luan sau séc cho su phat trién nghién ctu d6i chiéu®. Tiéc ring trong mot thdi gian dai chting chua dugc van dung, khai thac triét dé. © Gh. Fries, Teaching and learning English as a foreign language. Ann Arbor, 1945. © LY, Secba. Thitnghiém mot i ludn tt didn hoc, (tuyéa tap), Matxcova, 1957. 22Mot yéu cu khdc nita khong kém phan bite thiét d6i véi ngon ngit hoc Ia xay dung ly lun phién dich. Cang ngay d6i tuong dich phdm tang len voi mot t6c d6 déng ké bing rat nhiéu ngon ngi. Da dén lic cong vie dich thuat (ké cd dich méy) phai dugc dat co sé tren mot nén tang ly luan sang 16 va ving chic. Mot ly Iwan nhu vay khong thé c6 duge néu thiéu nhimg két qua truc tiép cia viec nghién cifu d6i chiéu céc ng6n ngtt. Nhu vay, mot mat 1a yéu cdu phét trién ndi tai cia ly Juan va hu6ng phat trién cia ng6n ngit hoc hién dai, mat khéc 1a yeu cdu nang cao higu qua day tiéng, hoc ting, bién soan céc loai sdch cong cu, yéu céu 1¥ luan va giai quyét thye té cong viée dich thuat... di thtic day ngon ngit hoc d6i chiéu phat trién. Va 16i dén lugt n6, nhimg thanh tyu nghién ctu 6 dia hat nay phuc vu dic luc cho yéu cdu ly luan va thuc tién néu trén. Thong thudng, déi véi méi nganh khoa hoc, 4 nhimg mtic do khéc nhau déu c6 méi lién hé gin bé giita ly luan va thuc tién. Sy tén tai va tac dong cia méi quan hé nay 1A diéu kién quan trong cho su xuat hien va phat trién cia ngon ngit hoc d6i chiéu. Ngon ngit hoc déi .chiéu via dép img dugc yeu céu méi cia ly Iwan ngén ngit hoc trong giai doan méi, lai vita c6 dia ban ting dung thuc té rong rai d tao nén loi thé 16n, Iam ché dua ving chic cho né phat huy duge téc dung to I6n trong ng6n ngif hoc hién dai ndéi chung va trong ndi b6 cdc phan m6n nghién cttu so sénh néi ring. Song sé thiéu sét néu nhu khong néi dén cdc bo phan cau thanh mét phan nganh khoa hoc déc lap. Truéc hét, can ndi vé pham vi va déi tuong nghién citu déi chiéu. Céc cong trinh ly luan cfing nhu cc téc pham phan tich cu thé da chi 16 diéu nay. Pham vi nghién cifu déi chiéu bao gém mét hic nhiéu ng6n ngit (it nhat ciing 18 timg cap). Déi tugng khdo sat 1a tat ca cdc mat, cdc cip dé cu trtic va hoat dong cila céc ngén ngif 46. Nhiém vu nghién citu déi chiéu 1 x4c dinh sy gidng nhau va khéc nhau 23gia céc-ng6n ngit duge déi chiéu. Cui cing céin noi dén phuong phap hé d6i chiéu. Phuong phdp déi chiéu cé nét chung véi-céc phuong php khdc, dac biét IA so sénh chung va so sdnh déi lép, nhung déng thdi cé nét riéng do pham vi déi tong, muc dich va nhiém vu nghién ctu xéc dinh. , ~ Nhu vay, xét cd 5 b6 phan hgp thanh cla mét phan nganh nghién cttu: pham vi khéch thé, doi tuong, nhiém vu, phuong phép va dia ban tig dung, nghién ctu d6i chiéu c6 duge tién dé cén thiét cia mot phan nganh nghién ciu déc lap. Khi nh4n xét vé tinh hinh nay ctia ngOn ngif hoc déi chiéu, mot nha ngén ng hoc viét: “Trong gidi ng6n ngit hoc cing ngay cdng c6 sy khang dinh nhiéu hon y kién cho rang: ngon ngit hoc déi chiéu 1a mét bé phan doc lap cia ng6n ngit hoc, cn thiét phai c6 nhiing tién dé ly luan nhat dinh va c6 su Iva chon nhiing phuong phap dac tung riéng cho su phan tich tai li¢u ng6n ngif; con nhu nhing tmg dung thuc tién cia né thi v6 cing rong 16n, thudc vao pham vi nao 1a do két qua nghién cttu dinh hudng cia n6 quyét dinh...”?. Cac chuong sau ta sé noi rd diéu nay. 7. Cac tac déng qua lai N6i rang nghién citu d6i chiéu phan biét véi cdc loai nghién ctu khac trong ng6n ngit hoc cing khéng cé nghia 1a loai trir cdc méi quan hé, cdc tuong tac qua lai gitta ching v6i nhau. Nguoc lai, chinh cc mi quan hé, cdc tuong t4c qua lai gitta c4c phan nganh nay cang lam cho ching phat trién manh mé va da dang trong néi b6 méi phan nganh, méi phuong phép, chang han, su xuat hién hudng nghién ctu déi chiéu lich sit hodc khuynh huéng thir nghiém mét loai ngit phdp phd quat quy nap trén co sé thanh tuu nghién cifu déi chiéu véi lich sit so sénh va phuong phap déi chiéu véi loai hinh hoc va phé quat ng6n ngit. Song can ( V.H. Jaxéva, Ngit phdp déi chiéis, Matxcova, 1981. trang 5. 24phai nhain manh ring: trong trao lum chinh ciia giai doan nghién citu déi chiéu hién nay thi méi quan hé khang Khit, lim tién. dé cho nhau quan trong nhat phai ké dén méi quan he cua ngon ngit hoc d6i chiéu (va phuong php déi chiéu) véi ngén ngit hoc miéu ta (va phuong phdp miéu 4). Méi quan hé dé khang khit dén mitc khéng thé nao déi chiéu néu khong c6é miéu ta. Trong ban than phuong phép d6i chiéu phai thyc hién sy mieu ta. Mieu ta nhu mot khau cita phuong phap déi chiéu; cdn vé mat thank tyu thi két qua miéu ta khoa hoc, nhat quén 1a tién dé cho su d6i chiéu chinh xée, higu qua. Mot thuc té da qué 16 ring 1a tir nhimg nm 30 dén nhimg nam 60 cia thé ky XX 1a thi ky “théng tri” cla ngén ngi hoc miéu ta va ngon ngit hoc miéu ta, ngon ngit hoc c&u triic da c6 nhiéu thanh tyu, da mang lai cho lich sit ng6n ngit hoc mot thoi ky phat trién phong phi, da dang véi nhiing luan dé va mot hé thdéng phuong php, thi thuat, thi phdp nghién ctu nghiém ngat, hap din, méi mé va cé hiéu luc. Nhiéu ng6n ngit méi duge phat hién va dugc miéu ta ti mi. Nhiéu thudc tinh quan trong cia doi tuong ng6n ngit duoc khdm phd. Nhung ciing chinh mét sé d6i lap siéu hinh, cimg nhc vé ng6n ngit va 1di ndi, vé hé théng kin, vé ngon ngit hoc bén trong va bén ngoai, vé cai ngon ngit “ty nd” va né”... di din dén nhing han ché khong nhd. Trong mot béi canh nhu vay, nghién ctu déi chiéu phat trién (cing véi nhiéu loai hinh nghién citu khdc nhu: ngit nghia hoc, ng6n ngit hoc x héi, ng6n ngit hoc tam ly...) 18 mot su khdc phuc cdc han ché cia ngén ngit hoc miéu ta; déng thdi n6 cing ké thira va phat trién duoc nhig thanh tyu cia ng6n ngét hoc miéu ta trong giai doan phat trién méi cla ng6n ngit hoc. 8 Trin vong Nhiing tién dé ly Iwan dinh hudng va vién canh phét trién diing dan cdc nghién citu déi chiéu 1a huéng vao mat déng cia 25ngén ngi, hudng vao dic tring hé théng mé va kha nang tng dung rong rai iri thc ngon ngit vio déi’séng. Nghién ctu déi chiéu pha bé cai rang budc “ngén ngit tu n6” va “vi né”. Né xem xét cdc su kién, hién tugng ng6n ngif luén lun trong mot mdi quan hé rong v6i van hod, lich sit, véi su sng tao thanh van. N6, hudng dén ngudi ndi, ngudi hoc tiéng cu thé, déng thdi cing vuon dén nhiing khdi quat to Iéri cé ¥ nghia chung: Xay dung 4e ngit php phd qudt quy nap va md dutdng cho sit giao lau van minh van hod toan nhan logi. Lich sir phat trién cita khoa hoc ngén ngit cling giéng nhu cdc Khoa'hoe khéc 1a cé sy phan ky cho su dic trung phat trién timg phan nganh trong cdc giai doan nhat dinh. Trong su hinh thanh va phat trién ngén ngif hoc lic thi phan nganh nay néi len, lic thi phan nganh khéc cé vai trd to 1én. Va quy luat cing chi 16: c4i sau bao gid cfing cé tién bd hon; vi cdi ra di sau chan chinh luén luén huéng vao khdc phuc nhing han ché cia cdi trudc nd. Ng6n ngit hoc déi chiéu phat trién chic chan mang trong minh nhiing nhan té tich cuc. Song tuyét nhién né khong thé phat trién néu khong dua trén thanh tuu da c6, cfing nhu doan tuyét ho&n toan véi cdc phan nganh nghién ctu khac trong lich sit phat trién ngon ngit hoc. Chinh vi vay, khi tap trung phan tich dac diém va su phat trién mot phan nganh, mét trao luu nao dé, cfing nhur tap trung nhan manh, lam néi 16 vi trf, vai 1rd cha n6, ching ta cfing khong thé nao bd qua méi quan hé khang khit vn 6 gitta ching. Nhiém vu cia chting ta Ia phai lam néi 16 ci riéng trong bite tranh toan canh chung cita ngon ngit hoc Khi dimg lai & mot bo phan trong dé - ngOn ngit hoc déi chiéu. 26Chuong IT Nhiing fién dé ly luan | (Cac phan gidi chu y6u) 1,» Vé adi tugng, nhigm vu, pham vi nghién ctu Su hinh thanh va phat trign cha ngon ngit hoc d6i chiéu nhur mot phan nganh cha ngon nei hoc c6 nhiing tién dé 1y Tuan cia né. Van dé quan trong can phai néi dén truéc hét 1a déi tuong nghien ctu, nhimg phant tri khdi niem co ban va moi quan he cila né véi cdc phan nganh khdc cia ngon ngit hoc. Dé 1a nhing van dé dat ra mt cach tat yéu d6i véi tat c& moi phan nganh Khoa hoc doc lap. Xéc dinh né chinh 1a xdc dinh nhiing vin dé ly Tuan cha ngén ngit hoc doi chiéu. Van dé con ngudi huéng su chi ¥ cla minh khong phai chi gidi han & nhiing ngon ngit riéng 18, ma déng thoi mot hic vai ngon ngit da cé tir lau. Chinh diéu d6 da din dén viéc xuat hién nhigu tro liu, nhiéu khuynh huéng nghién ctu so sinh. Khd quen thudc véi lich sit ngon ngtt hoc 1a: ngon ngit hoc so sank - lich sit, ngon ngit hoc khu vuc (ngit vic) va loai hinh hoc. Song vigc phan chia ngon ngit hoc d6i chiéu (contrastive linguistics) thanh mét phan nganh dc lap thi mai gin day méi cé va con khong it nhiing van dé tranh Luan. C6 ¥ kién cho ring, nghién ctu déi chiéu 1a mot bo phan ca céc phan nginh nghién citu ngon ngit di c6. Trong trudng 27hop nhu vay, lic thi né dugc coi 18 mét bd phan cla ngdn ngit hoc so sénh - lich sit, We 1a mot b6 phan cla ngiz vc va c6 Kha nang nhiéu hon c4 1a mot bo phan cia loai hinh hoc. Nhimg Iwan cit cia loai ¥ kién vita néi thudng dua vao hai co sé sau day: 1) Mét mat, dé phan biét véi ngén ngit hoc miéu t4, mot loai nghién ctu chi yéu huéng vao phan tich m6 ta cdc ngon ngit riéng biét, c6 ¥ kién cho ring cdc nghién cit so sénh chung (bao g6m: so s4nh - lich sit, loai hinh hoc, ngit vuc, déi chiéu) déng thdi 1am viéc v6i nhiéu ng6n ngi, it nhat ciing 1a hai ng6n ngit; va nhu vay muc dich nghién ctu, két qua dat duge cing khdc véi nghién cttu miéu ta; 2) Mat khédc, trong hai khuynh huéng, theo su x4c dinh tren, phuong phép hé, thi php nghien cfu cing khdc nhau. Mot bén 1a phuong phdp hé miéu ta, mot ben 1a phuong php hé so sénh. Ho gdp tat cd céc loai nghién cit so sdnh vao céi tén: ngon ngi hoc so sénh chung. Mot ahi ngon ngit hoc Ba Lan viét: “Ng6n ngit hoc so sénh cé nhiém vu so sdnh d6i chiéu céc ng6n ngif tir hai quan diém: lich sit va loai hinh. Nhu thé ciing cé nghia [A céin gop lai am mot hai khuynh hung khéc nhau cita khoa hoc ching ta.” Ro rang cdc ¥ kién néu tren 18 thiéu co sé ly luan va thuc tin khoa hoc: 1) Trong hic dé tao ra mot sur phan biét c6 tinh chat chung ho chi chti ¥ dén pham vi khdch thé ma quén mat doi tuong nghién ctu cu thé: 2) Ho vo tinh déng nhat phirong phdp chung v6i céc phutong phdp nghién cru khoa hoc b¢ phan cia cée phan nganh cu thé. So sénh 18 phiong phép chung cia tw duy, cn nghién ctfu so sdnh - lich sit, nghién ctu loai hinh, ngit vuc Ia céc loai nghien cu riéng ma cdc phutong phép nghién ctu riéng lai duoc sir dung dé lam sng 18 dac diém ban chat, d6i tong dugc khdo sét, nhim vao nhing muc dich va nhiém vu xéc dinh. \V. Milepski, Ngdn ngit hoc so saith, Dan theo: MM. Gueman “Loaé hin hoc lich dgi va may vdin dé pluezug phdp lich dai” Matxcova, 1981, trang 18. 28Dé thay 15 hon su phan biét, ching ta hay dimg lai mot vai dac diém cila cdc bo phan trong “ng6n ngit hoc so sanh chung”, noi chinh xéc hon 1a xéc lap su phan gidi cia cdc phan nganh nghién cttu ngén ngit riéng c6 st dung phitong phdp ‘so sdnk chung. 2. Ngén ngif hoc so sanh - lich str Phai khang dinh ring phan nganh ngon ngit hoc cé lich sir lau dai va vi tri to 1én trong lich sit ngon ngit hoc Ta ngén ngit hoc so sénh-lich sit. Ngiy nay that Khé ma néi hét duge sy phong phi va da dang vé.thanh tuu nghién cttu-va phuong phdp cita né. © day chi dan ra mét vai dac diém néi bat cia phan nganh nghién ciu nay: L. Pham vi d6i tuong nghién cau ciia né 1A nhing ngén ngit duge biét cé quan hé ho hing hodc gia dinh c6 quan hé ho hang. 2. Mue dich, déi tong xéc dinh 1a tim ra nhiing nét twong déng, nhing dau vet, nhing quan hé ho hang cita céc ngon ngtt, xdc lap cdc qué trinh bién déi, phat trién céc ngon ngit vA cc nhém ngén ngit bat nguén hoac gid dinh bat nguén tir mot ngon ngit tién than, mot ng6n ngit me. 3. Nhiing céng hién to 1én vé “hinh cay ngit hé”, cdc bang phan dinh dong ho, nguén géc ngén ngi, cdc xdc lap vé ngon ngit me, ngén ngé tién than... la két qua cla phan nganh nghién ctu nay, 4. Dé phuc vu cho su phan tich déi tugng dat dén muc dich nghién cttu 1a mot hé thong phuong php so sanh - lich si: Xac lap déng nhat ngit hé phuong phdp phuc héi hinh thai cé tién than, phuong phdp xdc dinh nién dai tuong déi va tuyét ddi, phuong phdp phan tich tir nguyén v.v... Trong nghién ctfu so s4nh - lich sit, nhiing su kién duoc thu thap, phan tich rit ra tir c4c ng6n ngit cdn tén tai, cdc sinh ngit 29va cA cdc tir ngiy; tir ngon ngit van hoc, c6 van ty va ca cdc phuong ngit Idi néi thudc cdc ngon ngit cing ho hang. Viéc nghién cifu nhat thiét phai tinh dén cdc mic d6 tuong déng phd hé cha ching tir gin dén xa. Chang han, dé nghién cttu lich sit ing Nga, ngudi ta chi ¥ truéc hét cdc hién twong cita tiéng Nga cé, tiéng Bélarutxia, tiéng Ucraina. Tiép sau d6 mdi téi céc su kién cia tiéng Slava cé, c4c ngon ngit nam Slavo, tay Slave v.v... Nhung néu dé nghién ciu lich sit céc ngon ngit Slave thi cdc nha Slavo hoc chit ¥ truéc hét cdc ngon ngit Bantin (tiéng Litép). Sau d6 mé rong ra dén cdc ngon ngit Giecman, Irng v.v... Dé nghién ctu lich sir tiéng Viet ro rang phai ché ¥ trudc hét én tiéng Mutng, réi sau d6 méi dén cdc ngon ngit xa hon nhu Tay, Théi, cdc ng6n ngit Mén Kho-me... Trong cdc nghién cttu lich sit nhi¢m vu quan trong cia né Ia: 1) Xéc lap cc déng nhat ngit hé cila cdc yéu t6, cdc don vi va phan biét cdc su kién vay muon, tiép xtic; 2) Phuc nguyén cdc hinh thi cé; 3) Xéc dinh nién dai tuong d6i va tuyét doi cha céc hinh thai, yéu t6 nay. Trong ngon ngft hoc so sénh - lich sir nguyén tac chit yéw can tuan thi 1a nguyen tic lich sit, quan diém lich sit. Thude pham vi ngon ngit hoc so sénh - lich sit, can phan biét so s4nh - lich sir véi lich sit - so sdnh. Nhing tha ph4p, phuong php bé phan duoc sir dung trong nghién citu lich sir - so s4nh nham xéc dinh duge su phat trién lich sit cha cdc don vi, céc yéu 16, cdc tiéu hé thong cha mét ngon ngif riéng biét. Viéc nghién cifu cé muc dich Jam sdng t6 nhimg quy luat bén trong va bén ngoai tc dong lén mét ng6n ngif trong nhing giai doan va digu kign lich sit cu thé. Nguyén tac ca céch nghién cifu 1a xéc lap sy déng nhat lich sir va sy khac biét, su bién déi cha cdc hinh thdi, cau triic ngon ngit. Thi phép quan trong IA phuc nguyén ben trong va nién dai hoc, phucong ngén hoc dia ly va van ban hoc... 303. Ng6n ngif hoc khu vuc (Ngif vutc hoc) Ng@ vuc gan gili véi ng6n ngit hoc so sdnh - lich sit 6 thudc tinh lich sit, tic 1a cdch nghién cifu lich dai déi véi cdc hién tugng ngon ngit. Song c4i khéc co-ban 1A ngit vuc khong cé nhiém vu xdc dinh sy gin gili, su giéng nhau vé ngit hé ma 1a su gan gil, gidng nhau do két qua cila qué trinh tiép xtc vé van hod lich sit va khu vuc dia ly gn gi dua lai. Chinh cdi tén goi ngon ngit hoc khu vuc (ngit vc) duge tao ra tit noi dung do". Vi du & ving ban dao Bancang c6 mot lién két ngon ngi goi la lién két ngon igi Bancang: Su thuc 1A céc ngon.ngit quéc gia ciia cdc nuéc ving ban dao nay (Hy Lap,-Bungari, Rumani...) khong cé quan hé ho hang gan. Mac di vay, céc nha ng6n ngé hoc da tim ra dugc rang cdc ng6n ngit nay cé mé6t sé yéu t6 chung, ma yéu 16 chung dé 1a két qua ciia qué tinh tiép xtic khu vuc va vay mugn. Bang chiing 1A chting c6 nhiing nét gidng nhau & mot bd phan khong nhé von tir va thinh ngtt, cdc dac diém bién céch, su phan chia thé bat dinh v.v... Viéc phan tich c4c m6i quan hé vé van hod, lich sit chi 16 ring nhimg nét chung da neu khong phai la sy tring hop ngdu nhién, cing khong phai 1a do cdc ngon ng néi trén cé ban chat ho hang ma dé 1a két qua cha mot qué trinh tiép xiic lich sir: anh hudng manh mé cia nén van minh Hy Lap ©6, cdc cudc pha tron dan cu, nhimg bién déi vé ranh gidi inh thé trong thi ky bi do ho lau dai. Céc tiép xtic thudng xuyen gilla céc cong déng ngudi néi ngon ngit khéc nhau din dén nhimg sy vay mugn, pha tron do nhiing tac dong cia van hod, diéu kign kinh té-xa héi, cia ton gido, phong tuc... M6t trong nhing nhiém vu quan trong cia ngén ngit hoc Khu vue 1a xée lap nhiing nét ging nhau, cdc giao thoa pha tron cla hai hay mét sé ng6n ngif trong khu vuc. Nhimg nét gidng REESE Thuat ngi nay con ding dé chi di mon nghien cttu céc bién thé dia ly I ngon ngit hoc, phuong ngit hoc 18 céc bo ja ngon ng. 31nhau nay, nh trén di néi, khong phai ngéu nbién cling khong phai Ia su thé hign cha mdi quan hé ho hang ma chinh 18 do suv tigp xiic Khu vuc, dia ly, lanh thé, van hod... dua lai. ‘Thong thudng trong nhiing diéu kién xa hdi - lich sir va dac diém cau tric noi bO ngén ngit xéc din, nhiing nét giéng nhau gitta cdc ngon ngit khong cling ho hang 1a hé qua céta tinh trang song ngit x4 hoi, su vay mugn va tiép xc ngén ngit rong rai, do c6 su tiép xtic cu dan, van hod trong ving d6. Tuy vay, ngit vuc khong nghieén citu céc téc dong song ngif, vay mugn c4 thé, nhat thoi, ma xem xét cdc su kién tap thé x@ hoi dn dink, téc fa nhong bién déi, tac dong da di vio hé théng va chudn muc ngon ngit. Trong khi & ngon ngit hoc so sénh - lich sit, quan diém lich sit duge xem [a nguyén téc phai tuan thi vi ludn gidi cdc hinh thite thudc vé quy luat néi tai ngOn ngit thi 6 ngi vuc trong khi tuan thi: nguyén tdc lich sit, céin chii trong truéc hét dén cdc nhan to ben ngoai téc dong dé ngon ngit. Song nhing tic dong do khong 1é té, nhat thoi ma o6 tinh xa hoi, hé théng, cd yeu cau ndi tai cla ngon ngi. Vi du, ngudi ta cho ring thé tu thuat hoan thanh trong tiéng Bungari ngay nay Ja duge vay muon ti tiéng ‘Thé Nhi Kj. Hien tong nay khong cé trong tiéng Bungari truéc thai ky tigp xtic véi tiéng Thé Nhi Ky va cling khong gap trong céc ngén ngit cling ho hang véi tiéng Bungari nhu cdc ngon ngit Slavo chang han. Khi giai thich nguyén nhan ctia nhiéu hién tugng tuong ty, nhing nha nghién citu tiéng Bungari khang dinh Hing: mot mat do anh hudng ciia tiéng Thé Nhi Ky den ting Bungari va mat khéc do sy phat trién cdn uu lai dau vet cla anh hudng d6 trong ndi tai cia hé théng ngit phdp tiéng Bungari. Qua that, dé “la su vay mugn hodc 1a sut phdng theo cé nguyén nhan biéu hién ndi tai cia n6™”. Diéu nay ching ta cing c6 thé EEE ©, V. Lecop, Vein dé d6i chidia dng tir thé “abng” va “ma” tiéng Ba Lan va eng Bungari, 1976, trang 77. 