T.C.

ANADOLU NVERSTES YAYINI NO: 2775

AIKRETM FAKLTES YAYINI NO: 1733

ETKL LETM TEKNKLER

Yazarlar
Prof.Dr. Erhan EROLU (nite 1, 2, 5)
Do.Dr. Murat ATAZ (nite 3)
Do.Dr. N. Aysun YKSEL (nite 4)
Prof.Dr. A. Halk YKSEL (nite 6, 7, 8)

Editrler
Prof.Dr. Erhan EROLU
Prof.Dr. A. Halk YKSEL

ANADOLU NVERSTES

i
 Bu kitabn basm, yaym ve sat haklar Anadolu niversitesine aittir.
Uzaktan retim tekniine uygun olarak hazrlanan bu kitabn btn haklar sakldr.
lgili kurulutan izin almadan kitabn tm ya da blmleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayt
veya baka ekillerde oaltlamaz, baslamaz ve datlamaz.

Copyright 2013 by Anadolu University

All rights reserved
No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted
in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without
permission in writing from the University.

UZAKTAN RETM TASARIM BRM

Genel Koordinatr
Do.Dr. Mjgan Bozkaya

Genel Koordinatr Yardmcs

Do.Dr. Hasan alkan

retim Tasarmclar
Yrd.Do.Dr. Seil Banar
r.Gr.Dr. Mediha Tezcan

Grafik Tasarm Ynetmenleri

Prof. Tevfik Fikret Uar
r.Gr. Cemalettin Yldz
r.Gr. Nilgn Salur

Kitap Koordinasyon Birimi

Uzm. Nermin zgr

Kapak Dzeni
Prof. Tevfik Fikret Uar
r.Gr. Cemalettin Yldz

Grafikerler
Glah Karabulut
zlem Ceylan

Dizgi
Akretim Fakltesi Dizgi Ekibi

Etkili letiim Teknikleri

ISBN
978-975-06-1451-4

1. Bask

Bu kitap ANADOLU NVERSTES Web-Ofset Tesislerinde 10.000 adet baslmtr.

ESKEHR, Ocak 2013

ii
indekiler

nsz .... iv

1. Etkili letiim ve Doru Anlamak . 2

2. Etkili letiim ve Doru Anlatma..................................................................................... 20
3. Sanal letiim.................................................................................................................... 38
4. Etkili letiim ve Toplumsal Cinsiyet.............................................................................. 60
5. letiimde Kalite................................................................................................................ 82
6. Etkili letiimde Konuma ve Dinleme........................................................................... 106
7. Etkileme, Etkili letiim ve kna Edici Konuma........................................................... 142
8. Szsz letiim: Etkili letiimin Temeli......................................................................... 174

iii
nsz
letiim insan hayatnn ve insann var olmasnn en temel aracdr. Hayatn her alannda ve annda deiik
tr ve biimlerde iletiimi kullanrz. Bunun yan sra iletiim insan topluluklarn bir tolum haline getiren
ve bir arada tutan bir imentodur. Bu sebeple iletiimi kullanan ve bu alanda alanlar iletiim biliminin
ne denli nemli ve ne denli kapsaml olduunu bilince karmalar ve bal olarak aratrmalarn bu
balamda ekillendirmelidir.
Elbette her insan bir ekilde iletiim kurar ve kurmaldr. Ancak iletiimi etkili klmak ve etkililiini
arttrmak ancak belli bir takm tekniklerin bilinmesi ve kullanlmas ile mmkn olabilir. Elinizdeki bu
kitap bu yolun temel bir aracdr. Anlama, anlatma, sanal iletiim teknikleri, iletiimin farkl toplumsal
cinsiyet kalplarna gre nasl farkllatn bilmek, konuma ve dinleme konusundaki ayrntlar anlama
ve kullanma, etkileme ve etkilemede ikna edici konumann kullanlmas, szel iletiimi(konuma-
dinleme ve yazma-okuma) destekleyen, tamamlayan, gelitiren ve bazen szel iletiim yerine kullanlan
szsz iletiim ve nihayet iletiimde kalite sorunu ve iletiim kalitesini arttrabilmek bu kitapta ele
alnm ve ayrntlandrlmtr. Bu konular iletiimi etkili klma tekniklerinin temelleridir.
Kukusuz bu ders kitab btn iletiim sorunlarnn stesinden gelmeyi salamayacaktr. Ancak, bu
kitaptan hareketle, zellikle de nite sonlarnda verilen kaynakadan yararlanarak konuyla ilgili ok daha
derinlemesine ve detayl bilgi sahibi olabilir ve iletiim tekniklerinizi gelitirebilir ve iletiim kazalarn
engelleyebilirsiniz.
Salk, baar ve mutluluk dolu bir hayat iin etkili iletiim kurmann temel olduu gereini bilen sizlere
en iyi dileklerimizle

Editrler
Prof.Dr. Erhan EROLU
Prof.Dr. A. Haluk YKSEL

iv
1












Amalarmz


Bu niteyi tamamladktan sonra;
letiim kavramn aklayabilecek,
letiimde algnn roln tanmlayabilecek,
Anlamann ilk adm olan anlamay ve anlamak iin gereken etkin dinleme unsurlarn
sralayabilecek,
Empatinin ne olduu; neden ve nasl gsterilmesi gerektiini ifade edebilecek,
Empatik iletiimin sonularn tartabilecek,
Bakalarna, kendine ve kardakine odakl iletiimi deerlendirebilecek
bilgi ve becerilere sahip olabilirsiniz.

Anahtar Kavramlar
Anlamak Sempati

Dinlemek Empati

Alg

indekiler

Giri

letiim Nedir?

letiimde Algnn Rol

Etkin Dinleme

Empati

 Etkili letiim ve Doru
Anlamak
GR
letiim, insann ana rahmine ilk dt andan itibaren sahip olduu en temel beceri olarak
deerlendirilmektedir. Bu adan bakldnda ise iletiim, insann varlk srdrme biiminin bir
rndr. Ayrca varlk srdrme biiminde meydana gelen her trl gelimeden ve deiikliklerden
kolayca etkilenen bir olgudur. Dier bir deyile, iletiim insana zg bir olgudur (Oskay, 1999). Sosyal
bir varlk olmas sebebiyle, insan, iletiim kurarak dier insanlarla bir uyum ve ibirlii iinde
yaayabilir.
Bireysel bir varlk olan insan iin, iletiim becerisiyle ilgili olarak yaplan bu deerlendirmenin bir
benzerini de tzel birer kiilik olan kurumlar iin de yapmak mmkndr. letiim, aynen insan gibi, tzel
bir kiilik olan kurumlarn da varlklarn srdrme biimlerinin bir rndr. Ayrca iletiim kurumlarn
varlklarn srdrme biimlerinde meydana gelen deiikliklerden ve gelimelerden de kolayca etkilenen
bir olgudur. Sylenmek istenen udur ki, son zamanlarda iletiim sadece insanlar iin deil; kurumlar iin
de hayati nem tayan bir olgu haline gelmitir. zellikle son zamanlarda kurumlarn i yapma
alkanlklarndaki farkllamalar, tzel birer kiilik olan kurumlar iin iletiim becerilerini ve kurumsal
iletiim ynetimi abalarn yadsnamaz derecede nemli hale getirmitir.
letiim en temel becerimizdir ama ayn zamanda bamz da artan ve bizi en zen beceri yine
iletiim becerimizdir. Herkes kendisini en iyi iletiimci olarak grr ve karsndakinin de kendisi gibi
olmasn bekler. Dier bir deyile, herkes kendi mizacn erdem kabul eder ve kendine benzemeyen
insanlar hatal bulur; srekli yanl yaptklarn kendisini anlamadklarn ve kendilerini
anlatamadklarn dnr. nsann bu doas dikkate alndnda, ev ve iyerlerindeki ilikilerde
anlamann bir mucize olduunu dnmek ok kolaydr. letiim iki adml bir sretir; ilk adm
karmzdaki kiiyi anlamak iin atarsak, bu gereklemesi zor olarak dnlen mucize baka deyile
anlamak gerekleebilir. letiim, anlayarak balar.

LETM NEDR?
letiim hem zel yaamdaki bir insann, hem kurumlarda alan yneticinin/personelin hem de
kurumlarn ta kendisinin varlklarn srdrme biimlerinin bir rndr. Ayrca bu rn (iletiim
becerisi, iletiim yaklamlar) hem gnlk yaamda hem de i yaamnda meydana gelen her trl
gelimeden ve deiimden kolayca etkilenen bir olgudur. letiim hem bireysel bir kiilik olan insanlara,
hem de tzel bir kiilik olan kurumlara zg bir olgudur. Dier bir deyile, iletiim, hem insanlarn hem
de kurumlarn gnlerini mutlu ve huzurlu geirebilmeleri iin gerekli olan bir beceridir.

letiim en temel becerimiz olmasna ramen, ayn zamanda neden

hakknda en ok ikayet ettiimiz becerimizdir?

Ama bu noktada ortada bir eliki var gibi dnlebilir. En temel becerimiz iletiim becerimizdir
ama, hakknda en fazla ikayet ettiimiz becerimiz de iletiim becerimiz deil mi? Bir bakn evrenize,
evlerinize, iyerlerinize. Birok insan benzer cmlelerle ikayet iindeler. Evde ya da iyerlerindeki
ilikilerimizde bir iletiimsizlik yaandnda da genellikle insan ilikilerinin ok zor olduundan ya da
anlamamzn ok zor olduundan ikayet ediyoruz. Eimizle, ocuumuzla, ana babamzla ya da bir
3

arkadamzla iletiimsizlie sebep olan bir sorun yaandnda da, genellikle o sorunun karmzdaki
kiiden kaynaklandn, iletiimsiz olann o olduunu, beceriksiz olann o olduunu, bizi anlamayann o
olduunu dnrken; kendimizi de stten km ak kak gibi grerek en iyi iletiimci olarak
nitelendiriyoruz. te bu tr bir dncenin var olduu anda da hayatmzn hatasn yapmaya balam
oluyoruz. ncelikle unu bilmemiz gerekiyor: Ortada iletiimsizlie sebep olan bir sorun varsa bu
sorunun yaanmasnda iki tarafn da katks vardr. ki tarafn da etkisi vardr. Eer evlerde ve zel
yaammzdaki ilikilerimizde MUTLU olmak istiyorsak aadaki u slogan hibir zaman
unutmamamz gerekir:
yi Bir letiimin Temeli: SZSNZ!

Wilbur Schramm nsan topluluu ve davranlar ile ilgili her daln iletiimle ilgilenmesi zorunludur
biiminde etkili bir saptama yaparak iletiim becerisinin sadece insanlar iin nemli olmadn; en az
insanlar kadar dier bilim dallar ve insann abalarndan yararlanarak amalarna ulamay hedefleyen
iletmeler iin de nemli olduunu ifade etmeye almtr. Kurumlardaki iletiim ve ynetiminden
bahsetmeden nce iletiim kavram zerinde ksaca durmakta yarar vardr.
nsanolu doduu ilk gnden son gnne kadar bir yaam mcadelesi srdrmektedir. Bu yaam
mcadelesi gn getike de zorlamaktadr. Sz konusu olan bu mcadelede baarl olabilmek en temel
becerimiz olan iletiim becerilerimizin srekli gelitirilmesini gerekli klmaktadr. nk yaamak bal
bana iletiim an, iletiim etkinliklerini ieren bir olaydr. Varolduumuz anda evreyle srekli
iletiim, etkileim iine gireriz. Bilmeden evremizi etkilemeye, deitirmeye, yine bilinsizce
etkilenmeye, evremize uyarlamaya balarz. Bu iki ynl alveri mrboyu sregider. Kiiliimizi
iletiim alkanlklarmzla, iletiim abalarmzla ortaya koyarz. Bildiklerimiz, duyduklarmz,
yapabileceklerimiz iletiim tavrmzla belirlenir. Kiiler aras ilikilerin arac da iletiimdir: anlamak,
renmek, anlatmak, bakalarna ulamak iin iletiimi kullanrz (Usluata, 1995: 5).
letiim sahnede Anouilhin Antigoneu, sinema perdesinde Yurtta Kanedir. letiim bazen
duymak, bazen grmek, bazen de dokunmaktr. nsan etkinliklerinin ve ilikilerinin tm iletiimle
ilgilidir. Tm etkinliklerimizle bylesine i ie bir olguyu ayrt etmek, tanmlamak, ileyi dzenini
kavramak ve incelemek olduka zor (Zllolu, 1992: 2). unu da belirtmeden gemek istemiyorum:
Bugn bir iletiim kitabn incelediiniz zaman ya da herhangi bir iletiim fakltesi rencisi ile
grtnz zaman iletiim konumaktr tanmn ok basit bir iletiim tanm olarak grdklerini
ifade ederler. Aslnda bu tanm, o kadar da basit bir iletiim tanm deildir. Mesela, bir erkein
karsndaki bir kadnla konutuunu dnelim. Ayrca konusu ne olursa olsun, konumann banda,
ortasnda ya da sonunda kadna .. ama sen bir kadnsn! dediini varsayalm. Adam ne yapt? Basite
konutu deil mi? te bu basit konuma, ayn zamanda, gemiten bugne kadar insanlk tarihinde kadn
ile erkek arasnda yaanan eitsizlii gzler nne seren toplumun nc kltrnn de ne olduunun bir
gstergesi deil midir? Adam karsndaki kadnla konumakla kalmad; bu nyargl konuma biimiyle
aslnda karsndaki kadna, yani bir baka insana bak asn ortaya koydu. Dier bir deyile, adam bu
basit konumasyla aslnda kiiliini gzler nne serdi. Ama unutulmamaldr ki, iletiim sadece
konumak deildir.
1994 ylnda Zllolu tarafndan yazlm letiim Nedir? kitabnda 4560 tane iletiim tanmnn
varlndan bahsedilmektedir. Herhalde 2010 ylnda olduumuz bugnlerde bu tanmlarn says ok
daha da artmtr. Bu tanmlar tek tek saymaya alsak herhalde bal bana bir kitap olur. Ama sadece
bu tanmlardan hareketle iletiim kavramn anlatmaya almak da kendimizle elimemiz anlamna
gelir.
Peki iletiim nedir? letiim kavramnn ne olduunu anlamak iin iletiim alannda yazlm olan
binlerce kitaba bakp okumalar yapmak yeterlidir. Ama bu ekilde bir yntemle iletiim kavramnn ne
olduunu anlamaya almak demek ncelikle bizim kendi sylediklerimizle elimemiz anlamna gelir.
nk yukardaki blmlerde iletiimin sosyal bir varlk olan insana zg bir olgu olduunu sylemitik;
ve biz bu insana zg olguyu sadece kitaplara bakarak anlatmaya alrsak hata yapm oluruz.
Dolaysyla sizce (kitaplara gre deil) iletiim nedir?
letiim aslnda her eydir.
letiim televizyondur, gazetedir.
letiim yaznsal bir eletiridir.

 letiim maara duvarlarndaki yazdr. Maara duvarlarna baknca birka bin sene nce yaam bir
insan topluluu hakknda bir mesaj alabiliyorsak, onlarn yaam biimleri hakknda bilgi sahibi
olabiliyorsak budur iletiim.
letiim sa biimimizdir, giyim tarzmzdr. nsanlarn sa biimlerine baknca, giyim tarzlarna
baknca hayata baklar, yaam biimleri, dnya grleri hakknda mesaj alyorsak budur iletiim.
Ama unutulmamaldr ki, iletiim sadece konumak deildir. Birok iletiimci ve birok iletiim
kitab, iletiim konumaktr tanmn ok basit bir iletiim tanm olarak ifade ederler. Halbuki
konumak, o kadar da basit bir iletiim tanm deildir. Mesela, bir erkek, karsndaki konumakta
olduu bir kadna, konumann banda, ortasnda ya da sonunda ama sen bir kadnsn dediini
dnelim. te bu basit konuma, gemiten bugne kadn ile erkek arasndaki eitsizlii, adaletsizlii
gsteren toplumun baat kltrnn ne olduunun da bir gstergesidir ayn zamanda. Adam konumakla
kalmad, adam karsndaki bir insana nasl baktn ortaya koydu. Adam konumakla kalmad, adam
kiiliini ortaya koydu. Dier bir deyile, bizler iletiim kurarken, aslnda kafamzdaki gr ve
dnceyi iletmenin ncesinde kendi kiiliimizi ortaya koyuyoruz. Ama iletiim sadece konumak
demek deildir.
letiim bazen araya mesafe koymaktr. nk karmzdaki herkesle aramzdaki mesafe ayn deildir.
Bazlar ile daha yakndan bazlar ile ise daha uzak mesafeden iletiime geeriz. Bu mesafeyi belirleyen
de o kii ile aramzdaki ilikinin biimi ve dzeyidir.
letiim bazen susmaktr. Susarak da mesaj verebiliriz. Mesela bazen ben evde eimi kzdrrm ve
bana bir kser, 3 gn konumaz ve susar. Acayip mesaj verir.
letiim bazen bakmaktr. Bakarak da mesaj veririz. Derler ki Bir bak bir baka neler anlatr, bir
bak bir bak senelerce alatr. Aln size iletiim kurma biimi. Bazen uzun uzun cmlelerle
anlatamadmz dnce ve duygularmz ksack bir bakla daha etkili anlatabiliriz.
letiim bazen glmektir. Glerek de mesaj verebiliriz, hatta glerek de kiiliimizi ortaya koyarz.
Derler ki Bir insann neye gld zekasn nasl gld ahlakn gsterir. Aln size iletiim kurma
biimi.
letiim bazen yazmaktr.
letiim bazen Bilboardlardaki reklam panolardr. Ne demekistediimi size bir rnekle aklayaym:
ok iyi hatrlyorum. 2004 ylnn ubat ay idi. Eskiehirde arabay park ettik arda yryoruz. Sa
tarafmda eim, sol tarafmda da Ali isimli arkadam var. Bu kii; ben, eim ve Ali birbirimize ok
benziyoruz. Ayn srelerden gemi, dnyaya ayn bakan alglamas ayn olan, ayn yalarda, ayn
beklentilerde olan ve birbirine ok benzeyen 3 insan dnnn. Yrrken mzde kar kaldrmdaki
bir reklam panosunda siyah bir zemin zerine krmz yaldzl harflarle yazlm ve altnda da birkatane
krmz gl resminin olduu yle bir yaz okuduk: Necla, evliliimizin 25. ylnda hala seni seviyorum.
Ahmet. ok kr okuma yazmamz var. Ayn anda bu yazy okuduk. Sonrasnda eim sa tarafdan
kulama fsldad Ali duymadan; utan utan dedi, adama bak, adam 25 yllk evli akn hala duvarlara
yazyor, biz yedi yllk evliyiz sen bunu bana 7 kere demedin. Ben de ayn yazy okudum ama benim hi
aklma yle gelmedi. Benim aklma baka bir ey geldi. Ama aklma geleni sesli dile getiremedim,
iimden geirdim, dedim ki Allah bilir adam ne haltlar yedi, karsn kzdrd, eve giremiyor, eve girmek
iin bak ka takla atyor. Ben de byle dndm. Ali dediimiz o arkadan o yllarda bir kz arkada
vard ve kz kendisi ile evlensin diye ikna etmeye alyor, ne yaparsa yapsn baarl olamyor; o da
birden izgi filmlerde olduu gibi sanki tepede bir lamba yand ve ayaklar yerden kesildi, abi, acaba ben
de byle ehrin birka yerine bu tr bir yaz assam evlilik teklifimi kabul eder mi? dedi. Bakn birbirine
ok ok benzeyen 3 kii, kendilerine verilmeyen bir yazy ayn biimde okumu olmalarna ramen 3
farkl biimde okuyor ve anlamdryor. Yani iletiim alglama ile ilgili bir olgu. Sizin sylediiniz
karnzdaki 10 kii tarafndan 10 farkl biimde anlalabilir. Dolaysyla doru ve etkili iletiim kurmak
inann ok zor.
Grld gibi iletiim her eydir.

letiim konumaktr tanm, neden basit bir iletiim tanm deildir?

 letiim, insann varolmasyla ortaya kan bir gereksinimdir. Maara duvarna izilen resimler,
kzlderililerin ate yakarak kardklar dumanlar, Afrika yerlilerinin tam tam sesleri ilkel insanlarn
iletiim gereksinimlerini karlamak iin kullandklar ilkel yntemlerdir (Yksel,1994: 9). letiim
insann ve toplumun varoluunun zorunlu kouludur. letiim olmakszn insann kendi ve toplumsal
varln srdrmesi olanakszdr (Erdoan, 2002: 17).
letiim, insann varlk srdrme biiminin bir rn ve insann varlk srdrme biimindeki
gelimelere gre deiimlere urayan insana zg bir olgudur (Oskay, 1999: 7). letiim, konuma, iaret
(sinyal) veya yaz yoluyla mesaj veya dncelerin deiimidir (Kaya, 2003: 49).
Kendimizle, bir bakasyla ya da bakalaryla srekli iletiim iinde olmann dnda dinleyici,
okuyucu ya da izleyici olarak da iletiim ann kapsamndayz. Bugn, artk milyonlarla iletiimi
paylama, baka bir deyile, kitle iletiimi sz konusudur. nsanlk tarihiyle balayan iletiim konuma,
yazma, basm ve elektronik kitle iletiimi aralaryla en son etkinlie ulam, uydular araclnda yeni
hizmetler sunmaya balamtr. Elektronik iletiim alar iinde ses zmlemelerinin yapld bir
dnemde yayoruz, bilgi bankalaryla, evlerimize giren bilgisayarlarla iletiim kuruyoruz (Usluata, 1995:
5).
letiim gndelik yaammzda bize nesneleri, insanlar tanmlar, iblm iinde deiik toplumsal
roller yklenmi insanlara bu rolleri yerine getirirken, bu rol dalmndan oluan toplumun o tarih
dnemindeki hayat tarzn retir, olumlatr, yeniden-retimi iin gereken deerlendirme biimlerini
alar. Toplumsal sistemin srmesini, kendi kendini yeniden-retmesini salar (Oskay, 1999: 8).
Bir benzeri bulunamayacak trllkte anlamlar ykl iletiim szcnn kapsamna iletiim aralar
da, iletiim kurma etkinlii de, odada konuulan bir sz de, uydu araclyla gnderilen bir ileti de
girmektedir. Medya ya da baka bir deyile gazete, kitap, dergi, radyo, televizyon gibi kitle iletiim
aralar; bilgisayar, telefon, uydu gibi iletiim teknolojileri; konferans, konser, tartma gibi kiileraras ya
da gruplararas iletiim; iaret, bak, gzya, glmseme, mimikler, giyinme alkanllar gibi szsz
iletiim; dahas da sessizlik bile iletiim szcnn anlam iindedir (Usluata, 1995: 9).
Yakn zamana kadar, dilimize Franszcadan ve Franszca sylenii ile geen komnikasyon
(communication) szc ile birlikte ve ayn anlam karlamak iin haberleme kavram kullanlyordu.
Gnmzde kullanm yaygnlaan iletiim szc ise haberlemeyi de ieren daha geni kapsaml bir
ileti al verii anlayn yanstmaktadr (Zllolu, 1992: 2). Dier bir deyile, iletiim, yaln bir ileti
alveriinden ok toplumsal nitelikli bir etkileimi ve paylam ifade eden bir olgu haline gelmitir.
Bilgi paylama faaliyeti olan iletiim, kiilerin kendini ifade edebilme ve kendilerini dinletme
gereksinimleri sonucunda ortaya kar. Bu tanmlar dorultusunda iletiim konusunda unlar
syleyebiliriz (Tutar ve Ylmaz, 2003: 5):
iletiim toplumun temelini oluturan bir sistem,
rgtsel ve ynetsel yapnn dzenli ileyiini salayan bir ara,

bireysel davranlar grntleyen ve etkileyen bir teknik,

sosyal sreler bakmndan zorunlu bir bilim ve

sosyal uyum iin gerekli olan bir sanattr.

Grld gibi, iletiim insann doasn oluturan bir beceridir. nsanlar varolduklar gnden bu yana
gruplar, topluluklar halinde yaadlar. Doann acmasz gc karsnda haytta kalabilmek iin
yardmlatlar, dayanma iinde birbirlerine destek oldular ve iblm yaparak hayatn ykn
hafiflettiler. nsanlk serveninin ilk gnlerinde, bir topluluun yesi olmayan kiinin hayatta kalma ans
hemen hemen yoktu. Bir toplulua kabul edilme abas, iletiim, paylama, yardm etme, destek olma
gibi iyi geinme davranlarnn gelimesine yol at. yi geinmek, ilikileri kuran, gelitiren,
srdren, ibirliini tevik eden ve bakalar tarafndan onaylanan davranlar olarak tanmlanr. letiim
ise iyi geinme davranlarnn temelini oluturur. Bu balamda, iletiimin temel zelliklerini u ekilde
sralayabiliriz:
6

 letiim, iki tarafnda aktif olduu bir alveritir.

letiimde mesajlar szl ve szsz olarak iletilir.

Bu mesajlar ne ekilde aldmz, alglarmz tarafndan belirlenir.

letiim kiiye deil, kiiyle yaplr.

letiim, her zaman her yerdedir.

letiimde ama evre zerinde etkin olmaktr.
letiim anlamlarn paylalmasdr.

letiim deiik katmanlarda gerekleir

zetle iletiim taraflarn bilgi/sembol reterek birbirlerine iletme ve bu iletileri anlama, yorumlama
srecidir. Bu srete, iki sistem arasnda duygu, dnce ve bilgi alverii gerekleir. Alveri
sznden anlalaca gibi, iki taraf da bu srete aktif olmaldr.

letiimin zellikleri nelerdir?

letiim Bir Btndr

Iletiim, kelimeler, ses tonu ve beden dilinden oluan bir btndr. Kelimeler ne sylediimizle; ses
tonu ve beden dili nasl sylediimizle ilgilidir. Iletiimi yaplandrmada, kelimeler ayn kalmak
kouluyla, kelimeler %10, ses %30 ve beden dili de %60 orannda rol oynar. Mesajn verili eklinin %90
nem tad gz nne alndnda, ses tonunun ve beden dilinin ortaya konulmad yazl iletiimin ne
tr yanl anlamalara (iletiim kazalarna) yol aabileceini bir dnn. Iletiimi bir btn olarak
dnmemiz ve ona gore iletiim yaklammz hayata geirmemiz gerekmektedir. Kelimelerin
etkisi %10 olarak dnldnde karmzdakinin bizi doru anlamas iin ses tonumuzun ve beden
dilimizin ne kadar da etkili ve nemli olduu apak ortadadr. Benzer durum bizim iin de geerlidir.
Karmzdaki kii bizimle iletiim kurarken onu salkl ve doru anlayabilmemizde, onun azndan
kard kelimelerden daha ok ses tonu ve beden dili geleri daha etkili olmaktadr.

Beden Dili
Baarl iletiimin en temel ncelii olan doru anlama eylemini etkili bir biimde gerekletirebilmek
iin karmzdaki kiinin beden dilinin nasl okunmas gerektiini, bedenimizin iletiim kurarken aslnda
szlerimizden daha nemli olduunu ve beden dilimizi nasl doru kullanabileceimizi bilgili ve becerikli
olmamz gerekmektedir. Doru ve baarl anlamak iin karmzdaki kiinin ses tonu ve konumasnn
akcl, beden duruu, mimikleri ile mesafe ve bedensel temas nemlidir.

Ses Tonu ve Konumann Akcl

Sesin etkili bir biimde kullanlmas, kiinin kendini ortaya koyuu ve mesajn iletmesindeki etkinlik
asndan byk nem tar. Ortama ve mesaja uygun bir ses tonu, akc bir slup, ak, iitilir ve dzgn
cmlelerle yaplan bir konuma, dinleyende rahatlk uyandracak ve sylenenleri etkili klacaktr.
Dolaysyla, yaplan aklamalardaki nemli noktalar dikkate alarak mesajmz gndermek, karmzdaki
kiinin bizi etkili ve doru anlamasna da olanak salayacaktr.

Beden Duruu
Karmzdaki kiinin (alcnn) bizi doru anlamas iin beden duruumuzun nemi de byktr.
Verdiimiz mesajn alc tarafndan anlalmas noktasnda, alc bizim beden duruumuzu ve onun
verdii mesaj okumaya ve anlamaya alr.

Mimikler
Kii, duygu ve dncelerini beden diliyle , en ok da mimikleriyle da vurur. Yz ifadesi, verilen
mesajla uyum iinde olur ya da alnan mesaja gore ekillenir. Dolaysyla, verdiimiz mesajn alc
tarafndan etkili bir biimde anlalmasnda mimiklerimizin etkisi byktr.

Mesafe ve Bedensel Temas

Insanlar, evrelerinde oluturduklar bo mekanlar yoluyla da iletiimde bulunurlar. Bakalarna olan
uzaklmz ayarlayarak onlara baz mesajlar iletiriz. Bir insane ok yakn durmak ve bedensel temas,
ilikiye belirli bir yaknlk ve scaklk katar. Byle bir yaknlk istei iinde olmayan kimse, bu durumdan
rahatszlk duyar ve savunuzu olur. Dolaysyla, bize gnderilen mesaj doru ve etkili anlamamz
noktasnda mesaj gnderen kii ile aramzdaki mesafe ve bedensel temas da nemli bir gce sahiptir.

Karmzdaki kiinin ses tonu ve konumasnn akcl, onu doru

alglamamzda ve verdii mesaj doru anlamamzda ne dzeyde etkilidir?

LETMDE ALGININ ROL

D dnyann farkndal algyla balar. Alg, duyu organlarmzdan beynimize ulaan verilerin
rgtlenmesi, yorumlanmas ve anlamlandrlmasdr. Baka bir deyile hem kiinin referans erevesi,
hem de iletilerin hedefin alc kanallarna uygun olup olmamas alglamann temelini oluturur (Zllolu
vd., 2009: 12). Algy belirleyen ya da etkileyen en nemli srelerden biri de dikkattir. renme ise
dikkat sayesinde gelien bir sretir. Buna bal olarak bilgi ileme srelerinin temelini alglama ve
dikkat oluturmaktadr. Genel tanmyla dikkat, bireyin duyu organlaryla ulaabildii, duyu organlaryla
farknda olduu fenomenal evresinde meydana gelen uyarcya ya da uyarclara, zihinsel alclarn
ynlendirmesidir.
Alg ve dolaysyla dikkat becerileri sayesinde d dnyay tanmaya balayan insan, rendiklerini
kendi iletiim srecinin iine yerletirmeye balar. Kii kendisinin farkl alglama ve anlamlandrma
srelerine uygun ekilde iletiim kurmasn salar. Dolaysyla insan dnyay ya da karlat bir
durumu nasl alglyorsa, kendisini o ekilde ifade eder. Bildirmenin arac olan dil insanlar arasnda bir
ba kurar, ancak ilevi bununla snrl kalmaz. Ayn zamanda bireyin alglama, dnme kavramasn da
ynlendirir (Zllolu, 2010: 119).
Alg olmadan dnce, dnce olmadan da iletiim salamak mmkn olamaz. Ksaca, insann
duygularn isteklerini ve dncelerini anlatmak ve aktarmak iin kulland iletiim (sistemleri)
dncenin maddi aracdrlar (Zllolu, 2010: 49). nsan evresiyle etkileime girdike belli bir bilin
kazanr. Bu bilinci sayesinde de toplum ierisindeki varln etkin klar ve kendi yaamn
kolaylatrmann yollarn bulur.
Alg, iletiimden kuvvetle etkilenen bireyin kendisine zel evresinin farkna varma hali olarak
tanmlanmaktadr. letiim, anlamak, anlamak, atmak zerine yani karlkl bir etkileim zerine
kuruludur. Bu etkileimi ve bilgi alveriini insanlarn alg dzeyine gre tasarlar ve sonra hedef
kitlemize uygun kanallar vastasyla gndeririz.
Alglar bazen gereklerden daha nemli olabiliyor. Bir yalan, gerek yapmak iin alabilir ve bunu
yapabilirsinizde. Ancak bir algy deitirmeye almanz seneler srebilir ve belki hi deimeyebilir.
Nitekim gerek kendi yaantmzda, gerekse evremizle iletiimde gerein alglan ou kez gerein
nne geer. Bunun sonucunda n yarglar ortaya kar. Ancak alg toplumdan topluma, kiiden kiiye ve
ayn kiide zaman iinde deiim sergileyebilir. Bu durum alg ve iletiimi karmaklatryor gibi
grnse de hedef kitlenin doru analizi (alglan) iletiimi daha kolay klacaktr.

Alg ne demektir?

 Algnn Farkllamasnn nedenleri:
Fizyolojik nedenler: Gzmzn grebilmesi, kulamzn duyabilmesi, beynimizin
ileyebilmesi

zgemi: Deneyimlerimizin, algmz etkileyecek derecede iz brakm olmas

Kltrel deerler: Yorumlarmz etkileyen kltrel bir birikime ve yarglara sahip olunmas
Gncel duygu durumu: Gn iinde yaam olduumuz bir olayn anlk tepkilerimizde ve
alglarmzda etkili olmas.
evresel faktrler: Sosyal bir varlk olan insann, iinde bulunulan saptama ve yorumlamay
etkileyen d evredeki etmenler.
Her insann mutluluk gstergesi olan glmek; krsalda ve ya douda utan, kibir anlamna gelebilir:
kentte ve ya Batda ise doal bir istek ve davran anlamna gelebilir. Grld zere insan
davranlar, alglar ve iletiimi ok farkl deikenlerden etkilenmektedir. Kaynak, mesajnn daha fazla
alglanabilir dzeyde olmasn salayabilmek asndan, tm faktrleri dikkate alarak mesajn
oluturmaldr. Ancak, tm bu deikenleri de gz nnde bulundurmak iletiimimiz iin yeterli
olmayacaktr. Srekli bir alg bombardman altndayz; beynimiz milyonlarca uyarnn arasndan
kendisine uygun bulduklarn seiyor. Bu nedenle algnn seicilik filtresinden kurtulmak iin dikkati
ekecek baz yntemlerden yararlanmak gerekiyor.
Bu yntemler arasnda;

Ses ve k gibi gl fiziksel uyarlar kullanma,

Duygu uyandrma,

Beklenmeyenle karlatrma,

Eski bilgileri tamamlama,

Gereksinimlerin karlanma vaadi sunma ve bir yarar salama yer almakta.

letiimin her alannda olduu gibi iletiim sektrlerinde de alg ynetimi ok nemli.

Etkili bir iletiim kurmada doru alglama neden nemlidir?

ETKN DNLEME
Anlamak, unsurun baarl bir biimde bir arada tutulabilmesine baldr. Bunlardan birincisi, niyet,
ikincisi bilgi ve ncs de gayrettir. Dier bir deyile, anlamak, niyet, bilgi ve gayret gerektirir. Once
karmzdakini anlama niyeti tamal, eer bir atma varsa, bunu zmek iin gereken yntemleri
bilmeli, nihayet bunun iin gereken gayreti gstermeliyiz. Etkili bir anlama sreci iin bu unsur da tek
bana ie yaramaz. Bunlar birlikte hayata geirebilmemiz noktasnda ise iyi bir dinleme
gerekletirmeliyiz.
Anlamak iin dinlemek gerekir. Ama dinlemek kulamza arpan kelimeleri duymak demek
deildir. Dinlemek, nem vermektir. Dinlemek, balant kurmaktr.
Dinlemek, nem vermektir. Dinlemek, karmzdakine hak vermek deil, ona nem vermektir. Etkin
dinleme, karmzdakini onaylamak ya da ikna olmak demek deildir. Etkin dinleme yaparak hala,

Karmzdakini onaylamama zgrlne sahibiz.

Evet ya da hayr diyebiliriz.
Syleyecek szmz var demektir.

 Dinlemek, balant kurmaktr. Dinlemek iin iddialama, tartma ve karmzdakini yenme
alkanlklarndan vazgemeliyiz. nk asl ihtiyacmz, hayatmz paylatmz kiilere stnlk
salamak deil, onlarla balant kurmaktr.

Doru anlamak noktasnda bize yardmc olan unsurlar nelerdir?

ou zaman iyi dinleyemiyoruz. Baarl bir dinleme iin vazgemek zorunda olduumuz
alkanlklarmz var. yi bir dinleme iin dzeltmek zorunda olduumuz alkanlklarmz aada
sralanmtr:
Dinliyor Gibi Grnmek: Dakikada ortalama 150 kelime syleyebiliriz; buna karn, ortalama
500 kelime dinleyebiliriz. Bu durum, dinlemekten sklmamza sebep olur. Sonuta da byk
ihtimalle baka eyler dnr, hayal kurmaya balarz. Bu tr bir alkanlmz bizim iyi bir
dinleyici olmamz olumsuz bir biimde etkiler.
Semek: yi bir dinleyici olmak iin anlatlanlar karmadan genelini dinlemek gerekir. Ama
sadece kendimizi ilgilendiren ksmlar dinleriz. nk doamz gerei insanolu en ok
kendisiyle ilgilidir. Bu da baarl bir dinlemeyi olumsuz biimde etkiler.
Prova Yapmak: Karmzdaki kii konuurken, onu kesintisiz bir biimde dinlemek yerine,
konumas bittiinde ona verebileceimiz cevabmz dnrz. Karmzdakinin sylediine
cevap ararken de dinlemeyi unuturuz. Aradmz cevap, genellikle kendi bak amz yanstan
bir tavsiye ya da ne kadar bilgili olduumuzu gsteren bir kant ierir. Bu tr bir yaklam, etkili
bir dinlemeye zarar verir.
Akl Okumak: Karmzdaki kii konuurken, onu yreimizi aarak dinlemek yerine, daha ilk
kelimeden, cmlenin devamnn nasl geleceini kestirmeye alrz. Genellikle bunu
baardmz dnr, dndklerimizde hakl olduumuzu dnr, karmzdaki kiiyi
dinlemeye deer bulmayz. Dolaysyla bize anlatlanlarn bir ksmn karrz.
Karlatrmak: Sylenenleri kendi bamza gelen bir olayla ya da bakalarndan
duyduklarmzla karlatrmaya balarz. Bu biimde bir dinleme bizi anlamak noktasnda
baarszla gtrr.
phelenmek: Konumann banda karmzdakinin abarttna, marklk yaptna ya da
doru sylemediine karar veriyoruz. Digger bir deyile, nyargyla yaklayoruz. Bu da etkin
bir dinlemenin gereklemesi karsnda byk bir engel olarak karmza kyor.
Dinlemek her zaman anlamay salamak demek deildir. nk duymak ve dinlemek ayn ey
deildir. Hatta kimi zaman dinlemek adna yaptmz eylem dinlemenin kendisi olmayabilir. nk
dinlemede duyulan sesler beyine aktarldktan sonra kod amlar yaplr ve kii bunlar deerlendirir.
Dinleme bilisel bir sretir. Yaplan aratrmalar, bir konumay dinleyen kiilerin konumann
hemen ardndan ancak yars anmsayabildiklerini gstermitir (Zllolu, 2010: 243). Bu durum
insanlarn dinlemek istememesinden deil, insan beyninin ileyi eklinden kaynaklanr. Baz durumlarda
insanlar btn dikkatlerini verdikleri halde baz eyleri tam anlamyla anlayamadklarn fark eder
(Zllolu vd., 2009: 68). Bu noktada dinlediimiz eyi bize aktaran kaynaa geri bildirimde bulunmak
nemlidir. Geri bildirim sayesinde eksik kalan noktalar tamamlanabilir, ya da anlatmda anlamay
engelleyen birtakm etkenler varsa onlar giderilmeye allabilir.
yi bir dinleyici ncelikle karsndaki insana nem vermek durumundadr. Bir insana nyarglarla
yaklamak ve onun ne anlatacan tahmin etmeye almak dinleme srecinin balamadan bitmesine
sebep olur. Konuan kiiyi gerekten dinleniyorsa, onu jest ve mimiklerle onaylamak ya da yeri
geldiinde soru sormak beraberinde gelir. Sadece dinliyormu gibi grnmek iin onaylamaya almak
doru deildir. Ayrca kardaki kii konuurken onun szn kesmek ya da sylediklerini tamamlamaya
almak hatal dinleme davranlarndandr. Onu kmsemek, alaya almak ya da yanl anlattn ima
etmek hem yanltr hem de dinleme etkinliinin sona ermesine sebebiyet verir.

10

 yi bir dinleyici, konumacnn sadece sylediklerine deil, beden diline de dikkat eden dinleyicidir.
Etkin dinleme, alc asndan iletiimdeki grltye dk oranda maruz kalma ve mesaj tam ve doru
alglama becerisidir. Etkin dinleyiciler, dinledii kadar, anladn kaynaa geri bildiren davranlar
sergilerler. Bu sayede iletiim daha verimli bir hal almaktadr. letiim tek tarafl gerekleen bir olay
deildir. Her iki tarafn olumlu ve yapc bir iletiime ak olmas, her iki tarafnda iletiimden
istediklerini elde etmesiyle sonulanr. Aksi durumlarda, balayan iletiim, bir sre sonra kopma
noktasna gelinerek biter. Ancak etkin dinleme sz konusu olmad durumlarda, kaynaktan kan
mesajdan ok kaynan syledii ile kendi alglad arasnda bir karmda bulunur. Etkin dinlemede
ama, ou zaman bir sorunun anlalmas ve zlmesi iin gerekleir.
Etkin dinlemeyi etkileyen faktrlerin arasnda evre nemli bir yer igal etmektedir. Mesajnn etkin
bir biimde dinlenilmesini isteyen bir kaynak, mesaj ile uygun bir mekn seiminde bulunmaldr.
Grltnn bozucu etkisinin azald, yeterince aydnlk, iletiim srecine dardan mdahale edilmeyesi
engellenen meknlar iletiimin kalitesini arttracaktr. rnein, bir yazar, kitap imza gnn bir kitapda
yapmaldr. Ancak kalkp, stiklal caddesinin zerinde imza gn yapmaya kalkarsa, okurlaryla yapt
sylei ve imza treni, dier d evreden gelen grlt ve etmenlerle bozulmaya neden olacaktr. Etkin
bir dinleme iin verilecek mesajla seilen mekn uyumlu olmaldr. Bir baka rnekte, Eski Amerikan
Bakan George W. Bush, Trkiye ziyaretinde konumasn boaz kprsnn Avrupa yakas kysna
yakn bir yerde yapmtr. Amerikan Bakannn yer seimi tesadf deildir. Nitekim konumasnn
iinde, Amerikann bir bat toplumu olarak dou toplumlaryla barmas gerektii ynnde bir konuma
yapmtr. Bush, mekan seimiyle konumasna daha fazla etki katmay baarmtr.
yi bir dinleyici olmak iin mekn seiminin yan sra anlatan kii ile gz temas kurmak, tm
dikkatini kar tarafn sz ve beden dili hareketlerine odaklamak, sz kesmemek, anlatlan onaylamak ve
anlatlmak istenenlerin ieriin niyetini doru alglamak gibi hususlara da nemle dikkat etmek gerekir.
Nitekim konumac szel ve szel olmayan mesajlarla desteklenip konumaya tevik edilmelidir. Bunun
iinde sylenenlerin belirten hafif ba sallamalar vs. gibi metotlar, kayna da rahatlatt gibi
dinleyicinin de etkin bir dinleme pozisyonunda olduu mesajn verir.

yi bir dinleyicinin zellikleri nelerdir?

EMPAT
Empati bugn, psikiyatride ve psikolojide adndan sklkla sz edilen nemli bir kavramdr. Empati, bir
insann, kendisini karsndaki insann yerine koyarak onun duygularn ve dncelerini doru olarak
anlamasdr. Empati insan ilikilerinin sreklilii asndan nemli bir etmendir. nsanlarn karlarndaki
kii ile empati kurabiliyor olmalar, iletiimin baladn ve alcnn, kayna alglamaya altn ve
etkili bir dinleme sergilediinin gstergesidir.
evremizde birok insan vardr. Bunlarn bazlar empatik insanlardr. Bazlar ise empati gsterme
becerisinden yoksun kiilerdir. Hakknda yle dndmz kiiler, empati gstermeyi bilen kiilerdir:
Keke onu daha once tansaydm
Ben derdimi en iyisi gidip ona aaym

Keke sohbet edecek daha fazla zamanmz olsa

Hakknda yle dndmz kiiler ise empati gstermeyi bilmeyen ve beceremeyen kiilerdir:
Aman bunu duymasn, yine bir konferans dinleriz
Ne zaman susacak, off

Artk gitse de ben de kendimle babaa kalsam

Hakknda olumsuz dndmz o kiilerle ilgili bu tr bir dnceye sahip olmamzn sebebi, dier
bir deyile empati gstermeyi becerememelerinin sebebi bizim duygularmz grmezden geliyor
olmalardr. nk, kiinin olaylara karsndakinin bak asndan bakmas, onun duygu ve
dncelerini doru anlamas, hissetmesi ve bu durumu ona iletmesi srecine empati denir.

11

 Empati aamadan oluur. Bunlar:
Birinci Aama: Olaylar karmzdaki gibi alglamaya almak

kinci Aama: Karmzdakinin duygu ve dncelerini doru olarak anlamak

nc Aama: Kendisini anladmz karmzdakine szlerimizle, ses tonumuzla ve beden
dilimizle ifade etmek.
Empati, insann kendini karsndakinin yerine koymas olarak aklanacak kadar basit deildir. Her
insan birbirinden farkldr ve kimse kendini karsndakinin yerine yle kolay koyamaz. nk ister
istemez kendini onun yerinde zannederken de kendisi gibi dnr. Bu yzden empati, nce kardaki
insan tanmak daha sonra da iinde bulundu artlar da deerlendirerek dnyay onun bak asyla
grmeye almaktr. Bu sayede kardaki insann duygular, yaadklar ve deneyimleri nem kazanr ve
onu daha iyi anlama eylemi gerekleir.
Empati iin karmzdakini doru tanyabilmek ve onun durumunu gerekte olduu ekliyle
anlayabilmek nemlidir. Bu da dinleme sayesinde olur. Empatide dinlemesini bilmek, iin byk bir
ksmn halletmek demektir (Salm, 2011: 146). Onunla ilgilenmek bir bakma sayg duyduumuzu
gstermektir. Sayg gren kii de kendini daha fazla amak konusunda rahat davranabilecektir. Bu
noktada anlamadmz noktalar aka belirtmek ve bizim dncemizle rtmeyen sylemlere olumlu
yaklamaya almak hibir zaman bir kayba yol amaz. Hayatn merkezine kendimizi oturttuumuz
zaman bakalarnn ya da baka yaklamlarn varln gz ard etmek iletiim sorunlarna yol aar.
Empati insanlara ben-merkezcilikten uzaklama ans tanr.
Empati gsteren kiinin zelliklerini ise u biimde sralayabiliriz:

Beden dili, ses tonu, szleri ve duygular uyumludur.

Tm enerjisi, karsndakinin ne sylediine ve aslnda ne sylemek istediine odaklanmtr.

ocuklar gibi biz yetikinlerde baz zamanlarda, karmzdakinin duygu ve dncelerini doru
anlasak bile, uygun bir empatik tepki gelitirmemekteyiz. rnein, sevgilisinden ayrlm ve ok fazla
zlen bir arkadamz dinlerken, onun duygusal ve bilisel durumunu doru alglayabiliriz. Ancak sra
ifade etmeye geldiinde Bo ver yenisini bulursun diye syleyebiliriz. Bu durum, empatiyi doru
kurduumuzu ancak, elien bir ifade ile iletiimi devam ettirdiimizi gsteriri. Sonu olarak, empati
doru kurulmu fakat kar tarafa yeterince iletilememi olur ve empati yarm kalr.
Peki, empatik tepki nasl verilir? Bunun balca iki yolu vardr. Birinci yol, yzmz ve bedenimizle,
karmzdaki bireyi anladmz ve yannda olduumuzu ifade etmektir. kinci yolu, szl olarak onu
anladmz ifade etmek ve onun yannda olduumuzu ona hissettirecek kelimeleri younlukta
kullanmaktr. Emptaik tepki gelitirirken her iki yoluda birlikte kullanmak iletiimimizin ve empatinin
kalitesini arttracaktr. rnein, aldatlan bir kadna destek olan bir erkein, aldatlan kadna destek olup,
bunu szl olarak ifade edip, tam alad anda ona sarlr ve teselli etmeye alrsa, bu gl bir
empatiye rnek tekil edecektir. Empati iletiime yn veren onu gl klan bir iletiim rneidir.
Empatinin olmad iletiim trleri sreklilik kazanamayan ve ksa sreli iletiim sreleri olarak kabul
edilmektedir.
Empati de sempati de bir iletiim etkinliidir. Her iki kavramda ok fazla kartrldndan dolay,
iletiimciler ve psikologlar tarafndan tartma konusu haline gelmitir. Sempati, bir insann sahip olduu
duygu ve dncelerin aynsna sahip olmak demektir. Bir kiiye sempati duyuyorsak, onun acsn da
sevgisini de paylarz. Empati kurulduunda ise karmzdakinin duygu ve dncelerini anlamak esastr.
Empatide hak vermesek de anlamaya alrz, sempatide hak vererek doruluunu ve duygu paydaln
yanl olsa bile devam ettirerek anlamaya alrz. Empatide zdeim kurarak anlamak varken,
sempatide yanda olmak esastr. rnekle aklamak, bu iki kavram arasndaki fark daha iyi bir ekilde
gzler nne serecektir. rnein, Teoman dinleyen ve onu seven dinleyicilerinden birisiniz ve onu ok
iyi bir ekilde zmsemisinizdir. Onu dinleyen arkadalarnzla, hep birlikte onun bir arksn dinleyince
mrldanrsnz ve bir paylamda bulunursunuz. Ancak onu dinleyen arkadalarnzn, onu dinlerken ne
hissettiini anlamayabilirsiniz. Eer anlasaydnz, sempati duymann yan sra empati de duymu
12

olurdunuz. rnei biraz deitirelim, Teoman bir gece kulb k bir paparazziyi, fotoraf ektii iin
yumruklamtr. Bu olayda, Teomana sempati duyanlar: Adamn gzne sabahn 4nde flash
patlatyorlar bardan kan adama, Teo az bile yapm diyebilir ve Teomana hak verir. Ancak, Teomana
empati ile bakanlar Adamn gzne flash patlatmlar ama keke vurmasaym, sonuta adamlarda iini
yapyor diyebilir ve Teomann yapm olduu bu harekete hak verebilir veya vermeyebilir de.
Sempati kurduumuz kiilerle zdeim kurmu olabiliriz. Ancak empati kurduumuz kiilerle
zdeim kurmamz gerekli deildir; hatta ou zaman zdeim kurmak empatiyi zedeleyebilir. Empatide
anlamak nemlidir. Teomana sempati duyduumuzda, onun flash patlamas sonucu gzlerinin ne kadar
acdn dnrz ama neden bu kadar ok byk tepki verip, paparazziyi yumrukladn anlamam
olabiliriz. Fakat Teomanla empati kurmusak, onun bu hareketi yaparkenki davrann anlayarak
yorumlarz.
nsanlar bazen bir yaknlar ac ektiinde ayn acy hisseder ve acy ekerler; rnein eleri doum
sancs eken erkekler, benzeri bir sancya tutulabilirler. Bu tr sanclar, bir sempati ifadesidir.
Yzylmzn balarnda Mcdougall (1908) bu duruma sempatik ac ekmek adn vermitir.
Gnlk yaamda, evremizdeki insanlarla iletiim kurarken hem sempati duymamzdan, hem de
onlara empati kurmamzda bir saknca yoktur. Belki en fazla, bizimle ayn duygular paylaan, bize
sempati duyan yaknlarmzn, zaman zaman da olsa bizimle empati kurmalarn, bizi anlamalarn
bekleriz. evremizdekiler bize sempati duyduklarnda, bir gruba ait olduumuzu hissederiz. Ayrca,
evremizdekiler bizimle empati kurduklarnda ise bizi anladklarn hissederiz.
Grld gibi, sempati empatiden farkldr. Birok kimse karsndakine empati gsterdiini
zannetmekte, gerekte ona sempati duymaktadr. Sempati duymak, karmzdakinin duygu ve
dncelerinin aynsna sahip olmak anlamna gelir. Sempati duyguduumuz kii ile birlikte zlr ya da
seviniriz. Empati kurduumuzda ise, karmzdakinin duygu ve dncelerini anlamak esastr. Empati,
ayn duygu ve dncelere sahip olmay gerektirmez.
Empati kuran kii, taraf tutmaz. Empatik iletiim ile karsndakini dndrmeyi ve yeni fikirler
gelitirmeyi amalar. Sempati gsteren kii, karsndakinin tarafn tutar. Karsndakine hak vererek
onun duygusunu pekitirir. Doru anlama noktasnda empatik iletiim gerekletirmek gerekten de ok
byk bir nem arz etmektedir.

Empati ile sempati birbirinden neden farkldr?

Empatik iletiim kurabilmek iin frsatlar iyi deerlendirmek gerekmektedir. Gnlk hayatmz,
empatik iletiimi gelitirmek iin biz insanlara saysz frsatlar sunar. Sadece sorunlar karsnda deil, en
nemsiz grnen olaylarda da karmzdakinin duygu ve dncelerini anlamaya alarak empati kurma
frsat yakalar, bu becerimizi gelitirme ans elde ederiz. Empatik iletiimde baarl olup karmzdaki
kiiyi doru anlamak iin u iki noktaya dikkat etmek gerekmektedir:
Karnzdakinin sadece szlerini deil, ses tonunu ve beden dilini de gz nne alarak
duygularyla ilgili ipular yakalamaya aln; baka bir deyile, satr aralarn okuyun.
Karnzdakinin yaadna benzer deneyimlerinizi hatrlamaya aln. Kendinizin ya da ayn
durumla kar karya kalm yaknlarnzn duygu ve dncelerini hatrlamak, karnzdakini
daha iyi anlamanza yardmc olabilir.

13

 zet

letiim kurarken, kiilerden verdii mesaja,
dieri onun beklentisine uygun yant verirse,
buna paralel iletiimad verilir. Bahsi geen
iletiim de, bireylerden birinin verdii mesaja,
dier bireyin, onun beklediinden farkl bir yant
gelirse, bu defa iletiimin ad apraz iletiim
olarak tanmlanabilir. rtl iletiimde
dediimizde ise kii, birey iletiim rollerinden
birini ok ak mesajlarla sergilerken, asl olan,
bunu farkl bir ama iin yaptdr. Burada gizli
bir mesaj verilerek, iletiime girenlerin iinde
bulunduklar toplum iin kabul edilebilir bir
mesaja dntrlerek iletilmesidir. nsanlar,
iletiim kurduklar zaman eitli ve birbirinden
farkl davran kalplar sergilerler. rnein,
deiik sorunlar yaandnda, gsterilen tepkiler
genellikle, saldrganlk, itaatkar ya da kendini
kabul ettirme olarak adlandrlabilecek farkl
davran biimiyle ortaya kmaktadr. Kii
kendini savunduunda itaatkar, kar saldrya
geildiinde isesaldrgan olarak tanmlanr. Bu
alanda gidilebilecek son yol ise kendini kabul
ettirmedir. Bu davran tarz, bireylerin deiik
durumlarda kulland ve bireylerle iletiim
eklini ekillendiren davranlardr. Empatik
iletiim, bireyler arasnda, doru ve etkin bir
dinleme becerisi ile birlikte kullanldnda ancak
bir anlam tar. Birey olarak kardaki kiiyi
iitmek yeterli olmaz, ne sylediini duyup,
anlayabilmek, iyi bir dinleyici olabilmenin
yntemlerini bilmek ve kullanmak gerekir.
letiimin kalitesini ykseltmek isteyen bir birey
ancak, dinlemeyi renerek bunu
gerekletirebilir. Dinleme genel anlamda iki
ekilde karmza kabilir. Bunlardan pasif
dinleme, dieri ise aktif dinlemedir.
Pasif dinlemeden bahsedildiinde, dikkatli ancak
sessizlii ieren ve ok az tepki gstermeye
ihtiya duyulan, en basit dinleme trdr. Aktif
dinlemeyiempatik dinleme olarak da
isimlendirmek mmkndr. Aktif ya da empatik
dinleme denildiinde, kardaki bireyin
duygularn onun bak asyla anlamay
salamas beklenir. Bir baka adan, kardaki
bireyin, ne ifade ettii ile gerekten ilgili
olunduunu gsteren bir iletiim unsurudur.
Empati kavramn tanmlarsak, bir bireyin
kendisini iletiim kurduu kiinin yerine koymas
ve onun duygu-dncelerini doru olarak
anlamaya almasdr. Burada nemli olan,
bireyin karsndakinin bak asyla bakmas,
onun duygulanmn ve dncelerini doru bir
ekilde anlayabilmesi, hissedebilmesi, son olarak
da, bu algladklarn karsndakine iletmesi
sreci empati olarak tanmlanr.
Sempati duymak, kardaki insann duygu ve
dncelerin aynsn paylamak anlamna gelir.
Empati kurulmasnda nemli olan ise
kardakinin duygu ve dncelerini anlamaktr.
Sempati kavramnda "yandalk" asl unsur
olarak gze arpar. Empati kurulduunda, o
kiiyle ayn duygular ve grleri paylalmaz,
duygular ve dnceler anlalmaldr.

14

Kendimizi Snayalm
1. yi bir iletiimin temeli aadakilerden 5. Aadakilerden hangisi iletiimin
hangisidir? zelliklerinden birisi deildir?

a. nsann kendisi a. letiim kiiyle deil, kiiye yaplr

b. Karmzdaki kii b. letiim, her zaman her yerdedir

c. Araclk yapanlar c. letiimde ama evre zerinde etkin olmaktr

d. Kanal d. letiim anlamlarn paylalmasdr

e. Geribildirim e. letiim deiik katmanlarda gerekleir

2. letiim ile ilgili olarak aadaki ifadelerden 6. letiim bir btndr dncesinden yola
hangisi doru deildir? karak, aadaki seeneklerden hangisi
dorudur?
a. letiim, toplumun temelini oluturan bir
sistemdir a. %25 kelimeler, %40 ses tonu, %35 beden dili

b. letiim, rgtsel ve ynetsel yapnn karmak b. %25 kelimeler, %40 ses tonu, %35 szckler
ve sorunlu ileyiini salayan bir aratr c. %60 kelimeler, %30 kelimeler, %10 beden dili
c. letiim, bireysel davranlar grntleyen ve d. %10 kelimeler, %30 ses tonu, %60 beden dili
etkileyen bir tekniktir
e. %10 ses tonu, %30 kelimeler, %60 beden dili
d. letiim, sosyal sreler bakmndan zorunlu
bir bilimdir 7. Duyu organlarmzdan beynimize ulaan
verilerin rgtlenmesi, yorumlanmas ve
e. letiim, sosyal uyum iin gerekli olan bir anlamlandrlmasdr aklamas aadaki
sanattr kavramlardan hangisini tanmlamaktadr?
3. Aadakilerden hangisi iletiimin zellikleri a. letiim
arasnda yer alr?
b. Psikoloji
a. letiim insan iin gereksizdir
c. nyarg
b. nsan iletiim kurma konusunda yetersizdir
d. Endie
c. letiim aynen tekrarlanamaz ve tersine
e. Alg
evrilemez
8. Etkin dinleme ile ilgili olarak aadaki ifa
d. letiimsiz hayat en rahat hayattr
delerden hangisi dorudur?
e. letiimde en nemli unsur kaynaktr
a. Dinlemek, balant kurmamaktr
4. Aadakilerden hangisi beden dilinin
b. Dinlemek, kulamza arpan
eleri arasnda yer alr?
kelimeleriduymak demektir
a. Jest ve mimikler
c. Dinlemek, karmzdakini onaylamak
b. Ses tonu demektir
c. Giyim kuam kodu d. Dinlemek, nem vermektir
d. Renklerin dili e. Dinlemek, karmzdakinin sylediklerine
ikna olmak demektir
e. Szckler

15

 Kendimizi Snayalm Yant
9. Bir insann, kendisini karsndaki insann Anahtar
yerine koyarak onun duygularn ve dncelerini 1. a Yantnz yanl ise letiim Nedir? balkl
doru olarak anlamas ifadesi aadaki konuyu yeniden gzden geiriniz.
kavramlardan hangisini aklamaktadr?
2. b Yantnz yanl ise letiim Nedir? balkl
a. Sempati konuyu yeniden gzden geiriniz.
b. Dinleme 3. c Yantnz yanl ise letiim Nedir? balkl
konuyu yeniden gzden geiriniz.
c. letiim
4. a Yantnz yanl ise letiim Nedir? balkl
d. Psikoloji
konuyu yeniden gzden geiriniz.
e. Empati
5. a Yantnz yanl ise letiim Nedir? balkl
10. Bir insann sahip olduu duygu ve konuyu yeniden gzden geiriniz.
dncelerin aynsna sahip olmak ifadesi
aadaki kavramlardan hangisini 6. d Yantnz yanl ise letiim Bir Btndr
aklamaktadr? balkl konuyu yeniden gzden geiriniz.

a. Sempati 7. e Yantnz yanl ise letiimde Algnn

Rol balkl konuyu yeniden gzden geiriniz.
b. Dinleme
8. d Yantnz yanl ise Etkin Dinleme balkl
c. letiim konuyu yeniden gzden geiriniz.
d. Psikoloji 9. e Yantnz yanl ise Empati balkl konuyu
yeniden gzden geiriniz.
e. Empati
10. a Yantnz yanl ise Empati balkl
konuyu yeniden gzden geiriniz.

16

Sra Sizde Yant Anahtar
Sra Sizde 1
Birok insan benzer cmlelerle ikayet iindeler.
Evde ya da iyerlerindeki ilikilerimizde bir
iletiimsizlik yaandnda da genellikle insan
ilikilerinin ok zor olduundan ya da
anlamamzn ok zor olduundan ikayet
ediyoruz. Eimizle, ocuumuzla, ana babamzla
ya da bir arkadamzla iletiimsizlie sebep olan
bir sorun yaandnda da, genellikle o sorunun
karmzdaki kiiden kaynaklandn, iletiimsiz
olann o olduunu, beceriksiz olann o olduunu,
bizi anlamayann o olduunu dnrken;
kendimizi de stten km ak kak gibi grerek
en iyi iletiimci olarak nitelendiriyoruz.
Sra Sizde 2
Birok iletiimci ve birok iletiim kitab,
iletiim konumaktr tanmn ok basit bir
iletiim tanm olarak ifade ederler. Halbuki
konumak, o kadar da basit bir iletiim tanm
deildir. Mesela, bir erkek, karsndaki
konumakta olduu bir kadna, konumann
banda, ortasnda ya da sonunda ama sen bir
kadnsn dediini dnelim. te bu basit
konuma, gemiten bugne kadn ile erkek
arasndaki eitsizlii, adaletsizlii gsteren
toplumun baat kltrnn ne olduunun da bir
gstergesidir ayn zamanda. Adam konumakla
kalmad, adam karsndaki bir insana nasl
baktn ortaya koydu. Adam konumakla
kalmad, adam kiiliini ortaya koydu. Dier bir
deyile, bizler iletiim kurarken, aslnda
kafamzdaki gr ve dnceyi iletmenin
ncesinde kendi kiiliimizi ortaya koyuyoruz.
Ama iletiim sadece konumak demek deildir.
Sra Sizde 3
letiim, iki tarafnda aktif olduu bir alveritir.
letiimde mesajlar szl ve szsz olarak iletilir.
Bu mesajlar ne ekilde aldmz, alglarmz
tarafndan belirlenir. letiim kiiye deil, kiiyle
yaplr. letiim, her zaman her yerdedir.
letiimde ama evre zerinde etkin olmaktr.
letiim anlamlarn paylalmasdr. letiim
deiik katmanlarda gerekleir



Sra Sizde 4
Sesin etkili bir biimde kullanlmas, kiinin
kendini ortaya koyuu ve mesajn iletmesindeki
etkinlik asndan byk nem tar. Ortama ve
mesaja uygun bir ses tonu, akc bir slup, ak,
iitilir ve dzgn cmlelerle yaplan bir konuma,
dinleyende rahatlk uyandracak ve sylenenleri
etkili klacaktr. Dolaysyla, yaplan
aklamalardaki nemli noktalar dikkate alarak
mesajmz gndermek, karmzdaki kiinin bizi
etkili ve doru anlamasna da olanak
salayacaktr.
Sra Sizde 5
Alg, iletiimden kuvvetle etkilenen bireyin
kendisine zel evresinin farkna varma hali
olarak tanmlanmaktadr. Alg, duyu
organlarmzdan beynimize ulaan verilerin
rgtlenmesi, yorumlanmas ve
anlamlandrlmasdr. Baka bir deyile hem
kiinin referans erevesi, hem de iletilerin
hedefin alc kanallarna uygun olup olmamas
alglamann temelini oluturur
Sra Sizde 6
Alg olmadan dnce, dnce olmadan da
iletiim salamak mmkn olamaz. Ksaca,
insann duygularn isteklerini ve dncelerini
anlatmak ve aktarmak iin kulland iletiim
(sistemleri) dncenin maddi aracdrlar. nsan
evresiyle etkileime girdike belli bir bilin
kazanr. Bu bilinci sayesinde de toplum
ierisindeki varln etkin klar ve kendi
yaamn kolaylatrmann yollarn bulur.
letiim, anlamak, anlamak, atmak zerine
yani karlkl bir etkileim zerine kuruludur. Bu
etkileimi ve bilgi alveriini insanlarn alg
dzeyine gre tasarlar ve sonra hedef kitlemize
uygun kanallar vastasyla gndeririz.
Sra Sizde 7
Anlamak, unsurun baarl bir biimde bir
arada tutulabilmesine baldr. Bunlardan
birincisi, niyet, ikincisi bilgi ve ncs de
gayrettir. Dier bir deyile, anlamak, niyet, bilgi
ve gayret gerektirir. Once karmzdakini anlama
niyeti tamal, eer bir atma varsa, bunu
zmek iin gereken yntemleri bilmeli, nihayet
bunun iin gereken gayreti gstermeliyiz. Etkili
bir anlama sreci iin bu unsur da tek bana
ie yaramaz. Bunlar birlikte hayata
geirebilmemiz noktasnda ise iyi bir dinleme
gerekletirmeliyiz.
17
Sra Sizde 8
yi bir dinleyici, konumacnn sadece
sylediklerine deil, beden diline de dikkat eden
dinleyicidir. Etkin dinleme, alc asndan
iletiimdeki grltye dk oranda maruz kalma
ve mesaj tam ve doru alglama becerisidir.
Etkin dinleyiciler, dinledii kadar, anladn
kaynaa geri bildiren davranlar sergilerler. Bu
sayede iletiim daha verimli bir hal almaktadr.
Sra Sizde 9
Sempati empatiden farkldr. Birok kimse
karsndakine empati gsterdiini zannetmekte,
gerekte ona sempati duymaktadr. Sempati
duymak, karmzdakinin duygu ve
dncelerinin aynsna sahip olmak anlamna
gelir. Sempati duyguduumuz kii ile birlikte
zlr ya da seviniriz. Empati kurduumuzda ise,
karmzdakinin duygu ve dncelerini anlamak
esastr. Empati, ayn duygu ve dncelere sahip
olmay gerektirmez.



Yararlanlan Kaynaklar
ERDOAN, . (2002). letiimi Anlamak.
Ankara: Erk Yaynlar.
http://www.enoctaakademi.com/
http://www.randevual.com/makaleler/empatik-
iletisim-ve-psikolojik-destek-_323.aspx
OSKAY, . (1999). letiimin ABCsi. kinci
Basm. stanbul: Der Yaynlar.
TUTAR, H. ve M. K. Ylmaz. (2003). Genel
letiim Kavramlar ve Modeller. 4. Bask.
Ankara: Nobel Yayn Datm.
USLUATA, A. (1995). letiim, Cep
niversitesi. letiim Yaynlar.
YKSEL, H. (1994). Bireyleraras letiime
Giri. Eskiehir: Anadolu niversitesi Yaynlar
ZILLIOLU, M. (1992:. letiime Giri.
Eskiehir: Anadolu niversitesi Yaynlar.
18



2












Amalarmz


Bu niteyi tamamladktan sonra;
Kzgnlk kavramn aklayabilecek,
Neden ve nasl kzarz ile ilgili verileri sralayabilecek,

Kzgnl salkl bir biimde da vurmayla ilgili unsurlar ifade edebilecek,

letiimde Ben dili ve Sen diliyle konumann etkilerini tartabilecek,

letiimde olumlu ilgi gstermenin nemini aklayabilecek

bilgi ve becerilere sahip olabilirsiniz.

Anahtar Kavramlar
fke Olumlu lgi

Ben Dili lgisizlik

Sen Dili

indekiler

Giri

Bireyleraras letiimde Anlatabilme

Kzgnlk

Ben Mesaj, Sen Mesaj

Olumlu lgi

20

 Etkili letiim ve Doru
Anlatma
GR
Gne baladmz andan itibaren kendimizle olan iletiimimiz de balam olur. Gn iinde yaadmz
her ey bir iletiim a erevesinde gerekleir. Kendi kendimize ilettiimiz mesajlarn yan sra
evremizde de birok grupla mesaj alveriinde bulunuruz. Sabah uyandmz andan itibaren kendimizle
olan iletiimimiz balar. Ne yiyeceimize, ne giyeceimize ve nereye gideceimize karar veririz. Okul
yaamnda retmenlerle ya da arkadalarmzla iletiim kurarz. Kendimizi ve d evremizi anlama
abas iine gireriz. yaammzda o gnlk gereken ileri yapar ve bunu yaparken de yine i
arkadalarmzla ya da yneticimizle iletiim halinde oluruz.
inde bulunduumuz toplumla olan ilikimizde hem karmzdakileri hem de kendimizi daha iyi tanr
ve tanmlarz iletiim sayesinde. Ayn zamanda iinde yaadmz an bize sunduu kitle iletiim
aralar ile de iletiimi gerekletirmi oluruz. Gnlk gazete okurken, arkadalarmza, ailemize
ularken, medyada gndemi takip ederken kitle iletiim aralar sayesinde yine mesaj alveriinde
bulunur, evremizi anlamak isteriz. letiim yoluyla baka insanlarla, toplumla, kltrle etkileir, ilikileri
yerli yerine kurarz.
inde bulunduumuz evre ile baarl bir iletiim kurmak, iletiimi doru bir ekilde gerekletirmek
de hepimizin isteidir. Baarl iletiimin temelini de karlkl anlaabilmek oluturur. Karlkl
anlaabilmeyi gerekletirdiimiz srece doru iletiimi de salam oluruz. Bunu yaparken de dikkat
edilmesi gereken noktalar vardr. Karlkl anlaabilmek iin anlamak ve anlatmak olduka nemli
olan en temel kavramlardr. Kiileraras iletiimi doru bir biimde salamak iin karmzdakinin
mesajn anlamak nemlidir. Ayn zamanda da kar tarafa mesaj doru bir biimde aktarmak iin doru
ifadelerle anlatmak salkl iletiim iin arttr. Etkili iletiimin ilk adm anlamak, ikincisi anlatmaktr.
Anlamak iin kii nce kendini, sonra karsndaki kiiyi anlamal; sonra da duygu ve dncelerini ona
anlatabilmelidir.
Bu almada baarl bir iletiim kurabilmenin yolu aratrlacak ve anlatabilmek kavram
incelenecektir. Doru zamanda doru ifadeler kullanma ve anlatmann nasl gerekletii etkin iletiim
kurmadaki nemi vurgulanacaktr. Etkin iletiim kurmada, doru zamanda doru ifadelerin kullanlmas
ve anlatabilme kavramnn nasl gerekletii zerinde durulacaktr.

BREYLERARASI LETMDE ANLATABLME

Birey ncelikle kendisi iin etkin iletiimi gerekletirmelidir. Kendisi iin bunu ne kadar baarrsa
evresi iinde etkinlii salam olur. Kendi dnce ve davranlarnda etkili iletiim kurmay baard
srece, evresini anlamay kendine ilke edinir ve kendisini de doru ifadelerle anlatmay baarr.
Bireylerin iletiim becerilerine sahip olmalar aile ii ilikilerinde, eiyle olan ilikilerinde, retmen-
renci ilikilerinde, iyerindeki alma arkadalar, astlar ve stleri ile olan ilikilerinde, salkl ve
uzun sreli ilikilerin gelitirilmesine ve srdrlmesine olanak salar. Anlaml ilikileri kuran bireyler,
kendilerini daha mutlu hisseder. Kendisini mutlu hisseden bireylerin verimleri de yksek olacandan,
evrelerine ve topluma katklar st dzeyde olur (ahin, 2010: 36).
letiim becerisi ahine gre; saygy ve empatiyi temel alarak, etkin dinleyebilme, somut konuarak
uygun bir biimde kendini aabilme, duygu ve dnceleri kardaki kiiye maske takmadan ben dili ile
21

iletebilme, ben savam vermeden, bakalarn kk grmeden kendi haklarn koruyabilme, szel
mesajlarla szel olmayan mesajlar uyumlu olarak kullanabilme biiminde bireyin karsndaki kiilerle
doyum verici ilikiler kurabilmesini salayan, bakalarndan olumlu tepkileri getiren ve bireyin toplum
iinde yaamasn kolaylatran renilmi davranlar olarak tanmlanabilir.
Bu tanmdan hareketle diyebiliriz ki, bireyin etkili bir iletiim kurabilmesi ve ayn zamanda da
iletiim becerisini gelitirebilmesi iin, bireyin nce kendisine ve ardndan iletiim halinde olduu
evresine sayg duymas gerekir. letiim kurduu bireyi iyi anlamas iin etkin dinlemeyi
gerekletirmelidir. Etkin dinlemeyi gerekletirmesi, karsndaki bireyi daha iyi anlamasn salar.
Kendini doru biimde anlatmas iin de somut konumas kanlmazdr. Konumalarnda ben dilini
kullanmas iletiimi etkin ve yerinde klacaktr.

Sizce iletiim becerisi nasl tanmlanabilir?

Kiileraras iletiimde anlatabilmenin nemi byktr ve karlkl iletiim esnasnda etkin dzeyde
anlatma ilikinin boyutunu belirler. Kii genellikle inanlar, deerleri, istekleri, davranlar, yetenekleri,
zellikleri hakknda aklamalar ya da tanmlamalar yapmaktadr. Bir anlamda, anlatma kiinin dier
kiilerle kurduu iletiimden kendi hakknda bilgi edindii bir iletiim srecidir. Anlatma, bir iletiim
biimidir. Kiilerin aktan aa szel ifadeleri ile, bilinsiz olarak ya da dnmeden gerekletirdikleri
hareketler ile, kendileri hakknda bilgi iletmesidir. Ayrca anlatma, bir bilgidir. Kiinin alcya kendisi
hakknda bilmedii bir bilgiyi iletmesidir. Dier bir kii iin bu olduka yenidir. Kii anlatma sayesinde
kendisi hakknda bilgi verir. Kiinin kendisine ait olan dnceleri, duygular ve davranlar hakknda
bilgiye sahip olmasdr (Grz ve Einli, 2010: 14).

Bireyleraras iletiimde anlatmann yeri ve nemi nedir?

Kiileraras ilikiler, birbirlerinde anlam bulan ve ilikileri kiisel olmayandan kiisel olana doru
ilerleme eiliminde olan bireyler arasnda gelien ve srekli deien etkileimsel bir paylamdr.
Kiileraras ilikilerin balamas, gelimesi, srdrlmesi ve sona ermesinde kiileraras iletiim, anahtar
bir rol oynamaktadr (Siyez, 2010, 70).
Kii karsndaki bireyle iliki halinde bulunarak iletiimini gerekletirir. Bunu yaparken de birbirleri
arasndaki iletiimin etkinliini n planda tutmaldr. letiimi salkl, doru bir biimde gerekletirmek,
hedefe ulamak iin olmazsa olmazdr. En az iki kiiyle gerekletirilen kiileraras iletiimde hedef ve
kaynak insandr.
Etkili iletiimi salamann nemli gereksinimlerinden birinin de sayg duymak olduundan
bahsetmitik. Kiinin en bata kendisine sayg duymas gereklidir ki bakalarna da sayg duyabilmelidir.
Bu salkl ve mutlu bir iletiim iin arttr ve kardaki bireye deer vermeyi retir. ahin, bireyin
kendisine sayg duymas sonucunda, olumlu ve olumsuz zelliklerini daha iyi grebilmesini, daha az
savunucu olmasn ve dier insanlarn daha kolay kabul edilmesini saladn vurgular.
Bir dier nemli nokta da karmzdaki bireyi anlayabilmek, onun dnyasna, yarglamadan onun
asndan bakabilmektir. Bireyi etkin bir biimde dinlemek ve olaya onun asndan bakmak, bireyi
anlamak etkili iletiimin ilk admn oluturur. Etkin dinlemenin ardndan konuyla ilgili fikirlere somut
konumalarla yer vermek bireyi dinlemek kadar nemlidir. Tek nemli olan ey dinlemek deil, bunun
yannda karlnda yine doru ifadelerle fikirleri sunmaktr.
ahin, somut konuma zerine; kiileraras ilikilerde bireyin, etkin dinleme davrann gsterdikten
sonra konuyla ilgili duygu, dnce ve isteklerini ifade edebilmenin, ilikiyi zenginletirebilmenin
nemini vurgulamtr. Ayn zamanda kardaki kii ile konuurken genel ifadelerden kanp belirgin
ifadeler kullanmann, ifadelerin doru anlalmas iin ak ve net konumann gerekliliini nemli klar.

22

 Bireyin kendisini iletiim kurduu kiiye ya da d evreye salkl anlatabilmesi etkin iletiimin
kazanlmasnn gstergesidir. Bu noktada anlatmak ya da anlatabilme kavram olduka nemlidir. Salkl
iletiimin temel talarndandr. Bireye kar dnceler, duygular ifade edilirken nemli olan ne
anlatld deil, nasl anlatlddr. Bu yzden bireyle olan iletiim esnasnda kurulan cmleler, seilen
kelimelerin nemli olmasnn yan sra, ifade anndaki duru ve mimikler de bir o kadar iletiimin doru
biimde salanmasna katk sunar.
Kiileraras ilikilerde baz insanlar duygularn deil, dndklerini sylerler. Baz insanlar ise
duygularn aklayamazlar. Oysa yaanan duygularn aklanmas kiileraras ilikilerde olduka
nemlidir. Birey, kendi duygularn aarak kendisi ile ilgili farkndalk dzeyini arttrrken, karsndaki
kii tarafndan duygularnn anlalmasna olanak salar (ahin, 2010: 49).
Duygular aklarken birey kendi duygularndan bahsediyorsa bunu ben dili ile ifade eder. Bu sayede
bireyin duygusunu aklarkenki hissini de anlatmas kolaylar. Ayrca, kiileraras iletiimde bireyin
karsndakinden duyduu bir rahatszl dile getirdii zaman da ben dilini kullanmas iletiimin etkin
olmasn klar. yle ki, birey rahatsz olduu bir konuda sen dilini kullanarak; Sen ne kadar ok
baryorsun! yerine, ben dilini kullanarak; Bardn zaman zlyorum ve bana deer vermediini
dnyorum cmlesiyle kar taraf sulamadan dncelerini iletmesi nemlidir. ahin (2010: 49) a
gre ben dili, bireyin karsndaki kiiyi sulamadan, kltmeden, bir konuya ilikin, duygu ve
dncelerini iletmesidir. Salkl iletiim kurabilmek iin, duygu dncelerimizi ak ve ifade etmek
nemlidir ve bu duygu ve dnceleri anlatrken ben dilini kullanmak etkin iletiimin temelidir. Ben
dili ile ilgili aklamalara bu nitenin ilerleyen balklarnda detayl bir biimde deinilecektir.
Kiileraras ilikilerin salkl bir ekilde yrtebilmesinde nemli olan faktrlerden biri de kendini
ama davrandr. Kiileraras ilikilerde bireylerin kendilerini daha ok tanyp anlayabilmelerine de
nemli katklar olan kendini ama davran, ayn zamanda, bu ilikilerin daha rahat kurulabilmesi, daha
abuk gelitirilebilmesi ve daha gvenli srdrlebilmesinde de nemli bir rol oynar (etinkaya, 2010:
10).
Paylama duygusu, hayatn her alannda kendini gsteren bir ihtiyatr. Kiiler hissettii duygular,
yaad olaylar baka bireylerle paylamak ister. Yaanlan sevinlerin, hznlerin, pimanlklarn,
mutluluklarn paylam da elbette iletiim kurulan herkesle gerekletirilmez. Birey kendine zel duygu
ve dnceleri yakn evresine, gnlk sradan yaad olaylar da bulunduu mekndaki evresine
paylamay tercih eder.
etinkaya (2010: 153)nn da almasnda bahsettii zere, kendini ama davran, kiileraras
ilikilerin akl, geliimi ve srdrlebilirlii asndan en nemli faktrlerden biridir. Bir kavram
olarak kendini ama bilimsel olarak ilk kez Sydney M. Jourard tarafndan ele alnmtr. Jourard a (1958)
gre, kendini ama davran kiinin dndklerinin, hissettiklerinin ve isteklerinin dolaysz bir ekilde
iletilmesi, bireyin kendini karsndakine tantmas ynnde atlm en etkili admdr. Ayrca etinkaya
(2010: 168) bu konu zerine bir makalesinde, insann sosyal ve kltrel bir varlk olmasnn yannda
psikolojik bir varlk olma gibi ok nemli bir zelliinin olduunu vurgular. nsanlarn psikolojik adan
ne kadar gl olursa olsun zaman zaman sorunlarn veya kendi yaamlaryla ilgili konular bakalaryla
paylama ihtiyac duyduklarn dile getirir.
Birey ne paylaacana nerede ve kiminle paylaacana kendisi karar verir. Elbette birey bu
paylam her ortamda gerekletiremez. Bunun iin doru zaman ve mekn iyi semelidir. rnein, i
arkadalarnn olduu bir meknda, kii ailesiyle yaad bir problemi anlatrken dikkatli olmaldr. Bir
sorunu paylarken, baka kiileri de rencide etmekten uzak durmaldr. Aksi takdirde bu durum, hem
problem iin bahsedilen kii iin hem de olay anlatan insan hakkndaki dnceleri deitirebilir. Doru
zaman ve meknda doru ifadelerle anlatmay baarabilmelidir birey.
Birey anlatabilme sayesinde, duygu ve dncelerini ifade etme zgrlne erimi olur. Ama u da
nemlidir ki bakalarnn zgrln kstlamad srece kendisi bu zgrl gerekletirmelidir.
etinkaya (2010: 166)ya gre, birey kendini aarak, kendi inan ve grleri hakknda konuurken,
kendi durumunu aklkla kavrayabilmesini, inana ve grlerine ilikin duygu ve dncelerini fark
edebilmesini salar. Kendini ama srecinde bireyin sosyal onay grp grmemesi ve dier insanlardan
23

olumlu-olumsuz geri bildirimler almas kendi ben kavramn daha doru saptamasn veya deitirmesini
salar. Ayrca kendini ama yakn bir ilikinin ekillenmesinde nemli bir aratr. Kiisel bilgiler
bireylerin kendilerini amasyla paylaldka ilikilerin gelimesi salanr. Uygun kendini ama sosyal
kontrol yoluyla bireylerin gizli ve zel ynlerinin paylalmasna kriterler getirerek gizliliin ve zelliin
korunmasn, bakalarna aktarlan kiisel bilgilerin riskinin azalmasn salar.

KIZGINLIK
Kzgnlk her canlnn tehdit karsnda gsterdii doal bir tepkidir. Dier tm duygular gibi, kzgnlk
da organizmada baz fizyolojik deiikliklere yol aar; kalbin daha hzl arpmasna, kan basncnn
ykselmesine, enerji veren hormonlarn salglanmasna sebep olur. Kzgnlk, genellikle saldrgan duygu
ve davranlara yol aarak gerektiinde savamamz ve kendimizi savunmamz salar
(http://www.enoctaakademi.com/).
Kzgnlk kavram da dier byn duygular gibi iletiim asndan olumsuz bir etki yaratr. Burada
nemli olan duygu kontroln doru bir ekilde salamak ve kzgnln bir iletiim engeli olmasnn
nne gemektir. Etkili bir iletiimi salayabilmenin en nemli yolu da duygu kontroldr.
Karlatmz olumsuz olaylar, beklenmedik bir durum, hayal krkl gibi etmenler kzgnla sebep
olur. Birok noktada da bireyler kzgnl bastrmay tercih ederler. Kzgnl bastrmann doru bir
davran olup olmamas da tartmal bir konudur.

Kzgnlk nedir?

Kzgnl bastrarak ya da salksz yntemlerle da vurarak, bizi kzdran kiiyi ya da durumu

deitirmemiz mmkn deildir. Bu yntemler ancak ilikiyi zedeler, kzgnln bize ve evremize olan
ykc ve ypratc etkisini artrr. Kzgnl kontrol ederek, bizi kzdran kiiyi ya da durumu
deitirebilir, iletiimi daha salkl hale getirebiliriz (http://www.enoctaakademi.com/).
Kzgnln neden ya da kimden kaynaklandn irdeleyerek, doru zamanda ve meknda doru
kiiyle bu duygumuzu paylaarak kzgnln stesinden gelebiliriz. Bu duygumuzu doru tanmladmz
ve uyguladmz takdirde, kar bireyle olan ilikimiz zedelenmez ve iletiim engeline taklmadan etkin
bir ekilde iletiimi salayabiliriz.
Hakkmz olan alamadmz ya da nem verdiimiz bir insan beklentilerimiz dorultusunda
davranmadnda yaanan duygu kzgnlktr. Byle bir duygunun salt o olaya ilikin olarak yaanmas
insan doasnn gereidir. Ancak, bu gibi olaylar yaam boyu insanlar zaten hep beni engelledi! ya da
insanlar zaten bencildir! biiminde yaanyorsa o zaman durum farkldr ve bu tr genellemelerin
gerisinde kiinin gemiinden getire geldii kzgnlklarn birikimi bulunur. nsanlar vardr araba srerken
krmz trafik yla karlatklarnda ya da fazla kalabalk bir caddede yrrken de kzarlar. Bu gibi
duygular zaten fkeli bir insann fkesine gereke aramas sonucu yaanr.
ocukluk yaantlarnda zerk bir varlk olmaktan engellenen kiiler bu durumun yaratt dmanca
eilimleri eitli tepki biimleriyle yaarlar. Kimi insan daha nce ayrntlaryla akland gibi sevgiyi
yitirme kaygsyla kzgnlklarn srekli bilinaltna itme alkanl gelitirir, ama bundan tr
insanlarla birlikteyken nedenini bilmedii bir tedirginlik yaar. Dmanca duygularn bilinaltnda
younlat baz durumlarda ise kii, bu duygular denetim altnda bulundurabilmek iin tam kart
tutumlar gelitirerek insanlara kar ar sevecen davranlar gelitirir. Aslnda bu mekanizme bilin
dnda gelitirildiinden, kendisi de insanlar gerekten sevdiine inanr. Gerek benliine o denli
yabanclamtr. Eer bir insan, abartlm baz davranlar gsteriyorsa gerekte o davrann tam kart
duygular yaamakta olduunu da dnmek gerekir.
Bir insan dier insanlar nedenli ok sevdiinden srekli sz ediyorsa, bunu neden ilan etme gereini
duyduu sorusu da akla gelir. nk insanlar gerekten seven biri, bunu srekli dile getirme gerei
duymaz, sevgisini yaantya evirir.

24

 nsan kzgn olduu iin dier insanlardan korkar, insanlardan korktuu iin de onlara kzar. Kzgn
insan, Nasl olsa beni engelleyecekler ya da reddedecekler! beklentisi iinde yle davranlarda
bulunur ki, ou kez gerekten de engellenir. Bu kez, stenmediimi zaten biliyordum! biiminde
yaanan bu duygu kzgnl daha da pekitirir ve bylece bir ksr dng oluur. Dmanca duygular
tayan bir insan, bilinli dzeyde insanlar tarafndan kabul edilmeyi isterken, bilinaltnda bunun
gereklememesini ister. lk bakta bu eliki yadrganabilir. Ama dmanca duygular tayan bir insan
gerekten kabul edildiini fark ettiinde, stenmediimi zaten biliyordum! senaryosu da geerliliini
yitirdiinden, dmanca duygularyla yzlemek zorunda kalr ve bu kez sululuk duygular yaar. Bunu
yaamamak iinde kabul edildii duygular bozmaya ve kendi senaryosunu gerekletirmeye alr. Bu
mekanizma bilindnda ilendiinden, ortaya kan durumlar aslnda kendisinin yarattn fark
edemez.
Kyasya dvmekte olan iki kii, evredekilerin araya girmesiyle birbirinden ayrldnda, bazen bu
kiilerden birinin engellenen kzgnln kendi zerine ynelterek ban ya da gsn yumruklad
grlr. Kzgnln dtaki insanlara yneltilmedii baz durumlarda, dtaki insanlar kiinin kendi
benliine mal edilir ve duygular da vurulaca yerde, insann kendi zerine evrilebilir. Dtaki
insanlarn kiinin benliine alnmas olgusu, onun ar bamlln doal bir sonucudur. Engellenmenin
yaratt kzgnlk, engelleyen kiiye yneltilemediinde ksknlk duygusuna dnr. Baz intihar
olgularnda da benzer bir mekanizma iler. Sevgisini esirgeyen, engelleyen ya da terk eden kiiye
kzgnlk ylesine youndur ki, bu onu yok etme isteine dnr. Genellikle bilindnda yaanan bu
istei gerekletirmek iin, dolayl bir yol seilir; kii fke duyduu insan nce benliine mal eder, sonra
iindeki insan yok etmek amacyla kendi canna kyar. Baz durumlarda fke duyulan, belirli bir kii
deil, kiinin evresi ya da tm insanlktr. Dnyada umduunu bulamad sonucuna ulaan kii, kendini
ortadan kaldrmakla dnyay cezalandrdna inanr. Ancak belirtmek gerekir ki burada aklanan
mekanizma intihar olgusunun olduka karmak yapsnn yalnzca bir boyutunu oluturur.
Kimi insan srekli olarak dier insanlar ineleyerek kzgnlk boaltr. Bu, mizah, aka, sitem,
kinaye, vb. dolayl yollarla olduu gibi, bazen de dorudan ve actmak istercesine sylenen szlerle
gerekletirilir. Byle durumlarda kii sk sk ama kk oranlarda gerilim boaltmakta olduundan
davranlarnn dier insanlar zerinde oluturduu etkiyi alglamayabilir. Hatta onlardan gelen kart
tepkileri bazen aknlkla karlar, bazen de kendisine ynelik dmanca ynelik davranlar olarak
deerlendirir ve bu tr davranlara kendisinin neden olduunu gremez.
Kzgnlk durumlar evrenseldir. nk ou insan, bu duylarn bakalarnda da olduunu
gzlemlemi ya da bu tr duygularn varlnn doal olduunu mantksal olarak da kabul etmi olsa,
kendine ait duygularnda sululuundan kurtulamad iin bakalarna tand hakk kendisine
tanyamaz. zellikle, dmanca eilimleriyle yzlememek iin kurduu savunma sistemi ok kat ise!
Dolaysyla, bir insann yaamakta olduu ksr dnglerden kurtulabilmesi iin, belirli baz zm
nerileri de sz konusu olmaz. nk her insan kendi benliiyle yzlemeyi gze alabildii ve deimeyi
istedii oranda deiebilir. Byle bir deiim srecini balatabilmek iin insann davran alann daraltan
kat savunma sistemlerini grebilmesi gerekir.

Neden Kzarz?

nsanlar beklenmedik, istenmeyen durumlarla karlatklarnda Freudun boaltm sistemine

benzettii kzgnlk olgusu devreye girer. Kzgnlk aslnda belli bir alt yaps olan bir sretir. Neden
kzarz? sorusunun cevab ou zaman hak etmediimiz bir durumla karlamaktr aslnda kzgnln
nedenleri ocukluk hatta bebeklik dnemine kadar uzanmaktadr. eitli nedenlerle engellenen birey bir
yerde boalm salama ihtiyac hisseder. Bunu kimi zaman hi olmayacak bir yerde sergilerken; kimi
zamanda ar bir boalm eklinde (fiziki mdahale) gsterebilir. nemli olan ise bu defans sistemini en
iyi ekilde konrtol etmektir.

25

Neden ve Nasl Kzarz?
Kzgnlk ierisinde karmak hisler barndrmaktadr. Kzgnlk; sinirlenmemize, hiddetlenmemize,
fkelenmemize, engellenmi ve hatta incinmi hissetmemize neden olan farkl tepkilerden meydana
gelmektedir.
Kzgnla ynelik tepkilerimizi; vcudumuzla, davranlarmzla ve dnce srelerimizle veririz.
Kzgn hissetmemize neden olan olaylar, tek balarna duygusal bir deer tamazlar; burada nemli olan
nokta, fizyolojik uyarmlar sebep olan bu olaylar bizim deerlendirme biimimizdir. Belli bir ekilde
tepki vermemize sebep olan ey: bizi kkrtan olaya bak tarzmzdr. Kzgnla sebep olan olaylar,
muhakkak olumsuz olmak zorunda deildir. Her birimizin hayatmzda karlatmz eitli olaylara
neden farkl tepkiler verdiimizi aklayan pek ok sebep mevcuttur.
Neden belli bir ekilde tepki verdiimizi anlamak nemlidir, ancak daha nemlisi, tepkilerimizi
(kzgnlmz) kontrol altna almaktr. Aada, kzgnlk olutuunda ortaya kan tipik olaylar dizisi
sralanmtr.
Kzgnlk bir olay ya da kkrtlma sonucu tetiklenir.
Kzgnlk dnceleri gelitirir.

Bunu izleyen davranlar, kzgnlk dnceleri zerine temellenir.

Kzgnlk beslenir ve artar. Kzgnlk duygusu eer kontrol edilemezse iddetlenir ve yapc
eylemlerle kontrol edilmesi giderek gleir.

Kontrol altna alnamayan kzgnlk, uzun sren, iddetli, ac verici ve tahrip edici bir dizi fkeli
dnce ve eylemleri balatr.
Gerekte ise kzgnl devam ettiren kendi dnce srelerimiz ve eylemlerimizdir; bir olay ya da
birisinin syledii veya yapt bir ey deildir. Bu ekilde hissetmeme sebep oluyorsun demek, kendi
kendine yenilmektir. Eer kendi hislerinizle ilgili olarak bakalarn sulamaya devam ederseniz
kendinizi, davran biiminizi deitirme ansndan mahrum brakacaksnz demektir. Kzgnlnz
kendinizin yarattn kabul etmek kkrtlma ile ok daha yapc bir ekilde baa kma olasln
beraberinde getirecektir. Duygularnza ilikin tam sorumluluk stlendiinizde davranlarnz yeni ve
nceden tahmin edilebilir bir ekle doru ynlendirebilirsiniz. Bylelikle kzgnla ilikin uyarm ve
davran, daha retken eylemlere dntrmeyi baaracaksnz.
Bilisel terapistler, olumsuz dnmenin gerekten de kzgn ve olumsuz hissetmemize neden
olduunu ileri sren teori zerinde almaktadrlar. Bizi kkrtan olaylara daha olumlu ve gereki bir
bak asyla yaklamay baarabildiimizde, kendimizi hayatmz zerinde daha fazla kontrol sahibi ve
mutlu hissedebiliriz.
Kzgnlk ounlukla, bir hakszla uradnza inandnzda, birisi kendi kar iin sizden
faydalandnda ya da sizin iin nemli bir eyi kaybetme tehlikesiyle kar karya kaldnzda ortaya
kmaktadr. Bu duygular, salksz ve tahrip edici bir ekilde srebilir.
Zihninizdeki bu durumdan kurtulmann tek yolu, dnceleriniz ve duygularnz arasndaki
balantnn farkna varmanzdr.
Zaman zaman herkes bir eylere kzabilir. Bazen birisinin yle dediini duyarsnz: Ben asla
kzmam. Bu kiilerin gerekte syledii, ya kzgnlk hislerini hi fark edemiyor olduklar ya da
kzgnlklarn gizliyor olduklardr.
Kzgn olmak ille de hiddet gstermek anlamna gelmemektedir. Yaadmz kzgnlk ou kez
iddet esi iermez, hatta kontrolmzn dna bile kmaz. Kzgnlk; basit bir irkilme, sknt hissi ya
da gnlk problemlere verdiimiz tepki olarak kendini gsterebilir. Bununla birlikte, kzgnln
ilikilerimize ve salmza zarar verdii hatrlanmaldr.
ounlukla insanlarn davranlarn, nasl davranlmas ve nasl davranlmamas gerektiine ilikin
bireysel kurallarmz dorultusunda yarglarz. ok iimizde bir yerlerde, bizim kurallarmza
26

uymayanlar yanl yapyor diye damgalarz. Ancak bakalarnn yanl yapyor diye damgalarz. Ancak
bakalarnn yanl yaptna inandmzda ok doal olarak kzgnlk hissederiz. ounlukla da, farkl
deer ve ihtiyalara sahip birine kendi deer ve ihtiyalarmz empoze ederiz.
nsanlar arasndaki kzgnlk ou zaman, her birinin zihinlerinde farkl bir manzarann yer almasdr.
Kzgnlkla ba etmede renilmesi gereken nemli noktalardan biri de, ate ktnda bunu
sndrebilmek iin ne yaplmas gerektiidir. Kzgnl deerlendirmede ne denli doru ve bilinli
davranabilirsek, durumu kontrol altna da almak o denli kolay hale gelecektir. Bunun yannda olumsuz
dnceler olumsuz davran dourmaktadr (Luhn, 2004).
Peki bizler neden kzarz? Bizden ya da dardan ve karmzdaki kiinin tutumundan kaynaklanan
durum ve olaylar kzgnla yol aar. Yaplan almalar, insanolunun genel olarak 2 nedenden dolay
kzdn ortaya koymakadr. Bunlar;
Bize gre doru, bize gre adil veya bize gre drst olmayan durumlarla karlatmzda
bizler kzarz. Dier bir deyile, ortadaki bir olay veya duruma bizim gibi bakmayan insanlarla
karlatmzda bizler onlara kzarz. nk bir olay veya durumla ilgili olarak herkesin algs
ve deerlendirmesi farkldr. Algmz ve deerlendirmelerimiz de farkl olduuna gre, evde ya
da iyerindeki karmzdaki kiinin de bizim gibi alglamasn, dnmesini ve davranmasn
beklemek bizde kzgnln olumasna neden olur.
Kzmamza neden olan dier bir unsur da beklentilerimizdir. Bizim zel hayatmzdaki ve i
hayatmzdaki kiilerden beklentilerimiz vardr. Bizler, bu beklentilerimiz karlanmadnda ya
da gereklemediinde kzarz. Bu sebeple, kendimizden ya da bakalarndan beklediklerimizi
gereki temellere dayandrmalyz.
fke duygusuna en sk yol aan nedenlerden birisi hedefe ynelik davranlarmzn engellenmesidir.
Burada hedefe ynelik kavram olduka geni kapsaml olarak kullanlmakta; rnein bitirmeyi
amaladmz bir ii yarda brakmaya zorlanma kadar hakarete uramada bir engelleme olarak
grlmektedir. Normal olarak tm insanlar olumlu bir kendilik deerine sahip olmay ister ve amalarlar.
Kendilik deeri terimi bir bireyin kendi yetenek, yeterliliklerinin ve deerinin ne olduu konusunda
dncelerinin tmne iaret etmek iin kullanlmaktadr. Hakarete urama, geici bir sre iin de olsa
kendilik deerimizi zedelemekte ve dolaysyla olumlu sonuca ulamay engellemektedir.
ocuklarda fke duygusu ou kez barma, kendini yerden yere atma, tekmeleme, itme vb. gibi
saldrgan durumlara yol aar. Aa yukar tm toplumlarda toplumsallama sreci iinde, fkenin
kontrol edilmesi retildiinden fke duygusunun yetikinlerde at ortak bir tepkiden sz etmek
gtr. Bununla birlikte fke duygusu yetikinlerde daha sk saldrgan tepkilere yol aabilmektedir.
Yetikinlerde saldrganlk, ocuklarda olduu gibi her zaman dorudan doruya deil, ou kez dedikodu
yapma, laf atma ve benzeri gibi dolayl yollarla ifade edilir (Luhn, 2004).
nsanlar fkelendiren sebepler engellenme, nemsenme, aalanma, keyfi bir tutumla karlama ve
saldrya uramaktr. nsanhazyaamaya dnk bir canldr. Bebek, hayata btnyle haz duygusunu
yaamaya ynelik balar. nsan haz duygusunun nne kan dzenlemelerin banda eitim ve terbiye
gelir. Haz duygusunu engelleyecek her durum, olay veya kii, insandaki fke duygusunun en bata gelen
sebebidir.
nsann neden fkelendii esas olarak ayn sebebe dayansa bile her dnemin kendine zg
engellemeleri vardr. ocukluk dneminde eitim, terbiye ve ocuun isteklerinin karsna dikilen
yasaklar onu fkeye srkler. Ergenlik dneminde gen, iki temel istek arasnda skr. Bir taraftan
ailesinden kopmak, bamsz olmak isterken, dier taraftan gvensizlik ve yetikinlerin desteine duyula
ihtiya, atma ve fkeye sebep olur.

fke normal bir duygu mudur?

