Portal Crain

T.C.
MLL ETM BAKANLII
MOTORLU ARALAR TEKNOLOJS
VNLER
525MT0356
Ankara, 2011
Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve
retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak
rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme
materyalidir.
Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.
PARA LE SATILMAZ.
107
NDEKLER
AIKLAMALAR ................................................................................................................... iv
GR ....................................................................................................................................... 1
RENME FAALYET1 .................................................................................................... 3
1. VNLER............................................................................................................................. 3
1.1. Krenlerin Snflandrlmas ve Seimi ........................................................................... 3
1.1.1. Kprl Krenler ..................................................................................................... 5
1.1.2. Portal Krenler ........................................................................................................ 8
1.1.3. Oklu Krenler-Dner Krenler................................................................................ 10
1.1.4. Kablolu Krenler ................................................................................................... 12
1.1.5. Mobiller ............................................................................................................... 12
1.1.6. Vinlerin Snflandrlmasnda Dikkat Edilecek Hususlar ................................... 25
1.2. Vin Arabas Tekerlek Tertibat Bakm ve Onarm ................................................... 25
1.2.1. malat Resim Bilgisi ............................................................................................ 25
1.2.2. Rulman ve Yataklarn kontrol ........................................................................... 26
1.2.3. Halat Makaralar .................................................................................................. 28
1.3. Makara Konstrksiyonu .............................................................................................. 28
UYGULAMA FAALYETLER ....................................................................................... 33
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 36
RENME FAALYET-2 ................................................................................................... 37
2. VN ARABASI YRTME SSTEM .......................................................................... 37
2.1. Motor Tip ve eitleri ................................................................................................. 37
2.1.1. Yrtme Motorunun Kontrol ............................................................................. 38
2.1.2. Kaldrma Motorunun Kontrol ............................................................................ 39
2.1.3. Elektrik Bilgisi ..................................................................................................... 39
2.1.4. alt (Ama Kapama) Malzemeler ....................................................................... 40
2.2. Vin Arabasnda Kullanlan Redktrler (Dili Kutusu) ............................................ 40
2.2.1. Kaldrma Redktr ............................................................................................ 40
2.2.2. Vin Arabas Redktr ...................................................................................... 41
2.2.3. Dili ve Pinyon lleri ...................................................................................... 41
2.2.4. Redktr alma ve Oran Hesaplar .................................................................. 42
2.2.5. Redktrlerin Dili ve Pinyon Kontrolleri (Rntgen ve Ultraviyole ile)............. 42
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 45
ME VE DEERLENDRME ....................................................................................... 47
RENME FAALYET2 .................................................................................................. 48
3. VNLERN FREN SSTEMLER ................................................................................... 48
3.1. Balata Anma Seviyeleri ............................................................................................ 50
3.2. Frenleme Mesafesi ve Fren Ayarlar ........................................................................... 51
3.3. Fren eitleri ............................................................................................................... 52
3.4. Vinlerde Kullanlan Frenler ...................................................................................... 52
3.5. Basitletirilmi Hesap Yntemi .................................................................................. 53
3.6. Pabulu Frenler ........................................................................................................... 53
3.7. ift Pabulu Frenler .................................................................................................... 53
3.8. Frenin alma Prensibi .............................................................................................. 54
3.9. Fren Kasnann Boyutlandrlmas ............................................................................ 54
3.10. ELDRO zcs..................................................................................................... 56
1
ME VE DEERLENDRME ....................................................................................... 60
RENME FAALYET-4 ................................................................................................... 61
4. VNLERDE KALDIRMA SSTEMLER ....................................................................... 61
4.1. Tel Halatlar ................................................................................................................. 62
4.1.1. Tel Halatlarn Yaplar ......................................................................................... 62
4.1.2. Halat Tipleri ......................................................................................................... 63
4.1.3. Tel Halatlarn Gsterimi ...................................................................................... 65
4.1.4. Tel Halatlarn Hesap Esaslar .............................................................................. 65
4.1.5. Halat mrne Tesir Eden Etkenler...................................................................... 66
4.1.6. Tel Halatlarn Servisten Alnmas ....................................................................... 66
4.1.7. Tel Halat apnn Hesab..................................................................................... 67
4.1.8. Halat Ucu Tespiti ................................................................................................. 67
4.2. Makara Donanmlar ................................................................................................... 71
4.2.1. Makara Tipleri ve Verimler ................................................................................. 71
4.2.2. Palangalar ............................................................................................................ 72
4.2.3. Basit Palangalar ................................................................................................... 72
4.2.4. kiz Palangalar ..................................................................................................... 73
4.3. Yk Tutma Elemanlar ................................................................................................ 75
4.3.1. Yk Tutma Elemanlarnn zellikleri ................................................................. 75
4.3.2. Yk Tutma Elemanlarnn Snflandrlmas........................................................ 75
4.3.3. Kanca ve Kanca Bloklar ..................................................................................... 76
4.4. Halat Tamburlar ......................................................................................................... 84
4.4.1. Yivli Tamburlar ................................................................................................... 85
4.4.2. Halat Tamburlarnn Yapm................................................................................ 85
4.4.3. Tambura Halat Ularnn Balanmas ................................................................. 86
4.4.4. Tambur Asks ve Dilisi ..................................................................................... 86
4.4.5. Tambur Boyu ....................................................................................................... 88
4.4.6. Cidar Kalnl ..................................................................................................... 88
4.4.7. Tambur Flanlar.................................................................................................. 89
4.4.8. Halat Klavuzu ..................................................................................................... 89
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 92
RENME FAALYET2 .................................................................................................. 93
5. VNLERN PERYODK BAKIMI ................................................................................ 93
5.1. Prosedr ve nlemler.................................................................................................. 93
5.2. Halatlarn Yalanmas................................................................................................. 95
5.3. Bakm Esaslar ............................................................................................................ 97
5.4. Krenlerin Muayenesi ve Bakm ................................................................................. 98
5.4.1. Krenlerin Muayenesi ........................................................................................... 98
5.4.2. Muayene Personeli............................................................................................... 98
5.4.3. Muayenenin Uygulanmas ................................................................................... 99
5.4.4. Muayene Raporlar .............................................................................................. 99
5.4.5. Muayenede Kontrol Edilmesi Gereken Elemanlar .............................................. 99
5.4.6. Krenlerde Bakm El Kitab ................................................................................ 100
5.5. Krenlerin Yalanmas ............................................................................................... 101
2
5.6. Bakmda Uygulanacak Emniyet Tedbirleri ............................................................... 101
5.7. Krenlerde Bakm Aralklar ...................................................................................... 102
5.8. Sonular .................................................................................................................... 102
UYGULAMA FAALYET ............................................................................................ 105
LME VE DEERLENDRME .................................................................................. 107
MODL DEERLENDRME ............................................................................................ 108
CEVAP ANAHTARLARI ................................................................................................... 111
KAYNAKA ....................................................................................................................... 113
3
AIKLAMALAR
AIKLAMALAR
KOD 525MT0356
ALAN Motorlu Aralar Teknolojisi
DAL/MESLEK Makineleri
MODLN ADI Vinler
Tama, istifleme, depolama ve iletme gibi birok alanda
MODLN TANIMI kullanlan vinlerin, bakm ve onarm ile ilgili yeterliklerin
kazandrld renme materyalidir.
SRE 40/32
N KOUL Bu modln n koulu yoktur.
YETERLK Vin arabasnn bakm ve onarmn yapmak
Genel Ama
Bu modl ile uygun ortam ve ara gereler salandnda
kaldrma ve iletme makinelerinin bakm ve onarmn
yapabileceksiniz.
Amalar
1. Tekerlek tertibatnn bakm ve onarmn
yapabileceksiniz.
MODLN AMACI
2. Araba yrtme motoru sisteminin bakm ve onarmn
yapabileceksiniz.
3. Araba yrtme motorunun kontroln yapabileceksiniz.
4. Kaldrma sisteminin bakm ve onarmn
yapabileceksiniz.
5. Vin arabasnn periyodik bakmn ve onarmn
yapabileceksiniz.
Ortam: makineleri atlye ve laboratuvarlar, snf,
ETM RETM
iletme, ktphane, ev, bilgi teknolojileri ortam vb.
ORTAMLARI VE
Donanm: Televizyon, DVD, VCD, tepegz, projeksiyon,
DONANIMLARI
bilgisayar ve donanmlar vb.
Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra
verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz.
LME VE retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli test,
DEERLENDRME doru-yanl testi, boluk doldurma vb.) kullanarak modl
uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek sizi
deerlendirecektir.
4
GR
GR
Sevgili renci,
makinelerinde kaldrma ve iletmenin yeri olduka nem tar. Kaldrma

makinelerinden olan vinler, tamaclk sektrnde, liman hizmetlerinde, ykleme
boaltmann (tahmil-tahliye) olduu her alanda karnza kacaktr. Bu nedenle vinlerin
bakm ve onarm nem kazanr.
Bu modl tamamladnzda, vinlerin bakm ve onarmn baarl bir ekilde yerine

getireceksiniz. Baarl olabilmeniz iin modldeki istenenleri dikkatli ve istekli bir ekilde
yapmalsnz. Baarl olduunuz takdirde, vinler modlndeki faaliyetleri baarm
olacaksnz ve sahip olacanz donanmla, alanda baarl ve verimli alma imkn
bulacaksnz.
1
2
RENME FAALYET1
AMA
RENME FAALYET1
Vin arabas tekerlek tertibatnn bakm ve onarmn yapabileceksiniz.
ARATIRMA
Arabal vinlerin olduu iletmeleri ziyaret ederek teknik dokmanlar toplayp
snfta arkadalarnzla birlikte vin arabalarnn almas ile ilgili sunum
hazrlaynz.
1. VNLER
Gnmzde, endstri ve ticaret alannda, ar yklerin eitli biimlerde kaldrlp
tanmas gerekir. Bu ilerin stesinden gelme amacyla birok kren tr gelitirilmitir.
Kren (crane) kelimesi dilimize ngilizceden gelmi olup vin ile e anlamldr.
Krenlerde kaldrma arac olarak kancann ucuna aslan file, ip ya da elik halat gibi
gereler kullanlr. Maden filizi, kum ve toprak gibi dkme yklerin kaldrlmasnda birbirine
gemi iki blmden oluan kepelerden yararlanlr.
DIN 15001e gre krenler Bir tama elemanna asl olan (genellikle halata) yk
kaldran ve eitli ynlerde hareket ettiren kaldrma ve tama makineleridir. olarak
tanmlanmaktadr.
1.1. Krenlerin Snflandrlmas ve Seimi
Kren eitleri arasnda kprl krenler, ayakl krenler, dner krenler ve kablolu
krenler saylabilir (ekil 1.1).
3
ekil 1.1: Kren eitleri
4
Yapsal olarak vinleri farkl bir ekilde de yle eitlendirebiliriz:
Hareket kabiliyetlerine gre vin eitleri
Sabit vinler
Lastik tekerlekli vin eitleri
Paletli vin modelleri
Ray zerinde hareketli vin eitleri
o Kprl vinler
o Kule vin trleri
Kaldrma kabiliyetlerine gre vin eitleri
Hidrolik ve halatl vin

o Teleskopik vinler
o Kurtarclar
Halatl vinler
o Ak kafesli vinler
o Sabit vin
o Fabrika tipi vinler
Kumanda sistemlerine gre vin eitleri
Mekanik kumandal
Hidrolik kumandal
Hava kumandal
Elektrik kumandal
1.1.1. Kprl Krenler

Kprl krenler, yksee yerletirilmi iki kren yolu arasnda bir kpr
konstrksiyondan olumaktadr. Yar ar ve ar endstriyle ilgili btn fabrika, maaza ve
makine park salonlarnda kullanlr. Kumanda, basit bir operatr kabininden olabilecei gibi,
seyyar operatr kabininden, yerden veya uzaktan da olabilir. Kprl kren tarafndan
gereklenmesi gereken hareketler unlardr (ekil 1.2):
Ox ekseni boyunca yatay hareket, arabann kpr zerinde yapt ileri geri
hareketi
Oy ekseni boyunca yatay hareket, yk ileri geri kaydrma hareketi
Oz ekseni boyunca dey hareket, yani kaldrma ve indirme hareketi
5
ekil 1.2: Kpr kren emas
Bu duruma gre bir kprl krende aadaki mekanizmalarn olmas

ngrlr:
Tamburlu kaldrma (yk) mekanizmas

Araba hareket mekanizmas
Kpr yrtme mekanizmas
Bir kprl kren;
Tanacak ykn maksimum deeri, yani kaldrma kabiliyeti,
Kpr akl
ile karakterize edilir.
Kprl krenin asl yapsal zellikleri bunlardr. Ama bunlarn yan sra aadaki
zelliklerin de dikkate alnmas gerekir.
Kaldrma hz
Kpr ilerleme hz
Araba ilerleme hz
Kaldrma ykseklii
Kpr gezinme mesafesi
6
Resim 1.1: Kpr kren resmi
Bir kprl krene ait esas hesaplarn yaplabilmesi iin btn bu zelliklerin bilinmesi
gereklidir. ekil 1.2de bir kprl krenin ematik konumu gsterilmitir. Kpr akl
atlyenin boyutlarna bal olarak tespit edilir. Q yk (tayaca maksimum yk) ise
verilir. Bu artlar altnda kpr tekerlekleri arasnda akln tayini mmkndr. e mesafesi
aadaki gibi alnr. Resim 1.1de bir kprl kren resmi grlmektedir.
1 1
l 10 m iin e ila
4 6
1 1
l > 10 m iin e ila
5 6
zellikle, ykn u ksmlarnda bulunmas hlinde, kprnn yuvarlanma yolu

zerinde skp kalmamas iin bu aklk yeteri kadar byk tutulmaldr. ekil 1.3te eitli
kprl krenler topluca gsterilmitir.
7
ekil 1.3: Kpr kren eitleri
1.1.2. Portal Krenler

Portal krenler ou kez liman krenleri , sehpal krenler veya ayakl krenler
olarak da anlr. Limanlarda, tersanelerde ve depolarda geni apta kullanma alanlar bulur.
Kafes kiri sistemi veya levhal kiri sistemi kullanlmas mmkndr. Genellikle raylar
zerinde hareket ettirilmelerine ramen, kk ve orta arlkta ykler iin lastik yrme
elemanlar da kullanlabilir. Bu tip krenlerin son zamanlarda imalat ve kullanma alanlar
byk gelimeler gstermitir. Tama kuvveti 800 tona kadar, aklk ise 120 mye kadar
ykselebilir (ekil 1.4).
ekil 1.4: Portal kren emas
Portal krenler, genellikle ak havada altklarndan frtnaya kar emniyetinin

salanmas gerekir. Bu amala rzgr basnc belli bir deeri getiinde kren durur ve ray
kskalaryla kavrar (Resim 1.2). Tahrik kayna olarak elektrik motorlar veya ok az da
olsa iten yanmal kuvvet makineleri (benzin ve dizel motorlar) kullanlr. ekil 1.5te portal
krenlerin bir ksm gsterilmitir.
8
Resim 1.2: Portal kren resmi
ekil 1.5: Portal kren eitleri
9
1.1.3. Oklu Krenler-Dner Krenler
Oklu krenler, liman ve antiyelerde nemli grev stlenen ve ok kullanlan kaldrma
makineleri arasndadr. Genellikle ok ad verilen kiri, ularndan birisi aracl ile dey bir
eksen etrafnda dnme hareketi yapar. Kanca bloku, okun serbest olan teki ucu tarafndan
tanr (ekil 1.6).
Oklu krenleri snflandrrken kancann hizmet edebildii, eriebildii alan dikkate

alacaz. Bu bakmdan oklu krenleri snfa ayryoruz:
ekil 1.6: Oklu kren emas
Sabit aplik krenleri: Bu krenler, atlye iinde bir duvara veya bir kolona tespit edilir. Okun
serbest ucu, yarap ok aklna eit olan bir yarm daire izebilir.
Mstakil sabit kerenler: Bu krenler, bir duvar veya bir kolona tespit edilmeden kullanlr.
Okun serbest ucu tam bir daire yay izebilir.
Hareketli veya mobil krenler: Bu tip krenler raylar veya yollar zerinde ya da herhangi bir
arazide hareket edebilen kaldrma aralardr (Resim 1.3).
Yapsal zellikleri
Kaldrma kapasitesi veya kabiliyeti

Ok akl
Kaldrma ykseklii
10
Resim 1.3: Oklu vin resmi
Krenin sahip olduu hareket kabiliyetleri
Kaldrma hareketi
Yneltme de denilen dnme hareketi
Mobil krenlerde ilerleme veya yrtme hareketi
Ok aklnn deitirilmesi hareketi
ekil 1.7de oklu kren eitleri grlmektedir.
ekil 1.7: Oklu-dner kren uygulamalar
11
1.1.4. Kablolu Krenler
Kablolu krenler, zerinde arabann hareket ettii bir veya daha fazla tel halatl (tama
halatl) krenlerdir. antiyelerde ve byk depolarda oka kullanlr. Aklk 1000 mye
kadar ykselebilir. Halatlar iki (sabit, hareketli veya dnebilir) kule arasna gerilmitir
(ekil 1.8.)
ekil 1.8: Kablolu kren emas
Tama halatlar olarak yar veya tam kapal spiral halatlar kullanlr. Arabann
hareketi ekme halat zerinde olurken yk de kaldrma halatna aslr. Araba ou kez,
iinde tekerleklerin ve halat makaralarnn (kaldrma halat makaralar) yatakland bir kafes
kiri sisteminden ibarettir. Tekerlek adedi, tekerlek yknn halat ekme kuvvetine orannn
1/50 deerini amayacak ekilde seilmelidir.
1.1.5. Mobiller
Vinler, dey, yatay veya eitli a altnda eik konumda yklerin belirli konumda
uzakla tanmas iin kullanlan makinelerdir.
Lastik tekerlekli vinler mobil vin (ekil 1.9) olarak da adlandrlr. Tekerlek
dzeninde fren sistemi genellikle kampanaldr. eitli vin resim ve ekilleri aada
verilmitir.
12
ekil 1.9: Kamyonlu mobil vin emas
1.1.5.1. Lastik Tekerlekli Mobil Vin Hidrolik Sistemi
Yk kaldrma ve dn sistemi
ekil 1.10: Hidrolik vin hareketleri
Dizel motorun tahrik ettii hidrolik pompalar basnl ya kontrol valflerine ve oradan
da (ekil 1.11);
13
Ana ve yardmc vin hidrolik motorlarna (3,4),
Bum kaldrma silindirlerine (2),
Bum teleskop silindirine (1),
Kule dn hidrolik motoruna (7) gnderirler.
Kumanda kollar vastasyla kule saa-sola dn (12), bum kaldrma- indirme (13),
teleskop bum ieri-dar (14), yardmc vin yukar-aa (15), ana vin yukar-aa (16),
hareketleri ile ana ve yardmc vin kavramalarna kumanda edilir.
ekil 1.11: Yk kaldrma ve dn hidrolik devresi
Denge kollar ve mesnet ayaklar hidrolik sistemi