32nhan thay khi lién hé, giai thich nhiéu yéu t6 Hén-Viét trong tiéng Viet cing nlur cdc ngén ngit trong ving... Viée nghién ctu cdc qua trinh tiép xtic, cdc tc dong qua lai cla cdc ngén ngit Déng Duong, Dong Nam A sé cho ching ta nhiéu hiéu biét quan trong ma mot phan trong dé 1a nhing thong tin vé ngit vuc. 4, Loaihinh hoc Khéc véi nghién cifu so sénh - lich sit va ngit vuc, loai hinh hoc cht ¥ nghién ctu mét s6 lugng I6n, hoc tat cd cdc ngon ngit..Né cé nhiém vu phat hién cdc dic diém. céiu tric, va phan loai cdc ng6n-ngif theo loai hinh cau tric ngon nigit. Ching ta'c6 thé xem xét déi tuong va vi tri cla nghién citu loai hinh theo cdc Khuynh huéng chinh sau day: 1. X4c dinh kiéu loai c4c ngon ngit trén co sé nhiing dau hiéu cu triic co ban (phan loai loai hinh cu tric ngon ngit). 2. Xéc dinh kiéu loai cia cdc hé théng, cdc ng6n ngit hoc mét nhém khong én lam cdc ng6n ngif (x4c dinh dic trung cdc ngon ngif). 3. XAc lap cdc dac trumg phé quét hodc tuong déi phd quat cia nhiéu ngon ngit hoac tat ca cdc ngon ngit (phé quat ngon ngit). 4. Nghién citu lich sir phat trién loai hinh céc ngon ngit (loai hinh hoc lich sit). Tat ca cdc khuynh hu6ng trén sé dan dén viéc thuc hién hai yeu cdu chinh sau day: 1. “Phat hién nhing nét dac trung trong méi ngon ngif, sip xép nhitng dac diém trong m6i quan hé ton ty vi nhau va téng két thanh quy luat cdu tric ngon nga”. 2. “D6i chiéu céc ngon ngtt v6i nhau va hé thong hod, téng ket céc dac trung co ban nit trong céc ngon ng”. SESE EEE HESS EEE EEE EEE Xem N,V. Xtankevich, Loathinh cde ugon ng, Ha NOi, 1982, trang 11. 33joe Nhur vay, “Mot trong nhting nhiém vu chinh cia loai hink hoc Ia phat hién nhing dic diém (nhing yéu t6, nhiing méi quan hé) c6 tém phé quat 1én trong ngon ngit loai ngudi - nhimg phé niém; va tir dé gop phan xay dung ly luan vé ngon ngit hoc dai cuong””. Vi loai hinh hoc 1a mét phan nganh cé tim bao quat 1én, “mot nginh thién vé ly lu4n” nén né 1 “mot nganh ding 6 vi wi then ch6t”, cé lién quan dén rat nhiéu nganh khdc nhu: ng6n ngit hoc so s4nh - lich sit, ngit vuc va dac biét 14 ng6n ngit hoc d6i chiéu ma ta sé c6 dip wé lai dudi day. R6 rang mot vai din ligu van tit vita néu ra cho thay ring: ngon ngit hoc'so sdnh - lich sir va ngi vuc cé mot su gidng nhau vé nguyén tic: pham vi bao quét mot s6 ngOn ngif va quan diém lich sit, Vé phan minh, phan nganh nghién cifu ngit vuc c6 vi tri riéng nhd x4c dinh d6i tugng, muc dich va phuong phdp bo phan clia n6. Trong lic 46, loai hinh hoc téch ra thanh mot phan nganh riéng khong chi & déi tugng nghién ctu, pham vi khdch thé, phuong phdp hé riéng ma ca céc khuynh hudng rat da dang cita n6... Vi vay, khong thé cho ngén ngit hoc déi chiéu la mét b6 phan cita cdc phan nganh néu trén; lai cdng khong thé dat nd 6 vi tri trung gian giita céc phan nganh dé. Nhung ro rang dic diém riéng cia méi quan hé gitta ngon ngit hoc so sénh - lich sir” va ngit vuc lai cho chting ta § niém lién tuéng vé mi quan hé gitta loai hinh hoc va ng6n ngit hoc déi chiéu. Ng6n ngit hoc déi chiéu 18 mot phan nganh riéng, cé sit dung phuong phép so sénh nhu Ia mét phuong thie chung cia tu duy, né c6 quan hé véi nghién citu so sénh - lich sit, ngtt vue va gan gii hon cA véi nghién catu loai hinh va phé niém ngon ngit. © N.Y. Xtankévich, sich 43 din, trang 12. 345. Ngdn ngif hoc déi chiéu Ngon ngit hoc d6i chiéu hinh thanh trong trio Iuu nghién cu so sinh chung. N6 bao quét mot hic nhiéu ngon ngt, bat Luan ngon ngit d6‘cing hay khdc Joai hinh va ngit hé. Song phdi n6i fing, nghién cifu d6i chiéu hinh thanh mét céch tryc tiép trong tin trinh tim tdi cla con ngu’i dé ndm ngoai ng mot cach nhanh hon, t6t hon. Chinh céc yéu céu clia viéc hoc va day ngon ngit 1 mot nan t6 quan trong din dén su hinh thanh phan nganh khoa hoc nay. Nha ng6n ngé hoc Phdp Di Pietro da viét trong cuén “Cdu tric ngon ngit qua doi chiéw? rang: “Ngon ngit hoc déi chiéu ra dai tir kinh nghiém day tiéng. Méi ngudi hoc va day ngoai ngit dé dang nhan ra mot diéu 1a trong nhiéu trudng hop, tiéng me dé da can tré khong nbd viec hiéu va ném thudn thuc ngoai ngit. Vi vay, viéc tich luy nhimg tri thitc va kinh nghiém sé gitip ta khdc phuc mot cdch c6 higu qua khé khan nay”. Nhung cing khong phi chi c6 thé. Theo LV. Secba, nghién citu di chiéu khong chi gitip cho viée hoc va day ngoai ngit t6t hon ma cén gitip chting ta hiéu sau sic hon tiéng me dé, vi ring né gitip ta tham nhap sau séc hon vao ban-chét va cau inic ngon ng dan tc; va “vie nghien citu dé gitip chting ta tham nhap vao thuc chat cia cdc qué trinh ngon ngé cing nhu hiéu sau hon céc quy luat diéu khién céc qué tinh nay”. Khong cén nghi ng@ gi nifa, chiing ta c6 thé déng ¥ voi nhan dinh rang: “Mac di nghién citu déi chiéu vién dan ci 1¥ do chit yéu & su can thiét cho gido hoc ph4p ngoai ngit véi su phat hién nhing khéc nhau co ban gitta ngoai ngit va tigng me dé cia ngudi hoc, ching ta khéng thé khong tinh dén tam quan trong RJ. Di Pietro, Language structures in contrast, Ronley, Mass, 1971, trang 12. ® LV. Secba, Day ngogi ngit d trong trudng trung hoc. Vin dé chung vé phuong phap luan, 1947. 35cia viée phan tich déi chiéu nhu mot phuong tht dénh gid cde dinh dé oiing nhu nhtng di hdi cia chinh ly luan ngon ngit hoc”*”, 6, Ndi dung thuat ngir Dé lam séng t hon yeu cau cia ly luan ddi voi ngon ngit hoc déi chiéu, ching ta hay ding lai 6 tinh hinh sir dung thuat ngit nay & mét sO nude, vi thong qua ndi dung khdi niém thuat ngif, ta c6 thé nhan biét duge cdc pham tri noi dung, pham vi van dé ma khoa hoc nay nghién cfu. Thue té lich sit phét trién cha nhiing tri thttc khoa hoc thé hién mot qué trinh lién tuc va cé tinh ké thira. Noi dung cla céc thuat ngit vé nghién citu d6i chiéu cfing duge x4c dinh trong qué trinh phat trién bién ching lich sir 46. G day trudc hét can néi dén moi quan hé tuong ting trong cach ding céc thuat ngi: ngor ngit hoc so snh, ngon ngit hoc d6i chiéu. Trong nghia thudng ding, hai tir so s4nh va d6i chiéu khéng khdc nhau nhiéu vé ¥ nghia. “So sénh” la xem xét dé tim ra nhiing diém ging, tuong ty hodc khdc biét nhau vé mat s6 luong, kich thuéc, phim chat, cdn “déi chiéu” 1a so sénh hai sy vat c6 lién quan chat ché véi nhau. D6i chiéu nguyén ban véi ban dich (Tw dién tiéng Vier, Van Tan chi bién). Nhu da thay, khong hin dinh nghia trén day 1a ho’n toan chinh x4c, nhung chiing da cho ta ¥ nigm vé noi dung nghia cdc tir dang néi dén. Néu dua noi dung nay vao céch hiéu noi dung cdc két hop thuat ngit “ng6n ngit hoc so sdnh”, “ngén ngit hoc 46i chiéu” 1a hoan toan khong chinh xéc. Céch hiéu noi dung thuat ngif cén chinh xéc va c6 tinh quy dinh hon cach hiéu thong thudng. Thuat ngit khoa hoc Ja mot bo phan biéu hién tri thie Khoa hoc xée dinh. Chting Iuon luén c6 noi dung x4c dinh va ” R.J. Di Pietro, sich di din, 36duoc quy dinh chat ché trong méi quan hé vdi hé thong noi dung cia thuat ngit cla nganh khoa hoc 46. Trong ng6n ngit hoc, c4c thuat ngit tiéng Viet: ngdn ngit hoc so sanh tuong tng vdi tiéng Nga xravonhichenndié iazukoznanhie, tiéng Anh comparative linguistics. Dé 1a thuat ngit dé chi mot phan nganh cia ngon ngif hoc va cai noi dung th “so sénh” duoc hiéu mot céch rat x4c dinh. Viée xem xét k¥ cdc tai ligu ngon ngit hoc cho thay mot s6 nha ng6n ngit c6 ¥ thtic phan biét ngon ngit hoc so sdnh trong nghia rong véi ngén ngit hoc so sénh-lich sit. ‘Trong trutng hop th nhat, thuat ngit so sénh duémg nhu chit yéu chi nhdn manh vé cdch tu duy, vé viéc sit dung so sénh nhu mot phuong php chung cia tu duy; va vi vay ngudi ta ciing 6 thé néi: so sénh lich sit, so s4nh loai hinh, so sanh d6i chiéu v.v... Song cé trudng hop thit hai, thuat ngit so sdénh duoc ding véi ndi dung khéi niém ng6n ngit hoc so sénh-lich sit. Day cing 1a cach ding cé tinh chat rat gon. Mot s6 tac gid khdc lai ding thuat ngit so sénh thién vé noi dung déi chiéu, vi du cach ding cia V.G. Gc trong két hgp “loai hinh hoc so sanh””. Thuat ngit déi chiéu, so sank thudng duoc ding dé chi phuong phdp hodc phan nganh nghién ctu lay d6i tong chi yéu 1a hai hay nhiéu ng6n ngif. Muc dich cia nghién cifu 1a lam sdng td nhiing nét giéng nhau va khdc nhau hodc chi lam séng to nhing nét khdc nhau ma théi. Nguyén tac nghién ctfu chi yéu 1a nguyén tic déng dai. Trong céc tai ligu bing tiéng Nga, thuat ngit doi chiéie ngén ngit, phuong phdp déi chiéiu, ngén ngit hoc déi chiéir duge ding khé sém. Vi du trong céc tai ligu cia E.D. Polivanép 1933, V.D. Arakin 1946 va thudng gép hon ca Ja cua V.H. Jaxeva \ V.G. Géc, Loai hink hoc so séuh tigug Php va tighg Nga. Léningrat, 1987. 371960, V.G. Gace 1961, N.P. Phédorop 1961, O.C. Acmanéva 1966, v.v... Hién nay mot s6 téc gid c6 ding thuat ngit méi ma noi dung, sdc thai, ¥ nghia cé ft nhiéu thay d6i so véi trude: ngdn ngit hoc twong phn, ngit phdp wong phan (ttc chit yéu chi nbn manh su khéc nhau ma théi). i © Bungari thuat ngit déi chiéu, déi chiéu logi hinh duoc ding dau tign véi LV. Lecdp (1957). Tir 1970 dén nay ngudi ta ding nhiéu thuat ngit ngén ngit hoc doi chiéu (contrastive linguistics). EEE Trong céc tai ligu tiéng Anh, lic ddu ngudi ta ding phd bign:thuat ngit so sénh (comparative) dé chi ng6én ngit hoc so sénh trong nghia rong va nghia hep ciia tir nay. Dan dan vé sau thuat ngif so sdnh cling ding dé chi cd noi dung ddi chiéu. Vi du, céc nha ngon ngtt hoc chiu anh huéng cia trudng phdi ngon ngit hoc chic nang thudng hay néi vé analytical comparison. Ngon ngit hoc déi chigu & MY lic déu cing ding thuat ngit comparative - comparison véi noi dung di chiéu. Tir 1960 tro lai day thuat ngit contrastive linguistics duge ding phé bién hon. Trong ngon ngit hoc Anh, nhimg thuat ngit truyén thong duoc ding tuong d6i lau dai. Chang han, trong céc cong trinh cha Haliday, Mackinton, Torévun va mét s6 téc gia khdc, cho mai dén nam 1964 van ding thuat ngit so sdnh - comparative. Va ngay ca Elic mai dén 1966 van ding thuat ngit comparative v6i nghia d6i chiéu. Cho dén gin day, thuat nga ngdn ngit hoc déi chiéu - contrastive linguistics méi dugc ding véi nghia cha né mot c4ch phé bién, téc Ia chi mot phan nganh nghién ctu riéng - nghién ctu d6i chiéu. 7 Lién quan dén tinh hinh trén c6 diéu dang chi y Ja nhing thay déi nghia cita tir d6i chiéu (contrastive) trong tiéng Anh. Theo tit dién nhiéu tap Oxford xudt ban nam 1933, tinh tir doi chiéie dugc dinh nghia theo cdch ding cita tir nay vao cudi thé ky 38XIX. Noi dung nghia nhdn manh su d6i chiéu nhimg khéc nhau gitta hai loai hodc hon hai déi tugng duge khdo sét. O My tirnay cling duge ding voi ndi dung tong ty. Song ching bao lau ndi dung thuat ngit dugc mé rong nghia dé chi ding cai hién thuc nghién ctu dé: chiéu ngon ngi. Contrastive linguistics - ngon ngit hoc déi chiéu 1a phan nganh nghién ctu ngon ngit nham lam sang t khong nhing chi nhiing nét khéc nhau'ma ca nhiing nét gidng nhau cita hai hodc mot sé ngon ng. ¥ nghia nay da duge dua vio cac tir dién & My vao khoang nhing nam 1960" va hién tai dugc ding rat rong rai trong cdc tai liew viet bang tiéng Anh (& Ah va 6 M¥ ndi chung). Chiing ta ciing nhan thay finh hinh tuong tu trong cdc thi ligu xust bin bing tiéng Php. G céc xudt ban phdm Phap van thdi ky dau thudng ding phé bién thuat ngit comparée va cdc tir phdi sinh cha no”. Vé sau, thuat ngit contrastive v6i nghia la 461 chigu dé tim ra nét giéng nhau va khdc nhau gitia c4c ngon ngit duge ding phé bign hon (vi du Potie 1971, Duboa 1973, Gato 1974, Pioro 1977 vv...). Wa thuat ngit linguistique contrastive (hodc differentielle) cia tiéng Ph4p tuong (mg véi céch ding thuat ngi tiéng Nga xapastavichenaja lingvistica cia céc téc gia Xoviet (vi du V.G. Gac va mét s6 tac gid khéc). ‘Tinh ‘hin phitc tap hon trong céc tai ligu viet bang tiéng Diic. Céc tai ligu viét vao thdi ky ddu thu’ng ding thuat ngit vergleichende (Xkhobeven 1964). Nhung vé sau, dang ra nhu 6 tiéng Anh, tiéng Phdp, chi nén ding mot thuat ngit duy nhat, thi trong tiéng Dic ding nhiéu thuat ngit khéc nhau dé goi cing mét hién tugng. Mot s6 téc gid ding thuat ngit kontrastive trong © Vi du: Webters. The New International Dictionary of the English Language, London 1961. ® Vi dy xem Manblan (1944) Vine, Dabenne 1958. 39nghia rong cla tir nay. Mot sé khdc ding trong nghia hep, chit yéu:Ia chi d6i chiéu nhim xéc dinh su khdc nhau phyc vu cho vie day hoc ngoai ngi. Trong trudng hop dé goi nghién citu déi chiéu, nhim xéc dinh ca nét giéng lan khac nhau, ho ding thuat ngit konfrontative - mOt thuat ng& mugn ti ngén ngit hoc Tiép Khic - duoc ding nhiéu & ngon ngit hoc trudng phai chite nang khong nhig nam 50 cita thé ky XX. 6 ngon ngit hoc Tiép Khc, theo truyén théng, thuat ngit konfrontative vin ti€p tuc duge sit dung cho dén nay. No cing dugc sit dung & mot s6 nuéc khac c6 quan hé chat ché véi trung phéi nay ma Ditc 1a mot thf du. Tuy nhién c6 diéu tha 86 téc gid trong lic vin sir dung nhiig thuat ngit cia trudng phdi minh thi gan day cing bit dau ding thuat ngit contrastive trong nghia rong cia tix 6 mét sO xudt ban phdm dn hanh tai ving Treckhéslévac. Nhu vay, ciing c6 thé ndi, thuat ngit konfrontative chi duge ding & mdt s6 nuéc nhu Dic, Tiép Khic va ciing chi ¢ mot so tc gid. Vé sau, ngay chinh céc téc gid nay ciing cé xu huéng ding thuat ngit contrastive, mot thuat ngit ding kha phé bién trong nhiéu nuéc gin day. G Tiep Khic va & Dtic, khi ding déng thdi ca hai thuat ngi konfrontative va contrastive mt s6 tdc gia c6 ¥ thitc phan biét noi dung biéu thi cia hai thuat ngit. Konfrontative chi su nghién ctu déi chiéu nham x4c dinh nét giéng nhau va khac nhau 6 cdc ngon ngi, con contrastive 1 nghién ci déi chiéu nhim xéc dinh mat khéc nhau ma thi. V6i nhimg phan biét nhu trén cé thé thy, khi chuyén qua Viet ngit, chting ta c6 hai thuat ngi: déi chiéu va tong phdn. Phan bit déi chiéir véi twong phdn trong cach dich thuat ngit contrastive & mot sé trudng hgp 1a cé loi vé ly lan ciing nhu thyc tién ting dung. Song van dé cén tim a 6 thyc tién nghién cau. 40Nhu da thay, trong phn lon tai ligu viét bang céc tiéng chau Au cho thay c6 su chuyén dan phan biét so sdnh voi déi chiéu va ngOn ngit hoc so sdnh - lich st v6i ngén ngit hoc déi chiéu. Viéc ding phan biét déi chiéiu va twong phdn thi khong co suf thé hién 16 rang. C6 chang viée ding 6 mot s6 téc gid Ditc 1 c6 ly do vé truyén théng vay mugn. O Dite cling c6 xu huéng thay thé konfrontative bang contrastive; cn ngay 4 Tiép Khic, vige ding thuat ngit contrastive cing da bat déu xuat hién dé thay thé thuat ngit konfrontative, di rang c6 it hon vi cdn chiu anh huéng manh mé ciia truyén thong. Trong thuc tién nghién cilu, hing loat cdc nha nghién ctu da chi 16, viéc phan tach ra cai giéng nhau va khdc nhau trong d6i chiéu 1A rat khé. Né dug thuc hién mot céch déng thoi. Xac dinh cdi khdc nhau phai biét cdi giéng nhau cing t6n tai gitta cdc sur vat. Song bao gid cai khdc nhau cing dé nhan thay hon. Van dé la 6 dinh huéng muc dich ciia cdc cong trinh nghién cfu. Tim céi chung hay c4i riéng, cai phd quat hay loai biét, nham muc dich ly luan hay thyc tién vi cd pham vi tng dung ndo? Tra Idi cdc cau hoi dé 1a 6 cdc céng trinh cy thé cila céc nha nghién citu cu thé. Néi chung, nghién citu déi chiéi gitip 1a xdc dinh cdi gidng nhaw va khdc nhau ctia cdc ngén ngit vé mat cdu mic, hoat déng va su phat trién cita ching. Nha ng6n ngfé hoc Ba Lan J. Fisiak, ngudi x4y dung céng tinh nghién ctu déi chiéu tiéng Ba Lan va tiéng Anh da luu y rang: Trong giai doan dau cia viéc thyc hién chuong trinh, thuat ngit contrastive duge ding trong nghia rong, nghia 1a bao ham su nghién citu déi chiéu xéc dinh ci gidng nhau va khéc nhau. So di nhu vay, theo ong 1a vi mot mat, trong nghién citu, cdi giéng nhau va khdc nhau luén luén tén tai trong mét téng thé, mat khdc 41cing cén chi ¥ théi quen va thuc tién ding réng rai thuat ngit hién nay bang tiéng Anh, tiéng Php va mot bo phan tiéng Ditc'”. Céch hiéu trén day cing phi hop véi cach ding thuat ngit cita céc nha ngon ngit hoc Bungari va Lién X6. O Bungari, ta gap cach ding nay & hau hét cdc nha ng6n ngit hoc nghién ctu di chiéu. Va cdi tén tap chi “Ng6n ngit hoc déi chiéu” - co quan ng6n luan di cong b6 két qua nghién cifu cia ho cing cé chi thich tigng Anh tuong ting “Contrastive linguistics”, cdn 6 Lién ‘X6 thi tinh hinh cing tuong tu. Nghién citu d6i chiéu dugc hiéu trong nghia rong. Viéc thé hién da dang sdc thdi ¥ nghia va két hop cia thuat ngif la tuy thuéc vao mau séc riéng cla méi téc gia, méi cong trinh nghién ctfu cu thé. Song-r6 rang nghién ctu d6i chiéu 1 khéc véi nghién cttu so sénh - lich sir va nghién ctu loai hinh ma ta sé c6 dip tré lai & dui. 7. Pham vi,gidi han nghién ctu Trong gidi ngon ngit hoc ciing cé nhiing ¥ kién khdc nhau vé gidi han, nhimg pham vi ma ng6n ngit hoc déi chiéu bao quat. Phai chang su phan biét nghién ctfu tuong phan 1a cé thyc? Phai chang ngon ngit hoc déi chiéu chi nghien ctu nhimg kh4c nhau khong thoi hay Ja cd khdc nhau lin giéng nhau? Mot s6 nha nghién ctu cho ring: ngon ngit hoc déi chiéu nghién ctfu chi yéu nhiing nét khac biet gitfa cdc ng6n ngit. Nicken viet: “Nhimg khdc nhau trong he thong c4c ngon ngit bao gid cing thu hiit su chi ¥ dac biét cila nha ngét php. Ching ta hay cdn nhé nhiing chuong dién hinh trong cuén ngit ph4p tiéng Anh viét cho ngudi Dic: “Gherundi”, “Cach 4 bat dinh”, “Cach mét bat dinh”, “Hinh thitc dai cha déng ti”, “Dong tir hop thanh” v.v...2. J, Fisiak, Phdc thdo déi chiéia tiéng Anh va Ba Lan, 1973. ® G. Nickel, Contrastive linguistics and foreign language teaching, Cambridge, 1971, trang 11. 