27

 Yetikinlikte rekabet artlar, sorumluluklarn getirdii zorunluluklar insan engeller ve fke dourur.
Bu arada reddedilme duygusu, ister toplumdan olsun, ister aile ve arkadalar tarafndan olsun, insanda
iddetli bir fke domasna sebep olur.
Orta yatan ileri yaa geenlerde gelecekle ilgili gvensizlik ve bunun getirdii belirsizlik, yan
getirdii snrlamalar engelleme duygusuna ve fkeye yol aar.
Btn bu sylediklerimizden anlalaca gibi, insan iin bu saf anlamyla zgrlk, isteklerinin
mutlak olarak karlanmasysa haz duygusunun yaanmasysa, yaadmz a zgrlk grn
arkasnda kesin snrlar ve ereveler getirmektedir. Bu da insann haz duygusunu dilediince yaamasn
engellemektedir.
Her eyden nce unu belirtmek gerekir ki, fke normal ve salkl bir duygudur. Dier bir deyile,
fke en insani duygularmzdan birisidir. fkesi ve kzgnlndan tr insann kendisini sulu
hissetmesi doru deildir. Salksz olan, fkenin saldrganla dnmesidir.
Engellenmeler bir enerji dourur. Bu enerji yapc da kullanlabilir, ykc da kullanlabilir. Salkl bir
biimde dlatrlm fke amaca yneliktir, ounlukla toplumsal olarak kabul edilebilir biimdedir ve
ok kere uzun vadede kiiye yarar getirmesi mmkndr. fkenin salksz olarak dlatrlmas ise
saldrganlk ve iddet biimindedir ve en byk zarar kiinin kendisine verir.
fke ne kadar ak ve dorudan ortaya konursa, o kadar ocuka olduu dnlr. nk, ocuklar
fkelerini ak ve dorudan ifade ederler. Bu sebeple fkelerini yenemeyen, onlar kontrol edemeyen ve
olduu gibi ortaya koyan kimselerin duygusal adan olgunlamadklar kabul edilir.
Bireyleraras iletiimde nemli olan kzgnlmz nasl ifade ettiimizdir. Bu nitenin ana konusu da
bunun zerine odaklanmaktadr. Dolaysyla neden ve nasl kzdmz nemlidir; ama daha nemlisi
kzgnlmz nasl ifade ettiimizdir. Kzgnlmz daha doru nasl ifade edebilirizi anlatabilmek iin
nasl kzarz? sorusuna aklk getirmek yerinde olacaktr.
Bunu aklayabilmek iin bir rnek vermek faydal olacaktr. Babasnn elinden tutmu, dier elinde
oyuncak arabas olan ve yolda yryen 5 yandaki ocuu dnelim. ocuk birden babasna baba,
bana gerek bir araba alr msn? demi olsun. ocuun bu cmlesinin de babasn gerekten kzdrm
olduunu varsayalm. ocuun bu cmlesi babann kulandan girip beyne ulatnda, babann beyinde
2 ayr dnce oluur. Bunlardan birisi sana bir akarsam, grrsn gerek arabay, bacak kadar boyuyla
istedii eye bak ve dieri de samalama o daha kk bir ocuk dnceleridir. Babann beyninde bu
iki ayr dncenin olumasna sebep olan 2 ayr yer vardr. Bunlardan birincisinin ad amigdaladr.
Amigdala bizim kzmamza sebep olan yerdir. Amigdala babann beyninde sana bir akarsam, grrsn
gerek arabay, bacak kadar boyuyla istedii eye bak dncesini oluturan ve belki de yaptran yerdir.
Eer byle kzyorsanz, sizi amigdalanz ynetiyor demektir. Beyinde bademe benzer bir ekirdek olan
amigdala, duygularn merkezidir. Kzgnlk, korku gibi duygular burada oluur. Babann amigdalas o tr
bir kzgnlk cmlesi oluturabilir ve baba bu dncesini dorudan azndan karp ocua syleyebilir.
Bu da ocuun babasnn cevabndan rahatsz olmas, savunmaya gemesi ve belki de karlk vermesine
sebep olacaktr.

Amigdala nedir?

Ama beyinde, amigdalann yannda bir baka yer daha vardr. Orann ad ise prefrontal lobdur.
Yukardaki rnekte, babann beyninde samalama o daha kk bir ocuk cmlesini oluturan yer
prefrontal lobdur. Bu lob, bir szge niteliindedir. Prefrontal lob, bilgilerin topland, szgeten
geirildii ve ne yaplacana karar verildii blgedir. Prefrontal lob, duygularn kayna olan amigdalay
zihinsel bir yapya oturtur (www.enoctaacademi.com). Dolaysyla bireyleraras iletiimde iimizde
oluan duygunun karmzdaki kiiye doru aktarlmas noktasnda amigdalann bizi esir almasna izin
vermememiz gerekmektedir. Aksine amigdala ile prefrontal lobu beraber bark yaatabilmeyi baarmak
gerekmektedir. letiim kurarken sadece amigdalaya bal kalarak mesajlarmz gndermemiz, piman
olacamz davranlarda bulunmamza yol aabilir. Amigdalamz kontrol altna alamazsak,
28

duygularmzla hareket ederiz ve bu ekilde ifade edilen kzgnlk da ykc olur. Halbuki iletiim salkl
bir biimde gerekletirildiinde amacna ular. Kzmaya her zaman hakkmz var, nk kzgnlk
sevmek gibi, korkmak gibi, nefret etmek gibi en insani duygularmzdan birisidir. Ama nemli olan,
kzgnlk annda amigdalann deil, prefrontal lobun nclnde ve etkisinde hareket edebilmeyi
baarmaktr. Ancak bu ekilde bir yaklamla kzgnlmz kontrol edebilir, onu salkl bir biimde da
vurabiliriz. Son yaptmz aklamalar ifade eden gzel bir sz vardr; konumak bebek gibidir, ona
gebe kalmas ok kolay, onu baarl ve salkl bir biimde dourmas ok zordur sz insan
ilikilerinde srekli hatrlanmas gereken etkili bir szdr. Amigdala bizim konumaya annda gebe
kalmamz salayan yerdir. Amigdalada oluan dncemizi dorudan azmzdan kardmzda krc
olma ihtimalimiz ok yksektir. Ama amigdalada oluan dnceyi bir szge niteliinde olan prefrontal
lobtan geirerek ifade edersek ilikilerimizde yapc olmay baarm, salkl bir iletiim kurmu oluruz.

Amigdalamz aldrsak, hayat daha m mutlu ve huzurlu yaanr?

BEN MESAJI, SEN MESAJI

Bireyleraras iletiimde kzgnlkla baa kmak doru ifade ile alakal bir durumdur. Bizler insan
ilikilerimizde kzgdmzda ya kzgnlmz bastrrz ya da da vururuz. ncelikle unu ifade
etmekte ok byk bir fayda var ki, o da iletiimde kzgnl bastrmak hi doru bir ey deildir.
Kzgnlmz da vurmamz ama bunu da salkl bir biimde da vurmamz gerekmektedir.
Kzgnlmz o an doru ifade edemeyeceimizi dnyorsak, belli bir sre bekleyip sonra
karmzdaki kiiye ifade etmek olabilecek bir eydir. Ama kzgnl bastrmaktan kastmz bir sreliine
deil, kzgnlmzn nedenini karmzdaki kiiye hi ifade etmemek, hibir zaman konumamaktr. Bu
anlamda bastrmak hi iyi bir ey deildir. nk kzgnlmz bastrdmzda baz psikosomatik
problemler (yksek tansiyor, ba ars, mide ars, ritim bozukluklar, depresyon gibi) yaamaya
balarz.

Kzgnlmz da vurmada, susmak neden iyi bir yntem deildir?

Buradan hareketle kzgnlmz ifade etmemiz ama bunu da salkl bir biimde ifade etmemiz
gerekmektedir. ncelikle u sorunun cevabn dnmekte yarar vardr: Biz neden kzgnlmz ifade
etme gerei duyarz? Bizler, karmzdaki kii bir dahaki seferde benzer bir olayda bize ayn biimde
davranmasn diye kzgnlmz ifade etmek iin iletiim kurarz. Dier bir deyile, kzgnlmz ifade
etmemizin sebebi karmzdaki kiiyi deitirmek deildir. Aksine bizim duygumuzu ve beklentimizi
grmesine yardmc olmak iin kzgnlmz ifade eder, iletiim kurarz. Dolaysyla, kimsenin kimseyi
deitiremeyecei gereinden hareketle, karmzdaki kiiye ynelik ifade biimimizi deitirerek
iletiim kurmak ve kzgnlmz ifade etmek daha salkl bir da vurumdur. Bunun yolu da Ben
Dilini kullanarak iletiim kurmaktan geer.
Ben Dilini anlatmaya balamadan nce salksz da vurum yntemlerinden bahsetmek yerinde
olacaktr. Kzgnlmz ifade ederken kullandmz baz salksz da vurma yntemlerinden bazlar
unlardr (www.enoctaacademi.com) :
Sulu hissettirmek: mal yollarla karmzdaki kiiye bizi neden mutsuz ettiini ya da
kzdrdn sulu hissettirerek anlatmaya alrz.
Akl okumak: Karmzdakinin aslnda ne demek istediini bildiimizi zanneder, bunu ona
retmeye alrz.
Tuzak kurmak: Karmzdakini ak konumaya davet eder, o bunu yapnca da alnr ve
bozuluruz.
Kanmak: Konumaktan kamak iin uyumak, baka eylerle megul olmak gibi davranlar
gsteriririz.
29

 Ima etmek: Karmzdaki kiiye neden kzdmz imal yollarla belli ederiz, ama neden
kzdmz sylemeyiz.

Eletirmek: karmzdakini hrpalamak amacyla onun farkl davranlarn eletiririz.

almak: karmzdaki kiiyi nemsedii bir eyden mahrum brakma

Dolaysyla, kznca kzgnlmz doru kiiye, doru biimde, doru dzeyde, doru zaman ve
ortamda ve doru nedenden dolay ifade etmeyi baarmamz gerekmektedir. Bu anlamda bize yardmc
olacak iletiim dili ise Ben Dilidir.

Akl okuma yntemi neden salksz bir da vurum yntemidir?

Thomas Gordona gre, karmzdaki kiilerle sorun yaadmzda, dikkati karmzdakinin yanl
olan davranlarna ekmekle sorunu zemeyiz. Bu aksine, kiilerin savunmaya gemesine neden olur.
Bylece ortaya kan problemli durumla ilgili olarak kiiler, kendi payna den sorumluluu almazlar ve
soruna ynelik kendi katksn doru deerlendirmezler. letiimde bunun yerine sorunun ne olduu, sizin
zerinizde nasl bir etkisi olduu ve sonucunda nasl bir durum ortaya kt aklanrsa, savunmaya
geme riski olmakszn kar taraf ibirliine ekmi oluruz. rnein srekli szm kesiyorsun , ya da
niye szm kesiyorSUN , demek yerine, sen benim szm kestiinde (sorun tanmlanyor), kendimi
nemsenmemi hissediyorum (sorunun sizde uyandrd DUYGU) ve btn anlatma hevesim kayor
(sonucun ne olduu). Grld gibi sorun yaayan kii, kar taraf sulamadan, hangi davrann onun
zerinde ne gibi etki yapt, onda hangi duyguyu uyandrdn aklamaktadr. Bu kiinin atma
istemedii, ibirliine hazr olduu, dikkati duygulara ektii, duygulara ekmekle, iini at
mesajlarn da vermektedir. Bu dosta, iyi niyetli ve gl bir ileti gndermek demektir. Bu ben dili
tepkisi karsnda, sorunun nedeni olan kiinin de, gl bir uyarlma ile kendi davrannn kar taraf
nasl etkiledii konusunda i gr kazanmas ve haliyle zme taraf olmas beklenir. Ancak her zaman
ben dili ile ilerlemek, zamanla bu iletilerin gcnn zayflamasna yol at gibi, gnderen kiinin de
yaknmac, mzmz bir kii durumuna dmesine neden olabilecektir (Gordon, 1996dan aktaran Tayl,
2010, s. 279).
Biz yle bir canlyz ki, ayn duygu ve dnceyi farkl ekillerde ifade etme becerisine sahibiz. Ama
yeter ki isteyelim. Etkili iletiim kurup, kzgnlmz salkl bir biimde da vurmak istiyor,
karmzdaki kiiden davran deiiklii bekliyorsak, duygu ve dncelerimizi doru kelimeleri seerek
ifade edebiliriz (www.enoctaacademi.com). Yukarda da ifade ettiimiz gibi, kimse kimseyi deitiremez,
ama o kiiye kar ifade biimimizi deitirebiliriz. Enoctaacademi sitesinde yer alan ve aada sunulan
rnek yaplan aklamalar doru bir biimde rneklendirmektedir:
A Tipi Adam: Hayvanlara eziyet edenlerden nefret ederim. Randevularna sadk kalmayanlar hi
sevmem. Hayatn tadn karanlardan kaarm. Sava kartym.
B Tipi Adam: Hayvanlar sevenleri severim. Randevularna sadk kalanlar takdir ederim. Hayat
zevkli klan insanlarla yaamaktan holanrm. Bar yanlym.
u an karnzdaki kiiye, A tipi adamn m yoksa B tipi adamn m karsnda olmak isterdiniz diye
bir soru yneltseniz herhalde herkes Byi seecektir. Peki A ile B birbirinden farkl eyler mi sylyorlar?
Hayr. kisi de ayn eyi sylyor ama farkl biimlerde ifade ederek iletiim kuruyorlar. A tipi adam Sen
Dili ile konuup karsndaki kiinin srnna girip onu eletirirken, B tipi adam Ben Dili ile iletiim
kuruyor ve kendi duygusunu ifade ediyor. A tipi adam tepki topluyor, B tipi adam ise kabul gryor.
"Ben" dili, kisinin o anda karsilastigi durum veya davranis karsisinda, kisisel tepkisini duygu ve
dncelerle aiklayan bir ifade tarzidir. Duygu ve dsncelerimizi itenlikle ifade etmemizdir.
Baskalariyla ilgili degerlendirme ve yorumlarimizi degil, kendi duygu ve yasantilarimizi aiklarlar. "Ben"
mesajini duyan kisi, karsisindakine ne hissettirdigini grenir ve eger bu olumsuz bir duyguysa, kendi
istegiyle davranisini deitirir ya da degistirmez. Yani davranisinin sorumlulugu tmyle kendine aittir.
Sulama olmadigi iin "ben" mesaji ile gnderilen iletiler, genellikle gnll bir farkli davranma abasina

30

zemin hazirlayabilir. "Ben" dilinin en nemli yarari ise, karsimizdaki kisiye "ben byle hissediyorum ama
bu davranisin herkese byle hissettirmeyebilir" anlamini ieren bir ileti gnderildiginden, onun
sulanmadan kendini gzden geirmesine olanak tanimasidir. nk kesinlik ieren yargilamalar
karsisinda zellikle ocuklar, ne yapacaklarini bilemezler. Baba ok kabasin! Her zaman szm
kesiyorsun! gibi sen mesaj yerine, Baba, bir sey sylemeye baslayip da bir trl sonunu
getiremedigim zaman ok rahatsiz oluyorum gibi ben mesaj verin. Daha etkili olacaktr.

letiimde Ben mesaj ile konumak neden nemli ve gereklidir?

"Sen" mesaji iletisimi engeller. Sen mesaji, sen dilidir ve genellikle kizginlik ifadesi iin kullanilir.
Sen mesajlari, bizim hakkimizda bir ileti gndermez, odak hep karsimizdaki kisidir. "Ben" mesaji
gnderen kisi, kendi hakkinda yaptigi degerlendirmeyi karsisindaki kisiyle paylasmak istegindedir. "Ben"
mesajlari karsimizdaki kisiyi sulayici ifadelerden arinmis ve tmyle kendi duygu ve dsncelerimizi
ierdiginden, iletisimin olumlu srmesine yardimci olabilirler. Kizginlik hissettigimiz durumlarda, bunu
"ben" mesaji ile iletmemiz, karsimizdakinin savunmaya gemesini, fkeyle karsilik vermesini, kendini
kistirilmis hissetmesini, sulanmasini ve konusmaktan kainmasini engelleyebilir. Size szle
saldirilmadigi srece, rahatsizligini ve kizginligini dile getiren biriyle anlasmak mmkndr.
Sulama, eletiri ve tehdit ieren sen mesaj, karmzdakini sinirlendirir ve savunmaya, ou zaman
da kar saldraya geirir. Bu durumda konuulan konu nemini yitirir, hangi tarafn yenecei, kimin
stn gelecei yar balar. Bylece iletiimdeki ama kzgnlk yaratan sorunu zmek olmaktan
kar, kar taraf krarak, inciterek galip gelmek haline dnr. Sonu olarak, taraflar dmanca
duygularla iletiim kurmaya alrlar ve baarszlk kanlmaz olur. Uzun lafn ksas, sen dili ile
konumak, karmzdaki kiinin savunmaya gemesine ve iletiim veriminin dmesine neden olan bir
iletiim yaklamdr.
Ben mesaj ise bizde olumsuz duygular oluturan durumun tanmn, bizde yaratt etkiyi ve
duygular ierir. Ben mesaj ile karmzdakini yarglamadan davran tanmlar, yorumlarmz kiiye
deil, davrana yneltiriz. Ben mesaj tehdit, sulama ve yarglama iermedii iin karmzdaki
savunmaya gemez aksine dinlemeye ve anlamaya balar. Bu da iletiimi balatan asndan doru ve
etkili anlatmann nemli bir sonucudur.

OLUMLU LG
Bireyleraras iletiimde baarl olmak iin sadece Ben Dili ile konumak yeterli deildir. Bunun yan
sra olumlu ilgi de gstermemiz gerekmektedir. nk karmzdaki kii sevilmek ve deer verilmek
deil; sevildiini ve deer verildiini hissetmek ister. Olumlu ilgili, karmzdakinin olumlu ynlerini
grmek ve bunu onunla paylamaktr. Olumlu ilgi gstermek, hatalar eksikleri grmezden gelmek deil,
bu hatalar ve eksikleri dorulardan sonra sylemektir. Hatalar dzeltmek, eksiklikleri tamamlamak iin
dorular yakalamak, konumaya dorular vurgulayarak balamak gerekir. rnek vermek gerekirse, Ne
biim rapor, bir sr eksiklikler ve yanllar var, doru drst yap getir unu demek yerine Raporun
uras iyi olmu, devam da byle olsun demek arasnda ok fark vardr. Birinci konuma sadece
yanllar ve eksiklikler zerine odaklanmken; ikinci konuma nce iin iyi ve baarl yanlarn
vurguluyor, sonrasnda da eksiklikleri dile getiriyor. Herhalde hepimiz ikincisi gibi konuan yneticilere,
elere, ana babalara sahip olmay isterdik.

31

 zet
Sonu olarak baktmzda, iletiimin ilk ve en
temel amac iletiim kurulan bireyle etkin iliki
kurmaktr. Bunu salamann koulu da bireyin
nce kendi iinde sonra da evresinde nasl
iletiim kuracan belirlemesidir. Karsndaki
bireyi etkin biimde dinleyerek, anlayarak,
kendini de doru iimde ifade edip anlatarak
bunu baarr. Ayn zamanda da kulland dilin
nemi byktr. Duygularn kontrol ederek
iletiim engeli oluturmadan, karsndaki bireye
kar dncelerini dile getirirken ben dilini
kullanmaya zen gstererek ve bunu
davranlarnda da yer ederek, karsndaki
bireyin de onu anlamasn salar. Bylece etkin
bir iletiimi oluturan birey, her daim kiileraras
ilikilerde baary salar. Herey yolunda iken
salkl ve baarl iletiim kurmak daha kolaydr.
Ama zellikle kzgnlk ve fke anlarnda ayn
baary gsteremeyebiliriz.
letiim kurarken, bilerek ya da bilmeyerek
problem, fke ve dmanlk yaratan engeller
karrz. Doru mesaj, doru bir ekilde bir
taraftan teki tarafa hibir zaman gemeyebilir.
Mesajda bazen sorunlara ve yanl anlalmalara
yol aan gecikmeler olur. Ya da sizinle
karnzdaki arasnda iletiim srecinde sorularn
ve tepkilerin anlam bir hayli deiebilir.
Bu iletiim bozukluklarnn nedenini aadaki
faktrlerle zetleyebiliriz:
Hassasiyet eksiklii: Bakalarnn duygularnn
farknda olmamak tehlikeli ve ykc bir hale
gelebilir. nsanlar kendi duygularn tayan
bireyler olarak tannmak isterler.
Yanl seim: Yanl zamanda yanl kelimeler
kullanmak incitici ve zarar verici mesajlar
gnderilmesine neden olabilir.
Dnmeden atlamak: Dnmeden sonulara
varmak ve yanl varsaymlarla hareket etmek,
bir dizi yanl anlalmalara yol aabilir.
ounlukla tehdit edici, dmanca, saldrgan ya
da baka deyile fkeli olarak alglanan dier
iletiim davranlar yledir:
Eletiri: Eletiri olarak gzken konuma ya da
davranlar dinleyicilerin ve gzlemcilerin
savunmaya gemesine neden olur. nsanlarn
ou kendileri hakknda yargya varlmasndan
holanmaz.
Kontrol: Ne zaman karmzdaki kiinin bizi
idare etmeye kalktn ya da zgrlmz



kstlayacak ekilde kontrol altna almaya
altn hissetsek, diren gstermeye balarz.
Strateji: Ne zaman birinin bizle gizli amalar
uruna oyun oynadn hissetsek, ya gceniriz
ya da kurnazlk gstererek iyi iletiimi keser ve
ayn ekilde aldatc bir oyunla karlk vermeye
balarz.
stnlk: Bakasndan stn olduunu
varsaymak, verimli bir iletiimi sona erdirir.
Kesinlik: Emin olmadan kesinlik ifade etmeye
almak dinleyicide diren olumasna yol aar.
Sen mesaj verilen ve genellikle davrantan ok
karmzdakinin kiiliine ynelik sulama ve
yarglama tarzndaki ifadeler, Sen dili olarak
adlandrlr. Ne laf anlamaz ocuksun, sen adam
olmazsn, dr dr edip duruyorsun, terbiyesizin
tekisin gibi sen dili kullanlarak yaplan uyarlar,
olumsuz davrann ne olduunu ve bizi nasl
etkilediini aklamaz.
Ben dili ise karmzdakinin olumsuz davran
karsnda bizde oluan gerek duygular onu
sulamadan ve yarglamadan ifade etmektir. Bu
yaklamda istenmeyen davran tanmlanr,
sonra bu davrann anne baba zerindeki etkileri
belirtilir ve bunun ne tr duygular uyandrd
aklanr. rnein bir ile urarken ocuunun
oyuncaklarn vurarak kard sesten rahatsz
olan bir baba, ok grltcsn demek yerine
oyuncaklarn birbirine vurduunda kan sesten
dikkatim dalyor, iimi iyi yapamyorum ve
geriliyorum veya bir anne, oyuncaklarn datan
ocuuna oyuncaklarn dank olduunda
toplamaktan yoruluyorum bu da beni kzdryor
derse sorunu ben diliyle ifade etmi olur.
letiimde ounlukla sen dili kullanlr ancak
ben dilinin kullanlmas daha iyi sonu verir,
iletiimi zenginletirir. Bu iki yaklamn
zellikleri ile verdii sonular, yle
karlatrlabilir: Sen dili ifadelerinde genellikle
kzmann gerekesi belirtilmez, istenmeyen
davran zerinde durulmaz ve hemen sulamaya
ve yarglamaya geilir. Bu nedenle ocuk hangi
davranna kzldn ya da dzeltmesi
gerekenin ne olduunu ve davranlarnn anne
babasn nasl etkilediini anlamayabilir. Bu
nedenle olumsuz davranlarn azaltlmasnda
yeterince etkili olmaz.
32
Kendimizi Snayalm
1. I. Kaybetme korkusu 5. letiimde etkili ve doru anlatabilmek iin
kullanmamz gereken dil aadakilerden
II. Karmzdakini kzdrma ya da kkrtma hangisidir?
korkusu
a. Sen dili
III. Bakalar tarafndan sevilmemek, yalnz
kalma korkusu b. Tehdit dili

Yukardaki cmlelerden hangisi ya da hangileri c. Susmak

kzgnl bastrmann nedenlerindendir? d. Ben dili
a. I ve II e. Eletiri dili
b. Yalnz III
6. Bireyleraras iletiimde karmzdakini
c. I, II ve III eletirmemize, yarglamamza ve snrlarna
girmemize sebep olan dil tipi aadakilerden
d. I ve III
hangisidir?
e. Yalnz III
a. Sen dili
2. Aynur Hanm, ge saatlere kadar alan
einin her akam eve ge gelmesinden dolay b. Tehdit dili
Ahmet Beye kzgndr. Aynur Hanm c. Susmak
kzgnln u cmlelerle belirtir: Evi otel gibi
kullanyorsun, yzn gren cennetlik! d. Ben dili
nmzdeki hafta bana da bir randevu ver de iki
e. Eletiri dili
kelime konualm!
7. Sinan akam eve ok ge saatte gelmi ve
Aynur Hanmn kzgnln da vurma yntemi
annesini telalandrmtr. Onu kapda bekleyen
ne ekilde adlandrlr?
Fatma Hanm, olunu grnce barmaya balar:
a. Akl okumak Nerde kaldn? Ne sorumsuz ocuksun sen! Bu
saate kadar ne yapyordun darda?
b. Tuzak kurmak
Fatma Hanm neyi yanl yapyor?
c. Sulu hissettirmek
d. Kanmak a. Yanl kiiye kzyor

e. stnlk salamak b. Yanl zamanda kzyor

3. Biz insanlarn kzmamza sebep olan yer c. Yanl mekanda kzyor

neresidir? d. Yanl ekilde kzyor
a. Amigdala e. Yanl nedenden kzyor
b. Prefrontal lob
8. Aadaki ifadelerden hangisi sen diline
c. Sinirlerimiz rnektir?
d. Duygularmz
a. Eve ge kalnaca zaman haberdar edilmek
e. Kalarmz istiyorum
4. Beynimizde yer alan, kzgnlmz ve
dncelerimizi doru anlatmada bize yardmc b. zel gnlerin hatrlanmasn ve gerektii gibi
olan szge hangisidir? kutlanmasn istiyorum

a. Amigdala c. Raporda baz eksiklikler buldum, msaitsen

beraber bakalm
b. Prefrontal lob
d. Hep bylesin, hem ihmalkar hem de
c. Sinirlerimiz
sorumsuzsun
d. Duygularmz
e. Szmn kesilmesi beni rahatsz ediyor
e. Kalarmz

33


9. Aadakilerden hangisi ben dili konumaya
rnektir?
a. Srekli hatalar yapyorsun, sen snfta kalmak
istiyorsun herhalde
b. Hi szm dinlemiyorsun, srekli kafann
dikine gidiyorsun
c. Sen bunu bilerek yaptn, benim kt duruma
dp madur olmamdan holanyorsun
d. Srekli kendini dnyor, hep
isteklerin olsun istiyorsun
e. Ben herkesin bu evde sorumluluklarn yerine
getirmesini bekliyorum
10. Aadakilerden hangisi ben mesajnn
ierdii bir tutumdur?
a. Tehdit etme
b. stnlk kurmaya alma
c. Denetleme
d. Kendi duygularn tanmlama
e. Karsndakinin snrna girme



Kendimizi Snayalm Yant
Anahtar
1. c Yantnz yanl ise Ben Mesaj, Sen
Mesaj balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.
2. c Yantnz yanl ise Ben Mesaj, Sen
Mesaj balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.
3. a Yantnz yanl ise Kzgnlk balkl
konuyu yeniden gzden geiriniz.
senin
4. b Yantnz yanl ise Kzgnlk balkl
konuyu yeniden gzden geiriniz.
5. d Yantnz yanl ise Ben Mesaj, Sen
Mesaj balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.
6. a Yantnz yanl ise Ben Mesaj, Sen
Mesaj balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.
7. d Yantnz yanl ise Ben Mesaj, Sen
Mesaj balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.
8. d Yantnz yanl ise Ben Mesaj, Sen
Mesaj balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.
9. e Yantnz yanl ise Ben Mesaj, Sen
Mesaj balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.
10. d Yantnz yanl ise Ben Mesaj, Sen
Mesaj balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.
34
Sra Sizde Yant Anahtar
Sra Sizde 1
letiim becerisi, saygy ve empatiyi temel
alarak, etkin dinleyebilme, somut konuarak
uygun bir biimde kendini aabilme, duygu ve
dnceleri kardaki kiiye maske takmadan ben
dili ile iletebilme, ben savam vermeden,
bakalarn kk grmeden kendi haklarn
koruyabilme, szel mesajlarla szel olmayan
mesajlar uyumlu olarak kullanabilme biiminde
bireyin karsndaki kiilerle doyum verici
ilikiler kurabilmesini salayan, bakalarndan
olumlu tepkileri getiren ve bireyin toplum iinde
yaamasn kolaylatran renilmi davranlar
olarak tanmlanabilir.
Sra Sizde 2
Bireyleraras iletiimde, karlkl iletiim
srasnda etkin dzeyde anlatma ilikinin
boyutunu belirler. Kii genellikle inanlar,
deerleri, istekleri, davranlar, yetenekleri,
zellikleri hakknda aklamalar ya da
tanmlamalar yapmaktadr. Bir anlamda, anlatma
kiinin dier kiilerle kurduu iletiimden kendi
hakknda bilgi edindii bir iletiim srecidir.
Anlatma, bir iletiim biimidir. Kiilerin aktan
aa szel ifadeleri ile, bilinsiz olarak ya da
dnmeden gerekletirdikleri hareketler ile,
kendileri hakknda bilgi iletmesidir. Ayrca
anlatma, bir bilgidir. Kiinin alcya kendisi
hakknda bilmedii bir bilgiyi iletmesidir.
Sra Sizde 3
Kzgnlk her canlnn tehdit karsnda gsterdii
doal bir tepkidir. Dier tm duygular gibi,
kzgnlk da organizmada baz fizyolojik
deiikliklere yol aar; kalbin daha hzl
arpmasna, kan basncnn ykselmesine, enerji
veren hormonlarn salglanmasna sebep olur.
Sra Sizde 4
Bizler beklentilerimiz karlanmad zaman ya
da bize gr doru, drst ve samimi olmayan
durumlarla karlatmzda kzarz.
Sra Sizde 5
fke normal ve salkl bir duygudur. Dier bir
deyile, fke en insani duygularmzdan birisidir.
fkesi ve kzgnlndan tr insann kendisini
sulu hissetmesi doru deildir. Salksz olan,
fkenin saldrganla dnmesidir.



Sra Sizde 6
Amigdala bizim bir takm olaylar ve
olumsuzluklar karsnda kzmamza sebep olan
beyinde bulunan bir yerdir.
Sra Sizde 7
Amigdalamz aldrmamz hayatmz tehlikeye
sokmak demektir. nk amigdala sadece bizim
kzmamza sebep olan bir yer deildir. Amigdala
ayn zamanda bir takm tehlikeler karsnda
gereken savunmamz yapmamza yardmc olan,
reflekslerimizi altran bir yerdir de ayn
zamanda.
Sra Sizde 8
Kzgnlmz o an doru ifade edemeyeceimizi
dnyorsak, belli bir sre bekleyip sonra
karmzdaki kiiye ifade etmek olabilecek bir
eydir. Ama kzgnl bastrmaktan kastmz bir
sreliine deil, kzgnlmzn nedenini
karmzdaki kiiye hi ifade etmemek, hibir
zaman konumamaktr. Bu anlamda bastrmak
hi iyi bir ey deildir. nk kzgnlmz
bastrdmzda baz psikosomatik problemler
(yksek tansiyor, ba ars, mide ars, ritim
bozukluklar, depresyon gibi) yaamaya balarz.
Sra Sizde 9
Akl okuma yntemini kullanarak, karmz-
dakinin aslnda ne demek istediini bildiimizi
zanneder, bunu ona retmeye alrz. Halbuki
salkl iletiim iin kendi duygumuzu anlatmaya
abalamamz gerekmektedir.
Sra Sizde 10
"Ben" dili, kisinin o anda karsilastigi durum veya
davranis karsisinda, kisisel tepkisini duygu ve
dncelerle aiklayan bir ifade tarzidir. Duygu
ve dsncelerimizi itenlikle ifade etmemizdir.
Baskalariyla ilgili degerlendirme ve
yorumlarimizi degil, kendi duygu ve
yasantilarimizi aiklarlar. "Ben" mesajini duyan
kisi, karsisindakine ne hissettirdigini grenir ve
eger bu olumsuz bir duyguysa, kendi istegiyle
davranisini deitirir ya da degistirmez. Yani
davranisinin sorumlulugu tmyle kendine aittir.
Sulama olmadigi iin "ben" mesaji ile
gnderilen iletiler, genellikle gnll bir farkli
davranma abasina zemin hazirlayabilir.
35
Yararlanlan Kaynaklar
Balta, A.(1990). Stress ve Baakma Yollar,
stanbul: Remzi Kitabevi
etinkaya, B. (2010). Kiileraras likiler ve
letiimde Kendini Ama. Kiileraras likiler
ve Etkili letiim. (Ed: A. Kaya). Ankara: Pegem
Akademi.
Getan,E.(1983). nsan Olmak, stanbul: Metis
yaynlar 10. Basm, 2011.
Gupta, M.K. (2005). lmcl Dman fke,
stanbul: Platform Yaynlar.
Grz, D. ve Einli, A. (2010). letiim
Becerileri Anlamak-Anlatmak-Anlamak (2.
Bask). Ankara: Nobel Yayn.
Luhn, R. (2004). Kzgnlkla Baa kma,
stanbul: Alfa Yaynlar.
zkalp, E. (2002). Davran Bilimlerine Giri,
Eskiehir: Anadolu niversitesi Akretim
Fakltesi Yaynlar.



Siyez, M. D. (2010). Kiileraras likilerin
Balangc ve Geliimi. Kiileraras likiler ve
Etkili letiim. (Ed: A. Kaya). Ankara: Pegem
Akademi.
ahin, Y. F. (2010). letiim Becerilerine Genel
Bir Bak. Kiileraras likiler ve Etkili
letiim. (Ed: A. Kaya). Ankara: Pegem
Akademi.
Tayl, A. (2010). Kiileraras likiler ve
letiimde Duygusal Zeka. Kiileraras likiler
ve Etkili letiim. (Ed: A. Kaya). Ankara: Pegem
Akademi.
Titrek, O. (2010). Duygusal Zeka ve Liderlik:
Ynetimde Yeni Yaklamlar. (Ed: H.B.
Memduholu ve K. Ylmaz) Ankara: Pegem
Akademi.
www.enoctaacami.com
36



3













Amalarmz


Bu niteyi tamamladktan sonra;
letiim ve iletiim biimlerini tanmlayabilecek,
Bilgi toplumu ve zelliklerini aklayabilecek,

Yeni medya ve sanal iletiimi ilikilendirebilecek,

Yeni medya aralarn listeleyerek betimleyebilecek

bilgi ve becerilere sahip olabilirsiniz.

Anahtar Kavramlar
letiim Sreci Yeni Medya Aralar

Bilgi Toplumu Saysal Alar

nternet Akll Tanabilir Ortamlar

Yeni Medya kinci Kuak Web

Geleneksel Medya Saysal Oyunlar

indekiler

letiim Tanm

Bilgi Toplumu

Yeni Medya ve Sanal letiim

Yeni Medya Aralar

38

 Sanal letiim
GR
letiim insanlk tarihi kadar eski bir olgudur. nsann varoluundan gnmze dein pek ok iletiim tr
gelitirilmitir ve gelitirilmeye de devam etmektedir. Bireyleraras iletiim ile dier insanlarla
etkileimde bulunuruz, onlardan bireyler reniriz ve duygularmz dierlerine gsterme frsat buluruz.
letiimde bulunduklarmz yeni tandmz insanlar olabilecei gibi eski arkadalarmz, ailemiz,
sevgilimiz ve eimiz de olabilirler ve biz bu insanlara kendimizi anlatr, tantr bazen de onlarla olan
ilikilerimizi sonlandrrz. Kk grup iletiiminde dier grup yeleriyle etkileimde bulunurken eitli
sorunlar zeriz, yeni fikirler gelitiririz ve ayn zamanda bilgi ve deneyimlerimizi de paylarz.
Kltreraras iletiim ile yeni kltrler renirken bize yabanc toplum ya da topluluklardan arkadalar
ediniriz, onlarla etkileimde bulunurken birbirimizin yaam biimini, kltrn, hayata bakn,
duygularn ve dncelerini reniriz. Kitle iletiimi ile medya adn verdiimiz kitle iletiim aralaryla
bilgileniriz, eleniriz, medya tarafndan baz konularda ikna da edilmeye allrz!
Yukarda sz edilen tm iletiim biimleri insan iin vardr. nsanlar her trl iletiimi kullanarak
evreleri ile etkileime girerler. Bu etkileimdeki ama, insann evresinde olan biteni anlamas ve
kendisini de evresine anlatmas ilkesine dayanr. Son yllarda teknolojinin hzla gelimesi ve yaylmas,
toplumlarn artk bilgi toplumlar olarak adlandrlmas ve bilgi toplumunda teknolojik aralarn, zellikle
de bilgisayarlarn devreye girmesi ile birlikte iletiim artk sanal iletiim olarak alglanmaktadr. Sanal
iletiim, teknolojinin tm olanaklarn kullanarak bireyi yukarda sz geen tm iletiim biimlerini son
hzla ve evinden ve hatta mobil (seyyar) aralar vastas ile diledii yerden gerekletirebilir bir konuma
getirmitir.
Bu nitede genel olarak iletiim emsiyesi atnda zelde bilgi toplumu ve bilgi toplumunun iletiim
biimi haline gelmekte olan sanal iletiim ortamlar incelenmitir.

LETM: TANIMI
Sanal iletiim kavramn tanmlamadan nce genel iletiim kavramna odaklanmamz gerekmektedir:
letiimi bir ya da birden fazla bireyin katlm ile gerekleen, bir balam ierisinde oluan, baz etkileri
olan ve evredeki grltden az ya da ok etkilenen ve sonucunda da baz geribildirim olanaklar sunan
bir tr eylem olarak aklayabiliriz (DeVito, 1988).

39

 ekil 3.1: Genel iletiim emas.

DeVito, 1988den alnm ve uyarlanmtr.

ekil 3.1.de iletiim sreci grsel olarak ifade edilmitir. ekildeki iletiimi evrensel veya genel
iletiim olarak ifade edebiliriz nk ekilde grlen iletiim sreci bireyin kendi ile iletiimini (bireysel
iletiim), bireyleraras iletiimi (bir ya da birden fazla bireyle yaplan iletiim), kk grup iletiimini,
kamusal sylevi (topluluk nnde konuma) ya da kitle iletiimini de aklamaktadr (DeVito, 1988).
Dier bir deyile btn iletiim biimlerini aklayan grsel bir anlatmdr. lerleyen blmlerde, ksaca,
ekil 1.1. deki iletiimin geleri amlanacaktr.

letiim Balam
letiim daima bir balam ierisinde gerekleir. Baz zamanlarda bu balam ince ve zarif bir biimde
kendini gsterebilir; baz durumlarda arka planda alan bir mzik paras gibi olabilir. Bazen de bu
balam daha net ve sert bir biimde de olabilir. rnein bir cenaze evindeki ince ve sessiz ortam ile bir
futbol msabakasndaki ortam arasndaki fark gibi dnebiliriz. Cenaze evinde ya da sessiz bir
toplantdaki ortam ile bir futbol karlamasndaki ortam, iletiimdeki ince ve zarif balam ile daha sert
balam net bir biimde anlamamza yardmc olur.
letiim balamn daha iyi anlayabilmek iin balamn boyutunu incelemek gerekmektedir.
letiim balamnn boyutu; fiziksel, sosyo-psikolojik ve zamansal boyut olarak snflandrlr. Elle
tutulur ya da maddi ortam ve evrelerde gerekleen iletiimde fiziksel boyut n plandadr. Fiziksel boyut
iletiimin gerekletii fiziksel ortam ya da evredir. Bu fiziksel boyut, ne tr olursa olsun, iletiimin
biimini, ieriini ve iletiyi de etkilemektedir. rnein snf iinde rencilerin birbirleriyle olan
iletiimi, lokantada mterinin garsonla olan iletiimi, sosyal alarda bireylerin arkadalaryla
gerekletirdii bilgi alverii gibi rnekler iletiimin gerekletii maddi ve fiziksel evrelere rnek
olarak verilebilir.
letiim balamnn sosyo-psikolojik boyutu bireyler arasndaki sosyal stat farklarn, oyunlardaki
rolleri, toplumlardaki tre ve gelenekleri, baz durumlardaki arkadalk ilikilerini, kurall ya da kurall
olmayan durumlar, yine baz durumlardaki ciddiyeti ya da akalar kapsamaktadr. rnein doum gn
ya da mezuniyet partisindeki iletiim ortam ile cenaze evi ya da hastane ortamndaki iletiim, iletiimin
sosyo-psikolojik balam boyutu olarak aklanabilir.

40

 letiim balamnn zamansal boyutu iletiimin gerekletii gnn ve tarihin zaman olarak
aklanabilir. Pekok insan iin sabah saatleri iletiim iin uygun bir zaman deildir, ama dierleri iin ise
en uygun zaman olabilir. Tarih iinde bir zamanda gerekleen iletiimin etkisi, nemi ve uygunluu
asndan olduka nemlidir. rnein, zaman ierisinde dinler, rklar ve cinsellik ile ilgili verilen iletiler
verildii zamana ve yere gre nemlidirler. Bir zamanlar okunmas ve hatta evde bile bulundurulmas
tehlike arz eden kitaplar gnmzde ktphanelerin raflarnda sra sra dizili bir biimde okunmay
beklemektedirler! rnein, D. H. Lawrencen Lady Chatterleys Lover (Leydi Chatterleyin Ak) ve
Vladimir Nabokovun Lolita isimli kitaplar Batda bir zamanlar yasakl kitaplar listesindeydi,
gnmzde ise rencilerin okuma listelerinde olan bu kitaplar niversite ktphanelerinin raflarn
sslemektedirler (DeVito, 1988).

lkemizde gemite yasak olan ve gnmzde serbeste okunan

kitaplarn bir listesini de siz karn.

letiim balamnn zamansal boyutu ile ilgili bir baka rnek de arkadalklarmzla ilgili verilebilir.
Arkadalarmzla iletiimimizin herhangi bir noktasnda, belki de iletiimin kopma noktalarnda, gemi
yaantlarmzla ilgili hatrladmz ya da bize hatrlatlan kk de olsa hatralar veya olaylar
arkadalarmzla tartmalarmz annda kesebilir. Bu durum iletiim balamnn zamansal boyutu ile
aklanabilir bir olaydr.
letiim balamnn bu boyutu birbiriyle etkileim halindedir; her biri birbirini etkiler ve bir
dierinden etkilenir. rnein, bir bulumaya ge kalan bir ak (iletiim balamnn zamansal boyutu) kz
ya da erkek arkadann kendisine olan ilgisini etkileyebilir (iletiim balamnn sosyo-psikolojik boyutu)
ve deien bu ilgi durumu bulumada akam yemei iin gidilecek lokantann seimini bile etkileyebilir
(iletiim balamnn fiziksel boyutu). letiim balamnn boyutlarnn birbirlerini etkilemesi ve bu
nedenle de iletiimde olan deiiklikler devam eden bir sretir ve asla duraan deildir (DeVito, 1988).

Kaynak ve Alclar
ekil 3.1 de grld gibi iletiim iki birey arasnda gereklemektedir (bireyleraras iletiim). Eer
ekile bakarak bireyin kendi ile iletiimini dnrsek, ekilde bireyin karsndakini ya da dier bir
deyile ikinci katlmcy bireyin i dnyas olarak dnebiliriz. letiimin, birinin iletiyi gnderen bir
dierinin de iletiyi alan bireyler arasnda gerekletiini dnebiliriz.

Bir insann kendi ile iletilamas da bir iletiimdir. nsann kendi i

dnyas ile ileti alveriinde bulunmas normaldir. Bu durumda, ekil 4.1.e de bakarak,
insann kendi i dnyasn da ikinci bir birey olarak dnmemiz gerekir.

letiimin kaynak-alc arasndaki bu ikili ilevini birbirinin yerine geme olarak vurgulayabiliriz.
Genel olarak iletilerimizi konuarak, yazarak, mimik hareketlerimizle ya da glerek gndeririz. Bize
gelen iletileri de dinleyerek, okuyarak, koklayarak, dokunarak vb. yollardan alrz. letileri almamzda en
nemli unsur be duyumuzdur. Konuurken hem iletimizi yollarz hem de kendimizden ileti alrz nk
ayn zamanda kendi sylediklerimizi de duyarz. Mimiklerimizi ve vcut hareketlerimizi grrz ve
hissederiz. Ayn zamanda karmzda bulunan kii ya da kiilerin de gnderdikleri iletileri alrz. Be
duyumuzdan biri olan koku alma da iletilamada nemli bir unsurdur. yi bir yiyecein kokusu bize ok
ey hatrlatr. Karmzdakini dinler, izler, kokusunu hisseder, belki tadar ve belki de dokunuruz. Az nce
akland gibi iletiimde duyu organlarmz kullanrz. Bazen karmzdaki insann jest ve mimiklerini
izler, konumas ile btnletirerek aslnda bize ne sylemek istediini, bir ifre zer gibi, anlamaya
alrz. letiimde bazen kaynak (iletiimi balatan ve masajlar gnderen) bazen de alc oluruz (iletilar
alan). Bu durum dinamik, yani duraan olmayan ve devam eden bir sretir.
nsanlarn neyi nasl syledii, aslnda onlarn kim olduklarn, ne bildiklerini, neye inandklarn, ne
tr deerleri olduunu, ne istediklerini, ne sylediklerini, ne kadar akll olduklarn, tutumlarnn ne
41

olduunu vb. bize anlatr. rnein zengin ve iyi eitimli bir gen ile fakir, eitilmemi ve bir kenara
atlm bir gencin benzer bir olay konumalar ve yorumlamalar arasnda fark vardr nk ayn iletiyi
farkl bir biimde alglarlar. Ayn televizyon programn seyretmi olsalar bile programda verilen iletileri
yorumlamalar farkl farkl olacaktr. Aldnz, gnderdiiniz ve yorumladnz iletiler aslnda sizin kim
olduunuzu aklamaktadr (DeVito, 1988). Bu durumdan, aslnda, her bireyin birbirinden olduka fakl
olduu sonucunu karabiliriz.

Her birey bir dierinden farkl olduu iin, iletiimde, setiimiz ve

gnderdiimiz iletilere ok dikkat etmemiz gerekir. Ayn iletinin bir arkadamz
sevindirirken bir dierini zeceini unutmamak gerekir.

Kodlama ve Kod Ama

letiim almalarnda konuma ve anlama, ya da yazma ve yazlanlar okuyarak anlama sreci kodlama
ve kod zme ilemleri olarak tanmlanmaktadr. Konuma ve yazma dier bir deyile iletiimde ileti
retme sreci, iletiim almalarnda, iletiyi kodlama olarak tanmlanmaktadr. Gr ve fikirleri bir
biimde konumaya veya yazya dntrmek iletileri kodlama anlamna gelmektedir. Kodlanm iletileri
dier bir deyile ses ya da yaz biimine dntrlm iletilerin kodlarn zme ilemine de iletinin
kodunu zmek veya kod ama denir. Bu nedenle konumaclara ya da yazarlara kodlayc, dinleyici ya
da okuyuculara da kod aclar ismi verilir. letimde kaynak ve alc lar aslnda kodlayc ve kod
zclerdir. Bir iletiim ortamnda, karlkl konumada, bir dieri ile iletiimde bulunan bir birey hem
kodlayc hem de kod acdr. Duygu ve dncelerini ses sinyallerine evirerek baka deyile
kodlayarak karsndakine konuma ile iletilerini iletir, ayn zamanda, karsndaki bireyden gelen
iletilerin de kodlarn aarak anlamaya alr.

Resim 3.1: Karlkl Grme

Kaynak: http://sg.jobsdb.com/SG/EN/Resources/JobSeekerArticle/career%20events?ID=291 isimli internet sitesinden

13.08.2012 tarihinde alnmtr.

42

letiler ve Kanallar
letiim srecinde gnderilen ve alnan (kodlanan ve kodlar zlen) iletiler pek ok farkl biimde
olabilir. letilerin gnderme ve alma ilemleri birden fazla duyu organmzn yardmyla
gerekletirilebilir. Genel olarak yazl-szl (szel iletiim) olarak gnderilen ve alnan iletiler ok
deiik biimlerde de olabilir. Szl iletiimin yan sra, szsz iletiim de gndelik yaammzda nemli
bir yer tutar. rnein, insann giydii bir kyafet ve kyafetin renkleri kendimize ve ayn zamanda
karmzdakilerine belirli iletiler iletebilir. Baz gnler, bazen de genelde, taraftar olduumuz futbol
takmnn formas ya da forma renklerinde, belirli renklerde kyafetler giymeyi tercih ederiz (szsz
iletiim). Tanma srasnda insanlarn ellerini skma biimimiz, kafamzla insanlar selamlamamz,
samz kestirme biimimiz, oturuumuz, glmz, kalarmz atmz vb. jest ve mimiklerimiz
kendimizi anlatmak istediimiz iletilerimizi kodlama biimimizdir. Yanmzdakine fsldamamz ya da
ka gz iareti yapmamz da dikkatlice hazrlanm bir konuma gibi bir iletiim biimidir.

Resim 3.2: Taraftar olduumuz futbol takmnn formas

Kaynak: http://www.resim.im/18448_eskiehirspor-formas.html isimli internet sitesinden 13.08.2012 tarihinde alnmtr.

Szel veya szel olmayan ve isteyerek ya da istemeyerek, kastl veya kastsz gnderilen (kodlanan)
iletilerimiz bizim iletiimimizi oluturur.

Resim 3.3: eitli iletiim biimleri

Kaynak: http://villains.wikia.com/wiki/File:Obama-frown.jpg,http://www.luma-coaching.com/how-much-truth-will-
do/whisper, http://tr-tr.facebook.com/ahyuksel,http://blogpoz.com/2012/08/13/asian-spiky-bob-hairstyles/ isimli internet
sitelerinden 13.08.2012 tarihinde alnmtr.

43

 Gnderilen ve alnan iletilerin iletildii kanallar iletiim ortamlar olarak tanmlyoruz. Gerekte
iletiim ok seyrek olarak tek bir kanaldan olumaktadr. Genelde bir, iki, ve hatta drt kanaldan anlk
olarak (e zamanl) iletiim gereklemektedir. Bu nedenle, rnein, yz yze gerekleen iletiimde hem
konuur hem dinleriz (ses kanal), ayn zamanda jest ve mimiklerimizi de kullanrz (grsel kanal),
bunlara ek olarak koku da duyarz (kimyasal-koku kanal), ounlukla da birbirimize dokunuruz bazen de
tad almak iin dilimizi kullanrz (deri-dokunma ve tad alma kanal). Daha nce de belirtildii gibi
iletiimde tm duyu organlarmz kullanrz.

Resim 3.4: eitli iletiim kanallar

Kaynak: http://esnbusinessblog.com/category/marketing isimli internet sitesinden 13.08.2012 tarihinde alnmtr.

letiim kanallarndaki ileti ve bilgi oran yaadmz zamana dein artan bir grafik izlemitir. John
Naisbitt Megatrends (Megatrendler) isimli kitabnda endstri toplumundan bilgi toplumuna geiteki
toplumsal deimelerden bahseder. Bilginin ve iletilerin iletimlerinin hzlanmasn kaynak ve alcnn
birbirine yaknlamas olarak ifade eder (Aktaran: DeVito, 1988). Gnmzde iletiim kanallarnn
eitlenmesi ve hzlanmas bilgi toplumunun gereklerinden olarak gsterilmektedir. nitenin ilerleyen
blmlerinde bilgi toplumu ve sanal iletiim konular ayrntl olarak incelenecektir.

Yansma
Kaynaa geri gnerilen bilgi ya da iletiye yansma diyoruz. Yansma bireyin kendinden (kaynaktan)
gelebilecei gibi dierlerinden de gelebilir (alcdan). Yansma hem olumlu hem de olumsuz olabilir.
Ayn zamanda, yansma, annda ya da gecikmeli de olabilir. lerleyen blmde ksaca yansma
biimlerinden sz edeceiz.

Yansma Kaynaklar
Szel olarak ileti yollarken, dier bir bireyle konuurken, ayn zamanda sylediklerimizi kendimiz de
duyarz, hareketlerimizi grr ve hissederiz, yazdklarmz grrz vb. gnderdiimiz iletileri biz de
duyumsarz. Kendimizden aldmz bu iletilere ya da bilgilere gre de kendi iletilerimizi dzeltiriz.
Kendi kendimize aldmz bu geribildirimlere ek olarak iletiim ortamnda karmzda bulunan birey ya
da bireylerden de iletiler alrz. Baka bir bireyle konuurken hem biz ileti yollarz hem de karmzdaki
bireyden gelen iletileri alrz. Karmzdaki bireyden gelen ileti ya da bilgilere yansma ad verilmektedir.
Geribildirim de dier iletiler gibi herhangi bir biimde olabilir. rnein, bir glmseme, onaylama,
44

kzgnlk, bir tokat ya da yumruk vb herhangi bir ileti olabilir. ekil 1.1 deki genel iletiim emasnda
kaynak ve alc arasndaki oklar yansmay temsil etmektedir. Yansma, iletiim srecinde, daimi bir
dng biimindedir. Kaynaktan alcya, alcdan kaynaa bir dng sergiler. letiim srecinde, genel
olarak, biz hem kendi gnderdiimiz iletileri hem de gnderdiimiz iletilere karlk bize kar taraftan
gelen iletileri yansma olarak alrz.

Olumlu ve Olumsuz Yansma

Yansma hem olumlu hem de olumsuz biimde olabilir. Olumlu yansma kaynaa gnderdiin iletiler
yerine ulat ve olumlu bir izlenim yaratt mesajn iletir. Olumsuz yansma ise kaynaa baka deyile
iletileri gnderene unu der: Gnderdiin iletiler kar tarafta olumsuz bir izlenim yaratt, iletinin
biimini ya da davrann deitir. Olumsuz yansma, kaynaa iletinin deitirilmesi ve yeniden
yaplandrlmas gerektiini syler. Etkili iletiim, kaynan ald geribildirimle gnderdii iletileri
yeniden dzenlemesi ve tasarlamas ile oluur.

Annda ve Gecikmeli Yansma

Yansmada anndalk bireyleraras ve kitle iletiimini birbirinden ayran en nemli unsurlardan biridir.
Bireyleraras iletiimde aldmz yansma genelde annda olur. Karmzdaki bireyin glmsemesi ya da
suratn asmas ve bizi szleriyle onaylamas ya da onaylamamas annda olur. Kitle iletiiminde ise
yansma genellikle gecikmeli olarak gerekleir. rnein, bir gazetenin okurunun editre yazd mektup
genellikle birka gn sonra editre ular ve yantlanmas da zaman alrd. Eski iletiim kitaplarnda
gecikmeli geribildirime genellikle bu rnekler verilirdi. Gnmzde ise bilgi ve iletiim teknolojileriyle
desteklenen kitle iletiim aralarnda annda yansma verilmeye balanmtr. nitenin ilerleyen
blmlerinde sanal iletiim konular ilenirken konuyu daha iyi bir biimde zmseyebileceksiniz.

Grlt
letiim kuramnn daha yeni gelitirilmeye baland yllarda iletiimde grlt kavram telefon ile
konuanlarn kablo sisteminden dolay (elektrik tesisatndaki sorunlar) birbirlerini tam anlam
duyamamalarndan ortaya kan sorun olarak tanmlanmaktayd. Dier bir deyile, grlt iletiim
kanalndaki yaanan herhangi bir sorunun alc ve kaynak arasndaki iletiimi etkilemesi durumu olarak
tanmlanmaktayd. Ancak, grlt, gerek anlamda, iletiim sistemini etkileyen ve iletileri bozan bir
durum olarak tanmlanabilir. Grlt gnderilen iletilerin bozulmaya urayarak alc tarafndan yanl
anlalmalarn da salar. Bu nedenle, grlt ana balk altnda incelenebilir.

Fiziksel Grlt
Fiziksel grlt ileti ya da sinyalin iletimi srasnda bozulmaya uramas durumudur. rnein,
bilgisayarn bir anda durmas, konuma yapan bireyin azndaki fiziksel bozulma dolaysyla peltek
konumas, gr engelleyen gzlkler ve gne gzlkleri vb. Fiziksel olarak iletiimi bozan engeller
olarak tanmlanabilir. Fiziksel grlt, ayn zamanda, yazl iletilerin de bozulmas durumudur. rnein,
silik ve okunakl yazlmam iletiler, yazl kadn anlamsz katlanmasyla bozulmaya uramas,
okunaksz el yazlar ve gerekte alcnn gnderilen iletileri ak ve net bir biimde almasna engel olan
herhangi bir fiziksel bozulma durumudur.

Psikolojik Grlt
nyarglar, yanllk, pein hkmler, yanl varsaymlar, kapal grllk ya da fikirlilik ve benzer
zihinsel engeller iletiyi almada ve ilemede sorun karan durumlardr. Aklanan ve benzeri zihinsel
engeller iltiimin tam manas ile yaplmasna engel olur. Bu gibi zihinsel engellere iletiimde psikolojik
grlt ad verilir.

45

Anlamsal (Semantik Grlt) Grlt
Anlamsal grlt iletiimde kaynak tarafndan retilen iletilerin alc tarafndan tam olarak
anlalamamas durumudur. Geni anlamda, iletiim srecinde kaynak ve alcnn ayn dili konumamas
durumu olarak zetlenebilir. Daha anlalabilir bir rnek ise, iletiim srecinde kaynan ok teknik bir
dil kullanmas alcnn konuulan konu ile ilgili herhangi bir ey anlayamams durmunu ortaya karabilir.
rnein, lkemizde, maalesef zaman zaman, doktor ve hukukularn kulland dil ok teknik terim
ierdii iin normal vatandalar tarafndan tam olarak anlalamamakta ve iletiim tam olarak
salanamamaktadr. Yanl anlalma ya da anlalamama durumlarna bir dier rnek ise u durumlar
olabilir: Din, eitim, lm, komnizm, kapitalizm vb. tartmal konu balklarnda kaynak ve alc
arasnda gr farkllklar olabileceinden iletiim srasnda anlamsal bir grlt oluabilir. Bu durumlar
da iletiimin tam anlam ile gerekleememesini salar.

Resim 3.5: letiimi engelleyen durumlar

Kaynak: http://garymcshane2010.blogspot.com/p/barriers-of-effective-communication.html isimli internet sitesinden

13.08.2012 tarihinde alnmtr.

letiimde grlt kanlmaz bir durumdur. Her iletiim ortamnda grltnn herhangi bir eidi ya
da tm olabilir. Biz bir iletiimci olarak da tm bu grlt durumlarn tam olarak engelleyemeyebiliriz.
Ancak bir iletiimci olarak, iletimizi ak, net ve anlalr bir biimde kar tarafa yani alcya iletmemiz
gerekmektedir.

BLG TOPLUMU
Bilgi toplumu olma dncesi ve baz toplumlarn artk bilgi toplumu olduu gr Kuzey Amerika,
Avrupa ve Japonyada benzer zamanlarda ortaya atlmtr. Bu benzer zamanlar 1960l yllarn sonu ile
1970li yllarn sonu arasndaki 10 yllk zaman dilimi kapsar. Bilgi toplumu olma dncesi, bilginin ve
bilgi retiminin nasl zaman iinde oransal olarak deitiini ve anlaml bir biimde artma gsterdiini
aklayan deneysel (bilimsel) almalarn sonucunda ortaya kmtr. Ayn zaman dilimi ierisinde, bilgi
retimindeki art oran ile yetinmeyen aratrmaclar igcnn niteliksel olarak da yeni sosyal
oluumlara ve ekonomik-politik yaplara doru geliim gsterdiini sylerler. Pek ok aratrmac, bu
sre ierisinde ki daha nce bahsedilen 1960l ve 70li yllarn sonlar- bilginin deien rol ve
organizasyonundan sz etmektedirler. Bilgilendirmek ya da bilgilendirme sreci olarak dilimize tercme
edilebilecek informatisation terimi bilgi toplumu kuramclar tarafndan, o yllarda, sosyo-ekonomik
yapdaki deiimleri aklamak iin kullanlmaktayd (Preston, 2001). Amerika Birleik Devletlerinde
bir ynetim gurusu (guru: bir alma alannda en yetkin kii olarak kabul gren birey) olan Peter Drucker
1968 ylnda yazd The Age of Discontinuity (Sreksizlik a) adl eserinde modern ekonominin temel
zenginliinin yaratcs olarak bilgi ekonomisini vurgulamaktayd. 1970li yllarn sonu ve 1980li
46

yllarn balar itibari ile Bilgi Toplumu terimi Amerika Birleik Devletlerinde endstri, aratrma ve
politika geninde konuulan konular arasna girmitir. ngilterede Tom Stonierin Wealth of
Information (1983) (Bilginin Zenginlii) isimli eserinde bilgi ve iletiim teknolojilerinin yeni sosyal,
ekonomik ve biyolojik sinerjiyi nasl yarataca konusunda ngrler bulunmaktayd. Bunun paralelinde
Japonyada Umesao isimli yazar informatisation terimini kullanarak bilgi toplumunu anlatm ve bu
fikirleri Japon Hkumeti dikkate alarak deerlendirmitir (Preston, 2001).
Bat dnyasnda, yukarda sz edilen yazar ve aratrmaclarn biraz daha fazla ne kan ise Daniel
Belldir. Daniel Bell bilgi ve enformasyon miktarndaki hzl deiimi ve bu deiime bal olarak
toplumun karlaaca deiiklikleri nceden kestirme ve belgeleme yetenei asndan ne kan bir
sosyologtur. lerleyen blmde, ksaca, Daniel Bellin Bilgi Toplumu Kuram zetlenecektir.

Daniel Bellin Bilgi Toplumu Kuram

Resim 3.6: Prof. Daniel Bell

Kaynak: http://en.wikipedia.org/wiki/Daniel_Bell isimli internet sitesinden 13.08.2012 tarihinde alnmtr.

1973 senesinde yaymlad almasnda, Prof. Bell Toplumsal Gelecek zerine Deneme isimli
makalesinde gelecek 30-50 sene iinde kendisinin the post industrial society olarak tanmlad
Trkemize endstri tesi toplum olarak evirebileceimiz toplumsal gelecek yaplanmasn
deerlendirmitir. Daha sonra, Bell endstri tesi toplum terimi yerine bilgi toplumu information
society terimini kullanmaya balamtr.
1973 senesinde yaymlanan almasnda Bell birden fazla dnrden etkilendiini belirtmitir. Bu
dnrlerden ilki olan Joseph Schumpeter teknolojiyi ak bir denize benzetmitir. Etkilendii dier
nemli fiziki ve tarih bilimci Gerald Holton makalesinde teknolojik bilginin bilime, teknolojiye ve
dolays ile ekonomik politikaya getirdii yenilikleri irdelemitir. Genliinde sosyal demokrat olan Bell
1973 senesindeki yaymlad almasnda bu iki nemli insann kendisine k tuttuunu sylemitir.
Aslnda Bilgi toplumu kuramn Bellden nce dnenler de vard ancak dorudan bu terimi
kullanmamlardr. George Wilhelm Friedrich Hegelden etkilenen Karl Marx, ok nceden, kapitalizmin
etkisi ile oluacak snfsz toplumdan sz etmiti. Karl Marxn yan sra bu dnrlere Adam Smithi de
ekleyebiliriz.

47

 http://tr.wikipedia.org/wiki/Adam_Smith, http://tr.wi-kipedia.org/wiki/-
Karl_Marx adresinden Karl Marx ve Adam Smith isimli dnrler hakknda ansiklopedik
bilgilere ulaabilirsiniz.

Felsefe, bilim ve dnce tarihine ilginiz varsa, bunlarn yan sra

dier dnrlerin, filozoflarn ve bilim insanlarnn rettikleri eserleri okumanz ve
incelemeniz sizin zihinsel geliiminize katkda bulunacaktr.

Belle gre modern toplum paraya blnmtr ve her bir para farkl ilkelerle ynetilir. Birincisi
ekonomik, teknolojik ve mesleki ya da tabakasal sistemleri ieren sosyal yapdr. Bat toplumlarnda
grlen bu sosyal yap kaynaklar dk fiyat, optimizasyon (en uygun duruma getirme) ve
maksimizasyon (azami llere karma, genelde retimdeki kazanc) ilkeleriyle kullanma
dncesindedir. kinci para ynetim biimidir. Bu ynetim biimi, bireyin ya da gruplarn
gereksinimlerine gre ynetimin dalmn ayarlar. Belle gre bu ynetim biimi katlma odakldr ve
tabandan (geni halk kitlelerinden) gelen isteklerle biimlenir. nc para ise kltrdr. Belle gre
kltrn amac bireyin arzu ve isteklerini tamamlamak ya da artrarak geniletmektir. Bell bu parann,
dier bir deyile modern toplumu oluturan paralarn 1. Sosyal yap, 2. Ynetim biimi ve 3. Kltrn
modern toplumu oluturduu dncesindedir. Ancak, Bell sosyal yapnn, ynetim biimi ve kltrden
eletirel olarak ayr olduu grn de savunur.

Daniel Belle Gre Bilgi Toplumunun zellikleri

Belle gre bilgi toplumunun en nemli zellikleri aada listelenmitir:
a. Mal retiminden hizmet retimine geen bilgi toplumunda salk, eitim, aratrma, devlet
hizmetleri ve yksek teknoloji endstrileri hzl bir ykseli gstermilerdir.
b. Yksek teknoloji ve yeniliklerin retilmesine verilen destek ile, zellikle IBM (International
Business Machines- Uluslararas Makineleri) firmas 20. yzyln bilime dayal firmalar
arasnda en nl olan olarak gsterilmektedir. Bunun yan sra, niversiteler de endstri tesi
toplumun yani bilgi toplumunun en nemli kurumlardr.
c. Bilgisayarlama ile gelen yeni sre soyut sembol sistemlerin yasalarla ve standartlamayla
somutlatrlmas yeni akll teknolojilerin domasnn nn am ve bilgisayarlama ile yeni
ekonomik modeler gelitirilmitir. Bu balamda, bilgisayarla ya da dier bir deyile sanal
iletiimin de yaygnlamas ve hayatmzda nemli bir yer almas salanmtr. nitenin
ilerleyen blmlerinde bu sistemlere somut rnekler verilecektir.
d. Bilim ve bilisel deerlerin g kazanmas ve bu balamda da bilimin saygnlnn artmas,
bilimin ve aratrmann bilgi toplumunun temel gereklerinden olduu dncesinin n plana
kmasn salamtr.
e. Karar alma srelerinde yaanan deiikliklerle bilim uzmanl ve bilimsellik n plana
kmtr. Hizmet sektrnn de bilgi toplumunda hzla gelime gstermesiyle, hizmet
sektrnn ve alanlarnn n plana kmas beraberinde hemen hemen tm sektrlerde
ekonomikleme davrannn yerini sosyalleme davrannn almasna neden olmutur.
f. Bu deiimler ou sektrde ve toplumda liyakati n plana karmtr. Dier bir deyile bir ii
uzmannn ve ustasnn yapmas bilgi toplumunda n plana kan deerdir. Bilgi toplumunda
liyakat ile ilerin yaplmasna verilen nem mlkn ve zenginliin nne gemitir. Bu durumu
dilimizde yorumlamaya alrsak, parann ve maln yerini bilginin aldn grmekteyiz.
Gnmzde de dnya zenginlerinin listesine baktmzda bilgi ile kazanlan zenginliklerin n
plana ktn gzlemlemekteyiz.
g. Teknik konularla ilgili entellektelliin yaygnlamas da, bilgi toplumunda u tartmay n
plana karmtr. Teknik entellektellik mi yoksa edebiyat ve sanat alannda entellektellik mi
daha n planda olmaldr?

48

 Sizce de hangisi dorudur? Teknik entellektellik mi yoksa edebiyat
ve sanat alannda entellektellik mi daha n planda olmaldr?

Bell gemi birka 10 senelik dilimlerde teknoloji alannda uzman olanlarn ou sektrde youn bir
biimde ie alndklarn sylemektedir. Bilim ve teknoloji alanndaki hzl gelimeyle birlikte, bilgi
toplumunda i bulabilmenin en azndan yksek retim gerektirdiinden sz etmektedir (Bell, 1973).
Gnmzde ise nitelikli bir i bulabilmek iin niversite eitiminin yan sra yksek lisans ve doktora
gibi alanda uzmanlk eitimi almak bir gereklilik haline gelmektedir.
Daha nce sz edildii gibi mal retiminden hizmet retimine geen bilgi toplumunda salk, eitim,
aratrma, devlet hizmetleri ve yksek teknoloji endstrileri hzl bir ykseli gstermilerdir ve
gstermektedirler. Bilgi toplumunda sz edilen bu sektrlerin n plana kmas ve youn bilgi
teknolojilerinin kullanm aslnda bir kurumu en n plana karmktadr. Bu kurum sz edilen sektrlere
nitelikli insan gcn yetitiren niversitelerdir. Aslnda Bell yllar ncesinden (1973) eitimin ve
zellikle yksek retimin nemini vurgulamtr. Endstri tesi ya da bilgi toplumu ile beraber nitelikli
insangcne gereksinim n plana kmtr. Bu durum da niversiteleri bilim, teknoloji ve nitelikli insan
gc reten kurumlarn bilgi toplumunun temelini oluturduu dncesini dorulamaktadr. Bunlara ek
olarak Bell (1973) teorik bilginin deien ve ykselen deerinden de bahsetmitir. Bilgi toplumunun
istedii teknolojik bilgi ile donanm mhendislerin, uzmanlarn daha dorusu insan-makina iletiimi ile
gerekletirilecek rn ve hizmet retiminin yeniliki teorik bilgi ile ekilleneceinden sz etmitir.
Son olarak, bilgi toplumu ya da endstri tesi toplum iletiim hizmet ve aralarn en st dzeyde
kullanmay amalayan bir yapdadr diyebiliriz. Yeniliklerin ve yeni dncelerin hzla yaylmas ve
insan hayatn kolaylatrmas iin iletiimin ok hzl ve anlk olmas gerekmektedir. Bu nedenlerle
endstri tesi toplum ya da bilgi toplumu sanal iletiim ve sanal iletiim aralarn en uygun dzeyde
kullanmay amalar. lerleyen blmde sanal iletimi oluturan ortamlar ve kullanmlar aklanmtr.

YEN MEDYA VE SANAL LETM

Yeni medya ve sanal iletiimden nce medya kavram zerine odaklanalm. Geleneksel medya olarak da
tanmlanan kitlesel medya, kitle iletiimi iin kullanlan gazete ve dergi gibi basl yaynlar; radyo,
sinema, televizyon gibi sesli veya hem sesli hem de grntl iletileri tayan ortamlardr denilebilir.
Gnmzde bu ve benzeri ortamlara geleneksel medya ad verilmektedir. Geleneksel medya aralar; ie
bilgisayar kartrmadan ve barndrd iletileri bilgisayar yardmyla ilemeden ve kayt etmeden
kullanan iletiim ve kitle iletiimi aralardr. Bu aralar yukarda da sz edildii gibi gazete ve dergi
gibi basl yaynlar; radyo, sinema, televizyon gibi sesli ya da hem sesli hem de grntl iletileri
(iletileri) tayan ortamlardr.
Kitle haberlemesi ve iletiimi iin kullanlan bu ortamlar geleneksel yaplarnda metin, ses, resim,
hareketli resim ve hem hareketli resim hem de sesleri barndrmaktadrlar. Kitle iletiimi dediimizde bir
kaynaktan kitleye yani byk bir insan topluluuna ynelik yaplan bir iletiim biimini dnnmemiz
gerekir. Kitle iletiim aralar denildiinde ise insanlarn kitleler biiminde alc durumda olduu iletiim
srecinde iletileri tayan aralardr. Bu iletileri kitlelere tayan aralar gazete, radyo, televizyon vb.
olabilir.
Teknolojinin ilerlemesi ve buna bal olarak da bilgisayarlarn kullanlmas ve yaygnlamas ile
metin, ses, resim, hareketli resim ve hem hareketli resim hem de ses gelerinin bilgisayara aktarlmas
dier bir deyile saysallamas (dijitallemesi) yeni bir devrin balangc olarak kabul edilmitir. ok
ksa bir tanmlamayla yeni medya iletilerin saysallamas ile ortaya km bir terimdir denilebilir. Metin,
ses, resim, hareketli resim ve hem hareketli resim hem de sesleri saysal ortamlara aktarmak, ilemek,
dzenlemek, depolamak ve yeniden retmek iin kullanlan aralar bilgisayarlardr ancak yeni medya
kavram iletilerin bilgisayarla saysallatrlmasndan ok daha ileride ve ok daha geni bir kavramdr.
Bilgi toplumunun zelliklerine baktmzda bilgisayarlama ve iletiimin, ticaretin, retimin ve
hizmetlerin bilgisayar destei ya da tamamen bilgisayarlarla yapldn grmekteyiz. Bu nedenle bilgi
toplumu yeni medya aralarn kullanmann yan sra iletiiminin byk bir blmn de yeni medya
49

aralar yardmyla gerekletirmektedir. Yeni medya kavramn ayrntlaryla aklamadan nce medya
tarihine ksaca bir gz atmamz gerekmektedir.

Tarihe
Medyann ksa tarihesine gz attmzda 19 Austos 1839da Pariste merakl kalabaln baklar
arasnda Louis Degauerreun mthi buluunu halka tanttn gzlemliyoruz. Degauerrenin buluuna
ilk ticari fotoraf ileme nitesi denilebilir. Bulduu mekanizmaya yine kendi adndan esinlenerek
Degauerreotype adn vermitir. Bu mekanizma a duyarl maddelerle bir nevi fotoraf elde etme
yntemiydi. Bu durum tarihte ilk fotoraflk olay olarak da kabul edilir. Burada asl nemli olan konu,
bu tarih ayn zamanda, Manovich (2001) e gre medya lgnlnn da balangc olarak kabul edilir. Bu
tarihi bulutan sonra, hemen herkes, evlerinin pencerinden manzaray resmetmeye alm ve ok ksa
bir sre ierisinde yeni bulularla fotoraflk byk bir hzla yaylmaya balamtr (Manovich, 2001).

Resim 3.7: lk fotoraf makinalar

Grntler www.blogs.davenportlibrary.com ve www.teknokulis.com isimli internet sitelerinden 13.08.2012 tarihinde

alnmtr.

Medya tarihindeki turumuza devam ettiimizde 1890l yllarda hareketsiz grntlerin yanna
hareketli grntlerin de eklendiini grmekteyiz. 1893 ylnda ilk film stdyosu olan Edisonu medya
tarihinin kilometre talar arasnda gzlemliyoruz. Bundan iki sene sonra Lumiere kardeler yeni icatlar
olan sinematografi kamerasn tantmlardr. Bu yllarda grnt ileme almalarnn yan sra
bilgisayarla ilgili ilk almalar da yaplmaktayd ancak teknolojik olanaklar ve bilgi birikimi henz
yeterli deildi. Bu nedenle bilgisayarlarn yaygn kullanm iin 1980li yllar beklemek gerekecekti.
Daha eskilere baktmzda, kitle iletiiminin en nemli unsurlarndan biri olan kitabn seri olarak
baslmas 1456 ylnda matbaann bulunmasna kadar gider. Kitap yle deerli bir iletiim aracdr ki;
gnmzde hem geleneksel medyadaki hem de yeni medyadaki yerini korumaktadr. Gnmzde kitaplar
basl olarak da kullanld gibi elektronik ortamlarda da yerini almtr ve gnden gne
yaygnlamaktadr. Bilgi toplumunu oluturan insanlar ve gnmzde yeni nesil olarak tanmlanan
genler, kitap okuma alkanlklarn elektronik ortamlara ve bilgisayarlara doru kaydrmlardr.
Tarih turumuzda 1609 ylnda ilk gazetenin yaynlamasna ahit oluyoruz. Kitle iletiimde yzlerce
yldr basl bir ara olarak kullanlan gazete de kitap gibi, bilgi toplumunda yerini, elektronik ortamlarda
yaymlanmaya brakmaktadr. Yeni medya aralarnda yerini alan gazete, genellikle, elektronik
ortamlarda cretsiz ve gncel olduu iin okunurluunu gnden gne artrmaktadr. Bunun aksine,
geleneksel olarak kda baslan gazetelerin sat rakamlar da gnden gne azalmaktadr. Bu durum bize
bilgi toplumunda bilgisayarlarn ve bilgisayar destei ile yaplan sanal iletiimin nemini bir kere daha
kantlamaktadr.
lk ses kayd ise 1877 ylnda yaplmtr. Ses kaytlarn byk kitlelere tamak iin de 17 yl
beklenmiti. Tahmin edeceiniz gibi ses kaytlarn tayan plaklar 1894 ylnda retilmeye balanmtr.

50

Daha sonra mzik ve daha farkl amalarla kopyalanan plaklarn dnya zerinde hemen her yere
yaygnlatn gryoruz.
Sesleri kitlelere tamada en en etkili aralardan biri olan radyo ise 1920 ylnda bulunmu ve
gnmze kadar en etkili kitle iletiim aralarndan biri olarak evlerimizde, arabalarmzda, yanmzda ve
tanabildii hemen her yerde yerini almtr.
Televizyon, dier bir deyile, hem sesi hem de hareketli grntleri tayabilen mthi ara iin
insanlarn 1936 yln beklemesi gerekmekteydi. Gnmzn vazgeilmez kitle iletiim aralarndan biri
olan televizyon, baz kaynaklara gre, dnya zerindeki pekok insann hala vazgeemedii haber alma,
elence ve eitim aracdr. Bilgi toplumunda televizyon yaynlar da artk bilgisayar destei ile
yaplmaktadr. lkemizde de henz yaygnlamaya balayan IPTV Internet Protocol Television (nternet
protokol zerinden (TCP/IPV4 - IPV6) grnt ve ses aktarm ile alan cihaz) televizyon
izleyicilerine yaymc ile etkileimli bir iletiim salad iin kitle iletiimin temel kurallarn
deitirecek bir ortam olarak adndan sz ettirmektedir.

Resim 3.8: Geleneksel kitle iletiim aralar

Resim 3.9: IPTV

Kaynak: http://www.tivibu.com.tr/ ve http://iptv.pro/ isimli internet sitelerinden 13.08.2012 tarihinde alnmtr.

Yeni Medyann Tanm

Yeni medya ile ilgili pek ok tanm yaplmtr ve yaplmaktadr. Tanmlardaki eitlilik, tanmlar yapan
aratrmaclarn bak alarna gre deiiklik gstermektedir. Baz nemli aratrmac ve yazarlarn yeni
medya tanmlamalar ise yledir:
McQuail (2005)e gre yeni medya geleneksel, dier bir deyile var olan medyann yerini almaktan
ok ona yaplan baz ilaveler olarak tanmlamaktadr. lave edilenleri ise saysal (dijital) ve kmelenme
olarak aklamaktadr. Burada sz edilen saysallk bilgisayarn verileri 0 ve 1 lerden oluan say
51

formlarna evirerek ilemesi durumudur. Kmelenme ise geleneksel medyada var olan metin, ses ve
grnt formlarnn dzenleme ve yaynlanma srelerinde, genellikle bilgisayar desei ile, bir araya
getirilmelerini ifade eder. Dier bir deyile bilgisayar yardmyla oluturulan saysal formlar tm ileti
biimlerini (metin, ses ve grnt) bir araya getirip ileyebilmektedir. Bunun yan sra tm formlardan
yeni biimler de oluturabilmektedir. rnein metin, grnt ve sesin yerlerinin deitirilmesi bir nevi
yeniden biimlendirilmesi ya da kurgulanmas durumudur.
Flew (2008) ise yeni medyann analog (saysal olmayan) yayn yapan geleneksel televizyon ve radyo
yaynlar, basl ortamlardan gazete ve dergi gibi geleneksel medyadan farkl olarak saysal bilgisayar ve
a tabanl iletiim aralarndan olutuunu belirtmektedir. Bu durumda bilgi toplumunun zelliklerine
vurgu yaparsak yine bilgisayarlarn youn kullanm zellii n plana kmaktadr.

Resim 3.10: Yeni medya tasvirleri

Yeni medya kitle iletiimine de yenilikler getirmitir. Daha nce izleyici konumunun, istisnalar
dnda, tesine geemeyen bireyler yeni medya uygulamalar ile birlikte ierie ve uygulamalara da
eriebilir bir konuma gelmitir. Geray (2002) farkl zaman dilimlerinde ierie ve uygulamalara
etkileimli bir biimde ulaabilen bireylerden sz etmektedir. Bu durumun anlam, geleneksel medya
uygulamalarnda (radyo, televizyon, gazete vb.) bireyler kitleye gnderilen iletileri izleyebilmektedirler.
Bu iletilere veya iletilere yant vermeleri, geribildirimde bulunmalar olduka gt ancak saysal iletiim
ve yeni medya aralar bu imkn yalnzca izleyici olan kesime sunmaya balamtr. Kitle iletiimi iin
bu durum ok nemli bir yeniliktir.
Bu tanmlamalardan sonra yeni medyay, iletiimde etkileimi artran, iletileri saysal bir biime
getiren ve herkesin kolayca eriebilecei ortamlar olarak tanmlayabiliriz. Yeni medya aralar ile yaplan
iletiime de sanal iletiim adn vermekteyiz.

YEN MEDYA ARALARI

Yeni medya iletiim ortam ve aralarn akll tanabilir ortamlar, internet, internet uygulamalar ve ara
yzleri ve saysal grsel oyunlar olarak sralayabiliriz.

Akll Tanabilir Ortamlar

Akll tanabilir ortamlar iletiim uygulamalarnda gn getike yaygnlamaktadr. Alanyaznda mobil
iletiim (seyyar iletiim) olarak da adlandrlan yntem akll tanabilir aralar yardmyla
gerekletirilmektedir. Mobil iletiimde iletiler PDAler, cep telefonlar ya da tablet bilgisayarlar ile
tanabilir. Bu yntemle bireyler her an ve her yerde iletiimi gerekletirme ansn yakalayabilirler. Bu
yntemle bireyler diledikleri zaman ve diledikleri yerden haberleme ya da iletiimde bulunma ansna
sahiplerdir. Cihazlarn, ayn zamanda, internete ve dier saysal alara balanabilme kapasiteleri
sayesinde ok zengin bir iletiim ieriine kavumak bireyleri motive etme asndan da nemlidir. Bu
sistemlerin annda kayt yapma, dzenleme ve farkl belleklerden arma zellikleri dnldnde
iletiimde r aabilecek yeniliklerden biri olma zellii yadsnamaz. Tanabilir yeni medya aralar,
ayn zamanda, e zamanl ve e zamansz alabilme zellikleri ile birlikte yeni bir iletiim modeli de
oluturmaktadr. Belki konumuzla tam ilintili deil ancak mobil ortamlarla gnmzde uzaktan eitim de
yaplmaktadr. Eitimi bir iletiim sreci olarak dndmzde bilgi toplumunda eitim hizmetlerinin
geldii bu durum da sevindirici bir haberdir.
52

PDAlar (Personal Digital Assistant-Kiisel Saysal Yardmc)
Trke olarak kiisel saysal yardmc ad verilen ve ngilizce ksaltmas PDA olan bu teknolojik rn
bilgisayar, cep telefonu, saysal mzik alar ve kameradan oluan tanabilir bir ortamdr. Telefon olarak
da kullanlan bu system artk gnmzde tablet bilgisayar olarak da kullanlmaktadr. nternet hizmetinin
gnmzde cep telefonu irketlerinden de verilmeye balanmas bu tr cihazlara olan ilginin daha da
artmas salamtr. Her geen gn ekran ve ilemci hz daha byk olan modelleri piyasaya
srlmektedir. Bu ve benzeri cihazlar kitle ve bireyleraras iletiimde zamandan ve mekndan bamsz
olarak ezamanl ve ezamansz (annda ve gecikmeli) iletiim olanaklar sunmaktadr.

GSM (Cep) Telefonlar

Akll tanabilir teknolojilerin belki de en bilineni GSM ya da cep telefonlardr. Global System for
Mobile Communications ya da ksaca GSM olarak isimlendirilen teknoloji Trke olarak Mobil letiim
iin Kresel Sistem olarak tercme edilebilir. Sistem adndan da anlalaca gibi bir cep telefonu iletiim
protokoldr. Gnmzde telefonla konuma hizmetinin yan sra, ksa ileti gnderme ve alma, fotoraf
ekme, mzik ve video alma, internete balanma, dosya indirme, elektronik posta okuma, veri aktarma
ve ses kayd gibi zellikleri vardr. Bir nevi tanabilir bilgisayar gibi olan modelleri de vardr. PDA
cihazlaryla btnlemi modelleri, ayn PDA cihazlarnda olduu gibi, kitle ve bireyleraras iletiimde
mekndan ve zamandan bamsz olarak ezamanl ve ezamansz (annda ve gecikmeli) iletiim
olanaklar sunmaktadr.

Tablet Bilgisayarlar
eitli ekran boyutlarnda ancak tamaya olanak veren, gnmzde olduka hafif ve hzl modelleri
bulunan, bilgisayar gibi deiik iletim sistemleriyle alabilen, kalemle ya da dokunmatik olarak
alabilen ekran zelliklerine sahip, kolayca her yere tanabilen, el yazsn metne evirebilen ve hemen
hemen kiisel bilgisayarlarn yapt her ilemi yapabilen bir teknolojik ortamdr. GSM ebekelerinden
ve dier sistemlerden internete de balanabilen bu aralar, baz modellerinde, cep telefonu zellii bile
barndrmaktadrlar. Gnmzde artk tanabilir ortamlar bir btn olarak dnlmelidir. Tablet
bilgisayarlar kullanclarn kablosuz iletiim kurabilecei ve bilgisayarlarn yapt ilemleri de
yapabilcek bir araca dnmektedir. Teknolojinin salad bu olanak kullanclara mobil iletiim
alannda snrsz olanaklar sunmaktadr.

Yaz
Tahtas

Resim 3.11: Akll Tanabilir Ortamlar

nternet ve Saysal Alar

ada toplum eitli niteleme ve adlandrmalarla anlmaktadr. Bu nitelendirmeler arasnda bilgi
toplumu, teknoloji toplumu, iletiim toplumu ve a toplumu gibi kavramlar saylabilir (imek, 2011). Bu
kavramlarn bize anlatmaya alt en nemli deer ise gnmz insannn iletiimi ve zellikle uzak
mesafelerle iletiimi youn bir ekilde kullanmasdr. Uzak mesafelerle iletiim de teknolojik aralarn
yardmyla gereklemektedir. Teknolojik aralar birbirine balamak ve aralarnda iletiim kurmak iin
de eitli alar bize yardmc olmaktadr.
Ksaca Web (a) ad verilen World Wide Web (www) dnya zerindeki en nemli saysal adr. Web
teknolojisi kullanclarna bir adres zerinde sisteme balanma olana sunar ve "www" ile balayan
53

adreslerdeki sayfalarn grntlenmesini salayan bir hizmeti ifade eder. Web zerinde eitli adres
uzantlar bulunmaktadr. Bu uzantlar sahip olduklar alana ve paylatklar bilgi trne gre
snflandrlmlardr. rnein eitim kurumlarna edu hkmet kurulularna gov, ticari iletmelere
com, kiisel sitelere gen, a anlamndaki network net, vakf, dernek, oda ve sivil toplum
rgtlerine org, askeri kurumlara mil ve uluslararas kurululara int uzants verilir. Televizyon
irketlerine ise tv uzants verilmitir. Amerika Birleik Devletleri dndaki lkelerin lke kodlar da
web adreslerinin sonuna eklenir. Trkiye iin tr uzants adresin sonuna eklenmelidir. rnein,
Anadolu niversitesinin web adresi: https://www.anadolu.edu.tr/ dir. Bir eitim kurumu olduu iin de
adresinde edu uzants vardr.
Webin orataya kmas ve yaygnlamas olduka hzl olmutur. u anda byk ounlukla ikinci
kuak web hizmetlerini kullanmaktayz. Web 2.0, O'Reilly Media tarafndan 2004'de kullanlmaya
balayan bir szcktr ve ikinci kuak internet hizmetlerini - toplumsal iletiim sitelerini, vikileri, iletiim
aralarn, folksonomileri- yani internet kullanclarnn ortaklaa ve paylaarak yaratt sistemleri
tanmlar (http://tr.wikipedia.org/wiki/Web_2.0).

http://www.trt.net.tr/anasayfa/anasayfa.aspx ne uzantl bir internet

adresidir?

kinci Kuak Web Hizmetleri

Gnmzde yaygn bir biimde ikinci kuak web hizmetleri kullanlmaktadr. kinci kuak web
hizmetleri ksaca unlardr:

Resim 3.12: Web 2.0 tasviri

Kaynak: http://blogs.ukoln.ac.uk/cultural-heritage/category/web-20/page/2/ isimli internet sitesinden13.08.2012

tarihinde alnmtr.

Blog
Trkede internet gnl olarak adlandrlan (Web Log) teriminin ksaltmasdr. Bireyler ya da gruplar
tarafndan yaplan serbest yorumlar ardk sra ile listelenir. Web gnlkleri iletiimde bamsz bireyler
tarafndan belirlenen konularn tartmas ve yorumlamas biiminde kullanlr. Web gnlkleri ile artk
bireyler, bireyden kitleye trnde sanal bir iletiimin de balamasna neden olmutur.

54

RSS
ngilizce Really Simple Syndication kelimelerinin ksaltmasdr. Web kullanclarnn ierikte yaplan
deiikleri otomatik olarak almalarn salayan bir tr gncelleme sistemidir. Kitle iletiiminde alc
konumunda olan bireyler ierikte yaplan deiiklikleri annda izleyebilirler. rnein internetten yayn
yapan gazeteler manetleri gn ierisinde pek ok kere deitirirler. zleyenler her an yeni bir haber
alabilirler. Ayn zamanda, izleyenler haberlere yorum da yazabilirler ve yazdklar yorumu annda olmasa
bile ok az bir gecikmeyle bu sistem sayesinde gazetenin web sitesinde grebilirler. Bu durum, kitle
iletiiminde bireylerin katlmna ok gzel bir rnektir. RSS ile geribildirimin, az bir sre ile gecikmeli
olmas da bilgi toplumunda sanal iletiimin getirdii en nemli yeniliklerden biridir.

Wiki
Wiki Trke abuk kelimesinin Hawicesidir. Kullanclarn web ierii oluturmalarna ve
dzenlemelerine olanak veren bir tr yazlmdr. Birey ya da gruplar wikinin bu zelliinden faydalanarak
byk aplarda dkmanlar oluturabilir. Wikipedia wikiye verilebilecek en nemli rneklerden biridir
nk kullanclar tarafndan devaml olarak gelitirilen bir sistemdir. letiimde yeni medyann
kullanmna en nemli rneklerden biridir.

Sosyal Alar
Bireyleri internet sistemi zerinden birbiriyle buluturan ve metin, ses ve video paylaarak ezamanl ve
ezamansz sosyallemelerini salayan bir tr yazlmdr. En ok kullanlan sosyal alar Facebook,
Twitter, Linkedin, Myspace, Badoo, Xing vb. olarak sralanabilir. Bu sosyal alarn kullanm lkeden
lkeye deiiklik gsterebilir. Her ne kadar bu sosyal alar bireyler arasnda sosyallemek ve iletiim
amal olarak kullanlsa da eitim alannda da son zamanlarda kullanlmaya balanmtr. Ezamanl ve
ezamansz iletiim ve metin, ses ve video paylam olanaklaryla kullanm gnmzde artk lgnlk
boyutlarna ulamtr.

Sizce lkemizde en fazla kullancs olan sosyal alar hangileridir?

Resim 3.13: nternet ve sosyal medya

55

Saysal Grsel Oyunlar
Geleneksel kltrlerde oyunlar bir iletiim arac olarak da kullanlmaktayd. ocuklar dier arkadalaryla
iletiimi ve sosyallemeyi oyunlarla salamaktayd. Yeni medya oyun kltrne de ok deiik boyutlar
getirmitir. Yeni medya aralaryla oynanan oyunlar hem bireysel hem de bireyleraras olabilmektedir.
Saysal oyunlar bilgisayar ve mobil iletiim aralarnn desteiyle dnya zerinde ezamanl oynanabilir
bir dzeye gelmitir. Sosyal alarda oyunlar artk bir tanma ve sosyalleme arac olarak da
kullanlabilmektedir.
Sanal iletiim bilgi toplumu ile nemli bir gelime kazanmtr. Yukarda sz geen iletiim aralar
ile insanlar annda ya da ok az bir gecikmeyle olsa bile iletiimlerini hzlandrmlardr. Artk bir evden
bir bireyin byk kitlelere yayn yapmas ve duygu ve dncelerini aklamas, iletiler yollamas olduka
kolay bir hale gelmitir. Bilgi toplumunda bireyler teknoloji yardmyla kendilerine salanan iletiim
olanaklarn son derece ucuza kullanmaya balamlardr. Bu durumda dikkat edilmesi gereken nokta,
sanal iletiim aralaryla yolladmz ya da yollamay dndmz iletilerin niteliklerinin
artrlmasdr.

56

 zet

letiim bir ya da birden fazla bireyin katlm ile

gerekleen, bir balam ierisinde oluan, baz
etkileri olan ve evredeki grltden az ya da ok
etkilenen ve sonucunda da baz geribildirim
olanaklar sunan bir tr eylemdir. letiim daima
bir balam ierisinde gerekleir. letiim
balamnn boyutu; fiziksel, sosyo-psikolojik
ve zamansal boyut olarak snflandrlr. letiim
srecinin bileenleri kaynak ve alc, kodlama ve
kod zme, ileti ve kanal, geribildirim ve grlt
olarak sylenebilir.
Bilgi toplumu kavram Kuzey Amerika, Avrupa
ve Japonyada benzer zamanlarda ortaya
atlmtr. Bilgi toplumu kavramnn gndeme
gelmesi 1960l ve 1970li yllarn sonlar
arasndaki 10 senelik zaman dilimini kapsar.
Bilgi toplumu fikrini ortaya atan en nemli
kuramclardan biri Daniel Bell dir. Mal
retiminden hizmet retimine geen bilgi
toplumunda salk, eitim, aratrma, devlet
hizmetleri ve yksek teknoloji endstrileri hzl
bir ykseli gstermilerdir. Bilgi toplumu ya da
endstri tesi toplum iletiim hizmet ve aralarn
en st dzeyde kullanmay amalayan bir yapdr.
Geleneksel medya olarak da tanmlanan kitlesel
medya, kitle iletiimi iin kullanlan gazete ve
dergi gibi basl yaynlar; radyo, sinema,
televizyon gibi sesli veya hem sesli hem de
grntl iletileri tayan ortamlar olarak
tanmlanmaktadr. Sanal iletiim bilgi toplumu ile
nemli bir gelime kazanmtr. Sanal iletiimde
yeni medya ortamlar kullanlmaktadr. Yeni
medya ise, iletiimde etkileimi artran, iletileri
saysal bir biime getiren ve herkesin kolayca
eriebilecei ortamlardr. Yeni medya aralar ise
akll tanabilir ortamlar, internet, internet
uygulamalar ve ara yzleri ve saysal grsel
oyunlar olarak sralanmaktadr.

57

Kendimizi Snayalm
1. letiim balamnn ka tr boyutu vardr? 6. 1893 ylnda kurulan ilk film stdyosunun
ismi nedir?
a. 1
a. Edison
b. 2
b. Apple
c. 3
c. Daniel
d. 4
d. Bell
e. 5
e. Samsung
2. letiimde ileti retme srecine ne ad verilir?
7. lk televizyon yayn hangi tarihte yapld?
a. letiyi kodlamak
a. 1928
b. letiyi yollamak
b. 1936
c. letiye geribildirim vermek
c. 1947
d. letinin kodunu zmek
d. 1964
e. letiyi kanala yollamak
e. 1980
3. Ezamanl iletiimde ka kanaldan iletiim
gereklemektedir? 8. Aadakilerden hangisi yeni medya
aracdr?
a. 1
a. Gazete
b. 2
b. Radyo
c. 3
c. Film
d. 4
d. Kitap
e. 5
e. Tablet bilgisayar
4. letiim srecinin unsurlarndan biri olan
grlt ka biimde incelenir? 9. Aadakilerden hangisi yeni medya
aracdr?
a. 1
a. Gazete
b. 2
b. Radyo
c. 3
c. Film
d. 4
d. Kitap
e. 5
e. PDA
5. Aadakilerden hangisi bilgi toplumunda
ne kan deerlerdendir? 10. Aadaki internet adres uzantlarndan
hangisi eitim kurumlar tarafndan
a. Liyakat kullanlmaktadr?
b. Kltr a. com
c. Ynetim b. net
d. Sosyal c. edu
e. Teknik d. mil
e. tv

58

Kendimizi Snayalm Yant
Anahtar
1. c Yantnz yanl ise letiim Balam
balkl konuyu yeniden gzden geiriniz.
2. a Yantnz yanl ise Kodlama ve Kod
zme balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.
3. d Yantnz yanl ise letilar ve Kanallar
balkl konuyu yeniden gzden geiriniz.
4. c Yantnz yanl ise Grlt balkl
konuyu yeniden gzden geiriniz.
5. a Yantnz yanl ise Daniel Belle Gre
Bilgi Toplumunun zellikleri balkl konuyu
yeniden gzden geiriniz.
6. a Yantnz yanl ise Medyann Tarihi
balkl konuyu yeniden gzden geiriniz.
7. b Yantnz yanl ise Medyann Tarihi
balkl konuyu yeniden gzden geiriniz.
Yararlanlan Kaynaklar
Bell, D. (1960). The End of Ideology: New
York: Glencoe.
Bell, D. (1973). The Coming of the Post-
Industrial Society: A Venture in Social
Forecasting. New York: Basic Books.
DeVito, A. J. (1988). Human Communication.
New York: Harper ve Row.
Flew, T. 2008, New Media: An Introduction, ,
Melbourne: Oxford University Press.
Geray, H. (2002). letiim ve Teknoloji:
Uluslararas Birikim Dzeninde Yeni medya
Politikalar. Ankara: topya.
Manovich, L. (2001). The Language of New
Media. Cambridge, Mass: MIT Press.
McQuail, D. (2005). McQuails Mass
Communication Theory, 5. Bask, Londra: Sage
Publications.

8. e Yantnz yanl ise Yeni Medya Aralar Preston, P. (2001). Reshaping Communications.
balkl konuyu yeniden gzden geiriniz. Londra: Sage Publications.

9. e Yantnz yanl ise Yeni Medya Aralar
balkl konuyu yeniden gzden geiriniz.
10. c Yantnz yanl ise nternet ve Saysal
Alar balkl konuyu yeniden gzden geiriniz.
imek, A. (2011). retim Tasarm. Ankara:
Nobel Akademik Yaynclk Eitim Danmanlk
Tic. Ltd. ti.
http://tr.wikipedia.org/wiki/Web_2.0

Sra Sizde Yant Anahtar

Sra Sizde 1
lkemizde de belirli dnemlerde pekok yasakl
film, kitap vb. eserler olmutur.

Sra Sizde 2
Teknik entellektellik mi yoksa edebiyat ve sanat
alannda entellektellik mi daha n planda
olmaldr? Sorusuna verilecek en gzel yant
herikisi de olmaldr. yi yetimi bir insann
teknolojik becerilerinin yansra edebiyat ve sanat
alannda da sylecek szleri olmaldr.

Sra Sizde 3
http://www.trt.net.tr/anasayfa/anasayfa.aspx
isimli adres sonunda net uzants olduu iin a
anlamndaki network net tr.

Sra Sizde 4
lkemizde en ok Facebook, Twitter gibi sosyal
alar kullanc bulmaktadrlar.

59

4












Amalarmz


Bu niteyi tamamladktan sonra;
Toplumsal cinsiyet kavram ve boyutlarn tartabilecek,
Konumada toplumsal cinsiyet farkllklar ve etkili iletiim kavramlarn aklayabilecek,

Szsz iletiimde toplumsal cinsiyete bal farkllklar ve etkili iletiimi ifade edebilecek,

atmada toplumsal cinsiyet farkllklar ve etkili iletiim konularn tartabilecek

bilgi ve becerilere sahip olabilirsiniz.

Anahtar Kavramlar
Toplumsal Cinsiyet Dokunma

Konuma Baklar ve Mimikler

Szsz letiim atma

Beden Hareketleri Mobbing

Kiisel Alan Kullanm

indekiler

Giri

Toplumsal Cinsiyet Kavram

Konumada Toplumsal Cinsiyet Farkllklar ve Etkili letiim

Szsz letiimde Toplumsal Cinsiyete Bal Farkllklar ve Etkili letiim

atmada Toplumsal Cinsiyet Farkllklar ve Etkili letiim

60

 Etkili letiim ve
Toplumsal Cinsiyet
GR
Hi kuku yok ki insan sosyal bir varlktr. Doduunda alayarak, daha sonra basit szcklerle ve daha
sonra da iine doduu kltrn szl ve szsz dilini renerek evresiyle balant iinde olmaya,
duygu ve dncelerini paylamaya abalar. En geimsiz insan bile en azndan nelerden honut
olmadn anlatmak iin bu szn ettiimiz sosyallemeye gereksinim duyar. Dolaysyla, iletiim her
insann en temel gereksinimlerinden ve eylemlerinden biridir. Ne var ki her konuda olduu gibi iletiimde
de daha iyisini yapmak olanakldr. rnein, fiziksel bir engeli olmayan herkes konuur ama insanlar
maniple edecek biimde konumak ok az sayda insann baarabilecei bir eydir. te gerek i
yaammzda gerekse zel yaammzda evremizdeki kiilerle daha etkili, amacmza uygun biimde
iletiim kurabilmemizin yolu etkili iletiim yollarn renmekten geer. Bu konuda baz becerilerimizi
alarak gelitirebileceimiz gibi, evremizde olup bitenleri gzlemlemek, iinde yaadmz kltrn,
o kltrn bize sunduu deerlerin farknda olmak, ayn toplumda yaadmz kiilerle daha rahat, doru
ve etkili bir biimde iletiim kurmamz salayacaktr.
letiim kurduumuz kiilerin yalarn, geldikleri evreyi, eitim durumlarn, ekonomik koullarn
bilmek kiminle nasl iletiim kurmamz gerektii konusunda bize klavuzluk eder. Tpk ya, eitim,
sosyal evre vb. koullar gibi kiilerin cinsiyetleri de etkili iletiimde belirleyici olan koullardan biridir.
Toplumsal cinsiyet olgusu kadn ve erkek olarak iinda yaadmz toplumun bizden ne beklediini,
kadnlk ve erkeklik zerine hangi deerlerin yklendiini belirlemektedir. Baka deyile, toplumsal
cinsiyet, toplumun grmek istedii kadn ve erkek kalplarn ve normlarna iaret etmektedir. Bu normlar
arasnda, kadn ve erkek rolleri, kadn ve erkein kendini sunum biimi; konumas, davran kalplar ve
giyim kuam kodlar, e deyile iletiimde farkllaan tm ynleri bulunmaktadr. Bu farkllklarn
ayrdna varmak, daha doru, salkl ve etkili iletiim kurmamza yardm eder. Dolaysyla, bunlarn
farknda olmak hem profesyonel yaantmzda hem de zel yaantmzda salkl ve etkili iletiim
kurmamza yardm eder.
Bu nitede toplumsal cinsiyet kavramnn ne olduu, kadn ve erkek olarak iletiim kurarken nasl
davrandmz, hatalarmz ve bunlar dzeltme yollar zerinde duracaz. Bylece olas engellerin
farkna vararak bu adan da etkili iletiim kurmann yollarn bulmak olanakl hale gelecek.

