You are on page 1of 208

1

Chng I

I CNG V UNG TH

I. NH NGHA

Trong thi i ngy nay mc d khoa hc c nhng tin b vt bc c bit l trong

lnh vc sinh hc phn t, tuy nhin nh ngha bnh ung th l g vn khng d dng.

Tuy nhin chng ta c th nh ngha ung th nh l qu trnh bnh l trong mt s t

bo thot ra khi s kim sot, s bit ha sinh l ca t bo v tip tc nhn ln. Nhng t bo

ny c kh nng xm ln v ph hy cc t chc chung quanh. ng thi chng di tr v n

pht trin nhiu c quan khc nhau v hnh thnh nn di cn, ui cng ung th gy t vong do:

- Cc bin chng cp tnh nh: xut huyt t, chn p no, ngt th.

- Tin trin nng dn tin n ri lon chc nng ca cc c quan do khi di cn nh

thiu nng h hp, suy chc nng gan thn.

- S thoi trin dn dn, ko di dn n suy kit v cui cng bnh nhn t vong.

II. QU TRNH TIN TRIN T NHIN CA UNG TH

Mi loi ung th u c s tin trin khc nhau, tuy nhin nu ung th khng c iu

tr th s din bin qua cc giai on sau:

1. Giai on khi u

1.1. Bc khi u
2

Thng xy ra rt nhanh, sau khi cc t bo tip xc vi cc tc nhn gy ung th: tc

nhn vt l, tc nhn ha hc, tc nhn virus. Cc tc nhn ny gy ra thng tn DNA ca t

bo khng hi phc.

1.2. Giai on thc y

Do tip xc lin tc, ko di vi cc cht gy ung th lm n nh v duy tr thng tn

u tin.

Bc khi u v giai on thc y chng ta ch bit c qua m hnh th nghim v

nhng nghin cu v dch t ung th ngi.

1.3. Giai on tin trin

Cc t bo nhn ln khng kim sot c, pht trin c lp, mt kh nng bit ha, xm

ln cc b v cho di cn.

Hnh 1: S giai on khi u


3

d phng giai on khi u sinh ung th ngi ta phi bo v trnh tip xc vi cc

tc nhn gy ung th nh thuc l, benzol, nhiu loi ha cht khc nhau, tia phng x, virus v.v.

2. Ung th tin trin

S tin trin ca bnh ung th gii thch c bn cht ca bnh ung th l g: khi u pht

trin cc b ti ch, xm ln ti vng v cho di cn ton thn.

Khi tin trin ung th xy ra, c nhiu bin php chng li s tin trin :

+ Sng lc v iu tr cc thng tn tin ung th.

+ Sng lc v iu tr nhng ung th kch thc cn nh (ch yu bng phu thut

hoc tia x).

+ iu tr tch cc cc ung th ang cn ti ch (thng kt hp vi iu tr h tr

ha tr liu hoc ni tit tr liu).

Hnh 2: Cc giai on tin trin ca ung th


4

3. Ung th di cn

Di cn ung th l tnh trng cc t bo ung th tch ri ra khi u nguyn pht n c

tr v pht trin thnh khi u c quan khc qua cc ng khc nhau: ng bch huyt, ng

mu, ng k cn.v.v.

Di cn theo ng bch huyt

+ Loi ung th biu m thng di cn n cc trm hch bch huyt khu vc. Khi

khi u tin n thnh bch huyt, t bo ung th xm ln nhanh chng qua thnh bch huyt v

c h thng lu thng bch huyt mang ti trm hch u tin. Khi cc t bo ung th i n

hch ngi ta nhn thy phn ng c hiu gi l vim bch mch mn tnh c hiu (specific

chronic lymphadenitis).

[1] T bo ung th ri khi u tin pht chy dc theo mch bch huyt

hng v hch v tinh

[2] Hch phn ng tiu dit t bo ung th

[3] T bo ung th li trong hch khng c phn ng

[4] T bo ung th chy qua hch v tinh m khng c phn ng c hiu

[5] T bo ung th pht trin v xm nhp hch bch huyt

[6] T bo ung th ph v v v xm ln t chc chung quanh

[7] T bo ung th lan n hch k cn

[8] Tc gy ph n bch mch


5

1. Khi cc t bo ung th bong ra khi khi u, chng tri dc theo dng chy ca h thng bch

huyt n hch v tinh.

2. Phn ng ca h bch huyt c th tiu dit cc t bo ung th.

3. T bo ung th li trong hch bch huyt m khng c phn ng g, gi l di cn vi th.

4. i khi t bo ung th i qua hch v tinh m khng c phn ng c hiu no

5. Ngc li t bo ung th nhn ln, xm nhp ton b hch bch huyt, to ra hnh nh u c

hiu (hch cng, khng au, c nh).

6. Hch c nh l do t bo ung th ph v bao v xm ln ti cc t chc chung quanh.

7. Cc t bo ung th c th di tr ti hch k cn to ra hin tng vim h bch huyt dng

ung th (carcinomatous lymphangitis).

8. Nhng thng tn trn hnh 8 gii thch tnh trng bch huyt v ph bch huyt.

S hin din ca di cn bch huyt trn mu bnh phm phu thut, hoc s xm ln hch

bch huyt l c hiu ca ung th ang tin trin. Tin lng thng ngho nn v cc nh ung

th hc phi tnh n iu tr kt hp x tr, ha tr, ni tit, min dch sau phu thut.

Di cn theo ng mu:

+ Cc loi ung th ca t chc lin kt (ung th xng, ung th phn mm)

thng di cn theo ng mu n cc tng xa nh gan, phi, no.


6

Hnh 5: Ung th di cn theo ng mu

Di cn theo ng k cn:

+ Di cn hay i dc theo mch mu v thn kinh, theo li t b cn tr, in hnh l

ung th d dy lan qua lp thanh mc vo bng gy di cn bung trng.

+ Dao m, dng c phu thut c th gy gieo rc t bo ung th ra ni khc trong

phu thut nu m trc tip vo khi u.

III. D PHNG UNG TH

Mc du c nhng tin b rt ln trong lnh vc iu tr ung th trong hai thp k qua,

nhng ung th vn cn l mt bnh kh c th iu tr khi.

Tuy vy khong 50% trng hp bnh ung th c th phng trnh c. D phng ung

th l mt vai tr mi rt quan trng i vi tt c cc thy thuc trong th k 21. ch ng


7

phng chng ung th, thy thuc phi tnh n kha cnh lun l v t do c nhn, cc chnh

sch phng chng tch cc phi da vo c s kin thc khoa hc.

1. Vai tr ca thuc l

Ngi ta chng minh c thuc l gy ra nhiu loi ung th:

+ Bng cc nghin cu v dch t hc.

+ Bng nhng nghin cu v thnh phn cha trong thuc l.

+ Bng s khm ph ra s thng tn gen c hiu ca t bo khi u v t bo

bnh thng nhng ngi ht thuc.

+ Bng s pht trin nhng kin thc c bn v s chuyn ha ca amines ca

thuc l.

Qua nghin cu dch t hc v sinh hc c s lin quan r rt gia thuc l v cc ung th

sau y:

+ Phi

+ Thanh qun

+ Khoang ming

+ Vm mi hng

+ Bng quang

Nghin cu v thnh phn cha trong thuc l ngi ta tm thy hn 4000 loi ha

cht, mt s ha cht chnh gy ra ung th:

+ Polycyclic aromatic hydrocarbons

+ Nitrosamines
8

+ Heterocyclic hydrocarbons

+ Benzen

+ Radioactive 210-polonium

Tt c nhng ha cht c trn c th gy ra s khi u v thc y qu trnh sinh ung

th. Phng php d phng tch cc nht l khng nn ht thuc l i vi nhng ngi cha

ht c bit l tr em, vi nhng ngi ht phi c hnh thc h tr ngi ht thuc t b

thuc l v cc bin php nhm gim thiu tc hi ca thuc l nh cm ht thuc ni cng

cng, in hnh logo ln bao thuc.v.v.

2. Yu t di truyn

T vn v di truyn: l mt phng php mi trong iu tr ung th. Ngi ta phi xem

xt nhiu kha cnh khc nhau c thi x l ng n. Mc ch ca thm khm di truyn

trong ung th l:

+ nh gi nguy c di truyn ca ung th vi mc ch xc nh c hay khng c

di truyn.

+ a ra nhng chnh sch sng lc ph hp vi nguy c ung th .

+ Khi c ch nh c th thc hin nghin cu phn t v gen di truyn.

+ Gii quyt yu t tm l lo lng ca bnh nhn v nguy c di truyn.

+ C k hoch theo di thi gian di cho c nhn v gia nh ca h.

3. Ho d phng trong ung th

Ngi ta nhn thy rng mt s loi thuc gip d phng ung th:
9

+ S dng Tamoxifen (anti-estrogen) d phng ung th v trng hp c nguy c

cao v yu t gia nh. Nghin cu ln Hoa k cho kt qu tt.

(NSABP Breast cancer prevention trial P-1)

+ S dng mt s loi thuc khng oestrogen khc (raloxifen) phng long

xng nhng ph n mn kinh gip d phng ung th ni mc t cung (ASCO 2005).

+ S dng cc thuc khng androgen (finasteride) d phng ung th tin lit

tuyn.

+ S dng cc thuc khng vim non-steroid d phng ung th i trng.

IV. SNG LC UNG TH

Mc ch ca sng lc ung th l pht hin nhng trng hp ung th cha c biu

hin lm sng bng cch s dng cc test chn on hoc cc phng php khc c th p dung

c rng ri trong cng ng. Kt qu ca sng lc thng phn thnh 2 nhm: 1 nhm khng

pht hin ung th v v nhm kia c nhng biu hin nghi ng cn c nhng xt nghim chuyn

khoa chn on xc nh.

Mt phng php sng lc c hiu qu phi chng minh c s gim t l t vong

nhng bnh nhn c sng lc so vi nhng bnh nhn khng c sng lc.

Loi ung th l tng chn sng lc l:

+ Loi ung th c t l t vong cao trong cng ng

+ C mt thi k tin lm sng rt di

+ Pht hin c giai on sm, iu tr c hiu qu


10

+ Pht hin c bng cch s dng test c nhy v c hiu cao, gi c xt

nghim va phi v t gy c hi cho c th c th lm lp li nhiu ln.

Trong thc t hin nay ch c mt s t loi ung th c li ch thc s khi thc hin sng

lc: ung th v, ung th c t cung, ung th da, ung th i trc trng, ung th tin lit tuyn

mc du vn cn mt s tranh ci v mt s k thut thc hin.

Li ch m sng lc ung th mang li bao gm:

+ Ci thin c tin lng cho bnh nhn nh vo pht hin sm qua sng lc

+ Gim thiu cc phu thut ct b rng ri lm mt chc nng.

+ Lm yn lng nhng ngi c test sng lc m tnh.

+ Lm gim chi ph trong iu tr ung th.

+ Cui cng tt nhin lm gim t l t vong thng qua chnh sch sng lc.

V. CHN ON UNG TH

Mi v tr ung th c cc triu chng pht hin khc nhau, tuy nhin mi triu chng pht

hin u xut pht t sinh l bnh hc, c bit l s pht trin c trng ca mi loi khi u.

Khi cc triu chng xut hin r, thy thuc nn thc hin mt s th tc chn on:

+ Thc hin chn on cng sm cng tt, thm khm v thc hin cc th thut

trnh gy au n, lo u cho bnh nhn.

+ Nhanh chng sinh thit khi u c chn on xc nh v gii phu bnh.

+ Yu cu kim tra v lm sng v cn lm sng nh gi ung th ang tin

trin ti ch hay di cn xa.

+ Chn on chnh xc giai on bnh.


11

+ Kim tra li chn on nhanh v chnh xc quyt nh phng php iu tr

thch hp nht. Chn on chm dn n iu tr chm v bnh nhn mt i c hi iu tr khi

bnh, kt qu iu tr cng xu i.

VI. XP GIAI ON BNH TRONG UNG TH

Xp giai on bnh trong ung th c nhiu mc ch:

+ D on c tin lng ca bnh.

+ Ch nh iu tr ph hp vi giai on bnh.

+ So snh kt qu iu tr gia cc nhm bnh nhn tng i ng nht.

+ Nghin cu kt qu iu tr theo giai on bnh

Thy thuc phi thc hin chn on bnh v chn on giai on trc khi ra bt k

phng php iu tr no, mc ch chung l:

+ Trnh nhng s iu tr khng cn thit. V d :Thc hin phu thut khi bnh

nhn c di cn.

+ a ra phng php iu tr thch hp hn

Xp giai on da ch yu vo cc d kin v lm sng v cn lm sng. Nhng yu t

chnh cn c xp loi nh sau:

+ Mc ca xm ln khi u ti ch

+ Mc di cn xa

+ Loi gii phu bnh ca ung th vi nh gi bit ha ca loi ung th .

+ C th s dng nhiu loi cht ch im khi u.


12

+ Trong mt tng lai gn cc cht ch im v gen v nhng bt thng khc v

proten c th tr thnh cc yu t xp giai on.

+ Cui cng l tnh trng ton thn ca bnh nhn.

VII. CC PHNG PHP IU TR UNG TH HIN NAY

1. iu tr phu thut

Trong mt thi gian di phu thut c xem l phng php duy nht iu tr ung th

v n nay n vn cn c xem l hn tng trong iu tr ung th hin i.

Nhng tin b vt bc trong k thut m, trong gy m hi sc hon thin kt qu

ca phu thut.

Theo mt s tc gi Timothy.J.Eberlein, Jonh M.Daly th ngy nay 60% n 75% cc

bnh nhn ung th c iu tr bng phu thut v cc k thut ngoi khoa cn c s dng

chn on, xp hng cho hn 90% cc bnh ung th. Khong chng 1/2 bnh nhn ung th

giai on m c c th p dng phu thut trit cn. Phu thut c th phi hp vi cc

phng php iu tr khc nh x tr, ha tr, ni tit, min dch v.v.

Nhng nguyn tc chung trong phu thut ung th:

+ Phi tho lun phng php iu tr a m thc trc khi phu thut (thng l

hi chn vi cc bc s x tr v ha tr).

+ Tng trnh r rng bin bn phu thut

Cc u im ca phu thut ung th:

+ Cc loi u c tnh khng c s khng sinh hc i vi k thut ngoi khoa.

+ Phu thut khng c tc dng c tim nng sinh ung th.


13

+ Phu thut c kh nng iu tr mt s ln ung th giai on ti ch v ti

vng.

+ Phu thut cho php nh gi mc xm ln ca khi u cng nh xc nh c

tnh m hc ca khi u lm c s cho xp loi v ch nh iu tr.

Cc nhc im ca phu thut ung th:

+ Phu thut c th c cc bin chng e da n tnh mng bnh nhn hoc

lm mt chc nng sinh l mt s c quan. Bc s phu thut cn cn nhc mc rng ca phu

thut trnh tn thng nhng c quan quan trng v l mt trong nhng nguyn nhn tht

bi ca phu thut.

+ Nhng tn thng c tnh vt qua giai on ti ch v ti vng th vai tr

ca phu thut khng cn ph hp.

Cc loi phu thut gm

+ Phu thut chn on

+ Phu thut trit cn

+ Phu thut gii hn

V d : Phu thut ct mt phn v.

+ Phu thut lm gim th tch khi u

+ Phu thut thm st

+ Phu thut ti pht v di cn

+ Phu thut triu chng

+ Phu thut ti to
14

+ Phu thut gim au

2. iu tr tia x

iu tr tia x l s dng tia bc x ion ha iu tr ung th, l phng php iu tr

th 2 sau phu thut c p dng hn 100 nm nay.

Chng ta phn bit 2 loi iu tr tia x:

+ Tia x ngoi : Ngun phng x nm ngoi c th gm cc my iu tr tia x

nh cobalt, gia tc

Ngi ta phi thc hin m phng bnh nhn trc khi x tr. S dng mt my Xquang

c bit c tt c tnh nng ca mt my x tr, tr ngun phng x c thay bng u n pht

tia X gip xc nh khu vc s c chiu x (trng chiu) trn ngi bnh nhn, gip cho vic

iu tr c chnh xc hn.

Trong thi i ngy nay iu tr tia x c nhng tin b vt bc c bit,cc quang t

v m in t nng lng cao ngy c s dng nhiu hn, k thut tnh liu v iu tr ngy

cng tinh vi hn. Vi s pht trin cc kin thc su v vt l phng x, sinh hc phng x cng

vi vic pht trin h thng vi tnh trong lp k hoch iu tr lm cho iu tr tia x chnh xc

hn, hiu qu iu tr c tng ln ng k gp phn cha khi hn 50% s ca ung th mi

c chn on.
15

Hnh 6. iu tr bng my x ngoi

+ Tia x p st: Ngun phng x c t trong c th bnh nhn. Cc ng v

phng x c s dng l cc ngun mm c th un nn c nh Cesium 137, Iridium 192

hoc Radium226. Ngui ta chia ra 2 loi:

Ngun phng x kn bao gm:

+ X tr p st k (interstitial brachytherapy) ngun phng x t trong khi u

+ X tr p st cc hc (endocavitary brachytherapy): ngun phng x t trong

cc hc t nhin ni khi u ang pht trin.

X tr p st t s dng n thun ngoi tr mt s ung th giai on rt sm, thng

thng l phi hp vi tia x ngoi v cc phng php iu tr khc.


16

Hnh 7: iu tr bng my x trong

+ Ngun phng x dng lng: Cht phng x c tim trc tip vo bnh nhn

i vi mt s ung th c bit: I131, P32, St 189.

3. iu tr ho cht

T khi bt u tin trin, ung th c th cho di cn, do cc phng php iu tr ti

ch v ti vng nh phu thut v x tr thng khng mang li hiu qu. S dng cc thuc iu

tr ung th c bit l cc ha cht chng ung th c th ngn chn c tin trin ca ung th.

Ha cht chng ung th u l nhng cht gy c t bo. iu tr ha cht da trn s p ng

khc bit nhau gia t bo ung th v t bo lnh. c trng tng trng ca ung th c nh

hng rt ln n p ng vi ha tr. Cc hiu bit v ng hc t bo, s tng trng ca khi

u, sinh hc ung th l cn bn cho cc nguyn tc ha tr lm sng.

3.1. Cc ch nh ca ha tr ung th:

Ha tr gy p ng (induction chemotherapy) p dng i vi cc loi ung th giai

on mun.
17

Ha tr h tr (adjuvant chemotherapy) sau khi iu tr phu thut, tia x cc ung th

ang cn ti ch v ti vng.

Ha tr tn h tr (neoadjuvant chemotherapy) ha tr c thc hin trc khi iu tr ti

ch v ti vng.

Ha tr ti ch: nhm mc ch lm tng nng thuc ti khi u bng cch bm thuc

vo cc xoang, hc ca c th hoc bm thuc trc tip vo ng mch nui khi u.

Ch nh iu tr ha tr cn da vo nhiu yu t nh giai oi bnh, loi bnh hc, tui

ca bnh nhn, cc phng php c iu tr trc , th trng bnh nhn xc nh ch

nh c th ca ha tr. Phi lun lun cn nhc mt bn l li ch ca ha tr v mt bn l c

tnh v nhng nguy him c th xy ra.

Bn cnh kh nng c th iu tr khi mt s ung th, ha tr c th gip lm gim thiu

mt s triu chng lin quan n ung th v t lm tng cht lng cuc sng v ko di thi

gian sng thm cho bnh nhn ung th.

4. Cc phng php iu tr khc

Ngoi cc phng php iu tr chnh nu trn cn nhiu phng php iu tr khc c

nghin cu trong nhng nm gn y.

4.1. iu tr min dch: c 2 loi chnh

Min dch th ng khng c hiu: Interferon v interleukin

Min dch ch ng khng c hiu: Bm BCG vo trong bng quang


18

4.2. iu tr ung th hng ch (Targeted cancer therapy)

iu tr ung th hng ch l s dng cc loi thuc ngn chn s pht trin v lan rng

ca t bo ung th bng cch cn tr cc phn t c hiu lin quan n qu trnh sinh ung th v

s pht trin ca khi u. Bi v cc nh khoa hc gi cc phn t ny l phn t ch (moleculer

targets), nn cc phng php iu tr ngn cn chng gi l iu tr hng ch phn t

(moleculerly target therapies). iu tr nhm vo ch phn t l phng php iu tr c hiu

qu hn cc phng php iu tr hin nay v t gy c t bo hn.

Hu ht cc trng hp iu tr ung th hng ch l cc th nghim tin lm sng, mt

s ang trong giai on th nghim lm sng v mt s khc c FDA ng a vo iu

tr. iu tr ung th hng ch c th s dng n thun hoc kt hp vi nhau hoc kt hp vi

cc phng php iu tr khc nh ha tr liu.

iu tr ung th hng ch bao gm nhiu loi thuc, mt s c lit k di y:

+ Thuc tc ng cc phn t nh (small molecule) ngn cn nhng enzyms c

hiu v GFRs (Growth Factor receptor) lin quan n s pht trin t bo ung th. Nhng thuc

ny cng cn c gi l thuc c ch dn truyn tn hiu.

+ Gleevec: (STI-571 hoc imatinib mesilate) l loi thuc tc ng vo cc phn

t nh c FDA cho php s dng iu tr ung th t bo m ca ng tiu ha (mt loi ung

th him gp ca ng tiu ha) v mt vi loi bnh bch cu ty mn.

+ Iressa: (ZD1839 hoc gefinitib) c FDA chp thun trong iu tr ung th

phi khng phi t bo nh. Thuc ny tc ng vo yu t th th pht trin biu b (epidermal

growth factor receptor), yu t ny c to ra qu nhiu bi nhiu loi t bo ung th. Nhng


19

loi thuc tc ng vo cc phn t nh khc ang c nghin cu th nghim lm sng ti Hoa

K.

Thuc gy ra cht t bo theo lp trnh : (Apoptosis-inducing drugs) lm cho cc t bo

ung th tri qua cht theo lp trnh (t bo cht do ngn cn nhng protein lin quan trong qu

trnh):

+ Velcade (bortezomib): c FDA chp thun iu tr a u ty khng p

ng vi cc phng php iu tr khc. Velcade gy ra cht t bo ung th bng cch ngn cn

enzyme gi l proteasome, enzyme ny gip iu ha chc nng v s pht trin t bo.

+ Genasense (oblimersen) l thuc gy cht t bo theo lp trnh, c nghin cu

iu tr leukemia, non-Hodgkin lymphoma, cc khi u c. Genasence ngn cn s sn xut ra

mt protein gi l BCL-2, protein ny thc y s tn ti ca t bo khi u. Bng cch ngn cn

BCL-2, Genasence lm cho t bo ung th d tn thng hn vi cc thuc chng ung th.

Khng th n dng, cc vaccin chng ung th, cht c ch tng sinh mch v iu tr

ung th bng gen (gen therapy) c xem l cc phng php iu tr hng ch bi v chng

ngn cn s pht trin ca t bo ung th.

+ Trastuzumab (Herceptin)

+ Rituximab (Mabthera, Ritusan)

+ Alemtuzumab (Mabcampath, campath)

+ Cetuximab (Erbitux)

+ Erlotinib (Tarceva)

iu tr chng tng sinh mch:


20

+ Bevacizumab (Avastin)

+ Thalidomide

iu tr chng proteasome:

+ Bortezomibe

Cng ngy cng c nhiu loi thuc mi khc c nghin cu v p dng vo iu tr.

VIII. TIN LNG BNH

Tin lng bnh ung th ph thuc vo nhiu yu t, mt s yu t chnh dng nh

gi tin lng sau y:

+ Giai on bnh: Bnh giai on sm tin lng tt, nu c iu tr

kp thi c may khi bnh cao. Tri li bnh giai on mun iu tr ch ko di thi gian sng

thm v gim nh triu chng cho ngi bnh.

+ C quan b ung th: C nhng loi ung th tin lng tt l loi ung th d pht

hin giai on sm, tin trin chm nh ung th da, ung th gip trng, ung th c t cung, ung

th v, ung th khoang ming, ung th i trc trng.

Ngc li cc loi ung th ca cc tng quan trng kh pht hin sm, kh iu tr, tin

trin nhanh nh ung th phi, ung th gan, ung th no, ung th xng.v.v.tin lng xu.

+ Tnh cht c tnh ca t bo ung th: T bo ung th c c tnh thp tin lng

tt. Tri li c tnh cng cao tin lng cng xu.

+ Th trng ngi bnh: ngi bnh cng gi ung th tin trin chm li nhng th

trng yu khng th thc hin iu tr trit c nn tin lng xu.


21

CU HI KIM TRA NH GI

1. Nu cc giai on tin trin ca bnh ung th ?

2. Nu cc phng php iu tr bnh ung th hin nay ?

3. Cc yu t gip tin lng bnh ung th ?

TI LIU THAM KHO

I. TI LIU TING VIT

1. i hc Y H Ni, 1999. Bi ging ung th hc, NXB Y hc , H Ni.

2. L nh Roanh, 2000. Bnh hc cc khi u, NXB Y hc, H Ni, trang 5-9.

3. Nguyn Chn Hng v CS, 1986. Din bin t nhin ca bnh ung th. Trong: Ung th hc

lm sng, tp I, ti bn ln th nht, Trng i hc Y Dc Tp HCM, trang 79-112.

4. UICC, 1995. Ung th hc lm sng, NXB Y hc, H Ni, trang 22-44.

II. TI LIU TING ANH

1. Alani R.M and Munger, 1998. Human Papilloma Viruses and Associated Malignancies. J clin

Oncol; 16: 330-337.

2. Chambers AF, Hill RP, 1998. Tumor Progression and Metastasis in: The Basic Scinece of

Oncology 3rd editon. The MacGrawHill.; chaper 10, 219-239


1

Chng II
DCH T HC UNG TH
Mc tiu hc tp

1. Trnh by c cc khi nim thng dng trong dch t hc ung th

2. M t c s thay i ca dch t bnh ung th v s lin quan ca cc yu t nhn khu n

t l mi mc.

3. Hiu qu trnh ghi nhn ung th trn th gii v ti Vit Nam

I. I CNG

Dch t hc l mn hc nghin cu v s phn b v nhng yu t lin quan n bnh tt

trong mt qun th dn c. Dch t hc cung cp nhng thng tin c gi tr v cc m hnh v

nguyn nhn sinh bnh.

Ti cc nc pht trin, cng vi s gia tng tui th trung bnh th bnh ung th l

nguyn nhn gy t vong th hai sau bnh tim mch. Hin nay, nhiu quc gia ang pht trin,

t l ung th ghi nhn c thp hn nhiu, hu ht do t l t vong cao hn v cc bnh nhim

trng v chn thng. Vi s gia tng kim sot St rt v Lao mt s nc ang pht trin, t

l ung th c trng i s tng ln.

Dch t hc ung th phn nh st s phn b yu t nguy c cc nc khc nhau.

Cc loi ung th thng gp tnh chung c 2 gii nam v n, c tnh hng nm trn ton

cu cho thy khong 10,9 triu ca ung th mi mc v khong 6,7 triu ngi cht vi ung th

(2002)
2

Thng k cho thy cc bnh ung th thng gp trn th gii l:

- Ung th phi: lun chim t l cao nht c cc nc pht trin v ang pht

trin ( khong 13,5% ), bnh c mi lin quan cht ch vi thuc l.

- Ung th v: chim t l 11,5%, l bnh ung th hng u ph n

- Ung th i trng: chim t l 10,2%, lin quan n ch n nhiu cht bo v

t rau qu.

- Ung th d dy: 9,34%, nguyn nhn chnh do vi khun Helicobacter Pylori, c

mi lin quan cht ch vi cc thc n p mui nh: cc loi da mui, tht mui, tht hun

khi

- Ung th gan nguyn pht:chim t l 6,26%, hai nguyn nhn thng gp l

bnh vim gan siu vi ( HBV, HCV) hoc n cc loi ng cc nhim nm Aspergillus

- Ung th tin lit tuyn: thng gp ngi cao tui, l bnh ung th nam gii

hng u ti cc nc pht trin, chim t l 6,79%

- Ung th c t cung: chim t l 4,93%, HPV c coi l th phm hng u cho

bnh ung th ny ( 82% )

Ti VN, hng nm c khong 100.000-150.000 trng hp mi mc ung th v khong

70.000 ngi cht do ung th.

VN, qua nghin cu TPHCM v H Ni cho thy 10 loi ung th thng gp


3

Bng 1: Cc bnh ung th thng gp 2 gii

TH T Nam N

1 Gan C t cung

2 Phi V

3 D dy i trc trng

4 i trc trng Phi

5 Tin lit tuyn D dy

6 Hc ming Gan

7 Vm hu Bung trng

8 Thc qun Tuyn gip

9 Lymphm Thn t cung

10 Bnh bch cu Bnh bch cu

II. MT S KHI NIM TRONG DCH T HC UNG TH

1. Xut (Incidence)

c tnh bng s ca ung th mi xut hin trong mt qun th dn c, thng c tnh

theo s ca ung th mi mc mi nm trn 100.000 dn. y l ch s tt nht ca tn sut mc

bnh ung th.

Ngi ta c lng tng s ca ung th mi mc trn th gii nh sau:

Nm 2002: 10,9 triu (vi 24,6 triu ngi sng chung vi ung th )

Nm 2020: 16 triu ( vi 30 triu ngi sng chung vi ung th )


4

T l mi mc thng c dng cung cp nhng d liu v s xut hin ung th trong

qun th dn c theo nhm tui, gii tnh, chng tc...ngi ta c th tnh t l mi mc cho ton

b dn c hoc tng b phn ca qun th dn c vi nhng c trng phn b khc nhau.

2. T sut (Mortality)

S ca t vong trn 100.000 dn mi nm.

Tnh hnh t vong do ung th: cc nh dch t hc ghi nhn nm 2002, trn th gii c

6,7 triu ca t vong do ung th, l nguyn nhn gy t vong th hai cc nc pht trin sau

bnh tim mch v ng th ba cc nc ang pht trin sau bnh nhim trng v bnh tim

mch.

T l t vong do ung th ngy cng cao ph thuc vo hai nguyn nhn chnh:

- Yu t nhn chng hc: tui th ca con ngi ngy cng tng m s ung th

hay gp nhng ngi c tui.

- Kh nng v chn on tin b hn nh m nhiu loi ung th c chn

on trc lc cht.

Tuy nhin, nhiu nc, cc thng k chnh thc cha cng b mi loi t vong.

3. T l mc bnh ton b (Prevalence)

L con s c tnh ton b s ngi mc bnh ung th ( tt c cc v tr ung th hay gp

li mt v tr no ) v nhng ngi ny sng ti mt thi im nht nh hoc mt thi im

nht nh trong khong thi gian xc nh, thng tnh bng s ca ung th trn 100.000 dn

Ch s ny dng nh gi gnh nng v bnh tt ca cng ng.

Tng theo t l mi mc v khong thi gian trung bnh m bnh ko di.


5

III. S THAY I DCH T HC UNG TH

1. Xu hng gim

Xu hng gim ung th c t cung mt phn do s p dng rng ri xt nghim t bo c

t cung, iu tr cc thng tn tin ung th tng cng cc iu kin v sinh cho ph n, sinh

c k hoch v t l ct t cung ton b tng ln cng vi s pht hin vacxin d phng ung th

c t cung.

S gim i ca ung th d dy lin quan n s ci thin v sinh dinh dng, iu tr c

hiu qu vi khun Helicobacter Pylori cng nh n nhiu thc n cha cc cht chng oxy ho.

S gim i ca bnh u lympho c tnh, ung th tinh hon, i trng do s ci thin ca

cht lng iu tr

2. S tng thm

S gia tng ca ung th phi, ung th bang quang c quy kt do tng tiu th thuc l.

Xu hng tng thm ca ung th v v ung th tin lit tuyn l do tui th ca con

ngi ngy cng tng.

Tng ln ca ung th da do thi quen tm nng.

IV. S DAO NG CA T L MI MC THEO CC YU T NHN KHU

1. Tui

L yu t quan trng nht xc nh nguy c mc bnh ung th. i vi hu ht ung th

loi t bo biu m th t l mi mc tng r rt theo tui.

Mi quan h gia tui v t l mi mc biu th hiu qu tch ly qua qu trnh tip xc

vi cc tc nhn sinh ung th theo thi gian.


6

Tuy nhin, khng phi bao gi cng quan st c hin tng ny.

- T l mi mc ca bnh bch cu lympho c nh cao tui 3-4.

- i vi ung th v, s gia tng chm dn sau tui mn kinh v t l mi mc ung

th c t cung rt thp sau 50 tui.

Khi so snh t l mi mc ca cc bnh ung th gia cc quc gia i hi t l ny phi

c chun ha theo mt qun th dn c thun nht v cu trc tui ca cc nc rt khc nhau,

dn s chun c s dng rng ri nht l dn s th gii. y l mt qun th dn c gi nh

c cu trc tui nm gia qun th gi ca cc nc pht trin v qun th tr ca cc

nc ang pht trin.

2. Gii

Nam gii c t l mc ung th cao hn n gii i vi phn ln cc loi ung th ngoi tr

ung th tuyn v, ng mt, mt, i trng v tuyn nc bt. S khc bit ny thng c

quy kt do s khc bit v tnh mn cm m c ch cha gii thch c.

3. Chng tc

S khc bit v tnh hnh mc ung th ca cc chng tc khc nhau trong cng mt quc

gia cho thy tnh mn cm di truyn v cc yu t vn ha c nh hng ti nguy c ung th.

Phi hp cc nghin cu di c c th phn lp c vai tr ca tng loi yu t ny.

4. Tn gio

Nhng ngi theo mt tn gio no c nhng np sng c bit nh hng ti c

im bnh ung th nhm ngi ny.

V d: T l mc ung th v cao cc n tu. Ung th dng vt rt thp ngi Do Thi

do lut ct bao quy u lc cn tr.


7

5. Ngh nghip

Vin ung th quc gia v an ton ngh nghip Hoa K nm 1978 cng b rng 30%

bnh ung th c lin quan n mi trng lm vic, trong 4-8% trng hp ung th l do mi

trng cng nghip. Php, hng nm c thm 7000-8000 trng hp ung th mi mc do ngh

nghip.

Mi ngi nn thc hin ng quy tc bo h lao ng ca ngh mnh ang lm s hn

ch c nguy c mc ung th.

6. Hon cnh kinh t x hi

Gm nhiu yu t quan h tng h: nn gio dc, mc thu nhp, ch n ung, mi

trng sng v lm vic, cht lng cc dch v t vn v chm sc sc khocng cha chng

minh mt cch r rt cc ch s v hon cnh nh hng nhiu n nguy c mc bnh ung th.

7. Cc nghin cu trn cc qun th di c

Cho thy s kt hp vai tr ca cc yu t di truyn v mi trng i vi nguy c ung

th da vo vic so snh nguy c ung th ca nhm nhp c vi qun th gc v qun th ni

nhp c.

V. GHI NHN UNG TH

1. nh ngha

Ghi nhn ung th l qu trnh thu thp mt cch c h thng v lin tc s liu v tnh

hnh mc bnh cng nh c im cc loi ung th ghi nhn c nhm h tr trong vic nh

gi v kim sot gnh nng ung th trong cng ng.