42Nhu vay, theo Nicken, cde tée gid cht ¥ phan tich miéu ta nhing hien tuong tiéng Anh khong that quen thudc voi ngudi Difc, hose giGng nhau vé mat nay nhung khéc nhau vé mat khéc. Su dinh huéng vao nghién cifu nhimg “tuong phan” ngon ngit trong nhimg nam 50 cia thé ky XX thudng ly nhiing quan diém hanh vi luan lam co sé. Nhimg quan diém dé c6 nhing han ch va c6 cA c4i phd hop véi qué trinh day va hoc ngoai ngit. Dién hinh cho loai quan diém nay 18 1di phét biéu sau day: “Nhiing thay déi can dat duge trong hanh vi ng6n ngir cla ngudi hoc ngoai ngif Ia phai tring hop véi nhing khdc biét vé van hod, vé cfu trtic ngoai ngit (trong d6i chiéu véi tiéng me dé chia ngudi hoc). Nhiém vu cia cdc nha ngon ngit hoc, nhan ching hoc va xa h0i hoc Ia déng nhat hod nhiing khéc nhau nay”. Theo hanh vi lun “théi quen” ngoai ngit cé thé thu lugm duge qua su bat chuéc, m6 phong. Nhiing mat ging nhau va khéc nhau vé théi quen Ja nguyén nhan cho su giao thoa, phi dinh, cho su chuyén ngit trén co sé kich thich va phan ting va né c6 tuong ting “theo ty 1” thuan. Cling véi mt quan diém tuong ty, R. Lado tuyén bd: “Nhiing yéu 16 ngoai ngit giéng tiéng me dé sé hoc dugc mot céch dé dang, cdn nhiing yéu t6 khéc biét thi sé kho khan hon. Vi vay cn thiét tim cde khéc bigt”®. Qua that, khi ding & yéu cdu cilia ngudi hoc ngoai ngit, cai khdc biet JA kh6 khan thuc sy thudng gap trong viéc hoc va sit dung ngoai ngi. Nghién ctu d6i chiéu ra ddi nhim khdc phyc kh6 khan 1 diéu dé higu, vi “nhiing doi hdi cia thuc té c6 thé kich thich nhiing su tim tdi khoa hoc theo nhiing huéng xéc dinh”.(Jaxeva 1981). Song nhu da néi, muén déi chiéu céc ngon Xem E. C. Trager, C.D. Wadle... The use of contrastive data in foreign language Course Development, New York, 1966, trang 37. ® Robert Lado, sich 4a din, trang 2. 43git 66 két qua thé nao ciing phai dit co sé trén nhiing céi gidng nhau nhat:dinh von it nhiéu khong thé khong cé giffa cdc ngon ngit, di cdc ngon ngit dé 18 hét sttc khdc; hon nifa giéng nhaw ciing c6 nhiéu loai, nhiéu kigu. Vé phuong php lam vig khong thé chi xéc dinh cai khdc nhau ma bé qua cdi giéng nhau. Vi vay vige huéng vao cdi khée nhau trong nghién citu déi chiéu chi 1a mot mat, mot pham vi ma thdi. Trong lich sir nghién ctu nganh nay né chi thé hién 6 giai doan déu. Nicken viét: “Ngon ngit hoc d6i chiéu truéc hét nghién citu cdi “khdc nhau”. Vi vay trong giai doan déu ngon ngit hoc d6i chiéu cén huéng su quan tam cha minh truéc hét vio nhiing khéc nhau va cing béi vi xudt phat tir yéu cu cilia viéc hoc va day ngoai ngi; yeu cdu dé chi ra rang: chinh nhiing khéc nhau b6c 16 nhing khé khan co bin hon Ja gidng nhau””, R6 rang quan nigm nhu vay 1a phign dién va khong hop ly khi ta quan nigm viéc day vi hoc ngoai ngit mot cach day di hon. Va né cing phién dién khi ta quan niém nghién ctu d6i chiéu Khong chi ding & mic dap tng yeu cau thuc tién: day tiéng, hoc tiéng ma cdn vuon dén gidi dap, thoa man nhiing yéu cdu ly ludn ngon ngit hoc dang dat ra: xdy dimg I§ ludn dai curong, xdc lap phd quét ngén ngit lodi nguoi, xdy dung ngit phép phd qudt... Chinh nhiing han ché cia quan niém trén da duge nha ng6n ngit hoc néi tiéng E. Coseriu nhan xét: “That la khong thoa ding khi quan niém ring: ngon ngét hoc d6i chiéu nghién ctu truéc hét va tham chi chi nhig truéng hop khéc nhau, chi nhiing cdi gi d6 1a khong binh thudng cia tiéng nuéc ngoai khi déi chiéu véi tiéng me der, Khi xéc dinh mot cach ding dan rang nghién citu d6i chiéu ra di 1a tir yéu du day, hoc ngoai ngit va két qua nghién citu sé phuc Xem Nickel, Sich da din. © B, Coxeriu. Ngit phdp doi chiéu, 1970, trang 9, din theo Stenman, Ngdn ugit hoc 461 chiéu. S53, 1978. 44vu t6t hon cho qué trinh dé phan nao gay ra cho chiing ta cdi an tuong ring: ngon ngit hoc déi chiéu khong phuc vu gi cho ly Luan ng6n ngit hoc va khong xuat phat ti yeu cu noi tai cla su phat trién ngon ngit hoc. Thuc té khong phai nhw thé! Déng thdi véi viec x4c nhan loi ich thuc té cla nghién ctu d6i chiéu, ching ta ciing cn thay mot hién thuc khéc. Dé 1a gon ngft hoc di chiéu gitip ich rat nhiéu cho ly luan ngOn ngit hoc va giai quyét nhing van dé dang dat ra cita ly luan ngon ngit hoc: van dé phé niém, ngit phép phd quét, dac trung hoc, loai hinh hoc v.v... Dé la nhiing van dé ly luan da thtic tinh nbiéu c6 gang himg thi khoa hoc vugt khdi gidi han nhing ly thuyét vé quan hé ho hang, vé Ioai hinh hoc va khu vuc hoc ngon ngit dé vuon téi ca nhiing van dé cé tinh chat chung cho moi ngon ngi: Van dé gidng va khéc nhau cita céc ngon ngit d cd cau triic, hoat déng, phat trién cia chting. Néu chiing ta thia nhan ng6n ngit hoc d6i chiéu nghién citu khong chi mat giéng ma cd mat khdc nhau thi bay gid cing can diém qua xem o6 nhing loai giéng va khac nhau nao? Tir su xéc dinh nay ching ta tién them mot buéc xéc dinh pham vi nghién cfu va quan he cla ngon ngit hoc déi chiéu véi cdc phan nganh khdc cia ng6n ngit hoc. Loai giéng nhau thuéng gap va da dugc phat hién tir lau la ging nhau vé ngit hé. Nehién ctu nhiing mat ging nhau dé xéc dinh ngit hé 1 nhigm vu cia ng6n ngit hoc so sdnh - lich sit. Loai giéng nhau thét hai cing rat néi bat va da duge nghién ciu nhiéu 1a gidng nhau vé cau tric loai hinh. Nghién citu loai gi6ng nhau nay 1a nhiém vu cita loai hinh hoc. Loai giéng nhau thir ba vita cé tinh chit lich sit vita ¢6 bin chat cu tnic 1a gidng nhau ngit vuc. Nghién cttu nhiing giéng nhau loai nay 1a nhiém vu cia ngit vuc hoc. 45Trong viéc nghien ctu ba loai gidng nhau trén c6 bo mon nang vé lich dai la ngon ngit hoc so s4nh - lich sit; vita lich dai, vita déng dai Ia ngit vue va hudng vé déng dai nhiéu hon 1a loai hinh hoc cau tric. Nhung ngay cA loai hinh hoc ngay nay cing 4% chi ¥ dén lich dai IA loai hinh hoc lich sir, Nhu vay, nghién citu déi chiéu cé su gap gd v6i cdc phuong phap nghién ctu cla cc phan nganh trén, dic biét 1a gén gi véi loai hinh hoc. Hién nay trong hic hudng trong tam chi yéu vio nghién citu d6i chiéu déng dai, ching ta thay cfing da bat déu xudt hién c6ng trinh nghién ctu déi chiéu - lich sit. Boi 1é ranh gidi déng dai va lich dai trong ngon ngit hoc chi la mot dudng ranh gidi twong déi. Trong ban than ngon ngit, déng dai va lich dai tén tai khong tach roi nhau, dé 1a hai mat cia mét qué trinh, hai pha ké tiép nhau: dién bién, tén tai. 7 Song, ngoai nhiing loai gidng nhau ké trén va céc nganh nghién ctu tuong ting, chiing ta cing con thay mot kiéu loai gidng nhau dac biét chua duge nghién ctu dén - Giong nhau vé chite ndng, hoat dong. Su gidng nhau chitc nang va hoat dong c6 dac diém: cing mot phuong tién chung c6 thé chuyén dat nhiing § nghia khdc nhau trong pham vi khéc nhau. Giéng nhau loai nay khong hé rang budc béi quan hé ho hang cing nhu quan he loai hinh, Xéedinh sw gidng vé nhau chitc nang va hoat dong 1a mét nhiém vu quan trong ca nghién citu déi chiéu. Bing nghién ctw d6i chiéu, dan dén ngudi ta sé phat hign ra nhiéu loai gidng nhau va khdc nhau gitta céc ngon ngi ma chua duoc ngén ngit hoc so sanh lich sit, ngit vuc hoc va loai hinh hoc nghién ctu. Thuc té nghién ctu cfing cho thay nhiing kiéu loai giéng nhau khong tén tai biét lap ma nam trong c4c méi quan hé lign két v6i nhau; va c6 khi kiéu loai nay 1a tién dé, diéu kién cho sur t6n tai cita cdc kiéu loai khdc. Khong bi gidi han béi cdc thién kién ngi hé va loai hinh, nghién cifu déi chiéu c6 nhiém vy phat hién ra nhig nét gidng nhau vé céu tric, chifc nang va hoat 46dong cla cdc phuong tién ng6n ngit dugc nghién cttu. Déng thoi bén canh viéc phat hign céi ging nhau né cling cn chti'y ca cdi khdc nhau, x4c dinh, nhan dién ching... Tat cA nhiing diéu néi tren lam thanh cdi dac trung cia ngon ngit hoc ddi chiéu so véi cé phan nganh khdc da cé (xem so dé). Cé thé hinh dung vi tri dé trong so dé sau day: Ngon ngit hoc Nghién cdtu so sénh Ngon ngét hoc migu ta. chung cde ngon nga tyluan Phan “| Ngdnnga | Ngonnga | Loa | Phé | Ngonngithoc nganh | hocsosdnh ) hockhu | tinhhoc | nim 66ichigu lich sir we E Pham vi | Quan hého | Quanhe | Loaihinh | Nét | Gidng va khéc Iythuyet | Pang ngithe | fp xd | gon nga | chung | nhau céc ngén khu vue. nh&t | agit vé cdu tric, hat dong Pham vi Ung dung trong ngon nga va Day hoc ngoai ing dung ly thuyet ng6n ngtt hoc Ng. phién dich, soon sich day ting, ti dn, iy 7 thuyét ngon ngit Dinh hutng Chi yéu ich dat Chi yéu dng dai nghign cau 47Chuong UT Nhing tién dé ly luan Il (Mot s6 quan hé quan trong) 4. Quan hé chi yéu vdi loai hinh hoc © chuong truéc chting ta da tién hanh phan giéi ngon ngit hoc d6i chiéu véi céc phan nganh khéc cia ngén ngit hoc, & chuong nay sé phan tich va lam sng t6 thém mdi quan hé va tac dong qua lai véi mét s6 phan nganh; trong dé trudc hét 18 véi loai hinh hoc va sau dé Ia véi ngén ngit hoc tam Ly, ngon ngit hoc x4 hdi, Iy luan phién dich v.v... C6 thé khang dinh ring cach xit ly hé théng déi véi cdc su kien ngon ngi & loai hinh hoc hién dai Ia rat 6 ich cho nghien ctu déi chiéu. N6 chi ra rang cdc tuong déng va di biét duge phat hign lé té trong nghién cifu déi chiéu néu 6 téc dung trong day tigng, hoc tiéng thi cdc su kién roi rac d6 khong cho phép dua ra cdc kign gidi bao quat cé tinh chat ly thuyét. Boi vay co ngudi di nhan xét: “Dai da s6 céc nha ngit hoc da di dén céch gidi quyét thich hgp 1a cn huéng su nghién city (46i chiéu) vao céc mat khéi quat (pham tri) cé ¥ nghia nguyén tic d6i v6i hé thong ngon ngi””. Nhdng phét hién vé kiéu loai ngén ngi, "VM, Jaxéva, sich di din, trang 12, 48nhing dac tinh loai hinh ngOn ngi gidp nha nghién citu déi chiéu di vao nhiing trong diém quan trong can giai quyé N6i cach khéc, nhig thanh tyu vé phuong phép Iwan nghién city, vé ly Juan va tai ligu loai hinh hoc di thu thap dugc gitip ich rat nbiéu cho nghién citu 46i chiéu. Dén lugt n6, nghién citu d6i chiéu cling gitip ich nhiéu cho Jogi hinh hoc. Nhiing déng gép chinh cia né bao gém: 1. Cung cép va bé sung cho loai hinh hoc nhiéu tu ligu va phat hién cu thé vé cu tric va hoat dong ciia cdc ngon ngit cing va khac loai hinh. 2. Nhan manh su dinh huéng nghién ctu nhiéu hon vao méi quan hé nOi dung va hinh thitc biéu dat cia ngén ngif, dac biét 1a con dudng nghién ctu hai chiéu: tir ndi dung dén hinh thiéc biéu dat va ngugc lai, tir hinh thitc biéu dat dén ndi dung. 3. Chit ¥ dén cdc hién tong, cdc qua trinh xuyén cap d6 va céc dac diém chic nang, hoat dong 1di néi. 4, Gép phéin phat hién' céc phd quat ngon ngi, xay dung ngit php phd quat quy nap. G diém cui cing (4) c6 digu céin nhén manh them rang nhing van dé ma nghién citu déi chiéu lam sdng td, phat hign sé 86p phan tryc tiép vao viée gidi quyét céc ton ti phd quat ngon ngit. Béi vi né chi ¥ t6i cc thudc tinh ban thé cia ngon ngit nhur mOi quan hé gitfa ndi dung va hinh thtic, ngon ngit va tu duy, ngon ngit va xa hOi, ngOn ngit va vin hod, lich sit, phong tuc, théi quen... Qua la nhimg khdi niém, pham tri thiét yéu trong ng6n ngit ma phé quat huéng vao nhu: céc phuong tién cla cdc gon ngit khdc nhau phan 4nh & ngtt phdp, ngi nghia v.v... thi Cling 1a dé tai m& nghién ctu déi chiéu khdo sét tir sy phan tich & cdc cap hodc mot sé ng6n ngit rat xa nhau vé loai hinh va phd he. Nhting két qua phan tich dién hinh va da dang nhu thé c6 gid tri cho phé quat ngon nga. 49Vi vay cdn chi ¥ ling nghe Idi khuyén cia mot nha ngon ngit hoc ly thuyét cé kinh nghiém khi sir dung cdc két qua cu thé cia phan tich d6i chiéu: “Chinh nhimg nét cu thé nhu thé xéc dinh loai hinh cau tric ng6n ngit va vi vay ngay ca viée sit dung cdc phé quat quy nap cho dac trung kiéu loai ng6n ngit, cc nha ngén ngit hoc cAn cé mot sy than trong cAn thiét trong céc khéi quat cia minh”. Va “D6i véi ngon ngit hoc déi chiéu, méi lién hé v6i ly luan phé quét duge thyc hién trong mot mite d6 d4ng ké qua loai hinh hoc dai cong ma nhimg thanh tyu nghién citu céc hé théng ng6n ngit thudc céc loai hinh khdc nhau, viéc x4c dinh céc ¥ nghia phé quat hon hay b6 phan hon duge thé hién bang kidu loai ngon ngif Ia rat 6 ich”. 2. Quan hé chu yéu véi ngén ngif hoc tam ly Trong dinh huéng thuc tién, ngon ngit hoc déi chiéu cd quan hé vdi ngon ngit hoc tam ly va ngon ngit hoc xa hoi (Socio-linguistics). Nhu trén da néi dén, két qua nghién citu cia céc cong tinh déi chiéu giip ich rat nhiéu cho viéc nang cao higu qua cita vic day va hoc ngoai ngit. Ng6n ngit hoc tam 1y quan tam nhiéu dén qué trinh tao ma ngoai ngit 6 ngudi hoc. Qué trinh d6 16 rng can dén ti ligu nghién ctu d6i chiéu. Trong giang day, gio vien chi ¥ nhiéu hon dén viéc cung cdp nhiing dac diém tuong déng va di biét gitta ngoai ngit va tiéng me dé cho ngudi hoc. Higu qua gidng day sé han ché néu ngudi day khong cé hiéu biét vé nhiing nét gidng va khéc nhau do. Gén gai hon 18 quan hé gitta nghién citu déi chiéu véi tinh trang song ngét (bilinguisme). Khi nghién ctu van dé song ngit, Ovébeco da dua vao so dé cia Boalé va cho ring: (OO) V1 Jaxéva, sich da dan, trang 17 va 18. 50c6 xdy ra mét su déi snh trong ban thin ngudi mang song ngét (hiu thifc va v6 thc). Trong song ngtt hitu thife thi xay ra mot su déng hod cé ¥ thitc ngén ngit thit hai (ngoai. ng ngudi mang song ngif loai nay ludn ludn cé ¥ thitc cai bién ti ngOn ngif nay ra ngon ngit khdc, di 1a 6 mite do thap nhat. Boalé di dé xudt so dé sau day cho céc mutc do cdi bién khéc nhau': -———> Caibiéu thi A (V) Cai duge biéu thi Cai biéu thi B > cai biu thi A (I) Cai duge biéu thi It Cai biéu thiB -————> Caibiéu thi A Al) Cai duge bigu thi Cai bidu thi B Trutng hop (1) cla so dé (song ngit ly tuéng) chi’ 13: & ngudi ndi mdi “cai dugc biéu thi” xudt hién déng thdi hai “céi A. Boileau. Le probléme du bilinguisme et la théorie des substrats - Revue des langues vivantes, trang 12, 1946. 51biéu thi” trong ngon ng tuong ting. Song gitta hai “céi biéu thi” khong c6 méi lién hé nao. Vi dy dé thé hign “cdi duoc biéu thi” “mii ten” thi tiéng Nga cé “strenla”, tiéng Phdp c6 “fléche” va tiéng Anh c6 “arrow”. Khi gap tir strenla, fléche hoic arrow ngudi song ngif lap tic lién hé véi noi dung cia mot trong hai tir mot cach riéng 1é, tach biét dé néi “cdi duoc biéu thi” “mdi tén”. 6 trudng hop (II) méi lién hé xuat hién chi 6 gitia “cdi duge biéu thi” va “cai biéu thi” A. Réi cing chinh “cai biéu 46 (leche) goi luén dén “cdi biéu thi” B (arrow). N6i céch hac “céi biéu thi” B khong dugc biéu thi mot cach truc tiép ma phai duge thuc hién gidn tiép qua cai biéu thi thé nhat (A). Trong trudng hop song ngit khong tuyét d6i, moi lien hé ngugc lai gitta “cai biéu thi” ra ngon ngit thet hai (khong la tiéng me dé) va “cdi dugc biéu thi” ciing xay ra nhu vay. Vi du Khi mét ngudi nghe mét ty Anh arrow, néu ngudi do 1a ngudi Phép th} lap tiie phan dodn “fléche” va fleche tic 1a “cai biéu thi” cho “cdi dugc biéu thi” “mii tén”. Trong trudng hop (IID) “cdi biéu thi” B gidn tiép thé hi trong sang tao 1di néi tich cuc. Trong dang tiéu cuc, “cdi biéu thi” B khong tuong tng véi “céi duge biéu thi” (mai tén) ma qua khau gidn tiép. Chang han, néu ngudi Phdp ding tir Anh arrow ttic Ja di tir viec chuyén dich tir Phdp fléche ra arrow. Song khi da biét tir Anh arrow anh ta lap tic nghi dén “cdi duge biéu thi” (mii ten) ma khong cén chuyén ra trung gian tir tiéng Phdp “fléche”. RO rang, trong hai trudng hgp sau (II, TI) co thé ndi cAch cai bién it nhiéu c6 ¥ thitc, tite ciing cé nghia 14 déi chiéu mét céch cé ¥ thitc hai ng6n ngt. Ovebeco nhan xét ding 1a trong trugng hop song ngit ly tudng (truéng hgp J) 1a khong cé. Bdi vi 6 trudng hgp nay viéc nam ngoai ngif 6 ngudi song ngit khong cé gi khdc véi don ngit. 52 i annette enon 7Su déng nhat hoan toan cia hai ti vi trong hai ng6n ngit khdc nhau théng qua mot “cdi duge biéu thi” 14 khong hé cé6. Vi rang, méi tir trong méi ng6n ngit c6 mot “vi tri” va “s6 phan” riéng. N6 bi quy dinh, rang budc véi céc quan hé, hé théng sir dung trong viéc biéu thi “cai duoc biéu thi” (“mii ten”). Dé chinh 1 cdc quan hé déng nghia, tri nghia va cd cdi chat Inong va dic tinh cia céi “duoc biéu thi”. Mdi tir trong méi ngon ngit cd mot cuéc séng riéng trong tit ving- ngit nghia va viéc sit dung ching. Tren quan diém déi chiéu, diéu quan trong ma ching ta quan tam khong phai Ja ban than qué trinh song ngit ma chinh la qué trinh d6i chiéu hai hay mot sO ngon ngit. Trudng hgp song ngif I va III da béc 16 phan ndo su déi chiéu d6 khi nhimg nét gidng va khdc cia cdc ngon ngif tén tai trong ngudi mang song ngit dugc thé hién. Trudng hgp cai bién hai mat cai biéu thi A va B 1a do cé su khdc nhau gitta cic ng6n ngit (Chting ta dang ndi trong gidi han cilia song ngit hitu thifc); va day 14 noi gap gé hia ich cha viéc nghién cttu déi chiéu véi ngén ngit hoc tam ly. Su nhan thic, phan biét cdi gidng va ci khdc nhau gitta cdc ngon ngit due ngudi mang song ngit nhan thay mot cach thyc té chit Khong phai 1a ¥ mudn cia ngudi nghién ctu. Nghién ciu d6i chiéu chi cung cap thém co sé ly luan va két qua thuc té khao sat cho ngudi hoc, ngudi str dung, néi chung IA ngudi song ngit, nhan thtfc mot céch day di hon ma thi. 3. Quan hé véi ngén ngif hoc xa hdi Cdn c6 mot méi lién hé v6i mot phan nganh khdc, mac dau a gidn tiép nhung khong kém phan quan trong, 14 méi lien he gitta nghién citu déi chiéu véi ngon ngit hoc xa hdi. Nhu trén da thay, néu 6 mot soi chi dé lin he gitta nghién ctu déi chiéu v6i ngon ngit hoc xa hdi thi trudc hét nén ndi dén diéu kién song ngit. Méi lién hé dé thé hién & ché: mot mat xdc 53dinh ring & diéu kién x4 hoi nao thi tiéng me dé it cn tré viée hoc va ném ngoai ngi; va mat khdc, véi nhiing tang 16p xa hdi nao thi su khac biét gitta céc ng6n ngif tao thanh mot can tr trong viéc ném ngoai ngif. Ovebeco da timg lap Juan ring: Nhiing nhan t6 xa h0i va tam ly thudng-nim ngoai gidi han cia pham vi lign hé truc tiép vi cong viéc ngon ngit hoc. Song néu coi thudng ching thi khéng thé nao tim dugc léi giai dap chinh xc cho hang loat van dé thudc vé ndi bd ngén ngif. Su so sénh hai ng6n ngit khong thé 6 Igi ich 6 rét khi chi thudn tuy nhim phat hién cdc su kién “khuat chiét” hay “chap dinh”. Nhiing méi lién hé gitta hai ngon ngit dugc quy dinh trong mot mitc do ding ké bang phong tuc, thdi quen, bang cu tric x4 hdi cilia hai cong déng ngén ngit”, Nghién ctfu déi chiéu rat c6 ich déi v6i nhimg ngudi thudc cdc dan toc khdc nhau, néi cdc thi tigéng khdc nhau ma trong nhimg diéu kién cu thé ho cén phai hoc va sit dung ngoai ngtt. Boi vi chinh do nhiing diéu kién tw gidc hoac bat buéc ma ngudi ta cin phai nhan thitc tiéng Han, tiéng Tay Ban Nha hay tiéng Diic gidng tiéng Anh hon la gidng tiéng Phap. O méi tring hop cu thé, ngon ngit hoc déi chiéu cén c6 su gidi dép rieng. NO chi dan cho ngudi hoc nhiing kho khan Ién nhé cén biét dé khic phuc. N6 cing cung cap cho gido vién nhiing chi din véi cdc phuong tién cén thiét dé gidi quyét tinh trang song ngit nay ddi véi méi tc ngudi va véi méi ting l6p ngudi trong x4 hdi. DS chinh Ia pham vi cia tinh trang da ngéf, su tuong tng giifa ng6én ngit chung véi ng6n ngit céc dan t6c cu thé trong mot quéc gia IA van dé chinh séch ng6n ngi, chudn hod ngén ngit. Diéu nay xy 1a & moi nuéc, dac biét 1A 6 cdc quéc gia dang phat trién, nhing nuéc méi gianh duge déc lap va dang muén tu minh vuon lén © Xem M. Overbeke - Introduction au probléme du bilinguisme - Paris 1972, trang 44. 