TOPLUMSAL CNSYET KAVRAMI

nsan yavrusu dnyaya dii ve erkek olarak gelir. Toplumsal beklentiler dorultusunda da kadn ve erkek
olmay renir. Baka deyile, biyolojik cinsiyetlerimize iine doduumuz kltr anlam ykler. te
kltrel olarak kurulan kadnlk ve erkeklik fenomenine toplumsal cinsiyet adn veriyoruz. Toplumsal
cinsiyet kavram, insan dii ve erkek olarak ayran cinsiyet kavramndan daha farkl ve kapsaml olarak,
kadn ve erkek arasndaki toplumsal, kltrel, ekonomik, politik ve davransal tm farkllklar
iermektedir. Bu farkllklar doumdan itibaren egemen ideoloji tarafndan glendirilmekte ve bu yolla
etkili bir toplumsal denetim salanmaktadr.
Toplumsal cinsiyet kalplarnn oluturulmasnda etkili olan kimi sreler bulunmaktadr. Biyolojik,
sosyal ve tarihsel sreler kiinin kadn ve erkek olarak iine doduu topluma uyumlanmas ve kendini
61

olduu kadar evresini de anlamlandrmasn salar. Biyolojik sre, anatomik yaplarn farkllna,
hormonal dnmlerin ayrmasna dayanr. Bu farkllklara bal olarak kii bedenini kadn ve erkek
olarak tanmlar. Sosyal sre, evrenin belirledii kadn ve erkek davranlar, duygu, deer ve dnce
beklentileri ile ilikilidir. Kadn ve erkek olarak sosyalleir, evrenin kadn ve erkek rol beklentilerine
gre koullanrz. Tarihsel sre ise kltrn ve aile tarihinin tayp yineledii kadn ve erkek olma
davran biimleri ile ilintilidir (Navaro, 1996:23-24). Anlan srelerin hepsi birbiriyle ilikili ve
birbirinin zerinde etkilidir. Cinsel roller var olan anatomik farkllklar zerine kuruludur ve tarihsel
olarak tananlardan kolayca arnamaz.
Cinsel rollerin retilmesinde pek ok kurum ve pratik i grr ve bu yolla cinsel kimlikler
yaplandrlr. Hi kukusuz ncelikle aile ve ailenin toplumsal, kltrel olarak sahip olduu deerler
ocua yansr. ounluk ev ii grev dalmnda ve rollerin benimsenmesinde anne kz ocuk iin, baba
erkek ocuk iin model oluturur. Bandura toplumsal renme kuram yoluyla, ocuklarn anne ve
babalarn gzlemleyerek ve onlardan aldklar olumlu ve olumsuz tepkilerden yola karak cinsel rolleri
rendiklerini ileri srer (Aktaran Griffths, 1994: 323). Kuramda, cinsel rollerle ilgili davranlarn
edinilmesinde ocuun anneyle babay iki ayr model olarak ele alp zdelik kurmasnn ve onlara
benzemeye almasnn belirleyici olduu ileri srlmektedir. Piagetnin bilisel geliim kuramise
toplumsal renme kuramndan farkl olarak, ocuklarn dnyay alglayp kavramalarnn bilisel geliim
srecine bal olduuna, dolaysyla ocuklarn edilgin bir konumda olmadna dayanmaktadr. Kurama
gre, ocuklar evrelerindeki dzenli yaplar, kategorileri kavramaya almakta, bunlar bir kez
kavradktan sonra da kendi benliklerini bunlarn iine yerletirmekte, kendilerine kadn ve erkek etiketini
yaptrp ona gre bir benlik gelitirmektedir. Anlalaca zere, bilisel geliim kuram toplumsal
geliim kuramndan farkl olarak, ocuklara etkin bir rol vererek, ocuun nce cinsel bir benlik gelitirip
sonra kendine uygun modeller bulacan ne srmektedir (Onaran vd. 1998:10-12). Her iki kuramda da
evresel faktrlerin gz ard edilemeyecek bir neme sahip olduunu sylemek olanakldr. Edilgin ya da
etkin yollarla olsun ocuun kadnlk ve erkeklii renme ve bu konuda benlik gelitirme srecinde
evreden gelen iletiler belirleyici olmaktadr. Bu noktada, aile kadar okul, kitle iletiim aralar ve kltr
oluturan btn kurum ve pratikler etkin rol oynamaktadr.

Sizce, cinsel rollerin renilmesinde hangi kurum ve pratikler i

grr?

Her kltrde kadn ve erkek olmaya dair beklentiler ve deerler bulunmaktadr. Bu deerler bir erkek
ve kadn modelinin olumasn salar. Kadn ve erkek arasndaki farkllklar derin bir ayrmaya
dayanmaktadr. Bu ayrma ataerkil toplumlarda daha da fazladr. ounlukla iki cins toplumsal
yaplanma iinde birbirinin kart olarak snflandrlr. Ataerkil toplumlarda baat olan geleneksel
ideolojinin cinsiyeti iblm, kadn ev ilerinden ve ocuk bakmndan sorumlu tutar. Bylece, eve
baml hale getirilen kadn toplumsal retime katlmaktan uzaklar ve kk yalardan itibaren retilip
benimsetilen toplumsal cinsiyet kalplarna uyum salar (Arat, 1994: 45). E deyile, erkek kamusal
alanla, kadn ise zel alanla ilikilendirilir. Davran ve karakter olarak, erkeklerin hrsl, gl, kararl,
risk alan, bamsz, rasyonel, aktif ve atak olmas, kadnlarn ise efkatli, neeli, sevecen, duygulu,
duyarl, yumuak nazik, sadk, sabrl, anlayl olmas beklenir (Leathers, 1997: 308). Kukusuz bu
nitelikler, kalplar, cinsel rolleri toplumun kadn erkekten beklentileriyle uyumludur. Bu beklentiler
dorultusunda biimlendirilen roller evresel basklarn beraberinde getirdii dlanma korkusuyla ou
zaman sorgulanmadan kabullenilir. Kadna ve erkee atfedilen grevlerin sorgusuzca tekar edilmesi,
rollerin fazla dnlmeden ve deitirmeye allmadan devam ettirilmesi beraberinde cinsel rollere
yklenen yanl deer ve yarglarn srdrlmesini de getirmektedir.
Kltr bata olmak zere toplumsal tm kurumlarla bantl olan toplumsal cinsiyet kavram duraan
bir yap gstermez. Toplumsal deimelerle birlikte toplumsal cinsiyet kavram da byk lde
deikenlik gsterir, bir baka deyile, evrim geirir, dnme urar. Trkiyede toplumsal cinsiyet

62

deerlerine bakldnda da kadn ve erkekten ok farkl beklentilerin var olduu gzlemlenebilir. Trkiye
geleneksel yapsn koruma eilimi gsteren bir toplumsal yapya sahiptir. Dolaysyla, geleneksel alt yap
yava deimekte, hatta baz konularda geriye doru evrilmektedir. Kadnlarn byk ounluu ailede,
toplumda ve ekonomide erkek egemen kurumlarn dayatt koullara gre hareket etmek ve pek ok
geleneksel, hukuki zorlukla ve ayrmclkla mcadele etmek zorundadr. Fiekin belirttii gibi Trk
toplumu geleneksel, otoriter ve ataerkildir. Trkiyede nesiller aras hiyerarinin yan sra toplum, ataerkil
dzen ya da cinsel rol hiyerarisi zerine kuruludur. Cinsler aras ilikiler erkein stnl; kadnn ise
deer, itibar ve g bakmndan dk konumu zerine kuruludur (Aktaran Navaro, 1996:27). Tablo
4.1de Trk toplumunda kadn erkekten beklentilerin neler olduu grlebilir.

Kltr bata olmak zere toplumsal tm kurumlarla bantl olan

toplumsal cinsiyet kavram duraan bir yap gstermez. Toplumsal deimelerle birlikte
toplumsal cinsiyet kavram da byk lde deikenlik gsterir, bir baka deyile,
evrim geirir, dnme urar.

Tablo 4.1: Onaylanan kadn ve erkek deerlerine ilikin snflandrma (Fiek aktaran Navaro, 1996:29)

KADINLAR N ERKEKLER N

yle ol Byle olma yle ol Byle olma

Yumuak Sert Sert Yumuak

Uyum gsteren Hkmeden Hkmeden Uyum gsteren

Gsz Gl Gl Gsz

Kabullenici Yarglayc Yarglayc Kabullenici

Kararsz Kararl Kararl Kararsz

Baar peinde Baarl Baarl Baarsz

komayan

Baml Bamsz Bamsz Baml

Hrsl Hrsl

aresiz zm getiren zm getiren aresiz

Edilgen Etkin Etkin Edilgen

Yukarda da deinildii zere, toplumsal cinsiyet, toplumun grmek istedii kadn ve erkek kalplarn
ve normlar iermektedir. Bu normlar arasnda, kadn ve erkek rolleri, kadn ve erkein kendini sunum
biimi; konumas, davran kalplar ve giyim kuam kodlar, e deyile iletiimde farkllaan tm
ynleri bulunmaktadr. Bu farkllklarn ayrdna varmak, daha doru, salkl ve etkili iletiim
kurmamza yardm eder.

KONUMADA TOPLUMSAL CNSYET FARKLILIKLARI VE

ETKL LETM
Doan herkes, fiziksel ve zihinsel bir engeli olmad srece, konumay renir. Konuma toplumsal bir
varlk olan insann doal yeteneidir ve insan tm dier canllardan ayran temel zelliklerinden biridir.
Basit olarak ele alnacak olursa duygu ve dncelerimizi, grp yaadklarmz karmzdakilere
szckleri seslendirerek gnderme, iletme iidir biiminde tanmlayabileceimiz konuma, kendiliinden,
ok fazla bilincine varlmadan gelien bir sretir. Konuma eylemi gerekleirken kadn ve erkeklerin
iletiim biimleri kimi farkllklar gstermektedir.

63

 Konuma duygu ve dncelerimizi, grp yaadklarmz
karmzdakilere szckleri seslendirerek gnderme, iletme iidir.

Yukarda da deinildii gibi toplumsal cinsiyet kavram dinamik bir yap gstermektedir. Kadn ve
erkekten beklentiler kuaktan kuaa aktarlr. Bu aktarm srasnda iinde yaanlan dnemin koullarna
gore kimi deiimler de yaanabilir. Daha nce de vurguland gibi kadndan beklenen yumuak, uysal,
uyumlu, efkatli vb. olmasyken erkekten beklenen sert, rekabeti, otoriter, koruyucu, karar verici, atak
vb. olmasdr. Yine kadn ve erkek arasndaki nemli ayrmalardan biri yaam alanlaryla ilgilidir. Pek
ok kltrde ve toplumsal olduu gibi Trk toplumunda da kadnn ocuklarn bakmndan, evin
idaresinden sorumlu olmas beklenir. Dolaysyla, kadnn yaam alannn ev, baka deyile zel alan
olduu yargs yaygndr. Bu yargnn izleri, kamusal alanda kadnlar iin uygun grlen meslek
gruplarnda ve kadnlarn istihdam oranlarnda da srlebilir. Kadnlar daha ok evde yaptklar ilerle
uyumlu ya da evdeki sorumluluklarn aksatmayacak ilere (hemirelik, hasta bakclk, ev temizlii ya da
retmenlik gibi) ynlendirilir. Erkekler ise evin dndaki alanla, dier bir deyile, kamusal alanla
ilikilendirilir. Ancak unu da belirtmek gerekir. Kukusuz, kadn kamusal alanda varln srdrrken,
erkek de zel alanda yer alr. Burada nemli olan bu alanlarda kadn ve erkein neler yapp
yapmadklardr. rnein, akam eve gelen erkek artk zel alandadr. Ama kltre, toplumsal deerlere
gre bir erkein kadn gibi ev ilerinden sorumlu olmas beklenmez. Eve gelip yemeini yiyen,
televizyonun kasna geip, akamn dinlenerek geiren erkek de aslnda zel alandadr. Benzer
biimde kadn da alma yaamnda ya da farkl nedenlerle kamusal alanda var olur. Ancak rnein
kamyon ofrl yapmak toplumsal ve kltrel olarak ou zaman bir kadnda grlmek istenmeyen bir
eylemdir. Eer bir benzetme zerinden aklayacak olursak, pek ok toplumda olduu gibi Trk
toplumunda da kadn da erkek de hem zel alanda hem de kamusal alanda varlk gstermelerine karn,
kadn kamusal alann, erkek de zel alann adeta misafiridir. te bu durum kadn ve erkein konuma
gereksinimlerini ve konuma alkanlklarn da belirler.
Kamusal alan birincil mekanlar olduu iin erkekler ounlukla topluluk iinde, profesyonel
ortamlarda konuma konusunda istekli ve beceriklidir. Kendilerini topluluk nnde rahat hissederler.
Kadnlar ise yaknlk gerektiren, zel konumalar yapma konusunda erkeklerden daha becerikli ve
yeteneklidirler. phesiz, topluluk nnde konuma konusunda istekli ve yetenekli kadnlar ve zel
konumalarda nispeten rahat olan erkekler de vardr. Ancak genel eilim erkeklerin kamusal alanda,
kadnlarn ise zel alanda konuurken daha rahat olduklarn gstermektedir. Burada evin erkek iin ve
kadn iin ne ifade ettii zerinde durmak erkek ve kadnlarn zel ve kamusal alanda konuma
eilimlerini anlamak adna yardmc olacaktr. Ev ounlukla bir erkek iin, kendini kantlamaktan
kurtulduu, szl gsterilerle bakalarn etkilemek zorunda kalmad gvenli bir limandr. ou erkek
iin ev, konumann gerekmedii, daha doru bir syleyile uzun ve derinlikli konumann gereksiz
olduu bir ortamdr. Bu gvenli limanda erkek, halk deyiiyle, kafasn dinlemek ister. ou kadn iin
ise ev, yetitirilme tarzlar nedeniyle yabancs olduklar, kendilerini ok rahat hissetmedikleri, kamusal
alann rekabeti ortamndan uzaklatklar ve konumaya en ok gereksinim duyduklar mekandr. Evin
rahatl, szlerinin nasl karlanacan dnmeden, yarglanmadan, eletirilmeden rahata
konuacaklar ve kendilerine en yakn olan insanlarla, baka deyile, aile fertleriyle dertleip paylam
iinde olacaklar bir ortamdr. Evin alglanna ilikin bu farkllk erkeklerin suskunluunun kadnlar
tarafndan yadrganp eletirilmesinin, kadnlarn konukanlnn da erkekler tarafndan lzumsuz
grlp eletirilmesinin kaynan oluturur. Dale Spendera gre pek ok insan bilinli olmasa bile
igdsel olarak kadnlarn da tpk ocuklar gibi yalnzca gzle grlecek, kulakla iitilmeyecek
varlklar olmas gerektii hissine sahiptir, dolaysyla kadndan gelen her tr konuma gereinden
fazlaym gibi gzkr (Aktaran Tannen, 1997:61).
Rekabet erkeklik iin en nemli vurgu noktalarndan biridir. Kk yatan itibaren bir erkek kendini
srekli ispat etmek zorundadr. Kk bir erkek ocuu yetikin erkeklerin dnyasna geene kadar
beklemek ve kendini, olgunluunu ispat etmek zorundadr. Erikinlie ulatktan sonra da bir erkein

64

mcadelesi bitmez. yi bir i sahibi olmak, iyi bir e sahibi olmak, iyi bir ev, iyi bir araba Her konuda
gl olmas beklenen erkek, kamusal alanda da gcn kantlamak, dolaysyla rekabet iinde olmak
zorunda hisseder. Erkekler ounluk, hiyerarik sosyal bir dzen iindeki bir birey olarak konuma
eylemini gerekletiriler. Baka bir deyile, byle hiyerarik bir sistem iinde birey hiyerarik yapnn ya
st ya da alt kademesinde yer alr.

Toplumda erkeklik iin en nemli vurgu noktalarndan birisi olan

rekabet olgusunu siz nasl deerlendirirsiniz?

Konuma bir anlamda bir pazarlk aracdr. Birey elinden geldiince stte kalmaya alr, kendini
dierlerinden gelebilecek olas saldrlara kar korur. Bunu yapmak iin de dierlerinin daha alt statde
kalmalar iin aba sarfeder. Bu bir eit yarmadr, rekabet ierir, bamszl srdrme ve
baarszlktan kanma savamdr. Kukusuz, baar elde, etme, baar iin mcadele etme ve rekabet
kadnlarn da dnyasnda var olan durumlardr. Ancak, pek ok kltrde olduu gibi Trk toplumunda ve
kltrnde de kadnlar iin ngrlen yaam tarz, deerler asndan rekabet ve rekabete elik eden yar,
acmaszlk kadnn dnyasnda birinci srada deildir. Birinci srada olduunda da ounluk ho
karlanmaz. Erkeksi olmakla sulanr. Kadnlar rekabetten ok yaknlk kurmak, balant iinde olmak
ister. Yetitirilme biimleri onlara bu yne doru yneltir. Yaplan konumalar, yakn olmak iin bir
pazarlktr; birbirlerini onaylamak, desteklemek, fikir birlii elde etmeye yneliktir. Bakalarn
tarafndan yaltlmaktan saknrlar. Kadnlarn gznde ounluk hayat bir topluluktur, yaknl koruma
ve yalnzlktan kanma savamdr. Sz edilen bu dnyada da hiyerari vardr. Ancak bunlar erk ve
baar hiyerarilerinden ok dostluk hiyerarileridir. Kukusuz erkekler de katlm salamak isterler.
Yalnz kalmak bir erkein de ideali olamaz. Ancak, balant iinde olmak, yandalk duygusu kadnlarn
aksine erkeklerin birincil hedefi, odaklandklar bir mesele deildir. Yaknlk, bireyin karmak dostluk
alarnn pazarln yapt, farkllklar en aza indirgemeye alt, fikir birlii elde etmeye urat,
farkllklar vurgulayacak stnlk grnmlerinden kand, balantlardan oluan bir dnyann
anahtardr. Bamszlk ise mevki dnyasnn anahtardr, nk mevki sahibi olmann balva
yollarndan biri, dier insanlara ne yapacaklarn sylemektir, emir almak ise dk mevkinin bir
gstergesidir. Geri her insann yaknla da, bamszla da ihtiyac vardr, ama kadnlar daha ok
birincisine, erkekler ise ikincisine odaklanma eilimindedirler. (Tannen, 1997: 14). Dolaysyla, bir
erkek iin konuma rekabetin, kendini ispat etmenin bir yoludur. Bir erkek kendisine ne yapmasnn
gerektiinin sylenmesinden holanmazken bir kadn uyum adna kendinden istenen eyi yapma eilimi
gsterir.

Konuma bir anlamda bir pazarlk aracdr. Birey elinden geldiince

stte kalmaya alr, kendini dierlerinden gelebilecek olas saldrlara kar korur. Bunu
yapmak iin de dierlerinin daha alt statde kalmalar iin aba sarfeder. Bu bir eit
yarmadr, rekabet ierir, bamszl srdrme ve baarszlktan kanma savamdr.

Bir kadn hemen her nemli dnemete eine danma ihtiyac duyar, erkekse bunu yapmann kendi
bamszln zedeleyecek bir tutum olarak alglar. rnein, bir kadn evde erkein yapmas gereken bir
ii sk sk hatrlattnda bu, erkek tarafndan dr dr olarak alglanr. nk kendisine ne yapmas
gerektii sylenmekte ve bu konu stelenmektedir. Erkek bir eyi kendi iradesiyle yapmak ister; ona
sylendii iin deil. Baz erkekler bakalarndan bilgi almaya kar diren gsterirler. zellikle de bu
kii bir kadnsa zellikle uzak dururlar. Baz kadnlar da, erkein basknln onaylayan, rza gsteren
hegemonik bir ilikiyi desteklerler ve sahip olduklar bilgiyi, erkekten daha stn gzkmemek adna
kendilerine saklamay, paylamamay tercih ederler. Burada bilginin ne ifade ettii aklayc olacaktr.
Bir kii bir dierine bilgi verdii zaman, bu asimetrik bir duruma yol aar. Taraflardan biri o bilgiye sahip
deilken dieri o bilginin sahibidir. Bu da dolayl yoldan stnlk metamesajn verir. Baka deyile
hiyerarik olarak taraflardan birinin altta dierinin stte olmasn gerektirir. Yol kaybetmek zerinden
65

verebileceimiz bir rnek daha aklayc olacaktr. Bir erkek yeni gittii bir gzergahta eer ulamas
gereken adresi bulamyorsa buluncaya kadar kendi bana abalamay tercih eder ounluk. Bilgi sahibi
olmak ve bilgiyi bakasndan almak zerine kurulu yukarda sz geen asimetrik, hiyerarik durum gz
nnde bulundurulduunda, erkeklerin zsaygsnn temelini oluturan bamszl srdrmeleri iin
yolu kendi balarna arayp bulmalar esastr. ou erkek bunu bylesi bir ak bilinle yapmaz kukusuz.
Ancak, yetitirilme tarzlarnn neredeyse otomatik bir uzants olarak byle davranma eilimi gsterirler.
Benzer durumda bir kadnn tutumu ise bir yerde durup bakasndan yardm almaktr. nk bir erkek
olabildiince bakasndan yardm almadan, stn konumunu zayflatmadan meseleleri halletmekten
yanadr. Kadn ise bir bakasndan yardm almakta sknt ekmez. nk yaama bak bir erkekteki
gibi ncelikli olarak g ve rekabet zerine kurulu deildir.
Kadn ve erkek konumalar asndan bir baka bariz ayrm noktas bir sorun karsnda yaanr.
Gnlk yaam iinde pek ok sorunla karlar ve stesinden gelmeye alrz. Bu srete kadn ve
erkek arasnda kimi belirgin farkllklar sz konusudur. Bir erkek iin, yetitirilme tarz ve ondan
beklenen davranlar dorultusunda bir sorun sadece ivedilikle zlmesi gereken bir meseledir. Bir
erkek ounluk sorunun ne olduunu net biimde ortaya koymaya ve zmne odaklanr. nk bir
sorun erkein rekabet iinde olduu hiyerarik yaamda onun bulunduu konumu zayflatacak bir
durumdur. Dolaysyla bir ok erkek ok zor durumda kalmadka sorunu hakknda konumamay, sorunu
hakknda konuacaksa da btn detaylar bakalarna yanstmamay tercih eder.
Bir kadn sz konusu olduunda ise ounlukla sorunu hakknda konumak onu zorlayan bir durum
deildir. Bakalaryla sorunlar hakknda konumak, kendileri hakknda bilgi vermek yaknlk kurmann
yollarndan biridir. zellikle dostlar arasnda yaplan dertleme toplantlarnn alt metni Yalnz deilsin.
Benzer eyleri biz de yayoruzdur. Kadnlar dertleirken hassas bir sistemi dengede tutmaya aba
sarfederler. Bu sistemde dertleme, duygular onaylamak ve bir topluluk olunduu duygusunun yaratmak
adna kullanlr. Genelde kadn ve erkek hemcinsleriyle birlikteyken sorunlarla baa kma konusunda
atma yaamazlar. Ancak bir kadn ve bir erkek bir sorun hakknda konumay setiklerinde atma
yaanmas olasdr. rnein, diyelim ki alan bir kadn eve geldiinde eine, i yerinde bir arkadayla
yaad ie dair bir sorunu anlatmaya balad. ounluk erkein tutumu sorunun zmne odakl
olacaktr ve muhtemelen O zaman mdre anlatsaydn durumu diyecektir. Bu, bir erkek iin olaan bir
tepkidir. Eine iiyle ilgili bir sorunda yardmc olmaktadr. Oysa kadn kendi sorunundan sz ederken
yaknlk ilikisi kurmaya almak ister. inde bulunduu durumun anlalmasn ve kendisiyle yandalk
kurulmasn umut eder. Ona sorunuyla ilgili ne yapmas gerektii sylendiinde kendisini yalnz
hissetmesinin yan sra bir de zaten kendisinin de akl edebilecei bir zm nne konduu iin ikincil
duruma drld duygusunu yaar. Kadn yaknlk kurmak ve anlalmak isterken erkek bir anlamda
Senin sorunlarn var. Benimse zmlerim demektedir. Karlkl anlay simetrik bir yap iken, t
vermek asimetrik bir yapdr. t vereni daha bilgili, daha mantkl, daha denetleyici durumda gsterir.
Baka deyile hiyeraride st konuma tar. Bu da kasndaki kiide, zellikle de bir kadnda
uzaklatrlma duygusuna neden olur. Erkeklerin yaklam, duygularn nedenlerine saldrarak o duygular
yattrmak iken, kadnlar duygularnn desteklenmesini bekler ve erkeklerin sz konusu yaklam
kendilerini saldrya uram gibi hissetmelerine yol aar.
Olaylara yaklam asndan kadn ve erkeklerin konumalar, kltre, iinde yaadklar toplumsal
yapya bal olarak farkllk gstermektedir. Bunun yan sra kadn ve erkeklerin ieriin tesinde
biimsel olarak da konuma biimlerinde kimi farkllkla bulunmaktadr. Bunlar maddeler halinde
sralamak olanakldr.

66

 Tablo 4.2: Biimsel olarak kadn erkek konuma farkllklar (Glass 1992)

ERKEKLER KADINLAR

Erkekler konuurlarken yksek ses tonuyla Kadnlar konuurken yumuak ses tonuyla
konuur. konuur.

Erkekler konuurken vurgu yapmak iin selerini Kadnlar konuurken vurgu yapmak iin ses
ykseltir. perdesini ve ses deitirmeyi kullanr.

Erkeklerin konumas daha monotondur. ses Kadnlar daha duygusal vurgular yaparlar. Be ses
tonu kullanrlar. tonu kullanrlar.

Erkekler konuma srasnda bakalarnn Kadnlar konuma srasnda erkeklere gore ok

szn kesme eilimi gsterir. daha az sz kesme eilimi gsterir.

Erkekler szlerinin kesilmesine daha az izin Kadnlar szlerinin kesilmesine daha fazla izin
verirler. verirler.

Konuma srasnda erkekler kendileri hakknda Kadnlar konuma yaparlarken kendileri hakknda
daha az kiisel bilgi verirler. daha ok bilgi verme eilimi gsterir.

Erkekler dorudan sulayc konuur. rnein, Kadnlar dolayl yoldan sulayc konuur. Ses
Aramadn! tonuyla sulamay vurgular. rnein, Aramadn?

Bir konu hakknda dorudan ifadeler kullanrlar. Bir konu hakknda dolayl ifadeler kullanrlar.

Konumalar srasnda daha az kuvvetlendirici Konumalar srasnda daha ok kuvvetlendirici

szcklere bavururlar. szcklere bavururlar. rnein, ok iyi, gerekten
gzel, en ok bu ekilde gibi.

Deklare edici cmle kurulularn yelerler. Denemeli, onay bekleyen cmle kurulularn
rnein, Gzel bir gn! tercih ederler. rnein, Gzel bir gn deil mi?

Konu deitirirken daha ok nlem, nida Konu deitirirken daha ok bala kullanrlar.
kullanrlar. rnein, Aaa bak! Hey! rnein, bu arada, te yandan gibi.

Erkekler bir grmeyi canlandrmak iin daha Grmeyi canlandrmak iin daha ok soru
az soru sorma eilimi gsterirler. sorarlar.

SZSZ LETMDE TOPLUMSAL CNSYETE BALI

FARKLILIKLAR VE ETKL LETM
Farkl szsz iletiim kodlarnn olumasnda belirleyici olan unsurlardan biri de toplumsal cinsiyet
kavramdr. Yukarda da deinildii zere, toplumsal cinsiyet toplumun grmek istedii kadnlk ve
erkeklik normlarn iermektedir. Bu normlar arasnda, kadn ve erkein kendini sunum ekli; davran
kalplar, beden hareketleri, jestleri, mimikleri, konuma biimleri, giyim kuam kodlar da yer
almaktadr. Giyim kuam kodlarnda toplumsal cinsiyete dayal ayrma zerine verilecek bir rnek
konuyu daha anlalr klacaktr. Ortalama biim ve grnt olarak aslnda bedensel farkllklar ok fazla
olmayan kadn ve erkek, giysilerle farkllatrlr. Kadnlar etekle, erkekler pantolonla snflandrlr
(Connell, 1998:109). Giysi, bireyin kiisel tercihlerini hemen da vuran en temel toplumsal cinsiyet
gstergesidir. Kadnln etekle, erkekliin pantolonla kodlanmasnn yan sra, bireyin tarz (setii
renkler, modeller, takip ettii moda akmlar), cinsel eilimi (erkein hangi kulana kpe takt), meslek
ve uraya zg kostmler (hemire niformas, mutfak nl, i tulumu gibi)ile yaplan kodlamalar da
toplumsal cinsiyete uygunluk konusunda ip ucu verir (Bullough-Bullough, 1993:312). Yakn dnemden
bu yana erkekler de renkli giyinmeye balam olsalar da hala ingene pembesi kadnlarda grlmeye
daha alkn olunduu iin pek ok erkein gznde iddial bir seimdir. Yine erkeklerde simli, payetli
giysileri gnlk yaam iinde grmek neredeyse imkanszdr. Hemire niformas ya da asker niformas
67

dediimizde aklmza belli cinsiyetler gelmektedir. Dolaysyla yalnzca pantolon ve etekle deil, tarz,
meslek ve uraya uygun giysiler de iinde yaadmz topluma ve kltre gre toplumsal cinsiyetteki
ayrmay pekitirmektedir.
Kadn ve erkekler toplumun kendilerinden bekledii kadnlk ve erkeklik deerleriyle uyumlu olan
szsz iletiim biimlerini renir ve uygularlar. Elbette her kadn ve her erkek ayn biimde
davranamaz. Burada deinilecek olan szsz iletiim biimleri genellemeler iermektedir.

Toplumsal Cinsiyete Dayal Beden Hareketleri

Aratrmalar kk ocuklarn okul ncesi dnemde kendi biyolojik cinsiyetlerine uygun, toplumun ve
kltrn arzu ettii toplumsal cinsiyete dayal beden hareketlerini ve jestleri renip uyguladklarn
kantlamaktadr. rnein okul ncesi dnemde kz ocuklarnn dier kz ocuklaryla birlikteyken rahat
ve da dnk olmalarna karn, kendi akranlar olan erkek ocuklarla bir araya geldiklerinde utanga
davrandklar ve daha ie dnk hareketler sergilemedikleri bulgulanmtr (Richmond ve McCroskey,
2000:242). Kukusuz bu durum rastlantsal deildir. Kadnlk ve erkeklik kalplar ocuklarn
evrelerindeki yetikinleri model almalaryla, kendilerine aktarlan deerlerle ksa zamanda ocuklar
tarafndan kavranmaktadr. Yetikin erkekler kadnlarla iletiim halindeyken daha dominant (baskn) ve
daha buyurgan jestlere bavurmaktadr. Kadnlar ise erkeklerle iletiim iindeyken aksi bir yol
izlemektedirler. Pek ok aratrma gstermektedir ki, kadnlar erkeklerle iletiime girdiklerinde daha az
alan kaplama, bedenlerini olabildiinde kltme, dinlerken ya da konuurken daha fazla ba sallama,
salaryla erkeklere nazaran daha fazla oynama ya da dzeltme, ellerini kucaklarnda tutma, bacaklar ve
dirsekler yoluyla kapanma hareketleri yapma, otururken bacaklar ve ayaklar birbirine bitiik tutma, daha
fazla gz krpma ve daha fazla aaya ynelik baklara sahip olma eilimi gsterdikleri saptanmtr.
Erkeklerin ise daha fazla ve dorudan baktklar, daha fazla alan kapladklar, balarn dik tuttuklar,
ayaktayken, otururken bacaklarn atklar, enelerini daha ok svazladklar, daha byk ve geni jestler
yaptklar, bacak ve ayaklarn daha fazla hareket ettirdikleri ve kollarn bedenlerinden daha uzakta
hareket ettirdikleri bulgulanmtr (a.g.k., 2000:242-243).
Leathers, kadnlk ve erkeklie ilikin oluturulmu olan kalp yarglarn kadn ve erkeklerin beden
dillerine, szsz iletiim kodlarna da yansdn ileri srer. Bu kalp yarglara gre kadnlar, uysal,
itaatkar, baml, alngan/ar hassas, kaprisli, abuk parlayan, abuk telalanan, havai, enesi dk,
ekingen, sevecen, dnceli, saygl, ibirliini seven, destekleyici ve duyarldr. Genel olarak erkeklere
ilikin var olan kalp yarglarda ise erkekler, grev bilinci olan, rasyonel, aktif, mantkl, gayretli, keskin
zekal, kurnaz, kendinden emin, gl, baskn, palavrac, inat, kibirli, sz dinlemez ve frsat olarak
ne kar (1997: 308). Bu kalp yarglardan yola klarak, rnein, kz ocuklarna ounluk hanm
hanmck olmas, oyun oynarken dikkatli olmas, bir yerini incitmemesi tlenirken, erkek ocuklarna
rkek olmamalar, kafalarna koyduklar ey iin uramalar ya da alamamalar tlenir. Dolaysyla,
srekli dikkatli olmas gerektii konusunda uyar alan bir kz ocuu kendini korumak adna daha
kararsz, daha kapal beden hareketleri gelitirir. Da dnk olmak konusunda yreklendirilen erkek
ocuk ise daha ak beden hareketleri gelitirir. Benzer biimde gerek yetitiimiz toplumda gerekse
televizyonda, sinemada izlediimiz diziler ve filmler araclyla kadnn hep tehdit altnda olduu, evinin
dndaki dnyada onu pek ok tehlikenin bekledii mesajlar yinelenir. Toplumumuzda Sana
gveniyorum ama evreye gvenmiyorum sz pek ok kadnn yetime anda iittii bir szdr. Bu
ve benzer iletilerle dnyay alglayan kadnn toplum iinde kendine ok gvenen, da ak tavrlar
sergilemesi sk karlalacak bir durum deildir. Bunun dnda uyumlu, destekleyici, ar hassas,
duygusal, mfik olduu dnlen kadn zellikleri, saldrgan tavrlarla rtmez. Bir kadn, rnein i
yaamnda beklenilenden daha fazla ak beden dili kullanyorsa, beden dili keskin kodlamalar ieriyorsa
erkeksi olduu dnlr. nk bu da dnk, hatta kimi noktalarda agresif olabilen beden dili
kadnlara ilikin kalp yarglarla uyumlu deildir. Benzer durum erkekler iin de geerlidir.
Beklenildiinin aksine da dnk tavrlar sergilemeyen, beden dili yeterince keskin ve net olmayan bir
erkein evresi tarafndan kendine gvensiz olduu hatta psrk olduu dnlebilir. Ancak burada
toplumsal deerler asndan adaletsiz bir durum vardr. Erkeksi beden diline sahip bir kadn, erkeksi
bulunsa bile, erkeksi referanslara sahip olduu iin karsndaki kiilere gven verebilir. Ama bir erkein
68

yeterince erkeksi beden diline sahip olmamas ou zaman gvensizlie yol aar, o erkek zgvensiz
alglanr ve hatta cinsel ynelimiyle ilgili pheler bile sz konusu olabilir. Bu da ataerkil toplumlarda
erkek olmann ve erkek deerlerinin, kadn olmaktan ve kadn deerlerinden daha stn grlmesinden
kaynaklanmaktadr. Kadns beden diline sahip olmak bir erkek iin sorun olutururken, kadnn erkeksi
beden diline sahip olmas o kadnn mert bir kadn olarak kabul grmesine yol aar.

Kadnlk ve erkeklie ilikin oluturulmu kalp yarglarn szsz

iletiim kodlarna yansmalar neler olabilir?

Kiisel Alan Kullanmnda ve Dokunmada Toplumsal Cinsiyete Dayal

Farkllklar
Beden hareketlerinde toplumsal cinsiyet farkllklarnn renilmesinde olduu gibi kiisel alann nasl
kullanlaca da yine kltrle ve o kltrn kadndan ve erkekten beklentileriyle uyumlu olarak erken
yata ocuklara aktarlr. Aratrmalar sonucunda kk olanlarn kk kzlara gre daha fazla yer
kapladklar gzlemlenmitir. Bunda erkek ocuklarnn daha hzl bymeleri bir neden olarak
gsterilebilir. Ancak bu tek bana yeterli bir gereke deildir. Yetikinlerin kz ve erkek ocuklar
oynamalar iin zendirdii oyuncaklar da bu alan kaplama, kiisel mekan oluturma konusunda etkili
olmaktadr. rnein, toplumsal cinsiyet kalplaryla uyumlu olarak kz ocuklarna bebekle, oyuncak
mutfak setleriyle oynamalar zendirilirken, erkek ocuklar otomobil, kamyon, tren, kl vb.
oyuncaklarla oynamaya heveslendirilir. Daha bu aamada bile erkek ocuunun kulland kiisel alanla
kz ocuunun kulland kiisel alan farkllklar, yetikin kadn ve erkeklerin kiisel alan
kullanmlarndaki farkllklarla uyum gsterir. Kz ocuu daha dar bir alanda anne rolne brnp
bebeini besleyip bytrken, erkek ocuu klcn savururken ya da kamyonunu hareket ettirmek iin
ok daha geni bir alana gereksinim duyar. ocuklukta renilen, alkanlk haline getirilen bu farkllklar
yetikinlik anda da pekiir. Yukarda da deindiimiz gibi, rnein, erkekler gerek otururken gerekse
ayaktayken bacaklar ak durmaya, e deyile, daha geni yer kaplamaya eilimlidirler. Yine otururken
ounluk kollarn sandalye, koltuk arkasna dayayarak, bacak bacak stne atarken bilei dier bacan
stne koyacak biimde oturarak daha fazla alan baskn biimde kaplamaktadrlar. Kadnlar ise ounluk
kapanma hareketleri gstermekte, otururken de ounlukla elleri kucaklarnda, bacaklar ve ayaklar
birbirine bitiik duracak biimde bir duru sergilemektedirler. Dirsekleri bedenlerine yakn dururlar. Bu
ekilde durarak erkeklerin aksine, herhangi bir alan kendi blgesi olarak belirleme, o blgeyi bir nevi
iaretleme eiliminden kanm olurlar. Kar cinse dokunma konusunda ise erkeklerden ok daha az
girikendirler. zetle, kadnlar kiisel alanlarn erkeklere nazaran daha dar tutmaktadrlar (Richmond ve
McCroskey, 2000:248-249). Buna karn, yaplan bir aratrmaya gre kadnlarn %56s erkeklere gre
daha fazla yer kapladklarna ilikin bir algya sahiptirler. Oysa konunun uzmanlar erkeklerin
kadnlardan daha fazla yer kapladklar konusunda hemfikirdirler. Benzer biimde kadnlar zellikle
erkeklerle birlikteyken daha az jest kullanyor olmalarna karn, kendilerine ynelik alglar aksi
dorultuda kmtr. Kadnlarn %74.5i erkeklerden daha fazla jest yaptn belirtmitir (Griffin ve
dierleri 2003). Kadnlarn alglaryla, gerekteki durum arasndaki bu ayrmn, erkek egemenlii
karsnda ikincilletirilmesinden ve buna bal olarak da kadnlarn kapladklar alann haklar olmadn
hissetmelerinden kaynakland sylenebilir.
Dokunmak ise kltrden kltre farkllk gstermektedir. Pek ok bat toplumunda erkeklerin
birbirlerine sarlmas, kucaklamas ho karlanmaz. Latin, Akdeniz ve Arap lkelerinde ise erkekler
hemcinslerine bat toplumlarna gre daha rahat dokunabilmektedirler. Kadnlarn hemcinslerine
dokunmalar ise neredeyse hemen her toplumda daha hogryle karlanr. Bu tr kltrel farkllklara
karn sz konusu kadnlar ve erkekler olduunda durumun ok fazla deimedii grlmektedir.
Aratrmalar kz bebeklerin erkek bebeklere gre daha fazla temasla karlatklarn gstermektedir.
Kukusuz bu erkek bebeklerin sevilmemesinden deil, erkek olmann daha az temas neredeyse zorunlu
kldna ilikin genel yargdan kaynaklanmaktadr. Sz konusu kadnlar ve erkekler olduunda
erkeklerin kadnlara dokunma eilimi kadnlarn erkeklere dokunma eiliminden daha fazladr. zellikle
kadnlarn erkeklere ynlendirici temaslarda bulunmamas gerektii erken yalardan itibaren retilir.
69

rnein bir kapdan geerken, erkein birlikte yrd kadnn gemesine izin verip arkadan onu takip
ederken srtna dokunmas ve gidilecek yne doru gitmesini salamas ynlendirici bir dokunmadr.
Ayn davrann bir iftte kadn tarafndan erkee yaplmas ou toplumda kabul edilebilir bir dokunma
biimi deildir (Richmond ve McCroskey, 2000:250-251). Buna karn yaplan bir almada katlmc
kadnlarn %57.8i erkeklerden daha fazla dokunduklarn dndklerini ifade etmilerdir. Oysa ikili
ilikilerde erkeklerin kadnlara dokunma eilimlerinin daha fazla olduu pek ok almayla
kantlanmtr (Griffin ve dierleri 2003). Ancak, zellikle evlilik sonras kadnlarn elerine dokunma
sklklarnn artt saptanmtr. rnein, toplum iinde bir kadnn einin yakasnda sanki toz varm
gibi silkelemesi, kravatn dzeltmesi vb. davranlar sahiplenme hareketleri olarak tanmlanabilir.

Deiik kltrlerde dokunma konusundaki farklar nelerdir?

Baklar ve Mimiklerde Toplumsal Cinsiyete Dayal Farkllklar

zerinde durduumuz dier szsz iletiim biimlerinde olduu gibi baklar ve mimiklerde de toplumsal
cinsiyet asndan farkllklar bulunmaktadr. Aslnda iletiim halindeyken gerek kadnlar gerekse
erkekler gz temasn gerekletirirler. Ne var ki baklarnn nitelikleri birbirinden olduka farkldr.
Kadnlar bir erkekle birlikteyken konuma srasnda dikkatle dinlediklerini belli etmek iin gz temasna
dikkat ederler. Ancak bunu kardakine kilitlenerek deil, belli aralklarla bak kesintiye uratarak
devam ettirirler. Oysa, erkeklerin baklar ounlukla egemenlik kurma eilimleriyle uyumlu olarak dik
dik ve/veya kilitlenerek gerekleir. zellikle kadnla erkek arasndaki iletiim flrtif bir boyuttaysa
erkek kilitlenerek bakmay ounluk kendine verilmi bir hak olarak grr. Buna karn erkekler, bir
kadnla iletiim halindeyken, baz koullarda ast st ilikilerini anmsatacak biimde tam aksi bir eilim
de gsterebilirler. Kadnn statsn ikincil gren egemen erkek bak asyla uyumlu olarak, kadn
konuurken onu nemsemiyormu gibi gz temasn en aza indirgerler. Kadnlarsa daha fazla
gzlemcidirler. evrelerine inceleyerek bakar, gzlem yaparlar. Kukusuz bunda toplumsal dzenin ve
kltrn nemli etkisi vardr. Trkiye gibi geleneksel zelliklerini byk oranda korumakta olan ve
ataerkil nitelikler barndran toplumlarda erkein fkesinden kanmak iin kadnn daha fazla gzlemci
olmas olaandr. Toplumumuzda Onun nefes alndan ne dndn bilirim sz ounluk kadn
becerisiyle ilikilidir. rnein, akam iin hazrlanan yemei beenmeyen bir erkein honutsuzluunu
kadn, daha o dillendirmeden, gzlemcilii sayesinde fark eder ve olas bir szel, psikolojik ve belki
fiziksel bir iddete uramadan durumu dzeltmeye aba gsterir. Bu rnekte, kadnn kendini olas bir
iddetten koruyabilmesi iin gzlem yeteneini gelitirmi olmas yardmc olur. Kukusuz
toplumumuzda tm kadn ve erkek ilikilerinin bu seviyede olduu sylenemez. Fakat ne yazk ki
medyada sk sk gndeme gelen haberler verilmi olan rnein sra d olmadn da kantlamaktadr.
zetle, younluk asndan bakldnda kadnlarn erkeklerden daha fazla baktklar, gz temas
kurduklar saptanmtr. Ancak nitelik olarak deerlendirildiinde erkekler kadnlardan ok daha fazla dik
dik bakma ve kilitlenerek bakma eilimi gstermektedirler. Kadn ve erkeklerin bakma eilimleri ise
farkl amalara dayanmaktadr. Erkekler ounluk egemenlik kurmalarna yardmc olacak gz temasna
eilim gsterirken, kadnlar gzlem yapma ve gerekli koullarda kendi stratejisini gelitirme amal
bakma eylemini gerekletirir.
Mimiklerde de yine kadnlar ve erkekler arasnda farkllklar bulunmaktadr. Yaplan almalara gre
erkekler duygularn gizlemek adna kadnlardan daha az mimik yapmaktadr. Bir deney sonunda elde
edilen veri olduka ilgi ekicidir. Kadn ve erkeklerden oluan bir gruba farkl duygusal ifadeler ieren
kimi fotoraflar gsterilmitir. Katlmclardan fotoraflara baktktan sonra fotoraftaki kiinin
duygusunu sylemeleri istenmitir. Sonuta ise kadnlarla ilikili fotoraflarda duygular hem erkek
katlmclar hem de kadn katlmclar tarafndan daha rahat ve doru tespit edilmitir. almann
sonunda yaplan deerlendirmede kadnlarn duygularn da vurmada mimiklerini kullanma
zgrlklerinin erkeklere gre daha fazla olduu ne srlmtr (Richmond ve McCroskey, 2000:243).
Bunun yan sra kadnlarn erkeklerden daha fazla glmseyip kahkaha attklar pek ok aratrmayla
saptanmtr. Kltrmzde bir erkei aalayarak Kadn gibi glme! denmesi tesadfi deildir.
Benzer biimde Erkekler alamaz! yargsnn pek ok toplumda yaygn olmas da erkeklerin
70

duygularn da vurma konusunda daha kontroll olmalar gerektiinin bir gstergesidir. Ancak burada
ilgi ekici bir nokta bulunmaktadr. Erkekler duygularn gizlemek iin mimik yapmamay, donuk bir
ifade taknmay tercih ederken, kadnlar da duygularn gizlemek iin glmsemeyi kullanmaktadrlar.
Dolaysyla, bir kadnla iletiim halindeyken gler yzl olmas, sylediklerinizi glmseyerek
karlamas her zaman halinden memnun olduu anlamna gelmemektedir. Pek ok toplumda ve kltrde
kadnlara ilikin beklentilerle uyumlu olarak, kadnn ho grl, yumuak bal ve uyumlu olmas
beklenmektedir. Kadnlarn byk ounluu da bu beklentiyi karlamak adna glmsemeyi bir ara ve
bazen de maske olarak kullanmaktadrlar. Kabul etmeli ki pek ok toplumda yz ok fazla glmeyen bir
kadn, haksz bir biimde sevimsiz ve/veya suratsz olarak nitelendirilir. Oysa bir erkein sk
glmsememesi ounluk onun gizemli, karizmatik kiiliinin bir yansmas olarak alglanr. Kukusuz
tm bunlar toplumun kadndan ve erkekten beklentileriyle uyumlu olarak renilmi ve gelitirilmi
szsz iletiim biimleridir.

Kadn ve erkeklerdeki mimik farkllklarn siz nasl ele alsnz?

Tablo 4.3: Kadn-erkek iletiiminde szsz iletiim davranlar (Richmond ve McCroskey, 2000:251)

KADINLARIN SZSZ LETM ERKEKLERN SZSZ LETM

PERFORMANSLARI PERFORMANSLARI

Kar cinsle iletiim halindeyken aa doru Kar cinsle iletiim halindeyken gzlerini dikerek
baklara eilimlidir. bakma eilimindedir.

Daha fazla glmser. Genellikle sert baklara sahiptir.

Kar cinsle iletiim halindeyken ba eik durur. Kar cinsle iletiim halindeyken ba ounluk dik
tutar.

Ynlendirici deildir. Ynlendiricidir.

Daha olumlu jestler sahiptir. Daha az olumlu jestlere sahiptir.

Daha az alan kaplar. Daha geni alan kaplar.

Erkein alannn dnda durur. Kadnn alannn iine girer.

Temas kabullenir. Temastan kanr.

Bedeni kltme eilimi gsterir. Bedeni dikletirme, olduundan byk gsterme

eilimi gsterir.

Bacaklar bitiik oturur ve durur. Bacaklar ayrk oturur ve durur.

Elleri yanda ya da kucakta tutar. Elleri kalalarda tutma eilimi gsterir.

Daha yumuak konuur. Daha grltyle konuur.

Daha az sz keser. Daha ok sz keser.

ATIMADA TOPLUMSAL CNSYET FARKLILIKLARI VE ETKL

LETM
letiim iindeyken karmzdaki kii ya da kiilerle zaman zaman anlaamamz, atma yaamamz
olaandr. atma yalnzca zel yaammzda deil, profesyonel i ortamnda da sk sk karlatmz
sorunlardan biridir. ki kiinin yollar aktnda kimi anlamazlklarn olmas muhtemeldir. u sz bu
durumu ok gzel aklamaktadr: Birimiz dierinin ayana basmadan her ikimiz de ayn nokta zerinde
71

duramayz (Tannen, 1997: 129). atma ilk bakta uyum ve yakn iliki iinde olmann tam aksiymi
gibi grnr. Gerekten de atma iinde olumsuz bir anlam barndrmakla birlikte iyi ynetildiinde
yapc bir hal alabilir. Peki atma nedir? atma iin tamamen kapsayc, evrensel boyutta bir tanm
bulmak neredeyse olanakszdr. atma genel ve en basit, kavranabilir anlamyla toplumsal taraflar
arasnda etkinlikler, ilikiler ve davranlar balamnda yaanan uyumazlk olduu sylenebilir. rgt
ortamndaki atma ise, bireyler ve gruplarn birlikte alma sorunlarnda kaynaklanan ve normal
etkinliklerin durmasna veya bozulmasna neden olan olaylar olarak dile getirilebilir (Tnaz, 2006:18-19).
Toplumsal cinsiyet olgusu gerek zel yaammzda gerekse profesyonel yaammzda atmalarmzn
slubu konusunda belirleyici olabilir. Daha nce de vurguland gibi konuma erkekler iin bir rekabet
alanyken kadnlar iin yandalk salamann bir yoludur. Ancak durumu bu denli basite indirgemek her
zaman olanakl olmayabilir. ou kadn iin atma karlkl ba iinde olmay ortadan kaldran bir
durum olarak algland iin kesinlikle kanlmas gereken bir tehdittir. ou erkek iin ise atma
rekabeti ruhu besleyen bir dldr. Dolaysyla daha balangta kadnn ve erkein atma kavramna
farkl biimde yaklat ok aktr. Onga gre, erkeksi davran tipik olarak kar kmay iermekte ve
bu da kavga, savam, atma, rekabet ve ekimeyi iermektedir. Aratrmacya gre, erkekler
arasndaki yaygn eilim sert oyun ve sporlarla kendini da vuran kavga ritelidir. Kadnlar ise
erkeklerinkine benzer ritelleri kullanmak yerine gerek amalara hizmet eden savamlar yelerler.
Erkekler arasndaki arkadalk, ounlukla dosta bir saldrganlk iermektedir ve kadnlar da ou
zaman bu durumu gerek saldrganlk olarak alglamaktadrlar (Aktaran Tannen, 1997: 130).

Toplumsal cinsiyet olgusu atmalarn slubunu nasl belirler?

Kadn ve erkek arasndaki en temel atma alanlarndan biri sahip olunan zgrlklerle ilgilidir.
zgrlk, zellikle erkekler iin hassas alanlardan biridir. Erkekler ou zaman hayat bir zgrlk
mcadele alan olarak grrler. O alann ihlali temel atma noktalarndan biridir. rnein, bir kadnn
sk sk yakn evresindeki bir erkee ne yapacan sylemesi erkein gznde zgrlnn
kstlanmasdr. ou erkek, einin kendisine bir ey yaptrma abas olarak grd eylerden rahatszlk
duyar. Oysa kadnlarn hayat ounlukla ailelerinin, elerinin istek ve beklentilerini karlamaya
almakla gemitir. Dolaysyla, birinin istediini karlamaya almak kadnlar iin olaan bir
alkanlktr ve bu nedenle evrelerindeki erkeklerden bir ey istediklerinde bunun neden sorun olduunu
ou zaman anlayamaz ve krgnlk yaarlar. nk, onlar kendilerini evrelerinin ve zellikle
evrelerindeki erkeklerin isteklerini karlamaya almakta ama ayn zveriyi karlarndaki kiiden
grememektedirler. Bu koullarda kadn, hakszla uram, nemsenmemi ve abalarnn bo olduu
duygusuna kaplr. Oysa tm bunlarn ardnda kadn ve erkek olarak dnyaya farkl gzlerle bakmamz
yatmaktadr (a.g.k. 1997:131-132).

Kadn ve erkek arasndaki en temel atma alanlarndan biri sahip

olunan zgrlklerle ilgilidir. zgrlk, zellikle erkekler iin hassas alanlardan biridir.
Erkekler ou zaman hayat bir zgrlk mcadele alan olarak grrler. O alann ihlali
temel atma noktalarndan biridir.

te yandan, atma kavram ou zaman kadnlar ve erkekler tarafndan olduka farkl bir biimde
alglanr. Erkekler ounlukla atmay kazanlmas gereken bir sava olarak grrken kadnlar
atmamak iin kimi zaman zarar grmeyi bile gze alabilirler. Onlar iin atma denkler arasnda bir
mcadeledir. Kendilerine denk grdkleri kiilere meydan okumaktan ou zaman holanrlar. Aslnda
bu eilimin kantlarna kimi sylencelerde de rastlamak olanakldr. rnein, Glgam Destannda
hkmdar Glgam lmszlk aray iinde yollara dtnde karsna bir yabani olan Enkidu kar.
Glgam ve Enkidu kavgaya tutuurlar. Uzun sre dvrler. Ancak bir trl yeniemezler. En sonunda
Glgam Enkidunun kendisine dost olacak kadar deerli olduuna kanaat getirir ve bir daha yanndan
hi ayrmaz. Benzer bir yk ise Kral Arthur efsanesinde karmza kar. Kral Arthur ormanda
72

gezintideyken karsna zrhlar iinde bir valye kar. Kral Arthur kendisine tehdit oluturduunu
dnd bu kiiye meydan okur ve kllarla dvmeye balarlar. Ne var ki karsndaki kii en az
kendi kadar iyi bir kl ustasdr. Onlar da bir trl yeniemezler. En sonunda Kral Arthur karsna kan
ve adnn Percival olduunu rendii bu kiiyi nce yuvarlak masa valyelerinden biri yapar daha sonra
da sa kolu ilan eder (Rosenberg, 1998:259-306, 431-484). Dolaysyla, profesyonel i yaamnda bir
toplantda hararetle tartan iki arkadan kta hal saha ma planlamalar artc deildir. nk,
erkekler bilinli ya da bilinsizce atarak ba kurmaya eilimlidirler. Kukusuz, atmadan her koulda
kanan kadnlar iin bu iliki biimi anlalmazdr. Oysa pek ok durumda aslnda erkek kadnla ba
kurmaya almakta, rnein bir toplantda meydan okuyan bir slupla soru sorduunda aslnda kadn
kendine denk grdn gsterip, bir eit iltifat ediyordur.
Kukusuz buraya kadar anlatlanlardan kadnlarn asla atmad sonucu karlamaz. Kadnlar
atmadan kanrlar. Ancak onlarn da atmak durumunda kaldklar durumlar olmaktadr. Kadnlar da
zaman zaman atr, ama atmak zorunda kaldklarnda ounlukla erkeklerden farkl bir yol izlerler.
Kadnlar atma srasnda dorudan mesajlarn iletmektense genellikle metaamesajlar yoluyla
skntlarn dillendirmeyi tercih ederler. Deborah Tannenn aktard u rnek konunun anlalmasna
yardmc olacaktr:
atma kadnn onu gece yars uyandrmasyla balar:
Adam: Ne oldu?
Kadn: Yatakta bana yer brakmadn.
Adam: zr dilerim.
Kadn: Bunu hep yapyorsun.
Adam: Neyi?
Kadn: Beni kenara itiyorsun.
Adam: Dur bir dakika. Uykudaydm ben. Uykuda yaptklarmdan beni nasl sorumlu tutarsn?
Kadn: Peki, bakalm buna ne diyeceksin, hani bir kere (...) (1997: 152-153).
Bu rnekte erkek mesaj dzeyinde kalrken, kadn metamesaj dzeyindedir. Yani erkek meseleyi
kelime anlamyla yatakta yer kaplamas zerinden ele alrken, kadn dndklerini dolayl yoldan,
yatakta kendisine yer braklmamasn, hayatta kendisine yer braklmadn dile getirmek zere bir ara
olarak kullanmtr. Baka deyile, kadnlar ba kurmak, lml ilikiler iinde olmak iin kendilerinden
srekli zveride bulunduka bir sre sonra bununla ba edemeyip ok dolayl yoldan atmay
balatabilirler. atmadan kanyor olmalar, kadnlarn pek ok baar frsatn karmalarna da yol
aabilir. nk, daha nce de deinildii zere, atma iyi ynetildiinde iletiimi ok olumlu ynde
etkileyebilir. nl televizyon program yapmcs ve sunucusu Oprah Winfreyin kendi hakknda
syledikleri, belli bir yere gelmi olsun ya da olmasn, nl olsun ya da olmasn aa yukar her kadnn
atma konusunda benzer bir yol izlediini gstermektedir: En byk kusurum, insanlarla
atamaymdr. Onca program yaptktan, onca kitap okuduktan, bunca psikologla konutuktan sonra,
hala sonuna dek kazk yiyorum. Bir ey syleyebilmek iin gnlerce kendimi kurup hazrlanmam
gerekiyor. Bazen, bana kazk atan biriyle yz yze gelmektense, kap bir kamyonun altnda kalmay
yeleyeceimi dnyorum (Tannen, 1997:161). Kukusuz Oprah Winfrey u anda nl bir televizyon
ahsiyetidir. Ama bu noktaya gelinceye kadar yaamnn erken dnemlerinde, bir kadn olarak atmadan
kanmas gerektiini, iinde yaad kltrn toplumsal cinsiyet rollerine bal olarak renmitir.

atma ve Mobbing (yerinde Duygusal/Psikolojik Taciz)

Daha nce de sk sk deindiimiz gibi atma hen zel yaammzda hem de i yaammzda
karlatmz bir durumdur. Ortak bir karn olduu bir yerde atmann olmamas neredeyse
olanakszdr. yerindeki atmalar profesyonel i kurallaryla ynetilip olumlu bir enerji yaratlabilir.
Ama bazen bu mmkn olmayabilir. te mobbing kavram son dnemlerde sk sk ad duyulan bir
kavram olarak dikkat ekicidir ve bu kavramla ilgili olarak toplumsal cinsiyet asndan kimi
farkllklarn var olduu gzlemlenmektedir.

73

Mobbing Nedir?
Mob szc isim olarak, kanun d iddet uygulayan dzensiz kalabalk fiil olarak da ortalkta
toplanmak, saldrmak veya rahatsz etmek anlamna gelmektedir. Latincede kararsz kalabalk
anlamna gelen mobile vulgus szcklerinden tremitir. Avusturyal biliminsan Konrad Lorenz
mobbing terimini, hayvanlarn bir yabancy veya avlanmakta olan bir dman karmak iin yaptklar
davranlar tanmlamak iin kullanmtr. Daha sonra sveli Peter-Paul Heinemann, ocuklarda zorbalk
ieren davranlar aratrrken mobbing terimini, kurban yaltan ve mitsizlik nedeniyle intihara kadar
gtrebilen bir davran olarak nitelendirmitir. 1980li yllarda ise Dr. Leymann terimi iyerinde
yetikinler arasnda, ocuklarda olduu gibi benzer zorbaca davran zelliklerini tanmlamak iin
kullanmtr. Leymana gre mobbing bir ya da bir ka kii tarafndan dier bir kiiye ynelik olarak,
sistematik biimde dmanca ve ahlakd bir iletiim yneltilmesi eklinde, psikolojik bir terrdr
(Davenport vd. 2003: 3, 4-5). Mobbing duygusal bir saldrdr. Bir kiinin, dier insanlar kendi
rzalaryla ya da zorla baka bir kiiye kar etrafnda toplamas ve srekli kt niyetli hareketlerde
bulunma, ima, alay ve karsndakinin toplumsal itibarn drme gibi yollarla, saldrgan bir ortam
yaratarak onu iten kmaya zorlamasdr (a.g.k. 2003: 15).
atma ve mobbing kavram arasnda bir ba bulunmaktadr. Leymann mobbingin genel yargdan
farkl olarak, atmann ileri boyutu olmadn, bazen atmadan haftalar, aylar sonra ortaya
kabileceini ne srmektedir. Sosyal psikoloji aratrmalarnda ok sayda saldrganlk ve atmay
konu alan alma olmasna karn, iyerinde psikolojik taciz konusu ok yeni bir kavram olduu iin
gndeme getirilmemitir. te yandan, mobbing iyerinde psikolojik taciz ierdii iin doal olarak
kurban zerinde psikolojik ve patolojik sorunlara yol amaktadr. Ne var ki, atma zorbala
odaklanlan almalarn byk ounluunda iin salk boyutu ihmal edilmitir. Dolaysyla da mobbing
kavram atma ile ilgili alma alanlarnda geride kalmtr. Leymann, atma ve mobbing
kavramlarnn birbirinden farknn, olayn ne olduu ya da nasl olduu deil; olaylarn skl, sresi
ve olaylarn etkisiyle ak bir ekilde ortaya kan psikolojik, psikosomatik ve patolojik sonular
olduunu belirtmitir. (Tnaz, 2006: 29-30, 35).

Mobbing Kimler zerinde Etkilidir ve Nasl ler?

Mobbingin madurlarnn kimler olduuna bakldnda genel olarak unu sylemek olanakldr:
Mobbing maduru alt kurum iinde bir sebeple farkl olan kiidir. yi eitim alm, iinde ok
baarl olan biri, ya ilerlemi bir alan, tamam kadnlardan oluan bir kurumdaki tek erkek ya da
tamam erkeklerden oluan tek kadn gibi kiiyi alt ortamda farkl klan bir nitelik o kiinin
dlanmasna, madur edilmesine yol aabilir.

Mobbing maduru alt kurum iinde bir sebeple farkl olan

kiidir. yi eitim alm, iinde ok baarl olan biri, ya ilerlemi bir alan, tamam
kadnlardan oluan bir kurumdaki tek erkek ya da tamam erkeklerden oluan tek kadn
gibi kiiyi alt ortamda farkl klan bir nitelik o kiinin dlanmasna, madur
edilmesine yol aabilir.

Mobbingin pek ok davransal boyutu bulunmaktadr. Bunlar iletiime ynelik saldrlar, sosyal
ilikilere ynelik saldrlar, sosyal imaja ynelik saldrlar, mesleki ve zel konuma ynelik saldrlar,
sala ynelik saldrlar olarak sralanabilir. Kiinin kendini ifade etmesine izin verilmemesi, szl ya da
yazl tehditlere maruz kalmas iletiime ynelik saldrlardan bazlardr. Sosyal ilikilere ynelik
saldrya verilebilecek en temel rnek kiinin iinde bulunduu ortamdan, dier alanlardan dlanmas,
grmezden gelinmesidir. Kii hakknda dedikodu karlmas, ruhsal sorunlarnn olduunun sylenmesi,
dnya gryle, inancyla alay edilmesi, gln duruma drlmesi ve benzeri davranlar madurun
sosyal imajna ynelik saldrlar arasnda yer almaktadr. alann kapasitesinin ok altnda ilerde
altrlmas, yapt ilerin ve ie dair nerilerinin kmsenmesi mesleki ve zel konuma ynelik
saldrlar arasndadr. Kimi durumlarda madura fiziksel iddet de uyguland grlmektedir. Kiinin

74

iyerindeki eyalarna veya kendisine zarar verilmesi sala ynelik saldrlardandr (Hrriyet Gazetesi
IK eki, 05 Nisan 2009). Madur zaman iinde kendisi hakknda sylenenlerle ba edememeye balar.
inden verim alamaz ve iten karlma noktasna gelir. Bylece iyerinde duygusal taciz dngs
tamamlanm olur.

Mobbingin davransal boyutlar nelerdir ve siz bunlar nasl ele

alrsnz?

Daha ileri aratrmalar iin Dr. Pnar Tnaz tarafndan yazlm olan
ve Beta Yaynlar tarafndan 2012 ylnda baslan alma Psikolojisi ve Hukuki
Boyutlaryla yerinde Psikolojik Taciz kitab incelenebilir.

Toplumsal Cinsiyet Asndan Mobbing

Mobbing zerine yaplan almalarda mobbing madurunun cinsiyetine ilikin kimi farkl grler
ortaya kmaktadr. Niedle kadn ve erkek alanlar arasnda mobbinge urama oranlar asndan
anlaml bir fark olmadn ileri srmektedir. Buna karn, Ascenzi ve Bergagio kurumlarn niteliine,
ekonomik koullara ve lkeden lkeye var olan farkllklara bal olarak deikenlik gsterse de
kadnlarn erkeklerden daha fazla mobbinge uradn bulgulamlardr (Aktaran Tnaz, 2006: 98).
Almanyada yaplan bir aratrmaya gre hem erkekler hem de kadnlar madur olarak daha ok kadnlar
semektedir. Erkeklerin %69u ve kadnlarn %84 kadn alanlar hedef almaktadr. Baka deyile,
kadn tacizciler erkeklere di geiremezken ve dier kadnlar madur olarak semektedirler. Sevda
Ergenekon ise Trkiyede iyerinde duygusal tacizin Avrupa lkelerinden daha fazla yaandn ileri
srmektedir. Ergenekonun yapt aratrmaya gre, 25 yan altndakiler ve 55 yan stndeki
alanlar mobbinge daha fazla uramaktadrlar. Madurlarn %77si ise kadndr. Aratrmacya gre, bir
kadn ie girdiinde bir erkein iine engel oluyormu gibi alglanmaktadr. Erkekler evin geiminden
erkein sorumlu olduunu, dolaysyla alma hakknn erkein olduunu dnmekte, kadna bakacak
bir erkein naslsa var olduunu, dolaysyla kadnn almasnn gerektiine odaklanmaktadr. Bu bak
asyla pek ok kadn alan mobbingin kurban olmaktadr (Vatan Gazetesi, 04 Eyll 2006). Bu da
Trkiyede ataerkil sistemin egemen olduunu, kadn ve erkekten beklenen kadnlk ve erkeklik rol ve
davranlarnn kadn evde domestik ilerle uramaya, erkei ise evin geimini salamaya zorladn
ortaya koymaktadr. Hi kukusuz iinde yaanlan ada kadnlarn istihdam edilmeleri, hem kendi
ekonomik zgrlkleri ve hem de lke kalknmas asndan byk nem tamaktadr.

75

 zet
Toplumsal cinsiyet kalplarnn oluturulmasnda
etkili olan kimi sreler bulunmaktadr.
Biyolojik, sosyal ve tarihsel sreler kiinin
kadn ve erkek olarak iine doduu topluma
uyumlanmas ve kendini olduu kadar evresini
de anlamlandrmasn salar. Biyolojik sre,
anatomik yaplarn farkllna, hormonal
dnmlerin ayrmasna dayanr. Bu
farkllklara bal olarak kii bedenini kadn ve
erkek olarak tanmlar. Sosyal sre, evrenin
belirledii kadn ve erkek davranlar, duygu,
deer ve dnce beklentileri ile ilikilidir. Kadn
ve erkek olarak sosyalleir, evrenin kadn ve
erkek rol beklentilerine gre koullanrz.
Tarihsel sre ise kltrn ve aile tarihinin
tayp yineledii kadn ve erkek olma davran
biimleri ile ilintilidir (Navaro, 1996:23-24).
Anlan srelerin hepsi birbiriyle ilikili ve
birbirinin zerinde etkilidir. Cinsel roller var olan
anatomik farkllklar zerine kuruludur ve
tarihsel olarak tananlardan kolayca arnamaz.
Kltr bata olmak zere toplumsal tm
kurumlarla bantl olan toplumsal cinsiyet
kavram duraan bir yap gstermez. Toplumsal
deimelerle birlikte toplumsal cinsiyet kavram
da byk lde deikenlik gsterir, bir baka
deyile, evrim geirir, dnme urar.
Trkiyede toplumsal cinsiyet deerlerine
bakldnda da kadn ve erkekten ok farkl
beklentilerin var olduu gzlemlenebilir. Trkiye
geleneksel yapsn koruma eilimi gsteren bir
toplumsal yapya sahiptir. Dolaysyla, geleneksel
alt yap yava deimekte, hatta baz konularda
geriye doru evrilmektedir.
Konuma bir anlamda bir pazarlk aracdr. Birey
elinden geldiince stte kalmaya alr, kendini
dierlerinden gelebilecek olas saldrlara kar
korur. Bunu yapmak iin de dierlerinin daha alt
statde kalmalar iin aba sarfeder. Bu bir eit
yarmadr, rekabet ierir, bamszl srdrme
ve baarszlktan kanma savamdr.
Kukusuz, baar elde, etme, baar iin mcadele
etme ve rekabet kadnlarn da dnyasnda var
olan durumlardr. Ancak, pek ok kltrde
olduu gibi Trk toplumunda ve kltrnde de
kadnlar iin ngrlen yaam tarz, deerler
asndan rekabet ve rekabete elik eden yar,
acmaszlk kadnn dnyasnda birinci srada
deildir.



Kadn ve erkek konumalar asndan bir baka
bariz ayrm noktas bir sorun karsnda yaanr.
Gnlk yaam iinde pek ok sorunla karlar
ve stesinden gelmeye alrz. Bu srete kadn
ve erkek arasnda kimi belirgin farkllklar sz
konusudur. Bir erkek iin, yetitirilme tarz ve
ondan beklenen davranlar dorultusunda bir
sorun sadece ivedilikle zlmesi gereken bir
meseledir. Bir erkek ounluk sorunun ne
olduunu net biimde ortaya koymaya ve
zmne odaklanr. nk bir sorun erkein
rekabet iinde olduu hiyerarik yaamda onun
bulunduu konumu zayflatacak bir durumdur.
Dolaysyla bir ok erkek ok zor durumda
kalmadka sorunu hakknda konumamay,
sorunu hakknda konuacaksa da btn detaylar
bakalarna yanstmamay tercih eder.
Pek ok aratrma gstermektedir ki, kadnlar
erkeklerle iletiime girdiklerinde daha az alan
kaplama, bedenlerini olabildiinde kltme,
dinlerken ya da konuurken daha fazla ba
sallama, salaryla erkeklere nazaran daha fazla
oynama ya da dzeltme, ellerini kucaklarnda
tutma, bacaklar ve dirsekler yoluyla kapanma
hareketleri yapma, otururken bacaklar ve
ayaklar birbirine bitiik tutma, daha fazla gz
krpma ve daha fazla aaya ynelik baklara
sahip olma eilimi gsterdikleri saptanmtr.
Erkeklerin ise daha fazla ve dorudan baktklar,
daha fazla alan kapladklar, balarn dik
tuttuklar, ayaktayken, otururken bacaklarn
atklar, enelerini daha ok svazladklar, daha
byk ve geni jestler yaptklar, bacak ve
ayaklarn daha fazla hareket ettirdikleri ve
kollarn bedenlerinden daha uzakta hareket
ettirdikleri bulgulanmtr.
Beden hareketlerinde toplumsal cinsiyet
farkllklarnn renilmesinde olduu gibi kiisel
alann nasl kullanlaca da yine kltrle ve o
kltrn kadndan ve erkekten beklentileriyle
uyumlu olarak erken yata ocuklara aktarlr.
Aratrmalar sonucunda kk olanlarn kk
kzlara gre daha fazla yer kapladklar
gzlemlenmitir. Bunda erkek ocuklarnn daha
hzl bymeleri bir neden olarak gsterilebilir.
Ancak bu tek bana yeterli bir gereke deildir.
Yetikinlerin kz ve erkek ocuklar oynamalar
iin zendirdii oyuncaklar da bu alan kaplama,
kiisel mekan oluturma konusunda etkili
olmaktadr.
76
letiim halindeyken gerek kadnlar gerekse atma ve mobbing kavram arasnda bir ba
erkekler gz temasn gerekletirirler. Ne var ki bulunmaktadr. Leymann mobbingin genel
baklarnn nitelikleri birbirinden olduka yargdan farkl olarak, atmann ileri boyutu
farkldr. Kadnlar bir erkekle birlikteyken olmadn, bazen atmadan haftalar, aylar
konuma srasnda dikkatle dinlediklerini belli sonra ortaya kabileceini ne srmektedir.
etmek iin gz temasna dikkat ederler. Ancak Sosyal psikoloji aratrmalarnda ok sayda
bunu kardakine kilitlenerek deil, belli saldrganlk ve atmay konu alan alma
aralklarla bak kesintiye uratarak devam olmasna karn, iyerinde psikolojik taciz konusu
ettirirler. Oysa, erkeklerin baklar ounlukla ok yeni bir kavram olduu iin gndeme
egemenlik kurma eilimleriyle uyumlu olarak dik getirilmemitir. te yandan, mobbing iyerinde
dik ve/veya kilitlenerek gerekleir. zellikle psikolojik taciz ierdii iin doal olarak kurban
kadnla erkek arasndaki iletiim flrtif bir zerinde psikolojik ve patolojik sorunlara yol
boyuttaysa erkek kilitlenerek bakmay ounluk amaktadr.
kendine verilmi bir hak olarak grr. Buna
karn erkekler, bir kadnla iletiim halindeyken,
baz koullarda ast st ilikilerini anmsatacak
biimde tam aksi bir eilim de gsterebilirler.
Kadn ve erkek arasndaki en temel atma
alanlarndan biri sahip olunan zgrlklerle
ilgilidir. zgrlk, zellikle erkekler iin hassas
alanlardan biridir. Erkekler ou zaman hayat bir
zgrlk mcadele alan olarak grrler. O alann
ihlali temel atma noktalarndan biridir.
rnein, bir kadnn sk sk yakn evresindeki
bir erkee ne yapacan sylemesi erkein
gznde zgrlnn kstlanmasdr. ou
erkek, einin kendisine bir ey yaptrma abas
olarak grd eylerden rahatszlk duyar. Oysa
kadnlarn hayat ounlukla ailelerinin, elerinin
istek ve beklentilerini karlamaya almakla
gemitir. Dolaysyla, birinin istediini
karlamaya almak kadnlar iin olaan bir
alkanlktr ve bu nedenle evrelerindeki
erkeklerden bir ey istediklerinde bunun neden
sorun olduunu ou zaman anlayamaz ve
krgnlk yaarlar.

77

Kendimizi Snayalm
1. Aadakilerden hangisi toplumsal cinsiyet 6. Bireyin kiisel tercihlerini hemen da vuran en
kalplarnn oluturulmasnda sosyal sre temel toplumsal cinsiyet gstergesi hangisidir?
beklentilerinden birisidir?
a. Dinleme
a. Deer beklentileri
b. Giysi
b. Anatomik yap farkll beklentisi
c. Bakma
c. Sa rengi beklentisi
d. Dokunma
d. Boy beklentisi
e. Yrme
e. Kilo beklentisi
7. Kadn ve erkek arasndaki en temel atma
2. Aadakilerden hangisi davran olarak alanlarndan biri aadakilerden hangisidir?
erkeklerden beklenenler arasnda yer alr?
a. zgrlkler
a. efkatli
b. Ballklar
b. Neeli
c. Yasaklar
c. Hrsl
d. Bilinmezlikler
d. Sabrl
e. Kurallar
e. Nazik
8. Bir kadnn sk sk yakn evresindeki bir
3. Aadakilerden hangisi davran olarak erkee ne yapacan sylemesi erkek tarafndan
kadnlardan beklenenler arasnda yer alr? nasl alglanr?
a. Kararl a. zgrleme
b. Risk alan b. Bamllk yaratlmas
c. Atak c. Bilinmezliin artmas
d. Duyarl d. Bilinmezliin azalmas
e. Hrsl e. zgrln kstlanmas
4. Duygu ve dncelerimizi, group 9. Aadakilerden hangisi iyi ynetildiinde
yaadklarmz karmzdakilere szckleri iletiimi olumlu ynde etkileyebilir?
seslendirerek gnderme, iletme ii
aadakilerden hangisidir? a. Yasaklar

a. Yazma b. Ballklar
b. Konuma c. atma
c. Okuma d. zgrlkler
d. Dinleme e. Kurallar
e. Barma 10. Aadakilerden hangisi mobbingin
5. Toplumsal cinsiyet ve etkili iletiim asndan davransal boyutlar arasnda yer alr?
bakldnda konuma bir erkek iin
a. Fiziksel zelliklere ynelik saldrlar
aadakilerden hangisinin yoludur?
a. Duygusallk b. Giysilere ynelik saldrlar

b. Samimiyet c. Sa biimine ynelik saldrlar

c. Gsteri d. letiime ynelik saldrlar

d. Mutsuzluk e. Eitime ynelik saldrlar
e. Rekabet
78

Kendimizi Snayalm Yant
Anahtar
1. a Yantnz yanl ise Toplumsal Cinsiyet
Kavram balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.
2. c Yantnz yanl ise Toplumsal Cinsiyet
Kavram balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.
3. d Yantnz yanl ise Toplumsal Cinsiyet
Kavram balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.
4. b Yantnz yanl ise Konumada Toplumsal
Cinsiyet Farkllklar ve Etkili ltiim balkl
konuyu yeniden gzden geiriniz.
5. e Yantnz yanl ise Konumada Toplumsal
Cinsiyet Farkllklar ve Etkili ltiim balkl
konuyu yeniden gzden geiriniz.
6. b Yantnz yanl ise Szsz letiimde
Toplumsal Cinsiyete Bal Farkllklar ve Etkili
letiim balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.
7. a Yantnz yanl ise atmada Toplumsal
Cinsiyet Farkllklar ve Etkili letiim balkl
konuyu yeniden gzden geiriniz.
8. e Yantnz yanl ise atmada Toplumsal
Cinsiyet Farkllklar ve Etkili letiim balkl
konuyu yeniden gzden geiriniz.
9. c Yantnz yanl ise atmada Toplumsal
Cinsiyet Farkllklar ve Etkili letiim balkl
konuyu yeniden gzden geiriniz.
10. d Yantnz yanl ise Mobbing Kimler
zerinde Etkilidir ve Nasl ler? balkl
konuyu yeniden gzden geiriniz.



Sra Sizde Yant Anahtar
Sra Sizde 1
Cinsel rollerin retilmesinde pek ok kurum ve
pratik i grr ve bu yolla cinsel kimlikler
yaplandrlr. Hi kukusuz ncelikle aile ve
ailenin toplumsal, kltrel olarak sahip olduu
deerler ocua yansr. ounluk ev ii grev
dalmnda ve rollerin benimsenmesinde anne
kz ocuk iin, baba erkek ocuk iin model
oluturur. Bandura toplumsal renme kuram
yoluyla, ocuklarn anne ve babalarn
gzlemleyerek ve onlardan aldklar olumlu ve
olumsuz tepkilerden yola karak cinsel rolleri
rendiklerini ileri srer.
Sra Sizde 2
Rekabet erkeklik iin en nemli vurgu
noktalarndan biridir. Kk yatan itibaren bir
erkek kendini srekli ispat etmek zorundadr.
Kk bir erkek ocuu yetikin erkeklerin
dnyasna geene kadar beklemek ve kendini,
olgunluunu ispat etmek zorundadr. Erikinlie
ulatktan sonra da bir erkein mcadelesi
bitmez. yi bir i sahibi olmak, iyi bir e sahibi
olmak, iyi bir ev, iyi bir araba Her konuda
gl olmas beklenen erkek, kamusal alanda da
gcn kantlamak, dolaysyla rekabet iinde
olmak zorunda hisseder. Erkekler ounluk,
hiyerarik sosyal bir dzen iindeki bir birey
olarak konuma eylemini gerekletiriler. Baka
bir deyile, byle hiyerarik bir sistem iinde
birey hiyerarik yapnn ya st ya da alt
kademesinde yer alr.
Sra Sizde 3
Kadnlk ve erkeklie ilikin oluturulmu olan
kalp yarglarn kadn ve erkeklerin beden
dillerine, szsz iletiim kodlarna da yansdn
ileri srlr. Bu kalp yarglara gre kadnlar,
uysal, itaatkar, baml, alngan/ar hassas,
kaprisli, abuk parlayan, abuk telalanan, havai,
enesi dk, ekingen, sevecen, dnceli,
saygl, ibirliini seven, destekleyici ve
duyarldr. Genel olarak erkeklere ilikin var olan
kalp yarglarda ise erkekler, grev bilinci olan,
rasyonel, aktif, mantkl, gayretli, keskin zekal,
kurnaz, kendinden emin, gl, baskn, palavrac,
inat, kibirli, sz dinlemez ve frsat olarak ne
kar
79
Sra Sizde 4
Dokunmak ise kltrden kltre farkllk
gstermektedir. Pek ok bat toplumunda
erkeklerin birbirlerine sarlmas, kucaklamas
ho karlanmaz. Latin, Akdeniz ve Arap
lkelerinde ise erkekler hemcinslerine bat
toplumlarna gre daha rahat
dokunabilmektedirler. Kadnlarn hemcinslerine
dokunmalar ise neredeyse hemen her toplumda
daha hogryle karlanr. Bu tr kltrel
farkllklara karn sz konusu kadnlar ve
erkekler olduunda durumun ok fazla
deimedii grlmektedir. Aratrmalar kz
bebeklerin erkek bebeklere gre daha fazla
temasla karlatklarn gstermektedir.
Kukusuz bu erkek bebeklerin sevilmemesinden
deil, erkek olmann daha az temas neredeyse
zorunlu kldna ilikin genel yargdan
kaynaklanmaktadr.
Sra Sizde 5
Mimiklerde de yine kadnlar ve erkekler arasnda
farkllklar bulunmaktadr. Yaplan almalara
gre erkekler duygularn gizlemek adna
kadnlardan daha az mimik yapmaktadr. Bir
deney sonunda elde edilen veri olduka ilgi
ekicidir. Kadn ve erkeklerden oluan bir gruba
farkl duygusal ifadeler ieren kimi fotoraflar
gsterilmitir. Katlmclardan fotoraflara
baktktan sonra fotoraftaki kiinin duygusunu
sylemeleri istenmitir. Sonuta ise kadnlarla
ilikili fotoraflarda duygular hem erkek
katlmclar hem de kadn katlmclar tarafndan
daha rahat ve doru tespit edilmitir. almann
sonunda yaplan deerlendirmede kadnlarn
duygularn da vurmada mimiklerini kullanma
zgrlklerinin erkeklere gre daha fazla olduu
ne srlmtr.



Sra Sizde 6
Toplumsal cinsiyet olgusu gerek zel
yaammzda gerekse profesyonel yaammzda
atmalarmzn slubu konusunda belirleyici
olabilir. Daha nce de vurguland gibi konuma
erkekler iin bir rekabet alanyken kadnlar iin
yandalk salamann bir yoludur. Ancak durumu
bu denli basite indirgemek her zaman olanakl
olmayabilir. ou kadn iin atma karlkl
ba iinde olmay ortadan kaldran bir durum
olarak algland iin kesinlikle kanlmas
gereken bir tehdittir. ou erkek iin ise atma
rekabeti ruhu besleyen bir dldr. Dolaysyla
daha balangta kadnn ve erkein atma
kavramna farkl biimde yaklat ok aktr.
Sra Sizde 7
Mobbingin pek ok davransal boyutu
bulunmaktadr. Bunlar iletiime ynelik
saldrlar, sosyal ilikilere ynelik saldrlar,
sosyal imaja ynelik saldrlar, mesleki ve zel
konuma ynelik saldrlar, sala ynelik
saldrlar olarak sralanabilir. Kiinin kendini
ifade etmesine izin verilmemesi, szl ya da
yazl tehditlere maruz kalmas iletiime ynelik
saldrlardan bazlardr. Sosyal ilikilere ynelik
saldrya verilebilecek en temel rnek kiinin
iinde bulunduu ortamdan, dier alanlardan
dlanmas, grmezden gelinmesidir. Kii
hakknda dedikodu karlmas, ruhsal
sorunlarnn olduunun sylenmesi, dnya
gryle, inancyla alay edilmesi, gln
duruma drlmesi ve benzeri davranlar
madurun sosyal imajna ynelik saldrlar
arasnda yer almaktadr.
80
Yararlanlan Kaynaklar
Arat, N. (1994). Trkiyede Kadnlarn alma
Yaamnda Karlatklar Zorluklarn Sosyo-
Kltrel Nedenleri, Trkiyede Kadn Olmak,
stanbul: Say Yaynlar.
Bullough V.L.-Bullough B. (1993). Cross
Dressing, Sex and Gender, Pennsylvania:
University of Pennsylvania Press.
Davenport N., Schwartz R.D., Elliot G.P. (2003).
Mobbing yerinde Duygusal Taciz, stanbul:
Sistem Yaynclk.
Glass L (1992). He Says, She Says: Closing the
Communication Gap Between Sexes, Newyork:
Putman.
Griffiths, M. (1994) A Rewiew, Journal of
Broadcastingand Electronic Media 38 (3), 323-
327.
____yerinde Duygusal Taciz, Vatan Gazetesi,
4 Eyll 2006.
____yerinde Psikolojik Taciz, Hrriyet
Gazetesi IK eki, 05 Nisan 2009
Leathers, D. (1997). Successful Nonverbal
Communication-Principles and Applications,
New York: Allyn and Bacon Press.
Navaro L. (1996). Tapnan br Yz-
Kadnlar ve Erkekler zerine, stanbul:Varlk
Yaynlar.
Onaran, O., Bker, S., Bir, A.A. (1998).
Eskiehirde Erkek Rol ve Tutumlarna likin
Alan Aratrmas, Eskiehir: Anadolu
niversitesi Yaynlar.
Richmond V.P.-McCroskey, J.C. (2000).
Nonverbal Behavior in Interpersonal
Relations, New York:Allyn and Bacon Press.
Rosenberg, D. (1998). Dnya Mitolojisi,
stanbul: mge Kitabevi.
Tannen D. (1997). Hi Anlamyorsun-Kadn
Erkek Konumalar, stanbul: Varlk Yaynlar.
Tnaz, P. (2006). yerinde Psikolojik Taciz
(Mobbing), stanbul: Beta Yaynlar.

81

5












Amalarmz


Bu niteyi tamamladktan sonra;
letiimde benmerkezciliin etkisini aklayabilecek,
nsan ilikilerinde farkndala saygnn nemini aklayabilecek,
letiim benliklerini tanmlayabilecek,
nsan ilikilerinde davran biimlerini sralayabilecek
bilgi ve becerilere sahip olabilirsiniz.

Anahtar Kavramlar
Egosentrizm Saldrgan

Farkndalk ekingen

Benlik Gvenli

indekiler

Giri

letiimde Benmerkezciliin Etkisi

letiim Benlikleri

letiimde Davran Biimleri

82

 letiimde Kalite
GR
letiim, insann varlk srdrme biiminin bir rndr. letiim, insann varlk srdrme biiminde
meydana gelen her trl gelimeden kolayca etkilenen bir olgudur. letiim insana zgdr. En ksa
tanm ile insanlar ya da toplumlar arasnda dnce ve duygularn aktarlmasna iletiim ad verilir.
nsanlar, yaamlarnn byk bir blmn evresi ile iletiim ierisinde geirmektedir. nsanlar bir
eyleri farkl yollar ve yntemlerle anlatmak ister. Bu yollardan bazlar taklar, rozetler, eyalar, szlerle,
odadaki renklerle kardaki insan ya da toplulua bir eyler anlatlmak amalanr. letiim, st dzey
yneticilerin de ayn lde iie olduu bir olgudur. nk yneticilerin srekli yz yze olduklar
halkla ilikiler, tren, karlama, toplant, uurlama gibi birok ii iletiim olgusunun iinde ele almak
mmkndr.
letiimi bir baka ekilde, bilgilerin, duygularn, dncelerin, sorunlarn ve zmlerin insandan
insana ya da toplumdan topluma aktarlma ve iletilme sreci eklinde tanmlayabiliriz. letiimin tanm
zetle yledir: nsanlar, gruplar ve rgtler arasnda ba kurmay hedefleyen bir etkileim srecidir.
Baka bir ifadeyle duygularn, davranlarn, dncelerin aklanmas ve anlalmasnda en byk etken
olan bir aratr. letiim, anlamlarnda uzlalm simge ve sembollar araclyla; bilgi, duygu ve
dncelerin biriktirilip aktarlmasnn ve paylalmasnn hem ortak hem de deiik zaman ve mekan
boyutlarnda gerekletirilmesidir.

letiimin insan hayatndaki yeri ve nemi sizce nedir?

Hem zel hayattaki ilikiler (kar-koca ilikisi, anne-baba-ocuk ilikisi) hem de i hayatndaki
ilikiler (ynetici-alan ilikisi, alan-alan ilikisi) asndan bakldnda, huzurun ve mutluluun
salanmasnda bireyleraras iletiim gerekten de ok nemli bir yere ve gce sahiptir. Sz edilen
bireyleraras iletiim becerisi doru hayata geirildiinde iliki ve iletiim kalitesine olumlu katklarda
bulunurken; yanl hayata geirildiinde de ok byk kavgalarn ve mutsuzluklarn yaanmasna zemin
hazrlamaktadr. Grld zere, iletiim, bireyler arasnda yer alandnce ve duygu alveriini dile
getiren bir etkinliktir. Dolaysyla, uygun iletiim yntemini benimseme ve bunu doru olarak kullanma
hem kisel ilikilerde, hem de toplumsal hayatta ok nemlidir.
Hem zel hayatta hem de i hayatmzda etkili iletiim yntemini benimsemek ve bunu ilikilerimizde
doru kullanabilmek iin iletiim engellerini bilmekte ve bu engellere dikket ederek iliki
gerekletirmemizde byk yarar vardr. Bireyleraras etkileim ve olumlu iletiimi engelleyen etmenleri
yle sralayabiliriz: kendi dnce ve fikirlerimizi tek doru olarak benimsemek, bakalarnn fikir,
dnce ve duygularn grmezden gelmek ve nemsememek, onlara sayg gstermemek. Bu tr
engellerle iletiim kurmaya almak, takdir edersiniz ki, atmalara neden olacak ve baarszlkla
sonulanacaktr. Dier bir deyile, insanlar arasnda doru, etkili ve olumlu bir iletiimden sz etmek
mmkn olmayacaktr. Bu nitemizde de, az nce bahsedilen engellerin yaanmamas iin dikkat
edilmesi gereken iletiim benliklerinden ve davran biimlerinden sz edilecektir.

83

LETMDE BENMERKEZCLN ETKS
ocuklar egosantriktir, yani benmerkezcidir. Dier bir deyile, dnyay ve evlerini sadece kendi bak
alarndan grrler. Dier insanlarn da kendileriyle ayn eyleri grdn ve ayn ekilde dndn
zannederler. Bakalarnn, olaylar farkl alardan grdklerinden ve farkl algladklarndan
habersizdirler (www.enoktaakademi.com). Bu habersizlik beraberinde iletiim kalitesini de
etkilemektedir. Bak asn u biimde aklamaya alsak herhalde yanl olmaz: Bak as, herhangi
bir varlk, olay ve insan karsnda, sahip olduumuz dnya gr, hayat tecrbesi, kltr, ya, meslek,
cinsiyet, ruh hali ve yere gre aldmz alglama, idrak etme ve yarglama tavrdr. Bu tavr ev ve i
yaammzdaki iletiim tavrmz da biimlendirmektedir. Bu noktada, Robert Burnsun gzel bir sz
akla gelmektedir: Tanr, bize, bizi bakalarnn grd gibi grme yetenei verseydi, bu bizi birok
hata ve sama fikirden kurtarrd.

nsan ilikilerinde benmerkezli olmak iletiim kalitesini nasl

etkilemektedir?

Benmerkezcilik (egosantrizm), bakalarnn varln ve karlarn gz ard ederek kendini ve

sorunsaln her eyin merkezine koyma tutumu ve davrandr. Benmerkezcilik, bakasnn grlerini ve
bak alarn anlamada yetersiz olma, kendi grd ve dnd eyleri herkesin grdn
zannetmektir. Benmerkezci dnme, insanlarn doal olarak bakalarnn hak ve ihtiyalarn
grmemeleri gibi bir talihsizlikten kaynaklanr. Ne bakalarnn ne de kendi bak alarnn snrl
olduunun farkndalar. nsanlar bu konuda eitilirlerse ancak o zaman benmerkezci dnme biimlerinin
farkna varabilirler. nsanlar benmerkezci varsaymlarn, bilgiyi benmerkezci bir ekilde kullanp verileri
benmerkezci bir ekilde yorumladklarn, bu kavram ve fikirlerin kaynan ve bu tr dnce tarznn
hangi sonular douracan doal yollarla bilemeyebilirler. Yalnzca kendilerine hizmet eden bak
alarna sahip oldukalarnn farknda varmazlar. nsanlar, eylerin gerekliine ilikin bilgiyi temelden
bildiklerine ve bunu nesnel bir biimde yaptklarna ilikin olarak mantksz fakat bir gven duygusu
iinde yaarlar.
Benmerkezcilik, bireyleraras ilikilerde olaylar bir bakasnn gr asndan grememektir.
Benmerkezcilik, iletiimde kaliteyi ve baary yakalamak iin farkl bak alarn hayal edemememktir.
Benmerkezci davrana sahip bir kii, karsndaki bir kiinin bir nesneye, bir olaya kendi bulunduu
konumdan farkl bir noktadan bakabileceini, farkl bak alarnn, farkl algsal ve fikirsel sonular
olabileceini dnemez. Bu biimde bir dnceye sahip kiinin konuma biimi, ifadesi de
benmerkezciliinin etkisi altndadr. Benmerkezcilik bencillik deildir, fakat kiinin olaylar kendine
ynelik anlamas veya kiinin olaylar kendini merkeze koyarak anlamasdr. Benmerkezcilik, aslnda
ocuk ya da yetikinin snrl olan dnme kapasitesinin temelini oluturur. Benmerkezcilik, ayrca
dikkati odaklamann bir eididir. Benmerkezci kiiler kendi bak alarna o kadar ok odaklanmlardr
ki ayn anda bir bakasnn bak asn anlayamazlar.
Egosentrizm ksaca benmerkezciliktir. Dier bir deyile, bireyin kendini merkeze almasdr. Her eyde
kendini esas almak, her eyi kendine dayandrmak, her ii kendine balamak, kendine indirgemek, her
olay, her dnceyi kendi gr asndan yorumlamak ve kendi fikrini, mantn, duygusunu hareket
noktas olarak seme olarak tanmlanr.

Egosentrizm ne demektir?

Bazlar benmerkezcilikle bencillii kartrsa da, farkl ama ilikili iki kavram olduu grlr.
Bencillik; her olayda, her ilemde kendi menfaatn dnme ve her iten kar salama dncesidir.
Benmerkezcilik ise dnyay bene dayanarak alglamaya ve yorumlamaya karlk gelir. Eitim
bilimciler bencillik ve benmerkezcilik dncesinin genel olarak 2-7 yalar arasndaki evrelerde
kazanldn sylemektedir. Daha sonraki yalarda ise bu ok zel benlik duygusu olgunlaarak kiinin
kendisini bir gne gibi hissedip, dnyann 365 gn kendisinin etrafnda dndn sanmasna
84

dnmesidir. Kk yalarda grlmeye balayan bu dnce biimi bireyin erikin olmaya balamas
ile birlikte ruhsal bozukluk ya da bir davran bozukluuna dnmekte, nceleri kabul edilmi teorilere
inanrken ya bydke yalnzca gzmle grdme inanrm, dnya dzdr fikrini savunmaya
balamaktadrlar (http://www.sarivelilerhaber.com/yazar.asp?yaziID=1576).
Benmerkezcilik dnemi (egosantrizm dnemi), insanda 6 ya civarnda sona erer. Daha dorusu,
ermesi gerekir. Ancak evremize baktmzda, birok yetikinin hala bu dnemde olduunu ve bu
dnemde yaadn grrz. Dolaysyla, yetikin olmasna ramen, hala egosantrik dnemde yaayan ve
bu dnemin davran biimlerine gre iletiim kuran insanlarn salkl ve baarl bir iletiim
kurduklarndan bahsetmek zordur. nk salkl ilikiler kurmak ve srdrmek iin, ncelikle her
bireyin farkl alglar, dnceleri ve istekleri olduunun farknda olmalyz (www.enoktaakademi.com).
Ancak, bu bilinle hareket ederek iletiim kurduumuzda karmzdaki kiiyi doru anlama ve
beraberinde de ona kendimizi doru anlatma ans yakalayabiliriz. letiim kurarken bu biimde bir
yaklam sergilemek ilikimizin ve iletiimimizin salkl ve kaliteli olmasna zemin hazrlar.
Aslnda, daha nceki nitemizde de detayl bir biimde anlatld gibi, benmerkezcilikten kurtulmak
ve salkl ilikiler yaamak iin empatik davranmak gerekten de ok nemlidir. Empati, bir insann,
kendisini karsndaki insann yerine koyarak onun duygularn ve dncelerini doru olarak
anlamasdr. Basit gibi gzken bu tanmn gerisinde pek ok kuramsal e bulunmaktadr ve belki de bu
yzden szkonusu tanma ulalmas olduka zaman almtr. Gnmzde "empati" denildiinde akla
Carl Rogers ve onun konuya ilikin almalar gelir. Psikoterapi alannda empatik iletiim kurma
becerisiyle nlenmi Rogers'n ad ile empati kavram adeta zde hale gelmitir. Bir kiinin kendisini
karsndaki kiinin yerine koyarak olaylara onun bak asyla bakmas, o kiinin duygularn ve
dncelerini doru olarak anlamas, hissetmesi ve bu durumu ona iletmesi srecine "empati" ad verilir.
Grld zere, az nce yaplan empati tanm temel geden olumaktadr. Bir insann karsndaki
bir kii ile empati kurabilmesi iin gerekli olan bu geleri yle sralayabiliriz
(http://www.psikolojikdanisma.net/empati.htm):
Birinci ge, empati kuracak kii kendisini karsndakinin yerine koymal, olaylara onun bak
asyla bakmaldr. Baka bir syleyile, empati kurmak isteyen kiinin karsndaki kiinin
fenomonolojik alanna girmesi gereklidir. Fenomenolojik alan nedir? Psikolojideki
fenomenolojik yaklama gre her insann bir fenomenolojik alan verdr. Her insan gerek
kendisini gerek evresini, kendisine zg bir biimde alglar; bu algsal yaant zneldir
(subjektiftir); kiiye zgdr. Yani her insan dnyaya, kendine zg bir bak tarzyla bakar.
Eer bir insan anlamak istiyorsak, dnyaya onun bak tarzyla bakmal, gerekletirmek iin de
empati kurmak istediimiz kiinin rolne girmeli, onun yerine geerek adeta olaylara onun
gzlklerinin gerisinden bakmalyz. Karmzdaki kiinin rolne girerek empati kurduumuzda,
o kiinin rolnde ksa bir sre kalmal, daha sonra da bu rolden karak kendi rolmze
geebilmeliyiz. Aksi halde empati kurmu saylmayz. Karmzdaki ile zdeim kurmak (ona
benzemek) veya ona sempati duymak, empatiden farkl eylerdir.
kinci ge, empati kurmu saylmamz iin, karmzdaki kiinin duygularn ve dncelerini
doru olarak anlamamz gereklidir. Karmzdakinin yanlzca duygularn veya yanlzca
dncelerini anlam olmak yeterli deildir. Empatiyi tanmlarken bu noktay
vurguladmzda, empatinin iki temel bileeninden sz etmi oluyoruz. Bunlar empatinin
bilisel ve duygusal bileenleridir. Karmzdakinin rolne girerek onun ne dndn
anlamamz, bilisel nitelikli bir etkinlik (bilisel rol alma/bilisel perspektif alma),
karmzdakinin hissettiklerinin aynsn hissetmemiz ise duygusal nitelikli bir etkinliktir
(duygusal rol alma/duygusal perspektif alma). Bilisel rol alma duygusal rol almann n art
saylabilir. Empatinin bileenlerinin ne olduu konusunda aratrmaclar arasnda, baz gr
farkllklar vardr. rnein Hoffmana (1978) gre empatinin, bilisel, duygusal ve gdsel
(motivasyonel) olmak zere bileeni vardr. Baz aratrmaclar empatinin bilisel ynn,
bazlar ise duygusal ynn vurgulamaktadr. Fakat ounluun zerinde uzlat gr,
empatinin bilisel ve duygusal bileenlerden olutuu yolundadr.
Empati tanmndaki son (nc) ge ise, empati kuran kiinin zihninde oluan empatik
anlayn, kardaki kiiye iletilmesi davrandr. Karmzdaki kiinin duygularn ve
dncelerini tam olarak anlasak bile eer anladmz ifade etmezsek empati kurma srecini
85

 tamamlam saylmayz. Aratrmaclar, insanlarn zihinlerinde kurduklar empatiyle,
karlarndaki kiiye ilettikleri empati arasnda farkllk olduunu belirtmektedirler.
Karmzdaki insanlara empatik tepki vermenen iki yolu vardr: Yzmz/bedenimizi
kullanarak onu anladmz ifade etmek. Empatik tepki vermenin en etkili yolu herhalde bu
ikisini birlikte kullanmaktr. Bir skntmz olduunda, bizimle konuan kii, dosta bir
glmsemeyle kolumuza dokunup skntmz szelletirirse, rnein "son gnlerde ok
bunalmsn" derse, rahatladmz hissedebiliriz.

