Professional Documents
Culture Documents
Ung Thu Hoc
Ung Thu Hoc
Chng I
I CNG V UNG TH
I. NH NGHA
lnh vc sinh hc phn t, tuy nhin nh ngha bnh ung th l g vn khng d dng.
bo thot ra khi s kim sot, s bit ha sinh l ca t bo v tip tc nhn ln. Nhng t bo
pht trin nhiu c quan khc nhau v hnh thnh nn di cn, ui cng ung th gy t vong do:
- Cc bin chng cp tnh nh: xut huyt t, chn p no, ngt th.
- S thoi trin dn dn, ko di dn n suy kit v cui cng bnh nhn t vong.
Mi loi ung th u c s tin trin khc nhau, tuy nhin nu ung th khng c iu
1. Giai on khi u
1.1. Bc khi u
2
bo khng hi phc.
u tin.
Cc t bo nhn ln khng kim sot c, pht trin c lp, mt kh nng bit ha, xm
ln cc b v cho di cn.
tc nhn gy ung th nh thuc l, benzol, nhiu loi ha cht khc nhau, tia phng x, virus v.v.
S tin trin ca bnh ung th gii thch c bn cht ca bnh ung th l g: khi u pht
Khi tin trin ung th xy ra, c nhiu bin php chng li s tin trin :
3. Ung th di cn
tr v pht trin thnh khi u c quan khc qua cc ng khc nhau: ng bch huyt, ng
mu, ng k cn.v.v.
+ Loi ung th biu m thng di cn n cc trm hch bch huyt khu vc. Khi
khi u tin n thnh bch huyt, t bo ung th xm ln nhanh chng qua thnh bch huyt v
c h thng lu thng bch huyt mang ti trm hch u tin. Khi cc t bo ung th i n
hch ngi ta nhn thy phn ng c hiu gi l vim bch mch mn tnh c hiu (specific
chronic lymphadenitis).
[1] T bo ung th ri khi u tin pht chy dc theo mch bch huyt
1. Khi cc t bo ung th bong ra khi khi u, chng tri dc theo dng chy ca h thng bch
5. Ngc li t bo ung th nhn ln, xm nhp ton b hch bch huyt, to ra hnh nh u c
8. Nhng thng tn trn hnh 8 gii thch tnh trng bch huyt v ph bch huyt.
S hin din ca di cn bch huyt trn mu bnh phm phu thut, hoc s xm ln hch
bch huyt l c hiu ca ung th ang tin trin. Tin lng thng ngho nn v cc nh ung
th hc phi tnh n iu tr kt hp x tr, ha tr, ni tit, min dch sau phu thut.
Di cn theo ng mu:
Di cn theo ng k cn:
Tuy vy khong 50% trng hp bnh ung th c th phng trnh c. D phng ung
phng chng ung th, thy thuc phi tnh n kha cnh lun l v t do c nhn, cc chnh
1. Vai tr ca thuc l
thuc l.
sau y:
+ Phi
+ Thanh qun
+ Khoang ming
+ Vm mi hng
+ Bng quang
Nghin cu v thnh phn cha trong thuc l ngi ta tm thy hn 4000 loi ha
+ Nitrosamines
8
+ Heterocyclic hydrocarbons
+ Benzen
+ Radioactive 210-polonium
th. Phng php d phng tch cc nht l khng nn ht thuc l i vi nhng ngi cha
2. Yu t di truyn
trong ung th l:
di truyn.
Ngi ta nhn thy rng mt s loi thuc gip d phng ung th:
9
tuyn.
hin lm sng bng cch s dng cc test chn on hoc cc phng php khc c th p dung
c rng ri trong cng ng. Kt qu ca sng lc thng phn thnh 2 nhm: 1 nhm khng
pht hin ung th v v nhm kia c nhng biu hin nghi ng cn c nhng xt nghim chuyn
nhng bnh nhn c sng lc so vi nhng bnh nhn khng c sng lc.
Trong thc t hin nay ch c mt s t loi ung th c li ch thc s khi thc hin sng
lc: ung th v, ung th c t cung, ung th da, ung th i trc trng, ung th tin lit tuyn
+ Ci thin c tin lng cho bnh nhn nh vo pht hin sm qua sng lc
+ Cui cng tt nhin lm gim t l t vong thng qua chnh sch sng lc.
V. CHN ON UNG TH
Mi v tr ung th c cc triu chng pht hin khc nhau, tuy nhin mi triu chng pht
hin u xut pht t sinh l bnh hc, c bit l s pht trin c trng ca mi loi khi u.
Khi cc triu chng xut hin r, thy thuc nn thc hin mt s th tc chn on:
+ Thc hin chn on cng sm cng tt, thm khm v thc hin cc th thut
bnh, kt qu iu tr cng xu i.
+ Ch nh iu tr ph hp vi giai on bnh.
Thy thuc phi thc hin chn on bnh v chn on giai on trc khi ra bt k
+ Trnh nhng s iu tr khng cn thit. V d :Thc hin phu thut khi bnh
nhn c di cn.
+ Mc ca xm ln khi u ti ch
+ Mc di cn xa
1. iu tr phu thut
Trong mt thi gian di phu thut c xem l phng php duy nht iu tr ung th
ca phu thut.
bnh nhn ung th c iu tr bng phu thut v cc k thut ngoi khoa cn c s dng
chn on, xp hng cho hn 90% cc bnh ung th. Khong chng 1/2 bnh nhn ung th
+ Phi tho lun phng php iu tr a m thc trc khi phu thut (thng l
hi chn vi cc bc s x tr v ha tr).
vng.
thut trnh tn thng nhng c quan quan trng v l mt trong nhng nguyn nhn tht
bi ca phu thut.
+ Phu thut ti to
14
2. iu tr tia x
nh cobalt, gia tc
Ngi ta phi thc hin m phng bnh nhn trc khi x tr. S dng mt my Xquang
tia X gip xc nh khu vc s c chiu x (trng chiu) trn ngi bnh nhn, gip cho vic
iu tr c chnh xc hn.
v m in t nng lng cao ngy c s dng nhiu hn, k thut tnh liu v iu tr ngy
cng tinh vi hn. Vi s pht trin cc kin thc su v vt l phng x, sinh hc phng x cng
vi vic pht trin h thng vi tnh trong lp k hoch iu tr lm cho iu tr tia x chnh xc
c chn on.
15
+ Ngun phng x dng lng: Cht phng x c tim trc tip vo bnh nhn
3. iu tr ho cht
ch v ti vng nh phu thut v x tr thng khng mang li hiu qu. S dng cc thuc iu
tr ung th c bit l cc ha cht chng ung th c th ngn chn c tin trin ca ung th.
khc bit nhau gia t bo ung th v t bo lnh. c trng tng trng ca ung th c nh
on mun.
17
ang cn ti ch v ti vng.
ch v ti vng.
mt s triu chng lin quan n ung th v t lm tng cht lng cuc sng v ko di thi
iu tr ung th hng ch l s dng cc loi thuc ngn chn s pht trin v lan rng
ca t bo ung th bng cch cn tr cc phn t c hiu lin quan n qu trnh sinh ung th v
hiu v GFRs (Growth Factor receptor) lin quan n s pht trin t bo ung th. Nhng thuc
K.
ung th tri qua cht theo lp trnh (t bo cht do ngn cn nhng protein lin quan trong qu
trnh):
Khng th n dng, cc vaccin chng ung th, cht c ch tng sinh mch v iu tr
ung th bng gen (gen therapy) c xem l cc phng php iu tr hng ch bi v chng
+ Trastuzumab (Herceptin)
+ Cetuximab (Erbitux)
+ Erlotinib (Tarceva)
+ Bevacizumab (Avastin)
+ Thalidomide
iu tr chng proteasome:
+ Bortezomibe
Cng ngy cng c nhiu loi thuc mi khc c nghin cu v p dng vo iu tr.
kp thi c may khi bnh cao. Tri li bnh giai on mun iu tr ch ko di thi gian sng
+ C quan b ung th: C nhng loi ung th tin lng tt l loi ung th d pht
hin giai on sm, tin trin chm nh ung th da, ung th gip trng, ung th c t cung, ung
Ngc li cc loi ung th ca cc tng quan trng kh pht hin sm, kh iu tr, tin
trin nhanh nh ung th phi, ung th gan, ung th no, ung th xng.v.v.tin lng xu.
+ Tnh cht c tnh ca t bo ung th: T bo ung th c c tnh thp tin lng
+ Th trng ngi bnh: ngi bnh cng gi ung th tin trin chm li nhng th
CU HI KIM TRA NH GI
3. Nguyn Chn Hng v CS, 1986. Din bin t nhin ca bnh ung th. Trong: Ung th hc
1. Alani R.M and Munger, 1998. Human Papilloma Viruses and Associated Malignancies. J clin
2. Chambers AF, Hill RP, 1998. Tumor Progression and Metastasis in: The Basic Scinece of
Chng II
DCH T HC UNG TH
Mc tiu hc tp
t l mi mc.
I. I CNG
Ti cc nc pht trin, cng vi s gia tng tui th trung bnh th bnh ung th l
nguyn nhn gy t vong th hai sau bnh tim mch. Hin nay, nhiu quc gia ang pht trin,
trng v chn thng. Vi s gia tng kim sot St rt v Lao mt s nc ang pht trin, t
Cc loi ung th thng gp tnh chung c 2 gii nam v n, c tnh hng nm trn ton
cu cho thy khong 10,9 triu ca ung th mi mc v khong 6,7 triu ngi cht vi ung th
(2002)
2
- Ung th phi: lun chim t l cao nht c cc nc pht trin v ang pht
t rau qu.
mi lin quan cht ch vi cc thc n p mui nh: cc loi da mui, tht mui, tht hun
khi
bnh vim gan siu vi ( HBV, HCV) hoc n cc loi ng cc nhim nm Aspergillus
- Ung th tin lit tuyn: thng gp ngi cao tui, l bnh ung th nam gii
TH T Nam N
1 Gan C t cung
2 Phi V
3 D dy i trc trng
6 Hc ming Gan
7 Vm hu Bung trng
1. Xut (Incidence)
Nm 2002: 10,9 triu (vi 24,6 triu ngi sng chung vi ung th )
qun th dn c theo nhm tui, gii tnh, chng tc...ngi ta c th tnh t l mi mc cho ton
2. T sut (Mortality)
Tnh hnh t vong do ung th: cc nh dch t hc ghi nhn nm 2002, trn th gii c
6,7 triu ca t vong do ung th, l nguyn nhn gy t vong th hai cc nc pht trin sau
bnh tim mch v ng th ba cc nc ang pht trin sau bnh nhim trng v bnh tim
mch.
T l t vong do ung th ngy cng cao ph thuc vo hai nguyn nhn chnh:
- Yu t nhn chng hc: tui th ca con ngi ngy cng tng m s ung th
on trc lc cht.
Tuy nhin, nhiu nc, cc thng k chnh thc cha cng b mi loi t vong.
nht nh trong khong thi gian xc nh, thng tnh bng s ca ung th trn 100.000 dn
1. Xu hng gim
t cung, iu tr cc thng tn tin ung th tng cng cc iu kin v sinh cho ph n, sinh
c k hoch v t l ct t cung ton b tng ln cng vi s pht hin vacxin d phng ung th
c t cung.
hiu qu vi khun Helicobacter Pylori cng nh n nhiu thc n cha cc cht chng oxy ho.
cht lng iu tr
2. S tng thm
S gia tng ca ung th phi, ung th bang quang c quy kt do tng tiu th thuc l.
Xu hng tng thm ca ung th v v ung th tin lit tuyn l do tui th ca con
1. Tui
Tuy nhin, khng phi bao gi cng quan st c hin tng ny.
2. Gii
ung th tuyn v, ng mt, mt, i trng v tuyn nc bt. S khc bit ny thng c
3. Chng tc
S khc bit v tnh hnh mc ung th ca cc chng tc khc nhau trong cng mt quc
4. Tn gio
5. Ngh nghip
Vin ung th quc gia v an ton ngh nghip Hoa K nm 1978 cng b rng 30%
bnh ung th c lin quan n mi trng lm vic, trong 4-8% trng hp ung th l do mi
trng cng nghip. Php, hng nm c thm 7000-8000 trng hp ung th mi mc do ngh
nghip.
trng sng v lm vic, cht lng cc dch v t vn v chm sc sc khocng cha chng
minh mt cch r rt cc ch s v hon cnh nh hng nhiu n nguy c mc bnh ung th.
nhp c.
1. nh ngha
Ghi nhn ung th l qu trnh thu thp mt cch c h thng v lin tc s liu v tnh
hnh mc bnh cng nh c im cc loi ung th ghi nhn c nhm h tr trong vic nh
Vic xc nh tnh hnh t vong do ung th trc ht phi c h thng thng k t vong
pht trin, chng nhn t vong thng khng c chng nhn ca thy thuc v nguyn nhn t
vong.
2.1. Xut
2.2. T sut
T sut chun theo tui ca tt c cc loi ung th ( ngoi tr ung th da ) l 115,76 cho
Li 1,9 14 1,6 10
M mm 2,0 14 2,9 7
Ty 1,2 18 1,3 14
Da 3,0 9
M mm 1,4 13 2,6 8
Da 2,6 10
CU HI KIM TRA NH GI
1. Bi bo khoa hc:
1. Nguyn B c & Nguyn Chn Hng, 2002. Chng trnh phng chng ung th giai on
2. Sch:
2. Phm Thy Lin, 1999. Lm th no pht hin sm bnh ung th, NXB Nng.
2. Jensen, O.M.Parkin, D.M. Maclennan, R. Muir, C.S and Skeet, R.G (eds), 1991. Cancer
Chng III
C CH BNH SINH
& QU TRNH TIN TRIN T NHIN
CA BNH UNG TH
Mc tiu hc tp
4. Bit qu trnh tin trin t nhin ca bnh ung th, ng dng trong vic p dng cc phng
I. I CNG
+ Kh nng di cn n ni xa
-Vi nhng hiu bit v vai tr ca Gen sinh ung v Gen nn bu cng cc khm ph
1. ng dn truyn tn hiu t bo
Cng vi s pht trin ca cng ngh sinh hc, vai tr ca tin gen sinh ung (proto-
Da vo v tr trn ng dn truyn tn hiu t bo, ngi ta chia tin gen sinh ung lm 4 phn:
- Cc th th ca yu t tng trng
hiu c hot ha xuyn qua mng t bo. Tn hiu ny lan truyn qua t bo cht n nhn v
ny lm t bo thay i tnh trng tng sinh ca n, c th chuyn t tnh trng phn chia sang
V d:
PDGF ).
- Cc th th bao gm 3 phn:
tng lin tc ngay c khi khng c yu t tng trng gn vo phn ngoi mng t bo ca th
V d:
+ t bin ca tin gen sinh ung myc s gia tng kch thch phn chia t bo,
Liu php nhm trng ch ung th pht trin ng k qua s tin b v sinh hc ung
th, ngy cng hiu nhiu c ch dn truyn tn hiu iu ha t bo. T vic s dng khng th
tr ung th v di cn.
t nhin trong c th bnh thng duy tr cn bng gia t bo sinh ra v cht i. Ngoi ra, v
Cht t bo theo lp trnh v ung th: gia tng s lng t bo khng ph hp l mt trong
cc im mu cht ca qu trnh sinh ung. iu ny c th l do gia tng s tng sinh hay gim t
bo cht.
yn nu khng c mch mu nui, cc thng tn tin ung th din tin thnh ung th xm ln v
ngc dn n sn xut nhiu yu t tng trng. S tng sinh ny t gii hn bi s chnh lch
III. GEN NN BU
thng sa cha AND cn thit cho vic duy tr tnh n nh ca vn ling di truyn
V d:
do t bin ca p53
ln rng v di cn xa.
hi ca t bo.
khi pht, nhng khng phi tt c cc t bo u pht sinh bnh. a s cc t bo khi pht hoc
l khng tin trin, hoc l cht i, hoc l b c ch min dch v hiu ha.
y l cc giai on sau giao on khi pht; bao gm s chn lc dng t bo, s thay
nh, c tr mt m nh no .