Vic xc nh tnh hnh t vong do ung th trc ht phi c h thng thng k t vong

v s liu dn tc hc ng tin cy c th tnh ton c t l t vong. nhiu quc gia ang


8

pht trin, chng nhn t vong thng khng c chng nhn ca thy thuc v nguyn nhn t

vong.

2. Ghi nhn Ung th ti Vit Nam

2.1. Xut

Xut chun theo tui (ASR) ca tt c cc ung th ( ngoi tr ung th da ) l 144,94

cho nam v 102,91 cho n.

2.2. T sut

T sut chun theo tui ca tt c cc loi ung th ( ngoi tr ung th da ) l 115,76 cho

nam v 66,14 cho n.

2.3. Cc loi Ung th thng gp

Bng 2: 10 bnh ung th thng gp Nam gii

Tnh \ Thnh ph H Ni Tha Thin Hu H Ch Minh


(2001-2004) (2001-2004) (2003)

V tr ASR Rank ASR Rank ASR Rank

Phi 39,8 1 10,8 3 29,5 1

D dy 30,3 2 14,4 2 15,3 3

Gan 19,8 3 16,4 1 25,4 2

i trc trng 13,9 4 4,9 4 16,2 4

Thc qun 9,8 5 1,7 9 4,0 8

Mi hng 7,8 6 1,5 12 4,2 7

U lympho c 7,2 7 3,8 5


9

Bnh bch cu 4,7 8 2,4 8 4,6 6

Bng quang 3,5 9 3,0 7

Vm hng 3,2 10 0,0 22 4,8 5

Li 1,9 14 1,6 10

Khoang ming 2,3 12 3,7 6

M mm 2,0 14 2,9 7

Ty 1,2 18 1,3 14

Tin lit tuyn 2,7 12 1,0 16 2,8 10

Nhau thai 1,3 17 0,9 12

Dng vt 1,8 14 1,5 13

Da 3,0 9

Bng 3: 10 bnh ung th thng gp N gii

Tnh \ Thnh ph H Ni Tha Thin Hu H Ch Minh


(2001-2004) (2001-2004) (2003)

V tr ASR Rank ASR Rank ASR Rank

V 29,7 1 12,2 1 19,4 1

D dy 15,0 2 7,3 2 5,5 6

Phi 10,5 3 3,6 4 12,4 3

i- trc trng 10,1 4 3,4 5 9,0 4

C t cung 9,5 4 5,0 3 16,5 2

Tuyn gip 5,6 5 1,6 10 3,8 8


10

Bung trng 4,7 6 2,1 9 3,8 7

Gan 4,5 7 3,4 6 6,0 5

U lympho c 4,0 8 1,4 12

Bnh bch cu 3,4 9 1,4 11 3,2 9

Mi hng 3,3 10 0,5 18

M mm 1,4 13 2,6 8

Khoang ming 1,3 14 2,6 7

Da 2,6 10

CU HI KIM TRA NH GI

1. nh ngha xut , t sut, t l mc bnh ton b trong dch t hc ung th ?

2. Nu tnh hnh dch t ung thu trn th gii v ti Vit Nam ?

3. Nu tnh hnh ghi nhn Ung th ti Vit Nam ?

TI LIU THAM KHO

I. TI LIU TING VIT

1. Bi bo khoa hc:

1. Nguyn B c & Nguyn Chn Hng, 2002. Chng trnh phng chng ung th giai on

2002-2010, Ti liu tp hun ghi nhn ung th, B Y t v Bnh vin K.

2. Sch:

1. i hc Y Khoa H Ni - B mn ung bu, 1999. Bi ging ung th hc, NXB Y hc, H

Ni, trang 13-17.


11

2. Phm Thy Lin, 1999. Lm th no pht hin sm bnh ung th, NXB Nng.

II. TI LIU TING ANH

1. American Cancer Society. Cancer fct and figures 2003.

2. Jensen, O.M.Parkin, D.M. Maclennan, R. Muir, C.S and Skeet, R.G (eds), 1991. Cancer

Registration: Principles and methods. IARC Scientific Publication, Lyon.

3. Oxford Handbook of Oncology 2002, pages 3-11.

4. Vincent T.DeVita, 1997. Principles & Practice of Oncology, pages 196-216.


1

Chng III
C CH BNH SINH
& QU TRNH TIN TRIN T NHIN
CA BNH UNG TH

Mc tiu hc tp

1. Nm c bn cht bnh ung th v tnh cht ca t bo ung th.

2. Hiu c vai tr ca Gen sinh ung v Gen nn bu trong c ch sinh ung.

3. Nm c cc tin trnh sinh hc phn t v cc yu t lin quan n c ch sinh ung.

4. Bit qu trnh tin trin t nhin ca bnh ung th, ng dng trong vic p dng cc phng

php chn on & iu tr bnh ung th

I. I CNG

- Ung th xy ra do s t bin trong DNA, dn n t bo tng sinh v hn , v t

chc, khng tun theo cc c ch kim sot v pht trin c th.

- Tnh cht c trng ca t bo ung th:

+ Trnh c apoptosis (cht theo chng trnh)

+ Kh nng pht trin v hn (bt t)

+ T cung cp cc yu t pht trin

+ Khng nhy cm i vi cc yu t chng tng sinh

+ Tc phn bo gia tng

+ Thay i kh nng bit ha t bo

+ Khng c kh nng c ch tip xc


2

+ Kh nng xm ln m xung quanh

+ Kh nng di cn n ni xa

+ Kh nng tng sinh mch mu

-Vi nhng hiu bit v vai tr ca Gen sinh ung v Gen nn bu cng cc khm ph

mi v s sinh mch ( angiogenesis ), cht t bo theo lp trnh (apoptosis), s sa cha vn ling

di truyn c th gip chng ta c c nhng hiu bit v c ch sinh ung t lm c s cho

mt liu php mi: liu php nhm trng ch (targeted therapy).

II. GEN UNG BU

1. ng dn truyn tn hiu t bo

Cng vi s pht trin ca cng ngh sinh hc, vai tr ca tin gen sinh ung (proto-

oncogen) vi chc nng sinh l iu ha ng dn truyn tn hiu t bo nhn cc kch thch

cho s phn bo v cht theo lp trnh c hiu bit hon ton.

Da vo v tr trn ng dn truyn tn hiu t bo, ngi ta chia tin gen sinh ung lm 4 phn:

- Cc yu t tng trng (growth factors)

- Cc th th ca yu t tng trng

- Cc tn hiu dn truyn (signal transducers) (Cc Protein G t bo cht)

- Cc yu t sao chp nhn t bo (transcription factors)

Hnh 1: ng dn truyn tn hiu yu t tng trng.


3

Cc giai on ca s dn truyn tn hiu t bo

Cc yu t tng trng n gn vo cc th th c hiu trn b mt t bo. S gn kt

ny lm thay i dng ca th th v gy tc ng vo phn th th trong bo tng, do tn

hiu c hot ha xuyn qua mng t bo. Tn hiu ny lan truyn qua t bo cht n nhn v

gn vo im sao chp c bit ca DNA nh cc phn t trung gian gi l Protein G. Tn hiu

ny lm t bo thay i tnh trng tng sinh ca n, c th chuyn t tnh trng phn chia sang

ngh ngi hay cht qua c ch gy cht t bo theo lp trnh.

1.1. Yu t tng trng

Cc yu t tng trng l cc phn t ha hc c trong mu hay trn b mt t bo khc.

V d:

+ Yu t tng trng xut pht t tiu cu ( Platelet Derived Growth Factor:

PDGF ).

+ Yu t kch thch cm (Colony Stimulating Factor: M-CSF )

1.2. Th th yu t tng trng

- Cc th th bao gm 3 phn:

+ Phn ngoi mng t bo: to mt v tr khuych i ha hc ch gn vi cc

yu t tng trng c hiu.

+ Phn trong mng t bo

+ Phn bn trong bo tng: l mt phn t c chc nng hot ng thay i khi

phn ngoi mng t bo c gn vi yu t tng trng, thong thng l mt Tyrosin kinase.


4

- S t bin thng lm tng chc nng ca Tyrosin kinase, lm n gi tn hiu vo bo

tng lin tc ngay c khi khng c yu t tng trng gn vo phn ngoi mng t bo ca th

th, dn n vic t bo tng sinh c lp vi yu t tng trng ca n.

1.3. Cc Protein G t bo cht (Cc tn hiu dn truyn)

- Cc Protein G l mt loi oncoprotein chuyn t dng khng hot ng thnh hot ng

khi nhn tn hiu t phn trong bo tng ca th th yu t tng trng.

1.4. Cc yu t sao chp nhn t bo

Khi cc tn hiu t bo n gn vo v tr sao chp nhn t bo c hiu s lm thay i

trng thi kch thch phn chia t bo.

V d:

+ t bin ca tin gen sinh ung myc s gia tng kch thch phn chia t bo,

thng gp trong ung th tr em ( U nguyn bo thn kinh).

Liu php nhm trng ch ung th pht trin ng k qua s tin b v sinh hc ung

th, ngy cng hiu nhiu c ch dn truyn tn hiu iu ha t bo. T vic s dng khng th

n dng Trastuzumas (Herceptin) chng li phn ngoi t bo th th erbB2 c gi tr trong iu

tr ung th v di cn.

2. Cht t bo theo lp trinh

Cht t bo theo lp trnh l mt kiu cht t bo, l mt bin c ph thuc vo nng

lng c lp trnh (do gi l cht theo lp trnh). y l c ch quan trng trong iu ha

t nhin trong c th bnh thng duy tr cn bng gia t bo sinh ra v cht i. Ngoi ra, v

mt ung th th y l c hi sa cha thng tn DNA ca t bo hay loi b t bo b t

bin c tim nng sinh ung.


5

C ch iu ha cht t bo theo lp trnh rt phc tp vi s tham gia ca nhiu gen ngn

cn v thc y tin trnh ny: P53, Bcl2.

Cht t bo theo lp trnh v ung th: gia tng s lng t bo khng ph hp l mt trong

cc im mu cht ca qu trnh sinh ung. iu ny c th l do gia tng s tng sinh hay gim t

bo cht.

3. Yu t tng sinh mch

Ngi ta chng minh rng: cc bu c c kch thc 2 3mm vn trng thi ng

yn nu khng c mch mu nui, cc thng tn tin ung th din tin thnh ung th xm ln v

cc di cn xa l thuc vo s sinh mch.

C ch sinh mch trng lp trong s xm ln v di cn ca bu. Cc nh nghin cu

khuyn nn c s phi hp cc cht khng sinh mch vi ha tr qui c nhm em li tc dng

lm chm pht trin bu v ngn nga di cn xa.

4. C ch tng sinh dng t bo

Khi mt t bin xy ra gen tin sinh ung s to mt dng t bo c u th tng sinh v

sinh sn thnh mt clon t bo bu, khi u cho mt ung th.

C 3 kiu t bin lm tng sinh mt dng t bo:

+ T bo t bin lm mt th th yu t tng trng: gy mt c ch kim sot

ngc dn n sn xut nhiu yu t tng trng. S tng sinh ny t gii hn bi s chnh lch

ca s lng yu t tng trng v s lng t bo.

+ T bo t bin sinh ra qu nhiu th th yu t tng trng v tng nhy cm

vi kch thch tng trng. T bo ny v t bo th h sau ca n tng sinh nh l mt bu n

clon, nu ly i yu t tng trng s lm ngng s pht trin ca bu.


6

+ T bo t bin sinh ra qu nhiu yu t tng trng: t bo ny t nhy cm vi

chnh cc yu t tng trng ca n. T bo ny v th h sau ca n tng sinh nh mt bu n

clon c lp vi yu t bn ngoi, l mt bu c tnh r.

III. GEN NN BU

Gen nn bu c vai tr lm chm li s phn chia t bo, n hot ng cng vi h

thng sa cha AND cn thit cho vic duy tr tnh n nh ca vn ling di truyn

Gen nn bu th ln, c hai bn sao ca gen phi b t bin mi khng ngn cn

c s tng trng t bo b thng tn.

Khi gen nn bu b t bin, khim khuyt AND c th c di truyn qua t bo

mm v l nguyn nhn ca cc hi chng di truyn d b ung th

V d:

+ Mt s t bin gene BRCA1 v BRCA2 lin quan n tng nguy c ung th

v v ung th bung trng

+ Cc khi u ca cc c quan ni tit trong bnh a u tuyn ni tit (multiple

endocrine neoplasia - MEN th 1, 2a, 2b)

+ Hi chng Li-Fraumeni (sarcoma xng, ung th v, sarcoma m mm, u no)

do t bin ca p53

+ Hi chng Turcot (u no v polyp i trng)

+ Bnh polyp tuyn gia nh l mt t bin di truyn trong gene APC dn n

pht trin sm ung th i trng

+ U nguyn bo vng mc tr em l ung th di truyn


7

IV. C CH SINH UNG

Ung th c bn cht l s t bin khng sa cha c trong AND do s tc ng ca

cc yu t sinh ung ( ha hc, bc x, virus).

Khi u ca c ch sinh ung l s hot ha gen sinh ung v s t bin mt d hp t ca

gen nn bu. To s tng sinh u th ca mt dng t bo c tnh v pht trin bn vng

trong c th nh s tng sinh mch, chin thng h thng min dch ca c th ch c th xm

ln rng v di cn xa.

Hnh 2: S c ch sinh ung


8

V. CC GIAI ON TIN TRIN CA UNG TH.

1. Giai on khi pht

Bt u t t bo gc do tip xc vi cc tc nhn gy t bin, lm thay i khng phc

hi ca t bo.

Qu trnh din ra nhanh v hon tt trong mt vi giy v khng th o ngc c. Tuy

nhin ngi ta cha xc nh c ngng gy khi pht.

Trong cuc i mt con ngi th c nhiu t bo trong c th c th tri qua qu trnh

khi pht, nhng khng phi tt c cc t bo u pht sinh bnh. a s cc t bo khi pht hoc

l khng tin trin, hoc l cht i, hoc l b c ch min dch v hiu ha.

Hnh 3: Tc nhn t bin lm thay i khng hi phc DNA


9

2. Giai on tng trng, thc y, chuyn bin

y l cc giai on sau giao on khi pht; bao gm s chn lc dng t bo, s thay

i th hin gen, s tng sinh ca t bo khi pht. S tng sinh ca t bo ung th cn mc

nh, c tr mt m nh no .

3. Giai on lan trn

Tip theo cc giai on trn, ung th c th chuyn sang giai on lan trn. Giai on ny

c th ngn vi thng v cng c th ko di vi nm. giai on ny khi u bnh trng, gia

tng c th t 100 t bo n 1 triu t bo. Tuy nhin vn cn qu nh pht hin bng phng

php phn tch c.

Hnh 4: Khongcch thi gian gia ht thuc l v ung th phi


10

4. Giai on tin trin - xm ln- di cn

4.1. Giai on tin trin

c trng ca giai on ny l s tng ln ca kch thc khi u. ngi bnh thng s

lng t bo c to ra bng s t bo cht v lun gi mc hng nh (khong 1012 triu t

bo cht mi ngy v cn c thay th)

Khi b ung th, t bo sinh sn v hn dn n s ph v mc hng nh.

Trong giai on tin trin, chia ra hai giai on nh.

+ Giai on tin lm sng: y l giai on u, c th rt ngn vi thng nh u

lympho Burkit, cng c th ko di nhiu nm: Ung th trc trng, ung th phi, bng quang,

giai on ny c th ko di 15- 20 nm, c khi 40, 50 nm, chim 75% thi gian pht trin ca

bnh. Tuy cha c biu hin lm sng, nhng cng c th pht hin da vo cc xt nghim cn

lm sng.

+ Giai on lm sng: Trn lm sng ch pht hin khi khi u c kch thc trn

1cm3 (khong 1 t t bo), cn phi c 30 ln nhn i.

4.2. Giai on xm ln v di cn

4.2.1. Giai on xm ln

T chc ung th xm ln nh cc c tnh:

- Tnh di ng ca t bo ung th.

- Kh nng tiu m cc m k cn.

- Mt s c ch tip xc ca t bo.
11

4.2.2. Giai on di cn theo cc ng:

- Bch mch: gp nhiu trong ung th biu m. u tin c th lan trn theo ng bch

mch ti ch v i khi lm tc, ri lan n bch mch vng. Di cn thng t gn n xa, qua

cc trm hch, c khi nhy cc.

- Di cn theo ng k cn: cc t bo ung th i theo cc mch mu v thn kinh, theo

li t khi b cn tr nh: ung th d dy lan qua lp thanh mc vo bng, n bung trng...

- Theo ng mu: gp nhiu trong ung th lin kt. Khi i theo ng mu, t bo kt

thc mao mch v tng trng . Cc kiu lan trn theo ng mu:

+ Kiu phi ( kiu I ): T mt ung th ph qun-phi, cc t bo bu i qua tnh

mch phi, vo tim tri, ri vo i tun hon cho cc di cn khp ni ( gan, no, xng, thn,

thng thn)

+ Kiu gan ( kiu II ): T mt ung th gan, cc t bo c tnh i vo tnh mch trn

gan, tnh mch ch di, tim phi, ri vo phi to thnh cc di cn phi. Sau , cc t bo

ny c th i vo i tun hon v l ngun gc ca cc di cn kiu phi.

+ Kiu tnh mch ch ( kiu III ): T nhng ung th ca cc c quan khng dn

lu bi h thng ca nh: t cung, thn, cc t bo ung th i qua tnh mch ch, n thng

phi, ri sau i vo i tun hon nh di cn kiu I.

+ Kiu tnh mch ca ( kiu IV ): T cc ung th ca ng tiu ha, cc t bo c

tnh di chuyn n gan, cho di cn gan. T , n phi ( cho di cn kiu II ) ri vo i tun

hon ( cho di cn kiu I ).


12

CU HI KIM TRA NH GI

1. Bn cht v cc tnh cht c trng ca t bo ung th ?

2. Vai tr ca gen tin sinh ung trong ng dn truyn tn hiu t bo ? ng dng trong iu tr

bnh ung th ?

3. Cc kiu tng sinh dng t bo ?

4. C ch bnh sinh ca bnh ung th ?

5. Cc giai on ca qu trnh din tin t nhin bnh ung th ?

TI LIU THAM KHO

I. TI LIU TING VIT

1. H Y H Ni, 1999. Bi ging ung th hc, NXB Y hc, trang 17-28

2. L Dnh Roanh, 2001. Bnh hc cc khi u, NXB Y hc, trang 45-87

3. Nguyn Chn Hng v CS. 1986. Din bin t nhin ca bnh ung th, trong Ung th hc lm

sng, tp I, ti bn ln th nht, Trng i hc Y dc Tp HCM, trang 79-112.

4. UICC, 1995. Ung th hc lm sng, trang 1-45.

II. TI LIU TING ANH

1. Ellis L. M, Fidder I, 1996. J Angiogenesis and Metastasis Eur. J. Cancer; 32: 2451 2461.

2. Kastan MB, Skapek SX, 2001. Molecular biology of Cancer: The cell cycle in Cancer:

Principles and Practice of Oncology 7th edition J.B. Lippincott Co. Philadelphia, chapter 6, 91

109.

3. Krontiris, T. G 1995. Oncogenes N. Engl J. med. 333: 303 306.

4. Reed J.C, 1997. Dysregulation of Apoptosis in Cancer. J. clin Oncol 17: 2941-2953.

5. Reed J. C, 1999. Dysregulation of Apoptosis in Cancer. J. clin Oncol 17: 2941 2953.
13

6. Sandal T, 2002. Molecular aspects of the mammalian cell cycle and cancer The oncologist, 7:

73 81.

7. Vincent T.De Vita, 2001. Principles & Practice of Oncology, pages 98-112.

8. Weiberg R. A, 2001. Cancer Biology and Therapy Road Ahead Cancer Biology &

Therapy:38
1

Chng IV
NGUYN NHN UNG TH

Mc tiu hc tp

1. K c cc nguyn nhn ph bin trong mi trng gy ung th.

2. Xc nh c nhng nguyn nhn c th d phng c cho nhng li khuyn b ch d phng ung th.

I. I CNG

Hin nay t l mc bnh ung th d bo ngy cng tng v kt qu cha khi bnh vn cn hn ch do a

s pht hin giai on mun. Mt s ung th ngay c giai on sm cng khng phi cha lnh bnh. V vy,

cch l tng nht l phi bit cch d phng ung th.

Nguyn nhn sinh ung th rt a dng, ngoi mt s tc nhn c bit r gy ung th nh thuc l,

amian.. vn cn nhiu nguyn nhn gy ung th ang c nghin cu.

Nghin cu nguyn nhn ung th khng ch da trn s hiu bit cc qu trnh sinh hc lin quan n bnh

tt m cn da vo bng chng dch t hc m t v phn tch bao gm s gii thch nhng khc bit quan st c

v tn sut ca mt s loi ung th theo gii tnh, tui tc, hon cnh kinh t x hi v a d.

Ngy nay nh nhng tin b vt bc ca khoa hc, c bit trong lnh vc sinh hc phn t ngi ta bit

r ung th do nhiu nguyn nhn sinh ra. Mt tc nhn sinh ung th c th gy ra mt s loi ung th v ngc li

mt loi ung th c th do nhiu nguyn nhn khc nhau. Hiu bit v cc yu t nguy c gy ung th gip d bo

nguy c mc ung th c cc bin php sng lc pht hin sm, gio dc v t vn sc khe. Nguyn nhn sinh

ung th gm 2 nhm chnh l cc yu t mi trng v tc nhn di truyn.

II. CC NGUYN NHN MI TRNG

Vai tr ca cc yu t sinh ung th ngi c trong mi trng c bit n cch y hn 200 nm

nh cc pht hin ca mt bc s ngi Anh tn l Percival Pott v s gia tng ung th da bu nhng ngi th

no ng khi vo nhng nm 1775. K t , cc bng chng v yu t mi trng gy ung th c ghi nhn


2

ngy cng nhiu. Ngy nay, ngi ta bit nhiu loi ung th gy ra do yu t mi trng bao gm cc tc nhn

vt l, ha hc, sinh hc. Chng tc ng t ngoi vo gy nn nhng t bin ca t bo v sinh ung th.

1.Tc nhn vt l

Ch yu l bc x ion ha v tia cc tm.

1.1. Bc x ion ha

Ngun tip xc tia phng x t nhin ch yu t cc cc tia v tr, t hoc cc vt liu xy dng. Ngun

tip xc phng x nhn to ch yu l trong chn on Y khoa. T l tt c ung th do tia phng x rt thp

(khong 2% - 3%).

Cc bng chng dch t hc:

+ Cc nh Xquang u tin khng t che chn nn thng b ung th da v bnh bch cu.

+ Ung th tuyn gip gia tng r nhng ngi iu tr tia x vo vng c lc cn tr.

+ Ngy nay ngi ta thy rng bnh phi cc th m vng Joachimstal (Tip Khc) v Schneeberg

(c) quan st c t th k 16, chnh l ung th phi do s hin din ca qung en c tnh phng x trong cc

m.

+ Nguy c ung th phi tng cao trong cc nghin cu v th m Uranium v th m cng di

lng t phi tip xc vi kh radon v l do ngh nghip.

+ Nghin cu nhng ngi sng st trong v n bom nguyn t Hiroshima v Nagasaki Nht

Bn nm 1945 cho thy tng nguy c nhiu loi ung th c bit ung th mu th ty cp.

+ 10 nm sau s c r r tia phng x Chernobyl 1986, ngi ta nhn thy t l ung th gia tng

mnh, trong c bit tr em b ung th tuyn gip tng gp 10 ln.

Qu trnh phng x bn ra cc ht lm ion ha cc thnh phn hu c ca t bo to ra cc gc t do.

Chnh cc gc t do ny tc ng ln cc base ca ADN lm ri lon cc gen t bo to ra cc bin d v t bin

gy ung th, qui thai v d tt.


3

Tc ng ca tia phng x gy ung th ngi ph thuc vo 3 yu t quan trng:

+ Tui tip xc cng nh cng nguy him nht l bo thai v tr nh.

+ Mi lin h liu p ng: phi nhim cng cao v cng ko di th nguy c cng tng.

+ C quan b chiu x: cc c quan nh tuyn gip, ty xng rt nhy cm vi tia x.

1.2. Bc x cc tm

Tia cc tm c trong nh sng mt tri gm 3 loi A, B v C gy bng da, ung th da, lot gic mc v c

thy tinh th. Cng gn xch o tia cc tm cng mnh. Tia C gy t bin mnh nht nhng c lc bi tng

ozon. Tia B kch thch cc t bo da to ra sc t melanin lm rm nng v da v tc ng trc tip ln ADN lm

lp da lo ha sm v t bo b bin i thnh ung th. Tia A do bc sng di nn t gy ung th da hn.

Cc bng chng dch t hc cho thy nhng ngi lm vic ngoi tri thng c t l ung th t bo y v t

bo vy ca da khu tr vng u, c cao hn nhng ngi lm vic trong nh. i vi nhng ngi da trng sng

vng nhit i t l ung th hc t cao hn hn ngi da mu.

Cn phi lu tro lu tm nng thi qu ca ngi da trng gy bng nng v tng nguy c ung th da.

Hin nay tng ozon ngy cng mng i do ngy cng c nhiu cht thi c hi t mt t, s phun ca ni la lm

hy hoi tng ozon lm tng c v cng ln bin tip xc vi tia cc tm. Kt qu d bo s gia tng tn

sut mi mc ca ung th da cng nh mt s bnh khc trong tng lai.

2. Tc nhn ha hc

2.1. Thuc l

Vai tr ca thuc l gy ung th c chng minh r rng bng:

+ Cc nghin cu dch t hc

+ Nghin cu cc thnh phn ca thuc l,

+ Pht hin cc tn thng di truyn c th cc t bo ung th v t bo bnh thng ngi ht

thuc l,
4

+ Hiu bit v s chuyn ha ca cc amine c trong thuc l.

Cc nghin cu dch t hc chng minh rng nhng ngi ht thuc l c nguy c mc cc ung th phi,

thanh qun, khoang ming, thc qun v bng quang. Nhng ung th ny t gp nhng ngi khng ht thuc l.

Quan st cng nhn thy mt s ung th khc cng ang gia tng nhng ngi ht thuc l: ung th ty, thn,

mi hng, d dy v ung th mu.

Thnh phn ca khi thuc l: C trn 4000 ha cht c trong khi thuc l trong 43 cht gy ung th

c nhn bit. Cc cht ny ch yu l:

+ Cc hydrocarbon thm a vng: c to ra t chy thuc l khng hon ton hay trong cc khi

v bi cng nghip

+ Nitrosamine: l cht gy ung th mnh nht ng vt th nghim v c vai tr ch yu trong ung

th phi, thc qun, ty, ming khi ht thuc.


5

+ Hydrocarbon d vng: c trong nha thuc l l nhng cht gy bin d mnh v sinh ung th

nhiu c quan khc nhau nh gan, phi

+ Benzene

+ Polonium-210 c hot tnh phng x

Trnh by u tin v mi lin quan gia ht thuc v tng t l ung th phi c bit n t mt nghin

cu ca-i chng c nm 1939. T ngi ta thc hin nhiu cuc nghin cu ca - i chng ca ht

thuc vi ung th phi tng gp 10 ln nhng ngi ht thuc so vi nhng ngi khng ht thuc.

V sau nh vo cc thng k ca Doll Anh ngi ta mi khng nh thuc l l nguyn nhn ca khong

90% ung th ph qun. Tnh chung thuc l gy ra khong 30% cc loi ung th ch yu l ung th ph qun v

mt s ung th vng mi hng, ung th ng tit niu. Ngoi cht Nicotin, trong khi thuc l cha rt nhiu cht

Hydrocarbon thm, trong cht 3-4 Benzopyren l cht gy ung th trn thc nghim. Tuy nhin c ch sinh ung

th ca thuc l cn c tip tc nghin cu.

Ngoi ra ht c xem l nguyn nhn ca nhiu bnh ph bin ngoi ung th nh bnh mch vnh, bnh

tt nghn phi mn tnh do thuc l...

Nhng bng chng gn y cho thy nguy c ung th phi gia tng nhng ngi khng ht thuc khi h

thng xuyn tip xc vi khi thuc thi ra t ngi ht thuc (v d khi thuc ca nhng ngi ht thuc trong

nh ).

2.2. Ch n ung v cc cht gy nhim thc phm

Ngi ta nhn thy c s khc nhau gia t l ung th ng tiu ha theo vng a l v theo thi quen n

ung. Nhng thay i nhanh chng v t l ung th d dy (gim) v t l ung th i trng (tng) th h ngi

Nht u tin di c sang M l bng chng r rng rng nhng thay i mi trng v ch n ung lm thay i

nguy c ca cc loi ung th ny.

Lm dng ru gy ung th: Lm dng ru l nguyn nhn lm tn hi sc kho ca nhn loi. Hng nm

ngi ta nhn thy khong 15-30% s bnh nhn nhp vin l do tc hi ca ru. Ung ru nhiu lm tng t l
6

ung th cao ch sau thuc l. Nghin ru lin quan n cc ung th vng ming, hng, thanh qun, thc qun v

gan. Cng tiu th nhiu ru th nguy c ung th cng cao v ngc li nguy c gim nu hn ch ung ru.

Cht bo v tht: Cc nghin cu cho thy vi ch n ung giu cht bo ng vt lm tng nguy c ung

th v v ung th i trc trng. cc nc pht trin, ni tiu th nhiu tht ngi ta thy t l ung th i trng

cao c ngha. Ngc li, ch n nhiu tri cy v rau xanh, qu chn v nhiu si thc vt cho thy lm gim

t l ung th i trc trng. T l mt s loi ung th khc nh ung th h hng thanh qun, thc qun, phi v v

cng gim nh.

Nhng cht gy nhim v cht ph gia trong thc phm: Tht c hong khi v p mui, cc loi mm v

da mui c rt nhiu mui Nitrat v Nitrit. Nitrat, Nitrit v Nitrosamin lm tng nguy c ung th thc qun v d

dy. Nitrosamin l cht gy ung th kh mnh trn thc nghim. Ngy nay cc nc giu nh cc tin b v bo

qun thc phm rau v thc phm ti sng bng cc hm lnh, gian hng lnh, t lnh lm gim cc thc phm

c cha mui Nitrat v Nitrit. T l ung th d dy cc nc ny cng gim xung r rt.

Thc phm mc gy ung th: Go, lc l hai loi thc phm d b mc. Nm mc Aspergillus flavus thng

c go, lc mc tit ra c t aflatoxin, cht ny gy ra ung th t bo gan nguyn pht. S t bin gen P53

c tm thy trong 53% cc trng hp ung th t bo gan nguyn pht cc khu vc c c t aflatoxin trong

thc phm.

Cc thc phm b nhim do thuc tr su c th gy cn bng pht ng c cp tnh. Tuy nhin ngy nay

ngi ta cha xc nh c mi lin h gia hin tng ny vi cc bnh ung th.

2.3. Cc ung th lin quan n ngh nghip

Theo cc nghin cu Php, phi nhim ngh nghip c th gy ra khong 3% t vong do ung th. Cc

nghin cu M nhng nm gn y c t l cao hn do phi nhim vi cc cht nh amian, arsen, nickel,

chrome, benzene v cc sn phm ca cng nghip ha du. Tuy nhin phi nhim ngh nghip l kh nh gi do

c s phi hp vi cc yu t khc nh thuc l v ru.


7

Tc nhn sinh ung quan trng nht trong vic gy bnh ung th ngh nghip ch yu l cc ha cht v t

gp hn l cc tc nhn khc nh vi rt, bc x ion ha. Vic nh gi ung th ngh nghip trong dn s ch mang

tnh cht tng i. Mt cng trnh nghin cu M cho thy rng 4% ung th c lin quan n ngh nghip. Mt

s nh gi ca cc quc gia cng nghip ha khc thy t l ny thay i t 2-8%... cc nc ang pht trin v

cc nc mi cng nghip ha t l ung th do ngh nghip cha c nh gi mt cch r rng. Cc ung th

ngh nghip thng xy ra cc h c quan tip xc trc tip vi cc nhn sinh ung th hay vi cc cht chuyn

ha cn hot tnh ca cc tc nhn ny.

Pott (1775) ln u tin m t t l ung th biu m da bu cao hn nhng ngi th co ng khi, ng

gi mi lin quan vi ngh nghip v cho rng m hng l nguyn nhn. Hc n v cc dn xut ca chng c

trong du m cng c xem l cc cht sinh ng th. Tn sut ung th da cao nhng ngi th nh si v th

my l do h s dng nhng thit b c bi trn bng du m c cht hydrocarbon thm l dn xut t

anthracene.

Ung th ngh nghip thng hay gp nht ngy nay l ung th ng h hp. Ngi ta xc nh mt s

ha cht hay hn hp ha cht trong mi trng ngh nghip c lin quan nhn qu vi bnh ung th phi. C

quan nghin cu ung th quc t IARC nh gi 10 ha cht hay hn hp khc nh l khi thi ca ng c

Diesel, beryllium v cc hn hp ca n, tinh th silica, cadmium v cc hp cht ca n c kh nng sinh ung th

ngi. Amian c l l cht quan trng nht gy ung th phi do ngh nghip. Ht bi (amian) s gy x ha phi

lan ta (asbertosis). Cc nghin cu t nhiu ni trn th gii cho thy s cng nhn cht do nhim asbestos

(asbertosis) th t l ung th phi hin din t 20-50% trng hp trong bu trung m mng phi chim t l

cao (thm ch thi gian tip xc khng di).

Ung th bng quang cng l mt trong cc ung th ngh nghip thng gp nht. Bt du t gia th k

XIX. Cng nghip nhum azo pht trin nhanh chng. Vo cui th k ny nhng trng hp ung th bng

quang u tin c pht hin cc th thng tip xc vi cht Anilin. Cht Anilin t n khng sinh ra ung

th ngi v ng vt nhng Anilin c cha nhiu tp cht 4-amindiphenyl c tnh sinh ung th. Cc cht chnh

gy ra ung th bng quang trong k ngh sn xut anilin l Benzidine, 2 naphthylamine v 4-aminodiphenyl.
8

Ht th Benzen c th lm c ch ty xng v gy ra chng thiu mu bt sn, nu tip xc Benzen vi

mc cao s gy ra bnh ung th bch cu ty cp. Ngoi ra n c th gy ra bnh a u ty xng v u lympho

c tnh. Sarcoma phn mm cng nhn tip xc vi cht dit c c gc phenoxy; ung th thanh qun gp cc

cng nhn tip xc vi hi acid v c mnh v ung th cc xoang cnh mi gp cng nhn tip xc vi

formaldehyd.

C quan nghin cu ung th quc t lit k 100 loi ha cht c th gy ra ung th biu m v cc

Sarcoma cc sc vt th nghim. Mt s ha cht ny c th gy ung th ngh nghip nhng phn ln cn li cho

n nay vn cha c bng chng.

2.4. Ha tr liu

iu tr ha cht chng ung th c th gy ra tn thng ADN v sinh ung th. Ngy nay nh pht hin

sm ung th v s dng nhiu phng php iu tr hiu qu nn thi gian sng thm ko di hn. Mt s ung th

iu tr khi nh pht hin giai on cha xm ln. V vy vai tr sinh ung th do ha cht cn phi c cn

nhc v c bin php sng lc nhng i tng ny.