54Jam chi van ménh cia minh, 1am chi nén doc lap va nén van hod dan t6c. Nhimg van dé vé méi quan hé téc dong qua lai cla nghién citu déi chiéu véi ng6n ngit hoc x4 hdi nhu vay cfing 1a nhimg van dé méi mé va cap bach @ dia ban ngon ngit va nén ngon ngit hoc nudéc ta. Theo hung nay, nhimg c6 ging dau tién 6 ta da bit dau xudt hién va trién vong cia né 1a vo cing to Ion". Phai néi ring ng6n ngit hoc x4 hOi cé pham vi d6i,tuong va- nhiém vu nghién cifu da dang ma trong dé cén nhac dén o day 1 béi canh ngon ngit. Mot mat, béi canh ng6n ngit cdn nhac dén 1a diéu kien xi hoi, téc dong Jen su tén tai, phat trién ngon ngit, tite cfing 6 nghia la méi tuong quan gitta ngon ngit va x4 hOi, néi cy thé hon 1a nhiing yéu 16, hién tuong cia hé thong ngon ngit voi cdc nhan 16 ddi s6ng xa hoi, van hod, lich sir. Va mat khéc, cén chi 13 trong diéu kién x& hoi nao thi ngudi hoc, ngudi sir dung ngoai ngit dé hoc, dé tiép nhan nhiing yéu t6, cau tric ngon ngit xa la. RG rang 1A 6 cdc mitc d6 khdc nhau 6 xay ra su déi chiéu ngon ngit. Chi cé diéu 1a khi hoan canh, diéu kién xa hoi cho phép thi viéc khic phuc nhiing khdc biet dé dang hon, viéc nam céc yéu t6 xa la 1a nhanh, nhe hon. Vigc nam hay vay mugn cdc don vi, céc yéu t6 ngon ngit dd xa la déu cé vai trd cia nhiing téc © dong xa hoi. Viéc 1am séng to timg mttc do khdc biét céc ngon ngit trong quan hé tac déng qua lai. véi hoan canh, diéu kien x4 hoi ma ngudi ndi mot ngon ngi phai tiép xtic, chap nhan 1a pham vi cla méi quan hé cia ngon ngit hoc ddi chiéu va ngon ngit hoc xa hdi. Lam sang to van dé nhu vay khong chi cé ich © GO nude ta, day 1A mot trong nhing van dé cap bach cn gidi quyét va dac biet may nam gdn day di gay duge su chi ¥ cia nbiéu nha nghien citu. Xem: Ngén ngit cde dan tc thiéu s6éVigt Nam. (Chinh séch ngon ngit) Ha Noi, 1984. 55-v6i thitc t& (nhw tao moi trudng va diéu kién cho ngudi hoc tiéng, tao céc phuong tién va mon hoc bé tro cho ngudi hoc ngoai ngi ing c6 ich véi nhiéu van dé ly luan ngon ngit hoc nhu xtic; vay muon ng6n ngif, cdc diéu kién song ngit, da ngit, én hod ngon ngi, chinh s4ch ngon ngit... © Quan hé véi ly luan va thu tién dich thuat .., Mot pham vi van dé nifa cling c6 quan hé téc dong qua lai ‘V6i'ngon ngit hoc déi chiéu 1a thuc té va ly luan phién dich. Boi vi cong viéc phién dich luén luén cing mot hic c6 quan hé voi hai ng6n ngit. Theo mot s6 nha ngén ngit hoc quen biét, phién dich 1a mot su chuyén ma cia hai ngon ngit. Ngay nay yéu cau cia cong viéc phién dich ting lén véi mét téc d6 dang ké do yéu cau ngay cang cao cia sur giao luu va phat trién xa hoi. Yéu cdu dé doi hoi phai nghién cifu va gidi quyét nhing van dé dich thuat khong chi trén binh dién thuc tién ma ca trén co sé ly luan Khoa hoc. Song 4é xéc dinh nhiig co sé 1¥ Ivan khoa hoc cia dich thuat cin phdi cé nhimg tri thtfc ngif van néi chung, ma cu thé cé lién quan uc tiép véi cai dang néi dén 6 day 1a ng6n ngit hoc déi chiéu. Nhiing cuéc tranh luan s6i néi xung quanh van dé: ly luan phién dich 1a mét phan mon cilia van hoc hay ng6n ngit hoc dang tgp tuc. Téng két va phan 4nh nhing két qua tranh luan thi vi nhv thé la céng viée cia nhing ngudi nghién cifu ly Iwan phién dich. 6 day tién thé trong Itic ban vé nghién citu déi chiéu, ching toi chi dé cap dén pham vi gidi han cé lién quan. Thoat dau cé nhiéu ¥ kién khang dinh rang: cé tén tai mot ly lun dich thuat doc lap va ly luan nay 1a mét bd phan cla khoa nghién citu van hoc. Luan cif thir nhat cia ho la: nhing ngudi phién dich truéc hét 1a nhing ngudi yéu thich van hoc hoae 6 quan hé véi hoat déng van hoc; va luan cit thit hai 1a 56phan I6n céc ban dich ndi tiéng déu la ban dich van hoc nghé thuat. Ngudi dich khong chi phai nm tot ca hai ngon ngit ma cén phai cé khiéu thim my cdm thu van hoc tot. Thém nifa cing can c6 nhiing hiéu biét vé van hod, lich sit, phong tuc... cha dat nuéc vi nén van hoc tuong ting. Diéu via ndi 1a ding nhung chua du! Dan dan qua nghién cttu ky ludng céc ban dich, nguvsi ta c6 ¥ kign ring: C6 mot ly ludn phién dich t6n tai doc lap that, song ly luan d6 cdn thiét phai duoc xdy dung trén co sd ly ludn ngon ngit hoc. Ho phan biét dich véi phéng téc lai, mé rong pham vi dich ra nhiing dia hat rong 1én va khong kém phan quan trong: chinh tri, khoa hoc, ky thuat, kinh té, ngoai giao, quan sy... va khong thé nao quan niém duge dich ma khong biét tot déng thoi ca hai ngon ngit vé céu trac ciing nhu hoat dong ciia né... Nhu vay, ly luan dich thuat van bin vin hoc chi chit ¥ dén céc ban dich vin ban van hoe. Cach dich van-ban van hoc duge quan niém nhu Ta mot dang dac biet clia hoat dng sdng tao van hoc, 14 mét su tai tao lai van ban géc bang mot ngon ngit khdc. Trong tam chi ¥ cia ly Iwan dich van ban van hoc Ia van dé vé tinh chinh xéc mY hoc -nghé thuat cia ban dich so v6i nguyén ban, vé tinh dién gidi sang tao cita ban dich va vé phong cach ca nhan cla ngudi dich v.v... Tréi lai, ly Iwan dich ng6n ngit xem xét viée dich nhu 1a mot sy chuyén ma, 14 mot su cdi bién gitta cdc ngOn ngif, 1a mot hoat dong séng tao ngon ngi tir van ban g6c ra ban dich. Ly luan dich ngon ngi (ké cd dich m4y) nghién ctu céi chung, khong phu thuéc vao phong cach cu thé cia né 18 thude vao loai nao (van hoc nghé thuat, nghi luan chinh tri-x4 hoi hay khoa hoc-k¥ thuat). Khoa dich ng6n ngit hoc, mét mat xem xét chinh qué tinh dich va mat khdc I van ban dich, nghia I xem xét cd hoat dong dich lan két qua dich. 37Mic da méi loai ly wan phién dich déu 06 dic diém rieng nhu da ndi, song kh6ng thé khong chi ¥ dén dic diém ban chat tao ra méi lin hé gitta ching. Thuc tf cho thay ring: ng6n ngit la mét loai ma da chic nang va da bién thé trong giao tiép. Viec chon mot phuong tién biéu dat nay hay phuong tién biéu dat khéc phu thudc vao dac diém noi tai cia méi ngon ngit cing nhu nhiing nhan t6 ngoai ngon ngit (xa hoi, lich sit, van hod, phong tuc...). Néu nhu ché ¥ nhiéu hon dén chinh su miéu t& céc phuong tign biéu dat, mdi quan hé giita ching véi nhau va véi hé thong ngon ngit thi khong nghi ngd gi ntta, ching ta dang & trong khuon khé ly luan phién dich ngon ngit hoc. Song néu ching ta chon nhing bién déi phu thudc vao nhiing nhan t6 tao diéu kién cho sy lua chon mot phuong tién biéu dat nay hay mot phuong tign biéu dat khdc (ngudi dich) thi trong huéng nay nim vio khuén khé cia pham vi ly luan dich van hoc. Va trong ca hai huéng vita néi, lai mét lan nifa ching ta lién hé dén mot thudc tinh cha ban chat hai mat ca ng6n ngit: Ngon ngit 1a mot hé thOng tin hiéu dac biét va 1a phuong tién giao tiép trong yéu nhat cia con nguii. Su thyc thi viée Iva chon mét phuong tién dién dat thich hop (céc bién thé ngit 4m, cdc bién thé tir vung hay ngit ph4p) thudng phu thugc vao nhiing nhan t6, diéu kién ngoai ngon nga. Diéu nay c6 ¥ nghia khong chi voi cong viéc dich thuat ma cdn v6i moi hinh thie hoat dong di néi n6i chung. Nhu vay, viéc dich thuat bat ci mot loai van ban nao (van hoc nghé thuat, nghi Iuan chinh tri-xd hoi, khoa hoc-ky thuat...) déu dung cham dén hai binh dién: ngon ngit va ngoai. ngon ngé. Van dé dat ra 1a: Céi nao 1a yéu 16 thit nhat va cdi no 1a yéu 16 thir hai? 58Trong ci nghia phién dich 1a sy chuyén ma cita hai ngon ngit, 10 rang tude hét phai miéu 4 nhing phuong tien biéu dat khac nhau réi sau d6 mdi tuyén chon nhiing phuong tién dy theo ci tY trong cila su téc dong nhing tiéu chudn ngoai ngon ng. Trong giai doan tht nhat, hién nhién, khong. thé khong dua vio co sO ngon ngit mA su phan tich, miéu tA n6 phai theos .:, phuong phdp hé ngon ngit hoc. Trong giai doan thit hai, r rang phai tinh dén nhing quy dinh cia van hod, lich sit, phong tuc,, xa hoi lam nén cho téc phdm dich. Diéu dé cing c6 nghia 1a, mot mat, chiing ta ndi vE co sd ngén ngit hoc cia vige dich, tic Ta cdi thuge vé cau tric noi tai cia ngon ngit va mat khéc, vé cdi kién trtic thugng tdng, tic 1a nhiing nhan t6 ngoai ngén ngit cla cong viéc dich thuat va ly luan phién dich ndi chung. Nhimg nam gén‘day, dé khang dinh co sé ngon ngit cia ly luan phién dich, nhigu nha ngon ngi hoc da cho cong bé nhiéu chuyén luan. Quan trong nhat trong s6 nhiing cong trinh cla cdc nha ngon ngit hoc Xoviet-la: “Phién dich vd ngén ngit hoc”, “Ban vé phién dich” (Khéi luge hoc thuyét ngén ngit vé phien dich) “Ly Iudn phién dich va thuc té dich thudt” “Ng6n ngit va phién dich”, (ahing van 4é ly 1uan chung va riéng cba vie phién dich)...0. Trong nhiing cong trinh nay, cdc téc gid cung cap co si ly luan ciia van dé dich thuat va dé xudt m6t s6 mo hinh phan 4nh nhing mat khdc nhau cia qué trinh phién dich, chang han trong cuén “Ban vé phién dich” téc gid 43 dua ra ly luan vé cdc cap dO khéc nhau cia sy tuong duong nhu cap do ky hiéu, cap d6 loi néi, cXp d6 thong bao, cp do miéu ta tinh huéng va muc dich giao tiép. Hodc cudn “Ngdn ngit va phién dich” da dé xust ly Xem I. L Repzin, V. lu, Rozenvay, lu. Naida, B. H. Komixardp... 59luan rat thi vi v6i mot trinh do khoa hoc cao-ly luan ngit nghia- ky hiéu cha viée phién dich. Trong ly luan nay, vi tri duge chu ¥ nhat, trung tam cia cdc van dé Ia van dé ¥ nghia ngon ngit va van dé vé su neong ing ngit nghia trong phién dich. day ching ta khong c6 diéu kién dimg lai phan tich chi tiét, chi xin t6m tat vai diéu vé dac diém cia mon ly luan phién dich va nhiém vu cita né, dé tir d6 tim thay moi quan hé cia nd v6i nghién citu d6i chiéu. Ly luan phién dich c6é muc dich phan tich chinh qua trinh dich. N6 xdc dinh I6i gidi dap 1a: theo cdch nao ma ngudi ta cé thé dich mot ngén ngif nay ra ng6n ngit khéc. Qua trinh dich duoc xem nhw 1a mét sy cai bién giita hai ng6n ngit. Trong dé, ndi dung cia nguyén ban va ban dich 1& hoan toan gidng nhau mac dit phuong tién biéu dat cia hai ng6n ngit c6 khdc nhau. Boi vi qué trinh dich khong thé quan sat truc tiép duoc nén phai danh gid nd qua két qua ban dich. Trong su so sdnh déi chiéu véi ban géc ching ta c6 co sé dé dinh gid két qua qué trinh dich. Caich lam nay J rat thé vi déi véi ly Iwan phién dich. N6 gitp chting ta khéng nhiing nhan biét duoc theo cach nado dé dat dén cach dich da c6 ma cdn chi ra quy luat chung lam co sé cho sw phan tich chitc nang cla né, né cdn xdc lap dugc nhimg tuong ting c6 tinh quy ludt gidta cdc yéu t6 cia hai ngon'ngit ma nhiing yéu to nay IA t6i cfn thiét cho thuc tién dich thuat. Trong so nhiing cap d6, nhiing yéu té da dang nhu vay sé duge béc 16 ra tir bac thap dén bac cao, ttic tir bac tir ngit dén cau, doan van, cau tric toan van ban, téc phdm, cong trinh... Nhu vay, ly luan dich nhu mot khoa hoc déc lap c6 nhiém vu, muc dich va phuong phép riéng. Ly Iuan dé bao gém ba b6 phan hop thanh Ia: 1. Ly lun chung vé phién dich: bao gém mot hé théng cdc khdi quét rit ra tir thyc té dich cdc loai van ban thudc cdc thé 60loai khdc nhau d6c lap véi céch dich tir cc cap ng6n ngit cu thé (ttc 1a tir mot ngon ngif nay ra ngon ngif khéc). 2. Ly luan bo phan cita phién dich: Bao gém cdc khdi quat vé cdch dich mét ngén ngit cu thé nay ra mot ngon ngif cy thé khdc, tic 1a phan 4nh nhimg tuong tmg cé tinh quy luat clia cdc cap ngon ngif cu thé. 3. Ly luan dac trung phién dich: N6 bao gém sy khai quat céch dich cdc loai vin phim khéc nhau: van hoc nghé thuat, thi ca, xa hdi - chinh tri, khoa hoc - k¥ thuat... Trong Itic xem xét, nhan thitc mot c4ch day di va chinh xac ndi dung ciia mot bo phan hop thanh ly luan phién dich can thiét phai nhan manh mot diéu 1a: Do nhiing dac trung riéng cla cach dich van hoc nghé thuat nén kh6ng thé danh déng cach dich loai van ban nay véi cdc loai van ban khéc. Tinh chat dac biét ciia nhiing téc dong va méi quan hé quy dinh da dang ciia nhiing nhan t6 bén ngoai ddi hoi ngudi dich phai 1am viéc voi mot ¥ thie va cd nang khiéiu cdm thu tham my tinh té. Nhiing hiéu biét tudng tan vé ngon ngi va kha nang cam thu van hoc tinh té cho phép ngudi dich khong chi dich mot c4ch chinh xc ma cdn dich mot cdch sAng tao véi tinh céch 1a mét nghé si. O moi truéng hop, khéng thé khong thay nhiing dac trung riéng cha cach dich thé loai dac biét nay. Nhing diéu trinh bay so luge trén day vé ly luan phién dich cho thay mot trong nhitng nhiém vy cia né 1a cung c&p mot su miéu ta ban than qua trinh dich, tite la chinh qué trinh cdi bién ngén ngit. Nh& dya én nhing két qua phan tich ngon ngit, ngudi dich khdm ph ra quy luat va chon gidi phdp chuyén tir ngOn ngé (van ban) géc ra ng6n ngit (van ban) dich. L¥ lan phién dich nghién citu nhiing tuong ting cé tinh quy luat cia hai gon ngit, phat hién ra nhiing tring hop va nhimg khéc biét trong cdc phuong tién biéu dat nhig ¥ nghia déng nhat tir van ban 61g6c ra van ban dich. Diéu dé cing c6 nghiia 1a tiy ban chat, ly lun phién dich 18 mgr b6 phén ctia If ludn ngon ngit hoc va trong thuc chat muc dich va nhiém vu nghién ctu cia n6 c6 moi lién quan chat ché véi ngon ngit hoc déi chiéu, mot phan nganh Khoa hoc, ma cé nhiing nha ngon ngif coi 1a bd phan cung cp co s6 ly luan cho ly thuyét phién dich. Trong nghia rong, moi quan hé truc tigp ca nghién ctu d6i chiéu véi ly lun phién dich cing dugc R. Jacopxon chi r6: “Moi su so s4nh hai ng6n ngif déu c6 quan hé véi viéc phién dich”. Nguoc lai, nhiing phan tich va két luan cia ly thuyét phién dich sé 1a hét site bé {ch di véi nghién ctu déi chiéu, nhat 14 pham vi ma né bao quat. Chinh Iu. Naida da xdc dinh Iy luan phién dich la “mot bo phan cia ngon ngit hoc so sénh (trong nghia rong - LQT) cé déi tugng co ban 1a ngit nghia dugc nghién cifu trong van canh cia cdc méi tong tmg dong”. Song khi thia nhan nghién ctfu déi chiéu tao'ra nhimg diéu kién cho viée gidi quyét co sé ngon ngit cita ly luan phién dich va phién dich cung cap nhiéu diéu cin thiét cho nghién citu 461 chiéu chiing ta cing cén nhan r6 su khdc nhau gitta chiing. Diéu dé nhan thay vé sy khéc nhau gitta nghién ctu doi chiéu va ly lwan phién dich Ia & ché: mot ben nghién cifu su tuong déng va di biét hoc dac trung riéng cia méi ngon ngit trong su’so sanh, déi chiéu véi ngon ngit khéc, cdn mot bén xem xét su tuong img tutong duong ciia cdc phuong tién biéu dat khi biéu hién mot noi dung déng nhdt, Su déng nhét ngit nghia nay kh6ng duge phan gidi la chting thugc cap do nao, nghia la xuyén qua céc cp dé khéc nhau cita ngén ngit. © R, Jacopxon. On linguistic aspects of translation. Translation; Cambridge 1957, trang 234, © ty, Naida. Khoa hoe phién dich, Naimg vin 48 ngon ngit hoc, s6 4, 1970, trang 3. 62 haa SSS Ieee EeeTren quan diém xem xét ngén ngit nhu mot cau tric-hé théng, dugc tao thanh tir cdc loai don vi 6 ton ti thudc cdc cap 46 khdc nhau, ngudi ta cho rang ly luan phién dich thudc vé ng6n ngit hoc cyc dai, con ngén ngit hoc d6i chiéu thudc vé ng6n ngif hoc cyc tiéu. Quan diém nay dugc luan giai nhu sau: Ly luan phién dich thuge vé ngon ngit hoc trong nghia rong; vi ring khi tién hanh su phan tich ngon ngif trong moi quan hé truc tiép véi nhimg nhan 6 ben ngoai ngon ngi, phién dich khong chi quan tam dén hai hé thong ngon ngi ma cd hai nén van hod, hai pham vi “tri thite nén””. Ngugc lai, trong ng6n ngit hoe déi chiéu, viec khdo sat gidi han 6 cdc bac ngit am, tir vung, ngit phdp, tu ti, ngir phdp van ban v.v... tite ciing 1a chi nghién ci d6i chiéu cu triic-hé thong ngén ngif, téch khdi cdc nhan t6 bén ngoai. RO rang quan niém nhu thé phdn nao thod dang véi mot quan niém If luan phién dich thi lai khong thoa dang véi céch quan niém edu tréc-hé théng hién nay va cling khong ding vé céch hiéu pham vi cia nghién ctu déi chiéu. Cach hiéu thoa dang hon vé hé théng - cu tric 18 quan niém xem hé théng - cdu tic ngén ngi 1A mot cau tric - hé thong mé & cdc mic do khéc nhau véi cdc hinh thic biéu hién khéc nhau. Viéc nghién ctu déi chiéu ma ching ta xem xét chinh J nim trong cdi quan niém vé cau tnic-hé théng nhu thé. C6 loai ¥ kién khéc cho rang su khdc nhau giita nghién ciftu di chiéu va ly luan phién dich Ia dya trén mi tuong tmg ludng phan ngon ngif - 1di ndi. Mot sO ngudi quan niém ng6n ngit hoc 46i chiéu chi phan tich d6i chiéu cdc hé thong ngon ngit véi nhau, con ly luan phién dich nghién ctu su tuong tmg céc van Xem EM. Verésaghin, B. G. Kostomanop. Ngdn ngif va van hoc, Matxcova 1973, trang 28. 