Lastik tekerlekli vinlerle, denge kollar ve ayaklar alarak alma yaplr. Lastik
tekerlekler zerinde iken yaplan almalarda kaldrma kapasiteleri ok dktr. Denge
kollar ve ayaklarnn almas hidrolik sistemle salanr (ekil 1.12).
Pompalarn (20) rettii basnl hidrolik ya kontrol valflerine gelir ve kumanda

kollar vastasyla denge kollarn ieri dar, mesnet ayaklarn yukar aa hareket ettiren
silindirleri altrr.
Denge kollar ve mesnet ayaklar makinenin alma sahasnda dzgn, dengeli ve

terazisinde yerlemesini salamak iindir. Dengeli yerletirmenin anlam vincin boyuna ve
enine eimlerinin sfr olmasdr.
14
ekil 1.12: Denge kollar ve mesnet ayaklar hidrolik devresi
Lastik tekerlekli vin kumanda ve kontrol dzenleri

ekil 1.13te rnek operatr kabini verilmitir. Kullandnz makinenin teknik
zelliklerini, kabin iindeki tm kumanda ve gstergeler ile fonksiyonlarn reniniz.
altrmadan nce
o retici firma talimatlar dorultusunda gnlk bakm ve kontrollerini

yapnz.
o Operatr koltuunu ayarlaynz.
o Tm kumanda kollar bo (ntr) durumda olmaldr.
o Park freni tatbik edilmi olmaldr.
o Ak ana alterini ak duruma getiriniz (varsa).
o Gaz kolunu 1/2 (yarm gaz) konuma getiriniz.
o Makinede kabin muhafazas varsa (rops) emniyet kemerini balaynz.
o Kule dn kumanda kolu kilitli olmaldr.
15
ekil 1.13: Lastik tekerlekli vin kumanda ve kontrol dzenleri
16
altrlmas ve stma
o Korna ile evreyi uyardktan sonra kontak anahtarn start (alma)
konumuna getirerek motoru altrnz.
o Motor alr almaz gaz kolunu rlanti devrine aln ve gstergelerin
normal deerlerde olup olmadn, uyar lambalarn ve motordan
anormal ses gelip gelmediini kontrol ediniz. Elektronik kontrol sistemi
olan makinelerde otomatik kontrol sistemi fonksiyonlarn retici firma
talimatlar dorultusunda kontrol ediniz.
o Mar anahtarna 20 saniyeden fazla basmaynz. Bu srada motor
almaz ise ikinci kez mara basmadan nce aknn kendini
toparlayabilmesi iin birka dakika bekleyiniz. Rlanti devrinde motoru
3-5 dakika snncaya kadar altrnz. Souk motor kesinlikle yksek
devirde altrlmamaldr.
o Sfr derecenin altnda ve souk havalarda ilk altrmada kzdrma
bujisi, eter gibi yardmc tertibatlar kullannz. Kzdrma bujisi ve eter
pskrtme tertibatn ayn anda kesinlikle kullanmaynz. Scak
iklimlerde alan makinelerde eter pskrtme tertibat iptal edilmelidir.
o Gaz kolu 1/2 konumda iken kzdrma bujisini 30-40 saniye altrnz ve
hemen mara basnz.
o Motor altktan sonra hemen rlantiye alnz. Souk havalarda stma
sresi 5 dakikann zerine kabilir.
alma esnasnda
o Motor stldktan sonra, hidrolik yan da normal alma scaklna
gelmesi iin hidrolik pompalar altran PTO sistemini harekete
geiriniz.
o Vinle alma esnasnda tm gstergelerin normal deerlerde olduunu,
uyar ses ve klarn gzlemleyiniz.
o Vinci alma alanna konumlandrdktan sonra denge kollarn sonuna
kadar uzatnz, mesnet ayaklarn tatbik ediniz, vinci teraziye alnz.
o Yk kumanda kolunu kullanarak halat boaltnz, kanca blokunu
baland asi noktasndan ayrnz.
o Jib veya tekli u (single top) kullanlacak ise montajlarn yapnz.
alma durumuna gre otomatik yk limitlerini seiniz.
o Bumu yk kaldracak pozisyona ayarlaynz.
bitimi ve park etme
o retici firma talimatlar dorultusunda atamanlar (kanca bloku, jib,
tekli u) toplaynz.
o Vin kumanda levyelerini bo konuma getiriniz.
o Dn freni ak durumda iken kuleyi seyahat konumuna getirip dn
kumanda kolunu kilitleyiniz.
o Denge mesnet ayaklarn ve kollarn kilitleyiniz.
o PTO (Power take-of= anzuman) kn kesiniz.
17
o Makine dz bir yerde durdurulduktan sonra soutma iin motoru 3-5
dakika rlantide altrnz ve yeterli soutma salandktan sonra motoru
durdurunuz.
o Makineyi terk etmeden nce kontak anahtarn yannza alnz.
Gsterge panelleri
Elektronik kontrol sistemleri ana nite ve otomatik durdurma ilemleri
Tm modern vinlerde vin almas ve hatta yry ile ilgili ilemlerde

operatrlere yardmc olmak, emniyetli ve ekonomik kullanm salamak zere elektronik
kontrol sistemleri mevcuttur. Makinenin deiik sistemlerinin btn hayati noktalarndan bir
ya da birka merkez bilgisayar birimine balanmtr. Operatr mahallindeki ekranlarda o
anki btn deerleri gsterir ve eer deerler (kaldrlacak ykn arl, radys, bum
uzunluu vb.) programlanm tolerans aarsa kl ve /veya sesli uyar vererek operatr
uyarr, nemli ilemlerde sistemi kilitleyerek ilgili hareketi durdurur.
ekil 1.14te rnek vince ait (lastik tekerlekli, tek kabinli 30 ton kapasiteli) kontrol
nitesi ve durdurma ilemleri verilmitir.
ekil 1.14: Elektronik kontrol sistemleri ana nite ve otomatik durdurma ilemleri
18
ekil 1.15: ubuk ekran gsterge
ekil 1.16: Gsterge paneli
19
ekil 1.17: Kontrol
ekil 1.18: Gsterge paneli (Denge ayaklar)

20
ekil 1.19: rnekteki vince ait denetim noktalar
Vinlerin yanl kullanm insanlarn yaralanmalarna ya da rnn ve / veya

donanmn hasar grmesine neden olabilir. Bu yzden makineler grdkleri ilerin nemine
gre operatr hatalarn en aza (ideali sfr) indirecek ekilde denetimlerle donatlmtr.
ekil 1.19da bir alma platformlu vince ait 36 adet denetim yapma imkn veren limit
anahtarlarnn yerleri gsterilmitir.
Makinelerde elektronik kontrol sistemlerinin bilgisayarlarn devre d brakan baypas

anahtarlar mevcuttur. Sistemdeki bir arza almaya engel oluyorsa ok ksa sre ve
mesafelerde bilinli, kontroll ve dikkatli almak koulu ile baypas anahtar kullanlabilir.
ID : kaz anahtar
K ve KK : Limit anahtar
R: Yavalatc anahtarlar
KH ve KKH : Baypas ve cval limit anahtarlar
21
1.1.5.2. Paletli Vinler ve almas
ana niteden oluurlar:
Yry ve dnlerin hidrostatik sistemle saland palet gurubunu tayan

tayc asi
Denge arl, dizel motor, bum tahrik sistemleri ve kumanda kabinini zerinde
bulunduran st asi gurubu (dner tabla)
st asiye bal bum ve bum alma dzenekleri
Bumu destekleme grevi yapan dner tabla kar arlk oluturmak zere
tayc asiye merkezden kak ekilde yerleiktir ve hidrostatik motorla 360
dndrlebilir.
Paletli mobil vinlerin bumlar genellikle kafes tiptir. Jib veya fly ataman ilave
edilebilir.
ekil 1.20: Paletli vin
22
Paletli kafes bumlu vinlere kanca yerine deiik eklentiler balanmak ve halat
tambur sistemlerine yaplacak ilaveler ve karmalarla hizmet ekli deitirilir. Kazc,
ykleyici, ekskavatr gibi kullanlabilir.
ekil 1.21: Paletli vin tatc asi ve dner tabla
Bum ve kanca hareketlerini salayan dzenler dner platform zerindedir. Bunlar:
A asisi: Bum kaldrma halatnn (34) baland asidir.

n tambur nitesi: n tambur (8) iten skmal bir bant kavrama ve bir redktr
zerinden bir hidrostatik motorla tahrik edilir. Motor iki hzl ve iki ynldr. Burada
kavrama yay baskl, haval zlmelidir. Kavrama normal olarak alr hldedir ve sadece
yk kendi arl ile indirildii zaman boa alnr.
Dtan skmal bantl fren, yay baskl ve hidrolik boa almaldr. n tambur ana
kaldrma halat (7) iin kullanlr.
Arka tambur nitesi: n tambur nitesinin benzeridir. Yardmc kaldrma halat
(4) iin kullanlr.
23
Bum kaldrma nitesi: ki adet bum kaldrma tamburu (6) ayn mil zerindedir ve
bir redktr zerinden iki ynl bir hidrostatik motorla tahrik edilir. Motor dili mili uzants
zerine otomatik yay baskl hidrolik boa almal bir disk fren balanmtr.
nc tambur nitesi: Vincin ekskavatr gibi kullanlmas (dragline) amacyla
bulunur. n tambur nitesinin benzeridir.
Dndrme nitesi: Kaldrma sisteminden ayr olarak hidrostatik pompa ve iki
ynl hidrostatik bir motor dndrme dilisini (20) tahrik ederek dner platformun
dnmesini salar. Motorun frenlemesi, yay baskl, haval zlmeli dtan skmal bantl bir
fren sistemi ile salanr.
ekil 1.22: Paletli vin bum eitleri ve bum dzenleri
24
1.1.6. Vinlerin Snflandrlmasnda Dikkat Edilecek Hususlar
Vin ve krenlerin snflandrlmasnda alma saati ile ykleme ekline bal olan
iletme artlar dikkate alnr. altrma zaman snf, gnde ortalama saat olarak alnan
alma zamanyla belirlenir. Bu hesaplamada ortalama alma zaman, kaldrma
makinesinin bir yl iinde yalnz alma gnleri hesaba katlarak elde edilen ortalama
zamandr. Aada snflandrmada kullanlan zaman gruplar verilmitir.
V006 = 0,125 saate kadar V012 = 0,125 - 0,25 saat V025 = 0,25 - 0,5 saat
V05 = 0,5 - 1 saat V1 = 1 - 2 saat V2 = 2 - 4 saat
V3 = 4 - 8 saat V4 = 8 - 16 saat V5 = 16 saatten fazla
Ykleme durumu; kaldrma makinesini tam veya ksmi yklemenin hangi oranda
yapldn gsterir. Maksimum (nominal) ykn yzdesi olarak ykler gruba ayrlr:
Kk ykler: Nominal ykn 1/3 ve daha az arlklar
Orta ykler: Nominal ykn 1/3 ile 2/3 arasndaki arlklar
Byk ykler: Nominal ykn 2/3 ile 3/3 arasndaki arlklar
Ykleme durumu yukarda verilen yk gruplarna gre,

Hafif: Az sklkta byk yklerle alma veya kk yklerle ykleme
Orta: Kk, orta ve byk yklerle eit sklkta ykleme
Ar: Her zaman byk yklerle ykleme
Yaplan bu snflandrmaya gre Tablo 1.3te verilen iletme gruplar belirlenir.

letme gruplar IE, ID, IC, IB, IA, 2, 3, 4, 5 eklinde dokuz gruptan oluur. Kaldrma
makinelerinin seimi ve elemanlarnn konstrksiyonu iin ilk adm iletme grubunun
tespitidir.
1.2. Vin Arabas Tekerlek Tertibat Bakm ve Onarm

Vin arabas tekerlek tertibatnn bakm onarmn yapmak iin paralarn bilmek ve
tanmak gereklidir. retici firmalar kendi rnleri iin farkl bakm ve onarm yntemleri
uygulamaktadrlar. alma esnasnda grlen ufak arzalar zlmedii takdirde daha
byk arzalara neden olur. Bakm onarm yapmak suretiyle byk arzalar olumadan
nceden tespit edilmi olur.
1.2.1. malat Resim Bilgisi
Resim 1.4: Vin arabas tekerlek tertibat paralar

25
Para listesi:
1. Frezeli mil
2. Tekerlek
3. Rulman (yatak)
Resim 1.4te, tekerlek tertibatn oluturan paralar verilmitir. 1 nu.l para frezeli mil
olup hareketini elektrik motorundan redktr aracl ile alp tekerlee (2 nu.l para) iletir.
Sk olarak tavan vinlerinde kullanlr. Bu konu daha detayl olarak vin arabas modlnde
ilenecektir.
1.2.2. Rulman ve Yataklarn kontrol
Rulman ve yataklarn belirli alma saatleri sonunda deitirilmeleri gereklidir.

Ama bazen alma artlarna bal olarak arzalanabilir ve skmalara neden olur. Bu da
g dklne ve verimsiz almaya neden olur. Bu durumdaki arzal paralar yenisi ile
deitirilir, tamirat yoktur.
Rulmanlarn sklmesi
Rulmanlar zorunluluk yoksa sklmemelidir.

Skme ilemi ektirme yardmyla yaplmaldr.
Koullar uygun ise hidrolik sistemlerden faydalanlmaldr.
Sklen rulman ykanmal ve temizlenmelidir.
Grnt, titreim ve ses kontrol yaplmaldr.
Sklen rulmann hasar sebebi renilmeden yeni bir rulman
taklmamaldr.
Conta kapakl rulmanlar ykanmamaldr.
ekil 1.23.: Rulman skmek
26
ekil 1.24: A, B, C rulman skmek
Rulmanlarn taklmas
Rulman ambalaj montajdan nce almaldr. Boyut ve toleranslarnn uygunluu kontrol

edilmelidir. Gvde ve muylunun temas yzeyleri temizlenmelidir. Geme yzeyleri ince ya
ile yalanmaldr. Muyluya taklan rulmana, kuvvet i bilezikten uygulanmaldr. Gvdeye
taklan rulmana, kuvvet d bilezikten uygulanmaldr. Mmknse takma iin hidrolik sistem
ve preslerden faydalanlmaldr. Muylu zerine taklan byk apl rulmanlar stlmaldr.
Kasnt yaratacak dengesiz kuvvet uygulanmamaldr. Bilezik gibi yardmc elemanlar
kullanlmaldr (ekil 1.25).
ekil 1.25: A, B, C, D, E rulman kontrol

27
1.2.3. Halat Makaralar
Halat makaralar, kaldrma ve yrtme mekanizmalarnda sabit ve hareketli makaralar
olarak halatn dorultusunu deitirmeye yarayan kaldrma makineleri elemanlarndan
biridir. Ayrca halat kollarndaki kuvvetleri dengelemek ve makara takmlar arasndaki
uzunluk farklarn gidermek iin kullanlan denk makaralar da mevcuttur. Kabestan ve
manevra tesisleri iin zel makaralar da bulunur.
1.3. Makara Konstrksiyonu

Halat makaralar dkm veya kaynak konstrksiyon olarak imal edilir. Dvme olarak
alaml elikten halat makaralar da bulunur. Makara imalinde kullanlan malzemeler TS
11420 normunda makara imal yntemine gre verilmitir (Tablo.1.1). Kk apl makaralar
dolu kesitli, byk olanlar ise 4 veya 6 takviye kanatl olarak imal edilir. Dkme demir halat
makaralarnn mekanik dayanm dk olduundan ar iletmelerde elik dkm makaralar
kullanlr.
Makara mal Malzeme Ksa Gsterilii

Yntemi TS Normu DIN Normu
D-45 GS 45
elik Dkm D-52 GS 52
D-60 GS 60
Islah edilebilir D42CrMo4V GS42CrMo4V
elik Dkm
Lamel Grafitli DDL 20 GG 20
Dkm Demir Dkm DDL 25 GG 25
Kresel Grafitli DDK 40 GGG 40
Demir Dkm DDK 50 GGG 50
DDK 70 GGG 70
Alminyum Alaml Al-Si10MgW Al-Si10MgW
Dkm
Makine D ember iin
malat elii Fe 37-2 St 37.2
Gvde ispit iin
Kaynakl Fe 37-2 St 37.2
Gaz Alnm Gbek iin
ldrlm elik Fe 52-3 St 52.3
C 35V C 35 V
Dvme veya arzuya Islah elii C 45V C 45 V
42 CrMo4V 42 CrMo4V
Tablo.1.1: Makara imalinde kullanlan malzemeler
28
mal kolayl olan kaynakl halat makaralarn, dkm makaralara nazaran daha hafif
olmas ve elik dkm makaralardan daha ucuz olmas kullanmlarn artrmtr. Dkm ve
kaynakl makaralarn arlklar, makara apna gre Tablo 1.2de verilmitir.
Makara ap [mm] 400 500 630 710 800 900

Dkm makara [kg] 33 59 85 128 195 308
Kaynakl makara [kg] 14 23 30 45 60 75
Arlk tasarrufu [%] 58 61 65 65 69 75
Tablo 1.2: Dkm ve kaynakl makaralarn arlk ynnden mukayesesi
Dkm makaralar norm hle getirildiinden kaynakl makaralar gibi detayl

mukavemet kontrolleri yaplmaz. Ancak gbeklerinde kullanlan burlarn ezilmeye gre
kontrol kaynakl makarada olduu gibi yaplr. Dkm makaralar (d) halat anma apna
gre seilir. ekil 1.26da grlen dkm makarann imalat boyutlar aada verilmitir.
ekil 1.26: Dkm makara
Kullanlan makara burcu ise kzl dkm CuSn8 veya D-CuSn10 malzemelerinden
yaplr. Dkm makaralarda ayrca bilyeli yataklar da kullanlabilir. Standart hle getirilen
halat makaralar DIN 15062 ve TS 11420 normlarndan seilir. Ayrca krenlerde kullanlan
kanca bloklar iin halat makaralar DIN 15417, DIN 15418, DIN 15421 ve DIN 15422
normlarnda verilmitir. ekil 1.27 ve ekil 1.28de DIN normundan alnm makaralara ait
ekiller grlmektedir.
29
Dkm makarann hesab
Dkm makarann hesab ve seiminde halat apna bal,

D h1 h2 d
ifadesi kullanlr. Burada h1 deeri DIN 15020 normunda tablo hlinde verilen ve iletme
grubu ile halat tipine bal bir katsaydr. Tablo.1.3te h1 katsaylar verilmitir.
ekil 1.27: DIN normundan halat makaralar
Tambur Halat Makaras Denk makaras
Dnmeyen Dnebilen Dnmeyen Dnebilen Dnmeyen Dnebilen

Halat Halat Halat Halat Halat Halat
1E 10 11,2 11,2 12,5 10 12,5
1D 11,2 12, 5 12, 5 14 10 12,5
1C 12,5 14 14 16 12,5 14
1B 14 16 16 18 12,5 14
1A 16 18 18 20 14 16
2 18 20 20 22,4 14 16
3 20 22,4 22,4 25 16 18
4 22,4 25 25 28 16 18
5 25 28 28 31,5 18 20
Tablo 1.3: h1 katsaylar

h2 katsays ise halat donanmna bal bir katsaydr. h2 katsays halatn makara ve
tambur zerinde sarlp aldnda eilme saysna bal olarak bulunur.
30
Halat eilme says, doru halatn makaraya sarlrken eilmesi ve makaradan sonra
dorulmasyla tarif edilir ve bu durumda 1 eilme saylr. Eer bir makaradan geen halat
takip eden makarada aksi ynde eilip dorulursa 2 eilme saylr.
Tambur zerinde sarlp almada 0,5 eilme saylr. Denk makaralarnda halat
eilmesi olmad kabul edilir ve eilme says 0dr. Bir i seferindeki toplam eilme says,
yk kaldrma ve indirme srasndaki halat eilmelerin toplamdr.
Hesap yaplrken yk kaldrma iin bulunan w eilme saysnn iki kat alnarak
toplam eilme says bulunur. Toplam eilme saysna gre h2 katsaysnn ald deerler
Tablo 1.4te verilmitir.
w 5 6-9 10
h2 1.0 1.12 1.25
Tablo 1.4: h2 katsaylar
d = 14 halat ap iin DIN 15062 normundan A tipi D = 355 mm apl halat

makarasnn gsterimi:
Makara DIN 15062 - A - 14 x 355 50
ekil 1.28: Tekerlek ekil 1.29: Tekerlek kesiti
Fabrika, atlye ve ambarlarda raylar zerinde hareket eden 1 tondan 40 tona kadar
kaldrma kapasiteleri olan tavan vinleri elektrik motorlar ile tahrik edilir. Yerden
kumandal olabildii gibi operatr mahali ve joystik kumandal da olabilirler. Yerden
kumanda aleti ve joystik kumanda ile kpr hareketleri, araba hareketleri ve halat
fonksiyonlar kontrol edilmektedir.
31
Vin tekerlekleri belli bir basnca zorlanr. Dkme demirden yaplan tekerlekler, daha
ok el ile altrlan kaldrma makinelerinde kullanlr. Tekerleklerin getii raylarn tozsuz
ve dzgn olmas gerekir. Buna ramen yine de yzeyi iyi ilenmedii ve yalama olmad,
ayrca ray zerinde toz ve kir topland iin verimli bir alma yaplamaz.
Vin tekerleklerinin bazlarnn her iki tarafnda, bazlarnn tek tarafnda flan (trnak)
vardr. Bazlarnda ise hi flan yoktur. Tekerlekler, mile kama ile balanr. Baz tekerlekler
de rulmanla yataklanm olarak kullanlrlar (ekil 1.30.)
ekil 1.30: Tek rayl araba elemanlar
Genel imalat bilgisi
Mil dililer 8620, ark dililer 8640, miller 1050 kalitesinde malzemeden imal
edilmi olup sementasyon veya nitrrasyon ile sertletirilmitir. Redktr gvdeleri gerilme
giderme tav ilemine tabi tutulmutur. Yk kancas tamburu, elik sa bkme, kaynak
konstrksiyon imalat olup yivli torna edilmitir.
Yk kancas DIN687'ye gre dvme elikten imal edilmitir. Ekseni etrafnda

serbeste dnebilir ve rulman yatakldr. Kancada halat kmasn nleyen yayl kilit
mekanizmas vardr. elik tel halat makaralar GS 52 kalitesinde elik dkm olup halat
kmasn nlemek amac ile sac muhafaza iine alnmlardr.
Kaldrma sisteminde kancann en alt ve en st konumuna gre ayarlanabilen elektrikli

limitler vardr. Btn frenler balatal ve yayl sistemdir. Ak vin sisteminde kaldrma fren
zcs elektro hidrolik zcdr. Hassas hzlar ift devirli elektrik motoru veya planet
sistemli redktrlerle temin edilmektedir. Kaldrma sistemi halatlar elik tel halattr.
32
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYETLER
Vin arabas tekerlek tertibatnn bakm ve onarmn yapnz.
lem Basamaklar neriler

Gvenlik tedbirlerini alnz.
Tekerlek tertibatnn kontrol Vin tekerleklerini gzle kontrol ediniz.
ve onarmn yapnz. Bozulmu yatak ksmnda anma, ray yzeyine
oturan ksmnda deformasyon olup olmadn
kontrol ediniz. Tekerlek i ksm yatan (bur)
kontrol ediniz. Uygun ya ile yalaynz.
Bur anm ise skerek yerine yenisini taknz.
Ray zerine oturma yzeyi bozulmusa yeni
tekerlek taknz.
Lastik tekerlekli vin arabasn gvenle sehpaya
alnz.
Lastikleri ve kampanay sknz.
Keeleri kontrol ediniz.
Rulmanlar kontrol ediniz.
Salg (yalpalama) var m? Kontrol ediniz
Rulman ve yataklarn pinyon

kontroln ve onarmn
yapnz.
Pinyon dilinin anma kontroln yapnz.