Tip theo cc giai on trn, ung th c th chuyn sang giai on lan trn. Giai on ny
tng c th t 100 t bo n 1 triu t bo. Tuy nhin vn cn qu nh pht hin bng phng
lympho Burkit, cng c th ko di nhiu nm: Ung th trc trng, ung th phi, bng quang,
giai on ny c th ko di 15- 20 nm, c khi 40, 50 nm, chim 75% thi gian pht trin ca
bnh. Tuy cha c biu hin lm sng, nhng cng c th pht hin da vo cc xt nghim cn
lm sng.
+ Giai on lm sng: Trn lm sng ch pht hin khi khi u c kch thc trn
4.2. Giai on xm ln v di cn
4.2.1. Giai on xm ln
- Mt s c ch tip xc ca t bo.
11
- Bch mch: gp nhiu trong ung th biu m. u tin c th lan trn theo ng bch
mch ti ch v i khi lm tc, ri lan n bch mch vng. Di cn thng t gn n xa, qua
- Theo ng mu: gp nhiu trong ung th lin kt. Khi i theo ng mu, t bo kt
thc mao mch v tng trng . Cc kiu lan trn theo ng mu:
mch phi, vo tim tri, ri vo i tun hon cho cc di cn khp ni ( gan, no, xng, thn,
thng thn)
gan, tnh mch ch di, tim phi, ri vo phi to thnh cc di cn phi. Sau , cc t bo
lu bi h thng ca nh: t cung, thn, cc t bo ung th i qua tnh mch ch, n thng
CU HI KIM TRA NH GI
2. Vai tr ca gen tin sinh ung trong ng dn truyn tn hiu t bo ? ng dng trong iu tr
bnh ung th ?
3. Nguyn Chn Hng v CS. 1986. Din bin t nhin ca bnh ung th, trong Ung th hc lm
1. Ellis L. M, Fidder I, 1996. J Angiogenesis and Metastasis Eur. J. Cancer; 32: 2451 2461.
2. Kastan MB, Skapek SX, 2001. Molecular biology of Cancer: The cell cycle in Cancer:
Principles and Practice of Oncology 7th edition J.B. Lippincott Co. Philadelphia, chapter 6, 91
109.
4. Reed J.C, 1997. Dysregulation of Apoptosis in Cancer. J. clin Oncol 17: 2941-2953.
5. Reed J. C, 1999. Dysregulation of Apoptosis in Cancer. J. clin Oncol 17: 2941 2953.
13
6. Sandal T, 2002. Molecular aspects of the mammalian cell cycle and cancer The oncologist, 7:
73 81.
7. Vincent T.De Vita, 2001. Principles & Practice of Oncology, pages 98-112.
8. Weiberg R. A, 2001. Cancer Biology and Therapy Road Ahead Cancer Biology &
Therapy:38
1
Chng IV
NGUYN NHN UNG TH
Mc tiu hc tp
2. Xc nh c nhng nguyn nhn c th d phng c cho nhng li khuyn b ch d phng ung th.
I. I CNG
Hin nay t l mc bnh ung th d bo ngy cng tng v kt qu cha khi bnh vn cn hn ch do a
s pht hin giai on mun. Mt s ung th ngay c giai on sm cng khng phi cha lnh bnh. V vy,
Nguyn nhn sinh ung th rt a dng, ngoi mt s tc nhn c bit r gy ung th nh thuc l,
Nghin cu nguyn nhn ung th khng ch da trn s hiu bit cc qu trnh sinh hc lin quan n bnh
tt m cn da vo bng chng dch t hc m t v phn tch bao gm s gii thch nhng khc bit quan st c
v tn sut ca mt s loi ung th theo gii tnh, tui tc, hon cnh kinh t x hi v a d.
Ngy nay nh nhng tin b vt bc ca khoa hc, c bit trong lnh vc sinh hc phn t ngi ta bit
r ung th do nhiu nguyn nhn sinh ra. Mt tc nhn sinh ung th c th gy ra mt s loi ung th v ngc li
mt loi ung th c th do nhiu nguyn nhn khc nhau. Hiu bit v cc yu t nguy c gy ung th gip d bo
nguy c mc ung th c cc bin php sng lc pht hin sm, gio dc v t vn sc khe. Nguyn nhn sinh
nh cc pht hin ca mt bc s ngi Anh tn l Percival Pott v s gia tng ung th da bu nhng ngi th
ngy cng nhiu. Ngy nay, ngi ta bit nhiu loi ung th gy ra do yu t mi trng bao gm cc tc nhn
vt l, ha hc, sinh hc. Chng tc ng t ngoi vo gy nn nhng t bin ca t bo v sinh ung th.
1.Tc nhn vt l
1.1. Bc x ion ha
Ngun tip xc tia phng x t nhin ch yu t cc cc tia v tr, t hoc cc vt liu xy dng. Ngun
tip xc phng x nhn to ch yu l trong chn on Y khoa. T l tt c ung th do tia phng x rt thp
(khong 2% - 3%).
+ Cc nh Xquang u tin khng t che chn nn thng b ung th da v bnh bch cu.
+ Ung th tuyn gip gia tng r nhng ngi iu tr tia x vo vng c lc cn tr.
+ Ngy nay ngi ta thy rng bnh phi cc th m vng Joachimstal (Tip Khc) v Schneeberg
(c) quan st c t th k 16, chnh l ung th phi do s hin din ca qung en c tnh phng x trong cc
m.
+ Nghin cu nhng ngi sng st trong v n bom nguyn t Hiroshima v Nagasaki Nht
Bn nm 1945 cho thy tng nguy c nhiu loi ung th c bit ung th mu th ty cp.
+ 10 nm sau s c r r tia phng x Chernobyl 1986, ngi ta nhn thy t l ung th gia tng
+ Mi lin h liu p ng: phi nhim cng cao v cng ko di th nguy c cng tng.
1.2. Bc x cc tm
Tia cc tm c trong nh sng mt tri gm 3 loi A, B v C gy bng da, ung th da, lot gic mc v c
thy tinh th. Cng gn xch o tia cc tm cng mnh. Tia C gy t bin mnh nht nhng c lc bi tng
Cc bng chng dch t hc cho thy nhng ngi lm vic ngoi tri thng c t l ung th t bo y v t
bo vy ca da khu tr vng u, c cao hn nhng ngi lm vic trong nh. i vi nhng ngi da trng sng
Cn phi lu tro lu tm nng thi qu ca ngi da trng gy bng nng v tng nguy c ung th da.
Hin nay tng ozon ngy cng mng i do ngy cng c nhiu cht thi c hi t mt t, s phun ca ni la lm
hy hoi tng ozon lm tng c v cng ln bin tip xc vi tia cc tm. Kt qu d bo s gia tng tn
2. Tc nhn ha hc
2.1. Thuc l
+ Cc nghin cu dch t hc
thuc l,
4
Cc nghin cu dch t hc chng minh rng nhng ngi ht thuc l c nguy c mc cc ung th phi,
thanh qun, khoang ming, thc qun v bng quang. Nhng ung th ny t gp nhng ngi khng ht thuc l.
Quan st cng nhn thy mt s ung th khc cng ang gia tng nhng ngi ht thuc l: ung th ty, thn,
Thnh phn ca khi thuc l: C trn 4000 ha cht c trong khi thuc l trong 43 cht gy ung th
+ Cc hydrocarbon thm a vng: c to ra t chy thuc l khng hon ton hay trong cc khi
v bi cng nghip
+ Hydrocarbon d vng: c trong nha thuc l l nhng cht gy bin d mnh v sinh ung th
+ Benzene
Trnh by u tin v mi lin quan gia ht thuc v tng t l ung th phi c bit n t mt nghin
cu ca-i chng c nm 1939. T ngi ta thc hin nhiu cuc nghin cu ca - i chng ca ht
thuc vi ung th phi tng gp 10 ln nhng ngi ht thuc so vi nhng ngi khng ht thuc.
V sau nh vo cc thng k ca Doll Anh ngi ta mi khng nh thuc l l nguyn nhn ca khong
90% ung th ph qun. Tnh chung thuc l gy ra khong 30% cc loi ung th ch yu l ung th ph qun v
mt s ung th vng mi hng, ung th ng tit niu. Ngoi cht Nicotin, trong khi thuc l cha rt nhiu cht
Hydrocarbon thm, trong cht 3-4 Benzopyren l cht gy ung th trn thc nghim. Tuy nhin c ch sinh ung
Ngoi ra ht c xem l nguyn nhn ca nhiu bnh ph bin ngoi ung th nh bnh mch vnh, bnh
Nhng bng chng gn y cho thy nguy c ung th phi gia tng nhng ngi khng ht thuc khi h
thng xuyn tip xc vi khi thuc thi ra t ngi ht thuc (v d khi thuc ca nhng ngi ht thuc trong
nh ).
Ngi ta nhn thy c s khc nhau gia t l ung th ng tiu ha theo vng a l v theo thi quen n
ung. Nhng thay i nhanh chng v t l ung th d dy (gim) v t l ung th i trng (tng) th h ngi
Nht u tin di c sang M l bng chng r rng rng nhng thay i mi trng v ch n ung lm thay i
Lm dng ru gy ung th: Lm dng ru l nguyn nhn lm tn hi sc kho ca nhn loi. Hng nm
ngi ta nhn thy khong 15-30% s bnh nhn nhp vin l do tc hi ca ru. Ung ru nhiu lm tng t l
6
ung th cao ch sau thuc l. Nghin ru lin quan n cc ung th vng ming, hng, thanh qun, thc qun v
gan. Cng tiu th nhiu ru th nguy c ung th cng cao v ngc li nguy c gim nu hn ch ung ru.
Cht bo v tht: Cc nghin cu cho thy vi ch n ung giu cht bo ng vt lm tng nguy c ung
th v v ung th i trc trng. cc nc pht trin, ni tiu th nhiu tht ngi ta thy t l ung th i trng
cao c ngha. Ngc li, ch n nhiu tri cy v rau xanh, qu chn v nhiu si thc vt cho thy lm gim
t l ung th i trc trng. T l mt s loi ung th khc nh ung th h hng thanh qun, thc qun, phi v v
Nhng cht gy nhim v cht ph gia trong thc phm: Tht c hong khi v p mui, cc loi mm v
da mui c rt nhiu mui Nitrat v Nitrit. Nitrat, Nitrit v Nitrosamin lm tng nguy c ung th thc qun v d
dy. Nitrosamin l cht gy ung th kh mnh trn thc nghim. Ngy nay cc nc giu nh cc tin b v bo
qun thc phm rau v thc phm ti sng bng cc hm lnh, gian hng lnh, t lnh lm gim cc thc phm
Thc phm mc gy ung th: Go, lc l hai loi thc phm d b mc. Nm mc Aspergillus flavus thng
c go, lc mc tit ra c t aflatoxin, cht ny gy ra ung th t bo gan nguyn pht. S t bin gen P53
c tm thy trong 53% cc trng hp ung th t bo gan nguyn pht cc khu vc c c t aflatoxin trong
thc phm.
Cc thc phm b nhim do thuc tr su c th gy cn bng pht ng c cp tnh. Tuy nhin ngy nay
Theo cc nghin cu Php, phi nhim ngh nghip c th gy ra khong 3% t vong do ung th. Cc
chrome, benzene v cc sn phm ca cng nghip ha du. Tuy nhin phi nhim ngh nghip l kh nh gi do
Tc nhn sinh ung quan trng nht trong vic gy bnh ung th ngh nghip ch yu l cc ha cht v t
gp hn l cc tc nhn khc nh vi rt, bc x ion ha. Vic nh gi ung th ngh nghip trong dn s ch mang
tnh cht tng i. Mt cng trnh nghin cu M cho thy rng 4% ung th c lin quan n ngh nghip. Mt
s nh gi ca cc quc gia cng nghip ha khc thy t l ny thay i t 2-8%... cc nc ang pht trin v
ngh nghip thng xy ra cc h c quan tip xc trc tip vi cc nhn sinh ung th hay vi cc cht chuyn
gi mi lin quan vi ngh nghip v cho rng m hng l nguyn nhn. Hc n v cc dn xut ca chng c
trong du m cng c xem l cc cht sinh ng th. Tn sut ung th da cao nhng ngi th nh si v th
anthracene.
Ung th ngh nghip thng hay gp nht ngy nay l ung th ng h hp. Ngi ta xc nh mt s
ha cht hay hn hp ha cht trong mi trng ngh nghip c lin quan nhn qu vi bnh ung th phi. C
quan nghin cu ung th quc t IARC nh gi 10 ha cht hay hn hp khc nh l khi thi ca ng c
ngi. Amian c l l cht quan trng nht gy ung th phi do ngh nghip. Ht bi (amian) s gy x ha phi
lan ta (asbertosis). Cc nghin cu t nhiu ni trn th gii cho thy s cng nhn cht do nhim asbestos
(asbertosis) th t l ung th phi hin din t 20-50% trng hp trong bu trung m mng phi chim t l
Ung th bng quang cng l mt trong cc ung th ngh nghip thng gp nht. Bt du t gia th k
XIX. Cng nghip nhum azo pht trin nhanh chng. Vo cui th k ny nhng trng hp ung th bng
quang u tin c pht hin cc th thng tip xc vi cht Anilin. Cht Anilin t n khng sinh ra ung
th ngi v ng vt nhng Anilin c cha nhiu tp cht 4-amindiphenyl c tnh sinh ung th. Cc cht chnh
gy ra ung th bng quang trong k ngh sn xut anilin l Benzidine, 2 naphthylamine v 4-aminodiphenyl.
8
c tnh. Sarcoma phn mm cng nhn tip xc vi cht dit c c gc phenoxy; ung th thanh qun gp cc
cng nhn tip xc vi hi acid v c mnh v ung th cc xoang cnh mi gp cng nhn tip xc vi
formaldehyd.
C quan nghin cu ung th quc t lit k 100 loi ha cht c th gy ra ung th biu m v cc
2.4. Ha tr liu
iu tr ha cht chng ung th c th gy ra tn thng ADN v sinh ung th. Ngy nay nh pht hin
sm ung th v s dng nhiu phng php iu tr hiu qu nn thi gian sng thm ko di hn. Mt s ung th
iu tr khi nh pht hin giai on cha xm ln. V vy vai tr sinh ung th do ha cht cn phi c cn
Melphalan a u ty UT mu th ty cp
Azathioprine, cyclosporine Bnh nhn ghp ty d gen U lymph c khng Hodgkin, ung th da
Diethylstilbestrol Ph n UT m h, UT c t cung
Bng lit k cc loi thuc hay s dng c nguy c gy ung th. Nguy c gy ung th do thuc gia tng ph
thuc vo cc yu t:
- Thi gian tim tng gia s dng thuc v pht trin ung th trung bnh t 5 n 10 nm ngn hn so vi
Thuc gy ung th nhiu nht l cc thuc chng ung th v cc loi thuc ny c chng minh gy ung th
chng him ca cc thuc nhm alkyl. Suy gim min dch do ha tr, thuc c ch min dch, AIDS lm tng
Ngy nay, c nhiu thuc chng ung th hin i c hiu qu nn thi gian sng thm ca bnh nhn ung
th ko di hn v nhiu loi ung th c th cha khi do c pht hin sm v s dng ha tr a phng thc
nn vai tr sinh ung th do thuc ngy cng c ch c cc bin php sng lc v pht hin sm cc ung th
th hai nay.