63ban, ttc 1a & hién thuc 1di néi. Tham chi cé tac gid da tuyén bd: 1éi néi khong phai 1a doi twong cia ngon ngit hoc va ly luan phién dich 1a ly luan déi chiéu cdc van ban 6 quan diém cau tric hé thong ngon ngif. Su thyc thi hai loai quan niém cuc doan nhu vita din déu khong thoa dang, toan dién, xét vé quan niém I Iuan phién dich hién nay cing nhu vé ngon ngir hoc"d6i chiéu. Ngon ngit hoc déi chiéu nghién citu khdo sét khong chi & cau tric - hé théng ma ca cdc sy kién cla Idi ndi va vi vay nd cé quan hé véi ly luan phién dich. Sy khdc nhau khéng phai 1a 6 pham vi dé tai ma 6 muc dich cia nd. Néu quan niém trong ngon ngif ngudi ta tim cai bat bien thé, cdn trong Idi ndi - tim céi bién thé sé dan dén mét tinh hinh Ja: ngén ngit hoc déi chiéu sé huéng vio viée tim tdi nhing gidng nhau va khdc nhau bat bién thé cita hai hé théng ngon ngit. Trong lic d6 ly Ivan phién dich sé nghién ctu nhimg twong ting bién thé, nghia Ia céc he hinh phién dich dugc phat hién qua déi chigu c4c van ban. Can nhén manh ring sé gap rat nhiéu kho khan vi thuc té it cé kha nang phan biét rach rdi ngon ngit - Loi néi, dé tir dé xdc dinh ranh gidi cla ng6n ngit hot déi chiéu va ly luan phién dich. Kinh nghi¢m cho thdy khong t6n tai mot sy phan gidi ctmg nhac nhu vay gitta ngon ngit va di néi cling nhu gitta ngon ngit hoc d6i chiéu va ly luan phién dich. Mot su miéu ta day di yéu t6 nay hay yéu t6 khdc ciia hé thong hay tiéu hé théng chi cé thé dat duge két qua tot khi ching dugc xem xét déng thdi ca trén hai truc hé hinh va ci doan. Nhu vay, ngudi nghién ctfu mu6n dua vao céi luéng phan ngon ngif - 1di ndi hién nhién phai quan nim ring: ng6n ngé bao gém ca hé hinh lin ct doan, cdn 181 ndi chi 1a nhiing bién thé da dang cia cdc cau tric tuong ting. Van dé nhu vay 1a hét stic phitc tap va ng6n ngit hoc 46i chiéu mot thi da dya tren nhimg quan niém nhu vay. Dé la ngn ngit hoc adi chiéu truyén théng. 64 ao5. Quan hé voi ngit phép tao sinh Hién nay ngon ngt d6i chiéu da bat dau khdo sat theo mot huéng khéc. G hudng nay quan niém lung phan ngon ngif - loi n6i khong con duge van dung. Vi du nhiing nghién ctu déi chiéu theo huéng ngit phdp tao sinh. Theo hudng nay van dé phan gidi gitta nghién citu déi chiéu va ly luan phién dich cing nhu quan niém vé cdc dac diém cila ngén ngit hoc déi chiéu co mau sic khdc. Du6i day ching t6i chi dimg lai mot vai nhan xét so luge: Trong suét hon hai muci nam t6n tai, ng& phép tao sinh (hay ngit phdp cai bin) [A mot trong nhing d6i twong phe phén cia nhiéu nha nghién cu. Su phé phn d6 1a thod dang vi ngit phap nay c6 khong it han ché, vi du nhing biéu hién cia céc co s ngit nghia, tinh khong nhat quén cha cdc kiéu loai khdc nhau vé cach cai bién, van dé danh gid vai to cia hé hinh trong ngon ngit v.v... Mac dit vay khong it nhiing nha ngon ngit hoc 6 caéc nue khéc nhau di nghién ctu sit dung mot sé m6 hinh trong ngit phdp nay vao céc chuong trinh nghién ctu déi chiéu tng thé nhu cdc chuong trinh nghién citu déi chiéu & Ba Lan, Rumani, Nam Tu, Tay Dite v.v... Nhiing tac gia sir dung cdc mo hinh cia ngit phép tao sinh ghi nhan rang: mac di cdn nhiéu han ché, ngit php tao sinh di cung cap kha nang xay dung nhimg so dé hinh thitc rat dé Iinh hoi cia cdc giai doan sn sinh mot cAu tric nao dé. Su san sinh nay, theo mét s6 nha nghién cifu, da 1am cho ngi phap sang rd hon hoae 1a tao ra m6t m6 hinh hiéu luc hon trong su miéu ta ngon ngif hoc. Mot s6 téc gid khdc lai cho rang: ngon ngit hoc déi chiéu sit dung nhing thanh tuu ngif phdp tao sinh da thuc hién mot su két hop viée phan tich ngit nghia thanh t6 véi ly luan ngi tri két hop nay cho phép d6i chiéu khong chi nbing phn dé thay cha céc ngon ngit tuong tng ma ca cdc giai doan dan xudt cla 65céc cfu tric da cho, Vi'vay, su déi chiéu c6 kha nang nhan duge mét bite tranh toan ven cita sy dang hinh va tha dang hinh 6 tat cA céc cip d6 cia ngon nga. Cong bing ma néi thi nhiéng phé phin xéc dng da duoc cdc nha ngit phdp cai bién sita chiia din. Chang han ngudi tiéu biéu cho trudng phai nay 1a Noam X6mski - ngudi dat nén mong cho ly thuyét tao sinh cling da tim céch khdc phuc nhuge diém co ban dé hoan thién céc m6 hinh cita minh. Va diéu a6 thuc té& 44 tao ra nhiing bién dang khdc nhau cia ngtt php cai bién. Ngoai ra cdc nha ngit phdp cai bién cing da tim duoc su hé trg c6 hiéu ue cia cde nha ngit nghiia cai bién. VA c6 thé néi, ac biét thich hgp cho viéc 4p dung trong nghién ctu déi chiéu 1a hé thong “cach ngit nghia” cla Phinmo. Thuc chat su miéu ta 6i chiéu theo “c4ch ngit nghia” dua trén mot su chuyén déi tir cAip do nay qua cap do khdc va 46 cing chinh 1a su miéu ta cdc~ méi tuong ting bién chiing gitta noi dung va hinh thitc. Nhu vay cfing 06 nghia 1A c6 mot su lien ket dé thay gitia nghién citu déi chiéu cai bién (tao sinh) v6i ly luan va thuc tién phién dich. Tham chi c6 mot s6 téc gid cho rang: néu nhu viéc nghién citu 46: chiéu ci bién khong nhét thiét phai huéng vao ving dung swt pham thi viéc huéng vao dich thuat 1a hoan toan thich hgp, dac biét 1a viéc dich may. Vi ring thuc chat d6 1a sy cai bién nhat quan nhiing tiét doan 101 néi v6i mt phuong phap xitly higu luc nhat . Su cai bién cdc tiét doan J8i ndi & mot cap do nay ra mot c&p do khdc theo mot chuong trinh x4c dinh thuc chat 1a mot su tuyén chon c4c quy tac san sinh. Diéu nay nay sinh khong chi tir nhing kién gidi ly luan ma con duge rit ra tir thuc té ciia viéc mé hinh hod va lap chuong trinh cho cdc qué trinki phien dich. © Xem T. Kraeszowski, Contrastive generative Grammar. Studia Anglica Posnaniensia 1974, s6 1-2. 66Néu xem phién dich 1a mot sy cai bién cita hai ng6n ngit thi 16 ring giita nghien cttu d6i chiéu cdi bién véi viéc phién dich c6 nhiéu diém gi6ng nhau. CA hai nganh déu c6 thé xem xét cau hay mot sO cau ohu 1a mot doi tugng dong cia su phan tich. Ng6n ngit hoc déi chiéu cai bién va ly luan phién dich nhin nhan ng6n ngif trong mat dong, va nhu vay né khdc vdi ngon ngit hoc cau trtic cé dién, mot ngon ngit hoc xem ngon ngé nhu mot “tinh trang”, cdn Idi néi méi IA dong, mdi Ia bién déi. V6i ngon ngit nay mat hién ngon va ham ngon cila thong bdo dich thuat cd thé béc 16 ra cdc cau tric mat véi cdc biéu hién ciia n6, cdn véi ng6n ngif khéc ngugc lai c6 thé nim trong cau triic sau. Tuy vay, dit chting ta c6 thé liét ké ra nhiéu hon nia nhing gidng nhau song ng6n ngif hoc déi chiéu cai bien vi ly Luan phién dich khong thé déng nhat. Cé thé thay vé mat phuong phdp va vé mét sé tién dé ly luan co ban theo céch cai bién kh6ng cé su khéc nhau gitta su d6i chiéu cai bién va phién dich. Nhung mét mat, phuong phdp cai bién khong hoan toan xem la duy nhat va chi: yéu cia ng6n ngit hoc 4éi chiéu; va mat khéc dac trung cia ly Ivan phién dich béc 16 chi yéu 6 céc phuong thiic sir dung cdc két qua da dang cia nghién ctu déi chiéu va ngugc lai, nghién ctu di chiéu ciing cé sit dung mot sé tai ligu & cdc ban dich thuc té. Vi vay, ly luén phién dich la m6t co ch& d6c lap va trong quan hé véi nghién ctu d6i chiéiu, xét tit nhiéu mat, nd la mét b6 phan chiu su tc déng truc tiép cha ngon ngit hoc déi chiéu va ngugc Iai vé phdn minh bang thuc tién dich thudt, phién dich ciing cung cdp tai liu can thiét cho nghién citu 61 chiéu. 6 Quan hé véi viée khac phuc Idi trong khi hoc va sit dung ngoai ngit Dén day cing néi thém mét vai diéu vé mot méi quan he khang khit khéc ma & trén da c6 dé cap dén. D6 1a méi quan hé 67téc dong qua lai gitta viée nghien cifu déi chiéu véi viec day va hoc ngoai ngit. Pham vi néi 6 day 14 quan hé nghién cttu doi chiéu véi viéc phan tich Idi trong khi hoc va ding ngoai ngit. Vé loai van dé nay o6 ba nhém § kién khéc nhau sau day: 1. Cho nghién ctu d6i chiéu cé vai tro phy, thit yéu; con vigc phan tich Ii trong viéc hoc, ding ngoai ngit méi 1a chinh, quan trong. Chang han nha ngon ngi hoc Anh Codo cho rang: nghién ctu déi chiéu khong thé cho phép tién don va gidi thich tat cd moi kiéu loai 16i ngon ngit ciia ngudi hoc va ding ngoai ngit mac phai. 2. Cho nghién ctu di chiéu khong phai bao gid cling dat cho minh nhiém vu truc tiép gidi quyét 16i hoc, ding ngoai ngit; bdi vi dé 1a hai con duéng khdo s4t khdc nhau. Noi ding hon, vige nghién cifu d6i chigu va phan tich 16i hoc, sit dyng ngoai ngit la hai buéc khdc nhau. Nghién cifu déi chiéu chi tién hanh vige phan tich so bd, cdn phan tich 16i Lm viée véi céc trutng hop rat cu thé. Viée phan tich 1di hoc, ding ngoai ngi ngoai céc pham vi ng6n ngif ra con c6 Su chi phi ciia cdc pham vi Khéc 6 lién quan nhu: tam lf, xa hoi, van hod v.v... 3. Cho nghién ctu déi chiéu va phan tich 16i hoan toan khong cé quan hé bé sung cho nhau, Dé 1a hai loai phan tich hoan toan khéc nhau. Chiing ta cho ring viéc thu thap va phan tich 16i hoc tiéng, ding tigng nuéc ngoai, dac biét 1a trong b6i cénh song ngit phd bién (tu nhién va nhan tao) 1a dac biét c6 ich. Y nghia cia né cang Ién hon khi viéc day hoc va sit dung ngoai ngit tré thanh mot nhu cdu quén chting rng rai. L6i 1a sin phdm ciia méi quan hé tuong phan trong viéc chuyén dat thong tin va ciing cho thay nguyén nhan cia sy bién dang d6. Voi dac diém nhu vay, ldi hoc va ding ngoai ngif Ia tai ligu tho rét quy vé nhiéu mat ma ta cin thu thap, hé théng hod va phan tich nghién citu, Thiéu né ching 68ta khong thé c6 duge mét céch hiéu day di vé nhiing tién bo xay ra trong cam thife ngon ngit cia ngudi hoc tiéng. Va nhu vay, khdi tai ligu vé 165i khi hoc va sit dung ngoai ngit do anh hudng ciia tiéng me dé sé phuc vu mot céch dic Iuc cho vige nghién citu d6i chiéu tir nhiéu géc 46 khdc nhau cia nd. Va ngugc lai nghién citu déi chiéu, xét vé nhiéu mat, 1a thyc su cé ich cho viéc hoc, day va sir dung ngoai ngi néi chung. 69Phdn hai NGHIEN COU BOI CHIEU NGU AM AM Vi Chuong IV Déi chiéu nguyén 4m Viét - Anh 4. Batvan dé Vé mat ngit am hoc (phonetics), nguyén am (vowel) 1a 4m dugc phat ra tigng thanh, nghia 1a 4m ma khi phat 4m, luéng hoi phat ra ngoai mot céch ty do, ¢6 am hudng dé nghe, ém di. © Neuyén am c6 dic trmg am hoc véi tén s6 xéc dinh, vi dy mhur am [al phan biét vi am [e], am fil. Vé mat am vi hoc (phonology) thi nguyén 4m 1a don vicha hé théng 4m vi cia ng6n ni. Nguyén 4m cé vai trd lam hat nhan cia 4m tiét (syllable), vf du nhu trong tix mot 4m ti€t cat, but. © cd hai binh dién ngit am hoc va 4m vi hoc nguyén am phan biét véi phy am (consonant). Nguyén am c6 nhiéu loai: nguyén am don: [a], {e], [iJ, fol, {u]; nguyén 4m doi (diphthongs): fie], [uo]; nguyén am ba (triphthong): [eia], [ais]... Trong hé thong ngi am cia mot ngon ngit vita c6 nguyén 4m vita cé phu am thi ciing cé 4m két hop gitia 2 loai dy. D6 14 ban nguyén am (semi-vowel) hay ban phy am (semi-consonant). 7Nguyén am va néi chung hé théng nguyén 4m cia mot ngon ngit cé dic diém gi la phu thu6c vao dic diém cach phat 4m va hé théng ngit 4m - 4m vi cla ng6n ngit dé quy dinh. Duéi day ta sé xdc dinh co sé d6i chiéu va thuc hién déi chiéu hé théng nguyén 4m trong tiéng Viét v6i hé thong nguyén am trong tiéng Anh dé thay 16 nhiing dac diém ctia chting. Vé co sé déi chiéu ta cé thé can cit vio 3 mat chi yéu sau day: 2. Co sé déi chiéu ngi 4m am vi, co quan cdu am (vocal apparatus) a. Coquancdu am Céc am cita tiéng ndi duoc phat ra nhd co quan cdu 4m bao g6m nhimg b6 phan nhu (Hinh 1) dudi day. Ching ta hay lam quen véi céc b6 phan cu thé dé diéu khién sur phét am ding va hiéu dugc cdc 4m m6 ta trong déi chiéu cdc phan tiép theo. Lol Ngac ctmg_ Alveolar ridge Hard palate Réing tren Upper teeth Mai -Nose Ngge mém Sott palate Moi tren Upper tip Lui con Uvula Mai dugi Tete, Yet héu Pharynx Rang dui Lower teeth Thanh quan Larynx Hinh 1. Co quan céu 4m - The articulators 72b. Céc b6 phan chinh 1) Rang (teeth) gém rang trén (upper teeth), ring dudi (lower teeth), ching niim & mat trudc miéng. Khi phat am ludi tigp xtic véi rang tao ra nhiéu am, nhtmg am nay thudng goi 1a am rang. 2) Loi (alveolar ridge): day 1a b6 phan gitta dinh rang va ngac cing. Co nhig am phat duge do IuGi tiép xtic voi diém nay (dinh rang hoac loi) nhu {t} va (4) thuong goi la phu dm bat hoi. - 3) Mai (lip) gém moi trén (upper lip) va moi dudi (lower lip). Céc b6 phan nay gitip phét am-cde am nhu [b}, [m}, [fl... thutng goi 1 dm méi. 4) Lui (tongue) 18 co quan ¢6 nhiéu bo phan tham gia phat am nhu dau ludi (tip), mat ludi (blade), lu@i trudc (front), Ludi sau (back), géc ludi (root), tigu thigt, nap déng 6 thanh quan (epiglottis). Nhimg bd phan nay cting tham gia cau tao nhiéu am maccé thé hinh dung nhu so dé sau: front tip blade back root ‘epiglottis Hinh2 5) Ngac mém (soft palate hoac velum) 1a vi tri c6 thé cho khong khi qua mii va qua miéng. Binh thudng n6 6 vi tri thong thodng, nhung khi néi nd c6 thé nang cao lén lam cho khong khi khong thoat qua mai. Né cing 1a bo phan 6 thé ti€p xtic voi lui. Ching han khi ta phat céc 4m [k], [g] f& phy am ngac. Ngac 3mém (soft palate) phan biét véi ngac cing (hard palate), Ngac ciimg Ia bo phn cao trong khoang miéng, Day 1a bo phan doi dien mat trén cita lui. 6) Yét héu (pharynx) la mot éng phia trén thanh quan. Déi véi ngudi Anh: nit dai khodng 7em, nam 8cm; ngudi Viet Nam cé thé ngin hon. Dinh cia n6 chia ra hai phdn, mot phan ra sau len khoang mii (nasal cavity), phan khdc dan vao khoang miéng (mouth cavity). S4u b6 phan chinh miéu ta trén 14 co quan chi yéu tao ra am thanh Idi néi cha con ngudi, Ngudi binh thudng, ngudi Viet hay ngudi Anh, déu ding nhimg bd phan may dé cdu am (articulation) dé phat ra cdc am Idi ndi. Trong cac bd phan dé c6 3 khoang quan trong can chi y: - Khoang mili ding tao ra 4m mii; - Khoang miéng cing cé vai trd tao ra 4m thanh khi mé rong, hep nhung bin than n6 khong lam thinh mot b9 phi tr tiép xtic véi bé phan khdc, tic bd phan cau am; - Khoang thanh hau (pharyngeal cavity) dugc xem nhu mot bd phan cau Am déc lap hay t6 hop tao ra nhiéu am Idi néi. Tom lai: Nhiing co quan, b6 phan véi dic tinh tham gia cau am khdc nhau trén 1a ché dua, yéu t6 cn thiét cho phan tich, thuc hanh luyén am cting nhu mo td hé thong ngit 4m-am vi cba ngon ngit. No cing 1a co sé cho sy phan tich mo ta déi chiéu Viet - Anh trong cdc muc, chuong tiép sau. Cn cht ¥ ném_ving nhiing co sé nay truéc khi di vao phan tich d6i chiéu 4m thanh c4c ngén ngtt. Ciing cfin chi ¥ rang c&c 4m cia ngon ngit duge phan tich theo co sé cdéu dm nhu trén la xét vé mat sinh ly. Mat nay nhim 74phan tich thuyét minh nhiing sy khéc bigt cdc am vé nguén gc cdu tao. Ngudi ta con phan tich céc 4m vé mat am hoc, tiie mat vat If nhdm gidi thich su khéc nhau vé mat cdm thy dm. VOi su. tro luc cha may méc, ngay nay ngudi ta co thé miéu ta cdc yéu © 16 ngit 4m chinh xc ca hai mat trén. 3, Cosd xac dinh nguyén 4m vé mat ngi 4m hoc é miu ta nguyén am céin xéc dinh hop cong hudng miéng (khoang miéng” — Hinh 1), tite cling déng thdi x4c dinh hop tong hudng yét hau (Khoang yét hau” — Hinh 1). Day 1a nguén g6c thay déi dm sac (timbre) cita tigng thanh (voice) do day thanh tao nén. Su khdc nhau gitta nguyén 4m nay véi nguyén 4m Khdc la su khdc biét vé dm sc cita cing mét tiéng thanh. Cau tao mot tiéng thanh gém mot 4m tram nhat goi la am co bin va nhiéu am cao hon nhiéu lin goi la hoa dm. Tap hop cdc im nay khi di qua céc khoang & phia trén thanh hau sé chiu su cong hudng. Nhu da thay trong hinh 1, céc khoang miéng va khoang yét hau 1a noi do suf hoat dong cila ludi, cia méi nén Luén cé kha nang thay déi hinh dang, thé tich, 16i thodt cia khong khi; va vi vay o6 kha nang cong huéng khéc nhau. Méi Ién thay d6i méi tuong quan gitta dm co ban véi cdc hoa dm vé cao do va cudng 40 la mot lan thay déi dm sdc 1a mot lan ta c6 mot nguyén am Khic. Su khéc nhau cila céc nguyén am nhu vay r6t cudc 1a bi phy thudc vio céc nhém hog dm Khéc nhau do nhan duge su cong huéng khéc nhau cia céc khoang trén thanh héu. Méi nguyén 4m cé nhiing dac diém riéng vé m6i tuong quan gitfa am co ban v6i cdc hoa 4m, tite 1a 4m co ban v6i 4m sac. Khi phan tich c4c am cén tim céch x4c dinh hop cong huéng (khoang) miéng va cong hudng (khoang) yét héu. Cu thé hon, ngudi ta dua 15vio dé md cia miéng, vi tri cia ludi va hink dang cua moi dé miéu ta nguyén 4m. D6 mé ctia miéng tic cing 1a dé nang cuia Ludi cho biét thé tich hop cong hutng. Can cit vao dé mé (do nang) khac nhau ma ta c6 cdc nguyén 4m khdc nhau. Nguyén dm rong (hoac thdp) nhu [a], [e]...; nguyén dm hep (hoac cao) nhu [i], [u]. Vi tri ca ludi nhich ra phia truéc, hay li vé phia sau cho ta biét hinh dang hop cong hudng nh thé nao. Tuy theo su xé dich, tic la phan trudc Judi dua lén ra phia truéc hodc phan sau lui nang Jén lui vé phia sau ma ta cé nguyen am khéc nhau. D6 la phan biét gitta nguyén dm trudc nhu [i], [é], [e]; nguyén am sau nhut (uJ, [6] hay [0]; nguyén dm giita nhu (uJ trong “ti” hay [a] trong “bird” tigng Anh, “to” trong tiéng Viet. Hinh dang cia moi cho biét dac diém Idi thodt cia khong khi clia hop cOng hudng (khoang) miéng. Hai méi chim tron va nho ra phia trudc ta cé nguyén 4m véi Am sac tram. Dé 1a nhiing am tron moi nhu [u], [6], fo]; nguge lai, hai mdi 6 thé binh thudng hoac nhanh ra khi phat Am thi ta c6 nhiing nguyén dm khéng tron moi nbv [a], (i, fe]... - Cach miéu ta va tén goi nhu trén 1a néu nhiing dac trung nguyén am vé mdt cdu dm, titc 1 vé mat sinh If hoc. Khi so sénh cdc nguyén 4m ngudi ta ciing néu lén nhiing dc trung dm thanh cha chting, vi du nhu nguyén dm béng, nguyén dm tram, nguyén dm trung hod. Day 