Bir insann karsndaki bir kii ile empati kurabilmesi iin gerekli
olan 3 ge (aama) nelerdir?

En genel tanm ile empati, bir kiinin kendisini karsndaki kiinin yerine koyarak olaylara onun
bak asyla bakmas, o kiinin duygularn ve dncelerini doru olarak anlamas, hissetmesi ve bu
durumu ona iletmesi olarak tanmlanmaktadr. letiim ise toplum iinde yaayan insann kendisini ve
evresini daha iyi tanmasn ve bakalar ile uyumlu ilikiler gerekletirmek iin etkileim kurabilme ve
bu etkileimi gelitirme becerisidir. nsan topluluu ve davranlar ile ilgili her daln iletiimle
ilgilenmesi gerekmektedir. letiimin gereklemesinde empati en temel eylem olmaldr. Bu balamda
empatik iletiimin gereklemesinde, karmzdaki kiiyi iitmek yeterli olmaz. Onun sylediklerini
anlamak, dnmek, etkin bir dinleyici olmak gerekir. Onun duygularn yanstma frsat vermek, kendini
ifade etme ortam oluturulmasnda empatik iletiim gereklidir.
Empati kurmak iin ncelikle karmzdaki kiinin bizim gibi bir varl, bizden farkl deer yarglar
ve inanlar olduunu bilmek ve bunu kabul etmek gerekir. Bu kabulden hareketle, etkileimde
bulunduumuz kiinin hakl/haksz, iyi/kt biiminde yarglanmamas, sadece onun durumunun
anlalabilmesi iin aba gsterilmesi gerekir.
Modern hayatn ierisinde yaadmz birok sorun alann empati kavramyla ilikilidir. Gnlk
hayatn iinde unuttuumuz deerler ve dayanma asndan empati son derece nemlidir. Yine birok
kayg ve sorun arasnda kendimiz karmzdakinin yerine kayabilmemiz son derece gtr. letiimde
empatinin kurulabilmesi iin, kiinin karsndaki kiinin hem duygu hem de dncelerini doru olarak
anlamas byk nem tar. Ayrca empati kuran kiinin zihninde oluan empatik anlay karsndaki
kiiye iletmesi de empatinin gereklemesinde son derece nemlidir. Bir baka deyile karmzdaki
kiinin duygu ve dncelerini anlamak yeterli deildir. Bunun iletilmesi de gerekmektedir. Emaptik
anlaymzn gelimesi iin Ben-Merkezcilikten uzaklamamz gereklidir. Hatta zorunludur. Ben
Merkezcilik iletiimi engelleyen faktrdr. Bu durumda insanlarn duygularn ve ne hissettiklerini
anlamakta zorluk ekilir. Empatik iletiim becerimizin gelimesi iin i birlii, yardmlama ve
dayanmaya ack, savunucu iletiimden uzak, farkllklar arasnda benzerlii aramaya alan birey
olunmaldr.
Bireylerin geliime ak, kendini yenileyen, nyarglardan uzak,iletiim kurduu kiinin bulunduu
yeri deerlendiren demokratik tutumu davran edinmi kiiler bu kazanmlarn empatik iletiimi
gerekletirerek yapmlardr. Bir baka deyile empatik iletiim iinde olan birey demokratik tutum ve
davran sergileyen bireydir. Bu balamda empatik iletiim, bireylerin birbirini anlama ve iletiim den
kaynaklanan sorunlarn zmnde en temel etkidir. Bir ok sorunun anlalamamaktan kaynakland,
karsndaki kiiyi kabul etmeme veya dinleme gibi iletiimi engelleyen tutumlar iinde olmann temeli
empatiyi gelitirememektir. Empatik iletiimi gerekletiremeyen ebeveynler eer ocuklarn
anlayamyor, onlarn tutum ve davranlarn deerlendirmede zorluk ekiyorlarsa, ocuklarn sorunlarna
yardmc olmak istiyor, fakat bunu baaramyorlarsa, ocuklar ile olan sorunlarnn zmnde hemen
empatik iletiim kurmay baarmaldrlar. Empatik iletiimi gerekletiren ebeveynler, ocuklarna gven
duygusunu kazanm, onlarn duygu ve dncelerini anlatmasnda dinleme becerisini gelitirmi,
ocuklarnn yann getirdii psiko-sosyal sorunlara zm bulmu ailelerdir. Bu ailelerde demokratik
tutum ve davran kazanlm olup, salkl ve baarl ocuklar yetitirmektedirler. Empati
kurulamadnda, benmerkezciik arttnda, ocuklar anne ve babasndan uzaklamakta, evresindeki
kt niyetli kiilerle iletiim kurmaktadrlar. Okullarda iddetin artmas, uyuturucuya ynelim tm bu
tutum ve davranlarn temelinde empatik iletiimin gelitirilmemesi nedendir
(http://www.toplumdusmani.net/modules/wordbook/entry.php?entryID=2211).
u ana kadar yaplan aklamalardan da anlalaca zere, benmerkezcilik ve empatik anlay
birbiriyle badamaz. Empatik iletiim kurabilmek ve salkl ilikiler gerekletirebilmek iin
86

benmerkezcilikten uzaklamak gerekmektedir. Benmerkezci davranan bir kiinin, karsndakinin rolne
girmesi ve olaylara onun bak asndan bakmas, yani empati kurmas mmkn deildir. Bu durumda
empati kurabilmek, yani bakalarnn rolne girmenin n art benmerkezcilikten kurtulabilmektir.
Benmerkezciliin empatik anlayta ve davranta nemli bir yeri vardr. Benmerkezcilik kavram, Piaget
tarafndan ortaya atlmtr. Piaget ocuklarn benmerkezci davrandklarn savunmutur. Konuyla
ilgilenen btn aratrmaclar empati kurmada benmerkezci davrantan uzaklamann nemini
vurgularlar. Bu arada baz aratrmaclar rnein Ford empatiyi benmerkezcilikten uzak davran olarak
tanmlamtr. Forda gre tr benmerkezcilik vardr. Bunlar;
Grsel benmerkezcilik
Bilisel benmerkezcilik
Duygusal benmerkezcilik
Sz konusu benmerkezcilik trne sahip olanlar, nesnelere ve bakalarna ilikin gerekleri fark
etmede, dier insann rolne girmede glk ekerler. Sonu olarak da dier insanlarn bak alarn,
neler dndklerini ve hissettiklerini yeterince anlayamazlar (Dkmen,1994)
Kurdek ve Rodgon tr perspektif alma ekli tanmlamlardr. Bunlar;
Algsal perspektif alma (dier kiinin bak asn fark etme),
Bilisel perspektif alma (dier kiinin ne dndn fark etme),
Duygusal perspektif alma (dier kiinin yaamakta olduu duygularn neler olduunu fark
etme).
Kurdek ve Rodgona gre, algsal, bilisel ve duygusal adan karlarndaki insann perspektifini
alamayanlar, benmerkezci davranm olurlar; dolaysyla da onlarla empati kuramazlar.
Benmerkezci davrana gnlk yaantmzdan birka rnek vermek faydal olacaktr: Diyelim ki,
yolda birisine adres sordunuz. Yz size dnk olan bu kii de kendi solunu kastederek soldan ikinci
sokak dedi. Siz ise onun sizin solunuzu kastettiini zannederek ters yne gidebilirsiniz. Eer byle
olursa, size yol gsteren kii, kendi solunun sizin sanz olduuna dikkat etmemi, evreye sizin
bulunduunuz konumdan bakamam demektir. Bu durumda yol gsteren kiinin benmerkezci
davrandn, algsaladan sizin perspektifinizi anlamadn dnebiliriz.
Bazen de bilisel ve duygusal adan benmerkezci davrandmz olur. rnein baka kltrlere
mensup kiilerin nasl olup da bizim gibi dnmediklerine hayret ettiimizde bilisel adan
benmerkezci davranm oluruz. Ya da bizim ok nemsemediimiz bir olaya karmzdaki kiinin ok
zldn ya da ok sevindiini grp bu durumu yadrgarsak, bu kez de duygusal adan benmerkezci
davranm oluruz.
Grld zere, gnlk yaamdaki kiileraras iletiimlerde, algsal, bilisel ya da duygusal adan
benmerkezci davrandmzda, evremizdeki insanlarla scak ve samimi ilikiler kuramamann yan sra,
bir takm iletiim atmalarna da yol aabiliriz (Dkmen, 1994).
Daha nceki nitelerde de bahsedildii gibi, toplum iinde yaamak iin iliki kurmak, sorunsuz ve
atma yaamadan bir iliki kurmak iin ise salkl ve baarl bir iletiim kurmak zorundayz. Peki,
iletiim kurmay renerek, istediiniz gibi ilikiler kurabileceinize inanyor musunuz? Herhalde bu
sorunun doru cevab, hayrdr. nk, miza farkllklarndan ya da dile getirilemeyen kiisel
gndemlerden dolay yaanan iletiim sorunlarn iletiim teknikleriyle zmek mmkn deildir
(www.enoktaakademi.com). Dier bir deyile, anlamak iin bireyler;
Anlama niyetine sahip olmaldrlar.
letiim tekniklerini bilmelidirler.
Gayret gstermelidirler.

87

 Yukarda sralanan maddeler arasnda en nemlisi ve nce geleni, anlama niyetine sahip olmaktr.
Eer anlamaya niyetiniz yoksa, hibir iletiim teknii anlamanz salayamaz. Anlama niyetinde
olmak ise, benmerkezcilii bir kenaraya brakmak ve karmzdaki kiiye farkl olduu bilinciyle
yaklamak ve onun farkllna sayg gstermekle alakal bir durumdur. Sadece kendi kiiliini erdem
kabul edenler ve karsndaki kiiyi grmezden gelip ona sayg gstermeyen kiiler kendi dorularn
bakalarna kabul ettirmeye urarlar, karsndakinin ayn eyi kendisi gibi alglamasn, kendisi gibi
dnmesini, kendi vard sonulara varmasn beklerler ve dolaysyla farklla hogrl deildirler.
Her insan farkldr. Farkllk, ayrt edici zelliklerdir. Her ne kadar yeryznde yaayan alt milyar
insanolu olsak da doduumuz andan itibaren farkl parmak izleri ile birbirimizden farkllayoruz.
Sonrasnda da farkl aileler, farkl kltrler, farkl eitimler, farkl ortamlar, farkl dinler, farkl
corafyalar, farkl tarihler ve farkl yaanmlklar kiiliimimi, dnce biimimizi ve dnyay alglama
biimimizi de farkl klmaktadr. Farkllklara ayran daha birok etmenler. Farkl olmann gzel ve zel
taraflar vardr. Herey ayn olsa, herkes ayn dnse, olaylara ayn yaklasa hayat siyah ve beyazdan
ibaret olurdu. Aslnda hayatmza renk katan bu farkllklardr. Farklln ve eitliliin hayatmza
katt renklilii olumsuz etkileyen nedenler de bir o kadar fazla aslnda. n yarglar, kalplam treler,
dnya koullarnn szde gelimilik ad altnda insanlara dayatt yanlzlk ve bencillik duygular
farklln renkliliine zarar vermektedir. nsanlarn din, dil, rk, fiziksel zellikler, cinsiyet gibi
nedenlerle ayrtrlmas, karlkl kin duyulmasna, kmsenmesine ve smrlmesine neden
olmaktadr. Felsefik ve antropolojik gzlemlerde bulunan Claude Lavi Strauss kltr ve eitlilik zerine
inceleme ve almalarda bulunmutur. nsan, doay ve evreni salt zelliklerinde deerlendiren dnr,
farklln ve eitliliin korunmasndan ve sayg duyulmasndan yana olmu ve dncelerini u szlerle
dile getirmitir: " veren budaya kulak kabartmak, gizli kalm potansiyelleri yreklendirmek, tarihin
sakl tuttuu tm bir arada yaama eilimlerini drtklemek ve ayrca allagelmi eyler sunmas
kanlmaz olan btn bu yeni toplumsal ifade biimlerini armakszn, tiksinmeksizin, kar
kmakszn karlamaya hazr olmak gerek". Yazarn bu szlerinden, var olann duruluunu asla
unutmadan, sre gelen eitlilii anlamaya alarak, z bozmadan yaayabilmek deerlemesini
yapabiliriz. Farklln renkliliini yaayabilmek iin nyarglarmzdan, tahammlszlmzden
kurtulmamz gerekir. Hayatn nesnel koullar iinde yaadmz dnyamzn bizleri yalnzla iten,
bencil ve gerici bireyler yetitirmeye ynelik olmas farklla sayg dncesinin yeermesine izin
vermemektedir. Her toplumda, her kltrde, her din ve rkta ayrmakszn bir sevintir onlar. Farklla
saygda onlarn bu dnyadaki farkllklara bak alarnda biz eitimciler ve evreye ok byk
sorumluluklar dmektedir. nsan olmann en kutsal deerleri olan sevgi, paylam, sayg, hogr...
Btn bu ve benzeri deerleri onlara kazandrabilmemiz ok nemli. ocuklar daha 3-4 aylkken kendini
bakalarndan ayrmaya balar. Birinci yanda cinsiyetini, ten rengini, sa dokusunu grebilirler. Fiziksel
zrler ve dile dair farkllklar fark etmeye balar. 18 aylkken konumaya balar, bakalarnn gznde
biri olduunu bu yata fark eder ve szckler araclyla bakalarna ve deerlerine balanmaya balar.
2-3 yandayken farkllklar grmeye balar ve bunlara kendi dncelerini ve deerlerini eklemeye
balar. 3-5 ya aras insan eitliliine dair kendine zg teorilere sahiptir. Ve yine bu yalarda ailesinden
ve evresinde deiik gruplardan insanlara dair yaygn fikirlere maruz kalarak farkl insanlara kar
olumsuz tutum ve korkular edinmeye balar. ocua yanstlan bu fikirler ocukta eksik ve haksz
dnceler oluturur ve ayrmcla sebebiyet verir. Farklla saygnn ocuklarmza 0-6 ya aras
verilmesi ok nemlidir. Aksi takdirde eitimde olduu gibi bu alanda da ok ge olabilir. Unutmayalm
ki; erken yata bir ocuun filtresi yoktur. Grd hereyi gerek gibi alglar. Sonu olarak dnyann
daha gzel, daha paylalabilir, daha yaanlr bir hale gelmesini istiyorsak koullarmz her ne kadar zor
ve g de farkllklarn farknda olmak ve farklla sayg gstermek zorundayz. ocuklarmza tm bu
farkllklar, tm gzelliiyle, anlayla verebilir, gkkuann tn renkliliini hayatmza yanstabiliriz
(http://www.sinir.org/forum/viewtopic.php?f=105&t=2094).
Mevlenann kar taneleri ne gzel anlatyor, birbirine zarar vermeden de birlikte yol almann
mmkn olduunu! sz farklln toplumsal uyum iin ne kadar nemli olduunu gzler nne
sermektedir. Farkllklara tahamml, hogr, sevgi, sayg deyince hemen aklmza Mevlana, Hac
Bekta- Veli, Yunus Emre gelir ve hepimizin sevgiye saygya, sosyal bara, kardelie, paylamaya,
yardmlamaya ve birlikte yaamaya ihtiyac vardr. Birbirimize kar yerine getirmemiz gereken grev

88

ve sosyal sorumluluklarmz vardr o halde, hep beraber, hayat ac ve tatlsyla birlikte paylaalm
yaayalm. Farkl dncelerin bir arada ve huzur iinde yaamas kadar gzel bir duygu yoktur. Birlikte
yaama kltr, insanlarn kendilerinden farkl dnebileceklerini ve dncelerinin mutlaka yanl
olmadn kabul etmek demektir. Birlikte yaama kltr, eletirilere ak olmak, bu eletirileri geliim
ve deiim adna bir frsat olarak grmek ve kabul etmek demektir. nsanlar; hangi inantan, hangi etnik
kkenden, hangi dilden, hangi siyasi dnceden olursa olsun ncelikle insan olduunun alglanmas
gerekir. Ayn zamanda her insan, saygya deer bir varlktr. Hibirimizin kendimizden farkl dnen,
inanan ve farkl kltre sahip olan insanlar kmseme hakk da yoktur. nsanlarn kltrleri, yaam
biimleri, dini inanlar, siyasi grleri, gnl verdikleri takmlar birbirinden farkl olabilir. Bu farkllk
bir ayrma sebebi deil, bilakis bir kltr zenginlii olarak alglanmaldr. Biz, insanlar karmzdaki
insanlarn deerlerine yaam biimlerine, inanlarna ne kadar saygl olursak hi phesiz ayn davran
karmzdaki insanlarda bize gsterir. Veya tam tersi de olabilir yle dnecek olursak eer
karmzdaki insanlarn deerlerine, inanlarna, yaam biimlerine negatif olumsuz bir yaklam iinde
olursak ayn davran ile kar karya kalacaz demektir ve burada bir fikir ve inan tartmas
kanlmaz olur. Bu gne kadar da, hi kimse tartarak karsndakini ikna edememitir.
nsanlar ikna etmenin birinci ncelii insanlara kar saygl olmak, ilgi gstermek ve bu yolla
insanlarn gnln ve sevgisini kazanmaktr. Sayg ve davran eklimizi vcut dilimizi kullanarak ve
iletiim kurarak diyalog ierisinde ifade edersek, insanlar bizleri ilgi ve dikkatle izler ve vermek
istediimiz mesajlar daha kolay alglar ve nem verir. nsanlara kar saygsz, yakksz, anlamsz,
olumsuz szler syleyerek kalpleri krarak hi bir ekilde mesafe kat edemeyiz ve karmzdaki insanlar
zerinde negatif izler brakrz. Saygszln sonucu saygszlktr. Saygszlk, iletiim kanallar ve
diyalogun nndeki en byk engeldir. Birbirlerine sayg duymayan insanlar iletiimlerini pozitif ekilde
devam ettiremezler. Farkllklara tahamml edemeyen karsndaki insana sayg duymuyor demektir.
nsanlar birbirine yaklatran ba ise sayg ve sevgidir. Eer bunlar yaammz boyunca devam ettirirsek
birok sorunumuzu da ortadan kaldrm oluruz. Etkili ve kaliteli iletiim kurabilmek iin kimseyi
kmsememek, aalamamak; insanlarn deerini inanlar, siyasi grleri, dilleri, dinleri, etnik
kkenleri, cinsiyetleri, maddi gleri ve hatta tuttuu takmlar ile deerlendirmemek ve lmemek
gerekir.
nsanlar farkldr; nk,
Farkl giyinirler,

Farkl dnrler,

Farkl konuurlar,

Farkl yaarlar,
Farkl inanlar vardr,

Farkl yollarda yrrler,

Farkl takm tutarlar,

Eer gerek anlamda insan olmak; kaliteli iletiimler ve ilikiler yaamak istiyorsak farkllklarla bir
arada yaayabilmeyi ve farkllklara sayg gstermeyi bir alkanlk haline getirmeliyiz
(http://www.elbistaninsesi.com/yazi/2224-farkliliklara-ne-kadar-saygiliyiz.html).

letiimde ikna edici olabilmek iin dikkat edilmesi gereken unsur

nedir?

Herkes kendi mizacn erdem kabul eder ve kendine benzemeyen kiileri hatal bulur. nsann bu
zellii, yakn ve doyurucu ilikiler kurmann nndeki en byk engeldir. Yapc ilikiler, her bireyin
birbirinin farklln kabul etmesini, hatta tevik etmesini gerektirir. Karmzdakinin bir gn doruyu
bularak bize benzeyeceini umarsak, onu tanma ve onunla salkl iliki kurma ansn hibir zaman
89

yakalayamayz. hayatmzda, farkl bak alar, farkl dnceler ve farkl dneyimler sayesinde, tek
bamza elde edebileceimizden daha etkili sonular alabiliriz. Farkllk ve eitlilik, sinerji yaratr. zel
hayatmzda ise bizim iin nemli olan insanlar anlar, onlardan farkl eyler renir, onlarla salkl
iletiim ve doyurucu ilikiler kurabiliriz. Farklla sayg gstermek; aklk, yaknlk ve samimiyet yaratr
(www.enoktaakademi.com). Ak, yakn ve samimi duygularla iletiim kurarak gerekletirilen ilikiler
ise dierlerine oranla daha kaliteli ve tatmin edici olur. Bu tr olumlu yollarla gerekletirilen iletiim,
yaanabilecek olas atmalarn nne geer, onlar engeller.
Nasl inaat, makine mhendislikleri varsa, insan ilikileri mhendislii de vardr. Nasl, mhendis
olmayanlarn yapt evlerde yaanabiliryorsa, insan ilikileri mhendisliinin kurallarndan habersiz
olanlar da iyi arkada, iyi e, iyi alan, iyi ynetici olabilirler. Ancak, mhendis olmayanlarn yapt
evlerin orta gte bir depremde yerle bir olmas gibi, insan ilikileri mhendisliini bilmeyenlerin
ilikileri de, bir zorlama ve atmayla yerle bir olabilir (www.enoktaakademi.com).
liki mhendisliinin ilk kural, farklla sayg gstermektir. Ancak kltrmzde baskn olan
iletiim benlikleri yznden sayg gstermek ve kaliteli iletiimler gerekletirmek zorlamaktadr.
Gnmz dnyasnda, bir insann uyank olduu zamann ortala %75ini iletiim kurarak, iletiim
kurduu zamann ise %75ini konuarak geirdii dnlmektedir. Buradan hareketle, insan ilikilerinde
ama iletiim kurmak, ancak yntem arlkl olarak konumak olduunda sonu, %100 anlaamamak
olmaktadr (www.enoktaakademi.com). Dolaysyla ilikilerimizde anlamay salayacak nitelikte kaliteli
bir iletiim gerekletirmek istiyorsak hem farkllklara sayg gstermek hem de doru iletiim
benlikleriyle hareket etmek durumundayz.

LETM BENLKLER
Yaln bir tanmla benlik; kiinin sahip olduu tm zihinsel yapnn ve d zelliklerinin bir btndr.
Kiinin fiziksel zellikleriyle ekillenen d grnts benliin bir parasyken, sahip olduu dnce
yaps da yine benlik ile bir btnlk oluturmaktadr. Kiinin sahip olduu dnce yaps, benliini
deerlendirebilmesini ve kendisiyle ilgili gerek fiziksel zellikler gerekse de davran yapsyla ilgili iyi
ya da kt bir sonuca varmasdr. Benlik saygs olarak tanmlanan bu durumsa, basit olarak kiinin
hayatn ekillendiren davran ve fiziksel zelliklerini beenip beenmemesidir.
Kiinin benliini alglay biimi, kendisine olan saygnn da temel mimar olarak ekillenir. Bu
nedenle kiinin benlik saygs dkse, kendini deersiz grr ve hayatnn gidiatn beenmez.
erisinde bulunulan hayata ve gelecee dair pozitif bir bak asna sahip olmak, tamamen kiinin benlik
saygsn gelitirmesiyle mmkn olan bir dnce yapsdr.
Bir baka anlatmla benlik; kiinin kendini sevebilmeye olan yatknl ve kendini sevmeye olduu
kadar sevilmeye de layk grp grmemesidir. Kii ayet kendini sevmeye ve sevilmeye layk
gryorsa, benlik yaps olumlu ynde geliirek sosyal hayatnda kurduu balantlarn da daha gl
hale gelmesi salanr. Kiinin evresindeki insanlarla olan iletiimi, kendi benlik yapsnn
farkndalnda sakldr. Bu aamada benlik saygsnn ekillendii ocukluk yllarnda, ebeveynlerin
ocuk zerindeki davranlar muazzam derece nem kazanr.
Benlik, bireye evresindeki olgular bilinli olarak ayrt etme imkn veren ve z yalnzca insan
ilikilerinden oluan kiilik kesimidir. Toplumsal benlik, bireyin tm davran rntlerini ve tecrbe-
lerinin sonularn ierir. Benlik, kiini kendini koruyabilmek, hayatn srdrebilmek ve gerekliin
eitli ynleriyle etkileimde bulunabilmek iin gerekli olan davranlarn yaplamasn salayan
kuramsal sreler dizisidir.
Sosyal hizmet uzmanlar, sosyologlar ve sosyal psikologlarn benlik geliiminin nasl olutuu ve
toplum ierisinde bireyin yeri ve konumunun geliimi zerine almalar vardr. Btn bu almalarda
iletiimin srekli olduu varsaylmtr. letiim bireylerin kendini gelitirmede, kendilerini ve toplumu
anlamada, ne olduklarna karar vermelerinde nemlidir. Bireyin sosyal ve toplumsal bir varlk olmas
ancak iletiim ile mmkndr. Bir baka deyile iletiimsiz bir gelime de mmkn deildir.

90

 Benlik, kendi kiiliimize ilikin kanlarmz ve kendi kendimizi gr tarzmzdr. Bu bakmdan
benlik, kiiliin znel yan olarak tanmlanabilir. varlmzn btn oluturan benlik, kiilik gibi
karmak bir kavramdr. Ben neyim? sorusunu olumlu ya da olumsuz olarak cevaplayabilir. Ben ne
yapabilirim? Ne gibi yeteneklerim var? Deer yarglarm nelerdir? ne yapmal, ne
yapmamalym? gibi sorularn cevaplar hep benliklerimizde gizlidir. Benlik kiinin hayatta ne istediine
ilikin amalad ve ideallere zg sorularn yantland durumdur. Ksaca benlik, bireyin zellikleri,
yetenekleri, deer yarglar, ama ve ideallerine ilikin kanlarnn dinamik bir rntsdr.
Benlik kavram, kendi kendimizle ilgili btn dncelerimiz, alglamalarmz, duygu ve
deerlendirmelerimizdir. Benlik insann kendisidir. Psiko-sosyal geliimini salkl srdren bireyin
benlik geliiminde iletiimin nemi byktr. zgvenin fazla olduu bireylerin iletiim tekniklerini en
st dzeyde kullananlardr.

Benlik nedir?

Ben ya da Benlik, kiiliin temel zelliklerini verir. Benlik ve kiilik arasnda, gelime ve yap
bakmndan, kesin bir snr izmek ok zordur. Benlik ile kiilik i ie olmakla birlikte, benlik kiilikten
farkl zellikler tar. nsan, kiiliinin karakter ve miza gibi kimi zelliklerinin bir blmnden ya da
btnnden haberdar olmayabilir. Bunlara ilikin bilgisi ya yoktur, ya da az ve hataldr. Kiiliinin
darya yansyan, bakalar tarafndan deerlendirilen yanlarn bilmez, tanmaz. Benlik, insann kendi
kiiliine ilikin kanlarnn toplam, insann kendisini tanma ve deerlendirme biimidir. Yani benlik,
kiiliin znel yandr, insann i varln oluturur. Benlik, kiilik gibi anlalmas g ve karmak bir
kavramdr. Bu kavramn anlalmas ve yapsn oluturan elerin zmlenmesi iin, insann kendi
kendisine sorduu sorulara itenlikle cevap aramas gerekir. Bylece insan, kim olduu, amacnn ne
olduu, ne yapabilecei, nelere deer verip inanp balanaca sorularna yant arayarak benliini tanr.
Aslnda, benliin gelimesi, olumas ve yaps, btn yaam boyu bu sorulara bilerek ya da bilmeden,
bilinli ya da bilinsiz olarak cevap aramakla geer. nsann duygusu, dncesi, davran, tutumu,
eylemi bu sorularn yantn bulmaya ynelmitir. O halde benlik, insann zellikleri, ama ve beklentiler,
yetenek ve olanaklar, deer yarglar ve inanlarndan oluan, duraan olmayan, her an deien bir
yapdr.

Benlik ile kiilik arasndaki iliki nedir?

Gerek ve ideal benlik bireyin kendi fizyolojik, psiik ve sosyo-psiik zellikleri ile tm yetenekleri
hakkndaki kanlar, genel olarak gerek benlik olarak adlandrlr. Bunun yannda, bireyin toplumdan
kendine gre edindii bir deer sistemi vardr. Gncel yaamnda neyi yapacana, neyi yapamayacana
karar verirken, birey bu znellemi deer sistemine bavurur. te kiinin bu deerleri alglama biimi ile
yaamna yn veren hedef ve idealleri zerindeki kanlar da ideal benliktir. Benlik gelimesi doutan
balar. Doumdan sonra, nce bedensel, sonra da ruhsal ve toplumsal gelime, benliin olumasn
etkiler. Balangta kendi varlnn bilincinde olmayan ocuk, ben ile ben olmayan, yani kendisiyle
ilgili ve balantl olanla olmayan ayramaz. ocuun kendi benliinde olanla olmayan ayrabilmesi,
yandan sonra balar. Benliin gelimesinde ie yanstma, birletirme ve zdeleme dzenleri nemli
rol oynar. Bu gelimede, insann ocukluktan balayarak, tm yaam boyu, evresinde bulunan kiilerle
kurduu ilikiler, iletiim ve etkileim, bir yandan bireyin toplumsallamasn, te yandan kendi benliini
tanmasn salar. nsann bakalar tarafndan deerlendirilii, bu deerlendirmenin kiilik tarafndan
alglan ve benimsenmesi, benlik kavramnn deer sistemini saptar. Btn bunlar, insann evresindeki
olaylara, nesnelere, kiilere kar oluturduu tutumu, davran, eylemi biimlendirir ve renklendirir.
Benlik, eitli deneyimler sonunda renilen ve srekli olarak gelien, kiiyi kendi iinden
gzetleyen, yarglayan, deerlendiren ve davranlar zerinde dzenleyici ve ynetici bir etkisi olan
potansiyel bir olgu, bir sretir. Ruhbilimciler, kiinin benlii ve zellikle ideal benlii ile gerek yaam
ve deneyimleri arasnda bir uyum ve tutarllkbulunmasnn nemini vurgulamlardr. Kii kendi benlii

91

ile ilgili kanlarna ne kadar uygun davranlarda bulunursa, kendini o lde rahat ve bamsz hisseder.
Aksine, ideal benlii ile elien deneyimler yaad oranda, huzursuz ve kaygl olur. Kendi deer
yarglarna, hedef ve ideallerine uyumlu bir biimde davranmak, insann kendine olan saygnln, gven
ve mutluluunu arttrr (http://www.toplumdusmani.net/modules/wordbook/entry.php?entryID=2340).
Benlik, bireyin yaam boyunca kendisi hakknda yetenek ve davranlarn ortaya kmasn salayc
bir unsurdur. Bir birey dnyaya geldiinde belirgin bir ben kavram yoktur. Ben ocuun ilk yalarnda
doru ve yanllarla balar ve benlik geliimi bireylerde yalara gre farkllk gsterir. 7-12 ya dnemini
sakin geiren birey ergenlik dnemiyle benlik arayna girer ve ilgileri oalr. evresinden gelen
iletiler, i dnyasnda eitli atmalar yaar. Birey kendini doru tanma olana bulduu lde
atmalar kolay atlatacaktr.
Benliin insan yaamndaki grevi ise unlardr
(http://www.toplumdusmani.net/modules/wordbook/entry.php?entryID=2340) :
gdlerden ve drtlerden kaynaklanan gdleri engellemek, denetlemek ve dzenlemek
evredeki nesne ve kiilerle balant kurmak

Gerei tanmak, denemek, anlamak

Geree uyum salamak

evreden gelen uyarmlar snrlamak, sralamak, zamanlamak

Alglamak, saklamak, hatrlamak, dnmek, karlatrmak, karmlar yapmak, yargya varmak

Kavramlar birletirmek ve btnletirmek

Kiinin karlat engelleri aabilecek gleri toplamak

Gelecee ilikin beklenti ve amalar saptamak

Kiilii kaygdan kurtaran savunma dzenlerini kullanmak

Bireyin evresiyle olan iletiimi, kendi i iletiimi ile uyumlu olmad durumlarda, bireyin sosyal
geliimi de sorunlu olacaktr. Eer birey evre ve i iletiimi ile uyumlu olduunda bireyin sosyal yap ve
toplumsal uyumluluu salkl bir geliim gsterecektir. Sosyal uyum sosyal geliim srecinin bir
uzantsdr. Dolaysyla sosyal geliim, geliimin dier ynlerinden ayr dnlemez. Baka deyile
duygusal geliim, fizyolojik deimeler, zihinsel etkinlikler ve benlik kavram ile olan ilikisi zellikle
ergenlik dneminde kz ve erkeklerde gzlenebilir.
Birey ergenlik dneminde akranlar ile yaamay renmek, onay grme ve iyi ilikiler kurmada
deiik yntemler kullanr. Bu ise grup etkinlikleridir. Bu anlamda ortaya kan iletiim bireyin sosyal
yap ierisinde yerini belirler. Bireyler, davranlarnda neyin doru,neyin yanl olduunu evrelerinden
gelen iletiler aracl ile renirler. Dolaysyla, bireyin benlik geliiminin ortaya knda iletiimin
byk bir katks olduu ortadr. Bir bireyin davranlarnn kiiye mi bireyin kiilii ve tutumlar yoksa
duruma m sosyal gler yada dier koullar yklenmesi gerektiine karar vermeye benlik algs olarak
tanmlayabiliriz.

Benlik geliiminde iletiimin rol nedir?

letiim insanolunun yaamnda, hava gibi, su gibi bir ihtiyatr. letiim olmasa bireylerin ya da
toplumlarn yaamlarn devam ettirmeleri neredeyse imkanszdr. Bireyin benlik geliimi toplumsallama
srecinde ortaya kar. Birey doduu andan itibaren, doduu toplumun ve ierisinde bulunduu sosyal
yapnn kendisine rettiklerini benimsemesi ile bir kimlik sahibi olur.

92

 Birey ncelikle aileden ald iletiler ve davran biimleri, daha sonra evresi ve kitle iletiim aralar
aracl ile edindii davran biimlerini benimser. Bu davran biimlerini kendi ierisinde
yorumlayarak benlik oluumunu tamamlar.
Toplumsallama srecinde kitle iletiim aralarnn nemi byktr. Dolays ile bireylerin deer
yarglar, idealleri, kendisi ile ilgili yeteneklerinin olup olmadn anlamalar ve bunlar gelitirerek
benlik oluumunu salamalar iin iletiim olmazsa olmaz bir kouldur.
Sonu olarak, iletiimin olmad bir ortamda, benlik geliiminden sz edilemez. Toplumda izole
edilmi, dier insanlarla hibir diyalogu olmayan, deer yarglarndan kim ne olduundan habersiz bir
bireyin sosyal olarak benliinin olumas hemen hemen imkanszdr
(http://bilgininadresi.net/Madde/9021/Benlik-Geli%C5%9Fimi-ve-%C4%B0leti%C5%9Fim).
Eric Berne tarafndan ortaya atlm olan Transaksiyonel Analiz (TA), kiilik, kiileraras ilikiler,
iletiim, geliim, yaam, psikopatoloji, psikoterapi gibi ok geni bir yelpaze zerinde insan davrann
aklayan bir yaklamdr. Transaksiyonel analiz insanlarn dnce, duygu ve davranlarnn
anlalmasnda ve aklanmasnda olduka kolay anlalr bir model sunmaktadr. Kiileraras iletiim
atmalarnda Transaksiyonel Analiz olarak bilinen model, empatik iletiim becerisini gelitirmede
olduka yararl ipular salamaktadr. Transaksiyonel analize gre, insann kiilii blmden oluur.
Bu kiilikleri ego-durumlar olarak da adlandrabiliriz. Bunlar ana baba (ebebeyn), ocuk ve yetikin
benlik durumlardr. Bu benlik durumlarna kiisel roller de diyebiliriz. Bir insan, kiileraras iletiim
srasnda bu temel rolden birini ya da tmn benimseyebilir. Bu benlik ya da kiisel rollerin
zelliklerini yle aklayabiliriz:

Ana Baba Benlii (Ebeveyn Benlii)

Ebeveyn ego-durumu, ocukluk dnemindeki bata anne-baba olmak zere tm otorite figrlerine ait
kaytlarndan oluur. Yaamn ilk yllarnda otorite figrlerinin davranlarn, farkl durumlarda
verdikleri tepkileri, eitli konulardaki dnce ve tutumlarn izler ve kaydederiz. Yllar sonra bu ego-
durumu aktif olduunda, tpk ocukken izlediimiz ve kaydettiimiz bu otorite figrleri gibi hisseder,
onlar gibi dnr, onlar gibi konuur ve onlar gibi tepki veririz.
Bazlar iletiim iinde olduklar insanlara kar anne-baba tavr taknarak tler verir ve onlar
istekleri dorultuda ynlendirmeye alrlar. Bu benlik durumu, kiiliimizin insanlara nasl
davranmalar gerektii konusunda tler, emirler veren blmdr. Ana baba benlii, koruyucu ve
yarglayc, olmak zere iki biimde kendisini gsterir.
Koruyucu ana baba, karsndaki kiiyi ka yanda ve toplumsal konumu ne olursa olsun onu
korumaya, kollamaya ynelen bir benliktir. Koruyucu ana baba benlik durumunda, fedakrlk, bakalar
iin bir ey yapma istei ar basar. Koruyan anne-baba ve eletiren anne-baba olmak zere iki trl
davranan insanlar vardr. Koruyucu anne-baba roln benimseyenler, dier insanlarn iyilikleri iin
urarlar; karlarndakileri tpk bir ocuk gibi grp onlar korumaya ve kollamaya alrlar. Zararl
davranlarn brakmalarn ve zararl alkanlklarndan vazgemelerini isterler. Bu benlii ne km
kiiler, iyilikleriyle, insanlar zerinde tahakkm kurarlar. Gerek gnlk, gerekse i yaantmzda bu
benlik ve rol rnekleriyle ok sk karlarz. rnein, ocuklarnn yapabilecei bir takm ileri srf onlar
yorulmasn diye kendileri yapan ana babalar, i yaamnda, Sen zlme, ben senin yerine iini yaparm
diyen yneticiler gibi.
Eletirici, yarglayc ana baba benlii ise toplumsal kurallar ve deerleri korumaya, bunlara
uymayanlar eletirmeye ve gerektiinde cezalandrmaya ynelik bir benliktir. Eletirici anne-baba tavrn
taknanlar, toplumsal karlar ve kurallar iin bakalarn uyarr ve eletirirler. Bu tr insanlar kendilerini
kltr mirasnn mirass ve yeni kuaklara kurtarcs olarak grrler. Bu benlik durumunu ne kartan
kiiler, yakn evrelerinden rendikleri deerleri, tek ve deimez dorular olarak kabul ederler. Her
eyi belirli kalplar iinde deerlendirirler. Bu zellikleri onlar deiime ve yenilii kapal tutar.
Ana baba benlik durumumuz, bir anlamda toplumun iimizdeki temsilcisidir. Toplumun kltr ve
deerleri bu benlik araclyla kuaktan kuaa aktarlr. zellikle eletirici ana baba yn ar basan

93

kiiler, toplumun gelenek ve greneklerini doru ya da yanlln irdelemeksizin olduu gibi kabul
ederler ve onlar koruma grevini stlenirler. Kuaklar arasndaki atma olarak tanmladmz sorunun
da ha ok bu tr ana babalarla genler arasnda yaandna tank olmaktayz.
Bu benlik durumunu ne kartan kiiler iin bakalar ok nemlidir. Bakalarnn eletirilerine hedef
olmamak iin kendi zgrlklerinden, isteklerinden kolayca vazgeerler. Onlar iin kendi dnceleri
deil, yaadklar toplumun deerleri ve bu deerlerin temsilciliini ve denetimini stlenen kiiler
nemlidir. Kendileri de bakalarnn yaamlarn denetleyen ve yarglayan bir rol stlenen bu kiiler iin
bakalarnn houna gidecek ekilde davranmak, onlarn cezalarndan kanmak son derece nemlidir.
ster koruyucu ister eletirici olsun her ana baba benlii ile ilgili mesajlar, kstlayc, kalplayc
olabilecei gibi, gelitirici de olabilir. Ana baba benlii kltr taycl yaparak, yeni kuaklara nemli,
yararl bilgiler de aktarrlar. Bu nedenle, ana babadan gelen her mesaj olduu gibi kabul ya da reddetmek
yerine irdeleyip, sorgulayarak yani bir yetikin gibi davranarak karlamak gerekir.
nsan ilikilerinde ana-baba benlii ok baskn olan kii, karsndakini dinlemeye veya duygusunu
anlamaya deil, duygusunu deitirmeye alr. Ana-baba benliine sahip olan kii iletiim kurarken
genellikle (www.enoktaakademi.com);

Yarglar,
Denetler,
Ders verir,

Akl retir,
Korur ve kollar,

Sahip kar,

Problem zer,
Kstlar ve

nyarg ve kalplar vardr.

rnek vermek gerekecek olursa, ana-baba benliine sahip kiiler iletiimlerinde arlkl olarak u
ifadelere yer vererek konuurlar:

Olmam!
Byle yap!

Merak etme ben hallederim!

Olmaz yle ey!

ocuk Benlii
ocuk ego durumu kiinin 0-7 ya yaantlarna ait kaytlardan oluur. ocukluk dneminde yaananlar
ve bu yaantlara elik etmi olan duygu, dnce ve davranlar ocuk ego durumunu oluturur. Yllar
sonra kii ocuk ego durumundan hareket ettiinde aslnda ok uzun yllar nce davranm olduu ekilde
davranmakta ve bu anlamda gemii tekrar etmektedir.
nsanlarn ocuka tutumlar aslnda olumsuz bir durum olarak grlmemektedir, yani bireyin sorunlu
bir kiilie sahip olmasndan kaynaklanan bir yaklam deildir. ocuk benlik durumu, "doal ocuk" ve
"uyarlanm ocuk" diye iki blmden oluur. Doal ocuk, kiiliin eitilmemi yani olarak kabul edilir.
inden nasl geliyorsa yle davranr. Fiziksel ihtiyalarn her zaman nde tutar. Uyarlanm ocuk ise,
doal ocuun az ya da ok eitilmesiyle ortaya kar. Az eitilenler "asi ocuk" olup kanun ve kurallara
kar kar. ok eitilenler ise "uslu ocuk" olup kanun ve kurallara uyum salar. Btn insanlar doal
ocuk olma srecinden geerek ya asi ocuk ya da uslu ocuk olurlar.
94

 Bilindii gibi, ocuklar balangta olduka doaldrlar, ilerinden geldii gibi duygularn davrana
dntrrler. Bydke, yani toplumsallatka, toplum kurallarn, yasaklarn rendike, duygu ve
dncelerini saklamay, doal davranmamay, ocuk olmaktan istemeyerek de olsa uzaklamay
renirler. Bununla birlikte, ya, eitim durumu, toplumsal konumu ne olursa olsun her insann iinde
bir ocukluk vardr ve bunu frsat bulduka da sergilemeye alr. Bu nedenle ocuk benlik, az gelimi
ya da ocuksu bir benlik olarak anlalmamaldr. ocukluk ann igdleriyle duygusal olarak tepki
veren ocuk benlii, doal, kk profesr ve uyum salam olmak zere farkl ekilde karmza
kar.
Doal ocuk ilkel, fevri, kontrolsz ve yardm bekleyen yani ocuk gibi ocuk diyeceimiz trden
bir kiilik zellii tar. Bu ocuk, sevmedii kiilere seni sevmiyorum der, lle de bana bu oyunca
alacaksn diye tutturarak annesini arda zor duruma drmekte bir saknca grmez. Kskanln,
nefretini, sevgisini en yaln biimde gsterir. Duygularn bilincinin szgecinden geirmeden olduu gibi
yanstan bu benlii bir yetikin olarak yaamak, belki de zaman zaman yaamak hepimizin ortak arzusu
olmasna karn toplumun kural ve yasalarndan ekindiimiz iin aka deil, eitli rtlerle gizleyerek
yaamaya alrz.
Kk profesr olarak adlandrlan ocuk benlii, yaratc, sezgileri gl ve bakalarn kendi
istekleri dorultusunda idare edebilen bir benlik sergilerler. rnek vermek gerekirse, bunlar, anne ve
babalarn birbirine drp karlarnda ks ks glen ocuklardr. Sezgileri olduka gelimi bu
ocuklarn ayn zamanda yaratclk dzeyleri de olduka yksektir. Kk profesrler, bu zellikleri
nedeniyle doal olarak anne babalar tarafndan gereinden fazla martldklarnda, bakalar ile
karlatrlp vlp, martldklarnda, kendilerini stn, bakalarn da aada grmeye balarlar. Bu
nedenle, ileri yalarda bu tr kk profesrler, i ve toplumsal yaamlarnda, bakalaryla ibirlii iinde
alma gl ekerler. Takm almas iinde baarl olamama olaslklar olduka yksektir. Uyum
salam ocuk ise Ne diyorsam onu yap terbiye anlay ile bytlmenin izlerini tadndan,
sululuk, isyan ya da itaat ve uzlama zellikleri gsterir. Bu ocuk benliinde, otoriteye hemen hemen
kaytsz artsz bir boyun eme sz konusudur. e dnk, uysal bir kiilik zellii sergileyen bu kiilerin,
otoriteye ve onun koyduu kurallara ne zaman kar kaca ise hi belli olmaz.
Ana baba benlii rolyle davranmalarn doal bulup, benimsediimiz polis ve jandarmalarmzla
vatanda da ocuk benlii ile iliki ve iletiim iinde olmay tercih etmektedir gr her ne kadar
tartlmas gereken bir gr olsa da belirli bir doruluk pay da iermektedir. Gerekten de, vatandan
polis ve jandarma ile ilikilerinde dikkat ekecek kadar deiik ocuk benlik rollerine girdiini,
sorunlarn bu ekilde zmeye altklarn ok sk gzlemlemekteyiz. Ana baba ve ocuk ilikisi ad
stnde ocukluk yalarnda gerekli ve yararl bir ilikidir. Fakat insanlarn yetikin yalarnda hala bu
iliki biimini srdrmeye almalar bu konuda ciddi bir takm sorunlarn varlna iaret eder. En
azndan bu durumun, empatik iletiim becerisinin nndeki en byk engel olduunu syleyebiliriz
(http://notoku.com/benlik-analizi/).
nsan ilikilerinde ocuk benlii baskn olan kii, merakl yapsndan dolay, karsndakini anlamaya
yatkndr; ancak anladn ifade etmekten ve karsndakinin duygularn yapc biimde ynlendirmekten
uzaktr. Sabrsz ve kendisiyle ilgili olduundan dolay, dinlemek iin gereken abay gstermekte
zorlanr. ocuk benliine sahip olan kii iletiim kurarken genellikle (www.enoktaakademi.com);
Kontrolszdr,
Sorumsuz davranr,
Sabrszdr,
Merak eder,
Yaratcdr,
Hazza yneliktir,
inden geldii gibi davranr ve
Benmerkezcidir.

95

 rnek vermek gerekecek olursa, ocuk benliine sahip kiiler iletiimlerinde arlkl olarak u
ifadelere yer vererek konuurlar:

Banane!
Hemen!
Nasl?
stiyorum!

Yetikin Benlii
Bu benlik, insann aklc ve mantkl tarafdr. Bu tutum sayesine ne asi olur ne de uysal. Olay ve olgulara
gereki deerlendirmeler yaparak bakar. Ani klar yerine sk dokuyup ince eler. Bakasnn hatr iin
karar vermez. Dorusu neyse onu yapar. Yetikin benlik durumu, ana baba ile ocuk benlik arasnda
uzlatrc, sorun zc, bir benlik zellii gsterir ve kiiliimizin aklc yann oluturur. Olgun,
irdeleyen, sorgulayan, dnen dolaysyla nyarglaryla hareket etmeyen yetikin benlik, ana baba
benliinin tersine kendisine retilenleri sorgulamakszn, olduu gibi kabul etmez. zerinde dnerek
doruluuna ya da yanllna karar veren bir benliktir. Bu nedenle yetikin benliin en nemli zellii,
belirli bir sorun ya da durumla ilgili bilgi toplamas, bunlar deerlendirmesi, olaslklar ze rinde durarak
sorunu zmesi ya da durumu anlamas, duygular ve nyarglar zerinde deil, gerekler zerinde
younlamasdr. Ksacas yetikin benlik gerei bulmak iin sorular soran bir benliktir. Bencil bir
davran sergilemeyen, bakalaryla birlikte ibirlii iinde sorunlar zmeye ya da durumu anlamaya
al an yetikin benliin cmleleri, ben rnein, yaptm, zdm, baardm biiminde birinci tekil
deil biz,rnein, yaptk, zdk, baardk gibi birinci oul kipiyle kurulur. nsan ilikilerinde
yetikin benlik roln benimseyerek iletiim kurmann ok eitli yararlar vardr. zellikle, zor, gergin
atma ortamlarnda olabildiince rahat ve gereki olmak gerekir. Bu zellikler bir noktaya kadar
yetikin benlik kullanma yetenei ve becerisine sahip olmakla ilikilidir. Bu benlik roln arlkl olarak
yaayan, bakalarnca da olgun ve yetikin olarak tannan kiilere akl soran, onlarn nerilerini almak
isteyenlerin says olduka fazladr. Fakat ayn zamanda yetikin benlik zellikleri ok ar basan kiilerin
evresi tarafndan pek elenceli bulunmadklarn da belirtmek gerekir.
nsan ilikilerinde, iletiimin kalitesi asndan, yetikin benlii biraz daha n plana kmaktadr.
Yetikin benlii, ana-baba benliinin yarglayan ve doruyu reten tavrndan ve ocuk benliinin
duygusal tavrndan farkl davranr. Gereklere ilikin objektif bilgi ve veri toplama ihtiyacndadr. Bu
yzden, karsndakini anlamak iin emek verir. Yetikin benliine sahip olan kii iletiim kurarken
genellikle (www.enoktaakademi.com);
Aklcdr,

Paylar,

Anlar,
Gelitirir ve
zm bulmaya yneltir.
rnek vermek gerekecek olursa, yetikin benliine sahip kiiler iletiimlerinde arlkl olarak u
ifadelere yer vererek konuurlar:

olmal.
yle mi?

Beraber dnelim

96

 nsan ilikilerinde n plana kan ve iletiim kalitesi erinde
belirleyici bir gce sahip olan ka eit benlik vardr?

Yetikin ego-durumu Eric Berne tarafndan kiinin mantkl ve saduyulu yan olarak
tanmlanmtr. Yetikin ego-durumu evreyi objektif olarak deerlendiren, deneyimleri erevesinde
olaslklar hesaplayan ego-durumudur. Yetikin ego-durumunun belki de en nemli zellii imdi ve
buradaki gerei gz nne alarak, verilere dayal hareket etmesidir. Ana baba, ocuk ve yetikin benlik
durumlarn daha iyi bir ekilde tanyabilmek iin her bir benlie ilikin baz szck, ses tonu ve beden
dillerine ilikin rnekleri bir tablo zerinde u ekilde gsterebiliriz (http://notoku.com/benlik-analizi/):

97

 Bugn, yneticiden astlaryla etkin iletiim kuran, onlara esin kayna olan, yaratclklarn
destekleyen, onlarn zerk olmasn salayan bir ekip lideri ve bir ko olmas beklenmektedir. Etkili
liderlik, bireyin benliini tanmas ve kendisini ynetmesi ile balar. letiim iki kiinin benlik durumlar
arasndaki alveritir, buna etkileim (transaksiyon) ad verilir. Bugnn liderinin nemli zelliklerinden
biri karsndakinin bireyselliinden yola kmaktr. Bu, esneklik ve davran eitliliini gerektirir.
Etkileim iinde pek ok seeneimiz vardr. Yetikin-Yetikin etkileim bunlar iinde en etkili gibi
grnrse de her zaman deildir, bazen baka etkileim ekilleriyle tamamlanmas gerekir. rnein,
motivasyon gelitirmede Yetikin-Yetikin etkileim etkili bir geri bildirim salarken ama scak
alglanmaz. Yneticinin Ebeveyn-ocuk etkileimi ile takdir ettiini gstermesi ve ocuk-ocuk
etkileim ile duygularn paylamas bu scakl getirir. Bu seenekleri yakalayabilmek iin bizim
kendimiz, dieri ve ortam zerinde sorgulama yapabilmemiz gerekir. Ynetici fonksiyonlarn yerine
getirirken ve rollerini icra ederken bu eitlilikten yararlandnda daha etkili bir lider davran ortaya
koyacaktr. Liderlik stillerine gre bireyin kulland benlik ve etkileim ekli de farkllar. Baskc bir
kontroln hakim olduu otokratik liderlik stilinde Ebeveyn benlik durumunun olumsuz ynlerinden
(sulayc ve ar koruyucu) hareket eden ve kar tarafn ocuk benlik durumunun olumsuz ynlerini
(boyun een ocuk ve asi ocuk) hedef alan bir iletiim sz konusudur. nsan ilikilerine ynelik,
destekleyici liderlik stilinde Ebeveyn benlik durumunun olumlu ynlerinden (yol gsteren ve yardm
eden) hareket eden ve dierinin ocuk benliini gelitirmeyi hedefleyen etkileimin yan sra Yetikin-
Yetikin dzeyinde etkileim de sz konusudur. Karlkl birbirini gelitirmenin temel olduu katlmc
liderlik stilinde ise her iki tarafn btn benlik durumlarnn olumlu ynn kulland iletiim yaps
mevcuttur.
Etkileim iinde insanlar birbirlerini kabul edip etmediklerine ilikin mesajlar gnderirler. nsanlar
kabul bildirimi almaya ihtiya duyar, olumlu kabul bildirim alamadklarnda, olumsuz bildirimler almak
iin alrlar nk herkesin varln ortaya koymaya ihtiyac vardr, olumsuz bile olsa bildirimler
almak, bu ihtiyac karlar. Kabul bildirimleri ile kendimizi ve karmzdakini bir yere koyarz. Bu bizim
o kiiyle kuracamz iletiimimizi etkiler. Yaam pozisyonu ad verilen kendimizi dierleri karsnda,
dierlerini kendimiz karsnda yerletirme asndan drt durum sz konusudur: ben + sen + (ben iyiyim,
sen iyisin), ben + sen - (ben iyiyim, sen iyi deilsin), ben - sen + (ben iyi deilim, sen iyisin), ben - sen -
(ben iyi deilim, sen iyi deilsin). yaammzda karmzdakileri ve kendimizi koyduumuz yere bal
olarak ynetim tarzmzdan, iimize kadar olan tutumlara kadar pek ok ey etkilenir. rnein, ben + sen
- (ben iyiyim, sen iyi deilsin) durumunda sadece i ynelimli, baskc, tek bana karar alan bir ynetici
sz konusuyken, : ben + sen + (ben iyiyim, sen iyisin) durumunda ise i ve insan dengesini koruyan,
kolay iletiim kurulan katlmc bir ynetici grmek mmkndr.
Birey dierleriyle olan ilikisinde zamann farkl ekillerde kullanr. Kendini geri ekebilir,
kalplam davranlarla dierleriyle iliki kurabilir, dierleriyle birlikte alabilir, dierleriyle zaman
geirebilir, g oyunlara bavurur veya itenlikle paylamda bulunur. yaam sadece almadan
meydana gelmez. Birey, bir i yerine geldiinde kabul edilmeyi bekler. rnein, yeni gelen birinin gruba
tantlmas gibi kalplam bir davran varln ortaya koymasn salar. Bu tarz kalplar birlikte zaman
geirmeyi kolaylatrr. le yemekleri ve aralardaki kk sohbetlere katlma ile gelen yzeysel ilikiler
kabul gereksinmesinin karlanmasn getirir. Ayrca iletiimi kolaylatrdndan alma iinde bilgi
akn da hzlandrr. Birlikte zaman geirme bazen itenlik dolu i arkadalklarn getirebilir. Bu da
kabul gereksinmesinin daha st dzeyde karlanmasn salar. ortamnda itenlik tehlikeli grlebilir
nk savunmalarn ortadan kalkmasn ierebilir. Oysa karlkl gvenin olutuu bir ekip ortamnda
performans artrc bir faktrdr. tenliin kurulamad, bireylerin gereksinmelerini dile getiremedii
ortamlarda g oyunlar grlr. Oyunlar, bireyin kendi ve dierleriyle ilgili inanlarn dorulamak iin
tekrarlad sahnelerdir. Sulayc ya da Arc Koruyucu Ebeveyn ile Boyun Een ve Asi ocuk
arasnda oynanr. rnein, astn kontrol altnda tutmak isteyen ar koruyucu ynetici, bamszlk
gsteren ast karsnda sulayc role girebilir ve sonunda iyiliini anlalmad iin kendisini
nemsenmemi hissedebilir ve asi ocuu ile kar kabilir. Hep ayn rolleri stlenen ayn kiiler de sz
konusu olabilir. Toplantlarda tekrarlanan sahneler buna rnek verilebilir: Biri dierini azarlar, bir bakas
ona arka kmaya kalkar, atma bu iki kii arasnda srer. Bu sahne her toplantda tekrarlanr. Oyunlar
zaman ve enerji tketir. Oyunlardan kanmann en iyi yolu farkndalktr. Hangi benliimizi

98

kullandmzn farknda olmak, olumlu ve karmzdakine uygun benliimizden hareket ederek etkileim
kurmak bizi oyunlardan uzaklatrr (http://pozitifpsikoloji.blogcu.com/transaksiyonel-analiz-benlik-
analizi/5012777).

LETMDE DAVRANI BMLER

nsanlar, davranlaryla, uyumlu ilikiler kurabilecekleri gibi, iliki atmalarna da yol aabilirler. Baz
davranlar, ilikilerde uyumsuzlua, memnuniyetsizlie, hatta dmanla sebep olurken; bazlar ak,
uyumlu, yapc, salkl ve saygl ilikiler gelitirmeye imkan salar. nsanlar ilikilerinde genellikle
temel yaklamdan birini benimserler (www.enoktaakademi.com):
Saldrgan davran biimi
ekingen davran biimi ve
Gvenli davran biimi

Saldrgan Davran
Saldrganlk, doutan beraberimizde getirdiimiz bir igdmzdr. nsanolu, igdsel olarak
saldrganla sahiptir. Hayvanlk drts aslnda bireyin yaamas iin gereklidir. Hayvan davranlarnn
gzlenmesi saldrganln belli amalar iin kullanldn gsterir. Hayvanlar dmanlarna kar
savunmak, avlanmak, yavrularn ve elerini korumak gerektiinde saldrgan olurlar. nsanlarda da
saldrganlk temelde benzer amalar iin kullanlr. Ancak insanlarn davran daha karmak olduu iin,
bu amalar gzden kaar. nk saldrganlk insanda ok deiik klklara brnr. nsan hayvanlardan
ayr olarak sz ve tutumuyla da saldrgan olabilir. Saldrganl erteleyebilir, gizleyebilir. Saldrganlk
insanda, en acmasz hayvann yrtclndan daha korkun biimlere dnebilir.
Kiinin eitilmesi, bir bakma yapsnda varolan bu saldrganln yumuatlmas ve olumlu yollara
aktarlmas demektir. Aslnda, insanda varolansaldrganlk yok olmaz veya tmyle bastrlamaz, ancak
biim deitirir. Takn sellerin su yollarna aktlp, sulama ve elektrik retme ilerinde kullanlmas gibi
olumlu ve verimli alanlara yneltilir. Beden gcnn, kavgada deil spor alannda yarmaya ara olarak
kullanlmas, bu yararl dnme bir rnektir. Uygar insan, saldrganlk drtsn kaba stnlk
salamak iin kullanmaz. Onun yerine becerisi, yetenekleri ve zekasyla toplumsal amalara ynelir.
Ortaya koyduu ile, baarsyla, yneticiliiyle, yaratcl ile stn gelme duygusuna doyum salar.
Baka bir deyile, iindeki saldrganlk eilimini yceltir. Beenilme, baar kazanma, ynetme, ortaya
bir yapt koyma, topluma yararl olma gibi abalar hep bu saldrgan gcn toplumsal kla brnm
grntleri olarak yorumlanabilir
(http://www.necmisahin.k12.tr/index.php?option=com_content&view=article&id=44%3Asaldnl&catid=2
8%3Arehberlik-sayfalar&Itemid=58&lang=tr).
nsan ilikilerinde saldrgan davran biimine sahip olmak iletiim kalitesine olumsuz anlamda
katkda bulunmaktadr. nsan ilikilerinde, kimisi, yalnzca kendini dnr ve daima kendini hakl grr.
Bu kiiler, saldrgan davran biimine sahiptir. letiimde saldrgan kii dier kiileri aalar, sayg
gstermez, bakalarnn duygu ve dnceleri ile ilgilenmez. Saldrgan kii, bireyleraras iletiimde
genellikle iletiim kurarken gnderdii mesajlarla sen nemli deilsin, nemli olan benim mesajn
vermeye almaktadr. Hi dnmeden bakalarn krarak kendisini hkli karmaya alr.
Duygularn tanmaz. Bakalar adna seim yapar karar verir. Kendisini stn grr. Amaca ulamada
bakaldrr, krma eilimine girer. letiimlerinde yksek ses tonu, argo ve kaba dili ska kulanr;
dnce ve duygularn ise inatla savunur.

ekingen Davran
ekingen kiiler, duygu ve dncelerini ifade etmede zorlanrlar. Benlik sayglar dktr. Srekli bir
kayg ve endie iindedirler. Kendi ilerinde sululuk ve fke duygusu yaarlar. ekingen kii
iletiimlerinde gnderdii mesajlarla srekli olarak karsndaki kiiye ben nemli deilim, sen
nemlisin mesajn verir. Kendisini inkr eder. Duygularna kar drst deildir. stedii amalara
ulaamaz. Bakalar kendisi hakknda karar verir, buna sesini kartmaz. letiim esnasnda alak ses
tonunu kullanma temkinli olma, sorunlardan kama ve kendi duygularna nem vermeme eilimindedir.

99

Gvenli (Atlgan) Davran
Gven kiinin g duygusundan kaynaklanr. Kendisine gvenen kii bakasna da gvenir. Bakasna
gvenmeyen kii kendisine de gvenmez. nsan ilikilerinde bazlar nce kendini dnse de,
bakalarnn haklarn ve duygularn her zaman hesaba katar. Bu kiiler, gvenli davran biimine sahip
kiilerdir. Gvenli davran biimi, baz kaynaklarda atlgan davran biimi olarak da ifade edilmektedir.
Gvenli davran benimsemi kii, bireyleraras iletiimlerinde kendisinin ve bakalarnn haklarna
saygldr. Kendisine olan gveni ve benlik saygs yksektir. Kendisininki kadar, bakalarnn duygu ve
dnceleri ile de ilgilenir, onlar da dikkate alr.

100

 zet

Benmerkezcilik, bireyleraras ilikilerde olaylar Analiz yntemi, insanda farkl ego (benlik)
bir bakasnn gr asndan grememektir. halinin bulunduunu ifade eder. Sz konusu
Benmerkezcilik, iletiimde kaliteyi ve baary ego unlardr: ocuk egosu, yetikin egosu ve
yakalamak iin farkl bak alarn hayal ebeveyn egosudur. nsann mutlu olabilmesini bu
edemememktir. Benmerkezci davrana sahip bir ego durumlarn kontrol edebilmesi ile
kii, karsndaki bir kiinin bir nesneye, bir olaya gerekleeceini iddia eden analiz yntemi
kendi bulunduu konumdan farkl bir noktadan salkl bir bireyde ego durumunun da eit
bakabileceini, farkl bak alarnn, farkl hallerde zuhur etmesini diler. Birey ancak bu
algsal ve fikirsel sonular olabileceini ego durumunu da bilinli bir ekilde kontrol edip
dnemez. Bu biimde bir dnceye sahip gerektii durumlarda da susturabilir ise doru
kiinin konuma biimi, ifadesi de kararlar veren mutlu bir birey olabilir. Basite
benmerkezciliinin etkisi altndadr. amak gerekirse; ocuk egosu dizginlenemeyen,
Benmerkezcilik bencillik deildir, fakat kiinin yer yer yaramaz, sz dinlemez, bencil, kskan
olaylar kendine ynelik anlamas veya kiinin vs. ego hali. rnein elenmek istediimiz ya da
olaylar kendini merkeze koyarak anlamasdr. elendiimiz zamanlar ocuk egosunun ar
Benmerkezcilik, aslnda ocuk ya da yetikinin bast hallerdedir. Ebeveyn egosu, kendi
snrl olan dnme kapasitesinin temelini ebeveynlerimizden rendiklerimizi ilerki
oluturur. Benmerkezcilik, ayrca dikkati yalarmzda kullanarak, ama yanl ya da doru
odaklamann bir eididir. Benmerkezci kiiler bir bilgi olduunu dnmeksizin,
kendi bak alarna o kadar ok byklerimizden grdklerimizi uygulama
odaklanmlardr ki ayn anda bir bakasnn halidir. rnein, yanmzda bizle yryen
bak asn anlayamazlar. arkadamza hava serin olduu iin ceketini
giymesini sylememiz ebeveyn egosunun ar
Egosentrizm ksaca benmerkezciliktir. Dier bir
bastn gsterir. Yetikin egosu hesap yapan,
deyile, bireyin kendini merkeze almasdr. Her
program yapan, ne harcadn ne kazandn
eyde kendini esas almak, her eyi kendine
ksacas bugnn yarnna katarak hareket eden
dayandrmak, her ii kendine balamak, kendine
ego durumudur. rnein borca girip altndan
indirgemek, her olay, her dnceyi kendi gr
kalkamayacan dnen birey almak istedii
asndan yorumlamak ve kendi fikrini,
arabadan vazgeip yeterli birikimini yaptktan
mantn, duygusunu hareket noktas olarak
sonra araba almaya karar verirse yetikin egosu
seme olarak tanmlanr.
devrededir demektir. Ancak borca girerek araba
letiim insanlar iin ok eski zamanlardan beri alan bireyin ocuk egosunun yetikin egosundan
var ve nemli olmasna ramen iinde daha byk olduunu grmek kanlmazdr.
bulunduumuz yzylda zel ilgi haline gelmitir.
yle ki iletiimbecerileri kiileraras iletiimlerin
youn olduu meslek alanlarnda baar iin
nemli elerden biridir. Hergn yaadmz
sorunlarn birou duygularmz, istek ve
arzularmz bizim iin nemli kiilere iletmede
baarl olmamzdan kaynaklanmaktadr.
Kiilerin duygularn iletme becerisi yeterli
deilse gereksimlerini karlayamazlar.
nsanlarn gereksimlerini karlamak iin
kullandklar deiik iletiim biimleri onlarn
davranlarn oluturur. Baz bireyler
sakinpendirler amalarna ulaamazlar. dBu
nedenle ou kez fkeyle ya da yetersizlik
kaygsyla doludur. Bazlar ise isteklerini elde
etmek iin bakalarn kltr, dikkate almaz
veya krarlar.

101

Kendimizi Snayalm
1. Egosentrik olmak ne demektir? 5. letiimde bir insann, kendisini karsndaki
insann yerine koyarak onun duygularn ve
a. Benmerkezci olmak dncelerini doru olarak anlamas iidir
ifadesi aadaki kelimerlden hangisinin
b. zgveni olmamak
aklamasdr?
c. mark olmak
a. Dinleme
d. Endieli olmak
b. Benmerkezcilik
e. ekingen olmak
c. ekingenlik
2. Yazar Robert Burnsun Tanr bize bizi
bakalarnn grd gibi grme yetenei d. Atlganlk
verseydi, bu bizi birok sama hatadan ve e. Empati
fikirden kurtarrd sz iletiim kurarken
aadakileden hangisini dikkate almamz 6. Dier kiinin bak asn fark etme
gerektiine dair nemli bir szdr? ifadesi aadaki perspektiflerden hangisini
aklamaktadr?
a. yi dinlememiz
a. Algsal perspektif
b. Benmerkezli olmamak ve olaylara sadece
kendi amzdan bakmamamz b. Duygusal perspektif

c. Beden dilini etkili kullanmamz c. Bilisel perspektif

d. Karmzdaki kiinin anlayaca dilden d. Duyusal perspektif

konumamz e. Grsel perspektif
e. fkemizi doru ifade etmemiz 7. Bireyleraras iletiimi gerekletiriken,
3. Mevlenann kar taneleri ne gzel konuma esnasnda merak etme ben
anlatyor, birbirine zarar vermeden de birlikte hallederim! ifadesi ile konumak aadaki
yol almann mmkn olduunu! sz, baarl hangi benlie rnek olarak verilebilir?
bir iletiim kurmak ve toplumsal uyumu a. ocuk benlii
salamak asndan aadakilerden hangisinin
nemli olduunu vurgulamaktadr? b. Ergen benlii

a. Kibarlk c. Yetikin benlii

b. Kendine gven d. Yal benlii
c. Zeki olmak e. Ana-baba benlii
d. Farklla sayg ve hogr 8. letiim srasnda genellikle kontrolsz,
e. Doru alglamak sorumsuz, sabrsz ve sadece iinden geldii gibi
bir davran ve yaklam sergileyen kii aadaki
4. Bireyleraras iletiim gerekletiriken her hangi benlie rnek olarak verilebilir?
eyde kendini esas almak, her eyi kendine
dayandrmak, her ii kendine balamak, kendine a. ocuk benlii
indirgemek, her olay, her dnceyi kendi gr b. Ergen benlii
asndan yorumlamak ve kendi fikrini,
mantn, duygusunu hareket noktas olarak c. Yetikin benlii
semek aadakilerden hangisi ile
aklanmaktadr? d. Yal benlii
e. Ana-baba benlii
a. Saldrgan olmak
b. ekingen olmak
c. Pasif olmak
d. Egosentrik olmak
e. Empatik olmak
102


9. letiim kurarken genellikle daha aklc ve
mantkl olan ve zm bulmaya odakl benlik
tipi aadakilerden hangisidir?
a. ocuk benlii
b. Ergen benlii
c. Yetikin benlii
d. Yal benlii
e. Ana-baba benlii
10. Duygu ve dncelerini ifade etmede
zorlanrlar. Benlik sayglar dktr. Srekli bir
kayg ve endie iindedirler. Kendi ilerinde
sululuk ve fke duygusu yaarlar. letiimlerinde
gnderdii mesajlarla srekli olarak karsndaki
kiiye ben nemli deilim, sen nemlisin
mesajn verir. Kendisini inkr eder.
Yukardaki aklama aadaki yer alan
iletiimdeki davran biimlerinden hangisi ifade
etmektedir?
a. Gvenli
b. Saldrgan
c. Kskan
d. ekingen
e. Endieli



Kendimizi Snayalm Yant
Anahtar
1. a Yantnz yanl ise letiimde Benmer-
kezciliin Etkisi balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.
2. b Yantnz yanl ise letiimde Benmer-
kezciliin Etkisi balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.
3. d Yantnz yanl ise letiimde Benmer-
kezciliin Etkisi balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.
4. d Yantnz yanl ise letiimde Benmer-
kezciliin Etkisi balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.
5. e Yantnz yanl ise letiimde Benmer-
kezciliin Etkisi balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.
6. a Yantnz yanl ise letiimde Benmer-
kezciliin Etkisi balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.
7. e Yantnz yanl ise letiim Benlikleri
balkl konuyu yeniden gzden geiriniz.
8. a Yantnz yanl ise letiim Benlikleri
balkl konuyu yeniden gzden geiriniz.
9. c Yantnz yanl ise letiim Benlikleri
balkl konuyu yeniden gzden geiriniz.
10. d Yantnz yanl ise letiimde Davran
Biimleri balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.
103
Sra Sizde Yant Anahtar
Sra Sizde 1
letiim, insann varlk srdrme biiminin bir
rndr. letiim, insann varlk srdrme
biiminde meydana gelen her trl gelimeden
kolayca etkilenen bir olgudur. letiim insana
zgdr. En ksa tanm ile insanlar ya da
toplumlar arasnda dnce ve duygularn
aktarlmasna iletiim ad verilir. nsanlar,
yaamlarnn byk bir blmn evresi ile
iletiim ierisinde geirmektedir.
Sra Sizde 2
nsan ilikilerinde benmerkezli olanlar, dnyay
ve evlerini sadece kendi bak alarndan
grrler. Dier insanlarn da kendileriyle ayn
eyleri grdn ve ayn ekilde dndn Birbirlerine
zannederler. Bakalarnn, olaylar farkl
alardan grdklerinden ve farkl
algladklarndan habersizdirler. Bu habersizlik,
beraberinde iletiim kalitesini de etkilemektedir.
Sra Sizde 3
Egosentrizm, ksaca benmerkezciliktir. Dier bir
deyile, bireyin kendini merkeze almasdr. Her
eyde kendini esas almak, her eyi kendine
dayandrmak, her ii kendine balamak, kendine
indirgemek, her olay, her dnceyi kendi gr
asndan yorumlamak ve kendi fikrini,
mantn, duygusunu hareket noktas olarak
seme olarak tanmlanr.
Sra Sizde 4
Empatik iletiim gerekletirebilmek iin, birinci
ge, empati kuracak kii kendisini
karsndakinin yerine koymal, olaylara onun
bak asyla bakmaldr. kinci ge, empati
kurmu saylmamz iin, karmzdaki kiinin
duygularn ve dncelerini doru olarak
anlamamz gereklidir. Karmzdakinin yanlzca
duygularn veya yanlzca dncelerini anlam
olmak yeterli deildir. Empati tanmndaki son
(nc) ge ise, empati kuran kiinin zihninde
oluan empatik anlayn, kardaki kiiye
iletilmesi davrandr.



Sra Sizde 5
nsanlar ikna etmenin birinci ncelii insanlara
kar saygl olmak, ilgi gstermek ve bu yolla
insanlarn gnln ve sevgisini kazanmaktr.
Sayg ve davran eklimizi vcut dilimizi
kullanarak ve iletiim kurarak diyalog ierisinde
ifade edersek, insanlar bizleri ilgi ve dikkatle
izler ve vermek istediimiz mesajlar daha kolay
alglar ve nem verir. nsanlara kar saygsz,
yakksz, anlamsz, olumsuz szler syleyerek
kalpleri krarak hi bir ekilde mesafe kat
edemeyiz ve karmzdaki insanlar zerinde
negatif izler brakrz. Saygszln sonucu
saygszlktr. Saygszlk, iletiim kanallar ve
diyalogun nndeki en byk engeldir.
sayg duymayan insanlar
iletiimlerini pozitif ekilde devam ettiremezler.
Farkllklara tahamml edemeyen karsndaki
insana sayg duymuyor demektir. nsanlar
birbirine yaklatran ba ise sayg ve sevgidir.
Sra Sizde 6
Benlik, bireye evresindeki olgular bilinli
olarak ayrt etme imkn veren ve z yalnzca
insan ilikilerinden oluan kiilik kesimidir.
Toplumsal benlik, bireyin tm davran
rntlerini ve tecrbe- lerinin sonularn ierir.
Benlik, kiini kendini koruyabilmek, hayatn
srdrebilmek ve gerekliin eitli ynleriyle
etkileimde bulunabilmek iin gerekli olan
davranlarn yaplamasn salayan kuramsal
sreler dizisidir.
Sra Sizde 7
Ben ya da Benlik, kiiliin temel
zelliklerini verir. Benlik ve kiilik arasnda,
gelime ve yap bakmndan, kesin bir snr
izmek ok zordur. Benlik ile kiilik i ie
olmakla birlikte, benlik kiilikten farkl zellikler
tar. nsan, kiiliinin karakter ve miza gibi
kimi zelliklerinin bir blmnden ya da
btnnden haberdar olmayabilir. Bunlara ilikin
bilgisi ya yoktur, ya da az ve hataldr. Kiiliinin
darya yansyan, bakalar tarafndan
deerlendirilen yanlarn bilmez, tanmaz. Benlik,
insann kendi kiiliine ilikin kanlarnn
toplam, insann kendisini tanma ve
deerlendirme biimidir. Yani benlik, kiiliin
znel yandr, insann i varln oluturur.
104
Sra Sizde 8
letiim insanolunun yaamnda, hava gibi, su
gibi bir ihtiyatr. letiim olmasa bireylerin ya da
toplumlarn yaamlarn devam ettirmeleri
neredeyse imkanszdr. Bireyin benlik geliimi
toplumsallama srecinde ortaya kar. Birey
doduu andan itibaren, doduu toplumun ve
ierisinde bulunduu sosyal yapnn kendisine
rettiklerini benimsemesi ile bir kimlik sahibi
olur. Birey ncelikle aileden ald iletiler ve
davran biimleri, daha sonra evresi ve kitle
iletiim aralar aracl ile edindii davran
biimlerini benimser. Bu davran biimlerini
kendi ierisinde yorumlayarak benlik oluumunu
tamamlar. Toplumsallama srecinde kitle
iletiim aralarnn nemi byktr. Dolays ile
bireylerin deer yarglar, idealleri, kendisi ile
ilgili yeteneklerinin olup olmadn anlamalar
ve bunlar gelitirerek benlik oluumunu
salamalar iin iletiim olmazsa olmaz bir
kouldur. Sonu olarak, iletiimin olmad bir
ortamda, benlik geliiminden sz edilemez.
Toplumda izole edilmi, dier insanlarla hibir
diyalogu olmayan, deer yarglarndan kim ne
olduundan habersiz bir bireyin sosyal olarak
benliinin olumas hemen hemen imkanszdr.
Sra Sizde 9
nsan ilikilerinde n plana kan ve iletiim
kalitesi zerinde belirleyici gce sahip olan olan
3 eit benlik vardr. Bunlar, ocuk benlii, ana-
baba benlii ve ebeveyn benliidir.



Yararlanlan Kaynaklar
Dkmen, . (1994). letiim atmalar ve
Empati. stanbul: Sstem Yaynclk ve Mat. San.
Tic. A..
www.enoktaakademi.com
http://www.sarivelilerhaber.com/yazar.asp?yaziI
D=1576
http://www.toplumdusmani.net/modules/wordboo
k/entry.php?entryID=2211
http://www.elbistaninsesi.com/yazi/2224-
farkliliklara-ne-kadar-saygiliyiz.html
http://www.sinir.org/forum/viewtopic.php?f=105
&t=2094
http://bilgininadresi.net/Madde/9021/Benlik-
Geli%C5%9Fimi-ve-%C4%B0leti%C5%9Fim
http://www.toplumdusmani.net/modules/wordboo
k/entry.php?entryID=2340
http://www.azmivaran.com/transaksiyonel-analiz/
http://pozitifpsikoloji.blogcu.com/transaksiyonel-
analiz-benlik-analizi/5012777
http://www.necmisahin.k12.tr/index.php?option=
com_content&view=article&id=44%3Asaldnl&c
atid=28%3Arehberlik-
sayfalar&Itemid=58&lang=tr
105
6














Amalarmz


Bu niteyi tamamladktan sonra;
Szel iletiim kavramn tanmlayabilecek,
Szel iletiimin nemli bir boyutu olarak konuma, konumann tanm, konumay oluturan
etmenler, konumann geleri ve konumalardaki nemli noktalar ifade edebilecek,
yi bir konuma yapmak iin nasl balk seilir, izleyiciler nasl analiz ediliri betimleyebilecek,
Konuma trlerini aklayabilecek,
Genel konuma trlerinin zellik ve eitlerini sralayabilecek,
Dinleme, dinlemenin nemi, dinleme trleri, dinleme nasl gerekleir ve nasl iyi bir dinleyici
olunur konularn aklayabilecek
bilgi ve becerilere sahip olabilirsiniz.

Anahtar Kavramlar
Kltr Szck Hazinesi
Szel letiim Dinleyici Analizi
Konuma Konuma Trleri
Ses Dinleme
Biem (slup) Yaz

indekiler

Giri

Kltr ve letiim

Szel letiimin Bir Boyutu Olarak Konuma

Konumann geleri

Konumann Yapsn Oluturma ve Konumay Etkili Klma

Konuma Trleri

Dinleme Becerileri

Aktif Dinleme

yi Bir Dinleyici Olarak Yaplmas Gerekenler

Konumann Kalcln Salayan Boyut Yaz

Yazinin Kodaimi: Okuma

106

 Etkili letiimde
Konuma ve Dinleme
GR
letiimimizin temel bir ynn szel iletiim oluturur. Szel ve yazl diller genel olarak iletiimin
temel trleri saylr ve sz ve yaz sanat toplum kltrnn devamll ve kendini yeniden retmesi iin
temel Ara olarak ele alnr ve yceltilir. Bu nedenle ncelikle kltr ve iletisim arasndaki ilikiyi tekrar
vurgulamak gerekir.

KLTR VE LETM
letiim temelde, herkesin farknda olduu ancak tam olarak tanmlayamad bir olgu olarak karmza
kmaktadr. letiim; bir bakas ile konumaktr, gnlk hayatmzda yer etmi olan televizyondur,
bilgiyi yaymadr, giyini ya da sa biimidir vb. baka bir deyile bu liste sonsuza kadar uzatlabilir.
Ksacas iletiim insan hayatnn her alandr. Bu anlamda iletiime iki deiik bak as sz konusudur.
lk bak as ile yaplan yaklam, kaynak ile alcnn iletiyi nasl kodlad ve kod amnn nasl
yapld ile ilgilenir. Ayrca bu yaklamda, etkililik ve doruluk da iletiimde byk nem tar. letiim
olgusuna bu bak as ile bakldnda, iletiim bir insann dierinin davranna veya dncelerine etki
etmekte kulland bir sre olarak grlr. Eer, etki istenenden deiik ya da daha azsa, ortada
iletiimsel bir hatann olduu ne srlr ve hatann nerede olutuunu saptayabilmek iin iletiim
srecinin ileme aamalar incelenir. kinci yaklam, iletiimi anlamlarn oluturulmas ve deiimi
olarak grr. Bu yaklam, iletilerin veya metinlerin anlam oluturmak iin insanlarla nasl etkileimde
bulunduuna bakar. Bu da, metinlerin insanlarn kltrndeki rol dile getirmektedir. Yanl anlamalarn
iletiim hatalarnn delili olmadn; bunlarn kaynak ve alcnn kltrel farkllklarndan doduu ne
srlmektedir. Bu yaklama gre, iletiim konusundaki almalar bir anlamda kltr ve metinler
zerinde almak anlamn tar. almann ana metodu ise semiotik (simgeler ve anlamlar bilimi)
olarak ortaya kmaktadr.
letiim canl olma zelliini gsteren btn varlklarn ortak bir zelliklerinden birisidir. Bu durum
zellikle insan tr ve onun bugn iinde bulunduu koullarn belirleyicisi olmas ynnden olduka
nemli bir olgudur. letiim, insann trsel zellii olan toplumsallarlnn bir yansmasdr. Doal
ortamna uyumlanmay dolaysz olarak yapma durumundaki dier tm canl trlerinin tersine, insan,
uyumlanmay toplumsallarl ile oluturduu kltr aracl ile yapmtr. Doal ortamna
uyumlanmak iin kltr oluturan ve kltrlenerek bu uyumlanmay baaran insan, kltrn
olutururken bir bana deil, dier insanlarla birlikte etkinlik gsterir. Duygularn, dncelerini,
inanlarn anlam ykl seslerle, iaretler ile, bedensel hareketlerle, ya da bunlarn stilize edilmi eitli
iaretleri ile (temsili dzeyde alglanabilen dzenlemelerle) birbirine aktarr yant alr, yanta kar yeni
bir yant hazrlar. letiim dediimiz byk kltrel donanmn gelitirir
Bu balamda iletiim bir canlln ve var olmann en temel bir gerei olarak karmza kmaktadr.
Aslnda bir bakma yaamak iletiimde bulunmaktr. nsan trnn toplumsal bir varlk olarak
yaamaya balad gnden bu yana iletiimi, canllklarn srdrmek iin, rettiklerini paylamak iin,
bir takm deerlerini kabullerini, bilgilerini, ....gelecek nesillere aktarmak iin baka deyile kltrel
iletiim balamnda kullanmtr. letiim insanln varolmasyla ortaya kan bir gereksinimdir.
Gemii insanlk tarihiyle balar. lkel insanlarn tm gereksinimlerini karlamak iin kullandklar ilkel
yntemler iletiim gereksinimini karlamak iin kullanlmtr. lkel insan maara duvarna izdii
107

resimler, Kzlderililerin ate yakarak kardklar duman, Afrika yerlilerinin tam tam sesiyle yapmak
istedikleri iletiimden baka bir ey deildir
letiim olgusunu anlamaya alrken bir gerein altn izilmelidir. letiim kukusuz genel olarak
btn canllarda ileti alverii boyutunda var olan bir olgudur. Ancak burada iletiimi bir insani edim
olarak ele almak gerekecektir. Duyusal sesler, lklar, nidalar, jestler, hatta basit nian koymalar
insandan daha alt trlerden olan canl trlerinde de grebildiimiz, bir anlamda iletiimin alt trleridir.
Duyusal sesler, lklar ve nidalardan gelitirilmi dile geebilen tek canl tr ise insandr. ......dil ile
birlikte, insan ile dier canllar arasndaki en nemli farkllama da olumaya balamtr. Canllarn
genetik ile kazanabildikleri varlk- srdrme donanmlarn, insan kendi kltr ile kendisi yapma
yeteneine sahiptir. Dil insanlar arasnda gelikin bir iletiime geii salad gibi, her kuan eitli
zahmet ve aclarla elde edebildii snama/yanlma sonucu bilgileri, becerileri ve bunlar kutsayan deer,
inan ve ritelleri bir sonraki kuaklara aktarmak zere tutanaklara aktarmak zere tutanaklandrmakta,
saklamakta, aktarmaktadr da....
Btn boyut ve trleri ile iletiim bugnk uygarlk seviyesine gelinceye kadarki btn insani
evrilmelerin de temel tadr. Aktr ki bir toplumun kuruluu iin, birimlerinin ve alt blmlerinin
oluumu, toplum yeleri arasndaki anlamann bir n-sre olarak oluumu iin baz komnikasyon
srelerine ihtiya vardr. ou defa bir toplumdan, geleneklerin aracl ile tanmlanabilen, bir
devingen(statik) yap olarak sz edilmesine karn meseleye daha derinden baklacak olursa, toplum hi
de bu trden bir ey olmayp genilik ve komplekslik bakmndan her dereceden rgtsel birimlere dek
yeler arasnda tam veya ksmi anlama ve anlamay ortaya koyan olduka karmak bir iletiim adr....
Bu anlamda iletiim toplumu oluturan temel elerden birisidir.
nsanlar, belli bir takm anlamlara sahip olmadan ya da bilmeden geldikleri dnyada ok abuk olarak,
belli bir sra ve nemle anlamlar kefederler. Bu yolla yaam insanlar iin aklc bir hale gelir ki, varolan
bir takm gzellikler ya da irkinlikler, mitler ya da hayal krklklar, deneyerek kazanlr. Yaamda
insann btn evresi hep bir takm anlamlarla ykldr. Bu anlamlar da insann evreyle olan etkileimi
ve kurduu iletiimle kazanlr.
Gnmz toplumlarnn yaps, toplumsal ilikilerin gelimesine paralel olarak, insanlarn karmak
bir ekilde biraraya gelmesinden meydana gelmitir. Toplumsal anlamdaki her yaplanma, toplum
yelerinin belirli birtakm durumlarda karlaaca sorunlar zmlemek ve ihtiyalarn karlamak iin
ok eitli aralara gerek duyar. Kiinin iinde bulunduu evre koullarna, birlikte yaad dier
kiilerle olan ilikilerine, varolan karlkl etkilerin ekline ve bir canl varlk olarak duyduu biyolojik
ihtiyalar gidermek iin edindii birtakm becerilere gre anlan bu aralar deiiklik gstermekte ve
snrlanmaktadr. Bunun yansra her insan toplumunda kltr ad verilen ortak bir olgu da sz
konusudur. Her toplumda, maddi ihtiyalar karlamak zere var olan tekniin yansra, bir lde
teknie de bal olan insan ilikilerini dzenleyen kurallar, gelenekler, dnceler ve kiisel dnceler
vardr. te bu insansal ilikiler sisteminin btnne kltr adn vermek mmkndr.
Bilgi, duygu, dnce, tutum ya da kanlarla davran biimlerinin kaynak ile alc arasndaki bir
ilikileme yoluyla bir insandan (insanlardan) dierine (dierlerine), toplum kltr(baz durumlarda
toplum kltrnn deiik katmanlar balamnda) balamnda zerinde uzlalm simgeler ve baz
kanallar kullanlarak ve deiim amacyla aktarlmas sreci biiminde tanmlanabilecek insanlararas
iletiimi iletiime katlan insan says, kullanlan ara ve oluklar gibi deiik ltleri temel alarak
snflandrmak mmkndr. Bu snflamalardan bir tanesi de iletiimde kullanlan kodlara gre ya da
yapsal olarak yaplabilecek iletiim snflamasdr:
Yapsal olarak ya da kullanlan kodlara gre iletiim ikiye ayrlr:
Szel letiim (Verbal Communication)
Konuma-Dinleme
Yazma-okuma
Szsz letiim (Non-verbal Communication)
Szsz iletiim baka bir blmde ele alnd iin burada szel iletiim kavram ele alnacaktr.
108

SZEL LETMN BR BOYUTU OLARAK KONUMA
Konuma, insanlararas iletiimi salayan ve anlatma yarayan bir iaretler sistemi ve rgtdr.
Kukusuz, konuma gnlk eylemlerle ilgili ve bunlara ilikin olarak balam ve gnlk yaam
pratiinin iinde gelimitir. Bununla kalmam bir aamada, kendi iinde katlanarak, bilinli bir anlam
kazanm, pratik yaamn stnde yn verici, biimlendirici, oluturucu niteliklere sahip bulunduu
anlalm, edebiyat, felsefe ve bilim dzeylerinde rol alarak, uygarlklarn en nemli esi haline
gelmitir. Konuma, konuann, bakalarn ilgilendirecei varsaym ile ve dier kii ya da kiilerle bir
anlama salamak amacyla, dndklerini dil ve ses kalplar halinde, haberleme kanallar araclyla
aktarmas ve tepkilerini kontrol ederek, bu eylemi gelitirmesidir. Konuma, srekli bir dnme
alveriidir. Ayn zamanda bireyi aan ve tarih iinde toplumsal birikim salayan bir haberleme
rgtdr. Gnmzde konuma, bir dil olmaktan fazla bir eydir. Ancak yine de, konuma ile dili
birbirinin tamamlaycs olarak anlamak gerekir.

Konumann Tanm
Yukarda yapsal olarak ya da kullanlan kodlara gre iletiimin ikiye ayrldn vurgulamtk:
Szel letiim
Konuma-Dinleme
Yazma-Okuma
Szsz letiim
Yaln bir tanmla konuma, duygu ve dncelerimizi, grp yaadklarmz karmzdakilere
szckleri seslendirerek gnderme, iletme iidir. Bu balamda, nasl nefes almak, yemek yemek, su
imek, yrmek gnlk yaammzn bir parasysa, konuma da yledir. Konuma, ayn zamanda iimiz
ve uramz ynnden de bir gereksinimdir. Konuma, bir dnce alverii, yaantlarmz
bakalaryla paylama iidir. Kiiliimizi de, dnsel geliimimizi de belirleyen ana lt
konumamzdaki yetkinliimizdir.

Konuma, duygu ve dncelerimizi, grp yaadklarmz

karmzdakilere szckleri seslendirerek gnderme, iletme iidir.

Konumada Dikkat Edilecek Noktalar

Etkili bir konuma iin, insanlarn kendi konumalarn ve eksikliklerini tanmas olduka nemlidir.
Konuma gl ekip ekmediimizi anlayabilmek iin kendimize sorabileceimiz birtakm sorular bu
konuda yardmc olabilir. Bunlar;
Sylediklerimi karmdakiler kolayca anlayabiliyor mu?
Dncelerimi ak ve etkili bir biimde belirtebiliyor muyum?

Szckleri sylerken syleyi ve dil yanllar yapyor muyum?

Sesimi duygu ve dncelerimi besleyecek, zenginletirecek bir ynde kullanabiliyor muyum?

Tekdze mi, yoksa canl ve hareketli bir biimde mi konuuyorum?

El ve yz hareketlerimi kullanrken baka deyile konumam szsz iletiimle desteklerken
birtakm yapmack durumlara dyor muyum?
Beni dinleyenlerin ilgisini datacak ayrntlardan, laf kalabalndan kanabiliyor muyum?

Anlattklarmn nemine, deerine ncelikle ben inanyor muyum?

Sz baka alanlara kaydryor, amatan ve konudan sapyor muyum?

109

 Biz insanlar dier canl varlklardan ayran en nemli zelliklerimizden biri konuma gcdr. Ancak
nce dnmek ve daha sonra da zihinde tasarladklarmz gerekiyorsa sylemek yerinde olacaktr. Bu
nokta iletiim bilimi asndan deerlendirildiinde iletiimin tekrarlanamaz ve tersine evrilemezlik
zelliine denk dmektedir. Dz anlamyla konumay ilk ocukluk yllarnda pek aba gstermeden
evremizdeki kiilerden reniriz. Konuma doutan getirilen bir yetenek deil, sonradan kazanlan bir
beceri ve alkanlktr.

Gndelik konumalarnzda ya da ders sunumu gibi konumalarda

konumalarda dikkat edilecek noktalardan ne kadarn, nasl hayata geiriyorsunuz?

Konumay Oluturan Etmenler

nsan iletiiminin en yaygn kullanlan yntemi olarak kabul edilebilecek olan konuma kavram her biri
farkl balamda neme sahip deiik baz etmenlerden meydana gelir. Sz konusu etmenleri yle
sralamak mmkndr:

Ses
Genel anlamyla hava titreiminin kulakla duyulmasna ses denir. Ses, akcierden gelen havann
grtlaktaki kirilere arpmasyla, onlar titretmesiyle kar. Konuma sesi ve kiilik, ses ve ya, ses ve
cinsiyet arasnda gl bir ba olduu da kabul edilmektedir. rnein, kendisini grmeden
konutuumuz bir kiinin, erkek ya da kadn olduunu ya da yan belli birtakm n-kabullerden
hareketle hemen anlayabiliriz. Hatta konuma sesine bakarak kiinin dik bal m, yumuak bal m
olduunu kestirmek zor deildir. Daha da tede, dinleyiciler, ses ile kiilik arasndaki ilikilere bir takm
belirli zellikler yaktrma eilimindedir. Bylece, szel simgeleri dinleyicinin duyum mekanizmasna
iletmede sesin yklendii byk nem bir kez daha belirmektedir. Ses, kiilii bu denli yanstmann
yannda konumay da tamamen olumlu ya da olumsuz ynde etkileyebilir. Ses, sadece szckleri deil
konumacnn tutumunu, cokusal durumunu, konuya olan hakimiyetini de belirtir. yi bir konuma
sesinin zellikleri yle sralanabilir:
itebilirlik: Bu konudaki en temel belirleyici, konumacnn sesinin dinleyicilere rahata
iittirilebilmesidir. Konuanlarn ok yava ya da ok yksek tonlarla konumaktan saknmas gerekir.
Konumaclar sesini konutuu yerin byklne, kklne; dinleyicilerin azlna, okluuna bal
olarak ayarlayabilmelidir.
Akclk: Akclk, konuma hz ile ilikili nemli bir sorundur. Hz, konumay oluturan gerelerin
zelliine, konumacnn cokusal durumuna, kiiliine, mizacna; konumann gerekletirildii yere ve
dinleyicinin niteliine gre deimeler gstermelidir. Buradaki en nemli belirleyici ise konumann
cmlelerinde yer alan dncelerin, dinleyicilerin alglama hzna denk decek bir akclkta sunulmas
gerekliliidir. Baka deyile hz dinleyicilerin alglama yeterliliklerine gre ayarlamak temel ilkedir.
Hoa giderlik: yi bir konuma sesinin sadece iitilebilir ve akc olmas yetmez, ayn zamanda hoa
gider bir nitelik de tamas gerekir. Bir sesin hoa giderlii, o sesin tns ile ilgilidir. Kat, kulak
trmalayan, hrltl, madensel, tiz, burunsal hltl, buulu, ok yumuak, gevrek, biimden yoksun
sesler hoa gitmeyen seslerdir. Ancak seste hoa giderlik konusunun bir anlamda grece olduunu da
unutmamak gerekir.

Boumlanma (Telaffuz)
nsann insanlamasnda ba etmen olan el/beyin diyalektiinin dorultusunda, doal hayvansal seslerin,
bartlarla lklarn, evrim sreci iinde, szck seslerine dnmesi olayna boumlanma (telaffuz)
denir. Szel konumann temelini boumlanma oluturur. Boumlanma, ayn zamanda, yazlm ya da
baslm bir takm simgeleri (harfleri) seslemek, seslendirmek demektir. letiim bilimi asndan
bakldnda; basl bir szce bakp da onu telaffuz eden kii, grsel bir uyaran iitsel bir uyarana
eviriyor demektir. Szckleri telaffuz edemediimizi ya da doru telaffuz edemediimizi
dndmzde etkili bir konuma yapmann ne denli zor olduu grlr.
110

Konuma Dinamii
nsanlar konumaya iten nedenlerin duygu, dnce, ihtiya ve isteklerini yanndakilere, karsndakilere
bildirmek ya da iletmek zorunluluu olduu sylenebilir. te, konuma dinamii sz ile anlatlmak
istenen budur. nsan, duygu, dnce ve isteklerinden tmyle yoksun olduu ya da yoksun brakld
veya belli ihtiyalar karlanamad zaman yaamyor demektir. Kukusuz yaamaynca da konuma
diye bir sorun olmaz. yleyse, konuma dinamii yaamann nkouludur denilebilir.

Szck Hazinesi
Yazmada olsun, sylemede olsun, kurulan cmlelerin temel esi szcklerdir. nsanlar yazarken,
konuurken szcklere bavurur. Yazmada veya sylemedeki rahatlmz, verimliliimiz
kullanabildiimiz szcklerin okluu ile doru orantldr. Bu nedenle eitli yol ve biimlerde
insanlarn szck hazinelerini geniletmeleri gerekir. Ayrca deiik durum ve olgular ifade edebilmek
farkl szcklerin bilinmesi ile mmkndr. Dz anlamyla gndelik hayat yaplan aratrmalarla 300-400
kelime ile srdrlebilir. Ancak, zellikle gnmzde toplumsal deime hznn giderek artmasyla
birok yeni durum ve olgu ile karlalmas kanlmazdr. Bunlarn ifade edilmesi ve onlardan
yararlanlabilmesi ancak kiilerin szck hazinelerini geniletmeleri ile mmkndr. Elbette bunun da
biricik yolu ncelikle okumak ve kitle iletiim aralarndan bu anlamda faydalanmaktr.

Biem (slup)
En ksa tanmyla slup deyi-syleyi zelliidir. Toplumumuzdaki u nl sz de bu zellii ok
anlaml bir biimde yanstmaktadr: slup-u beyan, ayniyle insan. ok hzl ya da ok yava konuma
biimi; szckleri yaya yaya, uzata uzata ya da kesik kesik, kopuk kopuk syleme biimi; tekdze bir
konuma biimi; yersiz ve yanl duraklar yaplan bir konuma biimi, baz szckleri genel kabuln
dnda yerel zelliklere bal olarak telaffuz etme gibi faktrler konumay bir bakma olumsuz ynde
etkiler.

Konumay oluturan etmenler ses, boumlama(telaffuz), konuma

dinamii, szck hazinesi ve biem(slup)dir.

KONUMANIN ELER
Gnlk yaammzda yer alan konumalarn byk bir blm karlkl konumalar, dertlemeler,
sylemeler biiminde gerekleir. Baz durumlarda baz insanlar eitli nedenlerle bir topluluk ya da
halk nnde de konuur. Konumann tr ister zel, karlkl dertleme ve syleme niteliinde olsun,
ister halk nnde ya da bir topluluk karsnda olsun, gzel ve etkili bir konuma yapabilmek iin
konumay oluturan eleri tanmak gerekir. Bunlar ayr ayr gibi gzkseler de gerekte aralarnda sk
bir etkileim ve ba vardr. Konumay oluturan eler aadaki biimde sralanabilir:

Dinleyici
Her konuma, en az bir kiiye bir ey hakknda bir ey syleme iidir. Bu tanma gre, konumay
oluturan en nemli e dinleyicidir. Konuulan kiiler arkada ve dostlarsa onlar hakknda konumacnn
bir bilgisi ve gr vardr. Huylar, kltrel durumlar, kiisel ilgi ve davranlar konumac tarafndan
az ok bilinir. Ama bir topluluk ya da halk nnde konuulacaksa i deiir. Belki de bunlar
konumacnn yzlerini ilk kez grd kiilerdir. Dinleyiciler kimdir, neye kar ilgi duyarlar, yalar,
eitim ve zeka dzeyleri nedir gibi sorularn cevaplar bilinmezse konumaya bir yn vermek ya da
istenilen amaca ulamak ok zor olacaktr. Dinleyicilerin temel zelliklerini yle sralanabilir: Ya
durumu, cinsiyet, say, dinleyicilerin i ve ura durumu, eitim dzeyleri ve bilinebiliyorsa dnyaya
baklar.