Pinyon dili milini kontrol ediniz.
Kontrol ileminden nce emniyet asndan, btn

kancalar ve kaldrma aksesuarlarn yere indiriniz.
33
Motoru altrnz. Bomu yere indiriniz.
Tampon, uzatma bomun st tarafndadr. Tamponda
anma ve deformasyon kontrol yapnz. Gevek
Tekerlek tertibat freninin balant cvatas olup olmadn kontrol ediniz. Her
bakm ve onarmn yapnz. hangi bir anormallik tespit ettiinizde yenisi ile
deitiriniz.
Anahtar ebad : 19 mm
Skma torku : 35 N.m (4 kgf.m)
Tampon ve btelerin kontrol

ve onarmn yapnz.
34
KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin
Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi
deerlendiriniz.
Deerlendirme ltleri Evet Hayr
1. gvenlii kurallarna uydunuz mu?
2. Kullanacanz takmlar hazrladnz m?
3. Verilen sraya uygun skm yaptnz m?
4. Kren mekanizmalarnn kontroln yaptnz m?
5. Mobil vinlerin hidrolik devre elemanlarn kontrol ettiniz mi?

6. Mobil vinlerde altrma- i an- i bitimi park etme
prosedrlerine uygun altnz m?
7. Vin arabas tekerlek tertibatnn kontrollerini yaptnz m?
8. Sktnz paralarn skm srasn takip ettiniz mi?
9. Uygun takm kullandnz m?
10. Montaj srasn belirlediniz mi?
11. Kontrolleri yaptnz m?
12. Temiz ve dzenli altnz m?

13. Son kontrolleri (balantlar, birletirme elemanlar vb.)
yaptnz m?
14. Uygulamay verilen saatte yaptnz m?
DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.
35
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.
1. Aadakilerden hangisi vincin zelliklerinden deildir?

A) Kaldrma hz
B) Kpr ilerleme hz
C) Kanca bykl
D) Kaldrma ykseklii
2. Rulmanlarda yatak iinde srtnmeyi azaltmak iin kullanlan elemann ismi

aadakilerden hangisidir?
A) Bilezik
B) Bilye
C) Kapak
D) Hibiri
3. Aadakilerden hangisi kren eidi deildir?

A) Kprl kren
B) Portal kren
C) Bomlu kren
D) Dner kren
4. Aadakilerden hangisi kren mekanizmasn oluturmaz?

A) Tamburlu kaldrma mekanizmas
B) Tamburlu yrtme mekanizmas
C) Araba yrtme mekanizmas
D) Kpr yrtme mekanizmas
5. Aadakilerden hangisi tekerlek tertibatn oluturan paralardan deildir?

A) Frezeli mil
B) Tekerlek
C) Rulman
D) Pinyon dili
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.
36
RENME FAALYET2
RENME FAALYET-2
AMA
Araba yrtme motoru sisteminin bakm ve onarmn yapabileceksiniz.
ARATIRMA
snfta arkadalarnzla birlikte, araba yrtme sisteminin bakm ve onarm ile
ilgili sunum hazrlaynz.
Vinlerde kullanlan motor tip ve eitlerini aratrnz.
Vin arabasnda kullanlan redktrleri aratrnz.
Vinlerde kullanlan frenleri aratrnz.
2. VN ARABASI YRTME SSTEM

2.1. Motor Tip ve eitleri
Elektrik motorlar, elektrik enerjisini mekanik enerjiye evirir. Bundan dolay gnlk
hayatta ve sanayide ok kullanlr. Elektrik motorlar altrldklar akma gre ikiye ayrlr:
Doru akmla alan motorlar
Alternatif akmla alan motorlar
Alternatif akm motorlar altrld tesise gre ikiye ayrlr. Bunlar:
Trifaze motorlar
Trifaze motorlar, fazl alternatif akmla alr. Bu motorlarn statorlarnda her faz
iin ayr ayr olmak zere bamsz bobin grubu vardr. Bobinler yldz ve gen olmak
zere iki ekilde balanr. Vinlerin hareket mekanizmalarnda genelde bu tip motorlar
kullanlr. Bobin ular yle harflendirilir:
Fazlar Giri
Birinci faza ait bobin: k
kinci faza'ait bobin: U
nc faza ait bobin: XV
Y W
Z
Tablo 2.1: Motor sembolleri
37
Monofaze motorlar
Monofaze motorlar genelde kk glerde yaplr. Sanayide kk torna, talama,

matkap tezghlarnda; evlerde ise buzdolaplarnda, amar makinelerinde, vantilatr ve
aspiratrlerde kullanlr. Gleri en fazla 1,5 veya 2 HP kadardr.
Monofaze motorlarn statorunda ana sarg ve yardmc sarg olmak zere ayr iki
bamsz sarg grubu bulunur. Motor normal devrine ulanca yardmc sarg santrifj
(merkezka) anahtar aracl ile devreden karlr.
Bir ve fazl olarak imal edilen asenkron makinelerin stator denilen bir duran, bir
de rotor denilen hareketli ksm vardr. Her iki blmde de aky ileten bir sac paketi
bulunur. Statora alm oluklara bobinler yerletirilir (Resim 2.1).
Resim 2.1: Elektrik motoru
2.1.1. Yrtme Motorunun Kontrol

Yrtme motorlar vin arabasnn kpr zerinde ileri ve geri hareketini salayan
asenkron motordur (ekil 2.1 ve Resim 2.1).
Yrtme motorlarnn genel zelikleri:

ki hzldr.
Elektro manyetik disk frenlidir.
Ar snmaya kar termik korumal olmaldr.
Resim 2.2: Yrtme motoru

38
2.1.2. Kaldrma Motorunun Kontrol
Kaldrma motorlar redktr yardmyla halat tamburunu evirerek ykn yukar veya
aa kaldrma ve indirme hareketini salayan asenkron motordur (Resim 2.2).
Kaldrma motorlarnn genel zelikleri:

ki hzldr.
Elektro manyetik disk frenlidir.
Ar snmaya kar termik korumal olmaldr.
Motoru soutmak iin motora vantilatr tertibat eklenmitir.
Resim 2.3: Kaldrma motoru ve vantilatr
2.1.3. Elektrik Bilgisi
ekil 2.1: Yrtme motoru elektriki balant ular
39
Elektriki sistemde herhangi bir onarm yaplaca zaman rnekte olduu gibi devre
emalarna ihtiya vardr.
2.1.4. alt (Ama Kapama) Malzemeler

alt malzeme elektrik kumanda ve g devresinde kullanlan ama kapama koruma
vb. kontrol malzemeleridir.
ekil 2.2: Akm gerilim devre emas
Yrtme motorunun akm ve gerilimi ekilde verilen devre emasna uygun olarak
yaplr. Ampermetre devre seri balanr. Voltmetre devreye paralel balanarak lm yaplr.
Devrede ampermetre balanm olarak verilmitir. lm cihazlarn kullanrken kuralna
uygun olarak kullannz (Resim 2.2).
Yrtme motorunun gc yle hesaplanr:
W= AxV W: watt A: Amper V: volt
2.2. Vin Arabasnda Kullanlan Redktrler (Dili Kutusu)

Vin arabasnda araba yrtme redktr ve yk kaldrma redktr olmak zere iki
adet redktr bulunur.
2.2.1. Kaldrma Redktr

Kaldrma redktrlerinde helisel dililer kullanlr. Motorlu veya motorsuz olmak
zere iki tip imal edilir. Redktrlerin gvde malzemesi GG 26 tm dililerse SAE 8620
sementasyon eliinden imal edilir.
Redktr dilileri sl ileme tabi tutularak sertletirilir. Helisel dililerin sessiz ve

titreimsiz almalarn salamak iin tm rulman ve yksek devirli dnen dililerin
talanmas gerekir (Resim 2.4).
40
Resim 2.4: Kaldrma redktr
2.2.2. Vin Arabas Redktr

Vin arabas redktrlerinde helisel dililer kullanlr. Motorlu veya motorsuz olmak
zere iki tip imal edilir. Redktrlerin gvde malzemesi GG 26 tm dililerse SAE 8620
sementasyon eliinden imal edilir. Redktr dilileri sl ileme tabi tutularak sertletirilir.
Helisel dililerin sessiz ve titreimsiz almalarn salamak iin tm rulman ve yksek
devirli dnen dililerin talanmas gerekir.
Redktr tahrikinin gbekten yaplmas uygun olur. Bu sayede tahrik blgesi d

etkenlerden korunarak bakm periyotlar minimum seviyeye indirilir (Resim 2.5).
Resim 2.5: Kaldrma redktr
2.2.3. Dili ve Pinyon lleri

G ve devir ileten elemanlardan en ok kullanlan dili mekanizmalar olup en az iki
diliden oluan sistemlerdir. G iletme bakmndan, mekanizmann bir dndren ve bir veya
birka dndrlen eleman vardr. Genellikle mekanizmann kk dilisine pinyon, dierine
ark (dili) denir (ekil 2.3 ve ekil 2.4).
41
ekil 2.3: Dililer ekil 2.4: Pinyon dili
2.2.4. Redktr alma ve Oran Hesaplar
Dnme saylarnn oran, aplar veya d saylar orannn tersi ile doru orantldr.
ekil 2.5: Dili oranlar
2.2.5. Redktrlerin Dili ve Pinyon Kontrolleri (Rntgen ve Ultraviyole ile)
Resim 2.6: Redksiyon dili kutusu
42
ekil 2.6a: Komple redktr
ekil 2.6ada rnek bir redktrn skm grlmektedir. Paralar dikkatlice

inceleyiniz.
1- Pinyon 9- Kama 17-Kama 25- Segman 33- Segman
2- Gvde 10- Mil Pinyonu 18-Kama 26- Kr Kapak 34- Cvata
3- Tapa 11- Rulman 19-Ya Keesi 27- Segman 35- Kapak
4- Segman 12- Segman 20- Segman 28- Rulman 36- Tapa
5- Rulman 13-Kr Kapak 21-Rulman 29- Mil-Pinyon 37-Kanca
6- Boru 14- k Flan 22- Boru 30- Kama 38-Tapa
7-ark 15- Cvata 23-ark 31- ark
8- Rulman 16-k Mili 24-Rulman 32- Rulman
ekil 2.6b: Komple redktrn paralar
43
ekil 2.7: Rntgen muayenesi
Bu metotta, rntgen ve ultraviyole nlarnn, metallerin iinden geme

kabiliyetinden yararlanlr. Kontrol edilmesi gereken i paras, rntgen tp ile bir film
veya k perdesi arasna konulur. Burada i parasnn glge grnts, kusurlu (hatal)
yerler daha ak olarak fark edilebilecek ekilde grlebilir. Rntgen nlar, bir
rntgen tp iinde retilir. Bu nlarn, elikte 80 mmye kadar, bakrda 50 mmye kadar
ve alminyumda 400 mmye kadar kalnlk iinden geme zellii vardr (ekil 2.7).
44
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Vin arabas yrtme sisteminin bakm ve onarmn yapnz.
Gvenli alnz.
Kablolara elinizle dokunmaynz. Kaak kontrol
yapnz.
Kaak varsa onarm yapmadan retmeninize
haber veriniz.
Elektrik devresini dikkatlice inceleyiniz.
Start stop kontrol yapnz. Faz (elektrik akm) motor stndeki kablo
Yn kontrol yapnz. renklerinden bulunuz.
Vin arabas motorunun Kumanda veya joyistikle start-stop kontrol
amperajn lnz. yapnz.
Vin arabas motorunun omajnn Yn kontrol yapnz.
kontroln yapnz. Vin arabas ampermetreyi seri balaynz.
Yrtme motorunun kontroln Akm veriniz.
yapnz. Akmn deerini bularak motor etiketi ile
Kaldrma motorunun kontroln karlatrnz.
yapnz. Vin arabas motorunun gcn hesaplaynz.
Redktrn kontroln yapnz. Redktrn dili oranlarnn hesabn yapnz.
W=A x V
A: Akm (amper)
V: gerilim (volt)
W: Watt (g)
Birim analizi
Watt =amper x volt
45
KONTROL LSTES
Verilen devrede start stop kontroln yapnz. Atlyenizde bulunan elektrik motorun
amperajn lnz.

deerlendiriniz.

3. Akm ynn buldunuz mu?
4. Akm verdiniz mi?
5. Star stop kontroln yaptnz m?
6. Ampermetreyi devreye doru baladnz m?
7. Akm lm yaptnz m?
yaptnz m?
DEERLENDRME
46
LME VE DEERLENDRME
ME VE DEERLENDRME
1. Trifaze motorlar ka adet akmla alr?

A) 3
B) 2
C) 1
D) Hibiri
2. Aadakilerden hangisi vin arabalarnda kullanlan redktrlerdir?

A) Yrtme redktr-ndirme redktr
B) Yrtme redktr-Kaldrma redktr
C) ndirme redktr-Kaldrma redktr
D) Rotor redktr-Doru akm redktr
3. Aadakilerden hangisi yrtme motoru genel zelliklerinden deildir?

A) Doru akmla alr.
B) ki hzldr.
C) Elektromanyetik disk frenlidir.
D) Ar snmaya kar termik korumaldr.
4. Rntgen nlarnn elikte ka mmye kadar geme zellii vardr?

A) 60 mmye kadar
B) 100 mmye kadar
C) 80 mmye kadar
D) 70 mmye kadar
5. Aadakilerden hangisi trifaze bobin u harflerinden deildir?

A) U - X
B) V - Y
C) W - Z
D) Q - P
DEERLENDRME
47
RENME FAALYET2
RENME FAALYET2
AMA
Vinlerin fren sisteminin bakm ve onarmn yapabileceksiniz.
ARATIRMA

snfta arkadalarnzla birlikte, vinlerde frenleme sisteminin bakm ve onarm
ile ilgili sunum hazrlaynz.
Vinlerde kullanlan frenleri aratrnz.
3. VNLERN FREN SSTEMLER

Vinlerde frenleme sistemi; vinlerde kumandadan elimizi ektiimiz zaman ykleri
askda tutmay salayan paradr. Vinlerde fren olmadan yk askda kalmaz ve karma
yapar. Vincin ana parasdr.
Elektrikli motor, redktrn pinyon dilisi, araba dili tekerleini tahrik ederek en iyi
kullanm koullar salanm olur.
Vin kaldrma elemanlarnda ounlukla motor freni kullanlr. Bu fren asansr

tertibatnda kullanlan tertibata benzer.
Motorda elektrik akm kesildiinde, bir sre salnm etkisi ile serbeste dnmeye
devam eder. srtnmelerin etkisiyle de durur. Akm kesildiinde motorun hemen durmas
istenir. Aksi takdirde motor kumanda edilemez ve ykleme indirme vb. ileri yaparken
hedeften sapmalar olur. Bu sakncay ortada kaldrmak iin motorun i ksmna frenleme
sistemi yerletirilmitir.
Motorun i ksmnda bulunan stator sarglarna diyotlar aracl ile doru akm (dz
akm; dalgasz akm) uygulanarak motorun iinde bulunan rotorun (dnen ksm)
durdurulmas salanmt. Resim 3.1de bu ksmlar gsterilmitir.
Vinlerde kullanlan dier bir fren de srtnmeli frendir. Motorun bal bulunduu
mili durdurmak iin mile monte edilmi srtnme elemanlarnn srtnmesi kontrol edilerek
durulmas salanr. Bu elemanlarn yzey kalnlklar kontrol edilerek gerektiinde yenisi ile
deitirilmelidir.
48
Balatal fren sisteminde frenlemede motorun kasna bir yay araclyla iki balata
tarafndan sklr. Balatal frende bulunan bir elektromknats enerjilendiinde balatalar
aarak motor kasnan serbest brakr. Balatal frenin (A) bobini frenleyecei motorun
ularna balanr. Motor almaya baladnda elektromknatsn bobini enerjilenir.
Balatalar motor kasnandan ayrlr. Bu anda motor henz ebekeye balandndan yol
alarak normal almasna balar. Durdurulmak istendiinde motor elektriksel olarak
ebekeden ayrlr. Ayn anda (A) fren bobininin de enerjisi kesilmi olur. ekil 3.1de
grld gibi (Y) yaynn etkisiyle balatalar motor kasnan skar. Motor kasna ile
balatalar arasndaki mekanik srtnme kuvveti motoru ok ksa bir zaman iinde durdurur.
Balatal frenler asansr ve vin benzeri dzeneklerde kullanlan motorlarn frenlenmesinde
ska kullanlr.
ekil 3.1: Elektromknats ile alan balatal bir fren dzenei
Fren motorlar yardmyla i makinelerinin zorlanmadan ve snmadan frenlemesi

salanr. Fren motorlarndan beklenen balca zellikleri sralayacak olursak; fren balatasnn
az anmas ve az bakm gerektirmesi, kk yer tutmas, basit olmas, korozyona dayankl
olmas, yksek iletme gvenlii salamas, byk savurma ktlelerini frenleyebilmesi,
durma esnasnda fren kuvvetini srekli koruyabilmesi, minimum grlt ile almas, fren
kuvvetinin mekanik olarak veya elektriksel olarak kolayca ayarlanabilmesi, ok sk devreye
girip kabilmesidir.
49
Resim 3.1: Vin arabas kaldrma motoru freni
3.1. Balata Anma Seviyeleri