1a cdch néu dac trung nguyén.4m xét vé mat am hoc. Céch nay khong chii ¥ dén céch cau am ma chi tap trung vao hiéu qua cla 4m hoc dé phan loai. C4ch chi ¥ mat dac trumg 4m hoc ciing cé nhiéu cdi loi. C6 khi hai 4m c6 c4ch céu 4m khdc nhau ma dem Jai hiéu qua 4m hoc nhu nhau. Trong ngén ngit nao c6 su phan biét 3 loai am sic: bdng, trdm va trung hod thi chi cén néu lén nhiing dac tung ngit am 1a di. Trudng hop néu cdn di sau tim nguén g6c 4m sac 76trung hoa thi mdi tim. Dé 18 nguyén 4m saw nhumg khong tron méi, 46 Ta nguyén dm truéc nhung trén hay d6 1a nguyén dm giita, Neudi ta nhan thy nguyén am sau bao gid cing c6 am sic trém, nguyén 4m trvéc bao gid cling c6 am s&c béng. Tinh chat tron méi lam cho nguyén 4m kém béng, tinh chat khéng tron mdi lam cho nguyén 4m kém tram so v6i tron moi, cn nguyén 4m giita bao gid cling kém béng so v6i nguyen am trude va kém idm so véi nguyén am sau. Ciing nhu vay higu qua cla am hoc 1a dm long 16n do 46 mé cha him rong, dO nang ludi thap, ngugc lai JA nguyén am c6 dim lutong nhd. - Trd len ta méi néi vé mot sO dac trung am sac dé miéu ta nguyén am. Su phan biét nguyén am con & dic diém thdi gian phat im goi 1a rung dé. Tieu chi nay ding dé phan biét nguyén am dai va nguyén 4m ngan. Su phan biét vé am séc 1a vé chdt, su phan biét trudng do 1a vé /irong. N6 cing rat quan trong gitp ta miéu ta hé théng ngit 4m, chang han “bit” (i ngan), “beat” (i dai) trong tiéng Anh. Day cfing 1a co sé khong thé b6 qua khi phan tich miéu ta, déi chiéu. ‘Tom lai: Cach néu nhimg dac trung ngét 4m cé sy lién hé hai mat nbu trén (mat céu 4m va mat 4m hoc) cing rat tién loi cho viée nhan biét céc am va cho viée luyén am. Diéu dang chit ¥ la cdc tmg dung trong thuc té nhu cdch miéu t4 gitip cho ta hoc tigng, day tiéng: nguyén am truéc, nguyén am sau thé hién trén hinh dang hodc wén tam giée nguyén 4m 1a rat dé hiéu, thiét thuc. Can chi ¥ céch khai thac miéu ta nay. 4, Coséxac dinh cdc 4m vé mat 4m vi hoc 6 trén ta da néu mot s6 su kién, dic diém cau am - am hoc nhu v6 thanh, hiu thanh, 4m sfc, hoa 4m, tron mdi, khong tron méi, dai ngin... Nhiing dic tung nay ngon ngit nao cling cé. Song trong méi ngon ngit, méi céng déng x4 hoi thi dac trung dé 7duge ding nhu thé nao dé bigu hign nghia, dé khu biet nghia? Chang han hai tir “ta” va “to” déu c6 nghia thi & ching su khac nhau 1a do [a] va [0] vi [t] chi 1A mot. C4i dac diém khdc nhau gitta [a] va [o] dé cho tir “ta” khéc véi tir “to” trong Viet ngir 1a C6 gid tri ngén ngit hoc, tic 1a 6 chite nang khu biét xa hdi; ciing nhu vay nét phan biét 4m dai/ngan cia [i] trong “bit” va [i:] trong “beat” va cé gid tri phan biét nghia trong tiéng Anh. Nhu vay & vi du vita din su khéc nhau gitta am [a] (nguyén am md) véi [0] (nguyén 4m hoi khép hang sau) trong tiéng Viet va su phan biet [i] (ngén) v6i [i:] (dai) trong tiéng Anh Ia c6 gid tri ng6n ngit hoc, cé chtfc nang x4 héi. Cai dac trumg cé gid tri khu biét 4m thanh cia ti (ta/to; bit/beat) & trén goi 1a su khu biét 4m vi hoc. Su khu biet 46 gm 6 mot nét (dai/ngan) hoac nhiéu nét (hoi khép, hang sau doi véi [6] so sénh véi [a] Viet) goi IA nét khu biét 4m vi, va nét c6 gid tri khu biét dé duoc goi 1a nét dac trung théa dang 4m vi hoc. - 1) Noi dén su khu biét 4m vi hoc, nét khu biét 4m vi hoc 1a néi vé mat xd hoi do timg cong déng ngon ngit quy dinh. Mat cau am - am hoc (mat tu nhién) cua ngit 4m do con ngudi phat ra ng6n ngif nao cfing cé, cn cai nao trong mat ty nhién dé duge ding vao dé biéu nghia, dé phan biét don vi cé nghia (tit, hinh vi) IA mat x4 hdi lai do timg ngon ngit quy dinh va cé tinh quy luat. Céi dac trumg ngér am nao 46 dugc’coi 1a nét khu biét [i c6 tinh quy usc, tinh xa hoi. Cho nén viéc c6 mat hay ving mat mot s6 nét nao d6 trong cau tao 4m thanh sé quyét dinh su khu biét hinh thie biéu dat don vi c6 nghia khéc nhau. Vi du nhu sy phan biét am [a] va [o] trong tiéng Viet va [i:] dai va [i] ngdn tiéng Anh din trén cho thay méi 4m cé thé khdc nhau mét nét hoac vai nét khu biét. Vay ciing c6 nghia la: dm vi la don vi duge t6 hop tit mot sé’ nét khu biét. Nhu vay c6 thé hiéu hinh thitc biéu dat bing am thanh ciia tir hay hinh vj duge phan biét nho am vi, 78con ban than am vi lai dugc nhan dién nhd nhing nét khu biet. Nghién cifu, phan tich hé thong 4m vi cla mot ngon ngif chinh 1a phat hién cho ra nhimg nét khu biét da due str dung trong ngon ng 46. Téng hop nhig nét dé & timg am vi dé xée dinh am vi, réi he thong 4m vj cila cdc ng6n ngit IA cong viée ciia m vi hoc miéu ta. Ciing can nhé ring cdch hiéu 4m vi nhu via néi chi bao g6m mét s6 nét dic trung trong toan bd dac trung 4m thanh. 2) Am vicé tinh chat triu tugng, cdn m t6 (sound) cé tinh chat cu thé vi né bao gém ca nhiing nét khu biét lan nét’khong khu bigt. Am vi 1a don vi ciia hé théng:ngon ngit, con dm 16 la don vi dm thanh nhé nhdt cia Iai ndi. Am t6 6 thé tach ra vé mat cu am va thudng tuong tmg véi 4m vi. Noi dén am vi 1a ndi dén chic nang khu biét c6 tinh xa Trong phan tich nguyén am nhiéu truéng hop 2 hoic 3 4m t6 di lién nhau c6 chifc nang phan biét nh mét 4m vi. D6 18 cc nguyén 4m doi (diphthongs), nguyén 4m ba (triphthongs), day 1a truéng hgp hai, hoac ba am t6 méi Ging véi mot am vi. Nguyén dm doi hoac nguyén am ba ciing cin phan biét mat dm vi hoc va mat ngit dm hoc, tic la cé nguyén Gm doi, ba ngit dm hoc. Noi 4én am vi 1a ndi dén dac diém ngit am cia ngon ngit cu thé. Ching han nhu hién tugng nguyén 4m di chi cé trong tiéng Viet, tiéng Anh ma lai khong 6 trong tiéng Phap, hoac 1a nguyén 4m ba chi c6 6 tiéng Anh ma tiéng Viet, theo cdc gid thuyét am vi hoc hign thdi, lai khong c6 loai nguyén am nay. 3) Am vj bao gid ciing hién thuc hod bang.am 6 cu thé. Méi am vi tuy ngif canh Idi néi ma thé hién thinh 4m t6 nay hay am t6 khdc. Su biéu hién cu thé d6 goi 1a bién thé’ dm vi. Vay khi phan tich d6i chiéu ta chi ¥ trudc hét & 4m vi (bat bign thé) rdi méi dén bién thé. Khéng vi bi sa da chodng nggp béi am 6, hoac mat cu am - am hoc mA quén mat am vi. Thay cay déng thoi phai thay rimg va ngugc lai mdi hiéu duge su vat sau sac, phong phi vay, 795. Hinh thang nguyén am chudn (Cardinal vowel) Nhiig miéu t4, xéc dinh dac trumg chung vé nguyén 4m & cdc muc trén da cho ta co sé dé miéu ta, déi chiéu nguyén 4m Viét - Anh. Tuy nhién dé su miéu ta chinh xéc can cé ché dua chudn muc dé gitip tri nhan cdc am vi cu thé trong hai ngén ngit. Kinh nghiém phan tich cau 4m - 4m hoc nhiéu ngon ngit da gidp cée nha ng am hoc xéc dinh nguyén dm chudn (cardinal vowels). Nam dugc 4m chudn 1a nim thif ty b6 tri ciia cdc Am do bo may phat 4m con ngudi tao ra néi chung. Diéu nay rat 6 ich cho viéc miéu ta, phan loai, so sénh cdc nguyén am. Cac nguyén am chudn nay cing duge ghi lai mot cach chinh x4c bang bang chudn ma ta cé thé nghe lai dé so sénh véi 4m cia bat ky ngon ngit cu thé nao. Cac nguyén am chudn c6 thé dugc hinh dung khéi quat trén hinh thang nguyén am sau: Gitta Trude / dong Central Sau Frontfclose i uBack Half close ° Nita dong Half open 60 Nita mo Mo al a Open Hinh 3 Céc nguyén 4m duge danh sé tir (1 - 8) trén hinh thang 1a cdc nguyén am chudn géc (primary cardinal vowels), béi vi nhiing nguyén am nay gidng nhét so véi nhiing ngudi néi céc 80ngon ngit Tay Au. Hé thong nguyén am chudn géc nay c6 khéc v6i hé thong nguyén dm thit cdp (secondary cardinal vowels) do ching it gidng cdc nguyén 4m chudn géc hon. Di vao chi tiét mot sé nguyén 4m trén hinh thang ta thay: nguyén am chudn “, ky higu / i / 1A nguyén am hang truéc, dong (close) dén mite cao nhat chi di mttc cho khong khf vita phat ra 4m thanh, nguoc lai, nguyén am chudn © / a / hang sau lai mé (open) thap nhat khi phat am. Nguyén am chudn ® / u / dong sau lai déng cao nhat cdn nguyén am ®/a / 1a hang trude va mé thap nhat. Tir 4 nguyén 4m & 4 cuc (dinh) (1), (4), (5), (8) ta dé dang xc dinh duoc cdc nguyén 4m chudn, nhimg diém con Jai nhu nguyén am chudn sé (2), (3), (6), va (7); déng thdi véi céc nguyén am chuéin nay khi dugc lay lam can ctf, tac thé dé dang x4c dinh, mo ta, phan Joai nguyén 4m trong ngon ngit cu thé. Vi du véi nguyén am chudn (1) / i / ta biét 4m (i:) trong “see” hoac véi am /a/s6 (4) ta xdc dinh nguyén am / @ / trong “cat” iéng Anh va /i: /, /@ / dugc xem Ia nhing nguyén 4m thit cp. Viée migu t4 phan loai nguyén 4m ciing cdn can ctf vao vi tri ca Judi, hinh ding cia m6i khi né tuong tng véi hang tude hay hang sau, ching han nhu phdm chat tron moi hang sau cha am hodc det moi hang truéc cla nguyén am. Cé thé néi hinh dang cha méi, vi tri cba luGi 1a c6 nhiéu nét khac nhau 6 cdc vi tri khac nhau. Ching ta cfin chi ¥ chi 6 3 kha nang sau dé dé miéu ta: 1- Nguyén am tron méi, hai moi chum trdn dura ra truéc r6i di lai sau, dién hinh nhu am chudn (8) /u /. 2- Nguyén am det, xo moi ra, hai moi di dong giéng nhu khi cudi, dign hinh nhu am chun 1 /i/. 3- Nguyén am trung hoa, am nay méi khong han trdn cing khong han det. 81‘Tu nhimg co sd, tiéu chi, nguyén tic trén ta sé tién hanh d6i chiéu nguyén am Viet - Anh tiép sau. 6. B6i chiéu nguyén am Viét- Anh: sé lugng va dac diém $6 lugng va dic diém céc nguyén 4m trong hai ngon ngit Viét - Anh. Khi nghién cttw hé thong nguyén 4m Viet hdu hét cdc tac gid cho rang nguyén 4m trong tiéng Viet cé vai trd quan trong trong c4u tao am tiét - don vi phét 4m duge xem 1a nho nbat. Noi céch khdc, tiéng Viet am tiét (syllable) chi xay ra 6 4m doan nguyén 4m ma thdi. Vi vay trong tiéng Viét, nguyén 4m duge coi Ja 4m chinh, tic 12 am dam nhan thanh phan chinh cia 4m tiét tiéng Viet. Tieu chi dé x4c lap va phan loai nguyén 4m chi yéu [a 4m sic. Thudng thudng am sic phan biét nhau 6 do trim béng va tinh c6 dinh hay bién déi. a. Dé tram bong Do béng/ trim thudng chia ra lam hai kha nding: - Béng phan biét véi tram kém theo mét dac trung nao dé. - Béng phan biét v6i tram ma 4m sic duge giit nguyén tir dau dén cudi. Viée phan chia céc am theo tiéu chi béng/trém déng thdi ciing tring hop vdi viéc phan biét hang trudc/hang sau va hinh dang cia moi — 1rdn méilkhdng tron médi khi phat 4m nguyén am. Vé mite d6 cita trém thi chia ra trdm phan biet vi trdm vita, ttc c6 nghia 1a nguyén 4m sau khdng tron méi. Theo céch phan chia vita néu, nguyén 4m don (vowel) tiéng Viet duge chia ra lim 3 am sdc 1 béng/trdm/trém vita nhu sau: 82Béng: ie,e, 8. Trém via: = W, ¥, ¥, a, 8. ‘Tram: u,0, 0,35. Nhing nguyén am trén cé thé biéu dién theo vi tri trén tam gidc nguyén am: Hang gia Hang truéc i tu Hang sau Hinh 4 ‘Theo su phan chia cia gido trinh “Negi am tiéng Vier"? nhu din ra sau day, tiéng Viét cd 13 4m don, trong dé c6 9 nguyén am dai va 4 nguyén am ngén, Cac nguyén am dai la: i, €,£,a,4, 9,0, ¥, u, @. Cac nguyén 4m ngin la: &, ¥, 5. Nguyén 4m trong tigng Anh c6 nhiéu diém khéc nhau. Theo két qua phan lap cia Peter Roach trong cudn “English phonetics and phonology”, tiéng Anh cé 11 nguyén am don, © Nhitng ky hiéu ghi am 6 day 1a theo quy w6c da néu dau sich . ® Doan Thien Thuat, Ngit dm tigng Vier. NXB, Dai hoc va Trung hoc chuyén aghiép, Ha Noi 1977. © Peter Roach. English Phonetics and Phonology, A practical course, second edition, Cambrige University Press. 83gém 5 nguyén 4m dai va 6 nguyén am ngan‘. S6 lugng nguyen am dai trong tiéng Anh (long vowel) nhiéu hon trong tiéng Viet. Nhung nguyén 4m tiéng Anh phan chia theo 3 am sac 1a: Béng: i, e, &, i: ‘Tram vita: a, 3: ‘Trdm: b, u, a, U, 0: Nhiing nguyén am tiéng Anh cé thé biéu dién theo vi tf trén hinh thang nguyén 4m sau: Hinh5 b. Tinh cé dinh va bién déi dm sdc 1 - Nguyén 4m tiéng Viét cing nhu tiéng Anh cé mot so am cé dirih 4m sac, mot s6 khdc bién déi 4m sac. Nhiing am cé dinh am séc nhu sau: Viet ‘Anh i “we u i vu u e ¥ ° e € a oO ae A Dd (O-TYnh chit Xi duge tée gid quan nigm & day 18 dai trong van cénh wong ty (in similar contexts) vi ring sy kéo dai nguyen am tigng Anh bign d6i tuong img véi van cinh, 842. Nhimg nguyén am khong cé dinh am sfc, tiic la am sac c6 bign déi tir lic xuat phat dén lic két thtic. hing am nay nhu tgo thanh tir hai yéu t6 gin lién nhau, khong bao gid téch khéi nhau, ta goi 1a am doi (diphthongs) Tieng Viet | Vidu Tieng Anh | Vidu ile Viét, mién ia,au,ue | fierce, go, poor... ue truong, 9, ci, aired, pain; thuong ai, au, of face... wo luén, mudn (xem them dudi) Céc nguyén am di tiéng Viet hdu nhu déng vai trd tung tam (chinh 4m cia 4m tiét) trong ltic d6 8 nguyén 4m doi tiéng Anh phan bé & céc vi tri khde nhau theo so d6 sau: Nguyén am doi tiéng Anh Trung tam (Centring) Két thiic (Closing) 7 Kétthic = 8 “K&tthac i Kétthic Endingin 9 — Ending ini Ending in u ie eo ve ei ai oi au au Hinh6 Khi phat am, céc nguyén am doi nay thudng cé diém xuat phat va diém két thiic. Trong so 8 nguyén am doi ké ten cé thé 85t6m lugc lai trong so 46 hinh thang va huéng xuat phat - két thic nhu sau: fierce, beard pain, face; paid home, most, load tide gown, house, loud time, ice Hinh7 pham vi cdc nguyén am, chting ta cn chil ¥ 2 diém chi c6 &tiéng Viet ma khong cé 4 tiéng Anh va ngugc lai: D6 1a am dem cia tiéng Viet va am ba (triphthongs) cia tiéng Anh. Nét rigng cia tiéng Viet 1a su hién dién /u/. Am dem nay Khéc véi yéu t6 cau thanh am doi va cing khéc voi am dai (trudng 46). Vi du: am dem /y/ trong qud khéc voi yéu t6 /u/ cita /u_o/ trong budng, mudng, vung. Am dém Ay vin khong mang dm sic chi yéu cia dm tiét nén phat am né nhu am lu6t, mot nguyén 4m khong 6 dinh 4m tiét. Trdi lai cdc yéu t6 trong 4m d6i i_e,u1_a, uo Jai, w, u bao gid cing duoc nhain manh hon yéu t6 sau (e, ¥, Q). Sur nhan manh nay quyét dinh 4m sdc chit yéu am tiét, Do gidi thuyét am dém nhu vay ma trong 4m tiét tuyén, khuyén thi “y’ 1a am dém chit khong phai ‘y’. O day cing khong cho ‘uye’ [a ba am ma chi c6 ‘ie’ a Am chinh, dinh am tiét va y 1 dém thoi. 86Nét dac trung riéng cia tiéng Anh so véi tiéng Viét 1a 6 Anh ngit nguyén m ba (triphthongs). Nguyén 4m ba thudng khé phat am va cing khé nghe. Mot am 3 1a mot sw trugt tir mgt nguyén 4m nay qua nguyén am khéc va dén cA am thif 3, tat c& dién ra nhanh ma khong Ifu lap. Vi du: Néu ta phat am cdn than tir “hour” / ave / thi bat dau v6i 1 nguyén 4m phém chat nhu 4m / a / rdi luét qua am / u / va cudi ching dimg lai 6 am /‘e /. Vi vay ta ding ky hi¢u / au / la dé dai dién cho céi chting ta phat am tir “hour” nhung diéu nay khong thudng xuyén dién dat chinh xéc céch phat am. Nhing 4m ba cia tiéng Anh cé thé hinh dung nhu mot té hop 5 am déi déng da duge miéu t4 6 muc trén voi am / 0 / d6 1a: cite dcia au +e> eue ai + 8 aio aut+e>aue oi+eDoie Ly do cé tinh nguyén tic gay khé khan (theo Peter Roach) cho ngudi hoc tigng Anh 1a 6 ché trong tiéng Anh thudng qui m6 chuyén _ dng nguyén am Ia rat ho, trir khi ching ta phat ami cdn than. Vi vay trong thuc té phan biét dugc 4m ba (triphthongs) vdi 4m déi diphthongs) va ca véi nguyén 4m dai 1a rat kh6. Ta hay luyén cdc am ba can than dé ngé hau phan biét véi 4m déi va am dai. Vi du: Céc Am trong cdc tir duéi day 1a thutng gap: eie - player, layer aue - lower, mower aio - fire, liar aue - power, hour die - royal, loyal 7, Miéu ta déi chiéu mét sé am cu thé G tren da cung céip toan cdnh nguyén am tiéng Viet va ting Anh, trong 46 mot mat so sénh ching véi 4m chudn (cardinal vowel), mat khac 14 4m tuong tng va khong tuong img 87Viet - Anh vé s6 luong am ding 6 hai ngon nit. So dé (hinh 6) ciing cho chting ta cach phat 4m d6i trong tiéng Anh. C6 diéu chit ¥ 1a viée phat am cdc 4m doi nay thudng hay méc 16i “nhan giong ngoai lai”. D6 1a khi phat 4m doi (diphthongs) thudng hay nhdn vao 4m tht nhat (4m thudn - pure vowel) khdi phat. Mat khéc cing hay Jan 16n khi phat am am doi véi nguyén 4m dai (long vowels). Déi véi phat am cdc nguyén am Viet thi chi ¥ phan biét am dém véi chinh 4m va trong am doi yéu t6 dau cing duge nhén manh hon. Day 1a diém khéc Viet - Anh cén chi y. Dén day ta hay d6i chiéu mot sO nguyén am cu thé, chit yéu I& nguyén 4m don (ngin va dai: short and long vowels). Su thuc viéc d6i chiéu & day cling chua dat d6 chfnh x4c cao bai vi két qua phan tich chua dug tién hanh tuong tng hoan toan cing téc gid, Bitc tranh chung cia céc 4m duge d6i chiéu cé thé hinh dung bing so dé sau (Hinh 8). Trong so dé nay biéu dién céc nguyén am theo hai hinh Iéng nhau: Nguyén am Viét trén tam gidc, nguyén am Anh thé hién 6 hinh thang. C4c nguyén 4m Anh dugc dinh vi theo vi tri chinh xdc trén hinh thang nguyén 4m (bang ky hiéu rieng dé phan biet). Hinh 8 © Két qua phan tich am Viet 18 cha Doin Thign Thug, gido trinh “Nga dm tidng Vier". Két qua nguyen am Anh ngit a cita Peter Roach, xem céc sich di din, 88Néu liét ké téng thé tat cd cdc nguyén 4m trong hai ngon ngifta cé bang téng hop dudi day: Bang téng hgp nguyén 4m hai ngon ng iow ow 9 nguyén am dai ey 0 ee ae am Viet 4 nguyén am ngan ¥ 7 é a 8 Singuyén Am di ie we uo 5 nguyen am | 3 u: ai Beceast a 44 nguyén am don 6 nguyen am | i u gan ee Nguygn anaen | 2 e a» je eu av ve ‘8 nguyén am doi ee ai oi ei S nguyén 4m ba eie ave aie avo oie Vé cdc nguyén 4m don tuong ting/ khong tuong tmg ta co: a. Bac nhé thuéc tiéu chi am luong xét vé mat cau am, vé do mo. Viet: Anh: i, i:, U, ur 89Thuoc bic nhé nay trong tiéng Viet cdn c6 cdc am doi ie, * ue, uo. Tiéng Anh cé ia, va. b. Bac lén vita tiéng Viét cé: e, ¥, ¥, 0. Anh cd e, 3:, 0: va cdc 4m ddi ee, ei, oi, au. c. Bac 1én tiéng Viét c6: e, &, a, a, 0, 5. Tiéng Anh cé: @, A, a:,D va 4m déi: ai, au. Su phan b6 theo am lugng va 4m sc nguyén am hai ngon ngit c6 thé téng hop thanh bang sau: Am sic, C6 dinh Khéng ¢6 dinh : Am lugng Béng | Trung | Trém | Béng Trung | Trém hoa hoa Nho Viet |i w u ie we juo Anh /i/i: [U u ie ve Vira viet fe v¥ |[o Anh |e 3: 2: [eo eifey |oi Lén viet lez faa [od Anh |} 2 aa |p ai au Dé dé van dung, xin din mét s6 vi dy minh hoa trong hai , ngon ngit ét - Anh: Viet Nguyén 4m don Lif: tin, 9 kién, suy nghi fou/: ung, mitng, tung bing Ju: tung, hung, du /e/: mét, tén, mé Anh Jif bit, fish, pin /i: /: mean, peace /u/: pull, put, push /u: /: food, soon, lose1 [: mo, lon, hon 1¥ [: tan, cdn, than /o/: t6, mot, céng cong 1 & |: anh ach, séch xanh / Af: ay, rau day, au 15 [: ong 6c, téc, vong Je /: em, thém, dem, dep [9 [: xoong, mooc, tooc fa/:ta, mang, lan man La: todn, hoang, ao, lao /e |: men, bet, yes 1 3:/: fern, purse, bird 19: /: board, horse, torn /@ /: man, gas, bat / a [: but, some, rush Ja: /: card, half, pass / 0 /: pot, gone, cross Nguyén am déi Lie /: hién, mién, tién Jw /: huou, huong, huéng /uo /: uding thudc, lia ta {ia /: fierce, beard, ian 1 ¥9 /: tour, moored / 0 /: aired, scare, cairn /ei |: pain, paid, face {ai /: nice, time / 93 /: loin, voice, void au /: home, most, load /au /: gown, house, loud 91Nguyén am ba tiéng Anh /eia /: layer, player / aus /: mower, lower /aie/: liar, fire / ave /: power, hour / oie /: loyal, royal Can n6i them rang xung quanh cdc 16 hop 3 am t6 nguyén am di lién nhau nhu: uyé, oai, oay,... trong Viét ngit cé nhiéu ¥ kién tho luan “Nhung khong mot t6 hop nao cé thé dugc giai thuyét JA mot nguyén 4m ba’*? va thuc té tir trudc t6i nay chua mot ai dé ra gid thuyét 4m ba trong Viét ngif. 8. Nguyén 4m va chif viét Viét- Anh Chit viet tiéng Viet va tiéng Anh déu 1a chit viet ghi am. Do lich sit ra ddi méi hé théng chit viét cita mdi ngon ngit c6 khéc nhau ma ngay nay da cé nhiéu bat hop ly cin cai tién. Nhung d6 1a viéc phitc tap ma ta khong dé cap dén né & day. Dudi day xin din ra céc 4m vi nguyén am trong hai ng6n ngit duge thé hién trong cdc tir nhu thé nao cho tién van dung. a. Nguyén am dai tiéng Viét: - Am vi/i/ ghi “y” trong ¥, ky, ly va trong: nguy, suy. Céc trutng hop con lai ghi “i” trong: im, di, thinh, nin. - Am vi /0/ ghi “6” trong moi trutng hop: 6 16, long bong. Ghi “66” trong: bddng bédng, mé6ng moédng (truéc /N, k/). - Am vi/09 /ghi “o” trong moi trutmg hop: bd, lo, con. Ghi “oo” trong mooc, boong (trudc /Q, k/). © Doan Thién Thuat, sich da dan trang 236. 