Bng 1:Ung th lin quan n mt s thuc thng s dng trn lm sng

Tc nhn Cc ch nh Cc ung th phi hp

Cyclophosphamide Ung th cc loi UT bng quang, UT mu th ty cp

Melphalan a u ty UT mu th ty cp

Azathioprine, cyclosporine Bnh nhn ghp ty d gen U lymph c khng Hodgkin, ung th da

Nitrogen mustard, procarbazine Ung th cc loi UT mu th ty cp

Diethylstilbestrol Ph n UT m h, UT c t cung

Hot cht c cha phenacetin iu tr chng au Ung th b thn


9

Bng lit k cc loi thuc hay s dng c nguy c gy ung th. Nguy c gy ung th do thuc gia tng ph

thuc vo cc yu t:

- Tui s dng: tui cng tr cng tng nguy c.

- Thi gian tim tng gia s dng thuc v pht trin ung th trung bnh t 5 n 10 nm ngn hn so vi

40 n 50 nm trong phi nhim ha cht cng nghip.

- V s hin din ca cc yu t cng sinh ung th nh thuc l v phi nhim phng x

Thuc gy ung th nhiu nht l cc thuc chng ung th v cc loi thuc ny c chng minh gy ung th

thc nghim v cc loi ung th ch yu l ung th mu v cc loi u lymph c. Ung th mu th ty cp l bin

chng him ca cc thuc nhm alkyl. Suy gim min dch do ha tr, thuc c ch min dch, AIDS lm tng

nguy c mc u lymph c do nhim EBV.

Ngy nay, c nhiu thuc chng ung th hin i c hiu qu nn thi gian sng thm ca bnh nhn ung

th ko di hn v nhiu loi ung th c th cha khi do c pht hin sm v s dng ha tr a phng thc

nn vai tr sinh ung th do thuc ngy cng c ch c cc bin php sng lc v pht hin sm cc ung th

th hai nay.

3. Cc tc nhn sinh hc

Cc tc nhn sinh hc ung th ch yu l virus v mt s trng hp c vai tr ca k sinh trng v vi khun.

3.1. Virus sinh ung th.

Cc oncogen u tin c pht hin virus. Sau ngi ta pht hin virus tch hp vo ADN ca t bo vt ch

bnh thng v iu ha s tng sinh t bo mm. Cc virus sinh ung th ny gy nn ung th bng cch hot ha

gen bnh thng bn trong t bo ch.

C 4 loi virus sinh ung th ngi c m t.

- Virus Epstein Barr (EBV):


10

+ Loi virus ny c Epstein v Barr phn lp u tin bnh nhn ung th hm di ca tr em

vng Uganda, v sau ngi ta cn phn lp c loi virus ny trong ung th vm mi hng, bnh gp nhiu cc

nc ven Thi Bnh Dng c bit l Qung ng, Trung Quc v mt s nc ng trong c Vit Nam.

+ Virus Epstein-Barr thuc h Herpes c cho c vai tr bnh sinh ca 4 loi UT:

U lymph Burkitt.

Cc u lymph t bo B nhng ngi suy gim min dch, c bit nhng bnh nhn

HIV-AIDS v ghp c quan.

Mt s trng hp bnh Hodgkin.

Ung th biu m vm hng.

- Ung th gan v vim gan siu vi :

+ Cc nghin cu dch t hc cho thy vim gan siu vi B (HBV) c mi lin h vi ung th gan

nguyn pht (HCC). HCC thng gp nhng vng nh Chu Phi, ng Nam v Trung Quc. C 80% trng

hp HCC lin quan n nhim virus vim gan siu vi B. Virus vim gan B thuc loi virus ADN, xm nhp vo c

th gy vim gan cp, k c nhiu trng hp thong qua. Tip theo l thi k vim gan mn khng c triu chng.

Tn thng ny s dn n x gan ton b v ung th t bo gan. Ngoi ra x gan lm cho tin lng ca bnh

ung th gan xu i rt nhiu.

Pht hin nhng ngi mang virus bng xt nghim HBsAg (+). S lin h gia virus vim gan siu vi B v

ung th t bo gan dn n ung th gan c th phng trnh c bng cch s dng vaccine phng vim gan B.

+ Vim gan siu vi C (HCV): Mc d mi c ghi nhn l gy ra vim gan khng A, khng B.

ngi ta ghi nhn rng tn sut ung th gan nguyn pht gia tng gn y trong mt phn ca ngi dn Nht l

do c s nhim virus vim gan C mt cch thng xuyn. Vim gan do virus vim gan A khng lin h vi HCC.

- Virus gy u nh (HPV) typ 16-18, -33, 39: Ly truyn qua ng sinh dc. Loi ny c coi l c lin

quan n cc ung th vng m h, m o v c t cung. Hin nay c vaccine phng bnh.


11

- Virus sinh u ARN: Mc d cc nghin cu v retrovirus gip hiu r hn v c s phn t ca ung th

nhng ch c mt loi retrovirus ngi, virus gy bnh bch cu t bo T ngi type I ( HTLV-1: Human T cell

Leukemia Virus type I) c khng nh chc chn l nguyn nhn gy ung th. HTLV 1 gy bnh bch cu t

bo/u lymph t bo T thnh dch mt s vng ca Nht Bn v Carib nhng cng pht tn mt s vng khc.

3.2. K sinh trng v vi trng

- Mi tng quan gia k sinh trng v bnh ung th c bit nhiu nht l tnh trng nhim Schistosoma

vi ung th bng quang v gia nhim sn l vi ung th ng mt. Ngi ta tm thy nhiu nht Ai Cp, Irc,

Xung v Zimbabu.

- Helicobacter Pylori: Ngy nay cng c nhiu bng chng v s lin quan ca nhim khun d dy do H.

pylori vi u lymph d dy v ung th biu m d dy. S lin quan ny r rng hn vi u lymph d dy so vi

ung th biu m d dy. Mi lin quan ny c chng minh bng cc nghin cu dch t hc cng nh bng

vic pht hin H. pylori phn ln u lymph d dy. Bi v u lymph pht sinh trong m lymph thuc nim mc

d dy (MALT: Mucosa Asociated Lymphoid Tissue ) nn cn gi l u MALT (Maltoma). Nhng t bo B sinh ra

cc u ny nm vng ra ca cc nang lymph nn cn gi tn khc l u lymph vng ra (marginal zone

lymphoma). C ch sinh u ung th ca H. pylori cha tht r nhng c l do s tng sinh ca lymph T phn ng

vi H. pylori v cc t bo T ny hot ha mt qun th a dng cc t bo B bng vic ch tit cc yu t ha tan.

III. CC NGUYN NHN BN TRONG

1. Yu t di truyn

T khong 15 nm tr li y nh nhng tin b trong lnh vc nghin cu sinh hc phn t ngi ta

bit c s lin h cht ch gia cc bin i vt liu di truyn v s xut hin mt s bnh ung th.

Mt s tnh hung v mt di truyn: 80 - 90% ngi s b ung th do h mang gen gy hi U wilms, ung

th nguyn bo vng mc 2 mt v nhng bnh nhn a polip c tnh cht gia nh l th d v cc loi ung th

truyn theo tnh tri theo m hnh ca Mendel. Ung th tuyn gip th ty ( loi ung th tuyn gip c tit ra

Thyrocalcitonine) cng mang tnh cht di truyn r rt.


12

Nhng nm tr li y nh nhng nghin cu v gen, ngi ta phn lp c cc gen sinh ung th

(Oncogen) thc cht cc gen sinh ung th (proto-oncogen). Di tc ng ca mt vi tc nhn no tin gen

sinh ung th hot ha v bin thnh gen sinh ung th. T gen sinh ung th m ha sn xut cc protein v

men lin quan n qu trnh phn chia v bit ha t bo theo xu hng c tnh, v d trong bnh ung th bch cu

mn th ty, 90% t bo mm to huyt c s chuyn on 9/22.

Mt lai gen quan trng khc v cc gen c ch ung th (Anti-oncogen). Khi c th vng mt cc gen ny,

nguy c mc ung th s tng cao. Mt s gen c ch sinh ung th quan trng l gen P53 ca bnh ung th lin bo

vng mc mt, gen WT1 trong bnh u wilms, gen NF1 trong bnh a u x thn kinh ca Recklinghausen. Ngy nay

ngi ta c th tm ra c im a dng ca oncogen hay cc chui DNA c hiu tiu biu cho cc cht nh du

tnh "nhy" ca ung th. Cc h thng mang tnh tng i ca ca cc cht nh du di truyn da trn s pht

hin trc tip ca tnh a dng chui DNA vi cc men c ch. Ngi ta c th lp ra bn lin kt gen chi tit

ngi bng cch da v cc h thng va nu.

Bc nhy trong lnh vc di truyn v cc nghin cu v gen s cho nhiu hiu bit k th hn.

Mt s ung th di truyn:

1. Ung th i trc trng lin quan n di truyn: Trn 10% ung th i trc trng c lin quan n yu t

di truyn gm cc loi bnh sau:

+ a polip c tnh gia nh: L hi chng tri trn nhim sc th thng c t l xy ra khong

1/10.0000 ngi. Hng trm n hng ngn polip khu tr thnh i trng v thng bt u tui 30-40. Mt s

polip tr nn ung th ha. D phng bng cch ct i trng ton b trc giai on ung th ha.

+ Hi chng Gardner: Cng l hi chng biu hin a polip c tnh gia nh

+ Hi chng Turcot: Polip i trng kt hp u no

+ Hi chng Lynch: Ung th i trng khng polip phi hp vi nhiu loi ung th khc nh ung

th ni mc t cung, d dy, bng quang.


13

2. Ung th v c tnh gia nh: Di truyn trn nhim sc th thng, tnh tri nhng c tn sut khong 4

n 10%. C 2 loi:

+ Ung th v di truyn: do t bin gen, c tn sut mc bnh cao

+ Gia nh ung th v: Do trong gia nh cng phi nhim yu t nguy c cao ung th v nhng c

th khng mang gen di truyn. Cc yu t ny ch yu l ch n, tnh trng kinh t x hi, nh hng ca

hormone, tui lc c thai ln u. Ung th thng xy ra mun v ch vi thnh vin mc ung th v.

3. Cc ung th tuyn ni tit c tnh gia nh: Gm cc loi ung a tuyn ni tit typ 1 v 2. Loi ny t gp

hn.

4. Cc ung th tr em: C c im khc ung th ngi ln. Hnh thi hc rt ging vi cc khi u ca

phi, xm ln nhanh ra xung quanh, di cn xa sm nhng rt nhy cm vi ha tr. Cc loi thng gp:

+ Ung th nguyn bo thn kinh (neuroblastoma)

+ U Wilm

+ Sarcoma: thng gp sarcoma c vn

+ Ung th nguyn bo vng mc mt

2. Suy gim min dch v AIDS

Trn ng vt thc nghim s suy gim min dch lm gia tng nguy c b ung th. Ngi b suy gim

min dch mang tnh di truyn hay mc phi thng d b ung th v thi gian bnh ngn hn.

nhng bnh nhn ghp c quan, s suy gim min dch do dng thuc c ch min dch v corticoide liu

cao l r nht. Theo di mt thi gian di 16.000 bnh nhn ghp thn v c iu tr bng cc loi thuc c ch

min dch ngi ta thy nguy c mc bnh u lympho c khng Hodgkin tng 32 ln, ung th gan v ng mt

trong gan tng 30 ln, ung th phi tng 2 ln, ung th bng quang tng 5 ln, ung th c t cung gn 5 ln, cc

melanoma c tnh v ung th tuyn gip tng ln 4 ln. S suy gim min dch nng v ko di c bit trong ghp

ty xng cn tng cao nguy c nhim cc loi virus nh EBV, cytomegalovirus (CMV) v nhiu vi khun c hi

cng nh nhiu loi bnh do nm candida, aspergiluslm t l t vong do ghp tng ln ng k.


14

Ngi c HIV dng tnh, c bit khi chuyn qua giai on AIDS c nguy c rt cao mc sarcome Kaposi,

u lympho c khng Hodgkin v mt s ung th khc nh ung th vm, ung th c t cung. Sarcome Kaposi c th

xy ra bt c lc no sau khi b nhim HIV, tri li u lympho c khng Hodgkin c khuynh hng xut hin c a

suy gim min dch trm trng v nguy c c th gia tng n 75 ln so vi ngi bnh thng. Ung th bnh

nhn AIDS lm hn ch kh nng iu tr v tin lng sng thm rt ngn.

3. Ni tit t

Mt s hormone c tim nng gy ung th. C 3 loi ung th lin quan.

1. Ung th v: Dng liu cao, ko di estrogen c th gy ung th v chut. Cc nghin cu ng vt

cng cho thy estrogen l mt cht sinh ung th. Cc bng chng ny gi rng nhng ph n dung thuc trnh

thai c th tng nguy c gy ung th. Nhiu nghin cu cho rng s dng estrogen ngoi sinh khng c ngha gy

ung th v tuy nhin cng c mt s tc gi cho rng tnh an ton ca estrogen cha c chng minh.

2. Ung th ni mc t cung: Nhiu nghin cu bnh-chng cho rng s dng estrogen lm tng t l ung

th ni mc t cung. Tuy nhin nhiu nh khoa hc cho rng dung liu thp estrogen l an ton i vi nhng ph

n tin mn kinh v ph n ct b bung trng. Hu qu ca liu thp estrogen gy bnh long xng v tng

nguy c gy xng bnh l.

Cc nghin cu vn cn tip tc tm ra nguy c gy ung th ni mc ca estrogen.

3. Ung th tuyn m h: Vo nm 1947, ngi ta cho rng estrogen tng hp nh l DES

(diethylstilbestrol) dung np tt ph n c thai, an ton cho thai nhi v c hiu qu phng sy thai nn c k

n rng ri. Cho n khi c mt nghin cu vo nm 1977 cho thy nhng ngi con gi ca nhng b m c

iu tr bng DES tng t l lon sn m h v ung th nn b cm v ngy nay bin chng ny khng cn xy

ra.

4. Ung th tin lit tuyn: Yu t nguy c quan trng nht ca ung th tin lit tuyn l tui nhng

testosterone sau khi c chuyn ha thnh dihydrotestosterone l mt cht gy tng sinh nhanh t bo ca tuyn
15

tin lit. V vy Dihydrotestosterone c th lin quan n chuyn dng c tnh v cc nghin cu ang thc hin

quyt nh s dng cht c ch sn xut Dihydrotestosterone c gim t l ung th tin lit tuyn hay khng.

KT LUN

Thng qua bi ny chng ta nhn thy nguyn nhn gy ung th rt a dng, trong vai tr ca yu t mi

trng chim t l cao gy ung th ngi. Ht thuc l, phi nhim vi cc ha cht gy ung th trong mi

trng ngh nghip, phi nhim vi phng x gia tng nguy c gy ung th. Ch n khng an ton, suy gim

min dch, s dng thuc c t bo v s dng hormone cng c vai tr tng nguy c ung th. Nhiu nghin cu

thng k khng nh vai tr ca yu t di truyn gy ung th ngi. Tuy nhin ung th khng ch c gy

nn bi mt tc nhn duy nht m c s tc ng bi nhiu yu t lm cho t bo bnh thng thay i thnh t

bo ung th. S chuyn dng t t bo bnh thng thnh t bo ung th xy ra khi mt hoc nhiu oncogen c

hot ha.

Mc tiu quan trng ca vic nghin cu nguyn nhn ca ung th l cung cp thng tin nhm hng n

vic d phng ung th. Xc nh c vai tr ca mt s yu t sinh ung th thng gp nh thuc l, cc ph gia

trong thc phm, cc virus sinh ung th l rt quan trng, t ra cc phng php phng bnh tch cc nh

phong tro phng chng ht thuc l, cc chng trnh tim chng m rng phng vim gan B, nhm h thp t l

mc bnh.

CU HI KIM TRA NH GI

1. K c cc nguyn nhn ph bin trong mi trng gy ung th ?

2. Xc nh c nhng nguyn nhn c th d phng c cho nhng li khuyn b ch d phng ung th ?


16

TI LIU THAM KHO

I. TI LIU TING VIT

1. i Duy Ban. 2000. Phng bnh ung th.. Nh xut bn Y hc. Trang 47-122

2. Nguyn B c. 1999. Bi ging ung th hc.. Nh xut bn Y hc. Trang 28-34

3. L nh Roanh. 2001. Bnh hc cc khi u. Trang 87-97

4. Richard R. Love.1995. Cm nang ung bu hc lm sng (Ti liu dch t Manual of Clinical Oncology). Trang:

71-123. Nh xut bn Y hc Tp HCM.

II. TI LIU TING ANH

1. Bruce D. Cheson. 2004. Oncology (Medical Knowledge Self-Assessment Program). pp 1-16. ASCO.
1

Chng V
D PHNG UNG TH
Mc tiu hc tp

1. M t c cc bc d phng ung th

2. K c cc phng php sng lc v pht hin sm ung th v, ung th c t cung, ung th

i trc trng.

I. I CNG

Vn chn on v triu chng nhiu loi ung th c nhiu tin b vt bc trong

thi gian y, tuy nhin s ngi mc bnh v t vong do ung th cn cao v d bo tip tc gia

tng trong thi gian ti. Nu ung th c cha khi hu qu v ti chnh v th lc v tnh cm

vn bao trm qung i cn li ca ngi bnh.

Cc nh dch t hc c lng c khong 70-80% cc bnh ung th l do nguyn nhn

mi trng, do chng ta c th d phng c bnh ung th bng cch ngn cn vic tip xc

vi cc nguyn nhn gy ra ung th. V th v l thuyt chng ta c kh nng lm gim t l mc

bnh v t l t vong do ung th khong hn 80%.

II. S PHNG NGA BAN U (Phng bnh bc mt)

Phng nga ban u l nhm c gng, loi tr hoc gim ti a s tip xc vi cc

nguyn nhn gy ra ung th. y l phng php d phng tch cc nht.

1. Yu t nguyn nhn v phng nga

1.1. Ht thuc l

S nghi ng c mi lin h gia ht thuc l v ung th c cp n t 200 nm

v trc. Bo co u tin nm 1795 nu ra mi lin h gia thuc l v ung th mi. Cng


2

trnh nghin cu u tin nm 1928 kt lun l ung th gp nhiu hn nhng ngi nghin

thuc l. Trong thp nin 50 nhng cng trnh nghin cu Anh v Hoa K chng minh mi

lin h nhn qu gia ht thuc l v ung th phi. T nm 1960 t l ht thuc l M, Canada,

Anh, c gim t 42% cn 25% Tuy nhin theo thng k ca T chc Y t Th gii t l ht

thuc l cc nc ang pht trin gia tng trung bnh hng nm khong 8%.

n nay ngi ta nhn thy thuc l gy ra 30% cc loi ung th, 90% ung th phi,

75% ung th khoang ming, thanh qun, thc qun, 5% ung th bng quang. Do ngi thy

thuc phi t chc cc phong tro phng chng thuc l nhm tuyn truyn cho nhng ngi

nghin thuc gim dn n ngng ht .

+ Khuyn khch nhng ngi ang ht thuc ngng ht

+ H tr cho ngi bnh ngng ht

+ T chc thm khm theo di nh k

+ Ch tuyn truyn i vi nhng thanh thiu nin cha bao gi ht thuc v

ph n mang thai.

1.2. Ch n

ng sau thuc l nhiu yu t dinh dng c xp nguyn nhn quan trng th hai gy

bnh ung th v t vong.

Ch n tiu biu Ty phng v mt s nc pht trin gm nhiu tht v cht bo c

lin quan vi ung th i trng. Nhiu nghin cu gn y nhn mnh rng nguy c tng ln

vi ch n t rau, t tri cy do thiu vi loi sinh t (A,C v E), cc cht vi lng (selen, st),

v cht si trong ch dinh dng .


3

cc nc ang pht trin, aflatoxin, mt sn phm ca nm mc trn thc n l nguyn

nhn chnh gy ra ung th gan; cc Nitrit v Nitrat trong thc phm hong khi c vai tr lm gia

tng t l bnh ung th thc qun, d dy.

Mi c gng ngn nga ung th hng n vic thay i ch n t tht, tng cng

n nhiu hoa qu, rau v cc loi vitamin nht l betacaroten. Trnh n nhiu m , gia v v n

cc thc n b mc.

1.3. Ha d phng

Ha d phng l ung mt ha cht, cc sinh t chng hn nhm ngn chn qu trnh sinh

ung th. Ha d phng ch mi thc s pht trin nhanh trong nhng nm gn y. Nhiu ha

cht khc nhau ang c dng nhm nh gi hiu qu ca ha d phng: Retinoid v caroten,

nhiu cht chng xy ha nh sinh t C v E, Selen, calci, thuc khng vim khng steroid

(NSAIDS) nh aspirin, sulindac v tamoxifen, cht khng estrogen c s dng rng ri

iu tr ung th v. Hoa K mt th nghim ngu nhin nhm ngn chn ung th tin lit

tuyn bng finasteride, cht ngn cn 5-alpha reductase.

1.4. Virus

C 4 virus c bit l nguyn nhn gy ung th ngi l: Virus vim gan B, virus

Epstein-Barr, Virus bu gai ngi (human papilloma virus-HPV) v virus gy bnh Bch cu

T ngi. (HTLV)

Vim gan B cng vi nhim aflatoxin c xem l nguyn nhn gy hu ht ung th gan

nguyn pht cc nc Chu Phi v ng Nam . Chng nga rng ri vim gan B cho tr mi

sinh lm gim t l mc bnh v t vong do ung th gan nguyn pht.


4

Nhiu vacxin cng ang lu hnh i vi virus Epstein-Barr, loi ny c coi l nguyn

nhn chnh gy ung th vm v limphoma Burkitt. Thuc chng dng cho HPV v HTLV ang

giai on khi u.

1.5. Bc x mt tri

Bc x cc tm (UV) do phi nng qu c xem l tc nhn chnh gy ung th da (c

v khng c sc t), c bit lin quan vi cc sc dn c mu da sng. T l ung th cao nht

c v Ai-len. Cn tuyn truyn cho ngi dn trnh phi nng qu mc, dng cc phng tin

che nng (o, nn m), dng thuc bi bo v da.

1.6. Tip xc ngh nghip

Tip xc ngh nghip c xc nh sm nht trong s nguyn nhn gy ung th. S

lng cht sinh ung th c bit nhiu hn c l trong lnh vc cng nghip. V d: Asbestos l

cht sinh ung ngh nghip gy ung th phi v trong m mng phi.

hu ht cc nc v sinh cng nghip v bo h lao ng c thc hin mt cch

nghim tc nhm h thp t l bnh nhn mc bnh ung th do ngh nghip.

1.7. Tc dng ph do dng thuc

Mt s phng php chun on hoc iu tr cng c tnh cht sinh ung th, c bit l

bng x tr v ha tr. Vi cht ni tit dng nga thai hay iu tr ph khoa cng c nguy c sinh

ung th v sau. V d: ung th m o nhng b gi c tip xc vi diethylstilbestrol do ngi

m s dng vo u thai k lm gim cn bun nn v nga da sy thai.

Thy thuc lm sng cn phi lu n cc cht sinh ung th c bit l cc ni tit t

n, cc cht chng ung th nhm c nhn Alkyl, phi c k hoch theo di pht hin nhng

ung th th pht do dng thuc hoc cc phng php iu tr gy ra.


5

1.8. Yu t di truyn

Lch s gia nh t lu cng c xem l yu t nguy c hay gp ca mt s loi ung th

nh ung th v, ung th i trc trng, ung th vng mc mt, bnh kh da nhim sc t. Chin

lc d phng bc u nh dng Tanoxifen nh th nghim ha d phng cho nhng ph n

c tin cn gia nh mc ung th v. Ngoi ra ngi ta cng phi lu d phng bc hai

(chng trnh sng lc) i vi ngi c tin s gia nh b ung th.

2. Nhng yu t nguy c khc

Bc x ion ha cng l yu t nguy c ca nhiu dng ung th, v d sau ln nm bom

nguyn t Nht, hoc sau tai nn l phn ng nguyn t Chernobyl.

Mt yu t nguy c ung th mi c bit gn y l t hot ng thn th, lm vic v

gii tr c th gip phng nga ung th i trng.

Nhiu ung th c bit c lin quan vi AIDS. Mi bin php ngn nga bnh AIDS

cng l n lc d phng mt s bnh ung th.

III. SNG LC V PHT HIN SM ( D phng bc 2)

Sng lc l cch nh gi ton th dn s hay tng c nhn hon ton khe mnh v mt

lm sng, pht hin mt ung th tim n hay tin ung th, hu c th iu tr khi. S sng lc

da trn quan nim rng s pht hin sm ung th trc khi di cn xy ra th hiu qu iu tr s

tt hn l lc cc triu chng xut hin.

Mt ung th c xem l l tng cho vic sng lc khi giai on tin lm sng c th

pht hin c ca n tn ti kh lu trc khi cc triu chng xut hin v di cn xy ra.


6

1. Sng lc ung th v

Ung th v l ung th ng hng u n gii cc nc pht trin cng nh ang pht

trin. Chng trnh sng lc ung th v lm gim t l t vong do ung th ny.

Cc phng sng lc bao gm:

1.1. Khm lm sng tuyn v (CEB: clinical examination of the breast)

L mt phng php thng dng pht hin ung th v. Cc bc s chuyn khoa khuyn

nn khm lm sng tuyn v hng nm cho tt c ph n trn 40 tui nh l mt phn ca s

kim tra sc khe ton din .

1.2 T khm v (BSE: Breast self - examination)

L mt k thut t tn km v v hi i vi tuyn v. Thc hin t khm v mt thng

mt ln sau khi sch kinh. Nu ngi ph n c hng dn t khm v cn thn s pht hin

ra bnh khi u cn nh, hch di cn t hn nhng ngi khng thc hnh t khm v. Do vy

phng php t khm v nn c ph bin rng ri trn cc phng tin thng tin i chng.

Hnh 1:Cc bc t khm v


7

Cc bc t khm v

1.3. Chp tuyn v (Mammography)

Phng php ny hon thin v mt k thut trong nhng nm gn y v c p

dng rng ri sng lc pht hin sm, cng nh chn on ung th v.

Vi ph n trn 40 tui trong nhm nguy c cao mi nm nn chp v khng chun b

mt ln, ph n trn 50 tui nhy ca phim chp v vt hn 85% v c hiu l 95-99%.

Hnh 2: Chp nh nh
8

2. Sng lc ung th c t cung

Ung th t bo gai ca c t cung thng pht trin theo sau d sn trong biu m v ung

th ti ch (CIN: Cervical intraepithelia neoplasia). Khong 20% cc thng tn trn pht trin

thnh ung th xm ln trong vng 20 nm. Cn c th pht hin c bng xt nghim t bo

bong. Nh th ung th c t cung c th phng nga nu sng lc c tin hnh bng Paptest

mt cch chnh xc hay t bo hc m o mi nm mt n hai ln ph n trn 30 tui c

gia nh.

T bo hc c t cung l mt bin php hu hiu phng nga ung th c t cung xm

ln v t vong do ung th c t cung. nhng nc p dng chng trnh sng lc ung th c

t cung bng Paptest t l cc trng hp ung th c t cung xm ln gim 30%.

cc a phng khng c phng tin lm Paptest c th khm c t cung bng m

vt cho cc ph n trn 30 tui. Nu pht hin c nhng tn thng nghi ng s chuyn n

phng khm chuyn khoa chn on v iu tr.

C th kt hp khm bng mt vi lm th nghim Lugol soi c t cung phng i cc

thng tn c t cung, khot chp c t cung va chn on va iu tr cc ung th tin

xm ln.

3. Sng lc ung th i trng v trc trng

nhiu nc pht trin, ung th i trc trng ng hng th hai sau ung th phi. V

triu chng lm sng thng khng r rng nn bnh nhn n khm giai on tng i tr.

Tuy nhin vi s xut hin nhiu loi xt nghim sng lc ung th i trc trng, theo l thuyt l

ung th l tng chn on bnh trc khi c triu chng xut hin.

Chin lc sng lc nn nhm vo cc i tng c nguy c cao v tp trung vo tui

50-70 tui.
9

Cc test sng lc.

+ Xt nghim mu tim n trong phn (FOBT: Fecal occult blood tests).

Pht hin hot ng Peroxidase ca huyt cu t. Cc xt nghim sng lc cho thy

khong 2% FOBT dng tnh v gi tr d don ca test cho c u tuyn lnh v ung th gia 20-

30%. Xt nghim dng tnh gi do thc n v thuc cng c xy ra.

+ Ni soi:

Soi i trng ? (Sigma) ln n 20cm s dng nh mt xt nghim n c hay kt

hp vi FOBT. Soi ton b i trng c u im l nhy v c hiu cao v nhn c ton

b khung i trng nhng gi thnh cao v nguy c thng rut (20/00 cc trng hp soi i

trng) gii hn vic sng lc theo phng php ny. Ch nn soi ton b khung i trng vi

cc i tng c nguy c cao vi xt nghim FOBT dng tnh.

Hnh 3: Ni soi v chp khung i trng c thuc


10

4. Sng lc cc ung th khc

4.1. Ung th hc t

y l loi ung th c th sng lc tt yu t nguy c l tin s gia nh, tin cn b bng

nng hay c tn nhang, cc nt rui trn c th. Phng php sng lc ch yu l khm bng

mt, khm t m vi nhng cn b y t c hun luyn tt.

4.2. Ung th phi

Hin cha c bng chng cho thy sng lc ung th phi bng chp Xquang phi v t

bo hc cht m c nh hng n t l t vong, tuy nhin chp Xquang phi nh k hng nm

cho nhng ngi nghin thuc l trn 45 tui c th pht hin c u phi khi cn nh.

4.3. Ung th vm

c sng lc bng cch o lng khng th IgA ca virus Epstein - Barr nhng vng

c t l mc bnh cao.

4.4. Ung th hc ming v hu

Cc i tng c thi quen nhai thuc l v nhai tru, ht thuc v ung ru u c

nguy c cao. Vic thm khm bng mc kt hp vi cc chng trnh gio dc cho dn chng

gp phn vo vic pht hin ung th v cc tnh trng tin ung th sm hn.

4.5. Ung th d dy

Chng trnh sng lc bng chp X.quang d dy v soi d dy c nh gi cao

Nht.

Hn ch ca sng lc l gi thnh cao, do nn p dng cho nhm c nguy c cao ( tui,

tim s vim lot d dy mn tnh).


11

4.6. Ung th gan nguyn pht

Sng lc bng cch o v Alpha Foetoprotein trong huyt thanh nhng i tng b

vim gan siu vi trng B.

Siu m c dng theo di cc trng hp c kt qu bt thng.

4.7. Ung th tin lit tuyn

3 xt nghim c kh nng pht hin bnh khi cha c triu chng l: thm khm trc

trng bng tay, siu m qua trc trng, khng nguyn c hiu ca tin lit tuyn.

4.8. Ung th tuyn gip

Cc i tng c chiu x vo vng u c s c nguy c cao, cn phi c thm

khm nh k, xt nghm calcitonin v Thyroglobulin.

III. KT LUN

Vic sng lc pht hin bnh ung th khi cha c triu thng c kt qu kh quan i

vi mt s loi ung th: ung th v, c t cung, d dy, i trng v ung th hc t. c hiu

qu, vic sng lc phi lm gim t l t vong v gim t l t vong do cc chng trnh sng lc

mang li ty thuc vo s pht trin cc chng trnh sc khe ton dn.

CU HI KIM TRA NH GI

1. M t c cc bc d phng ung th ?

2. K cc phng php sng lc v pht hin sm ung th v, ung th c t cung, ung th i

trc trng ?
12

TI LIU THAM KHO

I. TI LIU TING VIT

1. i hc Y H Ni, 1999. Bi ging ung th hc, nh xut bn Y hc 1999, trang 34-39.

2. Phm Thy Lin, 1999. Lm th no pht hin bnh ung th sm nht, nh xut bn

Nng, trang 16-21.

3. UICC, 1995. Ung th hc lm sng 1995, trang 134-137

II. TI LIU TING ANH

1. International Agency for Research on Cancer. Working Group on Evaluation of Cervical

Cancer Screening Programmes: Screening for squamuos cervical cancer: duration of low risk

after results of cervical cytology and its plication for screening policies 1985. BMJ; 293: 6599.

2. Kross LG, 1989. The Papanicolaou test for cervical cancer detection: a triumph and a tragedy.

JAMA; 261;737.

3. Mandel JS, Church TR, Ederer F, et all, 1999. Colorectal cancer mortality: effectiveness of

bienial screening for fecal occult blood. J natl Cancer Inst; 91: 434
1

Chng VI
THM KHM KHI U
Mc tiu hc tp

1. M t c cc nguyn tc thm khm khi u

2. Phn bit c u lnh tnh v c tnh v xut c cc xt nghim cn bn chn on

khi u.

I. I CNG

khi u d l lnh tnh hay c tnh cng cn phi c pht hin sm, phi c thm

khm t m c c mt chn on ng, chnh xc v c mt phng php iu tr tt nht

i vi cc khi u. c nhng chn on s b trc khi gi n cc c s chuyn khoa th bt

c thy thuc no cng c th lm c. Mt khi u c th pht hin mt cch tnh c bi bnh

nhn hoc c pht hin qua nhng t khm sc khe hoc t chc khm sc khe hng lot

ti cng ng.

1. nh ngha

Hin nay c rt nhiu nh ngha v khi u. Chng ta tham kho cc nh ngha m c

nhiu ngi chp nhn nht.

1.1. nh ngha ca Abedanet Khi u l mt t chc tn sinh, kt qu ca s tng sinh khuych

i t nhng t bo ca mt t chc trong c th, c chiu hng tn ti v ln ln mt cch

khng gii hn.

1.2. nh ngha ca Willis Theo Willis khi u l mt t chc khng bnh thng pht trin v

hn v vn tn ti mc du ly i nhng yu t kch thch.


2

2. Mt s c im chung

T nhng nh ngha trn ta rt ra mt s c im chung, c tnh cht c trng sau :

U l mt t chc tn sinh (Neoplasme) nhng c cu trc mang c im ca t chc

sinh ra n.

V d :

+ U v l lnh tnh (u x tuyn v) hoc l mt ung th, nhng bn cht ca n l

nhng t bo mang c im ca t chc tuyn v, hoc t chc ca ng dn sa.

Cn phn bit u vi mt t chc nhim trng, m v lm sng cng s c mt khi u,

nhng thc cht n ch l mt t chc gi u bi v :

+ N ch lm thay i mt cu trc c t trc, n khng phi l mt t chc

tn sinh.

+ N c c im ca mt t chc nhim trng v tn ti gn lin vi qu trnh

nhim trng.

Tt c mi c quan trong c th u c th pht sinh u.

C nhng u khng c th pht hin c qua thm khm lm sng nht l nhng u cn

nh hoc nm su trong c th.

Mt c quan trong c th c th c u lnh v u c, c khi bao gm c u lnh v u c cng

tn ti trong cng mt thi im.