3. Cc tc nhn sinh hc
Cc oncogen u tin c pht hin virus. Sau ngi ta pht hin virus tch hp vo ADN ca t bo vt ch
bnh thng v iu ha s tng sinh t bo mm. Cc virus sinh ung th ny gy nn ung th bng cch hot ha
vng Uganda, v sau ngi ta cn phn lp c loi virus ny trong ung th vm mi hng, bnh gp nhiu cc
nc ven Thi Bnh Dng c bit l Qung ng, Trung Quc v mt s nc ng trong c Vit Nam.
+ Virus Epstein-Barr thuc h Herpes c cho c vai tr bnh sinh ca 4 loi UT:
U lymph Burkitt.
Cc u lymph t bo B nhng ngi suy gim min dch, c bit nhng bnh nhn
+ Cc nghin cu dch t hc cho thy vim gan siu vi B (HBV) c mi lin h vi ung th gan
nguyn pht (HCC). HCC thng gp nhng vng nh Chu Phi, ng Nam v Trung Quc. C 80% trng
hp HCC lin quan n nhim virus vim gan siu vi B. Virus vim gan B thuc loi virus ADN, xm nhp vo c
th gy vim gan cp, k c nhiu trng hp thong qua. Tip theo l thi k vim gan mn khng c triu chng.
Tn thng ny s dn n x gan ton b v ung th t bo gan. Ngoi ra x gan lm cho tin lng ca bnh
Pht hin nhng ngi mang virus bng xt nghim HBsAg (+). S lin h gia virus vim gan siu vi B v
ung th t bo gan dn n ung th gan c th phng trnh c bng cch s dng vaccine phng vim gan B.
+ Vim gan siu vi C (HCV): Mc d mi c ghi nhn l gy ra vim gan khng A, khng B.
ngi ta ghi nhn rng tn sut ung th gan nguyn pht gia tng gn y trong mt phn ca ngi dn Nht l
do c s nhim virus vim gan C mt cch thng xuyn. Vim gan do virus vim gan A khng lin h vi HCC.
- Virus gy u nh (HPV) typ 16-18, -33, 39: Ly truyn qua ng sinh dc. Loi ny c coi l c lin
nhng ch c mt loi retrovirus ngi, virus gy bnh bch cu t bo T ngi type I ( HTLV-1: Human T cell
Leukemia Virus type I) c khng nh chc chn l nguyn nhn gy ung th. HTLV 1 gy bnh bch cu t
bo/u lymph t bo T thnh dch mt s vng ca Nht Bn v Carib nhng cng pht tn mt s vng khc.
- Mi tng quan gia k sinh trng v bnh ung th c bit nhiu nht l tnh trng nhim Schistosoma
vi ung th bng quang v gia nhim sn l vi ung th ng mt. Ngi ta tm thy nhiu nht Ai Cp, Irc,
Xung v Zimbabu.
- Helicobacter Pylori: Ngy nay cng c nhiu bng chng v s lin quan ca nhim khun d dy do H.
ung th biu m d dy. Mi lin quan ny c chng minh bng cc nghin cu dch t hc cng nh bng
vic pht hin H. pylori phn ln u lymph d dy. Bi v u lymph pht sinh trong m lymph thuc nim mc
lymphoma). C ch sinh u ung th ca H. pylori cha tht r nhng c l do s tng sinh ca lymph T phn ng
1. Yu t di truyn
bit c s lin h cht ch gia cc bin i vt liu di truyn v s xut hin mt s bnh ung th.
Mt s tnh hung v mt di truyn: 80 - 90% ngi s b ung th do h mang gen gy hi U wilms, ung
th nguyn bo vng mc 2 mt v nhng bnh nhn a polip c tnh cht gia nh l th d v cc loi ung th
truyn theo tnh tri theo m hnh ca Mendel. Ung th tuyn gip th ty ( loi ung th tuyn gip c tit ra
(Oncogen) thc cht cc gen sinh ung th (proto-oncogen). Di tc ng ca mt vi tc nhn no tin gen
sinh ung th hot ha v bin thnh gen sinh ung th. T gen sinh ung th m ha sn xut cc protein v
men lin quan n qu trnh phn chia v bit ha t bo theo xu hng c tnh, v d trong bnh ung th bch cu
Mt lai gen quan trng khc v cc gen c ch ung th (Anti-oncogen). Khi c th vng mt cc gen ny,
nguy c mc ung th s tng cao. Mt s gen c ch sinh ung th quan trng l gen P53 ca bnh ung th lin bo
vng mc mt, gen WT1 trong bnh u wilms, gen NF1 trong bnh a u x thn kinh ca Recklinghausen. Ngy nay
ngi ta c th tm ra c im a dng ca oncogen hay cc chui DNA c hiu tiu biu cho cc cht nh du
tnh "nhy" ca ung th. Cc h thng mang tnh tng i ca ca cc cht nh du di truyn da trn s pht
hin trc tip ca tnh a dng chui DNA vi cc men c ch. Ngi ta c th lp ra bn lin kt gen chi tit
Bc nhy trong lnh vc di truyn v cc nghin cu v gen s cho nhiu hiu bit k th hn.
Mt s ung th di truyn:
1. Ung th i trc trng lin quan n di truyn: Trn 10% ung th i trc trng c lin quan n yu t
+ a polip c tnh gia nh: L hi chng tri trn nhim sc th thng c t l xy ra khong
1/10.0000 ngi. Hng trm n hng ngn polip khu tr thnh i trng v thng bt u tui 30-40. Mt s
polip tr nn ung th ha. D phng bng cch ct i trng ton b trc giai on ung th ha.
+ Hi chng Lynch: Ung th i trng khng polip phi hp vi nhiu loi ung th khc nh ung
2. Ung th v c tnh gia nh: Di truyn trn nhim sc th thng, tnh tri nhng c tn sut khong 4
n 10%. C 2 loi:
+ Gia nh ung th v: Do trong gia nh cng phi nhim yu t nguy c cao ung th v nhng c
3. Cc ung th tuyn ni tit c tnh gia nh: Gm cc loi ung a tuyn ni tit typ 1 v 2. Loi ny t gp
hn.
4. Cc ung th tr em: C c im khc ung th ngi ln. Hnh thi hc rt ging vi cc khi u ca
phi, xm ln nhanh ra xung quanh, di cn xa sm nhng rt nhy cm vi ha tr. Cc loi thng gp:
+ U Wilm
Trn ng vt thc nghim s suy gim min dch lm gia tng nguy c b ung th. Ngi b suy gim
min dch mang tnh di truyn hay mc phi thng d b ung th v thi gian bnh ngn hn.
nhng bnh nhn ghp c quan, s suy gim min dch do dng thuc c ch min dch v corticoide liu
cao l r nht. Theo di mt thi gian di 16.000 bnh nhn ghp thn v c iu tr bng cc loi thuc c ch
min dch ngi ta thy nguy c mc bnh u lympho c khng Hodgkin tng 32 ln, ung th gan v ng mt
trong gan tng 30 ln, ung th phi tng 2 ln, ung th bng quang tng 5 ln, ung th c t cung gn 5 ln, cc
melanoma c tnh v ung th tuyn gip tng ln 4 ln. S suy gim min dch nng v ko di c bit trong ghp
ty xng cn tng cao nguy c nhim cc loi virus nh EBV, cytomegalovirus (CMV) v nhiu vi khun c hi
Ngi c HIV dng tnh, c bit khi chuyn qua giai on AIDS c nguy c rt cao mc sarcome Kaposi,
u lympho c khng Hodgkin v mt s ung th khc nh ung th vm, ung th c t cung. Sarcome Kaposi c th
xy ra bt c lc no sau khi b nhim HIV, tri li u lympho c khng Hodgkin c khuynh hng xut hin c a
suy gim min dch trm trng v nguy c c th gia tng n 75 ln so vi ngi bnh thng. Ung th bnh
3. Ni tit t
cng cho thy estrogen l mt cht sinh ung th. Cc bng chng ny gi rng nhng ph n dung thuc trnh
thai c th tng nguy c gy ung th. Nhiu nghin cu cho rng s dng estrogen ngoi sinh khng c ngha gy
ung th v tuy nhin cng c mt s tc gi cho rng tnh an ton ca estrogen cha c chng minh.
2. Ung th ni mc t cung: Nhiu nghin cu bnh-chng cho rng s dng estrogen lm tng t l ung
th ni mc t cung. Tuy nhin nhiu nh khoa hc cho rng dung liu thp estrogen l an ton i vi nhng ph
n tin mn kinh v ph n ct b bung trng. Hu qu ca liu thp estrogen gy bnh long xng v tng
(diethylstilbestrol) dung np tt ph n c thai, an ton cho thai nhi v c hiu qu phng sy thai nn c k
n rng ri. Cho n khi c mt nghin cu vo nm 1977 cho thy nhng ngi con gi ca nhng b m c
iu tr bng DES tng t l lon sn m h v ung th nn b cm v ngy nay bin chng ny khng cn xy
ra.
4. Ung th tin lit tuyn: Yu t nguy c quan trng nht ca ung th tin lit tuyn l tui nhng
testosterone sau khi c chuyn ha thnh dihydrotestosterone l mt cht gy tng sinh nhanh t bo ca tuyn
15
tin lit. V vy Dihydrotestosterone c th lin quan n chuyn dng c tnh v cc nghin cu ang thc hin
quyt nh s dng cht c ch sn xut Dihydrotestosterone c gim t l ung th tin lit tuyn hay khng.
KT LUN
Thng qua bi ny chng ta nhn thy nguyn nhn gy ung th rt a dng, trong vai tr ca yu t mi
trng chim t l cao gy ung th ngi. Ht thuc l, phi nhim vi cc ha cht gy ung th trong mi
trng ngh nghip, phi nhim vi phng x gia tng nguy c gy ung th. Ch n khng an ton, suy gim
min dch, s dng thuc c t bo v s dng hormone cng c vai tr tng nguy c ung th. Nhiu nghin cu
thng k khng nh vai tr ca yu t di truyn gy ung th ngi. Tuy nhin ung th khng ch c gy
bo ung th. S chuyn dng t t bo bnh thng thnh t bo ung th xy ra khi mt hoc nhiu oncogen c
hot ha.
Mc tiu quan trng ca vic nghin cu nguyn nhn ca ung th l cung cp thng tin nhm hng n
vic d phng ung th. Xc nh c vai tr ca mt s yu t sinh ung th thng gp nh thuc l, cc ph gia
trong thc phm, cc virus sinh ung th l rt quan trng, t ra cc phng php phng bnh tch cc nh
phong tro phng chng ht thuc l, cc chng trnh tim chng m rng phng vim gan B, nhm h thp t l
mc bnh.
CU HI KIM TRA NH GI
1. i Duy Ban. 2000. Phng bnh ung th.. Nh xut bn Y hc. Trang 47-122
4. Richard R. Love.1995. Cm nang ung bu hc lm sng (Ti liu dch t Manual of Clinical Oncology). Trang:
1. Bruce D. Cheson. 2004. Oncology (Medical Knowledge Self-Assessment Program). pp 1-16. ASCO.
1
Chng V
D PHNG UNG TH
Mc tiu hc tp
1. M t c cc bc d phng ung th
i trc trng.
I. I CNG
thi gian y, tuy nhin s ngi mc bnh v t vong do ung th cn cao v d bo tip tc gia
tng trong thi gian ti. Nu ung th c cha khi hu qu v ti chnh v th lc v tnh cm
mi trng, do chng ta c th d phng c bnh ung th bng cch ngn cn vic tip xc
1.1. Ht thuc l
trnh nghin cu u tin nm 1928 kt lun l ung th gp nhiu hn nhng ngi nghin
thuc l. Trong thp nin 50 nhng cng trnh nghin cu Anh v Hoa K chng minh mi
Anh, c gim t 42% cn 25% Tuy nhin theo thng k ca T chc Y t Th gii t l ht
thuc l cc nc ang pht trin gia tng trung bnh hng nm khong 8%.
n nay ngi ta nhn thy thuc l gy ra 30% cc loi ung th, 90% ung th phi,
75% ung th khoang ming, thanh qun, thc qun, 5% ung th bng quang. Do ngi thy
thuc phi t chc cc phong tro phng chng thuc l nhm tuyn truyn cho nhng ngi
ph n mang thai.
1.2. Ch n
ng sau thuc l nhiu yu t dinh dng c xp nguyn nhn quan trng th hai gy
lin quan vi ung th i trng. Nhiu nghin cu gn y nhn mnh rng nguy c tng ln
vi ch n t rau, t tri cy do thiu vi loi sinh t (A,C v E), cc cht vi lng (selen, st),
nhn chnh gy ra ung th gan; cc Nitrit v Nitrat trong thc phm hong khi c vai tr lm gia
Mi c gng ngn nga ung th hng n vic thay i ch n t tht, tng cng
n nhiu hoa qu, rau v cc loi vitamin nht l betacaroten. Trnh n nhiu m , gia v v n
cc thc n b mc.
1.3. Ha d phng
Ha d phng l ung mt ha cht, cc sinh t chng hn nhm ngn chn qu trnh sinh
ung th. Ha d phng ch mi thc s pht trin nhanh trong nhng nm gn y. Nhiu ha
cht khc nhau ang c dng nhm nh gi hiu qu ca ha d phng: Retinoid v caroten,
nhiu cht chng xy ha nh sinh t C v E, Selen, calci, thuc khng vim khng steroid
iu tr ung th v. Hoa K mt th nghim ngu nhin nhm ngn chn ung th tin lit
1.4. Virus
C 4 virus c bit l nguyn nhn gy ung th ngi l: Virus vim gan B, virus
Epstein-Barr, Virus bu gai ngi (human papilloma virus-HPV) v virus gy bnh Bch cu
T ngi. (HTLV)
Vim gan B cng vi nhim aflatoxin c xem l nguyn nhn gy hu ht ung th gan
nguyn pht cc nc Chu Phi v ng Nam . Chng nga rng ri vim gan B cho tr mi
Nhiu vacxin cng ang lu hnh i vi virus Epstein-Barr, loi ny c coi l nguyn
nhn chnh gy ung th vm v limphoma Burkitt. Thuc chng dng cho HPV v HTLV ang
giai on khi u.
1.5. Bc x mt tri
c v Ai-len. Cn tuyn truyn cho ngi dn trnh phi nng qu mc, dng cc phng tin
lng cht sinh ung th c bit nhiu hn c l trong lnh vc cng nghip. V d: Asbestos l
cht sinh ung ngh nghip gy ung th phi v trong m mng phi.