Tamburlu halatl tip kaldrclar durdurmak ya da sabit tutmak iin tambura kumanda
edilir. Bu i iin balatal tip fren kullanlr. Tambur zerine yerletirilen bir kampanaya
balatalarnn srtnmesi ile frenleme salanr.
Balatalarn deitirme zamanlar ve lleri retici firmalara gre farkllk gsterir.
rnein:
Balatalarn yenisi yaklak 12 mm kalnlkta olup genelde yanmayan asbest trndeki
malzemelerden yaplr. Anma seviyesi yaklak 7 milimetreye kadar msaade edilir.
Pratikte perin ya da cvata balarna kadar anmasna msaade edilir ve balata yenisi ile
deitirilir.
Aada tambur tutucu balata resimleri verilmitir.
ekil 3.2: Kaldrma fren tertibat
50
Para listesi
1 ve 2 - Yaylar skmek iin fren band kaldrma yay somunlar

3-Ayar cvatas 4. ve 5- Ayar cvatas (3) zerindeki somunlar
6-Bant tutma pimi 7 ve 8-Bant tutma piminin kilitleme plakas
3.2. Frenleme Mesafesi ve Fren Ayarlar

Vinlerde frenleme sisteminde yaplan ie gre ve amaca gre fren zellii
verilebilmektedir. Frenleme mesafesi elektrikli frenlerde ani durma ve yavalama olarak
ayarlanabilmektedir.
Mekanik etkili frenlerde kinetik ve potansiyel enerji srtnme yoluyla sya

dntrlr. Kk fren momenti ve uygun fren boyutlar elde etmek iin frenin yksek
devirli bir mil zerine yerletirilmesi gerekir. Bunun iin en iyi yntem, motor miline kamal
kavrama diskini fren kasna olarak kullanmak ve motor milinden faydalanmaktr.
Motorun i ksmnda bulunan stator sarglarna diyotlar aracl ile doru akm
uygulanarak motorun iinde bulunan rotorun durdurulmas salanr demitik. Elektrik etkili
(motorlu) frenleme sisteminde frenleme diyotlara gnderilen akm ile olduundan bu akma
kontrol edilerek frenleme ayar yaplabilir.
Balatal tip fren sistemi olan vin arabasnda ise fren mesafesi ve fren ayarlar, lastikli
tip aralarnki ile ayndr. Genelde tm lastikli tip aralarda yaplan fren ayarlar sistemleri
hari-ayndr denebilir (ekil 3.2).
Lastikli tip aralarn fren balatalar anma seviyeleri pratik olarak perin seviyesi
kabul edilir. Bir kampanal tip fren sisteminin genel olarak paralar aadaki resimde
verilmitir (ekil 3.3).
Frenlerin srekli ve periyodik olarak baklmas nem tar. Bilindii gibi hangi tip fren
kullanlrsa kullanlsn asl frenlemeyi salayan dzen srtnme prensibiyle alr. Bu ise
anma demektir.
Kampanal tip frenler iin Fren Sistemi modlne baknz.
51
ekil 3.3: Kampanal fren
3.3. Fren eitleri

Vinlerde eitli fonksiyonlu frenler kullanlr. Bunlarn alma prensipleri hep
ayndr. Ana fonksiyonlar kullanldklar yerlerde kar moment oluturmaktr. Fren
eitlerini kullanlma ounluuna gre u sraya koyabiliriz.
Kasnakl (kaldrma tahriinde)
Diskli (btn tahriklerde)
Balatal (yry ve dndrme tahriinde)
Bantl
Savurmal
Lamelli vb.
3.4. Vinlerde Kullanlan Frenler

Frenler hareketi durduran veya yavalatan mekanizmalardr. Kaldrma makinelerinde
ise bir yk durdurmak, sabit bit ykseklikte tutmak veya istenilen ekilde hareket ettirmek
iin kullanlr. alma artlarna uygun olarak ok eitli fren tipleri gelitirilmitir.
Kullanm amalarna gre kaldrma makinelerinde frenler gruba ayrlr:
Tutma frenleri: Ykn veya bir arln potansiyel enerjisini alarak sabit bir
ykseklikte kalmasn salayan frenlerdir.
Yrtme frenleri: Yatay hareketi durduran frenlerdir. Kinetik enerjiyi alarak yatay
hareketi durdurur veya yavalatr.
ndirme frenleri: Ykn potansiyel enerjisini alarak ini hzn ayarlayan frenlerdir.
52
Kaldrma makinelerinde kullanlan fren sistemlerinin prensibi, kayma srtnmesine
dayanmaktadr. Meydana gelen srtnme ii sya dntrlmektedir. Fren sistemlerinin
hesab basitletirilmi hesap yntemine veya DIN 15434 normunda verilen kesin hesap
yntemine gre yaplr.
Frenleme iin gerekli kuvvet, kol kuvveti, ayak kuvvet ve arlk-yay kuvveti olabilir.
Kuvvet ubuk mekanizmalar, halat veya hidrolik olarak iletilir. Fren ama ii ise kol
kuvveti, yay kuvveti, manyetik veya elektromanyetik aclar gibi zel ama motorlar
kullanarak yaplr.
3.5. Basitletirilmi Hesap Yntemi

Fren sistemlerinin hesabnda balang noktas, frenleme momentinin bulunmasdr.
Basitletirilmi hesap ynteminde frenleme momenti hareket retme sisteminin toplam
verimi ve momenti gz nne alnarak hesaplanr. Burada ilerleyen ve dnen makine
elemanlar ile yklerin atalet kuvvetleri ve momentleri ayr ayr hesaplanmadan bir emniyet
faktr tanmlanarak fren momenti bulunur.
Bu durumda frenleme momenti:
M B M d 2 dir.
MB : Frenleme momenti
Md : Tahrik motorundan elde edilen moment
: Tahrik (hareket reten) sisteminin toplam verimi
: Emniyet faktr
- elle tahrik edilen kaldrma makineleri 1.3 ... 1.5
- motorla tahrik edilen kaldrma makineleri 2 ... 3
- kepeli kaldrma makineleri 3 ... 4
- yrtme ve dndrme mekanizmalar 1.5 alnr.
3.6. Pabulu Frenler

Kaldrma makinelerinde yaygn olarak kullanlan fren eididir. Fren momenti fren
pabucu veya pabularnn bastrlmas sonucu elde edilir. Bu tip frenlerin souma kabiliyeti
dierlerine nazaran daha iyidir. Tek pabulu ve ift pabulu olmak zere iki tip pabulu fren
vardr.
Tek pabulu frenler, hafif iler iin dnlm kk frenleme momentlerinde

kullanlmtr. Tek pabulu frende, fren mili (motor mili) tek ynl basma kuvvetiyle
eilmeye zorlanr. Bu mahsur nedeniyle kaldrma makinelerinde hemen hemen ift pabulu
olarak tertip edilerek kullanlr.
3.7. ift Pabulu Frenler

ift pabulu frende, fren milinin dzensiz zorlanmas giderilmi ve eilme gerilmeleri
nlenmitir. ekil 3.4'te gsterilen her iki pabu birbirine kollar ve mafsall gnye ile
53
balanm olup kasnak zerine birlikte etki eder. Fren pabular kollar ve n gerilmeli bir
yay yardm ile ekilerek bastrlr. Byk krenlerde, fren pabular fren kollarna mafsall
olarak balanr.
ekil 3.4: ift pabulu fren
3.8. Frenin alma Prensibi

Elektromagnetik ift pabulu frende frenleme, N noktasna etki eden bir G arl ile
fren almas ise elektromagnet ile salanr. Mekanizma durdurulurken fren kolundaki G
arlnn veya yay kuvvetinin etkisi ile iki pabu kasnaa baslarak frenleme salanr.
Bunun iin H-V-W-S kollarndan faydalanlr.
Freni amak iin mekanizmann ikinci bir motorla elektromagnete akm vererek
manyetik alan etkisiyle iindeki ekirdek Z kuvveti ile ekerek fren kollarndaki basky
kaldrr. Bylece fren kasna dnmeye balar.
Kaldrma makinelerinde dier makinelerinden farkl olarak frenler her zaman
devrededir. Tahrik motoru harekete getiinde fren alr ve hareket balar. Tahrik
motorunun elektrii istenmeden kesildiinde fren sistemi kendiliinden devreye
gireceinden kazalara kar da emniyet salanm olur.
3.9. Fren Kasnann Boyutlandrlmas

Fren kasnann boyutlandrlmas kullanlacak sistemin frenleme momentine bal
olarak ifade edilir. Fren kasnann D apnn hesab, frenlenecek moment yardm ile
bulunur:
54
MB n
D
3.9 po v
ekil 3.5: Pabu boyutlar
DIN 15431 normunda fren kasnann boyutlar verilmitir. Buna gre standart ap ve
genilikler Tablo 3.1'de verilmitir.
Kasnak ap D Kasnak genilii b Kasnak ap D Kasnak genilii b
(160) 60 500 190
200 75 630 236
250 95 710 265
315 118 (800) 300
400 150
Tablo 3.1: Fren kasna boyutlar
Fren kasnann boyutlandrlmasnda kasnan ve kaplama malzemesinin (balatann)

anmasna ve fren kasnann snmasna sebep olan fren tarafndan alnan saatteki enerji
miktar nemlidir. Fren kasna ve kaplama malzemesi iftinden yzey basnc (p o), evre
hz (v) ve srtnme katsays () kaplama malzemesinin mr etkilenir.
Kullanlan fren balatalarn srtnme katsaylar ve basn deerleri Tablo 3.2'de

verilmitir.
Balata Malzemesi Srtnme katsays Yzey basnc po [daN/cm2]

Pamuklu dokuma 0,45 - 0,55 0,3 - 3
Asbest dokuma 0,30 - 0,40 0,5 - 6
Buna malzemesi 0,30 - 0,45 0,5 1,5
Tablo 3.2: Fren balatas deerleri
55
Fren kasnaklarnn boyutlandrlmasnda po.v ve po.v. deerleri nemli rol oynar.
Kaldrma makinelerinde bu deerler,
po.v = 12 - 25 daNm/cm2s
po.v. = 6 - 10 daNm/cm2s
arasnda alnr. Hafif iletmelerde yksek deerler, ar iletmelerde kk
deerler dikkate alnr.
3.10. ELDRO zcs

Bir santrifj pompa ile alan fren zcs cihaznn alma prensibi, ELDRO
cihaz ile aklanabilir. Bu cihaz iinde kanatl pompa ve yataklanm olan dkme demir
piston ile ii ya dolu hazneden meydana gelmitir.
Motor tahrik gc 0,2 kW ile 1 kW arasnda deimektedir. Bu motor dik olarak

yerletirilen bir mil zerinden kanatl ark dndrmektedir. Bylece ya, pistonunun
stnde bulunan silindir odasndan altndaki hazneye baslarak pistonun yukarya hareketi
salanr.
Piston zerine balanm olan ve hazne kapandan darya kan iki adet elik pim
hareketi ile fren ubuklarn iter. Bu cihaz ile 50 ila 160 mm strokta 200 ila 3000 N arasnda
bir itme kuvveti salanmaktadr.
Saate yk tekrar ise motor gcne bal olarak 400 ila 4000 1/h arasndadr. Eldro
fren zclerinin olduu sistemde fren pabular kasnaa hafif srtnr hlde
dayandndan strok motorunun kapanmasyla fren hemen kapanr ve ykn kaymas
nlenmi olur. Baz tiplerde pompa motoru ya silindiri iine yerletirilmi olup ya iinde
alr (ekil 3. 6).
ekil 3.6: ELDRO zcs
56
Frenlerde bakm periyotlar
Gerektiinde yaplan bakm
Gnlk bakm
Haftalk bakm
Aylk veya 1500 kmlik (1000 millik) bakm
Alt aylk bakm veya 7500 kmlik (5000 millik)
57
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Vinlerin fren sisteminin bakm ve onarmn yapnz.
Gvenli alnz.
Kablolara elinizle dokunmaynz. Kaak kontrol
yapnz.
Kaak varsa onarm yapmadan retmeninize
haber veriniz.
Elektrik devresini dikkatlice inceleyiniz.
Kumanda veya joyistikle start-stop kontrol
yapnz.
Fren sistemi tipinin kontroln Elektrikli fren motorlarnn elektrik balant
yapnz. kontrollerini yapnz.
Frenlerin balatalarnn kontroln Diyotlarn kontrollerini yapnz.
yapnz. Balatalarn ant kontroln yapnz.
Fren kontroln yapnz. Fren ayar yapnz.
Fren ayarn yapnz. Fren momentini hesaplaynz.
Fren bakmlarn yapnz Fren sisteminin periyodik bakmn yapnz.
M B M d 2
Burada,
MB : Frenleme momenti
Md : Tahrik motorundan elde edilen moment
: Tahrik (hareket reten) sisteminin toplam verimi
: emniyet faktr
58
KONTROL LSTES
deerlendiriniz.
3. Akm verdiniz mi?
4. Star stop kontroln yaptnz m?

5. Elektrikli fren motorlarnn elektrik balant kontrollerini
yaptnz m?
6. Diyotlarn kontrollerini yaptnz m?
7. Fren ayar yaptnz m?
8. Balatalarn ant kontroln yaptnz m?
9. Fren sisteminin periyodik bakmn yaptnz m?

yaptnz m?
DEERLENDRME
VE DEERLENDRME
59
LME VE DEERLENDRME
ME VE DEERLENDRME
1. Vinlerde fren sisteminin grevi aadakilerden hangisidir?

A) Kumandadan elimizi ektiimizde yklerin kaldrlmasna devam ettiren
paradr.
B) Vilerde yk yavalatmak iin kullanlan paradr.
C) Vinlerde kumandadan elimizi ektiimiz zaman ykleri askda tutmay
salayan paradr.
D) Yk yava yava aa indiren paradr.
2. Kaldrma sistemi balata ant seviyesi ka mm olmaldr?

A) 7 mm
B) 12 mm
C) 10 mm
D) 8 mm
3. Motor freninde, hangi elemana nasl bir akm uygulanr?

A) Rotor-alternatif akm
B) Stator-alternatif akm
C) Rotor- doru akm
D) Stator-doru akm
4. Aadakilerden hangisi yrtme motoru genel zelliklerinden deildir?

A) Doru akmla alr.
B) ki hzldr.
C) Elektromanyetik disk frenlidir.
D) Ar snmaya kar termik korumaldr.
5. Aadakilerden hangisi vinlerde kullanlan fren eitlerindendir?

A) Tutma frenleri
B) Yrtme frenleri
C) ndirme frenleri
D) Kaldrma frenleri
DEERLENDRME
60
RENME FAALYET4
AMA
RENME FAALYET-4
Kaldrma sisteminin bakm ve onarmn yapabileceksiniz.
ARATIRMA
Kaldrma sistemi ile ilgili dokman toplayarak snfta sunum hazrlaynz
4. VNLERDE KALDIRMA SSTEMLER

Vinlerin konstrksiyonunda standart kaldrma makine elemanlar mevcuttur. Bu
elemanlarn seimi ve dizayn gerek DIN gerekse TS gre yaplmaktadr. Geri kalan
elemanlarda ise uygun hesaplama yntemleri izlenerek konstrksiyon tamamlanr. Krenlerde
kullanlan belli bal standart elemanlar aada belirtilmitir. Bunlar:
Tel halatlar
Yk tutma elemanlar (kanca ve bloklar, kepeler)
Makaralar ve makara donanmlar (palangalar)
Tamburlar
Frenler
Tekerlek ve raylar
Kaldrma sistemi tamburlu halatl, hidrolik ve elektrikli olmak zere snflandrlabilir.

Bu tr vinler yaplan iin arlna ve iin niteliine gre deiir.
Kaldrma sistemi tamburlu halatl tip kaldrclar daha ok kamyon tipi mobil vin ya
da lastikli veya paletli tip ar tatlara monteli vinlerdir.
Hidrolik tip olanlar bum tipli vinlerde daha sk kullanlr.
Elektrikli olanlar ise okullarda, dkmhanelerde (kpr vin), limanlarda (portal vin)
vb. vinlerde kullanlr.
Hidrolik sistem hari, halatl tambur ve elektrikli kaldrma sistemlerinde kullanlan

trlerinde frenleme bulundurulmaldr. Bu emniyet iin de gereklidir.
Bakm ve onarm yaplrken kullanlan vince gre belirlenmi ilemler gerekletirilir.

Bakm ve onarmda retici firmalarnn tavsiyeleri dikkate alnmaldr.
Krenlerde kullanlan belli bal standart elemanlar inceleyelim:
61
4.1. Tel Halatlar
elik tel halatlar, krenlerde ekme ve kaldrma eleman olarak geni kullanm alanna
sahip halatlardr. Tel halatlar yksek mukavemetli (genellikle 1600 - 1800 N/mm2) elik
tellerden imal edilir. Tel aplar 0,-2 ila 2,4 mm olan ince teller, bir ekirdek tel etrafnda bir
veya bir birka katl olmak zere helis eklinde sarlmasyla kordonlar, kordonlarn bir z
etrafnda yine helis eklinde sarlmasyla halat meydana gelir. ekil 3.1de tipik bir halatta,
z, tel ve kordon gsterilmitir.
ekil 4.1: Tel halat oluturan elemanlar
4.1.1. Tel Halatlarn Yaplar

Tel halat meydana getiren teller, TS 2162 normunda verilen artlara sahip elik
tellerdir. Genellikle souk ekilerek veya haddelenerek elde edilirler. Tellerin etrafna
sarldklar z elyaf bir lif veya elik tel olabilir. Her kordonun iinde ve halat meydana
getiren kordonlarn arasnda z bulunmaktadr. Halatn z bitkisel elyaf z ise daha kolay
eilebilir ancak alma ortamnn scaklnn yksek olduu yerlerde elik zl halatlar
kullanlmaldr.
Halatlarn kordonlarnda bulunan tellerin sarm ekline gre adlandrlr. Eer teller
kordon iinde ayn sarm asna1 sahip deilse bu tip kordonlara paralel sarml kordon
denir. Bu kordonlarda teller ayn sarm admna2 sahiptir. Kullanlan tel aplar her katta
farkllk gsterir. Bu tip kordonlara sahip halatlardan bazlar Seale, Warrington halatdr.
Bir kordonu oluturan tellerin sarm as her tabakada ayn ise bu kordona apraz
sarml kordon denir. Bu kordonlarda sarm adm farkl olduundan teller birbirini apraz
keser. Bu kordonlar oluturan tellerin yzey basnc yksektir. Standart halatlar bu tip
kordonlardan oluur.
1
Sarm as = Silindire sarlan dorunun (telin) eksen ile yapt adr.
2
Sarm adm = Silindirin bir ana dorusu helis erisini ard sra kestii iki nokta arasndaki
uzunlua denir.
62
4.1.2. Halat Tipleri
Halatlar kordonlarn sarl ynlerine gre ve kordonlar meydana getiren tellerin
dzenleni ekline gre snflandrlr. Kordonlar meydana getiren teller ile halat oluturan
kordonlarn sarl ynleri harflerle temsil edilir. Kordonu meydana getiren teller saa
sarll ise z , sola sarll ise s harfleri ile gsterilir. Kordonlarn sarm saa doru
ise Z , sola doru ise S harfleri ile gsterilir.
Eer halatlar meydana getiren kordonlarn sarm ile kordonu meydana getiren tellerin
sarm ayn ynde ise dz sarml, farkl ynde ise apraz sarml halat olarak adlandrlr
(ekil 4. 2). Buna gre halatlar:
apraz sarml halatlar

apraz sa sarml halat s/Z
apraz sol sarml halat z/S
Dz sarml halatlar
Dz sa sarml halat z/Z
Dz sol sarml halat s/S
eklinde snflandrlr.
ekil 4.2: Halat sarm eitleri
Kordonlarn i dzenleri dikkate alndnda halatlar paralel ve apraz sarml olarak

temelde ikiye ayrlr. Bu kordonlara ait ekiller, ekil 4.2de grlmektedir.
63
ekil 4.3: Tel halatlarda kullanlan kordon eitleri
Yukarda saylan halatlarn dnda dnmeyen halat diye isimlendirilen ve ok sral

kordonlu halatlar da mevcuttur. Bu halatlarn i sralardaki kordonlar dz sarll sol ynl,
d sradaki kordonlar ise apraz sarll sa ynldr. Dnmeyen dier bir halat tr ise
oval kordonlu halatlardr. Burada ise i sradaki kordonlar dz sarll sol ynl, d sradaki
kordonlar dz sarll sa ynl olarak sarlr. ekil 3.4te dnmeyen halatlara rnekler
grlmektedir.
ekil 4.4: Dnmeyen halatlara rnekler
n gerilmesiz halat olarak adlandrlan halatlar ise imal edilme aamasnda helis
eklinde sarlmadan nce n gerilmeleri azaltmak iin deforme edilir. Bylece kordon iinde
helis eklinde sarldklarnda dnmeye yeltenmezler yani almazlar. Bylece daha uzun
mrl halat elde edilir ve daha kolay eilir.
64
4.1.3. Tel Halatlarn Gsterimi
Tel halatlar TS 1918 normunda standartlatrlm hldedir. Buna gre bir tel halatn
gsterimi:
Halat 20 TS 1918/10 - L T 1570 s/Z
20 : Halat anma ap [mm]