V d :

+ Trn mt tuyn v ca mt bnh nhn c th tn ti mt u x bn cnh mt ung

th v.
3

II. KHM U

Vic thm khm pht hin v nh gi mt khi u i hi phi t m, phi ton din,

c khi c tin hnh nhiu ln v phi kt hp gia lm sng v cn lm sng

1. Khm lm sng

1.1 Yu cu

Vic thm khm phi c tin hnh phng khm, hoc bung bnh vi nhng iu

kin cn thit theo nhng chuyn khoa.

Bnh nhn c th c khm t th nm, ngi hoc nhng t th c bit ty thuc vo

v tr ca u.

V d :

+ Bnh nhn c th ngi lc khm bu c, khm u.

+ Bnh nhn nm khm nhng u bng.

+ Bnh nhn nm t th sn khoa trong nhng thm khm khi u vng hu mn

trc trng hoc nhng u thuc sn ph khoa...

Phi bc l r vng nh khm, V d :

+ Khm v bu c : phi bc l r vng c, phn trn ca ngc.

+ Khm v : phi bc l r vng ngc, c v nch.

Phi khm nh nhng, theo mt trnh t nht nh v phi lun lun i chiu, so snh vi

bn lnh.
4

1.2. Khm c th

1.2.1. Nhn

xc nh v tr ca u, c bit vi nhng khi u nm nng, bng mt thng c th

s b nh gi c.

Xc nh nhng thay i da v t chc ngay trn u hoc xung quanh u : c lot da, chy

mu, ph n, ph i cc mch mu xung quanh u hay khng.

S b xc nh c ranh gii, kch thc ca u.

1.2.2. S Vi cc khi u

Xc nh c kch thc, c th kt hp vi dng c, thc o nh gi chnh xc

kch thc ca khi u. Vi nhng u c tnh, vic nh gi chnh xc kch thc ca khi u l mt

yu cu cn thit c c mt phc iu tr thch hp.

Xc nh mt : mm, chc, cng ...

nh gi ranh gii : Gii hn r thng gp trong cc u lnh.

S cn nh gi mc di ng ca u, nhng u khng xm ln vo cc t chc k cn

xung quanh th thng di ng.

Vi cc h thng hch lin quan : phi s k pht hin c hoc khng c hch, s

lng, mt ca hch, di ng v kch thc.

V d :

+ Vi cc bu gip : phi xc nh cc hch vng mng cnh, cc hch gai vng

sau c c n chm, cc hch cnh kh qun v vng thng n.

+ Vi cc u vng v : phi nh gi cc hch vng hm nch, hch v ngoi, hch

gia cc c ngc (hch Rotter interpectoral), hch thng n.


5

+ Vi cc u vng sinh dc ngoi, vng trc trng, tng sinh mn : Phi kim tra

k h thng hch vng bn v hch chu hai bn.

+ Vi cc ung th tiu ha, phi pht hin cc hch Troiser vng thng n

bn tri.

1.2.3. G

Ch yu nh gi cc u su vng bng, ngc, nhng thay i v kch thc ca u,

nhng c quan trong c u pht trin : u d dy, u gan, nhng u trong phc mc v khoang

sau phc mc, nhng u phi, nhng xut tit trong bng hoc khoang mng phi do u ...

1.2.4. Nghe

Cng cn thit khi khm khi u phi, nhng u c biu hin chn p hoc ph i mch

mu: bu gip, cc u nm trn ng i ca mch mu ln...

2. Khm cn lm sng

Khm cn lm sng s b nh gi, mt chn on bc u. Tuy nhin mun nh

gi tht ng n, tht chnh xc th phi kt hp vi cc phng tin cn lm sng h tr vi

lm sng, tuy nhin cng ng cu k i hi phi lm qu nhiu xt nghim trng lp nhau,

phin phc, tn km v mt qu nhiu thi gi cho bnh nhn.

2.1. T bo hc (cytologie)

T bo hc ra i th k trc, vo nm 1825 do bc s Lebert xut v chnh Lebert

cng l ngi xut ra phng php chn on t bo hc bng chc ht kim nh v ngy nay

vai tr ca n khng th thiu trong vic chn on, iu tr v theo di, d phng i vi cc u

v c bit l cc u c tnh.
6

y l mt phng php n gin, t tn km, d lm m bt c mt c s no cng c

th lm c v c th p dng c nhiu v tr ca u trong c th.

Phng php ny nhy, ng tin cy. S sai lch gia t bo v gii phu bnh l l

khng ng k. Theo gio s Nguyn Vng b mn Gii phu bnh Trng i hc Y khoa

H Ni v cc Gio s bnh vin K H Ni th chnh xc ca chn on t bo so vi gii

phu bnh l l khong t 80 - 90%.

Cc phng php t bo hc :

+ T bo bong : tc l tm t bo t cc cht bi tit (trong m, dch d dy, dch

bng, dch mng phi...) hoc tm cc t bo do pht knh trc tip t trn b mt ca u bong ra

tm t bo m o qua xt nghim papanicolaou).

+ T bo chc ht : dng bm tim vi kim nh, chc ht trc tip vo khi u,

hoc c th kt hp chc ht di s ch dn ca siu m. y l mt phng php tt, tiu bn

ly chnh xc.

Gi tr xt nghim t bo :

+ Nu kt qu (+) tc l tm c t bo chnh xc chn on, th n c gi tr

quyt nh chn on.

+ Nu kt qu (-) iu khng c ngha l ph nh chn on, v c nhng

trng hp (-) gi do chc khng ng ch.

Ngy nay ngi ta cn cp nhiu n nhng trng hp (+) gi, tc l nhng trng

hp nhm ln trong chn on, c bit i vi cc u c tnh, c th nhm ln mt s trng hp

c bit m hnh thi ca mt s t bo c thay i d nhm vi hnh nh ca t bo ung th. Tuy

nhin nhng trng hp ny vi t l khng cao lm v cn ph thuc vo kh nng ca ngi

c tiu bn.
7

2.2. T chc hc (Histologie)

N c gi tr chn on. N va nh gi c v mt hnh thi hc ca t bo u, va

nh gi c cu trc ca t chc m ca khi u. Tuy nhin mt xt nghim ca t chc hc

phi t yu cu :

Mu bnh phm phi ln lm c tiu bn v khi cn thit phi lm nhiu tiu

bn.

Phi ly ng ch yu cu.

Mt u lnh tnh c th bm sinh thit hoc bc u lm gii phu bnh l.

Mt u c tnh, nu c th nn bc trn u lm gii phu bnh l, hoc lm gii phu bnh

l tc th c mt kt qu ngay trn bn m v c phng thc gii phu kp thi, trnh nhng

di cn do phu thut gy nn, c bit nhng u : hc t c tnh, K tinh hon ...

2.3. X quang

Rt c gi tr chn on cc khi u su : u phi, u d dy, thn, xng...

c bit hin nay vi nhng tin b ca trang b my mc v k thut ngy cng tin tin,

ngi ta c th pht hin kh chnh xc ngay c cc u su m lm sng khng th vi ti c,

v nhng u rt nh ng knh ch 1 cm.

Chp X quang c th n thun (chp khng chun b) hoc kt hp vi cht cn quang

(chp d dy, chp UIV thn, chp ty sng, chp mch mu, ng dn sa...). C th p dng

nhng phng php c bit chp ct lp TDM (Tomodensitometry), chp ct lp vi tnh CT


8

(Computed Tomography), chp cng hng t ht nhn MRI (Magntic Resonnance Imaging),

chp c kt hp vi ng v phng x (Scintigraphie) p dng trong chp bu gip, thn ...

2.4. Siu m (Echographie)

Ngy nay c p dng rt nhiu pht hin chn on v theo di iu tr cc khi u.

Tuy rng n khng quyt nh chn on, nhng n gi , hng n mt phng php chn

on xc nh. Siu m l mt phng tin tt pht hin sm v theo di cc khi u ca ng

tiu ha, tit niu, h hp v u nm su trong bng, lng ngc ...

2.5. Cc xt nghim v dch th

Bao gm cc xt nghim pht hin v theo di s tn ti v pht trin ca cc u trong

c th.

Cc xt nghim v mu trong cc loi ung th bch cu.

Pht hin mt s men bt thng xut hin khi c khi u trong c th:

+ Cht FP (Alphafoetoproteine) : l mt cht ch c trong thi k bo thai v lc

mi khong 10.000-150.000 mcg/ml, ngi trng thnh cn khong 1-15 mcg/ml, c bit

tng cao trong K gan nguyn pht.

+Khng nguyn bo thai ung th CEA cng l mt cht glycoprotine, c nhiu

trong ung th i trng, phi, d dy.

+ Phosphatase axit c nhiu trong ung th tin lit tuyn.

+ Hormon HCG ch im mt ung th rau thai v tinh hon, bnh thng trong

mu c 0,4 mcg/ml.
9

III. CN PHN BIT U LNH VI U C TNH

S phn bit gia mt u lnh tnh v u c tnh c mt ngha rt quan trng. S phn bit

nhiu khi rt d vi mt s u nh, tuy nhin c nhng trng hp rt kh, phi kt hp cht

ch gia thm khm t m v lm sng v cc phng php cn lm sng mi phn bit c.

1. U lnh tnh

1.1. Lm sng

Phn ln u pht trin chm, c nhng u tn ti lc mi sinh (u mu). C nhng u pht

hin c trong qu trnh hnh thnh ca c th v cng tn ti lu nm vi bnh nhn : bu c

n thun, u b, u m, u xng lnh tnh ...

U thng c mt mm hoc chc.

+ Mt mm: bu gip, u mu, u b, u m v cc u phn mm lnh tnh khc ...

+ Mt chc v n hi: u x cc loi nh u x tuyn v, u x tin lit tuyn, u

x t cung.

Ranh gii thng r rng, v phn ln u c v x bao bc.

Thng di ng d v khng xm ln vo cc t chc k cn v khng di cn.

Nu c ct b u khng ti pht.

1.2. V mt t bo hc v t chc hc

V mt t bo hc: U lnh tnh c s tng sinh ca t bo v t chc m xung quanh,

nhng khng c s o ln cu trc ca t bo v s thay i hnh thi gia cc t bo vi nhau.

V mt t chc hc : Trong u lnh tnh khng c s o ln cu trc ca t chc.


10

2. U c tnh

2.1. Lm sng

Khi c mt u c tnh pht hin trn lm sng, theo di tin trin thy u pht trin rt

nhanh. Bnh thng mt khi u khi pht hin c vi ng knh 1cm3 (tng ng 1 t t

bo) v phi mt khong 7-10 nm. Nhng khi pht hin c nh vy i khi pht trin n

giai on ton pht ch l mt khong thi gian rt ngn v d ung th gan, ung th d dy, ung

th phi ...

Mt khi u thng rn.

B mt thng ln nhn, g gh do s pht trin khng u ca u.

Ranh gii khng r rng, t hoc khng di ng do thng hay xm ln ra cc t chc k

cn. Chnh v vy m khng th bc u m phi ct b u v rt d ti pht.

U c tnh thng di cn xa bng ba con ng : xm ln k cn, di cn theo bch mch v

ng mu.

2.2. V mt t bo hc v t chc hc

Xt nghim u c tnh v mt t bo hc phi da vo 4 tiu chun :

- S thay i ca nhn.

- Mi quan h ca nhn v nguyn sinh cht.

- Mi quan h gia cc t bo vi nhau.

Vi mt u c tnh, v phng din t bo hc, c nhng s bin i c trng : qu sn,

lon sn, d sn (tm thy cc nhn qui, nhn chia) v bt thc sn (tc l khng c s pht trin

y cc dng t bo t non n gi m ch yu ch thy cc t bo non).


11

V t chc hc : thng c s o ln cu trc ca t chc u ( tc l c s xm ln ca t

chc c tnh v cu trc m xung quanh).

CU HI KIM TRA NH GI

1. Nu cc nguyn tc thm khm khi u ?

2. Phn bit c u lnh tnh v c tnh v xut c cc xt nghim cn bn chn on

khi u ?

TI LIU THAM KHO

I. TI LIU TING VIT

1. i hc Y H Ni, 1999. B mn Ngoi, Triu chng hc Ngoi khoa, trang 104 126.

2. L nh Roanh, 2001. Bnh hc cc khi u, nh xut bn Y hc, trang 129-136.


1

Chng VII
CHN ON BNH UNG TH

Mc tiu hc tp
1. Trnh by c cc phng php chn on ung th hin nay.

2. Nu c phng php chn on giai on theo TNM v mt s phng php phn loi khc

c p dng nh: FIGO, Ann-Arbor v Dukes.

Mi v tr ca ung th c cc triu chng pht hin c hiu cho v tr ,tuy nhin hu

ht cc triu chng pht hin xut pht t sinh l bnh hc v c bit l s pht trin c trng

ca khi u.

Mt khi nhng triu chng xut hin,ngi thy thuc nn thc hin mt s th tc

chn on :

Chn on cng sm cng tt, s dng cc phng php thm khm trnh gy au n,

kh chu cho ngi bnh nu c th c.

Nhanh chng thc hin sinh thit khi u a ra chn on chnh xc v gii phu bnh

hc.

Kim tra v lm sng v cn lm sng xc nh khi u ang cn tin trin ti ch hay

di cn xa.

Xc nh chnh xc giai on ung th.

a ra phc iu tr u tin da vo bnh n c iu tr trc .

Chn on mun dn n iu tr mun v ng nhin s nh hng khng tt n kt

qu iu tr.
2

Khi u iu tr nhanh v thch hp s to ra kh nng thnh cng tt nht cho bnh

nhn.

I. CC HI CHNG CHN ON

1. Hi chng u

S xut hin khi u c th l triu chng pht hin duy nht, hoc l trc tip hocnhng

ri lon do khi u to ra.Khi ung th xm ln cu trc lnh ln cn, khi u thng t di ng,

b khng u, s thy cng.

Mt vi hi chng khi u nh sau:

Mt khi u v

U no vi ph n no (to ra tng p lc ni s vi au u, nn ma v tai bin mch

no).

Kh nut do khi u thc qun

Chn p niu qun v niu o do ung th tin lit tuyn

Hi chng bng quang b do ung th bng quang

Nhiu ri lon tiu ha gy ra do ung th i trng v ung th bung trng.

2. Xm ln cc b

Ung th xm ln cc b ti cc c quan lm thay i hnh th hoc ri lon chc nng

ca c quan .

Da mu da cam khi ung th xm ln ti da.

Ni kh do ung th thanh qun xm ln ti dy thanh m

Nut kh lin quan n ung th thc qun hoc ung th vng u mt c

y bng kh tiu lin quan n ung th d dy


3

To bn lin quan n ung th i trc trng

Khi khi u xm ln cc t chc ln cn, c th quan st c mt s triu chng khc:

Ph n do chn p (cnh tay ph do xm ln ca ung th v, vim tc tnh mch do khi u

khung chu, bng bng do khi u bung trng, d dy hoc i trng, ph o khoc do hi chng

tnh mch ch, chn p tnh mch ch trn do u trung tht).

Kh th v xp phi trong ung th phi hoc di cn phi nng.

au do chn p dy thn kinh ngoi bin (au dy thn kinh ta do di cn xng hoc

xm ln khung chu).

Xm ln vo rn trong ung th bung trng (Syster Mary syndrome)

3. Hi chng xut huyt

Khi u tng trng ngy cng ln cn cc mch mu nui dng, s suy yu v h thng

mch mu dn n nui dng km gy hoi t, xut huyt ti khi u.

Ho ra mu trong ung th ph qun.

Nn ra mu v i cu phn en trong ung th d dy.

Tiu mu trong ung th bng quang, thn, niu qun hoc tin lit tuyn.

Xut tinh c mu trong ung th tin lit tuyn.

Chy mu trc trng trong ung th trc trng.

Xut huyt m o trong ung th c t cung.

Dch bng xut huyt trong ung th bung trng hoc ung th ng tiu ha.

Trn dch mng phi xut huyt lin quan ti ung th di cn mng phi.

Trc mi trng hp xut huyt i hi phi thm khm ton b tm ra nguyn

nhn trnh b st.


4

4. Hoi t

Hoi t thng xy ra do h thng mch mu nui dng khi u ngho nn. N thng

to ra:

Vt thng chm lin

Nhim trng khi u

Mi rt hi (rt c trng trong ung th u mt c v ung th ph khoa)

D t ng hoc d xy ra sau khi iu tr tia x

Lot hch dnh da hoi t rt hi

5. Di cn xa

Khong chng 15% bnh nhn ung th khi n khm c di cn

Di cn hch thng n (hch Troisier) pht hin c ung th ng tiu

ha, ung th vng chu; hch bn trong ung th b phn sinh dc ngoi; hch c trong ung th

vng tai mi hng.

Di cn vo da trong ung th v, ung th thn.

Di cn gan gy ra vng da, au gan.

Di cn phi (him khi gy ra kh th, thng pht hin c do chp Xquang phi kim

tra h thng).

Di cn no (thng gy nhc u, yu lit).

Di cn khc: di cn c th xy ra bt k c quan no.


5

II. THM KHM LM SNG

Thm khm lm sng mt cch ton din l cch tt nht t c chn on v xp

giai on bnh mt cch chnh xc.

Trc tin nn cho bnh nhn c thi gian h trnh by v tnh hnh bnh tt ca

h, thy thuc kin nhn lng nghe c thm thng tin v th hin s lich s v tn trng.

Nhng cu hi v lm sng nn chnh xc, kn o v thn thin. Mt cuc i thoi m l cch

u tin to c s tin tng v thn thin vi bnh nhn. N cho php nh gi nhng suy

ngh, nhng s hi, lo lng ca bnh nhn v tnh hnh bnh tt ca h, n cng cho php hiu r

hn hon cnh ca bnh nhn, gia nh v x hi.

Thm khm lm sng nn nh nhng trnh nhng thao tc gy au n khng cn

thit.

Trong mt s trng hp ung th sau khi khm lm sng mt cch k lng c th

chn on v xp giai on ung th. i vi mt s trng hp kh hoc bnh nhn khng cm

thy thoi mi, c th gy m ton than (c bit vi nhng ung th h sinh dc).

Thm khm lm sng khng k s gy lng ph thi gian v tin bc v nhng th

thut gy au n khng cn thit.

III.MT S TH THUT THM KHM LM SNG CHNH

Nhn v s nn v: i vi u v c th nhn thy u g ln, bin dng hnh th ca tuyn

v, mt cn i gia 2 v hoc da v mu da cam do ung th v xm ln da

G 2 ph trng hoc nghe pht hin trng dch mng phi

Thm khm khoang ming chn on v xp giai on ung th khoang ming.

Thm khm thanh qun vi gng Clarke chn on ung th thanh qun
6

S mt cch h thng cc vng hch c bit l hch c, hch nch , hch bn pht

hin cc ung th di cn n h thng hch tng ng.

S v g vo vng gan lch pht hin gan lch ln.

S nn bng pht hin u bng hoc bung trng.

Thm m o bng m vt pht hin ung th c t cung.

Thm trc trng pht hin ung th trc trng hoc nh gi tnh trng ca

dy chng rng trong ung th c t cung hoc thm st khi u vng tiu khung nh u bung

trng. i vi nam gii thm trc trng cn pht hin ung th tin lit tuyn.

S nn nh nhng v cn thn vng bu pht hin khi u tinh hon.

Thm khm thn kinh pht hin cc khi u di cn no.

IV. CN LM SNG

1. Xt nghim chn on hnh nh

Xt nghim chn on hnh nh thng c dng khng nh nhng tn thng nghi

ng qua thm khm lm sng v pht hin nhng thng tn mi, nh vy thay i c v nh

gi giai on bnh v kh nng iu tr.

1.1. Xquang phi

Phng php chp Xquang phi tuy n gin nhng rt hu ch chn on ung th

phi nguyn pht, ung th phi di cn, trn dch mng phi, kho st cc bin chng nhim trng

hoc x phi sau iu tr. Chp Xquang phi nn c s dng cng rng ri cng tt.

Mt s hnh nh c th thy c trn phim Xquang phi:

+ Hi chng ph nang hoc xp phi

+ Khi u n c hoc nhiu khi u phi


7

+ Vim tc bch mch dng ung th

+ Cc hc trong phi

+ Khi u trung tht

+ Trn dch mng phi

+ Trn kh mng phi

+ Cc di cn xng

+ Xquang xng

Xquang xng c th pht hin ung th nguyn pht xng hoc ung th di cn n

xng vi 3 hnh nh khc nhau:

Cc thng tn hy xng: bin mt mt vng cu trc ca xng (di cn t ung th

thn, phi, ung th u c v mt s ung th khc).

Thng tn dy xng: S dy ln mt vng cu trc xng (di cn t ung th v, tin

lit tuyn v ung th tuyn gip).

Th kt hp: Va hy v dy xng.

Xquang xng thng cho php chn on nhanh cc trng hp thng tn xng.

Mt s hnh nh Xquang xng pht hin di cn xng:

+ Hy xng cc xng t chi

+ Hy xng vng xng chu

+ Hy xng t sng

+ Hy xng s

+ Thng tn dy ln vng xng chu

+ Thng tn dy ln ca xng ct sng


8

+ Thng tn dy ln ca xng s

Hnh1: Chp X.Quang

1.2. Mammography

Mamography l xt nghim ang dn u trong chn on ung th v. Ngi ta hon

thin dn v mt k thut trong 10 nm qua v nhng tin b hn na ang trong qu trnh hon

thin nh k thut s ha.

Ngy nay ngi ta c th pht hin khi u nh hn 4mm ng knh (khi u tin lm sng)

vi nhng hnh nh c hiu v m , b khng r rng, khi m c hnh sao,vi ha vi th.

Sinh thit khi u c thc hin vi h thng c nh cho chn on rt tt v gii phu

bnh trc khi phu thut.

Hnh 2: Chp nh nh
9

Hnh 3: Kt qu chp nh nh

1.3.Siu m

Siu m c ng dng nhiu trong chn on ung th. Siu m pht hin c cc khi u

ca cc c quan nh khi u gan, u thn, khi u bung trng, u t cung v.v.

Siu m cn c th cho bit c tnh cht ca khi u: dng c hoc dng nang. Vi

nhng u d c tn s cao, siu m cn c th nh gi c mc xm ln ca ung th vo

t chc chung quanh (ung th d dy, ung th i trc trng...).

Chn on siu m d thc hin cc tuyn y t, gi c hp l, khng c hi. Tuy nhin

siu m kh thc hin i vi cc tng c khng kh v ph thuc vo kinh nghim ca ngi

c.

1.4. ng v phng x

ng v phng x l mt xt nghim thm d chc nng, cht lng hnh nh t ch hn

l thm d chc nng tht s. Tuy nhin, ung th khng ch l bnh l c th to ra bt thng

trn ng v phng x m cn mt s bnh l khc, do chng ta phi thn trng gii thch

nhng bt thng v nn i chiu vi bnh s lm sng ca bnh nhn.


10

1.5. X hnh xng

X hnh xng cho php pht hin di cn xng trc khi bt k triu chng Xquang no

xut hin v c th xem nh xt nghim sng lc pht hin di cn xng. Cht nh du c

tim vo l mt diphosphonate nh du vi 99Technetium. Ging nh Phosphorus ngi ta

quan st thy cht ny c nh nhng vng xng b thng tn: Vng callus xng nhng

xng b gy, bnh Paget ang tin trin, ung th di cn.

Tng liu phng x l rt thp (740MBq) khng gy nguy him g cho bnh nhn.

nhng vng xng b ung th di cn ta c th thy hnh nh tng c nh cht phng x

dng chm (punctiform hyperfixation). Tuy nhin hnh nh ny cng c th quan st c

nhng bnh l lnh tnh nh: vim khp, vim xng, di chng sau chn thng.

V nguyn tc ch c nhng ung th di cn c phn ng to xng mi c nh cht phng

x nh du, tuy nhin hu nh tt c cc vng hy xng u km theo qu trnh to xng ti

thiu do gy ra c nh cht ng v phng x nh du.

Nhng ung th di cn xng pht hin c bng x hnh xng thng l ung th v di

cn, ung th tin lit tuyn di cn v ung th tuyn gip. X hnh xng c th thay th cho chp

Xquang xung. Nhng tn thng xng nguyn pht cho nhng hnh nh r hn (v d nh

Sarcom Ewing).

Trong nhng trng hp nghi ng nh thoi ha khp, hoc cc bnh l chuyn ha v

xng nh bnh Paget chng ta c th chp Xquang xng hoc cng hng t lm r chn

on.

Hnh 4: X hnh xng


11

1.6. X hnh tuyn gip

X hnh tuyn gip rt c a chung pht ha ln nhng nhn lnh v loi b

nhng bnh l khc ca tuyn gip to ra do s tng th tch ca tuyn.

S dng Iode phng x nh du ph hp sinh l hn, tuy nhin thi gian bn hy ca

Iode phng x di (8 ngy) gy phin phc trong vn bo v an ton bc x. S dng

Technetium99 c a chung hn v cho nhng hnh nh r nt v nhn lnh v nhn nng v

theo di nhng nhn gip khng c.

Vi hnh nh x hnh tuyn gip chng ta c th phn bit mt s bnh l sau:

+ Nhn lnh: Khng c c nh Technetium v nn lm thm cc xt nghim khc

chn on.

+ Nhn nng: Nhn to ra nhiu hormone

- Bu gip a nhn

- Vim tuyn gip

- Bnh l ni tit ca tuyn gip: Basedow, suy gip.

Iode123 o mc bt Iode ca tuyn gip v theo di nhng trng hp iu tr

ung th tuyn gip bng iode phng x.

Hnh 5: X hnh tuyn gip


12

1.7. Min dch phng x hunh quang

K thut ny s dng 1 khng th c hiu kt hp vi 1 khng nguyn hoc 1 m c bit

c nh du vi 1 ng v phng x. Khng th c hiu khng b hp th bi khng nguyn

tun hon v nu c th khng lm ri lon thm cc th nghim v min dch ca khng nguyn.

K thut ny c s dng pht hin nhng vi di cn ca nhng bnh nhn iu tr

phu thut: Choriocarcinoma (HCG), di cn ca ung th tiu ha (ACE), ung th bung trng

(CA-125)v.v.

1.8. S dng ngv phng x trong lc m

Vi vic s dng u d phng x trong lc m, phu thut vin c th pht hin ra nhng

khi u khng th nhn thy c v thc hin c ct b hon ton (v d ung th tuyn gip ti

pht ti ch, ti pht ung th tiu ha vi th, d hch v tinh (sentinel) vt hch trong ung th.

1.9. PETScan

PETScan l mt k thut hnh nh v chc nng, lin quan trc tip chc nng ca mt c

quan hn l hnh thi ca c quan . Cng ging vi Scintigraphy, chp PETScan c thc

hin bng cch tim mt cht ng v phng x c nh du, thng thng ngi ta s dng 18-

Fluoro-Desoxy-Glucose (18FDG), cht ny khuch tn trong c th v c pht hin qua mt

mng hunh quang c bit: mt camera gn ng thi vo . Cht ng v phng x thng

dng c thi gian bn hy ngn (t vi pht ti vi gi). 18FDG ngy nay thng dng nht phc

v cho nhng nghin cu v lm sng. N l mt phn t glucose, mt nhm hydroxyl v tr 2

c thay bng mt nguyn t phng x fluor (18F). T bo ung th c s chuyn ha nng

ng hn t bo bmh thng, cn nhiu glucose hn t bo bnh thng. Khi18FDG xm

nhp vo trong t bo, n khng chuyn ha ging nh glucose bnh thng m li lu hn

trong t bo. Khi cc t bo ung th khng bit ha tin trin nhanh v nhn ln, chng s s
13

dng mt lng ln 18F-Glucose. S gia tng chuyn ha glucose ny cng c th gp trong mt

s bnh l nhim trng hoc vim hoc mt s loi t bo rt nng ng nh t bo no hoc t

bo c. Ngc li, mt vi khi u c tnh c th tiu th glucose thp, c bit l khi u c c

tnh thp hoc khi u hoi t. V vy c hiu ca PET-Scan khng phi l tuyt i.

Cc ch nh ca PETScan:

+ Ch nh trong ung th

+ PET dng chn on ung th, nh gi giai on v theo di trong iu tr

c bit trong bnh Hodgkin, Non-Hodgkinlypphoma v ung th phi.

+ Chn on cc khi u c. c bit hu ch pht hin cc khi u di cn, cc

khi u ti pht sau khi c ct b.

Cc ch nh khc ca PETScan:

+ Ch nh trong mt s bnh l ca no b

+ Bnh l tim mch, bnh l x mch, bnh l v mch mu.

+ Bnh l v tm thn kinh.

+ Bnh tm thn.

V dc hc: Nghin cu v tp trung v thi tr ca thuc.

Hnh 6: My chp PET-Scan Hnh 7:Chp PET


14

Hnh 7: Ung th gan Hnh 8: Ung th di cn xng

1.10 Chn on ni soi

Ni soi l phng php khm cc hc t nhin v mt s ni tng ca c th nh cc

phng tin quang hc. K thut ni soi ngy cng pht trin nhanh chng, hin i nh s tin

b ca k thut quang hc, cng ngh in t vi mch.

Ni soi c v tr rt quan trng trong chn on ung th d dy, ung th i trc trng, ung

th thc qun, ung th thanh qun, ung th ph qun, ung th bng quang .v.v.

Ni soi cho php tin hnh mt s th thut: sinh thit, ct polip, iu tr mt s tn thng,

bm thuc cn quang chp Xquang (chp ngc dng, chp ph qun). Ni soi can thip ang

pht trin nhanh chng v ang c p dng tin hnh cc phu thut nh ct bung trng,

ct ti mt, ct rut tha, vt hch chu, ct t cung v ct i trng. Tng lai phu thut ni soi

cn pht trin xa hn.

Hnh 10: Ni soi thp


15

1.11. Chp ct lp vi tnh ( CT-Scan)

Chp ct lp vi tnh l mt trong nhng phng tin chnh chn on ung th trong

hu ht tt c cc phn ca c th.

Nhng thng tn (u nguyn pht, hch nm nhng v tr su, u di cn) vi kch thc

>1cm l tng i d pht hin.

Lm tng cn quang bng cch tim cc cht cha Iodine lm tng s hin th mch

mu, thng tn do ung th d dng pht hin hn.

My chp ct lp hin i (Multislice) cho php ct cng nhng lt ct rt mng, vi s

nhim phng x ti thiu, thc hin trong mt thi gian rt ngn nh vy loi b nhng artifact

do c ng h hp lm gim kch thc ca nhng hnh nh bnh l c th pht hin c.

Chp ct lp vi tnh c th pht hin nhng thng tn tng i su nh vy c th dng

chp ct lp vi tnh hng dn chc sinh thit nhng khi u su trong c th.

Hin nay chp ct lp vi tnh l loi my tt nht xc nh th tch bia trong iu tr tia

x v tnh ton liu lng trc khi x tr.

Hnh 11: CT Scan


16

1.12. Chp cng hng t (Resonance magnetic imaging)

Chp cng hng t l phng php chn on hnh nh k thut cao, khng dng tia x

nn an ton cho bnh nhn. Nguyn l c bn l cc nguyn t trong c th sau khi t trong t

trng ca my s cng hng vi sng v tuyn v pht ra tn hiu.Tn hiu ny s c thu

nhn v x l vi tnh to ra hnh nh. y l dng sng in t khng gy tc hi cho ngi

chp.

Chp cng hng t cho nhng hnh nh rt r v bnh l thn kinh v xng. Ch nh

ca cng hng t hn ch hn ch nh ca CT-Scan. Tuy nhin chp cng hng t ang lin

tc tr nn nhanh v hiu qu hn, do ch nh ang tng ln v dn dn khc vi ch nh ca

CT-Scan. c bit nhiu nghin cu gn y ang c thc hin theo di nhng thay i u

tin c to ra do ha tr liu, x tr v d bo p ng lm sng vi iu tr.

Mt ch nh khc rt c quan tm l theo di nhng khi u sau x tr (c bit l ung

th v).

Hinh 12: MRI v


17

1.13. Mt s phng php chn on X.Quang khc

Phng php chp mch: trc y phng php ny t c s dng, hnh nh cho thy

s tng sinh mch rt mnh khi u (c bit trong nhng khi u thn v no). Chp mch cng

cn c s dng iu tr nh l nt mch hoc ha cht ng mch.

Hnh 13: Chp mch

2. Chn on sinh hc

Mt s xt nghim sinh hc c i hi chn on chnh xc bnh ung th. V d nh

o gi tr ca -HCG chn on ung th rau thai, thyroglobulin trong ung th tuyn gip.

Cc xt nghim sinh hc n gin khc l hu ch trong xp loi ung th (nghin cu v di

cn gan bng enzym gan (hepatic enzymology) hoc tnh trng ton thn trc khi bt tay vo

iu tr (cng thc mu, chc nng gan thn, oxymetry).

Nhng xt nghim khc nn c thc hin mt cch c h thng trong trng hp c thay

i v tnh trng ton thn, ri lon nc in gii, hoc kch thch (v d nh tng Calci mu

hoc tng Kali mu).

Cc xt nghim v cht ch im khi u (tumors markers) cng rt c quan tm chn

on v nh gi tin trin ca bnh hoc c tnh trong iu tr.


18

Cht ch im khi u l cht hin din trong mu, c th trong nc tiu hoc cc dch khc

ca cc bnh nhn ung th v khng c ngi kho mnh, do gi s xut hin ca ung

th.

Mt s cht ch im khi u chnh:

Cc protein ung th ca phi thai:(Oncofoetal proteins)

+ CEA: (Carcino embrionic antigen)

y l mt Glycoprotein hin din trong ng tiu ho, trong gan v tu ca bothai

gia thng th 2 v thng th 6 ca thai k. Chng c t l rt thp trong huyt thanh ca ngui

bnh thng. CEA c th tng cao trong ung th ng tiu ho, ung th v v ung th bung

trng. Tuy nhin n cng tng trong mt s bnh l lnh tnh nh x gan, thiu nng h hp v

nhng ngi nghin thuc l nng.

+ AFP(Alphafoeto-protein)

l mt 1-globulin c to ra bi gan, rut non v ti Yolk trong thi k bo thai.

Nng ca n tng cao trong ung th gan nguyn pht, trong ung th tinh hon dng non-

seminomatous hoc bung trng.

Hormones

+ HCG (Human Chorionic Gonadotropin)

Hormon ny c to ra trong thai k bi cc t bo syncytiotrophoblastic ca nhau thai.

Nng ca n tng cao trong ung th rau thai, ung th tinh hon dng non-seminomatous v

ung th bung trng.

+ Thyrocalcitonin
19

y l mt calcium ca tuyn gip iu ho hormon, n tng cao mt cch c bit trong

ung th tuyn gip th tu, ngoi ra n cn c tit ra mt cch lc ch trong ung th phi t

bo nh.

Enzymes

+ Acidic Prostatic Phosphatase

c tit ra bi cc t bo ca tin lit tuyn bnh thng, chng ch yu tng cao trong

di cn xng.

+ Alkaline phosphatase: nng trong mu ca n thng tng cao trong trng

hp di cn gan hoc di cn xng

+ LDH (Lactico-dehydrogenase)

y l mt enzyme ca c, nng ca n gia tng trong lymphoma, ung th tinh hon

v ung th phi do di cn.

