Linux Sistem Yonetimi PDF

TEMEL
LINUX SSTEM YNETM

KURS NOTLARI
Linux Kullanclar Dernei

http://www.linux.org.tr
Burak DAYIOLU <burak@linux.org.tr>

Berk DEMR <berk@linux.org.tr>
Akademik Biliim 2001 Konferans

30,31 Ocak 2001, Samsun
TEMEL LINUX SSTEM YNETM KURS NOTLARI
NSZ
Bu notlar, Akademik Biliim 2001 Konferans ncesinde gerekletirilecek iki gnlk Temel Linux Sistem
Ynetimi kursu iin Linux Kullanclar Dernei (LKD) tarafndan hazrlanmtr.
Kurs ierii Burak DAYIOLU tarafndan belirlenmi, notlar Berk DEMR ve Burak DAYIOLU
tarafndan yazlmtr. Kurs ieriinin hazrlanmas esnasnda farkl blmler iin destek salayan LKD
yelerinin isimleri aadaki listede sunulmutur; katklarndan dolay kendilerine teekkr ediyoruz:
UNIX ve Linux nedir ? Murathan Bostanc

UNIX Kabuu ve zellikleri Bar Metin
Aygt Dosylar Sancar Saran
Ba Dosyalaru lker Manap
Diskler ve Dosya Sistemleri Devrim Seral
Kullanc Kotalar Selami Aksoy
leri Tarihe Grev Atama Selami Aksoy
Kurs notlar, gsterilen youn abaya ramen ancak kurstan birka saat nce tamamlanabilmitir; bu nedenle
eksiklerinin ve yanllarnn olmas kanlmazdr. neri ve eletirileri yazarlara aadaki e-posta
adreslerinden ulatrabilirsiniz.
Sayglarmzla,
Burak DAYIOLU <burak@linux.org.tr>
Berk DEMR <berk@linux.org.tr>
29 Ocak 2001, Samsun
30-31 OCAK 2001, AKADEMK BLM KONFERANSI, SAMSUN 2

NDEKLER
NSZ ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 2
NDEKLER-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 3
1. UNIX ve Linux nedir? ---------------------------------------------------------------------------------------------------- 4
2. Kullanc ve Gruplar ile almak -------------------------------------------------------------------------------------- 4
3. UNIX Kabuu ve zellikleri -------------------------------------------------------------------------------------------- 6
4. Dosya ve Dizin Eriim Denetimleri ------------------------------------------------------------------------------------ 9
5. Dizin Sradzeni ve Yaps ----------------------------------------------------------------------------------------------10
6. Aygt Dosyalar ------------------------------------------------------------------------------------------------------------11
7. Ba Dosyalar (Link Files) ----------------------------------------------------------------------------------------------11
8. Sreler ve Sre Ynetimi ---------------------------------------------------------------------------------------------13
9. Diskler ve Dosya Sistemleri---------------------------------------------------------------------------------------------14
10. Init Sreci ve alma Dzeyleri------------------------------------------------------------------------------------19
11. Sistem Al ve Kapan Sreleri ---------------------------------------------------------------------------------21
12. Yazlm Ynetimi ve RPM -------------------------------------------------------------------------------------------22
13. Kullanc Kotalar ------------------------------------------------------------------------------------------------------23
14. Sistem Bilgileri ve Baarm -----------------------------------------------------------------------------------------24
15. Sistem Kayt Sunucusu ve Kaytlarn ncelenmesi --------------------------------------------------------------25
16. leri Tarihe Grev Atama ---------------------------------------------------------------------------------------------26
17. A Ayarlar --------------------------------------------------------------------------------------------------------------28
18. Temel A Hizmetleri ve inetd ---------------------------------------------------------------------------------------30
19. Linux ekirdei --------------------------------------------------------------------------------------------------------30

1. UNIX ve Linux nedir?

UNIX, 1970'li yllarn banda AT&T Bell Laboratuvarlar'nda gelitirilmesine balanm ve bugnk
durumu ile ok kullancl (multi user) ve ok grevli (multi-tasking) hale ulam bir iletim sistemidir. C
programlama dilinin ayn yllarda Dennis Ritchie tarafndan bulunmasndan sonra, 1973 ylnda sistemin
tm bu dil ile yeniden yazlm ve bu UNIX'in geliimi asndan bir dnm noktas oluturmutur. Bu yeni
sistem, akademik evrelerde byk ilgi ile karlanm ve byk bilgisayar sistemlerinin ounluunu elinde
bulunduran Amerikan akademik camiasnn da destei ile hzl bir gelime trendine girmitir.
1977 ylnda AT&T'nin daha nce cretsiz olarak uygun grd kurululara salad UNIX ticari bir rn
haline gelmitir. Bu gelimeler akademik camiada alkantlara neden olmu, University of California,
Berkeley'deki iki renci yazlma ciddi eklentiler yazarak bu eklentilerini Berkeley Software Distribution
(BSD) ad ile datmaya balamlardr. Sonraki alt yl ierisinde BSD ok hzl bir geliim gstermi,
AT&T UNIX'indeki mevcut bir ok kstlamann kaldrlmasnda nemli rol oynamtr. BSD 4.2 datm ile
birlikte AT&T UNIX'te mevcut olmayan a balant destei sisteme katlmtr. Tm bu gerekeler ile
akademik evrelerde BSD datm olduka popler bir hale gelmitir.
UNIX, uzun gemii nedeni ile olduka kararl ve oturmu bir iletim sistemidir. Bu nedenle zellikle grev-
kritik uygulamalarda neredeyse alternatifsizdir. Bir ok kurum ve kurulu bu nitelikleri nedeni ile biliim
uygulamalarn UNIX ve trevi iletim sistemlerinde srdrmektedir.
Linux, Finli bir renci olan Linus Torvalds tarafndan deney seti olarak gelitirimine balanm bir UNIX
trevidir. Torvalds, tek disketlik al-uyumlu bir sistem ile Intel i386 uyumlu kiisel bilgisayarn
balatmay deniyordu. Bu almasn baarl bir biimde sonulandrnca, akademik evrelerde popler bir
UNIX trevi olan MINIX sisteminden daha iyi bir sistem yazp yazamayaca konusunda kendisini snamaya
karar verdi. Oluturduu ilk taslaklar 1991 ylnda Internet zerindeki muhtelif haber gruplarna gndererek,
sistemin gelitirimi iin destek istedi. Beklediinin ok zerinde destek gren projeye LINUX ad verildi ve
Internet zerinde her geen gn artan sayda gelitiricinin destei ile bugn artk her gazete ve dergide
hakknda yazlar grmeye baladmz sistem durumuna ulat.
LINUX projesinin bugnk baarsnn en byk nedenlerinden birisi zgr Yazlm Vakf (Free Software
Foundation - FSF) tarafndan hamilii yaplan GNU projesidir. GNU projesi kapsamnda yksek kalitede bir
ok gelitirme ve uygulama yazlm ak kaynak kodu ile birlikte zgrce datlmaktadr. Bu balamda,
LINUX iletim sisteminin yalnzca ekirdeini oluturmaktadr. Sistemin tm dier bileenleri GNU vb.
kaynaklardan salanan zgr yazlm rnlerinden olumaktadr.
1990'l yllarn ortalarndan itibaren LINUX'un yaygnlnn hzla artmas ticari yazlm reticilerini de
cezbetmi ve saysz ticari yazlm rn LINUX zerinde de altrlabilir duruma gelmitir.
LINUX, btn dier UNIX trevlerinden beklenebilecek gerek ok grevlilik, sanal bellek kullanm,
TCP/IP ve a destei, bellek ynetimi gibi zellikleri yksek kalite ile salamaktadr. Kaynak kodunun ak
olmas ve yazlmn zgrce datlmas nedeni ile hatalar ksa srede giderilebilmekte, hatta baz
durumlarda potansiyel hatalar henz ortaya kmadan giderilebilmektedir.
2. Kullanc ve Gruplar ile almak

UNIX iletim sisteminde "Kullanc", sistemden hizmet alan her gerel kiinin sistem zerindeki temsili
karldr. Temel olarak bir UNIX sisteminden faydalanan her kii iin, bir UNIX kullancs
tanmlanmaldr. Tanmlanan her kullancya birer adet olmak zere
! Kullanc Ad (Login Name): Kullancnn sistem ile ilikilerinde kendisini tantaca ksa ad
! Parola (Password): Kullancnn kimliini sisteme ispatlamak iin kullanabilecei ve yalnzca
ilgili kullanc tarafndan bilinmesi gereken harf-rakam-sembol karm
! Kullanc Kimlii (User ID): Kimlik kart sra numaras gibi dnlebilecek bir say

! Ana Grup Kimlii (Group ID): Kullancnn mensubu olduu gruplardan ncelikli olan
! Ev Dizini (Home Directory): Kullancnn sisteme giri yaptnda almaya balayaca,
kendisine zel dizin
! Kabuk (Shell): Kullancnn sisteme girii sonrasnda altrlacak ilk program; kullancnn
sistem ile tm mteakip ilikileri bu yazlm tarafndan ynetilir.
atanr; kullanc tanmlar sistemin sorumlu yneticisi ya da yneticileri tarafndan yaplr. Sistem yneticisi
sistemin salkl bir biimde iletilmesinden ve bakmnn yaplmasndan sorumlu kiidir. UNIX balamnda
sistem yneticisi geleneksel olarak root kullanc ad atanm ve kullanc kimlii ve grup kimlii sfr (0)
olarak seilmi kullancdr. root kullancs, sistem zerindeki en yetkili kullancdr ve dier kullanclar
iin geerli olan yetki denetimleri root iin sistem tarafndan geersiz klnmtr.
Sisteme kullanc eklemek zere useradd programndan faydalanlr. Bu programn kullanm sistemden
sisteme deiiklik gstermektedir; kullandnz sistemin klavuz sayfalarndan detayl bilgi edinebilirsiniz
(man useradd). rnek sistemimiz zerinde program aadaki gibi altrlabilir:
# adduser -d /home/bdd bdd
Kullanc ekleme ilemi srasnda, /etc/skel dizini altnda yer alan dosyalarn tm kullancnn ev dizinine
kopyalanr. Atnz her kullanc hesab ile birlikte, kullanclarnzn ev dizininde bir takm dzenlemeler
yapmak isterseniz /etc/skel dizini altnda bu genel dzenlemeyi yaparak ilemi otomatik hale
getirebilirsiniz.
Kullanc silmek zere userdel program kullanlmaktadr. Programn iki rnek kullanm aada
verilmitir:
# userdel burak (burak kullancs sistemden silinir, ev dizini korunur)
# userdel -r burak (burak kullancs sistemden ev dizini ile birlikte silinir)
Silme ileminden NCE, kullancya ait ve kullancnn ev dizini dnda kalan dier dosyalarn silinmesi
iin "bul ve sil" ilemini yerine getirecek aadaki komut satr iletilebilir:
# find -user burak -exec rm {} \;
UNIX dosya ve dizin eriim denetimlerini grup baznda gerekletirir. Ayn dizine ya da dosyaya erimesi
gereken kullanc says birden fazla ise bu kullanclarn bir "grup oluturduu" ne srlr ve bu
kullanclar iin uygun bir UNIX grup tanmnn yaplmas beklenir. Dosya ve dizinlerin grup baznda eriim
denetiminin salanmas sisteme esneklik getirir.
Bir niversitenin mhendislik fakltesine bal farkl blmlerinin birlikte kulland bir UNIX sistemini
dnelim. Bilgisayar Mhendislii Blm'nn akademik personeli blm ile ilgili dosyalara erimek
isterken ayn dosyalara baka kimselerin (blm akademik personeli olmayan) erimesini istememektedir.
Benzer biimde Elektronik Mhendislii Blm personeli ise yalnzca kendi blm personelinin kullanm
iin tahsis edilecek bir dizin talep etmektedir. Bu durumda doal gruplama Elektronik Mhendislii ve
Bilgisayar Mhendislii biiminde olacaktr.
Grup mekanizmas, daha girift problemlere de zm oluturmaktadr: Bilgisayar ve Elektronik
Mhendislii Blmlerinin ortak bir projesi olduunu ve bu projenin her blmden yalnzca ikier
akademisyen tarafndan yrtldn dnelim. Bu durumda ortak projede grevli alanlarn iki grubun
birden yesi olmas gerekmektedir. Projede grevli Elektronik Mhendislii personeli hem "Elektronik
Mhendislii" hem de "Ortak Proje", grevli Bilgisayar Mhendislii personeli ise hem "Bilgisayar
Mhendislii" hem de "Ortak Proje" gruplarna ye edilecektir.
UNIX'te yeni bir grup tanmlamak zere groupadd programndan faydalanlr. Bu programn kullanm
sistemden sisteme deiiklik gstermektedir; kullandnz sistemin klavuz sayfalarndan detayl bilgi
edinebilirsiniz (man groupadd). rnek sistemimiz zerinde program aadaki gibi altrlabilir:
# groupadd elektrik