111

Ortam
Ortam genel olarak konumann yaplaca toplumsal ve fiziksel evredir. Hatta buraya bir de
konumann gnn hangi saatinde yaplaca deikenini de dahil etmek mmkndr. Ortam deikenine
bal olarak ncelikle yaplacak konumann zelliini, genellikle konumann amacnn belirlediini
belirtmek gerekir. Ksacas konumann hangi amala yaplaca nemlidir. Ortam konusu ele alnrken
u noktalara dikkat etmek gerekmektedir:
Toplantnn Nitelii: Kimi zaman da konuma toplant, belirli gnler, anma ve kutlama trenleri iin
gerekletirilir. Konumann amacn toplantnn nitelii belirler. Bu adan konumann gnn hangi
saatlerinde yaplaca da ok nemlidir.
Toplantnn Program: Dinleyenler zerinde belli bir etki ve uyarm yaratlabilmesi toplantnn
programna ve konumacnn bu program iindeki yerini iyi deerlendirmesine de baldr. Burada da
konumacnn cevap aramas gereken baz sorular vardr: Toplantnn tek konumacs ben miyim?
Benden baka konumaclar da varsa, onlarn ele aldklar konular nedir ve nasl konumaktadrlar?
Toplantnn btnl iinde konuma ana bir yer mi tutuyor, yoksa ayrnt niteliinde midir?
Toplantnn amac asndan yaplacak katknn ne olaca renilmelidir.
Toplantnn Sresi: Genellikle konumaclarn en byk eksiklii sreyi iyi ayarlayamamalardr.
Birden ok konumacnn yer ald toplantlardan kimi konumaclar, daha konularna girmeden
kendilerine ayrlan zaman doldururlar. Konumacnn ayrlan zaman iyi ayarlamas, bu zamana gre
konuyu snrlandrp , gerekli noktalarn gereken yol ve biimde yeteri kadar zerinde durmas gerekir.
Konu ve Konumac: Burada konumann elerinden olan konu ve konumacy birlikte ele alarak
iyi bir konumann nasl olmas gerektii, baka deyile, iyi bir konumada dikkat edilmesi gereken
noktalar zerinde durulacaktr.

Konumann Nitelikleri
Elbette fiziksel ya da zihinsel engeli olmayan her insan bir ekilde konuur. Ancak, iyi bir konumay
dierlerinden ayran belli birtakm niteliklerin olmas gerekir.
yi Bir Konuma Salam Bilgilere Dayanr: Hangi konu seilirse seilsin, o konu zerinde rahata,
doal bir biimde konuabilmek, konunun gerektirdii bilgileri, ara gereleri edinmeye baldr.
Dncenin dinleyicilere etkisiz ve etkili bir biimde aktarlmas sadece szcklerle, szel simgelerle
olmaz. Bunlar konunun ve durumun gerektirdii gerelerle de somutlatrmak gerekebilir. Kullanlacak
saylar, grafikler ve resimler veya bilgisayar destei yerine gre konumay daha etkili ve arpc klar.
nk konuma, grsel ve iitsel simgelerle birlikte oluturulan bir iletiim iidir. Ayrca bilinir ki,
iletiimde eanl kullanlacak daha fazla oluk iletiimin etkisinin artmasn salayacaktr.
yi Bir Konuma Ykc Deil Yapcdr: ster halk ya da topluluk nnde konuulsun, ister arkada, e
dost evrelerinde konuulsun, konumac dinleyenlerin dnya grlerinin, inanlarn, deer yarglarn
gznnde tutmaldr. Konumac dinleyicilerde bir deiim yaratmak, onlar belli bir gr ve davrana
eritirmek ister. Dinleyenleri bir bakma avlayp, gerekleri bir yana atarak salt duygulara ynelen
konuma aslnda ykc bir nitelik tar. Yapc konuma ise, dinleyicilerin dnya grlerini, inanlarn,
deer yarglarn, dncelerini olumlu bir ynde deitirmeyi ama edinir.
yi Bir Konuma, Konumann Temel elerini zmleyerek Oluur: yi bir konuma yapabilmek
iin konu, dinleyici, ortam ve konumac ayr ayr ele alnmal ancak bir btn olarak deerlendirilmeli ve
zmlenmelidir. zerinde konuulacak konunun boyutlar nelerdir? Dinleyiciler ynnden nemi nedir?
Konuma kimler iin yaplacaktr? Konuulacak kiilerin toplumsal, kltrel, ekonomik durumlar, ya ve
cinsiyet zellikleri nelerdir? Konuma nerede, ne kadar sreyle yaplacak? Konumacnn kendi durumu
nedir?
yi Bir Konuma, Dinleyicilerin lgi ve Dikkatini Toplar: Hangi konuda olursa olsun dinleyicinin ilgi
ve dikkati dald zaman iletiim de durur. lgi ve dikkatin canl kalmas da dinleyicileri gdlemeye,
onlarn meraklarn ayakta tutabilmeye ve dikkatlerini konuma zerinde younlatrmalarn

112

salayabilmeyle dorudan ilikilidir. Bu da ncelikle dinleyicilerin iyi tannmas ve zmlenmesi,
sylenenlerle onlarn ilgileri arasndaki balanty kurmakla elde edilecektir.
yi Bir Konuma Canl Bir Dil, Hareketli Bir slup Gerektirir: Konumann temel arac szcklerdir.
Canl, amaca uygun szcklerin seilmesi, bunlar cmle iinde yerli yerinde kullanma, her birinin ses ve
anlam hakkn vererek doru syleme, konumann etkisini ve gzelliini arttracaktr. Daha ileri
gidilecek olursa, bu, cmleler iin de byledir. Ksa, hareketli cmleler kurma, bunlar arasndaki geileri
doal bir biimde balama, anlatm canl klar ve ilgiyi younlatrmay salar.
yi Bir Konuma, Etkili Ses Tonu, El Yz Hareketleriyle Gelitirilir: Etkili bir ses tonu kullanmayan,
mimik ve jestlerle bunu tamamlamayan bir konuma ldr. Szcklerin anlam ve duygu yk sesteki
tonlama ve oynamalarla yaplp el yz hareketleriyle zenginletirilebilir. Baka bir deyile, sz gz ve
kulaa daha iyi iletilebilir. Bu da konumann baarsn arttrr. letiim bilimi asndan ifade edilirse
szel iletiimin szl boyutu olan konuma, szsz iletiimin ilgili boyutlar ile desteklenmeli,
btnletirilmeli ve zenginletirilmelidir.
yi Bir Konumada, Konumac Ahlaksal Sorumluluklar Bulunduunu Hatrdan karmaz: yi bir
konumac, konumalaryla her zaman bakalarnn mutluluuna, yanllardan kurtulup dorulara
ermesine yardmc olmakla ykml olduunun bilincinde olmaldr. Toplumsal etkinliin hemen her
alannda benimsenmesi gereken drstlk, doruluk, zgecilik konusundaki kurallar konuma iin de
ayn g ve nemde geerlidir.
yi Bir Konumada, Konumac Gzlem Gcn Gelitirmi Olmaldr: yi bir konumac tm
duyularn gelitirmi ve duyarl olmaldr. Ayrca konumac ilgin kiileri, nesneleri grr, koklar, tadar,
dinler, yoklarsa duyular uyank, canl ve gerek dnya ile sk skya ilikili olduu iin, konumas
anlamca zengin olacaktr. Duyarsz kiinin konumas ise anlamca yoksuldur. Ksaca, bir konumac, d
dnyaya ne lde ak ve bal ise, o lde iyi bir konumacdr. Bunlarn yan sra iyi bir konumac
konumas srasnda srekli olarak iletiim ortamn gzlemlemeli, ortaya yeni kabilecek grlt
kaynaklarn kontrol edebilmelidir. En nemlisi de dinleyenleri srekli gzlemeli ve onlarn verdikleri
yansmalar annda deerlendirmeli, dikkatlerinin ve ilgilerinin srp srmediini deerlendirmelidir. Bu
gzlem ona gerekli dzeltme ve dzenlemeleri yapabilme ve konumann etkisini arttrma ansn da
vermektedir.
yi Bir Konuma, Konumacnn Kiilii le Btnleir: Konumacnn kiisel nitelii ve gemii ile
konuma ve etkileri arasnda sk bir ba bulunmaktadr. Dinleyici, konumacnn kiisel nitelikleriyle
sylenen szler arasnda bir ba kurmak ister ve kurar. Gerekten de konumann inandrcl iin
konumacnn kiilii belirleyicidir.
yi Bir Konuma, lgin ve Deerli Konular Kapsar: Seilen konu hem dinleyicilerin hem de
konumacnn ilgisini ekmelidir. Konumacnn ilgi duymad, sadece aktarmak zorunluluu duyarak
yapt konumalar tekdze bir yapda olacandan hem dinleyici iin hem de konumac iin verimsiz
olur. ok skc konular dahi, araya ilgin ve gzel rnekler konarak aktarlabilir. Bylelikle istenen etki
ve dikkat srekli olarak salanabilir.
yi Bir Konuma, Belli Bir Amaca Yneliktir: Yaln bir tanmla konumada ama, konumacnn
dinleyiciler zerinde brakmak istedii etkidir. Bunun iin u tr sorular konuma boyunca hep gz
nnde tutulmaldr: Dinleyiciye ne verilmek isteniyor? Onlar neye yneltilecek? Dinleyicide ne tr bir
deiiklik yaratlmak isteniyor?

KONUMANIN YAPISINI OLUTURMA VE KONUMAYI ETKL

KILMA

Balk Semek
Konuma hazrlarken ve yaparken balang basama bir balk belirlemektir. Genel olarak gndelik
hayatta balk semek pek problem oluturmaz. Konuma bal daha ok durum, izleyici ve
konumacnn yeterlilikleri yoluyla belirlenir. zellikle ikna edici konumalarda konu sahip olunan,
113

deitirilmek veya oluturulmak istenen tutum ve inanlardan da seilebilir. Bu durumda da ierie uygun
baln belirlenmesi, bylelikle de dinleyenlere konu hakknda ilk izlenimin doru verilmesi bakmndan
nemlidir.

Genel Amac Belirleme

Balk seilirken ya da seilmeden nce bir genel amacn da belirlenmesi gerekir. ounlukla bu
durumda birbiriyle rten iki kategori sz konusudur. Bunlar bilgilendirme ve ikna etmedir.
Elendirme iin konuma da bir baka kategori olarak deerlendirilebilir.

ounlukla ama belirleme konusunda birbiriyle rten iki kategori

sz konusudur. Bunlar bilgilendirme ve ikna etmedir. Elendirme iin konuma da bir
baka kategori olarak deerlendirilebilir.

Genel ama bilgilendirmek olduunda ounlukla bir retici gibi davranmak gerekecektir. Ama
bilgi aktarmak olacana gre bu ak, doru ve ilgin bir biimde yaplmal ve gerekli destekleyiciler de
kullanlarak aklda kalclk salanmaldr.
Eer genel ama ikna etmekse bir neden belirleme amacyla bilgi vermenin tesine geilmesi gerekir.
Unutulmamaldr ki, ikna edici iletiimde gndelik iletiimden farkl olarak kaynak alcda istendik
deiiklikler ortaya karma amacndadr. Bal olarak, iknada yaplmak istenen tutum ve hareketlerin
deitirilmesi, pekitirilmesi ya da yeni tutumlarn oluturulmas ve yaplandrlmas olarak karmza
kmaktadr.

zel Amac Belirleme

Balk ve genel ama belirlendikten sonra, etkili bir konuma yapmak ve amacna ulaabilmek iin
konumac seimini daraltmal ve zel amacn belirlemelidir. zel ama baln bir boyutunda
odaklanmaldr. yle ki, gerektiinde zel ama tek bir cmleyle ifade edilebilmelidir. Bu da
konumacnn konumasyla neyi baarmay umduunu gstermelidir. zel ama belirlemede u genel
ilkelere uymak gerekir: Ama cmlesini geni zamanda ve aklamal olarak yazmal, para halde
brakmamaldr; amac bir soru halinde deil cmle halinde aklamal; ama cmlesinde saysal
anlatmlardan kanmal; ama cmlesi tek bir bamsz cmle ile snrl tutulmaldr; amacn ok genel
kalmamasna dikkat etmelidir. zel ama belirlerken konumac kendisine belli baz sorular sormal,
alaca cevaplara gre zel ama saptanmasnn kolaylaacan unutmamaldr. Bu sorular unlardr:
Amacm grevle rtyor mu?
Verilen zamanda amacma ulaabilir miyim?
Ama dinleyici iin uygun mu?
Amacm dinleyici iin ok hafif ve sama m?
Ama izleyici iin ok teknik mi?

Belli konularda konuma gerekletirirken zel amacnz nasl

belirlediniz? zel amacnz belirlerken hangi kurallara uygun davrandnz ve bunlarn
konumanza ne tr etkileri olduunu gzlemlediniz?

Ana Fikrin Deyimletirilmesi

zel ama konuma ile ulalmas umulan amatr. Oysa ana fikir konumacnn sylemeyi dnd
deerli bir ifadedir. Ana fikre bazen tez cmlesi, konu cmlesi veya en byk dnce de denebilir.
Adna ne denirse densin, ana fikir ounlukla basit ve aklayc bir cmle halinde zel ama cmlesini
aklamak ve keskinletirmek iin kullanlr. Aslnda ana fikir cmlesi konuma yapldktan sonra
konumacnn, dinleyicinin aklnda kalmasn istedii zet cmledir biiminde tanmlanabilir.
114

 Ana fikir cmlesi konumacnn, konuma yapldktan sonra
dinleyicinin aklnda kalmasn istedii zet cmledir.

Dinleyicileri Analiz Etmek

Dinleyici Merkezlilik
letiim konusunda alma ve aratrma yapanlarn nemli bir blm, iyi konuma ve konumaclarn
dinleyici merkezli olmasnn gereklerine iaret ederler. Baarl konumann anahtar konuulan kiiye
bir doruyu, bir bilgi ya da dnceyi szcklere evirerek mkemmel biimde aktarmak olarak ele
alnmaldr. Bu balamda konumaya hazrlanrken u sorular akldan karlmamaldr: Kime hitap
ediyorum? Konumann sonunda dinleyicilerin neleri bilmesini, nelere inanmasn ve neleri yapmasn
istiyorum? Bu amaca ulamak iin konumam dzenleme ve sunmamn en etkili yolu ne olabilir? Bu
sorulara verilecek cevaplar balk seimi, zel ama belirlemesini, ana fikri ve destekleyici materyalleri
ortaya koymay, iletiyi dzenlemeyi ve konumay gerekletirmeyi etkileyecek hatta belirleyecektir.

Baarl konumann anahtar konuulan kiiye bir doruyu, bir bilgi

ya da dnceyi szcklere evirerek mkemmel biimde aktarmaktr.

Dinleyicilerin Psikolojisi
Bir konuma izleyen bireyler bazen ok yakn bir dikkat gsterirken, baz durumlarda da konumaya ilgi
gstermezler. nsanlar bir konumaya katlmaya zorlanabilir ama hi kimse kendi istemi dnda bir ey
dinlemez/dinleyemez. Ancak konumac gerekli yol ve yntemleri kullanarak izleyicilerin dinlemesini
salamaldr. Bu da gndelik hayatta konumaya tat katmak olarak deerlendirilir.
Aslnda dikkat gsterildiinde bile izleyiciler her zaman konumacnn iletisini alglayamayabilir.
itsel alg, seici bir nitelik gsterir. Unutulmamaldr ki her konuma iki ileti ierir: Konumac
tarafndan gnderilen ileti ve dinleyici tarafndan alnan ileti. Konumacnn syledikleri mutlaka
izleyicilerin referans ereveleri yoluyla szlr ve yorumlanr. Burada anlan szme ilemini
belirleyenler bireylerin ihtiyalar, ilgileri, inanlar, yesi olunan kltrel grup(lar), beklentileri, bilgi ve
deneyimleridir. zcesi bireyler istediklerini duyar, kalanlarna ilgi gstermeyebilirler. Konumacnn
ustal tam da burada ortaya kar. letiim kayna olarak konumac belli bir amala konumasn yapar
ve bu amaca ulamada birincil grev konumacnndr. zcesi konumac konumay dikkat ekici ve
dinlenir klmaldr.

Her konuma iki ileti ierir: Konumac tarafndan gnderilen ileti ve

dinleyici tarafndan alnan ve anlamlandrlan ileti.

Demografik Dinleyici Analizi

Konumacnn dinleyicileri ya, cinsiyet, grup yelii, dini kkeni, rksal, etnik ve kltrel yaplar vb.
grnr zellikler alarndan analiz etmesine demografik dinleyici analizi ad verilir. Bu analiz iki
aamada gerekleir: zleyicilerin genel demografik zelliklerinin belirlenmesi ve belli bir konuma
ortamnda bu zelliklerin dikkate alnmas. Demografik zelliklerden konuma asndan nem tayan
bazlar unlardr: Ya, cinsiyet ve toplumsal cinsiyet, din ve inanlar, dnya gr, rksal, etnik ve
kltrel yap ve grup yelikleri.

Durumsal Dinleyici Analizi

Durumsal zleyici Analizi genellikle demografik analizler zerine kurulur. Bu analiz tr, dinleyicilerin o
anda somut olarak elde olan grnr yaplarnn analizidir. Bu zellikler, dinleyicilerin saysal
bykl, fiziksel dzenleme tarafndan etkilenen tutum ve davranlar, izleyicinin konu, konumac ve
olaya bal olarak dzenlenmesini kapsar.
115

Dinleyici Hakknda Bilgi Edinme
Dinleyici hakknda ne renilmesi gerektiinin belirlenmesinin ardndan nasl renilecei sorusu gelir.
Burada dinleyiciler hakknda yaplan gzlemler her zaman yeterli olmayacandan yz-yze grme ve
sormaca uygulanmas dinleyici hakknda nemli bilgi toplama yollardr.

Dinleyiciyle Uyumlama
Dinleyici analizinin yaplmasndan sonra dinleyenlerin yaps ok net bir biimde belirlenir. Elde edilen
bilgilerin konuma hazrlanrken nasl daha iyi kullanlaca ise temel anahtardr. ounlukla iletiim
kayna konumundaki konumaclar dinleyicilerin temel zelliklerini belirler fakat dncelerini
izleyicilerle uyumlatrma problemi yaarlar. nsanlar uzman olduklar bir konuda konuurken,
kendilerini o konu ile ilgili hibir ey bilmeyenlerin yerine koyabilmede glk ekerler. Konumacnn
dinleyenlerle empati kurabilmesi gerek bir baardr. Aslnda bu tam olarak her baarl konumacnn
yapmas, izlemesi gereken bir sretir. Konumac, dinleyicilerin neden holandn, neden
holanmadn, nerelerde pheleri ve sorular olduunu, herhangi bir noktada daha ok ayrntya ihtiya
olup olmadn, nelerin onlarn ilgisini ektiini kestirmeye almaldr. Ayrca konumac iletiimi
sre yapan ge olarak nitelendirilebilecek olan geri bildirime(feed-back) kendisini kapal tutmamaldr.
Bu genin salkl ve doru iletilmesi yoluyla konumac, kendi iletiim baarsn da srekli kontrol
edebilir ve ortaya kan iletiim sorunlarn giderme yoluna gidebilir.

Materyal Toplamak
Konumay hazrlamak, etkili klmak ve konumacnn ve hedefin ama ve beklentilerine uygunluunu
salamak iin materyal toplamak nem tayan bir sretir. Materyal toplamada kullanlan yntemler u
biimde sralanabilir:

Konumacnn Kendi Bilgi ve Deneyimlerini Kullanmas

Gnmzde artk hemen her insan belli bir konuda uzmandr. Bu uzmanln temel nitelii olan bilgi
birikimi ve deneyimler ilgili konumann hazrlanmasnda kullanlacak ilk ve temel kaynak olarak
karmza kmaktadr. Ancak konumac kendi bilgi deneyimlerine bal bir konuda bile bir konuma
bal setiinde konunun bireysellemesini nleyebilmek amacyla kitaplardan alnan bilgilere de
dayanabilir. Bu yolla sahip olunan bilgilerin teyidi, gncelletirilmesi, rneklendirilmesi ve
derinletirilmesi salanr. Ancak, asl bireysel bir takm ge ve zellikler konumaya canllk ve etki
katacaktr.

Grme
Bu balk altnda aratrma amal grmelerden sz edilmektedir. Grme konuma iin de iyi bir bilgi
toplama yntemidir. Bireylerle grme en az aadaki drt durum iin etkin bir materyal toplama
yoludur: Taze ve annda bilgiye ulamak iin; gazete veya dier basl malzeme iin ekici olmayan ok
zel ve dar bir konuda bilgiye ihtiya duyulduunda; bilgisini paylaabilen ve belli bir konuda uzman
birisine ulaldnda; belli bir insann gr ve dncelerinin konumaya g ve ilginlik katacana
inanldnda.

Bilgi in Yazma
Eer konuma yaplacak konuda gerekli olduuna inanlan bir takm bilgilere ulalamamsa, deiik
yerlerle yazmak gerekebilir. niversite ktphaneleri, Milli Ktphane, ilgili kurulular, kaynak kiiler
bu tr yazmalara taraf olabilir.

Ktphane Taramas
Ktphaneler ihtiya duyulan bilgiye sistematik ve derinlemesine ulalabilecek kurululardr.
Ktphanelerde aranan bilgiye ulamada yol gsterecek eitli kii ve dzenlemeler vardr. Bunlar;
ktphaneciler, kart katalou (kartoteks), referanslar blm (ansiklopedi, yllk, szlk, atlas ve
periyodik indekslerinin bulunduu blm) ve bilgisayarl aratrma servisleri ve internet arama
motorlarnn kullanlmasdr.

116

nternet Kaynaklar
Gnmzde gn getike yaygnlaan bilgisayar ve bal olarak internet kaynaklarnn kullanlmas
giderek dier kaynaklarn kullanlmasndan daha fazla nem kazanmaktadr. ok daha ksa srede ve
kolaylkla kullanlan internetteki arama motorlar aratrmaclara ok farkl kaynaklara ulaabilme
imkann vermektedir. Bu da internet kaynaklarnn daha youn kullanmn salamaktadr. Ancak,
internetteki bilgilerin ok ksa srelerde yenilenmesi bilginin alnd site ve sayfann alnd gn ve
saatin not edilmesi ile geerlik kazanmaktadr. Zaman zaman internetten belli bilgilere ulamak bir bedel
karln gerektirse bile gnmz aratrmalarnn ve bilgi edinme yollarnn banda artk internet
gelmektedir.

Konumada Fikirleri Desteklemek

yi konumalar ortalama tutturabilmek adna sadece genellemelerden olumaz. Konumacnn dncesini
destekleyecek gl malzemelere de srekli ihtiya vardr. Genellemelerin konumada arlkl olmas
izleyicide u soruya yol aar: "Ne demek isteniyor?" "Neden inanaym?" "Peki, sonra........?!" Sz
konusu sorulara yant vermeye yarayan tr destekleyici materyal vardr:

rnekler
Aratrmalar konumalarda kullanlan rneklerin, izleyicilerin konumaya yaklam, inan ve davranlar
zerinde dier destekleyici materyallerden daha fazla etkili olduunu ortaya koymutur. rneksiz olarak
ortaya konan dnceler kiisel olmayan, cansz, kuru ve bulank bir grnt verir. rnekler
konumadaki dnceleri canl, ak ve kiisel hale getirir. Konumalarda kullanlabilen deiik rnek
trleri sz konusudur. Bunlar u biimde snflandrlrlar:

Ak rnekler (Konumacnn ak ve ksa bir biimde konuyla ilgili olarak verdii rnekler)

Geniletilmi rnekler (rnek olaylar, anlar ve ilgili hikayeler bu tre girer.)

Varsayml rnekler: Aslnda ak ve geniletilmi rnekler ya somut ya da varsaymldr.
Aslnda ou rnek gerekten olmu ak rnektir. Ancak gerekli durumlarda hayali baka
deyile varsayml rnekler kullanlr. Baka deyile konuyu destekleyebilmek amacyla rnekler
tretilebilir. Ancak, bu rneklerin gerek hayattan kopuk olmamas, dinleyenlerin benzerlerini
evrelerinde gzlemleyebilir olmas nemlidir.
rneklerin doru ve yerinde kullanm iin u noktalara dikkat etmek gerekir: rneklerin grleri
aklamak amacyla kullanlmas; rneklerin grleri desteklemek amacyla kullanlmas; rneklerin
dncelerin kiiselletirmesi amacyla kullanlmas; rneklerin canl, ilgi ekici ve zengin bir yapda
olmasna dikkat edilmesi; geniletilmi rneklerin belli ve somut bir sonuca ulamasna dikkat edilmesi.

Konumalarnzda rneklere yer veriyor musunuz? Verdiiniz

rnekler daha ok hangi tr rnekler ierisinde ele alnabilir?

statistikler
Gnmzde saylarn ve say kullanmnn inanrlk ve gvenirlik asndan ciddi bir etkisi hatta
belirleyicilii olduunu vurgulamak gerekir. Baka deyile birok insan tarafndan konumacnn
bilgisinin doruluu ancak ve sadece bir takm saylarla desteklendiinde daha gvenilir gibi kabul edilir.
Ak rnekler gibi istatistikler de konumacnn ne srdklerini aklamak veya glendirmek zere
kullanlr. Ayrca istatistikler belli bir konunun ciddiyet ve yksekliini kantlamak amacyla da kullanlr.
Temelde saylarla desteklenmi bir konuma genel etkiyi glendirecektir. Aslnda saylar belli bir
konumada kullanldnda sanki herhangi bir hata ya da yalan yokmu grntsn yaratr. Konumada
say ve istatistikler kullanmak gerektiinde onlar u sorularn nda deerlendirip karara varmak
gerekir:

117

 Saylar ve istatistiklerin temsil yetenei var m?
statistiksel ller doru kullanld m?
statistikler gvenilir bir kaynaa m dayanmaktadr?
Konumann geneli ierisinde say ve istatistiin arl ne?
Say ve istatistikler amaca uygun olarak seildi mi?
Kantlar (Uzman Kantlar)
Konumaclar bir baka kiinin dncelerini onlarn szleriyle aktardklarnda bir anlamda kendi
dncelerini kantlyorlar demektir. Bir ok konumada uzman kantlar kullanlr. Uzmanlar kendi
alanlarnda tannm, inanlr ve gvenilir kiiler olmaldr. Baka bir kant tr de sradan insanlarn
grlerinin kullanlmasdr. ounlukla kantlar aynen bazen de dolayl aktarlr. Bu yolla uzman
kiilerin szleri aynen deil, konumacnn kendi slup ve szleriyle kullanlr. zleyiciler ounlukla
uzun alntlarda konumann genel akndan kopabilir. Bu nedenle dengeli alntlar yapmak gerekir.
Alnt yaparak kant salamada dikkat edilmesi gereken noktalar unlardr: Alnt doru olarak
yaplmaldr, uzman kaynaklardan salanacak kantlar kullanlmaldr, elikili kaynaklardan alnt
yaplmamal ve kant kullanlmamal, alnt yaplan insan ve kaynak aklanmaldr. Gnmzde bunlara
bir de internet kaynaklarndan yaplan alntlar eklenmelidir. nternet kaynaklarna ise APA(American
Psychologists Association)tarafndan gelitirilen dipnot sistemi vb. yntemler kullanlarak kaynak
gsterilmelidir. Yaplacak basi bir gzlem bile internetten kantlarn dier kantlardan daha inanlr olarak
alglandn gsterebilir. nk insanlar artk internetin derinlik, zenginlik, gncellik ve kolay
ulalabilirlik alarndan deerlendirildiinde dier her tr kanttan daha nde olduunu
dnmektedirler. Kald ki bir ok insan dier kant trlerinden elde edilen bilgilerin salamasn da
internetten gerekletirmektedir.

Konumalarda nemli Noktalar

yi bir konumada dikkat edilmesi gereken noktalar ele aldktan sonra, konumalarda nem tayan dier
baz nemli noktalar da unlardr:
Konumadan nce sylenecekler dnlmeli ve planlanmaldr. Konumaya nasl giri
yaplaca, nasl srdrlecei, hangi ara gerelerle desteklenecei, nasl bitecei, sonuta ne
ekilde zetlenerek dinleyicinin aklnda kalmas salanaca planlanmaldr.
Konuurken dinleyicilerle sanki karlkl bir konuma yapyormu gibi davranlmaldr. Bylece
cmle kurma eklindeki resmiyet gider, konumaya scak ve canl bir hava getirilir.
Konuurken dinleyicilerin gzlerine baklmaldr. Bu durum zellikle geri bildirim(feed-back)
alnabilmesi iin gereklidir.
Konuurken szlere tat katlmaldr. Unutulmamaldr ki Ne sylediiniz deil, nasl
sylediiniz daha nemlidir.
Bu nemli noktalarndan sonra; topluluk nndeki konumalarda nasl sylemek gerektii
konusuyla ilgili noktalara deinmek yararl olacaktr:
Konumada nem tayan kelimeler iddetli, nemsiz kelimeler normal sylenmelidir.
Dinleyicilerin dinlediklerini anlayp, hatrda tutmalar konumacnn konumasnda bu zellii
kullanmasna baldr. Bylece dinleyicinin nem vermesi gereken kelimeler hakknda dikkati
ekilebilmektedir.
Gerektii zaman ses perdesi deitirilmelidir. Uygun durumlarda ses perdesinde deiiklie
gidildiinde bu durum etkili konumaya yardmc olmaktadr.
Yine gerektiinde konumann ekli deitirilmelidir. Konumann ekli deitirilerek ifade
kuvvetlendirilebilir ya da gerekiyorsa dikkat baka bir yere ekilebilir.
nemli fikirleri sylemeden nce ve syledikten sonra duraklamaldr. Susulacak doru yer ve
zaman bilmek, en az konuma iinde szleri akllca kullanmak kadar deerlidir. Susmann yeri
ve sresi de ok nemlidir.
118

 Ne sylediiniz deil, nasl sylediiniz daha nemlidir. ilkesi sizin
konumalarnzda dikkat ettiiniz bir kural mdr? Konumanzn etkililii ve kalcl
asndan nasl sylemek gerektii konusunda neleri uygulamanz gerektiini
dnrsnz?

KONUMA TRLER

Bilgilendirici Konuma-Bilgilendirme in Konuma

Bilgilendirme iin konuma gnlk hayatta birok durumda gerekleir. rnein, gelecek yln btesi
hakknda bilgi veren bir ynetici, tatbikatlar konusunda bilgi veren bir subay, dersin nasl ileneceini
anlatan bir retmen vb. hep bilgilendirme iin konuma yapmaktadrlar. nsanlarn birbirini
bilgilendirdii saysz durum sz konusudur. Bilgilendirici konuma genel olarak yle snflandrlr:

Objeler Hakknda Konuma

Burada obje kelimesi gzle grlr elle tutulur ya da dokunulabilir bir ekil olarak duraan, sabit olan
hereyi iermektedir. Objelerin hareketli paralar olabilir, objeler canl olabilir. Ayrca obje kavram
ierisine yerler, yaplar, hayvanlar ve hatta insanlar da girmektedir. Konuma objelerine rnek olarak
unlar verilebilir: Trkiye, Avustralya, kediler, balinalar, insan gz, altn, gm vb.

Sreler Hakknda Konuma

Sreler hakknda konuma yapldnda, bir eyin nasl yapld, bir eyin nasl imal edildii ya da bir
eyin nasl alt vb. konularda bilgi verilir. u rnekler sreler hakknda konumay belirtir:
Dinleyicileri parfmn nasl yapld konusunda bilgilendirmek, dinleyicileri iyi bir kullanlm arabann
nasl alnaca konusunda bilgilendirmek, dinleyicileri araba kullanma konusunda bilgilendirmek, bitki ya
da iek yetitirme vb. Srelerle ilgili olarak iki ayr tr bilgilendirici konuma vardr. Bunlar;
dinleyicilerin bir sreci daha iyi anlamasna ynelik konuma ve dinleyicilerin herhangi bir sreci
kendilerinin daha iyi gerekletirmelerine ynelik konuma olarak ele alnabilir. Bu bir bakma eitim-
retim sreleriyle de yakndan ilgilidir.

Srelerle ilgili bilgilendirici konuma trleri dinleyicilerin bir sreci

daha iyi anlamasna ynelik konuma ve dinleyicilerin herhangi bir sreci kendilerinin
daha iyi gerekletirmelerine ynelik konumadr.

Olaylar Hakknda Konuma

Szlklerde olay olan ya da olaca dnlen herey biiminde tanmlanmaktadr. Bu tanm
balamnda u balklar olaylar hakknda gerekletirilebilecek bilgilendirici konuma balk rnekleridir:
Iklandrmann etkileri, uyuma bozukluklar, televizyon seyretme, final snavlar, i grmeleri vb.

Kavramlar Hakknda Konuma

Kavramlar, inanlar, kuramlar, fikirleri, ilkeleri ve benzeri eyleri ierir. Kavramlar objeler, sreler ve
olaylardan daha zet bir yap tarlar. Bilim kavramlar, film kuram, romantizm, eitim felsefesi, iletiim
kuramlar, psikoloji ilkeleri vb. kavramlar hakknda konuma bal rnekleridir. Aslnda bilgilendirici
konuma trleri baz durumlarda benzerliklerden ok i-ielik gsterebilir. Konumac bazen sreler
hakknda konuurken olaylar ve kavramlar hakknda konumalarea kayabilir ya da onlar destek olarak da
kullanabilir.

Bilgilendirici Konuma lkeleri

Bilgilendirici konumann temel ltn aadaki sorularla belirlemek mmkndr: Bilgilendirici
konumada; bilgi doru bir ekilde iletiyor mu? Bilgi ak bir ekilde iletiliyor mu? Bilgi alc iin
anlaml ve ilgi ekici bir hale getirilmi mi? ltleri temel alnmaldr. Bu aamada yukarda sralanan
119

temel ltler nda bilgilendirici konumann ilkelerini ele almak daha doru olacaktr. Burada, pek
ok bilgilendirici konumada iine dlen hatalar temel ilkeler olarak sralanabilir:

Dinleyicinin ok ey Bildiini Sanmamak

Konumas ierisinde rnein reenkarnasyon parapsikolojide ele alnan konularn en nemlisidir deyip
baka konulara geen bir konumac dinleyicilerin konuyu bildiklerini varsaymaktadr. Oysa
dinleyicilerden birou konuyu bilmediinden buraya taklabilir ve konumann asl istenen etkiyi
salayan blmlerini karabilir. Bu nedenle, herhangi bir konuda konuan konumaclarn, dinleyicilerin
bilgi yelpazesinin en alt dzeyini l almas kolaylk salar. Her zel terimi tanmlamak, her dnceyi
aklamak, her kavram belirlemek ve ulalan her sonucu desteklemek etkili bir konuma yapmak
asndan nem tar. Abrahan Lincolnun u sz konuya aklk getiricidir: yle konuunuz ki en alt
dzeydeki dinleyici sizi anlasn, kalanlar da hi zorluk ekmesin.

Konuyu Dorudan Dinleyicilerle lintilendirmek

Bilgilendirici konuma gerekletiren bir konumacnn stesinden gelmesi gerek en temel sorun udur:
Bir konumac olarak daha en batan dinleyicinin konuya olan ilgisini dorudan onu konuyla
ilintilendirerek ekmek en dorusudur. Konumada dinleyiciye sunulan iletinin onun iin neden nemli
olduunu ona bildirmek gerekir. Ancak, bu ilemi sadece konumann giriiyle snrl brakmamak,
mmkn olan her frsatta dinleyicileri konumaya ekmek, konuyla ilintilendirebilmek nemlidir.
Bunlarn da tesinde, hibir ey insanlar kendileri kadar ilgilendirmez.

ok Teknik Olmamak
Burada nem tayan soru bir konumann ok teknik olmas ne anlama geldiidir. Bu, konunun dinleyici
iin ok fazla uzmanlk gerektirmesi demektir. Her konu belli bir noktaya kadar da olsa
poplerletirilebilir. Konumac iin nemli olan, sradan bir dinleyiciye neyin anlatlp neyin
anlatlamayacann bilinmesidir.

Soyutlamalardan Kanmak
Unutmamak gerekir ki, konuma bir roman deildir. Kald ki, bir romanda bile ok fazla soyutlamann
olmas biraz skc ve anlamsz kaar. Soyutlamalardan kaabilmenin yollarndan birisi tanmlardr.
Tanmlarla sadece dsal olaylar deil, isel duygular da aktarlr. Bir baka yol ise karlatrma
yapmaktr. Bylelikle bilinen terimler kullanlarak konumacnn konusu zerinde dinleyicileri
younlatrmak mmkndr. Konumalarda karlatrmann yansra kartlk gsterme yolunun da
kullanlmas soyutlamadan kamay, anlalrl ve aklda kalcl salayabilir.

Dnceleri Kiiselletirmek
Dinleyici her zaman ak olarak dile getirmese bile, konumacnn kendisini bilgilendirmesinin yansra
biraz da olsa elendirmesini bekler. Bu durumda hibir eyin kiisel gsterimler kadar bir konumay
canl klamadn unutmamak gerekir. ounlukla, insanlarn insanlarla ilgilendii unutulmamaldr.
nsanlar istatistiklerden ok hikayelere tepki verir.
Bir kez daha vurgulayacak olursak, yukarda sralanan bilgilendirici konuma ilkelerine dayal
konuma gerekletiren bir konumac u ltleri aklnda tutmal ve konumasn bunlara gre
ekillendirmeli ya da konumasn yaptktan sonra kendini deerlendirirken bu sorular nda
konumay tekrar ele almaldr:
Bilgi doru bir ekilde iletiliyor mu?
Bilgi ak bir ekilde iletiliyor mu?
Bilgi alc iin anlaml ve ilgi ekici hale getirilmi mi?

zel Durumlarda Konuma

zel durum kavram gndelik hayatmzn tekdze akndan farkl, belli birtakm farkl ve yksek
noktalardr. Mezuniyet trenleri, nian evlenme, emeklilik yemei, dl trenleri vb. hep zel durumlar

120

olarak ele alnr. zel durumlarda konumalar dier konumalardan belli farkllklar tar. Bu tr
konumalar ne tam bilgi verici ne de ikna edicidir. zel durum konumalar, zel durumlarn zel
ihtiyalar iin ekillendirilir.

Giri Konumalar
Giri konumalarnda genellikle asl konumay yapacak olann takdiminin yansra balk konusunda ve
baz durumlarda o toplantnn amac konusundada bilgi verilir. Giri konumasnda dikkat edilmesi
gereken noktalar unlardr: Ak olmak, giriin tam olarak doru olmasna dikkat etmek, zel durumun
gerekliliklerine uygun olmak, giri konumasnn asl konumacya yol ac olmasna zen gstermek ve
dinleyicinin yapsn ve orada bulunma nedenlerini dikkate almak.

Sunu Konumalar
Sunu konumalar ounlukla bir kiinin bir dl ya da hediye alaca durumlar iin yaplr. Bu tr
konumalar dier konuma trlerine grece olarak ak ve ksa olmaldr. Baka deyile sadece duyurum
yapmak, sz konusu kii ile ilgili bilgiler vermek ve en ok -drt dakika srecek szler sylemek
yeterlidir.

Kabul Konumalar
Kabul konumalarnn amac bir hediye veya dle teekkrleri sunmaktr. Byle bir konumada, dl
ya da hediyeyi veren kurum ve insanlara teekkr etmenin yannda, kazanmaya yardmc olanlar da
unutmamak nem tar. Kabul konumalarnn temel ayrtedici zellii unlardr: Ksa olmas, alak
gnll olmas ve nazik olmas.

Anma Konumalar
Anma konumalar kutlamalarda veya vg amal toplantlarda yaplan konumalardr. lkemizde 19
Mays, 29 Ekim tren konumalar, 10 Kasmlarda gerekletirilen konumalar vb. anma konumalardr.

Yemek Sonras Konumalar

Kutlama veya toplant amacyla biraraya gelinen yemekler sonrasnda yaplan bu konuma trn
tanmlamak gtr. ncelikle yemek sonras konumalar teknik ayrntlardan uzak ve tartmaya ynelik
bir yapda olmamaldr. Bu konuma tr dinleyici iin yeni olan bilgiler tayabilecei gibi ikna edici
etkiler yapacak yapda da olabilir. Ancak, eer birtakm destekleyici malzemeler kullanlacaksa bunlarn
zellikle elendirici deer tamasna da dikkat etmek gerekir. Yemek sonralarnda izleyicilerin
nedenselliklere ya da istatistiklere dikkatini younlatrmasnn g olduu unutulmamaldr. Ancak,
yemek sonras konumalar bu sylenenlere ramen hafife alnmamal, ok zenle hazrlanp,
dzenlenmelidir.

kna Edici Konuma

kna kavram kaynan alcda istendik deiiklikler oluturmaya almasdr. Bal olarak konumann
zel, sk karlalan ve en nemli tr olan ikna edici konuma; belli birtakm szel tartmalar
oluturma, oluturulan bu szel tartmalar zel ve belli dinleyicileri harekete geirme, istendik
deiimler ortaya karmak amacyla dzenleme sanatdr. Ancak burada zerinde durulmas gereken
noktalardan birisi szlklerde ikna karlnda iki ayr szce rastlamamz ortaya karan neden ve
farkllktr. Bu szckler persuasion ve convince dir. ok ayrntya girmeden persuasionda rza
oluturma, baka deyile izlenen yol ve yntemlerle hedef kii ya da kiilerde onlarn konuya dair olgular
iselletirmelerinin salamas ve amalanan noktaya kendilikleinden geldikleri algsnn oluturulmas
gerekir. Ancak, yine szlklerde Trke karl iknaolarak verilen convincede ise belli bir zor
kullanm szkonusudur. rnein snfta retmen otoritesini kullanarak rencilere derslerde kravat
takmalarnn zorunlu olduu syler. renciler de disiplin ynetmelii gerei buna uymak zorunda
kalrlarsa burada ortaya kan hedeflenen davrann sebebi zordur. Oysa, belli tartmalar oluturarak
rencilerde belli bir rzann ortaya kmasndan sonra kravat takma ise daha ok persuasion olarak
nitelendirilebilir. Bunun iin ikna edici iletilerin doru bir biimde yaplandrlmas gerekir.

121

 Yukarda verilen tanm ierdii geler balamnda irdelemek gerekir:
kna edici konuma bir sanattr: kna edici konumay belirleyen temel beceriler aklanabilir
ve test edilebilir olmasna ramen, bu konuma trndeki konumac etkenlii daha ok o
kiinin yaratc becerilerine dayanr.
kna edici konuma bir szel tartma oluturma ile ilgilidir: kna edici konumac nedenler
ve kantlardan oluan szel tartmalar sunmak durumundadr. nsanlarn her zaman mantkl
davranamamasna karn, konumac mmkn olan en gl tartmalar sunmaldr.
kna edici konuma szel tartmalar zel dinleyicilerle uyumlatrma ile ilgilidir: Her
dinleyici tekil ve her biri kendi zel kiiliklerine sahip bireylerden olutuu iin, szel
tartmalar her bir dinleyici iin farkl biimde ekillenmelidir. Sonu olarak konumac
dinleyici ile duygusal olarak ba kurmada iknann mantk tesi anlamlarn unutmamaldr.
kna edici konuma amal ve istendik deiimler ortaya karmaya yneliktir: Harekete
geirici bir konuma hemen yle birdenbire yaplmaz. Geri, yaplan etkileyici ve baarl
hazrlksz birtakm konumalarla insanlarn baz durumlarda harekete getii de grlebilir.
Ancak, etkili bir konumac ncelikle dinleyiciden nasl bir tepki beklediini, onlar hangi
istendik deiime ynlendireceini dikkatle dnmelidir. Daha sonra da gerekli ve doru
materyalleri toplayarak iletilerini biimlendirmelidir.

kna edici konuma; belli birtakm szel tartmalar oluturma,

oluturulan bu szel tartmalar zel ve belli dinleyicileri harekete geirme, istendik
deiimler ortaya karmak amacyla dzenleme sanatdr.

kna Edici Konuma Perspektifleri

Konumac Perspektifi
kna edici konumada konumacnn etkililiinin nemli bir blm dorudan konumacya dayanr. Eer
dinleyicilerin konumacya gveni yoksa, konumacnn syleyecei eyler dinleyiciyi etkilemekten uzak
kalacaktr. Sonuta kaynak ne denli gvenilirse, tutum deiikliinin ortaya kma olasl o denli oktur.
Bu zellie inanlrlk ad verilmektedir. Aratrmaclar inanlrln birok boyutlarn ortaya
koymulardr. Burada bizim iin nemli olan boyutlar konumacnn bilgisi/uzmanl, gvenirlii,
kiilii, tutumlar ve sosyo-kltrel ortamdr.
Bilgi/uzmanlk: Bir konumacnn yetenei onun nitelikleri ile ilgili alandaki bilgisini kapsar.
Eer bir kiinin bir konuda bilgisi varsa, olgular ve saylardan eminse, iyi dnebiliyorsa ve
dnceleri iin destekleri varsa bu kii uzman olarak nitelenebilir. Aratrmaclar tek bana
uzmanln ikna edebilirlii etkilediini gstermitir. Dinleyicilerin konumacy daha ok
uzman olarak alglamas konumacdan gelecek iletileri daha ok kabul etmesi anlamn tar.
Gvenilirlik/kar: kna edici iletiler dinleyicilerin kayna gvenilir olarak alglamas ile daha
glenecektir. Gvenilirlik konumacnn zihinsel ve ahlaki zelliklerini kapsar. Dinleyiciler
drst, alkan, bal, gl ve azimli olarak alglad insanlara daha fazla inanma
eilimindedirler. Dinleyicinin gvenilirlikle beraber tanmlad zelliklerin art ikna
edebilirliin artn, azal da ikna edebilirlikteki d beraberinde getirir. Karakter
zelliklerine ek olarak, dinleyiciler konumaclar eer iyi niyetli olarak alglarsa onlar gvenilir
olarak kabul etme eilimine girer. Bunlarn da tesinde eer konumaclar genel olarak
toplumun karlarn, zel olarak da dinleyicilerin karlarn n plana karyorlarsa,
dinleyicilerin onlara olan gveni artacaktr. Eer konumacnn kendi zel karlaryla daha ok
ilgilendii alglanrsa, konumacnn inanlrl azalmas kanlmaz olabilir.
Kiilik: Kiilik insanlarn davransal ve duygusal eilimlerinin toplamdr. Bir insann fiziksel
ekiciliinin yaratt ilk etkiye bal olarak dinleyiciler konumacya kar olumlu ya da
olumsuz gl bir duygusal tepkiye sahip olur. Eer bir kii dinleyici tarafndan ekici olarak
alglanrsa, o kii bir konumac olarak daha yksek bir ikna edebilirlie sahip olacaktr.

122

 Tutumlar: Konumac konuma srasnda konuulan konu, konuulan kii/kiiler, ortam ve
ama dorultusunda tutumlarn belirlemeli ve bal uygun iletiim davranlarn gelitirmelidir.
Herhangi arkadalk ortamnda gelitirilen iletiim konusundaki tutum ve davranlar kiiler ayn
olsa bile bir baka ortamda ayn biimde hayata geirilemez.
Sosyo-kltrel ortam: Konumacnn iinde bulunduu sosyo-kltrel konum ve ortam da
belirleyicilerden birisi olarak karmza kar. Toplumsal olarak belli anlamlar atfedilen ya,
cinsiyet, meslek ve iinde bulunulan dier mevkiler konumacnn inanrlk ve gvenirliini
etkilemenin tesinde belirler.

Dinleyici Perspektifi
kna edici konumada konumacnn etkinliinin bir blmn de onun dinleyiciye kar olan duyarll
oluturur. Etkin konumaclar izleyicilerin doasn kavrar ve iletilere nasl tepki vereceini anlar ve
konumasn ona gre yaplandrr. kna edici iletilere kar izleyicinin tepkisi analiz edildiinde baz
kavramlarn dikkate alnmas gerekir ki bunlar tutumlar, inanlar, deerler, dnceler ve davranlardr.
Baarl bir konumann llmesi de ikna edici konumann dinleyici perspektifinde ele alnr.
Unutulmamaldr ki, bir ikna konusu ya/ya da ile snrl deildir. Herhangi bir dinleyici konumay
dinlemeye, konuyla ilgili farkl inanlar veya deiik inanlara ilikin olan tutumlar ile balar. Burada
l, iknann ne kadar ok insanda tutum, inan, dnce, deer ve davran deiiklii
gerekletirdiinin saysal verisidir.

Konuma Perspektifi
Konumacnn etkenliinin nc boyutu bilginin konumada kullanlma yoluna baldr. Konumaclar
izleyicilerin tutumlarn etkilemek ve davranlarn deitirme yol ve yntemleri zerine younlar. Bu
konu ile ilgili olarak ele alnmas gereken kuramlar tutum deiiminin deiik perspektiflerini aklamaya
yardmc olurlar.
Tutum Deiiminde renme Kuram Perspektifi: Belli baz dnce akmlar insanlardaki
tutum deiimin "bir renme deneyimi" sonucunda olutuunu ileri srer.
knaya Algsal Kuram Yaklam: Konuyla ilgili bir baka dnce akmna gre tutumlar,
ikna edici iletiimin dinleyiciler iin olan anlamlar tarafndan etkilenmektedir.
kna Konusunda Tutarllk Yaklam: Tutarllk kuramna gre kiiler bir bireysel tutumu,
kendi inan sistemlerindeki isel uyumu salamak ve dengelemek zere ayarlarlar. Bu kurama
gre tutum deiimi baz olay, davran veya olgularn sistemde tutarszlk yaratmas sonucu
oluur.
Anlan bu yaklam perspektifleri dnda gdleme kuram, beklenti-deer kuram, temel ihtiyalar
kuram gibi kuramlar da tutum deiimi ve tepki yaratlmas konularnda deiik grler ileri srlr.

kna Edici Konumada Sorumluluklar

nsanlar dierlerinin dnce ve davranlarn etkileyebilmenin bysne kendilerini kaptrabilirler.
Ancak ikna gcne sahip olmak belli birtakm sorumluluklar ierir. nsanlar toplumun yararna veya
zararna hareket edecek ekilde inandrlabilir veya davranmaya yneltilebilir. Tutum ve davranlar
etkileme yolunu seenler, mutlaka bu sorumluluklarn fark etmeli ve sorumlu davrandklarndan emin
olmaldr. Anlan sorumluluklar yle sralanabilir:

Konumaclarn Sylediklerinden Doan Sorumluluklar

kna edici konumada dinleyicilerin konumacy sylediklerinden sorumlu tutma haklar vardr.
Konumacnn sorumluluu iki ekilde ortadan kalkar. Birinci yol konumacnn somut delillere
dayanmasdr. kinci yol ise sz edilecek olaylar dinleyicinin incelemesine sunmaktr.

Dinleyiciye Serbest Seim mkan Verme Sorumluluu

Eer bir konumac dinleyicilere gerek anlamda bir seim imkan tanmyorsa yaplan konuma, bir ikna
etme olayndan ok, bir bask ve ynlendirme nitelii tar. Bu tr bir sorumluluk, konumacnn kendi
123

grleri ve dncelerini aktardktan sonra "bunlarn yansra ................... , bunlarn
tesinde ......................... " gibi bir tarzla baka grleri de tartmas ve bu yolla kendi grlerini
desteklemesi anlamn tar.

Konumacnn Kendisini Snrlandrma Sorumluluu

lk olarak konumac ak ve var olan bir tehlikeyi ifade edebilecek bir iletiimden saknmal, kendini bu
anlamda snrlandrmaldr. kinci olarak belli bir ikna edici konumada konumac baka birisinin kiilii
ve karakterini zedelemekten de kanmaldr. Byle bir tavr konumacnn izleyici karsndaki
saygnln azaltr hatta yok eder. Bir baka ifade ile bu sylenenleri ikna edici konumann temel etik
kurallar olarak da nitelendirmek mmkndr.

kna Edici Konumalarda Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar

Bir kii birilerini ikna etmek zere konutuunda onun grevi ve amac dinleyicinin akln, dncesini
ve giderek davrann deitirmektir. Baka deyile, konumac dinleyicinin kendisi ile hemfikir olmasn
salamaldr. Ama bir gr savunmak, bir rakibi yalanlamak, bir rn satmak veya insanlar bir
konuda tepki gstermeye ynlendirmek olabilir. Bu anlamda bakldnda ikna edici konuma dier
konuma trleri arasnda en karmak olandr denilebilir.

Hedef Dinleyici
Konuma konusu ne olursa olsun konumaclar nadiren dinleyicilerin hepsini ikna etme baarsn
gsterebilirler. Bu durumda yaplmas gereken konumacnn btn dinleyicilerin belli bir ksmna
konumas ile ulamay hedeflemesidir. te bu dinleyicilere "hedef dinleyici" ad verilir. kna edici
konumalarda en nemli noktalardan birisi de geri bildirim(feed-back) mekanizmasnn iletilerek
dinleyenlerin konumacya verdikleri tepkilerin, baka deyile konumacnn nermelerine olan
itirazlarnn cevaplandrlmasdr. Konumac ikna edici konumasn hazrlarken kendisini dinleyicinin
yerine koymal ve onlarn olas tepkilerini kestirebilmelidir. Onlar kestirebilmek ve rtme yollarn da
bilmek gerekir. Bu anlamda ikna edici konumada hi bir eyi ansa brakmamaldr. Bir konumac her
zaman baarl olamayabilir. Ortam, konumacnn sunuu, d etkiler, dinleyicilerin belki de
kestirilemeyen boyuttaki direnci gibi faktrler ok iyi dzenlenmi bir konumay bile bozabilir. Ancak,
eer konumac hedef izleyicisini iyi analiz etmise ve biliyorsa, bal olarak iletilerini dorudan onlarn
ilgileri ile uyumlatrabiliyorsa, ikna etme amacna ulamada daha ok ans sz konusu demektir.

Hedef Dinleyicinin Duygularna Seslenme

Duygulara ynelme; ikna edici konumacnn hedef dinleyiciyi gerektiinde zmesi, kzgn, sulu
hissetmesini salamas, korkutmas, neeli, nl klmas veya nostajiye srklemesi ile ilintilidir.
Konumac eer belli bir olgu ve sorun konusunda dinleyicileri harekete geirmek istiyorsa duygulara
seslenmek sadece mantkl deil ayn zamanda gereklidir. Baka deyile konuma sadece kafalara deil
ayn zamanda ve belki de byk oranda kalplere seslenmelidir. Duygulara seslenmenin uygun olmad
ikna edici konuma tr bir olayn sorguland konumalardr. Bu tr konumalarda ise ilgilenilmesi
gereken ynler zel bilgi ve mantktr. Konumaclar dinleyenleri harekete geirmek istediklerinde bile
duygulara seslenmeyi tam olarak kant sunma, kantlama ve nedenselliin yerine koymamaldr.
Konumaclar ncelikle konumalarn olgular ve mantk zerine temellendirmelidir. Bu ayn zamanda
ahlaki ve pratik nedenlerden tr de gereklidir. Konumaclar baarya ulaabilmek iin sorunlarn
nedensellik zerine oturtmann yansra duygular da alevlendirmelidir.

kna Edici Konuma Trleri

kna edici konuma trleri bir bakma iletiimin genel etkilerine benzer bir yap gsterir. letiimin
etkileri u biimlerde ortaya kar:
Alc/hedefin bilgi dzeyinde ortaya kan deime

Alc/hedefin tutumunda ortaya kan deime

Varolan tutumun pekimesi

Varolan tutumun deimesi

124

 Yeni tutum olumas

Alc/hedefin ak davrannda ortaya kan deime

Bu deimeler iletiimde ardk ekilde ortaya kar. Ancak, baz durumlarda iletiimin etkisinin daha
ak ve kolay gzlenebildii ak davran deiiklii gzlemlenmeyebilir. Bu durumda tutum
dzeyinde meydana gelen deiiklikleri tutum lme lekleri(Likert lei vb.) kullanarak lmek ve
iletiimin etkisini bu dzeyde belirlemek sz konusu olabilir. te genel olarak iletiimin etkilerine bal
ve benzer bir biimde ikna edici konuma trlendirilebilir.

Var Olan Tutum ve nanc Pekitiren Konumalar

Bu tr ikna edici konumalar, izleyicilerin bir inanca kar sahip olduu taahhtlerin ve ballklarn zayf
olmas durumunda yaplr. Konuma, anlan inancn zayf olmasnn yaratabilecei olumsuzluklar
gznne alarak destekleyici unsurlar dinleyiciye aktarma amacn gder.

Bir Tutum ve nan Oluturan Konumalar

Bu tr konumalar dinleyicilerin belli bir konuda akca beyan edilmemi inanlarnn olmamas halinde
yaplr. zellikle toplumu ilgilendiren ve o ana kadar farkna varlmam birtakm konular bu tr
konumalarda ilenebilir. rnein atk ktlarn tekrar kullanmnn evre korumasndaki etkilerinin
anlatlmas yoluyla evre korumann nemi konusunda bir inan yaratma abas inan oluturan ikna
edici konuma trne rnek olarak verilebilir.

Bir Tutum ve nanc Deitirmeye Ynelik Konumalar

Bu tr konumalar dinleyicilerin herhangi bir konuyla ilgili olarak konumacdan farkl inanlara sahip
olmas durumunda yaplr. Konumann etkiliine, hazrla, ynteme, destekleyici malzemeye, en
nemlisi konumacnn inanlr ve gvenilir olmasna ve dinleyicilerin inan derecelerine bal olarak
deitirme abas baarl olabilir.

Dinleyicileri Bir Harekete Ynlendiren Konumalar

Bu tr konumalar ise konumacnn dinleyicileri belli bir konuda belli bir amaca ynelik olarak harekete
geirmek istedii durumlarda yaplr. Bu trde yaplandrlan konumalarda konumann bir blmnn
hedef dinleyicilerin inanlarn deitirme ya da yeni inan oluturmaya ayrlabilmesine karn
konumann nem verilmesi gereken ksm dinleyicileri harekete geirmeye ynelik olmaldr.

DNLEME BECERLER
ok nem tamasna karn, dinleme insanlar tarafndan yanl anlalmakta ya da daha doru bir deyile
dinleme becerisinin ne olduu ve dinlemenin nasl gerekletirilmesi gerektii olmas gereken biimiyle
bilinmemektedir. Bu da iletiimi dorudan etkilemektedir. Dinleme ile ilgili olarak kavram nem
tamaktadr.

Dinleme itme Deildir

Dinleme sreci ses dalgalarnn kulak zarna arpp titreimlerle beyne iletilmesidir. nsann iitme engeli
yoksa istesek de istemesek de iitme gerekleir. Oysa dinleme otomatik deildir. Bazen iitiriz ama
dinlemeyiz. Bazen de kasten dinlemeyiz ve baz eyleri dinlemekten kanrz. Baka deyile, dinleme
gelen seslerin, iletilerin kodamnn yaplmas ve anlamlandrlmas ile ilikili iken, iitme sadece ses
dalgalarnn belli iitme dzenekleri ile beyne iletilmesinden ibarettir.

Dinleme gelen seslerin, iletilerin kodamnn yaplmas ve

anlamlandrlmas ile ilikili iken, iitme sadece ses dalgalarnn belli iitme dzenekleri
ile beyne iletilmesinden ibarettir.

125

Dinleme Becerisi Doal Deildir
Baz insanlar dinlemenin nefes almak kadar doal olduunu dnrler. Oysa ki bu doal deildir.
Dinleme becerisi konuma, yazma ve okuma gibi renilir, sonradan kazanlr. ounlukla dinleme, birisi
konuurken ses karmamakla zde tutulur. Oysa gerekten dinleme yapmak zor, karmak ve
renilmesi gereken bir iitme boyutudur. Kurallara uygun dinleme bu ii bilen az sayda insan tarafndan
hayata geirilmektedir.

Btn Dinleyiciler Ayn letiyi Almazlar

Konumac bir iletiyi doru ilettiini zannederken karsndaki insanlarn sylediklerini farkl
anlamlandrdn grebilir. Bunun nedeni her insann yaamnda farkl deneyimlere sahip olmalar ve
sylenenleri kendi gr alarn temel alarak yorumlamalardr. letiim bilimi terimleri ile ifade
edilecek olursa; her insann referans erevesi(frame of reference) birbirinden farkldr ve insanlar maruz
kaldklar iletileri referans ereveleri dorultusunda yorumlayarak farkl anlamlandrr. nsan
ilikilerinde etkili olabilmek iin nce iliki iinde olunan insann hangi gr alar (paradigmalar)
araclyla i ve d dnyasn anlamlandrdn renmek ve kefetmek nemlidir.
Dinleme srecinin belli bir takm basamaklarla gerekletiini syleyebiliriz. Bu basamaklar;
itme
letiye odaklanma
drak (anlama) ve yorumlama
zmleme ve deerlendirme
Cevaplama
Hatrlama
biiminde sralanabilir.

Sizin konumanz dinleyenlerin sizin iletiniz ayn olduu halde

bunlar farkl biimde alglamalar mmkn mdr? Eer yleyse siz bunu bir tr iletiim
engeli olarak dnrmsnz? Bunu gidermek iin ne yaplmaldr?

Nasl Dinliyoruz?
nsanlarn dinleme eylemini nasl gerekletirdikleri ayn zamanda dinleme trlerini de oluturur. Sre
ierisinde her biri aslnda birer dinleme engeli niteliine brnen ve iletiim srecinde grltye dnen
dinleme trleri unlardr:
Grnte Dinleme: Konuan kiiyi dinliyormu gibi grnp, dinleyenlerin kafalarndaki baka
eylerle ilgilenmeleri durumudur.
Seerek Dinleme: Baz insanlar konumann sadece kendileri ile ilgili ksmlarn seerek dinler, dier
sylenenleri ihmal ederler.
Saplanm Dinleme: inde bulunulan toplumsal yaplanmalarda duygusal ynden saplantl baz
insanlarn olduu bilinir. Bu insanlar srekli olarak belirli bir duygusal tonu tamak ister ve ne sylenirse
sylensin ondan zlecek, sklacak bir ey bulmaya ya da glnecek bir espri karmaya alrlar.
Savunucu Dinleme: Bu tip dinleyiciler, ne duyarlarsa duysunlar her syleneni kendilerine yneltmi
bir saldr olarak saptar ve hemen savunmaya geerler. Bu savunmann yaplandrlmas sreci de
sylenen dier eylerin hi dinlenmemesine yol aacaktr.
Tuzak Kurucu Dinleme: Bu tr dinleyiciler hi seslerini karmazlar, nk bunlar dinledikleri
bilgilerden yararlanarak karsndakini zor duruma sokacak frsatlar ararlar.
Yzeysel Dinleme: Bu tr dinleme zelliine sahip kiiler konuann kulland kelimelerin yzeyinde
kalr. Asl altta kalan anlama ulaamazlar ya da ulamaya abalamazlar.
126

Niin Dinlemiyoruz?
Burada ncelikle dinleme hakknda yaygn olarak yaplan birtakm yanllklar sralamak gerekir:
Dinleme benim problemim deil!
Dinleme ile iitme ayn eydir!
yi okuyucular iyi dinleyicilerdir!
Daha zeki insanlar daha iyi dinler!
Dinleme becerisi ya ilerledike artar!
Oysa ya ilerledike;
Bakalarn dinlememe renilir ve bu yndeki eilim artar.
Konuan dinlemek yerine ne syleyeceini dnme eilimi artar
Dinlenilmesi gereken yerde konuma eilimi art gsterir.
Sylenenleri duymak yerine duyulmas beklenenleri duyma eilimi artar.
Not paying attention
Dikkat azalr ya da dikkat etmeme eilimi artar. (kayglar, nyarglar, ben-merkezcilik ve
basmakalp yaklamlardaki artnedeniyle)
Dinleme becerilerini renmek zordur.
Yukarda sralanan yanllar aslnda biroumuzun pek de farknda olmadan bir tr n-kabul gibi
uygulad ve gerekte de son derece yaygn durumlardr. Aslnda dinleme eitimi eksikliini bu
durumun temel nedeni olarak ele almak mmkndr. Unutulmamaldr ki; iitme fiziksel, doal ve
edilgen bir sretir. Oysa dinleme fiziksel olduu kadar zihni, etkin, renilen bir sre ve bir beceridir.
Dinleme zordur ve kiilerin dinleme sreci ierisinde bilinli olarak yer almak gerekir. Aslnda gnn
byk bir blmnde insanlar zamanlarn dinlemekle geirir. Ancak, evde, okulda, toplantda, i yerinde,
televizyonda ve radyoda dinleme tam olarak gerekleecek olsa belki de insanlarn sinir sistemi bozulur.
Buna bal olarak sinir sistemi bir anlamda kendini korumak iin dikkati her zaman szl iletiler zerine
younlatrmaz. Bir baka neden de, insanlarn dakikada 600 kelimelik bir konuma hzna kadar
ulaabilmesidir. ancak dinleyenler bunun sadece 100-140 kelimesini anlayabilir. Bu demektir ki 15
dakikada 9000 kelimesini sylenebiliyorsa bunun 6900 kelimelik ksm insanlarn zihninde bo kalmakta,
en ok 2100 kelime tam olarak anlalabilmektedir. yi bir dinleyici olan, dinlemeyi doru yapan kimseler
bu bo zaman konuann neyi ve niin demek istediini dnerek kullanrlar.

Dinleme ve Anlama
Yaplan aratrmalar dinlemenin insan mutlaka anlamaya gtrmediini ortaya koymutur. Baz
durumlarda insanlar btn dikkatlerini verdii halde baz eyleri tam anlamyla anlamadklarn fark eder.
letiim srecinde alc konumundaki dinleyenlerin dinlediini tam olarak anlayabilmesi ya da bunu
gsterebilmesi iin konuma srecinin en nemli gelerinden biri olan geri-bildirim gesinin ie
koulmas gerekir. Yz yze iletiimde yansma mutlaka vardr. Geri bildirim gesini kullanarak
dinlemenin anlamaya o denli byk katks vardr ki bu davrana aktif dinleme denilir.

letiim srecinde alc konumundaki dinleyenlerin dinlediini tam

olarak anlayabilmesi ya da bunu gsterebilmesi iin konuma srecinin en nemli
gelerinden biri olan geri-bildirim gesinin ie koulmas gerekir.

Dinleme Dzeyleri
Dalgn gzle bakma
Otomatik tepki verme

127

 Son kelimeleri yineleme
Sorulara cevap verme
Baka kiiye syleme
Birilerine retebilme
Bu dinleme dzeyleri olumsuzdan olumluya doru sralanmtr. En olumsuz olarak
deerlendirilebilecek dalgn gzlerle bakma dzeyi dinleme trlerinden grnte dinlemeye karlk
gelebilir. Dier dzeylerde dikkatin giderek artt ve basamaksal olarak dinleme gereklerinin baka
deyile daha sonra ele alnacak aktif dinlemenin artarak daha fazla yerine getirildiini sylemek
mmkndr.

nsanlar Neden Dinlemez?

Konu ilgilerini ekmez
Kendi kendilerine konuurlar
Kaynak tarafndan beden dili uygun kullanlmaz
Gz temas eksiktir
Konumak iin beklerler
Kiisel savunmaya ekilirler
Kukusuz insanlarn dinlememelerininin sebepleri arttrlabilir. rnein ortamdan, konumann
gerekletirildii zamandan kaynaklanan baka sebepler de dinlemeyi tkileyebilir. Hatta insanlarn
psikolojik durumlar, alk-tokluk, bedenden kaynaklanan baz sorunlar da dinlemeyi etkileyebilir. Baka
deyile iletiimin istendik biimde gereklemesini engelleyen her tr etmen olarak tanmlanan
grltnn btn boyutlar da dinleme engeli olarak saylmaldr.

AKTF DNLEME
Aktif dinlemenin anlalmas gerekletirilebilmesi iin yaplmas ve bilinmesi gereken baz nemli
noktalar bulunmaktadr. nk iletiimde amalanan etkinin ortaya kmas dinlemeye bal olarak
ortaya karken, iletiim srecinin devamlln byk oranda aktif dinleme ile hayata geirmek olasdr.

Yardmc Olmak in Dinleme

Bir kii deer verdii, holand ya da sevdii birine onun sorunlarn zmede yardmc olmak ister.
Onun iin ou kiinin dert orta, yakn dostu vardr. Anne, baba, kardeler ve akrabalar hep bize
yardmc olmaya alrlar. Dinlemenin bir kimsenin sorununu zmede nasl yararl olacan
anlayabilmek iin, nce bir kimsenin onun kendisinden baka kimsenin zemeyeceinin kabul edilmesi
gerekir.

Soru ve Sorunlara Verilen Cevap Trleri

Sorunlar zmek iin dinleyicinin verdii cevaplar, nasl bir dinleme davrannn gerekletirildiini ve
soruna ne tr bir yaklamn gsterildiini belirtir. Aslnda tek balarna ele alndklarnda dinleme
davranlarnn hi birisi tam olarak iyi ya da kt deildir. Ancak dinleme davranlarnn genellikle
uygun olmayan durumlarda kullanld grlr. Daha dorusu, bir kii belirli bir cevap tarzn ya da
yaklam biimini btn durumlarda kullanma eilimini gsterir. Oysa, her dinleme davrannn
gerektirdii belirli, uygun bir zaman, yer ve konu vardr. nemli olan da, bu zaman ve durumu kavrayp
bu bilin iinde cevap verebilmektir.

Yarglama
Konuma ve dinleme konusunda yarglayc yaklam ve konuya ya da konumacya kar sahip olunan
birtakm n yarglar, sz konusu davran ya da dnceyi belirli bir ynde deerlendirir. Yarg olumlu
olabilir: yi bir fikir, imdi doru iz zerindesin gibi; veya olumsuz olabilir: Byle bir tutumla sen
hibir sonuca ulaamazsn gibi. Deerlendirme ister olumlu, isterse olumsuz olsun, yle bir kan oluur:

128

yarglayan kii, yarglanandan belirli ynlerden daha stn olduu iin konumann davrann olumlu
ya da olumsuz ynde deerlendirebilmektedir. Yarglayc durum karsnda olduunu anlayan kii ise,
belli sre sonunda savunucu duruma geer ve kendini iletiime ya da en azndan geri bildirim almaya
kapatabilir. Baz durumlarda da dinleyicinin dile getirdii gerek sorununu dinleyerek, znde yanl bile
olsa dinleyicinin onaylayabilecei biimde konumaya balar. Bu tr konuma kiinin gerek sorununa
bir zm bulmasn nleyecektir.

zmleme
Karsnda konuan kimseyi zmleyen dinleyici, konuan konuandan daha iyi bir biimde kendisinin
anladn ima eder. Bence seni rahatsz eden ey... ya da sylediin bu ama, gerekten dndn...
gibi cmlelerle balayan zmlemelerde, dinleyici sanki konuann kafasn okur. Dinleyici karndaki
kiiyi zmlediinde ilk sorunu ortaya karm olur: Hereyden nce, yaplan zmlemenin doru
olduuna ilikin dinleyicinin elinde pek de geerli kant yoktur. Yaplan yorum, konumacnn kafasn
daha da kartrabilir. kinci olarak, yaplan zmleme doru bile olsa, bunu sz konusu kiiye
sylemenin her zaman bir yarar olmaz. nk yoruma muhatap olan asl konumac, byk bir olaslkla
savunucu bir duruma geer.

Soru Sorma
Soru sormak, kardakinin ne dndn daha iyi anlayabilmek iin sk kullanlan bir yoldur. Fakat
soru sormann, ou kez, kardakinin dncelerini ynlendirmek iin kullanld da bir gerektir.
Kiilerin ya retmenleri, anne veya babalar ya da baka bir otoriteyi onlar belirli bir yne gtrmek,
sonra da kskvrak yakalamak iin sorular sorabildii bilinir. Bu durumda soru sormak bir strateji olarak
ortaya kmtr. Soru sormak ya da yorum yapmak iin uygun zamanlar unlar olabilir: nemli bir
cmleyi amak istediinizde, konuan kii, dikkat etmesini istediiniz nemli bir eyler sylediinde,
daha fazla almas gerektiini dndnz bir konu olduunda, konumacya kar olmann nemli
olduunu hissettiinizde, konumacnn onaylanmasnn nemli olduunu hissettiinizde. Ayrca, soru
sormak iin uygun olmayan zamanlar da vardr. Konumac nemli bir dnce srecinin ortasndayken,
konumac ok gl duygularn paylarken, konumac bir eyler dnmekteyken, konumac tam bir
atlm yapmak zereyken, konumac sizi oke edecek ya da nefret edeceiniz bir eyler sylediinde,
konumac, kontrol dnda alamas gibi gl duygular deneyimlerken.

Rahatlama-Rahatlatma
Baz durumlarda kiinin biraz cesaretlendirmeye, biraz desteklenmeye ve rahatlatlmaya gereksinimi
vardr. Byle zamanlarda o kiiye destek olmak, onu rahatlatmak iletiimin salkl gelimesi asndan
yararl olabilir. Ancak bu, rahatlatc davrann her zaman ve her yerde yararl olaca anlamna gelmez.
Baz durumlarda rahatlatc davran gsterme kardakine yararl olmayabilir. Belirli bir konuda
bunalm bir kimseye Bover, Yorma kafan byle eylere, demek ya da neesi yerine gelsin diye ii
akaya bomak, dinleyenin onun sorunlarn ciddiye almad ya da konumacnn iinde bulunduu
durum karsndaki duygu ve dncelerinin doal olarak kabul edilmedii izlenimini verir.

Aktif (Etkin) Dinlemenin stnl

Ksacas yukarda ele alnan yntemler nda iletiimin doru biimde srmesi bakmndan yararl
olabilecek dinleme davran aktif dinlemedir. Bu tr dinlemede dinleyen geri bildirim srecini devaml
olarak kullanr. Aktif dinleme tutumu iindeki dinleyici, bu davran ile konuana anlatt ile ilgilendii,
onun sorununu gerekten dinledii izlenimini verir. Bu tekniin, ou kez, konuana dier dinleme
davranlarndan daha yararl olduu ve konuann kendi sorunlarn daha iyi anlamasna yol at
gzlemlemitir.
Aktif dinlemenin daha yararl oluunun nedenleri noktada toplanabilir. Hereyden nce,
dinleyenin, konuan gerekten anlamak amacyla btn dikkatiyle dinlemesi ve bunu gstermesi ona
byk bir huzur ve gven salar. Konuan bu huzur ve gven ortam iinde kafasndakini olduu gibi
ortaya koymaktan ekinmez. Aktif dinlemeyi srdren dinleyici ise konuann sorunlarna hemen bir
zm bulmakla ykml olmad iin konuan daha rahatlkla anlamaya alr; kendini hemen bir
cevap bulmakla, bir zm getirmekle sorumlu hissetmez.

129

 Aktif dinlemenin ikinci stn yan rtk anlamlar ortaya karmak iin iyi bir olanak salamasdr.
nsanlarn sorunlarn, dncelerini ve duygularn ounlukla simgesel bir biimde ve bazen yan
anlamlara dayanarak ortaya koyduklar bilinir. Aktif dinleme bunun ak ve daha kolay anlalmasn
salayacaktr.
Aktif dinlemenin nc stn yan, bir kimseyi iyi tanmaya olanak vermesidir. Aktif dinleme, sz
konusu kiinin kendisini sizinle paylamasna yol aabilir. Bylece, daha salam temeller zerinde
kurulmu iletiim ve toplumsal ilikiler doar. Ancak her zaman aktif dinleme kullanlmaz ya da buna
ihtiya duyulmaz. nsanlar kendilerini bir kimseye yardm etmeye ve o kimsenin sorunlarn zmeye
ynelmi hissettiinde asl aktif dinleme zaman gelmi demektir.
Aktif dinleme yapmak, dinleyicinin kulana arpan szckleri iitmesi deil, karlkl bir
etkileimdir. Dinleyen kii, karsndakinin ihtiyalaryla ilgilidir. Onun duygularn ifade etmesini
salamal, kendi zmn bulmasna yardmc olmaldr. Aktif dinleme, iletiimdeki grlty
azaltma ve iletiyi tam ve doru olarak alma etkinlii/becerisidir. Ancak aktif dinleme, sadece iletiyi
almakla snrl deildir. Ayn zamanda aktif dinleme,iletinin alndn kar tarafa bildirmeyi de ierir.
Aktif dinleme; konuan kiiyi mutlaka yzne bakarak ve dorudan gz temas kurarak dinlemeyi, uygun
aralklarla bamz sallayarak evet, anlyorum gibi ilgi gsteren ksa yansmalar vermeyi ve daha
uzun aralklarla karmzdaki kiinin sylediinden ne anladmza dair bir cmleyi tekrarlamay
gerektirir.
Ayrca aktif dinleme iin; dinleme srasnda anlalamayan szlerin aklanmas istenmeli, amlayc
sorular sorulmal, ama sorularn ynlendirici olmamasna zen gsterilmeli,yaplan aklama tatmin edici
olduunda, bu durum hakknda konuana yansma verilmelidir. Sadece szlerin dinlenmesiyle
yetinilmemeli, szel olmayan davranlara da dikkat edilmelidir. Unutulmamaldr ki; sz yalnzca
iletiimin %10unu aklar: Ne sylendii kadar, nasl sylendii de nemlidir.

Etkin (Aktif) Dinleme Engelleri

Aktif dinlemenin birou iletiim grltlerinden kaynaklanan ya da onlara bal olarak sz konusu olan
birtakm engelleri sz konusudur. Bunlar aadaki biimde sralamak mmkndr:
evresel Engeller
Fizyolojik Engeller
Psikolojik Engeller
Seici Dinleme
Olumsuz Dinleme Tutumlar
Kiisel Tepkiler
Kt gdlenme
Aktif dinleme konusundaki sz konusu engellerin bazen birisi bazen eanl olarak birka birden sz
konusu olabilir. Kukusuz bunlardan tamamen arnmak zordur. Ancak yine de eer ama iletiimin
olmas gerektii biimde hayata gemesi ise; dinleyen de aba gstermeli, kayna abasyla babaa
brakmamas gerekir.
Bu aamada aktif(etkin) dinleyici olabilmek iin neler yapmas gerektiini de ele almak gerekir.
Nasl etkin dinleyici olunur?
Dinleme Hakknda Ne Dnyorsun?
Dinlemenin karmaklklarn anlamak
Dinlemeye hazrlanmak
Durum ve artlar ayarlamak
Fikirler veya anahtar noktalar zerine younlamak
Srat farkllklarn aktifletirmek veya uyumlamak
renme iin aralar dzenlemek ve hazrlamak.
130

 Dinleme Hakknda Ne Hissediyorsun?
Dinleme isteine sahip olmak ya da bunu gelitirmek.
Yarglamay geciktirmek
nyarglar kabul etmek.
Alakasz konulara taklmamak.
Anlamak iin sorumluluklar kabul etmek.
Konumacy konumaya ya da konumann devamna zendirmek, yreklendirmek.
Dinleme le lgili Ne Yapyorsun?
Konumac ile gz temas kurun!
Etkin biimde notlar aln!
Dinlerken fiziksel olarak da ilginizi gsterin!
Olumsuz ve yapmack tavrlardan mmkn olduu kadar kann!
Vcudunuzun dinlemeyle ilgili kaslarn altrn!

Dinlemenin Deeri
letiim srecinin olmas gibi ilemesinin tamamlayc paras olmasnn yansra genel olarak toplumsal
bir varlk olarak insan iin dinlemenin deeri konusunda u yarglar da aklda tutmak gerekir:
Bakalarn dinlemek zarif ve zevkli bir sanattr.
yi bir dinleme kibarlk ve iyi bir tavr yanstr.
stlerin ynergelerini dikkatle dinlemek yetenek ve performans gelitirir.
Kt dinleme becerileri ite, grevlerde ve toplumsal ilikilerde iletiim kazalar sonucunda
ortaya kabilecek felaketlerle sonulanabilir.
hayatnda iyi dinleme becerisi alanlarn maduriyetlerini belli anlamda ortadan kaldrabilir.
yi dinleme becerisi toplumsal ilikileri ve diyalog yolunu gelitirip glendirebilir.
Dinleme edilgen ve olumsuz bir aktivite olmaktan ok olumlu bir aktivitedir.
Etkin Dinleme Ne Salar?
Kardaki kiiyle etkin iletiim kurmay salar.
Yarglanmadn fark eden kii, iletiimin balangcnda sylemeyi dndnden fazlasn
syler.
Kar tarafn kendini daha kolay ifade etmesini salar.
Kiinin konuyu daha ak anlatmasn, daha yakn bir iliki kurulmasn salar.
Konumacnn anlalp anlalmadn kontrol etmesini salar.
Kardaki kiiye destek olmay salar,
Konuulan konuya younlamay salar,
Kardaki kii, anlaldm duygusu yaar, o da dinlemeye ve anlamaya hazr hale gelir,
Dinleyen kii kendisiyle ilgili sorunlarn farkna varabilir ve bunlara zm bulabilir.

Baz Dinleme Engelleri

Dinlemenin salkl biimde gereklemesini engelleyen ve bazen dinleyenin kontrolnde olmayan baz
engeller sz konusudur. Bunlar u ekilde sralamak mmkndr:

131

 Fiziksel engel ve rahatszlklar
Dnce hz
nyarglar
Blnmeler
Konuan sulamaya ynelme davran

Y BR DNLEYC OLMAK N YAPILMASI GEREKENLER

yi bir dinleme davran gsterebilmek iin yaplmas gerekenler u ekilde sralanabilir:
Dinleyici her eyden nce kaynan aktarmak istediklerini ya da anlamak, bilmek, renmek
istedii temel iletiyi saptamaldr. Baka deyile, dinleyici kaynaktan gelen trl iletiler arasnda
hangisini seeceini bilmelidir.
Dinleyici yalnzca baklar, ba sallamas, jest ve mimikleriyle dinler gzkmemeli ya da
kaynaktan gelen iletilerin yzeyinde kalmamaldr. Konumay yapann aktarmak istedii duygu
ve dnceyi kavramaya almaldr.
Kaynan, konuann, verdii ileti onun yzne hatta gzlerine bakarak izlenmeli, szleri,
mimikleri, hareketleri bir btn olarak alglanmal ve zmlenmeye allmaldr.
Dinleyici karnzdakini dinlerken zaman zaman szl olarak, onun konuma akn
bozmayacak biimde, Anlattklarnz dikkatle izliyorum, Anlamak iin dikkat ediyorum
biiminde geri bildirim salayacak bilgiler vermelidir. Zaman zaman bunu ba, boyun, gz ya da
el hareketleriyle de ortaya koyabilir.
Kaynan bilgi aktard, ileti verdii sre iinde dinleyici olarak kalnmaldr. Yalnz,
kaynaktan gelen iletilerde zlmeyen blmler varsa, Ben bu sylediklerinizi byle anladm
ya da yorumladm biiminde szl yansmadan yararlanp sorular sorulabilir.
Kaynan aktard bilgi, ortaya koyduu neriler bittikten sonra cevap verilmesi gerekiyorsa, bu
srecin de iletilmesi gerekir. Eer dinleyen aktarlan bilgi ve nerileri benimseyip kabul ediyor,
paylayorsa ya da tersine kabul etmiyor ve paylamyorsa bu durumu da ak seik
belirtmelidir.
Kaynan, konuann aktard bilgiyi, verdii iletiyi nasl anlayp zdn dinleyici nce
kendi kendine sormal; bu bilgi ve iletileri kendine gre yorumlamamaldr.
Sylenenlerin anlamna ilikin olarak dinleyicide kuku ve duraksama olmamaldr. Dinleyenin
anlamn kendine gre yorumlad szckler varsa, konumac bu szc kullanrken hangi
anlam verdiini ve hangi balamda kullandn aklamaya ynlendirilmelidir.
Dinleyici karsndakini dinlerken alay eden, kmseyen, kk dren, ktleyen mimikler,
jestler ya da szckler kullanmaktan zenle kanmaldr.
Kaynan, konuann an yakalama, kiiliinin gcn, stnln gstermek amacyla
tuzak kuran bir dinleyici olmaktan kanlmaldr. Etik anlamda dinleyici, iletiim sreci
srasnda karndakinin bir an, bir elikisini yakalasa bile hemen zerine gitmemelidir.
Ayn ekilde dinleyici kaynaktan gelen tm iletileri kendisine yneltilmi bir saldr olarak kabul
etmemeli ve hemen savunmaya gememelidir.
Daha nce de akland gibi, anlan trdeki iletiim yaplanmalar kaynakta ya da alcda
kama ya da saldrma biiminde davranlara dnecek ve savunma dzenlerinin ilerlik
kazanmasna yol aacaktr. Kendisine saldrldn anlayan kaynak, dinleyicinin durumuna,
rolne, kendisinde bunlara ilikin olarak olumu deimez davran kalplarna gre ya iletmek
istedii bilgiyi, gerek sorunu gizleyecek, dinleyenin beenisini kazanmak amacyla iletiimi
srdrecek ya da o da kar saldrya geecek, alcnn kiiliini hedef alan krc, aalayc
szl ve szsz iletiler verecektir.

132

 yi bir dinleyici olabilmek iin ek olarak ayrca dinlerken;
a. Susun
b. Konuan rahatlatn
c. Dinlemek istediinizi gsterin
d. lgi duyduunuzu gsterin.
e. Kar kmak yerine anlamak iin dinleyin.
f. Dikkat datc eleri uzaklatrn.
g. Anahtarlk, kalem sallamak, katlar kartrmak gibi dikkat datc davranlardan kann.
h. Yarglayc olmayn.
i. Eletirici ve tartmac bir tutumdan kann. Bu konuan savunucu olmaya yneltir ve
fkelendirir.
j. Karnzdaki kiiye empati gsterin
k. nemli bilgiye iaret eden ipularna dikkat edin.
l. Konumacya zaman tanyn
m. Szn kesmeyin, kendisini ifade etmesine imkan verin.
n. fke ve dier olumsuz duygularnz kontrol edin.
o. Kzgn bir insan ounlukla karsndakini yanl anlar ve kendini g durumda brakacak
tepkiler verir. Bu sebeple hemen karlk vermeyin.
p. Soru sorun. Soru sormak ilgi duyduunuzu gsterir ve konumay srdrmek konusunda
cesaretlendirir.
q. Not aln.

Dinleme becerilerinizi gelitirmek iin neler yapmak gerektiini

dnrsnz?

KONUMANIN KALICILIINI SALAYAN BOYUT YAZI

nsanlk tarihinin ilk dnemlerinden bu yana kullanld bilinen ve anlalan konuman en nemli engeli
kalcl ve saklanabilirlik konusundaki sorunudur. Kukusuz insanlar duyduklar eyleri hafzalarnda
saklayabilirler. Ancak belleklerindekileri bakalarna aktarrken kanlmaz olarak kendi bant
erevelerinin(referans erevesi-frame of reference) szgecinden geirerek ve yorumlayarak dier
insanlara aktarabilirler. Oysa yaz anlamlarnda uzlalm ve denem bilgilerin yerine konmu
belirticiler olarak tanmlanabilecek sembolerin baka deyile yazl kelimelerin belli ortamlarda (kat ve
bal olarak kitap, dergi vb.)uzun sreli olarak ve deimez bir ekilde saklanabilmesi ve daha sonra
okuyan kiilerin ayn kelimeleri ayn biimde anlamas ile birlikte szl iletiimin en nemli engelini
ortadan kaldrmtr. ok basit olarak yaz TDK szlklerinde dncenin belli iaretlerle tespit
edilmesi eklinde tanmlanmaktadr.
Dilin yazya dnmesiyle, ya da dilden dile, nesilden nesile aktarlan birtakm anlatmlarla insanlar
gemii de renirler. Bunun yan sra, dil toplumdaki soyut ve somut kavramlar ierip insanlarn
anlamalarna, gemii renip, dnerek gelecek hakknda yorum ve tasarm yapmasna imkan verir.
Buna bal olarak kltrn zel ve ayrcalkl ynlerini topluma salarken, kltrler aras farkllamaya
da sebep olur. Yaznn bulunmas insanlk tarihinin en byk sramas olarak kabul edilebilir. Yazdan
nceki dnemlerde kuaklar aras sze dayal bilgi aktarm mevcutken; bu, insanln en byk buluuyla
birlikte, mevcut bilgilerin yeni kuaklara aktarm ok daha salkl ekilde gereklemi, bylece insanlk
yazdan sonra her alanda ok byk gelimeler gstermitir. Yaznn koruyucu zellii ayn bilgi, beceri
ve tecrbelerin tekrar tekrar retilmesinin nne geerek, eski bilgi, beceri ve tecrbelerin zerine
yenilerinin eklenmesine imkan salamtr.
133

 (http://turkoloji.cu.edu.tr/DILBILIM/murat_ozbay_bilim_kultur_aktaricisi_olarak_yazi.pdf)
Buna bal olarak yaz ve yazl iletiim, insann zaman ve mekndaki iletiim olanaklarn
geniletmede en etkin iletiim biimidir denilebilir. Yaznn ortaya k ve geirdii deiim ve evrimler
kltrel evrimin sonucu olmutur. Bir bakma ekonomik ilikilerin ortaya kard ihtiyalara bal
olarak ortaya kan yaz, toplumsal ve kltrel kurumlarn ve bunlar arasndaki ilikilerin gelimesinde de
ok nemli rol oynamtr. Buna karlk bu kurumlar da yaznn gelimesinde etkili olmutur. Yaznn
ortaya k ile birlikte bugnk anlamda olmasa bile okullamann temeli atlmtr denilebilir. Bu
durum, okuma yazma bilen insanlarn saysnn oalarak artmasna neden olmutur. Bylece bata dini
olmak zere ok eitli konulara ilikin bilgilerin toplumlarn deiik kesimlerine ulamas salanmtr.
Dier yandan, yazn icad brokrasinin kurulmasna ya da gelimesine katkda bulunmu bu ise, hem din
kurumunun hem de devlet kurumlarnn glenmesinde nemli rol oynamtr. nsan hayatnn neredeyse
btn gzeneklerine nfuz etmi olan yaz, dncenin belli iaretlerle tespit edilmesi eklinde
tanmlanmaktadr. Bu tanmda, yaznn birinci ilevi olarak dnceyi ekillendirmesi zerinde
durulmaktadr. Elbette ki insanla birlikte var olan dnme yetisi, nce konuma ile daha sonra yaz ile
dile getirilmeye balanmtr. Yaznn kefedilmesine kadar, uzunca bir dnem dnya tarihine szl kltr
hakim olmutur. Bu durum, sorunlarn zmnde, kltrel deerlerin aktarmmda "iletiim" kavramn
n plana karmaktadr

(http://turkoloji.cu.edu.tr/DILBILIM/murat_ozbay_bilim_kultur_aktaricisi_olarak_yazi.pdf)
Yaz, insanlar arasndaki ilikilerde ve iletiimde, hem balayc, hem de gvenlik salayc ilevler
stlenir. Sz uar, yaz kalr deyiinde olduu gibi, sz yaz ya geirildiinde kalc ve somut bir
gereklik kazanr. Dolaysyla gerekten de yazl iletiimin gelimesiyle birlikte, insan ve kurumsal
iliiklerin nitelii de deiime uramtr. nsann kendisini, duygu ve dncelerini yazl olarak
bakalarna anlatmas, bilimsel, dnsel ve edebi yaptlarn yazlarak ve zellikle baslarak oaltlmas
sonucunda toplumlarn gerek ekonomik gereksel kltrel ve bilimsel anlamda byk sramalar yaptn
biliyoruz. Gnmzde okuma yazma dzeyi, toplumlarn gelimilik dzeyinin en temel gstergeleri
arasnda yer almaktadr. Yazyla ve okumayla ilikisi snrl toplumlar, bilgi ve kltr retme ve yeni
kuaklara aktarma asndan yetersizlikleri nedeniyle eitli sorunlarla boumak zorunda kalmaktadrlar.
nsann kendi kendisiyle iletiimde bulunabilmesi asndan da yaz ok nemli bir olanak salamaktadr.
rnein, duygu ve dncelerini yazya geirmi bir kii, bunlar daha sonra okuduunda, kendisiyle
ilgili eitli deerlendirmeler yapma ansna sahip olabilir. Btn bunlarn yan sra yaznn,
insanolunun belleinin ykn hafiflettiini, dnsel enerjisini baka ilere yneltmesine yardmc
olduunu da sylemeliyiz.
Yazyla ilikisi gelimemi, yazl kltr birikimi yeterince olumam toplumlar da bireyler,
iletiimlerini szl olarak gerekletirme yolunu seerler. Bu durum, kiiler arasndaki iliiklerde olduu
kadar kurumsal ilikilerde de eitli iletiim sorunlarnn yaanmasna yol aar. En basitinden kurumlarda,
bir toplantda grlen ve karara balanan konular yazya geirilmediinde yani toplant notu
karlmadnda, kurum iinde bir takm nemli sorunlarn yaanmasna neden olacak tr. Yine ayn
ekilde, baz nemli konulara ilikin, emir ve talimatlarn da yazl yerine szl iletilmesi, kurumlarn
ynetiminde, grevlerin yerine getirilmesinde nemli sorunlara yol aacaktr.
Gerek kiiler arasnda gerekse kurumsal ilikilerde yazl iletiim, anlamay kolaylatrc bir etkiye
sahiptir. Dier yandan, belirli bir konuda ok eitli ve ok sayda kiiyle iletiim kurmak zorunda
kalndnda bu konuda en etkili yol hi kukusuz yazl iletiim olacaktr. Bylece, herkesin ayn eyi
anlamas daha kolayca gerekleebilecektir. Bununla birlikte yazl iletiimde szckler ve cmleler
anlamay salayacak ekilde seilip yazlmadnda da insanlarn yazlanlar anlamalar, ya da yanl
yorumlamalar sonucunda sorunlarn yaanmasna neden olacaktr.
Sylemek istediklerimizi yazya geirmek, birok kii iin hi kolay bir i deildir. Kolay ve etkili
yazabilme, yazdka ve zellikle okuduka zaman ierisinde gelien, bir beceridir. Etkili ve doru bir
ekilde yazl iletiimin gereklemesinde dikkat edilmesi gereken nemli noktalar u ekilde
aklayabiliriz.
Kiiliinizi ortaya koyun: Her trl iletiimde olduu gibi yazl iletiimde de kiiliin ileti-
ime yansmas, iletiimi daha etkili klar. Kiiliimizin yazya yansmas, szck seimi, cmle
yaps yani ksaca bize zg yaz tarzlarmzla oluur. Hi kukusuz, resmi yazmalarda belirli
bir takm kalplam yaz biimleri vardr. Bunlarn dna klmaz. Dier yandan, yazlann
kimin tarafndan okunacan hibir ekilde akldan kartmamak gerekir. Yazlann, yazann
deil alcnn ilgi ve ihtiyalarna uygun decek ekilde yazlmasna da dikkat etmek gerekir.
134

 Basit bir dil kullann: Resmi yazmalar kendine zg cmle yaplar vardr. Bununla birlikte
bu tr yazmalarda bile olduka anlalr basit bir dil kullanmak gerekir. Bu konuda genel ilke,
her ne kadar yaz slubu, konuma slubundan farklysa da yine de konuur gibi yazmak gerekir.
Konuurken rahata kullanamadmz szck ve deyimlerin yazarken de kullanmaktan
kanmalyz.
Ak seik, anlalr yazn: zellikle kurumsal ilikilerde yazl iletiimin amac, bir eyin
yaplmasn salamak ya da yaplm bir eyi kayda geirmektir. rnein, bir ynetici, bilgi
almak ya da vermek, baka birini etkilemek, karar vermek, anlama yapmak ve dostluk kurmak
iin yazar. Yazdklarndan bir sonu almak ister. Dolaysyla bu amacn gerekletirebilmesi,
yazy okuyann, kendisinden ne beklendiini tam olarak anlayabilmesi iin ak seik, anlalr
bir ekilde yazmak gerekir.
Szck haznenizi gelitirin: Niyetimizi en iyi ifade edecek szc semek szck haznesinin
zengin olmas ile olanakldr. Bunun iin ok eitli kitaplar okumak ve yazmaktan zevk alarak,
daha fazla yazmaya almak gerekir. (http://notoku.com/yazili-iletisim/#ixzz1rvoiOh3d)

Yaznn iletiime katklarn siz nasl tartrsnz?

YAZININ KODAIMI OKUMA

Daha nce de baka bir biimde vurguland gibi iletiim ve bal olarak dil; dinleme, konuma, okuma
ve yazma ad verilen drt temel beceri ile insan hayatn nemli lde kolaylatrmtr. Dinleme ve
konuma, insann doutan getirdii dil becerileri olarak kabul edilebilir. Bunlar, gerek yaygn eitim
gerekse rgn eitim vastasyla gelitirilmeye uygundur. Okuma ve yazma becerileri ise genellikle rgn
eitim srecinde gelitirilebilmektedir. Okuma anlamaya, yazma ise anlatmaya ynelik dil becerileridir.
Bunlar arasndaki ilikileri ve-etkileimi gzden geirildiinde, okuma becerisinin, yaz kavram ile
dorudan balantl olduunu grmek mmkndr. Dolayl olarak bu etkileime konuma ve dinleme
becerileri de dahil edilebilir. "Yaz" ve "yaz yazmak" kavramlar dier dil becerileri ile dorudan ya da
dolayl olarak etkileim ierisindedir.
Tarihten gnmze, kltr ve medeniyetlerin olumasnda son derece etkili olan "okuma" kavram,
yaz kullanlmaya balandktan sonra insanolunun hayatna girmitir. Bir baka ifadeyle, okuma, yaznn
bir sonucudur. Tarihin en esk devirlerinden beri, sistemli olarak bir araya gelen anlaml iaretler, szl
kltrden ald miras, insanlk iin gelecek nesillere aktarmada bir vasta grevi grmtr.
(http://turkoloji.cu.edu.tr/DILBILIM/murat_ozbay_bilim_kultur_aktaricisi_olarak_yazi.pdf)
Okuma kavram iki boyutuyla ele alnmaldr. Birincisi sesleri tanyp o sesleri birletirerek
seslendirmektir ki buna mekanik okuma da denilmektedir . Bu daha ok okumann yeni retildii
zamanlarda olur. Kii sesleri seslendirir. Burada anlama, yorumlama, ilikilendirme, karmda bulunma,
dilin estetiini ve gzelliini yakalama boyutlar ok zayftr. Okumann ikinci boyutu sesleri hem
seslendirmek hem de cmledeki, paragraftaki, metindeki anlamlar yakalamaktr. Bunun iin okuyucu
okuduu yazy yorumlayacak, ilikilendirecek, akl yrtecek, karlatrma yapacak, balant kuracak,
sorulara yant bulacak, yeni sorular soracak tr. Bunlar yaparsa okuyucu okuduu metni derinlemesine
anlam olacaktr. O halde okuma dendiinde iin iine okumann iki boyutunun da katlmas gerekir.
(http://www.mufettisler.net/yazarlar/44-cemil-coskun/231-okuma-kulturu.pdf)
letiim bilimi asndan bakldnda nasl konuma bir kodlama ve dinleme bir kodama becerisi ve
ilemi olarak ele alnyorsa, ayn biimde iletiimin sembolik boyutu olarak nitelendirilebilecek olan
yazma bir kodlama ilemi iken okuma da bir kodama ilemi olarak karmza kmaktadr. Burada
nemli olan nokta ise ayn sembollere ayn anlamlarn yklenmesi gerekliliidir. Baka deyile burada
sz konusu olan kaynak durumunda olan yazy yazan kiinin bir kelimeye ykledii anlam ile alc
durumundaki o yazy okuyan kiinin ayn anlam yklemesi dir. Kukusuz burada renme sreleri ve
en azndan benzer kltrel yaplanmalara sahip olmak gibi birtakm nemli faktrler vardr. Elbette bu
her zaman beklendii gibi gereklemez. Baz durumlarda yazan kiinin amalad anlam ile okuyan
kiinin ykledii anlamlar farkl olabilir. Bu da bir tr iletiim kazasna yol aabilir.