Mt s phng php chun on hoc iu tr cng c tnh cht sinh ung th, c bit l
bng x tr v ha tr. Vi cht ni tit dng nga thai hay iu tr ph khoa cng c nguy c sinh
n, cc cht chng ung th nhm c nhn Alkyl, phi c k hoch theo di pht hin nhng
1.8. Yu t di truyn
nh ung th v, ung th i trc trng, ung th vng mc mt, bnh kh da nhim sc t. Chin
Nhiu ung th c bit c lin quan vi AIDS. Mi bin php ngn nga bnh AIDS
Sng lc l cch nh gi ton th dn s hay tng c nhn hon ton khe mnh v mt
lm sng, pht hin mt ung th tim n hay tin ung th, hu c th iu tr khi. S sng lc
da trn quan nim rng s pht hin sm ung th trc khi di cn xy ra th hiu qu iu tr s
Mt ung th c xem l l tng cho vic sng lc khi giai on tin lm sng c th
1. Sng lc ung th v
L mt phng php thng dng pht hin ung th v. Cc bc s chuyn khoa khuyn
mt ln sau khi sch kinh. Nu ngi ph n c hng dn t khm v cn thn s pht hin
ra bnh khi u cn nh, hch di cn t hn nhng ngi khng thc hnh t khm v. Do vy
phng php t khm v nn c ph bin rng ri trn cc phng tin thng tin i chng.
Cc bc t khm v
Hnh 2: Chp nh nh
8
Ung th t bo gai ca c t cung thng pht trin theo sau d sn trong biu m v ung
th ti ch (CIN: Cervical intraepithelia neoplasia). Khong 20% cc thng tn trn pht trin
bong. Nh th ung th c t cung c th phng nga nu sng lc c tin hnh bng Paptest
gia nh.
xm ln.
nhiu nc pht trin, ung th i trc trng ng hng th hai sau ung th phi. V
triu chng lm sng thng khng r rng nn bnh nhn n khm giai on tng i tr.
Tuy nhin vi s xut hin nhiu loi xt nghim sng lc ung th i trc trng, theo l thuyt l
ung th l tng chn on bnh trc khi c triu chng xut hin.
50-70 tui.
9
khong 2% FOBT dng tnh v gi tr d don ca test cho c u tuyn lnh v ung th gia 20-
+ Ni soi:
b khung i trng nhng gi thnh cao v nguy c thng rut (20/00 cc trng hp soi i
trng) gii hn vic sng lc theo phng php ny. Ch nn soi ton b khung i trng vi
4.1. Ung th hc t
nng hay c tn nhang, cc nt rui trn c th. Phng php sng lc ch yu l khm bng
Hin cha c bng chng cho thy sng lc ung th phi bng chp Xquang phi v t
cho nhng ngi nghin thuc l trn 45 tui c th pht hin c u phi khi cn nh.
4.3. Ung th vm
c sng lc bng cch o lng khng th IgA ca virus Epstein - Barr nhng vng
c t l mc bnh cao.
nguy c cao. Vic thm khm bng mc kt hp vi cc chng trnh gio dc cho dn chng
gp phn vo vic pht hin ung th v cc tnh trng tin ung th sm hn.
4.5. Ung th d dy
Nht.
Sng lc bng cch o v Alpha Foetoprotein trong huyt thanh nhng i tng b
3 xt nghim c kh nng pht hin bnh khi cha c triu chng l: thm khm trc
trng bng tay, siu m qua trc trng, khng nguyn c hiu ca tin lit tuyn.
III. KT LUN
Vic sng lc pht hin bnh ung th khi cha c triu thng c kt qu kh quan i
qu, vic sng lc phi lm gim t l t vong v gim t l t vong do cc chng trnh sng lc
CU HI KIM TRA NH GI
1. M t c cc bc d phng ung th ?
trc trng ?
12
2. Phm Thy Lin, 1999. Lm th no pht hin bnh ung th sm nht, nh xut bn
Cancer Screening Programmes: Screening for squamuos cervical cancer: duration of low risk
after results of cervical cytology and its plication for screening policies 1985. BMJ; 293: 6599.
2. Kross LG, 1989. The Papanicolaou test for cervical cancer detection: a triumph and a tragedy.
JAMA; 261;737.
3. Mandel JS, Church TR, Ederer F, et all, 1999. Colorectal cancer mortality: effectiveness of
bienial screening for fecal occult blood. J natl Cancer Inst; 91: 434
1
Chng VI
THM KHM KHI U
Mc tiu hc tp
khi u.
I. I CNG
khi u d l lnh tnh hay c tnh cng cn phi c pht hin sm, phi c thm
nhn hoc c pht hin qua nhng t khm sc khe hoc t chc khm sc khe hng lot
ti cng ng.
1. nh ngha
1.2. nh ngha ca Willis Theo Willis khi u l mt t chc khng bnh thng pht trin v
2. Mt s c im chung
sinh ra n.
V d :
tn sinh.
nhim trng.
C nhng u khng c th pht hin c qua thm khm lm sng nht l nhng u cn
V d :
th v.
3
II. KHM U
Vic thm khm pht hin v nh gi mt khi u i hi phi t m, phi ton din,
1. Khm lm sng
1.1 Yu cu
Vic thm khm phi c tin hnh phng khm, hoc bung bnh vi nhng iu
v tr ca u.
V d :
Phi khm nh nhng, theo mt trnh t nht nh v phi lun lun i chiu, so snh vi
bn lnh.
4
1.2. Khm c th
1.2.1. Nhn
s b nh gi c.
Xc nh nhng thay i da v t chc ngay trn u hoc xung quanh u : c lot da, chy
1.2.2. S Vi cc khi u
kch thc ca khi u. Vi nhng u c tnh, vic nh gi chnh xc kch thc ca khi u l mt
Vi cc h thng hch lin quan : phi s k pht hin c hoc khng c hch, s
V d :
+ Vi cc u vng sinh dc ngoi, vng trc trng, tng sinh mn : Phi kim tra
+ Vi cc ung th tiu ha, phi pht hin cc hch Troiser vng thng n
bn tri.
1.2.3. G
nhng c quan trong c u pht trin : u d dy, u gan, nhng u trong phc mc v khoang
sau phc mc, nhng u phi, nhng xut tit trong bng hoc khoang mng phi do u ...
1.2.4. Nghe
Cng cn thit khi khm khi u phi, nhng u c biu hin chn p hoc ph i mch
2. Khm cn lm sng
2.1. T bo hc (cytologie)
cng l ngi xut ra phng php chn on t bo hc bng chc ht kim nh v ngy nay
vai tr ca n khng th thiu trong vic chn on, iu tr v theo di, d phng i vi cc u
v c bit l cc u c tnh.
6
Phng php ny nhy, ng tin cy. S sai lch gia t bo v gii phu bnh l l
khng ng k. Theo gio s Nguyn Vng b mn Gii phu bnh Trng i hc Y khoa
Cc phng php t bo hc :
bng, dch mng phi...) hoc tm cc t bo do pht knh trc tip t trn b mt ca u bong ra
ly chnh xc.
Gi tr xt nghim t bo :
Ngy nay ngi ta cn cp nhiu n nhng trng hp (+) gi, tc l nhng trng
c tiu bn.
7
phi t yu cu :
bn.
Phi ly ng ch yu cu.
2.3. X quang
c bit hin nay vi nhng tin b ca trang b my mc v k thut ngy cng tin tin,
(chp d dy, chp UIV thn, chp ty sng, chp mch mu, ng dn sa...). C th p dng
(Computed Tomography), chp cng hng t ht nhn MRI (Magntic Resonnance Imaging),
Tuy rng n khng quyt nh chn on, nhng n gi , hng n mt phng php chn
c th.
Pht hin mt s men bt thng xut hin khi c khi u trong c th:
mi khong 10.000-150.000 mcg/ml, ngi trng thnh cn khong 1-15 mcg/ml, c bit
+ Hormon HCG ch im mt ung th rau thai v tinh hon, bnh thng trong
mu c 0,4 mcg/ml.
9
S phn bit gia mt u lnh tnh v u c tnh c mt ngha rt quan trng. S phn bit
nhiu khi rt d vi mt s u nh, tuy nhin c nhng trng hp rt kh, phi kt hp cht
1. U lnh tnh
1.1. Lm sng
x t cung.
Nu c ct b u khng ti pht.
1.2. V mt t bo hc v t chc hc
2. U c tnh
2.1. Lm sng
Khi c mt u c tnh pht hin trn lm sng, theo di tin trin thy u pht trin rt
nhanh. Bnh thng mt khi u khi pht hin c vi ng knh 1cm3 (tng ng 1 t t
bo) v phi mt khong 7-10 nm. Nhng khi pht hin c nh vy i khi pht trin n
giai on ton pht ch l mt khong thi gian rt ngn v d ung th gan, ung th d dy, ung
th phi ...
ng mu.
2.2. V mt t bo hc v t chc hc
- S thay i ca nhn.
lon sn, d sn (tm thy cc nhn qui, nhn chia) v bt thc sn (tc l khng c s pht trin
CU HI KIM TRA NH GI
khi u ?
1. i hc Y H Ni, 1999. B mn Ngoi, Triu chng hc Ngoi khoa, trang 104 126.
Chng VII
CHN ON BNH UNG TH
Mc tiu hc tp
1. Trnh by c cc phng php chn on ung th hin nay.
2. Nu c phng php chn on giai on theo TNM v mt s phng php phn loi khc
ht cc triu chng pht hin xut pht t sinh l bnh hc v c bit l s pht trin c trng
ca khi u.
Mt khi nhng triu chng xut hin,ngi thy thuc nn thc hin mt s th tc
chn on :
Chn on cng sm cng tt, s dng cc phng php thm khm trnh gy au n,
Nhanh chng thc hin sinh thit khi u a ra chn on chnh xc v gii phu bnh
hc.
di cn xa.
qu iu tr.
2
nhn.
I. CC HI CHNG CHN ON
1. Hi chng u
S xut hin khi u c th l triu chng pht hin duy nht, hoc l trc tip hocnhng
ri lon do khi u to ra.Khi ung th xm ln cu trc lnh ln cn, khi u thng t di ng,
Mt khi u v
no).
2. Xm ln cc b
ca c quan .
khung chu, bng bng do khi u bung trng, d dy hoc i trng, ph o khoc do hi chng
au do chn p dy thn kinh ngoi bin (au dy thn kinh ta do di cn xng hoc
xm ln khung chu).
Khi u tng trng ngy cng ln cn cc mch mu nui dng, s suy yu v h thng
Tiu mu trong ung th bng quang, thn, niu qun hoc tin lit tuyn.
Dch bng xut huyt trong ung th bung trng hoc ung th ng tiu ha.
Trn dch mng phi xut huyt lin quan ti ung th di cn mng phi.
4. Hoi t
Hoi t thng xy ra do h thng mch mu nui dng khi u ngho nn. N thng
to ra:
5. Di cn xa
ha, ung th vng chu; hch bn trong ung th b phn sinh dc ngoi; hch c trong ung th
Di cn phi (him khi gy ra kh th, thng pht hin c do chp Xquang phi kim
tra h thng).
Trc tin nn cho bnh nhn c thi gian h trnh by v tnh hnh bnh tt ca
h, thy thuc kin nhn lng nghe c thm thng tin v th hin s lich s v tn trng.
u tin to c s tin tng v thn thin vi bnh nhn. N cho php nh gi nhng suy
ngh, nhng s hi, lo lng ca bnh nhn v tnh hnh bnh tt ca h, n cng cho php hiu r
thit.
thy thoi mi, c th gy m ton than (c bit vi nhng ung th h sinh dc).
Thm khm thanh qun vi gng Clarke chn on ung th thanh qun
6
S mt cch h thng cc vng hch c bit l hch c, hch nch , hch bn pht
Thm trc trng pht hin ung th trc trng hoc nh gi tnh trng ca
dy chng rng trong ung th c t cung hoc thm st khi u vng tiu khung nh u bung
trng. i vi nam gii thm trc trng cn pht hin ung th tin lit tuyn.
IV. CN LM SNG
ng qua thm khm lm sng v pht hin nhng thng tn mi, nh vy thay i c v nh
Phng php chp Xquang phi tuy n gin nhng rt hu ch chn on ung th
phi nguyn pht, ung th phi di cn, trn dch mng phi, kho st cc bin chng nhim trng
hoc x phi sau iu tr. Chp Xquang phi nn c s dng cng rng ri cng tt.
+ Cc hc trong phi
+ Cc di cn xng
+ Xquang xng
Xquang xng c th pht hin ung th nguyn pht xng hoc ung th di cn n
Th kt hp: Va hy v dy xng.
Xquang xng thng cho php chn on nhanh cc trng hp thng tn xng.
+ Hy xng t sng
+ Hy xng s
+ Thng tn dy ln ca xng s
1.2. Mammography
thin dn v mt k thut trong 10 nm qua v nhng tin b hn na ang trong qu trnh hon
Ngy nay ngi ta c th pht hin khi u nh hn 4mm ng knh (khi u tin lm sng)
Sinh thit khi u c thc hin vi h thng c nh cho chn on rt tt v gii phu
Hnh 2: Chp nh nh
9
Hnh 3: Kt qu chp nh nh
1.3.Siu m
Siu m c ng dng nhiu trong chn on ung th. Siu m pht hin c cc khi u
Siu m cn c th cho bit c tnh cht ca khi u: dng c hoc dng nang. Vi
c.
1.4. ng v phng x
l thm d chc nng tht s. Tuy nhin, ung th khng ch l bnh l c th to ra bt thng
trn ng v phng x m cn mt s bnh l khc, do chng ta phi thn trng gii thch
X hnh xng cho php pht hin di cn xng trc khi bt k triu chng Xquang no
quan st thy cht ny c nh nhng vng xng b thng tn: Vng callus xng nhng
Tng liu phng x l rt thp (740MBq) khng gy nguy him g cho bnh nhn.
nhng bnh l lnh tnh nh: vim khp, vim xng, di chng sau chn thng.
Nhng ung th di cn xng pht hin c bng x hnh xng thng l ung th v di
cn, ung th tin lit tuyn di cn v ung th tuyn gip. X hnh xng c th thay th cho chp
Xquang xung. Nhng tn thng xng nguyn pht cho nhng hnh nh r hn (v d nh
Sarcom Ewing).
xng nh bnh Paget chng ta c th chp Xquang xng hoc cng hng t lm r chn
on.
chn on.
- Bu gip a nhn
tun hon v nu c th khng lm ri lon thm cc th nghim v min dch ca khng nguyn.
phu thut: Choriocarcinoma (HCG), di cn ca ung th tiu ha (ACE), ung th bung trng
(CA-125)v.v.
Vi vic s dng u d phng x trong lc m, phu thut vin c th pht hin ra nhng
khi u khng th nhn thy c v thc hin c ct b hon ton (v d ung th tuyn gip ti
pht ti ch, ti pht ung th tiu ha vi th, d hch v tinh (sentinel) vt hch trong ung th.
1.9. PETScan
PETScan l mt k thut hnh nh v chc nng, lin quan trc tip chc nng ca mt c
quan hn l hnh thi ca c quan . Cng ging vi Scintigraphy, chp PETScan c thc
hin bng cch tim mt cht ng v phng x c nh du, thng thng ngi ta s dng 18-
dng c thi gian bn hy ngn (t vi pht ti vi gi). 18FDG ngy nay thng dng nht phc
trong t bo. Khi cc t bo ung th khng bit ha tin trin nhanh v nhn ln, chng s s
13
tnh thp hoc khi u hoi t. V vy c hiu ca PET-Scan khng phi l tuyt i.