Kullanc tanm yaplrken bir kullancy birden fazla gruba dahil etmek mmkndr. useradd program ile
ilgili rnekler arasnda bu trden bir rnei bulabilirsiniz. Bir kullancnn hangi gruplara dahil olduunu
sorgulamak zere groups programndan faydalanlr. groups program aadaki gibi altrlr:
$ groups burak
users, staff
Sistem zerinde alan bir kullanc, herhangi bir anda yalnz ve yalnz bir grubun yesi olarak davranabilir.
Sisteme giri annda, kullancnn ana grubu olarak belirlenen grup yesi olarak almaya balad
varsaylr. Kullanc, diledii an newgrp program yardm ile aktif grubunu deitirebilir. rnein burak
kullancs, ana grubu olan users grubundan staff grubuna gei yapmak iin aadaki komut satrn
iletmelidir:
$ newgrp staff
Kullanclar, halihazrda bal bulunduu grubu sorgulamak zere id komutunu kullanr; bu komut
kullancnn kimlii ile ilgili bilgileri grntler:
$ id
uid=500(burak) gid=550 groups=500,550
UNIX sistemlerinde kullanc tanmlarna ilikin bilgiler /etc/passwd dosyasnda grup tanmlarna ilikin
bilgiler ise /etc/group dosyasnda yer alr. Yeni nesil UNIX trevi iletim sistemleri, gvenlii arttrmak
amac ile /etc/passwd dosyas ile birlikte alternatif dzeneklerden de faydalanmaktadr. Linux datmlarnn
byk bir ksm /etc/passwd dosyasnn gvenlik ile ilgili hassas kesimlerini /etc/shadow dosyasnda saklar.
/etc/passwd dosyasndan bir satr aadaki gibidir:
burak:J2HS4ks$wer9s:500:500:Burak DAYIOLU:/home/burak:/bin/bash
Bu satrdaki kolonlar sras ile kullanc adn, ifrelenmi biimde kullanc parolasn, kullanc kimliini,
grup kimliini, ev dizinini ve kabuk yolunu tanmlar. stisnasz olarak her kullanc iin sistem zerinde bu
biimde bir satr ile gerekli tanm yaplmaldr; useradd program ok kabaca bu satrlarn doru biimde
eklenmesinden sorumludur.
/etc/group dosyasndan bir satr aadaki gibidir:
staff::500:berk,murathan,burak
Bu satrdaki kolonlar sras ile grup ad, grup eriim parolas, grup kimlii ve son kolonda ise virgl ile
ayrlm biimde bu gruba dahil kullanc adlar biimindedir.
root kullancs diledii kullancya yeni bir parolay kullancnn bilgisine dahi gerek olmakszn atayabilir:
# passwd burak
Sradan kullanclar, passwd programn parametresiz altrmaldrlar.
3. UNIX Kabuu ve zellikleri

Kabuk, iletim sistemlerinde kullanc ile iletim sistemi ekirdei arasndaki iletiimi salamak zere
hazrlanm bir arabirimdir. rnein, MS-DOS temelli iletim sistemlerinde command.com sistemin
kabuudur; sisteme hemen her trl komut command.com programnn salad arabirim ile verilir.
UNIX sistemlerinde herhangi bir kullancnn sisteme girii ile birlikte kullanc iin atanm kabuk
programnn iletimi balatlr ve kullanc sistemde alt srece bu kabuk program vastas ile sistem ile
haberleir. Kabuk istediiniz programlar altran, istemlerini uygun biimde ynlendiren bir arabirim
olarak ifade edilebilir.
UNIX altnda kullanabileceiniz ok sayda ve farkl kabuk olmasna ramen Bourne Again Shell (bash),
Linux sistemlerde son derece poplerdir. Sistemdeki her kullancnn kulland kabuk farkl olabilir, herkes
kendi zevkine ve ihtiyalarna uygun olan kabuu kullanabilmektedir ve UNIX'in bu zellii nemli bir
esneklik salamaktadr.

Bir ok Linux datm n tanml kabuk olarak bash'i kullanmaktadr. Bu kabuk dnda Bourne Shell (sh),
C Shell (csh) ve Korn Shell (ksh) gibi farkl kabuklar saymak mmkndr.
Bir kullancnn kabuu genel amal yazlm bir kabuk program olabilecei gibi, UNIX zerinde alabilir
herhangi bir program da olabilir. rnein kolaylkla /usr/bin/pine yoluna sahip PINE e-posta istemcisini
bir kullanc iin kabuk olarak tanmlayabilirsiniz. Bu durumda kullanc sisteme girdiinde yalnz ve yalnz
PINE programn kullanabilecek, bu programn sunduu arabirim ile sistem ile haberleebilecektir.
Kullanclar diledikleri anda herhangi bir program altrrcasna bir genel amal kabuk programn
balatabilir ve almalarn bu kabuk altnda srdrebilirler. rnein bash kabuunu kullanan bir
kullancnn, daha rahat edeceini dnd iin ksa sreliine csh kabuuna gemesi iin aadaki
komutu yazmas yeterli olacaktr:
$ /bin/csh
Geici sre ile csh kabuuna geen kullanc ii bittiinde

% exit
komutunu vererek eski kabuuna dnebilir. bash kabuunun yaygnln gz nnde bulundurarak, bu
kabuk ile ilgili bir takm becerileri ve zellikleri inceleyeceiz.
Kullancnn sisteme girii ile birlikte bash kabuunun al-betikleri (intialization script) iletilir. Bu
betikler sras ile /etc/profile, ~/.bash_profile, ~/.bash_login, ~/.profile dosyalar olacaktr.
Sisteme farkl bir kabuk ile giri yapar ve bash'i daha sonra altrrsanz, okunacak al betii tektir ve
~/.bashrc dosyasdr.
Dosya yollarnn paras olarak grnen ~ simgesi kullanc ev dizinlerini simgelemektedir. Bu anlamda
burak kullancsnn ev dizinine gemek iin
$ cd ~burak
yeterli olabilmektedir. Al betii tabir edilen dosyalar ierisinde bash'in anlayabilecei biimde yaplm
tanmlar ve komutlar yer almaktadr. rnek bir ~/.bashrc dosyas ierii aadaki gibidir:
PATH=$PATH:/home/burak/bin
echo "Selam Burak!"
alias odtuweb lynx http://www.metu.edu.tr
lk satrda PATH evre deikeni ile belirlenen yol arama listesine /home/burak/bin dizini eklenmektedir.Bu
sayede bu satrn iletilmesinden sonra /home/burak/bin dizininde yer alan programlar tam yol verilmeden
altrlabilecektir. kinci satrda ise echo komutu ile ksa bir karlama mesaj grntlenmektedir. nc
satrda ise lynx program ile ODT web sitesinin grntlenmesi iin bir ksa yol verilmektedir; bu satrn
iletilmesinden sonra odtuweb yazlmas balantnn gerekletirilmesi iin yeterli olacaktr.
bash kullanm olduka kolay bir arabirime sahiptir; altktan sonra ok hzl bir biimde alabilmenize
imkan salamaktadr. bash'in bu trden zelliklerinin birisi tamamlama zelliidir. Bir program adnn ilk
birka harfini girebilir ve TAB tuuna iki defa ard arda basarak bu harfler ile balayan altrlabilir
programlarn bir listesini grntleyebilirsiniz. Eer bu harflerle balayan program yalnzca bir tek ise,
dorudan program ad tamamlanacaktr. Sta ile balayan programlarn bir listesi aadaki gibi alnabilir:
$ sta <TAB><TAB>
startkde startx stat statserial
TAB tuunun kullanm dosya isimlerinde de ayn ekildedir. Bir komutu girdikten sonra parametre olarak
dosya ad gireceiniz yerde dilediiniz dosyann ilk birka harfini yazabilir ve gerisini bash'in
tamamlamasn salayabilirsiniz.
$ ls
butunleme.txt baris.txt ali.txt
$vi but<TAB>
$vi butunleme.txt

Komutun ktsn bir dosyaya yazdrmak iin > ve >> karakterleri kullanlabilir. rnein aadaki rnei
altrdnz dizinde surecler isimli bir dosya oluturacak ve bu dosyann ierisine "ps auxw" komutunun
ktsn yazacaktr; ekranda hibir kt grmeyeceksiniz nk btn kty dosyaya ynlendirmi
olacaksnz:
$ ps auxw > surecler
imdi surecler isimli bir dosyaya sahibiz; bu dosyann sonuna ekleme yapmak zere >> karakterinden
faydalanrz. Aadaki rnek, surecler dosyasnn sonuna bir satr eklemektedir:
$ echo "--- BTT ---" >> surecler
UNIX felsefesinin nemli bir ksm, kk ve ilevleri iyi tanmlanm programlarn ard ardna altrlmas
yolu ile karmak ilemlerin gerekletirilebilmesidir. Bu sayede, ok farkl ihtiyalara cevap vermek iin
yazlm devasa programlara ihtiya duyulmamaktadr. UNIX aralarnn byk bir ksm olduka az
beceriye sahiptir ve bu nedenle renilmeleri kolaydr. Sistem ile deneyiminiz ilerledike farkl programlar
hakknda da bilgi edinir, bu programlar da daha nce rendikleriniz ile farkl kombinasyonlarda
altrabilirsiniz.
Bu balamda, bir programn rettii kty bir dierine girdi olarak verebiliyor olmak temel ve nemli bir
kavramdr. Bu amac gerekletirmek iin | karakterinden faydalanlr. alan grevler listesinden
ierisinde "squid" geenleri bulmak iin aadaki gibi bir komut altrlabilir: Bu rneimizde ps
programnn kts grep programna girdi olarak verilmektedir.
$ ps aux|grep squid
root 619 0.0 0.0 3308 0 ? SW 2000 0:00 [squid]
squid 622 0.0 18.7 51272 48388 ? S 2000 3:03 (squid) -D
squid 630 0.0 0.1 1480 496 ? S 2000 0:00 (dnsserver)
squid 631 0.0 0.1 1480 420 ? S 2000 0:00 (dnsserver)
Daha sonra kullanmak zere kabuk ierisinde baz deikenler (evre deikeni) tanmlayabilirsiniz.
Deiken tanmlama iin bir rnek aada verilmitir:
BEN="Bar Metin"
Bylesi bir tanmdan sonra BEN adnda bir evre deikeni tanmlanm olur. Deikenin kullanm esnasnda
nne $ iareti getirilmelidir:
echo $BEN
Bar Metin
Sisteme giri yapldnda bir dizi evre deikeni otomatik olarak kabuk tarafndan tanmlanr. printenv
komutu ile tanmlanm evre deikenlerinin tam bir listesi alnabilir.
$printenv
HOSTNAME=ozgur.beykent.edu.tr
LOGNAME=baris
TERM=vt100
PATH=/usr/local/bin:/bin:/usr/bin:/usr/X11R6/bin:/usr/sbin:/home/baris/bin
HOME=/home/baris
SHELL=/bin/bash
USER=baris
Tanmlanan evre deikenlerinin, kabuktan altrlacak tm dier programlar tarafndan da eriilebilir

olmas iin bu deikenlerin ihra edilmesi gerekmektedir:
export BEN
Sisteme giri esnasnda tanmlanan evre deikenlerinden birisi HOME'dur. Bu deiken kullanc ev dizininin
yolunu tutar. Dier bir nemli deiken SHELL'dir; SHELL kullanc kabuunun yolunu tutar.