TS 1918/10 : Halatn kordon tipine gre bulunduu norm ve fy numaras
(rnek olarak STANDARD halat fy numaras 10)
L : Halatn z malzemesini belirtir (rnek: Lif zl)
T : Halat meydana getiren tellerin zelliini gsterir (rnek: plak
Tel)
1570 : Halatn kopma mukavemetini belirtir (rnek: 1570 N/mm2)
s/Z : Halatn sarl eklini gsterir (rnek: apraz sa sarml halat)
4.1.4. Tel Halatlarn Hesap Esaslar
Lif zl halat elik zl halat

Halat Tipi g k F g k f
kg/m.mm2 kg/m.mm2
1x7 - - - 0,9000 0,7700
1x19 - - - 0,8300 0,8800 0,7600
1x37 - - - 0,8700 0,7500
6x7 0,9682 0,9000 0,4700 0,9181 0,8379 0,5452
8x7 1,0200 0,8700 0,4350 0,9427 0,7777 0,5742
6x19 Filler 0,9682 0,8600 0,5000 0,9181 0,8007 0,5800
8x19 Filler 1,0200 0,8400 0,4450 0,9427 0,7509 0,5874
6x19 Seale 0,9682 0,8600 0,4900 0,9181 0,8007 0,5684
8x19 Seale 1,0200 0,8400 0,4350 0,9427 0,7509 0,5742
6x19 Warrington 0,9682 0,8600 0,4900 0,9181 0,8007 0,5684
8x19 Warrington 1,0200 0,8400 0,4350 0,9427 0,7509 0,5742
6x36 Warrington Seale 0,9682 0,8400 0,5000 0,9181 0,7821 0,5800
8x36 Warrington Seale 1,0200 0,8200 0,4450 0,9427 0,7330 0,5874
6x35 Takviyeli Warrington 0,8400 0,4800 0,7821 0,5568
6x19 Standart 0,9682 0,8600 0,4550 0,9181 0,8007 0,5278
6x37 Standart 0,8250 0,4550 0,7681 0,5278
6x24 Standart 7 lif z. 0,9880 0,8700 0,4100 - - -
18x7 Dnmeyen 0,9373 0,7800 0,5200 0,9295 0,7579 0,5512
10x10 Dnmeyen 1,0300 0,8600 0,4400 0,9894 0,8329 0,5586
34x7 Dnmeyen 0,9373 0,7500 0,5300 0,9375 0,7427 0,5459
Tablo 4.1: Halat tipine gre metalik kesit faktr (f), yapm arpan (k) ve arl (g)
65
Halatlarn mukavemet hesaplar ekme gerilmesine gre yaplr. Burada kopma
kuvveti deiik ekillerde ifade edilir. Halatn teorik kopma kuvveti (Ft); halatn
metalik kesit alan3 ile anma mukavemet deerinin arpmna eittir.
Ft A m B [N
Halatn en kk kopma kuvveti (Fmin); halatn teorik kopma kuvveti ile yapm
katsaysnn arpmna eittir.
Fmin Ft k [N]
Halat yapm kayb ise halatn deney kopma kuvveti ile gerek kopma kuvveti
arasndaki orandr. Bu oran halat tipine gre Tablo 3.1de TS 1918 normundan
verilmitir.
4.1.5. Halat mrne Tesir Eden Etkenler

Halatlarn mrne tesir eden etkenler sekiz ana balk altnda toplanabilir:
letme artlar
Halat eilmesi4
Tel kopma mukavemeti: 1300 N/mm2den 1600 N/mm2ye karldnda bir miktar
artm grlr.
Yiv ekli ve malzemesi: Telin yzey basncn etkileyeceinden mre etkisi olur.
Halat yap tipi ve imalat ekli
Halatlarn yalanmas: TS 8153 normuna uygun yaplmaldr.
Korozyon: Etkisi ancak galvanizleme (inko ile kaplama) ile azaltlr.
Tel kalnl arttka halatn mr artar.
4.1.6. Tel Halatlarn Servisten Alnmas

Kaldrma makinelerinde yaplmas gereken en nemli kontrol halatlarn kontroldr.
Makinenin kullanmndaki ekonomi ve emniyetin salanmas tm yk tayan halat ve
balantlarnn periyodik muayene ve bakmn gerektirir. Anma, yorulma, korozyon,
bklme ve yanl halat balama gibi faktrler tel halatn kullanlabilir mrn etkiler.
Gzle grlebilen kopmu tel says belli bir deere ulatnda halat servisten
alnmaldr. Eer bir kordon kopmas grlrse hemen halat iletmeden alnr. Korozyon
tehlikesinde bulunan halatlarn ayrca i yaplar da dikkate alnmaldr. DIN 15020
normunda verilen bir tel halat servisten almak iin kopmu tellerin snr saylar Tablo
4.2de grlmektedir.
3
Halatn metalik kesit alan: Halat meydana getiren btn ince tellerin kesit alann
toplamdr. Am=SAi
4
Halat eilmesi: Halatn doru durumundan eri duruma ve tekrar doru duruma gemesidir.
66
Tel halattaki Gzle Grlen Kopmu Tel Adedi
tayc tel letme Grubu letme Grubu
adedi5 IE, ID, IC, IB, IA 2, 3, 4, 5
n apraz Halat Dz Halat apraz Halat Dz Halat
6 d6 30 d 6d 30 d 6d 30 d 6d 30 d
? 50 2 4 1 2 4 8 2 4
51 - 75 3 6 2 3 6 12 3 6
76 - 100 4 8 2 4 8 16 4 8
101 - 120 5 10 2 5 10 19 5 10
121 - 140 6 11 3 6 11 22 6 11
141 - 160 6 13 3 6 13 26 6 13
161 - 180 7 14 4 7 14 29 7 14
181 - 200 8 16 4 8 16 32 8 16
201 - 220 9 18 4 9 18 35 9 18
221 - 240 10 19 5 10 19 38 10 19
241 - 260 10 21 5 10 21 42 10 21
261 - 280 11 22 6 11 22 45 11 22
281 - 300 12 24 6 12 24 48 12 24
> 300 0,04 n 0,08 n 0,02 n 0,04 n 0,08 n 0,16 n 0,04 n 0,08 n
Tablo 4.2: Tel halatlarn iletmeden alnma snrlar (DIN 15020 normundan)
4.1.7. Tel Halat apnn Hesab

Tel halatn dier gerilme durumlar ihmal edildiinde sadece ekme gerilmesine gre
zorland kabul edilir. Bu durumda tel halatn ap S, halat ekme kuvveti [N] ve c halat
katsays [mm/N] olmak zere,
d c S dir.
Halat katsaysnn deerleri DIN 15020 normunda tablo hlinde verilmitir.
4.1.8. Halat Ucu Tespiti

Halatlar kullanlrken ular serbest hlde braklmaz ve tayc ksma tespit edilmesi
gerekir. Bunun iin uygulanan be temel yntem vardr.
4.1.8.1. Ekleme Yntemi
Bu yntem sadece tecrbeli elemanlar tarafndan yaplmaldr. Eklenen ksmn

uzunluu halat apnn en az 20 ila 25 kat olmaldr. Detayl bilgi DIN 83318 normunda
verilmitir (ekil 4.5).
6
d ile tel halatn anma ap deerleri alnmaldr.
67
ekil 4.5: Ekleyerek halat ucunun tespiti
4.1.8.2. Tespit Cvatalar Kullanma
Bu yntemde tespit cvatalar TS 6207 normunda gsterildii tarzda kullanlarak halat

ucu balanr. Bu yntemin doru ve yanl uygulamalar ekil 4.6da gsterilmitir.
ekil 4.6: Tespit cvatalar ile halat ucu tespiti
68
ift ynl tespit cvatas kullanarak yaplan halat tespiti ekil 4.7de gsterilmitir.
ekil 4.7: ift ynl tespit cvatas uygulamas
ekil 4.8de tespit cvatalar kullanlarak halat ucu tespit ilemi adm adm
gsterilmitir.
ekil 4.8: Halat ucu tespit ileminin uygulanmas
69
4.1.8.3. Talurit Kovan
Halat ucunun kopmaya kar korunmasnda en iyi yntemdir. zel preslerde baslarak
serbest u tayan ksma tespit edilir. ekil 4.9da talurit kovan uygulamalarna rnekler
verilmitir.
ekil 4.9: Talurit kovan ile halat ucu tespit ekilleri
4.1.8.4. Halat Kovan
Bu yntemde halat ucu kovan iine geirildikten sonra tel ular kanca eklinde eilir.
Arada kalan bolua beyaz metal veya inko dklr. Bu tespit ekli ile ilgili detayl bilgi
DIN 83315 normunda verilmitir. ekil 4.10da eitli halat kovanlar grlmektedir.
ekil 4.10: Halat kovan eitleri
ekil 4.11de halat kovan ile halat ucunun tespit ilemi adm adm gsterilmitir.
ekil 4.11: Halat ucu tespitinde halat kovann uygulamas
70
4.1.8.5. Kamal Kilit
Tutma grevini bir kama cebi iine yerletirilen kama tarafndan yaplmaktadr.
Kolayca zlebilir olmas olumlu bir zelliidir. Ancak ilave gerilmeler oluturduundan
halatn tama kapasitesi azalr. ekil 4.12de kamal kilidin uygulanmasna ait ekiller
verilmitir.
ekil 4.12: Kamal kilit ile halat ucu tespit ekilleri
4.2. Makara Donanmlar

Makaralarn halatlarla birlikte eitli ekillerde dzenlenerek ykleri kaldrmak iin
kullanlmasna, makara donanmlar veya palangalar denir. Kullanlan makaralar, sabit ve
hareketli halat makaralar ve denk makaralardr.
4.2.1. Makara Tipleri ve Verimler

Halat makaralarnn verimleri, tiplerine gre deimektedir. ekil 4.13te halat
makaralar grlmektedir. Bu makaralar:
Sabit makara: Mil ekseni yer deitirmeyen makaralardr. zerinde halatn sevkine
klavuzluk eden veya saptrma iini yapan makaralardr.
Hareketli makara: Mil ekseni yer deitirebilen makaralardr. alrken makara

hem dner hem de dorusal hareket eder.
Denk makaras: Sabit makaralar grubundan olup ikiz palangalarn tertiplenmesinde

kullanlr. Ykn tayc halat kollarna eit dalmasn salayarak kk halat
uzamalarn dengeler.
71
ekil 4.13: Halat makaralar tipleri
Halatla tahrikte makara verimi, halatn eilmesi ve makarann yatak srtnmesinden

oluan kayplar ile ifade edilir. Sabit ve hareketli makara ile ilgili ifadeler Tablo 4.3te
gsterilmitir.
fadeler Sabit Makara Hareketli Makara

Halat ekme kuvveti S = Q/ Q/2.
Tayc halat says z= 1 2
evrim oran i= 1 2
Halat ekme hz vh = vy 1) i . vy
ekilen halat boyu h = s 2) i.s
Makara verimi =
- kaymal yatakl 0,96 0,98
- rulmanl yatakl 0,98 0,99
Tablo 4.3: Makaralar ile ilgili ifadeler
vy : yk kaldrma hz
s : yk kaldrma ykseklii
4.2.2. Palangalar
Palangalar kullanldklar yere gre basit ve ikiz palanga olmak zere iki tiptedir.
Palangalar byk evrim oranlar elde etmek zere sabit ve hareketli makaralarn belli bir
dzende birletirilmesi ile elde edilen makara dzenleridir.
4.2.3. Basit Palangalar

Bamsz olarak yalnz balarna kaldrma ilerinde kullanlabildikleri gibi ounlukla
vin veya oklu krenlerde kullanlr. Makaralara sarlan halatn bir ucu ya alt bloka (hareketli
makara grubuna) veya st bloka (sabit makara grubuna) tespit edilir. Alt blokta kanca gibi
yk tutma elemanlar bulunur.
72
Basit palanga makaralarnda genellikle eit apl makaralar kullanlr. st ve alt blokta
sabit ve hareketli makaralarn eksenleri ayr ayr ortaktr. Makaralar ayn dzlemde olup
aplar farkl ve tekil pernolu olan palangalar da vardr. Ayn sayl makaralara sahip basit
palangalarn hesabnda, halatn hareketli makarada balad kabul edilir. ekil 4.14te ve
drt halat kollu basit palanga rnei verilmitir.
ekil 4.14: ve drt halat kollu basit palangalar
Basit palanga verimi
Makara says n ile gsterilirse tayc halat says (n+1) olur. Tayc halat says z
= n+1 ile ifade edilir.
1 1 z
p
z 1
Kaymal yatakl makara verimi = 0,96 ve rulmanl yatakl makara verimi = 0,98
alnarak palanga verimi bulunur.
4.2.4. kiz Palangalar

Kren arabalarnda kullanlan ikiz palangalar yklerin kaldrlmas esnasnda basit
palangalarda grlen yatay kayma hareketinin olmad palanga dzenleridir. Benzer iki
basit palangann paralel balanmas ile meydana gelir. ki serbest halat ucu zerinde sa ve
sol yivler bulunan tambura iki taraftan sarlr. kiz palangalarn salad avantajlar:
73
Yk ok sayda halata blndnden tel halat makara ve tambur ap
klr.
Yk kaldrlrken yatay hareket grlmez.
Halat tambura iki taraftan sarldndan halat ekmesinden oluan tambur

zorlanmalar yoktur.
kiz palangalar tertiplenirken denk makarasndan faydalanlr. Yk

kaldrlrken halatlar tambur balarndan ortaya doru sarlr. Simetriden
dolay tamburda eksenel kuvvet meydana gelmez.
ekil 4.15te 4 halat kollu ve 8 halat kollu ikiz palangalar gsterilmitir.
74
ekil 4.15: kiz palanga rnekleri
kiz palanga verimi:
Basit palangann verimi ile tayc halat kolu saysnn yars olan ikiz palangann verimi
ayndr. Tayc halat kolu says z = z /2 alndnda verim:
Basit ve ikiz palanga ile ilgili ifadeler Tablo 4.4te gsterilmitir.
fadeler Basit Palanga kiz Palanga

Halat ekme kuvveti S = Q / z . p Q / z . p
Tayc halat says Z z/2
evrim oran i= Z z/2
Halat ekme hz vh = i . vy 1) i . vy
ekilen halat boyu h = i . s 2) i.s
Palanga verimi p= 1 1 z 1 1 z'
p= p=
z 1 z' 1
Tablo 4.4: Palangalar ile ilgili ifadeler
vy : yk kaldrma hz
s : yk kaldrma ykseklii
4.3. Yk Tutma Elemanlar

Tanacak veya kaldrlacak mal veya ykn cinsi, bykl ile dier fiziksel ve
mekanik zellikler yk tutma elemannn tipini belirler. Para veya dkme mal olarak ok
deiik mal tipine uygun yk tutma elemanlar da ok eitlidir.
4.3.1. Yk Tutma Elemanlarnn zellikleri

Kullanlan yk tutma elemanlarnn baz zellikleri unlardr:
Ykler ksa zamanda kolaylkla tutulabilmeli ve serbest braklabilmelidir.

Tutma ilemi mmkn olduunca az personelle yaplabilmelidir.
Kopma ve yk kaymalarna kar ykler emniyetle tutulmaldr.
Yk tutma elemanlar tanan mala zarar vermemelidir.
Yk tutma elemanlar kolay kullanlabilir ekilde olmaldr.
Yk tutma elemanlar, kaldrma makinelerinin tama kapasitesinden
maksimum faydalanmak iin hafif yapda yaplmaldr.
4.3.2. Yk Tutma Elemanlarnn Snflandrlmas

Kaldrma makinelerinde kullanlan yk tutma elemanlar temelde sekiz snfta ele
alnr.
Kanca ve kanca bloklar
75
Hamut ve hamut bloklar
Balama halat ve zincirleri (sapanlar)
Tama kovalar ve kepeler
Travers, aks ve mengene
Kskalar ve kavrayclar
Elektro-magnetler
Vakumlu tayclar
4.3.3. Kanca ve Kanca Bloklar

Yk kancalar, basit yk tutma elemanlarndan olup kancann ekline gre
isimlendirilir. Kancalar, kanca bloklarnda aftlarnn tipine uygun olarak, uzun aftl ve ksa
aftl kancalar olarak yer alr. Kaldrma makinelerinden kullanlan kancalar:
Basit kancalar
ift azl kancalar
Lamelli kancalar
4.3.3.1. Basit Kancalar
Basit kancalar, ykn kolayca aslmasna imkn veren kancalardr. Halat ucuna
balanmalarnda kendi ekseni etrafnda dnme serbestisi tannmaldr. Kancalar kalpta veya
serbest olarak dvlerek DIN 15400 normunda yazlan malzemelerinden imal edilir. Scak
dvme ileminden sonra gerilme giderme tavlamas yaplmaldr.
Kanca malzemeleri DIN 15400 normunda harfler (M, P, S, T, V) ile sembolize

edilmitir ve kullanlan elikler DIN 17102 ve DIN 17103 normunda tanmlanmtr. Tablo
3.5 ve 3.6da kanca apna uygun malzemelerin seimi grlmektedir. Eski ve yeni kanca
malzemelerinin mukayesesi aada verilmitir.
76
DIN 15400de DIN 17135e gre DIN 17102 ve
verilen malzeme snf DIN 17103 e gre
M A St 41 St E 285
P A St 42 St E 355
Kanca DIN 17102 ve DIN 17103 DIN 17102, DIN 17103 ve DIN 17200
Nu. M P S T V
006
010
012
020
025 St E 500 34CrMo4
04 34 CrMo4
05
08
1
1.6 St E 285 St E 355
2.5
4
5
6
8
10 34CrNiMo6
12
16 St E 420 34CrMo4
20 34CrMo4
25
32
40
50
63
80
100 St E 355 St E 420 34CrNiMo4 34CrNiMo8
Tablo 4.5: Kanca malzemelerinin snflandrlmas
77
Kanca letme Grubu 1) Kanca
Malzemesi Malzemesi
Kanca Kaldrma yk kg Kanca