135

 zet
Yaln bir tanmla konuma, duygu ve
dncelerimizi, grp yaadklarmz deitirmeye ynelik konumalar ve dinleyenleri
karmzdakilere szckleri seslendirerek
gnderme, iletme iidir. Konumay oluturan
etmenler ses, boumlama(telaffuz), konuma
dinamii, szck hazinesi ve biem(slup)dir.
Konumann geleri ise dinleyici, ortam, konu ve
konumacdr.
Konumalardaki nemli noktalar ise yle
sralanabilir: Konumadan nce sylenecekler
dnlmeli ve planlanmaldr. Konuurken
dinleyicilerle sanki karlkl bir konuma
yapyormu gibi davranlmaldr. Konuurken
dinleyicilerin gzlerine baklmaldr. Konuurken
szlere tat katlmaldr. Unutulmamaldr ki Ne
sylediiniz deil, nasl sylediiniz daha
nemlidir.
Bu nemli noktalarndan sonra; topluluk
nndeki konumalarda nasl sylemek
gerektii konusuyla unlar sylenebilir:
Konumada nem tayan kelimeler iddetli,
nemsiz kelimeler normal sylenmelidir.
Gerektii zaman ses perdesi deitirilmelidir.
Yine gerektiinde konumann ekli
deitirilmelidir. nemli fikirleri sylemeden
nce ve syledikten sonra duraklamaldr.
Balk seerken ncelikle genel amac belirlemeli
daha sonra buna bal zel ama saptanmaldr.
Son olarak da ana fikrin deyimletirilmesi
gerekir. Dinleyiciler analiz edilirken de ncelikle
konumalarda dinleyici merkezli olmal,
dinleyicilerin psikolojisi mutlaka bilinmeli ve
hesaba katlmaldr. Daha sonra da demografik ve
durumsal dinleyici analizleri yaplmaldr.
Dinleyiciler hakknda gerekli bilgiler edinildikten
sonra dinleyiciyle uyumlama yollar belirlenmeli
ve izlenmelidir.
Konuma trleri genel olarak balk altnda ele
alnr. Bunlar bilgilendirme iin konuma-
bilgilendirici konuma, zel durumlarda konuma
ve ikna edici konumalardr.
Bilgilendirici konumalar ise kendi iinde objeler
hakknda konuma, sreler hakknda konuma,
olaylar hakknda konuma ve kavramlar hakknda
konuma trlerine ayrlr. zel durumlarda
konuma trleri ise giri konumalar, sunu
konumalar, kabul konumalar, anma
konumalar ve yemek sonras konumalardr.
kna edici konumalar ise varolan tutum ve inanc
pekitiren konumalar, bir tutum ve inan



oluturan konumalar, bir tutum ve inanc
bir harekete ynlendiren konumalar olarak drde
ayrlabilir.
Dinleme ile ilgili olarak nokta nem
tamaktadr: Dinleme iitme deildir, dinleme
becerisi doal deildir, btn dinleyiciler ayn
iletiyi almazlar. nsanlarn dinleme eylemini nasl
gerekletirdikleri ayn zamanda dinleme trlerini
de oluturur. Sre ierisinde bir bakma
grltye dnen dinleme trleri unlardr:
Grnte Dinleme, Seerek Dinleme, Saplanm
Dinleme, Savunucu Dinleme, Tuzak Kurucu
Dinleme, Yzeysel Dinleme.
letiim srecinde alc konumundaki
dinleyenlerin dinlediini tam olarak
anlayabilmesi ya da bunu gsterebilmesi iin
konuma srecinin en nemli gelerinden biri
olan geri-bildirim gesinin ie koulmas gerekir.
Geri bildirim gesini kullanarak dinlemeyeaktif
dinleme denilir. Aktif dinlemenin yaplmas iin
bilinmesi gereken baz nemli noktalar unlardr:
Yardmc Olmak iin Dinleme, Sorunlar
Karsnda Verilen Yaygn Cevap Trlerinin
Bilinmesi, Yarglama, zmleme, Soru Sorma,
Rahatlama-Rahatlatma, Aktif Dinlemenin
stnlnn Farknda Olmak.
yi bir dinleme davran gsterebilmek iin
yaplmas gerekenler u ekilde sralanabilir:
Dinleyici her eyden nce kaynan aktarmak
istediklerini ya da anlamak, bilmek, renmek
istedii temel iletiyi saptamaldr. Dinleyici
yalnzca baklar, ba sallamas, jest ve
mimikleriyle dinler gzkmemeli ya da
kaynaktan gelen iletilerin yzeyinde
kalmamaldr. Kaynan, konuann, verdii ileti
onun yzne hatta gzlerine bakarak
izlenmelidir. Dinleyici karnzdakini dinlerken
zaman zaman szl olarak, onun konuma akn
bozmayacak biimde geri bildirim salayacak
bilgiler vermelidir. Kaynan bilgi aktard, ileti
verdii sre iinde dinleyici olarak kalnmaldr.
Kaynan aktard bilgi, ortaya koyduu neriler
bittikten sonra cevap verilmesi gerekiyorsa, bu
srecin de iletilmesi gerekir. Kaynan,
konuann aktard bilgi ve iletileri kendine gre
yorumlamamaldr. Sylenenlerin anlamna
ilikin olarak dinleyicide kuku ve duraksama
olmamaldr. Dinleyici karsndakini dinlerken
alay eden, kmseyen, kk dren,
ktleyen mimikler, jestler ya da szckler
136
kullanmaktan zenle kanmaldr. Kaynan,
konuann an yakalama, kiiliinin gcn,
stnln gstermek amacyla tuzak kuran bir
dinleyici olmaktan kanlmaldr. Ayn ekilde
dinleyici kaynaktan gelen tm iletileri kendisine
yneltilmi bir saldr olarak kabul etmemeli ve
hemen savunmaya gememelidir.
Yaz anlamlarnda uzlalm ve denem
bilgilerin yerine konmu belirticiler olarak
tanmlanabilecek sembolerin baka deyile yazl
kelimelerin belli ortamlarda (kat ve bal olarak
kitap, dergi vb.)uzun sreli olarak ve deimez
bir ekilde saklanabilmesi ve daha sonra okuyan
kiilerin ayn kelimeleri ayn biimde anlamas
ile birlikte szl iletiimin en nemli engelini
ortadan kaldrmtr.
Buna bal olarak yaz ve yazl iletiim, insann
zaman ve mekndaki iletiim olanaklarn
geniletmede en etkin iletiim biimidir
denilebilir. Yaznn ortaya k ve geirdii
deiim ve evrimler kltrel evrimin sonucu
olmutur. Bir bakma ekonomik ilikilerin ortaya
kard ihtiyalara bal olarak ortaya kan
yaz, toplumsal ve kltrel kurumlarn ve bunlar
arasndaki ilikilerin gelimesinde de ok nemli
rol oynamtr. Buna karlk bu kurumlar da
yaznn gelimesinde etkili olmutur. Yaznn
ortaya k ile birlikte bugnk anlamda olmasa
bile okullamann temeli atlmtr denilebilir. Bu
durum, okuma yazma bilen insanlarn saysnn
oalarak artmasna neden olmutur.

137

Kendimizi Snayalm
1. yi bir konuma sesinin zellikleri arasnda 6. Olaylar hakknda konuma konularna rnek
aadakilerden hangisi yer alr? aadakilerden hangisidir?

a. itilmez oluu a. Parfm yapm

b. ok kaln oluu b. Trkiyenin turizm potansiyeli

c. Akclk c. Atatrkn siyasal baarlar

d. ok ince oluu d. Araba kullanma

e. Mekanik oluu e. TVnin ocuklara etkileri

2. Dinleyici, ortam, konu ve konumac 7. Aadakilerden hangisi bilgilendirici konuma

aadakilerden hangisini oluturan elerdir? ilkeleri arasnda yer almaz?

a. Dn treni a. zleyicinin ok ey bildiini sanmamak

b. Mezuniyet treni b. Konuyu izleyicilerle ilintilendirmek

c. Nian treni c. ok teknik olmamak

d. Emeklilik treni d. zleyiciyi dikkate almamak

e. Konuma e. Soyutlamalardan kanmak

3. Aadakilerden hangisi bir dinleme tr 8. Bir konumann zel amacn belirlemede

olarak kabul edilmez? uyulmas gereken ilkeler arasnda aadakilerden
hangisi yer almaz?
a. Grnte dinleme
a. Ama soru halinde aklanmamaldr.
b. Seerek dinleme
b. Ama cmlesinde saysal anlatm
c. Savunucu dinleme olmamaldr.
d. Oturarak dinleme c. Ama cmlesi ok genel olmaldr.
e. Tuzak kurucu dinleme d. Ama cmlesi tek bir cmle ile
snrlanmaldr.
4. Bilgilendirme iin konumann ltleri
arasnda aadakilerden hangisi yer almaz? e. Ama cmlesi geni zamanda yazlmaldr.
a. Bilginin doru iletimi 9. Aadakilerden hangisi ikna edici konumann
gelerindendir?
b. Bilginin ak iletimi
a. kna edici konuma szel tartma
c. Bilginin st kapal iletimi oluturmayla ilgili deildir
d. Bilginin alc iin anlaml olmas b. kna edici konumann bir amac yoktur
e. Bilginin alc iin ilgi ekici olmas
c. kna edici konuma izleyicilerle uyumlama
5. Aadakilerden hangisi bilgilendirici konuma amac tamaz
trlerinden deildir?
d. kna edici konuma bir sanattr
a. Gerek-st gelerle ssl masal anlatma
e. kna edici konuma inanlr deildir.
b. Objeler hakknda konuma
10. kna edici konumada tanmas gereken
c. Sreler hakknda konuma sorumluluk aadakilerden hangisidir?
d. Olaylar hakknda konuma a. Konumacnn kendisini snrlandrmas
sorumluluu
e. Kavramlar hakknda konuma
b. zleyiciye serbest seim imkan vermeme
c. Konumacnn sylediklerinden sorumlu
olmamas
d. zleyicilerin tepki verme sorumluluu
e. zleyicilerin konumay dinleme sorumluluu

138

Kendimizi Snayalm Yant Sra Sizde Yant Anahtar
Anahtar
Sra Sizde 1
1. c Yantnz yanl ise Konumay Oluturan Konumada dikkat edilecek noktalar iyi bir
Etmenler-Ses blmn yeniden okuyunuz.
konumac iin balang noktalarnn
2. e Yantnz yanl ise Konumann geleri belirlenmesini salar. Genellikle her birimiz
blmn yeniden okuyunuz. konuma becerilerimizden pek kuku duymayz.
3. d Yantnz yanl ise Nasl Dinliyoruz? Oysa bilerek bilmeyerek bir ok noktada hata
blmn yeniden okuyunuz. yaparz. Beklenen iyi bir hatip olma derecesine
4. c Yantnz yanl ise Konuma Trleri- gelmek deil, dndklerini, hissettiklerini,
Bilgilendirici Konuma blmn yeniden kanlarn vb. evreye uygun biimde aktarabilme
okuyunuz. yeterliliini kazanmaktr. Bir bakma
5. a Yantnz yanl ise Bilgilendirici Konuma Konumada Dikkat Edilecek Noktalar konuma
Trleri blmn yeniden okuyunuz. becerilerimiz konusunda zeletiri yapp
dorulara ynelmemizi salayacaktr.
6. e Yantnz yanl ise Bilgilendirici Konuma-
Olaylar Hakknda Konuma blmn yeniden Sra Sizde 2
okuyunuz.
Konumann zel amacn belirlemek konumay
7. d Yantnz yanl ise Konuma Trleri etkili klmann ve aktarmak istediklerini amaca
blmn yeniden okuyunuz. uygun olarak aktarmann nemli bir aamasdr.
8. d Yantnz yanl ise Konumann Yapsn zel amac belirlemek her zaman yazl ve
Oluturma ve Konumay Etkili Klma-zel formal biimde gerekletirilmeyebilir.
Amac Belirleme blmn yeniden okuyunuz. Sylemeyi amaladmz eylerin snrlarn
9. e Yantnz yanl ise Konuma Trleri-kna insann kafasnda belirleyip, snrlandrmas bile
Edici Konuma blmn yeniden okuyunuz. yeterli olabilir. Baka deyile zel amac
10. b Yantnz yanl ise kna Edici Konumada belirleme belli bir hedefe ynelirken amasz,
Sorumluluklar blmn yeniden okuyunuz. gereksiz eyler sylememenin n kouludur. zel
ama belirlenip bundan sapmadan
gerekletirilen bir konumann daha etkili
olduu yaplacak birka snamadan sonra daha
ak bir ekilde grlecektir.

Sra Sizde 3
Konumalarda rnekler vermek anlalrln ve
amaca varmann nemli aralarndan birisi olarak
kabul edilir. Konuma konusu ve amaca gre
farkllk gstermesine karlk gndelik
konumalarda daha ok ak rnekler ve
geniletilmi rneklere yer verilirken, daha
karmak konularn ele alnd sunumlardaki
konumalarda bunlarn yan sra varsayml
rneklere de yer verilebilir.

139

Sra Sizde 4
Kukusuz Ne sylendiiniz kadar nasl
sylediiniz daha nemlidir ilkesi konumalarn
anlalrl, amaca uygunluu ve aklda kalcl
asndan byk nem tar. Bu ilkeyi hayata
geirirken u noktalara dikkat etmek gerektii
akldan karlmamaldr: Konumada nem
tayan kelimeler iddetli, nemsiz kelimeler
normal sylenmelidir. Gerektii zaman ses
perdesi deitirilmelidir. Yine gerektiinde
konumann ekli deitirilmelidir. Konumann
ekli deitirilerek ifade kuvvetlendirilebilir ya
da gerekiyorsa dikkat baka bir yere ekilebilir.
nemli fikirleri sylemeden nce ve syledikten
sonra duraklamaldr. Susmann yeri ve sresi de
ok nemlidir.
Sra Sizde 5
Elbette bu mmkndr hatta mutlaka dinleyenler
konuulanlar farkl alglar ve anlar. nk her
bir insann referans erevesi farkl olduu gibi,
her bir insann yesi olduu farkl gruplar ve bu
gruplarn insanlara rettii farkl bak alar ve
deerler vardr. Ayrca, insanlarn sahip olduu
dier deerler, inanlar ve dnya grleri de bu
durumun ortaya kmasn salar. Byle bir
durum elbette bir iletiim engeli olarak ele
alnmaldr. Bu engelin ortaya kard
olumsuzluu aza indirmenin yolu ise doru
dinleyici analizi yaparak konumada belli bir
ortalama tutturmaktan geer.
Sra Sizde 6
Dinleme becerilerini gelitirmek iin yaplmas
gerekenler genel olarak yle sralanabilir:
Dinleyici her eyden nce kaynan aktarmak
istediklerini ya da anlamak, bilmek, renmek
istedii temel iletiyi saptamaldr. Dinleyici
kaynaktan gelen iletilerin yzeyinde
kalmamaldr. Kaynan, konuann, verdii ileti
onun yzne hatta gzlerine bakarak
izlenmelidir. Dinleyici karnzdakini dinlerken
onun konuma akn bozmayacak biimde geri
bildirim salayacak bilgiler vermelidir. Kaynan
bilgi aktard, ileti verdii sre iinde dinleyici
olarak kalnmaldr. Kaynan aktard bilgi,
ortaya koyduu neriler bittikten sonra cevap
verilmesi gerekiyorsa, bu srecin de iletilmesi
gerekir. Kaynan, konuann aktard bilgi ve
iletileri kendine gre yorumlamamaldr.
Sylenenlerin anlamna ilikin olarak dinleyicide
kuku ve duraksama olmamaldr. Dinleyici
karsndakini dinlerken alay eden, kmseyen,



kk dren, ktleyen mimikler, jestler ya da
szckler kullanmaktan kanmaldr. Kaynan,
konuann an yakalama amacyla tuzak kuran
bir dinleyici olmaktan kanlmaldr. Ayn
ekilde dinleyici kaynaktan gelen tm iletileri
kendisine yneltilmi bir saldr olarak kabul
etmemeli ve savunmaya gememelidir.
Sra Sizde 7
Yaz, insanlar arasndaki ilikilerde ve iletiimde,
hem balayc, hem de gvenlik salayc ilevler
stlenir. Sz uar, yaz kalr deyiinde olduu
gibi, sz yaz ya geirildiinde kalc ve somut
bir gereklik kazanr. Dolaysyla gerekten de
yazl iletiimin gelimesiyle birlikte, insan ve
kurumsal iliiklerin nitelii de deiime
uramtr. nsann kendisini, duygu ve
dncelerini yazl olarak bakalarna anlatmas,
bilimsel, dnsel ve edebi yaptlarn yazlarak
ve zellikle baslarak oaltlmas sonucunda
toplumlarn gerek ekonomik gereksel kltrel ve
bilimsel anlamda byk sramalar yaptn
biliyoruz. Gnmzde okuma yazma dzeyi,
toplumlarn gelimilik dzeyinin en temel
gstergeleri arasnda yer almaktadr. Yazyla ve
okumayla ilikisi snrl toplumlar, bilgi ve
kltr retme ve yeni kuaklara aktarma
asndan yetersizlikleri nedeniyle eitli
sorunlarla boumak zorunda kalmaktadrlar.
nsann kendi kendisiyle iletiimde bulunabilmesi
asndan da yaz ok nemli bir olanak
salamaktadr. rnein, duygu ve dncelerini
yazya geirmi bir kii, bunlar daha sonra
okuduunda, kendisiyle ilgili eitli
deerlendirmeler yapma ansna sahip olabilir.
Btn bunlarn yan sra yaznn, insanolunun
belleinin ykn hafiflettiini, dnsel
enerjisini baka ilere yneltmesine yardmc
olduunu da sylemeliyiz.
140
Yararlanlan Kaynaklar
ANDERSCH Elizabeth G., STAATS Lorin C.,
BOSTROM Robert N. Communication in
Everyday Use, Rinehart Press, San Fransisco,
1969.
Bone, Diane. The Business of Listening. Los
Altos, CA: Crisp Publications, Inc., 1988.
BRADLEY, Bert E. Fundamentals of Speech
Communication, Wm.C.Brown Publishers,
USA, 1991.
CARLSON, Karen. Speaking With Confidence:
A Small Group Approach To Speech
Communication, Scott-Foresman Publishing Co.
Dallas, Texas, 1977.
CCELOLU, Doan. Yeniden nsan nsana,
Sistem Yaynlar, stanbul, 1993.
EVLYAOLU, G. Konuma Sanat, Ankara
Gazeteciler Cemiyeti Yaynlar, 1973.
JAMIESON, G.H. Communication and
Persuasion. Croom Helm Ltd. Kent: 1985.
LUCAS, Stephen E. The Art of Public
Speaking, Random House, New York, 1989.
LARSON, Charles U. Persuasion (Reception
and Responsibility) Wardsworth publishing Co.
Belmont-Clifornia: 1989.
KAITIBAI, idem. nsan ve nsanlar
(Sosyal Psikolojiye Giri) 2. Bask, stanbul:
1977.
MYERES, Gail E. Communicating When We
Speak, McGraw Hill, New York, 1975.
ZDEMR, Emin. Erdemin Ba Dil, TDK
Yaynlar, Ankara, 1969.
PAKSOY, Mahmut vd. rgtsel letiim, T.C.
Anadolu ni. AF Yaynlar No: 533, Eskiehir,
2001.
RIXON, Shelagh. Developing Listening Skills,
Macmillan Publishers Limited, London, 1994
ROBERTSON, Arthur K. Etkili Dinleme, Hayt
Yaynlar, stanbul 1999.



ROSS, Raymond S. Speech Communication:
Fundamentals and Practice, Prentice Hall Inc.
Englewood Cliffs N. J. ,1980.
ROSS, Raymond - ROSS, Mark G.
Understanding Persuasion. Prentice-Hall Inc.
ENglewood Cliffs, N.J: 1981.
SPROULE, J. Michael. Speechmaking (An
Introduction to Rhetorical Competence),
Wm.C.Brown Publishers, USA, 1991.
TAER, Suat. Konuma Eitimi, Trkiye
Bankas Yaynlar, Ankara, 1978.
TAYLOR, Talbot J. Analysing Conversation:
Rules and Units in The Structure of Talking,
Pergamon Press, Oxford, 1987.
VERDERBER, Rudolph F. Essentials of
Persuasive Speaking (Theory and Context),
Wardsworth publishing Company, Belmont
California: 1991.
Yksel, Ahmet Haluk.(2011) kna ve Konuma,
Eskiehir: AkretimFaklesi Yaynlar No:
851.
Zllolu, Merih. (1993) letiim Nedir?
stanbul: Cem Yaynevi,
Zllou, Merih ve dierleri (2010) letiim
Bilgisi, Eskiehir: Akretim Fakltesi
Yaynlar No: 909
Yararlanlan nternet Kaynaklar
http://notoku.com/yazili-iletisim/#ixzz1rvoiOh3d
http://www.coping.org/dialogue/nonverbal.htm
http://www.mufettisler.net/yazarlar/44-cemil-
coskun/231-okuma-kulturu.pdf
http://turkoloji.cu.edu.tr/DILBILIM/murat_ozbay
_bilim_kultur_aktaricisi_olarak_yazi.pdf
141
7














Amalarmz


Bu niteyi tamamladktan sonra;
Etkileme ve etki taktiklerini aklayabilecek,
knaya direnme kavramn tanmlayabilecek,

kna edici konumann en nemli basama olan dzenleme ve plann oluturulmasnn

gerekletirilmesi yollar ile bu yollardan etkin bir ekilde kullanlp amaca ulamann
kolaylatrlmas yntemlerini tanmlayabilecek,

Sat kampanyas srecinde yaplacak konumalarn zelliklerini sralayabilecek,

yi bir sat elemann sat konumas iin sahip olmas gereken nitelikleri ile tketici davran
ve ikna kavramlar konularn betimleyebilecek
bilgi ve becerilere sahip olabilirsiniz.

Anahtar Kavramlar
kna knaya Direnme
Etkileme kna Edici Konuma
Etki Taktikleri Sat Konumas

indekiler

Giri

kna Kavram

Etki Taktikleri

rgtlerde kna

knaya Direnme

kna Edici Konuma

kna Edici Konumann Dzenlenmesi

kna Edici Konuma Plannn Oluturulmas

Sat Kampanyas Konumas ve kna Edici letiim

142

 Etkileme, Etkili letiim
ve kna Edici Konuma
GR
Antik Yunanda yaayan en byk ve nl dnr-aratrmac ve iknann ada dnyaya kadar uzanan
hikayesinde en ok ad geen ve referans olarak gsterilen Aristodan balayarak ikna kavram iletiim
srecinde vazgeilmez bir yere sahip olmutur. Buna bal olarak ada iknann temellerinin Antik
Yunanda atldn sylemek yanl olmayacaktr. Bu blmde ilk olarak baarl iknann temelleri ele
alnacak ve iknann toplumsal hayattaki yeri incelenecektir.
knann hayatmzdaki yeri hepimizin gndelik hayatmzda neredeyse saysz denebilecek kadar ok
ikna edici ileti ile karlamamz beraberinde getirmektedir. Seici alg vb. sreler sebebiyle bu iletilerin
her birini ayn ekilde alp ikna olmamz baka deyile iknacnn belirledii istendik ynde tutum ve
davran deiiklikleri gelitirmemiz ok zor hatta imkanszdr. Genellikle insanlar bilinli ya da bilinsiz
bir ekilde iknaya kar koyar ya da diren gsterirler. Bu blmde ikinci olarak iknaya kar koyma ve
kaynan inanrl arasndaki ba ile alclarn renme sreleri ile olan ilikisi ele alnacaktr. Burada
alkanlklar, n eitim, ve mensubu olunan gruplarn yaps da nemli faktrler olarak karmza
kmaktadr.

KNA KAVRAMI
Toplumsal bir varlk olarak insan, pek ok nedenden dolay srekli bir iletiim ierisindedir. Bilgi
vermek, bilgi almak, yardm istemek, sz vermek, kendi duygu ve dncelerini anlatmak ya da
bakasnn duygu ve dncelerini renmeye almak vb. nedenlerden dolay belli bir yap ve dzen
ierisinde iletiim kurulur. Bu noktada iletiimin tanmna bakmak gerekir: nsanlararas iletiim;
bilgi, duygu, dnce, tutum ve kanlarla, davran biimlerinin kaynak ile alc arasndaki bir
ilikileme yoluyla bir insandan dierine baz kanallar kullanlarak ve deiim amacyla
aktarlmas srecidir. Tanm incelendiinde en basit konumann bile bir tr ikna olduunu dnmek
mmkn olabilir. Gnlk hayatta da grlebilecei gibi, iletiimin gerekletii pek ok durumda
insanlar ya birisini verdikleri bilginin doruluuna, ya davranlarn deitirmesine ya da baka bir
konuda ikna etmeye alrlar. nk iletiim iin ikna etmek nemli ve ortak bir nedendir. Hatta nl
dnr Aristo iletiimi ikna etmenin btn uygun anlamlar biiminde tanmlamaktadr. kna kavram
ise szlkte yle tanmlanmaktadr: Kanaat ettirme, kanaat verebilme; kandrma, raz etme; inandrma.
Bu tanmdan hareketle iknay; istendik amalarn ortaya karlmas iin gerekletirilen bir iletiim
biimi olarak ele almak yanl olmayacaktr. Gerekten de dikkatle bakldnda gndelik iletiim ile ikna
arasndaki farkn istendik amaca ulamak olduu grlebilir. Gndelik hayatta kurulan her iletiim olgusu
ikaya ynelik deildir. Birisinin hatrn sormak yalnzca o kiinin durumunu ve saln renmeyi
amalar. Oysa bir kiiyi belli bir konuda ikna etmek bundan ok tede, belli bir sistematik yapyla
kurulmas gereken ve son tahlilde maruz kalan kiide kaynan amalad istendik deiimin ortaya
karlmas abas biimde ele alnmaldr.

kna kavramnn gndelik iletiimden temel farklln siz nasl

deerlendirirsiniz?

143

 Bu arada nem tayan bir konuya da burada yer vermek gerekmektedir. O da iletiimin etkileri ve
bunlarn ne biimde ortaya ktdr. letiimin etkileri unlardr:
Alcnn bilgi dzeyinde meydana gelen deime
Alcnn tutumunda meydana gelen deime
Alcnn ak davrannda meydana gelen deime.
kinci aamada gndeme gelen tutum deimesi de yine biimde hayata geer:
Varolan tutumun pekimesi veya glenmesi

Varolan tutumun deimesi

Yeni tutum olumas
letiimin etkileri ounlukla ardk olarak gereklemesi beklenir ve genellikle de byle olur.
letiimin etkisini byk oranda ak davranta ortaya kabilecek deimede grmek mmkndr. te
tam da burada gndelik iletiim ile ikna arasndaki fark yine gndeme gelmektedir. kna edici iletiimde
beklenen bilgi verildikten sonra ortaya kacak tutum ve ak davran deiikliklerinin amalanan ve
istendik dorultuda olasdr. Ak davran deiikliinin ak olarak gzlemlenemedii ya da bunun
deiik nedenlerle mmkn olmamas halinde gelitirilen birtakm tutum lme teknikleri yoluyla (Likert
lei vb.), olumas beklenen tutum deiiklii saptanr.
Bu arada iknada varolan birtakm nemli deikenlerin varln da unutmamak gerekir. Aslnda
iknadaki deikenlerin her biri tanmlanabilir, ayrt edilebilir ve llebilir olmaldr. Bu alanda alan
bilim insanlar, anlan deikenleri iki balk altnda toplamaktadr. Bunlar baml deikenler ve
bamsz deikenler olarak adlandrlr. Bamsz deikenler iletiim sreciyle birlikte yaplr ya da
ortaya kar. Bu deikenlerin ne olacan, nasl oluacan bilir ve etkilerini tahmin ederek retiriz.
Baml deikenler ise yaplmak zorundadr, yaplr ve ikna edici bir biimde de deiimler oluur.
Aslnda baml deikenleri genellikle bizim idare ve kontrol ettiimiz bamsz deikenlerle
deitirmeye mit ederiz. Baml ve bamsz deikenlere bir arada ikna edici iletiim matrisi ad
verilmektedir.
kna edici iletiim matrisi, insan hayat boyunca sahip olunan insan ilikilerindeki tm baml ve
bamsz deikenler hakknda oluan kesin ve tam verilerdir. Bamsz deikenler iletiimin pek ok
yn ve gesi bakmndan ele alnmaldr. Oysa, baml deikenler bilgilenme sreci bakmndan
yalnzca bir insann ikna edici iletiyi ald zaman oluur.
Bamsz deikenler konusunda zerinde durulmas gereken temel konu iletiimde kim, kime, neyi,
hangi oluktan (kanaldan), ne tr etkilerle sylemitir temel srecinin ilemesidir. Her ikna edici
iletiim durumunu oluturan bamsz deikenler bu durumda karmza kaynak, ileti, oluk (kanal),
alc ve ama olarak kar.

Bamsz deikenler konusunda zerinde durulmas gereken temel

konu iletiimde kim, kime, neyi, hangi oluktan (kanaldan), ne tr etkilerle sylemitir
temel srecinin ilemesidir. Her ikna edici iletiim durumunu oluturan bamsz
deikenler bu durumda karmza kaynak, ileti, oluk (kanal), alc ve ama olarak kar.

kna edici iletiim matrisinin baml deikenleri, kiinin ikna edildii yeni davran, olay ve
olgularn zelliine gre alt basamaa ayrlr. ncelikle ikna edici iletinin sunulmu olmas gerekir.
kinci basamak, iletiime iletiye hedef olan kiinin katlmasdr ve bu kiinin neyin tartlacan
kavramas gerekir. Daha sonra ve nc olarak gnderilen iletinin sonucunu kavrayana kadar alcnn
iletiimi desteklemesi nemlidir. Drdnc basamak ise, iletinin kavranlmasnn yannda alcnn bunu
kabul etmesi ya da en azndan szel dzeyde uyum salamasdr. Beinci basamak en temel gerekliliktir.
Bu basamak, etkinin llebildii zamana kadar kabullenmenin varln srdrebilmesidir. Altnc ve
son basamak ya da baml deiken ise, hedef kiinin yeni davran ak davran olarak

144

gsterebilmesidir. rnein; gerekletirilen ikna kampanyasnn temel hedefine bal olarak, belli bir
rnn satn alnmas, adayn seilmesi vb. hep bu son baml deikenin somut gstergeleridir.
kna etme kardaki kiinin dnce davran ve tutumlarn istenilen biimde etkileme ya da
deitirme srecidir. Baka bir deyile karmzdaki kii veya kiilerin dnce davran veya bizim
istediimiz biimde ve karmzdaki bireylerin o andaki istek ve durumlarna aykr bir ekilde etkileme
veya deitirme olarak tanmlanabilir. Etkileme ise kardaki kiinin tutum ve davranlarn onlarn istek
ve karlarna ters dmeyecek ekilde daha uzun srede deitirme giriim olarak tanmlanabilir.
kna abasnda ama aka belli edilmesine karn etkilemede daha gizli ve uzun dnemli bir
iletiim stratejisi vardr.
kna etme daha ak ve maksatldr. Oysa etkileme daha kapal bazen maksatsz ve tipik olarak
daha dolayl olarak gerekleir.
knada belirli psikolojik ve davransal hedefler vardr. Etkilemede ise ok genel ve ok iyi
tanmlanmam hedeflerin varl sz konusudur.
Ayrca etkileme daha ok kiileraras etkileimde ikna ise daha ok kitle iletiimi ile ilgili
grlmektedir
Bu farkllklara karn ikna etme ve etkilemede ortak bir yn vardr. nsanlarn dnce tutum ve
davranlarn deitirmek. Bu temel benzerlik nedeniyle zaman zaman her iki kavram birlikte hatta e
anlaml olarak kullanldna tank olunmaktadr. Etkileme konusunda birok tanm bulunmaktadr. Bu
tanmlar etkileme srecindeki ana kavram zerinde durmaktadrlar. Bunlardan birincisi, etkileyen
kavramdr. Etkileyeni bir anlamda kayna temel alan tanmlamalar kaynan gvenirlii ve saygnl
gibi kavramlar zerinde younlamaktadr. Dier tanmlamalar ise mesaj zerinde younlamaktadr. Bu
tanmlamalar ne sylendi ve nasl sylendi zerinde younlamaktadr. nc zerinde durulan
konu ise srete etkilenen olan yani alclar zerinde younlamaktadr. Bu tanmlamalar alcnn
tutumlar, deerleri ve davranlar zerinde younlamaktadr.

ETK TAKTKLER
Rasyonel-aklc ikna: Ortaya konan istei ya da talebi destekleyen mantkl tartmalar iin veri ve
bilgilerin sunulmasdr. Basite etki edilmek istenilen kiiye fikrimin arkasndaki mant aklamak
istiyorum demekten baka bir ey deildir. Etkileyenin gc bilgileri ve verileri birbirine etkili bir
biimde birletirme yeteneinden gelmektedir. Rasyonel taktik rgtlerde ok kullanlan bir taktiktir ve
hem stleri hem de astlar etkilemek istendiinde ilk bavurulan taktiktir.
Arkadalk ya da kiisel ekicilik: Arkadalk stratejisi etkilenenin, etkileyen hakkndaki iyi
dncelerine baldr. Bu strateji arkadaa davranma, duyarllk gsterme anlay ve pohpohlamak ile
baarlabilir. Bir strateji olarak arkadalk, etkilenen duygularna zerine oynad iin gl duygusal
paralar ierir. Bu stratejini kullanm etkileyenin kiiliine, bireyler aras iliki yeteneine ve
bakalarnn hislerine ne kadar duyarl olduuna baldr. Arkadalk genelde ayn dzeyde olan
alanlar arasnda daha yaygndr. Ancak astlar ve stler tarafndan da kullanlmaktadr. Bu stratejini
ar kullanm dierleri arasnda etkileyenin i yeterlilikleri asndan bir phe duygusu yaratabilir.
Koalisyon: Koalisyon, rgtteki dier insanlar etkileyenin kendisini desteklemeleri iin hareke
geirmesidir. Eer bir ok insan etkilenene belirli bir eylemi yapmas iin ayn taleple gelirse etkilenen
byk olaslkla talebi kabul edecektir. Bu strateji etkileyen rgt iinde belirli dzeyde bir mttefike
sahipse kullanlabilir. Bu destekiler, bak alarnn benzerlii nedeni ile kullanlabilir ayrca en u
noktada bu kiiler etkilemek istediiniz kiiyi dorudan ikna etmeleri amac ile kullanlabilir nk bu
kiiler etkileneni, etkileyenden daha iyi tanyor olabilirler. Koalisyon beceri ve aba gerektiren karmak
bir stratejidir.
Pazarlk: Pazarlk, sosyal normlarn izin verdii lde karlkl yararlarn deiimi zerinde pazarlk
aracl ile etkilemektir. Basite, benim iin bunu yaparsan bende senin iin unu yaparm demektir.
Etkileyen, gemite etkilemek istedii kii iin yapt bir iyilii gndeme getirebilir yada gelecekteki bir
iyilik iin sz verebilir. En zayf yn, gelecekte etkileyenin yerine getirmek zorunda kalaca szler
vermesidir.
145

 Bask-Israr: Etkileyenin zorlayc ve baskc tavrn kapsamaktadr. Baz durumlarda ineleyici tahrik
edici ifadelerin kullanlmas da olasdr. Bu ii yapman beklerdim gibi. Baz durumlarda ise talebin
srekli tekrar edilmesi, srarc hatrlatmalarn kullanlmas sz konusudur. ounlukla Baskl-srar
stratejisi talep edilen istek iin bir biti tarihi konulmasn ierir. Bu strateji etkilenende bask altnda
olduu hissi uyandrr.
Bir st Otoritenin Kullanm: Bir st otoritenin kullanm, kii etkileme iin rgt dndaki bir
gcn yada emir komuta zincirinin kullanlmasn ieren bir stratejidir. Bu stratejide etkileyen bir st
kademedeki kiiyi koz olarak kullanabilir. Ayn dzeydeki alanlar arasnda basite u ifade ile
uygulanabilmektedir. eer bu neriyi kabul etmezsen konuyu bir st ynetime gtrmek zorunda
kalacam. Bu stratejini bir baka uygulamas ise bir st otorite olarak etik ve ahlaki deerlerin
kullanlmasdr. rnein Bunu senden istiyorum nk dorusu bu. Bir st otoritenin bu ekilde
kullanm ancak eer irket gl bir kurum kltrne sahip ise kullanlabilmektedir. Bu stratejinin ar
kullanm baz sorunlara yol aabilir. Etkilenenler sizin onlar ok fazla tehdit ettiinizi dnebilirler ve
ayrca st ynetim sorunlar ok fazla onlara yansttnz dnebilir.
Tasdik: Tasdik, hem olumlu hem olumsuz, hem istendik faydalar hem de istenmedik sonular
ierebilir. rnein bu projeyi bitirirsen bir promosyon alacaksn ancak bitirmezsen gelecek ylda bu i
ile uraacaksn. Tasdik kullanm insanlar etkilemek iin kullanlan klasik bir yoldur. Ancak
etkileyenin salayabilecei dllere ve ynetimsel cezalara baldr.

Etki Stratejilerinin Snflandrlmas

Birincil Stratejiler: Rasyonel, arkadalk ve pazarlk. Bu stratejiler ncelikle kullanlan stratejilerdir.
kincil Stratejiler: Koalisyon, bask-srar, tasdik, bir st otoriteye bavurma. Bu stratejiler yedek
stratejilerdir. Birincil stratejiler ie yaramadnda kullanlrlar.
Stratejilerin bir dier snflamas ise etkilemenin ekicilii ve etkileyenin harekete geme biimine
gre yaplan snflamadr. Buna gre ekicilikte duygusal ve rasyonel olmak zere iki blm, harekete
gemede ise kendi bana ve dierleri ile birlikte olmak zere iki blm vardr. Sekil 1 bu snflamay
gstermektedir.

ekil 7.1: Etki Stratejilerinin Snflamas

Etki taktiklerinin kullanm ncelii aadan yukarya, yukardan aaya ve yatay iletiimde farkl
olabilmektedir. rnein aadan yukar doru iletiimde tasdik tekniinin kullanm yoktur. nk
astarn stleri iin dl ya da yaptrm belirleme anslar yoktur.

146

 Etkin bir etkileyen olabilmek iin duruma uygun en uygun etki stratejilerinin belirlenmesi
gerekmektedir. Bunun iin u be sorunun cevaplanmas nemlidir.

Gdlen ama kiisel mi yoksa rgtsel mi?

Etkilemek istenilen kim yada kimler? (kiilik tr, konumu, birincil ihtiyalar)
Etkileyen, etkilenene sunabilecei hangi kaynaklar sahip?

En etkili stratejiyi seebilmek iin etkileyenin gcnn temeli ne?

Stratejiye etki edebilecek rgtsel faktrler nelerdir.

RGTLERDE KNA
rgt, bir grup insann, bir i blm ierisinde, otorite ve sorumluluk hiyerarisi altnda; belirli bir ortak
amac veya hedefi gerekletirmek amacyla gerekletirdikleri, aklc, planl ve egdml bir
yaplanmadr. Bu beraberliin kilit kavramlar ortak bir amac gerekletirmek, i blm ve otorite
ve sorumluluk hiyerarisidir. rgtn oluumu insanlarn varlna bal bulunduu gibi, insanlarda
amalarn gerekletirmek iin rgte dayanmaktadrlar; fakat ayn zamanda, rgt, kendini oluturan
insanlarn toplamndan farkl bir oluumdur (Oktay, 1996:257). Karmak bir yapya sahip olan rgt,
kendi iinde yapsna uygun iletiim kanallar kurarak etkileime olanak tanr.
Popler kltrde ikna, bir kanaati kabul ettirme, bir kanaat uyandrma, inanmasn salama, raz
etme eklinde tanmlanmaktadr (Ank, 2000:31). Toplumsal bir varlk olarak insan birok nedenden
dolay srekli iletiim iindedir. Bilgi vermek bilgi almak, yardm istemek, duygu ve dncelerini
aktarmak v.b nedenlerden dolay belli bir yap ierisinde iletiim kurulur. Bu noktada iletiimin tanmna
bakmak gerekir: nsanlar aras iletiim, bilgi, duygu, dnce, tutum ve kanlarla davran biimlerinin
kaynak ile alc arasndaki bir ilikileme yoluyla bir insandan dierine baz kanallar kullanlarak ve
deiim amacyla aktarlmas srecidir. Tanm incelendiinde en basit konumann bile bir tr ikna
olduunu dnmek mmkndr (Demiray ve dierleri, 2003:70). letiim ile alakal yaplan tm
tanmlarn ortak noktasnn ikna olduu sylenebilir, ayrca iletiimin temeli de ikna ya dayanr ve bu
anlamda iletiim bir ikna sreci olarak da deerlendirilebilir.

rgtlerde Karar Alma ve kna

Karar kavram ynetim alannda alanlarn eskiden beri kulland bir kavramdr. Yneticilerin
grevleri arasnda saylmakta ve ynetme eylemi srekli karar verme ii olarak deerlendirilmektedir.
Karar kavram u ekilde tanmlanmaktadr: Bireylerin eylemleri ikiye ayrlabilir: Dnp tanma,
tartma ve hesaplama sonucu giriilen, bilinsiz ya da yar bilinli, kendiliinden, cevap olanlar; bu
sonuncular, imdiki zamandaki ya da gemiteki i yada d koullarn sonucu olarak meydana gelirler.
Genellikle, ilk trden eylemlerden nce yer alan sreler ne olursa olsun, bunlarn hepsi karar terimi
altnda toplanabilir (Aktaran: Onaran, 1975;40)
Ynetsel karar vermeye duyulan ilginin son ylarda gittike artmasnn eitli nedenleri vardr. nce,
bilimsel yneticilik akm grlerinin eletirilmi olmas sylenebilir. Bilindii gibi, bu akmda, rgtte
alan insanlar, rgtn dzgn ilemesi iin birer ara makine olarak ele alnmakta, alanlarn
kiilikleri zerinde durulmamaktayd, ite, rgtte alanlarn gdsel, algsal, zihinsel ynleri stnde
yaplan toplumsal psikolojik aratrmalar gelitike, bireylerin kararlar nasl verdikleri sorusu,
aratrmaclarn dikkatini ekmeye balamtr. Bundan baka, askerlik ve sanayi alanlarnda zm
bekleyen birtakm pratik sorunlar da karar verme almalarn hzlandrmtr. Bu arada sz konusu olan
kararlar, bir sava srasnda alnan kararlarla, sanayide gerek iilerin almak ve rgte katkda
bulunmak iin verdikleri kararlar, gerekse tketicilerin ve rakip irketlerin hareketlerinin tahminine
dayanan kararlardr. Son yllarda, yneticilerin karar vermelerine yardmc olmak zere gelitirilen oyun
kuram, istatistik karar kuram, yneylem aratrmas gibi teknikler, daha ok bu alandaki sorunlarn
zm iin harcanan abalarn rndr (Onaran, 1975;41).

147

 Bireylerin verdikleri karalarla rgtsel nitelik tayan karalar birbirinden ayrmak gerekir. Bireyin
karar vermesi, toplumsal etmenlerle koullanm psikolojik bir sretir. Birey, hafzasna, bilgisine,
deerlerine dayanarak kararn verir. Bu kararn kendisi uygular, sonularna kendisi katlanr. Oysa
rgtsel karar toplumsal bir sretir ve rgtlerde karar verme davrann etkileyen etmenleri balca
grupta toplamak mmkndr (Onaran, 1975;110-111):
Bireyler ve Gruplar: Karar verme davrann, bireylerin alglama, gdleme, kavrama gibi psikolojik
zellikleriyle bireyler aras ilikiler ve etkilemeler, baka bir deyile, onlarn rgtte gruplar iinde
bulunmalarndan doan zellikler etkiler. Burada birey, tek bana deil, bir rgt iinde olan, gdleri,
alglar, tutumlar, deerleri rgte etkilenmeye allan bir birey olarak anlalmaldr.
rgtn Yaps: rgtteki bildirime ann, karar iin gerekli bilgilerin rgt iindeki aknn,
bunun yannda, karar verenlerin rgtte bulunduklar yerin, dolaysyla rgtn hiyerarik yapsnn,
otorite ilikilerinin, iblm ve uzmanlamann da karar vermeye etkileri vardr.
rgtn evresi: rgtn, evresiyle srekli al verite bulunan toplumsal bir sistem olduunu
biliyoruz. yleyse, rgtn iktisadi, toplumsal, siyasal, fizik evresi de karar verme davrann
etkileyecektir.

rgtsel karar toplumsal bir sretir ve rgtlerde karar verme

davrann etkileyen etmenleri balca grupta toplamak mmkndr: Bireyler ve
Gruplar, rgtn yaps, rgtn evresi.

letiim de, rgtlerde yneticilerin doru karar almalarna yardm eden temel bir edir. zellikle
yneticilerin yetki boyutlarnn dier igrenlere gre geni olmas ve alaca kararlarn iletmenin
geleceini dorudan etkileyecek olmas, yneticilere verilen bilgilerin doru olmasn gerekli klmaktadr.
Aksi takdirde, yneticilere verilecek yanl ve eksik bilgiler, iletmelerde alan tm igrenlerin
almalarn bozaca gibi iletmeyi olumsuz ynde etkileyecektir. Dinamik bir varlk olan rgtlerin
kendine zg ilevlerini yerine getirebilmesi iin etkili bir iletiime gereksinim vardr (Demiray ve
dierleri, 2003;145). Gerek rgt amalar gerekse bu amalara ynelik aralar konusunda iknann
gerekleebilmesi iin iletiim kanallar doru dzenlenip etkinletirilmelidir. Kararlara katlmn
salanmas iknay kolaylatran dier bir etken olarak karmza kmaktadr. Bunun yaplabilmesi de
yukarda da belirttiimiz gibi rgtn yapsyla yakndan alakaldr.

Liderlik ve kna
Gnmz toplumlarnda sosyal, siyasal, kltrel ve ekonomik alanlarda srekli deimeler olmaktadr.
letmeler iinde bu deiim sz konusu olmaktadr. Toplumlarda ve iletmelerde meydana gelen bu
deimeler, lidere duyulan daha ok arttrmaktadr. nki, ancak liderler sayesinde bu deimelerin
stesinden gelinebilir. Liderlik dierleri zerinde kuvvet kuran ve bu gc bireylerin davranlarn
etkilemede kullanlabilen bir sretir baka bir tanm ise bir kimsenin istediini dierlerine
yaptrabilme srecidir (zkalp, 1986;212). Bu tanmlar ve dier tanmlardan da anlalaca zere
liderlik bir sre olmakla beraber bir ikna srecini de ihtiva etmektedir.
Gnlk hayatmzda lider ve ynetici kavramlar birbirinin yerine kullanlmasna ramen, aralarnda
baz farkllklar vardr. Bir lider biimsel bir yap iinde, biimsel olmayan bir yoldan ortaya kabilir.
Lider iin biimsel yetki fazla nem tamayabilir, ynetici ise ilevini biimsel yapnn bir gerei olarak
srdrmek zorundadr. Dier bir farkl yan ise, yneticilik sadece rgtn st ve orta kademeleri iin
geerli olmasna ramen, liderlik rgtn btn kademeleri iin geerlidir (Kln, 1984;6).
Liderlerin astlarn belirlenen amalar dorultusunda etkilemelerine, baka bir ifadeyle amalar
dorultusunda ikna etmelerinde etkili olan temel zellik gtr. G, bakalarn etkileyebilme
kapasitesidir. G, astlarn, liderin emirlerini yerine getirip getirmediinin belirleyicisidir. Gc u ana
balklar altnda inceleyebiliriz (Gney, 2006;382):

148

 dllendirme Gc: Liderin astlarn dllendirme gcdr. Liderler, organizasyonlarda, cret
artlar ve terfilerde rol oynayarak astlarn etkileyebilirler. Liderler kurum yada kurulularda biimsel
dl trlerini kullanma hakkna sahip olduklarndan, dl vermeden kaynaklanan glerini kullanarak
astlarn ama ve hedefler dorultusunda harekete geirebilirler.
Cezalandrma Gc: dllendirme gcnn tam tersi olan bir g trdr. Liderin, astlarn
cezalandrma yetkisinin olduunu ifade eder. Cezalandrma gc korkuya dayanmaktadr. Bu nedenle
astlar korkutan her ey bir g kaynadr. Bu g, organizasyonlarda tenzili rtbe, ie son verme, baka
greve atama, eletirme, cret art yapmama vb. gibi cezalandrmaya ilikin davranlar kapsamaktadr.
Korku olgusunun belli durum ve artlarda insanlar gl biimde gdlemesine karn, sevgi gibi dier
baz olgularn daha iyi ve gl bir gdleyici olduunu da belirtmek gerekir. Aslnda korku, allm,
bilinen ve daime kesin llerde oluacak tepki ve davran yollar uyandrr. Bunun dnda uygunluk
yaklam da benzer etki ve sonular yaratr. Korku unsurunun ikna edici iletiimde kullanlmasyla
bireyler okluk nleyici durumu ya da mekanizmay hayata geirir. te yandan korku unsurunun
kullanlmas kesin bir tepkide yaratabilir. Bu tepki ise ka veya dn ya da mcadele biiminde ortaya
kar. Bu olgu ise, ikna edici iletiim sonucunda datc ya da bozucu olan bir dmanln
ekillenmesini de salar (Demiray ve dierleri, 2003;73).
Uzmanlk Gc: Liderin greve ilikin belli bir bilgi ve becerisinin olmas sonucunda ortaya kan
g trdr. Burada da astlarn lideri alglamas nemlidir. Eyer bir lider ve ynetici bilgili ve tecrbeli
olarak biliniyorsa onun astlarn etkilemesi kolay olur. Ksaca belirtilecek olursa, liderin grev konusunda
gerek bir uzman (sorun zc, bilgi kayna) olmas, astlarn etkileyebilmesini nemli lde
kolaylatrmaktadr. Organizasyonlarda ve askeri kurumlardaki kurmay snf bu gce en iyi rnektir.
Beeniye Dayanan G (Karizmatik G): Liderin kiilik zellikleri ile ilgili bir gtr. Astlar, sayg
duyup beendikleri liderin emirlerini daha kolay yerine getirirler. Burada biimsel bir unvan veya
pozisyondan ziyade, liderin kiisel zellikleri nem kazanmaktadr. Liderin kiiliinin ynettikleri
insanlara ilham vermesi, onlarn arzu ve mitlerini dile getirmesi bu gcn temelini oluturmaktadr. Bu
g sayesinde astlar liderlerinin tutum ve davranlarn daha kolay benimserler.

Liderlerin astlarn belirlenen amalar dorultusunda etkilemelerine,

baka bir ifadeyle amalar dorultusunda ikna etmelerinde etkili olan temel zellik
gtr. G, bakalarn etkileyebilme kapasitesidir. G, astlarn, liderin emirlerini
yerine getirip getirmediinin belirleyicisidir.

Eer bir lider izleyenleri ikna etme yeteneine sahip deilse, dier btn yeteneklere sahip olsa bile,
grup yeleri zerinde pek etkisi olmaz. kna etme yetenei; ikna edilecek kimselerin duygularn,
arzularn, karlarn ve iinde bulunduklar durumu anlama ve gz nne alma ustaldr. Acaba neden
ikna etme yetenei, liderler iin ok nemlidir? nk toplumda renim dzeyi artmakta buda otokratik
eilim yerine demeokratik eilimin benimsenmesine yol amaktadr. Bal biimde bunun yannda zorla
ve bask ile insanlara i grdrme bir takm olumsuz sonulara neden olmaktadr. Dolaysyla ikan etme
yeteneinin liderlik iin nemi daha iyi anlalmaktadr (Gney, 2006;387). Liderlerin baarl olmalar ve
izleyenleri peinden srklemeleri, ikna etme yeteneklerine baldr. nk lider grup yelerini ikna
ederek i grdrr. Bundan dolay liderin en nemli zelliklerinden biri ikna yeteneidir.

Liderlerin grup yeleri zerinde etkisi olmasn salayan etmen nedir

ve siz bu etmeni nasl deerlendirirsiniz?

Kiilik ve kna
nsanlar hem fiziksel grnmleri hem de tutum ve davranlar bakmndan farkllklar gsterirler.
Toplumsal yaamda gerekleen olaylar, insanlarn hareketleri, fikirleri ve duygular bakmndan farkl
olduklarn gsteren en nemli gstergelerdir. nsanlarn birbirlerinden farkl olmalarnn birok nedenleri
vardr. Fakat sadece ayn kltrel zelliklere sahip, ayn ailede yetimi ve ayn gruplarla alm
149

insanlarn davranlar ayn olsayd, bu farkllklarn tek sebebinin deiik deiik evresel artlara
balamak mmkn olabilirdi. Ancak insanlara bir benlik ve kimlik kazandran zelliklerin hem doutan
hem de eitimle elde edildii yaplan aratrmalarla ispatlanmtr.
Kiilikle ilgili olarak bir ok tanm yaplmtr. Bu tanmlar dikkate alarak geni kapsaml bir tanm
yapmak mmkndr; Kiilik, insann, konuma, dnme, hissetme, olaylara ve insanlara bak
ekilleriyle, doutan getirdii ve sonradan kazand, onu dier insanlardan ayran zelliklerin tmnn
oluturduu bir btndr (Gney, 2006;187). Birey, toplumsal yaamda devaml olarak dier insanlarla
bir iliki ve etkileim iindedir. Bu iliki ve etkileim neticesinde birok kltrel zellikleri renir ve
daha sonra rendii bu kltrel zelliklere gre davranlar sergiler. Her toplumun kendine zg, yaam
biimleri, rf, adet, gelenek, grenek, ama ve hedefleri vardr. Yeni doan bir ocuk bu zellikler
dorultusunda yetitirilir. Baka bir deyile, kltr ocua nelerin retileceini belirleyerek onun
toplumsal yaama hazr hale gelmesini salar. Kltrel grecelik yaklamna gre toplumlarn kltrleri
bir birinden farkldr. Buna bal olarak, kiilik geliimi, cinsel roller, ocuk yetitirme, renme
biimleri gibi psiko-sosyal olgular kltrler aras bir genellik gstermez. Baka bir ifadeyle, bunlarda
kltrden kltre deiir. Bu aklamalara dayanarak kiiliinde kltrn bir paras olduu sylenebilir.
Kltr ile kiilik bir birinden ayr bir olgu deildir (Tezcan, 1987;96-97). Kiilik tek bir olgu olarak ele
alnmamal, birden fazla olgunun zel bir btnlemesi olarak grlmelidir. Kiilik, karakter, miza
(huy) ve yetenek olmak zere temel dilimden olumaktadr (Oktay, 1996;284-285).

Kiilik tek bir olgu olarak ele alnmamal, birden fazla olgunun zel
bir btnlemesi olarak grlmelidir. Kiilik, karakter, miza(huy) ve yetenek
olmak zere temel dilimden olumaktadr.

nsanlar bakalaryla ilk karlamalarnda kolay gzlenebilen, fiziksel, szel olmayan bilgilere
bavururlar, genel grn, giyim ve kuam gibi. Tanlan kiiyle etkileim ilerledike izlenimlere daha
ayrntl ve betimleyici zellikler eklenir. Baka bir deyile insanlar hakknda daha fazla bilgiye sahip
olduka, izlenimler daha soyut hale gelir ve belirli davran zelliklerine daha az dayanr. Bu betimleyici
soyut sfatlara kiilik zellii ad verilir. Bunlar duraan niteliklerdir; akll, pheci, sevimli, kaba
olmak gibi. Kiilik zellikleri, insanlarn kiilii ile ilgili izlenim oluturma ve yarglara varmada ok sk
kullanlan zellikler olduu iin, sosyal psikolojinin alma alanlarnda birini oluturur (Katba,
1999, 222).
Kaynan inanlrl ve kaynan sevilmesi iknann kabuln etkileyen faktrler olarak ortaya kar.
ounlukla kaynan kim ve ne olduu hedef alcs asndan nem tar. Bu durum hedef kitlenin iletiye
inanp inanmamasnda etkilidir. Gerek gnlk hayatmz gerek aratrma sonular inanlr kaynak dan
gelen etkileyici iletiimin hedefte daha fazla tutum deiimi yarattn gstermektedir. nanlrln ise
iki faktre bal olduu ne srlmektedir. Bunlar saygnlk ve Gvenilirliktir. Saygnlk; daha ok genel
bir zelliktir ve iknacnn ikna konusunda uzan olup olmad ve dinleyicinin kaynaa duyduu sayg
derecesi ile ilgilidir. Kaynan saygnl ile dinleyicide yaratlan tutum deiimi birbiri ile dorudan
ilikilidir. Yksek saygnl olan kaynaktan gelen ileti daha kolaylkla kabul edilebilmektedir ve buna
bal olarak da iletiimin etkinlii artmaktadr.

Kaynak asndan iknann kabuln etkileyen inanrlk ve kaynan

sevilmesi olgularn nasl tartrsnz?

Kayna inanlr yapan ikinci zellik de gvenilirliktir. Kaynak konusunda ne kadar uzman olursa
olsun, herhangi bir iletiim olgusunu gerekletirmekteki amac dinleyiciyi kandrmak olarak
yorumlanrsa, gerekletirilen iletiimin dinleyici zerinde fazla bir etkisi olmayacaktr (Demiray ve
dierleri, 2003;79-80). Gvenilir bir kiilie sahip olan kaynak iknada nemli bir avantaj salam
olacaktr.

150

 Her ay belki de her gn ikna edici mesajlara maruz kalmaktayz. Birileri bizden oy istemekte, kar
amac gtmeyen bir organizasyon bizden ba istemekte, bir firma mallarn pazarlamaya almakta, i
arkadanz i ile ilgili bir neri ile karnza gelmekte. Bir rgt iinde ikna edici mesajlar dier i
srelerine ilikin mesajlardan ayrmak zor bir itir. nk normal bir i gn ierisinde bekli de yzlerce
mesaj ile karlamak mmkndr. Bu iletilerin bir ou normal i srelerine ilikin sizin stnze yada
astnzn size szl yada yazl olarak ilettii mesajlar iermektedir. Bu aama iknann tanm bize rgt
iindeki mesajlarn hangilerinin ikna edici mesaj hangilerinin ise normal i srelerinden kaynaklanan
mesajlar olduunu aklamada faydal olacaktr.
kna, tutumlar, inanlar, deerleri ve davranlar deitirme ya da etkileme sreci olarak
tanmlanabilir. Bu tanmdan harekete bir rgt iinde dolaan mesajlarn hangilerinin ikna edici mesaj
hangilerinin ise i srelerine ilikin mesaj olduu tespit etmek iin, mesajn amacna bakmak faydal
olacaktr. Bize ulaan mesaj ya da bizim gnderdiimiz mesaj eer bir tutum, inan, davran deiimi
hedefliyorsa bu mesaj ikna edici bir mesajdr.

kna Edici Mesaj

Aslnda her ikna edici mesaj u drt amatan bir tanesine sahiptir:
Benimsetme: Benimsetme mesajlar alclar bir ey yapmaya ikna etmeye alr. rnein iyerinin
yerini deitirmeyi amalayan bir irket, bu deiimi alanlara benimsetmek zorundadr. Beklide kurum
ii halkla ilikiler aracl ile bu aba ierisine girecektir.
Sreklilik: Sreklilik mesajlar varolan davrann devamn tevik eder. zellikle kurum kltrn
yerletirilmesi iin istendik davranlarn oluturulmas ve devam iin kullanlr.
Kesilme: Kesilme mesajlar var olan davrann deiimi amalar
Engelleme (Caydrma): Engelleme mesajlar bir eylemenin olumasn engellemeye alr. rnein
grev srecinde olan alanlar ile yneticilerin yaptklar grmeler.
rgtsel iletiimde kullanlan ikna edici dokmanlar, delillerin mantkl sunumu ile alclarn belirli
bir noktaya katlmn salamaya alrlar. Byle bir eylemde aklclk yani sonuca ulamak iin aklc
deliller kullanlr. Aklclk, farkl biimlerdeki delillerin kullanmn ierir. Saysal olmayan gerekler,
istatistikler, uzman grleri gibi.
kna yetenei, ikna edici mesajn ya da dokmann gvenilirliinden dorudan etkilenir. Gvenilirlik,
ifadenin, kiinin, irketin alglanan etik olma, gvenilir olma, sorumluluk sahibi olma samimi olma gibi
deikenlerin derecesidir. tr gvenilirlik biimi mesajn baarl ya da baarsz olmasnda etkilidir:
Balangtaki Gvenilirlik: Okuyucunun ya da alcn hali hazrda konu hakknda ne bildii.
Tretilmi Gvenilirlik: Mesajn sunumu srasnda yaratlan gvenilirlik. Tretilmi gvenilirlik,
sunumun mantksal oluumundan, sunulan delillerin gcnden, duygusal ekicilikten, hatta dokumann
sayfa formatndan etkilenir.
Son Gvenilirlik: Bu gvenilirlik, okuyucu ya da alc mesaj okuduktan sonra kayna
deerlendirmesi ile ortaya kar. nceki yaratlan tm tepkilerin toplamdr.

tr gvenilirlik biimi mesajn baarl ya da baarsz olmasnda

etkilidir: Balangtaki gvenilirlik, tretilmi gvenilirlik, son gvenilirlik.

Alclarn mesaj alglama biimleri zerinde ok az kontrol salasa da yazdnz belgeyi okuyan
insanlar etkilemek ve belginin gvenilirliini arttrmak iin eitli teknikler kullanlabilir. rnein
balkta ve ana metinde seilen dil ikna iin etkili bir aratr. Hazrladnz belgenin gvenirliini
arttrmak iin ortaya koyduunuz fikrin zellikleri zerinde durmak yerine bu fikrin alcya salayaca
faydalar zerinde durmak daha faydaldr. rnein yneticinizin blmnzde kullanlan bilgi sisteminin
yeniden yaplandrlmas nerinizi kabul etmesini istiyorsanz, bu yeni yaplandrmann ynetime
151

salayaca faydalar zerinde durmak alanlara salayaca faydalar zerinde durmaktan daha iyidir.
yle bir ifade daha ikna edici olacaktr. Bu deiim ile blm, imdikinin yars maliyetle iki kat hzda
ileyebilecektir. Bir ok durumda duygular gl bir ikna faktrdr. Mantkl argmanlarn baarsz
olduu durumlarda duygular genellikle insanlar eyleme geirmede etkilidirler. Ancak bir ikna edici
belgede hangi duygularn kullanlaca, hangilerinden ise kanlacan bilmek gerekir. Hangi duygusal
ekiciliin etkili olacan bulmann en etkili yolu, alclarn duygusal ihtiyalarna gre analizidir.
rnein gvenlik ihtiyac alclar iin nemli ise, oluturulacak mesaj alclarn sosyal kabul
ihtiyalarndan farkl olacaktr. Mesajdaki duygusal ekicilikler oklu duygusal vurgulara odaklanabilir.
Umut, memnuniyet, gurur, sorumluluk gibi. rnein iki blmn birlemesi sonucunda 15 iinin isiz
kalmas durumunda, mesaj oluturan, bylesine zor bir karar almann gerektirdii cesarete ve irketin
gelecei iin baz zorunlu eylemleri yapma sorumluluuna odaklanabilir.

rgtlerde Motivasyon ve kna

Alcnn ihtiyalarn anlamak baarl iknann nemli bir unsurudur. nsanlar sizin iin bir eyler
yapacaklar ve bunun iin iyi hissedecekler ve inanacaklar ki, kendi karlar iin harekete gemekteler ve
kendi kiisel amalarn gerekletirmekteler. Buna motivasyon ad verilir. Aslnda bir kiinin
ihtiyalarn, isteklerini kefetmek ve bu ihtiyalar tatmin edecek zm sunmak onu ikna etmekten
baka bir ey deildir. Bir kere bu ihtiyalar tanmladnzda ve ikna etmek istediiniz kiiye
sunduunuz nerinin bu ihtiyalar nasl karlayacan gsterdiinizde, isteinize raz olacaklar ve sizi
destekleyecekler nk, sizin amalarnn iin deil kendi ilgileri iin hareke getiklerini dnecekler.

Motivasyon Kuramlar
Motivasyon, ksaca insan almaya sevketmek, almak iin bireyi harekete geirmek ve
isteklendirmek anlamna gelmektedir. Motivasyon ynetimi ise organizasyonda alanlarn daha istekli
ve arzulu i yapmalarna ynelik eitli aralar (para, eitim, takdir, dllendirme, baar vs.) ile
alanlarn harekete gemesi ve isteklendirilmesi demektir. nsan kaynaklar ynetiminin en nemli
konularndan birisi hi phesiz motivasyon ynetimidir.
Bu blmde ynetim uzmanlar tarafndan gelitirilen balca motivasyon teorilerini zetledikten
sonra, organizasyonda alanlara ynelik olarak uygulanabilecek motivasyonel aralar ele alacaz.
nemle belirtelim ki, alanlarn organizasyon iindeki ve dndaki fizyolojik, psikolojik ve sosyal
ihtiyalarn iyi bir ekilde alglayan bir ynetici organizasyonun performansn artrabilir. Bu nedenle
motivasyon teorilerini tanmak ve renmek son derece nem tamaktadr.

Maslowun Motivasyon Kuram: htiyalar Hiyerarisi

Motivasyon konusunu ilk inceleyen ynetim uzmanlarnn banda Abraham H. Maslow gelmektedir.
Maslow, insan ihtiyalar ile ilgili olarak 1943 ylnda yazd bir makalesinde insan ihtiyalarn be
kategoriye ayrmtr. Maslow, insan ihtiyalarn hiyerarik olarak ele alm ve en alttaki ihtiyalarn
karlanmasnn ardndan insann bir stteki ihtiyalar kategorisine doru yneldiini ifade etmitir.
Maslow un ihtiyalar hiyerarisi u ekildedir:
Fizyolojik ihtiyalar: nsanlarn doutan sahip olduklar ve arzu ettikleri temel ihtiyalardr. Yemek,
uyumak, hava teneffs etmek vs. ihtiyalar bu kategori iin rnek olarak gsterilebilir.
Gvenlik ihtiyalar: nsanlar, can ve mal varlklarnn korunmasn isterler. Ayn ekilde insan,
doas gerei zgrl ve mlkiyeti seven bir yaratktr. Bu nedenle, tm insanlar baskya ve zorlamaya
kar kendilerini korumak isterler. Bunlarn dnda yallk, hastalk, isizlik vs. durumlara kar da insan,
geleceinin gvenlik ierisinde olmasn arzular.
Sevgi ve aidiyet ihtiyac: Fizyolojik ve gvenlik ihtiyalarndan sonra insann sosyal yn arlk
tayan ihtiyalar ortaya kar. rnein, sevme, sevilme, bir gruba mensup olma, evkat, yardmseverlik
vs. trnden ihtiyalar bu gruba rnek olarak gsterilebilir.

152

 Sayg ihtiyac: nsanlar sevmek, sevilmek dnda sayg duyulmak da isterler. nsanlar temel fizyolojik
ve gvenlik ihtiyalarn ve ardndan sevgi ve aidiyet ihtiyalarn karladktan sonra tannma, sosyal
mevkii ve stat sahibi olma, baar elde etme, takdir edilme, sayg grme vs. trden ihtiyalara ilgi
gsterirler. Maslow bu gruptaki ihtiyalar sayg grme (esteem) ihtiyalar olarak snflandrmaktadr.
deallerini ve yeteneklerini gerekletirme ihtiyac: Fizyolojik ve gvenlik ihtiyalarn ve dier
belirtilen trdeki ihtiyalarn karlam olan birey son aamada ideallerini ve yeteneklerini
gerekletirme ihtiyac duyar. Bu son aamada birey, ideallerini gerekletirmeye, baarmaya ve haz
duymaya daha fazla nem verir
Abraham Maslow un yukarda ksaca zetlenen ihtiyalar hiyerarisi, insanlar asndan bir tr
motivasyonel etki gsterir. Baka bir ifadeyle, belirli bir basamak ihtiyacn karlayan birey, bir sonraki
basamaa atlamak iin motive edilebilir. Maslow un teorisinin tesinde ihtiyalar konusunda belki de
bilinmesi gereken ilk ey udur: insan ihtiyalar sonsuzdur/snrszdr. Bu nedenle, insan daha fazla
motive edilmek iin hazr durumdadr. nemli olan, doru motivasyonel aralar kullanarak insanlar
daha fazla almaya sevketmektir.
Bu eitli ihtiyalar alcnn desteini kazanmak iin ikna edicinin zerinde durulaca scak noktalar
ifade eder. te buradaki nemli grev doru scak noktay bulabilmektir. Maslowa gre bir ihtiya ancak
bir alttaki ihtiya tatmin edildiinde aktif hale gelir, yani, scak nokta olur.

Herzbergin Motivasyon-Hijyen Kuram

Motivasyon konusunda gelitirilmi teorilerden birisi de Frederick A. Herzberg in ift Faktr Teorisi
ya da Motivasyon-Hijyen Kuram olarak bilinen yaklamdr. Herzberg motivasyonu belirleyici iki
faktrden szetmektedir:
Motivasyonel faktrler: Baar, tannma, takdir edilme, yaplan iin nitelii, yetki ve sorumluluk
sahibi olma, ilerleme ve ykselme imkanlarnn olmas vs. motivasyonel faktrler arasnda saylabilir.
Hijyen faktrler: letme politikas ve ynetimi, alma koullar, cret dzeyi, zel yaamdaki
mutluluk dzeyi, organizasyonda alt-st arasndaki ilikiler vs. unsurlar hijyen faktrler olarak
adlandrlr. Hijyen faktrler mevcut olduunda i tatmini gerekleir ve bireyleri almaya motive
edebilir. Hijyen faktrlerin negatif olmas durumunda ise (rnein, alma koullarnn ok iyi olmamas,
aile yaamnn ok dzenli olmamas) motivasyonel etki ortadan kalkar. Herzberg e gre hijyen faktrler
pozitif ise bu sadece alanlar tarafndan kabul grr, motive edici olabilecei gibi motive edici etki
gstermeyebilir.

McCleland ve Aldeferin Motivasyon Kuram

Motivasyon konusunda bir baka teori gelitiren ynetim uzman ise David C. McCleland dr. Bir
psikolog olan Cleland, Maslow ve Herzberg den farkl olarak insanlarn farkl ihtiyalara yneldikleri ve
bu ihtiyalar karland lde tatmin olacaklar grn savunmutur. McCleland, Maslow dan
farkl olarak tr insan ihtiyac zerinde durur: Baar ihtiyac, sosyal ilikilerde bulunma ihtiyac, g
ihtiyac.

McCleland, Maslow gibi insanlarn temel fizyolojik ve gvenlik ihtiyalarndan szetmemi, daha
dorusu bu ihtiyalarn zerinde bulunan tr ihtiyac ele almtr. Gerekten de, insan doas gerei
sosyal ilikilerde bulunma (arkadalk, dostluk, sevgi vs.) ihtiyacn hisseder. nsan ayn zamanda g
elde etmeyi seven bir yaratktr. Bu maddi bir g (para) olabilecei gibi, makam, mevki, otorite eklinde
bir g de olabilir. nsan ayrca yapt ileri baarmay arzulayan ve bundan haz duyan bir varlktr.
Clayon Alderfer adndaki ynetim uzman ise insan ihtiyalarn farkl kategoriye ayrmaktadr
Varlk ihtiyalar. Bunlar insanlarn doutan itibaren sahip olduklar ihtiyalardr. Yiyecek, iecek,
barnma ihtiyalar vs. bu konuda rnek gsterilebilir.
Sosyal ilikiler ihtiyac. nsanlar, baka insanlarla bir arada olmak, duygu ve dncelerini onlarla
paylamak isterler.
153

 Gelime ihtiyalar. nsanlarn kendilerini gelitirme ihtiyalardr. Baar elde etme, tannma, kabul
edilme vs. bu tr ihtiyalara rnek gsterilebilir.
Alderfer e gre varlk ihtiyalar karlandktan sonra ikinci basamak ihtiyalarn, daha sonra da
nc basamak ihtiyalarn karlanmasna allr.
Buraya kadar zetlenilen motivasyon kuramlar arasnda ok yakn benzerlikler olduunu sylenebilir.
Motivasyon ynnden insan ihtiyalarn ele alan her drt teori her ne kadar farkl isimler altnda ele alsa
da ihtiyalar birbirine benzer ekilde snflamaktadr. Her drt teori ierisinde de ihtiyalarn bir hiyerari
takip ettii ve bir tr ihtiyacn karlanmasnn ardndan bir baka tr ihtiyacn ortaya kt tespiti
yaplmaktadr.

KNAYA DRENME
kna kavramn aklama abasndaki tm kuramlar etki kavram zerinde de durmak zorundadr. Etki ise
kendisini belirli bir tutum ve/veya davran deiiklii eklinde gsterir. Baarl bir ikna srecinin,
sonucunda hedefte belirli bir davran deiiklii yaratabilen ikna abas olduunu ne sren davran
deiimi kuram, ikna srecinin be karakteristik zellie bal ilerlediini varsayar(Yksel, 2004, s.9) :

Dikkat: kna edilmek istenen kii ya da kitle iletiye dikkat etmezse, baka bir deyile ileti ikna olmas
hedeflenen kii ya da kitlenin dikkatini ekecek ekilde verilmezse ikna zorlar.
drak: kna edilecek kii ya da kitle iletiyi idrak edemez ya da etmezse ikna zorlar.
Kabul: Eer ikna edilecek kitle, iletinin vermek istediine kar gelip, kabul etmezse iknann
gereklemesi imknszlar.
Alkoyma: ou zaman insanlar ikna olduktan sonra kendi davranlarna bir takm snrlamalar
getirir. kna edicilerin yapmas gereken bu srecin kendi istekleri dorultusunda gereklemesini
salamaktr.
Davran: Drt karakterin sonucudur. Davran ikna edenin istedii ekilde olumusa bu srecin
dier drt basamann istenilen ekilde yrm olduuna iaret eder.
te iknaya direnme kavram, bu zelliklerden kabul ile ilgilidir; direnmenin olmas, kabuln
gereklememi olmas anlamna gelir. te yandan ikna edici iletiimin baars, kendisiyle yaran
enformasyonlara olan direnci deerlendirebilme kabiliyetiyle de llebilir. (Jamieson, 1996, s.201)

knaya direnme kavram, ikna srecinin karakteristik zelliklerinden

kabul ile ilgilidir; direnmenin olmas, kabuln gereklememi olmas anlamna gelir.
te yandan ikna edici iletiimin baars, kendisiyle yaran enformasyonlara olan direnci
deerlendirebilme kabiliyetiyle de llebilir.

Diren, temelde bireyin eylem ya da dnce zgrln kullanmasyla ilgilidir. (Jamieson, 1996, s.
198) Modern hayatn iindeki her ynden youn ikna abas ve ileti silsilesi, bireyin kendisini kapana
skm, bastrlm hissetmesine neden olmaktadr. Belki de bu ileti lgnlnn tam ortasnda kalan
bireyin en nemli savunma mekanizmas ikna olmay reddetmektir. Katz, psikanalizden yola karak ikna
srecinde egonun korunmas kavramn ortaya atar. Buna gre insan, egosunu isel ve dsal
tehditlerden korumaya alr. Ego savunma (ego defens) mekanizmalar, bireyin kendi gerek kiilik
zellikleriyle, yani isel gerekliiyle ya da evreden gelen dsal tehlike ve tehditlerin gerekliiyle
yzlemesini engelleyen aralardr. En genel anlamyla ego savunma mekanizmalar, kiinin gereklerle
yzlememek iin kulland reddetme, aklclatrma (rationalization), koruma ve geri ekilme
taktikleridir. Bu balamda reddetme ya da iknaya direnme, gvensizlik ve aalk duygusuyla ba
edebilmek iin isel atma ve endieyi bastrarak egoyu koruma ihtiyacn tatmin eden bir ara olarak
ele alnabilir. (Cegala, 1984, s.43) Bu genel ve ou zaman geerli durumun yannda iknaya kar
direnmenin kaynaktan, iletinin kendisinden, ileti kanalndan ya da alcnn kendisinden ileri gelen
sebepleri olabilir.
154

knaya Direnmede Etkili Faktrler: Kaynak/Hedef/leti/Kanal
knada kaynan gvenilirlii, saygnl, dolaysyla inanlrl iknay ne kadar kolaylatracaksa
gvenilir olmayan kaynak da iknaya kar bir diren olumasna neden olabilir en azndan bunu
kolaylatrabilir. (Cegala, 1984, s.79)rnein bir ok reklamn amacna ulaamamasnn nedeni, rn ya
da hizmete gven duymamama eilimindeki hedef kitledir. Hovland ve Weissn Yale niversitesinde
yaptklar deneyler, kaynan gvenilirliinin ikna zerindeki etkisini ortaya koymutur.
(Bettinghaus,1980, s. 91)Ancak aada da greceimiz zere kaynan gvenilirlii ancak ksa vadede
etkili olan bir faktrdr. (Yksel, 2004, s.36)

knada kaynan gvenirlii iknaya direnmeyi nasl etkiler?

Kaynan, hedefi ikna etmeye alt konuda uzman olmas iknay kolaylatracak, kaynan ileti
hakknda yeterli bilgiye sahip olmadnn hissedilmesi ise iknaya direnmeyi beraberinde getirecektir.
Kaynan sz konusu iletiimden kiisel bir kazan saladnn dnlmesi de iknaya kar diren
oluturacak bir baka faktrdr. Alcnn, ikna etmeye alan kiiye ynelik kiisel yarglar da iknay
dorudan etkileyen faktrlerdendir. Beenilmeyen ve sevilmeyen kiinin ikna abas direnle
karlaacaktr. Bu konuda yaplan almalar, kaynan gvenilirliinin ksa vadede etkili olduunu,
uzun vadede ise etkili olann iletinin kendisi olduunu ortaya koymutur. leti eer: Hedefin deer
yarglarna uygun ya da deer yarglaryla atmayacak ekilde biimlendirilmemise, iletideki iknaya
ynelik korku faktr gereinden fazla ya da azsa, ileti hedefin dikkatini ekecek ekilde, doru yer ve
zamanda iletilmemise ikna olmann reddedilmesi olasdr. letinin iknaya direnmedeki etkisini belirleyen
dier bir zellii de yargsalldr. Yargsz mesajlar, karsna direncin daha kolay gelitii mesajlardr.
rnein Esrarn kiisel kullanmnn yasallamasna inanyorum iletisi belirli bir kiisel deer yargs
barndrsa da hedefe ynelik bir yarg ortaya koymaz ve direnle ya da katlmamayla karlamas daha
olasdr. Oysa Ancak aptallar esrarn kiisel kullanmnn yasallamasna kar olabilir iletisi yargsaldr
(opinionated) ve bu iletiye direncin ilk iletiye oranla daha az olmas olasdr. Her ne kadar uzun vadede
ileti kaynaktan daha nemli olsa da almalar kaynan gvenilirliinin mesajn yargsal olup
olmamasndan daha etkili olduunu ortaya koymutur.
kna srecinin baarl olmas iin iletiim kanalnn uygun olmas, etkin bir ekilde kullanlmas
arttr. Hedefe ve amaca uygun olmayan kanal, diren douracaktr. Alcnn tutumuna ne derce bal
olduu, onu ne kadar nemsedii, dardan gelen ikna abasna ne kadar diren gstereceini etkiler.
Bireyin gemiten bugne tad zellikler, bak alar bugnk tepkilerini belirler. Alcnn tutumu ile
kaynan ileri srd tutum arasnda belirgin farkllklar varsa bu iknaya direnmeyi kolaylatracaktr.
Alcnn ileri srlen grle ayn grte olup olmamas, bilgi dzeyi, eitimi, zek seviyesi ve kiilik
zellikleri iknaya ne lde direneceini de belirler. Ayrca hedef, kaynan ikna etmeye ynelik
iletisinin dorudan kendisine yneldiine inanrsa belirli bir diren gsterecektir. Oysa alcnn iletinin
kendisine ynelik olmadna, hatta onu tesadfen aldna inanmas iknann etkinliini arttracaktr.
Hedeflerin mesajn pasif alclar olduklarnda daha kolay ikna olduu varsaylr. (Cegala, 1984, s.22)
leti bireyin kabul yelpazesinin ne kadar yaknndan ve iinden geerse diren o denli az olacaktr.
apa kuram kiinin iknaya kar, nceki deneyimlerine ve deer yarglarna gre ekillenen belirli bir
nirengi noktasna dayanarak tepki gsterdiini ileri srmektedir. Buna gre kiinin tutumlar, verdii
kararlar ve ikna abalarna kar tavrlar bir nirengi noktasna, yani daha nce verilmi bir karara,
olumu bir tutuma ya da gsterilmi tavra gre ekillenir. Birey, davran ve tutumlarnda belirli bir
srekliliin olmasna abalar ve tutarllk adna ikna olabilir ya da iknaya direnebilir. (Cegala, 1984, s.52)
Temelde ego ne kadar yksekse kiinin nirengi noktasna o kadar bal kalaca ve kiisel gemiine
uymayan ikna abalarna o kadar gl direnecei varsaylr. Dolaysyla egosu yksek kiilerde tutum
deiikliinin az olduu sonucu doar. Zeka ile ikna olma arasnda da pozitif bir korelasyon vardr. kna
edici iletiyi kavrama yetisi ve ona kar dikkat arttka ikna etmeye ynelik mesajlar da daha btnlkl
anlalacak ve ikna sreci kolaylaacaktr. te yandan kendine gven ile ikna arasnda negatif bir

155

korelasyon olduu varsaylmaktadr. Kendine gveni yksek kimse, kendi tutumuna ters den bir iletiyi
reddetme, grmezlikten gelme veya unutma eilimi gsterir. (Yksel, 2004, s. 14)
Stat/toplumsal saygnlk/mevki ykseldike kii daha zor ikna olur. Toplumsal cinsiyet rolleri
balamnda ele alrsak, kadnlar daha kolay ikna olmaktayken, erkekler daha direnlidir zira toplum
kadndan daha az direnli ve az iddiac olmasn bekler. (Jamieson, 1996, s.201)

knaya Direnmede Bilisel Etkenler: renme/Alkanlklar/n

Eitim/Dikkatin Dalmas/Tepki
Scheinn Kore Savanda esir den Amerikal tutsaklar zerine yapt alma, bireylerin byk
blmnn alternatifleri olmadnda ya da ok az olduunda daha az diren gsterdiini ortaya
koymutur. Yani, kapal ortamlarda birey rza gstermeye zorlanmaktayken ak ortamlarda diren
gsterebilmektedir. (Jamieson, 1996, s.202)Bu vakada tutsaklar temel insani ihtiyalar konusunda
kendilerini esir alanlara baml olduklar iin dayatlan otoriteyi de kabul etmek zorunda kalmlardr.
Diren gsteren tutsaklara ise belirli fikirler tekrar yoluyla alanmtr. Ancak sonular gstermitir ki bu
tr bir ikna, esirlik durumu sona erer ermez anlamn yitirmi, esirlerin beynini ykama sreci baarl
olamamtr. Tutsaklarn ok kk bir blm komnist ideolojiye yatkn hale gelmitir.
Alkanlklar ve deneyimler, iknaya kar gelite nemli rol oynar. Aratrma sonular unu nerir:
Bireyler, doru ya da yanl, savunduklar dncelere yaplan saldrlar karsnda diren gsterir.
Yeniden Amerikal tutsaklar rneine dnersek; bu tutsaklarn yetime koullarnn, psikolojik ve
toplumsal koullanmalarn etkiledii sylenebilir. Yani tutsaklar grnte inli otoritelerin
dncelerin kabul ediyor gibi grnseler de bireysel inanlar neye inanacaklar ve ikna abasna uzun
vadede nasl bir tepki gsterecekleri konusunda etkili olmutur. Aratrmalar bireylerin, doruluu
rtlm dayanaklarla desteklenmi iletileri, yeni iletilere oranlar daha kolay reddedebildiini ortaya
koymutur. Oysa bireylere zaten inandklar dncelere uygun (stelik deneyimle sabit fikirlerle kesien)
iletiler gnderirseniz, yeni fikre ikna olma konusunda daha direnli olacaklardr. Ayrca bireyin
dncelerine nceden haber verilerek, uyarlarak yaplan saldr, onu izleyen ikna iin belli oranda bir
diren salar. Papageorgis , iki tr nceden uyarma olduunu ne srer. lk tip uyarmda hedef kendisini
etkilemeye ynelik bir mesaja kar nceden uyarlr. Bu tip uyarm ounlukla iknaya kar direnci de
beraberinde getirir. kinci tip uyarmda ise hedefe yalnzca mesaj alaca sylenir ancak ayrca konu
hakknda bilgi verilir ve veya savunulacak taraflar zerinde durulur. Bu tip uyarlar kimi zaman iknann
artmasna kimi zaman ise iknaya direncin gelimesine neden olmaktadr. (Cegala, 1984, s.123)
Tutum deiikliine dair literatrn byk bir ksm hedefin tutumlarnn ikna etmeye alann
amacna uygun ekilde biimlenmesi zerinde durur. Buna karn pek az alma, hedeflerin ikna
abasnn inandrclndan bir kez phe etti mi gelitirecei dirence kar ikna etmeye alann
izleyecei yollar ve taktikler zerinde durmutur. Konuyla ilgili ilk nemi deneysel almalardan biri,
Lumsdaine ve Janisin tek ynl mesajla ift ynl mesaj karlatrdklar almadr. Lumsdaine ve
Janis, ift ynl mesajn hedefin kar iknaya kar nceden diren gelitirmesinde tek ynl mesaja
oranla daha etkili olduunu ortaya koymutur. (Cegala, 1984, s.116)Ancak konuyla ilgili belki de en ok
bilinen alma McGuiren alama kuramdr. Alama kuram, biyolojik alama metaforunu kullanr;
buna gre kiiye virs ya da mikrobun zayf bir rnei enjekte edildiinde organizma o virs ya da
mikroba kar savunma yollar gelitirir. McGuire ve arkadalar benzer ekilde bireylerin gerek kar-
ikna mesajlarndan nce kar-argmanlarn zayf formlarna maruz kaldklarnda kar-ikna mesajlarna
kar bir savunma yaratabileceklerini ne srmtr. Dolaysyla ikna etmeye alann, birini hedefin
reddetmesini amalad ve kurama gre bunun iin daha nceden o mesajn zayf bir formunu hedefe
ynlendirerek bir savunma yaratt ift ynl bir mesaj yollamas uygun olacaktr. (Cegala, 1984, s.119)
Ancak aratrmalarda ift ynl mesajn konuya uzak hedefler zerinde pek de etkili olamadna dair
kantlar da elde edilmitir.
kna her ne kadar kiisel bir olay olsa da ayn zamanda insann birlikteliine bal bir konudur.
(Yksel, 2004, s. 39)knaya direnmede grup da nemli bir etkendir. Eer birey dier insanlarn da kendisi
gibi dndn grrse, sahip olduu dnceyi glendirme ynnde bir eilim gsterir. Ancak

156

bireyin fikirlerini etkilemek iin grubun gerek varl gerekmez, bu referans grubu da olabilir.
Dncenin bakalarnca da paylaldna dair inan, direnmeyi kolaylatracaktr. (Jamieson, 1996,
s.206)
Erken ikna almalar, hedefin zihni baka yne ekildiinde daha kolay ikna edilebileceini
varsayar. Gerekten de almalar, ileti aamasnda dikkati datlan, zihni baka yne ekilen kiinin
kabul etmeye daha eilimli olduunu ortaya koymutur. nsan zihninin iletiyi (ksa bir zaman aralnda)
ileme kapasitesinin snrl olmas, direnmeyi gletirmekte, ksaca bir ksm enformasyon dierine
tercih edilmektedir. rnein reklamlarda kadn figrnn kullanlmasnn dikkati datarak direnci
azaltt varsaylr. (Yksel, 2004, s. 39)
Tepki kavram zerine alan Brehm, zgrlk ve konunun neminin ayn anda var olduu
durumlarda iknaya kar tepkinin youn olduunu sylemektedir. zgrln olmad yerde rza daha
kolay gerekleirken, zgrln olduu yerde, zellikle de ikna konusu hedef iin nemliyse tartma,
karlatrma ve reddetme zellii ortaya kmaktadr. (Jamieson, 1996, s.208)
knann ve iknaya kar direncin ne denli bireye ait, bireye dair olgular olabileceine yukarda
deinmeye altk. Tabi bireysel olan tm bilisel sreler gibi iknann ve direncin de yzeysel ve derin
etkilerinden sz edilebilir. kna edici iletinin yzeydeki etkileri dirence maruz kalmazken derin etkileri
direnle karlanabilir. Bu da modern dnyada medya yoluyla srekli bir ikna abasna maruz kald
halde insanlarn neden kimi dnce ve tutumlarn deitirmediklerini aklayabilir (Jamieson, 1996,
s.206). Ak sesleniler yzeyin altnda bir eit (kiisel/psikolojik/kltrel) sansre (kodama/tartmal
ya da kar okumaya) tabi tutulmaktadr.
knaya kar direnme konusunu ele alrken iknaya direnme arsnn da bir ikna etme abas
olduunu unutmamak gerekir. Bireyi belli bir konuda diren gstermesi iin ikna etmek belirli bir etkiye
sebep olur ki bu da dsal bir etkidir.
Bireyin zgrlk alan genilediinde ikna edici iletilere tepki verme olasl da artar. Dolaysyla
seim yapabilme ans da bir tr zgrlktr. te yandan, dncelere ve nesnelere verilen nem ne
kadar azsa bunlarn konu olduu ikna abasna diren de o kadar az olacaktr, zira bunlar iin harcanan
enerji dktr. Kii, kendisi iin nemli olan konuya daha youn tepki gsterecei iin direnme de o
denli youn olacaktr. Diren, insan olmann gereklerinden ve doal sonularndandr. Tarih, direnmenin
erdem sayld bir dnyada yayor olduumuzu bize srekli olarak hatrlatmaktadr. Fransz yazar ve
dnr Albert Camus, insan insan yapan temel zelliin bakaldrmak, kabul etmemek olduunu
vurgular. Direncin etikle karlat noktada ite burasdr. Aristodan, David Humea, ikna abalarna ve
ikna almalarna belirli ynlerden kar kanlarn nemli bir ksm da iknann drst olmayan bir
iletiim olduunu ve tpk fiziksel g gibi, aslnda duygular zerinde eitli taktikler kullanarak bir g
uyguladn ne srer. (Bettinghaus,1980, s. 14) yleyse birey, yalnzca direnmek iin tm ikna
abalarna kar bir nyargyla m donatacaktr kendini? Yoksa kimi durumlarda ikna edilebilir olmak,
zihni dsal iletilerin etkisine amak daha m doru olacaktr? Sonu olarak diyebiliriz ki diren kavram
da dier her ey gibi kendi balam ierisinde deerlendirilmeli, yani iknann ieriine bal olarak ele
alnmaldr. Pek tabi ki balamndan kopuk bir iknaya direnme olgusu komik sonulara yol aabilir.
rnein sigaray brakmaya ynelik bir kampanyaya ya da trafik kurallarna uymaya ynelik bir
kampanyaya diren gstermek, yukarda saylan zelliklerin birouyla rtmeyecektir.

KNA EDC KONUMA

kna Edici Konuma Kavram

Bu kitabn Konuma ve Dinleme nitesinde konuma trleri ele alnrken ikna edici konuma genel
hatlar ile ele alnmt. ( AYRINTILI BLG N BKZ. Etkili letiim Teknikleri Konuma ve
Dinleme Blm s..) Burada ksaca bir hatrlatma yaplacak, ve daha sonra orada yer
almayan ayrntlara yer verilecektir.

157

 Konumann zel, sk karlalan ve en nemli tr olan ikna edici konuma; belli birtakm szel
tartmalar oluturma, oluturulan bu szel tartmalar zel ve belli izleyicileri harekete geirme, istendik
deiimler ortaya karmak amacyla dzenleme sanatdr. Bu tanm ierdii geler balamnda ele
alnrsa; kna edici konuma bir sanattr, ikna edici konuma bir szel tartma oluturma ile ilgilidir, ikna
edici konuma szel tartmalar zel izleyicilerle uyumlatrma ile ilgilidir, ikna edici konuma amal ve
istendik deiimler ortaya karmaya ynelik olduu sylenebilir.

kna Edici Konuma Perspektifleri

Konumac Perspektifi: kna edici konumada konumacnn etkiliinin nemli bir blm dorudan
konumacya dayanr. Eer izleyicilerin konumacya gveni yoksa, konumacnn syleyecei eyler
izleyiciyi etkilemekten uzak kalacaktr. Sonuta kaynak ne denli gvenilirse, tutum deiikliinin ortaya
kma olasl o denli oktur. Gnmzde ise buna artk inanlrlk ad verilmektedir. Aratrmaclar
inanlrln birok boyutlarn ortaya koymulardr. Burada bizim iin nemli olan boyutlar
konumacnn bilgisi/uzmanl, gvenirlii ve kiiliidir.
zleyici Perspektifi: Konumacnn etkinliinin bir blmn de onun izleyiciye kar olan duyarll
oluturur. Etkin konumaclar izleyicilerin doasn kavrar ve iletilere nasl tepki vereceini anlar ve
konumasn ona gre yaplandrr.
Konuma Perspektifi: Konumacnn etkenliinin nc boyutu bilginin konumada kullanlma
yoluna baldr. Konumaclar izleyicilerin tutumlarn etkilemek ve davranlarn deitirme yol ve
yntemleri zerine younlamaktadr.

kna Edici Konumada Sorumluluklar

nsanlar dierlerinin dnce ve davranlarn etkileyebilmenin bysne kendilerini kaptrabilirler. kna
etme gc sonunda konumacda bir davran haline dnebilir. Ancak ikna gc belli birtakm
sorumluluklar tar. nsanlar toplumun yararna veya zararna hareket edecek ekilde inandrlabilir veya
davranmaya yneltilebilir. Sonu olarak tutum ve davranlar etkileme yolunu seenler mutlaka bu
korkutucu olarak nitelendirilebilecek sorumluluklarn fark etmeli ve sorumlu davranma dorultu ve
balamnda durumdan emin olmaldrlar. Anlan sorumluluklar u balklarda toplamak mmkndr:
Konumaclar syledikleri balamndaki sorumluluu, izleyiciye serbest seim imkan verme
sorumluluu, konumacnn kendini snrlandrmas sorumluluu.

kna Edici Konumada Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar

kna edici konumada konumacnn grevi izleyicinin akln, dncesini ve giderek davrann
deitirmektir. Baka deyile konumac izleyicinin kendisi ile hemfikir olmasn salamaldr. Ama bir
gr savunmak, bir rakibi yalanlamak, bir rn satmak veya insanlar bir konuda tepki gstermeye
ynlendirmek olabilir. Bu anlamda bakldnda ikna edici konuma dier konuma trleri arasnda en
karmak olandr denilebilir. Btn bunlara ramen kiileri ikna etmek kukusuz imkansz da deildir.
Mesele ikna ve ikna edilecek konu hakknda gereki olmaktr.

kna Edici Konuma Trleri

kna edici konuma nitelii itibar ile bir inanc pekitirir, bir inan oluturur, inan deitirir veya
izleyicileri bir harekete ynlendirir. Bu balamda ikna edici konuma trlerini; Varolan nanc Pekitiren
Konumalar: Bir nan Oluturan Konumalar: Bir nanc Deitirmeye Ynelik Konumalar: zleyicileri
Bir Harekete Ynlendiren Konumalar: biiminde sralamak mmkndr. Bu ele alnanlarn dnda;
izleyicinin bir olgu tanm zerindeki inanlarn etkilemeye ynelik, izleyicilerin deerlendirme tanmlar
zerindeki inanlarn etkilemeye ynelik ve izleyicilerin politika veya hareket tanmlar zerindeki
inanlarn etkilemeye ynelik ikna edici konuma trleri de vardr.

158

KNA EDC KONUMANIN DZENLENMES
Dinleyicilerin ilgi, bilgi ve tutumlarndan yola karak, konumac, konuma stratejisini gelitirmelidir.
(Yksel, 2005, s.127)

kna Edici Konumann Yaps

Konumac tarafndan, onu baarya ulatrc nitelikte olan, konuya bal olarak seilen nedenler,
konumacnn amacna ulamasna en ok yardmc olacana inanlan szel tartmalarn
ekillendirilmesi ile dzenlenir. Belirlenen nedenler, aada belirtilecek olan tartma modellerinden
birilerine uygun olarak dzenlendiinde baar salanmas mmkn olabilmektedir.
Problem zme modeli: Konumann temelini ve mantki ynn oluturan bu model, problemin
neden var olduu ve yaplacak ikna edici konumann bu problemi nasl zecei ile ilgili olarak
yaplandrlmtr. Fakat bu modeli uygularken gz nnde bulundurulmas gereken 4 farkl husus vardr:
a. zlmesi hedeflenen problemler, herhangi bir sisteme zarar vermekte midir ya da rahatszlk
yaratmakta mdr?
b. Konuma ihtiyac karlamakta mdr?
c. Konuma problemi ortadan kaldrc bir nitelik tar m?
d. Konuma en iyi zm sunmakta mdr?
Karlatrmal fayda modeli: zleyiciye mantksal ve gdleyici bir biimde seslenen bu modelle
konumada, anlatlacak konularn stnl zerine odaklanlmtr. Bu modelin, sorunun zmndeki
rolnn vurgulanmas kadar en iyi alternatif olduu da nemle belirtilir.
lt doyum modeli: Kart grl izleyicilerin varl durumunda uygulanan ve faydal olan bu
model, zellikle konumac bir deer yargs oluturmaya altnda devreye girer. Konumac ve
izleyici arasnda salanacak bir zdeleme, konumann kabulnde esas olacaktr. Konumac kendi
grlerine kar olan bir dinleyici kitlesine kar konuuyorsa, konumasn dmanl krkleyici
nitelikte dzenlememelidir.
Artk model: Olas btn zmlerin yetersizliinin vurgulanmasyla birlikte, ikna edici konumada
nerilen zmn etkililiinin ve yeterliliinin vurgulanmasna dayanmaktadr. Genellikle olumsuz bir
model olarak adlandrlan bu model, byk oranda dman izleyiciler iin de etkilidir.
Gdleyici model: Dinleyiciler konumacnn tersini de dnseler, ama dinleyiciyi ikna edici
konuma sresince gdlemeyi baarmaktr. Bu model, problem zme ile dinleyicilerin gdlenmesini
birletirir. Eer var olan zmler, problemi zmede yetersiz kalyorsa problemi zecek yeni bir zm
gelitirilmelidir. kna edici konumada izlenebilecek gdleyici modelin esasn, izleyiciyi bu dorultuda
gdleme oluturur.

kna Edici Konuma Girileri

Daha sonraki blmlerde ayrntl olarak deinilecei gibi ikna edici konumalarda amaca ulaarak,
istendik deiimleri ortaya karma baars, iyi dzenlenmi bir giri ve sonu blm ile artrlabilir.
arpc, dikkat ekerek, etkileyici bir biimde oluturulan giri baarl bir konuma stratejisi asndan
olduka nemlidir. Giriin amalarn u ekilde sralamak mmkndr: dikkati toplama, sesin tonunu
ayarlama, iyi niyet yaratma ve dinleyicilerin dikkatlerini ierie yneltmedir. Genellikle ksa
konumalarda kullanlan giri cmleleri: artc-rktc ifadeler, soru sormak, hikaye anlatmak-
rnek vermek, kiisel atf, alnt ve phe uyandrmaktr.

kna Edici Konuma Sonular

letiim srelerinde ve zellikle konuma sreci sonras her zaman aklda kalan son sylenendir, bu
nedenle kt balayan bir konumada, konumac son ans olan, sonu blmn iyi ve etkili bir ekilde
sonulandrrsa, hedefe son anda da olsa ulaabilmektedir. Sonu blmnde konumac, anlattklarnn

159

ksa bir zetini yaparak, hatrda kalmasn ve etki yaratmay istedii kelimeleri veya cmleleri vurgular.
Genellikle kullanlan sonu trleri ise: zet, hikaye, harekete yneltme, duygusal etkidir.

kna Edici Konumada Balk Yazma

ounlukla balk, konuma amacnn ksaltlm halidir. kna edici konumada balklar; konunun
konunun sade bir ifadesi, soru ve yaratc balk olmak zere genelde 3 farkl ekilde
oluturulmaktadr.
Birok konuma iin balk, konuma amacnn ksaltlm halidir. rnein konuma amac "devletin
yansra i dnyasnn da okuma-yazma orannn ykseltilmesinde oynamas gereken roller konusunda
izleyiciyi ikna etmek" biiminde belirlenmise, balk "Okuma-yazma Orannn Ykseltilme Yntemleri"
olabilir. Baz durumlarda balk soru biiminde de ifade edilebilir. "Cehalet Ortadan Kaldrlabilir mi?"
Bunlarn tesinde izleyicilere daha ekici gelmesi iin yaratclk kullanlarak balk belirlenebilir:
"Karanla Ik: Cehaleti Yok Etmek". Bu konuda son karar doru vermek iin iyi ve planl bir alma
yapmak yararldr.
Ana balk yazldktan sonra konumay alt-balklandrmak gerekir. Baka deyile konuma plannn
ayrntlandrlmas yararl olur. Kt zerinde iyi planlanm ve ayrntlandrlm bir konumann baar
ans artar. Bu arada normal artlarda bir kiinin dakikada yaklak 160 kelime sylediini de unutmamak
gerekir. Buradan hareketle konumann sresi de ayarlanabilir.

KNA EDC KONUMA PLANININ OLUTURULMASI

zleyici ilgisini artrma stratejileri: Konumac tarafndan en doru zamanda gnderilen bir iletiyle
beklenen etki yaratlabilmektedir. kinci bir yol ise, olayn fiziksel anlamda yakn mekan ve
zamanllnn vurgulanmasdr. nc yol olarak, dorudan kiisel etki yolunun kullanlmas nk
konumalarda izleyiciler, kiisel olarak algladklar konulara daha ok ilgi gsterirler. (Yksel, 2005,
s.130)
zleyici bilgisini uyumlatrma stratejileri: Konuma ncesinde hedef kitle analizi yaparak,
dinleyicilerin yaplacak tartmay anlayacak gemi bilgilerinin olup olmad konumac tarafndan
belirlenmektedir. Bu noktada, konumac dinleyicilerin demografik zelliklerini ortaya kard gibi,
referans erevelerini de deerlendirme frsatn yakalayacaktr. Destek bilgilerin salanmas, anlamn
kolaylatrlmas, terimlerin tanmlanmas ve karlatrmalarn kullanlmas nemli uyumlatrma
stratejileridir.
zleyici tutumlarn uyumlatrma stratejileri: Konuma ncesi yaplacak izleyici analiziyle,
izleyicilerin ounluunun konuma amacnn ya yannda olduunu, ya karsnda olduunu ya da
konuyla ilgili bir fikri olmad ortaya kacaktr.
Yandalar: Benzer dncede olanlara seslenmek ou zaman byk bir avantaj salasa da,
dinleyicilerin konuya zaten aina olmalar halinde, ilgisiz olmalar gibi bir takm engel ve sorunlarla
karlamak da mmkndr.
Fikri olmayanlar: Bu tr dinleyiciler konu hakknda bilgilendirilmemi, konuya kar yansz,
duyarsz ve tavrsz olabilmektedirler. Eer, dinleyicinin fikrinin olmamasnn nedeni yanszlksa,
uygulanacak strateji, mmkn olan en iyi tartmalar en iyi bilgilerle destekleyerek sunmaktr. Eer
neden duyarszlksa, konumac btn gcn bu duyarszl krma yolunda harcamaldr. Aratrma
sonularna bakldnda, bu tr dinleyiciler de asl tutum deiikliinin, konumadan sonra gerekletii
gzlenmektedir.
Kartlar: En g ikna edilen dinleyici trdr. Az olumsuz, ok olumsuz gibi dereceleri vardr. Eer
kartlk bir takm olumsuzluklarla snrlysa normal konuma sreci izlenebilir. Ancak olumsuzluklar
dmanlk dzeyine varyorsa, konumac, konu baln daha az iddial bir yapya dntrerek, var
olan olumsuzluu amaya almaldr.