4. Dosya ve Dizin Eriim Denetimleri

UNIX dosya sistemi ikincil saklama ortamlarnda yer alan dosyalara eriimi kontrol eder. Hangi
kullanclarn hangi dosyalara ve dizinlere nasl ulaabileceinin kontrol UNIX dosya sistemi tarafndan
yaplr. Bu nedenle dosya sistemi, UNIX zerinde gvenlii salamak iin denetlenmesi gereken en nemli
noktalardan birisidir.
Bir ls ktsnda, ktnn ilk stunu dosya ve dizin eriim haklarn gsterir. rnek bir ls kts aada
verilmitir:
$ ls -l
-rw-r--r-- 1 bdd staff 20911 Jan 22 01:21 bsd.c
Eriim haklarnn ilk karakteri, dosya ya da dizinin tipini belirler. Bu tip aadakilerden birisi olabilir:
-: Sradan dosya
d: Dizin
c: Karakter Aygt (character device)
b: bek Aygt (block device)
l: Sembolik Ba (symbolic link)
s: Soket (socket)
p: FIFO
Eriim haklarnn sonraki dokuz karakteri, erli gruplar halinde sistem zerinde kimin neyi yapabileceini
belirler. tr hak vardr; okuma (read), yazma (write) ve altrma (execute). Buna paralel olarak farkl
snf vardr; dosyann sahibi (owner), dosyann sahibi ile ayn kullanc grubundakiler (group) ve bu ikisinin
dnda kalan tm kullanclar (other).
rnein, dosya eriim haklar rwxr-xr-- olan bir dosya, sahibi tarafndan okunabilir, yazlabilir ve
altrlabilir.(rwx) Dosyann sahibi ile ayn kullanc grubundakiler dosyay okuyabilir ve altrabilir
(r-x). Geride kalan dier kullanclar bu dosyay sadece okuyabilecektir (r--).
Dosya ve dizinlere ilikin eriim haklarn deitirmek iin chmod komutu kullanlr. Dosyann eriim
haklarn yalnzca dosyann sahibi ya da root deitirebilir; dier kullanclar eriim denetim mekanizmasn
herhangi bir biimde geersiz klamaz. chmod programnn kullanmna dair bir rnek aada verilmitir:
$ ls -l bsd.c
$ chmod go-r bsd.c
-rw------- 1 bdd staff 20911 Jan 22 01:21 bsd.c
chmod programna verilen ilk parametre, hangi snfa hangi yetkinin verileceini belirler. rnekte, grup (g)
ve dierlerinden (o) okuma (r) yetkisi geri alnmaktadr (-). Sonu, rnekte grld gibi yalnzca sahibi
tarafndan okunabilen ve deitirilebilen, baka herhangi bir biimde herhangi birisi tarafndan eriilemeyen
bir dosya olacaktr. chmod program ile bir dizin altnda yer alan tm dosya ve dizinlerin eriim haklarnn bir
seferde deitirilmesi mmkndr; bu durumda -R parametresi kullanlmaldr.
Bir dosyann sahipliini deitirmek zere chown programndan faydalanlr. Kullanc diledii taktirde
aadaki gibi bir komutla bu ilemi gerekletirebilir:
# ls -l bsd.c
# chown burak bsd.c
-rw-r--r-- 1 burak staff 20911 Jan 22 01:21 bsd.c

Bir dosyann bal bulunduu grubu deitirmek zere chgrp programndan faydalanlr. Kullanc diledii
taktirde aadaki gibi bir komutla bu ilemi gerekletirebilir:
# ls -l bsd.c
# chgrp users bsd.c
-rw-r--r-- 1 bdd users 20911 Jan 22 01:21 bsd.c
Anlan standart eriim denetim ayarlarnn dnda geniletilmi bir eriim denetim snf daha mevcuttur. Bu
snfta SUID, SGID ve Sticky ikilleri mevcuttur.
Dosya sistemi zerinde yer alan bir program altrldnda iletim sistemi tarafndan bir srece (process)
dntrlr. letime alnan sre, program altran kullancnn yetkileri ile donatlr. rnein root
kullancs tarafndan altrlan bir program sahibinin yetkileri nedeni ile alt sre boyunca sistem
zerinde her trl yetkiyi elinde bulundurur. Sradan bir kullanc tarafndan ayn program altrldnda,
bu kullancnn sistem zerindeki yetkileri programa aktarlr.
Ancak bu yetkilendirme dzenei belli durumlarda sistemi zora sokmaktadr. rnein parola deiiklii iin
tm kullanclar tarafndan passwd programnn altrlabilmesi gerekmektedir. passwd program,
/etc/passwd dosyas zerinde deiiklik yapmak zorunda olduu iin /etc/passwd'nin sahibi olan root
kullancsnn yetkilerine ihtiya duyar. zel durumu nedeni ile bu programn almaya balad anda root
kullancsnn yetkileri ile almas (program balatan her kim olursa olsun) lazmdr. Bu gibi durumlar iin
set user-id (SUID) isimli eriim hakkndan faydalanlr. Bu hakkn verildii /bin/passwd programnn ls
kts aada verilmitir:
$ ls -l /bin/passwd
-r-s--x--x 1 root root 13536 Jul 12 2000 /usr/bin/passwd
Bir programa SUID hakk vermek zere chmod program ile u+s hak belirleyicisi kullanlabilir:
# chmod u+s /bin/bash
-rwsr-xr-x 1 root root 512540 Aug 22 19:46 /bin/bash
Yukardaki komutun root tarafndan altrlmas halinde, komutun iletilmesinden sonra sisteme giri
yapan her kullanc root yetkileri ile donatlm olacaktr. Bu rnek, bir retim sisteminde denenmemeyi
gerektirecek kadar tehlikelidir.
SUID ile benzer biimde, baz programlarn almalar sresince belli bir kullanc grubunun yesi olarak
almas gerekli olabilir. rnein yazc hizmetleri ile ilgili yazlmlar bu trden haklara ihtiya duyarlar.
Bir programa SGID hakk vermek zere chmod program ile g+s hak belirleyicisi kullanlabilir:
# chmod g+s /bin/bash
-rwxr-sr-x 1 root root 512540 Aug 22 19:46 /bin/bash
Tm kullanclarn yaz-boz tahtas olarak kullanabilecei dizin /tmp'dir. Kullanclar tarafndan iletilen tm
programlar geici dosyalarn bu dizinde yaratr ve ileri bittiinde siler. Ancak bu dizine tm kullanclarn
okuma ve yazma hakk ile erimesi durumunda kullanclarn bu dizini hepten silebilmesi mmkn olacaktr.
Kullanclarn yalnzca kendilerine ait dizinleri ve dosyalar silebilmesini salamak zere /tmp dizini Sticky
eriim hakk ile donatlmtr:
$ ls -ld /tmp
drwxrwxrwt 11 root root 4096 Jan 29 11:48 /tmp
Bir dizine sticky eriim hakk vermek zere chmod u+t hak belirleyicisi kullanlabilir.
5. Dizin Sradzeni ve Yaps

UNIX dosya sistemi tek kkl bir aa yaps biimindedir; MS-Windows trevi iletim sistemleri bunun
aksine ok kkl aa yapsnda dosya sistemlerine sahiptir (c:, d:, e: ayr birer kktr). UNIX'te tek bir kk
vardr ve / sembol ile gsterilir. Tm dosyalar ve dizinler kk dizin referans alnarak iaretlenir. Tm aa

tek bir dosya sistemi zerinde olabilecei gibi, aacn baz dallar farkl dosya sistemleri zerinde de
depolanyor olabilir.
Dizin hiyerarisi ierisinde yer alan dizinlerden bir ksm hemen her UNIX trevi iin zel anlamlar ifade
etmektedir. Tipik bir Linux sistemine ilikin nemli dizinler ve bu dizinde depolanan dosya trleri aadaki
gibidir:
/tmp: Geici dosyalar dizini
/lib, /usr/lib: Kitaplk dosyalar dizini
/include, /usr/include: C Balk (header) dosyalar
/sbin,/usr/sbin: Sistem programlar dizini
/bin, /usr/bin: Uygulama programlar
/etc: Sistem ayar dosyalar
/var: Kuyruk dizinleri (e-posta, yazc vb.) ve kayt (log) dosyalar
/usr/local: Yerel uygulamalar ve bileenleri
/boot: ekirdek ve al dizini
/proc: ekirdek izleme ve ayar dizini
/dev: Aygt dosyalar dizini
6. Aygt Dosyalar
UNIX, programlama arabirimini olabildiince kolaylatrmak zere tm aygt eriimlerini bir dosya
benzetim yntemi ile gerekletirmektedir. Bu benzetim sayesinde, programc aygt ile ilikilendirilmi
dosyay aar ve bu zerinde diledii gibi okuma ve yazma ilemlerini gerekletirir. lemler esnasnda
programc eritii aygtn denetim detaylarn bilmek zorunluluundan kurtulmu olur.
Aygt dosyalar /dev dizini altnda yer alr. Bu dizin altnda yer alan dosyalar bilinen anlam ile birer dosya
deildir; yalnzca eriimlerin aygta ynlendirilmesini salamak zere bulunan birer yer tutacadr.
Aadaki rnekte bir grup aygta ilikin ls kts grlmektedir:
$ ls -l /dev/hda*
brw-rw---- 1 root disk 3, 0 Sep 27 13:31 hda
brw-rw---- 1 root disk 3, 1 Sep 27 13:31 hda1
brw-rw---- 1 root disk 3, 2 Sep 27 13:31 hda2
Aygt dosyalar bek aygt dosyalar ve karakter aygt dosyalar olarak iki gruba ayrlr. bek aygt dosyalar,
bek tr aygtlara eriim iin kullanlr. Bu aygtlar giri/k ilemleri iin tampon bellek kullanan
aygtlardr. Bu biimde alan aygtlar giri/k yaplan verileri bir bek tamamen doluncaya kadar tampon
bellekte tutar ve daha sonra bu bei bir seferde aktararak ilemi gerekletirirler. Bu trden aygtlara disk ve
teyp tr aygtlar rnek gsterilebilir.
Karakter aygt dosyalar, karakter (harf/sembol) baznda iletiim kurulan aygtlar iin kullanlrlar. Seri
balant noktasndan bal yazclar bu trden bir rnek olarak grntlenebilir.
7. Ba Dosyalar (Link Files)

Sistem tarafndan depolanan ve ilenen her dosya bir dosya ad ile ilikilendirilir. Yeni bir dosya
tanmlandnda bu dosya iin bir de isim atanr. Kullanclar, bir dosyaya farkl konumlardan daha rahat
eriebilmek iin ksayollar tanmlamak ihtiyac duyabilirler. UNIX balamnda ksayol belirtmek iin
kullanlan dosyalar ba dosyalar olarak anlrlar.

ki tr ba dosyas mevcuttur; hard-link ve soft-link. Hard-link tr ba dosyalar sistem zerinde yalnzca

sistem yneticisi tarafndan yaratlabilirler. Var olan bir dosyaya bir hard-link ile ikincil bir isim atand
andan itibaren dosyaya iki farkl isim ile erimek mmkn olacaktr. Bu aamadan sonra isimlerden birisi ile
gelecek bir dosya silme talebinde sadece dosyaya eriim iin kullanlan iki isimden birisi silinmi olur,
dosyann saklanmas srdrlr ancak artk yalnzca bir isim ile erimek mmkn olacaktr. Bu durumda
dosya yalnzca ve yalnzca kendisi ile ilikilendirilen tm isimleri iin birer dosya silme ilemi
gerekletikten sonra silinmi ve hibir biimde ulalamaz olacaktr.
UNIX sistemleri zerinde ba dosyalar ln program yardm ile tanmlanr:
# ln /raporlar/ocak-satis.txt /cok-satanlar/2001-ocak.txt
Yukardaki rnekte, /raporlar/ocak-satis.txt yolu ile eriilen dosyaya erimek iin ikincil bir yol olarak
/cok-satanlar/2001-ocak.txt tanm yaplmaktadr. Bu noktadan sonra dosya isimlerinden birisi silinse
de dieri de silinene kadar dosya var oluunu srdrecektir.
Aadaki rnekte php.ps ad ile verilen dosyaya bir hard-link oluturulmaktadr:
# ls -l
total 239
-rw-r--r-- 1 root root 242783 Dec 13 10:50 php.ps
# ln php.ps php-dokuman.ps
# ls -l
total 478
-rw-r--r-- 2 root root 242783 Dec 13 10:50 php-dokuman.ps
-rw-r--r-- 2 root root 242783 Dec 13 10:50 php.ps
Grld gibi, hard-link tr ban (php-dokuman.ps) oluturulmasndan sonra ls ktsnn ikinci

kolonunda yer alan referans says ikiye kmtr. Dosyann farkl adlar iin silme talebi geldike referans
says azalr ve sfr olduunda dosya sistemden silinir.
Sistem zerindeki tm kullanclar tarafndan tanmlanabilen ve daha kolayca anlalp idare edilebilen ba
dosyas tr soft-link'lerdir. Soft-link tr bir ba, mevcut bir dosyaya farkl yollardan da ulalabilmesini
salar. Ancak hard-link'lerden farkl olarak, kendisine ikincil isimler tanmlanan dosya iin ilk ismine gelen
bir silme talebi dosyann tm ile silinmesine yol aacak, ikincil isimler ile dosyaya verilen referanslar
anlamsz olacaktr. soft-link tr bir ba ln programna -s parametresi verilerek gerekletirilir. Aadaki
rnek soft-link'lerin kullanmn gstermektedir:
$ ln -s /raporlar/ocak-satis.txt /cok-satanlar/2001-ocak.txt
$ rm /raporlar/ocak-satis.txt
$ cat /cok-satanlar/2001-ocak.txt
No Such File or Directory
rnekte, ilk satrda /raporlar/ocak-satis.txt yolu ile eriilen dosyaya erimek iin ikincil bir yol olarak
/cok-satanlar/2001-ocak.txt tanm yaplmaktadr. Ancak ikinci satrdaki dosyann ilk ad iin gelen
silme talebinden sonra /cok-satanlar/2001-ocak.txt biiminde verilen ikincil dosya ad ile dosyaya
erimek mmkn olamayacaktr; nk artk dosya tmyle silinmitir.
$ ln -s /home/httpd/html html
$ ls -l html
lrwxrwxrwx 1 webmaste users 16 Dec 13 08:56 html -> /home/httpd/html/
Yukardaki iki komutun sistem zerindeki web sitesinin sorumlusu tarafndan verildiini dnelim. Web
sorumlusu ilk komutu kendi ev dizininde verdiinde web sayfalarn dzenlemek iin sisteme her giriinde
gitmesi gereken /home/httpd/html dizinine kestirme bir yol tanmlam olacaktr. Sisteme giriini yaptktan
sonra cd html diyerek /home/httpd/html dizinine daha az tu vuruu ile ulaabilecektir. kinci satrda yer
alan ls komutunun ktsnda, dosya eriim haklarnn grntlendii ilk kolonun ilk harfi olan "l" harfi,
dosyann bir ba (link) dosyas olduunu gstermektedir. Dosya ad kolonundaki ok iareti de dosyann
hangi dosyaya ynelmi bir ba olduunu aka gstermektedir.