Cc ch nh ca PETScan:
+ Ch nh trong ung th
Cc ch nh khc ca PETScan:
+ Ch nh trong mt s bnh l ca no b
+ Bnh tm thn.
phng tin quang hc. K thut ni soi ngy cng pht trin nhanh chng, hin i nh s tin
Ni soi c v tr rt quan trng trong chn on ung th d dy, ung th i trc trng, ung
th thc qun, ung th thanh qun, ung th ph qun, ung th bng quang .v.v.
Ni soi cho php tin hnh mt s th thut: sinh thit, ct polip, iu tr mt s tn thng,
bm thuc cn quang chp Xquang (chp ngc dng, chp ph qun). Ni soi can thip ang
pht trin nhanh chng v ang c p dng tin hnh cc phu thut nh ct bung trng,
ct ti mt, ct rut tha, vt hch chu, ct t cung v ct i trng. Tng lai phu thut ni soi
Chp ct lp vi tnh l mt trong nhng phng tin chnh chn on ung th trong
hu ht tt c cc phn ca c th.
Nhng thng tn (u nguyn pht, hch nm nhng v tr su, u di cn) vi kch thc
Lm tng cn quang bng cch tim cc cht cha Iodine lm tng s hin th mch
nhim phng x ti thiu, thc hin trong mt thi gian rt ngn nh vy loi b nhng artifact
chp ct lp vi tnh hng dn chc sinh thit nhng khi u su trong c th.
Hin nay chp ct lp vi tnh l loi my tt nht xc nh th tch bia trong iu tr tia
Chp cng hng t l phng php chn on hnh nh k thut cao, khng dng tia x
nn an ton cho bnh nhn. Nguyn l c bn l cc nguyn t trong c th sau khi t trong t
chp.
Chp cng hng t cho nhng hnh nh rt r v bnh l thn kinh v xng. Ch nh
ca cng hng t hn ch hn ch nh ca CT-Scan. Tuy nhin chp cng hng t ang lin
CT-Scan. c bit nhiu nghin cu gn y ang c thc hin theo di nhng thay i u
th v).
Phng php chp mch: trc y phng php ny t c s dng, hnh nh cho thy
s tng sinh mch rt mnh khi u (c bit trong nhng khi u thn v no). Chp mch cng
2. Chn on sinh hc
o gi tr ca -HCG chn on ung th rau thai, thyroglobulin trong ung th tuyn gip.
cn gan bng enzym gan (hepatic enzymology) hoc tnh trng ton thn trc khi bt tay vo
Nhng xt nghim khc nn c thc hin mt cch c h thng trong trng hp c thay
i v tnh trng ton thn, ri lon nc in gii, hoc kch thch (v d nh tng Calci mu
Cht ch im khi u l cht hin din trong mu, c th trong nc tiu hoc cc dch khc
ca cc bnh nhn ung th v khng c ngi kho mnh, do gi s xut hin ca ung
th.
gia thng th 2 v thng th 6 ca thai k. Chng c t l rt thp trong huyt thanh ca ngui
bnh thng. CEA c th tng cao trong ung th ng tiu ho, ung th v v ung th bung
trng. Tuy nhin n cng tng trong mt s bnh l lnh tnh nh x gan, thiu nng h hp v
+ AFP(Alphafoeto-protein)
Nng ca n tng cao trong ung th gan nguyn pht, trong ung th tinh hon dng non-
Hormones
Nng ca n tng cao trong ung th rau thai, ung th tinh hon dng non-seminomatous v
+ Thyrocalcitonin
19
ung th tuyn gip th tu, ngoi ra n cn c tit ra mt cch lc ch trong ung th phi t
bo nh.
Enzymes
c tit ra bi cc t bo ca tin lit tuyn bnh thng, chng ch yu tng cao trong
di cn xng.
+ LDH (Lactico-dehydrogenase)
Chn on ung th lun lun i hi m sinh thit v xt nghim gii phu bnh (ngoi tr
chng gii phu bnh chn on l u c tnh (hoc t nht l chn on t bo hc). Mt s trng
20
3.1. Xt nghim t bo hc
cht dch tit lm xt nghim t bo nh dch mng phi, dch mng bng, dch ty sng.
Chc ht khi u bng kim nh: l phng php chn on c gi tr v cho t l dng
tnh cao, c th thc hin i vi cc khi u nng v su trong c th. Vi nhng khi u su c
Nhng tin b v lm sng mi y t c ngy cng nhiu chn on gii phu bnh
trc khi phu thut vi s s dng ni soi pht hin khi u v sinh thit mt cch chnh xc.
Tng t cc k thut Xquang can thip c th sinh thit khi u bng kim.
Sau y l mt vi v d:
+ Ni soi d dy i vi u d dy.
siu m.
hoc khi u tinh hon, cc tc gi khuyn khng nn sinh thit do nguy c pht tn t bo ung th
- M t y , chi tit nhng mu bnh phm khc nhau m phu thut vin gi n.
- Ly mu ti mp ct lm tiu bn.
V. CHN ON GIAI ON
tnh trng ti ch, ti vng v tnh trng di cn xa. Chn on giai on nhm cc mc ch sau:
+ Thun li cho cng tc nghin cu khoa hc, trao i thng tin, so snh v nh
T : U nguyn pht
Tis : Ung th ti ch
N : Hch vng
M : Di cn xa
Mo : Cha c di cn xa
Mx : Cha nh gi c di cn
M1 : Di cn xa
23
CU HI KIM TRA NH GI
1. B Y t - Bnh vin K, 1999. Hng dn thc hnh chn on v iu tr ung th, nh xut
Chuong VIII
CHT CH IM UNG TH
Mc tiu hc tp
I. T VN
Mi nm c hn 6 triu ngi cht v bnh ung th, 1.4 triu ca ung th mi c chn
con s trn s gia tng v ln n 10 triu trng hp t vong v trn 16 triu ca ung th mi.
Vit Nam, bn cnh cc bnh nhim khun v suy dinh dng ngy cng gim dn, th
bnh ung th, bnh tim mch, tm thn ang c nguy c gia tng. Cc loi ung th hay gp
nc ta l ung th phi, d dy, v, gan, vm hng, i trc trng, hch bch huyt, t cung,
bung trng
Trong khi nhiu nc, chng trnh sng lc pht hin sm ung th t kt qu tt,
gp phn cha khi hn 50% bnh nhn ung th th nc ta a s ngi b ung th khi c
chn on giai on mun, t l cha khi bnh cn rt thp. C hi cha khi bnh ung th
Cht ch im khi u c ngy cng c nhiu vai tr trong sng lc, nh gi gnh nng
1. nh ngha
paraffin xc nh s hin hu ca ung th, nh gi tin lng bnh nhn hoc theo di s
nhng cht ny lin kt vi mng t bo. CCUT thng c bn cht protein, xut hin trong
mu, nc tiu, trong cc cht dch, m ca c th ngi bnh v thng khng xut hin r
ngi kho mnh. S thay i nng ca CCUT c lin quan mt cch chc chn ti s pht
2. Phn loi
2.2. Ch im dch th: L nhng cht xut hin tp trung trong huyt thanh, nc tiu hoc cc
u.
3
2.3. Phn loi cht ch im theo bn cht v cc ung th lin quan chnh
Cc enzyme
Cc hormone
Calcitonin UT gip th ty
CA 15-3 UT v
Estrogen v Progesteron UT v
Cc cht ch im gen
Cc gen p ch ung th
Gen BRCA 1 v 2 UT v
Cht ch im khi UT l tng dng chn on ung th, gip sng lc, theo di din
+ Nng thay i theo giai on bnh (phn nh c gnh nng ca ung th).
+ D on ti pht.
vi CCUT.
+ C gi tr d on tin cy.
Hin nay, rt tic cha c cht ch im khi u l tng c y 100% tiu chun v
c hiu, tin cy chc chn, tnh c trng c quan v chn on chnh xc giai on bnh.
Tuy nhin, mt loi ch im khi u c nhng gi tr trn cc tiu chun khc nhau v khi phi
hp 2 hay nhiu th nghim li c thm nhiu gi tr mi b sung ln nhau. PSA, PAP (Prostatic
nng tng cao nhng giai on mun. Tuy kh xc nh chc chn khi u ang giai on
CA 125 trong ung th bung trng cng cao th tin lng cng xu, kh nng ti pht, di
cn cng nhiu
nhy =-------------------------------------------------
S ln m tnh ( - ) gi
c hiu =----------------------------------------
S ln (-) tht + S ln ( + ) gi
kt qu xt nghim m tnh.
7
Gi tr d on (-) = -------------------------------------
Gi tr d on (+) = ---------------------------------------
1. Sng lc
a s cc cht ch im khi u hin nay khng c khuyn co dng trong sng lc pht
hin sm ung th do c hiu v nhy thp. Tuy nhin c th dng sng lc cho nhng
nhm ngi c nguy c cao. V d: -FP i vi bnh nhn x gan c nhiu nguy c mc ung
th gan nguyn pht, Calcitonin i vi nhm ngi trong nhng gia nh c nhiu ngi ung
th tuyn gip.
2. Chn on ban u
tnh hay dng tnh cng khng c gi tr quyt nh chc chn c hay khng c ung th.
3. Xc nh c quan c khi u
PSA hoc PAP tng cao trong bnh u tuyn tin lit, thyroglobulin tng trong ung th
tuyn gip th ty. Sau phu thut ct b tuyn gip ton b nu thyroglobulin tng tr li chng
t bnh ti pht.
8
4. Xc nh giai on
gnh nng ung th. V d: CEA trong ung th i trc trng, CA 125 trong ung th biu m
bung trng
5. Tin lng
15-3, 2-Microglobulin
ton b khi u.
- Tn ti dai dng mc bnh l hoc tng ln sau thi gian ngn xung dc
c ti pht cao. nh gi
lng CA 27.29 mi 4 n 6
thng
trng cn nh gi CEA mi 2 n
ng mt on UT ty
gan th dn
10
nghn iu tr.
BN mn kinh,
bng c tnh
ph n b UT
khng r
nguyn pht.
ti pht.
11
2 Microglobulin
PSA ton phn
Thyroglobulin
CYFRA 21-1
Loi Ung th
PSA t do
CA 15-3
CA19-9
CA72-4
CA 125
Feritin
HCG
CEA
NSE
AFP
i trng
Ty
D Dy
Thc qun
Gan
ng mt
Bung trng
C t cung
Nguyn bo nui
UT phi TB nh
Bng quang
Tuyn gip
12
U lymph c
UT + thiu mu
UT nguyn bo
FP: foetoprotein.
CU HI KIM TRA NH GI
im khi u ?
2. Nguyn Th Khnh, Phm T Dng. 2002. Xt nghim s dng trong lm sng. Nh xut
bn Y hc.
3. Richard D. Love, 1995. Cm nang ung bu hc lm sng (Ti liu dch t Manual of Clinical
Chng IX
Mc tiu hc tp
phng php duy nht iu tr ung th. n nay phu thut vn l hn tng trong cc
John M.Daly th ngy nay c khong 60% n 75% bnh nhn ung th c iu tr bng phu
thut v cc k thut ngoi khoa cn c s dng chn on, xp giai on cho hn 90% cc
thin mt cch ng k hiu qu ca phu thut. Ngoi ra, nhng nghin cu v kt qu lm sng
gn y cho thy phi hp phu thut vi cc phng php iu tr khc lm tng hiu qu ca
iu tr.
I. S LC LCH S
Phu thut ung th pht trin theo thi gian cng vi vic ng dng nhng thnh tu trong lnh
- Albert Theodore Billroth ( 1829-1894 ) thc hin ln u tin ct d dy, ct thanh qun
v thc qun.
2
c bit l trong phu thut ct b ton b v trit cn thnh mt khi v sau phu thut ny
mang tn ng.
- Hugh Young (1870- 1945) thc hin phu thut ct trit cn ung th tin lit tuyn.
- Enrst Wertheim (1864- 1920) thc hin phu thut ct t cung trit cn nm 1904.
- William.E.Miles (1869- 1947) thc hin ct b trc trng trit cn qua ng bng-tng
sinh mn nm 1906.
- Evats Graham (1833- 1957) thc hin phu thut ct phi trit cn thnh cng do ung
th phi nm 1933.
Ngy nay nhng k thut phu thut hin i pht trin mt cch nhanh chng nh vi
phu thut, phu thut ni soi s ha hn nhiu thnh cng trong phu thut ung th.
y l quan im quan trng nht trong phu thut ung th: phu thut vin phi bit v
Trong ung th v, phi c kt qu sinh thit bng kim hoc sinh thit m chng t tnh
cht c tnh ca nhng hnh nh nghi ng trn phim chp nh nh. i vi ung th u c v mt
s loi ung th khc nh d dy, phi, i trng thc hin sinh thit qua ni soi trc khi phu
thut.
3
Trong nhng trng hp hn hu khng th sinh thit c c th thc hin phu thut
thm d. Trong nhng trng hp phu thut vin nn kt hp vi bc s gii phu bnh
Bn tng trnh v phu thut l ti liu quan trng nht trong h s ung th ca bnh
nhn. Bng tng trnh nn vit ngay sau khi m xong v nn m t chi tit mt s ni dung sau:
+ V tr chnh xc ca khi u
+ Nhng thao tc thc hin v khng thc hin do k thut hoc l do khc.
lm xt nghim.
+ Mu bnh phm phi c b vo dung dch bo qun (formalin hoc dung dch
S chun b bnh phm cn thn nh vy gip cho cc nh gii phu bnh thc hin c
Trn quan nim t chc ung th thng xm ln, pht trin ra t chc chung quanh,
khng xc nh r ranh gii ca khi u nn phu thut trit cn l phi ct b t chc ung th
thnh mt khi gm: khi u, c quan mang khi u, t chc lin kt chung quanh khi u cng vi
h thng bch huyt v hch bch huyt vng. Kh nng di cn hch vng l rt ln, do nn
phu thut vt cc hch v tinh ngay c khi v i th n cha c du hiu xm ln. Ti thiu nn
Trong nhng trng hp kh khn c th thc hin ct b gii hn, ct b hon ton khi
u mt cch rng ri n gii hn b khi u khng tm thy t bo ung th. Nh vy phu thut
vin phi lin h vi bc s gii phu bnh trong lc m s lm xt nghim sinh thit tc th
d dy.
ng mch i trng.
i vi ung th h sinh dc: ct b t cung ton phn km theo vt hch chu hai bn l
Trong niu hc, i vi ung th tinh hon ct b ung th tinh hon qua ng bn, gm
i vi ung th bng quang nam gii, ct bng quang ton phn km ti to li bng
quang.
Quan nim ct b ung th thnh mt khi i khi kh p dng trong mt s trng hp,
mc lm cho phu thut rt kh khn. Mt s phu thut vin ngh ct b hon ton phc mc,
Vi ung th tin lit tuyn, ct b ton b tin lit tuyn l phu thut trit cn, tuy nhin
phu thut vin mun bo tn dy thn kinh cng dng v tiu tin t ch nn phi thc hin
Trong phu thut ung th vng u c gii hn cc mc gii phu rt gn gii hn thng
tn cn ct b, do khng cho php phu thut rng ri, cn b sung x tr sau phu thut.
nng tin trin ca ung th. Hch b xm ln l mt yu t tin lng ng tin cy: cng nhiu
Nhn chung, vt hch nn quan tm ti trm hch u tin, bi v qua khi trm hch ny
ung th xem nh c kh nng di cn. Nhiu nghin cu cho thy phu thut vt cc hch b di
cn hu nh khng lm thay i tin lng ca bnh nhng cng trnh c chn p, au khi
hch ln.
trnh nhng bin chng trong vt hch rng ri (nh ph bch mch chi trn v chi
di), nhiu nghin cu c thc hin vi nhng khi u nh, thng nhng u ny khng c
t cung xm ln vi th).