+ PSA (Protate specific antigen)

N l mt glycoprotein c ngun gc t t bo tin lit tuyn. PSA gia tng mt cch c

hiu trong ung th tin lit tuyn v u x tin lit tuyn.

Mt s yu t tin lng mi ang ni ln t nhng nghin cu v sinh hc phn t v

ang lm thay i phng php kim tra i vi mt s loi ung th.

3. Chn on gii phu bnh

Chn on ung th lun lun i hi m sinh thit v xt nghim gii phu bnh (ngoi tr

trong giai on cui khi s iu tr tch cc khng cn ngha).

Ngoi tr mt s trng hp t gp, khi bt u ch nh iu tr trit cn phi c bng

chng gii phu bnh chn on l u c tnh (hoc t nht l chn on t bo hc). Mt s trng
20

hp nhim trng ko di, mt s u lnh tnh v mt vi bnh him gp c th nhm ln vi ung

th. Tuy nhin, nhng sai lm trong s dng x tr v ha tr i vi nhng trng hp nh vy

s gy nhiu bin chng nng n.

m bo mt cch chc chn chn on ung th trc khi ch nh iu tr phu thut,

x tr hoc iu tr ha cht bt buc phi c kt qu gii phu bnh.

3.1. Xt nghim t bo hc

Xt nghim t bo bong: Nhiu loi ung th gy ra tit dch, do chng ta c th ly

cht dch tit lm xt nghim t bo nh dch mng phi, dch mng bng, dch ty sng.

Chc ht khi u bng kim nh: l phng php chn on c gi tr v cho t l dng

tnh cao, c th thc hin i vi cc khi u nng v su trong c th. Vi nhng khi u su c

th chc di hng dn ca siu m.

Chn on t bo hc c nhiu u im nh nhanh, n gin, d thc hin, gi r. Tuy

nhin vn cn tn ti mt s m tnh sai v dng tnh sai.

3.2. Sinh thit trc phu thut

Nhng tin b v lm sng mi y t c ngy cng nhiu chn on gii phu bnh

trc khi phu thut vi s s dng ni soi pht hin khi u v sinh thit mt cch chnh xc.

Tng t cc k thut Xquang can thip c th sinh thit khi u bng kim.

Sau y l mt vi v d:

+ Ni soi thanh qun v sinh thit i vi ung th vng u mt c.

+ Ni soi ph qun vi u phi.

+ Ni soi d dy i vi u d dy.

+ Ni soi i trc trng i vi ung th i trc trng.


21

+ Soi c v thn t cung i vi ung th t cung.

+ Sinh thit u v, gan, thn, tin lit tuyn v cc u khc di s hng dn ca

siu m.

+ Sinh thit u v di s hng dn ca b phn c nh mammography.

3.3. Bnh phm m sinh thit

i vi mt s khi u nh sarcome phn mm, di cn phc mc do ung th bung trng

hoc khi u tinh hon, cc tc gi khuyn khng nn sinh thit do nguy c pht tn t bo ung th

ti c quan ln cn. Nghin cu i th bnh phm sinh thit nn:

- M t y , chi tit nhng mu bnh phm khc nhau m phu thut vin gi n.

- M t hnh nh i th (kch thc, mu sc, i th).

- Gii hn ca cc mc phu thut.

- M t tnh trng hch v lm tt c cc tiu bn v hch mt cch h thng.

- Ly mu ti mp ct lm tiu bn.

V. CHN ON GIAI ON

Chn on giai on l nh gi s xm ln v lan trng ca ung th bao gm nh gi

tnh trng ti ch, ti vng v tnh trng di cn xa. Chn on giai on nhm cc mc ch sau:

+ Gip la chn phc iu tr thch hp vi tng giai on bnh

+ Gip nh gi tin lng bnh.

+ Thun li cho cng tc nghin cu khoa hc, trao i thng tin, so snh v nh

gi cc phng php iu tr.


22

1. Phn loi TNM

T : U nguyn pht

To : Cha c du hiu u nguyn pht.

Tx : Cha nh gi c u nguyn pht

Tis : Ung th ti ch

T1-4 : U theo kch thc tng dn hoc mc xm ln ti ch ca u nguyn pht.

N : Hch vng

No : Cha c du hiu xm ln hch vng

Nx : Cha th nh gi c hch ti vng

N1-3 :Mc tng dn s xm ln hch ti vng.

M : Di cn xa

Mo : Cha c di cn xa

Mx : Cha nh gi c di cn

M1 : Di cn xa
23

CU HI KIM TRA NH GI

1. Nu cc xt nghim cn lm sang gip chn on ung th ?

2. Phng php nh gi phn loi giai on bnh ung th v ngha ?

TI LIU THAM KHO

I. TI LIU TING VIT

1. B Y t - Bnh vin K, 1999. Hng dn thc hnh chn on v iu tr ung th, nh xut

bn Y hc, trang 7-15.

2. i hc Y H Ni, 1999. Bi ging ung th hc, nh xut bn Y hc, trang 39-45.

3. UICC, 1995. Ung th hc lm sng, trang 189-207.

II. TI LIU TING ANH

1.Vincent T. De Vita, Principles & Practice of Oncology, Part 2.


1

Chuong VIII
CHT CH IM UNG TH

Mc tiu hc tp

1. Trnh by c tiu chun ca mt cht ch im khi u

2. Trnh by c cc ng dng lm sng cc cht ch im khi u

3. K c mt s cht ch im ca mt s loi ung th ch yu: V, i trng, bung trng,

tin lit tuyn, gan, gip trng, t bo mm v ung th nguyn bo nui.

I. T VN

Mi nm c hn 6 triu ngi cht v bnh ung th, 1.4 triu ca ung th mi c chn

on trn th gii. Theo nh gi ca T chc y t th gii (WHO), trong 20 mi nm ti cc

con s trn s gia tng v ln n 10 triu trng hp t vong v trn 16 triu ca ung th mi.

Vit Nam, bn cnh cc bnh nhim khun v suy dinh dng ngy cng gim dn, th

bnh ung th, bnh tim mch, tm thn ang c nguy c gia tng. Cc loi ung th hay gp

nc ta l ung th phi, d dy, v, gan, vm hng, i trc trng, hch bch huyt, t cung,

bung trng

Trong khi nhiu nc, chng trnh sng lc pht hin sm ung th t kt qu tt,

gp phn cha khi hn 50% bnh nhn ung th th nc ta a s ngi b ung th khi c

chn on giai on mun, t l cha khi bnh cn rt thp. C hi cha khi bnh ung th

chnh l lm sao pht hin sm ung th.

Cht ch im khi u c ngy cng c nhiu vai tr trong sng lc, nh gi gnh nng

ung th, tin lng bnh, theo di kt qu iu tr v d bo ti pht.


2

II. KHI NIM V CHT CH IM KHI U

1. nh ngha

Cc cht ch im ung th (CCUT) l nhng phn t t nhin c trong huyt thanh,

huyt tng v cc dch khc trong c th, hoc cc mu th ly t m ti hoc m nhng

paraffin xc nh s hin hu ca ung th, nh gi tin lng bnh nhn hoc theo di s

p ng ca bnh vi phng php iu tr.

Cht ch im ung th cn c tm thy bn trong t bo c t bo cht v nhn v

nhng cht ny lin kt vi mng t bo. CCUT thng c bn cht protein, xut hin trong

mu, nc tiu, trong cc cht dch, m ca c th ngi bnh v thng khng xut hin r

ngi kho mnh. S thay i nng ca CCUT c lin quan mt cch chc chn ti s pht

trin cc khi u c tnh ca c th .

2. Phn loi

C hai loi ch im khi u chnh

2.1. Ch im t bo: L cc khng nguyn tp trung trn b mt ca mng t bo nh trong bnh

Leucemie, cc ni tit t v c quan th cm ni tit trong ung th v

2.2. Ch im dch th: L nhng cht xut hin tp trung trong huyt thanh, nc tiu hoc cc

dch khc ca c th. Cc cht ny c tng hp v bi tit t cc m ca khi u, c gii

phng nh s phn hy t bo u hoc c to thnh nh l s phn ng ca c th i vi khi

u.
3

2.3. Phn loi cht ch im theo bn cht v cc ung th lin quan chnh

Bng 1. Phn loi CCUT theo bn cht v cc ch nh chnh

Cc loi cht ch im ung th Bnh lin quan chnh

Cc enzyme

Alkaline phosphastase UT xng, gan v nhau thai

Lactate dehydrogenase (LDH) U lymph c, UT mu

Neuron specific antigen UT phi TB nh, u nguyn bo thn kinh

Prostatic Acid Phosphastase UT tin lit tuyn

Prostatic Specific Antigen (PSA) UT tin lit tuyn

Cc hormone

Adrenocorticotrophic Hormone (ACTH) UT phi TB nh

Calcitonin UT gip th ty

Human chorionic gonadotrophin Ung th nhau thai

Khng nguyn thai ung th

-Fetoprotein UT gan nguyn pht

Carcinoembryonic antigen (CEA) UT i trc trng

Khng nguyn carbohydrate

CA 15-3 UT v

CA 27-29 UT v (ti pht)

CA 125 UT bung trng v ni mc t cung


4

Receptor v cc cht ch im khc

Estrogen v Progesteron UT v

Immunoglobulin a u ty, u lymph c

Microglobulin a u ty, u lymph c t bo B

Cc cht ch im gen

Cc gen sinh UT:

t bin gen N-ras U nguyn bo thn kinh, UT mu th ty

t bin gen K-ras UT ty, UT my v u lymph c

Khuych i gen c-erb B-2 UT v

Chuyn on c-myc U lymph c TB B v T

Cc gen p ch ung th

Gen nguyn bo vng mc mt U nguyn bo vng mc mt

Gen P53 UT v, i trng

Gen BRCA 1 v 2 UT v

Gen WT1 U Wilm

Cc khng nguyn nhm mu

CA 19-9 UT i trc trng, UT ty

CA 72-4 Cc UT tiu ha, bung trng


5

III. TIU CHUN CA CC CHT CH IM KHI U

Cht ch im khi UT l tng dng chn on ung th, gip sng lc, theo di din

tin UT. V vy CCUT l tng cn c cc tiu chun sau:

+ C nhy v c hiu cao.

+ Nng thay i theo giai on bnh (phn nh c gnh nng ca ung th).

+ Tin lng c ung th.

+ D on ti pht.

Khi nim nhy v c hiu ca CCKUT:

+ c hiu: c hiu ca mt CCUT l t l % ngi khe mnh hoc c

bnh lnh tnh trong kt qu xt nghim ca h c kt qu m tnh mt cch chnh xc.

+ nhy: nhy ca mt CCUT l t l % ngi bnh dng tnh chnh xc

vi CCUT.

nhy v c hiu cao c ngha:

+ C th pht hin rt sm t khi ch c vi t bo ung th xut hin.

+ c trng cho c quan c u.

+ Tng quan vi giai on ca khi u.

+ C gi tr d on tin cy.

Hin nay, rt tic cha c cht ch im khi u l tng c y 100% tiu chun v

c hiu, tin cy chc chn, tnh c trng c quan v chn on chnh xc giai on bnh.

Tuy nhin, mt loi ch im khi u c nhng gi tr trn cc tiu chun khc nhau v khi phi

hp 2 hay nhiu th nghim li c thm nhiu gi tr mi b sung ln nhau. PSA, PAP (Prostatic

Acide Phosphatase) v Thyroglobulin l nhng cht ch im c hiu cho c quan c u.


6

Nhiu cht ch im khi u c xem l c tng quan vi giai on pht trin ca u, c

nng tng cao nhng giai on mun. Tuy kh xc nh chc chn khi u ang giai on

no v i khi c s trng cho gia cc loi.

Tuy nhin, gi tr tin lng ca mt s cht ch im rt r v thng gn vi qu trnh

tin trin v kt qu iu tr. V d: hm lng CEA trc m ung th i trc trng, 2

Microglobulin trong u lympho c khng Hodgkin v bnh a u ty.

CA 125 trong ung th bung trng cng cao th tin lng cng xu, kh nng ti pht, di

cn cng nhiu

nhy cm v c hiu ca mt cht ch im c tnh bng cng thc sau:

S ln dng tnh (+) tht

nhy =-------------------------------------------------

S ln (+) tht + S ln m tnh ( - ) gi

S ln m tnh ( - ) gi

c hiu =----------------------------------------

S ln (-) tht + S ln ( + ) gi

Mt s tiu chun quan trng khc l gi tr d on ca cc cht ch im khi u. Gi tr

d on dng tnh c ngha c kh nng c mt khi ung th no xut hin m c th s

dng 1 phc hp cc nghim php kim tra pht hin c.

Gi tr d on m tnh ch ra rng khng th c mt loi ung th no xut hin nu

kt qu xt nghim m tnh.
7

S ln m tnh (-) tht

Gi tr d on (-) = -------------------------------------

S ln (-) tht + S ln (-) gi

S ln dng tnh (+) tht

Gi tr d on (+) = ---------------------------------------

S ln (+) tht + S ln (+) gi

IV. NG DNG LM SNG CA CHT CH IM KHI U

1. Sng lc

a s cc cht ch im khi u hin nay khng c khuyn co dng trong sng lc pht

hin sm ung th do c hiu v nhy thp. Tuy nhin c th dng sng lc cho nhng

nhm ngi c nguy c cao. V d: -FP i vi bnh nhn x gan c nhiu nguy c mc ung

th gan nguyn pht, Calcitonin i vi nhm ngi trong nhng gia nh c nhiu ngi ung

th tuyn gip.

2. Chn on ban u

Thng thng ng dng ny t c s dng v thiu c hiu v nhy. Kt qu m

tnh hay dng tnh cng khng c gi tr quyt nh chc chn c hay khng c ung th.

3. Xc nh c quan c khi u

PSA hoc PAP tng cao trong bnh u tuyn tin lit, thyroglobulin tng trong ung th

tuyn gip th ty. Sau phu thut ct b tuyn gip ton b nu thyroglobulin tng tr li chng

t bnh ti pht.
8

4. Xc nh giai on

Mt vi cht ch im khi u c nng lin quan n giai on bnh, phn nh c

gnh nng ung th. V d: CEA trong ung th i trc trng, CA 125 trong ung th biu m

bung trng

5. Tin lng

Mt s cht ch im khi u c gi tr tin lng: tp trung cao c gi tr tin lng

xu. o gi tr trc v sau iu tr s c th bit tin lng ca bnh. V d: CEA, CA 125, CA

15-3, 2-Microglobulin

6. Kim tra kt qu iu tr v theo di

l ch nh quan trng nht ca cht ch im khi u, l cch kim tra sm v c hiu

qu kt qu iu tr bng phu thut, tia x, ho cht

- Cc ch im khi u tr v mc bnh thng chng t ly i ht hoc thoi lui

ton b khi u.

- Tn ti dai dng mc bnh l hoc tng ln sau thi gian ngn xung dc

chng t bnh vn cn tn ti hoc xut hin di cn.

- Tng ln tr li sau khi n nh mc bnh thng (v d sau phu thut),

chng t bnh ti pht.


9

Bng 2. Tm tt gi tr p dng lm sng ca mt s CCUT chnh:

UT nguyn Theo di sau iu tr Theo di p ng

CCUT pht Sng lc Chn on u tin vi iu tr

CA 27.29 UT v Khng Khng Theo di cc BN c nguy Hu ch

c ti pht cao. nh gi

lng CA 27.29 mi 4 n 6

thng

CEA UT i trc Khng Khng BN c nguy c ti pht cao Rt hu ch

trng cn nh gi CEA mi 2 n

3 thng trong t nht 2 nm

CA 19-9 UT ty, UT Khng Gi chn Khng Hu ch

ng mt on UT ty

AFP HCC, u t Khng UT khng r BN UT t bo mm khng Cn thit trong UT

bo mm nguyn pht phi seminome, XN AFP v TB mm khng

khng phi bit ha km; -hCG mi 1 n 2 thng phi seminom. Rt

seminome BN x gan trong nm u, sau mi 3 c gi tr theo di

km khi u thng vo nm th 2 ri XN sau iu tr HCC

gan th dn
10

Khi u t bo Khng UT khng r Khi u t bo mm khng Thit yu i vi

-hCG mm non nguyn pht phi seminom; UT l nui bnh nhn u t bo

seminom, bit ha km, thai nghn, o mc -hCG mm khng

bnh l phi bnh l phi mi thng/ln trong 6 n 12 seminom hoc

thai thai thng bnh l nui thai

nghn iu tr.

CA 125 UT bung Khng Gi chn Xt nghim mi 3 thng Rt hu ch

trng on khi u trong 2 nm u sau thc

vng chu hin tha hn.

BN mn kinh,

bng c tnh

ph n b UT

khng r

nguyn pht.

PSA UT tin lit C UT khng r Xt nghim PSA mi 6 Rt hu ch

tuyn nguyn pht, thng trong 5 nm u sau

scan xng c xt nghim hng nm.

tn thng Nu PSA tng tr li sau ct

rng v khi u b tin lit tuyn hoc sau

tin lit tuyn iu tr tia x lun cho thy

ti pht.
11

Bng 3. Cht ch im UT nguyn pht, th pht v ti pht

2 Microglobulin
PSA ton phn

Thyroglobulin
CYFRA 21-1
Loi Ung th

PSA t do

CA 15-3
CA19-9

CA72-4
CA 125

Feritin
HCG
CEA

NSE
AFP
i trng

Ty

D Dy

Thc qun

Gan

ng mt

Bung trng

C t cung

Nguyn bo nui

UT phi TB nh

UT phi khng phi



TB nh

Tin lit tuyn


Bng quang

Tuyn gip

12

U lymph c

UT + thiu mu

UT nguyn bo

: cc cht ch du nguyn pht : cc cht ch du th pht : cc cht ch du ti pht

Ch thch: CEA: Carcinoma Embryonic Antigen.

FP: foetoprotein.

HCG: Human Chorionic Gonadotropin.

CA 15-3: Cancer Antigen 15-3.

CA 19.9: Cancer Antigen 19.9

CA 72-4: Cancer Antigen 72-4

CA 125: Cancer Antigen 125

PSA: Prostate Specific Antigen

PAP: Prostate Acid Phosphatase

2 Microglobulin: Beta 2 Microglobulin

NSE: Neuron Specific Enolase


13

CU HI KIM TRA NH GI

1. Trnh by cc tiu chun ca mt cht ch im khi u v cc ng dng lm sng ca cht ch

im khi u ?

2. Nu mt s cht ch im ca cc s loi ung th sau: V, i trng, bung trng, tin lit

tuyn, gan, gip trng, t bo mm v ung th nguyn bo nui ?

TI LIU THAM KHO

I. TI LIU TING VIT

1. Nguyn B c. 1999. Bi ging ung th hc. Nh xut bn Y hc. Trang 58-64.

2. Nguyn Th Khnh, Phm T Dng. 2002. Xt nghim s dng trong lm sng. Nh xut

bn Y hc.

3. Richard D. Love, 1995. Cm nang ung bu hc lm sng (Ti liu dch t Manual of Clinical

Oncology).. Nh xut bn Y hc, Trang 160-184

II. TI LIU TING ANH

1. David N. Lewin. 2000. Laboratory Medicine. Trang: 400 408.

2. Greg L. Perkins, Evan D. Later, 2003. Serum Tumor Markers.


1

Chng IX

IU TR PHU THUT BNH UNG TH

Mc tiu hc tp

1. Nm c cc nguyn tc ca iu tr phu thut trong ung th.

2. K c cc loi phu thut trong iu tr bnh ung th ?

iu tr phu thut ung th bt u t thi c i v mt thi gian di phu thut l

phng php duy nht iu tr ung th. n nay phu thut vn l hn tng trong cc

phng php iu tr ung th hin i. Theo cc tc gi Timothy.J.Eberlein hoc nhm tc gi

John M.Daly th ngy nay c khong 60% n 75% bnh nhn ung th c iu tr bng phu

thut v cc k thut ngoi khoa cn c s dng chn on, xp giai on cho hn 90% cc

bnh ung th.

Nhng tin b vt bc trong nhng nm gn y v k thut m, gy m, hi sc ci

thin mt cch ng k hiu qu ca phu thut. Ngoi ra, nhng nghin cu v kt qu lm sng

gn y cho thy phi hp phu thut vi cc phng php iu tr khc lm tng hiu qu ca

iu tr.

I. S LC LCH S

Phu thut ung th pht trin theo thi gian cng vi vic ng dng nhng thnh tu trong lnh

vc gy m hi sc, chng ta im qua vi mc lch s quan trng sau:

- Albert Theodore Billroth ( 1829-1894 ) thc hin ln u tin ct d dy, ct thanh qun

v thc qun.
2

- William Stewart Halsted (1852- 1922) ra nguyn tc ct b ung th thnh mt khi

c bit l trong phu thut ct b ton b v trit cn thnh mt khi v sau phu thut ny

mang tn ng.

- Hugh Young (1870- 1945) thc hin phu thut ct trit cn ung th tin lit tuyn.

- Enrst Wertheim (1864- 1920) thc hin phu thut ct t cung trit cn nm 1904.

- William.E.Miles (1869- 1947) thc hin ct b trc trng trit cn qua ng bng-tng

sinh mn nm 1906.

- Evats Graham (1833- 1957) thc hin phu thut ct phi trit cn thnh cng do ung

th phi nm 1933.

Ngy nay nhng k thut phu thut hin i pht trin mt cch nhanh chng nh vi

phu thut, phu thut ni soi s ha hn nhiu thnh cng trong phu thut ung th.

II. CC NGUYN TC CA PHU THUT UNG TH

1. Tho lun a phng thc iu tr trc khi phu thut

Ngoi tr nhng trng hp cp cu, bc s phu thut nn hi chn vi cc thnh vin

khc nh bc s x tr, bc s ho tr thng nht mt liu trnh iu tr cho mi bnh nhn.

2. C kt qu chn on gii phu bnh trc khi phu thut

y l quan im quan trng nht trong phu thut ung th: phu thut vin phi bit v

loi m bnh hc ca khi u trc khi thc hin phu thut ct b.

Trong ung th v, phi c kt qu sinh thit bng kim hoc sinh thit m chng t tnh

cht c tnh ca nhng hnh nh nghi ng trn phim chp nh nh. i vi ung th u c v mt

s loi ung th khc nh d dy, phi, i trng thc hin sinh thit qua ni soi trc khi phu

thut.
3

Trong nhng trng hp hn hu khng th sinh thit c c th thc hin phu thut

thm d. Trong nhng trng hp phu thut vin nn kt hp vi bc s gii phu bnh

thc hin sinh thit tc th trc khi quyt nh ct b.

3. Vit bn tng trnh v phu thut

Bn tng trnh v phu thut l ti liu quan trng nht trong h s ung th ca bnh

nhn. Bng tng trnh nn vit ngay sau khi m xong v nn m t chi tit mt s ni dung sau:

+ M t chi tit nhng thng tn quan st c:

+ Kch thc ca khi u nguyn pht

+ V tr chnh xc ca khi u

+ Lan trn ti cc cu trc ln cn

+Dnh ca khi u vi c quan ln cn

+ Kch thc v v tr ca cc hch di cn

M t r rng cc thao tc thc hin trong phu thut

+ Nhng thao tc thc hin v khng thc hin do k thut hoc l do khc.

+ V tr chnh xc ca clip li trn din khi u ct b.

+ M t chnh xc khi u li sau phu thut, cc mu bnh phm c ly

lm xt nghim.

+ Cc mu bnh phm c bit lm xt nghim sinh hc phn t.

M t chnh xc hon thnh phu thut

+ M t r rng phu thut c hon thnh.

+ M t bn cht ung th ca phu thut (cc b mp ct).

+ V tr chnh xc v m t khi u li sau phu thut.


4

Chun b bnh phm xt nghim gii phu bnh

+ Ly cc b ng bnh phm ring cho tng mu bnh phm khc nhau

+ Cc mp ct ca bnh phm phi c nh du.

+ Mu bnh phm phi nguyn vn, khng nn ct nh ra.

+ Mu bnh phm phi c b vo dung dch bo qun (formalin hoc dung dch

mi khc) nu phi chuyn bnh phm trong thi gian di.

+ Mu bnh phm cho cc xt nghim sinh hc phn t phi c chuyn i ngay

v bo qun theo ch ring.

+ Mu bnh phm cho nui cy m phi bo qun trong mi trng c bit.

S chun b bnh phm cn thn nh vy gip cho cc nh gii phu bnh thc hin c

xt nghim c cht lng v tr li mt cch chnh xc kt qu gii phu bnh v cc nh sinh

hc thc hin cc xt nghim sinh hc chun mc hn.

III. CC LOI PHU THUT UNG TH

1. Phu thut trit cn

Quan nim ct b t chc ung th thnh mt khi

Trn quan nim t chc ung th thng xm ln, pht trin ra t chc chung quanh,

khng xc nh r ranh gii ca khi u nn phu thut trit cn l phi ct b t chc ung th

thnh mt khi gm: khi u, c quan mang khi u, t chc lin kt chung quanh khi u cng vi

h thng bch huyt v hch bch huyt vng. Kh nng di cn hch vng l rt ln, do nn

phu thut vt cc hch v tinh ngay c khi v i th n cha c du hiu xm ln. Ti thiu nn

vt hch mc I v ly ht t chc lin kt nm gia khong u v hch.


5

Trong nhng trng hp kh khn c th thc hin ct b gii hn, ct b hon ton khi

u mt cch rng ri n gii hn b khi u khng tm thy t bo ung th. Nh vy phu thut

vin phi lin h vi bc s gii phu bnh trong lc m s lm xt nghim sinh thit tc th

xc nh xem b mp ct sch t bo ung th cha.

2. Mt s phu thut trit cn chnh

i vi ung th tiu ho mt s phu thut trit cn c thc hin:

- Ct ton b thc qun trong ung th thc qun.

- Ct ton b d dy hoc ct rng ri d dy km vt ton b hch trong ung th

d dy.

- Ct na i trng phi trong ung th manh trng km theo vt hch cho n gc

ng mch i trng.

i vi ung th v: ct b ton b tuyn v km theo vt hch nch.

i vi ung th h sinh dc: ct b t cung ton phn km theo vt hch chu hai bn l

phu thut chun i vi ung th c t cung v ung th thn t cung.

Trong niu hc, i vi ung th tinh hon ct b ung th tinh hon qua ng bn, gm

buc thng tinh ln cao trnh pht tn t bo ung th.

i vi ung th bng quang nam gii, ct bng quang ton phn km ti to li bng

quang.

3. Nhng hn ch ca ct b ung th thnh mt khi

Quan nim ct b ung th thnh mt khi i khi kh p dng trong mt s trng hp,

do gii thch nhiu tht bi trong phu thut.


6

i vi ung th bung trng, v lm sng t chc ung th thng xm ln lan to phc

mc lm cho phu thut rt kh khn. Mt s phu thut vin ngh ct b hon ton phc mc,

tuy nhin phu thut ny gy nhiu bin chng v ngi ta t b .

Vi ung th tin lit tuyn, ct b ton b tin lit tuyn l phu thut trit cn, tuy nhin

phu thut vin mun bo tn dy thn kinh cng dng v tiu tin t ch nn phi thc hin

phu thut gii hn v iu tr x tr hu phu h tr.

Trong phu thut ung th vng u c gii hn cc mc gii phu rt gn gii hn thng

tn cn ct b, do khng cho php phu thut rng ri, cn b sung x tr sau phu thut.

4. Vai tr ca vt hch trong phu thut ung th

Mc ch ca vt hch mt cch h thng trong phu thut ung th l xc nh kh

nng tin trin ca ung th. Hch b xm ln l mt yu t tin lng ng tin cy: cng nhiu

hch xm ln tin lng cng xu.

Vt hch c thc hin bt u t khi u v vt theo tng trm hch t mc mt n cc

mc k tip. Di cn hch cng xy ra tun t, hin tng nhy cc l rt him.

Nhn chung, vt hch nn quan tm ti trm hch u tin, bi v qua khi trm hch ny

ung th xem nh c kh nng di cn. Nhiu nghin cu cho thy phu thut vt cc hch b di

cn hu nh khng lm thay i tin lng ca bnh nhng cng trnh c chn p, au khi

hch ln.

trnh nhng bin chng trong vt hch rng ri (nh ph bch mch chi trn v chi

di), nhiu nghin cu c thc hin vi nhng khi u nh, thng nhng u ny khng c

di cn hch, nh vy vt hch tr nn v dng (v d nh khi u v nh hn 5mm, ung th c

t cung xm ln vi th).
7

Trong phu thut ung th v nhiu nghin cu v hch gc (sentinel node), l hch trm

hch u tin c ch nhiu nht. Ngi ta dng k thut pht hin hch bng cch tim

cht mu (Evans Blue) hoc bng ng v phng x chung quang khi u, cht mu i theo h

bch huyt v nhum xanh hch gc gip phu thut vin d nhn bit bc hch lm sinh thit.

Nu tim cht ng v phng x ngi ta s dng u d phng x pht hin hch gc.

5. Phu thut ung th gii hn

Phu thut ct b rng ri ung th thnh mt khi cng gy ra nhiu tranh ci, bi v

theo quan st ngay c khi khi u ang cn ti ch, thc s c di cn m lm sng cha pht

hin c, do phu thut ct b trit cn khng lm thay i c tin lng. V d v ung

th v:

Cc nghin cu ngu nhin chng minh rng phu thut bo tn bng ct b khi u v

rng ri (mammary lumpectomy) n b mp ct khng cn t bo ung th km x tr v sau m

cng c kt qu ging nh ct b ton b v trit cn. Yu t tin lng chnh l tnh trng ca

hch v tinh. ng knh ca khi u c ct b khng lm thay i nguy c di cn xa.

Khi hch nch dng tnh hoc khi u c bit ho km, iu tr ho tr h tr hoc ni

tit ng vai tr quan trng trong liu trnh iu tr.

6. Phu thut gim th tch khi u

i vi mt vi loi ung th, mong mun ca phu thut vin l phu thut lm gim ti

a th tch ca khi u trc khi s dng cc phng php iu tr khc nh x tr hoc ho cht.

in hnh l trong ung th bung trng v lymphom Burkitt.


8

7. Phu thut d phng

Cng ngy ngi ta cng xc nh c thm nhng bnh l m vi thi gian s pht trin

thnh ung th. iu tr khi nhng bnh l ny bng nhiu phng php trong phu thut l

mt phng php chnh s loi b c nguy c mc ung th nh:

- H tinh hon lc ch d phng ung th tinh hon

- Ct b i trng trong vim lot i trng mn, bnh a polip i trng trong d

phng ung th i trng.

- Ct b polyp i trc trng trc tui 20, phu thut ct tn thng vim i trc

trng chy mu.

- Ct tuyn gip phng nga ung th tuyn gip th ty bnh nhn a u tuyn

ni tit MEN II.

- Ct b rng ri trong bnh l bch sn d phng carcinoma t bo gai.

- Ct b tuyn v hoc bung trng do nhng thng tn lnh bt thng nhng

gia nh c t l ung th v v bung trng cao.

8. Phu thut chn on bnh ung th

Phu thut chn on ch yu l thm d ly mu bnh phm lm xt nghim m bnh

hc. Gm cc loi: chc ht sinh thit, khot chp hoc phu thut ct b sinh thit. Chn on

chnh xc bng m bnh hc l c s lp k hoch iu tr ung th mt cch chnh xc v hiu

qu.

Chc ht bng kim nh xt nghim t bo hc.

Sinh thit bng kim ln (True-cut, Vim- Silverman, Franklin).

M sinh thit: C th ly trn khi u hoc ct mt phn lm xt nghim m bnh hc.


9

M thm d i vi nhng khi u bng v d nh u mc treo rut, u c thnh rut v.v.

Mt s lu trong phu thut chn on:

- Ly mt mu m in hnh vi c b m bnh thng.

- Khng sinh thit vo m hoi t.

- Trnh gieo cy vo m bnh thng ln cn.

- ng rch da sinh thit phi nm trong phn m m s c ct b bi mt

phu thut iu tr tn gc tip theo sau.

- Cung cp nhng thng tin lm sng cn thit cho nh gii phu bnh.

9. Phu thut nh gi tin trin ca ung th

i vi mt s khi u, phu thut l mt cng c rt quan trng nh gi p ng ca

khi u i vi ho tr liu. Mt trong nhng in hnh l phu thut thm st ln hai (second look

laparotomy) trong ung th bung trng. Phu thut ny c thc hin mt cch h thng

nh ga p ng ca ho tr v kt thc iu tr. Trong thc t ngi ta chng minh rng

phu thut nh vy khng thay i c thi gian sng thm ca bnh nhn, do phu thut m

bng thm st ln 2 ngy nay ch cn thc hin trong nghin cu lm sng.

Ngy nay ngi ta s dng Pet-Scan chn on trc khi phu thut, nh vy trnh

c phu thut khng cn thit.

10. Phu thut i vi nhng khi u ti pht v di cn

10.1.Phu thut khi u ti pht

Mt s khi u ti pht xy ra sau iu tr bo tn th nn thc hin phu thut trit cn

- i vi ung th u c: ct ton b thanh qun sau iu tr bo tn ti pht.


10

- Trong mt s ung th ph khoa c iu tr bng x tr n thun ti pht: ct

rng ri vng chu i khi kh thi.

- i vi ung th v m ct u bo tn v (lumpectomy): khi ti pht mun xy

ra, ngi ta ngh ct b ton b v.

Tuy nhin trong mt s trng hp khi u ti pht sau iu tr tia x, khng th ct b

rng ri c th c th ct b khi u tm thi lm sch, gim au v gim nh triu chng.

10.2.Phu thut nhng khi u di cn

Trong qu kh ngi ta khng thc hin phu thut i vi cc khi u di cn. Di cn xy

ra trong thng u hoc nm u sau phu thut chng t rng di cn c trong thi gian phu

thut, tuy nhin khi u qu nh chng ta khng th pht hin c bng cc phng php thng

thng.

Nhng nm gn y cc kin thc v sinh hc trong ung th dn hon thin v ngi ta

ngh ct b nhng khi u di cn vi nhng iu kin sau:

- Khi khi u nguyn pht n nh hoc bin mt

- Khi u ti pht xy ra phi cch ln phu thut u tin mt thi gian di, ti thiu

l 2 nm tr ln.

- Khi di cn l mt n c (c th 2-3 nhng nm chung mt ch).

- Khi phu thut tng i n gin khng nguy him n tnh mng bnh nhn.

11. Phu thut gim nh triu chng

Phu thut i vi di cn xng

Gy xng bnh l (do di cn) s c kt hp xng nh gy xng bnh thng lm

cho gy c bt ng tt. Mc khc di cn xng xy ra khng c ngha l bnh nhn sp t


11

vong, n bo hiu bnh nhn ri vo giai on suy kit (nm lit gng, nguy c l lot cc

im t, mt kh nng t phc v). iu tr tch cc s gip bnh nhn c th phc hi c vn

ng v trnh c cc bin chng do nm lu.