8. Sreler ve Sre Ynetimi

Sistem zerinde depolanan bir program dosyas, iletime getiinde iletimin balad andan sonland ana
dein geen srede sistem iin iletilmesi gereken bir "sre" olarak anlr. UNIX ok kullancl ve ok
grevli bir iletim sistemidir. Birden fazla kullancya ait birden fazla sre birbirine paralel olarak iletiliyor
olabilir. Herhangi bir anda, genellikle sistemin sahip olduu ana ilem birimi (CPU) saysnn ok zerinde
srecin paralel olarak iliyor olmas beklenir; ancak bir ana ilem birimi herhangi bir anda yalnz ve yalnz
bir sreci iletiyor olabilir. rnein paralel ilemesi gereken yirmi sre varsa ve bu srelere ev sahiplii
yapan UNIX sisteminin drt ileyicisi var ise herhangi bir anda en ok drt sre aktif olabilecek, dier
sreler beklemek zorunda kalacaktr.
Modern iletim sistemlerinin byk bir ounluu bu problemi, zaman bltrme ad verilen bir teknik ile
amaktadrlar. Bu teknik erevesinde her sre uygun bir dzen erevesinde sra ile uygun ana ilem
birimlerinden birisine iletilmek zere verilmekte, saniyeden ksa bir srede bu srecin iletimi beklemeye
alnarak ana ilem birimine yeni bir srecin iletimi grevi atanmaktadr. Her bir srecin ksa srelerde
altrlmas ve bunun bir dng biiminde gerekletirilmesi sayesinde, kullanclar iin bir yanlsama
gerekletirilmi olur; kullanclar ok sayda srecin paralel iletildiini zannederler.
Sistemde iletilen her srece bir sre numaras atanr. Sre ile ilikili her trl ilemde bu sre numaras
referans olarak kullanlr. Sistem zerinde alan srelerin listelenmesi iin ps (sre durumu - process
status) programndan faydalanlr. Linux iin rnek kullanm ve kts aadaki gibidir:
$ ps aux
USER PID %CPU %MEM VSZ RSS TTY STAT START TIME COMMAND
root 1 0.0 0.6 1292 524 ? S 10:56 0:05 init [3]
root 2 0.0 0.0 0 0 ? SW 10:56 0:00 [kflushd]
root 3 0.0 0.0 0 0 ? SW 10:56 0:00 [kupdate]
root 4 0.0 0.0 0 0 ? SW 10:56 0:00 [kpiod]
root 5 0.0 0.0 0 0 ? SW 10:56 0:00 [kswapd]
root 6 0.0 0.0 0 0 ? SW< 10:56 0:00 [mdrecoveryd]
root 287 0.0 0.6 1352 576 ? S 10:56 0:00 syslogd -m 0
root 297 0.0 0.8 1648 728 ? S 10:56 0:00 klogd
root 390 0.0 0.3 1316 344 ? S 10:56 0:03 gpm -t ps/2
root 447 0.0 1.2 2208 1064 tty1 S 10:56 0:00 login root
root 1202 0.0 1.4 2308 1272 pts/1 S 13:41 0:00 login -- bdd
bdd 1203 0.0 1.5 2312 1368 pts/1 S 13:41 0:00 -bash
Grntlenen listede ilk kolonda sreci balatan kullanc kimlii, ikinci kolonda sre numaras ve sondan
bir nceki kolonda da srecin imdiye dein kulland toplam ana ilem birimi zaman yer almaktadr. Bu
kolonda grntlenen sre, srecin iletimine balanmasndan ps sorgusunun iletildii ana kadar geen
gerek zaman gstermez; grntlenen sistemin bu srecin iletimi iin harcad net zamandr.
STAT bal ile verilen kolonda, srelerin halihazrdaki durumlar grntlenir. Kolonda, sre
durumlarna ilikin tek harflik ksaltmalarn bir kombinasyonu mevcuttur ve ksaltmalar ve aklamalar
aadaki listedeki gibidir:
R: Sre iletilebilir durumda
T: Sre durdurulmu durumda
P: Sre diskten bir sayfa yklemesi bekliyor
D: Sre diskten bilgi yklenmesini bekliyor
S: Sre 20 saniyeden az bir sredir uyuyor
I: Sre bota (20 saniyeden fazla bir sredir uyuyor)

Z: Sre sonland ancak sre lm gerekleemedi (Zombi)

W: Sre, diske aktarld (swapped-out)
>: Sre kendisine uygulanan bellek limitini at
N: Sre dk ncelikle iletiliyor
<: Sre yksek ncelikle iletiliyor
Zombi sreler sistem kaynaklarn kullanmazlar, bu nedenle sistem zerinde ok sayda zombi srecin
bulunmas endie edilecek bir durum deildir.
Baz durumlarda iler durumda olan bir srece mdahale gerekli olabilir. Temel mdahaleler arasnda
srecin ileyiine son vermek ve sreci geici olarak durdurmak saylabilir. Bu amalar iin kullanlmak
zere UNIX sistemlerinde "sinyal mekanizmas" mevcuttur. Sinyaller srelere ok ilkel bir biimde
hkmedilebilmesine imkan vermektedirler.
UNIX sistemlerinde tanml onun (10) zerinde sinyal vardr. Hangi sinyalin alnmas durumunda ne biimde
davranlaca tm ile ileyen sreci gelitiren programcnn seimine baldr. Temel olarak bir sre, ald
bir sinyal sonrasnda aadaki davranlardan birisini sergileyebilir:
Sinyali Grmezden Gelme: Sre, sanki hi sinyali almamasna ilemeyi srdrebilir.
Toparlanma ve k: Sre, sinyali aldnda srdrd ii hzla toparlar ve kar.
Dinamik Yaplandrma: Sre, sinyali aldnda yaplandrma dosyalarn yeniden okuyacak
alma dzeni ayarlarnn son durumuna gre kendisini ayarlar; yazlmn durdurulup tekrar
balatlmasndan kurtulunmu olur.
Durum Raporlamas: Sinyali alan sre, ileyi durumuna ilikin bir takm bilgileri bir rapor
biiminde dkebilir.
Hata Ayklamay Durdur/Balat: Sre, sinyali aldnda hata ayklama kipine geer ya da bu
kipten kar
Hangi davrann sergilenecei, daha nce de akland gibi, tm ile yazlm gelitiren kiinin/ekibin
seimidir. Ska kullanlan baz sinyaller ve genel olarak bu sinyallere yklenen anlamlar aadaki gibidir:
HUP: Dinamik yaplandrma amac ile youn biimde kullanlr
TERM: Sre iletiminin toparlanp sonlandrlmas salanr
KILL: Sre ileminin toparlanmaya dahi msaade edilmeden acilen sonlanmas salanr
Srelere sinyal gnderebilmek zere kill programndan faydalanlr. Aadaki rnekte 87 sre
numarasna sahip inetd srecine HUP sinyali gnderilmektedir:
# kill -HUP 87
Sinyali alan sre programcsnn seimi dorultusunda sinyal sonrasnda gereini yapar. leyen bir sreci
durdurmak zere kill program -TERM parametresi ile ya da parametresiz olarak altrlmaldr. Aadaki
iki satr tm ile ayn ii yapmaktadr:
# kill -TERM 87
# kill 87
Tm sinyallerin bir listesini edinmek zere kill -l komut satr iletilebilir.
9. Diskler ve Dosya Sistemleri

Bu blmde diskler, disk blmleri, dosya sistemleri ve bu kavramlarn UNIX ile ilikisi irdelenecektir. Bir
disk, veri depolama amac ile kullanlan herhangi bir tr ortamdr. Disk blm (partition), bir diskin farkl
amalar ile kullanm iin mantksal anlamda blnmesi ilemi sonucunda ortaya kan paralarn her birine
verilen addr.

Bir dosya sistemi, en az bir disk blm zerine yerleen ve dosya ve dizinlerin belirli bir sistematik
ierisinde depolanmas iin gerekli kataloglama ve eriim denetimi temel altyap hizmetlerini salayan
yapdr. Zaman ierisinde ihtiyalar gelitike ve/veya deitike ok farkl dosya sistemleri gelitirilmi ve
kullanlmtr, ancak temel olan hemen her tr dosya sisteminin amacnn bir biimde depolanan dosyalarn
kataloglama ve eriim denetimi srelerini gerekletirmek olduudur. htiyalar dorultusunda her iletim
sistemi ile uyumlu alabilen ok farkl dosya sistemlerinin olabilmesi mmkn olmaktadr; Linux iletim
sistemi onun zerinde farkl dosya sistemi ile uyumlu bir biimde alabilmektedir.
Ext2 ad verilen dosya sistemi, Linux datmlar tarafndan en youn biimde kullanlan dosya sistemidir.
Geleneksel UNIX dosya sisteminin tm zelliklerini ve bir takm gelimi zellikleri iinde
barndrmaktadr. Bu gelimi zellikler arasnda yksek performans iin bir takm dzenlemeleri ve veri
kaybn nlemek iin alnm tedbirleri saymak mmkndr.
Bir Ext2 dosya sistemi 4TB'lk (TeraBayt) bir bykle kadar genileyebilmekte ve 255 harfe kadar uzun
dosya isimlerine destek sunmaktadr.
Linux tarafndan desteklenen bir dosya sistemi ailesi Microsoft MS-DOS ve Windows ailesi iletim
sistemleri tarafndan kullanlan dosya sistemleridir. FAT ve VFAT dosya sistemleri MS-DOS ve Windows
95/98 iin gelitirilmi birer dosya sistemidir. FAT sisteminde dosya isimleri 8+3 kuralna uygun biimde
verilebilmektedir; uzun dosya isimleri desteklenmez. VFAT sisteminde ise uzun dosya isimleri iin destek
sisteme eklenmi durumdadr. Windows NT tarafndan kullanlan NTFS dosya sistemi de Linux tarafndan
desteklenen dosya sistemleri arasndadr.
ISO9660 dosya sistemi CD-ROM'larda kullanlmak zere gelitirilmi bir sistemdir ve ISO9660 dosya
sistemi de Linux tarafndan desteklenmektedir.
Modern dosya sistemlerinin hemen tm "transaction" temellidir. Journaling File System ad verilen bu tr
sistemler elektrik kesintisi vb. durumlarda veri kaybn en aza indirmek zere tasarlanmtr ve gelimi
veritaban ynetim sistemleri tarafndan kullanlan biimde ilem kaytlar temelli almaktadrlar. Bu
trden dosya sistemlerinin kararll, dierleri ile mukayese edilemeyecek kadar yksektir. Linux iin
gelitirilen Reiser FS, IBM'in JFS'i, SGI'n XFS'i ve Ext3 bu kategoride Linux iin altrlabilir durumdaki
dosya sistemleridir.
Linux datmlarnn byk blm diskler zerinde disk blmlendirilmesinin gerekletirimi ve dosya
sistemlerinin tanmlanmas iin fdisk programnn kullanlmasna imkan verir. Bu program kullanarak disk
blmlerinin ve disk blmleri zerine yerleen dosya sistemlerinin idaresi salanr. Program parametresiz
balattnzda
# fdisk
Usage: fdisk [-l] [-b SSZ] [-u] device
E.g.: fdisk /dev/hda (for the first IDE disk)
or: fdisk /dev/sdc (for the third SCSI disk)
or: fdisk /dev/eda (for the first PS/2 ESDI drive)
or: fdisk /dev/rd/c0d0 or: fdisk /dev/ida/c0d0 (for RAID devices)
biiminde kullanmna ilikin bilgiler grntlenecektir. Disk blmlerinin ve dosya sistemlerinin her trl
ynetim yetkisi yalnzca sistem yneticisine aittir; bu nedenle fdisk program sistem yneticileri dnda
herhangi bir kullanc tarafndan altrlamaz.
Fdisk ile IBM PC uyumlu sistemimizde "Primary IDE Master" durumundaki sabit diskin zerinde ilemler
yapmak zere uygun komut satr
# fdisk /dev/hda
biiminde olmaldr. Program balattktan sonra fdisk komut satr grntlenir:

Command (m for help):
Komut satrnda iken yaplabileceklerin ilki mevcut disk blmlerinin ve dosya sistemlerinin bir listesinin
alnmasdr. Bu amala p (print) komutu kullanlr:
Command (m for help): p