92 eee ee eee eee eee Eetang, Nguyén dm ngdn tiéng Viet: ~ Am vi /é/ ghia” trong: sich, xank, mach (tru6c /, Kk). ~ Am vi /5/ ghi “0” trong: vong, t6c, béc (trude 19, k/). - Am vi / &/ ghi “a” trong nhiéu trutmg hop: dm, dn mén, lang, mang. Ghi “a” trong: dau tay, rau day (trudc/ u, i /). Nguyén dm déi tiéng Viet: - Am vi [ie / ghi “ye” trong: uyén chuyén, yéue Ghi “ie” trong: tiéu diéu, tién tiéu. Ghi “ia” trong: chia, mia. - Am vi/uo / ghi “uo” trong: lia, miia, udng, thud. ~ Am vi / we / ghi “uo” trong: wa, chifa, wong budng. Nguyén dm ngdn tiéng Anh: -Am/if trong: bit, fish. -Am/e/ trong: men, yes. -Am/e/ trong: bat, gas. -Am/a/ trong: but, some, rush. -Am/p/ trong: pot, gone, cross. -Am/u/ trong: pull, push. - Am /ar trong: ago Nguyén dm dai tiéng Anh: -Am/i:/ trong: beat, mean, peace. -Am/3:/ trong: bird, fern, purse. 93& h. 94 -Am/a:/ trong: card, half, pass. -Am/o:/ trong: board, torn, horse. -Am/u:/ trong: soon, lose. Nguyén dm d6i tiéng Anh: - Am /ia/ trong: beard, fierce. -Am/eo/ trong: aired, cairn, scare. -Am/ve/ trong: moored, tour. -Am/ei/ trong: paid, face. - Am /ai/ trong: tide, time, nice. -Am/oi/ trong: void, loin, voice. -Am/au/ trong: loud, gown, house. - Am /ew trong: nose, close Nguyén dm ba tiéng Anh: -Am/eio/ trong: layer, player. -Am/aie/ trong: liar, fire. -Am/oie/ ~ trong: loyal, royal. -Am/ave/ trong: lower, mower. -Am/ave/ — trong: power, hour.Chuong V Dé6i chiéu phy Gm Viét - Anh 1, Médau Phu 4m (consonant) 1& nhing 4m duge phat ra bi mot can. tré no dé, nhu qua khe hé cia day thanh, sy tiép xtc cia dau luGi -véi rang, su khép chat cia moi... lam cho tiéng phat ra khong dé nghe, khong ém tai, c6 tigng dong, tan s6 khong 6n dinh. Vi du nhu phu am “b”, “v”, “f”... So véi viée phat am cla -nguyén am thi sw phat am cia phu 4m khé hon, cén luyén tap nhiéu méi phét 4m ding dugc. Gita nguyen am néi 4 chuong truéc va phu 4m con cé loai mang tinh trung gian. No vita c6 tinh chat nguyén 4m vita cé tinh chat phy am goi 1a ban nguyén dm (semi-vowel) va bdn phu dm (semi-consonant). Dac diém am thanh chinh cita phy am 1a c6 iéng dong. Song khi phat 4m, mét s phu am day thanh ciing hoat dong déng thai cung cap thém tiéng thanh. Can cit yao ty le tiéng dong va tiéng thanh ma dat tén nhing phu am khéc nhau. Vi du phu dm v6 thanh nu “p”, “t”, “k”, phy dm co tiéng thanh “d”, “4°, “g” trong tigng Viet. Con c6 mot loai thit ba nia goi la phy dm vang nhu “m”, “ng”, “I” trong tiéng Viet; phan biét voi hai loai trén nay ngudi ta goi bang tén chung 1a phy dm on. Can cit vao phuong thitc cu tao dm, tic 1a sit dung céch phat am dé phat am ding mot am nao dé, ngudi ta phan phu ain ra mét s6 loai: phy dm xat nhu : “v”, “s”, “g” trong tiéng Viet, 95,phu dm téc nhu “p”, “t”, “b”, “d”. Néi 1a tée vi khi phat am luéng khéng khi tir phéi di ra bi can tr hoan toan, phi pha vo su can trd ay dé phat ra tao thanh tiéng nd. Cdn loai xdr 1a tiéng cg xét, phat sinh do luéng kh6ng khi di ra bi cdn tra khong hoan toan, phai lich qua khe nhé phat ra c6 su co xat vao thanh cia b6 may phat am. Nhu vay vé phuong thttc phat 4m phu 4m, ngudi ta can cit vao céc cach cu 4m sau: tdc bat hoi (plosive), xdt (fricative), tdc xdt (affricative), mili (nasal), bén (lateral), gan ding (approximant). Vé mat céu 4m phu 4m ciing cin chi ¥ vai trd cdc bd phan cia co quan phat am tham gia cu tao cdc phu am nay, tte 1a su dinh vi, vi du nhu dinh vi: méi-mdi (bilabial), mdi rang (labiodental), rang (dental), Iai (alveolar), hong (glottal), ngac loi (palato — alveolar), ngac (palatal), mac (velar), hoac ddu ludi, mat ludi... (vé cdc vi tri cdu am c6 thé xem thém hinh 1- chuong IV). Vay Ia khi phan tich phan loai déi chiéu phy am ching ta vita phai dua vao phuong thite cdu dm vita phai dua vao su dinh vi dé xdc dinh. Viéc tap luyén phat 4m, sita 16i phat 4m ciing can ctf vio cdc co sé cu thé néu trén, Ciing can chi ¥ rang méi ng6n ngi va cy thé hon mdi 4m cu thé cling c6 nhiing dac diém riéng. Can phan tich ky dé trénh nham lin. 2. Cosdxac dinh phy am vé mat ngit 4m hoc ‘Trong phan tich d6i chiéu chting ta cn x4c dinh co s6 miu t4 ngir am. Dac diém co ban cia phu 4m 1a khi phat am ching duge cau tao bing ludng khong khi bi cdn tré. Su can tro nay xay ra & nhiing mite dé khdc nhau. N6i chinh x4c hon 1a su can tro dign ra bang nhimg céch khéc nhau va &-nhing b6 phan khdc nhau ciia co quan phat am. 96a. Vé phuong thite cdu am Ngudi ta phan biet phy dm xat nhu “f", “v"; phu dm tac nhu “t’, “d” “b”. Dac trung cia phy 4m tic 14 cé mét tiéng nd sinh ra do luéng khong khi tir phéi bi can tra, rdi phai phd vo céi can tre dé phat ra. Ngugc lai, dic diém cia phy am xat 1a do co xat, phat sinh do luéng khong khi di ra bi can tré mot phan, khi phai Iéch qua khe ho dé phat ra véi su co xat ciia bo phan c&u 4m. F V6i phuong thitc téc trong c&u am, ngoai loai phu am tdc ta con c6 phy dm bat hoi nhu ¢ trong tiéng Anh va th trong tiéng Viet va phu am mii nhu 7, ng, m, nh. Tinh chat bat hoi cia ¢ (Anh) va th (Viet) thé hién & ché khong Khi trong co quan phat 4m tao ra tiéng né nhe déng thi khi thoat ra c6 co xat 6 Khe ha ida hai mép day thanh. Tinh chat mai thé hién khi luéng khé phat ra tir phdi len phai qua mii (khoang mdi) ma ra chié khong phai qua duéng migng, Thit nghi¢m vui 1A néu ta bit mai, khong - cho khi thodt ra thi ta khong c6 duoc cdc 4m mii nhu né vén cé. Mot dién hinh cia phu 4m xét ma nhiéu ngudi hién nay hay nhdm 1a phy am / trong tiéng Viet. Dé phat am dting phy am J Khi cu am phai dé dau ludi tip xtic véi Igi chan 16i thoat cia khong khi tix phéi lén bude né phai léch qua khe hd 6 hai bén canh ludi tiép gidp voi ma ma ra ngoai, tao nén tiéng xat nhe. Vi vay phy am J (ting Viet ) cn goi la phu dm bén. ‘Vé phuong thtic cfu 4m cia phu 4m ngoai hai phuong thifc xdt va tdc cén c6 phuong thitc nifa 1a rung. Su-rung 1a do luéng khong khf thoat ra duémg miéng bi luGi chan lai nhung sau 6 fai duge thoat ra ngay do chd chan dugc mé ra, ri lai bi chan, r6i mé ra, cit thé luan phién. Am r trong tiéng Phap 1A vi du dién hinh cia su cau 4m theo phuong thitc rung. Ngudi ta goi phy am cau tao theo phuong thie rung 1a phu dm rung. 97b. Vé vitrt cu am Dac diém vi tri bo phan c4u 4m cing cé phén quan trong. Vi du hai am d va b cita tiéng Viet déu cau tao theo phuong thie tac, nhung phan biét nhau & ché: mot 4m d can tr khong khi xy ra do su ti€p xtic cha d4u ludi véi Igi, am khdc 1a b su can tro khong khi xdy ra & gitta hai mdi. Theo nguyén téc phan tich b6 phan can tr khong khf phat ra nhu vita néi ta c6 hang loat phy am duge goi theo vi tf can tra d6. Vi dy: phy 4m méi, phu am déu ludi, phu 4m mat Ludi, phu 4m thanh hau... Dé mo ta ti mi, chi tiét bo phan cau am tham gia ngudi ta cdn c6 céch goi: phu 4m méi-m6i nhu m, phy am moi rang: nhu v, phu am dau lui rang nhu f, phy 4m dau udi-lgi nhu d, phy am quat lvéi nhu ¢r * trong tiéng Viet. ; Dac diém tiéu chudn cudi cing cing cdn chi ¥ trong miéu ta cée yéu 16 ngit am xét vé mat vi tri cu Am, dé la xu huéng phat dm. Xu hu6ng nay thé hién & ché khi phét 4m b6 phan phét 4m khOng cau tao binh thutng nhu vén cé ma dich vé mot huéng nao 46 nhim tao ra sdc thai 4m thanh méi. Vi dy phy am ng trong tiéng Viet 14 mot 4m mat lui - ngac mém, nhung khi ng dugc phét am vGi bo phan mat ludi tude tiép gidp voi ngac cing, xu hung nay goi 1a ngac hod. Tréi ngugc voi hién tugng ngac hod la mac hod. 61a trudng hgp phy am trong hai tir ting Anh: Phy am / trong tir dark goi l& | 164 (duc), con I trong clear goi 18 1 sang (trong). Xu huéng “hod” nay cling xy ra véi nhiéu phy am duge goi 1A moi hod, yét hdu hod Ya dé chi nhimg phy am von khong cé tinh chat méi, tinh chat yét hdu, nhung trong mét hoan canh phat 4m cu thé lai cé tinh chat 46. Tom lai, nhu da thay, nhiing co sé chi ra dé miéu ti phu am néi trén 1a dua vao phuong thitc cdu dm va vi tri cdu dm. Day 1a céch miéu ta truyén théng. Nhiing tiéu chudn nay so voi nguyén 4m la khéc hdn. Ng6n ngit hoc hién dai di dua ra cdch miéu ta 98 1‘ am hoc dua vag may 4% khdc phuc su khéc nhau gitia hai loai tieu chudn van dang cho nguyén am va phy am, déng théi cing do dém duge chinh xéc hon. Song xét vé mat day hoc, luyén am thi 1iéu chudnn truyén théng van cé gid wri thyc té, higu qud. Ching 1a cn tdn dung mat wa viét nay trong phan tich doi chiéu. 3, Sé lugng va cdc loai phy 4m trong tiéng Viet - Anh Diéu dé thay 1a ciing nhu trong d6i chiéu nguyen am, phy am c6 nhiéu diém khéc nhau. Theo két qua xéc lap cila gido trinh Peter Roach, tiéng Anh c6 24 phu am. D6 1a: p, b, m, f, v, ty 4, k, 8, 8, 68,21 3, h, m, D, Hj Ws tS, dB, J Nhiing phy 4m nay duge phan loai theo 2 co sé trén, ta cO bang sau: (hinh 1) Vite Méimsi| Moizing | Rang | Lot | Nozctai| Ngac | Meo | Hong itt) (od) | (ert | aye | Peat | ode) (ve) | gory Panes iat) | EOL) |Tac (plosivey) | p, b ud kg \xét (fricative) fv | 0,8 |s,z) 53 h Tae xat tf, d3 efticatey Mai (nasal) m n D [Ben (lateral) 1 \G&n ding w Tr j \(@pproximant) ‘Trong lic 46 phu am tigng Viet, theo Doin Thién Thuat, 6 22 phu am déu, phu 4m déu la phu am ding 6 dau am tiét. Dé 1a b, m2, LY 0, td, ny 5, 2b £8) % 5 6 Ds ky DX, 2, he hing phy am 99déu nay duge t4c gid phan theo hai co sé ten nhting chi tiét hon va 6 nhiing nét riéng so v6i bing tiéng Anh cita Peter Roach. Binh vi] Moi | Béutudi ‘Matiuai | Géclui | Tharh Phuong thie : Bet Quat hau Bat hoi v khong | vo t t c k ? Tac | én | bathoi |thanh hu | b | d ‘tanh vang mii m|n n|o vothanh f-js]|s x | on at | 60} hou thanh v z|% ¥ vang (bén) 1 Ngoai 22 phu am dau trén, theo tac gid da dan, tiéng Viet con c6 8 Am cudi, trong 46 c6 6 phy am, 2 ban nguyen am (semi-vowel) cing cé thé goi 1a ban phy 4m (semi-consonant) hofc ciing goi la 2 phu 4m. Sé di néi nhw vay 1a vi cdc phu am cudi nay 14 am phu thugc vao mic 46 cia dong tac khép am tiét. Theo gidi thuyét am vi hoc dang noi dén nhu cc am ti "dau" "chan" "khéc" "suét" khdc han véi cdch két thiic am tit: "ma" "di" "cho". Trudng hop sau, am tiét ket thiic bing cach kéo dai va git nguyén 4m sdc 4m cudi, nén goi la am cudi zér6, trudng hop truéc (Mai, dau) am tiét két thiic bing cach bién déi 4m sc cha Am tiét 6 phéin cudi do dong téc khép cia bo may phat am. Vay cdc am khép nay 1a 4m cudi. O vi du am cudi la i, B, n, k, t trong céc tit: Mai, dau, chan, khéc, suét. RO rang cdc am cu6i nay c6 dic diém chitc nang riéng nén xir ly nhu 1a phy 100am (phu am cudi). Ching dugc khu biét véi cde tiéu chi trong bang sau: inh vi | Mai Béu ludi Phuong thie ‘pau ludi | Mat ludi én P t k Vang Khong moi m a QD mi u a Nhu vay s6 lung phy am cia tigng Viet len dén 30 phy am. Va hai bing téng hop phan tich cita tic gid Viet cho ta biét chi tit hon céc dac diém phuong thitc cau am va dinh vi. Diéu nay IA. c6 ich. N6 gidip ta hiéu 16 hon dac diém phu am d6ng théi gitip cho thyc hanh phat am cc phy am tiéng Viet. Cling can luu ¥ rang trong lic tiéng Viet c6 vai tr quan trong ciia am tiét nén gidi phap 4m vi hoc phan biét phu am dau va phu am cudi lam cho sé lugng phy am tang lén thi 6 tiéng Anh khong cé tinh hinh nay. Trong tiéng Anh phu am co thé dimg déu am tiét (initial position), gitta 4m khdc (medial position) va 4m cudi ti (final position). Lién hé véi gidi phap am cudi tiéng Viet c6 mo hinh am tiét VC (vowel consonant) thi tiéng Anh phan biét manh (fortis) va yéw (lenis). Ching han cdc phy am téc Anh 6, d, g 6 vi tri cudi goi la yéu (lenis-meaning, “weak”) cdn cde phu 4m p, t, k & vi tri cudi goi 1a manh (fortis- meaning, “strong”). Song cling o6 nghi ng® ring cé thyc p, t, k duge phat manh 4m hon khong, vi chua ai chting minh diéu nay: ci manh cita cdu am [a rt khé xéc dinh ma do dugc. Mat khac thuat ngit manh (fortis) va yéu (lenis) 1a khé nhé. C6 diéu, theo truyén théng nhiéu séch thyc hanh c6 ding nhiing thuat ngit 101nay". Cho nén cing am tuong ting p, t, k, trong tiéng Viét 6 vi trf cudi Am tiét sau chinh am 1a 3 phy 4m cuéi thi trong Anh ngit chi 14 phy 4m manh ma thoi. Dén day c6 van dé can lam 16 dac diém riéng: phu dm cudi & tiéng Viet va dm manh /yéu & tiéng Anh. Trong tiéng Viét, cdc am tiét doi lap bing nhiing céch két thc khdc nhau. Dé 14 cé 4m tiét két thtic bing su kéo dai va gift nguyén, vé co bin, am séc cla am chinh nhu: md, cho, di. Cac am tiét khdc lai két thtic bing céch bién déi 4m sdc cla am & phan cudi do dong tac khép lai cla bo may phat am. Vi du: sai, dau, mdi, chan, khéc, sudt. V6i vi du trudc ta c6 4m cudi, theo gid thuyét, duoc chap nh4n 1A 4m vi 2é r6. Trong thi du sau ta c6 am cui la bn nguyén dm (cing goi la ban phy am) /i/ - (tai) faf - (dau) hoc phy 4m /n/ - (chan), /k/ - (khéc), /t/ - (suét). Bang cach quan niém nhu vay (ma khong cé dip néi nhiéu 6 day) tac gid vé Viet ngit dang dan da cé cdc phy 4m cudi - 8 am néi tren. ‘Theo Peter Roach, trong tiéng Anh tat cd céc phu 4m trong bang da dan trén, tri 4m /h/ déu phan biét manh /yéu (fortis — lenis). Su phan biét nay xuat hién tir viéc phat am cdc Am tiét ma nguyén am diing truéc am két thtic am tiét 1a dai hay ngdn hoac la nguyén 4m doi (diphthongs). Néu nguyén 4m dai thi phy am két thiic yéu (lenis). Vi du: heard /hs:d/, hers fn3:2/, rye [rai/, rise /raiz/. Néu nguyén 4m ngén thi phu am két thtic manh (fortis): hurt [na:t/, right /rait/, hearse [n3:s/, rice /rais/. V6i cach hiéu nhu vay céc phy 4m cuéi 4m tiét p, t, k trong: belt /belt/, bump ( Xem Peter Roach, tr. 31 va 43. © Chi tit xem: Doan Thign Thudt, sich da din, chuong 7, Am cuit, tt. 237. 102“bamp’, bank “bagk’ 1A phy am manh (fortis consonants) va cde phy am I, m, n trong tiéng Anh 3 béi cdnh néi tren cling nhu vay. 4, Migu td d6i chiéu mét sé phy 4m cy thé Viét- Anh : Di chiéu hai bing dinh vi céc phu am Viet (trang 100) Anh (trang 99) theo hai co s6 ctu am va dinh vi cho thiy bang cia tac gid Viét chi tiét hon va t4p trung hon. Sy tap trung thé hign & ché: vé phuong thie cau am tc gid quy vé hai phuong thttc chung 1a tdc (plosive) va xdt (fricative) r6i sau d6 chi tiét hoa méi phuong thtic chung thanh ra én va vang, sau 46 méi phan ra bat hoi, khong bat hoi, hitu thank, vO thanh. Vé dinh vi cing duge xir ly nhat quan nhu vay. Tiéu chi chung 1a méi, ddu lugi, mat lui, goc ludi, ri méi chi tiét hod thanh bet, quat ludi. Bing cia téc gid Anh xép ngang hing cdc tiéu chi trong noi bd cfu am cfing nh dinh vi ma khong phan tich chi tiét nhu téc gia Viet. Mac dit c6 su khdc biét trong trong phan joai nhw vay nhung két qua vin cho ching ta nhiing dac trang chung va riéng dé déi chiéu cdc phy am. Trude hét 1A nh6m phu am tic xét vé cau am trong tiéng Viet c6 tac bat hoi ic 6n, khong bat hoi, vo thanh cé: t, & ¢ k; tc én, khong bat hoi, héu thanh b, d; tdc, vang, mii m, n, P, 0. Trong liic 46 phy 4m tac trong tiéng Anh vira vang tac vita c6 két hop tic xt. Riéng tic 06: p, by t, d, k, g, m, n; tac xat tf, 43. Trong s6 tat c& cdc am nay c6 am g ‘Anh thudc 4m tac thi» Viet thudc 4m xét (fricative). Diéu déng chi § 1A trong phy dm tdc vé dinh vi bang phu am tiéng Anh chi tiét hon (Viet 6, Anh 8 tigu chi). Them vio d6 néu nhu tac gid Viet chi § nhiéu dén (udi (dau lusi, mgt lusi, EEE EEE eee eee © Chi tiét xem Peter Roach, sch & din trang 31 va 43. 