Cc tc gi khuyn nn phu thut phc hi nhanh chng gy xng bnh l khi c th

hi phc li vn ng cho bnh nhn. Mt s trng hp in hnh sau:

- Gy c xng i do di cn xng: phu thut thay khp hng

- Gy thn xng i: ng inh ni tu

- Xp ct sng: phu thut lm vng ct sng (corporeal cementoplasty)

S hin din ca cc khp gi l khng chng ch nh trong x tr.

Trong trng hp di cn ct sng c chn p tu (xut hin lit) phi can thip phu thut

sm trc 24 gi, sau 24 gi xut hin thng tn mch mu do chn p tu. Nh vy chn on

chn p tu nn c iu tr cp cu v nn chuyn nhanh bnh nhn n phu thut vin m

gii phng chn p v c nh. iu tr tia x b sung cng c ch.

12. Phu thut tm thi

Phu thut tm thi c thc hin khi khi u gy ra tc nghn ng h hp, tiu ho

hoc tit niu.

Mt s phu thut in hnh:

- M kh qun (i khi phi thc hin cp cu) i vi ung th u c hoc ung

th tuyn gip.

- Lm hu mn nhn to trong trng hp ung th ng tiu ho hoc bung

trng.

- M thng d dy nui dng i vi ung th thc qun hoc ung th u c.


12

- M thng niu qun hoc bng quang trong trng hp ung th tin lit tuyn

hoc ung th ph khoa.

- t shunts ni s trong trng hp tng p lc ni s.

trnh nhng chn tng v mt tm l cho bnh nhn trc khi phu thut, phu thut

vin nn gii thch r cho bnh nhn v gia nh. Phu thut khng nn thc hin qu mun khi

cc chc nng ca c th b thng tn, cng khng nn thc hin qu sm bnh nhn kh

chp nhn.

13. Phu thut lm sch

Phu thut lm sch cng c ngh thc hin khng phi mc ch iu tr m ch

lm cho bnh nhn thoi mi hn.

Cc khi u hoi t khng ch gy ra au, n cn c mi hi, chy mu, bn thu kh nhn

lm cho bnh nhn v gia nh khng thoi mi. Ch nh ct b u hoi t em li s thoi mi

cho ngi bnh.V du nh ct b v i vi nhng ung th v l lot ra da, ct b nhng ung

th rut non mc d c di cn gan, ct b cc ng d.

14. Phu thut v ni tit

Phu thut v ni tit l phu thut ct b mt tuyn ni tit m cht tit ca n lin quan

n s pht trin ca khi u. Trong thc hnh ch c 2 loi ung th thng hay thc hin:

- Ct b 2 bung trng trong ung th v c lin quan n ni tit nhng ph n

cn kinh nguyt.

- Ct b 2 tinh hon nhng bnh nhn ung th tin lit tuyn.


13

15. Phu thut to hnh

Hu ht cc phu thut ct b trong ngoi khoa u nhm vo mc ch bo tn chc

nng cc c quan ca c th khi c th c. Tuy nhin trong phu thut ung th, m bo

mp ct an ton phi ct b rng ri khi u, nh vy phu thut ti to li tr nn l mt phng

din rt quan trng trong phc hi iu tr cho bnh nhn. i khi phu thut to hnh c thc

hin cng mt lc vi phu thut ct b.

- Ti lp lu thng tiu ho (rut, thc qun).

- To hnh bng quang bng cc quai rut trong ct bng quang ton b.

- To hnh thanh qun bng Prosthesis trong ct thanh qun ton phn.

- To hnh v sau phu thut ct v.

- Lm prosthesis tinh hon sau ct b tinh hon.

- Lm li mt gi sau phu thut ct b nhn cu.

Trong mt s trng hp phu thut to hnh c thc hin sau khi hon tt cc iu

tr h tr:

- To hnh v sau khi iu tr ho tr hoc x tr h tr sau phu thut.

- Trong ung th xng, to hnh li xng sau khi iu tr ho tr

Cui cng, mt s phu thut to hnh nhm mc ch sa cha li cc di chng do iu tr:

- To hnh li xng hm sau khi xng hm b hoi t do x tr.

- To hnh phc tp sau cc phu thut rng ri vng u c.


14

16. Phu thut gim au

Phu thut gim au c ch nh trong nhng trng hp c bit khi m cc thuc

gim au iu tr khng c hiu qu. Chng l cc th thut gim au c thc hin trong

phng m:

- Kch thch thn kinh qua da

- Gy t qua tu sng

- Trong mt s t trng hp thc hin phu thut ct b thn kinh

17. Phu thut kt hp vi iu tr a m thc

Theo thng k ca mt s tc gi, khong 70% cc trng hp phu thut n thun b

tht bi thng do ti pht ti ch, ti vng hoc xut hin di cn sau m (thng c vi di cn

trc lc m). Do t c kt qu iu tr tt phi kt hp iu tr a m thc ngha l s

dng nhiu phng php iu tr b khuyt cho nhau. Trong ung th ngi ta thng kt hp

phu thut, x tr v cc phng php iu tr ton thn gm ha tr, min dch, ni tit v cc

phng php khc.

Phi hp trc m: S dng x tr n thun hoc kt hp x tr v ha tr trc m i

vi mt s loi ung th nh ung th v giai on xm ln rng ti ch, ti vng, ung th vng

u c, ung th trc trng xm ln chy mu. Sau khi tia x khi u nh li, chy mu to iu

kin thun li cho phu thut trit cn.

Phi hp sau m: iu tr x tr sau m s lm gim nguy c ti pht ti ch i vi mt

s loi ung th: ung th v, sarcome phn mm, ung th u c v ung th trc trng.

Phi hp phu thut v x tr sau m cn cho php iu tr bo tn ung th v khi khi

u cn nh (ct rng khi u + vt hch nch + x tr vo v v h thng hch v trong, hch

thng n. Trong sarcome phn mm c th ct u rng ri km x tr bo tn chi.


15

IV. KT LUN

Vi nhng tin b nhanh chng trong lnh vc phu thut, x tr, ha tr v nhng liu

php mi nh min dch, ni tit tr liu, phu thut phi ng mt v tr c bit h tr cho

cc phng php iu tr trn. Bc s phu thut ung th phi c hun luyn v x tr v ha tr

a ra ch nh iu tr ph hp vi tng giai on bnh.

Trong nhng trng hp phu thut phc tp, bc s phu thut ung th phi can m v

bn lnh, tuy nhin cng phi bit lc no nn dng li nhng ch cho bc s x tr hoc bc

s ni khoa ung th.

CU HI KIM TRA NH GI

1. Nu cc nguyn tc ca iu tr phu thut trong ung th ?

2. K cc loi phu thut trong iu tr bnh ung th ?

TI LIU THAM KHO

I. TI LIU TING VIT

1. B Y t, Bnh vin K, 1999. Hng dn thc hnh chn on u tr ung th, trang 15-24.

2. i hc Y khoa H Ni, 2002. Bi ging ung th hc, trang 68-74.

3. Nguyn Hng Ri, Ph c Mn, Nguyn Chn Hng, 2004. i cng phu tr ung th-Ung

bu hc ni khoa, nh xut bn Y hc, trang 72-86.

II. TI LIU TING ANH

1. Daly. J.M Bertagnolli. M, Decosse. J.j, Morton. D.l. Oncology. In: Mc graw-Hill internatonal

edition. Principles of Surgery. Pp297-360.

2. Rosenberg.S.A. Principles of Cancer Management: Surgical Oncology. Principles & Practice

of Oncology, 5th edition, pages 295-306.


1

Chng X

IU TR TIA X BNH UNG TH


Mc tiu hc tp

1. Nm c nguyn l v cc nguyn tc iu tr tia x.

2. Hiu r ch nh iu tr tia x trong ung th.

3. Nm c cc tai bin trong x tr v bin php x tr.

I. I CNG

iu tr tia x c p dng iu tr ung th hn 100 nm qua vi mc u tin c

nh du l Roentgen khm ph ra tia X nm 1895, sau ngi ta bt u p dng tia X iu

tr ung th. T ,iu tr ung th bng tia phng x pht trin thnh mt chuyn khoa su

trong Y hc.

Gia nh Curie pht hin ra cht phng x Radium nm 1898 v sau Alexander

Graham Bell gi s dng n trong iu tr tia x p st bng cch cm trc tip vo khi u c

tnh di dng cc cy kim. Sau ngun phng x bng cobalt v caesium c a vo s

dng. Cui nm 1940 tia x bng my gia tc (linear accelerators) ra i v pht trin.

Thi gian u p dng iu tr tia x, ngi ta thiu cc phng php tnh ton gii

hn liu lng mt cch chnh xc. Quy nh n v chun ca phng x u tin l liu gy ra

da. Mt trong nhng yu t lm hn ch iu tr trong thi gian ny l do mc chu ng ca da

km, do ngi ta khng dm nng liu ln cao.


2

Nhng tr ngi ban u c Courtard gii quyt nm 1934 bng cch p dng tia

x phn liu ngha l chia tng liu thnh nhng liu nh hn lm nn tng trong lnh vc x tr

cho n nay.

Vi s khm ph ra my chp ct lp vi tnh ca Godfrey Hounsfield, phng php lp k

hoch iu tr mi theo khng gian 3 chiu c thc hin v chuyn hn phng php lp

k hoch iu tr t 2 chiu sang 3 chiu. Bc s x tr v k s vt l phng x khng cn b hn

ch v liu lng bi v lp k hoch iu tr da trn chp ct lp vi tnh cho php bc s o trc

tip liu tia x cc v tr gii phu da trn hnh nh ca cc mt ct ngang.

Trong vi thp nin tr li y, k vng ca nhng k thut hnh nh mi nh cng hng

t trong nhng nm 1970 v PET (positron emission tomography) trong nhng nm 1980 cng

nh s pht trin nhng my x tr c nng lng cao, cc quang t v m in t c nng lng

cao cng vi k thut s ha chuyn iu tr tia x t khng gian 3 chiu thnh IMRT

(Intensity Modulated Radiation Therapy) thnh 4 chiu trong mt tng lai gn. Nhng tin b

trong x tr em li kt qu iu tr tt hn v t bin chng hn. Hin nay 70% bnh nhn ung

th c iu tr tia x nh mt phn trong liu trnh iu tr ung th.

II. CC LOI BC X ION HA

Trong nhng nm u ca th k 20 ngi ta pht hin ra rng mt vi cht c trong t

nhin b bin i t pht v cu trc ca chng lm cho chng tr nn bn hn. Cc cht nh

th c gi l cc cht phng x v s phn r phng x c nh ngha l s bin i xy ra

trong cc nhn ca nguyn t lm cho chng bn hn.

Cc qu trnh phn r phng x dn n s pht x ca cc ht tch in v cc tia. Hu

ht s pht x l pht ra cc ht alpha, ht beta v tia gamma. Cc pht x khc c th pht ra

positron, tiaX, v rt him trng hp pht ra ntron.


3

Cc ht v cc tia c pht ra t s phn r phng x c nng lng bt cc in

t t nguyn t mi trng vt cht m chng i qua. Cc ht, cc tia ny c xp loi l bc x

ion ha. Nh vy bc x ion ha c nh ngha l mt ht hoc mt tia bt k c nng

lng bt cc in t khi cc nguyn t, phn t. Cc bc x ion ha bt k t ngun no khi

tc ng n c th con ngi gy ra cc hiu ng sinh hc bc x lm tn thng cc t bo ca

c th ngi.

1. Cc i lng v n v o

Nng lng ca bc x ion ha c o bng n v electronvolts(eV), l n v rt nh

ca nng lng. Mt electronvolt l nng lng thu c bi mt in t khi gia tc qua hiu

in th mt volt v mt cch ton hc bng 1,6x10-19 joules. Trong thc t, n v ca nng

lng bc x ion ha thng c biu din di dng bi s ca electronvolt nh

kiloelectronvolt (keV hoc 103 eV) hoc megaelectronvolt (MeV hoc 106 eV).

2. Cc loi bc x ion ha

Cc pht x ph bin nht sinh ra t phn r phng x l cc ht alpha, cc ht beta v cc

tia gamma. Cc pht x khc c th bao gm cc ht positron, tia X v rt him l cc ht

neutron.

+ Ht Alpha: Ht alpha bao gm 2 proton v 2 neutron lin kt cht ch vi nhau.

N c th c coi l ht nhn ca nguyn t Heli c s khi nguyn t l 4u v in tch l +2e.

Ht alpha c biu din bng k hiu .

+ Ht Beta: ht Beta v c bn l ht in t m n c phng ra t cc ht nhn

phng x trong qu trnh phn r phng x. Chng c to ra khi 1 ntron trong ht nhn

chuyn thnh mt proton v 1 in t. Proton b gi li trong ht nhn cn in t th c pht

ra nh mt ht Beta. Ging nh cc in t, cc ht beta c khi lng nh (xp x 1/1840 u, u l


4

n v khi lng nguyn t) v mt in tch m n l (tc l mt in tch bng-1e). Chng

c k hin l .

+ Tia gamma: tia gamma l bc x in t c to ra t ht nhn ca mt nguyn

t. Bc x in t gm cc b nng lng cn gi l cc photon chng c truyn di dng

sng vi tc nh sng. Tia gamma khng c khi lng v in tch, n c k hiu l .

+ Positron:Positron c to ra khi mt proton c bin i thnh 1 ntron v

mt in t dng( Positron). Ntron li trong ht nhn cn positron c pht ra vi tc

ln. Positron cng ging nh ht beta nhng khc bit chnh l positron c mt in tch dng.

V th cc positron c k hiu l + ch ra s ging nhau v s khc nhau ca chng i vi

cc ht beta.

+ Tia X : Ging nh tia gamma, tia X cng l tia bc x in t khng c khi

lng v in tch. Tuy nhin tia X khc tia gamma ch tia gamma c to ra bi s bin i

trong ht nhn ca mt nguyn t trong khi tia X c to ra khi in t nguyn t b thay i

v qu o.

+ Ntron (c k hiu l n) l ht c tm thy trong ht nhn ca mt nguyn

t vi s khi l 1u v khng c in tch.

III. C S SINH HC CA IU TR TIA X

C ch chnh xc ca s cht t bo do tia x l mt lnh vc ang c tch cc nghin

cu. Hin nay ngi ta tm ra mt s c ch sau:

Di tc dng ca bc x ion ho, trong t chc sng tri qua 2 giai on bin i: giai

on ho l v giai on sinh hc.


5

1. Giai on ha l

Giai on ho l thng rt ngn, ch xy ra trong khong thi gian 10-16- 10-13 giy.

Trong giai on ny cc phn t sinh hc cu to t chc sng chu tc dng trc tip hoc gin

tip ca bc x ion ho.

Di tc dng trc tip: bc x ion ho trc tip tc ng vo DNA trong nhn t bo lm

DNA b t, gy lin kt lm cho t bo khng nhn ln c v cht.

Hnh 1: C ch sinh hc ca x tr

Di tc dng gin tip: bc x ion ho tc dng ln phn t nc (chim 75% trong c

th ngi) gy hin tng ion ho cc phn t nc to thnh cc ion H+ v OH-, cc hp cht

c kh nng oxy ho cao HO2, H2O2, chng tc dng gin tip ln DNA gy tn thng chng.

Cc tn thng giai on ny ch yu l tn thng ho sinh.

Tia phng x cng tc ng ln chu trnh t bo lm cho t bo tr nn gi yu v cht

theo lp trnh. Nhiu qu trnh hin nay bt u c lm sng t v vn dng lm cho iu tr

tia x ngy cng hiu qu hn.


6

2. Giai on sinh hc

Giai on ny c th ko di vi giy n vi chc nm sau khi b chiu x. Nhng tn

thng sinh ho giai on u nu khng c hi phc s dn n nhng ri lon v chuyn

ho, tip n l nhng tn thng v hnh thi v chc nng ca t bo. Kt qu cui cng l

nhng hiu ng sinh hc trn c th sng c biu hin ht sc a dng.

Cc yu t nh hng n sinh hc bc x

3. Liu chiu

Liu chiu l yu t quan trng nht quyt nh tnh cht v tn thng sau chiu x

Liu cng ln tn thng cng nng v xut hin cng sm.

Bng 1: Liu chiu

Liu Hiu ng

0,1Gy Khng c du hiu tn thng trn lm sng. Tng sai lc nhim sc th c

th pht hin c.

1Gy Xut hin bnh phng x trong s 5-7% c th sau chiu x.

2-3Gy Rng lng, tc, c thu tinh th, gim bch cu, xut hin ban trn da. T

vong 10-30% s c th sau chiu x.

3-5Gy Gim bch cu nghim trng, ban xut huyt, xut huyt, nhim khun,

rng long tc. T vong 50% s c th sau chiu x.

6Gy V sinh vnh vin c nam ln n. T vong 50% s c th sau chiu x k c

khi c iu tr tt nht.
7

4. Sut liu chiu

Cng vi mt liu hp th nh nhau, thi gian chiu ko di s lm gim hiu ng sinh hc

ca bc x. Nguyn nhn c gii thch bi kh nng t hi phc ca c th cc mc liu

khc nhau. Vi sut liu nh tc pht trin tn thng cn bng vi mc hi phc ca c

th. Tng sut liu th qu trnh hi phc gim nn mc tn thng tng ln,hiu ng sinh hc

s tng ln.

5. Din tch b chiu

Mc tn thng sau chiu x ph thuc rt nhiu vo din tch b chiu, chiu mt phn

(chiu cc b) hay chiu ton c th. Liu t vong khi chiu x ton thn thng thp hn nhiu

so vi chiu cc b.

6. Cc tn thng do phng x

6.1.Tn thng mc phn t

Khi chiu x, nng lng ca chm tia truyn trc tip hoc gin tip cho cc phn t sinh

hc c th ph v mi lin kt ho hc hoc phn ly cc phn t sinh hc. Tuy nhin bc x ion

ho kh lm t ht mi lin kt ho hc m thng ch lm mt thuc tnh sinh hc ca cc

phn t sinh hc.

6.2.Tn thng mc t bo

Khi b chiu x, cc c tnh ca t bo c th thay i c trong nhn v nguyn sinh cht.

Nu b chiu x liu cao t bo c th b ph hu hon ton.

Cc t bo khc nhau c nhy cm vi tia phng x khc nhau: Cc t bo non ang

trng thnh (t bo phi), t bo sinh sn nhanh, d phn chia (t bo c quan to mu, nim

mc rut, tinh hon, bung trng) thng c nhy cm phng x cao. Cc t bo thn kinh, t

bo lymph tuy thuc loi khng phn chia nhng cng nhy cm vi tia phng x. Do vy
8

khng ch nh chiu x i vi ph n c thai, ang cho con b v c bit i vi tr em nu

khng bt buc.

6.3.Tn thng mc ton c th

Tn thng sm xut hin khi b chiu mc liu cao trong thi gian ngn (chiu ton thn

trn mc liu 500mSv).

IV. N V O BC X

V o bc x ion ho cng nh o lng bc x ni chung, hin nay tn ti hai h thng

n v: n v mi l n v h thng quc t cn gi l n v chun SI, n v c l n v c

bit. Nm 1974 U ban quc t v cc n v bc x (International Commission on Radiation

Units vit tt l ICRU ) ngh vic s dng h thng quc t.

Trong o bc x tiu chun theo h thng quc t hin nay (SI), liu hp th bc x c

n v o l Joule trn kg, k hiu l J/kg.1 Joule trn kilgam (1 J/kg) l liu hp th bc x m

khi lng 1 kg ca cht b chiu x hp th c nng lng bng 1 Joule ca bc x ion ho

loi bt k. n v 1 J/kg c gi l 1 Gray (k hiu l Gy ); nh vy 1 Gy = 1 J/kg.

Bn cnh n v o chnh thng l Gray, ngy nay n v o ngoi h l Rad vn cn

c s dng rt rng ri trong lnh vc o liu hp th bc x.

1 Gy = 1 J/Kg = 100 Rad.

V. MC CH CA IU TR TIA X

1. iu tr tia x trit cn

Mc ch: Mc ch ca iu tr tia x trit cn l tiu dit hon ton cc t bo ung th

trong th tch c chiu x t c iu tr tn gc ca bnh ung th.

iu kin cn thit: Khng c di cn xa


9

Thi gian iu tr thng ko di nhiu tun bi v cn phi s dng liu dung np cao

trong khi phi bo v m lnh v nhm ti mc tiu khi u mt cch chnh xc.

iu tr trit cn, liu x tr cn thit kim sot khi u phi thp hn liu chu ng

ca cc c quan ln cn. Ranh gii gia thnh cng v tht bi l tng i hp, do bt but

phi thc hin k thut ht sc cht ch: phi cn nhc k gia nguy c ti pht ti ch v nguy

c hoi t nu chng ta tng hoc gim liu.

Ni chung, khi u pht trin nhanh nhy cm vi tia x hn l cc khi u xm ln.

Theo Pr.Jean-Pierre Gerard mc nhy cm ca nhiu loi khi u vi tia x nh sau:

Bng 1: Mc nhy cm ca khi u vi tia x

Loi Ung th Liu trung bnh tiu dit khi u

Leukeamia 15-25 Gy
Seminoma 25-35 Gy
Dysgerminoma 25-35 Gy
U Wilms 25-40 Gy
Bnh Hodgkin 35-45 Gy
U lympho khng Hodgkin 35-55 Gy
Malpighian carcinoma 55-75 Gy
Adenocarcinoma 55-80 Gy
Urothelial carcinoma 60-75 Gy
Sarcoma 60-90 Gy
Glioblastoma 60-80 Gy
Melanoma 70-85 Gy
10

2. iu tr tia x tm thi

Mc ch: lm gim s tin trin ca khi u xm ln rng ti ch hoc khi u cho di

cn khng th iu tr trit cn. iu tr nn rt ngn thi gian v liu tng i thp hn liu

iu tr trit cn.

3. iu tr triu chng

Mc ch: lm gim mt s triu chng chnh ca ung th giai on cui nh:

+ au: do di cn xng. Hiu qu gim au nhanh sau vi ln iu tr. Ngi ta

nhn thy rng 75% bnh nhn gim au mt phn hoc hon ton vo cui t iu tr.

+ Hi chng xut huyt.

+ Chn p: nh l chn p tu sng hoc r thn kinh. Chn p tu sng l mt

trong nhng cp cu ca iu tr tia x, iu tr cng sm cng tt ngay khi ngay khi xut hin

triu chng u tin. iu tr tng i c hiu qu nu bnh nhn cn cm gic 2 chi di

VI. K THUT THC HNH X TR

iu tr tia x phi m bo nguyn tc liu ti khi u v che chn tt nht t chc lnh

chung quanh. Thc hnh x tr lin quan n nhiu bc quan trng.

Ch nh iu tr tia x

Ch nh iu tr tia x c thc hin trong bui hi chn vi nhiu thy thuc ca nhiu

chuyn khoa khc nhau: Bc s x tr, bc s phu thut, bc s ni khoa ung th, bc s gii phu

bnh v bc s chn on hnh nh sau khi trnh by r rng v khi u v tnh trng ton thn

ca bnh nhn.

Mt vi bin php d phng trc khi x tr nn a ra tho lun tu theo tnh trng bnh

nhn:
11

- Chm sc v rng ming i vi cc ung th vng u mt c.

- Chm sc v dinh dng khi cn thit.

- S dng Corticoid tr liu trc khi tia x vo no.

- Lm cc xt nghim v mu, c bit l khi tia x vo mt th tch ln hoc tia

x sau iu tr ho cht.

- Lm cc xt nghim v Xquang c bit l CT-Scanner v cng hng t xc

nh mt cch chnh xc th tch bia cn iu tr.

- i vi nhng bnh nhn b kch thch, au n phi dng thuc an thn, gim

au bnh nhn nm yn trong qu trnh iu tr.

- Vi nhng bnh nhn phu thut trc phi kim tra vt thng lin so

trc khi tin hnh iu tr tia x.

- Xc nh th tch bia

Xc nh th tch bia cn iu tr ph thuc vo cc yu t sau:

- Kch thc ca khi u (cn thm s phn tch ca cc bc s Xquang)

- Bn cht t nhin ca bnh ung th (v d: tia x mt cch h thng vo hch

thng n i vi cc ung th thc qun 1/3 trn).

- Bn tng trnh bin bn phu thut, bo co v xt nghim gii phu bnh hc

(ct b c hon ton khi u hay khng, xm ln v ca nhng hch ly ra lm xt nghim hay

cha.v.v.)

Tiu chun ca IRCU

Theo tiu chun ca IRCU (International Commission on Radiation Units and

Measurements) ngui ta xc nh nhiu th tch iu tr tia x:


12

- Th tch bia th: GTV (gross target volume) lin quan n th tch r rng ca

khi u

- Th tch bia lm sng: CTV (clinical target volume) lin quan ti s xm ln ti

cc t chc chung quanh.

- Th tch bia lp trnh: PTV(planning target volume) lin quan ti bnh nhn, s

di chuyn ca khi u v s khng hon ho ca chm tia.

Lu rng cc m lnh nhy cm c th bao gm trong th tch bia lp trnh v to thnh

nhng nguy c chnh trong iu tr

S phn nh chnh xc ranh gii cn c chiu x, xem xt cc c quan c nguy c b

thng tn v liu lng chiu x l trch nhim ca bc s x tr v c s h tr ca k s vt l

phng x.

Di y l v d mt lp trnh iu tr ca ung th tin lit tuyn. Trc trng l mt trong

nhng c quan b nguy c chnh.


13

S ny c 4 trng chiu, trc trng tip nhn khong 85% liu chiu x (60-65Gy) v

chm xng i tip nhn 50% liu chiu.

VII. LIU IU TR

Liu lng s dng trong iu tr tia x c o bng Gray (Gy). Theo qui c liu iu

tr thay i ty theo loi ung th v giai on ung th. i vi nhng trng hp iu tr ng th

trit cn, c bit liu iu tr cc loi ung th biu m c thay i t 60 - 80 Gy.

Liu iu tr b tr thng trong khong 45Gy- 60Gy vi phn liu 1,8-2Gy (i vi ung

th v, ung th u mt c). Cc nh x tr ung th c th chn liu iu tr da vo mt s yu

t khc nh l bnh nhn ang iu tr ha tr kt hp, iu tr x tr tin phu hoc hu phu v

cn da vo mc thnh cng ca phu thut.

1. Phn liu iu tr

Tng liu iu tr c phn liu (tri di trong qu trnh iu tr) cho cc t bo bnh

thng c thi gian phc hi. Cch thc phn liu c th ha gia cc trung tm iu tr x tr

v ngay c theo c nhn cc bc s x tr.

Hoa k, c, Chu u s phn liu sp xp i vi ngi ln l 1,8 - 2 Gy mi ngy, 5

ngy mi tun. Anh, phn liu thng thng l 2,67 - 2,75Gy mi ngy. i vi tr em phn

liu l 1,5 - 1,7Gy mi ngy.

Trong mt s trng hp, 2 phn liu mi ngy c s dng cui ca liu trnh iu

tr. Mt trong cc ch phn liu khc c bit l CHART (Continuous Hyperfactionated

Accelerated Radiotherapy ). CHART c dng iu tr ung th phi, bao gm 3 phn liu

nh mi ngy. Mc du c nhng thnh cng ng k, CHART c th l mt cng vic cng

thng cc khoa x tr.


14

2. Theo di iu tr

S gim st iu tr lin quan n iu kin k thut ca tia x, s dung np v hiu qu

thng do cc k s vt l m nhim.

Cc iu kin gim st k thut ca iu tr tia x:

+ K s vt l v k s in lm vic trong khoa x tr gim st cc thng s k

thut v h thng in ca my x tr.

+ H thng vi tnh kt ni vi my x tr kim tra thi gian iu tr v liu lng

ca mi trng chiu.

+ Bc s x tr kim tra t th chnh xc ca bnh nhn v chm tia phng x cc

bui iu tr u tin bng cch dng h thng n chiu laser(gammagraphies).

+ Trong cc bui iu tr tip theo k thut vin tip tc thc hin iu tr theo k

hoch

3. Theo di lm sng

Theo di bnh nhn trong sut qu trnh iu tr tia x l cng vic ca bc s tia x. Khi

bt u khm v iu tr ln u bc s tia x phi gii thch cho bnh nhn phng thc iu tr

v cc tc dng ph c th gp. Lo lng,bt an v trm cm nn c xem xt v iu tr, nhng

trng hp th trng km phi cho nhp vin theo di v nn c ch v sinh, dinh dng

hp l. Nn theo di u ng trng lng ca bnh nhn. Theo di chnh xc kch thc ca

khi u nh gi hiu qu ca iu tr.

Nn c k hoch hi chn bnh nhn hng tun nh gi li p ng ca bnh nhn vi

iu tr (trng lng, th trng chung, cc c tnh v h to mu trong x tr), cc phn ng ti

ch. Bc s x tr cng phi nh gi v p ng ca khi u cng nh cc yu t tm l lo lng

ca bnh nhn.
15

Ngng iu tr tia x trong trng hp bnh nhn khng chu ng c.

Sau khi hon tt iu tr tia x, phi lm bn tng trnh chi tit v liu iu tr, k thut

iu tr s dng v p ng ca bnh nhn, bn tng trnh c gi n cc thy thuc iu

tr c lin quan v theo di.

VIII. IU TR KT HP

iu tr tia x c th kt hp vi phu thut, ho cht hoc iu tr ni tit.

iu tr tia x n thun: Ngoi tr mt s trng hp iu tr tia x triu chng, iu tr

tia x n thun c th thc hin mt s loi ung th: ung th u c, ung th tin lit tuyn,

ung th c t cung.ung th ng hu mn hoc bnh Hodgkin.

Kt hp phu thut v x tr: thng c thc hin khi ung th ang cn giai on ti

ch v ti vng.

X tr hu phu: mc ch trnh nguy c ti pht ti ch, thc hin sau khi vt thng

lin so, thng khong 1 thng sau phu thut. V d x tr vo v sau m ct 1/4 v, x tr vo

vng c sau m ung th u c.

X tr tin phu: mc ch ca x tr tin phu l gim th tch ca khi u, bin khi u

khng ct c tr thnh khi u ct b c. Khong chng 2 thng sau x tr, t chc x sau x

tr gim nhiu thun li hn cho phu thut. V d nh x tr tin phu trong ung th trc trng,c

t cung.

Kt hp x tr v ho tr: nhn chung ho tr c ch nh khi khi u c kh nng cho di

cn cao. Ho tr cn c ch nh lm gim th tch khi u i vi nhng khi u nhy cm

vi ho tr trc khi phu thut hoc tia x.

Kt hp ho tr v x tr cng lm gia tng c tnh ca c 2 phng php iu tr: c

tnh trn h to mu, c tnh trn tim mch, c tnh trn phi.
16

Nhng phc iu tr mi c thc hin ci thin ti pht ti ch v trnh phu

thut ct b rng ri:

- Kt hp ho tr v x tr trong ung th thc qun.

- Kt hp x tr ngoi, x tr p st v ho tr i vi ung th c t cung giai on

mun trnh ct b rng ri vng chu.

- Kt hp x tr v ho tr trong ung th bng quang trnh ct bng quang.

- Kt hp x tr v ho tr trong ung th thanh qun sm bo tn ging ni.

X tr ton thn: X tr ton thn c ch nh chng thi loi mnh ghp trong ghp

tu xng i vi nhng bnh nhn iu tr ho cht liu cao trong bnh bch cu cp. Bnh

nhn nhn 1 liu 8Gy (liu gy cht ngi nu bnh nhn khng c ghp tu kp thi). Liu tia

x ny cho php ph hu cc t bo tu gy thi loi mnh ghp.

IX. X TR P ST

Nguyn tc c bn: x tr p st l s dng ngun phng x t trong khi u pht x.

Nh vy khi u s nhn liu tia x cao nht v liu s gim nhanh ra t chc lnh chung quanh.

Ngun phng x s dng l cc ngun mm c th un nn c nh Iridium 192 hoc

Cesium 137 v k thut np ngun sau c c pht trin mt cch nhanh chng trong x

tr p st. Trc ht cc catheter rng c t vo bn trong khi u vi gy t ti ch hoc gy

m ton thn. V tr chnh xc ca catheter v s phn b v liu lng c kim tra cht ch,

sau tin hnh t ngun phng x vo trong catheter.

u im chnh ca x tr p st l kh nng a liu phng x ln cao trong mt th tch

rt nh v liu gim nhanh ra ngoi vi khng nh hng n t chc lnh chung quanh. iu ny

i hi cc bc s x tr c kinh nghim t mt cch chnh xc catheter vo khi u v tnh

ton chnh xc s phn b v liu lng.


17

Hnh: Dng c iu tr x trong

Cc phng php iu tr tia x p st

X tr p st xut liu thp: y l phng php iu tr x tr p st chun vi thi gian x

tr t 1 n 5 ngy vi sut liu thp (30-100cGy/gi). Liu im tip xc ca ngun l cao

nht nhng gim i mt cch nhanh chng (trong khong vi mm), nh vy cho php bo v cc

t chc lnh chung quanh.

Bnh nhn c gi li nm vi ngy trong phng tng c chn ch, c h thng che

chn bo v nhn vin y t trong qu trnh chm sc.

X tr p st sut liu cao: k thut ny s dng ngun gia tng hot phng x, nh vy

s gim thi gian tia x v gim thi gian bt ng bnh nhn.

Hnh: iu tr x p st ( Ung th c t cung )


18

Kt hp vi cc phng php iu tr khc: x tr p st ch l mt phn trong qu trnh

iu tr ung th. Thng thng x tr p st kt hp vi iu tr phu thut (i vi phn ln cc

ung th ph khoa), kt hp vi iu tr tia x ngoi (trong ung th ph khoa hoc ung th tin lit

tuyn) v mi y x tr p st cn kt hp vi ho tr.

X.IU TR BNG NG V PHNG X (Radioisotope Therapy)

iu tr tia x c th thc hin qua ng tim truyn hoc bng ng ung. V d nh

chuyn Metaiodobenzynguanidine (MIBG) iu tr neuroblastoma, hoc ung

Iode-131 iu tr ung th tuyn gip.

Nm 2002, c quan FDA ca Hoa k cho php s dng Ibritumomabtiuxetan (zevalin),

l mt khng th n dng khng CD20 kt hp vi phn t Yttrium-90. Nm 2003 FDA cho

php Tositumomab Iodine-131 (Bexxar) kt hp vi mt khng th n dng khng CD20.

Nhng thuc ny l nhng tc nhn u tin c gi l min dch phng x tr liu

(radioimmunotherapy), chng c cho php s dng iu tr bnh Non-Hodgkins lymphoma

khng p ng vi cc phng php iu tr khc

XI. CC PHN NG CA TIA X

iu tr tia x l phng php iu tr khng gy au. iu tr tia x triu chng vi liu

thp (v d iu tr tia x di cn xng ) thng rt t hoc khng gy ra triu chng g. iu tr

vi liu cao gy ra nhiu phn ng ph trong qu trnh iu tr . Phn ng xy ra trong thi gian

iu tr hoc 2-3 tun sau hon tt iu tr (phn ng ph cp tnh), trong nhiu thng hoc nhiu

nm sau iu tr (phn ng ph lu di), hoc phn ng ph xy ra sau khi iu tr tia x li (phn

ng ph tch ly). Tnh cht, mc trm trng v thi gian ko di ca phn ng ph ty thuc

vo c quan tip nhn tia x, vo phng php iu tr (loi tia x, liu lng, sut liu chiu, ha

tr ng thi ) v ph thuc vo bnh nhn.