Disk /dev/hda: 255 heads, 63 sectors, 1582 cylinders

Units = cylinders of 16065 * 512 bytes
Device Boot Start End Blocks Id System
/dev/hda1 * 1 590 4891761 83 Linux
/dev/hda2 591 609 145585 82 Linux swap
/dev/hda3 610 1582 7815622+ f Win95 Ext'd (LBA)
/dev/hda5 610 1096 3911796 b Win95 FAT32
/dev/hda6 1097 1340 1959898+ b Win95 FAT32
Yukardaki ktda disk zerindeki blmler ve bu blmler zerine yerletirilmi dosya sistemleri
grntlenmektedir. lk kolonda disk blmnn aygt dosyas olarak ad, ikinci kolonda bu blmde yer
alan dosya sisteminin aln gerekletirilecei- dosya sistemi olup olmad, beinci ve Blocks olarak
adlandrlan kolonda bu disk blmnn bek cinsinden boyu ve son kolonda da bu blm zerine yerleen
dosya sisteminin tr grntlenmektedir.
Yeni bir disk blm tanmlamak zere fdisk komut satrnda n (new) komutunun kullanlmas gerekir:
Command (m for help): n
Command action
e extended
p primary partition (1-4)
Bu ekranda yaratlacak olan disk blmnn tipi sorulmaktadr.. Yaratlacak olan blm says 4 veya daha
az ise hepsi birincil (primary) bir disk blm olabilir.Ancak drtten fazla blm yaratlacaksa o zaman
extended blm tipini kullanmak gerekir. Extended tipinde yaratlan disk blmlerinin numaralar 5'den
balayarak artmaktadr.
Birincil bir blm yaratmak zere verilecek yant "p" olmaldr.. Bu giriin ardndan blm numaras sorulur:
Partition number (1-4):
Bu alana bo blm numaralarnn birisinin atanmas yeterli olacaktr. Blm numarasnn girilmesinden
sonra diskin byklne gre deimek ile birlikte aadaki gibi bir ekran grntlenecektir:
First cylinder (1-1340, default 1):
Last cylinder or +size or +sizeM or +sizeK (1-1340, default 1340):
lk satrda yeni blmn balayaca silindir numaras, ikinci satrda ise blm boyu ya da blmn son
silindiri sorulmaktadr. Blme belirli bir byklk atamak ikinci satra zere aadaki rneklerde grlen
biimde girilerin yaplmas mmkndr:
5MB'lk bir blm iin +5000K
500MB'lk bir blm iin +500M
5GB'lk bir blm iin +5000M
Deer girildikten sonra disk blmmz tanmlanm olacaktr. fdisk program ile tanmlanan her disk
blmnn varsaylan dosya sistemi ext2 olacaktr (Linux yeni tanmlanan her blmn ext2 trnde
olacan VARSAYAR; bu davran deitirmek mmkndr). Disk blm zerinde tanmlanan dosya
sisteminin trn deitirmek zere t (type) komutu kullanlr. Youn biimde kullanlan dosya sistemlerine
ilikin tr numaralar aadaki gibidir:
82: Linux swap
83: Linux (ext2)
Mevcut bir disk blmn silmek iin d (delete) komutu kullanlr:

Command (m for help): d

fdisk silme istemi sonrasnda silinecek blm numarasn sorar ve belirtilen blmn silinmesini salar.
UNIX dizin hiyerarisinin temelini oluturan kk dizininin zerinde bulunduu dosya sistemine kk dosya
sistemi ad verilir. Bu dosya sisteminin zerinde bulunduu disk blmnn aln yaplaca disk blm
olarak iaretlenmesi gerekmektedir. Bu ileme fdisk balamnda aktivasyon denir. Bir disk blmn aktif
hale getirmek zere fdisk komut satrnda a komutu kullanlr:
Command (m for help): a
Hangi blmn aktif hale getirilecei seildikten sonra blm aktif olarak iaretlenir. Aktif blm aadaki
gibi bir kt zerinde Boot kolonunda * ile iaretlenmi olacaktr:
Command (m for help): p
Device Boot Start End Blocks Id System
/dev/hda1 * 1 590 4891761 83 Linux
/dev/hda2 591 609 145585 82 Linux swap
/dev/hda3 610 1582 7815622+ f Win95 Ext'd (LBA)
/dev/hda5 610 1096 3911796 b Win95 FAT32
/dev/hda6 1097 1340 1959898+ b Win95 FAT32
Grntlenen rnek disk zerinde /dev/hda1 blm aktif olarak iaretlenmitir.

fdisk ile bir disk zerinde yaplan deiikliklerin sonunda, deiikliklerin kalc duruma getirilmesi iin w
(write) komutu kullanlr. Herhangi bir anda fdisk'ten q (quit) komutu ile klabilir. k komutu
verildiinde henz kalc duruma getirilmemi tm deiiklikler iptal edilmi varsaylr.
Bir disk zerinde yeni bir disk blm ve ilgili dosya sistemi tanmlandktan sonra bu dosya sisteminin,
iletim sisteminin kullanmna hazr duruma getirilmesi gerekmektedir. Bu ilem ska "formatlama" olarak
anlr. Yeni bir dosya sistemini kullanma hazr duruma getirmek iin kullanlan program mkfs programdr.
rnein /dev/hda5 disk blmnn tanmlanmasndan ve ext2 tr bir dosya sisteminin bu blm zerinde
alacak biimde dzenlemesinin fdisk ile yaplmasndan sonra mkfs program aadaki gibi
altrlmaldr:
# mkfs /dev/hda5
Bu komut iletildiinde sistem birka dakika sre ile dosya sisteminin tanmlanmas iin alacak ve bu
ilemin sonrasnda dosya sistemi kullanlabilir duruma gelecektir.
Sistem ana belleinin yeterli olmad durumlarda kullanlmak zere, bellei olduundan daha
bykmesine kullanmak zere takas (swapping) ileminden faydalanlr. Ana bellein az kullanlan
blmleri geici olarak diske saklanr ve dier srelerin kullanm iin yer almas salanr. Diske saklanan
bellek blgesinin gerekli olmas durumunda baka bir blm diskteki ile takas edilir. Linux iletim sistemi
altran sistemlerde bu trden bir kullanm iin takas dosya sistemi (swap file system) vardr. Takas dosya
sistemi trnde bir dosya sistemi tanmlanmasndan sonra dosya sisteminin kullanlabilir hale gelmesi iin
mkswap programndan faydalanlr; mkfs takas dosya sistemleri iin uygun deildir. rnein /dev/hda3 disk
blm zerinde bir takas dosya sistemi tanmlandnda
# mkswap /dev/hda3
komutu iletilerek dosya sisteminin kullanma hazr hale getirilmesi salanabilir.

mkfs program yeni bir dosya sistemi tanmlandnda yalnzca bir kez altrlmaldr. zerinde bilgilerin
bulunduu bir dosya sistemi iin bu programn altrlmas dosya sistemlerinde depolanan verilerin
tmyle silinmesi anlamna geleceinden dikkatli davranlmaldr.
Kk dosya sistemi yada / Linux iletim sistemi iin ok nemli bir yere sahiptir. Sistemin kk dosya
sisteminin al esnasnda balanamamas durumunda sistemin al mmkn olmaz. Kk dosya sisteminin
dolmas durumunda sistemin davran kestirilemez.
Sistemde tanml dosya sistemlerinin ve bu dosya sistemlerine ilikin seimlerin bulunduu yaplandrma
dosyas /etc/fstab yolundadr. Doal olarak dier dosya sistemlerinin al esnasnda balanabilmesi iin
bu dosyann kk dosya sistemi zerinde yer almas gerekmektedir. Dosyann rnek ierii aadaki gibidir:
/dev/hda1 / ext2 defaults 1 1
/dev/hda2 /home ext2 defaults 1 2
/dev/hda3 swap swap defaults 0 0
/dev/cdrom /mnt/cdrom iso9660 noauto,owner,ro 0 0
/dev/fd0 /mnt/floppy auto noauto,owner 0 0
Bu tablonun ilk kolonu aygt dosyasn belirler. kinci kolon, bu dosya sisteminin dizin hiyerarisinin hangi
dalna balanacana iaret eder. nc kolonda bu blmde yer alan dosya sisteminin tipi belirlenir.
Drdnc kolonda belirtilen dosya sisteminin "balanmas" srasnda geerli klnacak seenekler virgl ile
ayrlm biimde sunulur. Son iki kolon ise dosya sistemi snanmas esnasnda etkinletirilecek seenekleri
belirler.
Bir dosya sistemi ancak balama ilemi sonrasnda eriilebilir. Bal dosya sistemlerinden birisinin
sistemden "ayrlmasndan" sonra bu dosya sistemine yeniden balanmasna dein ulamak mmkn
olmayacaktr. UNIX'te balama ilemi mount program yardm ile gerekletirilir. mount programnn
kullanmna ilikin rnekler ve aklamalar aada verilmitir:
# mount /dev/hda5 /digerdisk
Bu komut ile /dev/hda5 yolundaki disk blm iinde yer alan dosya sistemi /digerdisk yolundan
eriilebilecek duruma getirilmitir. Bu dosya sisteminin ieriini incelemek iin /digerdisk dizinine
gemek yeterli olacaktr.
# mount /dev/cdrom /mnt/cdrom
Bu komut ile sisteme bal CD-ROM okuyucusuna takl CD'nin ieriine /mnt/cdrom dizininden
ulalabilecektir.
# mount -t vfat /dev/hda2 /mnt/dos
/dev/hda2 yolundaki disk blm ierisinde yer alan VFAT tr dosya sistemi (-t vfat ile
belirtilmektedir) /mnt/dos yolu ile eriilebilir klnmaktadr.
# mount -o ro /dev/hda5 /digerdisk
/dev/hda5 yolundaki disk blm ierisinde yer alan dosya sistemi salt okunur (-o ro ile belirtilmektedir)
/digerdisk yolu ile eriilebilir klnmaktadr.
Bal bir dosya sistemini ayrmak zere umount program kullanlr. Programa parametre olarak ayrlacak
dosya sisteminin balama noktasn ya da ayrlacak dosya sisteminin zerinde bulunduu disk blmn
temsil eden aygt dosyasnn yolunun verilmesi yeterli olacaktr: rnein
# mount -t vfat /dev/hda2 /mnt/dos
komutu ile balanan bir dosya sistemini ayrmak iin aadaki komutlarn herhangi birisinin altrlmas
yeterli olacaktr:
# umount /dev/hda2
# umount /mnt/dos
Sistemden ayrlmas istenen bir dosya sistemi zerinde alan herhangi bir srecin var olmas durumunda,
dosya sistemi sistemden ayrlamaz.

Dosya sistemlerinin btnln snamak zere UNIX sistemlerinde fsck (file system check) program
bulunmaktadr. Bu program sistemin hatal biimde kapanmas, elektrik kesintisi vb. durumlarda
oluabilecek dosya sistemi tutarszlklarn tespit etmek ve mmkn olduu durumlarda da onarmak iin
kullanlr. rnek kullanm aadaki gibidir:
# fsck /dev/hda3
fsck ile dosya sistemleri zerinde denetim yaparken dikkat edilmesi gereken nokta, denetim yaplacak dosya
sisteminin ya sisteme balanmam olmas ya da salt-okunur biimde balanm olmas gereidir. Hata ile
okunur-yazlr biimde balanm bir dosya sistemi zerinde fsck ile denetim yaplmas durumunda dosya
sistemi btnl bozulabilir.
Dosya sistemlerinin doluluuna ilikin bilgiler df (disk free) program yardm ile edinilebilir. Parametre
olarak bir dosya sistemi verilebilir; parametre verilmemesi durumunda bal tm dosya sistemlerine ilikin
bo alan bilgileri bir rapor biiminde sunulur:
# df
Filesystem 1k-blocks Used Available Use% Mounted on
/dev/hda1 1011928 734300 226224 76% /
/dev/hda2 806368 548 764856 0% /home
Drdnc (Available olarak iaretlenmi) kolonda dosya sistemlerinin bo alanlar Kilobayt (KB) cinsinden
verilmitir.
Linux iletim sistemini daha etkin bir ekilde kullanabilmek iin mevcut disklerin uygun biimde disk
blmlerine ve dosya sistemlerine blnerek datlmas gerekmektedir. Bu konuda, sistemin kuruluu
ncesinde strateji belirlenmeli ve bu stratejiye gre dalm gerekletirilmelidir.
Ev kullanclar iin mevcut ana bellek ile ayn byklkte bir takas dosya sisteminin tanmlanmas ve
ayrlabilecek tm dier alann tek bir dosya sistemi biiminde kk dosya sistemi olarak atanmas uygun
olacaktr. Sistem tek bir kullanc tarafndan kullanlaca iin farkl dosya sistemlerine blme konusunda
zel bir aba sarfedilmesine gerek yoktur.
Herhangi bir biimde sunucu olarak kullanlacak bir sistemin (dosya sunucusu, e-posta sunucusu, uygulama
sunucusu, web sunucusu vb.) ncelikle geici dosyalar iin kullanlan dosya sisteminin /tmp ayrlmas
gereklidir. Bu dizinin kk dosya sistemi zerinde bulunmas durumunda kk dosya sisteminin tmyle
dolmas mmkn olacaktr ve byle bir durumda sistemin ilevselliini korumas beklenemez.
Sunucu olarak kullanlacak sistemlerde /var ve /usr dizinleri kanlmaz olarak ayr dosya sistemlerine
yerletirilmelidir. Verilecek hizmetin zelliine gre farkl dizinlerin de ayr birer dosya sistemine
yerletirilebilmesi ngrlebilir. rnein Apache ile web hizmetleri veren byk lekli bir sunucuda
/usr/local/apache dizini iin de ayr bir dosya sistemi tanmlanmas dnlebilir.
10. Init Sreci ve alma Dzeyleri