Numaras Numaras
Tablo 4.6: letme grubu ve kaldrlan yke gre kanca seimi
78
Kanca ekil 4.16da grld gibi aft ksm ile erisel kanca ksmndan oluur.
aft ksmna ounlukla yuvarlak veya metrik vida alr. Basit kanca scaa maruz ortamda
kullanlacaksa ekme mukavemeti 50 ... 80 N/mm2 olan DIN 17155te belirtilen yksek
mukavemetli elikten imal edilmelidir. Kanca blokunda kancalar bir traverse kanca somunu
ile aslr. entik etkisini azaltmak iin yuvarlak profilli vida eklinin kullanlmas tavsiye
edilir.
ekil 4.16: Basit kanca
Basit kanca ve konstrksiyonu standart hle getirilmitir. Motor ve el ile altrlan

kaldrma makineleri iin yk kancas DIN 15401 normundan seilir. Norm kancada 0,063 ila
320 tona kadar normal ykler iin verilmitir. Bunlardan baka DIN 7540, DIN 7541
normundan ve TS 2340/4 normunda, yk zincirleri iin gzl kancalar kullanlr. Gzl
kanca, hafif yk kancalarndan olup zincire balanmak zere kullanlr. Kargo tamasnda
kullanlan kancalar DIN 82017de ve TS 2340/7de verilmitir. zel kanca olarak da bu
anlan kancalar, hafif yk liman ve gemi vin ve krenlerinde kullanlan kancalardr. Kancada
bulunan engel ile kanca burnunun gemi ambarna taklmas nlenir.
Emniyetli kancalarda, ykn kanca azndan sramas bir engel yardmyla nlenir.
Yk taklrken mandal geriye ekilir. Brakldnda yay ile kanca azna doru itilerek
kilitlenir. Bylece sapanlarn rzgrl havada sallanmas veya dengesiz yklemeyle kancadan
kurtulmas nlenir.
Basit kancalarn hesap esaslar
Basit kancalarn hesabn ksmda incelemek gerekir. lk olarak kanca aft ksmnda
bulunan vidal ksm, daha sonra kancann eri ksmnda bulunan iki tehlikeli kesitin
mukavemet kontrol hesaplar yaplr.
79
Kanca aftnn kontrol
Kanca aft yklemeye uygun olarak ekmeye zorlanr. aftn en tehlikeli kesiti ise di
dibi kesitidir. Buras ekme gerilmesine gre kontrol edilmelidir. Ayrca vidal ksmda, vida
yzey basnc hesaplanp vida uzunluu tespit edilir.
ekil 4.17a: Kancann aft ksm ve kritik kesitler (Basit Kanca DIN 15401 RFN 20 M)
4.3.3.2.ift Azl Kancalar
Byk yk deerleri iin ift azl kancalar tercih edilir. Bu tip kancalarda
zorlanmalar yk asksnn simetrik olmasndan dolay, basit kancalardan daha uygundur. ift
azl kancalar 0,5 ila 500 ton arasndaki ykleri kaldrr. DIN 15402 normunda verilen ift
azl kanca ekil 4.17ada gsterilmitir. Kanca, aft ksm ile erisel kanca ksmndan
oluur. aft ksmna ounlukla yuvarlak veya metrik vida alr.
80
ekil 4.17b: ift azl kanca
ift azl kancann hesap esaslar
ift azl kanca hesab, basit kancann hesabnda yer alan kabuller ile yaplr. Benzer
ekilde vidal ksmn hesab ve tehlikeli kesitlerin mukavemet hesaplar yaplr. Buradaki
hesaplarda kanca erilii ihmal edilerek yaklak hesap yntemi uygulanr.
Kanca aftnn kontrol
Basit kancann hesap esaslar ift azl kanca iin de geerlidir. Buna gre kanca
aftnn ekme gerilmesine ve vida yzey basncna gre kontrol yaplr.
Kancann eri ksmnn hesab
ekil 4.18: ift azl kancada kuvvet durumu (ift Azl Kanca DIN 15402 - RF - 20 M)
81
Kancann eri ksm bileik mukavemete gre kontrol edilir. Yaklak hesap
ynteminde kritik iki kesit ayr ayr ele alnarak kontroller yaplr. Ykn kancaya sapanla
asld dnlerek ekil 4.18de verilen kuvvet durumu gz nne alnr.
Kanca bloklar
Kanca, bir kanca takm veya bloku yardmyla bir palanga takmna balanr.
Palangadaki tayc halat kolu says ile blokta bulunan makara says bulunur. Eer kanca
dorudan halata balanacaksa halatn gevemesini nlemek ve boalan kancann yukar
ekilmesini salamak iin daima ilave bir arlk balanr. Bu arlklar altrldklar
yerlerde ambar kapaklarna ve benzeri yerlere taklmamas iin oval ekilde yaplr. Ayrca
arlk ile kanca arasnda yeterince uzun bir zincir, kancaya hareket serbestisi kazandrmak
iin taklr.
Kanca bloklar kullanlan kanca aftna bal olarak gruba ayrlr:
Uzun aftl kanca bloku
Ksa aftl kanca bloku
Modern kanca bloku
Uzun aftl kanca blokunda, makaralar kanca traversinde kancann her iki yanndadr.
Bu kanca blokunda sadece bir tek tayc travers vardr. Bu nedenle ksa aftl bloktan daha
genitir ancak blok ykseklii daha azdr. Kanca tambura daha iyi yaklatndan kaldrma
yksekliinden daha iyi faydalanlr. Kanca burnunun makara kutusuna dememesi iin aft
ksm uzatlmtr.
Uzun aftl kanca blokunda, traversin yan ksmlarnda makaralar yataklanm; orta
ksmnda da uzun aftl kanca aslmtr. Uzun aftl kanca blokunda bulunan elemanlar:
Uzun aftl kanca (basit veya ift azl kanca) DIN 15401, DIN 15402
Makaralar ve burlar DIN 15062
Travers DIN 15412
Bilyeli eksenel yatak
Kanca somunu DIN 15413
Koruma kutusu
Aks tutucusu DIN 15069
Yk kanca Nu.10 iin C tipi traversin gsterimi :
Travers DIN 15412 - C - 10 - P
Rd 50 x 6 yuvarlak vidal yk kanca somunu gsterimi :
Yk kanca somunu Rd 50 x 6 DIN 15413
Delik akl f = 75 mm ve genilii g = 25 mm olan emniyet paras gsterimi
Emniyet paras DIN 15414 - 75 x 25
Aks ap 140 mm iin ara halkann gsterimi :
Ara halka DIN 15069 - 140 - KU
Genilii 1 = 40 mm ve kalnl b = 10 mm olan aks tutucusunun gsterimi:
Aks tutucusu 40 x 10 DIN 15058
82
Ksa aftl kanca blokunda makaralar, pernonun zerine yan yana yataklanmtr. Bu
nedenle dar bir konstrksiyon elde edilir. Altta ise ksa aftl kancay tayan bir travers
bulunur, bu da blokun yksekliini artrr.
Modern kanca blokunun konstrksiyonunda her iki konstrksiyon birletirilmi ve

norm hle getirilmitir. ki makaral kanca bloku DIN 15408, drt makaral kanca bloku DIN
15409da verilmitir. Kanca bloku, uzun aftl kanca blokunun yksekliinde ve geniliinde
olup ksa aftl kanca taklmtr. Bylece blok tipleri azaltlm ve seri fabrikasyonla
ekonomi salanmtr. ekil 4.19'da modern kanca bloklar gsterilmitir.
Bu kanca blokunda, makaralar ile kanca ayr ayr yataklanr. Blokun st ksmnda
sadece makaralarn zerinde dnd makara pernosu ve alt ksmnda da kanca traversi
vardr. Ksa aftl kanca blokunun elemanlar uzun aftl kanca ile ayn olmakla birlikte ilave
makara pernosu bulunur.
ekil 4.19: Modern kanca bloklar
Makaral kanca bloku

ekil 4. 20de tip kanca bloku ematik olarak bir arada gsterilmitir. Burada kanca
bloklarnn genilik ve ykseklikleri mukayese edilmitir.
83
H1 H 2 H 3
B1 B2 B3
ekil 4.20: Kanca bloklarnn mukayesesi
Her kanca blokunda da bo kancann arlk merkezi kanca bloku orta ekseninden
darda olabileceinden kanca traversi hafif eik durmaktadr. Bu nedenle kancann serbest
dnmesi zorlar. Bu durumu gidermek iin kanca eksenel bilyeli yatak ile traverse
yataklanr.
Kancann somuna balanmas

Kanca aftnn vidal ksmna taklan somun genellikle yuvarlak yaplmakta, zel
anahtar ile somun sktrlmaktadr. Somunlarn bazlar rulmanl yata korumak iin alt
ksm etekli olmaktadr. Kanca somunlar DIN 15413 normunda verilmitir. Rulmanl yata
korumak iin travers zerine silindirik bir sac paras kaynak edilebilir.
Kanca aft zerindeki somunun, eksenel rulmanl yatak zerinde dnme hareketleri
yaparken zlmemesi iin somun ve aftn birbirleri ile tespit edilmesi gerekir. Bunun iin
eitli tespit dzenleri vardr.
Tespit dzenlerinden birisi, somun ve kanca aftnn tepe ksm birlikte (montaj
hlinde) yarlarak bu yara tutucu bir plaka vidalamaktr. Bu i iin kullanlan tutucu saclar
DIN 15414 normundan seilir. Kk ykler tayan kanca bloklarnda tercih edilen dier bir
yntem ise kanca aft ile somunu tek bir cvata ile birleme snrnda tespit etmektir.
4.4. Halat Tamburlar

Halat tamburlar ykn kaldrlmas srasnda ekme halatnn sarlmasna yarayan
kaldrma elemandr. ki yannda flanlar bulunan silindirik halat tamburlar yivsiz veya yivli
olarak yaplr. Tamburlar kr dkm, elik dkm veya kaynakl olarak elik saclardan imal
edilir (Resim 4.1).
84
Resim 4.1: Halat Tamburu
4.4.1. Yivli Tamburlar

Yivli tamburlarda vida eklinde helis yivler bulunur. Yapsna gre tek yivli veya ift
yivli olarak yaplr. ift yivli olan tamburlarda helis ynleri birbirini aksi olacak ekilde
tertiplenir. Tamburda bulunan bu yivler, halatn dzgn sarlmasn ve halatn korunmasn
salar. Halat tek sra hlinde sarlmaktadr.
Basit palangal sistemlerde tek yivli tamburlar kullanlr ve yivler sa veya sol ynl
olacak ekilde boydan boya ilenir. kiz palangal sistemlerde ift yivli tamburlara kullanlr
ve tamburlarn yarsna kadar sa ve dier yarsna kadar sol yiv almtr. ekil 4.21de
grlen yivli dkm tambura ait ana boyutlar aada verilmitir.
ekil 4.21: Dkm tambur
4.4.2. Halat Tamburlarnn Yapm

Dkm tamburlar GG 18 malzemesinden imal edilir. Pahal olmas ve dkm
tekniinden kaynaklanan zorluklar nedeniyle demir dkm tamburlarn cidar
kalnlklarndan daha kk cidar kalnlklar verilir. Bu nedenle elik dkm yntemi sk
kullanlmaz.
85
Kaynakl konstrksiyon ile yaplan halat tamburlar ise byk aplarda byk arlk
tasarrufu salad iin ekonomiktir. Silindir saclarn bir merdane zerinde kvrlarak boyuna
bir diki ile birletirilmesi ile imal edilir.
4.4.3. Tambura Halat Ularnn Balanmas

Tambur flanlarnn yanal halat kuvvetleri etkisinde ve halatlarn tambura emniyetli
bir ekilde balanabilmesi iin yeterli sayda yksz halat sarmlar yardmyla ar
zorlanmalardan korunur. Bunun iin 2 veya 3 yedek halat sarm yeterlidir. Halat tambura
cvatalanan bir kama ile veya konik bir kama ile tespit edilir. Bylece halatn gerektiinde
kolayca deitirilmesi salanr. ekil 4.22de deiik halat tespit ekilleri gsterilmitir.
ekil 4.22: Halat tespit ekilleri
4.4.4. Tambur Asks ve Dilisi

Halat tamburlar sabit bir aks zerinde yataklandrlr. Mil sadece eilme gerilmesine
maruz kalr. Tambur dilisi de tambur gvdesine merkezlenerek cvata ile balanr. Dnme
momentini emniyetli bir ekilde aktarabilmesi iin cvata balants ekil 4.23te olduu gibi
kesme bilezikleri kullanlr.
ekil 4.23: Tambur dilisinin tespiti
86
Yiv profili DIN 15061 - s x d
ekil 4.24: Tambur yivi

1) 2) 1) 2)
Halat ap Yiv y.ap Hatve Halat ap Yiv y.ap Hatve
f d mm r1 mm s mm H mm r2 mm f d mm r1 mm s mm h mm r2 mm
3 1,6 4 1,2 31 17 35 12,0
4 2,2 5 1,5 32 36
5 2,7 6 1,9 33 18 37 12,5
6 3,2 7 2,3 0,5 34 38 13,0 1,3
7 3,7 8 2,7 35 19 39 13,5
8 4,2 9,5 3,0 36 40
9 4,8 10,5 3,5 37 20 41 14,0
10 5,3 11,5 4,0 38 42 14,5
11 6,0 13 4,5 39 21 44 15,0
12 6,5 14 40
13 7,0 15 5,0 41 22 45 15,5 1,6
14 7,5 16 5,5 42 23 47 16,0
15 8,0 17 6,0 43 48 16,5
16 8,5 18 44 24 49
17 9,0 19 6,5 45 50 17,0
18 9,5 20 7,0 0,8 46 25 52 17,5
19 10,0 21 7,5 47 53 18,0
20 10,5 22 48 26 54
21 11,0 24 8,0 49 55 18,5 2,0
22 12,0 25 8,5 50 27 56 19,0
23 12,5 26 9,0 52 28 58 19,5
24 13,0 27 54 29 60 21,0
25 13,5 28 9,5 56 30 63 2,5
26 14,0 29 10,0 58 31 65 22,0
27 15,0 30 10,5 60 32 67 22,5 3,0
28 31
1)
29 16.0 33 11,0 Halatn yivden kmamas iin h = 0,375 d
2)
30 34 11,5 1.3 r2 deeri h = 0,4 d kadar
Tablo 4.7: Tamburlarn yiv profilleri (DIN 15061den)
87
4.4.5. Tambur Boyu
Tam kaldrma hlinde tambura iki taraftan sarlan halatn uzunluu:
2 L 2 ip h
Burada ip , halatl ikiz palangann tahvil oran, h ise kaldrma yksekliidir.

Tamburun boyu, zerine sarlan halatn uzunluuna baldr. 2L boyundaki bir
halat7 D apl tambura 2n sarm says ile sarlacana gre
2L
2n dir.
D
Buna ilaveten ykn en alt durumunda halat ucu balantsnn emniyetli olmas iin 2
ila 3 arasnda fazla sarm alnr. Bu durumda toplam sarm says,
2L
2n ( 2 3) tr.
D
Tambur uzunluu toplam sarm saysnn s yiv adm ile arplmas ve buna kanca
blokunun e geniliinin eklenmesi ile bulunur.
Ly 2n s e
4.4.6. Cidar Kalnl

Tamburda oluan zorlanmalara kar tambur cidarnn yeterince kaln olmas gerekir.
Bu zorlanmalar, dnme momentinin yaratt burulma, boalan halatn ekmesiyle oluan
eilme, halat sarm sonucunda tamburun daralmasyla oluan basma ve eilmedir. Bu
zorlanmalara gre halatn sarlma yerinde yaplacak hesaplamalar:
Basma gerilmesi:
S
b 0.5
hs
1
Eilme gerilmesi : e 0.96 S 4
D h6
2
GG 18 malzemesinden yaplan dkm tamburlarn em deeri 20 ila 25 N/mm2

arasnda alnabilir. Fe 37 eliinden kaynakl konstrksiyon olarak yaplan tamburlar iin
em deeri 50 N/mm2 alnr. Hafif iletme artlarnda % 25 daha fazla, ar iletme
artlarnda ise % 20 daha dk deerler alnmaldr.
Dkm tamburlarn cidar kalnl genellikle halat ap kadar alnr.
7
ift yivli tambur kullanldnda halatn sa ve sol yivlere eit miktarda sarlacandan
hesaplarda ift sarm says (2n) iin sarlacak halat boyu da 2L olarak alnmtr.
88
h=d
Kaynakla imal edilmi tamburlarda ilenmemi tambur borusunun kalnl, x ilenme
pay olmak zere
d
k h a x dir. Burada h cidar kalnl 0,6 d kadar alnabilir. x deeri ise
2
tambur apna bal olarak Tablo 4.8de verilmitir.
Tambur ap D[mm] 500 500 - 1000 1000 1500

ilenme pay x [mm] 2 3 4
Tablo 4.8: X ilenme deerleri
4.4.7. Tambur Flanlar

Halat tamburlarnn her iki tarafna flan konulmaldr. Bu flanlarn ykseklikleri en
st halat katndan 1,5 d kadar fazla olmaldr. Bylece halatn tambur dna kaymas nlenir.
Dkm tamburlarda flan kalnl, tambur cidar kalnl kadar alnabilir.
wh
Kaynakl tambur konstrksiyonlarnda ise sacdan kesilen flan, halatn yan ekimi
nedeniyle levha olarak eilmeye zorlanmasn giderici olmaldr. Flann eilme gerilmesi,
dikkate alnmaldr.
4.4.8. Halat Klavuzu

elik halatn tambura dzgn sarlmas iin tambur yivlerinde somun gibi alan
elemana denir. Tamburun ve halatn zarar grmemesi iin kresel grafit sfero dkm
malzemeden imal edilmelidir. Halat klavuzu iindeki yay tambura sarlan halatn sktrlp
gevemesini salar.
Halat klavuzu halat ya da tamburu skmeden deitirebilecek ekilde yaplmaldr

(Resim 4.2).
Resim 4.2: Halat klavuzu

89
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Kaldrma sisteminin bakm ve onarmn yapnz.
Gvenli alnz.
Halatlarn teorik kopma kuvvetini hesaplaynz.
Ft A m B [N
Halatlarn Kopma kuvvetini hesaplaynz.
Fmin Ft k [N]
Tel halatlarn hesaplamalarn Halatlarn gerekli muayene ve bakmn yapnz.
yapnz. Makaralar sknz.
Halat servisten alrken gerekli Makaralar kontrol ediniz.
kontrolleri yapnz. Makaralar yerine taknz.
Elinizdeki makaralarn Kancann tipini reniniz.
kontrollerini yapnz. Kancay yerinden sknz.
Kancalarn kontrollerini yapnz. Kancann kontrollerini yapnz.
Tamburlarn kontrollerini Kancann teknik deerleri ile karlatrnz.
yapnz. Kancay yerine taknz.
Tamburun tipini reniniz.
Tamburu yerinden sknz.
Tamburun kontrollerini yapnz.
Tamburun teknik deerler ile karlatrnz.
Tamburu yerine taknz.
90
KONTROL LSTES
Aada grld gibi ift ynl tespit cvatas kullanlarak yaplan halatn tespitini
yapnz.

deerlendiriniz.

3. Halat sarm eklini ve ynn kontrol ettiniz mi?
4. Halatnzn TSE normunu buldunuz mu?
5. Halatn periyodik muayenelerini yaptnz m?
6. Halatnzn ucuna yapacanz ie gre u taktnz m?
7. Palanganzn tipini tespit ettiniz mi?
8. Palanga makaralarn kontrol ettiniz mi?
9. e uygun kanca seimi yaptnz m?
10. Kanca aftn kontroln yaptnz m?
11. Kanca aft somununu zel anahtar ile sktnz m?
12. Tambura halat ularn emniyetli bir ekilde baladnz m?
13. Halat tambur ve ask elemanlarnn bakm ve kontrollerini
yaptnz m?
yaptnz m?
DEERLENDRME
91
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
1. Aadakilerden hangisi krenlerde kullanlan belli bal elemanlardan deildir?

A) Tel halatlar
B) Makine tertibatlar (palangalar)
C) Talurit kovanlar
D) Tekerlek ve raylar
2. Aadakilerden hangisi halat mrne etki eden faktrlerdendir?

A) Halat eilmesi
B) Tel boyu
C) Tel kalnl
D) Halatn yalanmas
3. Halatlarda 18x7 gibi rakamlar neyi ifade eder?

A) Demet says x tel says
B) ap x tel says
C) Demet says x ap
D) Hibiri
4. Aadakilerden hangisi halatlarda kullanlan makara tiplerinden deildir?

A) Sabit makaralar
B) Hareketli makaralar
C) Denk makaralar
D) Stok makaralar
5. Aadakilerden hangisi halat ucu tespitinde kullanlan elemanlardan deildir?