7 103goc ludi, lu6i bet, quat lvGi) thi tac gia Anh miéu ta nhiéu chi tit hon: mdi, rang, méi-rdng, loi, ngac, ngac-loi, mac, trong d6 tieu chi rang, Igi, ngac cé mat trong nhiéu phu am. Phai chang day 1A dac diém riéng vé cau am - vi trf dd dua cdc tée gid dén su chit ¥ khéc nhau nay? Theo chiing toi su chti ¥ nay d& xody vao dac diém ngit 4m cia phu am ting ngon ngit ma ching ta can chi ¥ trong ludn gidi va thyc hanh. Chang han c4u am dinh vi phy Am Anh c6 am phiic tap nhu tc - xdr: of; d5. Céc am nay via tac - xdt (cdu 4m) lai viia_ngac — loi (dinh vi). Trong tigng Anh 6 nhiéu phy am véi tieu chi rang f, v, 5, @ loi: t, d, s, z, n, [; loi ngac: I, 3, if, d5. Trong lic dé tiéng Viet tieu chi lWdi cé trong nhiéu phy am nhu: ddu luéi bet: t’, t, d, n, z, s, 1; déu ludi quat: $,'S, 25 mat ludi: k, p, x, ¥ (xem bang). Nhu vay do dac diém cia méi hé théng phu 4m trong hai ngon ngif déi chiéu ma tiéu chi nay hay tiéu cht khéc duge nhan manh Iam néi 16. Bay gid ta néi dén phy am xat, Cling theo hai céch chi y khéc nhau trén, ma thuc chat 1a nham vao dac diém khdc nhau ta sé thay céc diém ging va khéc céc phy am xét Viet - Anh. Trong tigng Viét, vé cau am cdc phu am xét c6: phu dm xdt, én, vd thanh: f 5, 8, X, h; phu dm xat, 6n, hitu thanh: v, z, Z, ©; phu am xat, vang, bén: 1. Trong lic 46 phu am xét tiéng Anh c6 nét gidng tigng Viet, vita c6 nhiéu nét khc. Phy am gidng 1a phu dm xdt, vang, bén, loi: l; phu dm xét, hong: h. Céc phu 4m xét c6 dac diém khac phu am Viet la: 6 5 5, Z, 1, 3. Phu am 9; dxdt rang; phu Am s, z xét loi; phu am f, 3 lai xat ngac - Igi. Tiéng Anh cing cé nhiing phu 4m ma tiéng Viét khong cé. D6 1a 4m gdn dung (approximant), mdi mdi (bilabial): w ; am gan diing ngac - loi: r va am gin dting ngac: j. Ciing cn chi ¥ 1a trong Itic phu am k, g Anh Ia tdc mac thi k Viet lai tdc go tudi con x lai xt gc ludi. 104Tré lén ta da doi chiéu hé théng phu dm Viét-Anh voi nhiing dac diém chung nhdt. Dit c6 chi ra mét s& tiéu chi mé ta, khu biét cdc phu dm hai ngén ngit nhung chua chi tiét va thitc hanh ngay duoc. Dé van dung vao luyén 4m (nghe, néi) cén cht ¥ di vao miéu tA ting 4m cy thé theo hung chting tdi phan tich d6i chiéu nhu trén. Nhiing mé ta chi tiét dé trong tiéng Viet a tiéu chi khu biét cla phu 4m dau trong “Ngit dm tigng Vier"; cdn trong tiéng Anh Ja phu am tac (English plosives), phy am xat, téc xat (fricatives and affricatives), phy am méi va-phu 4m khdc (nasals and other consonants) trong “Ngit am va am vi tiéng Anh”. 5, Tung ting phu am chit viét trong tiéng Viet va tiéng Anh Trong tiéng Viet c6 phy am dau va phu am cudi. Vi vay 66 hai bang tuong tg khdc nhau gitfa phu 4m va con chit: Tutong tng phu am dau chi viet tiéng Viet stt | Am | Con | Vidy stt | Am | Con | Vidu chit chit o/b |b ba,ban | 12 | | tr tréu tring 02| m nm ma,mang| 13 | $ sau séc 03] ft [ph | phao,pha| 14 | % [+ rho ri6t fv fy vao, vit | 15 | c | ch ‘hao chit ole [th thdy, tha | 16 | mp | nh nha nho 06) t t tay, ta 7 |k ck 0, qua, keo ola ja di ding | 18 | 0 | ng.ngh | ngay, nghéo in [a nao, ning | 19 | x __| kh Kh khn ols [x xanh, ay | 20 | * | agh | 94 ghd 10} z dg | day,gian | 21 |? khuyét fifa boléng [22 |h Jh hay, ho 105Phu am cudi ch@’tigng Viét stt | Am | Concha} — Ghichi Vidy ol p | maitruéng hop tap, lp, up, mép o2 | + t | moi trutng hop at, 16, nét, mat 03 | -k ch sau nguyén am béngi, &e | dich, séch, ech, dich c ‘trong cac trugmg hop khac. le cdc, méo, thoc 04 | -m m_ | moitrutmg hop nam, am, nham, tam 05 | -n n moi truéng hop nhan dan, tn, han o6 |-n nh 4 sau am béngi, &.€ tinh, trénh, sinh, bénh 2 ng | trong céctruéng hep khéc | ‘trOng, mong, img, duténg 0 | saunguyén 4m don dai ta0, f20, vao, bao 7 |e u | trong fruong hop khae dau, du, tiu, nghiu 08 |i y sau nguyén am ngén ¥, & (ay, tay, bay nay 106Phu am trong tiéng Anh va chit viét stt | Am | Con Vidu stt | Am | Con Vidy cht char o1 |p |p | pea, pin 13 |b |b | bee, been oz }t | t | toe, tea 14 | a | | do,doo 03 |k |e — | cap,car 18 19 [9 | gap.go alt {ft fat, fan 1 jv |v | vat os | @ | th | thing, thank 7 | 8 | th | this, that we |s |s | sip,sea 1 [2 |z | 2m o7 | S| sh | ship, shape jo | 3 measure 08 fh | nh | hat, hear 2 |i |i | eo 09 | m | m | map, man ale fr | eed 10 }n | n | now,nap 2 |i jy | vet 11 | | ng | hang, hung 23 |w |w | wet, was w1y ch chin, Chinese 24 | dz ig gin 107Chuong VI Déi chiéu Gm tiét Viét- Anh 1. Bat van ad Sau khi thyc hién d6i chiéu nguyén am, phy 4m 6 hai chuong trudc, bay gid ta déi chiéu am tiét. Can n6i ngay ring doi chiéu hé thong nguyén 4m, phu 4m 1a déi chiéu c6 phan khdi quat triru twong béi vi cdc Am nay 1A két qua xéc lap cia cdc nha nghién ctu. Di vao déi chiéu am tiét ta sé thay su thé hién am thanh cha méi ngon ngif cu thé hon, gan gii véi 131 néi hon ca. Bai vi khi n6i, doc mot thif tiéng, ta bat dau véi am tiét. Am tiét 1a yéu t6 ngit am thé hién thuc nhat. 2. Am tiét (syllable) va vi tri cia né trong hai ng6n ng Chiing ta biét chuéi néi duoc con ngudi phat ra thanh céc khtic doan 1én nhé khdc nhau. Khtic doan phat am nhé nhat 1 Am tiét. Vi du nhu tir “hoc sinh” duge phat sinh tir hai am tiét “hoc” va “sink” (tiéng Anh nhu: pupil= pju + pl). N6i cdch khdc dm tiét la don vi phat dm nhé nhdt. Vé mat ngit 4m, mot am tiét c6 thé bao gdm nhiéu yéu t6 tao thanh. C6 am tiét don gin, c6 am tiét cu tao phitc tap, nhung khi phat am di cham dén dau ciing khong thé tach rdi ra duge timg yéu t6 mot. D6 1a ndi vé phat 4m, cdn vé nghe, tri nhan 4m thanh phat ra, nhat 1a ngon ngit da quen thudc, ngudi nghe vin c6 kha nang phan chia am tiét thanh cdc yéu té nhd 108hon cau thanh 4m tiét 46. Nhu 6 cdc chuong truée da thay: Am tiét c6 thé bao gém cdc dm t6, dm vi. Ngudi nghe nhan ra céc yéu té nhé hon am tiét nhd kinh nghiém so sanh cdc tir hoac céc hinh vi ma ngudi nghe da quen thudc trong ngon ngft ho_biét. Nha nghién ctu thi ap dung phuong phép phan xuat, phan lap am 16, 4m vi. Am tiét cing 1a khiic doan 18i néi cé kha nang mang cdc hign tugng ng6n diéu (prosodic facts) nhu thanh diéu, trong 4m, ngit diéu. Vi du nhu trong tiéng Viét, méi Am tiét cling duge phat ra véi mét thanh diéu. Dac diém vé cau tao, chic nang, vai tr 4m tiét trong cdc ngon ngit va loai hinh ng6n ngit khéc nhau 1a khong gidng nhau. Doi véi tiéng Viet, cong vi ngdn ngit hoc ctta dm tiét la rat dac biét, Am tiét tiéng Viet vita la don vi phat dm vita 1a don vi hink thdi hoc (hinh vi) lai cing tuong duong véi don vi 4m vi hoc (am vi) cita ng6n ngit An - Au. Day 1a diém dac trung quan trong can chi y. Chinh vi vi turf am tiét trong tiéng Viét nhu vay (va sé ro hon 6 cdc muc sau) ma vai trd cha 4m vi (nhu nguyén 4m, phu 4m (sé déi chiéu dudi) 6 tiéng Viét chi c6 vai tr dm vi hoc don thudn trong lic 46 céc don vi am vi ngén ngit An - Au “lai c6 cuong vi kép”: Vita la cuong i hoc da danh ma cA cuong Vi hinh thai hoc (hinh vi). Néi cach khdc, vi tri am tiét tiéng Viet khong chi 1a don vi phat dm nhu ngén ngit An - Au ma cé vai tro nhu ca don vi hinh thdi (hinh vi)'va vai tr 4m vi hoc (am vi) ttc 1a mét thé (4m tiét) ba curong vi (don vi phat am, am vi, hinh vi). Ta sé di sau tim hiéu biéu hién dac diém am tiét hai ngon ngt 6 cde muc dudi. 3. Ban chat cia am tiét Nhat quén véi co sé x4c dinh am vi (nguyén 4m, phy am cdc chuong truéc) 6 am tiét ching ta cing xét mat ngi? dm hoc (phonetically) va nt dm vi hoc (phonologically) cua ching. 109Véi tu céch don vi phat 4m nhé nhat, vé co ché cau am, 4m ti€t duge xde dinh nhu mét ldn cdng cila co thit b6 may phat dm. Méi Jan cang dé phat 4m mét 4m tiét duge hinh dung nhw sau: bat déu cng, cng lén dinh cao, ching xung, két thiic, Nhu vay méi chuéi am cang theo 3 mtc trén tao thanh mét chuéi céc 4m tigt. Vi du chuéi 4 am tiét: “Tdi hoc tiéng Anh”: Chudi nay 06 4 lan cng va ching khi pht am nhw néi trén va tao thanh 4 am tiét rieng: Téi, hoc, tiéng, Anh. LY thuyét xéc dinh am tiét vé mat ngit am hoc cé nhiéu, nhung 1¥ thuyét “dé cdng” so bo nhur vira ndi cé ste thuyét phuc hon ci. DO cang khi phat am am tiét néu tén nhu: 16i, hoc. Bat dau 1a /t/ lén dinh 16! réi két thitc /if, 161 lai bat dau am tiét tiép theo /h/ lén dinh /of két thtic /o/. Ct thé tiép theo cc am tiét siéng r6i am tiét Anh. Néi cdch khdc, c6 thé hinh dung khi phat am mot am tiét thi c6 mot trung tam (centre) phan biét v6i bo phan 4m mé dau va Am tiét két thiic am tiét. Vi dy nhu so dé Am tiét 1di: Dé Ja ni vé dai thé, biéu hien 4m tiét da dang nhung xéc dinh déu theo nguyén tic trén. Vi du nhu 2 am tiét /mual /6/ thi im + ual mot Amn tiét va /6! mot am tiét khéc. Khi két thiic am tiét 1 v6i Juaf 46 cang (trung tam) r6i gidm xuéng (bién) dé Jai bat dau va tang khi phat am tiét 2 la /6/. O day am tiét /6/ 06 sy mé dau nghén & thanh hdu r6i am /6/ va ket thiic, so 46 nhu sau: © Xem, L.V. Secba. Ngit ém hoe ting Phdp. Bin tiéng Nea, Métxcava 1957. 110Am tiét loai nhu /6/ (/mua/ //) hoac /a/ (né tén 1a A) 1a dm tiét nhé nhdt. Trong Anh ngit cing cé 4m tiét nhd nhat (minimum syllable) nhu cdc nguyén am don tach rdi nhu dang tir are /a:/, Att f0:/. Hoac 1a c6 4m mé dau réi sau im lang nhu. am “m” khi ta biéu dién am chi su déng ¥ v.v... Nhiing 4m tiét loai con lai 06 thé phic tap kh4c nhau nhu: bar /ba:/; key /ki:/, ought 9:11, run Iranl... Nhiing am tiét c6 cau tao phic tap dé dang phan biét trung tam va bién, hay n6i cach khdc 1a dinh am tiét va khong dinh. Am cang nhit, trung tam 1 dinh dm tiét, am khoi phat va am két thiic khong cng, bién la ranh gidi dm tiét. Trong thuc tién, viéc vach ranh gidi am tiét khong dé dang. Déi véi tiéng Viet, am tiét thudng viét rdi nén dé nhan dién. Doi v6i tiéng Anh va néi chung ngon ngéf da tiét tinh, ngén ngit khéc loai hinh tigng Viet van dé that rac rdi, dac biét 1a déi v6i ngén ngit ma 4m vi cé vai trd kép (nhw néi trén) va 4m vi cé su phtic lap nhu 4m déi (diphthongs), 4m ba (triphthongs) trong tir c6 nhiéu 4m tiét v.v... Chang han xin lay thi du trong tiéng Anh: Tuyét dai bo phan ngudi néi tiéng Anh cdm thay rang tir “going”/gouin/ cé hai am tiét. Van dé 6 day 1a am /u/ thuéc vao Am tiét thir nhit hay Am tiét tht hai. Theo phan tich am vi hoc fof 1a bd phan cha 4m doi /ou/. Nhung thuc té 4m vi nay lai khong tring hop véi lllcdu tric am tiét thanh thir phai chia ra /go-uin/ hay/gou-in/ déu rat kh6 xéc dinh. Hoac mot thi dy khéc, tir extra /ekstro/. Van dé & day 1a /s/ gitia /k/ va /t/ sé duge tinh nhu mot am tiét, song da 56 ngudi noi tigng Anh khong déng tinh. Ho cdm nhan ring tir extra c6 hai Am tiét nhung kh nang lai khéc nhau khi phan chia: Vi du nhu céch phan chia khéc nhau sau: /e + kstro/, /ek + stro/, Jekst + re/, /ekstr + 0/ (dau + 18 ranh gidi am tiét). Theo Peter Roach thi kha nang thit hai hoac thir ba duoc chon, nhung chic gi kha nang nay da dting"” ! Nhu vay viéc phan dinh ranh gidi am. tit tir binh dién ngit am hoc khong don gian. Can thiét phai luyén tap dé ndm ding di 1 ngon ngif quen thudc. Viec xéc dinh ranh gidi am tiét tir binh dién dm vi hoc cling 6 nét khdc. C4i gi lién quan can xem xét vé kha nang t6 hop cita am vj dé nhan ra ranh gidi cha am tiét? Duéng nhu don gian hon 1a xem su bat dau ciia 4m tiét, tite 12 loai am vj nao thudng & tii ddu am tiét (initial position), dac biét 1a vi tri déu am tiét ther hai, thet ba sau ani tiét thtt nhat (sau ket thiic am tiét trudc). Vé diém nay cfin phan biét: _~ Am mé déu 4m tiét thi hai 1a nguyen am hay phy am trong lien hé voi 4m cuéi 4m tiét truée 46. = Cé bao nhiéu 4m két hop (nguyén 4m vdi nguyén 4m hay phu 4m véi phu 4m). Ching han, trong Viet ngit (khong néi dén ranh giéi chit viét) néu khong biét gi vé tiéng Viét va cach xdc dinh am tiét thi rat khé vach ranh giéi hai am tiét khi phu 4m va nguyén 4m hai am tiét di lién nhau. Vi du t6 hop am y #4, viéc phan gidi sé lait 4 hoac y 14, Trutmg hop y td thi /t/ nhéin manh cudi, ma khong “ Xem vi du cita Peter Roach, sich da dan, trang 58. 12phai it 14 hay it 4. Ciing nhu vay 6 hop ém d néu manh déu la 4m d (manh m) ma khong phai Ia é md hay ém md". Trong ly thuyét vé loai hinh phy am cia Sherba (trong tac phdm da dan) van dung vao vi du tiéng Viét ta c6 cdc loai phu am sau: 1) Phu 4m manh cuéi nhu /“c”, “p”/ trong hoc tdp. 2) Phu 4m manh dau nhu / “th,” “d”/ trong thi dua. 3) Phy am manh hai dau nhu /t/ kép dimg gitta hai am tiét trong quyét tam. MBi loai déu c6 dac diém riéng trong phan bo tri va cach phat 4m cla 4m tiét. Trong Idi néi, céc phy am dugc thé hién theo loai nao 1a tuy timg trudng hop cu thé va tuy theo tap quén ng6n ngit xem xét. Vi du trong tiéng Anh, phu dm manh ddu c6 thé gém mét hay hai, ba phy 4m, song khong ti nao khéi ddu nhiéu hon ba phu am. Ciing theo c4ch nhu vay ta xem xét phy dm manh cudi. Tit trong tiéng Anh cé thé két thiic véi 1, 2, 3 hodc (mot s6 it) cé dén 4 phu am, song khdng c6 tit két thiic trén 4 phu dm Khi xem xét am tiét vé mat 4m hudng thi sy phan biét do vang am tiét bi quy dinh bdi c4c 4m két thiic nhiéu hon am mo dau. Can ctf vao vai tr 4m két thtic trong tao 4m hudng am tiét ngudi ta phan thanh: 1) Am tiét mé (két thic bang gitt nguyén am séc cla nguyén 4m) nhu: /6 nhd. 2) Am tiét khép (két thic bing phu 4m) vi du nhu: /dm lap. Chi tiét hon con c6 loai nila khép, nita md. Loai nita khép 1a am “Vf du lay cia Doan Thign Thuat, trang 24 sich 48 din vi dy ny eting nhim myc dich, theo di téc gid “Ii dé doc gid Him quen véi nhing khéi nigm ban déu cia ngit am ‘Ching ta tam coi 6 day o6 mot phy am & gita hai nguyen am, con theo gidi phép cir tac gid trong gido tinh Ngit dé Vige thi king phii thé (chuong 4, GT). 113tiét c6 am keét thic 1a mt ban nguyén am kiéu “i”, “”” hay “y” tigng Viet nhu: dai ndi, lau nay. Loai nita md thutmg 1a Am tiét két thtic bang phu 4m vang /n, 9, n/ nhu: ban thong tin... 4. Bac diém cu tric am tiét Viét - Anh Mac di 4m tiét tiéng Viet c6 cwong vi ngon ngit hoc vita nhu hinh vi Iai vita nhut dm vi da néi 6 tren (muc 2) thi vé mat cau tao né cing c6 thé 1a diém xuat phat cla vide phan tich 4m vi hoc. Diéu nay c6 nghia [a tir Am tiét ta c6 thé phan tach ra cdc am t6 (am vi) cu tao nén nd va ngugc lai, mot 4m tiét duge c&u tao ti céc 4m t6 (am vi). Chang han 4m tiét ta bao gém 3 4m /t + a+ thanh khéng/, cdn tdm bao gém 4 am /t + +m + thanh séic/ (Vé thanh sé néi them 6 chuong sau). Vi ring trong tiéng Viét, ranh gidi 4m tiét tring v6i hinh vi, ya 4m vj JA don vi chi c6 gid tri phan biét nghia nén khi phan tich hinh vi ra thinh am vi hay nguge lai t6 hop 4m vi thanh hinh vi ta phai dya vao hinh vj 1am khung nhu vi du vita din, ma nhu da chi ra 6 trén, hinh vi tiéng Viét tring véi 4m tiét nén cing cd nghia 1a dya vao 4m tiét Iam khung vay. Dé Ii néi vé phan tich am vi tir am tiét. O day ta chi n6i qué trinh ngugc lai: t6 hgp am vi thanh 4m tiét (hinh vi) va x4c dinh cau tric 4m tiét trong hai ngon ngit Viet - Anh ma théi. Nhu ching ta da thita nhan, mac dau vi tri am tiét trong tiéng Anh va tiéng Viet c6 khée nhau nbiéu vé cuong vi ngon ngit hoc, nhung khéng phai vi thé ma viée phan tich d6i chiéu cAu tric am tiét Viet - Anh kém phn y nghia. Hoan toan ngugc lai, chinh su khdc nhau Ién nay duge lam sdng t6 chi tiét cang tang them, dao sau hon ¥ nghia ly Iuan va dic biet 18 ¥ nghia thuc tién trong viée van dung vao day, hoc tiéng Viet va ting Anh nhu mét ngoai ngit. 114‘Theo két qua phan tich 4m vi tir 4m tiét ma chting ta sé lay két qua d6i chiéu trong chwong nguyén am, phy am thi gidi thuyét vé cdu tric dm tiét tiéng Viét dugc nhiéu ngudi thita nhan Ja theo luge dé sau: Thanh digu Am dau van Améem | Amchinn | Amcudi Vi dy am tiét theo luge dé nay IA “todn”:/t + u + & + n/. So dé va vi du cho thay méi am tiét day dé nhat gém 5 thanh phfin dugc xép thanh hai bac. Nhin theo thit ty tir tren xudng, tir trai qua phai ta cé: V/ Thanh diéu (sé n6i ky & chuong sau) gém 1 trong 6 thanh Ia: khong- khong dau, “\” (huyén), “/” (sac), “.” (nding), “ ? (hoi), “" (nga). 2) Am déu do céc am vi phy 4m dam nhiém. Cac am tiét nhu an, yén thi c6 phy am dau Ii am téc thanh hau /?/ (khong c6 chit cdi biéu thi). Vi du /Pan/, /Pyén/. 3/ Am dém do am vi bén nguyén am méi dam nhiém /u/: todn, hoa, qua hoac 4m dém zér6: ca hat. 4/ Am chinh do céc nguyén 4m dam nhiem: Vi du tam, ndm hoac ta, né. 5/ Am cuéi do céc phy 4m dam nhiém: tam, ndm, ban nguyén am: tao, mau hoac 4m vi zér6: td, 1d... Trong 5 thanh phan din trén c6 3 thanh phén luén Lu6n c6 mat trong Am tiét véi noi dung tich cuc 1a: thanh diéu dm ddu va 11Sdm chinh cia phan van, chi c6 2 thanh phén cia van cé thé do am vj /zéro/ dam nhiém 1a am dém va am cudi' . D6i chiéu luge dé téng quét 4m tiét tiéng Viet véi tiéng Anh cho thay tiéng Anh 6 diém khdc. Noi r hon ca cé thé thay ngay la trong tiéng Viét, 4m tiét Juén duge cau tao véi nguyén 4m, réi nguyén 4m té hop v6i phu am. Loai nay tiéng Anh cing c6. Nét riéng téng thé khdc 1A tiéng Anh cé am tiét cau tao chi bing phy am. Loai am tiét nay goi 1A dm 1iét phu dm (syllabic consonants). Tiéng Viet khong cé am tiét phu am nhu vita néi. Bay gid ching ta hay néu luge dé c&u tric am tiét Anh dé tién d6i chiéu. Theo Peter Roach, c4u tric am vi hoc t6i da am tiét Anh nhu sau”: Tién tién| Tién | Sau tién | Nguyén |Tién hduj Sau hau 4 | Sau hau 2] Sau héu 3 (oreintan | qian | (postiniiay | 4" | (pre fina) | (gestalt) | (ost nal 2) (pst fral3) (vowel) Phan dau (Onset) ‘Trung tam| Phan cuéi (Termination) 5. Suthé hign cdc dang am tiét Viét - Anh theo luge dé Dua theo nét chung cia hai luge dé Viét- Anh néu trén va cling dé tign theo di, van dung chting ta sé lan lugt xét cdc phu am truéc nguyén am (phy am dau va phén dau: onset) sau dé 1 cdc phu am sau nguyén 4m (phu 4m, 4m cudi va phin cudi- termination). a. Phdn ddu am tiét Viét Trong s6 22 phu am dau tiéng Viet (nlur din & chuong phy am) déu cé thé 6 vi tri dau 4m tiét. Ching ta c&n phan biét 16 4m © Két qua din theo Doan Thign Thuat, sich da din, tr. 88. Xem Peter Roach, sich da din, tr. 61. 116

Nghien Cuu Doi Chieu Cac Ngon Ngu - Le Quang Thiem

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Nghien Cuu Doi Chieu Cac Ngon Ngu - Le Quang Thiem

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like