Init program UNIX sistemleri iin zel bir nem tar. Bu program, sistemin al srecinde bir (1)
numaral sre olarak iletime alnr ve sistemin kapanna dein almasn srdrr. Bu sre, al
esnasnda balatlacak al betiklerini ve sonrasnda iletimi denetlenecek sreleri ynetir.
Bir sistemin alma dzeyi, kullanclara sunulan hizmetlerin ve kaynaklarn belirli bir kmesini tanmlar.
Bir alma dzeyinde X hizmeti alyor iken, bir dierinde ayn hizmet almyor olabilir. Herhangi bir
anda bir sistem ancak ve ancak bir alma dzeyinde bulunabilir. Linux sistemlerinde yedi farkl alma
dzeyi tanmlanmtr:

0 Sistem durdurulmu Sistemin g anahtarnn kapatlmasna uygun hali

1 Sistem ynetimi Kullanc girilerine ak sistem bakm durumu; bu durumda a
durumu hizmetleri almamaktadr
2 ok kullancl durum NFS hari tm a hizmetlerinin iler durumda olduu ok
kullancl durum
3 NFS destekli ok NFS dahil tm a hizmetlerinin iler durumda olduu ok
kullancl durum kullancl durum
4 KULLANILMIYOR KULLANILMIYOR
5 X Window destekli ok Sistem X Window pencereleme hizmeti sunmaktadr
kullancl durum
6 Yeniden balatma Sistem nce alma dzeyi 0'a indirilir ve daha sonra yeniden
balatlmas salanr
Sistemin herhangi bir anda hangi alma dzeyinde olduunu renmek zere runlevel -program ile
sorgulanabilir, program sonu olarak nce bir nceki alma dzeyini daha sonra ise gncel alma
dzeyini grntleyecektir:
# runlevel
N 3
Sistemin alma dzeyi yalnzca sfr (0) dzeyinde iken sorgulanamaz, bu dzeydeki bir sistem yalnzca
g anahtar ile kapatlabilir.
Sistemin alma dzeyi init program vastas ile deitirilebilir:
# init 1
Sistem alnda ya da init program ile alma dzeyinin deimesi esnasnda, /etc/inittab dosyasnn
ierii bu yazlm tarafndan incelenerek ilenir. Bu dosya ierisinde init iin kritik neme sahip bilgi
yer alr:
a. Sistemin alta varsaylacak alma dzeyi
b. altrlacak, takip edilecek ve durduunda yeniden balatlacak programlar
c. Sistem yeni bir alma dzeyine getiinde altrlacak programlar
Bu dosyada yer alan her satr : iareti ile ayrlm drt temel bileenden oluur.
kimlik:alma dzeyi listesi:altrma biimi:sre
Kimlik kolonunda iletilecek sre iin seilmi ve /etc/inittab dosyasnda biricik olmas salanm bir
tanmlayc bulunur. Birden fazla satrn kimlik kolonu ayn olmamaldr. kinci kolonda, belirtilen srecin
hangi alma dzeylerinde iletileceinin bir listesi yer alr. Son kolonda srecin balatlmasnda
kullanlacak komut satr belirtilmektedir. nc kolon olan altrma biimi aadakilerden birisi
olabilir:1
respawn: alr durumda deil ise sreci balat, durursa yeniden balat
wait: Sreci balat ve sonlanana dein bekle
once: Sreci bir seferliine balat; sonlanmasn bekleme, sonlandrsa da yeniden balatma
sysinit: Bu sreci sistem konsollarn aktif hale getirmeden nce iletmi ol ve sonlanmasn bekle
1
Liste eksiksiz deildir, sadece ska kullanlan trleri gstermek iin verilmitir.

powerfail: G kaynann kt durumda olduuna ilikin sinyal aldnda ilet, sonucunu bekleme
powerwait: G kaynann kt durumda olduuna ilikin sinyal aldnda ilet, sonucunu bekle
initdefault: Bu satrda belirtilen alma dzeyinin varsaylan al alma dzeyi olmasn sala
rnek inittab satrlar aada verilmitir:
acilis:3:initdefault:
si:S:sysinit:/etc/rc.d/rc.S
rc:23456:wait:/etc/rc.d/rc.M
c1:1235:respawn:/sbin/agetty 38400 tty1 linux
11. Sistem Al ve Kapan Sreleri

"Sistem al sreci", ileyicinin (CPU) elektrik ile beslenmeye balamas ile balar ve bir iletim sisteminin
yklenerek kullanc grevlerini kabul edebilir hale ulamasna kadar devam eden srece verilen isimdir.
IBM PC uyumlu sistemlerde bu sre kapsamnda ileyicinin beslemesinin salanmas ile birlikte BIOS
olarak bilinen al ROM' unda yer alan programn iletilmesi salanr. BIOS programnn iletilmesi ve bu
program tarafndan sistem snamalarnn tamamlanmasndan sonra, ala uygun cihazlar taranr ve BIOS
ayarlar erevesinde ncelik verilen ilk cihazdan balayarak bir al kayd yklemeye allr. Aln
yaplaca cihaz, IDE ya da SCSI sabit disk, CDROM nitesi ya da disket olabilir.
Linux datmlarnn byk bir ksmnda al kaydn LILO ad verilen Linux ykleyicisi oluturur. BIOS,
LILO'yu yklendikten ve balattktan sonra LILO kullancsnn karsna (arzu ediliyor ise) al mnsn
getirir ve kullancdan tercihlerini alr. Bu tercihler dorultusunda LILO, Linux ekirdeini ykler ve
ekirdein balatlmasn salar.
almaya balayan ekirdek, kullanaca kk dosya sistemini bilir; kk dosya sisteminin hangisi olaca
ekirdein ierisinde belirtilmektedir. ekirdek, kk dosya sistemini salt okunur biimde balar ve init
programn ykleyerek altrr. Init program almaya baladnda, sistem zerinde balatlan ilk UNIX
srecidir ve bir (1) numaral sre olarak kayt altna alnr. init sreci, nceki blmde anlatlan biimde
/etc/inittab ayar dosyasnda belirlenen "sistem al" ilevlerini yerine getirir. ok kabaca, takas dosya
sistemlerinin balatlmas ve kk dosya sisteminin fsck program aracl ile tutarllnn snanmas init
iin sistem al ilevselliini oluturur. Tutarllk snamas esnasnda bulunan hatalar otomatik olarak ya da
bunun baarlamad durumlarda operatr destei ile gerekletirilir. Hata snamasnn
gerekletirilmesinden sonra kk dosya sistemi bu kez "yazlr-okunur" olarak yeniden balanr. Ve
/etc/inittab dosyasnda belirlenen "varsaylan al dzeyi"'ne uygun al betiklerinin altrlmasna
geilir.
/etc/rc.d/init.d dizininde sistem alnda balatlabilecek hizmetler iin birer betik bulunur. Bu
betikleri altrarak hizmetlerin balatlmas ya da durdurulmas mmkn olacaktr. Bu dizinin bir listesi
aadakine benzer:
$ ls /etc/rc.d/init.d
alsasound dhsd kdcrotate netfs pvmd snmpd
sobeled functions keytable network random sshd
anacron gpm killall nfs rawdevices syslog
apmd halt kudzu nfslock rhnsd xfs
arpwatch httpd linuxconf pcmcia sendmail xinetd
atd identd nylogd portmap single ypbind
crond ipchains lpd postgresql smb
Bu betikler ile ilgili hizmetleri balatmak iin parametre olarak start, durdurmak iin ise stop verilmelidir:
# /etc/rc.d/init.d/httpd stop
# /etc/rc.d/init.d/httpd start

rneinYykardaki iki satr ile web sunucu sisteminin durdurulmas ve balatlmas mmkn olacaktr.
te bu dizinde yer alan betikler, dolayl olarak init sreci tarafndan iletilir. alma dzeyine gre alta
altrlacak betiklerin bir listesi /etc/rc.d/rc3.d ve /etc/rc.d/rc2.d gibi adlandrlm dizinlerde yer
alr. Bu dizinlerde ad S ile balayan betikler bu alma dzeyine geite, K ile balayan betikler ise bu al
dzeyinden bir baka al dzeyine geerken iletilirler. alma dzeyine geite ve alma dzeyinden
kta iletilen betikler say sras ile iletilirler. rnein /etc/rc.d/rc3.d dizininde yer alan S40network
S10kudzu betiklerinden nce S10Kuzdu betii iletilecektir.
12. Yazlm Ynetimi ve RPM

Modern iletim sistemlerinin tm, yeni yazlmlarn sistem zerine birer "paket" olarak yklenebilmesine
imkan veren dzenekler iermektedirler. Bir paket, yazlm ile ilgili tm dosyalar ierdii gibi yazlma
ilikin dosyalarn hangi dizinlere ne biimde yerletirileceini ve mevcut sistem ayarlarnda ne gibi
deiiklikler yaplmas gerektiine ilikin bilgileri de ierir.
Kiisel bilgisayarlar zerinde MS-Windows iletim sistemini altranlarn kolayca anmsayabilecei gibi
bu iletim sisteminin Denetim Masas altnda "Program Ekle/Kaldr" seenei yer almaktadr. Yazlmlarn
sisteme kurulmas ve/veya sistemden kaldrlmas bu program aracl ile gerekletirilir. Paket yneticisi
sayesinde "X kurulmadan Y'nin kurulmasna izin verme" biiminde kurallarn tanmlanabilmesi mmkn
olmaktadr.
Yeni nesil UNIX'lerin hemen hepsi bir paket yneticisi iermektedir. Paket yneticisi temel olarak yeni
yazlmlarn kolayca yklenmesini, kurulu paketlerin btnlnn snanmasn ve artk gereksinim
duyulmayan paketlerin sistemden silinmesini kolaylatracak bir yazlmdr. Bir sisteme paket halinde
kurulacak yazlmlarn byk bir blm /usr dizinine kurulmak isteyecektir. Bu nedenle paket
yneticisinin sistem yneticisi dnda bir kullanc tarafndan kullanlmas ve yazlm kurulmas genellikle
mmkn olmaz.
Red Hat Linux ve bu datmdan tretilen datmlarda (Mandrake, Immunix vb.) Red Hat Package Manager
(RPM) isimli paket yneticisini kullanr. Bu yazlm kullanlarak paketlenmi tm yazlmlar .rpm uzantsna
sahiptir. RPM sayesinde web zerinde, ftp zerinde ya da bir disk zerinde yer alan paketlerin kurulmas
mmkn olmaktadr; paketlerin sistem ile uyumluluu ya da uyumsuzluu RPM tarafndan
denetlenebilmektedir.
Komut satrndan rpm programnn farkl parametreler ile altrlmas yolu ile farkl amalar
gerekletirilebilir. KDE ve Gnome grafik arayzleri ile birlikte RPM'in daha kolay kullanlabilmesine izin
veren grsel arabirime sahip uygulamalar da datlmaktadr.
Sistem zerinde kurulu tm paketlerin listelenmesini salamak zere aadaki komutun verilmesi yeterli
olacaktr:
# rpm -qa
Ad belirli bir paketin sistemde kurulu olup olmadn renmek zere rpm'i grep ile birlikte aadaki gibi
kullanmak mmkndr:
# rpm -qa|grep apache
Disk zerindeki bir paketi sisteme kurmak iin aadaki gibi bir komut uygun olacaktr:
# rpm -i apache-1.3.14-i386.rpm
Ftp ya da web zerinden bir paketi kurmak zere paket adnn yerine paket URL'si yazmanz yeterli
olacaktr:
# rpm -i ftp://ftp.linux.org.tr/deneme/apache-1.3.14-i386.rpm
# rpm -i http://www.linux.org.tr/deneme/apache-1.3.14-i386.rpm
Kurulu bir paketi sistemden kaldrmak zere aadaki gibi bir komut yeterli olacaktr:
# rpm -e apache