19

Hu ht cc phn ng do tia x l c th d on c. Phn ng ph thng gii hn

nhng vng b chiu x. Mt trong nhng mc ch ca iu tr tia x hin i l lm gim phn

ng ph ti mc thp nht v gip bnh nhn hiu c v i mt vi nhng phn ng ph

khng th trnh khi .

Bnh nhn thng c c phn ng cp v mn tnh, tuy nhin thy thuc quan tm nhiu

hn n phn ng mn tnh bi v phn ng cp tnh gy ra kh chu cho ngi bnh nhng c

th iu tr khi hon ton, phn ng mn tnh gy tn thng t chc kh hi phc, ko di mn

tnh v tin trin nng thm.

C 2 gi thuyt c a ra gii thch cho cc thng tn mn tnh. Mt l thuyt cho

rng thng tn mn tnh gy ra do s ph hu cc vi mch mu trong qu trnh iu tr tia x,

trong khi gi thuyt khc cho rng thng tn mn tnh do s suy yu ca t bo mm sau x tr.

1. Phn ng cp tnh

Thng tn t bo biu m b mt (epithelial surfaces): cc t bo biu m b mt nh da,

khoang ming, vng hu hng, nim mc rut, nim mc ng tit niu. Mc thng tn ty

thuc vo s hi phc ca t bo biu m.

1.1.Da

Bt u tr nn mu hng v au sau vi tun iu tr v ko di sau khi kt thc iu tr

khong 1 tun v da c th b nt nhng thng hi phc nhanh chng. Phn ng da c khuynh

hng tr nn trm trng nhng vng c np gp ca da nh np gp di v ph n, sau

tai v cc im t.

1.2.Cc biu m lt

Nim mc khoang ming, hu hng, thc qun v rut c th b thng tn do tia x. Nu

tia x vo vng u c, au v vim lot vng khoang ming, hu hng thng xy ra. Nu trm
20

trng bnh nhn nut au, n ung km dn n suy kit. Mt mi v xy ra sm trong tun th 2

iu tr km theo kh ming.

- Phn thp ca rut gi c th b nh hng trc tip bi tia x do iu tr trc

tip vo vng hu mn trc trng, hoc b nhim x do iu tr tia x vo vng khung chu nh

tin lit tuyn, bng quang, c t cung .v.v. Triu chng c bit l au, bng chng, tiu chy

v nn ma.

1.3.Mu v c quan to mu

Biu hin lm sng l cc triu chng xut huyt, ph n,thiu mu. Gim lympho, bch

cu ht,tiu cu v hng cu. Xt nghim tu xng thy gim c 3 dng sm nht l dng hng

cu.

1.4.Sng ph

Sng n cc m mm c th gy ra nhiu triu chng trong qu trnh iu tr. Ph no l

bin chng thng xy ra trong khi iu tr tia x vo khi u no, hoc cc khi u di cn ln no,

c bit vi nhng trng hp c tng p lc s no trc . i vi cc khi u gy cht

hp gn hon ton khu knh (v d thc qun,h hng thanh qun, kh qun, ng mt, trc

trng), tia x c th gy ph n v tc nghn hon ton. C th phng bng cch phu thut

trc khi iu tr tia x hoc dng steroids trong qu trnh iu tr tia x chng ph n.

1.5.V sinh

Bung trng v tinh hon rt nhy cm vi tia x, chng khng th to ra c giao t sau

khi hp th cc liu iu tr tia x thng thng, do cn che chn tt khi iu tr tia x vo

vng chu.

1.6.Mt mi ton thn


21

2. Phn ng mun

Cc phn ng mun lin quan n v tr, liu iu tr, th tch chiu x v thi gian chiu

x. Cc phng php iu tr khc nh l phu thut, ho cht lm trm trng thm bnh lin

quan n x tr

2.1. X ha

M b chiu x c xu hng tr nn t n hi thng do qu trnh so ha lan ta.Tia x

liu cao vo vng mt c gy x ho lm hn ch vn ng, gy kht hm n ung kh khn.

2.2. Rng tc

Rng tc thng xy ra nhng bnh nhn x tr vo no. Khng ging nh rng tc

trong ha tr, rng tc do x tr kh phc hi v thng ch gii hn vng b chiu x.

2.3.Kh cc tuyn tit

Tuyn nc bt v tuyn l chu c liu khong 30Gy trong phn liu 2Gy mi ngy.

Trong iu tr x tr ung th u mt c thng s dng liu cao hn nhiu do thng gy tn

thng tuyn nc bt v tuyn l gy kh ming (xerostomia) v kh mt (xerophthalmia) lm

nh hng trm trng cht lng sng ca bnh nhn. Cc tuyn m hi cng ngng hot ng

gy kh da v kh vng m o khi tia x vo vng chu.

2.4. Nghn cc h thng bch huyt di da gy ph bch huyt, c th kt hp vi cc giai on

vim qung (erysipelas).

2.5 Suy nhc

Suy nhc l triu chng thng thng ca iu tr tia x v c th ko di vi thng n

vi nm . Thiu nng lng, gim cc hot ng v lun lun cm thy mt l cc triu chng

thng xuyn.
22

2.7. Ung th

Tia x c th gy ra ung th, v ung th th hai bt gp mt s t bnh nhn sau iu

tr tia x.

2.8. Phn ng ph do tch ly liu (Cumulative side effects): phn ng phdo tch ly liu khng

nn nhm ln vi phn ng mun. Phn ng ph do tch ly liu s bin mt trong thi gian ngn

cn phn ng mun c biu hin lu di. Tia x li nhng trng hp ny cn ang tranh ci.

2.9.Phn ng v sinh th

Gim tui th, c thu tinh th, tn sut xut hin bnh ung th cao hn l ung th mu,

ung th da, ung th xng, ung th phi.

2.10. Phn ng v di truyn

Tng tn sut xut hin cc t bin v di truyn, d tt bm sinh, qui thai. Hiu ng ny

cn gi l hiu ng ngu nhin do bn cht ngu nhin ca n. Hiu ng ny xy ra trong ton b

di liu

CU HI KIM TRA NH GI

1. Nm c nguyn l v cc nguyn tc iu tr tia x.

2. Hiu r ch nh iu tr tia x trong ung th.

3. Nm c cc tai bin trong x tr v bin php x tr.


23

TI LIU THAM KHO.

1. Nguyn B c, Nguyn Chn Hng, 2002. Cng tc phng chng ung th Vit Nam v vai

tr ca ghi nhn ung th trong cng tc phng chng ung th. Ti liu tp hun ghi nhn ung th

2. Phm Thy Lin, 1999Tnh hnh ung th Vit Nam, nh xut bn Nng.

3. Oxford Handbook of Oncology 2002, Epidermiology of cancer, pages 3-11.


1

Chng XI
HA TR UNG TH
Mc tiu hc tp

1. K c mc p ng vi ha tr ca mt s loi ung th.

2. Nu c c ch ca ha tr ung th.

3. K c cc c tnh ca ha tr ung th.

I. I CNG

Ha tr ung th l mt trong cc bin php iu tr ung th mang tnh cht ton thn.

Bn cnh cc phng php iu tr ti ch-ti vng nh phu thut v x tr, cc bin php

iu tr ton thn ngy cng c nhng ng gp quan trng trong iu tr v chm sc bnh

nhn ung th.

Ha tr ung th thng c hiu nh l phng php iu tr ung th bng cc thuc

ha hc gy c t bo (cytotoxic drugs) phn bit vi iu tr ni tit (hormonotherapy)

dng cc tc nhn ni tit v iu tr sinh hc (biologic therapy) dng cc tc nhn lm bin

i p ng sinh hc (biologic modulators). Thc ra s phn nh trn ch c tnh cht tng

i v hiu qu ca tt c cc bin php iu tr ton thn trn u thng qua c ch tc ng

cui cng l lm thay i p ng sinh hc ca c th theo hng chng ung th. Hn na, tt

c cc tc nhn iu tr ton thn (thuc gy c t bo, ni tit hay min dch, sinh hc)

u c bn cht ha hc. Do vy ngi ta thng pht trin khi nim ha tr ung th nh l

bin php iu tr ton thn bng cc thuc ha hc, cu thnh mt ni dung rt quan trng

ca ung th hc ni khoa.

II. VAI TR CA HA TR I VI CC LOI UNG TH

Vai tr ca ha tr khc nhau theo tng loi ung th v theo tng tnh hung lm sng

c th. Tuy vy ngi ta thng chia thnh cc nhm theo mc p ng vi ho tr:


2

Nhm ung th c th iu tr khi bng ho tr

+Bnh bch cu lymph cp tr em

+U lymph Burkitt

+Ung th nhau thai

+Ung th t bo mm tinh hon

+Bnh Hodgkin v mt s u lymph c khng Hodgkin c m hc thp

hoc trung gian

+ U Wilms

+ Ung th t bo mm tinh hon

Nhm ung th ho cht c kh nng ko di thi gian sng thm cho ngi bnh

+ Ung th biu m tuyn v

+ Bnh bch cu lymph mn

+ Mt s u lymph c tnh khng Hodgkin

+ Ung th biu m bung trng

+ Ung th phi t bo nh

+ U qui tinh hon

+ Ung th vng u mt c

+ Bnh bch cu tu cp

Cc loi ung th ha tr c vai tr ci thin thi gian sng thm

+ Sarcom xng

+ a u tu

+ Ung th phn mm

+ Ung th d dy
3

+ Ung th bng quang

+ Ung th tin lit tuyn

+ Ung th phi khng phi t bo nh

+ Ung th phi t bo nh

Cc loi ung th t nhy cm vi ha cht

+ Ung th i trc trng

+ Melanome c

+ Ung th ty

+ Ung th thn

III. C CH CA HA TR UNG TH

hiu r c ch ca iu tr ha cht chng ung th, chng ta cn nm mt s khi

nim v s pht trin ca t bo v tc ng ca thuc ln cc t bo ca khi u sau y:

1. Chu k t bo

Tng hp DNA khng din ra lin tc m gin on t pha phn bo (mitosis) n k

phn bo khc. Thi gian gia 2 ln phn bo c chia thnh mt s giai on.

Bao gm 4 giai on hay 4 pha.

Pha G1: Thi gian t lc kt thc phn bo n khi bt u pha S. Giai on

ny t bo tp trung chun b tng hp RNA v cc protein chc nng c lin quan.

Pha S: giai on tng hp DNA

Pha G2: khong thi gian ngn nhn t bo chun b cho s phn bo.

Pha M: giai on phn chia t bo

Pha G0 gm cc t bo khng tham gia chu k t bo. y l cc t bo khng

p ng vi cc tn hiu khi xng vic tng hp DNA m cc t bo pha G1 vn c. Tuy


4

vy cc t bo pha G0 vn tng hp RNA v cc protein chc nng, vn duy tr chc nng

ca t bo bit ha. Cc t bo pha G0 cn l ngun d tr v sn sng i vo chu k t bo,

tham gia phn chia ti lp, gia tng dn s ca khi ung th.

Hnh 1. Cc giai on phn bo-s khng ng b dn s t bo

2. ng hc ca t bo

Khi u thng khng thun nht m c to bi hn hp t bo ti cc giai on

khc nhau. C ba nhm c m t:

Cc t bo tham gia vo cc giai on phn chia tc l nhm t bo ang trong chu k

t bo.

Cc t bo c kh nng tham gia vo cc giai on phn chia nhng cha tham gia

phn chia gi l cc t bo pha G0.

Cc t bo c loi ra sau mi chu k t bo v khng th quay tr li chu k t bo

gi l cc t bo cht t nhin.

S lng t bo thuc mt trong ba nhm trn thay i tu tng khi u, tng loi bnh

ung th v tng c th ngi bnh.


5

3. Thi gian nhn i

Thi gian nhn i ca ung th l thi gian cn cho mt khi u tng gp i s lng

t bo. Nghin cu invitro cho thy thi gian ny dao ng t 15 gi cho n 72 gi.

U Thi gian nhn i (ngy)

U lymph Burkitt 1.0

Ung th nhau thai 1.5

Bnh bch cu cp th lymph 3-4

Hodgkin 3-4

U qui tinh hon 5-6

Ung th v 60

Ung th i trng 80

Ung th phi khng phi t bo nh 100

4. Khi u ln

Lm hn ch kt qu ho tr bi v:

- Mt s lng ln t bo thi k G0

- H mao mch nui dng u khng ng nht, mt s vng thiu mu nui

dng hoc hoi t nn thuc ho cht kh vo.

- Mt s lng t bo i hi phi iu tr nhiu t, hnh thnh s khng

thuc.

Chnh v cc nguyn nhn trn, nn trong mt s trng hp nh ung th bung trng

ngi ta tin hnh phu thut cng ph khi u (debulking surgery) lm tng nhy cm ca

u cn li vi ho tr.
6

5. Thi gian iu tr

Hnh 2: Mi lin quan gia s t bo khi ung th v cc t ha tr

Da vo s trn chng ta nhn thy mi mt chu k ha tr s tiu dit s l ng

khng i tng s t bo ung th ch khng tiu dit mt s lng tuyt i t bo. Chnh v

vy ha tr phi c thc hin qua nhiu t gim dn dn s t bo ung th. Kh nng

tiu dit ton b t bo ung th bng ha tr l mt iu rt kh thc hin v bn cnh s tch

t c tnh khi ha lu di cn c hin tng khng thuc ca t bo bu. Tnh trng bnh n

nh lu di trong nhiu trng hp l do vai tr min dch chng ung th ca c th ngi

bnh.

6. S khng thuc

C ch nh sau:

+ Dng thuc khng liu

+ Gim hot tnh ca tng loi thuc

+ Gim s cung cp cc cht chuyn ha.

+ Vy gim thiu s khng thuc cn chon la thuc da theo nguyn tc

sau:
7

+ Ch s dng thuc khi bit c tc dng vi loi t bo

+ Dng cc loi thuc c cc c ch khc nhau ln cc giai on khc nhau ca

s phn chia t bo

+ Liu lng thuc khng ging nhau

+ C tc dng hip ng chng ung th

III. PHN NHM THUC CHNG UNG TH

1. Nhm chng chuyn ho

Tc ng vo qu trnh chuyn ho cc cht pyrimidine v purine. V d 1. 5 Fluoro-

Uracile (5FU) c ch sinh tng hp vng purine, c ch methyl ho axt deoxyurydylic thnh

axit thymidylic; 2. methotrexate c ch men kh dihydrofolate reductase cn thit cho vic

to cc folate kh vn l cc gc methyl trong tng hp thymidine

- Methotrexate - Cytosine arabinos

- 6 Mercaptopurine - Gemcutabine

- 5 Fluorouracil

2. Nhm Alkyl ho, mutard nit

Cc nhm alkyl c trong cu trc phn t s gn vo cu trc i in t trong DNA to

ra cc lin kt cho gia 2 chui DNA v cc lin kt ngang gia cc baz nit gn nhau lm

c ch hot ng ca DNA.

- Chlorambucine - Cisplatine

- Mechlorethamine - Dacarbazine

- Cyclophosphamide

3. Nhm cc sn phm t nhin (cc khng sinh chng bu)

Nhm ny gy cn tr qu trnh sao chp axit ribonucleic (RNA) t lm ngng tr

tng hp protein.
8

- Adriamycine - Actinomycine D

- Daunorubicine - Mitomycine Cvv

4. Nhm cc alkaloid thc vt

Tc ng theo nhiu c ch:

- nh hng hot ng ca thoi v sc trong qu trnh phn bo (cc vinca alkaloids,

nhm taxane)

- c ch enzyme topoiomerase I v II cn thit cho vic tho xon ca DNA trong qu

trnh sao chp.

- Vincristine - Etoposide

- Vinblastine - Paclitaxel, docetaxel (nhm taxane)

5. Nhm cc thuc khc

Hot ng kiu enzyme thu phn protein (L-asparaginase, Hydrourea...)

Cn ch rng c ch tc ng ca cc ho cht chng ung th l khng c tnh c

hiu. Ho cht cng nh hng n t bo v t chc m bnh thng nn thng gy ra cc

tc dng ph.

Hin nay ngi ta v ang nghin cu tm ra cc loi thuc c tnh c hiu cao

do c c ch chn lc hn da vo s tin b ca sinh hc ung th m c th l gen sinh ung

th v c ch hot ng ca n.

6. Cc phng php ha tr ung th khc

Ha cht iu tr di cn xng : Nhm Diphosphonate : pamidronate, zoledronic

acid

iu tr min dich :

iu tr min dch th ng khng c hiu: interferon, interleukin

iu tr min dch ch ng khng c hiu : vaccine BCG bm vo bng quang.


9

Liu php iu tr nhm trng ch phn t : L phng php iu tr mi bao gm

Cc khng th n dng :

Trastuzumab (Herceptin)

Rituximab (Mabthera, Rituxan)

Alemtuzumab (Mabcampath)

Cetuximab (Erbitux)

Cc phn t nh hot tnh :

Imatinib mesylate (Gliveec)

Gefitinib (Iressa)

Erlotinib (Tarceva)

Cc cht chng tn to mch mu nui khi u :

Bevacizumab (Avastin)

Thalidomide

Cc cht chng proteasome :

Bortezomide (Velcade)

IV. CC CH NH HA TR UNG TH

Cc ch nh chnh bao gm:

Ha tr gy p ng: Ch nh cho cc ung th giai on tin xa

Ha tr h tr sau iu tr ti ch v ti vng cc ung th giai on sm

Ha tr tn h tr trc khi iu tr ti ch v ti vng cc ung th giai on sm

Ha tr ti ch nhm lm tng nng thuc c hiu qu ti v tr tn thng bng

nhiu k thut nh bm thuc vo cc xoang hc ca c th, bm thuc vo ng mch


10

V. C TNH CA HA TR

Ha tr gy ra nhiu c tnh v c phn thnh 2 nhm chnh :

c tnh cp :

c tnh mun :

Cc thuc ha tr ung th u gy nn nhng tc dng phu bn cnh hiu qu mong

i l c ch tng trng t bo ung th. Cc t bo, t chc ca c th c tc tng trng

nhanh nh nim mc ng tiu ha, h to huyt, t bo lp y biu m, t bo sinh

dcthng c biu hin c tnh ha tr r rang nht.

c tnh ca ha tr rt a dng v c phn theo mc nng t I n IV hoc theo

h c quan. C th phn loi c tnh ha tr theo thi im xy ra nh di y:

Phn ng tc thi: sc phn v rt him xy ra. Mt vi lai thuc nh paclitaxel hoc

cc khng th n dng nh rituximabc th gy phn ng sc phn v nn cn phi iu

tr d phng trc v theo di cn thn trong khi s dng.

Cc phn ng sm: Xy ra trong vng mt vi ngy sau ha tr

Bun nn v nn ma

Mt mi, st, phn ng gi cm

Phn ng mun sau vi ngy n vi thng sau ha tr

Gim sinh tu: Gim bch cu, thiu mu, gim tiu cu

Ri lon tiu ha: au bung, chn n, tiu chy, to bn

H lng tc mng: rng tc, xam da, thay i mu sc mng

H thn kinh: D cm u chi, gim thnh lc

H sinh dc: Ri lon kinh nguyt, v kinh, v sinh

Qui thai
11

Cc phn ng mun: thng sau nhiu nm

V sinh

t bin di truyn

Sinh ung th th hai

Suy tim

X phi

Ngoi cc tc dng ph thng gp nh bun nn, nn ma, rng tc, suy tu mi

thuc ha tr c th c cc tc dng ph chuyn bit nn cn phi ch khi phi hp cc

thuc vi nhau. Thng ngi ta thng trnh phi hp cc thuc c cng c tnh v trnh

s dng cc thuc vt qu liu tch ly ti a cho php trnh cc c tnh nng khng hi

phc c.

VI. KT LUN

Ha tr l phng php iu tr ung th mang tnh cht ton thn. Nhng tin b vt

bc trong nhng thp nin va qua gp phn khng nh v nng cao vai tr ca ha tr ung

th. Cc tin b trong lnh vc sinh hc ung th v ang hon thin phng php iu tr

ny vi cc thuc mi c c ch tc ng mang tnh c hiu hn, cc phng php nng

hu hiu hn.

CU HI KIM TRA NH GI

1. K cc mc p ng vi ha tr ca mt s loi ung th ?

2. Nu c ch ca ha tr ung th ?

3. Nu cc thng gp c tnh ca ha tr ung th ?


12

TI LIU THAM KHO

1. Nguyn B c. 2003. Ha cht iu tr bnh ung th. Nh xut bn Y hc. Trang 11-56,
288-318

2. Nguyn Chn Hng. 2004. Ung bu hc ni khoa. Nh xut bn Y hc. Trang 111-146.

3. Richard R. Love.1995. Cm nang ung bu hc lm sng (Ti liu dch t Manual of


Clinical Oncology). Trang: 289-320. Nh xut bn Y hc Tp HCM.

4. David S. Fischer, M Tish Knobf, Henry J. Durivage, Nancy J. Beaulieu. 2003. The cancer
chemotherapy handbook. pp 1-15, 37-48. 479-511. Mosby press.

5. Jim Cassidy, Donald Bissett, Roy A J Spence OBE. 2002. Oxford handbook of oncology.
pp 135-180. Oxford press.
1

Chng XII

IU TR GIM AU TRONG UNG TH

Mc tiu hc tp

1. Gip sinh vin nh gi c mc au trong ung th.


2. S dng cc thuc gim au theo tiu chun quc t
I. I CNG

Bnh nhn ung th cn c gim au tt c cc giai on bnh ca h. Nhiu nghin

cu chng t rng khong 75% bnh nhn ung th giai on mun u c au mc

trung bnh hoc au d di.

Vit Nam c khong 79% bnh nhn ung th c au k t lc c chn on. Nhiu

tc gi cho rng au bnh nhn ung th khng c nh gi ng mc bi nhiu l do:

+ Thy thuc khng nh gi ng mc au ca bnh nhn.

+ Thy thuc nghi ng v cm gic au ca bnh nhn.

+ Bnh nhn khng bo s au n ca h v s lm phin thy thuc hay nu c

bo th khng c x tr g hoc i khi s s dng thuc gim au.

Tt c bnh nhn phi c iu tr khi c xut hin au lm gim s au n v ci

thin cht lng cuc sng tt c cc giai on trong qu trnh bnh tt ca h.

Thuc iu tr au gm:

+ Loi b hon ton cn au hoc t nht cng lm gim mc trm trng ca

cn

+ au ti mt mc c th chu ng c.
2

+ Phng nga cn au ti pht

+ Lm gim au bnh nhn c th thc hin c cc sinh hot hng ngy.

iu tr gim au ty thuc vo p ng ca tng c th vi nhng phng php nh:

iu tr bng thuc, gy t, phu thut thn kinh, tm l hc. Song bi ny ch yu tp trung vo

iu tr bng thuc bi v trong lnh vc ny c s hiu bit y v kinh nghim lm sng

v phng hng iu tr chung cho tt c bnh nhn ung th c au.

Cc th nghim cho thy rng thuc c hiu qu trong phn ln bnh nhn, nu n

c s dng chnh xc: ng thuc, ng liu vo ng giai on.

II. VI NT LCH S

Lch s pht trin ca iu tr triu chng bt u t th k 18

Baptiste Godinot thnh lp vin ung th u tin, nhn iu tr nhng khi u hoi t, thi

ra

Nm 1842 Jeanne Garnier, mt qu ph tr thnh lp hospice cng hin cuc i ca

h cho nhng bnh nhn khng th iu tr c.

Quan im chm sc triu chng hin i n t Cicely Saunders, b thnh lp

Christopher Hospice chm sc cho nhng bnh nhn ngho ang hp hi. B l ngi u tin s

dng Morphin iu tr au cho bnh nhn ung th giai on cui.

Elisabeth Kuble- Ross, thy thuc thy s sng Chicago, b nghin cu cc bc ca

qu trnh hp hi v ku gi mi ngi gip h.

Pro. Maurice Abiven l ngi u tin a chng trnh ging dy chm sc triu chng

vo cc trng i hc.
3

Cicely Saunders Elisabeth Kuble-Ross Pro. Maurice Abiven

III. CC NGUYN NHN GY AU

au nhng bnh ung th c th l do:

Gy nn bi chnh bn thn ung th (rt ph bin). Bn thn ung th gy au do cc c

ch :

+ Xm ln ti t chc phn mm.

+ Thm nhim ti ni tng.

+ Thm nhim ti xng.

+ Chn p thn kinh.

+ Tn thng thn kinh.

+ Tng p lc ni s.

Lin quan ti ung th: v d nh co c, sng n bch mch, to bn, vim lot do nm

lu). M b thng tn do do bi nhim, do thiu mu cc b...


4

Lin quan ti iu tr ung th: v d nh au do so mn tnh sau phu thut, vim nim

mc do iu tr bng ha cht.

Gy ra bi mt ri lon ng thi: v d nh thoi ha ct sng, vim xng khp.

Nhiu bnh nhn ung th giai on mun, au nhiu do s phi hp ng thi nhiu

nguyn nhn trn.

IV. NH GI V PHN LOI AU DO UNG TH

1. nh gi au

L mt bc quan trng c tnh cht quyt nh trong kim sot au do ung th. Phi

khm ton din, cn tm hiu thm c bnh khc cng i km vi ung th hay khng, phi nh

gi chc nng gan thn, theo di nh hng ca thuc gim au ln s hp thu, chuyn ha v bi

tit. Phim X quang v CT-Scanner v cc vng lin quan v x hnh xng cng cn thit so

snh vi cc kt qu khm trc y theo di din bin bnh v d on, tin lng bnh.

Khai thc bnh s ca cn au

Thi gian

- au bt u t khi no?

- Cn au ko di bao lu

- au xut hin thng xuyn hay au tng cn

V tr

- V tr au au, c th ch chnh xc v tr au

- au c lan i u khng?
5

Tnh cht cn au

- Bo bnh nhn m t cn au. au ging nh g: au nh kin b, nng rt, au

nh tn bn, au nh dao m.

- C gng phn bit au do cm gic v au do thn kinh

- Yu t lm du hay gy au: iu g lm du au hay au tng ln.

- Mc trm trng : au n mc no? Thng p dng thang im t 0-10.

0 : khng au v 10 l au tt bc

bnh nhn t chn im au ca mnh sau khi c hng dn. V d au

5/10 hoc 7/10 .v.v.

Thang im au:Thang im au dng nh gi mc trm trng ca triu chng

au. Thang im au gip bnh nhn m t mc trm trng cn au ca h vi thy thuc v

thang im au cn gip thy thuc trao i thng tin v kinh nghim iu tr au vi cc ng

nghip.

Tr em c th dng loi bng im c hnh nh d hiu hn.

V. PHN LOI AU DO UNG TH

1. au do cm gic

L loi au thng gp nht bt u t cc th th nhn cm gic au thn kinh ngoi

bin khi n b p, cng, ko hay b kch thch bi cc cht trung gian ha hc nh

prostaglandin phng thch t t chc vim (th d: mt ung th xm ln vo m mm, u lm

cng thy gan, ph hy xng).

au do cm gic thng chia thnh cc dng nh sau :


6

+ au nng (v d : try xc, si lot da, vim si lot da nim mc).

+ au su: au xng, khp.

+ au ni tng: bng, tng rng b kch thch do di cn, do nghn, sng hoc b

vim nhim do nhiu nguyn nhn khc nhau. au ny thng khng khu tr v c cm gic nh

b chn p.

2. au do thn kinh

au xut pht t chnh cc si thn kinh khi b kch thch bi p hay xm ln v d :

Ung th xm ln vo m ri thn kinh cnh tay.

Chn on bng cch :

+ Tm yu t bnh l c th gy tn thng hay kch thch cc trc v si thn

kinh.

+ Kim tra cc triu chng ca dy thn kinh: t tay, thay i cm gic, yu c

.v.v...

+ iu tr bng thuc gim au thng thng t p ng.

Hai dng au ny i hi iu tr vi cc loi thuc khc nhau. au do cm gic lun p

ng vi cc thuc gim au, bao gm thuc c ngun gc opioids. au thn kinh c th gim au

mt phn vi thuc v c ngun gc opioids v cn cho thm cc thuc n nh mng t bo thn

kinh v thuc c nh hng ln cht dn truyn (th d : thuc chng trm cm v thuc ng

kinh).
7

VI. KHM LM SNG

Khm lm sng mt cch t m ton c th v h thng cc c quan s gip pht hin ra

cc nguyn nhn gy au. C gng trnh gy kh chu, au n cho bnh nhn khi thm khm.

- V d nh khi t ngi dy s lm bnh nhn au n th thm khm 2 trng phi pha

sau lng bng ng nghe l khng cn thit.

- Khi cn au cn tr cc hot ng bnh thng, nn thc hin thm khm h thn kinh

mt cch h thng.

Cc xt nghim cn lm sng v chn on hnh nh

Cc xt nghim cn lm sng gip chn on c nguyn nhn gy au:

- Chp Xquang thng v chp ct lp vi tnh c th pht hin c khi u, gy

xng, chn p thn kinh hoc nhng nguyn nhn gy au khc.

- Chp x hnh xng pht hin ra au do di cn xng.

- Chp PET-Scan pht hin di cn.

- Sinh thit hoc xt nghim t bo hc c th pht hin u c tnh hoc vim.

- Xt nghim mu v xt nghim vi khun c th pht hin ra nguyn nhn nhim

trng.

- Xt nghim huyt thanh c th pht hin ra bnh thp khp, bnh t min.v.v.
8

VII. CCH DNG THUC GIM AU

1. Nguyn tc dng thuc gim au

- Theo ng ung : Dng n gin, d dng nht ngoi tr trng hp bnh nhn khng

th ung c hoc cn au qu trm trng phi cn tim hoc chuyn c tc dng gim au

nhanh.

- Theo bc thang: bc u tin l dng thuc khng c Opioide, nu au khng gim th

dng Opioide nh ri n mnh (morphin).

- Theo gi: khng ch n khi bnh nhn au mt cch chnh xc, nn cho thuc gim

au u n liu k tip c tc dng trc khi cn au xy ra.

- Theo tng c th: khng c liu chun cho nhng thuc Opioide, liu ng l liu c tc

dng gim au cho bnh nhn.

- Nguyn tc chung: ngn chn au tt hn l iu tr au.

2. Bc thang gim au

T chc Y t Th gii a ra khi nim bc thang gim au nh l mt cch khuyn khch

vic s dng thch hp cc Opioide gim au cc quc gia t s dng loi thuc ny. Bng ny

nhn mnh trong cc cn au d di cn cho thuc gim au mnh (Th d : cc loi thuc

Opioides) v khng gii hn liu ti a. Liu hp l l liu mang li hiu qu gim au m khng

c ri lon no do tc dng ph ca thuc. Thuc Opioides l mt thut ng dng ch cc

OPIATES c ngun gc t nhin nh Morphin v loi Narcotic tng hp nh Methadone.


9

BC III au tt bc Morphin, Pethidine, Oxycodone

BC II au trung bnh Codeine, Tramadol, NSAIDS

BC I au nh Paracetamol, Aspirine, NSAIDS

3. Cc thuc gim au

iu tr cn au nh (bc I theo bc thang ca WHO):

Dng cc thuc gim au khng c opioid, c th kt hp cc thuc gim au khc nu

nguyn nhn gy au do thn kinh.


10

3.1.Cc thuc Non-opioid

Thuc khng vim khng cha Steroid (NSAIDS) c nhiu loi, trong chm sc lm du

thng s dng.

+ Ibuprofen 400 mg-800 mg ngy 3 ln, liu ti a khng qu 2400mg/ngy.

+ Naproxen 250 mg-500 mg ngy 2 ln hoc ta dc 500 mg hay loi phng

thch chm 1000 mg.

+ Diclofenac 25 mg-75mg/mg ngy 2 ln, liu ti a 200mg/ngy

+ Indomethacin 25 mg-50 mg ngy 3 ln.

+Acetaminophen (paracetamol) 500-1000mg ngy 4 ln, ti a khng qu

4000mg/24 gi

y l cc thuc ph tr tt gim au km vi gim vim, c bit l au lin quan n

xng. Cc thuc Nsaids u kch thch d dy. Do nn ung sau khi n v ung km cc

thuc khng th th H2 (th d: Ranitidine 150 mg-2 ln/ngy hay trc khi ng) hoc Sucralfate

1g - 4 ln/ngy c th bo v nim mc d dy, thn trng i vi nhng ngi suy chc nng

gan thn, cc bnh l v h to mu.

iu tr cn au trung bnh ( Bc II theo thang im ca WHO)

S dng cc thuc opioid nh:

+ Efferalgan codein (zandol) phi hp vi codein (30 mg codein + 500 mg

Paracetamol)
11

+ Codein photphate vin 30 mg l 1 loi thuc phin nh, c tc dng hip ng

gim au cng vi Aspirin hay Paracetamol, dng 60 mg/4-6 gi, liu ti a 360mg/ngy, d gy

to bn nn thng xuyn dng km theo thuc nhun trng.

+ Dextro propoxyphene thng phi hp vi Paracetamol (Dextro Propoxyphene

30 mg + paractamol 400 mg) c dng cho cn au va phi, c tc dng gim au tt.

+ Tramadol: l loi opiod tng hp, c tc dng gim au thn kinh trung ng,

dng ng ung c hiu qu, Tramadol mnh gp 2 ln codein vin 50 mg, t gy bn.

iu tr cn au tt bc

S dng cc thuc pioid mnh

Trong trng hp cng cn au trm trng s dng cc thuc gim au bc I v

bc II khng hiu qu th s dng cc thuc opioid mnh (nh Morphin), c th kt hp

vi cc thuc Non-steroid hoc cc thuc gim au thn kinh nu nguyn nhn gy au do thn

kinh.

+ Morphin sulfat

Liu ung: Bt u liu 5mg, nh gi li sau 60 pht. Nu cn au vn cn

trm trng, tng liu ln hng gi n khi c hiu lc gim au, cho liu lng ny mi 4 gi/ln.

C th gia tng liu ln 50% hoc 100% nu cn au vn cn dai dng.

+ Morphin phng thch chm c kim sot (Skennan), phng thch Morphin

t t trong mt thi gian di v cho mt nng n nh vi liu lng u n. Skenan c liu

10 mg, 30 mg, 60 mg. Skenan LP 2ln/ngy ung hoc bm qua sonde d dy. Vin thuc phng

thch chm t gy nn i so vi tim v ko di thi gian lm gim au sut m. Thng cho 1

liu t 8-12 gi l an ton.


12

Trong trng hp s dng cc thuc Opioids ung cng khng c tc dng na, iu

tr cn au mt cch hiu qu phi dng Morphin tim, c th s dng tim tnh mch hoc tim

di da. Vi liu lng nh c tim Morphin di da 2-5mg, nh gi hiu qu gim au sau

khi tim 20 pht v tng dn liu n khi bnh nhn ht au. Tip theo s chuyn thnh bc iu

tr gim au c liu lng trn, tim khong cch 4 gi/1ln.