A) Merkezleme cvatas
B) Talurit kovan
C) Tespit cvatas
D) Kamal kilit
DEERLENDRME
92
RENME FAALYET5
RENME FAALYET2
AMA
Vin arabasnn periyodik bakmn ve onarmn yapabileceksiniz.
ARATIRMA
snfta arkadalarnzla birlikte vin arabalarnn bakmlar ile ilgili sunum
hazrlaynz.
5. VNLERN PERYODK BAKIMI

5.1. Prosedr ve nlemler
Tel halatlar mrlerinin uzun olmas, verimli almalar ve i emniyeti asndan
dikkatli kullanm ve bakm gerektirir. Bu nedenle aadaki hususlara dikkat etmek gerekir:
Doru halat kullanldndan emin olunuz.

reticinin kontrol ile ilgili talimatlarna uyulmaldr.
Halat ar yklemeyiniz.
Halatta ar gerilmeler olabilecei iin ani ykleme yapmaynz. Halatta hibir
boluk olmadndan emin olmak iin yklemeye balarken gc dz ve dengeli
olarak veriniz ve halat yava olarak kaldrnz.
Souk havalarda ani yklemelerden kannz.
Donmu halatlar kullanmaynz.
Aadaki durumlarda zel nlem alnz ve/veya daha mukavim halat kullannz.
Tam yk bilinmiyorsa
Ani ykleme durumu var ise
Ar alma durumu var ise
alanlar iin tehlike var ise
Halat keskin kenarlardan yastk veya klavuzlar ile korunmaldr.
Halat yklerin altndan ekmekten ve engeller zerinde srklemekten kannz.
Halat yksekten drmeyiniz.
Ykleri halat zerinden yuvarlamaynz.
Kullanlmayan halatlar kuru ve temiz bir yerde depolaynz.
Kesilmi bklm ve ezilmi halatlar asla kullanmaynz.
93
Gevek halatlardaki ilmiklerin ekilip sklarak bklmesinden kannz. Tel halatta
bklme olunca hasar kalc olmaktadr. Bklme ne kadar iyi dzenlenirse
dzenlensin daima zayf bir nokta oluacaktr.
Tambur ve kasnaklarn doru apta olduundan emin olunuz.
Ters eilmelerden kannz.
Hatal klavuz ve rulmanlar tamir ediniz veya deitiriniz.
Kasnaklarn sral olduundan emin olunuz ve kasnak - halat arsndaki giri asnn
doru olduundan emin olunuz.
Derince anm ve izilmi yivlere ve/veya atlak krk gvdeye, anm hasarl
yataklara sahip kasnaklar deitiriniz.
Hatal kavramlar deitiriniz.
Anormal halat titreimini kontrol ediniz.
Halatn tambur zerine dzgn sarldndan emin olunuz.
Tambura gereinden fazla miktarda halat sarmaynz.
Halatn apraz sarlp st ste binmesine engel olunuz.
Halat ularnn doru balandndan emin olunuz.
Halatn kasnaklara dolanmasn nleyiniz.
Yeni tel halatlarn tam yk ve hzda almadan nce bir alma sresi gerektirdiini
unutmaynz.
retici firma tavsiyesine gre halat dzenli olarak yalaynz.
Yerel anma iin kontrol yaplmaldr. Bir noktadaki yerel anma sradan olabilir
ve bunun sebebi belirlenip bu durum nlenmelidir. Tambur sonunda sarl halatn
uygun bir ksmnn kesilip tekrar sarlmas ile geit noktalarn deitirmek ve yerel
anmay datmak gerekir. Yani yerel anma veya yorulma tm halatn atlmasna
gerek olmadan balangta daha uzun bir boy seilip anan ksmlarn, halat ucunun
kesilip ksaltlmas ve tekrar sarlmas ile kaydrlarak azaltlabilir.
Montaj srasnda ne kadar dikkat edilirse edilsin tambur zerinde sarl almayan
halat ksmlar zamanla gezer. Bu ksm zaman zaman sarlp sklmaldr, aksi hlde
gevek tabakadaki esnemeler ve hareket sonucu tellerde kopmalar olabilir.
Halat bozulmasnn bir uta ar olduu montajlarda ularn deitirilmesi ile halat
mr uzatlabilir. Bu ilem bozulma ok iddetli olmadan yaplmaldr.
Dnmeyen halatlarda farkl tipte bir halat bulunan ok halatl sistemlerde, yeni
halatlar yk blokunda dnlere neden olacak ekilde esner ve biraz alr. Balant
uygun bir frdndye monte edilmemi ise almal, dnler geri alnmal ve
yeniden balanmaldr. Halatn alt sistemin dzenli bakmnn halat mr
zerinde etkisi fazladr.
Anm yivler, makaralarn kt dizilii, anm paralar ani yklemelere ve ar
titreimlere sebep olup bozucu etkileri vardr.
Tambur, kasnak ve makaralar yivlerindeki anma iin periyodik olarak kontrol
edilmelidir. Eer yiv halatn izini tayor ise ilenerek dzeltilmeli veya o eleman
daha sert olan ile deitirilmelidir.
Byk yivli kasnak ve tamburlar halat tam desteklemedikleri iin deitirilmelidir.
Kasnaklarn kt dizilmesi kasnak flannda anmaya neden olur. Bu durum hemen
dzeltilmelidir, aksi hlde yivler bozulacaktr.
94
Kasnak yataklarnn serbest altrmalar salanmaldr. Yataklarn tutukluk
yapmas halatn kasnak zerinde kaymasna neden olup kasnak ve halatta anma
olur. Boluklu yataklar halatta titreim ve yorulmalara neden olur.
Tambura sarlan halatn yiv dorultusu ile yapt a fazla byk ise tambur yivleri
ve halat hzla anr ve mrleri ksalr.
5.2. Halatlarn Yalanmas

Yeni halatlarn retimi srasnda yaplan yalama, depolama ve hizmette alnmalarnn
ilk safhalarnda yeterli olabilir. Fakat halatlar dzenli aralklarda retici firma tavsiyesine
gre yalanmaldr. Dzenli olarak yalanmayan halat zamanla ie yaramaz hle gelir.
Bunun nedenleri:
Korozyon ve pitting elik malzeme kaybna neden olur ve halatn dayanm azalr.
Teller ar korozyondan gevrer ve kolaylkla krlr.
Her tel alma srasnda birbirleri zerinde srtnerek anr. Yalama eksiklii
anma hzn artrr ve halat dayanm azalr.
Pittingler tellerde entiklere neden olur ve bu durumda halat dayanm azalr.
Dzenli olarak hizmette tutulmayan halatlar ise havann tesiri ile yalama zelliini
yitirir ve ilerine nem szaca iin hem z hem de teller bozulur.
Kullanlm karter ya halat yalamada asla kullanlmamaldr. Bu yan iinde
pislik ve metal paracklar yannda asidik olmalar nedeni ile halata zarar verirler.
Kullanlm karter ya halat yalamada kullanlan yalarn zelliklerinden pek
azna sahiptir.
Halat yalamada kullanlan iyi bir yan aadaki niteliklere sahip olmas gerekir:
Korozyon direnci
Suyu defedici
Szma kabiliyeti
Kimyasal olarak ntr
Yapkanlk ve elikle birleme eilimi
Plastik kaplama
Scaklkla zelliklerinin deimemesi
Yalama uygulanmadan nce halat kuru ve temiz olmaldr nk etkili yalama

ancak sv plak metal ile temas hlinde ise olur. Bu yaplmaz ise yalayc madde (ya)
akar ve nem ieri szarak korozyona neden olur. Ayrca ar nem yava yava ierideki ya
da szer.
Yalama ilemi aadaki gibi yaplmaldr:
Eski yan temizlenmesi (ekil 5.1): Halat nce retici tarafndan belirtilen
temizleyicinin uyguland bir banyodan geirilir. Daha sonra eski ya dner fralar ve
basnl hava ile tel zerinden uzaklatrlr ve halat hava akm ile kurutulur.
95
ekil 5.1: Eski yan temizlenmesi
Yeni yan uygulanmas (ekil 5.2): Kordonlardaki teller ve halattaki kordonlarn

arasndaki kk boluklar dikkate alarak tm yalaycnn halatn iine szacan
dnmeyiniz. Dtan yalamann esas amac teller ve kordonlar arasndaki d yzeydeki
boluklarn tamamnn ya ile doldurulmasdr. Bunu salamak iin bu yalama periyodik
olarak uygulanmaldr.
Yan uygulanmas birka metot ile yaplr. Bu metotlar kullanlan yan viskozitesi
ve halat boyuna gre belirlenir.
ekil 5.2: Yeni yan uygulanmas
96
Hafif yalar fra ile, halat ya banyosundan geirme ile, pskrtme ile, daldrma
yntemi ile ve mekanik kuvvet uygulamak ile yalanabilir. Maksimum szma salamak iin
ya halat bir kasnan zerinden geerken ya da tambura sarlrken uygulanmaldr. Yalama
ok souk bir ortamda uygulanrsa yan donma noktas drlmelidir.
Orta arlkl bir ya ve ar ya, fra ile scak olarak yaplr veya ya ieren bir
deriden halat geirerek yalama yaplr. Ayrca basnl hava kullanlrsa havann kuru
olmas, nemin korozyon etkisini nlemek iin gereklidir.
Uzun bir halatn fra ve el ile yalanmas skc olabilir fakat halatn gz ile
kontrolnde yapld iin iki nemli i bir arada yaplm olur.
Halatn hangi aralklarda yalanacan belirlemek ancak dzenli kontroller ile

belirlenebilir. Halat uzun sre hizmet d kalacak ise yalanp kuru bir yerde saklanmaldr.
5.3. Bakm Esaslar

Kaliteli imal edilmi kren donanmlarnda bakm, bu makinelerin iyi artlarda
olmasnda byk lde etkilidir. Bu nemli i iin gvenilir bakm mhendislii
organizasyonu oluturulmaldr. Doru zamanda, dikkatli ve titizlikle yaplan dzenli bakm,
gzlemlerle, disiplinli almayla baarlabilecektir.
Makine mhendisleri tel halatlar, halat donanmlar, kanca bloku, kaldrma

mekanizmas, yrme mekanizmas, raylar ve tekerleklerin bakmn yapabilecek nitelikte
bilgi birikimine sahip olmaldr. Bakm; donanmlarn verimini artrp gvenli almasn
salayarak ve arzalar nleyerek iletme kayplarn en alt dzeyde tutmak iin alnan
nlemlerdir. alanlarn hayat ve mal gvenlii asndan krenlerde dzenli bakm byk
nem tamaktadr.
Krenlerde uygulanan bakm, sistemin verimini ve gvenli almasn salamaktadr.

Bakmn faydalarndan biri tesisi dzenli ve verimli, arzay nleyecek dzeyde emniyetli
olarak altrlacak en st dzeyde tutmak ve iletme kayplarn en aza indirmektir. Bunun
iin uygulanmas gereken bakm yntemleri unlardr:
nleyici bakm: Kren ve elemanlarnn almalarn yeterli ve uygun bir ekilde

srdrlmesi iin dzenlenen bakm.
Anma snrndan kaynaklanan bakm: Donanm ve elemanlarn yeniden eski
alma koullarna dnmesini salayan bakm. Bakm srasnda deitirme ihtiyac
duyulabilen elemanlarn paralarnn anma snrn amas durumunda deitirildii
bakm.
Dzeltici bakm: Donanm ve elemanlarn daha fazla gvenli ve uygun alma
zelliklerini yitirdiinde uygulanan bakm.
Krenler iin gvenirlilii artrmak iin dzeltici bakmda uygulanmas gerekenler

unlardr:
97
Arza bulma ilemleri:
Uygun moment deerleri, n ykler ve dier montaj bilgilerini de ihtiva eden sral skme
ve takma
Frenler, kavramalar, zincirler, halatlar vb. elemanlar iin deitirme ltleri ile birlikte
anma, uzama, atlak kontrolnn de gerekli olduu paralarn ve gruplarn zellii
Gerekli zel aletler ile donanmnn zellii
Kren paralarnn kaldrma ve iletmesi ile ilgili zel artlar
Bu faktrler dzeltici bakmda krenlerin emniyetli ve gvenli almas iin nemli bir
yer tutar.
5.4. Krenlerin Muayenesi ve Bakm

Krenlere uygulanan bakm, donanm hasara uramadan arzalar nlemek veya
geciktirmek ve ayrca meydana gelen arzalarn iddetini azaltmak iin uygulanmaktadr.
Bakma yardmc olarak muayene ilemleri uygulanmaktadr.
5.4.1. Krenlerin Muayenesi

Krenlerin emniyetli almas iin uygun alma ve iletme artlar korunmaldr.
Btn krenlerde dzenli muayenenin yaplmas gereklidir. Muayeneler sonucunda emniyet
artlarndan sapmalar tespit edildiinde dzeltilmesi yoluna gidilmelidir. Krenlerin dzenli
kontrolnn yaplmas kullancnn sorumluluundadr. Kullanclara bu bilin
kazandrlmaldr.
Kren altrlmaya balamadan nce operatr tarafndan muayene ve kontrol

edilmelidir. Bu kontrole alma ncesi muayene demekteyiz, emniyet tertibatlarnn, iletme
talimatlarna uygun olarak yaplmas gereken alma deneyi ve bu esnada grlecek
kusurlarn gzle muayenesidir.
Krenler, alma sresi, iletme ve fabrika artlarna bal olarak tecrbeli bir
teknisyen veya bir uzman mhendis tarafndan, gerektii ekilde ve gerektii zamanda
muayene edilmelidir. Dzenli, esas muayene ylda en az bir kere yaplmaldr.
5.4.2. Muayene Personeli
Tecrbeli teknisyenler, zel olarak eitilmi, mesleki birikimleri ve tecrbeleri
sayesinde krenler konusunda yeterli bilgiye sahip olan ve uygun artlardan sapmalar
belirlemek iin ilgili kurallar yeteri derecede bilen kiilerdir.
Uzman mhendisler; krenlerin tasarmnda, imalat ve bakmnda tecrbeli, ilgili
standartlar ve kurallar hakknda bilgi sahibi, muayene yapmak iin gerekli bilgi donanmna
sahip, krenin emniyet artlar konusunda karar verebilecek, emniyetli almann devamn
salamak iin alnmas gerekli tedbirler konusunda deneyimli olan mhendislerdir.
98
5.4.3. Muayenenin Uygulanmas
Muayenenin sras:
Etiketlemeyi de kontrol etmek zere krenin dier dokmanlarnn kontrol,
Hasar, anma, korozyon ve dier herhangi bir deiiklikte ilgili paralarn ve
tertibatlarn durumlarnn kontrol
Mekanizmalarn alma deneyi
Anma yk altndaki emniyet tertibat ve frenlerin etkinlii ile ilgili durumlarnn
muayenesi.
Dzenli muayene; gzle muayeneyi, almann kontrol ve etkinliini iermelidir.
Dier kurallar gerektirmedike ve imalat tarafndan art koulmadka tecrbeli
teknisyenlerin paralar skerek datmas gerekmemektedir. Uzman mhendisler tarafndan
yaplan muayenelerde, krenin emniyetli alma durumunun deerlendirilecei paralarn
sklmesi gerekebilmektedir.
Tama elemanlarnn doru deerlendirilebilmesi iin paralarn sklerek kontrol
yaplmaldr. Tama elemanlarnn dengeleme makaralar zerinde temas yzeyleri, halat
kelepeleri altnda kalan basn noktalar ve halat balantlar gibi grnmeyen paralarn da
iyi bir muayeneden gemesi gerekmektedir.
5.4.4. Muayene Raporlar

Muayene sonularn gsteren raporlar, muayeneyi yapan kiiler tarafndan dzenli
olarak kaydedilmelidir. Tecrbeli teknisyenler, tuttuklar raporda btn gzlemlerini
aklamaldr. Uzman mhendisler raporlar inceleyerek gzlemlerden kan sonular
irdelemelidir. Raporlar;
Muayenenin kapsam,
Devam eden muayeneler,
Tespit edilen kusurlar,
Krenin daha fazla almasnn sakncasnn olup olmad hakknda gerekli bilgileri
iermelidir.
5.4.5. Muayenede Kontrol Edilmesi Gereken Elemanlar
Paralar ve mekanik donanm:
Vincin kzakl yataklanma yaps, ayaklar, kiriler, kollar, balantlar; eriim

merdivenleri ve yry yollar, basamaklar, k merdivenleri, kiriler, yry yolu
kaplamalar, platformlar vb., koruyucu mahfazalar (parmaklklar, ara kollar, ember
mahfazalar, ayak mahfazalar), tehlikeli blgeleri belirten bilgi etiketleri ve panolar; vin ve
tayc st raylar, yry raylar, kzak tahditleri, kilitleme ve balama tertibat; kren
konstrksiyonu (kpr, portal, kol, kule) kiriler, kollar, balantlar, tamponlar, u tahditleri,
payandalar; tayc st yap (yap, kol), kiriler, kollar, balantlar, dner makaralar; gruplar,
yry tekerlekleri, miller, kaplinler, tamburlar, makaralar, pimli dengeleme makaralar,
dili arklar, sonsuz vidalar, vidalar, somunlar, kamalar, hidrolik ve pnmatik paralar,
mekanik ikaz tertibatlar, snr alterleri, ar yk koruma tertibatlar; frenler, diskler,
99
pabular, kaylar, levyeler, ayrma niteleri, arlklar, pimler, yaylar; yalama, yalama
sistemleri ve yalama noktalar, aklklar, temeller, balantlar
Elektrik elemanlar
Anahtarlar ve altrma tertibatlar, ana balant anahtar, ayrma anahtar, vin

anahtar, kontrol dilisi, kontaktrler, ar akm koruma tertibat, snrlama anahtarlar, ar
yk koruma; besleme hatlar, seyyar balant hatlar, tevzi kablo hatlar, izolatrler, akm
toplayclar, sabit yer hatlar; akm ekiciler, motorlar, fren ayrma niteleri, direnler,
stclar, aydnlatma, ikaz ve sinyal sistemleri, yk kaldrma mknatslar ve enerji tketen
dier kaldrma elemanlar
Tama elemanlar
Halatlar, zincirler, yk kancalar, tutucular, maalar ve dier yk tama elemanlar
5.4.6. Krenlerde Bakm El Kitab

Bakm el kitab, kren imalats tarafndan hazrlanmaldr. Bu el kitab; yeterli
aklayc bilgilere sahip ve anlalmas kolay, uluslararas kabul grm sembollerin
kullanld, kullanm kolay, derli toplu ve dayankl malzemeden yaplm, normal olarak
imalat tarafndan kullanlan dil veya taraflar arasndaki anlamada belirtilen dilde
olmaldr. El kitab; tam, esas ve anlalr olan btn bilgileriyle kullanacak kiiler iin
uygun ve basit olacak ekilde hazrlanmaldr. Gsterimler, emalar, grafikler ve izelgeler,
yanl anlama tehlikesini nleme iin yazl metin iinde kullanlmaldr. Bunlar ak ve basit
olmal, herhangi bir metnin yaknnda bulunmamaldr. Terimler, tarifler, birimler ve
semboller ilgili standartlara uygun olmaldr. Hazrlanan el kitab, sadece ilgili kren ve onun
uygulamas ile ilgili konular iermelidir.
El kitabnn n veya arka kapanda veya ilk sayfasnda;
El kitabnn ad,
Bulunuyorsa el kitabnn referans numaras,
Kullanlacak el kitab ile krenin tantm (ksa gsterimi, tipi, serisi, modeli)
Krenin seri numaras veya numaralar,
Kren imalats ve/veya temsilcisinin ad ve iletiim adresleri,
indekiler ve/veya alfabetik liste,
Krenin temel zellikleri bulunmaldr.
Krenlerin bakm el kitaplarnda;
Tantm,
Teknik temel zellikler,
Krenlerin almas ile ilgili nlemlerin alnmasn gereken rzgr hzlar hakknda
uyar,
Gvenlik iin uyarlar ve yaplmas gerekenler,
aretlerin kullanld genel uyarlar,
Yangndan korunma donanmlar iin talimatlar,
100
Her trl uyar iin mekanizmalar gsteren teknik izimler bulunmaldr.
Ayrca;
Tel halat sertifikas,
Ya ve gres kullanm iin talimatlar,
Mekanik donanmn ve elektrik donanmnn kontrol ve gzlem aralklar,
elik konstrksiyon elemanlarnn kontrol ve korunmas iin talimatlar,
Raylar iin msaade edilen toleranslar vb. ayrntl olarak bulunmaldr.
Bakm el kitab, ilgili krene ait dier el kitaplar (src el kitab, kullanc el kitab
vb.) ile birlikte bir veya birden fazla cilt olarak baslm olabilir. Dzenlemeler personel iin
kullanl olmaldr. Bakm el kitabnda, yaplacak bakm seviyesine gre bakm birimlerinin
alma prensipleri tantlmal, birimlerin alma sralar ve llecek deney deerleri
aklanmal ve gerekli emalar, kontrol listeleri ilave edilmelidir.
05.06.2002 tarih 24776 sayl Resm Gazetede yaynlanan Makine Emniyeti