160

 Konumacnn inanlrl konusundaki izleyici algsn etkileme stratejileri: Konuma ncesi elde
edilen veriler neticesinde, izleyicilerin konumacy nasl algladklar ortaya kmaktadr. Eer ounluk
konumacy, olumsuz olarak alglyorsa, konumacnn ikna abalarn veya stratejilerini artrmas
gerekmektedir. nanlrlk, izleyicilerin zaman iinde konumac hakknda bildikleri ve rendikleri
sonucunda olumaktadr. Mesela; daha nceden yaratlan yksek inanlrlk sayesinde, konumac srece
daha avantajl balayacaktr. Ancak konuma srecindeki sylenenler ve sylenme ekilleriyle bu avantaj
ya azalmaktadr ya da pekimektedir. nanlrlk salayabilmek iin konumacnn, dikkat etmesi ve
uygulamas gereken noktalar u ekilde zetlemek mmkndr: Uzmanlk gsterme, gvenilirlik
oluturma (gvenilirlik oluturma kendi iinde 4 biimde oluturulur: konumacnn hep dorular dile
getirmesi, bilgilerin uygun gr asnda tutulmas, konumacnn konumu ile atan bilginin deerinin
farkna varlmas, konumacnn grlerine kart olanlarn kiisel ataklarna kar direnmesi),
konumacnn ekicilii konusundaki izleyici algsn artrma dr.
zleyicilerin gdlenmesini artrma stratejileri: Konumacnn gdleme abas sonucunda,
dinleyicilerin inanlarn etkilemek ya da dinleyicileri harekete geirmek mmkn olacaktr. Baz
gdleme stratejilerini u ekilde sralayabiliriz:
Ortak taban yaratmak: Hissettirilmeye allan duygu, konumacnn dinleyicilerle, ayn
deneyimlerden yola karak, ayn deer sistemlerini paylatklardr.
Dinleyicilerin tevik edilmesi: Belli bir konuda gl bir biimde tevik edilen dinleyici, harekete
geme konusunda daha iyi gdlenebilmektedir.
Dinleyici deerlerini uyarlama: Gdleme iin, deerlere yaklamakta dinleyicilerin sahip olduklar
deerlerin abartlmadan vlmesine muhakkak dikkat edilmelidir.
Dinleyici ihtiyalarn uyarlama: Bu ihtiyalar: psikolojik, gvenlik, ait olma, sevgi, saygnlk ve var
olma ihtiyalarndan oluan Maslowun ihtiyalar hiyerarisinin yannda zenginlik, otorite, dier
insanlarn davranlarna uygunluk, memnuniyet ve mutluluktur.
Konumacnn ekicilii Konusundaki zleyici Algsn Arttrma: Konumacnn bireysel ekicilii
konusundaki alglar bizzat konumacnn grn ve konuma ncesi ve srasndaki davranlar
tarafndan etkilenir. Konumacnn zerindeki iyi bir giysi, bakml bir grnm, temizlik kukusuz
ekicilik algs yaratr ve arttrr. Bunlara ek olarak konumac dinleyenlere kar dosta davranmaldr.
Arkadaa tavr ekiciliin en nemli destekleyicisidir. Kendini stn grme, souk davranma, orada
bulunmaktan rahatsz olduu izlenimini verme vb. bu konudaki olumsuzluklar olarak karmza kar.
Duygulara Yaklamda Uygun Dil Seimi: Gdlemenin belirleyici amac izleyicilerin duygularn
ykseltmek, arttrmaktr. Bu balamda duygu, insan vcudunu harekete hazrlamak iin oluan psikolojik
deiikliklerle ilgilidir. ou duygu aslnda fiziksel oluumlar sonucunda ortaya kar. Bir aacn
arkasndan aniden ortaya kan bir kpek bizi korkutur. Duygular kelimelerle de oluturulur. Bir
arkadamz "Tamam sen tiyatroya git. Beni merak etme. Ben idare ederim" dediinde kendimizi sulu
hissederiz. Buradan yola karsak konumada seilecek dilin ve kelimelerin tad nem ortaya kar.
ok anlaml kelimelerin konumacnn vermek istedii anlam doru bir ekilde ortaya karmas
nemlidir. Kukusuz konuma amac da konuma dilini ve seilecek slup ve kelimeleri de
belirleyecektir.

kna Edici Konuma Girileri

Herhangi konumann ana blmn konumann gvdesi oluturursa da ikna edici konumalarda amaca
ulama ve istendik deiimleri ortaya karma baars iyi dzenlenmi bir giri ve sonu blm ile
arttrlabilir. arpc, dikkat ekici, aklda kalc ve etkileyici bir giri baarl bir konuma stratejisi
oluturmada byk nem tadndan zerinde ciddi biimde durulmaldr.

161

kna Edici Konuma Giriinin Amalar
Etkili bir ikna edici konumada giriin nemini u drt nokta belirler:
Dikkati Toplama: Konumac izleyicilerin konumaya kar temel bir ilgisi olduunu
belirlediinde, dikkati toplayc bir biimde konumasna balamaldr. Etkili bir ka cmle
izleyicinin ilgisini konumann zerine younlatrmada yardmc olacaktr.
Sesin Tonunu Ayarlama: Dikkati toplamann yansra ilk birka cmle genellikle konumann
tonunu da belirleyecektir. Konumac ne tr bir ton kullanacan bilirse giri de o tona uygun
olacaktr. Eer hafif bir ton kullanlacaksa esprili bir giri, eer ciddi bir ton konumaya hakim
olacaksa ciddi bir giri uygun olur.
yi niyet Yaratma: Konumann girii konumacnn izleyicilerin onu nasl grmelerini
istiyorsa o biimde sunmasndaki ilk ansdr. yi niyet yaratma bamsz bir cmle ile
olabilecei gibi, konumacnn sesi, vurgulamalar, d grn ile hareketleri de bu konuda
belirleyicidir.
erie Yneltme: Giri yoluyla izleyicinin ilgisi konuma amacna yneltilir. Kart grl
izleyiciler dndaki tm izleyiciler konuma amacn giri blmnde arayacaklardr.
zleyicileri, dikkatleri tam toparlanana kadar konu hakknda havada brakmakta bir yntemdir.
Ancak bu sadece belli durumlarda uygulanmaldr.
Tipik Giriler
Konumaya balamay snrlandran tek ey konumacnn hayal gcdr. Konuma yaplmadan nce
birka deiik giri denemesi yaplmas ve bunlarn arasndan birisinin seilmesi yararl olacaktr.
Aadaki giri trleri ounlukla ksa konumalarda kullanlr.
artc-rktc fadeler: zellikle ksa konumalarda izleyicinin dikkatini ksa zamanda
toparlamak gerekir. En iyi yollardan birisi izleyicileri artacak-rktecek bir cmle ile giri
yapmaktr. rnein okur-yazarlk konusunun ele alnaca bir konumaya yle bir cmle ile
balamak ok arpc olacaktr: "lkemizde 1992 ylnda ortaokuldan mezun olan 1.400.000
renciden 360.000'i okuma-yazma bilmemektedir..."
Soru: Soru sormak, izleyicilerin konumacnn dnceleri hakknda kafa yormalarn
salamada bir baka yoldur. Burada dikkat edilmesi gereken nokta sorunun izleyici iin anlaml
olmas gereidir.

Hikaye Anlatmak-rnek Vermek: Konumacya dramatik bir yntem izleme ansn alta
kk hikayeler anlatmak verir. Ancak unutulmamas gereken nokta dikkati toplarken izleyiciyi
konumann ana dncesine yneltme gereidir. Eer konumacnn hikayesi bunun ikisini de
yapabiliyorsa giri ok iyi olmu demektir. Ancak hikaye ana fikir ile uyumuyorsa konumac
onu baka bir yerde ve konumada kullanmaldr.
Kiisel Atf: Konumacnn kullanaca kiisel atf ya da kendinden rnek vermesi daha girite
dikkati toplamann yansra izleyici ile konumac arasnda bir iyi niyet kprs oluturmay da
salayabilir.
Alnt: Uzunluu ne olursa olsun yaplacak bir alnt ok iyi bir giri salar. Alntlar
izleyicilerin iyi tand ve iyi ne sahip uzman kiilerden yapmak izleyicilerin konumacya ve
konuya hakimiyetine olan gveni de pekitirir.
phe Uyandrmak: Konumacnn giriinde dikkati younlatrmann en iyi yollarndan birisi
de phe uyandrmaktr. "Konumac ne yapmak istiyor?" sorusu izleyicilerin kafasnda
uyandrldnda onlarn btn konumay tam olarak izlemesi salanr.

kna Edici Konuma Sonular

Shakespeare'nin u sz kadar ikna edici konuma iin doru bir sz yoktur. "yi biten eyin hepsi iyidir."
Buradan yola karak konumann sonu blmnn amaca ulaabilmek ve istendik deiikliklerin ortaya
karlabilmesi bakmndan konumac iin son ans olduu sylemek mmkndr.

162

 Konumann sonu blmnn iki temel amac olmaldr:
Konumay izleyicilerin konumann btnnde ne sylendiini hatrlamas iin toparlamak.

zleyicilerin ne sylendiini unutmamas iin vurgulamak.

Sonu konumann ksa bir blmn oluturmaldr. Genellikle konuma sresinin %5'ini sonuca
ayrmak yeterli olur. zet, hikaye, harekete yneltme ve duygusal etki genellikle kullanlan sonu
trleridir.
zet: Bir konumay sonulandrmann en kolay yolu zet yapmaktr. zet ayrntlardan arndrlm
ana fikir aktarmdr. Sonu blm konumann duygusal etkisini arttrmada da nemli olduundan,
konumac zet yaparken izleyici zerinde daha ok etki yapacak baz eyleri de sonuca ekleyebilir.
Hikaye: Hikaye ve benzeri malzemeler konuma girii kadar konuma sonucu iin de nemlidir. Etkili
ve doru bir biimde seilen hikayeler konumann ana fikrini destekler ve dinleyicilerce unutulmamasn
salar.
Harekete Yneltme: Harekete yneltme ikna edici bir konumay sona erdirmede ok bavurulan
yollardan biridir. Yneltme, konumacnn tartmalarn dinleyen izleyicilerin konumacnn istedii
davran gstermeleri olarak tanmlanabilir.
Duygusal Etki: Hibir sonu tr duygu ykl sonu cmleleri kadar etkili olamaz. Konumacnn
edebi yntemler ve slup kullanarak izleyicilerin duygularna ynelmesi kolay unutulmayacak izler
brakabilir. rnein sava kahramanlarn anmak iin yaplan bir konumada sylenecek u szler kolay
kolay unutulmaz: "Vatanlar iin can ve kan veren askerler hibir zaman lmez. Onlar sadece gzden
kaybolur..."
kna edici konumann gvdesi konumac tarafndan seilen nedenlerden oluur. Bir konumada
birden ok neden bulunabilir. Nedenlerin seiminde uygulanan modeller unlardr: Problem zme
modeli, karlatrmal fayda modeli, lt-doyum modeli, artk model ve gdleyici model.
kna edici konumada konumann gvdesi kadar nem tayan ve baarya ulamay etkileyen
blmler giri ve sonu blmleridir. Giri blmnn drt amac vardr: Dikkati toplama, sesin tonunu
ayarlama, iyi niyet yaratma ve ierie yneltme. zellikle ksa sreli konumalarda kullanlan tipik giri
trleri; artc-rktc ifadeler kullanmak, soru sormak, hikaye anlatmak, rnek vermek, kiisel atflar
yapmak, alnt yapmak, phe uyandrmak biiminde yaplan girilerdir.
Konumann sonu blm konumac iin istediine ulamak balamnda son anstr. zet, hikaye,
harekete yneltme ve duygusal etki genellikle kullanlan sonu trleridir.
Birok konuma iin balk, konuma amacnn ksaltlm halidir. Ana balk belirlendikten sonra alt-
balklar belirlemek yararl olacaktr. Kt zerinde iyi planlanm ve ayrntlandrlm bir konumann
baar ans artar.
zleyici ilgisini arttrma stratejileri konumacnn konu ile ilgili bilgisinin uygunluu zerine
temellenir.
Konumac izleyicilerin bilgi dzeyinin konumadaki nedenler ve kantlar anlamak iin yeterli
olmadna inanrsa, izleyicilerin bilgi dzeyini destek bilgiler vermek yoluyla arttrmaldr. Bir
konumann tartma ve kantlarnn daha iyi anlalabilmesi terimlerin tanmlanmas, rnekler ve
karlatrmalarn kullanlmasyla dorudan ilintilidir. zleyicilerin konuma amacnn yannda ya da
karsnda olduu ile fikri olmadnn saptanmas konuma planlanrken izlenecek farkl stratejilerin
belirlenmesini gerektirecektir. Eer izleyicilerin ounluunun konumacnn inanlrl konusundaki
alglar olumsuz ise, konumacnn daha ok ey yapmas ve gayret gstermesi gerekecektir. Ayrca,
izleyicilerin tepkisinin konumacnn gdleme gayretlerine bal olduu unutulmamaldr.

163

SATI KAMPANYASI KONUMASI VE KNA EDC LETM
kna edici konumann bir dier tr olan sat konumasnda kullanlan yntemler ve uygulanan
hazrlanma sreci dier konuma trleriyle hemen hemen ayndr. Gnmzde hemen her alanda, giderek
artan rn ve marka bolluu, sat konuma srecinin ve konumaclarnn nemini de artrmaktadr.
nk konumaclar, giderek artan rn bolluu srecinde, iyi yaplandrlm, etkin bir sat konuma
becerisiyle benzer dier rnler arasnda bir farkndalk yaratmay salayabilmektedir. Bu noktada
nceden planlanarak oluturulan sat kampanyalarnn hazrlk safhas 4 aamadan olumaktadr:
(Yksel, 2005, s.141)
rn veya hizmetin farkna vardrlmas: letmelerin rettikleri rn veya hizmetin varln
farknda olmayan potansiyel mterileri bulunduundan, ilk aamay tketime sunulan rn ya da hizmet
hakknda potansiyel mteride bir farkndalk yaratma abalar oluturmaktadr. Bu aamada dikkat
edilmesi gereken husus, amacn rn ya da hizmet hakknda bilgi vermek olmayp, amacn potansiyel
mterileri rn ya da hizmetin varlndan haberdar edebilmek oluturmaktadr. Planlama safhasnn 2.
aamas olan kabul ve tercih etmenin salanmas aamasnda artk bir farkndaln yaratld
mterilere bilgiler sunulabilmektedir. Mteri ile kurulan ikna edici iletiim srecinde, amaca doru
ilerleyebilmek iin, rnn dier benzer rnler yerine tercih edilmesinin gereklilikleri ve sebepleri dile
getirilirken, rnn uygun kullanmlarna ve ilevselliine de deinilmelidir. Satn almann kkrtlmas
aamasnda ise, artk konuma rnn satn alnmasna odaklanmaktadr. Bu amaca doru mteriyi
gdleyebilmek iin konumac, rn fiyat, benzer rnlerle fiyat karlatrmas, avantajl deme
seenekleri, garanti sresi veya indirimler hakknda bilgiler sunmaldr. Son aamay oluturan
glendirme veya deerlendirme aamas ise; rn veya hizmet satldktan sonraki sreci ierir. Bu sre
iyi deerlendirildii takdirde, satlar artaca gibi, rnn kullanm alannda bir marka bamll da
yaratlabilecektir.
Etkin bir sat elemannda bulunmas gereken zellikleri u ekilde sralamak mmkndr:
rn veya hizmet konusunda bilgili olmak,

Mteri ihtiyalarna duyarllk,

rn ve hizmet konusunda cokulu olmak,

Satn ahlaki ynlerine dikkat etmek,

Kolay anlalr bir iletiimci olmak.

zetle, satt rn ok iyi tanyarak, mterisinin ihtiyalarn bilen, satmaya istekli, iini seven ve
etik kurallarna uyarak, mteriyle anlayabilecei ekilde iletiim kurabilen konumac, nasl grnd
ve nasl davrand konusunda da gereken titizlii gsterdii takdirde, ikna edici iletiim srecinde,
amaca ulama konusunda daha avantajldr.

Etkin bir sat elemannda bulunmas gereken zellikleri u ekilde

sralamak mmkndr: rn veya hizmet konusunda bilgili olmak, mteri ihtiyalarna
duyarllk, rn ve hizmet konusunda cokulu olmak, satn ahlaki ynlerine dikkat
etmek, kolay anlalr bir iletiimci olmak.

rn veya Hizmet Konusunda Bilgili Olmak: Her konumac gibi belki de bir sat eleman iin
olmazsa olmaz trden olan zellik ne hakknda konutuunu bilmesidir. Baka deyile bir sat
elemannn her eyden nce sahip olmas gereken nitelik; satn yapaca rn ve hizmetin ne olduu,
zellikleri, ilevleri, stnlkleri ve salayaca yararlar vb. konusunda bakalarndan farkl olarak
derinlemesine bilgi sahibi olmasdr. ncelikle bir sat elemann bilgili klan zelliklerin neler olduunu
ortaya koymak gerekir. Bu sorunun cevab yledir: rn satma konusunda yaplm iyi bir hazrlk ve
rnn zellikleri, stnlkleri ile salayaca yararlar konusunu ayrntlar ile bilmek.

164

 rnn zellikleri onu dierlerinden ayran nicel ve nitelik farkllklardr. Yarar ise rnn
zelliklerinin alcya salayaca avantajlar olarak ortaya kmaktadr.
Sat eleman sat konumasna hazrlanrken rnn zellik ve yararlarnn ayrntlar ile bunlarn
kullanmdaki yollarn badatrmay iyi aratrmaldr.
Baz rnler hakknda bilgi edinmek grece olarak kolaysa da, baz rnler hakkndaki en nemli
bilgileri elde etmek yaratc yaklam gerektirir. rn hakkndaki ilk ve temel bilgi kayna reticilerce
hazrlanan basl malzemedir. irketler rnleri hakknda birok kullanma klavuzu ve benzer dier bilgi
materyalleri hazrlar. Bir sat eleman eer birok iletmenin maln satan bir kurulua bal olarak
alyorsa, rn ile ilgili retici firmann salad tm bilgileri elde ettiinden emin olmaldr. Kukusuz
retici firmalardan eitli yollarla salanacak bilgiler her zaman yeterli olmayabilir. Gnmzde birok
rn deerlendiren ok sayda yayn vardr. rnein lkemizde de yaynlanan otomotiv dergileri ya da
bilgisayar dergileri vb. piyasadaki rnler hakknda deerlendirme bilgileri sunarlar.
rn hakknda bilgi edinmenin ikinci yolu retim birimine yaplacak ziyaretlerdir. ok pratik
olmayan bu yol iletilebilirse ok yararl olabilir. Bu ziyaretlerde rnn retilme srelerinin yan sra
basl materyallerden elde edilebilmesi g olan birtakm ayrntlar retim yerlerindeki uzmanlardan
renilebilir.
nc yol ise sat elemannn bizzat rn denemesi, kullanmasdr. Bylece rnn stnlk ve
zayflklar daha iyi kavranr ve sat eleman sat konumasn buna gre dzenleme ansna sahip olur.

Sat konumasna hazrlanan bir sat elemannn bilgi salama

yollar neler olabilir? Tartnz.

Mteri htiyalarna Duyarllk: yi bir sat eleman mutlaka mterinin ihtiyalarn dikkate
almaldr. Sat elemanlar temelde kendilerinin mteriye hizmet verdiklerini dnmeli ve bunu
akllarndan hi karmamaldr. Bir mterinin belli baz zel ihtiyalar olabilir ve sat eleman bu
ihtiyac giderecek hizmeti veya rn sunmaldr. Sat konumas srasnda sat eleman mterinin
ihtiyalarnn ayrntlarn renmeye gayret etmeli ve rnn ilgili yanlarn n plana karmaldr.
rn ve Hizmet Konusunda Cokulu Olmak: Coku bir bakma bulacdr. Bir mteri, sat
elemannn mal satmaktan keyif aldn grdnde mala ve sat elemanna olan gveni artacaktr.
Eer sat eleman sadece grevini yapt hissini verirse, mteri onun kendi ihtiyalarn dikkate
almadn dnecek ve belki de mal almaktan vazgeebilecektir. Coku ayn zamanda sat elemannn
mala olan gveninin bir gstergesi olarak kabul edilir.
Satn Ahlaki Ynlerine Dikkat Etmek: Bir ok insan ne yazk ki satlk mesleini belki de baz
olumsuz deneyimlerine dayanarak dolandrclkla e tutmaktadr. Bu insanlar sat elemanlarn mal
satabilmek iin hereyi yapabilecek vicdansz ve ilkesiz insanlar olarak deerlendirmektedirler. Geri
gndelik hayatta bu tr sat elemanlarna rastlamak mmkndr. Ancak sat elemanlarnn byk
ounluu ahlakl ve samimi olmann sadece iyi karakter zellikleri olduunu kabul etmekle kalmayp,
bu zelliklerin mesleklerin asndan da byk nemi olduunu bilmektedir ve bilmelidir.
Kolay Anlalr Bir letiimci Olmak: Bir sat elaman ne tr iletiim becerilerine sahip olduunu iyi
bilirse, o kadar iyi bir sat eleman olabilir. Baka deyile hangi iletiim becerilerinde daha yetkin
olduunu bilen bir sat eleman baar konusunda bir adm atm demektir. Unutulmamaldr ki, insanlar
kolay anlalr bir sat eleman ile iletiim kurmaktan zevk alrlar. Mteriler, kekeleyen, doru
szckleri bulabilmek iin sk sk duraklayan, dalgn, phe uyandran, kesin konumayan ve etkili bir
iletiim kurmada genel bir yeteneksizlik gsteren sat elemanlarna gven duymazlar.
Etkili sat elemanlar da dnk ve konukan olmaldr. Ancak da dnk olma ile ylklk;
konukan olma ile gevezelik arasnda ok ince bir izgi olduu da unutulmamaldr.

165

 Son olarak sat elemann nasl grnd ve davrand da nemlidir. Mteriler sat elemanlarnn
uygun giyimli ve davranl olmasna dikkat ederler.
Sat eleman u sorular doru yantladnda daha kolay baarya ulaabilir:
Mterinin ihtiyalar nelerdir? Baka deyile mteri hangi amalara ulamak istemektedir?

Bu rn potansiyel mterinin ihtiyalarn karlayabilir mi?

rn mteri iin kullanl m?
Bu sorularn cevaplar etkili ve sonuca ulatracak bir sat konumasnn anahtarlar niteliindedir.
ounlukla mteri, ihtiyalarnn farkndadr. Farknda olmamas durumunda daha etkili bir sat
konumas gerekecektir. rnn ihtiyalar karlamas konusunda zellikle zerinde durulacak nokta o
rnn sz konusu ihtiyac karlamak zere var ve en uygun rn olduudur. Baz durumlarda bunu bir
gsteri ile desteklemek yararl olur. Dier baz durumlarda ise mteri rn beenebilir ama o an iin
kullansz ve gereksiz olduunu dnebilir. Bu durumda indirimler, bedava eitim, geniletilmi
garanti, az-maliyetli yan hizmetler gibi geler devreye sokulabilir.
Gnmzn tketim toplumlarnda, birey, tketmeye balamadan nce, davran srecinde baz ncl
sre ve aamalardan gemektedir. lk yaanan sre kiisel sretir. Kiisel srete ilk adm
alglama ile balar. Birebir yz yze sat kampanyas konumalar dnda, rn veya hizmetin bireyin
dikkatini ekmesi, bireyin rn veya hizmetten haberdar olmas, rn tanmas ve bilgi sahibi olmas
iin kullanlan reklam, rn ambalaj, rn promosyonlar vb. stratejiler iletmeler tarafndan tutarl bir
imaj oluturacak ekilde gelitirilmelidir. Algnn seici, geici, dzenleyici ve soyut olma gibi
zellikleri, reklam ve pazarlama srecinde etkilidir. Ancak alglamann kiiden kiiye veya durumdan
duruma gre deien trlerinin de bulunduunu unutmamak da fayda vardr. ok sayda uyarlarla
karlaan tketici, bu uyar btnn alglamaz; sadece istedii, ihtiya duyduu eyin ilgili ksmn
alglar. Bu da algnn seici zelliini kapsar. Ayrca alglama geici de olabilmektedir. Bu nedenle
rnein, reklam kampanyalarnn etkilerinin ksa srede yok olmamas iin karlama zamann doru
ayarlayabilmek olduka nemlidir. Bu doru zamana literatrde tav zaman denmektedir. Ayrca
tketicinin reklamla karlama skl da nemlidir. Bunun iin en uygun skln iyi bir aratrma ile
doru bir ekilde belirlenmesi gerekmektedir. Aksi takdirde, gereinden fazla karlalan bir reklam
bktrc olup, rne kar bir olumsuzluk domasn beraberinde getirebilirken; az karlalan bir
reklamda yer alan ve gerekli iletiim elerinin tketicilerce tam olarak alglanamamas ve buna bal
olarak dikkatin doru biimde rne ynlendirilmesi salanamam olacaktr.
Kiisel srete ikinci aamay, renme oluturmaktadr. renme tekrar, deneme yanlma, taklit
ya da model alma yollaryla bireylerin davrannda ortaya kan olduka srekli deime biiminde
tanmlanmaktadr. renmenin, daha dorusu retmenin iknac asndan nemi, marka bamll ile
yakndan ilgililiidir. knac satn alma davrann tekrar kazandrmak ister. knac retme iiyle,
srasyla; alkanlklarn krlmas, tekrar yeni alkanlklar kazandrlmas ve yeni alkanln
pekitirilmesi durumlarn birey zerinde uygulamaya alr. (Yksel, 2005, s.146)
Kiisel srecin son aamasnda, gdleme vardr. Gdler kiilerin davranlarnn temelinde yatan
ihtiyalar gidermede etkili rol oynar, karara varmalarn salar. Bireyleri gdleyerek ikna edici konuma
srecinde konumac bireylerin gz nnde tuttuu temel ihtiyalarn ieren fizyolojik anlamda
gvenlik, sevgi ve ait olma, sayg ve kendini gerekletirme duygularnn zerinde durmaldr.
Kiisel srete tam anlamyla uygulanmayan alglama, retme ya da gdleme aamalarndan sonra
davran srecinin sonraki blmlerinde ikna etmek yolunda iknacya sorunlar kabilmektedir. knaya
etki eden kiisel etmenler arasnda aile, toplum ve kltr yer almaktadr.
Davran srecinde yaanan ikinci aamay oluturan kiisel olmayan etkiler zaman, yer ve ortam
olarak sralanabilmektedir. Son aamaya ise karar verme sreci denmektedir. Tketiciler ihtiyalarn
karlamak iin, satn alma kararn verirken aslnda olduka zorlanr. Bu srada kiiler olabildiince
aklc olmaya alr. Bilisel eler buna yardmc olurken, duygusal eler de dier yandan ar basarak
eliki yaratr. knacnn etkisi, rnn aklc taraflarn, gzle grlr, fonksiyonel ve teknik zelliklerini
166

ikna edici iletide kullanmakta ortaya kar. Bunu baarl ve etkin bir ekilde gerekletiren iknac
amacna ulamada daha avantajl bir konuma sahip olacaktr.

Sat Kampanyas ve kna Edici Konuma

Sat abas, bazen bire bir, bazen de kk grup ya da bir kitleye yaplan konumalar yoluyla
gerekletirilebilir. Bazen ilk ilikiyi satc salar. rnein kap kap dolaan bir satc bir tencere seti
satmaya alr. Bunu yaparken de kulland temel ata ikna edici konumann bir tr olan sat
konumasdr. Bu rnek dnda da ounlukla mteri ile ilk ilikiyi satc kurar ve yine sat
konumasn kullanr.
Sat konumas, satcnn sunuunu yapmas iin aslnda pek de ciddi biimde kesintiye uramayan
bir zaman kesitinde gerekleir. Geri ounlukla potansiyel mteriler konumay sorular ile bler.
Ancak bu duruma ramen sat konumas yntemleri ve hazrlanma sreci dier konuma trleri ile
hemen hemen ayndr. Bir ok iletme yeni sat elemanlarna ynelik olarak onlarn satc azn belli
bir senaryoya gre kullanmalarn salayacak bir eitim program verir. Bundan sonra sat elemanlar sz
konusu senaryoyu deiik durumlara uyarlayabilmeyi renirler.

Sat Kampanyas Planlamas

Sat kampanyalar tutundurma (promosyon) yoluyla mterilerin bir alg basamandan dierine
tanaca varsaym zerine kurulur. Pazarlama basamaklar konusunda yaplan tartmalarda ounlukla
merdiven terimi tercih edilir. Burada bu merdivenin sadece drt basama olduu kabul edilecektir. Bu
basamaklar aadaki biimde sralanabilir:
rnn farkna vardrlmas,

Kabul ve tercih etmenin salanmas,

Satn almann kkrtlmas,

Satn alma ediminin glendirilmesi veya baarszln deerlendirilmesi.

rnn Farkna Vardrlmas: Pazarlama basamaklarnn en altnda rn veya hizmetin varlnn
farknda olmayan potansiyel mteriler bulunmaktadr. Bu nedenle ilk aama rnnn farkna
vardrlmas gerekliliidir. Burada nem verilmesi gereken nokta satma ya da rn hakknda
bilgilendirmek bile deildir. nemli nokta potansiyel mterilerin rnn farkna varmas,
vardrlmasdr. Bu aamada yaplacak konumalar rn ve ismi konusunda imaj yaratma zerinde
odaklanmaldr. rnein rnn fax cihaz olduunu dnelim. Bu aamada konumac mektuplarn
telefonla gnderilmesi mucizesini tartabilir. Konumaclar bu mucizeyi gerekletirenin fax cihaz
olduunu anlatabilirler.
Kabul ve Tercih Etmenin Salanmas: Bu aama bilgilendirme veya bilgi verme basama olarak da
adlandrlabilir. Konumac potansiyel mteriyi rnn deerini kabul etmesi konusunda zendirir ve
onu benzer rnler arasndan semesinin gereklerini gsterir. Bu aamada yaplacak konumalarn
potansiyel mteriye rnn doasn gsterecek ve rnn uygun kullanmlarn nerecek bir yapda
olmas uygun olacaktr. Mterilerin dikkati rnn neler yapabileceine ekildikten sonra, bu aamadaki
konumalar ayn zamanda bu rnn benzerlerinden neden daha iyi olduu veya amaca ulamada ne tr
stnlkler tad konusunda odaklanabilir.
Satn Almann Kkrtlmas: nc basamak satn almann kkrtlmas baka deyile insanlarn
satn almalarnn salanmasdr. Bu basamakta nem verilmesi gereken nokta gdlemedir. Satlacak
maln fiyat, satn alma yollar, dier benzer rnlerin fiyatlar ile yaplacak karlatrmalar
kullanlabilecek yntemlerdir. Dier gdleyici etmenler garanti sresinin arttrlmas, mr boyu
garantiler nerilmesi, indirimler salanmas vb. olabilir.
Glendirme veya Deerlendirme: Son basamak glendirme ile ilgilidir. ounlukla satn almann
sat eyleminin son basama olduu kabul edilir. Oysa satn alma gerekletikten sonra yaplacak
glendirme ve bir bakma marka bamll yaratma almalar byk yararlar salayacaktr ve bu ok
167

ciddi bir gerekliliktir. Eer rn kullanmda baar salarsa baka alclar da ayn kaliteyi ve hatta daha
byk avantajlarn salanmasn bekleyecektir. Eer rn glendirilmezse ve desteklenmezse
muhtemelen kullanmda sorunlar kacaktr. Kald ki rnn baarsz olmas durumunda baarszlk
deerlendirilmeli ve bylelikle ayn hatalarn tekrarlanmamas salanmaldr. Tipik bir sat
kampanyasnda en ar yk sat elemanlarnn omuzlarndadr. Geri reklamlar potansiyel mterilerin
rne aina olmalarn salamaktadr. Ancak sat eyleminin gereklemesinde en nemli pay yine de
sat elemanlarnndr. Sat elemanlarnn sat gerekletirebilmeleri ise tamamen sat konumasnn
baarsna baldr. Gnmzde hemen her alanda varolan rn eitlilii ve marka bolluu, sat
konumasnn nemini her zaman olduundan daha ok ne kartmaktadr. yi yaplandrlan bir sat
konumas giderek zorlaan Pazar artlarnda en temel belirleyici olarak ortaya kmaktadr.

168

 zet
kna etme kardaki kiinin dnce davran ve
tutumlarn istenilen biimde etkileme ya da
deitirme srecidir. Baka bir deyile
karmzdaki kii veya kiilerin dnce davran
veya bizim istediimiz biimde ve karmzdaki
bireylerin o andaki istek ve durumlarna aykr bir
ekilde etkileme veya deitirme olarak
tanmlanabilir. Etkileme ise kardaki kiinin
tutum ve davranlarn onlarn istek ve
karlarna ters dmeyecek ekilde daha uzun
srede deitirme giriim olarak tanmlanabilir.
Rasyonel-aklc ikna: Ortaya konan istei ya da
talebi destekleyen mantkl tartmalar iin veri
ve bilgilerin sunulmasdr. Basite etki edilmek
istenilen kiiye fikrimin arkasndaki mant
aklamak istiyorum demekten baka bir ey
deildir.
Arkadalk ya da kiisel ekicilik: Arkadalk
stratejisi etkilenenin, etkileyen hakkndaki iyi
dncelerine baldr. Bu strateji arkadaa
davranma, duyarllk gsterme anlay ve
pohpohlamak ile baarlabilir. Bir strateji olarak
arkadalk, etkilenen duygularna zerine
oynad iin gl duygusal paralar ierir.
Koalisyon: Koalisyon, rgtteki dier insanlar
etkileyenin kendisini desteklemeleri iin hareke
geirmesidir. Eer bir ok insan etkilenene belirli
bir eylemi yapmas iin ayn taleple gelirse
etkilenen byk olaslkla talebi kabul edecektir.
Pazarlk: Pazarlk, sosyal normlarn izin verdii
lde karlkl yararlarn deiimi zerinde
pazarlk aracl ile etkilemektir. Basite, benim
iin bunu yaparsan bende senin iin unu
yaparm demektir. Etkileyen, gemite
etkilemek istedii kii iin yapt bir iyilii
gndeme getirebilir yada gelecekteki bir iyilik
iin sz verebilir.
Bask-Israr: Etkileyenin zorlayc ve baskc
tavrn kapsamaktadr. Baz durumlarda
ineleyici tahrik edici ifadelerin kullanlmas da
olasdr.
Bir st Otoritenin Kullanm: Bir st otoritenin
kullanm, kii etkileme iin rgt dndaki bir
gcn yada emir komuta zincirinin kullanlmasn
ieren bir stratejidir. Bu stratejide etkileyen bir
st kademedeki kiiyi koz olarak kullanabilir.
Ayn dzeydeki alanlar arasnda basite u
ifade ile uygulanabilmektedir. eer bu neriyi
kabul etmezsen konuyu bir st ynetime



gtrmek zorunda kalacam. Bu stratejini bir
baka uygulamas ise bir st otorite olarak etik ve
ahlaki deerlerin kullanlmasdr.
Karar kavram ynetim alannda alanlarn
eskiden beri kulland bir kavramdr.
Yneticilerin grevleri arasnda saylmakta ve
ynetme eylemi srekli karar verme ii olarak
deerlendirilmektedir. Karar kavram u ekilde
tanmlanmaktadr: Bireylerin eylemleri ikiye
ayrlabilir: Dnp tanma, tartma ve
hesaplama sonucu giriilen, bilinsiz ya da yar
bilinli, kendiliinden, cevap olanlar; bu
sonuncular, imdiki zamandaki yada gemiteki
i yada d koullarn sonucu olarak meydana
gelirler. Genellikle, ilk trden eylemlerden nce
yer alan sreler ne olursa olsun, bunlarn hepsi
karar terimi altnda toplanabilir
Bireylerin verdikleri karalarla rgtsel nitelik
tayan karalar birbirinden ayrmak gerekir.
Bireyin karar vermesi, toplumsal etmenlerle
koullanm psikolojik bir sretir. Birey,
hafzasna, bilgisine, deerlerine dayanarak
kararn verir. Bu kararn kendisi uygular,
sonularna kendisi katlanr. Oysa rgtsel karar
toplumsal bir sretir ve rgtlerde karar verme
davrann etkileyen etmenleri balca grupta
toplamak mmkndr
Gnmz toplumlarnda sosyal, siyasal, kltrel
ve ekonomik alanlarda srekli deimeler
olmaktadr. letmeler iinde bu deiim sz
konusu olmaktadr. Toplumlarda ve iletmelerde
meydana gelen bu deimeler, lidere duyulan
daha ok arttrmaktadr. nk, ancak liderler
sayesinde bu deimelerin stesinden gelinebilir.
Liderlik dierleri zerinde kuvvet kuran ve bu
gc bireylerin davranlarn etkilemede
kullanlabilen bir sretir baka bir tanm ise
bir kimsenin istediini dierlerine yaptrabilme
srecidir. Bu tanmlar ve dier tanmlardan da
anlalaca zere liderlik bir sre olmakla
beraber bir ikna srecini de ihtiva etmektedir.
Gnlk hayatmzda lider ve ynetici kavramlar
birbirinin yerine kullanlmasna ramen,
aralarnda baz farkllklar vardr. Bir lider
biimsel bir yap iinde, biimsel olmayan bir
yoldan ortaya kabilir. Lider iin biimsel yetki
fazla nem tamayabilir, ynetici ise ilevini
biimsel yapnn bir gerei olarak srdrmek
zorundadr. Dier bir farkl yan ise, yneticilik
sadece rgtn st ve orta kademeleri iin geerli
169
olmasna ramen, liderlik rgtn btn planlanarak oluturulan sat kampanyalarnn
kademeleri iin geerlidir. hazrlk safhas 4 aamadan olumaktadr:
(Yksel, 2005, s.141)
Kiilikle ilgili olarak bir ok tanm yaplmtr.
Bu tanmlar dikkate alarak geni kapsaml bir rn veya hizmetin farkna vardrlmas:
tanm yapmak mmkndr; Kiilik, insann, letmelerin rettikleri rn veya hizmetin
konuma, dnme, hissetme, olaylara ve varln farknda olmayan potansiyel mterileri
insanlara bak ekilleriyle, doutan getirdii ve bulunduundan, ilk aamay tketime sunulan
sonradan kazand, onu dier insanlardan ayran rn ya da hizmet hakknda potansiyel mteride
zelliklerin tmnn oluturduu bir btndr. bir farkndalk yaratma abalar oluturmaktadr.
Bu aamada dikkat edilmesi gereken husus,
Alcnn ihtiyalarn anlamak baarl iknann
amacn rn ya da hizmet hakknda bilgi vermek
nemli bir unsurudur. nsanlar sizin iin bir
olmayp, amacn potansiyel mterileri rn ya
eyler yapacaklar ve bunun iin iyi hissedecekler
da hizmetin varlndan haberdar edebilmek
ve inanacaklar ki, kendi karlar iin harekete
oluturmaktadr. Planlama safhasnn 2. aamas
gemekteler ve kendi kiisel amalarn
olan kabul ve tercih etmenin salanmas
gerekletirmekteler. Buna motivasyon ad
aamasnda artk bir farkndaln yaratld
verilir. Aslnda bir kiinin ihtiyalarn,
mterilere bilgiler sunulabilmektedir. Mteri ile
isteklerini kefetmek ve bu ihtiyalar tatmin
kurulan ikna edici iletiim srecinde, amaca
edecek zm sunmak onu ikna etmekten baka
doru ilerleyebilmek iin, rnn dier benzer
bir ey deildir. Bir kere bu ihtiyalar
rnler yerine tercih edilmesinin gereklilikleri ve
tanmladnzda ve ikna etmek istediiniz kiiye
sebepleri dile getirilirken, rnn uygun
sunduunuz nerinin bu ihtiyalar nasl
kullanmlarna ve ilevselliine de deinilmelidir.
karlayacan gsterdiinizde, isteinize raz
Satn almann kkrtlmas aamasnda ise, artk
olacaklar ve sizi destekleyecekler nk, sizin
konuma rnn satn alnmasna
amalarnn iin deil kendi ilgileri iin hareke
odaklanmaktadr. Bu amaca doru mteriyi
getiklerini dnecekler.
gdleyebilmek iin konumac, rn fiyat,
knaya direnme kavram, ikna srecinin benzer rnlerle fiyat karlatrmas, avantajl
karakteristik zelliklerinden kabul ile ilgilidir; deme seenekleri, garanti sresi veya indirimler
direnmenin olmas, kabuln gereklememi hakknda bilgiler sunmaldr. Son aamay
olmas anlamna gelir. te yandan ikna edici oluturan glendirme veya deerlendirme
iletiimin baars, kendisiyle yaran aamas ise; rn veya hizmet satldktan sonraki
enformasyonlara olan direnci deerlendirebilme sreci ierir. Bu sre iyi deerlendirildii
kabiliyetiyle de llebilir. takdirde, satlar artaca gibi, rnn kullanm
alannda bir marka bamll da
Diren, temelde bireyin eylem ya da dnce
yaratlabilecektir.
zgrln kullanmasyla ilgilidir. Modern
hayatn iindeki her ynden youn ikna abas ve
ileti silsilesi, bireyin kendisini kapana skm,
bastrlm hissetmesine neden olmaktadr. Belki
de bu ileti lgnlnn tam ortasnda kalan
bireyin en nemli savunma mekanizmas ikna
olmay reddetmektir.
kna edici konumann bir dier tr olan sat
konumasnda kullanlan yntemler ve uygulanan
hazrlanma sreci dier konuma trleriyle
hemen hemen ayndr. Gnmzde hemen her
alanda, giderek artan rn ve marka bolluu, sat
konuma srecinin ve konumaclarnn nemini
de artrmaktadr. nk konumaclar, giderek
artan rn bolluu srecinde, iyi yaplandrlm,
etkin bir sat konuma becerisiyle benzer dier
rnler arasnda bir farkndalk yaratmay
salayabilmektedir. Bu noktada nceden
170

Kendimizi Snayalm
1. letiimin etkilerinden tutum deimesi 6. Gvenirlik trleri arasnda aadakilerden
trlerinden birisi aadakilerden hangisidir? hangisi bulunmaktadr?

a. Grn deiiklii a. Sanal gvenirlik

b. Tutum pekimesi b. nanlm gvenirlik
c. Nilgi dzeyindeki deime c. Tretilmi gvenirlik
d. Davran deiimi d. Yarm gvenirlik
e. Bak deiimi e. Tam gvenirlik
2. Aadakilerden hangisi etki taktikleri 7. Aadakilerden hangisi Maslowun
arasnda yer almaz? motivasyon kuramndaki (ihtiyalar hiyerarisi)
ihtiyalar arasnda yer alr?
a. Rasyonel-aklc kna
a. Sayg ihtiyac
b. Pazarlk
b. Sosyal ilikiler ihtiyac
c. Koalisyon
c. Ayrlma ihtiyac
d. Reddetme
d. znt ihtiyac
e. Arkadalk
e. Gelime ihtiyac
3. rgtlerde karar verme davrann
etkileyen etmenler arasnda aadakilerden 8. McCleand ve Aldeferin motivasyon
hangisi vardr? kuramnda aadaki ihtiya trlerinden hangisi
vardr?
a. rgtn yaps
a. Fizyolojik ihtiyalar
b. Kitle letiimi
b. Gvenlik ihtiyalar
c. Ara-gereler
c. Sayg ihtiyalar
d. kyafetleri
d. Varlk ihtiyalar
e. rn pazarlamas
e. Sevgi ihtiyac
4. Aadakilerden hangisi g trleri arasnda
yer alr? 9. Diren temelde bireyin neyi kullanmasyla
ilgilidir?
a. disiplini
a. Sevgi zgrl
b. Yatay letiim
b. Varlk zgrl
c. letiim gc
c. Gvenlik zgrl
d. Grme gc
d. Gelime zgrl
e. dllendirme gc
e. Dnce zgrl
5. kna edici mesajn amalar arasnda
aadakilerden hangisi bulunmamaktadr? 10. knaya direnmede ilisel etkenler arasnda
aadakilerden hangisi yer alr?
a. Sreklilik
a. Kaynak gvenirlii
b. Kesilme
b. Alkanlklar
c. Benimsetme
c. Alc tutumlar
d. Balama
d. Kodlama biimi
e. Engelleme
e. Kodlama seimleri

171

Kendimizi Snayalm Yant
Anahtar
1. b Yantnz yanl ise kna Kavram balkl
konuyu yeniden gzden geiriniz.
2. d Yantnz yanl ise Etki Taktikleri balkl
konuyu yeniden gzden geiriniz.
3. a Yantnz yanl ise rgtlerde Karar Alma
ve kna balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.
4. e Yantnz yanl ise Liderlik ve kna
balkl konuyu yeniden gzden geiriniz.
5. d Yantnz yanl ise kna Edici Mesaj
balkl konuyu yeniden gzden geiriniz.
6. c Yantnz yanl ise kna Edici Mesaj
balkl konuyu yeniden gzden geiriniz.
7. a Yantnz yanl ise Motivasyon Kuramlar
balkl konuyu yeniden gzden geiriniz.
8. d Yantnz yanl ise Motivasyon Kuramlar
balkl konuyu yeniden gzden geiriniz.
9. e Yantnz yanl ise knaya Direnme
balkl konuyu yeniden gzden geiriniz.
10. b Yantnz yanl ise knaya Direnme
balkl konuyu yeniden gzden geiriniz.
Sra Sizde Yant Anahtar
Sra Sizde 1
kna kavram ise szlkte yle
tanmlanmaktadr: Kanaat ettirme, kanaat
verebilme; kandrma, raz etme; inandrma. Bu
tanmdan hareketle iknay; istendik amalarn
ortaya karlmas iin gerekletirilen bir iletiim
biimi olarak ele almak yanl olmayacaktr.
Gerekten de dikkatle bakldnda gndelik
iletiim ile ikna arasndaki farkn istendik amaca
ulamak olduu grlebilir.
Sra Sizde 2
Eer bir lider izleyenleri ikna etme yeteneine
sahip deilse, dier btn yeteneklere sahip olsa
bile, grup yeleri zerinde pek etkisi olmaz. kna
etme yetenei; ikna edilecek kimselerin
duygularn, arzularn, karlarn ve iinde
bulunduklar durumu anlama ve gz nne alma
ustaldr.



Sra Sizde 3
Kaynan inanlrl ve kaynan sevilmesi
iknann kabuln etkileyen faktrler olarak
ortaya kar. ounlukla kaynan kim ve ne
olduu hedef alcs asndan nem tar. Bu
durum hedef kitlenin iletiye inanp
inanmamasnda etkilidir. Gerek gnlk hayatmz
gerek aratrma sonular inanlr kaynak dan
gelen etkileyici iletiimin hedefte daha fazla
tutum deiimi yarattn gstermektedir.
nanlrln ise iki faktre bal olduu ne
srlmektedir. Bunlar saygnlk ve
Gvenilirliktir. Saygnlk; daha ok genel bir
zelliktir ve iknacnn ikna konusunda uzan olup
olmad ve dinleyicinin kaynaa duyduu sayg
derecesi ile ilgilidir. Kaynan saygnl ile
dinleyicide yaratlan tutum deiimi birbiri ile
dorudan ilikilidir. Yksek saygnl olan
kaynaktan gelen ileti daha kolaylkla kabul
edilebilmektedir ve buna bal olarak da
iletiimin etkinlii artmaktadr.
Sra Sizde 4
knada kaynan gvenilirlii, saygnl,
dolaysyla inanlrl iknay ne kadar
kolaylatracaksa gvenilir olmayan kaynak da
iknaya kar bir diren olumasna neden olabilir
en azndan bunu kolaylatrabilir.
Sra Sizde 5
Baz rnler hakknda bilgi edinmek grece
olarak kolaysa da, baz rnler hakkndaki en
nemli bilgileri elde etmek yaratc yaklam
gerektirir. rn hakkndaki ilk ve temel bilgi
kayna reticilerce hazrlanan basl malzemedir.
irketler rnleri hakknda birok kullanma
klavuzu ve benzer dier bilgi materyalleri
hazrlar. Bir sat eleman eer birok iletmenin
maln satan bir kurulua bal olarak alyorsa,
rn ile ilgili retici firmann salad tm
bilgileri elde ettiinden emin olmaldr. Kukusuz
retici firmalardan eitli yollarla salanacak
bilgiler her zaman yeterli olmayabilir. rn
hakknda bilgi edinmenin ikinci yolu retim
birimine yaplacak ziyaretlerdir. ok pratik
olmayan bu yol iletilebilirse ok yararl olabilir.
nc yol ise sat elemannn bizzat rn
denemesi, kullanmasdr.
172
Yararlanlan Kaynaklar
ANIK, Cengiz.(2000) Siyasal kna, Ankara:
Vadi Yaynlar.
Aziz, A. (2003). Siyasal letiim. Ankara: Nobel
Yayn Datm.
BETTINGHAUS, Erwin P. (1980) Persuasive
Communication. nc Bask. USA: Holt,
Rinehart and Winston.
Bak, . (1998). letiim ve Halkla likiler.
Ankara: MediaCat Yaynlar.
CEGALA, Donald J. (1984) Persuasive
Communication. Minnesota: Burgess Publishing
Company.
CIALDINI, Robert B.(2000) (ev: Fevzi
YALIM), knann Psikolojisi, Ankara: Media
Cat Yaynlar,
GNEY, Salih. (2006).Davran Bilimleri,
Nobel Ankara: Yayn Datm,
GRGEN, Haluk. 1997 rgtlerde letiim
Kalitesi, stanbul: Der Yaynlar.
KAITIBAI, idem(1999) Yeni nsan ve
nsanlar, stanbul: Evrim Yaynevi.
Kalender, A. (2005). Siyasal letiim Semenler
ve kna Stratejileri. Ankara: izgi Kitabevi.
KILIN, Tanl.(1984) Yneticilik ve nderlik,
Karizma Dergisi, Say:5, Ankara.
KOEL, Tamer. (2005) letme Yneticilii,
stanbul: Beta Yaynlar.
JAMIESON, Harry. letiim ve kna. eviren:
Necdet Atabek ve Banu Data. (1996) Eskiehir:
Anadolu niversitesi Eitim Salk ve Bilimsel
Aratrma almalar Vakf Yaynlar.
LUCAS, Stephen E. (1989) The Art of Public
Speaking, New York: Random House.



NIRENBERG, Jesse S. (ev: Cavidan SEYT
CEMALOLU) (1994) kna Etme Sanat,
stanbul: Say Yaynlar.
ONARAN, Ouz (1975).rgtlerde Karar
Verme, Ankara: Sevin Matbaas.
OKTAY, Mahmut (1996).Davran Bilimlerine
Giri, stanbul: Der yaynlar,
ZKALP, Enver (1986). Davran Bilimleri ve
Organizasyonlarda Davran, Eskiehir:
Eskiehir ktisadi ve Ticari limler Akademisi
Yayn.
zkan, A. (2004). Siyasal letiim: Partiler,
Seimler, Stratejiler. stanbul: Nesil Yaynlar.
SABUNCUOLU, Zeyyat ve TZ, Melek
(2003) rgtsel letiim, 4. Bask, Bursa:
Furkan Ofset,
MEK, M.erif, AKGEMC, Tahir, ELK,
Adnan. (2001). Davran Bilimlerine Giri ve
rgtlerde Davran, Ankara: Nobel Yayn
Datm.
TEZCAN, Mahmut. (1987). Kltr ve Kiilik,
Ankara, Olga Matbaas,
TRKKAN, R.Ouz (2000). kna ve Uzlama
Sanat, stanbul, Hayat Yaynlar,
VERDERBER, Rudolph F. (1991) Essentials of
Persuasive Speaking (Theory and Context),
Belmont-California: Wardsworth Publishing Co.,
YKSEL, A.Haluk vd. (Ed: Uur DEMRAY).
(2003). Meslek Yksekokullar in Genel
letiim.Anakara: Pegem A Yaynlar,
YKSEL, Ahmet Haluk. (2004) kna ve
Konuma, Eskiehir: Anadolu niversitesi
Akretim Fakltesi Yaynlar.
YKSEL, Ahmet Haluk. (2005) kna ve
Konuma, Eskiehir: Anadolu niversitesi
Akretim Fakltesi Yaynlar.
173
8

Amalarmz


Bu niteyi tamamladktan sonra;
Kltr olgusu nedir ve nasl tanmlanr aklayabilecek,
Kltr oluturan geler, kltr eitleri ve kltrel sreleri tanmlayabilecek,
Szsz iletiim ve deiik boyutlar insan hayatnn her alannda, insanlarn gerekletirdii
hemen her iletiim olgusunda ne kadar nemlidiri aktarabilecek,
Belki de farknda olmadan kullanlan eitli szsz iletiim tr ve geleri gndelik hayatta ne
kadar yer tutmaktadr sorusunu cevaplayabilecek,
Szsz iletiim, iletiimi daha etkili klmada ne boyutta nem tamaktadr ifade edebilecek,
Szsz iletiimin ilevleri, ortak zellikleri ve trlerini sralayabilecek,
Szsz iletiimin toplumsal cinsiyete gre kullanm ve anlam farkllklarn betimleyebilecek
bilgi ve becerilere sahip olabilirsiniz.

Anahtar Kavramlar
Kltr Dokunma
Dil Koku ve Tat
Kltrel letiim Ses
Beden Dili Renkler
Mimikler Toplumsal Cinsiyet ve Szsz letiim
Bak

indekiler

Giri

Kltr ve letiim

Kltr Oluturan geler

Kltr eitleri

Szsz letiim

Szsz letiim Kavram ve Tanm

Szel ve Szsz letiim Karlatrmas

Szsz letiimin levleri

Szsz letiim Kodlarnn Ortak zellikleri

Szsz letiim Kodlarnn Snflandrlmas

Szsz letiimde Toplumsal Cinsiyet Farkllklar

Daha Gelimi letiim in Szsz letiim Kullanm pular

174



 Szsz letiim: Etkili
letiimin Temeli
GR
letiim temelde, herkesin farknda olduu ancak tam olarak tanmlayamad bir olgu olarak karmza
kar. Aslnda iletiim insan hayatnn her alandr. Bu anlamda iletiime iki deiik bak as sz
konusudur. lk bak as ile yaplan yaklam, kaynak ile alcnn iletiyi nasl kodlad ve kod amnn
nasl yapld ile ilgilenir. Ayrca bu yaklamda, etkililik ve doruluk da iletiimde byk nem tar.
letiim olgusuna bu bak as ile bakldnda, iletiim bir insann dierinin davranna veya
dncelerine etki etmekte kulland bir sre olarak grlr. Eer, etki istenenden deiik ya da daha
azsa, ortada iletiimsel bir hatann olduu ne srlr ve hatann nerede olutuunu saptayabilmek iin
iletiim srecinin ileme aamalar incelenir. kinci yaklam, iletiimi anlamlarn oluturulmas ve
deiimi olarak grr. Bu yaklam, iletilerin veya metinlerin anlam oluturmak iin insanlarla nasl
etkileimde bulunduuna bakar. Bu da, metinlerin insanlarn kltrndeki rol dile getirmektedir. Yanl
anlamalarn iletiim hatalarnn delili olmadn; bunlarn kaynak ve alcnn kltrel farkllklarndan
doduu ne srlmektedir. Bu yaklama gre, iletiim konusundaki almalar bir anlamda kltr ve
metinler zerinde almak anlamn tar. almann ana metodu ise semiotik (simgeler ve anlamlar
bilimi) olarak ortaya kmaktadr.
letiim canl olma zelliini gsteren btn varlklarn ortak bir zelliklerinden birisidir. Bu durum
zellikle insan tr ve onun bugn iinde bulunduu koullarn belirleyicisi olmas ynnden olduka
nemli bir olgudur. letiim, insann trsel zellii olan toplumsallarlnn bir yansmasdr. Doal
ortamna uyumlanmay dolaysz olarak yapma durumundaki dier tm canl trlerinin tersine insan,
uyumlanmay toplumsallarl ile oluturduu kltr aracl ile yapmtr...Doal ortamna
uyumlanmak iin kltr oluturan ve kltrlenerek bu uyumlanmay baaran insan, kltrn
olutururken bir bana deil, dier insanlarla birlikte etkinlik gsterir. Duygularn, dncelerini,
inanlarn anlam ykl seslerle, iaretler ile, bedensel hareketlerle, ya da bunlarn stilize edilmi eitli
iaretleri ile (temsili dzeyde alglanabilen dzenlemelerle) birbirine aktarr yant alr, yanta kar yeni
bir yant hazrlar. letiim dediimiz byk kltrel donanmn gelitirir
Bu balamda iletiim bir canlln ve var olmann en temel bir gerei olarak karmza kmaktadr.
Aslnda bir bakma yaamak iletiimde bulunmaktr. nsan trnn toplumsal bir varlk olarak
yaamaya balad gnden bu yana iletiimi, canllklarn srdrmek iin, rettiklerini paylamak iin,
bir takm deerlerini kabullerini, bilgilerini gelecek nesillere aktarmak iin baka deyile kltrel iletiim
balamnda kullanmtr.
letiim kukusuz genel olarak btn canllarda ileti alverii boyutunda var olan bir olgudur.
Duyusal sesler, lklar, nidalar, jestler, hatta basit nian koymalar insandan daha alt trlerden olan
canl trlerinde de grebildiimiz, bir anlamda iletiimin alt trleridir. Duyusal sesler, lklar ve
nidalardan gelitirilmi dile geebilen tek canl tr ise insandr. ......dil ile birlikte, insan ile dier canllar
arasndaki en nemli farkllama da olumaya balamtr. Canllarn genetik ile kazanabildikleri varlk-
srdrme donanmlarn, insan kendi kltr ile kendisi yapma yeteneine sahiptir. Dil insanlar arasnda
gelikin bir iletiime geii salad gibi, her kuan eitli zahmet ve aclarla elde edebildii
snama/yanlma sonucu bilgileri, becerileri ve bunlar kutsayan deer, inan ve ritelleri bir sonraki
kuaklara aktarmak zere tutanaklara aktarmak zere tutanaklandrmakta, saklamakta, aktarmaktadr
da....

175



 Btn boyut ve trleri ile iletiim bugnk uygarlk seviyesine gelinceye kadarki btn insani
evrilmelerin de temel tadr. Aktr ki bir toplumun kuruluu iin, birimlerinin ve alt blmlerinin
oluumu, toplum yeleri arasndaki anlamann bir n-sre olarak oluumu iin baz komnikasyon
srelerine ihtiya vardr. ou defa bir toplumdan, geleneklerin aracl ile tanmlanabilen bir yap
olarak sz edilmesine karn meseleye daha derinden baklacak olursa, toplum hi de bu trden bir ey
olmayp genilik ve komplekslik bakmndan her dereceden rgtsel birimlere dek yeler arasnda tam
veya ksmi anlama ve anlamay ortaya koyan olduka karmak bir iletiim adr.... Bu anlamda
iletiim toplumu oluturan temel elerden birisidir.
nsanlar, belli bir takm anlamlara sahip olmadan ya da bilmeden geldikleri dnyada ok abuk olarak,
belli bir sra ve nemle anlamlar kefederler. Bu yolla yaam insanlar iin aklc bir hale gelir ki, var olan
bir takm gzellikler ya da irkinlikler, mitler ya da hayal krklklar, deneyerek kazanlr. Yaamda
insann btn evresi hep bir takm anlamlarla ykldr. Bu anlamlar da insann evreyle olan etkileim
ve kurduu iletiimle kazanlr. Burada ilev gren, kltrel deerlerin kuaktan kuaa aktarlmasn
salayan ve baz kltrlerden dierlerine kltrel deerlerin aktarlmasn ve alnmasn salayan sre
olarak kltrel iletiim dir. Ayrca kltrel iletiim dier btn iletiim tr ve yntemlerinin de
belirleyicisidir. nk iletiim olgusu kltr iinde ve kltrle vardr.

KLTR VE LETM
Gnmz toplumlarnn yaps, toplumsal ilikilerin gelimesine paralel olarak, insanlarn karmak bir
ekilde bir araya gelmesinden meydana gelmitir. Toplumsal anlamdaki her yaplanma, toplum yelerinin
belirli birtakm durumlarda karlaaca sorunlar zmlemek ve ihtiyalarn karlamak iin ok eitli
aralara gerek duyar. Kiinin iinde bulunduu evre koullarna, birlikte yaad dier kiilerle olan
ilikilerine, varolan karlkl etkilerin ekline ve bir canl varlk olarak duyduu biyolojik ihtiyalar
gidermek iin edindii birtakm becerilere gre anlan bu aralar deiiklik gstermekte ve
snrlanmaktadr. Bunun yan sra her insan toplumunda kltr ad verilen ortak bir olgu da sz
konusudur. Her toplumda, maddi ihtiyalar karlamak zere var olan tekniin yansra, bir lde
teknie de bal olan insan ilikilerini dzenleyen kurallar, gelenekler, dnceler ve kiisel dnceler
vardr.

Kltr Kavram ve Tanm

Kltrle ilgilenen herkesi tam olarak tatmin edecek bir ekilde yaplm bir kltr tanm bulmak zordur.
Aslnda, tanm yapma glne yol aan neden bilgi ya da malzeme eksikliinden te, tanm yapanlarn
konularnn ve ilgi alanlarnn farkl olmasdr. Bilimsel almalarn yansra, gndelik konumalarda da,
kltr kavramnn birok deiik balam ve anlamda kullanld grlebilir. Her gnk konumalarda
kltr ve bal olarak kltrl olmak; belli kalplara ve davranlara, ya da baka deyie, grg
kurallarna uygun davranma olarak yer almaktadr. Bu anlamda, kltrl insan; toplumsal yaant
ierisinde nerede, nasl, ne trl davranacan bilen insan olarak ortaya kmaktadr.
Yine kltr kavramnn, gndelik kullanmndan farkl olarak; edebiyat, mzik, resim vb. alanlarn da
sanatla bir tutulduu ya da eanlaml olarak kullanld da olur. Baz yazarlarn eserleri, nl bestecilerin
besteleri ya da ressamlarn resimleri gibi, yetkin eserleri ve bunlara ilikin birtakm bilgilerin dile
getirilmesinde de, kltr kavram yaygn olarak kullanlmaktadr.
Bilimsel dilde de, kltrn, uygulamal bilimi, pratik almalar ve uygulanan teknolojiyi de
kapsayacak bir biimde kullanldna rastlanmaktadr. Bu balamda ele alnd zaman kltr; sanat
galerilerini, mzik salonlarn ve yaynevlerinin etkinliklerini aarak ilgili toplumun -ortak ya da bireysel-
tm toplumsal rnlerini kapsayacak bir genilie sahip olmaktadr.(Sencer, s.3)
Kltr kavramnn eitli boyutlar vardr. Bu boyutlar bireysel, grupsal veya bireyin ya da grubun
yesi olduu toplum balamnda ele alnabilir. Ancak, yine de bireyin kltr, ait olduu grubun
kltrne ve grubun kltr de iinde bulunulan toplumun, genelde varolan baat kltrne dorudan
bamldr. Bunun sonucu olarak, toplumun kltr belirleyici ve temeldir. Kltr kavramnn anlam,
asl olarak toplumun btn ve bu btnn kltr lt alnarak incelenmelidir.

176



 Kltr kelimesinin kkeni Latince bir deyim olan Culturadan (colere: ekip, bimek) gelmektedir.
Toplumsal gelimenin belli bir evresine kadar kltr ile uygarlk kavramlar birbirinden tamamen farkl
olgular olarak nitelendirilmitir. Oysa, bu iki kavram artk belli bir i-ielik hatta e-anlamllk
gstermektedir. Ksacas; bilimsel alanda kltr; uygarlktr, toplumsal anlamda kltr; eitim srecinin
rndr, estetik alanda kltr; gzel sanatlardr ve maddi (teknolojik) ve bilimsel alanda ise kltr;
retme, tarm, oaltma ve yetitirmedir.
Trk Dil Kurumunca yaynlanan Toplumbilim Terimleri Szlnde kltr; Tarihsel toplumsal
gelime sreci iinde yaratlan btn maddi ve manevi deerler ile bunlar yaratmada, kullanmada,
sonraki kuaklara iletmede kullanlan, insann doal ve toplumsal evresine egemenliinin lsn
gsteren aralarn tm olarak tanmlanmaktadr.
Felsefe Terimleri Szlnde ise kltr, felsefi adan yle tanmlanmaktadr: bir ulusun
btn yaama biimlerinde birlikli bir slup kazanmas Tarihin sreklilii iinde insanlar yoluyla ve
insanlarda gerekleen manevi biimlenme sreci, insann manevi baarlar ve yaratlar Tm
olarak manevi ve trel yaam; geni bir toplumun btn alanlarnda ortak olan dinsel, ahlaksal, estetik,
teknik ve bilimsel nitelikteki toplumsal olaylarn btn.

Toplumbilimsel adan kltr; Tarihsel toplumsal gelime sreci

iinde yaratlan btn maddi ve manevi deerler ile bunlar yaratmada, kullanmada,
sonraki kuaklara iletmede kullanlan, insann doal ve toplumsal evresine
egemenliinin lsn gsteren aralarn tm olarak tanmlanabilir.

Kltr; insann ortaya koyduu, iinde insann varolduu tm gereklik demektir biiminde de
tanmlanmaktadr. Bu yaklama gre, kltr olgusu denilince, iinde insan varlnn grld hereyi
anlamak mmkndr. Bir baka deyile, kltr doann insanlatrlma biimi, bu insanlatrmaya zg
sre ve verimdir. Bu saptamay biraz aarsak; kltr insan varoluunun nasl ve ne olduunu ortaya
koyan bir olgu olarak ele alabiliriz. Buna bal olarak, insann nasl dndn, duyduunu, yaptn,
istediini; kendine nasl baktn; deerlerini, lklerini nasl dzenlediini; ne tr bir yaama biimi,
varolma program benimsediini de hep kltrn iinde ele alp, deerlendirmek gerekir. nsanla birlikte
varolan teknik, ekonomi, hukuk, estetik, bilim ksacas uygarlk ve inanlar, dnceler, gelenekler, bu
durumda hep kltr kavramnn iine girmektedir. Bir baka deyile kltr; bir toplumun ve bal olarak o
toplum bireylerinin sahip olduu maddi ve manevi deerlerden meydana gelen yle bir btndr ki,
toplumda var olan her bilgiyi, ilgileri, her trl ihtiyalar deer llerini, dnme biimini ve buna
bal olarak meydana gelen davran biimlerini iine alr. Kltr kavramna antropolojik bir yaklam
ise yledir: Kltr, insann bir toplum yesi olarak edindii bilgi, inan, sanat, ahlak, hukuk ve trelerle
her trl beceri ve alkanlklarn ieren karmak bir btndr. Buraya kadar ele alnan kltr tanmlar
dnda deiik yaklamlarla ok eitli tanmlamalara gidilmitir.

Antropolojik adan kltr, insann bir toplum yesi olarak edindii

bilgi, inan, sanat, ahlak, hukuk ve trelerle her trl beceri ve alkanlklarn ieren
karmak bir btndr.

Hemen hemen btn tanmlarda ortak olan nokta, kltrn toplum ve toplumsal yaantda yer alan
bireyler iin ve toplum-birey nedeniyle var olmasdr. Buna bal olarak toplum ve toplumsal yaam
dnda, baka deyile insandan nce ve insansz kltr yoktur. nk yukardaki tanmlamalarda da
vurguland gibi kltr, toplumla, toplumun varoluuyla ortaya kan bir olgudur. Aslnda, kltr
ylesine geni bir kavramdr ki, kapsam bakmndan neredeyse toplum kavramyla bile karlatrmak
mmkndr. nk toplum yaamnn ve etkinliinin her dzlemdeki hangi alann ele alrsak alalm, her
zaman birtakm kltr geleriyle karlamak mmkndr. Bu durum bizi u sonuca gtrebilir: Kltr,
el dememi (bakir) doaya kar, insan varlnn ve etkinliinin vazgeilmez ve ayrlmaz bir paras ve
rndr. Ksacas kltr insann ortaya koyduu ve iinde insann varolduu tm gereklik biimidir.
Toplumsal varlk olarak insanlar, birer kltr varl olarak kabul edilebilir. Bir baka deyile, toplumsal

177



yaam iindeki insanlar dier canl varlklardan ayran temel zellik, dnme yetenekleri sonucunda
meydana getirdikleri kltr ve kltrel ortamdr. nsan yaamnn normal geliimi sonucunda ortaya kan
kltr olgusu, ayn zamanda toplumsal yaama da, canllk ve gelime kazandrmtr. Ksacas kltr
olmaynca, toplumsal insan da olamayacana gre; insann kltr retip ayn zamanda kltr tarafndan
retildii; kltr tayp, kltrce tand temel gerei, insan olarak insan varlnn temel varolma
kouludur.

Kltr olgusunun ne olduu zerinde siz hi dndnz m?

Kltr nasl tanmlarsnz?

Sonu olarak; kltr doaya kar insanlarn, en bandan beri, toplumsal ve bireysel hayatn her
alannda gerekletirdiklerinin bir btn ve birikimidir. Ksacas, kltr insann yaaydr. Bu durumda
kltrn en nemli zellii olarak karmza, toplumsallk, biriktirilme ve aktarlmas kmaktadr.

Kltr, el dememi (bakir) doaya kar, insan varlnn ve

etkinliinin vazgeilmez ve ayrlmaz bir paras ve rndr. Ksacas kltr insann
ortaya koyduu ve iinde insann varolduu tm gereklik biimidir.

Sizce kltrsz insan ya da toplum olabilir mi? Bir insan ya da

toplumun kltrn dierinden aa ya da yukarda diye nitelendirmek doru mudur?

Kltr ereveleri ya da alanlar en kapsamlsndan balamak zere

ideolojik, antropolojik, toplumsal ve artistik olarak snflandrlabilir.

KLTR OLUTURAN GELER

Kltr insanla hatta toplumsal insanla vardr. nsanlarn belli bir toplumsal yap ierisinde bulunmalar
baz temel gereksinimleri dourur. Ancak, her toplumda, yaplanmaya paralel olarak toplumsal
gereksinimlerin karlanma biimi de deiik olabilir. nsanlar gereksinmelerini karlamak ve
yaaylarn kolaylatrmak amacyla, birtakm aletler yapar, bunlar gelitirir ve giderek de
yaygnlatrr. Bunlar insanlarn maddi gereksinmeleri dolaysyla da kltrlerinin maddi yann oluturan
elerdir. Oysa insanlarn ihtiyalar sadece maddi dzeyde kalmaz. Maddi kltr elerinin yansra,
kiileraras ilikileri dzenleyen, grup ve toplumlar oluturan birtakm manevi deerler ve balar da sz
konusudur. Bu anlamda, kltr, ister maddi ve manevi eleri iine alan bir btn olarak ya da insanlar
tarafndan oluturulmu yapma bir evre olarak dnlsn; isterse de, grup veya toplum yelerince
meydana getirilen ve paylalan, biriktirilmi, aktarlan, renilmi davranlarn toplam olarak
dnlsn; kltrn birtakm elerin birlemesinden olutuu bir gerekliktir. Buradan hareketle
kltr oluturan gelerin; maddi kltr eleri, manevi kltr eleri olarak ikiye ayrld sylenebilir.

Maddi Kltr eleri

Bir toplumun teknolojik gelimilik durumu, eserleri ve aletleri o toplumun maddi kltr olarak
gsterilir. Maddi kltr insann yapt eylerle, kiinin davranlarnn birletirilmesinin zel bir tr
olarak nitelendirmek mmkndr. Bu anlamyla maddi kltr, teknik ve fiziki deer ve kymetleri iine
alan bir yap gstermektedir. Bunun yansra, maddi kltr, toplumlarn dzenledikleri ekonomik
faaliyetleri de kapsamaktadr. Bu adan bakldnda, herhangi iki lkenin ekonomik bakmdan
karlatrlmas, bir eit maddi kltr karlatrmas olarak nitelendirilebilir. Bir baka deyile, maddi
kltr elerinin dzey fark, teknolojik adan, kltrn ileriliini ya da grece olarak ilkelliini gsterir.

178



Manevi Kltr eleri
Bir toplumda, maddi kltr eleri dnda yer alan dier kltr elerini genel anlamda manevi kltr
eleri olarak nitelendirmek mmkndr. Bunlar: dil; estetik; baz kltrel deerlerin renilmesi
anlamnda eitim; din, inanlar, tutumlar, gelenekler toplumsal kurallar ve deerler; toplumsal
organizasyon ve toplumsal kurumlardr.

KLTR ETLER
Bu blmde, kltr olgusu zerinde buraya kadar ele alnanlar biraz daha aklamak amacyla bir de
kltr eitleri zerinde durmak gerekmektedir. Ayrca, bylelikle kltr konusunda sk kullanlan baz
terimler de akla kavuaca gibi, kltre ilikin birtakm deiik grleri de ele alma imkan ortaya
kacaktr.

Genel Kltr
Kltr olgusunun tanmn en genel anlamyla tekrarlanrsa, Toplum yelerinin rendii ve paylat
btn deerler, inanlar ve davran kalplardr. Bir toplumda bildiimiz, rendiimiz ve yaptmz her
ey olduu sylenebilir. Bu balamda genel kltr kavramn bir toplumun sahip olduu btn kltrel
yap olarak dnmek mmkndr. Bal olarak, ne kadar toplum varsa, o kadar da genel kltr var
denilebilir. Bu durumda, ilkelinden karmana, en az devingeninden, en devingenine, az gelimiinden
tamamen gelimiine kadar bir seri kltrden sz edilebilir. Bir lke veya ulusun kltrnden sz edildii
zaman aslnda genel kltr dnlr. Herhangi bir lkenin ve toplumun hakim inanlar, deerleri,
hareket tarzlar ve yaptrmlarnn trleri temelde o lkenin genel kltrn oluturan paralardr. Bu
anlamda, toplumun genel zellikleri hakknda bilgi edinmek istendiinde, genel kltrn incelenmesi
gerekir.
Genel kltr konusundaki bu saptamalar, bir de kltrel-iednklk (etnosantrizm) konusunu
aklamay gerektirmektedir. Etno; grup, insan, toplum ve santrik; merkezcil szcklerinden oluan
kltrel-iednklkn tanm yle yaplmaktadr: Kendi kltrnn tek doru ve tek iyi yol olduuna
ve baka kltrleri kendi kltr yapsna gre yarglama, deerlendirme eilimine kltrel iednktk
ad verilir. Bu konudaki bir baka tanm da; kiinin grubunun hereyin merkezi olduunu ve dier
gruplarn buna gre snflama ve sralamasnn yaplmasn temel alan gr biimindedir. Kltrel
iednklk bu yapsyla, bireyler ve gruplar iin birok nemli ilevleri yerine getirir. Bu ilevler
arasnda, insanlarn sahip olduklar deerlerin doruluk ve hakllna inanmalar onlarn toplumlarn
korumalarn ve savunmalarn salamasn sayabiliriz. Bunun yannda kltrel iednktk toplumsal
dayanmay da salayarak, toplumu bir arada tutan zamk olarak da nitelendirilebilir. Ayrca, bir
toplum iindeki baz gruplar da kltrel iednk bir yap tayabilirler. Bu gruplar, toplumun genel
kltrnn bir blmn gzard ederek, kendi grup deerlerini n plana karabilirler. Kltrel
iednklk eilimi bir anlamda bir alkanlktr. Toplumda bireyler ister istemez etnosantrik olarak
yetitirilirler ve hikimse u ya da bu lde de olsa etnosantrik olmaktan kanamaz. Ancak, kltrel
iednklk eer toplumsal deime ve gelimeyi nleyecek boyuta gelirse, o durumda artk toplum iin
zararl olabilir. Bunun yannda yine kltrel iednklk toplum yaps iin zararl olabilecek
deimelere kar bir gvence niteliini de tar.

Genel kltr olarak adlandrlan ve btnletirici zellik tayan yap

ierisinde sizin zaman zaman da olsa uymakta zorlandnz geler var m? Byle bir
durumda ne yapyorsunuz?

Herhangi bir lkenin ve toplumun hakim inanlar, deerleri, hareket

tarzlar ve yaptrmlarnn trleri temelde o lkenin genel kltrn oluturan paralardr.

179



Alt Kltr (Subculture)
Hibir toplumsal yapda kltr, her toplumsal kesim ve grup iin tek bir biim ve yapda da deildir.
Genel kltr, bireyler dzeyinde bir takm eitlilikler gsterebilecei gibi, toplumdaki eitli nedenlerle
ortaya kan farkllamaya paralel olarak da eitlenmitir. Mmkn olduu kadar en trde birimlerden
oluan kltrel yaplanmalarda bile, bir eitlenme gzlenir. te bir kltr iinde, toplumsal birtakm
farllamalara gre beliren deimeler alt-kltr kavramyla dile getirilir.
Toplumlarn genel kltrne bakldnda, bu yapy paylaan, bir baka deyile, deerleri,
alkanlklar, gelenekleri ve inanlar paylaan toplumun btn yeleri akla gelir. Oysa, toplumsal
insanlarn birbirleriyle paylatklar birtakm baka deerler de sz konusudur. Bu yeni paylamann,
birtakm ortak paydalar vardr. Bu paydalara rnek olarak etnik yap, yerleim yreleri, ya gruplar
verilebilir. Bu ortak paydalarn oluturduu kltre alt-kltr ad verilebilir. Alt-kltr u ekilde
tanmlanabilir: Genel kltrdeki birtakm deerlerin ve inanlarn paylalmas, fakat, ayn zamanda
baz kiilerle, yine o toplum iinde baka deerlerin de paylalmas. Alt kltrn bir baka adan
yaplan tanmlamas yledir: Her modern toplumda varolan birtakm gruplar baz kltrel eleri
paylarlar. Bu eler toplumun btn tarafndan paylalmayabilir. rnein gmen gruplar, geldikleri
lkede kendi z-deerlerini korumay srdrrler. Ekonomik gruplar da gelirlerine uygun bir yaay ve
bu yaaya uygun kltr deerlerini paylarlar. Yetikinlerin uyduklar davran biimleri ile genlerinki
farkldr. Ksacas, genel kltrle ilgili olan fakat eitli ynleriyle ondan ayrlan kltrel yaplara alt-
kltr ad verilir. Eer bir toplumda eitli lt ve nedenlerle olumu at-gruplarn deiik yaantlar
varsa ve eer gereksinmeler ve frsatlar da grupdan gruba deiiyorsa, o zaman gruplarn yaam biimleri
arasnda birtakm bakalklar, farkllklar olacan sylenebilir. te, kltrel deerler, normlar ve
davranlardaki bu farkllklara alt-kltr ad verilir. Anlan bu farkllamann toplumsal yap iin
oluturabilecei tehlike ve tehditlerin karlanmas ise ancak, farkllk ve kartlklarn, toplumun dier
kesimlerince reddedilmesi ya da ho grlmesiyle gerekleebilir.

Herhangi bir alt kltr grubuna dahil olmadan toplum ierisinde var
olmak mmkn m? Alt kltr tanmndan hareket ederek siz kendinizi ka tane alt kltr
grubunun yesi olarak kabul ediyorsunuz?

Alt kltrler baz hakim deerleri kapsar, fakat kendilerine zg yaama ekilleri, deerleri vardr ve
bir alt kltr, bir ura zerine kurulmu olabilir, zellikle gnlk hayat balar ile ilgili olabilir. Bu
balamda, amzn karmak toplumsal yaplanmalarnda, tam anlamyla trde bir kltrden ok,
deiik saydaki alt kltrlerden sz etmek mmkndr. Genel kltr toplumun tmne aittir ve
toplumdaki her bireyin toplumsal yaantsnn her alann dzenler. Oysa alt-kltr sadece belli bir
grubun, kstl bir erevedeki yaamn, yaamnn sadece belli alanlarn dzenler. Bir baka deyile alt-
kltrlerin dzenlemedii, ancak genel kltr tarafndan dzenlenebilen birtakm kltr alanlar vardr.

Alt-kltr genel kltrdeki birtakm deerlerin ve inanlarn

paylalmas, fakat, ayn zamanda baz kiilerle, yine o toplum iinde baka deerlerin de
paylalmas biiminde tanmlanabilir.

Kart Kltr (Counter Culture-Contraculture)

En basit anlamda kart kltr; toplumun birtakm deerlerine ters den bir kltr alt grubudur biiminde
tanmlanabilir. Aslnda yapsal olarak, kart kltrler de bir tr alt-kltrdr. Ancak, kart kltrlerin
toplumla farkllamas rastlantsal deildir. Kart kltrn yeleri farkllamann ve dolaysyla
kartln farkndadr ve toplumun genel davran kalplarnn dnda olmakla iftihar ederler. Bu
balamda, kart-kltr toplumun btnnn deerleriyle olan kartlklarn bilekesi olarak ele almak
mmkndr. te iinde bulunan bu kartlk olgusu kart kltr, alt-kltrden ayran temel edir.
Tanmndaki deyile, kart kltr, toplumun birtakm deerlerine ters derken; alt-kltr, hakim genel
kltrn gnlk ileyiinin eitli ynleriyle ilgilidir. Kart kltrlerin dou nedeni olarak, hakim

180



kalplara ters denlerin bir grup destei bulma ihtiyac gsterilebilir. Kart kltr kartlk derecesine
gre snflamak mmkndr: Kartlk oluturan kltr (counter ve contrasting culture) ve zt (contra
veya against culture) kltr. Kartlk oluturan (counter) kltr gruplarna dahil olanlar, hakim normlara
uygunluk gstermeyen veya gsteremeyen ve alternatif bir yaam biimi oluturma dncesindedirler.
rnein 1950lerin beatnikleri, 1960larn iek ocuklar, 1970lerin ila kullanma tutkunlar ve dier
deiik tr toplum d gruplar bu balk altnda ele alabiliriz. Oysa zt (contra, against) kltr gruplar,
tam tersine, yrrlkteki kltrel deerleri ve kalplar ortadan kaldrmak ve yerine bakalarn koyma
hedefini gderler.

En basit anlamda kart kltr; toplumun birtakm deerlerine ters

den bir kltr alt grubudur biiminde tanmlanabilir.

SZSZ LETM
letiimimizin temel bir ynn szsz iletiim oluturur. Baka deyile, gnlk yaamda gerekletirilen
ilikilerde bavurulan simgesel kodlar iinde szsz olanlar, anlam yaratmada ve paylamada ou kez
bilincinde olmakszn ama kanlmaz olarak srekli kullanlrlar. Bununla birlikte, szsz iletiimin
bilimsel bir ilginin ve aratrmalarn oda haline gelmesi yeni saylr. Szel ve yazl dillerin iletiimin
temel trleri sayld, sz ve yaz sanatnn yceltildii toplumlarda bu gecikme doaldr. Bunda,
bireyleraras yz yze iletiimin konuma ile balayan bir olgu olduu gibi yanl bir varsaym da etkili
olmutur. Ksaca, iletiimin doas ile ilgili bu yanlg, insann iitme ile birlikte en ok gelimi olan
grsel kanallar araclyla amlad szsz iletiim kodlarna uzun sre gerektii kadar nem
verilmemesine yol amtr. Oysa, szsz iletiimin en nemli bir blmn oluturan grsel kodlarn
kullanm insann iletiim tarihi kadar eskidir. lkel ve geleneksel toplumlarn insan, gnlk uygulamalar
iin olduu kadar, din kkenli trenler iin de son derece yetkin kodlar gelitirmitir. Ayrca, bireyleraras
yz yze iletiimde doal olarak yer alan ses tonlamas, yz ifadeleri, mimikler, beden hareketleri, jestler
szl iletiimin evresini ve anlamn belirlemede her zaman etkili olagelmitir. te yandan, bakalar
hakkndaki izlenimlerin ve kararlarn olumasnda grsel kodlar sezgisel deerlendirme arac olarak
nemli bir ilev stlenirler.
Bilgi, duygu, dnce, tutum ya da kanlarla davran biimlerinin kaynak ile alc arasndaki bir
ilikileme yoluyla, bir insandan (insanlardan) dierine (dierlerine), baz kanallar kullanlarak ve
deiim amacyla aktarlmas sreci biiminde tanmlanabilecek insanlararas iletiimi iletiime katlan
insan says, kullanlan ara ve oluklar gibi deiik ltleri temel alarak snflandrmak mmkndr. Bu
snflamalardan bir tanesi de iletiimde kullanlan kodlara gre ya da yapsal olarak yaplabilecek iletiim
snflamasdr:
Yapsal olarak ya da kullanlan kodlara gre iletiim ikiye ayrlr:
Szel letiim (Verbal Communication)

Konuma-Dinleme
Yazma-Okuma

Szsz letiim (Non-verbal Communication)

Szel iletiim baka bir blmde ele alnd iin burada szsz iletiim kavram ele alnacaktr.

SZSZ LETM KAVRAM VE TANIMI

nsan bilerek ya da bilmeyerek, ounlukla farknda olmakszn gnlk hayatta szsz iletiimi ve beden
dilini son derece etkili kullanr. Ancak insan bedenini kelimeleri kontrol ettii gibi kontrol edemez.
Bedenimiz olaylara veya durumlara kar ok daha kendiliinden tepkiler verir. Gerek duygu ve
dncelerimizi kelimelerin ardna gizlememiz mmkndr ama, beden dilimizi gizlememiz ou zaman
mmkn deildir. yi bir dinleyici, iletiim kurduu kiinin yalnz sylediklerinin deil; yz, eli, kolu ve
bedeniyle yaptklarnn da ayrdna varr. nk, yz ifadeleri, el ve kol hareketleri, bedenin duru tarz,

181



sesin tonu gibi szsz mesajlar kullanarak da iletiim kurulur. Kar karya gelerek kurulan bireyleraras
iletiimde, hem szl, hem de szsz iletiler ayn anda kullanlr. Aslnda bu konumalarda, ileti al
veriinin ancak kk bir blmn szl iletiler oluturur. Bu noktada szsz iletiim tanmnn nasl
yaplmas sorusuna gelmek gerekir. Szel olmayan iletiim; kelime kullanmadan yaplan iletiim; bir
bireyin ses kullanmad zamanlarda ortaya kan iletiim biimi, baka birinin de anlamlar kavramas
iin kiilerin yapt her eydir. Dolaysyla, beden dili, yz ifadesi, giyim kuam, evresel faktrlerin
iletiimdeki etkisini tanmlayan ve aklayan bir disiplin gibi yaklam ve tanmlarla karlamak sz
konusudur. Bunlardan yola karak, ilevsel olarak nitelendirilebilecek tanmlar yle yaplabilir:
letiimde doal olarak yer alan ses tonlamas, yz ifadeleri, mimikler, jestler, beden hareketleri, renkler,
aksesuarlar gibi kodlardr. Ksacas, sz dndaki sesleri de ieren, szel (verbal) olmayan gstergelerden
oluan iletiim kodlardr. Bir baka ifadeyle; verili bir durum ya da balam ierisinde, szsz
davranlarn tekil olarak ya da szl davranlarla birlikte anlamlarn dei tokuu ya da yorumlannda,
zmlemesinde kullanld dinamik bir sretir.

Szsz iletiim sz dndaki sesleri de ieren, szel (verbal)

olmayan gstergelerden oluan iletiim kodlardr.

Baz aratrmaclar szsz iletiimi bir disiplin olarak ilk Yunanllara kadar gtrrken, baz
aratrmaclar ise, insan ve hayvan davranlar arasndaki ilikiyi aklamaya alm olan Darwin i
szsz iletiim almalarnn atas sayarlar.
Szsz davranlar, deneyimler baka deyile szsz iletiim tm bir gn boyunca, televizyon,
sinema, radyo, gazete, dergi, topluluk nnde konuma, zel grme, snf iinde ksacas hayatn her
annda ve alannda vardr ve etkilidir. Belirli szsz iletiim davran ya da kodlarn (iyi kullanld ya
da kt kullanldnda) tanmlayabilmek insanlarn iletiim yeteneklerini gelitirmekte yardmc olur.
Ksaca kelime kullanmadan bilgi aktarm olarak tanmlanabilecek szsz iletiim genel iletiimin
yaklak %93n oluturur. Bu orann iinde genel iletiime oranla % 55in yz ifadeleri, vcut
hareketleri, taklar, mesafe algs olduu kabul edilirken %38in ise ses tonu yoluyla gerekletirildii
ileri srlmektedir.
ekil 8.1de grlen letiim Matrisinde ise szel ve szsz davranlar ayrarak tanm daha anlalr
hale getirmek mmkndr.

ekil 8.1: letiim Matrisi

182



 a. Sesli-Szel letiim Davranlar
Yksek ve iitilebilir szel ifadeler dillendirildiinde oluan durumdur. rnein, Ben burada ne
aryorum?. Bu cmlenin nasl sylendii burada konu ddr.
b. Sessiz-Szel letiim Davranlar
Bunlar sesli/szel kodlarla sk kartrlr. Daha nceki tanmlanan rnek burada da geerlidir.
Sesli/szel davranlarda yaplandrlm bir sembol sistemi kullanlr. Kendi kanunlar, gramer kurallar
vardr. rnek olarak, iitme engelliler iin gelitirilen alfabe, ya da Amerikal yerlilerin trensel iaret
dili bu grupta yer alr. Btn yazl iletiler, potansiyel sesli/szel iletiim davranlardr.
c. Sesli-Szsz letiim Davranlar
Bunlar sylenilen eyin ieriinden ok nasl sylendii ile ilgilidir. Konuulan ya da yazl bir eyi
okurken yaptmz davranlarmz ierir. Bu davranlar, ses karakteristiklerini ierir: Sesin
yumuakl, sesin ykseklii, rengi, konuma hz vb... Bir cmlenin nasl sylendiidir bu. Bir cmle,
korkuyla, hrsla, sevgiyle dokunakl vb. biimlerde okunabilir. Bu, bir eyin nasl sylendii konusu,
sesli/szel bileeni iaret eder ve ilk ar, saf szsz diyebileceimiz iletiim biimi, budur.
d. Sessiz-Szsz letiim Davranlar
Bu davranlar, sesi darda brakrsak anlam aktarmak iin kullanlan tm davranlar ierir.
rnein, vcut biimimiz, duruumuz, giyimimiz, samz, yz ifademiz, mekann kullanm gibi.
Dokunma da burada yer alr. Bu kategori szsz iletiimi en geni biimde kapsayan kategoridir.

SZEL VE SZSZ LETM KARILATIRMASI

Yaplandrlm veya Yaplandrlmam Olmak
Szel iletiim, szsz iletiime gre daha fazla yaplandrlmtr. Szel iletiimin yasalar ve gramer
kurallar vardr. Bu her dilde (Trke, Hinte, ngilizce...) byledir. Yeni bir dil renenler dilde yapsal
yanllklar yapar. Baz durumlarda szsz iletimin baz trlerinde de iletiime yn veren az ya da ok
biimsel yap veya yaplandrma sz konusudur. Ancak genel olarak byle bir durumla karlalmaz.
Birok szsz iletiim durumu ou kez bilinsizce baka deyile, istendik olmadan, kastsz
gerekletirilir. Her zaman ok kesin kurallar olmad iin, szsz iletiim kodlarn doru
zmleyebilmek iin tm deikenlerin (balam, yer, zaman, kaynak vb.) dikkatle ele alnmas gerekir.
Belli bir verili k noktasndan hareket edilmedike szsz iletiim kodlar farkl durumlarda ve
zamanlarda farkl anlamlara gelebilir. Bunun en tipik rnei insanlarn mutluyken de zntlyken de
alayabilmeleri ve neeli olduklarnda veya sinirli olduklarnda glebilmeleridir.

Linguistik Olmak ya da Linguistik Olmamak

Szsz iletiim iin her zaman zel bir yap veya yaplandrma sz konusu olmad iin, szsz iletiim
sisteminde zerinde ortaklalan az sayda belirli sembollerden bahsedilebilir. Belli baz kltrlerde ba
sallamak evet anlamna gelirken baka baz kltrlerde hayr anlamna gelir. Alanda alan birok
aratrmacnn belirli yz ifadelerinin zel anlamlarn belirleme giriimleri baka deyile, szsz
iletiime linguistik bir yap kazandrma almalar olmasna ramen belgeli ve zerinde ortaklalan belli
bir szsz dil sisteminden henz sz edilemez. Baz aratrmaclar iitme engelli insanlarn kulland
iaretler sistemini linguistik bir yapya rnek olarak ele alrlar. Ancak, bu yap da sadece iitme engelli
insanlara zgdr ve genel hareketler deildir.

Srekli Olmak ya da Srekli Olmamak

Szel iletiim bir bakma srekli olmayan paralardan oluurken, szsz iletiim belli bir sreklilik
gsterir. Oysa szsz iletiimi ortak mekandan ayrlmadka durdurmak sz konusu deildir. Dier
insanlarla bir arada olunmad durumlarda bile vcutlarmz, duygularmz, aklmz, uyank olduumuz
srece srekli olarak izlemek zorunda olduumuz kodlar yollar. rnein, bir tartma szlerde bitebilir
ancak, yz, yzn rengi, nefes al-veri skl, vcut hareketleri gibi szsz iletiim kodlar ile
ounlukla devam eder.

183



Doutan Getirilen veya renilmi Olmak
Szel iletiimin tamam ve szsz iletiimin bir blm toplumsallama ve belli bir kltre uyumlama
sreci ierisinde renilir. Burada zellikle szsz iletiim asndan vurgulanmas gereken nokta kastl
ve kastsz szsz iletiim kodlar arasndaki farkllktr. Kastl szsz iletiim kodlar ok byk oranda
renilir, kastsz szsz iletiim kodlarnn ok byk bir ounluu ise doutan getirilir ya da
kendiliinden hayata geirilir. Hibir ocua glme retilmez. Anne babas glnce o da benzer
durumda taklit iin gler. Bilinir ki, insanlar baz igdleri ile birlikte doar. rnein, belli konularda
engelli olmayan her insan doduundan itibaren ses karma yeteneine sahiptir. Zaman iinde szler,
szlerin kelimelere, kelimelerin cmlelerde birbirine eklenmesi ve anlam oluturulmas iin renilir.

Beynin Sa ya da Sol Lobunda lenme

Yaplan aratrmalar uzamsal, resimsel, gestalt tasarmlar gibi rnekleri iine alan szsz uyarmlarn
beynin sa lobunda ilendiini aklar. Bunun tersine szel uyaranlarn byk ounluu baka deyile,
analitik ve mantkl tasarmlar da beynin sol lobunda ilenir.
Ayrca, bu szel ve szsz iletilerdeki farkllklar bu biimde ilemekle birlikte iletilerin dei-toku
ve yorumlanmasnda da farllklar ortaya kabilir. Baz insanlarn bir ileti ve tad anlam konusunda
kafalar karabilir. Bunun nedeni baz insanlarn beynin doru yanlarn sz edildii balamda
kullanmamas olabilir.

SZSZ LETMN LEVLER

Tamamlama
Bir iletiyi(szel iletiyi) tamamlamak, etkisini arttrmak ilevidir. rnein, ses tonu, yz ifadesi, el kol
hareketleri, insanlar aras uzaklk hep szel iletiyi tamamlar, ak seik hale getirir ya da destekler. Snfta
retmen barr renciler durmaz. Sonra, yumruunu masaya vurarak sert bir ses tonuyla, kzgn bir
yz ifadesiyle, barr.

elime/Yalanlama
Baz zamanlar szel iletilerimizle szsz iletilerimiz birbiri ile eliir. Glmek zorunda kaldmz
durumlar dnelim. Aslnda glmek istemiyor ama zorla glyor olabiliriz. Bu alc tarafndan
anlaldnda karmaaya, kafa karklna yol aar. nsanlar byle bir eliki ile karlatklarnda
szsz iletiime gvenme eilimindedirler.

Tekrarlama
Tamamlamadan farkldr. Szel iletiyi vurgulamak ya da ak hale getirme ilevi vardr. rnein
kahvehanede iki ay isterken kahveci sizi duysa bile szl olarak sylemenin yannda bir de elinizle iki
iareti yaparsnz.

Dzenleme
Bu ilev genellikle bir szel diyalogu dzenlemek iin iler. Birinin ses tonundaki d konumann
sonuna geldiini hatrlatr. Bu da iletiimde taraflar arasnda bir sra dzenlemesi imkan verir. rnein
yant verme, onaylama, kabul, red, durdurma, devam et ve anladm gibi anlamlara gelen dokunma, ba
sallama, bak, el hareketleri ile ortak kodlar karlkl konumann dzenlenmesine yardm eder. Bunlar
iletiim srasnda bir tr trafik iareti grevini grrler. Bu bakmdan szsz iletiim paylalan szsz
semboller yoluyla iletiimin aknda dzenleyici etkiye sahiptir.

Yerini Alma
Yerini alma ilevi, baz nedenlerden tr, szel iletiimin szsz iletiime dnt durumlarda sz
konusu olur. Sevgiliniz sizi utandracak bir any arkadalarnz arasnda anlatmak zere iken siz,
anlatma! diyemez ama kalarnz kaldrr ya da iaret parmanz dudaklarnzn nne getirirsiniz.
Baka deyile, szel olan bir anlatmn szsz bir iaretle yer deitirmesidir. rnein evet anlamnda ba
sallama vb.

184



Vurgulama
Szl iletilerdeki bir nemli noktay vurgulamak iin kullanlr. rnein iyi bir konumac, konumasnn
nemli bir noktasndan nce ya da sonra bir sre duraklar.

Resmetme levi
Szl kelimelere elik eder ve vurgu ile ekleme yapar. Elle kaan baln bykln gsterme ya da
parmaklarla bir cismin kkln, elle kitabn kalnln ifade etmek gibi.

Nonverbal Dictionary

http://members.aol.com/nonverbal2/entries.htm#Entries

SZSZ LETM KODLARININ ORTAK ZELLKLER

Yukardaki ilevlerine bal olarak szsz iletiim kodlarnn ortak zelliklerini u biimde sralamak
mmkndr:
letiim yokluunu olanaksz klmak: Daha nce de deinildii gibi iletiim srecinin taraflar
ayn mekanda bulunduu srece szsz iletiim kesintisiz olarak srdnden iletiimin
kapatlmas ve durdurulmas sz konusu deildir.
Duygular ve cokular yetkin biimde dile getirebilmek: Baz durumlarda kelimeler baz duygu
ve cokular hissedilen dzeyde aktarmakta yetersiz kalabilir. Bir bak, bir dokunu vb. szsz
iletiim kodlar ok daha yetkin bir ifade gcne sahip olabilir.
nsanlararas ilikileri tanmlamak ve belirlemek: Baz szsz iletiim kodlar o kii ya da
kiilerin kim olduu ve toplumsal konumu hakknda bilgi verir. rnein askerlerin rtbelerini
simgeleyen iaretler ve snflardaki krsler vb.
Szel ierik hakknda bilgi vermek: zellikle konuurken yer yer vurgulamak istediimiz ya da
dikkat ekmek istediimiz vb. noktalar szsz iletiim kullanarak ifade ederiz. rnein
parmamzla sanki bir cmlenin altn izer gibi yaparz ya da parmamzla o szcn stne
basar gibi yaparz. Bu yolla szel iletinin ieriinin nemi konusunda szsz iletiimle bilgi
verilmi olacaktr.

Gvenilir iletiler salamak: Szel iletiim grece olarak gvenilir olmayan bilgiler aktarmada
daha kolay kullanlabilir. Oysa szsz iletiim bu konuda daha az imkan verir. Baklar, duru,
yze temas vb. kolaylkla kardaki kiilere gvenilmez iletiler aktarld konusunda ipular
verebileceinden szsz iletiim gvenilir iletiler salama konusunda szel iletiime gre daha
ndedir.
Kltre gre biimlenmek: Szsz iletiim her toplumun kltrne gre farkl biimlerde
anlamlandrlr. rnein bir renk bir hareket vb. bir toplumda belli bir anlama gelirken bir baka
toplumda tamamen farkl biimde yorumlanabilir. Ayrca bir toplumdaki alt kltr gruplarna
gre de szsz iletiim farkl biimlenebilir. (Zllolu, s. 179-183).

SZSZ LETM KODLARININ SINIFLANDIRILMASI

Genel olarak szsz iletiim kodlarn aadaki biimde snflandrmak mmkndr:

Fiziksel Grnm -Vcut Biimi, Tipi, Bykl

Giyinme, Aksesuarlar, Taklar ve Maddeler
Vcut Hareketleri ve Vcudun Duruu

Mimikler (Yz fadeleri) ve Gzler

evre, Kiisel Mekan Algs ve Kalabalk

185



 Dokunma

Ses Karakteristikleri, Nitelikleri ve Susma-Ses Dili

Koku ve Tat

Kltr ve Zaman

Renk ve Renk Tercihleri

Ancak bu sralananlarn dnda szsz iletiimin el skma, d grn, sa biimi, zgven, nefes
alp-verme, renk seimi vb. gibi dier trleri de sz konusu etmek mmkndr.