Gi s liu bt u 5 mg, liu th hai 10 mg khng gim au nhiu, nhng vi liu 15 mg

Morphin tim di da 4 gi/1 ln, cn au c ct.

Tng s Morphin chch trong 24 gi: 15 mg x 6 = 90 mg.

Nu dng ng ung th nhn cho 3: 90 mg x 3 = 270 mg v liu tim tc dng gp 3 ln

liu ung khi dng lu di.

Dng Morphin thng gy bun nn v bn nn km theo thuc chng nn

(metoclopramide 10 mg) km ch n chng to bn hoc cc loi thuc nhun trng nh :

Coloxyl vi Senna 2 vin ti, Oxid Magne 5g, ngy 2 ln.

M sng hay hoang tng l mt tc dng ph thng xy ra khi cho Morphin nhng n

s nh i khi gim liu hoc sau khi dng 1 n 2 ngy. Nu vn cn nghim trng, c th cho

Morphin di da liu thp c th lm gim du hiu ny. Nn dng phi hp xen k vi cc

thuc khc nh Tylenol hoc Codein gia cc ln tim Morphin.

+Fentanyl dn trn da: Fentanyl mnh hn Morphin gp 50-100 ln. Fentanyl

thm qua da nn c th dng di dng dn. Loi Fentanyl dn ny cung cp 1 lng thuc chm

qua da ko di n 3 ngy.

Ch nh: Dng cho bnh nhn khng th ung thuc c do nn ma, kh nut, hoc

bnh nhn c ri lon chc nng ng rut.


13

C ch hot ng: Fentanyl sau khi dn trn da s khuych tn vo lp m di da v i

vo mu. Ming dn nn dn vo vng c lp m di da nh vng bng, vng ngc trn hoc

vng mng. Ming dn Fentanyl phi mt 12 gi mi c tc dng gim au, do trong 12 gi

u phi dng cc loi gim au khc khng ch cn au.

Chng ch nh:

+ Khng nn dng nhng bnh nhn suy mn khng c lp m di da.

+ Bnh nhn b st bi v s tng hp th thuc v gy ra ng c.

+ Bnh nhn ra m hi nhiu v ming dn s khng dnh.

+ Bnh nhn ngho khng c tin mua, nn dng morphin r hn.

Mt s tc dng ph hay gp nh vi Morphin

iu tr ct cn au

Bnh ung th thng tin trin theo thi gian lm cho ngng au ngy cng tng

ln, liu iu tr khng cn tc dng gim au, do ct cn au phi tng liu thuc gim

au. Liu tng thm thng khong 10% liu iu tr.

V d: Bnh nhn ang iu tr Morphin ung vi liu 10mg /4gi

-Tng liu trong ngy : 10mg x 6 = 60mg

-Liu tng ln : 10% x 60 mg = 6mg mi 4 gi

Liu tng ng

Liu tng ng thng dng chuyn i t mt opioid ny sang mt opioid

khc. Do s khc nhau v cu trc phn t ca mi loi opioid, bnh nhn t dung np vi thuc

mi nn thuc mi c chuyn i thng thp hn liu tnh ton 25-50%.


14

Bng 1 : Liu opioid tng ng

Thuc ng ung hoc ng trc Tim tnh mch hoc tim di

trng ( mg ) da (mg )

Morphin 30 10

Codein 200 120

Hydro-Morphon 7,5 7,5

Pethidin 300 75

Fentanyl 0,1 ( mcg )

Oxycodone 20

Hydrocone

Bng 2: Chuyn i t Morphin tim sang Fentanyl dn trn da

Morphin tim (mg/24 gi) Fentanyl dn ( mcg/gi)

18-35 25

36-59 50

60-83 75

84-107 100

108-131 125

132-156 150

Chuyn i t codein sang Morphin

V d: Bnh nhn ang dng Codein 60mg/4gi nhng bnh nhn khng au, khi

chuyn sang dng Morphin chng ta tnh liu chuyn i nh sau:


15

-Tnh liu s dng Codein trong 24 gi:

60mg Codein/4gi = 360mg Codein/24gi

H s chuyn i t Codein ung sang Morphin ung nh sau:

Liu Codein x 0,15 = Liu Morphin

Nh vy liu Morphin s dng s l:

Liu Morphin = 360mg Codein x 0,15 = 54mg Morphin/ngy hoc 9mg/4gi

Liu chuyn i c tng ln 25-50% nh vy liu Morphin s dng s l

15mg/4gi

iu tr au do thn kinh:

+ Amitriptilin : Bt u vi liu 10-25mg, mt ln trong ngy vo bui ti. Liu ti a

200mg/ngy. Qu liu e da ng c tim mch.

+ Gabapentin: Bt u vi liu 300mg vo bui ti, tng liu dn sau 3 ngy vi

300mg x 2 ln trong ngy, v 3 ngy k tip vi 300mg x 3 ln trong ngy. Liu ti a

khng vt qu 3600mg/ngy.

Ngng s dng Opioid:

iu tr opioid c th ngng li khi triu chng au c gii quyt. Nu bnh

nhn s dng opioid trn 2 tun th phi gim liu dn trc khi ngng hn trnh hi chng

dng thuc t ngt (Withdrawal syndrome). Hi chng ny biu hin st, lnh run, tot m hi,

bun nn v nn ma, au co tht bng, tiu chy, au c, mt ng, chy mi nc v tng huyt

p.
16

trnh hi chng ny, liu opioid nn gim dn trong 2-3 tun trc khi ngng

hn. Khi triu chng xy ra c th dng liu opioid cao hn liu iu tr trc mt t.

Cc thuc gim au khc :

Dng Steroide: Corticosteroid c tc dng lm gim tm thi cc phn ng quanh khi u,

gim sng v co ko, do lm gim p cc m mm quanh khi u. Bng cch gim phn ng

vim ca khi u, gim sn xut Cytokines v Prosraglandins, cc cht ny kch thch cc mt tn

cng dy thn kinh cm gic gy au. V vy, Steroid c gi tr i vi bt k khi u no.

- Dexamethasone 4-16 mg/ngy ung 1 ln.

- Predmisolone 25-100 mg/ngy nn dng vo bui sng.

Dexamethasone c tc dng khng vim mnh hn so vi Predmisolone, n t gi mui

v tc dng ko di hn.

-Anticholinergic (dng trong co tht c trn ng tiu ha): Scopolamine

butylbromide 10-20mg/6-8gi.

+ X tr : Rt c gi tr gim au cc m tn thng ti ch do khi u gy ra.

+ Ha tr liu : Gp phn chnh vo vic lm gim au nh tc dng trc tip ln khi u,

lm gim au kch thc ca khi u v phn ng vim chung quanh.

+ Th thut gy lit thn kinh: l bin php trit nht i vi cn au d di. Trc ht

l phong b thn kinh tm thi bng gy t ti ch. Sau nu c ch nh, mt s phng php

nh phu thut ct b, chch Phenol hay Alcohol hay hy thn kinh bng phng php ng kh

c dng.
17

CU HI KIM TRA NH GI

1. nh gi c mc au trong ung th ?

2. Cch s dng cc thuc gim au theo tiu chun quc t ?

TI LIU THAM KHO

I. TI LIU TING VIT

1. B Y t, Bnh vin K, 1999. Hng dn chn on v iu tr, NXB Y hc, trang 15-37.

2. i hc Y H Ni, 1999. Bi ging ung th hc, nh xut bn Y hc, trang 65-80.

3. UICC, 1995.Ung th hc lm sng, trang 225-317

II. TI LIU TING ANH

1. Jim Cassidy,2002. Oxford Handbook of Oncology 2002, Pages 83-189.

2. Vincent T. DeVita, 2001. Principles & Practice of Oncology, Pages 236-296.


1

Chng XIII

IU TR MT S TRIU CHNG THNG GP

TRONG UNG TH GIAI ON CUI

Mc tiu hc tp

1. M t c mt s triu chng, hi chng thng gp bnh nhn ung th giai on cui.

2. Gii thch c nguyn nhn v xut cc phng php iu tr ph hp.

I. I CNG

Chm sc bnh nhn ung th giai on cui dnh cho ngi bnh trc khi t trn

khong 3 thng, khi m bnh tin trin c tin lng xu, m s iu tr tch cc khng mang li

hiu qu g. Trong giai on ny bnh nhn bt u xut hin mt s triu chng do di cn ca

ung th lm cho bnh nhn au n kh chu.

Mc ch ca iu tr l lm gim bt cc triu chng, em li s thoi mi, d chu cho

ngi bnh.

II. NN V BUN NN

Nn v bun nn ko di l nhng triu chng gy kh chu v thng gp nht trong ung

th giai on cui. C th c nhiu nguyn nhn gy bun nn. Cc nguyn nhn thng gp :

- Do s dng mt s thuc chng ung th, morphin iu tr gim au.

- D dy chng hi, b chn p bi khi u hoc b kch thch.

- Tt rut, bnh l gan.

- Kch thch tm l gy nn.


2

iu tr nn khng nn ch dng mt loi thuc quen thuc m phi tm nguyn nhn

gy nn v la chn thuc iu tr cho ph hp.

S chn la thuc ty theo nguyn nhn

Nguyn nhn iu tr

Thuc NSAID Bt u s dng thuc chng nn km theo thuc Opioid

1-5-5 mg haloperidol 2-3 ln/ngy

5-10 mg prochlorperazine (stemetil) 2-3 ln/ngy

Thuc Opioids (60%) Thiethyperazine (torecan) 10 mg vin, ta dc hay tim 2

ln/ngy

Ha tr liu v x tr liu Ondansetron 4 mg- 2 ln/ngy

Domperidone (motilium) 10 mg - 3 ln/ngy

10 mg metoclopramide ln n 3 ln/ngy

Cyclixine 25 - 10 mg - 3 ln/ngy

Tng p lc ni s Dexamethasone 4-8 mg 2-3 ln/ngy

Prochlorperazine 5 - 25 mg 3 ln/ngy

Trng bng y hi (do tc dng Metoclopramide 10 mg 3 ln/ngy - Steroids

ph ca thuc hoc do suy gim Domperidone (motilium) 10 mg 3 ln/ngy

chc nng gan)


Cisapride (prepulsid) 5-10 mg 3 ln/ngy

Bn v to thnh cc phn Thuc nhun trng - nhiu loi.


3

Tc rut Nu tc rut thp, n ch t cht b (x) tt v tiu ha c.

Nu tc rut hi cao, nhn n, ngm nh v ung Haloperidol

1,5-5 mg hay hyoscine butylbromide 20 mg 3 ln/ngy

Dexamethazone 8 mg truyn tnh mch

M d dy qua da bng ni soi

Ri lon tin nh Prochlorperazine 5-25 mg 3 ln/ngy

Hyoscine 1,5 mg trong 3 ngy lin tip

Lo lng ng vin, th gin

Diazepam 5-10 mg 2 ln/ngy

Truyn dch midazolam 5-50 mg/24 gi

Haloperidol 1,5-5 mg - 3 ln/ngy

Tng Ca+ mu Truyn nc

Truyn dung dch mui

Biphosphonate

Tng Ur mu Chlorpromazine 25-50 mg 3 ln/ngy

III. TO BN

To bn thng gp trong giai on cui ca bnh ung th do t hot ng, ung t nc

v ngay c mi trng chung quanh khng quen thuc. Suy yu cc c bng v sn chu lm

gim kh nng bi tit qua trc trng. Hn na, hu ht cc thuc gim au mnh, thuc phin,
4

thuc chng trm cm, thuc khng cholin gy lit nh m ri thn kinh ca rut v gy to

bn, nn cho thuc nhun trng (nu cn).

Hi k v ghi h s u n v chc nng ng rut rt cn thit, thm khm trc trng

l phn quan trng ca vic nh gi ngi bnh giai on cui. Khi to bn khng gim v

bnh nhn khng nhn bit c th gy au bng, lm au tng khp ni, tiu dm hay tiu chy

gi, tc rut, vt v v a n trm cm. gip nhu ng rut chng ta c :

1. Thuc lm tng khi lng phn

Cc loi thuc ny lm tng s kch thch ng rut vi lng dch cho vo c duy tr

u n v . Nhng i vi ngi bnh giai on cui ung vo t v cc c yu, him khi h

thch nghi v c th lm tng to bn.

2. Cc thuc lm mm phn

2.1. Lactulose

L loi thuc c tnh thm thu, n ko nc vo trong ng rut. S dng 10-30 ml 3

ln/ngy, nhiu ngi bnh khng thch v ngt ca thuc. Loi r tin hn l dung dch Sorbitol-

Sorbilax. Mt s ngi bnh thch mi ca mui Magne hn v d : MgO hay MgSO4 c cng

tc dng

2.2. Docusate

L loi thuc lm phn mm m n tc ng nh cht hot din, kch thch cc cht bi

tit v gip chng xm nhp vo phn. Vin Coloxyl 50 mg bt k ngy no m ng rut

khng thng hay cho 2 ln/ngy; 3 ln/ngy; nu bn ko di.


5

2.3. Bisacodyl

L loi thuc nhun trng tip xc, kch thch cc cht t nim mc rut. Dorolax 5 mg

2 ln/ngy hay ti.

2.4. Phenolphthalein

L loi thuc kch thch nh, lm tng cc cht tit ca thnh rut.

3. Loi thuc du

Cht du Paraffin 10-20 ml (ti) gip tng phn d dng ngi gi hay bnh nhn nng.

4. Loi thuc lm tng hot ng c trn

Senna lm tng s hot ng ca thnh rut bng tc dng trc tip ln c trn. Coloxyl

vi Senna (8 mg) vo bui ti.

Cm Senokot (15 mg cho 5 ml) v dng vin (5-7 mg) vin ta dc nh Glycerine hay

Bisacodyl (Durolax) gip kch thch s bi tit; tht tho nh git (th d Microlax) c th c

dng gia nh; tht tho vi nc m, Glycerine, du hay Phosphates c th c iu dng

thc hin ti nh theo y lnh bc s : cho 1 ngn tay c mang gng tay sch ly phn qua trc

trng, nn cho thuc gim au v an thn (nu cn). Chch Pethidine 25-100 mg tim tnh mch

(ty thuc vo kh nng hp thu thuc ca bnh nhn) v cho thm diazepam 5 mg hay

midazolam 5 mg gip ly phn d hn v khng lm bnh nhn kh chu.

IV. CC TRIU CHNG KHC

1. C chng

Trc ht cn tm nguyn nhn gy bng chng : khi u, gan to, chng hi, tc rut,

to bn. C chng do nguyn nhn c tnh c th tch t 10 lt dch hay hn na gy cng tc

thnh bng, hn ch hot ng c honh lm bnh nhn rt kh chu.


6

C th dng cc thuc li tiu lm gim c chng nh : Spironolactone 50 mg 4

ln/ngy ; Furosemide 40-120 mg/ngy c th lm gim vim chung quanh khi u v gim s

xm nhp huyt thanh vo khoang bng. Chc ht bt dch mng bng ch nn thc hin khi s

cng chng gy tc bng, kh chu, bi v chc ht dch mng bng s ly i mt s lng ln

cht m c th lm ngi bnh yu sc v suy nhc nhanh hn.

t ng ni mng bng - tnh mch ch : Thnh thong c lm trong cc tnh hung

c bit, v d : C chng nh trp do d t ng ngc

2. Kh th

Kh th thng chim 70% cc trng hp bnh nhn ung th giai on cui. Cc

nguyn nhn thng gp l cc bnh c tnh phi c th gy : chn p ng h hp, xp thy

phi hay nhim trng, tt nghn ph qun. Cc nguyn nhn ph khc nh : trn dch mng phi,

x phi, di cn phi rng, c chng, vim phi do x tr, nghn mch phi, chn p mng ngoi

tim cp.

Cn xc nh nguyn nhn iu tr cho ph hp, th d : Suy tm tht tri cho li tiu,

vim phi cho khng sinh, co tht ph qun cho Salbutamol hay thuc khng vim dng kh dung

.v.v...

3. Cc triu chng n km, kh ming

Ngoi nhng triu chng thng gp giai on cui, nhng biu hin khc nh suy

nhc, kh ming v n km l 3 triu chng d a n suy sp cho bnh nhn.

- n km :

+ Phn ln bnh nhn ung th t nhiu n ung km, a n suy nhc. Cn loi

tr cc nguyn nhn c th cha tr nh ta ming gy au ming, tng Ca+ mu, to bn, nn do

thuc. Ban u cho thuc chng nn nh Metochlopramide 10 mg 3 ln/ngy hay


7

Dexamethazone 2-4 mg/ngy s gip nhiu bnh nhn n ngon v ci thin sc khe trong mt

thi gian. Megastrol Acetate (400 mg-800 mg/ngy) gip tng s thm n nhng t tin.

+ Truyn tnh mch vi dung dch c nhiu nng lng v m thng c dng

Nam Triu Tin, Vit Nam, Nht v Trung Quc. Nhng tri li Bc M, Chu u hay c h

khng dng v t c bng chng chng minh rng s chuyn nng lng v m c th ko di

thm cuc sng cho bnh nhn.

+ Trong thc t rt c th khi khi u c nui dng tt n cng pht trin nhanh

hn.

- Kh ming : L triu chng thng gp lm bnh nhn kh chu, gy ra bi :

+ Cc yu t lin quan n suy nhc : mt nc, th bng ming, ta ming.

+ Cc yu t lin quan n iu tr : x tr vng mt, thuc an thn, thuc chng

trm cm, Phenothiazines, thuc chng co tht.

Nhm gim nhanh cc triu chng ny, cho sc ming thng xuyn 2 gi/1 ln vi dung

dch sc ming nc Soda hay Bicarbonate, iu tr nm Candida, ch ra li d mt cch nh

nhng vi mt bn chi mm v oxy gi ha long. Cung cp nc qua cc dng nh ming da

ti, nhai ko cao su, ngm ming nc nh, ung nc bng ng nh git. Tt nht cho

ngm vin sinh t C s kch thch tit nc bt nhiu hn. Cho kem Vaselin hay du thc vt

thoa mi thng xuyn. Nu ming v bn cho sc ming vi Lidocaine ha tan vi

Chlorhexidine.
8

CU HI KIM TRA NH GI

1. M t mt s triu chng, hi chng thng gp bnh nhn ung th giai on cui ?

2. C ch ca to bn bnh nhn giai on cui, bin php khc phc ?

TI LIU THAM KHO

I. TI LIU TING VIT

1. i hc Y H Ni, 2001 Bi ging ung th hc, trang 93-94

2. UICC, 1999. Cm nang ung bu hc lm sng, nh xut bn Y hc.

II. TI LIU TING ANH

1. Palliative Care in Terminal Illness-second edition 1994


1

Chng XIV

CHNG TRNH

PHNG CHNG BNH UNG TH VIT NAM

GIAI ON 2002-2010

Mc tiu hc tp

1. K c 10 loi ung th ph bin theo gii Vit nam

2. Trnh by c cc mc tiu phng chng bnh ung th t nm 2002 n nm 2010

Ngy 17 thng 6 nm 2002 Th tng Chnh Ph nc Cng ha x hi ch ngha Vit

Nam c quyt nh s 77/2002 Q-TTG v vic ph duyt Chng trnh Phng chng mt s

bnh khng ly nhim giai on 2002-2010 gm cc bnh v tim mch, ung th, i tho ng,

ri lon sc khe tm thn (ng kinh, trm cm). Trong bi vit ny chng ti xin trnh by

nhng ni dung chnh ca chng trnh phng chng ung th giai on 2002-2010.

I. TNH HNH PHNG CHNG UNG TH HIN NAY

1. Tnh hnh bnh ung th trn th gii

- Theo c tnh ca t chc y t th gii (TCYTTG) hng nm trn th gii c khong 10

triu ngi mc bnh ung th (UT) v c 6 triu ngi cht do cn bnh ny. Vn phng

chng ung th (PCUT) lun lun c coi l mt trong nhng chin lc u tin hng u v

bo v sc khe ca TCYTTG. Ung th l nguyn nhn t vong ph bin ng th hai cc


2

nc pht trin, tnh hnh mc bnh v t vong do ung th ngy cng tng, tuy nhin hn mt

na s bnh nhn ung th l cc nc ang pht trin. T l ny s tng ln nhanh cng vi s

pht trin kinh t, cng nghip ha, nhim mi trng v gia tng tui th trung bnh, d kin

n nm 2015, mi nm trn th gii s c 15 triu ngi mi mc bnh ung th, trong hai

phn ba l cc nc ang pht trin.

- Ung th khng phi l bnh v phng cu cha, 1/3 bnh ung th c th phng nga

c; 1/3 c th cha khi c nu chn on sm v cng vi vic chm sc h tr s lm

tng cht lng sng thm cho 1/3 bnh nhn ung th cn li.

- Vn phng chng ung th lun c xem l mt trong nhng chin lc u tin hng

u ca TCYTTG vi 4 ni dung:

+ Phng bnh ban u

+ Sng lc pht hin sm

+ iu tr bnh c hiu qu

+ Chng au v chm sc triu chng

2. Tnh hnh ung th Vit Nam

- T l mc bnh v t vong do ung th hng nm cha c iu kin tin hnh iu tra t

m v y trn phm vi ton quc. Tuy vy qua ghi nhn ung th H Ni (1988-1994),

thnh ph H Ch Minh (1990-1994), qua tham kho cc kt qu iu tra mt s a phng

trc y vi cc bo co PCUT Vit Nam ca mt s tnh, i chiu vi nhng thng k ung

th mt s nc trong khu vc ng Nam , so snh thang tui Vit Nam vi cc nc,

chng ti c tnh hng nm t l mi mc ung th ca ngi Vit Nam t 100.000 n 150.000

trng hp v khong 70.000 ngi cht do cn bnh ny. Trn thc t s bnh nhn ung th

c nhn iu tr cc bnh vin rt thp. Cc c s chuyn khoa c phng tin mi nhn


3

iu tr c khong 7% s bnh nhn ung th. Cc c s y t khc Trung ng v tuyn tnh

iu tr ung th ch yu bng phu thut nhng a s bnh nhn khi ti bnh vin giai on

mun nn kt qu iu tr rt hn ch.

Cc loi ung th ph bin Vit Nam (t sut/100.000dn)

Bng 2: 10 bnh ung th thng gp Nam gii

Tnh \ Thnh ph H Ni Tha Thin Hu H Ch Minh


(2001-2004) (2001-2004) (2003)

V tr ASR Rank ASR Rank ASR Rank

Phi 39,8 1 10,8 3 29,5 1

D dy 30,3 2 14,4 2 15,3 3

Gan 19,8 3 16,4 1 25,4 2

i trc trng 13,9 4 4,9 4 16,2 4

Thc qun 9,8 5 1,7 9 4,0 8

Mi hng 7,8 6 1,5 12 4,2 7

U lympho c 7,2 7 3,8 5

Bnh bch cu 4,7 8 2,4 8 4,6 6

Bng quang 3,5 9 3,0 7

Vm hng 3,2 10 0,0 22 4,8 5

Li 1,9 14 1,6 10

Khoang ming 2,3 12 3,7 6

M mm 2,0 14 2,9 7
4

Ty 1,2 18 1,3 14

Tin lit tuyn 2,7 12 1,0 16 2,8 10

Nhau thai 1,3 17 0,9 12

Dng vt 1,8 14 1,5 13

Da 3,0 9

Bng 3: 10 bnh ung th thng gp N gii

Tnh \ Thnh ph H Ni Tha Thin Hu H Ch Minh


(2001-2004) (2001-2004) (2003)

V tr ASR Rank ASR Rank ASR Rank

V 29,7 1 12,2 1 19,4 1

D dy 15,0 2 7,3 2 5,5 6

Phi 10,5 3 3,6 4 12,4 3

i- trc trng 10,1 4 3,4 5 9,0 4

C t cung 9,5 4 5,0 3 16,5 2

Tuyn gip 5,6 5 1,6 10 3,8 8

Bung trng 4,7 6 2,1 9 3,8 7

Gan 4,5 7 3,4 6 6,0 5

U lympho c 4,0 8 1,4 12

Bnh bch cu 3,4 9 1,4 11 3,2 9

Mi hng 3,3 10 0,5 18

M mm 1,4 13 2,6 8

Khoang ming 1,3 14 2,6 7


5

Da 2,6 10

- Qua bng s liu hai min th nam gii cc loi ung th hay gp ging nhau, l:

ung th phi, d dy, gan, vm hng, i trc trng; ph n ung th c t cung min Nam

cao hn min Bc.

- Nhng ung th c t l mc cao hn so vi th gii: ung th vm hng, ung th gan,

ung th d dy, ung th c t cung (min Nam).

- Nhng bnh ung th c t l mc tng i thp so vi th gii: ung th tin lit tuyn,

ung th v, ung th da, ung th i trc trng.

II. MC TIU PHNG CHNG BNH UNG TH T NM 2002-2010

T nhn thc ung th l bnh ca x hi, l vn ca mi ngi, phng chng ung th

l nhim v ca Nh nc, ca mi gia nh v ca mi ngi dn.Cn phi c chng trnh

quc gia v PCUT di s ch o hot ng ca cp Nh nc v phi hp ca nhiu ngnh,

nhiu t chc v on th x hi.

1. Mc tiu chung

Lm gim t l mc, gim t l t vong v ci thin cht lng cuc sng cho bnh nhn ung th.

2. Mc tiu c th

- Gim t l mc cc loi ung th c lin quan n thuc l xung 30% so vi nm 2000.

- Thc hin tim phng vim gan B cho 100% tr s sinh phng ung th gan nguyn

pht.

- Gim t l t vong ca mt s loi ung th: v, c t cung, khoang ming, i trc trng.

- Gim t l ngi bnh ung th giai on mun n c s chuyn khoa t 80% xung

cn 50% so vi nm 2000.
6

III. CC GII PHP

1. Kin ton mng li phng chng ung th

1.1. Tuyn trung ng v khu vc

u t nng cp cc bnh vin chuyn khoa u ngnh thnh cc trung tm hon chnh

va c kh nng thc hin cng tc phng bnh, cha bnh, nghin cu khoa hc v o to.

1.2. Tuyn tnh

Thnh lp cc khoa ung bu trong bnh vin a khoa tnh hoc cc bnh vin chuyn

khoa ung bu thc hin tt vic khm, iu tr v phc hi chc nng cho bnh nhn ung

th, gim gnh nng qu ti cho cc Bnh vin tuyn trung ng. Trung tm y t d phng, trung

tm phng chng cc bnh x hi v trung tm truyn thng gio dc sc khe c trch nhim

thc hin cc hot ng lin quan cng tc phng bnh ung th.

1.3. Tuyn huyn, x

Tp trung ch yu vo cng tc phng bnh ban u, ch trng n vic truyn thng gio

dc cho nhn dn bit cch phng chng v t pht hin sm mt s du hiu ca bnh ung th

kp thi gi bnh nhn ln tuyn trn chn on v iu tr.

2. Lng ghp hot ng ca chng trnh PCUT vo chng trnh phng chng cc bnh khng

ly nhim

Mc ch tit kim ti a ngun nhn lc, vt lc v ti chnh, nng cao hiu qu hot

ng ca chng trnh. Cc hot ng bao gm:

- y mnh vic thc hin cc bin php phng bnh ban u v gio dc sc

khe: y l chin lc kh thi v hiu qu nht i vi nhiu loi bnh trong c ung th.
7

Phng bnh ban u tp trung vo vic gii quyt cc yu t nguy c gy ung th nh: ht thuc

l, ch n khng hp l, nghin ru, an ton tnh dc, sc khe sinh sn...

- Ht thuc c xem l yu t nguy c quan trng nht gy bnh ung th Vit

Nam. Chng ht thuc l c th lm gim 30% cc loi ung th ngi nh: ung th phi, ung

th ng h hp, tiu ha trn, ung th d dy, ung th ty, ung th bng quang.

- Vai tr ca dinh dng vi cc bnh ung th l rt r rng. Ci thin ch n

ung bng cch gim hp thu cc cht bo ng vt, trnh s dng thc phm c nhim thuc,

nhum mu cng nghip, thuc tr su dit c, thc phm mc v nn tng cng tiu th nhiu

rau qu.

- Tuyn truyn gio dc nhn dn nng cao nhn thc v phng nga v pht hin

sm ung th, c bit gio dc nhng bnh nhn ung th v cc du hiu bo ng ca bnh

pht hin sm v iu tr sm nhm gim t l t vong.

- Lng ghp phng bnh ung th vi phng cc bnh khng ly nhim tuyn y t

c s trong vic thc hin chm sc sc khe ban u.

- Gio dc v li sng lnh mnh trong cc chng trnh y t, trng hc, bnh

vin, ni lm vic...

- Phi hp chng trnh tim chng quc gia thc hin tim chng vaccine

vim gan B cho 100% tr mi sinh.

- Pht hin sm, nng cao hiu qu iu tr, chm sc, phc hi chc nng cho

ngi bnh ung th.

- Cng nh cc cng tc phng bnh ban u, vic chn on, iu tr chm sc,

phc hi chc nng cho ngi bnh cn lng ghp ti a nhng kh nng c th gia cc bnh

thuc nhm bnh khng ly nhim c lin quan cht ch vi nhau.


8

- Chn on sm cn c tin hnh ti cng ng theo hnh thc lng ghp vi

chng trnh dn s k hoch ha gia nh, chng trnh chm sc sc khe b m tr em,

chng trnh khm sng lc cho cc i tng c nguy c cao nhm pht hin sm mt s ung

th nh: ung th v, c t cung, da, khoang ming, i trc trng, qua vic pht hin cc du

hiu bo ng ung th.

3. Cng tc iu tr

- Tp trung nng cao cht lng v hiu qu iu tr ung th. Hin nay cng tc ny ch

yu tp trung tuyn trung ng nn cc bnh vin lun trong tnh trng qu ti v vy cn ch

trng nng cao trnh chuyn mn, u t trang thit b cho c tuyn trung ng v a phng

nng cao cht lng chn on, iu tr cho ngi bnh.

- Nghin cu, theo di, gim st, nh gi dch t hc v trao i thng tin: thnh lp cc

n v nghi nhn thng tin cc tnh, thnh ph ln nh H ni, thnh ph H Ch Minh, Hu,

Nng, Thi Nguyn, Hi Phng, Cn Th... tin ti cc tnh trong ton quc phi t chc ghi

nhn ung th nh gi t l mc, cc c im dch t hc ung th mi a phng.

- Nghin cu hon chnh cc phc iu tr ung th ngang tm vi cc nc trong khu

vc.

- Nghin cu m hnh chm sc bnh nhn ung th giai on cui, chng au v chm

sc triu chng ti cng ng.

- o to v pht trin nhn lc chuyn ngnh ung th, tuyn truyn hng dn, cho nhn

dn hiu v ng dng cch phng chng mt s bnh ung th.


9

4. Gio dc v o to

- L cng tc quan trng ca chin lc v cn c s phi hp cht ch, ng b vi cc

trng i hc, cao ng, trung hc y dc trong c nc gio dc nhng ngi lm cng tc

chuyn mn chm sc sc khe, c bit nhng cn b y t trong lnh vc phng chng ung th.

- Cn xy dng cc chng trnh o to a dng, ph hp cho cc cp khc nhau v

xy dng h thng ti liu chun thng nht v hng dn chn on, iu tr v phng bnh ban

u i vi bnh ung th.

- Xut bn ti liu chuyn mn cho cn b y t v hng dn chn on v iu tr ung

th.

- Xut bn ti liu tuyn truyn ph bin kin thc cho nhn dn vi ni dung d hiu v

thc t h c th hiu v ng dng cch phng chng mt s bnh ung th.

5. Xy dng chnh sch trong lnh vc phng chng ung th

- Lut v phng chng tc hi ca thuc l, v sinh an ton thc phm, phng chng cc

bnh ngh nghip, an ton bc x... nhm hn ch ti a nguy c mc bnh, t vong, ng thi

c chnh sch u i i vi ngi bnh.

- Huy ng s tham gia tch cc ca cc B, Ngnh v cng ng trong cng tc PCUT.

6. Tng cng hp tc quc t

M rng, nng cao hiu qu hp tc quc t song phng, a phng vi cc nc, cc t

chc quc t, t chc phi chnh ph trong lnh vc phng chng cc bnh khng ly nhim.

IV. KINH PH THC HIN

Ngn sch thc hin chng trnh PCUT bao gm cc ngun:

- Ngn sch nh nc.


10

- Ngun h tr ca cc t chc trong v ngoi nc.

- Vn vay t ngun ODA v cc qu h tr pht trin trong v ngoi nc (nu

c).

- Ngun ng gp ca ngi bnh di hnh thc vin ph v bo him y t.

VI. T CHC THC HIN

Chng trnh phng chng bnh ung th c chia ra lm 2 giai on:

1. Giai on 1: t 2002 2005

Tp trung vo:

- Thit lp v cng c mng li PCUT, trong tp trung u tin cho cc thnh ph ln,

khu th.

- Xy dng chng trnh o to, bin son v pht hnh h thng ti liu chun hng

dn chn on, iu tr v phng bnh ung th.

- T chc tp hun, o to mi, o to li, nng cao trnh cho i ng cn b y t t

trung ng n c s.

- iu tra lp bn dch t v bnh ung th trong phm vi ton quc.

- Trin khai cng tc gio dc tuyn truyn v phng bnh v pht hin sm cho cng

ng.

- T chc khm sng lc pht hin sm v iu tr cho bnh nhn ung th ch yu cc

thnh ph ln.

- Ban hnh cc vn bn php quy, chnh sch h tr to iu kin cho vic thc hin

chng trnh PCUT.


11

2. Giai on 2

T 2006-2010:

- Hon thin mng li PCUT v qun l bnh nhn ung th t trung ng n a

phng.

- o to nng cao trnh c v phng bnh cng nh khm cha bnh cho ton b i

ng cn b thuc mng li PCUT.

- Trin khai pht hin sm, iu tr v t chc phng bnh trn phm vi ton quc.

CU HI KIM TRA NH GI

1. K c 10 loi ung th ph bin theo gii Vit nam ?

2. Trnh by cc mc tiu phng chng bnh ung th t nm 2002 n nm 2010 ?

TI LIU THAM KHO

I. TI LIU TING VIT

1. Nguyn Chn Hng. 2004. Ung bu hc ni khoa. Trang 194-206. Nh xut bn y hc.

2. Phm Thy Lin. 1999. Tnh hnh ung th Vit Nam. Trang 16-44. Nh xut bn Nng.

II. TI LIU TING ANH

1. Oxford Handbook of Oncology. 2002. Epidermiology of cancer. pp 3-11.


1

THNG TIN V TC GI GIO TRNH

1. H v tn: PHNG PHNG

Nm sinh: 1958

C quan cng tc: B mn Ung Bu Trng i hcY Dc Hu

a ch Email: phuongem@yahoo.com

2. H v tn: NGUYN VN CU

Nm sinh: 1966

C quan cng tc: B mn Ung Bu Trng i hcY Dc Hu

a ch Email: nguyenvancau2008@gmail.com

3. H v tn: NGUYN TRN THC HUN

Nm sinh: 1980

C quan cng tc: B mn Ung Bu Trng i hcY Dc Hu

a ch Email: drthuchuanonco@yahoo.com.vn

You might also like