Ynetmelii (98/37/AT) madde 4.4te normal kullanm artlarnda, kullanma, montaj ve
bakm talimatlar ve kullanma snrlarnn talimat el kitabnda bulundurulmas ile ilgili
maddeler yer almaktadr.
5.5. Krenlerin Yalanmas

Bakm el kitabnda, kullanlacak yalayclar ve akkanlar vb.nin zellikleri ve ksa
gsterilileri standarda uygun olarak belirtilmelidir. Depo ve devre kapasiteleri litre olarak
gsterilmeli, imalatnn tavsiye ettii yalayc tiplere ve/veya markalarnn listesi
verilmelidir.
Yaplacak yalama zaman aralklar aka belirtilmeli, yalanmas gereken paralar

gsteren bir ema bakm kitabnda gsterilmelidir.
5.6. Bakmda Uygulanacak Emniyet Tedbirleri

Bakm, muayene ve yalama personeli tarafndan izlenmesi gereken emniyet tedbirleri
bakm el kitabnda ayrntl olarak ele alnmaldr.
Bakm almalar srasnda antiyeyle, krenle, yaplan alma ve personelle ilgili

tedbirler alnmas can ve mal gvenlii asndan nemlidir.
yeri ile ilgili tedbirler: Bakm alanna krenin tanmas, bakm alannn
gvenliinin salanmas, krenler ayn yol ve antiyede altnda
arpmalarn nlenmesi, yazl ve iaretli ikaz/emniyet iaretlerinin koyulup
koyulmadnn kontrol edilmesi.
Krenle ilgili tedbirler: Uyar iaretlerinin kullanlmas, yetkisiz almay

nlemek iin g kesme anahtarnn kapatlmas ve kitlenmesi, depolanm
enerjinin bakm ncesi boaltlmas, btn enerji beslemelerinin kapatldnn
101
teyit edilmesi iin kontrol, el kitabnda bulunmayan durumlar veya artlar iin
imalatdan yardm istenmesi.
Yaplan alma ile ilgili tedbirler: Emniyet halatlarnn kullanlmas, uygun

olan yerlerde alma platformlarnn kullanlmas, kaynak ilemleri yaplrken
gerekli tedbirlerin alndnn kontrol.
Personel ile ilgili tedbirler: Bakm srasnda emniyet kemeri, baret, gz
koruyucusu gibi donanmlarn kullanlmas, uygun olduu yerde destek
elemanlarnn kullanlmas, yetkili ve nitelikli iilerin belirlenmesi, tehlikeli
malzemelerin uygun olarak tanmas ve atlmas.
5.7. Krenlerde Bakm Aralklar

Kaliteli imal edilmi kren donanmlarnda dzenli bakm, bu makinelerin iyi artlarda
olmasnda byk lde etkilidir. Bakmn dzenli yaplmas arza ve arzann giderilmesi
iin harcanan zaman kaybn nler. Bakmla btn mekanizma iyi bir ekilde elden geirilir
ve basit paralarn (cvata, somun gibi) dzenli olarak kontrol salanr (Tablo 5.1).
Mekanizma durdurulduunda ve alrken grsel kontroller srekli yaplmaldr.

alma esnasnda, motor, kaplin, dili kutusu ve fren scakl kontrol edilmelidir. Sk
kullanlan krenlerde, ar artlarda alan tel halatlarn snrl mrleri vardr. Oklu
krenlerde tel halatlarn mr 5-8 yldr.
5.8. Sonular
Krenlere koruyucu bakm, periyodik muayene uygulanmas srekli alabilirlik ve
gvenli alma artlarnn olumasn salar. Krenlerin emniyetli almasn salamak iin
uygun alma ve iletme artlar korunmaldr. Muayeneler, emniyetli artlardan sapmalarn
tespitini ve dzeltilmesini salar.
Muayenelerin yaplmas kullancnn sorumluluundadr. Krenlerin muayenesi;

alma sresi, iletme ve fabrika artlarna bal olarak tecrbeli bir teknisyen veya bir
uzman mhendis tarafndan, gerektii ekilde ve zamanda yaplmaldr. Bakm almalar
srasnda emniyet tedbirlerinin alnmas da nemlidir. Bakm ve muayene sonular,
muayene ve bakm yapan kiiler tarafndan kaydedilmelidir. Krenlerin gvenilirlii,
muayene ve bakmlarn srekli olarak yaplmasyla salanabilir.
102
Mekanik Bakm Elektrik Bakm Yalama Bakm
Gerektii
NLEYC Alt
Haftalk Aylk Haftalk Aylk Aylk Yllk ya
BAKIM Aylk Aylk Aylk Aylk
deiimi
Kaldrma
Mekanizmas
Dili kutusu x x y.d.
kaplinler x x
frenler x x
Ar yk kor. x x x
Tel halatlar x x x
Tel halat x x x
tamburlar
Klavuz x x
makaralar
Tel halat x x
makaralar
Motor ve elek. x x
Par.
Halat sarma x x x
mek.
Salnm n.sis. x x
Araba yrtme
mekanizmas
Dili kutusu x x y.d
kaplinler x x
Frenler x x
Tekerlekler;raylar x x
Tel halatlar x x x
Klavuz x x
makaralar x x x
Tel halat tamburu
Tel halat x x
makaralar
Motor ve elk. Par. x x
Ok kaldrma
mek.
Kaplinler x x
Frenler x x
Emniyet freni x x
Tel halatlar x x
tel halat x
dengeleyicisi
Tel halat tamburu x x
Tel halat x x
makaralar
Ok mafsal x x
Motor ve elek. x x
par.
Kren yrtme
mek.
Aktaki dililer x x
Kaplinler x x
Frenler x x
Tekerlekler x x
Raylar x
Tamponlar x x
Sabitleme sistemi x
Motor ve elek. x x
Par.
103
Ya pom.,
emniyet frenleri; x
yataklar
Elevatr
Mekanik ve x x
elektriki paralar
Tel halatlar x
Yangn gvenlik
donanm x
Kren src ve
dier kabinler
Mek ve elek. x
Par.
Kabinin asklar x
Kablo tamburu
ve kablolar
Mek.ve elek. x x
paralar
elik Donanm
Grsel kontrol x
Cvata ve x
somunlar
Krklar (grsel) x
atlaklar (grsel) x
Boya (grsel) x
Mek. ve elektrikli
tesis.
donanmlar
Havalandrma ve x x x
stma kanallar
Bakm kreni x x x
kompresr x
Transformatr vb. x x
kontrol
Sprederlerin x x x
(tama erevesi)
kontrol
Balant ve motor x (x) x
balantlarnn
kon.
Ok mafsal x x
kontrol
Mafsalbalant x x
kon.
Gvenlik x x x y.d
donanm
Kablolarn kont. x x
Haftad Ayda Haftad Ayda Ayd alt Ylda Gerekti
a bir ay a bir bir ayda a ayda ayda bir i
bir bir durum
Mekanik Elektrik Yalama
Tablo 5.1: Krenlerde bakm aralklar
104
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Vin arabasnn periyodik bakmn ve onarmn yapnz.

Gvenlik nlemlerini alnz.
Disiplinli olunuz.
Yatak ksmnda anma, ray yzeyine oturan
Vin arabas periyodik bakm iin
ksmnda deformasyon olup olmadn kontrol
gerekli nlemleri alnz.
ediniz. Tekerlek i ksm yatan kontrol ediniz
Halatlar yalaynz.
(bur). Uygun ya ile yalaynz.
Vin arabas periyodik bakm
Bur anm ise skerek yerine yenisini taknz.
esaslarn uygulaynz.
Ray zerine oturma yzeyi bozulmusa yeni
Krenlerin muayenesi ve bakmn
tekerlek taknz.
yapnz.
Halatlar yalarken temiz ve dikkatli alnz.
Krenleri yalaynz.
Krenlerin muayenesi ve bakmn retici firma
Bakmda uygulanacak emniyet
nerileri dorultusunda yapnz.
tedbirlerini alnz.
Krenlerin bakmn yaparken gerekli paralar
sknz ve yalama yapnz.
Keeleri kontrol ediniz.
105
KONTROL LSTES
deerlendiriniz.
2. Uygun takm ve anahtarlar hazrladnz m?
3. Tel demetini dalmayacak ekilde tespit ettiniz mi?

4. Tel halatlarn mrlerinin uzun olmas, verimli almalar ve
i emniyeti asndan gerekli tedbirleri aldnz m?
5. Halatlar dzenli olarak prosedrlere uygun yaladnz m?
6. Krenlerin bakm ve muayenesini yaptnz m?
7. Muayene raporu hazrladnz m?
8. Emniyetli altnz m?
DEERLENDRME
106
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aada bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler doru ise D,
yanl ise Y yaznz.
1) ( ) Teller ar korozyondan gever ve kolaylkla krlr.
2) ( ) Pittingler tellerde entiklere neden olur ve bu durumda halat dayanm azalr.
3) ( ) Korozyon ve pitting elik malzeme kaybna neden olur ve halatn dayanm azalr.
4) ( ) Kullanlm karter ya halat yalamada kullanlabilir.
5) ( ) Krenlerin dzenli kontrolnn yaplmas kullancnn sorumluluunda deildir.
6) Aadakilerden hangisi halat yalamada kullanlan iyi bir yan niteliklerinden deildir?
A) Korozyon direnci
B) Scaklkla zelliklerinin deimesi
C) Suyu defedici
D) Yapkanlk ve elikle birleme eilimi
7) Aadakilerden hangisi yalama ileminde hafif yalarn uygulama yntemlerinden biri

olamaz?
A) Halat ya banyosundan geirme ile
B) Pskrtme ile
C) Daldrma yntemi ile
D) Fra ile scak olarak uygulanmaldr.
DEERLENDRME
Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirmeye geiniz.
107
MODL DEERLENDRME
MODL DEERLENDRME
1. Aadakilerden hangisi kumanda ekillerine gre vin eitlerinden deildir?

A) Mekanik Kumandal
B) Hidrolik Kumandal
C) Elektrik Kumandal
D) Manyetik Kumandal
2. Aadakilerden hangisi bir kprl krende olmas gereken mekanizmalarndan

deildir?
A) Tamburlu kaldrma (yk) mekanizmas
B) Araba hareket mekanizmas
C) Araba kamera mekanizmas
D) Kpr yrtme mekanizmas
3. Aadakilerden hangisi, zerinde arabann hareket ettii bir veya daha fazla tel halat
(tama halat) bulunan krenler eididir?
A) Kablolu Krenler
B) Oklu Krenler
C) Dner Krenler
D) Portal Krenler
4. Aadakilerden hangisi lastik tekerlekli mobil vin hidrolik sistemi eleman deildir?
A) Kule dn hidrolik motoru
B) Ana ve yardmc vin hidrolik motorlar
C) Elefant pompas
D) Bum teleskop silindiri
5. Aadakilerden hangisi paletli mobil vinci oluturan ana nitelerdir?

A) Tayc asi-Dner tabla-Bum mekanizmas
B) Makaralar-Dner tabla-Bum mekanizmas
C) Destek ayaklar-Dner tabla-Bum mekanizmas
D) Tayc asi-Dner tabla-Fren mekanizmas
6. Aadakilerden hangisi vin arabas tekerlek tertibat eleman deildir?

A) Rulman (yatak)
B) Talurit kovan
C) Frezeli mil
D) Tekerlek
108
7. Aadakilerden hangisi kaldrma motorlarnn genel zeliklerinden biridir?
A) Tek hzldr.
B) Motor soutmas yoktur.
C) Ar hzlanmaya kar korumaldr.
D) Elektromanyetik disk frenlidir.
8. Vin arabalar ve kaldrma redktrlerinde hangi tip dili kullanlr?

A) Dz dili
B) Helisel dili
C) Sonsuz dili
D) Avare dili
9. Redktr ve pinyon dili kontrol nasl yaplr?

A) Rntgen ve ultraviyole ile
B) Rntgen ve video kamera ile
C) El ile
D) Gz ile
10. Aadakilerden hangisi vinlerde kumandadan elimizi ektiimiz zaman ykleri

askda tutmay salayan sistemdir?
A) Vinlerde kaldrma sistemi
B) Vinlerde dndrme sistemi
C) Vinlerde frenleme sistemi
D) Vinlerde ask sistemi
11. Aadakilerden hangisi kullanm amalarna gre kaldrma makinelerinde kullanlan

frenlerden deildir?
A) Tutma frenleri
B) ndirme frenleri
C) Yrtme frenleri
D) Dndrme frenleri
12. Halatlar meydana getiren kordonlarn sarm ile kordonu meydana getiren tellerin
sarm ayn ynde ise bu halata ne isim verilir?
A) Dz sarml
B) apraz sarml
C) Parelel sarml
D) Dairesel sarml
13. Aadakilerden hangisi halat ucu tespit ekilleri deildir?

A) Aks kovan ile
B) Halat kovan ile
C) ift ynl tespit cvatas ile
D) Talurit kovan ile
109
14. Aadakilerden hangisi kaldrma makinelerinden kullanlan kancalardan deildir?
A) Lamelli kancalar
B) Basit kancalar
C) ift ynl kancalar
D) ift azl kancalar
15. Halatlarn yalanmas iin kullanlan metotlar neye gre belirlenir?

A) Yan viskozitesi ve halat apna gre
B) Yan viskozitesi ve halat boyuna gre
C) Yan viskozitesi ve halat sarm ynne gre
D) Yan viskozitesi ve halat saysna gre
110
CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI
1. C
2. B
3. C
4. B
5. D
RENME FAALYET-2NN CEVAP ANAHTARI

1. A
2. B
3. A
4. C
5. D

1. A
2. B
3. C
4. A
5. D

1. C
2. B
3. A
4. D
5. A

1. Doru
2. Doru
3. Doru
4. Yanl
5. Yanl
6. B
7. D
111
MODL DEERLENDRMENN CEVAP ANAHTARI
1. D
2. C
3. A
4. C
5. A
6. B
7. D
8. B
9. A
10. C
11. D
12. A
13. A
14. C
15. B
112
KAYNAKA
KAYNAKA
DURAY A., Makineleri, stanbul, 1987.
GERDEMEL , Transport Sistemlerinde Kullanlan Malzemelerin Seimi,
stanbul, 2006.
GERDEMEL ., Krenlerde Gvenlik ve Periyodik Bakm, stanbul. 2006.
GERDEMEL ., Krenlerin Snflandrlmas ve Seimi, stanbul, 2006.
MRAK C. E., Krenlerde Kullanlan Elemanlar ve Hesap Esaslar, stanbul.
Makineleri El Kitab, TMMOB, Makine Mhendisleri Odas, Ankara, 2003.
Makineleri El Kitab-2 Kaldrma Makineleri, TMMOB, Yayn Nu.:
MMO/303/5, zmir, 2008.
K. Nejat, Teknik Resim II, Uluda nv. Basmevi, 1994.
Kart F., S. MENTEPE, Makine Elemanlar, Manisa, 2004.
KURT S., Fem ve DIN Normlar ile Transport Sistemlerinin Snflandrlmas ve
Projelendirilmesi, stanbul, 2006.
KK M., Makine Bilgisi, Mill Eitim Yaynlar.
NACAR M., K. MARA, Laboratuvar I, 2000.
EN . Z., N. ZLNGR, Makine Meslek Resmi
VEWEG F, S. BRAUNSCHWEG, Motorculukta Metal Teknii, Ankara, 1995.
www.elk.itu.edu.tr
113

Portal Crain

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Portal Crain

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

MLL ETM BAKANLII

MOTORLU ARALAR TEKNOLOJS

makinelerinde kaldrma ve iletmenin yeri olduka nem tar. Kaldrma

Bu modl tamamladnzda, vinlerin bakm ve onarmn baarl bir ekilde yerine

Vin arabas tekerlek tertibatnn bakm ve onarmn yapabileceksiniz.

1.1. Krenlerin Snflandrlmas ve Seimi

Hareket kabiliyetlerine gre vin eitleri

Kaldrma kabiliyetlerine gre vin eitleri

Hidrolik ve halatl vin

Kumanda sistemlerine gre vin eitleri

1.1.1. Kprl Krenler

Bu duruma gre bir kprl krende aadaki mekanizmalarn olmas

Tamburlu kaldrma (yk) mekanizmas

zellikle, ykn u ksmlarnda bulunmas hlinde, kprnn yuvarlanma yolu

1.1.2. Portal Krenler

ekil 1.4: Portal kren emas

Portal krenler, genellikle ak havada altklarndan frtnaya kar emniyetinin

ekil 1.5: Portal kren eitleri

Oklu krenleri snflandrrken kancann hizmet edebildii, eriebildii alan dikkate

ekil 1.6: Oklu kren emas

Kaldrma kapasitesi veya kabiliyeti

Krenin sahip olduu hareket kabiliyetleri

ekil 1.7de oklu kren eitleri grlmektedir.

ekil 1.7: Oklu-dner kren uygulamalar

ekil 1.8: Kablolu kren emas

1.1.5.1. Lastik Tekerlekli Mobil Vin Hidrolik Sistemi

ekil 1.10: Hidrolik vin hareketleri

ekil 1.11: Yk kaldrma ve dn hidrolik devresi

Denge kollar ve mesnet ayaklar hidrolik sistemi

Pompalarn (20) rettii basnl hidrolik ya kontrol valflerine gelir ve kumanda

Denge kollar ve mesnet ayaklar makinenin alma sahasnda dzgn, dengeli ve

Lastik tekerlekli vin kumanda ve kontrol dzenleri

o retici firma talimatlar dorultusunda gnlk bakm ve kontrollerini

Elektronik kontrol sistemleri ana nite ve otomatik durdurma ilemleri

Tm modern vinlerde vin almas ve hatta yry ile ilgili ilemlerde

ekil 1.16: Gsterge paneli

ekil 1.18: Gsterge paneli (Denge ayaklar)

Vinlerin yanl kullanm insanlarn yaralanmalarna ya da rnn ve / veya

Makinelerde elektronik kontrol sistemlerinin bilgisayarlarn devre d brakan baypas

ana niteden oluurlar:

Yry ve dnlerin hidrostatik sistemle saland palet gurubunu tayan

ekil 1.20: Paletli vin

ekil 1.21: Paletli vin tatc asi ve dner tabla

Bum ve kanca hareketlerini salayan dzenler dner platform zerindedir. Bunlar:

A asisi: Bum kaldrma halatnn (34) baland asidir.

ekil 1.22: Paletli vin bum eitleri ve bum dzenleri

Ykleme durumu yukarda verilen yk gruplarna gre,

Yaplan bu snflandrmaya gre Tablo 1.3te verilen iletme gruplar belirlenir.

1.2. Vin Arabas Tekerlek Tertibat Bakm ve Onarm

Resim 1.4: Vin arabas tekerlek tertibat paralar

1.2.2. Rulman ve Yataklarn kontrol

Rulman ve yataklarn belirli alma saatleri sonunda deitirilmeleri gereklidir.

Rulmanlar zorunluluk yoksa sklmemelidir.

ekil 1.23.: Rulman skmek

Rulman ambalaj montajdan nce almaldr. Boyut ve toleranslarnn uygunluu kontrol

ekil 1.25: A, B, C, D, E rulman kontrol

1.3. Makara Konstrksiyonu

Makara mal Malzeme Ksa Gsterilii

Tablo.1.1: Makara imalinde kullanlan malzemeler

Makara ap [mm] 400 500 630 710 800 900

Tablo 1.2: Dkm ve kaynakl makaralarn arlk ynnden mukayesesi

Dkm makaralar norm hle getirildiinden kaynakl makaralar gibi detayl

ekil 1.26: Dkm makara