Fiziksel Grnm-Vcut Biimi, Tipi, Bykl

nsann fiziksel olarak nasl grnd ilikinin balamasna ve balamamasna, srdrlen ilikinin
doasna nemli lde etkide bulunabilir. Fiziksel grnme gre insann deerlendirilmesi gz
renginden, sana, boyuna, iman veya zayf olmasna, dilerinin dzgnl veya aralkl olmasna
kadar birok faktre gre yaplr. Fiziksel grnmle ilgili deerlendirmelerde kltrel deerlerin nemli
bir rol vardr.
Toplumsal hayatta hemen herkes u ya da bu biimde ekici olarak alglanmak ister. ekicilik
adan deerlendirilir:
a. Kiiyi bakalar nasl ekici olarak deerlendirir?
b. Kii kendisini nasl ekici olarak deerlendirir?
c. Kii dier insanlarn onu nasl algladn ve deerlendirdiini dnr?
Bu perspektif de insann kendisini ve kiiliini gelitirmesi iin nemli bileenler olarak karmza
kar.
ekicilik tr vardr:
a. Fiziksel ekicilik
b. -stat ekicilii
c. Sosyal ekicilik
Toplumdaki ekici insan stereotipi daha ok gzel iyidir varsaym zerine ekillendirilmitir.
Birok kltrde gzellik iyilii, yetenei ve baary artrr. ounlukla iyi iletiimin temelini
fiziksel ekicilie dayandrmaya kar klr. ekicilik sorunu insanlar gndelik hayatlarnda rahatsz
eder. Bu nedenle de insanlar genellikle fiziksel grnm gz ard etme eilimi tar. Bireyleraras
iletiimde, katlmclarn grnmnn toplumsal kimlii yaplandrd da ileri srlmektedir.
Nesnel olarak, etkileim iine girdiimiz kiilerin fiziksel ekiciliinin dzeyini kolaylkla belirlemek
mmkndr. Genellikle toplumsal olarak zerinde uzlalm bir fiziksel ekicilik idealine insanlarn
kendi fiziksel ekiciliini mmkn olduunca yaklatrmaya alt da grlebilir.
Vcut biimleri de baz belli karakterlerle ilikili olabilir. Baka snflama biimleri de olmasna
ramen yaplan aratrmalar genel olarak vcut tipi zerinde uzlamtr: nce narin (Ectomorfik), kasl
(mesomorfik), ar, yuvarlak (endomorfik). Bunlarn yansra sa, deri rengi, boy da nemlidir.

Giyinme, Aksesuarlar, Taklar ve Maddeler

Gnmzde, giyinmek, korunmak ve rtnmekten te byk oranda dekorasyon ve gzel grnme ile
ilgilidir. Elbette gzel grnme ayn zamanda belli bir dnemdeki kalpyarglarn dnda kalmamakla
ilikilidir. Giyinme, aksesuarlar ve taklar toplumsal stat, ya, ekonomik dzey gstergesi olmann
tesinde egemen ekicilik kavramna uygunluk gstergeleridir. Szsz iletiimde giyinme, aksesuarlar ve
taklar (Adornment) insanlarn dierlerini de stereotipletirmek iin kullandklar nemli kodlardr.
Markal giysiler, sigara-pipo, ayakkab, blue jean, nian yz, kolyeler, bilezikler vb. konusundaki sk
rastlanlan deiiklikler ve kullanm farkll bu balkta ele alnmaldr.

186



 Ofislerin odalarnda diplomalarn ve alnan dllerin sergilenmesi, arabalarn camlarna sloganlar
tayan yazlarn yaptrlmas, evlerin nnde bayraklarn sallandrlmas, giyilen ayakkabnn markas,
giyilen orabn rengi vb. insanlar aras iliki ve iletiimin balatlmasnda, yrtlmesinde,
gelitirilmesinde, atmalarn kmas ve ilikinin son bulmasnda nem kazanr.

Vcut Hareketleri ve Vcudun Duruu

Szsz iletiim denildiinde genellikle ilk akla gelen vcut dili (beden dili), vcut hareketleri bir baka
deyile jestlerdir. Beden dili, ya da bilimsel bir deyile kinesics, esas olarak duygu ve dncelerin
vcut hareketlerine yansmasdr. Bir baka deyile beden dili insann ilk anlama arac ve ilk dili
olmutur. Bedenlerinin dili aracl ile insanlar; duygularn, dncelerini, isteklerini, ihtiyalarn ve
ruhsal zenginliklerini baka insanlarla paylamlardr Szsz hareketler, dar anlamyla konuma harici
hareketlere karlk gelir. Ayrca Vcut dili(kinesics) ve vcut hareketleri iletiimde bulunan insanlarn
birbirlerine kar olan durumlarnn da ifadesi olabilir. Bu konunun doru anlamlandrlmas kltrel
(genel ve/veya yesi olunan alt-kltr grubu) ve kullanld balama baldr. Beden dili (vcut dili)
iaretlerinin ilev asndan snflandrmas aadaki biimde gerekletirilebilir:

http://www.angelfire.com/co/bodylanguage/ ve

http://www.rider.edu/users/suler/bodylang.html

Amblemler: Bu tr hareketler el sallama, el kaldrma, parmak veya yumruk gsterme gibi anlam tam
olarak ak ve belirgin olan, kendi balarna kullanld balamda bile ak bir anlam ifade eden
hareketlerdir. Baka bir deyile, belli bir kltrel yaplanma ierisinde o kltr yelerinin ounluunca
kesin anlam bilinen ve szel dilde bir ya da birka szckle ifade edilebilecek kodlardr. Jest amblemleri:
gel, git, dur, diim aryor anlamna gelen iaretler rnek olarak kullanlabilir. Amblemler daha ok
kastl, amal ve bilinli olarak kullanlrlar bu yzden ok az kiisel veri tarlar.
Betimleyiciler: Baz durumlarda vcut hareketleri szle syleneni aklamak ya da gstermek iin
kullanlr. Syleneni duymayan ve balam dnda olan bir kiinin bu el hareketini doru olarak
anlamlandrma olasl azdr. Bunlar farkndalk ve kastllkla, szel aklamalarn akln arttrmak
iin kullanlr. Betimleyiciler farkndalk ve kastllkla yapldklar iin kaynan psikolojik durumunu,
kendine gveni ve verili bir durumdaki iktidar konumlar hakknda bilgi de salayabilir. Bir kii, morali
bozuksa, cesareti krlmsa, yorgunsa, istekli deilse, karsndakinin kendisi hakkndaki izlenimini
dnyorsa, biimsel bir etkileim ortamnda belirleyici ve etkin deilse, geneldeki betimleyici kullanma
sklndan daha dk bir sklkta bu hareketleri yapt gzlenebilir. Anlatmda zorluk yaandnda,
dinleyenden sylenenleri anlamadna dair bir yansma alndnda betimleyici kullanm skl artar.
Duygu Gstergeleri: Duygu ve hislerin ifadesi genellikle yz ile ilikilendirilir. Buna bal olarak
glme, alama, barma, susma ve dier baz yz ifadeleri iletiimde kiilerin duygularn ve
deerlendirmelerini iaret eden gstergelerdir. Gstergeler de ilikinin olduu balama gre anlam
kazanr. Alayan biri sevinten alyor olabilir. Glen biri sevinten deil, sinirinden glyor olabilir.
Barma fkeden veya acdan olabilir. Susmann ok eitli nedenleri vardr, dolaysyla farkl bir eyi
ifade ediyor olabilir. Ksacas iletiim kaynann yaad duyguyu anlamak iin yzne bakmak gerekir.
Yaanan duygunun younluunu anlamak iin de beden diline baklr. Bunlar daha az kastllk,
farkndalk ve bilinlilikle yaplan hareketlerdir. Bu yzden de daha fazla gvenilirdir ve daha fazla veri
tarlar.
Dzenleyiciler: Bunlar iletiim srasn ve sresini belirleyen hareketler olarak tanmlamak
mmkndr. yi bir iletiimci iin alc olarak bu kodlar zmek ve kaynak olarak kodlamak nemlidir.
Bu tr hareketler az farkndalk ve kastllkla yaplr. Dokunarak konumak, parmak kaldrmak ve hzl
ba hareketleri yapmak, ya da tam tersine rahat bir pozisyonda oturup bir baka eyle ilgilenmek ve
baklar bu hareketlere rnek olarak verilebilir. Bu jestlerde de anlam, balama gre farkllk gsterir.

187



 Uyumlandrclar: Uyumlandrclar bireyin, tutumlar, endie dzeyi, kendine gveni vb. konusunda
dier trlere gre daha fazla veri tar. Kaynak bunlar kastla yapmaz ve ou zaman farknda da
deildir. Rahatsz vcut hareketleri, trnak yeme, parmak ktletmek, ritm tutmak, insanlarn ellerini
ceplerine sokup bozuk parayla oynamalar, saa sola yrmeleri, balarn kamalar, kravatlarn
dzeltmeleri, salarn elleriyle taramalar uyumlandrclara rnek olarak verilebilir. Ayrca, iletiim
srasnda kalem gibi, bir baka nesne gibi srekli oynanan nesneler de obje-uyumlandrclar olarak
adlandrlmaktadr.
Buraya kadar ilev asndan yaplan beden dili (vcut dili) snflamasnn yan sra kullanm ve
kodlama asndan da bir snflama yapmak mmkndr. Kullanm asndan kodlarn bilinsiz ya
da amal ve kastl yaplp yaplmadna gre bir snflama yaplabilir. Eer alc kodun kastl olup
olmadn zerse anlamn doruluu hakknda daha kesin yarglara varabilmektedir. Kodlama
asndan bakldnda ise kodun trnn vcut iaretleri ile onun iaret ettii ey arasndaki ilikiyi
belirlemesi asndan nemli oluudur. Bu snflamaya gre u tr beden dili iaretleri bulunur:
Keyfi (Arbitrary) kodlar: En ok kullanlan kod tr budur. Bunlar keyfi olarak adlandrlr nk kod
ile iaret ettii ey arasnda dorudan bir iliki yoktur. En ok bilinen rnek, merhabalamalarda elini
kaldrmak, el sallamak vs.
konik Kodlar: Bu kodlar grnleri yznden anlamlar hakknda baz ipular tarlar. Yani kodlar
iaret ettikleri ey hakknda grsel olarak ipular ierirler. rnein, birini ldreceini iaret eden birinin
boaz kesme iareti yapmas.
sel Kodlar (Intrinsic): Bunlarn isel olarak adlandrlmalarnn nedeni sembolik anlam ve fiziksel
grnleri ayrlamaz biimde birbirlerine yapk olmasndandr. aret ettikleri ey ile dorudan grsel
bir ilikileri vardr. rnein kzgn bir insann titremesi, kzarmas, yumruunu sallamas gibi.
Beden dilini zmek konusunda kendini gelitirmek isteyenler ie koulan kod trne dikkat etmek
zorundadrlar. Baz belli beden dili iaretleri birka kod trnn bileimi de olabilir.

Kullanm asndan kodlarn bilinsiz ya da amal ve kastl yaplp

yaplmadna gre bir snflama yaplabilir. Kodlama asndan bakldnda ise kodun
trnn vcut iaretleri ile onun iaret ettii ey arasndaki ilikiyi belirlemesi asndan
nemli oluudur.

Vcut Hareketi Trleri

Vcut hareketlerinden bazlar unlardr:
Eli bele koymak
Oturu biimleri ve bacak bacak stne atmak

El hareketleri
Parmak hareketleri

Yz ve eneye dokunmak

Kollarn duruu (apraz bal vb.)

Bunlarn tesinde beden dili (vcut dili/kinesics) ve vcut hareketleri iletiimde bulunan insanlarn
birbirlerine kar olan durumlarnn da ifadesi olabilir. Bir iletiim ortamndaki kiilerden rnein gly
ifade eden zellikleri yle sralanmak mmkndr:
Rahat bir duru
Dik bir vcut pozisyonu

Dinamik ve amal jestler

188



 Duraan ve dorudan baklar

Konuma ritminde deiiklikler

Duru pozisyonlarnda eitlilik

likiye gre duru ekli deitirmek

Dokunmak konusunda rahat olmak

letiimi kesmek konusunda rahat olmak
Dik bakmak

Dierine gre, yakn durmak konusunda daha rahat olmak.

Duru, genelde iletiim iinde bulunulan kiiye kar olan tutumu da aklar. nsanlar sevdiine yakn;
sevmediine uzak durma eilimindedir. Kukusuz bunda, iinde bulunulan kltrel yap, balam, ya,
toplumsal cinsiyet kalplar(gender) gibi nedenlerle birtakm farkllklar sz konusu olabilir. letiimin her
iki tarafnn da yaptklar dierinin tepkisini ve iletiime katlmn belirler.

Beden dili (vcut dili/kinesics) ve vcut hareketleri iletiimde

bulunan insanlarn birbirlerine kar olan durumlarnn da ifadesi olabilir.

Vcudun Duruu
Hi hareket etmediimiz zamanlarda da iletiler gndeririz. Vcudumuzun duru biimi kiinin ruhsal
yaps hakknda da birok ileti gnderir. rnein, insan kendisini kt hissettii zamanlarda, omuzlar
dk, ba nde, gz temas kurmaya ok az eilimli haliyle aslnda evrenin umurunda olmad
konusunda ileti vermek ister. Buradan hareketle kii ruhen nasl hissediyorsa yle durur. Tam tersine
acaba kii nasl duruyorsa yle de hissedebilir mi? Kiiler bunu kendilerini kt hissettikleri anlarda dik
durarak ve neeli grnmeye alarak deneyebilir.
Bir kiiye ileti gnderileceinde alcnn durumunu kavramak iletiim sreci iin nemli avantajlar
salar. nsanlarn hepsi birbirinden farkldr. Kimisi daha cana yaknken kimisi daha kapal bir
grnmdedir. Ayrca insanlar her zaman iletiim kurmak iin istekli de olmayabilir. O zaman insanlarn
nasl bir durumda olduklarn, kurulmak istenen iletiime verecekleri olas tepkileri nceden tahmin
etmeyi salayacak baz ipularna ihtiya vardr. Kapal veya ak vcut durular bu ipularn
salayabilecek niteliktedir. Kollar ve bacaklar, ayrca btn bir vcut ile vcut duvar(body wall) bu
anlamda ele alnmaldr. nsan ak vcut duruunda ise; ounlukla davetkar, istekli bir grnm
sergilemektedir. Tersi halde ise, kollarn kavuturmu ya da bacak bacak stne atm, ya da vcudunu
karsndakinden baka bir yne sanki hemen kamak istermiesine evirmi olabilir. Bu durumda da en
iyi ey iletiim srecini fazla zorlamamaktr.

ekil 8.2: Vcudun Duru Biimleri

189



Mimikler (Yz fadeleri) ve Gzler
Mimikler (yz ifadelerinin) birounun anlam evrenseldir. Kukusuz, belli yz ifadeleri kltrel olarak
farkllaabilir. Yz ifadesini ynlendirmek olduka zordur ancak bunu gelitirmi ve zengin yzl
olarak adlandrlabilecek insanlar da vardr. Yaplan aratrmalar insanlarn yzleri ile yaklak 250.000
deiik ifadeyi gerekletirebileceklerini gstermitir. Yz ifadelerini anlamak uzman olmayan gzler
iin zor ama imkansz da deildir. Yz ifadeleri duygular ve bir lde de dnceleri yanstr.
Yzmzn mutlu ya da zgn grnmesi karmzdaki insanlara ne dndmz, ne hissettiimizi
hatta ne yapacamz bildirir. Yz ifadesi ya da hareketlerine verilen dier bir ad mimiklerdir.
Mimiklerin evrensellemi kabul edilebilecek bir dili vardr. Bir ok kltrde glmseme mutluluu,
atk ka sinirli bak anlamn tar.
Yz ifadelerinin ilevlerini u biimde sralamak mmkndr:
a. Gerek bir duyguyu younlatrmak
b. Gerek bir duygunun younluunu azaltmak
c. Gerek bir duygu annda ntr grnmek
d. Gerek bir duyguyu maskelemek
e. Gerek bir duyguyu ynetmek
Jest ve mimikler esas ve ikincil jest ve mimikler biiminde iki ana grupta snflandrlabilir.
Esas Jest ve Mimikler kendi iinde e ayrlr:
Anlatm jest ve mimikleri: zellikle yz ifadelerinde ortaya kan, biyo-psikolojik kkenli
temel duygular dile getiren hareketlerdir. Mutluluk, korku, fke, aknlk, znt, tiksinti vb.
Toplumsal jest ve mimikler: Toplumsal gereklere bal olarak gerekletirilenlerdendir.
Bireyin toplumsal konumu ve rol gerei olarak yapt ve yapmak zorunda olduu
hareketleridir. Yorgun olunsa bile misafire gler yz taknmak, selamlamak, iyerinde st
girince toparlanmak, ayaa kalkmak vb. mimik ve jestler bu grupta yer alrlar.
Mimik jestler: Bu gruba, tiyatro oyuncularnn, pandomim sanatlarnn oyun gerei olan
hareketleri; genellikle ses kararak ya da elle yaplan ku sesi, uma hareketi gibi taklit
hareketleri; eli aza gtrerek sigara imenin dile getirilmesi gibi bir durumu, bir olay, bir
eylemi zet olarak anlatan ematik jestler ve belli bir ii, meslei yapanlarn, -rnein borsada
alanlarn, trafik polislerinin- jestleri ileriyle ilgili olarak teknik kod ve iaretlerden oluur.
kincil Jest ve Mimikler: ounluu bedenin gereksinimleri ile ilgili olduu iin toplumsal nitelikli
olmayan bu tr hareketler, bakalaryla iletiim durumunda olunsa da olunmasa da ortaya karlar.
Esneme, haprma, ksrme, kanma, soukta elleri ovma, uzun sre ayakta durunca bacaklar oynatma
gibi hareketler bu grupta yer alr.
Yzde okunmas gereken eler unlardr:
Aln
Kalar
Gz kapaklar
Gzler
Burun
Dudaklar
ene ve ten.
Aln: Fiziksel ve duygusal durumu en iyi gsteren gelerdendir. Dier yz eleriyle birlikte
aknlk, derin dnce, gerilim, endie,korku veya ilgi belirtir. Terleyen bir aln, youn abann veya
sinirliliin iareti olabilir. Fiziksel yapya bal olarak geni aln, ciddiyet ve olgunluk iaretiyken, dar
aln, daha gen bir grnt verir.

190



 Kalar: Yz yumuatr veya sertletirir. nce ve kalem gibi kalar, kadna olgun ifade verirken, kaln
kalar daha dramatik olarak alglanr. Seyrek kalar, yze yumuak bir ifade verir. Kalar arasndaki
dikey izgi, yze ilgili ve endieli bir ifade verir. Kalarn hareketi de deiik duygusal durumlar yanstr.
aknlk, korku durumlarnda yukar; endie, ilgi ve kzgnlkta aa inerler.
Burun: Burun deliklerinin dnda burunda okunacak fazla bir ey yoktur. Burnu krtrmak merak ve
komiklik abas olabilir. Beklerken, sabrszken burun deliklerimiz titrer. Korku veya kzgnlk
durumunda ise alr.
Dudaklar: Yzn en ilgin ksmlarndan birisidir. Dolgun dudaklar yumuak, scak ve duyarl bir
ifade verir. nce dudaklar, daha az duygusal grnrken, gl, kararl ve soukkanl bir grnt izer.
Glmseme skl renilen kltrel bir zellik ve sosyal bir ifadedir.
ene: Kare ve keli eneler, g ve sertlik ifade ederken, yuvarlak eneler, scaklk ve yumuaklk
ifade eder. kntl ene kiiye saldrgan ve sinirli bir grnt kazandrr. e ekili ene ise, karakter
siliklii ve ie dnklk olarak alglanr. eneyi saran deri de nemlidir. enenin altndaki ve yanndaki
derinin sarkk olmas kiilik izlenimini zayflatr, hatta karakter zayfl izlenimi verir.
Ten: Kzarr, sararr veya pembeleir. Kontrol zordur. Derinin kalnl da anlam ifade edebilir. nce
derili insanlar, duyarl ve naziktir. Kaln derili insanlar ise kontroll, inat ve samimidir.
Gz Kapaklar: Kaln gz kapakl insanlar,soukkanl, yava hareket eden ve kontroll insanlar
olarak bilinir. Gzler tamamen ak ise,tetikte olma,masumiyet ve merak iaretidir. Gz krpma, scaklk
ve samimiyet iaretidir.

Gzler
letiim srecindeki etkisinin nemi nedeniyle gzler de burada zellikle ele alnmaldr. nsanlar
iletiimde gzlerini grmenin tesinde kullanabilir. Gz gze bakma, gz szme, bir anlk bak,
gzlerini yere indirme gibi ekillerle ilikiye isteyerek veya farknda olmadan anlamlar katar. Gzler ve
baklar szsz iletiimin birok trnde olduu gibi amaca, dier kiiyle olan ilikinin dzey ve
yapsna, duygulara, beklentilere, g ilikisine, ve balama gre farkl anlamlar tar. Gz gze bakma
bir yaknlk ifadesi olabilecei gibi dmanl da ifade edebilir. Gzn yere indirmenin de ok deiik
anlamlar vardr.
Yz yze iletiimde gz temas iletiimi kolaylatrr. Taraflarn gven duygusunu arttrr. Gzn
gremediimiz insanlar bizi rahatsz eder. nk gz temasn keser. Gz temas, toplumdan topluma
deiiklik gsterebilir. zel bak sresi kalabalktaki bak sresinden farkldr. Konuulan insann
yaknlk derecesine gre bu sre % 25 ile %100 arasnda deiir. Temas sresi,dinlerken artar.
Konuurken % 40-60 olan gz temas sresi, dinlerken % 80 e kar. Gz temasnn zayf olmas,
gszl veya amaszl gsterir. Ayrca, ksa ve kesik baklar gven sarscdr. Ar gz krpma ve
gz sulanmas da olumsuzdur. Gz krpma bizi sinirli, gz sulanmas da ar duygusal veya zayf
gsterir. Gzn ok seyrek krplmas da olumsuzdur nk, bu durum kat, gergin, souk bir ifade verir.
Tm bunlarn yansra Gz Bebekleri de szsz iletiimde nemli bir yere sahiptir. Kiinin ruh hali
ve tavr olumludan olumsuza veya olumsuzdan olumluya geerken gzbebekleri klr veya byr.
Heyecanlanan birinin gz bebekleri normal byklnn drt katna kadar kabilir. Kzgnlk ya da
sinir halinde gz bebekleri klr. Bebekler ve ocuklarn gzbebekleri yetikinlerinkinden daha
byktr. Yetikinlerin yanndayken onlara olabildiince ekici grnerek srekli olarak dikkatlerini
ekme abasyla gzbebekleri srekli olarak byr.

Kltrmzde bir ok szle de vurgulanan(Bir bak bir baka neler

neler anlatr; bir bak bir bak senelerce alatr Sen sus da gzlerin konusun vb.)
gzler ve bakn sizin davran ve kurduunuz iletiimde yer ve nemini nasl
deerlendirirsiniz?

191



 Szsz iletiimde gzlerin ilevlerini u alanlarda deerlendirmek mmkndr :
Dikkat ilevi (lgi, dikkat ve uyanklk-tahrik derecesini gsterir.)
kna edici ilev (Tutum deiimi ve ikna srecini etkiler)
tenlik ve samimiyet ilevi (Yakn ilikilerin balamasna, tanmlanmasna ve devamna destek
olur)
Dzenleyici ilev (Etkileimi dzenler)
Etkileme ilevi (Duygularn iletimini salar)
G ilevi (G ve stat ilikilerini tanmlar)
zlenim Ynetimi levi (zlenim ynetiminde merkezi bir rol stlenir.) (Bkz. Leathers, s.51-61)
Szsz iletiimde gzleri ynlendirmek yz ifadelerini ynlendirmekten daha zordur ve insanlar
birounu fark etmeden kendiliinden yapar. Cinsiyet farkllklar, kltr ve balam da iletiim sreci
ierisinde gz hareketlerini etkiler.
Gz hareketlerinin trleri unlardr:
Gz temas
Kalar kaldrmak
Zemine-yukar bakmak
Gzleri karmak
Dndrlen gzler
Kapal gzler

Gzlerin levleri
Gzlerin temel ilevi dierleriyle iliki kurmaktr. Bir ilikinin balatcs olabilirler. Bir dier yn
iletiim srasnda kar taraftan geri bildirim (feedback) almaktr. Bunlardan sonra iletiim kanallarn
kontrol etmek ve duygu sergilemek ilevleri gelir. Bir baka nemli ilevi ise dikkat dalmasn
azaltmaktr.
Gz temas: Gz temas, kurulacak olan iletiimin tipini belirler, nasl ve ne ynde gelieceini
gsterir. Gz temas skl iletiimde isteklilii belirtir. Bir ilgi kurmak ya da onaylanmak istendiinde
gz temas artar. likiler ilerlediinde gz temas beklentisi de artmaktadr. Kadn, kendine bakan erkek
grdnde gz temasndan kanarak aslnda iliki olasln en aza indirgemek ister. Mahremiyet ile
gz temas arasnda bir iliki vardr. Fazla gz temas yaknl ve mahremiyet ihlalini ifade eder. Bu da
bir rahatszlk ortaya karr. Yksek sosyo ekonomik dzeydeki iftler daha fazla gz temas
kurmaktadrlar. Gz temas sonuta iliki kurmak ve geribildirim almakta nemlidir.
letiim Kanallarnn Kontrol: letiimde sra almak konusunda zellikle gz temas ok nemlidir.
Gzler ile konuma srasn iaret etmek bu davran biimini oluturur. Eer konumac bir gz temas
ile sra alma isteini hissederse kendi konumasn devam ettirmek iin karsndaki ile gz temasn
kesmektedir. Bir iletiim ortamnda toplam sre e blndnde sz almak isteyen kiinin gz temas
llm, ilk blmde %61 olan gz temas son blmde %81 e kmtr.
ktidar sergileme: Birisi dorudan size baktnda ne hissedersiniz? ou insan rahatsz olur.
Kesintisiz bak basknlk ifadesidir. Ayrca bir tepki beklentisini veya yardm ihtiyacn da ifade edebilir.
Bak karmak: Bir tr uyumlandrcdr denilebilir. Yukarda belirtildii gibi bir iktidar sergileme
durumunda ya da sz srasn vermek istemediinde, iletiimi kesmek istediinde vb. durumlarda
insanlar baklarn karrlar.
Duygular sergilemek: Gzler duygular sergilemekte ok yetkindirler. Gzler kalbin aynasdr denir.
Gz evresindeki kaslar gerek bir glmede kaslr, yalanc bir glmede gz evresindeki kaslar
kaslmamaktadr.
Dikkat dalmn azaltmak: nsanlarla gz temas kurmak onlardaki dikkat dalmasn en aza
indirgeyecektir.

192



evre, Kiisel Mekan Algs ve Kalabalk
evre ve mekan insan iletiiminde nemli bir yere sahiptir. Szsz iletiimde evrenin ve mekann
iletiime etkisi nemli bir aratrma konusu olmutur. evrenin iletiime etkisi bir alt alan olarak, szsz
iletiim alan ierisinde evrenin ve mekann, etkileri, nedenleri ve zmlemeleri zerinde alr.
Uzay/yer konusu evre (territory) ve kiisel mesafe (proxemics) olarak iki temel alana sahiptir. evre ev,
ilikisel mekanlar ve kamu mekanlar gibi eitli biimde gruplandrlr. evrenin iletiim potansiyelini
renen insanlar, zel bir durumda ne tr davranlar veya duygularn bekleneceini ngrebilir. Bu
erevede evre; makro ve mikro olmak zere ikiye ayrlmtr. Makro evre, mevsimler, ktalar,
yerleim yerleri, corafi blgeler, kentler biiminde ele alnrken; mikro evre restoranlardan alma
ofislerine kadar odalar, eyalarn konumu, renkler gibi balamlarda ele alnabilir. Oda genilii; koku;
renk ve klandrma her rgtl mekanda, amaca gre az veya olduka ayrntl bir ekilde dnlerek
yaplr. Beklenen rolleri odann dzenlenii pekitirir; brodaki her eyin fiziksel konumlandrma ve
yerletirilme biimi g ve stat gstergesi ve bununla ilgili davran kalplar beklentisini iaret eder.
Baz evresel faktrler, iletiimin farkl dzeylerinde etkin rol oynar. ehirlerde yaayanlar, krsal
alanlarda yaayanlara nazaran, yaadklar mekan daha fazla insanla paylamak zorundadr ve daha fazla
sayda insanla iletiim kurarlar. Bu durum bireylerin dier insanlarla olan iletiim biimimize de etki
eder. Ayrca mekann fiziksel zellikleri ve dzenlenii de iletiim zerinde etkilidir. rnein
aratrmalar, dikdrtgen bir masann etrafnda birka kii oturulduunda, konumalarn masa banda
oturanlara yneltildiini ve onlara daha ok sz dtn; buna karlk yuvarlak bir masada eit bir
dalmn olduunu gstermitir. Bunun dnda aratrmalar kiiler arasndaki ilikilerde ve iletiimde
meknn kullanmnn (mesafenin) hem szel iletiler zerinde etkili olduunu, hem de tek bana bir
szsz iletiim biimi oluturduunu da ortaya koymutur.
Alan; bireyin rahat olduu ya da olmad evresidir. nsann bedenini saran ve onunla birlikte
hareket eden bir balon gibidir. Her insann psikolojik bir kiisel mekn algs ve anlay vardr. Kiisel
mekn, insann kendi gvdesinin derinin yzeyi ile snrlanmad dncesine dayanr. Bu
"zelletirilmi" mekn kii iin korunma, savunma ve davranlarn dzenleme alan olduundan
duygusallkla ykldr. Bu alana zorla girmek, saygszlk/kkrtma ya da saldr olarak deerlendirilir.
Szsz iletiim asndan iki tr alan algsndan sz edilebilir:
nsan Hakimiyet Alan: Bir tek ya da bir grup insann srekli etkileimde bulunduu, hakimiyeti
altnda tuttuu belli bir blgeyi belirtir. nsan hakimiyet alan 3 lt temelinde snflanr: Blgenin
bykl; sahibine gre blgenin nemi; blgede oluan, ortaya kan etkileim tr.
Alan, geniliine byklne gre birden fazla insann paylaabilecei bir alan olarak ekirdek
alan biiminde ele alnabilir. Blgenin sahipliine, gre nemine gre, birincil ve ikincil alan olarak
sonrasnda da, toplumsal, geici ve ev blgeleri olmak zere blmlere ayrlabilir. Blgenin
etkileimsellii, byk oranda bir yerde etkileim iinde olan insanlarn says ve statsyle ilgilidir. Bu
alandaki almalar genellikle blgesine tecavz edildiinde, ya da snr aldnda verilen tepkiler
zerine kurulmutur.
Kiisel Alan: kinci bir blge tanm kiisel alan dr. Vcudu bir cam kre gibi sard varsaylan
alana verilen isimdir. Bu da, cinsiyete, statye ve kltre gre deiiklik gsterir. Burada insanlarn
bilinmez ve potansiyel korkulana gre kendilerini koruma dzeyleri de bir etken olarak karmza kar.
Toplumlarn kltrel yaplanmalarna bal olarak farkl yaklamlar sz konusu olsa da kiisel alan
dzeyleri u biimde snflandrlabilir:
li-Dl (Intimate) Mesafe
Yaklak olarak gvdeden itibaren 35-40 cm apnda bir alan olarak belirtilmitir. Ancak ok yakn
olanlar iin izin verilen alandr. Bu alanda dostluk ve sevgiler paylalr. Baz kalabalk mekanlarda(ehir-
ii otobsler gibi), hi tanlmayan insanlarla bu denli yakn olunmak zorunda kalnr. Byle durumlarda,
ili dl alann ihlali rahatszlklar yaratr. Baka deyile, kalabalk bir asansrde, otobste
"zelletirilmi" mekann snrlarn aan yaknlklar rahatszlk verir; bu alana izinsiz giren kiilere ise
deiik tepkiler gsterilir. Baz durumlarda rahatszlk yaratmayabilir nk, bak yn, vcut duruu,
snrlayc eyalar vb. rahatszlklarn olumasn engelleyen etkenlerdir.

193



 Samimi, Kiisel (Personal) Mesafe
Gvdeden itibaren 40-80 cm arasnda deiir. Yakn arkada, akrabalar ve dier yaknlar iin
uygundur. Belli kltrlerdeki el, omuz tutmak gibi davranlar ve fiziksel yaknlklar bu mesafede ok
grlr.
Toplumsal (Social) Mesafe
Resmi ve ikincil ilikilerin gerekletii alandr. Vcuttan itibaren 80 cm ve 2m aras olarak kabul
edilir. Bu mesafe iinde, ilikinin balangcnda ve sonunda yer alabilen el skma gibi bir temas dnda
fiziksel yaknlk sz konusu deildir.
Yabanclar in, Kamusal (Public) Mesafe
Toplumsal mesafenin bitim noktasndan itibaren genileyen bir mesafedir; genelde yabanclar iin
geerli olan bu mesafe, tandk kiiler sz konusu olduunda uzak durma/mesafe koyma isteini yanstr.
Sz edilen mesafe trleri, iletiimin balamna, cinsiyete, kltre, statye gre deiiklik
gsterebilir. Farkllk rgtl mekann zelliklerine gre de deiebilir. Bir bakma kiiler arasndaki
uzakl belirleyen kiiler arasndaki duygusal yaknlk ve kltrel geleneklerdir. Kiiler duygusal
yaknla gre aralarna mesafe koyar. Bu mesafe de duygusal yaknlk yannda rgtl mekann
belirledii kltrel yaptrm ve kurallara gre belirlenir.
Kiiler aras mesafe, hem duygularn dile getiriminde, hem de ilikilerin tanmlanmasnda bilinli ya
da farknda olmadan ileti alveriini salayan szsz bir kod gibi ilev grr.

Kalabalk otobslerde ya da asansrlerde yaanan tedirginliin

nedenini szsz iletiim asndan nasl ele alrsnz?

nsanlar, kendi evrelerinde oluturduklar bo mekanlar yoluyla da iletiimde bulunurlar. Baka

insanlara olan uzaklk ayarlanarak, onlara uzak ya da yakn durarak, birtakm mesajlar iletilir. nsanlarn
bakalar ile aralarna koyduklar mesafe onlara kar sahip olduklar duygularla ilgilidir ve onlarla olan
ilikileri hakknda bilgi verir. Bu koyulan mesafeye Egemenlik Alan ad verilir.
Son olarak mekan ve evrenin iletiime etkisi incelenirken evre ve letiim ierisinde alt
balklara ayrarak incelendiinde bunlar;
Doal evre,
Mimari,

Kalabalk ve
Younluk
olarak sralanabilir.
Doal evre: Doal evrenin iletiim zerine etkisi de bir aratrma konusu olmutur. Tropikal
blgelerde yaayanlarla daha souk iklim kuanda yaayanlar arasnda belli bir kltrel farkllk aka
grlr. Tropikal alanda yaayan insanlar daha az retken bir yaam srdrrlerken, daha souk bir iklim
kuanda yaayanlar souk iklim yznden yiyeceklerini bulmak iin daha kstl olanaklara sahiptir ve
bu nedenle daha ok aba gstermeleri gerekir. Bal olarak souk iklimde yaayan kiiler paylamda
uzlamay salayabilmek amacyla daha fazla kural retir ve yaamlar da daha fazla kurala baldr.
Bylece sosyal ilikiler daha karmak ve sert kurallara balanr. Doal evrenin insan davran
zerindeki etkisi yksektir. Etkinin ykseklii ve dier faktrlerle olan ilikisi konusunda aratrmalar
kesin sonu vermese de insan iletiiminin ortaya kmasnda ve bu iletiimin niteliinin, biiminin
ekillenmesinde ciddi etkileri olduu grlebilir.
Mimari: Binalar insanlar tarafnda retilen, doal olmayan yaplardr ve onlara bakanlara ya da
onlarn iine girenlere baz duygular ya da izlenimleri aklamak iin tasarlanrlar. Mimari yapnn
tad anlamlar gnmzle snrl deildir. Erken ortaada Hristiyanl benimsetmeye alan kilise
iin toplumsal bir gsterge olarak kilise binalar nemliydi. Ezici stnlkleri, halka aka ifade
edilmitir. rnein Amerikada bir kent olan Las Vegas da baka bir anlam sunmaktadr. Bu ehir, saraya

194



giren bir kral ve kralie duygusunu ve yksek dzeyde bir uyarlml salamak iin tasarlanmtr.
Dnyann baka hibir yerinde k, alan tanmlamak iin bu denli youn kullanlmamtr. Las Vegas
bize gereklerle dolu skc hayatmzdan, herkesin ve her eyin gzel olduu bir fantezi dnyasna ka
nerir. Las Vegas rneindeki gibi, toplu al veri merkezleri de, srekli yapay k ile aydnlatlan,
rengarenk rnlerle dolu penceresiz, d gereklikten insan mmkn olduunca koparan bir fantezi
dnyas sunmaktadr. Bylece insanlar gereklikten kopuk bir fantezi dnyasnda saraya giren kral ve
kralieler gibi hissedip, al veri yaparken paralarn daha fazla harcarlar.
Kalabalk ve younluk: Kalabalk, szsz iletiim iindeki proxemics almalarnda merkezi bir
nem tar. Kalabalk ve younluk kavramlar birbirinden ayr kavramlardr. Younluk, fizik birimleriyle
aklanr. Her birim mekana den insan says younluunu gsterir. Kalabalk ise, psikolojiktir.
Kalabalk, bireyin arzu ettii mahremiyet dzeyini elde etmekte baarsz olduu durumlarda ya da
istenen daha fazla sosyal ilikinin ortaya kt durumda hissedilir. Bu adan bakldnda objektif ve
subjektif bir alglama ayrmndan bahsedilebilir. Nesnel bir durum olarak younluk, znel kalabalk algs
ile iliki iinde olabilir. Ancak kalabalk algsn etkileyen bir ok baka faktr de vardr. rnein, 4 kii
bir tek oday paylamaya zorlandklarnda burada belli bir kalabalk sz konusudur. Buna ramen
buradaki her bireyin kalabal ayn dzeyde alglayp alglamadklar ayr bir konudur.
Kalabalk algsn etkileyen faktrler unlardr:
evresel faktrler: Azalan alan, istenmeyen grlt, ihtiya duyulan kaynaklarn azl ya da
onlar elde etme yetisinde azalma, egemenlik alann belirleyenlerinin yokluu.
Kiisel Faktrler: Cinsiyet farkll, sosyal iliki istei, kontrol, basknlk, dk zgven gibi
kiilik karakteristikleri yanstan olgular ve yksek oranda ilgili olumsuz tecrbeler.
Sosyal faktrler: Ayn alan iinde bulunan yakn insanlardan istenmeyen derecede fazla sosyal
iliki ve bu durumlar deitirme yoksunluu, farkl bir grup iinde etkileim ve rekabeti,
dmanca ve dier istenmeyen etkileimler.
Ama likili faktrler: steneni baaramamak ya da bunlar tamamlama yeti ve yetkisinden
yoksun kalnan durumlar. Bu alandaki birok almann birletii ana tema; fiziksel ve sosyal
evreyi kontrol ve etkileme yetkisinde bir d olduunda, kalabalk algsnn artma eiliminde
olduudur.
Kalabalk algs, kalabala kimlerin katld ile kalabaln ne zaman, nerede, niin ve nasl ortaya
kt ile ilgilidir.

Dokunma
Aslnda insanlar bilinli-bilinsiz, kastl- kastsz olarak srekli olarak bir eylere dokunur. Bu nedenle
dokunma szsz iletiimin en yaygn biimi olarak incelenmesi gereken trdr. Aratrmaclar,
hayvanlarn salkl ve normal bir geliim ve bymeleri iin belli derecede dokunmaya ihtiya
duyduklarn saptamtr. nsanlarda da buna benzer birok veri sz konusudur. Dokunmak toplumda
deiik ilevler stlenir:
Kendini aklamada kolaylk
akalamak
G ve kontrol
Trensellik (tokalama vb.)
Profesyonel olarak ilevsel
Toplumsal olarak nezaket
Arkadalk, scakkanllk
Ak, sevgi, yaknlk ve seksel etki uyandrmak, cinsellik
Kltrden kltre ve toplumsal cinsiyete gre dokunmann uygunluu deiir. letiimde insanlar
ilikinin doasna ve duygusal paylama gre birbirine dokunurlar. Dokunma kiiler aras sevme,
yaknlk, g ve stat, toplumsal cinsiyet ve kltrel faktrlerle bantldr. nsanlarn dokunmaktan
kanmasnn nedenleri yle sralanabilir: letiim kurmaktan korkmak, cinsel tacize urama kaygs,
fiziksel iddet ile yldrlm olmak.

195



Ses Karakteristikleri, Nitelikleri ve Susma-Ses Dili
letiimde sz kullanrken kaynan ses tonu, sesinin ykseklii, konumasnn yaval veya hzll,
vurgulamalar, szel olmayan sesler, boumlama(telaffuz), dili kullanma becerisi iletiimin doasnn
belirlenmesi ve yrtlmesinde byk oranda katkda bulunur. Ses ilgiyi veya ilgisizlii, mutluluu veya
mutsuzluu, fkeyi veya sevinci, itenlii veya samimiyetsizlii, aknl ve depresyonu anlatyor
olabilir. Sesli olan fakat szsel olmayan (ac, srpriz gibi durumlarda kartlan) sesler de gnlk
ilikilerde kullanlr. Neyin nasl sylendii, sylenenin tam tersi anlam yklemek iin sylenmi olabilir.

Ses Kodlar ve Susma

Hava titreiminin kulakla duyulanna SES denir. Ses konumay saladndan szl iletiimin
temelidir.
Ses de kendi bana anlam tamaktadr. Sesle tanan anlamlar zellikle, duygusal durumu, alglanan
kiilik zelliklerini, iletiimcinin yaratt izlenimi nemli lde etkilemektedir. Ses kodlarnn zellikle
izlenim yaratmak konusunda ska kullanld bilinmektedir. Bir kamera ile birlikte mikrofon uzatlan
kiilerin ses kodlar birden deiir. Daha tok bir sesle, konuma hzn biraz daha drp, daha az
duraksama yaparak, ciddi dnceli olduklar izlenimini yaratmaya alrlar. Benzer bir duruma telefonla
konuan birok insanda da rastlanmaktadr. Sesin szsz iletiimin gereklemesinde nemli pay vardr;
konuma srasnda kiinin o andaki cokusal durumunu, konumadaki tutumu ve niteliini kiiliin baz
ynlerini kestirebilmek mmkndr. Szl iletiimde kiilerin syledikleri kadar, syleyi biimleri de
nem kazanr. Belli seslerin, baz jestler gibi evrensel anlamlar vardr: k, k (honutsuzluk), h h!
(beeni), of! (kzgnlk), bg (irenme) vb. Ayrca sinirlenince ve heyecanlannca da anlamszlar
diye isimlendirilen szck olmayan seslere daha ok bavurulduu da bilinir. rnein; eee, mmmm
ve benzeri sesler. ounlukla insanlar konumalarna devam etmek istediklerini de bu seslerden birini
kararak belirtirken bir takm szsz iletiim iaretlerini de gsterirler. rnein ba yukar kalkar, gz
temas bozulur, duru sabitleir. Bazen konumaya anlamsz szcklerde katlr: ey, yani vb. Baz
kiiler konumalarna ara sra garip sesler koyar: .... vb. Sylenecek bir ey varsa hh sesiyle
birlikte boaz temizlenir. Tm bunlar bir bakma ses ve insan iletiimi hakknda bize baz ipular
vermektedir.

Ses kodlar birok ilev de yerine getirirler. e dnklk ya da da

dnkl, basknlk ya da bastrlml, holanmay ya da holanmamay, iletiimde
sra dzenini ve toplumsal cinsiyet, ya, rk hakkndaki bilgilerin aktarlmasn salar ya
da destekler.

Ses kodlar birok ilevi yerine getiriyorsa da en temelde iletiimsel ilevinden bahsedilebilir:
Duygular Aktarma levi: Ses kodlar duygusal iletiimin nemli bir ortam olarak kabul edilir.
Baz aratrmaclara gre aktarlan duygusal bilgilerin %38 i ses kodlarna, %55 yz ifadesine %7 si
kelimelere atfedilir. Ancak, ses kodlarnn insan iletiiminde ve szsz iletiimde nemli bir yer tutmas
onun herkes tarafndan iyi kullanld anlamna gelmez.
zlenim Ynetimi levi: zlenim ynetimi zerinde ses kodlarnn fiziksel grnmden bile daha
fazla etkisi vardr. Ses kodlar iletiimin ekicilik dzeyi konusunda da belirleyicilerden birisi olarak
karmza kar. Ayrca ses kodlar kiilik zellikleri hakknda da nemli bilgiler tar. Ses kodlar
iletiimde iki trl ilev grr: lk olarak ses kodlar sesin perdesi, tonu vb. zellikleri ile iletiimde
bulunan kiilerin kiilik zelliklerini yanstrlar. kinci olarak ise temel imaj boyutunda ilev grr:
nanlrlk, bireyleraras ekicilik ve basknlk.
Dzenleme ilevi: letiim ortamn dzenlemekte ses kodlar sesin perdesinin, ritminin ve ses
tonunun deimesi ile ilev grr.

Sesin Nitelik ve zellikleri

Bir kiinin sesine kendine has olma zelliklerini kazandran baz temel nitelik ve zellikler unlardr:
Sesin Ykseklii ve iddeti: nsan sesinin gcdr. Sesin ykseklii desibel ile ifade edilir. Desibel
ise birim saniyede alcya ulaan akustik enerjinin lsdr. Fslt yaklak 10 desibel iken eki sesi
114 desibeldir. Ses iddeti: Ses kirilerinin titreimindeki enerjiye baldr. Bu titreim ise, kirilerden

196



geen havann itilme basncna baldr. Szcklere anlam kazandrmak iin ses iddetini deitirmek
anlam kontrol etmek asndan ok yararldr. Sesin iddeti deitirilerek,dikkat cmlenin farkl
blmlerine odaklandrlabilir.
Ses Tonu: Her ses belli bir tonda kar. Ses tonlar deiik tip cmlelere gre deiir. Dz cmlelerin
ba dk, soru cmlelerinin sonu dk ses tonuyla biter. Bu sylenen cmlelere sinirlilik, alayclk gibi
duygular katar. Ses tonlar dar veya geni ini-kl olabilir. Sesin tonu zayf, gergin veya grtlaktan
olabilir.
Rezonans: Bu olmadan ses genizden gelir. Rezonans kanallar, sinsler tme veya iltihaplanmayla
tkanabilir. Bunun olduu zaman konumakta zorluk ekilir. Ses bouk veya olduundan daha kaln kar.
Dolgun bir rezonansla konumak enerji, gurur, canllk ve sempati gstergesidir. Tam tersi burundan ve
tkal bir konuma canszlk veya zeka seviyesindeki eksiklii gsterir.
Sesin Perdesi: Ses perdesi, sesin rettii mzik notas olarak kabul edilir. Her konumacnn bir ses
perdesi vardr. Bazen bu ses perdesi iletiim srasnda deiir. nk, duygular normal ses perdesini
etkiler. rnein zgnken alt perdelerde konuulur, heyecanlyken ya da kzgnken st perdelerden
konuulur.
Sesin Ritm Hz: Bu zellik, anlamn aktarlmasn kolaylatrr ya da zorlatrr. Burada konuma
hz verili bir zaman biriminde (genellikle dakikada) duyulan ses saymna karlk gelir. nsanlar bu
konuda eitilerek daha yksek hzdaki anlamlar da aktarabilecek ve kavrayacak yetkinlie eriebilir.
Ortalama bir bireyin dnme hz, konuma hzndan daha yksek olsa da, yksek konuma hz
konumada olmas gereken bir zellik deildir. Bunun yannda ok dk konuma hz da dinleyenlerin
dikkatini databilir. Konuma hz yalnzca konumacnn konumasnn akcln belirlemekle ve
iletiim etkililiini arttrmakla kalmaz, konumacnn konuma hznn artmas ile konumacnn daha
youn bir konuma yapt izlenimini uyandrr.
Bilindii gibi nsanlar hzl, yava, akc veya aksak konuabilir. Yava bir tempo dikkat, tembellik,
soukluk ifadesidir. Hzl tempo ise sinirlilik, sabrszlk, sempati gsterir. Srekli konuma atlganlk ve
isteklilikten kaynaklanr. Kesik ve duraklamal konuma kendinden emin olmay, zayflk ve tereddt
gsterir
Sre: Konuma hz ve sresi birbiri ile yakndan ilgilidirler. Bozundurulmam iletiler iletmek iin
sre kullanm da nemlidir. Sreyi kullanmak anlamn tam olarak aktarlabilmesinde nem tar.
Nitelik: Sesin perdesi ve ykseklii sesin nitelik ve kalitesinin nemli belirleyenleridir. Ses kalitesi
zellikleri daha genel bir anlamda bir kiinin sesini dierlerinden ayrt etmeyi salayan etmendir. Bir
kiinin baskn kiisel ses kalitesi onun yarataca izlenimi de nemli lde etkilemektedir. rnein dz
bir ses daha erkeksi, nefes sesleri ieren sesler kolay ve seksi kadn stereotipinin deimez temsilcileri
olarak kabul edilir.
Dzenlilik: Dzenlilik, retilen sesin ritmik ve ngrlebilirlik niteliklerine ynelik olarak ele alnr.
rnein bir TV sunucusunun konumas daha ritmik ve ngrlebilir zellik tamaktayken, bir
komedyenin konumas byle olmaz. Monotonluktan uzaklamak iin genellikle dzenlilik gz ard
edilir.
Boumlama (Telaffuz): Kelimeleri sylerken, dil, ene, dudaklar gibi sesi biimlendiren eleri
doru ve etkili kullanmay ve vurguyu doru yerde ve doru biimde yapabilmeyi ifade eder.
itilebilirlik: Konuurken, sesi dinleyicilere rahata duyurmak gerekir; ok yava ya da ok yksek
tonlarda konumak rahatsz eder. Ses Konuulan yerin byklne, kklne; dinleyicilerin azlna,
okluuna gre ayarlanmaldr.
Akclk: Konumann tmcelerinde yer alan dnceleri, dinleyicilerin alglama hzna denk decek
bir akclkta sunmak gerekir. Akclk, hz ile ilikili nemli bir sorundur; hz konumay oluturan
gerelerin zelliine, cokusal duruma, mizaca, kiilie, yere ve dinleyicinin niteliine gre deiimler
gstermelidir.

197



 Hoa gitme: yi bir konuma sesinin sadece iitilebilir ve akc olmas yetmez, ayn zamanda hoa
gider bir nitelik tamas da gerekir. Bir sesin hoa giderlii, o sesin tns ile ilgilidir. Kat, kulak
trmalayan, hrltl, madeni, tiz, burunsal, hrtl, buulu, ok yumuak, gevrek, biimden yoksun sesler
hoa gitmeyen seslerdir.
Anlamllk: Ses dinleyiciye iyi niyeti, amac, ilgiyi yanstmaldr, soukkanll, insancl yn,
dosta tutumu, konuya kar beslenen inanc ve gvenci de yanstmaldr. Sesin, szcklerdeki
anlamlardan kat kat fazlasn dinleyene iletmesi, iletme zelliklerine sahip olmas bilinmelidir. Ses
dengeli kararl ve gvendirici olmaldr.
Bkmllk: Bkmlln kart, tekdzeliktir, monotonluktur. Doal olarak, etkili konuma,
karlkl konuma biiminde olandr. Dnceler, ton deiiklikleri ile anlatlr; bu deiiklikler rastgele
ve mekanik olmayp dncelerin oluum srecinden kaynaklanan iletiim eylemini dinleyicinin
zelliklerine, niteliklerine uydurmak gereini belirleyen deiikliklerdir.
Sessizlik ve Susma: Sessizlik ve susma aslnda ses kodlar ierisinde ele alnmayabilir. Ancak en az
nceden saylan zellikler kadar nemlidir. Sessizlik ve susma, istendik ve gerekli olduu durumlar
dnda insana ou kez sknt ve bazen ac veren bir olgudur. ok uzun sre susmak ya da bakalarnn
srp giden sessizlii dayanlmaz gerilimlere neden olabilir. Eler arasndaki uzun sreli suskunluun,
kavgadan daha kt olduunu syleyen psikologlar, insanlar aras ilikilerde iletiim yokluunun kt bir
iletiimden daha olumsuz sonulara yol atn gzlemlemilerdir. Ayrca, sessizlik ve susma, istendik
ve gerekli olduu durumlar dnda insana ou kez sknt ve bazen ac veren bir olgudur. ok uzun sre
susmak ya da bakalarnn srp giden sessizlii dayanlmaz gerilimlere neden olabilir. Karlkl uzayp
gitmesinden korkulan bu sessizlii doldurmak iin insanlar kendilerini bir eyler bulup sylemek zorunda
hissederler ve anlamsz syleiler yaparlar.Oysa susma kiiler aras iletiimin nemli biimlerinden ve
ayrlmaz paralarndan biridir. Etkili bir yz yze iletiimin gerekleebilmesi iin taraflarn en azndan
susarak konuan dinlemesi gerekir. Susmadan bir bakasn gerek anlamda dinlemek olas deildir.
Eler arasndaki uzun sreli suskunluun, kavgadan daha kt olduunu syleyen psikologlar,
insanlar aras ilikilerde iletiim yokluunun kt bir iletiimden daha olumsuz sonulara yol atn
gzlemlemilerdir.
Sessizlik ve susma rastlantsal deildir ve anlam tar. Susmann belli ilevleri ve tipleri vardr.
Susmann ilevlerine gre susma tiplerini yle sralanabilir:
Psikolinguistik Susma: Bu susmann ilevi iletiimin iki tarafna da dnme sresi tanmaktr.
Konuma iinde dilsel zorunluluklar yznden duraklamaktr. Baka deyile; konuma sreci
iinde szlerin gerekli yerlerde ve deiik biimlerde durdurulmas ya da ayrlmas olarak
tanmlanabilir. Psikolinguistik susma, ksa sreli ve uzun sreli olmak zere ikiye ayrlr.
Ksa sreli susma: Dilin gramatik zellikleri yznden ortaya kar. rnein noktalama
iaretleri veya cmle sonlar bu balamda deerlendirilebilir.
Uzun sreli susma: Zihinsel srelerle ilgili olarak, anlatlan yaantnn derinlii,
bellekteki bilisel malzemenin karmakl lsnde susma sresi uzar.
Etkileimsel Susma: Bu susma kaynak ile alc arasndaki etkileimden temelini alr ve
grupta incelenir:
Karar verme ile ilgili susma: Konumaya kimin balayacana karar verememek gibi
durumlarda ortaya kar. Konumaya kimin balayaca rastlantsal bir karar deildir. Stat
fark, taraflarn birbirini tanmamas, ne syleyeceine karar verememek gibi durumlar da
burada ele alnabilir. Neyin, nasl sylenmesi gerektiinin belirlenmesi de karar verme
srecinde etkilidir. Kukusuz bu, iletiimin iinde yer ald kltr ortam ile yakndan
ilgilidir.

Akl yrtme ile ilgili susma: Alcnn kaynan sylediklerini kavrayp anlamaya,
yorumlamaya, amacn kavramaya ynelik olarak gerekleen susma trdr.

198



 Denetim kurma amacyla susma: Dikkati ekmek, ya da otoriteyi salamak iin
gerekletirilir. Bu tip susma gnderilen ya da biraz sonra verilecek iletinin nemini
vurgulamak iin gerekletirilebilecei gibi, kiinin kendi nemini ve gcn hissettirmek
iin bavurabilecei sessiz yollardan biridir.
Sosyo-Kltrel Susma: Kadnlarn, genlerin, ocuklarn ve dk statdekilerin daha az
konumas gerektii ile ilgili sosyo-kltrel koullar altnda ortaya kar. Baka deyile;
iletiimde bulunan kiilerle deil, iletiimin iinde gerekletii toplum ve kltrle ilgilidir. Bu
nedenle kiisel tepkilerin boyutunu aar. Sz gmse skt altndr deyiinin egemen olduu
bir toplumda, suskunluk baz durumlarda bilgeliin (bazen de bilgisizliini saklamann) baz
durumlarda akllca bir nlemin ifadesi olabilir. Ayrca geleneksel toplumlarda kadnn erkekler
meclisinde, kklerin byklerin yannda susmas ve hatta kendilerine soru sorulduunda bile
sessiz kalmalar tresel suskunluk biimine rnek oluturabilir.
levleri ve tiplemelerinin de gsterdii gibi, elbette susmann ya da belli bir iletiim durumunda
sessiz kalmann deiik nedenleri vardr ve bunlar rastlantsal deildir. Her susmann, iletiimde deiik
yorumlara ve sonulara yol aabilecek, kendine zg bir anlam vardr. Bazen kzgn olduumuz iin
dilerimizi skarak, bazen karmzdakinin iletileri ilgimizi ektii iin dikkatle dinlemek iin susarz.
Bazen skldmz iin susar baka yerlere bakarz, bazen iletilen konuda bir noktaya taklp
dndmz ya da sylenenleri anlamadmz iin sessiz kalrz. Baz durumlarda suskunluumuz
kayna onayladmz, bazlarnda ise onaylamadmz gsterir. Bazen sylenecek sz bulamadmz
iin sessiz kalr ve huzursuz oluruz, bazen ve baz kiilerle gerek olmadan ortak bir sessizlik ile anlar ve
huzur duyarz. letiimde suskunluk deiik iletileri ya da yantlar yanstr. Bunlarn doru anlamn
belirlemede, iletiimin iinde yer ald ortamn ve taraflar arasndaki ilikilerin zelliklerinin olduu
kadar yz yze iletiim durumunda yz ifadeleri, mimikler, beden hareketleri ve jestler de yardmc
olurlar.

Arkadalarnzla kurduunuz gndelik iletiimde hangi susma

trn ne sklkta kullanyorsunuz? Neden?

Koku ve Tat
nsanlk tarihi boyunca insanlar deiik nedenlerle daha gzel kokmak konusunda nlemler gelitirmitir.
Kukusuz ki, iyi kokmak evrensel olarak zerinde uzlalm bir kavram deildir. Kltre gre deiir.
Baz kltrler iin gzel kokan baka kltrler iin iyi kokmayabilir. Ayn biimde tat da kltrlere gre
deien bir eitlilik gsterir. Koku ve tadn szsz iletiim balamndaki gerekletirdikleri ve genel
ilevleri ise unlardr:
Koku ve tadn ekici/itici ileti verebilmesi: Burada koku ve tadn maruz kalan insanda
uyandrd iyi ya da rahatszlk verici sonulardan bahsedilmektedir.
Koku ve tadn hatrlatc ileti verebilmesi: Baz koku ve tatlar gemi deneyimlerimizle ilikili
olabilir ve benzer koku ve tatlarla karlaldnda benzer olgu, durum ya da kii hatrlanabilir.
Koku ve tadn zdelemi iletiler verebilmesi: Belli koku ve tatlar belli baz kii, dudum ve
olgularla zdelemi olabilir. Hatrlatc iletiye benzer bir biimde ilev grr. rnein; hastane
kokusu, okul kokusu vb.

Sizin de hayatnzda baz yer ve olaylarla zdeletirdiiniz kokular

var m? Benzer ekilde baz kokularn baz yer ve olaylar hatrlattna tank oldunuz mu?

199



Kltr ve Zaman
Kltr insanlarn bakir doaya kar yapp ettikleri her ey ya da insanlarn tm kazanmlar biiminde
tanmlamak mmkndr. Baka bir yaklamla kltr bir toplumun tm yaay biimleridir.
Kreselleen dnyada giderek daha ok ve etkin biimde baka kltrlerle karlalmaktadr.
Kukusuz her kltrn kendine zg normlar sz konusudur. Szsz iletiimde de bu farkllklar doru
tanmlayp kavrayabilmek nemlidir ve zellikle kltrleraras iletiimde etkilidir.
nemli kltrel farklardan biri de zamann alglanmasdr. Zaman konusuna; gerek(nesnel) zaman,
znel zaman, biyolojik zaman ve bo-serbest zaman kavramlar erevesinde ve zaman
alglanmalarndaki farkllklar balamnda yaklamak mmkndr. letiimde insanlar zaman kullanmn
kltr ve teknolojiye baml ekilde szsz olarak da ifade ederler. Zaman diliminin be vakit namaza
gre belirlendii bir kltrde, rnein buluma leyin olacaksa, bunun dakika olarak bir ls sz
konusu deildir. Zamann kullanm g/iktidar ilikilerinde de nem tar. rnein gsz olarak
nitelendirilebilecek kiiler randevuya veya ie erken veya zamannda gelmelidir, ge gelmek risk almak
demektir. Gl beklemez; bekletir. Gsz bekletemez, fakat bekler.

Renk ve Renk Tercihleri

Herhangi bir cisimden kan n gzle alglanmas olarak tanmlanabilecek olan renkler tarih boyunca
simgesel iletiim aralar olarak kabul grmlerdir. Renklerin bireyler tarafndan alglanmas daha ok
bireylerin psikolojik durumlaryla ilgilidir. nsan farknda olmasa da iinde bulunduu duygusal
durumunu setii renklerle ortaya koyar. Ayrca renkler toplumlarn iinde bulunduklar doal evreye ve
yaantlara gre de anlam kazanr ve renkler toplumlarda siyasi g, duru ve egemenlii simgeler.
Renkler fikir ve duygular uyandrmakta, yaratmakta ve bellekte birtakm armlar yapmaktadr. Her
rengin kendine zg psikolojik zellikleri sz konusudur. Renklerin doru bileimlerle ve doru yerlerde
kullanlmas iletilerin alglanmasn salamakta ve ileti aknn ilerliini salamaktadr. Renklerin
uyandrd duygularn bir blm kiisel, bir blm de genellenebilir duygulardr. Scak renklerin (sar,
krmz, turuncu) uyarc, souk renklerin (mavi ve yeil) ise gevetici ve dinlendirici olmas
genellenebilir duygulara rnektir. Souk renkler bir meknda ar kullanldnda kasvetli hatta moral
bozucu bir etki yaratabilir. Ayn ekilde scak renkler de insan iddete yneltebilir. Bu durumda rnein
bir ofisin renklendirilmesi sz konusu olduunda scak renklerin mekn olduundan daha kk, souk
renklerin ise olduundan daha byk gsterdii gz nne alnarak istenilen ortam yaratlabilir. Renkler
kltrel adan ele alndklarnda da deiik kavramlar artrrlar. Sar; zellikle altn sars, Douda
kutsal renk saylrken Batda korkakln ve ihanetin simgesi olarak kabul edilir. Renklerin alglan
kltrel adan farkllk gsterebilecei gibi ayn kltre ait bireyler arasnda da farkllk gsterebilir.
Bilinalt; ortak bilinalt ve bireysel bilinalt olmak zere iki kreden oluur. Bireysel bilinaltndan
farkl bir ileyie sahip olan ortak bilinaltnda, renklerin oluturduu anlam ve ilikiler uzun sren
deneyimler ve kltrel birikimler sonucu elde edilmektedir. Bireysel bilinaltna bal olarak ayn kltre
ait olsalar bile bireylerin tm ayn renkle karlatklarnda benzer tepki gstermezler.
Cinsiyet, ya, sosyal gruplar ve kiilik zelliklerinin yan sra yaam dnemleri de renk seiminde
belirleyici konumdadr. Bireylerin genlik dneminde renk seiminde cesur olmalarnn nedeni, gereksiz
kstlamalar iinde olmamalar ve renk uyumunu renmemi olmamalarndan kaynaklanr. lerleyen
yalarda ana renkler tercih edilir. Bireyler, iinde bulunduklar grubun entelektel zevklerinden
etkilenerek renk tercihlerini gelitirmektedirler. Kiilik geliimi, renk seiminde etkili olan dier bir
etkendir. Gelir dzeyi yksek snflar daha ok ak renkler, pastel glgeler, uyumlu bileimler ve
yumuak, hassas tonlara kar olumlu yaklam sergilerken, gelir dzeyi dk snflar gl ve parlak
tonlar tercih etmektedirler. (Geni Bilgi iin Bkz. : Malandro vd. s. 157-159)

Giysilerinizin renklerinde o gnk psikolojik durumunuzun ya da

rnein mevsimlerin ne oranda etki ettiini dnyorsunuz?

200



SZSZ LETMDE TOPLUMSAL CNSYET FARKLILIKLARI
Toplumsal cinsiyet (gender) kavram, insanlarn biyolojik cinsiyetlerinin tesinde toplum kltr
tarafndan belirlenen davran, iliki, yaay biim ve kalplar eklinde tanmlanabilir. Kadn ya da erkek
olmak konusunda toplumun belirledii kurallar hayatn her alanna yansr. Bu kurallar farkl kltrlerde
farkl biimlerde ifadesini bulabilir. Kadnlar ve erkeklerin szsz davran farkllklarnn
aklanmasnda en yaygn dnce Henley'in (1977) cinsiyet-stat kuramdr. Buna gre kadn ve erkek
cinsiyetleri arasndaki farkllklar, kadnlar ve erkeklerin toplumsal hayat ierisinde sahip olduklar g-
stat farkllklarndan kaynaklanmaktadr. Aratrmaclar cinsiyetler aras davran farklarnn cinsiyet
zelliklerinden kaynaklandn, toplumsal hayattaki stat farkllklaryla bir ilgisi olmadn ortaya
koymulardr. Bu sylenenlere bal olarak, kadn ve erkekler szsz iletiimin farkl noktalarna
odaklanma eilimi gstererek farkl biimlerde iletiim kurar. Genel olarak kadnlar szsz iletiimin
daha yksek dzeylerini tercih ederler. Kadnlar szsz iletiimi kiisel balantlar kurmakta kullanrken
erkeklerin kulland szsz iletiim g ve basknln elik ettii paralel davranlar olma eilimi
gsterir. Kadn ve erkek arasndaki szsz iletiim farkllklar daha ok vcut hareketleri, bak ve gz
temas, dokunma ile alan ve alan kullanm balklarnda younlar. (Hall, 1984, s. 33-45)

Kadnlar ve Erkekler Arasndaki Szsz Davran Farklar

Alanla ilgili genel meta-deerlendirmeler incelendiinde (Hall, 1984; 2006b; Hall ve ark., 2000) kadn
ver erkek cinsiyetlerinin farkllklar u ekilde zetlenebilir: Kadnlar erkeklerden daha fazla
glmserler; etkileime girdii kiiye daha fazla bakarlar; daha fazla (onaylama anlamnda) ba sallar ve
eilirler; bakalarna daha fazla yaklarlar; daha fazla jest yaparlar; kendilerine daha sk dokunurlar ve
yz ifadeleri duygularn ifade etmede daha anlamldr ve daha dorudurlar. Dier yandan erkekler daha
rahatsz (kprdanma gibi) vcut hareketleri yaparlar; daha yksek sesle konuurlar; daha fazla konuma
hatalar (kelime tekrarlar, unutmalar, dil srmeleri, cmle dzeltmeleri, eksik cmleler) ve duraklama
dolgusu yaparlar (eee, , gibi). Kadnlar dierlerinin szsz davranlarn hatrlamakta erkeklerden daha
baarldrlar. Kadnlar bakalarnn grnmlerini erkeklerden daha iyi hatrlarlar. Tm bunlar bir arada
deerlendirildiinde kadnlarn bakalarn dorulukla deerlendirmede erkeklerden daha baarldr
denilebilir. Szsz iletiim iaretlerini okuma becerisi yala birlikte artsa da bu konuda kadnlarn
stnl bebeklikten ocuklua ve erikinlie kadar devam etmekte, sonrasnda da bu stnlk srp
gitmektedir .

Kadnlar szsz iletiimi kiisel balantlar kurmakta kullanrken

erkeklerin kulland szsz iletiim g ve basknln elik ettii paralel davranlar
olma eilimi gsterir.

Vcut Hareketi Farkllklar

Erkeklerle Karlatrldnda KADINLAR Kadnlarla Karlatrldnda ERKEKLER

Yz ve beden hareketleri genellikle
yaklalabilirlik, arkadalk iaretidir.
Daha az ve daha snrlandrlm vcut hareketleri
kullanrlar.
Toplumsal kurallara bal olarak mutsuz olduklar
durumlarda bile kadnlar daha ifadeli olmak adna
glmser.
Glmsedikleri durumlarda daha fazla szlerinin
kesilmesi sz konusudur.
Kime daha ok glmserlerse o denli ekici olarak
alglanrlar.
leti almak ve yollamakta daha ok yz ifadesi
kullanrlar.
Balarn ve vcutlarn yanlara daha ok eerler.
Yz ve vcut hareketleri daha ok kontrol ve
ekince gsterme eilimindedir.
Daha ok vcut hareketi kullanrlar.
Toplumsal kurallarn duygusal olarak yansz
kalmay gerektirdii yerlerde glmseyerek daha
az duygu belli ederler.
Glmseyen konumaclarn szlerini kesme
eilimi gsterirler.
Olmas gerektii kadar yz ifadesi gndermez
veya almazlar.
Vcut durular daha rahattr.
Balarn ok sallarlar.

201



 Bak-Gz Temas Farkllklar

Erkeklerle Karlatrldnda KADINLAR Kadnlarla Karlatrldnda ERKEKLER

Nadiren gzlerini karlarndakine dorudan Gleri veya konumlar balamnda mcadeleye
dikerler. armak, meydan okumak zere gzlerini
dikerler.
Konuma srasnda daha ok gz temas kurarlar. Gzlerini dikerek ilgi iareti verirler.
Gz temasnn kesilmesine engel olarak Genellikle olmas gerektii kadar gz temas
iletiimdeki ilgilerinin deimesinin neden kurmazlar.
olduunu sylerler.
Gz temasn daha ok bozabilirler. Genellikle dierleri gzlerini engelleyene dek ilk
bak srdrrler.
Balang bak zerindeki gz engellemelerine
daha ok ba vururlar.
Daha sonra konuacak olan konumac ile gz
temas kurulmadnda szleri daha ok kesilme
eilimi gsterir.

Dokunma Farkllklar

Erkeklerle Karlatrldnda KADINLAR Kadnlarla Karlatrldnda ERKEKLER

Erkeklerden daha ok dokunulurlar.
Daha ok erkekler tarafndan dokunulurlar.
Dokunmaya scaklk ve ifadelerle elik ederler.
Daha yumuak dokunulurlar.
Destek, etkileme ve teselli amacyla kucaklamay
ve dokunmay balatrlar.
Kadnlardan daha az dokunulurlar.
Daha ok kadnlara dokunmay balatrlar.
Daha serte dokunulurlar.
Dokunmay daha dorudan, g gstermek, cinsel
ilgiyi ifade etmek iin kullanrlar.

Alan ve Alan Kullanm Farkllklar (Gce sahip insanlar daha byk alan elde etme eilimindedir. rnein daha
byk arabalar, ofisler, evler vb.)

Erkeklerle Karlatrldnda KADINLAR Kadnlarla Karlatrldnda ERKEKLER

Mekan blgeleri daha yakna doru ekilmi, Daha ok kiisel alan kullanrlar.
baka deyile klmtr.

Dierlerinin daha yaknna gelme eilimi Dier insanlarn zellikle de kadnlarn kiisel
gsterirler. alanlarn igal etme eilimindedirler.

Yan yana etkileimi tercih ederler. Yz yze konumay tercih ederler.

Bunlarn dnda genellikle insanlar kiisel alanlarnn igal edildiini dndklerinde erkekleri belli
bir mesafede tutarken kadnlarn daha yakn durmalarna izin verebilirler. Ayrca, kadnlar kol ve
bacaklarn bedenlerine daha yakn tutarlar. Erkekler konuma srasnda veya tartmalarda yz ifadelerini
kontrol altnda tutar. Yz-yze etkileimlerde kadnlar erkeklere oranla kendilerine daha fazla yakn
durulmasna izin verirler.

DAHA GELM LETM N SZSZ LETM KULLANIMI

PULARI
Dierlerinin yannda kendinizi rahatlatn, rahat hissetmenizi salayn. Fiziksel olarak ok uzak
ya da yakn durmayn (50-60 cm.lik bir alan genellikle rahat alan olarak kabul edilir).
Rahat, gerilimsiz ve zenli, dikkatli olun. Kabul grmek iin dierine doru hafife eilin.
Dikkatsizce gevek durmak ve oturmak ile kat, dimdik durmak ve oturmaktan kann.
Sk sk gz temas salayn. Gzlerinizi dikmekten, keskin ve dmanca bakmaktan veya
uzaklara bakmaktan kann.

202



 Dierleri konuurken banz sallayarak onaylama iletisi gibi szsz iletiler yollamay ihmal
etmeyin.
Hareketlerinizin dzgn ve kesintisiz olmasn salayn. Onlarn dikkat ekmek iin
kelimelerinizle yarmasna izin vermeyin. Hareketlerinizin duygusal engellemelere yol
amasndan kann.
Konuma hznzn ortalama hzda hatta biraz daha dk olmasna dikkat edin. Sabrsz ya da
tereddtl konumayn. Souk ve sert konumalardan da uzak durun.
Aka iitilebilecek bir ses ykseklii ayarlayn. Sesinizin ok yksek veya ok yumuak
olmamasna dikkat edin.
Ayanz ve bacaklarnzn engelleyici olmamasna dikkat edin. Onlar bir snr ya da engel
olarak kullanmaktan zenle kann.

Uygun ve gerekli olduunda glmseyin. Cana yakn ve samimi grnn ve olun.

Uzun konumalar konusunda hep dikkatli olun. Kapal gzler veya esneme genellikle iletiimi
engeller, hatta keser.

http://www.coping.org/dialogue/nonverbal.htm

203



 zet
Kltr kelimesinin kkeni Latince bir deyim olan
Culturadan (colere: ekip, bimek) gelmektedir.
Toplumsal gelimenin belli bir evresine kadar
kltr ile uygarlk kavramlar birbirinden
tamamen farkl olgular olarak nitelendirilmitir.
Oysa, bu iki kavram artk belli bir i-ielik hatta
e-anlamllk gstermektedir. Ksacas; bilimsel
alanda kltr; uygarlktr, toplumsal anlamda
kltr; eitim srecinin rndr, estetik alanda
kltr; gzel sanatlardr ve maddi (teknolojik) ve
bilimsel alanda ise kltr; retme, tarm,
oaltma ve yetitirmedir.
zcesi kltr, el dememi (bakir) doaya kar,
insan varlnn ve etkinliinin vazgeilmez ve
ayrlmaz bir paras ve rndr. Ksacas kltr
insann ortaya koyduu ve iinde insann
varolduu tm gereklik biimidir. nsanlar
gereksinmelerini karlamak ve yaaylarn
kolaylatrmak amacyla, birtakm aletler yapar,
bunlar gelitirir ve giderek de yaygnlatrr.
Bunlar insanlarn maddi gereksinmeleri
dolaysyla da kltrlerinin maddi yann
oluturan elerdir. Oysa insanlarn ihtiyalar
sadece maddi dzeyde kalmaz. Maddi kltr
elerinin yan sra, kiileraras ilikileri
dzenleyen, grup ve toplumlar oluturan
birtakm manevi deerler ve balar da sz
konusudur. Buradan hareketle kltr oluturan
elerin; maddi kltr eleri, manevi kltr
eleri olarak ikiye ayrld sylenebilir.
Kltr genel kltr, alt kltr ve kart kltr
olarak temel balkta eitlendirilebilir. Genel
kltr kavramn bir toplumun sahip olduu
btn kltrel yap olarak dnmek
mmkndr. Bal olarak, ne kadar toplum varsa,
o kadar da genel kltr var denilebilir. Bal
olarak bir kltr iinde, toplumsal birtakm
farllamalara gre beliren deimeler alt-
kltr kavramyla dile getirilir. Kart kltr ise,
toplumun birtakm deerlerine ters den bir
kltr alt grubudur biiminde tanmlanabilir.
Toplumda yaayan birey ile bireyin iinde
yaad toplumsal yap arasnda meydana gelen
ve ba sonu pek net olarak belli olmayan bu
dnml etkileim kltrel sreleri
meydana getirir.
Hibir kltrn ierii deimez deildir. Zaman
iinde her kltrn ierikleri ve elerin yaps
deiir. Bunlardan bazlar atlr, baz yenileri
dardan alnr veya yaratlr. Bunun yansra,
kltr kalplar da yenilenir. Kltr



yenilemesinin z olan bir kltre yeni ierikler
girmesinin aslnda iki temel dayana vardr:
Bunlardan birisi o toplum iinde yaplan bulular
ve yenilikler; dieri lise, kltr ierikleri dalm
yoludur. Bir baka deyile kltrel olgularn
hareketlilii ve yaylmas ile toplumda ortaya
kan ve yeni toplumsal ihtiyalar karlayacak
yapdaki bulular kltr yenilemesi ve
deimesinin yntemi, olu biimidir.
Dil terimi ile herhangi bir toplumun bireyleri
arasnda anlama salayan yerleik dizge
anlatlr. Bu dizge anlam tayan belli ses
bileimlerinden, szcklerden oluur. Szck ad
verilen iaret bir kavram bir de ses yn olan, bir
tr dnce-ses bileimi olarak karmza kar.
nsanlarn eitli bakmlardan nitelikleri nasl
birbirinden farkl ise, toplumlarn dnya grleri
ve deerlendirmeleri de birbirinden ayr olduu
iin kavramlar dilden dile farkllklar
gsterecektir. Baka bir yaklama gre dil;
duygu, dnce, dilek ve tasarmlarmz
bakalarna aktarmaya yarayan iaretler
sistemidir.
Dilin kltrel iletiim iindeki yeri en ok
kltrel elerin aktarlmas ve biriktirilmesi
balamnda ortaya kmaktadr. Tam da bu
noktada dilin yazya dnmesiyle, ya da dilden
dile, nesilden nesile aktarlan birtakm
anlatmlarla insanlar gemii de renirler.
Bunun yan sra, dil toplumdaki soyut ve somut
kavramlar ierip insanlarn anlamalarna,
gemii renip, dnerek gelecek hakknda
yorum ve tasarm yapmasna imkan verir. Buna
bal olarak kltrn zel ve ayrcalkl ynlerini
topluma salarken, kltrler aras farkllamaya
da sebep olur.
letilerin ierdii kltrel anlamlar, bir iaretler
takmna kar, tm bir kiiliin yant olarak
nitelenebilir. Herhangi bir iletiyle kar karya
kalan birey, iletiye verecei yant
hissettirecekleri ile birlikte ve referans
ereveleri balamnda ele alarak verebilir.
Yantlar, belli birtakm iaretlere karlk olarak
verildiinde, aslnda yantlanm olanlar, anlan
iaretlerin gsterdikleri ve bu yolla anlam
kazandrdklardr. Ksacas, belli iaretlerde,
belli bireylerin, grebildikleri, okuyabildikleri
anlam; bireylerin o szcklerle veya o iaretlerin
gsterdikleri eylerle iliki kurduklar zamanlarda
kazandklar deneye dayal bilgilerin kapsamna
baldr. Onlardaki deiikliklere gre, iaretlere
204
verilen cevaplar da deiik olabilir. Kltrel
simgelerin iletilmesi ve var olan kltrel
simgelerin deimesinde de hep ayn yol ve sre
iler. te bu noktada iletiim aralarnn
toplumsal olarak varl ve gereklilii bir kez
daha ortaya kar.
nsan bilerek ya da bilmeyerek, ounlukla
farknda olmakszn gnlk hayatta szsz
iletiimi ve beden dilini son derece etkili kullanr.
Ancak insan bedenini kelimeleri kontrol ettii
gibi kontrol edemez. Bedenimiz olaylara veya
durumlara kar ok daha kendiliinden tepkiler
verir. Gerek duygu ve dncelerimizi
kelimelerin ardna gizlememiz mmkndr ama,
beden dilimizi gizlememiz ou zaman mmkn
deildir. yi bir dinleyici, iletiim kurduu kiinin
yalnz sylediklerinin deil; yz, eli, kolu ve
bedeniyle yaptklarnn da ayrdna varr. nk,
yz ifadeleri, el ve kol hareketleri, bedenin duru
tarz, sesin tonu gibi szsz mesajlar kullanarak
da iletiim kurulur. Kar karya gelerek kurulan
bireyleraras iletiimde, hem szl, hem de
szsz iletiler ayn anda kullanlr. Aslnda bu
konumalarda, ileti al veriinin ancak kk bir
blmn szl iletiler oluturur. Szsz iletiim
bu balamda yle tanmlanabilir: letiimde
doal olarak yer alan ses tonlamas, yz ifadeleri,
mimikler, jestler, beden hareketleri, renkler,
aksesuarlar gibi kodlardr. Ksacas, sz dndaki
sesleri de ieren, szel (verbal) olmayan
gstergelerden oluan iletiim kodlardr.
Szsz davranlar, deneyimler baka deyile
szsz iletiim tm bir gn boyunca, TV, sinema,
radyo, gazete, dergi, topluluk nnde konuma,
zel grme, snf iinde ksacas hayatn her
annda ve alannda vardr ve etkilidir. Belirli
szsz iletiim davran ya da kodlarn (iyi
kullanld ya da kt kullanldnda)
tanmlayabilmek insanlarn iletiim yeteneklerini
gelitirmekte yardmc olur. Ksaca kelime
kullanmadan bilgi aktarm olarak
tanmlanabilecek szsz iletiim genel iletiimin
yaklak %93n oluturur. Bu orann iinde
genel iletiime oranla % 55in yz ifadeleri,
vcut hareketleri, taklar, mesafe algs vb.
olduu kabul edilirken %38in ise ses tonu
yoluyla gerekletirildii ileri srlmektedir.
Szsz iletiimin ilevleri yle sralanabilir:
Tamamlama: Bir iletiyi(szel iletiyi)
tamamlamak, etkisini arttrmak ilevidir.
elime/Yalanlama: Baz zamanlar szel
iletilerimizle szsz iletilerimiz birbiri ile eliir.



Bu alc tarafndan anlaldnda karmaaya,
kafa karklna yol aar. nsanlar byle bir
eliki ile karlatklarnda szsz iletiime
gvenme eilimindedirler.
Tekrarlama: Szel iletiyi vurgulamak ya da ak
hale getirme ilevi vardr. Kahvehanede kahveci
sizi duymazsa iki iareti yapar ayn zamanda
barrsnz. Dzenleme: Bu ilev genellikle bir
szel diyalogu dzenlemek iin iler. Birinin ses
tonundaki d konumann sonuna geldiini
hatrlatr. Bu da iletiimde taraflar arasnda bir
sra dzenlemesi imkan verir. Ayrca szsz
iletiim iletileri iletiim srasnda bir tr trafik
iareti grevini grr. Bu bakmdan szsz
iletiim paylalan szsz semboller yoluyla
iletiimin aknda dzenleyici etkiye sahiptir.
Yerini Alma: Bu ilev, baz nedenlerden tr,
szel iletiimin szsz iletiime dnt
durumlarda sz konusu olur. Baka deyile, szel
olan bir anlatmn szsz bir iaretle yer
deitirmesidir. Evet anlamnda ba sallama vb.
Vurgulama: Szl iletilerdeki bir nemli noktay
vurgulamak iin kullanlr. rnein iyi bir
konumac, konumasnn nemli bir noktasndan
nce ya da sonra bir sre duraklar. Resmetme
ilevi: Szl kelimelere elik eder ve vurgu ile
ekleme yapar. Elle kaan baln bykln
gsterme ya da parmaklarla bir cismin
kkln ifade etmek gibi.
Yukardaki ilevlerine bal olarak szsz
iletiim kodlarnn ortak zelliklerini u biimde
sralamak mmkndr: letiim yokluunu
olanaksz klmak: letiim srecinin taraflar ayn
mekanda bulunduu srece szsz iletiim
kesintisiz olarak srdnden iletiimin
kapatlmas ve durdurulmas sz konusu deildir.
Duygular ve cokular yetkin biimde dile
getirebilmek: Baz durumlarda kelimeler baz
duygu ve cokular hissedilen dzeyde
aktarmakta yetersiz kalabilir. Bir bak, bir
dokunu vb. szsz iletiim kodlar ok daha
yetkin bir ifade gcne sahip olabilir.
nsanlararas ilikileri tanmlamak ve belirlemek:
Baz szsz iletiim kodlar o kii ya da kiilerin
kim olduu ve toplumsal konumu hakknda bilgi
verir. Szsz iletiimin dier zellikleri ise szel
ierik hakknda bilgi vermek, gvenilir iletiler
salamak, kltre gre biimlenmek olarak
sralanabilir.
205
Genel olarak szsz iletiim kodlarn u biimde
snflandrmak mmkndr: fiziksel grnm -
vcut biimi, tipi, bykl; giyinme,
aksesuarlar, taklar ve maddeler; vcut hareketleri
ve vcudun duruu; mimikler (yz ifadeleri) ve
gzler; evre, kiisel mekan algs ve kalabalk;
dokunma; ses karakteristikleri, nitelikleri ve
susma; koku ve tat; kltr ve zaman; renk ve
renk tercihleri. Bunlarn dnda szsz iletiimin
el skma, d grn, sa biimi, zgven,
nefes alp-verme, renk seimi vb gibi dier
trleri olduu da sylenebilir.



Toplumsal cinsiyet (gender) kavram, insanlarn
biyolojik cinsiyetlerinin tesinde kltr
tarafndan belirlenen davran, iliki, yaay
biim ve kalplar eklinde tanmlanabilir. Kadn
ya da erkek olmak konusunda toplumun
belirledii kurallar hayatn her alanna yansr.
Bal olarak, kadn ve erkekler szsz iletiimin
farkl noktalarna odaklanma eilimi gstererek
farkl biimlerde iletiim kurar. Genel olarak
kadnlar szsz iletiimin daha yksek
dzeylerini tercih ederler. Kadnlar szsz
iletiimi kiisel balantlar kurmakta kullanrken
erkeklerin kulland szsz iletiim g ve
basknln elik ettii paralel davranlar olma
eilimi gsterir. Kadn ve erkek arasndaki
szsz iletiim farkllklar daha ok vcut
hareketleri, bak ve gz temas, dokunma ile
alan ve alan kullanm balklarnda younlar.
206
Kendimizi Snayalm
1. Aadakilerden hangisi kltr alanlar 6. yeleri ounlukla kiilikleriyle deil, bir
snflandrmalarndan biri deildir? ynn kimlii silinmi, bilinli irdeleme gc
yitmi birimleri olarak duyan, dnen ve
a. Deitirilmi kltr alanlar davranan toplumun kltr nasl adlandrlr?
b. Artistik kltr alanlar a. Manevi kltr
c. deolojik kltr alanlar b. Genel kltr
d. Antropolojik kltr alanlar c. Artistik kltr
e. Toplumsal kltr alanlar d. Yn kltr
2. Manevi kltr eleri arasnda e. Alt kltr
aadakilerden hangisi bulunmaktadr?
7. Anlamlarn ve kavramlarn tanmasnda
a. retim kullanlan bir simgeler sistemi olarak
b. Dil nitelendirilebilen ve toplumsal olarak paylalan
iletiim arac nedir?
c. Madencilik
a. Mimari
d. naat
b. Heykel
e. Yol yapm
c. Resim
3. Aadakilerden hangisi bir alt kltr grubu
rneidir? d. iir

a. Beatnikler e. Dil

b. Rock mzik tutkunlar 8. Szsz iletiimin zellikleri arasnda

aadakilerden hangisi bulunmamaktadr?
c. Bir takmn taraftar grubu
a. letiim yokluunu olanaksz klma
d. iek ocuklar
b. Duygu ve cokular yetkin biimde dile
e. Metal mzik tutkunlar getirme
4. Bir kltre ye birey ve gruplarn baka bir c. Kltre gre biimleme
kltr tarafndan zorla deitirilmesi kltrel
srelerden hangisidir? d. Szl iletiimin ieriini belirsizletirme

a. Zorla kltrleme e. Gvenilir iletiler salama

b. Kltr oku 9. nsan sesinin gc sesin zelliklerinden

hangisinin ifadesidir?
c. Kltrel yaylma
a. Sesin ritm hz
d. Kltrletirme
b. Sesin ykseklii
e. Kltrel btnleme
c. Sesin perdesi
5. Kltrel gelime olgusunu gdleyen baz
etkenlere kapanarak ve kendini yenileme imkan d. Boumlama
ya da deime hareketliliinden uzak kalarak, e. Sesin nitelii
kltr elerini duruk (statik) bir konumda
tutmak ve biimsel olarak yaatmak anlamna 10. Ses tonu szsz iletiimde hangi tr iletiim
gelen olgu aadakilerden hangisidir? davranlar iinde yer alr?

a. Kltr ihrac a. Sesli-Szsz letiim Davranlar

b. Kltrel deime b. Sessiz-Szel letiim Davranlar

c. Kltrel yaylma c. Sessiz-Szsz letiim Davranlar

d. Kltrel yozlama d. Sesli-Szel letiim Davranlar

e. Kltrel zmseme e. Szsz-Szsz letiim Davranlar

207



Kendimizi Snayalm Yant
Anahtar
1. a Yantnz yanl ise Kltr Alanlar
blmn yeniden okuyunuz.
2. b Yantnz yanl ise Manevi Kltr
eleri blmn yeniden okuyunuz.
3. c Yantnz yanl ise Kart Kltr
blmn yeniden okuyunuz.
4. a Yantnz yanl ise Kltrel Sreler
blmn yeniden okuyunuz.
5. d Yantnz yanl ise Kltrel Yozlama ve
Yn Kltr blmn yeniden okuyunuz.
6. d Yantnz yanl ise Kltr Endstrisi ve
Yn Kltr blmn yeniden okuyunuz.
7. e Yantnz yanl ise Dil ve Kltrel
letiim blmn yeniden okuyunuz.
8. d Yantnz yanl ise Szsz letiimin
zellikleri blmn yeniden okuyunuz.
9. b Yantnz yanl ise Sesin zellikleri
blmn yeniden okuyunuz.
10. a Yantnz yanl ise Szsz letiim
Kavram ve Tanm blmn yeniden
okuyunuz.



Sra Sizde Yant Anahtar
Sra Sizde 1
Kltr aslnda her insann iinde var olduu ve
doumdan lme kadar her insann var oluunu
belirlediinden dolay her insann ok da farknda
olmad bir olgudur. Aslnda kltr toplum
iindeki btn ilikilerimizin yapsn belirleyen
ve giderek her insann iselletirdii bir tr
kurallar btndr. Bilimsel adan yaklam
farkllklarna bal olarak ok deiik biimlerde
tanmlanabilen kltr gndelik hayatta insann
dier insanlarla ilikilerini dzenleyen ve insan
var eden kurallar, normlar btndr denilebilir.
Sra Sizde 2
Kukusuz ki kltrsz bir insan olamayaca gibi
kltrsz bir toplum da olamaz. Gndelik
kullanmda kltr daha ok bilgi yerine
kullanld iin yanl bir biimde baz insanlara
kltrsz yaktrmasn yaparz. Burada kast
edilen aslnda o insann bilgisiz, eitimsiz olduu
ya da toplumdaki belli kltrel kurallara uygun
davranmamasdr. Oysa her insann bildii,
uyduu birtakm kltrel deer ve normlar sz
konusudur. Bu nedenle kltrsz insan yoktur.
Buradan hareketle kltr kendi ierisinde
tutarllk asndan deerlendirilebilir. Ancak,
zellikle nitede ele alnd gibi manevi kltr
eleri asndan hibir kltr bir dierinden
aada ya da yukarda diye ele almak ve
konumlandrmak sz konusu olamaz. Maddi
kltr eleri asndan ise durum farkldr.
Toplumlarn teknolojik gelimilik dzeyleri vb.
eler balamnda bir toplum dierinden
farkllaabilir ve aada ya da yukarda diye
deerlendirilebilir. Bireysel adan bakldnda
ise eitim dzeyi farkll, gelir dzeyine bal
yaam standartlar ve maddi kltr elerini
kullanabilme dzeyleri alarndan bireyleri
konumlandrabilmek mmkndr.
208
Sra Sizde 3
Her insann genel kltr yaps ierisinde
uymakta zorland belli birtakm eler sz
konusu olabilir. nk, bireysel farkllklar,
dnya gr ve inanlar gibi belirleyiciler baz
kltrel eleri deerlendirme konusunda
farkllklarn domasna yol aar. Deerlendirme
farkllklar uyma konusunda da farkllklar
yaratabilir. Byle bir durum ortaya ktnda ise
kii sz konusu enin onun hayatndaki yer,
nem ve merkezilik derecesine gre farkl bir
tavr gelitirecektir. O enin yerine bir bakasn
koymak, mmknse o ge olmadan hayatna
devam etmek akla ilk gelen yollar olmaktadr.
Sra Sizde 4
Herhangi bir alt kltr grubuna dahil olmadan
toplum iinde var olmak mmkn deildir.
Toplum deiik neden ve biimlerde ekillenmi
alt kltr gruplarndan oluur. nsanlarda yalar,
cinsiyetleri, renim durumlar, ileri, tuttuklar
takm vb. balamlarda alt kltr gruplarnn
yesidir. rnein bir AF rencisi, hem
Anadolu niversitesi rencileri, Akretim
Fakltesi rencileri, oturduu mahalle, tuttuu
takm vb. gibi eitli alt kltr gruplarnn yesi
olabilir ve bu say deikenlik de gsterir.
Sra Sizde 5
nsanlar baz durumlarda kelimelerle
anlatamadklar dncelerini ve zellikle
duygularn kastl ya da kastsz olarak baklarla
ifade ederler. Kelimelerin kifayetsiz kald
durumlarda gzler ve baklar sevgiyi, kzgnl,
nefreti, znty, istei anlatmakta son derece
etkili ve yararl olur.



Sra Sizde 6
Kalabalk otobslerde ve asansrlerde kanlmaz
ve zorunlu olarak hi tanmadmz insanlarn
ili-dl mesafe diye adlandrlan mesafe iine
girmeleri insanlar rahatsz eder. Oysa biz bilinli
olarak ve zorunlu haller dnda bu mesafede
ancak ve yalnz anne-baba, ocuk, e ve
sevgilinin yer almasna izin veririz. znimiz
dndaki sz konusu durumlar insanlar skntya
sokar.
Sra Sizde 7
Duruma gre farkllk gstermesine ramen
gndelik hayatta daha ok etkileimsel
susmann trleri olan karar verme ile ilgili
susma, denetim kurma amac ile susma ve akl
yrtme ile ilgili susmann kullanld grlr.
Bundan sonra sosyo-kltrel susma yer alabilir.
Kukusuz dilin yapsndan kaynan alan
psikolinguistik susma da yeri geldiinde
bavurduumuz susma trdr.
Sra Sizde 8
Her insann hayatnda ounlukla farkna
varmadan belli kokularla belli yerleri
zdeletirdii grlebilir. Pasta-kek kokusu ile
pastanelerin, belli kimyasallarn kokusu ile
hastanelerin, sebze-meyve kokusu ile manavlarn
ve Pazar yerlerinin zdeletirilmesi sk rastlanan
durumlardr. Hatrlatma asndan bakldnda
ise belli kolonya ve parfmlerin belli kiileri
hatrlatmas, belli yemek kokularyla zellikle
insann hayatnda nem tayan kiilerin
yaptklar yemeklerin hatrlanmas sz konusu
edilebilir.
Sra Sizde 9
Giysilerin renklerinin seiminde insann
psikolojik durumu ile mevsimlerin birbirinden
ayr olarak etkisi sz konusu olabilir. nsanlarn
zntl ve skknken koyu ve pastel renklere
yneldii grlebilir. Baz durumlarda ise tam
tersine bu durumda olan insanlar parlak ve canl
renklere ynelerek belli miktarda bu ruh halinden
uzaklama istei de sz konusu olabilir. Bahar ve
yaz aylarnda insanlar daha canl renklere
ynelme eiliminde olduklar bilinir. Ancak bu
durum toplumlara ve kltrlere gre farkllk
gsterebilir.
209
Yararlanlan Kaynaklar
Akarsu, Bedia (1979) Felsefe Terimleri
Szl, Ankara: Trk Dil Kurumu Yaynlar
Alemdar, Korkmaz (1981), Tarih ve letiim,
letiim Dergisi, Ankara: ATA Gaz. ve Halkla
li. Y.O. Yayn, Say 2, s. 1-9.
Arglyle, Michael. Trower, Peter. (1979) Person
to Person Ways of Communicating, London:
Harper and Row Publishers,
Balta Z., Balta, A. (1992) Bedenin Dili, 2.
Basm, Ankara: Remzi Kitapevi.
Bate, Barbara. Bowker, Judy. (1997)
Communication an the Sexes Illinois:
Waveland Press
Cooper L. Robert (1982): Language Spread:
Studies in Diffusion and Social Change,
Bloomington: ndiana University Press
Ccelolu, Doan. (1993). Yeniden nsan
nsana, stanbul: Sistem Yaynlar.
Dkmen, stn (1994): letiim atmalar ve
Empati, Sistem Yaynclk
Eibl-Eibesfeldt, Irenaus (1979). Love and Hate
(The Natural History of Behavior Patterns),
New York, Holt, Rinehart and Winston.
Eliot, T.S. (1962) Notes Towards the Definition
of Culture, London: Faber and Faber Limited.
Evliyaolu, Gkhan (2000): Dil Nedir?, Sanat
Edebiyat Dergisi (Dnen Adam e-dergi)
Fast, Julius. (1981) Body Language, London:
Pan Books,
Gkberk, Macit (1980), Deien Dnya Deien
Dil, stanbul: ada Yaynlar,
Gngr, Erol (1980), Kltr Deimesi ve
Milliyetilik, Ankara: Tre ve Devlet Yaynlar.
Gven, Bozkurt (1976), Sosyal ve Kltrel
Deime, Ankara: Hacettepe niversitesi
Yaynlar D-21,
Gven, Bozkurt (1979). nsan ve Kltr,
stanbul: Remzi Yay.
Kksal, Aydn (1980) Dil ve Ekin, Ankara: Trk
Dil Kurumu Yaynlar. No. 469.
Kongar, Emre (1983) Demokrasi ve Kltr,
stanbul: Hil Yaynlar,
Moles, Abraham A. (1983), Kltrn Toplumsal
Dinamii, (Cev: NUR BLGN), zmir: Ege
niversitesi Edebiyat Fakltesi Yayn No: 21.



Hall, Judith A. (1984) Nonverbal Sex
Differences: Communication Accuracy and
Expressive Style, OH: The John Hopkins
University Press.
Henley, N. M. (1977). Body politics: Power,
Sex, and Nonverbal communication.
Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall.
zgren, erif Ahmet. (1999) Dikkat
Vcudunuz Konuuyor, Ankara: Elma Yaynevi
Leathers, Dale G. (1989) Successful Nonverbal
Communication, Boston: Allyn and Bacon Inc.
Malandro, Loretta A. - Barker, Larry - Barker,
Deborah Ann., (1989) Nonverbal
Communication, New York: Mc Graw Hill Inc.
Mehrebian, A. (1972) Nonverbal
Communication, Chicago: Aldine Atherton, Inc.
Mehrabian, A. (1989) Silent Messages, 2.
Edition, Wadsworth Publishing Co. California.
zer, A. Kadir (2000) letiimsizlik Becerisi,
stanbul: Sistem Yaynclk,.
Pease, Allen. (1990) Body Language, London:
Sheldon Press,
Piaget, J. (1999) ocukta Zihinsel Geliim,
stanbul: Cem Yaynevi.
Rane, D.B. (2010). Effective body language for
organizational success. The IUP Journal of
Soft Skills, Vol. IV, No. 4,17-26.
Saussure, Ferdinand de (1985) Genel Dilbilim
Dersleri (ev. Berke Vardar), Ankara: Birey ve
Toplum yaynlar
Schafer, Paul D. (1983) Aspects of Canadian
Cultural Policy, Ankara: 1976 UNESCO, Milli
Kltr, V. Be Yllk Kalknma Plan zel htisas
Komisyonu Raporu.
Wood, Barbara S. (1981) Childiren and
Communication (Verbal and Nonverbal
Language Development), 2. Edition, Prentice-
Hall Inc., Englewodd Cliffs.
Wood, Julia T. (1999) Gendered Lives:
Communication, Gender, and Culture.
Belmont CA: Wadsworth Publishing,
Yaln, Cevdet (2005) Gzel Konuma ve
Yazma Klavuzu, stanbul: Platin Yaynlar
Yldz, erife (2005) Dil Kltr ve letiim ve
Medya, Ankara: Sinemis Yaynlar
210
Yksel, Ahmet Haluk. (1994) Bireyleraras
letiime Giri, Eskiehir: T.C. Anadolu
niversitesi ESBAV Yay. No: 96.
Zllolu, Merih. (1993) letiim Nedir?
stanbul: Cem Yaynevi,
Zllou, Merih ve dierleri (2010) letiim
Bilgisi, Eskiehir: Akretim Fakltesi
Yaynlar No: 909

Yararlanlan nternet Kaynaklar

Nonverbal Communications
http://www.cultsock.ndirect.co.uk/MUHome/c
shtml/index.html
Nonverbal Dictionary
http://members.aol.com/nonverbal2/entries.ht
m#Entries
Gestures: Body Language and Nonverbal
Communication
http://www.csupomona.edu/~tassi/gestures.ht
m#gestures
Cues and symbols
http://www.tsbvi.edu/Education/vmi/nonverba
l.htm
Non verbal communications
http://www.bizmove.com/skills/m8g.htm
About Body Language
http://www.angelfire.com/co/bodylanguage/
Body Language
http://www.rider.edu/users/suler/bodylang.ht
ml
Communications
http://www.houckassociates.com/hint6.htm
Nonverbal Communications
http://www.ethailand.com/BUSINESS/column
s/non_verbal.htm

211