7
Trong phu thut ung th v nhiu nghin cu v hch gc (sentinel node), l hch trm
hch u tin c ch nhiu nht. Ngi ta dng k thut pht hin hch bng cch tim
cht mu (Evans Blue) hoc bng ng v phng x chung quang khi u, cht mu i theo h
bch huyt v nhum xanh hch gc gip phu thut vin d nhn bit bc hch lm sinh thit.
Nu tim cht ng v phng x ngi ta s dng u d phng x pht hin hch gc.
Phu thut ct b rng ri ung th thnh mt khi cng gy ra nhiu tranh ci, bi v
theo quan st ngay c khi khi u ang cn ti ch, thc s c di cn m lm sng cha pht
th v:
Cc nghin cu ngu nhin chng minh rng phu thut bo tn bng ct b khi u v
cng c kt qu ging nh ct b ton b v trit cn. Yu t tin lng chnh l tnh trng ca
Khi hch nch dng tnh hoc khi u c bit ho km, iu tr ho tr h tr hoc ni
i vi mt vi loi ung th, mong mun ca phu thut vin l phu thut lm gim ti
a th tch ca khi u trc khi s dng cc phng php iu tr khc nh x tr hoc ho cht.
Cng ngy ngi ta cng xc nh c thm nhng bnh l m vi thi gian s pht trin
thnh ung th. iu tr khi nhng bnh l ny bng nhiu phng php trong phu thut l
- Ct b i trng trong vim lot i trng mn, bnh a polip i trng trong d
- Ct b polyp i trc trng trc tui 20, phu thut ct tn thng vim i trc
- Ct tuyn gip phng nga ung th tuyn gip th ty bnh nhn a u tuyn
hc. Gm cc loi: chc ht sinh thit, khot chp hoc phu thut ct b sinh thit. Chn on
qu.
- Cung cp nhng thng tin lm sng cn thit cho nh gii phu bnh.
khi u i vi ho tr liu. Mt trong nhng in hnh l phu thut thm st ln hai (second look
laparotomy) trong ung th bung trng. Phu thut ny c thc hin mt cch h thng
phu thut nh vy khng thay i c thi gian sng thm ca bnh nhn, do phu thut m
Ngy nay ngi ta s dng Pet-Scan chn on trc khi phu thut, nh vy trnh
ra trong thng u hoc nm u sau phu thut chng t rng di cn c trong thi gian phu
thut, tuy nhin khi u qu nh chng ta khng th pht hin c bng cc phng php thng
thng.
- Khi u ti pht xy ra phi cch ln phu thut u tin mt thi gian di, ti thiu
l 2 nm tr ln.
- Khi phu thut tng i n gin khng nguy him n tnh mng bnh nhn.
vong, n bo hiu bnh nhn ri vo giai on suy kit (nm lit gng, nguy c l lot cc
Trong trng hp di cn ct sng c chn p tu (xut hin lit) phi can thip phu thut
sm trc 24 gi, sau 24 gi xut hin thng tn mch mu do chn p tu. Nh vy chn on
Phu thut tm thi c thc hin khi khi u gy ra tc nghn ng h hp, tiu ho
th tuyn gip.
trng.
- M thng niu qun hoc bng quang trong trng hp ung th tin lit tuyn
trnh nhng chn tng v mt tm l cho bnh nhn trc khi phu thut, phu thut
vin nn gii thch r cho bnh nhn v gia nh. Phu thut khng nn thc hin qu mun khi
cc chc nng ca c th b thng tn, cng khng nn thc hin qu sm bnh nhn kh
chp nhn.
Phu thut v ni tit l phu thut ct b mt tuyn ni tit m cht tit ca n lin quan
n s pht trin ca khi u. Trong thc hnh ch c 2 loi ung th thng hay thc hin:
cn kinh nguyt.
nng cc c quan ca c th khi c th c. Tuy nhin trong phu thut ung th, m bo
din rt quan trng trong phc hi iu tr cho bnh nhn. i khi phu thut to hnh c thc
- To hnh bng quang bng cc quai rut trong ct bng quang ton b.
- To hnh thanh qun bng Prosthesis trong ct thanh qun ton phn.
Trong mt s trng hp phu thut to hnh c thc hin sau khi hon tt cc iu
tr h tr:
gim au iu tr khng c hiu qu. Chng l cc th thut gim au c thc hin trong
phng m:
- Gy t qua tu sng
tht bi thng do ti pht ti ch, ti vng hoc xut hin di cn sau m (thng c vi di cn
dng nhiu phng php iu tr b khuyt cho nhau. Trong ung th ngi ta thng kt hp
phu thut, x tr v cc phng php iu tr ton thn gm ha tr, min dch, ni tit v cc
u c, ung th trc trng xm ln chy mu. Sau khi tia x khi u nh li, chy mu to iu
s loi ung th: ung th v, sarcome phn mm, ung th u c v ung th trc trng.
IV. KT LUN
Vi nhng tin b nhanh chng trong lnh vc phu thut, x tr, ha tr v nhng liu
php mi nh min dch, ni tit tr liu, phu thut phi ng mt v tr c bit h tr cho
Trong nhng trng hp phu thut phc tp, bc s phu thut ung th phi can m v
bn lnh, tuy nhin cng phi bit lc no nn dng li nhng ch cho bc s x tr hoc bc
CU HI KIM TRA NH GI
1. B Y t, Bnh vin K, 1999. Hng dn thc hnh chn on u tr ung th, trang 15-24.
3. Nguyn Hng Ri, Ph c Mn, Nguyn Chn Hng, 2004. i cng phu tr ung th-Ung
1. Daly. J.M Bertagnolli. M, Decosse. J.j, Morton. D.l. Oncology. In: Mc graw-Hill internatonal
Chng X
I. I CNG
tr ung th. T ,iu tr ung th bng tia phng x pht trin thnh mt chuyn khoa su
trong Y hc.
Gia nh Curie pht hin ra cht phng x Radium nm 1898 v sau Alexander
Graham Bell gi s dng n trong iu tr tia x p st bng cch cm trc tip vo khi u c
dng. Cui nm 1940 tia x bng my gia tc (linear accelerators) ra i v pht trin.
Thi gian u p dng iu tr tia x, ngi ta thiu cc phng php tnh ton gii
hn liu lng mt cch chnh xc. Quy nh n v chun ca phng x u tin l liu gy ra
Nhng tr ngi ban u c Courtard gii quyt nm 1934 bng cch p dng tia
x phn liu ngha l chia tng liu thnh nhng liu nh hn lm nn tng trong lnh vc x tr
cho n nay.
hoch iu tr mi theo khng gian 3 chiu c thc hin v chuyn hn phng php lp
t trong nhng nm 1970 v PET (positron emission tomography) trong nhng nm 1980 cng
cao cng vi k thut s ha chuyn iu tr tia x t khng gian 3 chiu thnh IMRT
(Intensity Modulated Radiation Therapy) thnh 4 chiu trong mt tng lai gn. Nhng tin b
trong x tr em li kt qu iu tr tt hn v t bin chng hn. Hin nay 70% bnh nhn ung
c th ngi.
1. Cc i lng v n v o
ca nng lng. Mt electronvolt l nng lng thu c bi mt in t khi gia tc qua hiu
kiloelectronvolt (keV hoc 103 eV) hoc megaelectronvolt (MeV hoc 106 eV).
2. Cc loi bc x ion ha
neutron.
phng x trong qu trnh phn r phng x. Chng c to ra khi 1 ntron trong ht nhn
c k hin l .
ln. Positron cng ging nh ht beta nhng khc bit chnh l positron c mt in tch dng.
cc ht beta.
lng v in tch. Tuy nhin tia X khc tia gamma ch tia gamma c to ra bi s bin i
v qu o.
Di tc dng ca bc x ion ho, trong t chc sng tri qua 2 giai on bin i: giai
1. Giai on ha l
Giai on ho l thng rt ngn, ch xy ra trong khong thi gian 10-16- 10-13 giy.
Trong giai on ny cc phn t sinh hc cu to t chc sng chu tc dng trc tip hoc gin
Hnh 1: C ch sinh hc ca x tr
c kh nng oxy ho cao HO2, H2O2, chng tc dng gin tip ln DNA gy tn thng chng.
2. Giai on sinh hc
ho, tip n l nhng tn thng v hnh thi v chc nng ca t bo. Kt qu cui cng l
Cc yu t nh hng n sinh hc bc x
3. Liu chiu
Liu chiu l yu t quan trng nht quyt nh tnh cht v tn thng sau chiu x
Liu Hiu ng
th pht hin c.
2-3Gy Rng lng, tc, c thu tinh th, gim bch cu, xut hin ban trn da. T
3-5Gy Gim bch cu nghim trng, ban xut huyt, xut huyt, nhim khun,
khi c iu tr tt nht.
7
th. Tng sut liu th qu trnh hi phc gim nn mc tn thng tng ln,hiu ng sinh hc
s tng ln.
Mc tn thng sau chiu x ph thuc rt nhiu vo din tch b chiu, chiu mt phn
(chiu cc b) hay chiu ton c th. Liu t vong khi chiu x ton thn thng thp hn nhiu
so vi chiu cc b.
6. Cc tn thng do phng x
Khi chiu x, nng lng ca chm tia truyn trc tip hoc gin tip cho cc phn t sinh
6.2.Tn thng mc t bo
trng thnh (t bo phi), t bo sinh sn nhanh, d phn chia (t bo c quan to mu, nim
mc rut, tinh hon, bung trng) thng c nhy cm phng x cao. Cc t bo thn kinh, t
bo lymph tuy thuc loi khng phn chia nhng cng nhy cm vi tia phng x. Do vy
8
khng bt buc.
Tn thng sm xut hin khi b chiu mc liu cao trong thi gian ngn (chiu ton thn
IV. N V O BC X
Trong o bc x tiu chun theo h thng quc t hin nay (SI), liu hp th bc x c
n v o l Joule trn kg, k hiu l J/kg.1 Joule trn kilgam (1 J/kg) l liu hp th bc x m
V. MC CH CA IU TR TIA X
1. iu tr tia x trit cn
Thi gian iu tr thng ko di nhiu tun bi v cn phi s dng liu dung np cao
trong khi phi bo v m lnh v nhm ti mc tiu khi u mt cch chnh xc.
iu tr trit cn, liu x tr cn thit kim sot khi u phi thp hn liu chu ng
ca cc c quan ln cn. Ranh gii gia thnh cng v tht bi l tng i hp, do bt but
phi thc hin k thut ht sc cht ch: phi cn nhc k gia nguy c ti pht ti ch v nguy
Leukeamia 15-25 Gy
Seminoma 25-35 Gy
Dysgerminoma 25-35 Gy
U Wilms 25-40 Gy
Bnh Hodgkin 35-45 Gy
U lympho khng Hodgkin 35-55 Gy
Malpighian carcinoma 55-75 Gy
Adenocarcinoma 55-80 Gy
Urothelial carcinoma 60-75 Gy
Sarcoma 60-90 Gy
Glioblastoma 60-80 Gy
Melanoma 70-85 Gy
10
2. iu tr tia x tm thi
cn khng th iu tr trit cn. iu tr nn rt ngn thi gian v liu tng i thp hn liu
iu tr trit cn.
3. iu tr triu chng
nhn thy rng 75% bnh nhn gim au mt phn hoc hon ton vo cui t iu tr.
trong nhng cp cu ca iu tr tia x, iu tr cng sm cng tt ngay khi ngay khi xut hin
iu tr tia x phi m bo nguyn tc liu ti khi u v che chn tt nht t chc lnh
Ch nh iu tr tia x
Ch nh iu tr tia x c thc hin trong bui hi chn vi nhiu thy thuc ca nhiu
chuyn khoa khc nhau: Bc s x tr, bc s phu thut, bc s ni khoa ung th, bc s gii phu
bnh v bc s chn on hnh nh sau khi trnh by r rng v khi u v tnh trng ton thn
ca bnh nhn.
Mt vi bin php d phng trc khi x tr nn a ra tho lun tu theo tnh trng bnh
nhn:
11
x sau iu tr ho cht.
- i vi nhng bnh nhn b kch thch, au n phi dng thuc an thn, gim
- Vi nhng bnh nhn phu thut trc phi kim tra vt thng lin so
- Xc nh th tch bia
(ct b c hon ton khi u hay khng, xm ln v ca nhng hch ly ra lm xt nghim hay
cha.v.v.)
- Th tch bia th: GTV (gross target volume) lin quan n th tch r rng ca
khi u
- Th tch bia lp trnh: PTV(planning target volume) lin quan ti bnh nhn, s
phng x.
S ny c 4 trng chiu, trc trng tip nhn khong 85% liu chiu x (60-65Gy) v
VII. LIU IU TR
Liu lng s dng trong iu tr tia x c o bng Gray (Gy). Theo qui c liu iu
Liu iu tr b tr thng trong khong 45Gy- 60Gy vi phn liu 1,8-2Gy (i vi ung
1. Phn liu iu tr
Tng liu iu tr c phn liu (tri di trong qu trnh iu tr) cho cc t bo bnh
thng c thi gian phc hi. Cch thc phn liu c th ha gia cc trung tm iu tr x tr
ngy mi tun. Anh, phn liu thng thng l 2,67 - 2,75Gy mi ngy. i vi tr em phn
Trong mt s trng hp, 2 phn liu mi ngy c s dng cui ca liu trnh iu
2. Theo di iu tr
thng do cc k s vt l m nhim.
ca mi trng chiu.
+ Trong cc bui iu tr tip theo k thut vin tip tc thc hin iu tr theo k
hoch
3. Theo di lm sng
Theo di bnh nhn trong sut qu trnh iu tr tia x l cng vic ca bc s tia x. Khi
bt u khm v iu tr ln u bc s tia x phi gii thch cho bnh nhn phng thc iu tr
trng hp th trng km phi cho nhp vin theo di v nn c ch v sinh, dinh dng
ca bnh nhn.
15
Sau khi hon tt iu tr tia x, phi lm bn tng trnh chi tit v liu iu tr, k thut
VIII. IU TR KT HP
tia x n thun c th thc hin mt s loi ung th: ung th u c, ung th tin lit tuyn,
Kt hp phu thut v x tr: thng c thc hin khi ung th ang cn giai on ti
ch v ti vng.
X tr hu phu: mc ch trnh nguy c ti pht ti ch, thc hin sau khi vt thng
lin so, thng khong 1 thng sau phu thut. V d x tr vo v sau m ct 1/4 v, x tr vo
khng ct c tr thnh khi u ct b c. Khong chng 2 thng sau x tr, t chc x sau x
tr gim nhiu thun li hn cho phu thut. V d nh x tr tin phu trong ung th trc trng,c
t cung.
tnh trn h to mu, c tnh trn tim mch, c tnh trn phi.
16
X tr ton thn: X tr ton thn c ch nh chng thi loi mnh ghp trong ghp
tu xng i vi nhng bnh nhn iu tr ho cht liu cao trong bnh bch cu cp. Bnh
nhn nhn 1 liu 8Gy (liu gy cht ngi nu bnh nhn khng c ghp tu kp thi). Liu tia
IX. X TR P ST
Nh vy khi u s nhn liu tia x cao nht v liu s gim nhanh ra t chc lnh chung quanh.
Cesium 137 v k thut np ngun sau c c pht trin mt cch nhanh chng trong x
m ton thn. V tr chnh xc ca catheter v s phn b v liu lng c kim tra cht ch,
rt nh v liu gim nhanh ra ngoi vi khng nh hng n t chc lnh chung quanh. iu ny
nht nhng gim i mt cch nhanh chng (trong khong vi mm), nh vy cho php bo v cc
Bnh nhn c gi li nm vi ngy trong phng tng c chn ch, c h thng che
X tr p st sut liu cao: k thut ny s dng ngun gia tng hot phng x, nh vy
ung th ph khoa), kt hp vi iu tr tia x ngoi (trong ung th ph khoa hoc ung th tin lit
tuyn) v mi y x tr p st cn kt hp vi ho tr.
vi liu cao gy ra nhiu phn ng ph trong qu trnh iu tr . Phn ng xy ra trong thi gian
iu tr hoc 2-3 tun sau hon tt iu tr (phn ng ph cp tnh), trong nhiu thng hoc nhiu
ng ph tch ly). Tnh cht, mc trm trng v thi gian ko di ca phn ng ph ty thuc
vo c quan tip nhn tia x, vo phng php iu tr (loi tia x, liu lng, sut liu chiu, ha
Bnh nhn thng c c phn ng cp v mn tnh, tuy nhin thy thuc quan tm nhiu
trong khi gi thuyt khc cho rng thng tn mn tnh do s suy yu ca t bo mm sau x tr.
1. Phn ng cp tnh
khoang ming, vng hu hng, nim mc rut, nim mc ng tit niu. Mc thng tn ty
1.1.Da
tai v cc im t.
1.2.Cc biu m lt
tia x vo vng u c, au v vim lot vng khoang ming, hu hng thng xy ra. Nu trm
20
trng bnh nhn nut au, n ung km dn n suy kit. Mt mi v xy ra sm trong tun th 2
iu tr km theo kh ming.
tip vo vng hu mn trc trng, hoc b nhim x do iu tr tia x vo vng khung chu nh
tin lit tuyn, bng quang, c t cung .v.v. Triu chng c bit l au, bng chng, tiu chy
v nn ma.
1.3.Mu v c quan to mu
Biu hin lm sng l cc triu chng xut huyt, ph n,thiu mu. Gim lympho, bch
cu ht,tiu cu v hng cu. Xt nghim tu xng thy gim c 3 dng sm nht l dng hng
cu.
1.4.Sng ph
bin chng thng xy ra trong khi iu tr tia x vo khi u no, hoc cc khi u di cn ln no,
hp gn hon ton khu knh (v d thc qun,h hng thanh qun, kh qun, ng mt, trc
trng), tia x c th gy ph n v tc nghn hon ton. C th phng bng cch phu thut
trc khi iu tr tia x hoc dng steroids trong qu trnh iu tr tia x chng ph n.
1.5.V sinh
Bung trng v tinh hon rt nhy cm vi tia x, chng khng th to ra c giao t sau
vng chu.
2. Phn ng mun
Cc phn ng mun lin quan n v tr, liu iu tr, th tch chiu x v thi gian chiu
x. Cc phng php iu tr khc nh l phu thut, ho cht lm trm trng thm bnh lin
quan n x tr
2.1. X ha
2.2. Rng tc
Tuyn nc bt v tuyn l chu c liu khong 30Gy trong phn liu 2Gy mi ngy.
nh hng trm trng cht lng sng ca bnh nhn. Cc tuyn m hi cng ngng hot ng
vi nm . Thiu nng lng, gim cc hot ng v lun lun cm thy mt l cc triu chng
thng xuyn.
22
2.7. Ung th
tr tia x.
2.8. Phn ng ph do tch ly liu (Cumulative side effects): phn ng phdo tch ly liu khng
nn nhm ln vi phn ng mun. Phn ng ph do tch ly liu s bin mt trong thi gian ngn
cn phn ng mun c biu hin lu di. Tia x li nhng trng hp ny cn ang tranh ci.
2.9.Phn ng v sinh th
Gim tui th, c thu tinh th, tn sut xut hin bnh ung th cao hn l ung th mu,
Tng tn sut xut hin cc t bin v di truyn, d tt bm sinh, qui thai. Hiu ng ny
di liu
CU HI KIM TRA NH GI
1. Nguyn B c, Nguyn Chn Hng, 2002. Cng tc phng chng ung th Vit Nam v vai
tr ca ghi nhn ung th trong cng tc phng chng ung th. Ti liu tp hun ghi nhn ung th
2. Phm Thy Lin, 1999Tnh hnh ung th Vit Nam, nh xut bn Nng.
Chng XI
HA TR UNG TH
Mc tiu hc tp
2. Nu c c ch ca ha tr ung th.
I. I CNG
Ha tr ung th l mt trong cc bin php iu tr ung th mang tnh cht ton thn.
Bn cnh cc phng php iu tr ti ch-ti vng nh phu thut v x tr, cc bin php
iu tr ton thn ngy cng c nhng ng gp quan trng trong iu tr v chm sc bnh
cui cng l lm thay i p ng sinh hc ca c th theo hng chng ung th. Hn na, tt
c cc tc nhn iu tr ton thn (thuc gy c t bo, ni tit hay min dch, sinh hc)
bin php iu tr ton thn bng cc thuc ha hc, cu thnh mt ni dung rt quan trng
ca ung th hc ni khoa.
Vai tr ca ha tr khc nhau theo tng loi ung th v theo tng tnh hung lm sng
+U lymph Burkitt
+ U Wilms
Nhm ung th ho cht c kh nng ko di thi gian sng thm cho ngi bnh
+ Ung th phi t bo nh
+ Ung th vng u mt c
+ Bnh bch cu tu cp
+ Sarcom xng
+ a u tu
+ Ung th phn mm
+ Ung th d dy
3
+ Ung th phi t bo nh
+ Melanome c
+ Ung th ty
+ Ung th thn
III. C CH CA HA TR UNG TH
1. Chu k t bo
phn bo khc. Thi gian gia 2 ln phn bo c chia thnh mt s giai on.
Pha G2: khong thi gian ngn nhn t bo chun b cho s phn bo.
tham gia phn chia ti lp, gia tng dn s ca khi ung th.
2. ng hc ca t bo
t bo.
Cc t bo c kh nng tham gia vo cc giai on phn chia nhng cha tham gia
gi l cc t bo cht t nhin.
S lng t bo thuc mt trong ba nhm trn thay i tu tng khi u, tng loi bnh
Thi gian nhn i ca ung th l thi gian cn cho mt khi u tng gp i s lng
t bo. Nghin cu invitro cho thy thi gian ny dao ng t 15 gi cho n 72 gi.
Hodgkin 3-4
Ung th v 60
Ung th i trng 80
4. Khi u ln
Lm hn ch kt qu ho tr bi v:
- Mt s lng ln t bo thi k G0
thuc.
ngi ta tin hnh phu thut cng ph khi u (debulking surgery) lm tng nhy cm ca
u cn li vi ho tr.
6
5. Thi gian iu tr
khng i tng s t bo ung th ch khng tiu dit mt s lng tuyt i t bo. Chnh v
t c tnh khi ha lu di cn c hin tng khng thuc ca t bo bu. Tnh trng bnh n
bnh.
6. S khng thuc
C ch nh sau:
sau:
7
s phn chia t bo
Uracile (5FU) c ch sinh tng hp vng purine, c ch methyl ho axt deoxyurydylic thnh
- 6 Mercaptopurine - Gemcutabine
- 5 Fluorouracil
ra cc lin kt cho gia 2 chui DNA v cc lin kt ngang gia cc baz nit gn nhau lm
c ch hot ng ca DNA.
- Chlorambucine - Cisplatine
- Mechlorethamine - Dacarbazine
- Cyclophosphamide
tng hp protein.
8
- Adriamycine - Actinomycine D
nhm taxane)
- Vincristine - Etoposide
tc dng ph.
Hin nay ngi ta v ang nghin cu tm ra cc loi thuc c tnh c hiu cao
th v c ch hot ng ca n.
acid
iu tr min dich :
Cc khng th n dng :
Trastuzumab (Herceptin)
Alemtuzumab (Mabcampath)
Cetuximab (Erbitux)
Gefitinib (Iressa)
Erlotinib (Tarceva)
Bevacizumab (Avastin)
Thalidomide
Bortezomide (Velcade)
IV. CC CH NH HA TR UNG TH
V. C TNH CA HA TR
c tnh cp :
c tnh mun :
Bun nn v nn ma
Gim sinh tu: Gim bch cu, thiu mu, gim tiu cu
Qui thai
11
V sinh
t bin di truyn
Suy tim
X phi
thuc vi nhau. Thng ngi ta thng trnh phi hp cc thuc c cng c tnh v trnh
s dng cc thuc vt qu liu tch ly ti a cho php trnh cc c tnh nng khng hi
phc c.
VI. KT LUN
Ha tr l phng php iu tr ung th mang tnh cht ton thn. Nhng tin b vt
bc trong nhng thp nin va qua gp phn khng nh v nng cao vai tr ca ha tr ung
th. Cc tin b trong lnh vc sinh hc ung th v ang hon thin phng php iu tr
hu hiu hn.
CU HI KIM TRA NH GI
1. K cc mc p ng vi ha tr ca mt s loi ung th ?
2. Nu c ch ca ha tr ung th ?
1. Nguyn B c. 2003. Ha cht iu tr bnh ung th. Nh xut bn Y hc. Trang 11-56,
288-318
2. Nguyn Chn Hng. 2004. Ung bu hc ni khoa. Nh xut bn Y hc. Trang 111-146.
4. David S. Fischer, M Tish Knobf, Henry J. Durivage, Nancy J. Beaulieu. 2003. The cancer
chemotherapy handbook. pp 1-15, 37-48. 479-511. Mosby press.
5. Jim Cassidy, Donald Bissett, Roy A J Spence OBE. 2002. Oxford handbook of oncology.
pp 135-180. Oxford press.
1
Chng XII
Mc tiu hc tp
Vit Nam c khong 79% bnh nhn ung th c au k t lc c chn on. Nhiu
Thuc iu tr au gm:
cn
+ au ti mt mc c th chu ng c.
2
Cc th nghim cho thy rng thuc c hiu qu trong phn ln bnh nhn, nu n
II. VI NT LCH S
Baptiste Godinot thnh lp vin ung th u tin, nhn iu tr nhng khi u hoi t, thi
ra
Christopher Hospice chm sc cho nhng bnh nhn ngho ang hp hi. B l ngi u tin s
Pro. Maurice Abiven l ngi u tin a chng trnh ging dy chm sc triu chng
vo cc trng i hc.
3
ch :
+ Tng p lc ni s.
Lin quan ti ung th: v d nh co c, sng n bch mch, to bn, vim lot do nm
Lin quan ti iu tr ung th: v d nh au do so mn tnh sau phu thut, vim nim
mc do iu tr bng ha cht.
Nhiu bnh nhn ung th giai on mun, au nhiu do s phi hp ng thi nhiu
1. nh gi au
L mt bc quan trng c tnh cht quyt nh trong kim sot au do ung th. Phi
khm ton din, cn tm hiu thm c bnh khc cng i km vi ung th hay khng, phi nh
gi chc nng gan thn, theo di nh hng ca thuc gim au ln s hp thu, chuyn ha v bi
tit. Phim X quang v CT-Scanner v cc vng lin quan v x hnh xng cng cn thit so
snh vi cc kt qu khm trc y theo di din bin bnh v d on, tin lng bnh.
Thi gian
- au bt u t khi no?
- Cn au ko di bao lu
V tr
- V tr au au, c th ch chnh xc v tr au
- au c lan i u khng?
5
Tnh cht cn au
nh tn bn, au nh dao m.
0 : khng au v 10 l au tt bc
nghip.
1. au do cm gic
+ au ni tng: bng, tng rng b kch thch do di cn, do nghn, sng hoc b
vim nhim do nhiu nguyn nhn khc nhau. au ny thng khng khu tr v c cm gic nh
b chn p.
2. au do thn kinh
kinh.
.v.v...
ng vi cc thuc gim au, bao gm thuc c ngun gc opioids. au thn kinh c th gim au
kinh v thuc c nh hng ln cht dn truyn (th d : thuc chng trm cm v thuc ng
kinh).
7
cc nguyn nhn gy au. C gng trnh gy kh chu, au n cho bnh nhn khi thm khm.
- Khi cn au cn tr cc hot ng bnh thng, nn thc hin thm khm h thn kinh
mt cch h thng.
trng.
- Xt nghim huyt thanh c th pht hin ra bnh thp khp, bnh t min.v.v.
8
- Theo ng ung : Dng n gin, d dng nht ngoi tr trng hp bnh nhn khng
th ung c hoc cn au qu trm trng phi cn tim hoc chuyn c tc dng gim au
nhanh.
- Theo gi: khng ch n khi bnh nhn au mt cch chnh xc, nn cho thuc gim
- Theo tng c th: khng c liu chun cho nhng thuc Opioide, liu ng l liu c tc
2. Bc thang gim au
vic s dng thch hp cc Opioide gim au cc quc gia t s dng loi thuc ny. Bng ny
nhn mnh trong cc cn au d di cn cho thuc gim au mnh (Th d : cc loi thuc
Opioides) v khng gii hn liu ti a. Liu hp l l liu mang li hiu qu gim au m khng
3. Cc thuc gim au
Thuc khng vim khng cha Steroid (NSAIDS) c nhiu loi, trong chm sc lm du
thng s dng.
4000mg/24 gi
xng. Cc thuc Nsaids u kch thch d dy. Do nn ung sau khi n v ung km cc
thuc khng th th H2 (th d: Ranitidine 150 mg-2 ln/ngy hay trc khi ng) hoc Sucralfate
1g - 4 ln/ngy c th bo v nim mc d dy, thn trng i vi nhng ngi suy chc nng
Paracetamol)
11
gim au cng vi Aspirin hay Paracetamol, dng 60 mg/4-6 gi, liu ti a 360mg/ngy, d gy
+ Tramadol: l loi opiod tng hp, c tc dng gim au thn kinh trung ng,
dng ng ung c hiu qu, Tramadol mnh gp 2 ln codein vin 50 mg, t gy bn.
iu tr cn au tt bc
vi cc thuc Non-steroid hoc cc thuc gim au thn kinh nu nguyn nhn gy au do thn
kinh.
+ Morphin sulfat
trm trng, tng liu ln hng gi n khi c hiu lc gim au, cho liu lng ny mi 4 gi/ln.
+ Morphin phng thch chm c kim sot (Skennan), phng thch Morphin
10 mg, 30 mg, 60 mg. Skenan LP 2ln/ngy ung hoc bm qua sonde d dy. Vin thuc phng
Trong trng hp s dng cc thuc Opioids ung cng khng c tc dng na, iu
tr cn au mt cch hiu qu phi dng Morphin tim, c th s dng tim tnh mch hoc tim
khi tim 20 pht v tng dn liu n khi bnh nhn ht au. Tip theo s chuyn thnh bc iu
M sng hay hoang tng l mt tc dng ph thng xy ra khi cho Morphin nhng n
s nh i khi gim liu hoc sau khi dng 1 n 2 ngy. Nu vn cn nghim trng, c th cho
thm qua da nn c th dng di dng dn. Loi Fentanyl dn ny cung cp 1 lng thuc chm
qua da ko di n 3 ngy.
Ch nh: Dng cho bnh nhn khng th ung thuc c do nn ma, kh nut, hoc
Chng ch nh:
iu tr ct cn au
Bnh ung th thng tin trin theo thi gian lm cho ngng au ngy cng tng
ln, liu iu tr khng cn tc dng gim au, do ct cn au phi tng liu thuc gim
Liu tng ng
khc. Do s khc nhau v cu trc phn t ca mi loi opioid, bnh nhn t dung np vi thuc
trng ( mg ) da (mg )
Morphin 30 10
Pethidin 300 75
Oxycodone 20
Hydrocone
18-35 25
36-59 50
60-83 75
84-107 100
108-131 125
132-156 150
V d: Bnh nhn ang dng Codein 60mg/4gi nhng bnh nhn khng au, khi
15mg/4gi
iu tr au do thn kinh:
khng vt qu 3600mg/ngy.
nhn s dng opioid trn 2 tun th phi gim liu dn trc khi ngng hn trnh hi chng
dng thuc t ngt (Withdrawal syndrome). Hi chng ny biu hin st, lnh run, tot m hi,
bun nn v nn ma, au co tht bng, tiu chy, au c, mt ng, chy mi nc v tng huyt
p.
16
trnh hi chng ny, liu opioid nn gim dn trong 2-3 tun trc khi ngng
hn. Khi triu chng xy ra c th dng liu opioid cao hn liu iu tr trc mt t.
gim sng v co ko, do lm gim p cc m mm quanh khi u. Bng cch gim phn ng
v tc dng ko di hn.
butylbromide 10-20mg/6-8gi.
+ Th thut gy lit thn kinh: l bin php trit nht i vi cn au d di. Trc ht
l phong b thn kinh tm thi bng gy t ti ch. Sau nu c ch nh, mt s phng php
nh phu thut ct b, chch Phenol hay Alcohol hay hy thn kinh bng phng php ng kh
c dng.
17
CU HI KIM TRA NH GI
1. nh gi c mc au trong ung th ?
1. B Y t, Bnh vin K, 1999. Hng dn chn on v iu tr, NXB Y hc, trang 15-37.
Chng XIII
Mc tiu hc tp
I. I CNG
Chm sc bnh nhn ung th giai on cui dnh cho ngi bnh trc khi t trn
khong 3 thng, khi m bnh tin trin c tin lng xu, m s iu tr tch cc khng mang li
ngi bnh.
II. NN V BUN NN
th giai on cui. C th c nhiu nguyn nhn gy bun nn. Cc nguyn nhn thng gp :
Nguyn nhn iu tr
ln/ngy
10 mg metoclopramide ln n 3 ln/ngy
Cyclixine 25 - 10 mg - 3 ln/ngy
Prochlorperazine 5 - 25 mg 3 ln/ngy
Biphosphonate
III. TO BN
v ngay c mi trng chung quanh khng quen thuc. Suy yu cc c bng v sn chu lm
gim kh nng bi tit qua trc trng. Hn na, hu ht cc thuc gim au mnh, thuc phin,
4
thuc chng trm cm, thuc khng cholin gy lit nh m ri thn kinh ca rut v gy to
l phn quan trng ca vic nh gi ngi bnh giai on cui. Khi to bn khng gim v
bnh nhn khng nhn bit c th gy au bng, lm au tng khp ni, tiu dm hay tiu chy
Cc loi thuc ny lm tng s kch thch ng rut vi lng dch cho vo c duy tr
2. Cc thuc lm mm phn
2.1. Lactulose
ln/ngy, nhiu ngi bnh khng thch v ngt ca thuc. Loi r tin hn l dung dch Sorbitol-
Sorbilax. Mt s ngi bnh thch mi ca mui Magne hn v d : MgO hay MgSO4 c cng
tc dng
2.2. Docusate
2.3. Bisacodyl
L loi thuc nhun trng tip xc, kch thch cc cht t nim mc rut. Dorolax 5 mg
2.4. Phenolphthalein
L loi thuc kch thch nh, lm tng cc cht tit ca thnh rut.
3. Loi thuc du
Cht du Paraffin 10-20 ml (ti) gip tng phn d dng ngi gi hay bnh nhn nng.
Senna lm tng s hot ng ca thnh rut bng tc dng trc tip ln c trn. Coloxyl
Cm Senokot (15 mg cho 5 ml) v dng vin (5-7 mg) vin ta dc nh Glycerine hay
Bisacodyl (Durolax) gip kch thch s bi tit; tht tho nh git (th d Microlax) c th c
thc hin ti nh theo y lnh bc s : cho 1 ngn tay c mang gng tay sch ly phn qua trc
trng, nn cho thuc gim au v an thn (nu cn). Chch Pethidine 25-100 mg tim tnh mch
(ty thuc vo kh nng hp thu thuc ca bnh nhn) v cho thm diazepam 5 mg hay
1. C chng
Trc ht cn tm nguyn nhn gy bng chng : khi u, gan to, chng hi, tc rut,
ln/ngy ; Furosemide 40-120 mg/ngy c th lm gim vim chung quanh khi u v gim s
xm nhp huyt thanh vo khoang bng. Chc ht bt dch mng bng ch nn thc hin khi s
2. Kh th
phi hay nhim trng, tt nghn ph qun. Cc nguyn nhn ph khc nh : trn dch mng phi,
x phi, di cn phi rng, c chng, vim phi do x tr, nghn mch phi, chn p mng ngoi
tim cp.
vim phi cho khng sinh, co tht ph qun cho Salbutamol hay thuc khng vim dng kh dung
.v.v...
Ngoi nhng triu chng thng gp giai on cui, nhng biu hin khc nh suy
- n km :
+ Phn ln bnh nhn ung th t nhiu n ung km, a n suy nhc. Cn loi
Dexamethazone 2-4 mg/ngy s gip nhiu bnh nhn n ngon v ci thin sc khe trong mt
thi gian. Megastrol Acetate (400 mg-800 mg/ngy) gip tng s thm n nhng t tin.
+ Truyn tnh mch vi dung dch c nhiu nng lng v m thng c dng
Nam Triu Tin, Vit Nam, Nht v Trung Quc. Nhng tri li Bc M, Chu u hay c h
khng dng v t c bng chng chng minh rng s chuyn nng lng v m c th ko di
+ Trong thc t rt c th khi khi u c nui dng tt n cng pht trin nhanh
hn.
Nhm gim nhanh cc triu chng ny, cho sc ming thng xuyn 2 gi/1 ln vi dung
ti, nhai ko cao su, ngm ming nc nh, ung nc bng ng nh git. Tt nht cho
ngm vin sinh t C s kch thch tit nc bt nhiu hn. Cho kem Vaselin hay du thc vt
Chlorhexidine.
8
CU HI KIM TRA NH GI
Chng XIV
CHNG TRNH
GIAI ON 2002-2010
Mc tiu hc tp
Nam c quyt nh s 77/2002 Q-TTG v vic ph duyt Chng trnh Phng chng mt s
bnh khng ly nhim giai on 2002-2010 gm cc bnh v tim mch, ung th, i tho ng,
ri lon sc khe tm thn (ng kinh, trm cm). Trong bi vit ny chng ti xin trnh by
nhng ni dung chnh ca chng trnh phng chng ung th giai on 2002-2010.
triu ngi mc bnh ung th (UT) v c 6 triu ngi cht do cn bnh ny. Vn phng
chng ung th (PCUT) lun lun c coi l mt trong nhng chin lc u tin hng u v
nc pht trin, tnh hnh mc bnh v t vong do ung th ngy cng tng, tuy nhin hn mt
pht trin kinh t, cng nghip ha, nhim mi trng v gia tng tui th trung bnh, d kin
n nm 2015, mi nm trn th gii s c 15 triu ngi mi mc bnh ung th, trong hai
- Ung th khng phi l bnh v phng cu cha, 1/3 bnh ung th c th phng nga
tng cht lng sng thm cho 1/3 bnh nhn ung th cn li.
- Vn phng chng ung th lun c xem l mt trong nhng chin lc u tin hng
u ca TCYTTG vi 4 ni dung:
+ iu tr bnh c hiu qu
m v y trn phm vi ton quc. Tuy vy qua ghi nhn ung th H Ni (1988-1994),
trng hp v khong 70.000 ngi cht do cn bnh ny. Trn thc t s bnh nhn ung th
iu tr ung th ch yu bng phu thut nhng a s bnh nhn khi ti bnh vin giai on
mun nn kt qu iu tr rt hn ch.
Li 1,9 14 1,6 10
M mm 2,0 14 2,9 7
4
Ty 1,2 18 1,3 14
Da 3,0 9
M mm 1,4 13 2,6 8
Da 2,6 10
- Qua bng s liu hai min th nam gii cc loi ung th hay gp ging nhau, l:
ung th phi, d dy, gan, vm hng, i trc trng; ph n ung th c t cung min Nam
- Nhng bnh ung th c t l mc tng i thp so vi th gii: ung th tin lit tuyn,
1. Mc tiu chung
Lm gim t l mc, gim t l t vong v ci thin cht lng cuc sng cho bnh nhn ung th.
2. Mc tiu c th
- Thc hin tim phng vim gan B cho 100% tr s sinh phng ung th gan nguyn
pht.
- Gim t l t vong ca mt s loi ung th: v, c t cung, khoang ming, i trc trng.
- Gim t l ngi bnh ung th giai on mun n c s chuyn khoa t 80% xung
cn 50% so vi nm 2000.
6
u t nng cp cc bnh vin chuyn khoa u ngnh thnh cc trung tm hon chnh
va c kh nng thc hin cng tc phng bnh, cha bnh, nghin cu khoa hc v o to.
Thnh lp cc khoa ung bu trong bnh vin a khoa tnh hoc cc bnh vin chuyn
khoa ung bu thc hin tt vic khm, iu tr v phc hi chc nng cho bnh nhn ung
th, gim gnh nng qu ti cho cc Bnh vin tuyn trung ng. Trung tm y t d phng, trung
tm phng chng cc bnh x hi v trung tm truyn thng gio dc sc khe c trch nhim
thc hin cc hot ng lin quan cng tc phng bnh ung th.
Tp trung ch yu vo cng tc phng bnh ban u, ch trng n vic truyn thng gio
dc cho nhn dn bit cch phng chng v t pht hin sm mt s du hiu ca bnh ung th
2. Lng ghp hot ng ca chng trnh PCUT vo chng trnh phng chng cc bnh khng
ly nhim
Mc ch tit kim ti a ngun nhn lc, vt lc v ti chnh, nng cao hiu qu hot
- y mnh vic thc hin cc bin php phng bnh ban u v gio dc sc
khe: y l chin lc kh thi v hiu qu nht i vi nhiu loi bnh trong c ung th.
7
Phng bnh ban u tp trung vo vic gii quyt cc yu t nguy c gy ung th nh: ht thuc
Nam. Chng ht thuc l c th lm gim 30% cc loi ung th ngi nh: ung th phi, ung
th ng h hp, tiu ha trn, ung th d dy, ung th ty, ung th bng quang.
ung bng cch gim hp thu cc cht bo ng vt, trnh s dng thc phm c nhim thuc,
nhum mu cng nghip, thuc tr su dit c, thc phm mc v nn tng cng tiu th nhiu
rau qu.
- Tuyn truyn gio dc nhn dn nng cao nhn thc v phng nga v pht hin
sm ung th, c bit gio dc nhng bnh nhn ung th v cc du hiu bo ng ca bnh
- Lng ghp phng bnh ung th vi phng cc bnh khng ly nhim tuyn y t
- Gio dc v li sng lnh mnh trong cc chng trnh y t, trng hc, bnh
vin, ni lm vic...
- Phi hp chng trnh tim chng quc gia thc hin tim chng vaccine
- Pht hin sm, nng cao hiu qu iu tr, chm sc, phc hi chc nng cho
- Cng nh cc cng tc phng bnh ban u, vic chn on, iu tr chm sc,
phc hi chc nng cho ngi bnh cn lng ghp ti a nhng kh nng c th gia cc bnh
chng trnh dn s k hoch ha gia nh, chng trnh chm sc sc khe b m tr em,
chng trnh khm sng lc cho cc i tng c nguy c cao nhm pht hin sm mt s ung
th nh: ung th v, c t cung, da, khoang ming, i trc trng, qua vic pht hin cc du
3. Cng tc iu tr
- Tp trung nng cao cht lng v hiu qu iu tr ung th. Hin nay cng tc ny ch
trng nng cao trnh chuyn mn, u t trang thit b cho c tuyn trung ng v a phng
- Nghin cu, theo di, gim st, nh gi dch t hc v trao i thng tin: thnh lp cc
n v nghi nhn thng tin cc tnh, thnh ph ln nh H ni, thnh ph H Ch Minh, Hu,
Nng, Thi Nguyn, Hi Phng, Cn Th... tin ti cc tnh trong ton quc phi t chc ghi
vc.
- Nghin cu m hnh chm sc bnh nhn ung th giai on cui, chng au v chm
- o to v pht trin nhn lc chuyn ngnh ung th, tuyn truyn hng dn, cho nhn
4. Gio dc v o to
trng i hc, cao ng, trung hc y dc trong c nc gio dc nhng ngi lm cng tc
chuyn mn chm sc sc khe, c bit nhng cn b y t trong lnh vc phng chng ung th.
xy dng h thng ti liu chun thng nht v hng dn chn on, iu tr v phng bnh ban
th.
- Xut bn ti liu tuyn truyn ph bin kin thc cho nhn dn vi ni dung d hiu v
- Lut v phng chng tc hi ca thuc l, v sinh an ton thc phm, phng chng cc
bnh ngh nghip, an ton bc x... nhm hn ch ti a nguy c mc bnh, t vong, ng thi
chc quc t, t chc phi chnh ph trong lnh vc phng chng cc bnh khng ly nhim.
c).
Tp trung vo:
- Thit lp v cng c mng li PCUT, trong tp trung u tin cho cc thnh ph ln,
khu th.
- Xy dng chng trnh o to, bin son v pht hnh h thng ti liu chun hng
trung ng n c s.
- Trin khai cng tc gio dc tuyn truyn v phng bnh v pht hin sm cho cng
ng.
thnh ph ln.
- Ban hnh cc vn bn php quy, chnh sch h tr to iu kin cho vic thc hin
2. Giai on 2
T 2006-2010:
phng.
- o to nng cao trnh c v phng bnh cng nh khm cha bnh cho ton b i
- Trin khai pht hin sm, iu tr v t chc phng bnh trn phm vi ton quc.
CU HI KIM TRA NH GI
1. Nguyn Chn Hng. 2004. Ung bu hc ni khoa. Trang 194-206. Nh xut bn y hc.
2. Phm Thy Lin. 1999. Tnh hnh ung th Vit Nam. Trang 16-44. Nh xut bn Nng.
Nm sinh: 1958
a ch Email: phuongem@yahoo.com
2. H v tn: NGUYN VN CU
Nm sinh: 1966
a ch Email: nguyenvancau2008@gmail.com
Nm sinh: 1980
a ch Email: drthuchuanonco@yahoo.com.vn