Kurulu bir paket ile ilgili bilgi almak zere aadaki gibi bir komut satr kullanlmaldr:
# rpm -qi apache
Henz kurulmam bir paket ile ilgili bilgilere erimek zere aadaki gibi bir komut satr uygun olacaktr:
# rpm -qpi apache-1.3.14-i386.rpm
13. Kullanc Kotalar

ok sayda kullancya hizmet veren bir sistemde kullanclarn dosya sistemleri zerinde depolayabilecei
bilgi miktarnn snrlanmas gereklidir; aksi durumda dikkatsiz ya da art niyetli bir kullanc dosya sistemini
sonuna dein doldurabilir. Depolama alan snrlamas UNIX sistemlerinde oka "kota" olarak anlr.
Kullanc ya da grup baznda kota tanmlar dosya sistemi baznda verilebilir. Bu balamda, /home ve
/calisma iki ayr dosya sistemi ise, ikisi iin de ayr kota tanmlamas gerekli olabilir. Aksi halde /home
dosya sistemi iin tanmlanan kotalar /calisma dosya sistemi iin geerli olamayacaktr.
Kullanc ve gruplar iin kotalar tanmlamadan nce ilk yaplmas gereken kota desteinin sisteme
verilmesidir. Sistem ile birlikte gelen standart ekirdek ok yksek ihtimalle kota desteini ieriyor olacaktr.
ermemesi durumunda kota destekli yeni bir ekirdein hazrlanmas gerekli olacaktr.
Dosya sistemi baznda kotalar aktif hale getirmek zere /etc/fstab dosyas ierisinde kk deiikliklerin
yaplmas gerekecektir. Kullanc kotalarn aktif hale getirmek iin usrquota, grup kotalarn aktif hale
getirmek iin ise grpquota szckleri dosya sistemlerine ilikin parametre kolonuna eklenmelidir:
# cat /etc/fstab
/dev/sda1 / ext2 defaults,usrquota 1 1
/dev/sda3 /home ext2 defaults,usrquota 1 2
/dev/sda4 swap swap defaults 0 0
none /proc proc defaults 0 0
rnekte, / ve /home dosya sistemleri iin kullanc kotalar aktif hale getirilmitir. Dosya zerinde bu
deiiklikler yapldktan sonra dosya sistemleri ya ayrlp yeniden balanmal ya da sistemin yeniden
balatlmas salanmaldr.
Bu ilemin ardndan kotalar aktif hale getirmek iin gerekli son adm olan quotacheck program iletilmeli
ve kota kaytlarn tutacak dosyalarn yaratlmas salanmaldr. Komut iin uygun parametreler ile birlikte
ilgili satr aadaki gibi olmaldr:
# quotacheck -auvg
Bu komutun iletiminden sonra kotann aktif hale getirildii dosya sistemlerinin kk dizinlerinde (rnekte /
ve /home) quota.user ve/veya quota.group isimli dosyalar oluacaktr.
Kotalarn aktif hale getirilmesinden sonra quotaon program ile kota dzeneinin geerli klnmas,
quotaoff ile ise geersiz klnmas salanabilir. Komut satrlar aadaki gibi olmaldr:
# quotaon -auvg
# quotaoff -auvg
Kota dzeneini alta otomatik balatmak zere quotaon programnn uygun parametreler ile al
betiklerinden birisinin ierisine yazlmas nerilmektedir. RedHat Linux datmnda quotaon program
alta n tanml olarak balatlmaktadr.
Bir kullancnn belli srelerde kota snrn esnetmesi gerekebilir. rnein 20MB'lk bir kota atadnz
kullancnn gnlne kotasn 25MB'a esnetebiliyor olmas her defasnda kota arttrm talebi ile sistem
yneticisine gitmesini engelleyebilir. Bu esneklii salamak zere kavramdan faydalanlr: Esnek (soft)
kota, kat (hard) kota ve esnetme sresi (grace period). Kullanclara atanan esnek kotalar, esnetme sresi
kadar bir sre boyunca kat kota ile belirlenen snra dein alabilir.
rnein 5MB esnek kotas, 10MB kat kotas olan ve esnetme sresi 7 gn olan bir kullanc, 5MB'lk
kotasn doldurduktan sonra 7 gn amamak kayd ile 10MB'a kadar veri depolayabilir. Ancak kullanc 7

gnlk esnetme srecinin sonunda esnek kota snrnn altna inmedii taktirde dosya sistemine herhangi bir
biimde yazma hakkna sahip olmayacaktr.
Varsaylan esnetme sresi ayarlarn gzlemlemek ve deitirmek zere edquota program aadaki gibi
altrlmaldr:
# edquota -t
Time units may be: days, hours, minutes, or seconds
Grace period before enforcing soft limits for users:
/dev/sda3: block grace period: 7 days, file grace period: 0 days
/dev/sda2: block grace period: 7 days, file grace period: 0 days
Verilen rnekte /dev/sda3 ve /dev/sda2 dosya sistemleri yedi gnlk esnetme sreleri ile kullanlacak
biimde ayarlanmtr.
Kullanc baznda esnetme sresi ayarlarn deitirmek iin edquota aadaki gibi balatlmaldr:
# edquota -t selami
Kullanc baznda kota atamak ve atanan deeri gncellemek iin edquota aadaki gibi iletilmelidir:
# edquota selami
Quotas for user selami:
/dev/sda3: blocks in use: 153588, limits (soft = 10000, hard = 12000)
inodes in use: 3359, limits (soft = 0, hard = 0)
/dev/sda2: blocks in use: 8568, limits (soft = 10000, hard = 12000)
inodes in use: 7, limits (soft = 0, hard = 0)
Verilen rnekte selami kullancs iin her iki dosya sistemi zerinde de 10MB'lk esnek ve 12MB'lk kat
olmak zere kotalar tanmlanmtr.
Kotalar dzenlemek iin zellikle bir dzenleyici yazlm tanmlamadysanz vi program balatlacaktr.
Bu program ile rahat alamyor olmanz durumunda aadaki gibi iki satrn iletilmesini salayacak pico
programnn kullanlmasn salayabilirsiniz:
# EDITOR=/usr/bin/pico
# export EDITOR
Sistemdeki kotalar ile ilgili istatistiksel bilgilere erimek zere repquota program kullanlr. Tm dosya
sistemleri ile ilgili kota raporu edinmek iin aadaki komut satr uygun olacaktr:
# repquota -a
Block limits File limits
User used soft hard grace used soft hard grace
root -- 175419 0 0 14679 0 0
bin -- 18000 0 0 735 0 0
uucp -- 729 0 0 23 0 0
man -- 57 0 0 10 0 0
selami -- 13046 15360 19200 806 1500 2250
burak -- 2838 5120 6400 377 1000 1500
14. Sistem Bilgileri ve Baarm

Sistem yneticisinin sistem kaynaklar ve genel durumu hakknda bilgi alabilmesi iin bir ok kaynak
mevcuttur.
/proc dosya sistemi eer ekirdekten destek verilmise sistem her aldnda oluturulur. Sanal bir dosya
sistemi olan /proc, sistem yneticisinin baz ekirdek parametrelerini alma srasnda deitirebilmesine
ve sistemin genel durumu ile ilgili olarak bilgi alabilmesine yardmc olur.
/proc dizini altnda yer alan baz dosyalar ve ierikleri aadaki listede verilmitir:

/proc/cpuinfo: ilemci hakknda detayl bilgi

/proc/meminfo: sistemin hafza kullanmu hakknda detayl bilgi
/proc/modules: o anda kullanmda olan ekirdek modlleri
/proc/mounts: o anda sisteme bal blok aygtlar ve dosya sistemleri
/proc/pci: sistemin PCI kaynaklar hakknda detayl bilgi
Sistem yneticisi veya normal bir kullanc sistemin hafza kullanm ile ilgili detayli bilgilere ulamak iin
free programn kullanabilir.
Sistemde alan srelerin sistem kaynaklarnn kullanm hakknda detayl bilgi almak iin top program
kullanlabilir. top program varsaylan ayarlarna gre srelerin dizilimi en fazla ilemci gc kullanan en
yukarda olmak zere yukardan aaya doru yapar.
uptime komutu ile sistemin aldndan bu yana geen zaman grlebilecei gibi, yk ortalamas (load
average) ad altnda sistemdeki ilemci gcnn kullanm oran 1, 5, 15 dakikalk istatistikler ile
verilmektedir. Yk ortalamasnn 1.00 olmas ilemci gcnn tam kapasite ile kullanldn belirtir, daha
yksek olmas ise sistemin ar yklenmeye baladn gsterir. Yk ortalamas bilgisine top program
vastas ile de eriilebilir.
Sistem kaynaklarnn grntlenmesi ile ilgili bir dier program vmstat'tr. Sanal hafza kullanm,
giri/k ilemleri ve ilemci aktivitesi ile ilgili bilgiler verir. vmstat'n onemli bir kts son kolonunda
yer alan ilemcinin bo geirdii zaman yzdesidir (idle time). vmstat program belirli aralklarla
altrlrsa ok daha salkl bilgi alnabilir. zellikle CPU Idle Time iin vmstat programnn ardarda
almas gerekmektedir. Bu ardarda alma periyodunu salamak iin vmstat komutuna verilecek saysal
bir parametre, vmstat'n ka saniye aralkla altrlacan belirtir:
$ vmstat 1
Yukardaki komut satr ile vmstat'n 1 saniye aralkla sistem zerinde lm yapmas salanm olur.
15. Sistem Kayt Sunucusu ve Kaytlarn ncelenmesi

UNIX sistemlerinde alan sunucular durum raporu, uyar mesaj ve hata mesaj ktlarn, sistem kayt
sunucusuna gnderirler. Sistem kayt sunucusu, kendisine gelen sistem gnlne ekleme bavurularn
alarak ilgili sistem gnl dosyasna eklerler.
Sistem yneticisi, hatal alan bir sunucuyu tespit etmek iin ya da hatal alt bilinen bir sunucunun
tam olarak nerede ve nasl bir hata yaptn grmek iin sistem gnl dosyalarndan faydalanr.
alan sunucularn diledikleri bilgileri sistem gnlne yazabilmeleri iin sistem kayt sunucusu (syslogd)
alr durumda olmaldr. Sistem kayt sunucusunun almyor durumda olmas halinde aadaki komut ile
almasnn salanmas mmkndr:
# /etc/rc.d/init.d/syslog start
Sistem kayt sunucusu belirli hizmetlerin belirli ncelik gruplarna gre ayrtrlmas yolu ile sistem
gnln tutar. rnein kayt sunucusu, posta sunucu yazlmna ilikin hata mesajlarn filtreleyerek
bunlar ayrca ileyebilir.
Sistem gnlne eklenen her kayt hizmet tr ve hizmet ncelii bilgileri ile iaretlenir. Hizmet trlerinin
bir listesi aada verilmitir:
auth: Kullanc tanmlamas (authentication)
authrpiv: Kullanc yetkileri ykseltmesi
cron: Cron ve at sunucusu ile ilintili
daemon: Hizmet sunucu yazlmlar ile ilintili
kern: ekirdek ile ilintili

lpr: Yazc hizmetleri ile ilintili

mail: Posta sistemi ile ilintili
news: Haber bekleri hizmetleri (NNTP) ile ilgili
local0 local7: Yerel kullanm iin ayrlm hizmet tr belirteleri
Olas hizmet ncelii belirtelerinin bir listesi artan ncelik sras ile aada verilmitir:
debug: Hata ayklama bilgisi
info: Muhtelif bilgi
notice: Not edilmeye deer bilgi
warning: Uyar niteliindeki bilgi
error: Hatalar
crit: Kritik hatalar
alert: Alarmlar
emerg: Acil durumlar
syslogdnin ayar dosyas /etc/syslogd.conftur. Bu dosyadaki her satr aadaki biimdedir:
hizmettr.ncelik kaytdosyas
Aada ayar dosyasndan rnek satrlar ve aklamalar yer almaktadr:

*.emerg *
Her hizmet tr iin acil durum nceliine sahip gnlk kaytlarnn sisteme giri yapm tm kullanclarn
ekranlarnda grntlenmesi salanr.
authpriv.* /var/log/secure
Yetki ykseltimine ilikin her ncelikteki gnlk kaydnn /var/log/secure dosyasna ynlendirilmesi
salanr.
kern.!=info /dev/console
ekirdek tr hizmetlerden gelen ve ncelik bilgisi info olmayan tm mesajlarn /dev/console aygtna
ynlendirilmesi salanr.
Daemon.notice /var/log/messages
Hizmet sunucu yazlmlar ile ilintili not edilmeye deer bilgiler ve daha ncelikli tm bilgiler
/var/log/messages dosyasna ynlendirilir.
/etc/syslog.conf dosyas zerinde yaplan her deiiklikten sonra yazlma HUP sinyalinin gnderilmesi
gerekmektedir. Bu ilemi kolayca gerekletirmek zere aadaki gibi bir komut satrnn iletilmesi uygun
olacaktr:
# /etc/rc.d/init.d/syslog restart
16. leri Tarihe Grev Atama

leri tarihe grev atamas, kullancnn bilgisayar banda olamad zamanlarda ya da periyodik olarak belli
zamanlarda programlarn altrlabilmesi iin kullanlr. Geceleri nternet balantsnn bo olduu saatlerde
gerekletirilecek bir dosya transfer ilemi iin ileri tarihe grev atamas istenebilir. Benzer biimde her gece
sistem zerinde rutin kontrolleri gerekletirecek bir betik de sistem yneticisi tarafndan ileri bir tarihten
itibaren periyodik olarak iletilmek zere atanabilir.
leri tarihte yalnzca bir seferliine iletilecek komutlar iin at program kullanlr. rnein bir dakika sonra
bir komut iletmek iin
$ at now + 1 minute "cp /etc/hosts >/tmp"

biiminde bir giri yaplmas yeterli olacaktr. rnek komut, /etc/hosts dosyasnn bir kopyasnn /tmp
dizini altnda oluturulmasn salamaktadr.
$ at 10am Jan 1 "/usr/local/bin/kartgonder burak@linux.org.tr"
Yukardaki gibi bir komut ile nmzdeki ilk yln ilk gnnde saat 10:00'da /usr/local/bin/kartgonder
programnn belirtilen parametreler ile iletilmesi salanabilir. rnekte, programn kendisine verilen adrese
standart bir doum gn kutlama mesaj gnderdii varsaylmtr.
atq program altrlmak zere kuyrukta bekleyen ilerin bir listesini grntler; ilk kolonda greve atanan
sra numaras grlmektedir:
$ atq
4 2001-01-27 20:17 a
leri tarihte iletilmek zere atanm bir grevden vazgemek ve bu grevi iptal etmek iin atrm program
kullanlr:
$ atrm 4
at ile ileri tarihe atanan grevlerin altrlabilmesi iin atd (at sunucusu) alr durumda olmaldr.
almaz durumda ise aadaki gibi bir komut ile balatlabilir:
/etc/rc.d/init.d/atd start
Dzenli iletilecek grevler iin cron mekanizmasndan faydalanlr. Cron grevleri, periyodik olarak
iletilecek grevlerdir ve crond (cron sunucusu) tarafndan iletilirler. Cron sunucusu almaz durumda ise
aadaki gibi bir komut ile balatlabilir:
/etc/rc.d/init.d/crond start
Dzenli olarak iletilecek grevlerin bir listesini almak zere crontab program -l parametresi ile
iletilmelidir. Komutun kullanmna ilikin rnek kt aadaki gibidir:
# crontab -l
0 0 * * * /usr/local/bin/disktemizle
0,12 * * * 1 /usr/local/bin/denetle
Cron ile atanan grevlerin belirlenmesinde ve sorgulanmasnda kullanlan format alt kolondan oluan bir
liste biimindedir. Listenin son kolonu, nceki be kolon aracl ile belirlenen tarih/saatte altrlacak
komut satrn gstermektedir. Zaman belirteci olarak kullanlan ilk be kolonun aklamas aada
verilmitir:
Dakika: 0-59 arasnda dakika belirleyici
Saat: 0-23 arasnda saat belirleyici
Ayn gn: 1-31 arasnda gn belirleyici
Ay: 1-12 arasnda ay belirleyici
Haftann gn: 0-6 arasnda haftann gn belirleyici (0=Pazar, 1=Pazartesi ...)
Zaman belirleyici olarak kullanlan alanlar boluk sembol ile ayrlmaldr. Yldz (*) iareti "olas tm
deerler" anlamnda kullanlmaktadr. Birden fazla deer virgl (,) iareti ile ayrlabilir. Bir deer aral
eksi (-) iareti ile belirtilebilir. Yukarda verilen iki rnek satr aklamalar ile birlikte aada
grlmektedir:
0 0 * * * /usr/local/bin/disktemizle
Bu satrda, disktemizle programnn her gece yars (00:00) altrlmas salanmaktadr.

0,12 * * * 1 /usr/local/bin/denetle
Bu satrda denetle programnn her hafta haftann ilk gn (Pazartesi) gece yars (00:00) ve gn ortasnda
(12:00) altrlmas salanmaktadr.

Dzenli iletilecek grevler listesinde gncelleme yapmak zere crontab program -e parametresi ile
altrlmaldr:
# crontab -e
Dzenli iletilecek grevleri dzenlemek iin zellikle bir dzenleyici yazlm tanmlamadysanz vi
program balatlacaktr. Bu program ile rahat alamyor olmanz durumunda aadaki gibi iki satrn
iletilmesini salayacak pico programnn kullanlmasn salayabilirsiniz:
# EDITOR=/usr/bin/pico
# export EDITOR
17. A Ayarlar
Modern bir iletim sisteminin salamak ile ykml olduu hizmetlerin ilki a balantsnn salanmasdr.
UNIX, tarihsel geliimi erevesinde ilk TCP/IP gerekletiriminin hazrland iletim sistemidir ve bu
zellii nedeni ile nternetin geliiminde nemli rol oynamtr.
Linux altnda a ayarlarnn yaplandrlmas iin bir ok farkl seenek mevcuttur. A ayarlarnn
yaplandrlmasnda kullanlan dosyalar dzenleyen, kullanm son derece kolay programlar tercih
edilebilecei gibi, ayarlar ilgili yaplandrma dosyalarnn elle deitirilmesi yolu ile gerekletirmek de
mmkndr.
A ayarlarn hzla ve kolayca gerekletirmek zere netconfig program kullanlabilir. netconfig
program her Linux datmnda bulunmayabilir, ancak popler datmlardan Red Hat ve trevlerinin tm
bu program barndrmaktadr.
netconfig program /etc/sysconfig/network dosyasn ve /etc/sysconfig/network-scripts dizini
altnda yer alan dosyalar kullancdan alnan parametreler aracl ile yeniden dzenleyen bir arac
programdr.
Program balatldnda birincil a badatrcsna verilmek istenen IP adresini, bu IP adresi iin ilgili a
maskesini ve a geidini soracaktr. Verilen yantlar dorultusunda /etc/sysconfig/network ve
/etc/sysconfig/network-script/ifcfg-eth0 dosyalar yeniden dzenlenecektir. IP adresinin bir DHCP
havuzundan alnyor olmas durumunda yaplandrma dosyalar buna uygun biimde dzenlenecektir.
A ayarlar ile birlikte DNS sunucu bilgileri de netconfig tarafndan /etc/resolv.conf dosyas ierisine
eklenecektir.
An alr durumda olmas iin gereksinim duyulan a ayarlar ifconfig program ile yaplr. ifconfig,
a badatrcnzn kullanaca balant kapslleme modelinden, donanm adresine (MAC), kulland
protokol adresinden protokol yayn (broadcast) adresi, a maskesi ve yayn durumuna dein bir ok
deikeni dzenlemenize imkan veren bir programdr.
Sistemin a ayarlar yaplandrlm ise, sistem aldnda ilgili a badatrcsnn ayarlar otomatik olarak
yaplr ve aksi zellikle istenmedike a badatrcs aktif hale getirilir. alan sistem zerinde aktif olan
ve olmayan bir badatrcnn ayarlarn yapmak zere ifconfig program kullanlr. eth0 isimli ethernet a
badatrcsna bir IP adresi atamak zere aadaki gibi bir komut satr iletilmelidir:
# ifconfig eth0 192.168.1.1 up
Yukardaki komut iletildiinde eth0 ad ile kullanlan badatrcya 192.168.1.1 IP adresi verilecek ve
eer aktif deil ise up parametresi ile badatrcnn aktif hale getirilmesi salanacaktr. ifconfig program,
verilmeyen baz seenekler iin kendi varsaylan deerlerini atayacaktr. Yukardaki rnekte IP adresinin
192.168.1.1 olarak seilmi olmas nedeni ile a maskesi 255.255.255.0 olarak kabul edilmitir. Eer
sistem alt alara blnm bir a zerinde yer alyor ise 255.255.255.0 yerine farkl bir a maskesi
kullanm gerekli olabilir; bu durumda IP adresi ile birlikte a maskesinin de bildirilmesi gerekecektir. Bu
durumda aadaki komut satr uygun olacaktr:
# ifconfig eth0 192.168.1.1 netmask 255.255.255.128 up

ifconfig program yalnzca a badatrcs ayarlarn gerekletirmek iin deil, mevcut yaplandrmay
incelemek iin de kullanlabilir.
ifconfig eth0
biimindeki bir komut satr ile eth0 isimli badatrcnn ayarlarnn grntlenmesi salanacaktr.
ifconfig -a
komutu ise sistemde aktif tm badatrclarn ayarlarn grntlemek amacyla kullanlabilir.

ifconfig program bir ok ileve sahip olduu iin ok sayda parametreye sahiptir. Program hakknda daha
detayl bilgi edinmek zere programn klavuz sayfasn incelemek uygun olacaktr. Klavuz sayfalar
yalnzca ifconfig iin deil, sistem zerinde var olan hemen her ayar dosyas ve program iin de temel
bavuru kayna nitelii tamaktadr.
Yerel adaki veya nternetteki sistemlere isimleri ile ulalmaya alldnda sistem bu isimleri IP
adreslerine dntrecektir. Sistem isimlerini IP adreslerine dntrmek iin sistemin bavuraca
kaynaklar /etc/hosts dosyas, NIS ve an DNS sunucusudur.
/etc/hosts dosyas, sistem isimlerini IP adresleri ile eletirme iini duraan bir biimde gerekletirmek
iin kullanlabilir. rnek bir dosya aada verilmitir:
127.0.0.1 localhost
192.168.1.1 laetitia laetitia.homenet
192.168.1.2 trust trust.homenet
192.168.1.3 pengo pengo.bddx.net
212.50.50.30 ankara ankara.linux.org.tr
/etc/hosts dosyasnn yazm kurallarna gre birinci kolon IP adresi ve ayn satrda yer alan boluk ile
ayrlm isimler ise bu IP adresi ile elenen sistem isimleridir. Buna gre rnein telnet trust gibi bir
komut verildiinde sistem /etc/hosts dosyas kaytlarndan bu sistemin IP adresinin 192.168.1.2 olduunu
renecek ve balanty bu IP adresine gerekletirecektir. Bu anlamda telnet trust ve telnet
trust.homenet komutlar arasnda sonu asndan herhangi bir fark yoktur.
/etc/hosts dosyasnn kullanm ile yalnzca duraan IP adresi ve sistem ad elemesi gerekletirilebilir.
rnein IP adresinin 212.50.50.30 olarak bilindii ankara.linux.org.tr isimli sistemin sistem
yneticisinin ani bir kararla sistemin IP adresini deitirdiini dnelim. Byle bir deiiklik sonrasnda
elimizdeki IP adresi bilgisi yanl olacak ve balanmak mmkn olamayacaktr. Bu nedenle kk yerel
alar iin /etc/hosts dosyas ile isim ve IP adresi elemeleri uygun olurken byk alar ve nternet iin DNS
kullanm zorunluluk arzetmektedir.
Sistemin isimleri IP adreslerine ve IP adreslerini isimlere eleme konusundaki almas isim zme olarak
adlandrlr. sim zme sreci srasnda kullanlacak DNS sunuculara ilikin IP adresleri /etc/resolv.conf
dosyasnda yer alr. Bu dosyadan DNS sunuculara ilikin satrlar aadaki biimdedir:
nameserver 192.168.1.5
rnek satrda sistemin DNS sorgularnn 192.168.1.5 adresli DNS sunucusuna ynlendirilmesi
salanmaktadr. Bu dosyaya birden fazla nameserver satr ile birden ok DNS sunucu tanmnn girilmesi
mmkndr; sistem her zaman en stteki satra yksek ncelik atayacak ve ancak bu sunucuya eriilememesi
durumunda bir alttaki satrda belirlenen sunucuya balanlmaya allacaktr. Ayn alanda (domain) bulunan
sistemler birbirlerine sadece isimlerini (alan ad hari) vererek ulaabilirler. Bunu salamak zere kullanlan
sisteme, hangi alan ad ierisinde yer aldnn bildirilmesi gerekmektedir. Aadaki satr bu konuda bir
rnek tekil eder:
domain linux.org.tr
Yukardaki satr /etc/hosts dosyasna eklendikten sonra adresinin son ksm .linux.org.tr olan
sistemlere yalnzca sistem adnn ilk ksmnn verilmesi yolu ile eriilmesi mmkn olacaktr.

18. Temel A Hizmetleri ve inetd

Sunucu kaynaklarnn ok kt olduu gnlerde gelitirilen bir teknoloji olan inetd sunucusu, en az kaynak
kullanm ile olabildiince ok a hizmetinin salanmasna imkan verecek bir dzenek tekil eder. Ska
nternet Sper Sunucusu olarak da anlan inetd, birden ok a hizmeti iin kukla vazifesi grr. inetd,
almaya baladnda birden fazla a hizmetini kendi bana veriyormuasna a balant noktalarn
dinlemeye balar. Dinledii balant noktalarndan herhangi birine bir hizmet talebi geldiinde bu istei alr
ve ilgili hizmet salayc program altrarak istein karlanmasn salar. Hizmetin karlanmasndan
sonra hizmeti salayan program sonlanr ve inetd almasn srdrr. Bu alma biimi sayesinde,
herhangi bir anda tm hizmet salayc yazlmlarn almasnn nne geilmi olur; hizmet salayc
yazlmlar yalnzca gerektiinde altrlacaktr ve bu ok ciddi miktarda bellek tasarrufu salayacaktr.
inetd nin sunduu modelin alternatifi, tm hizmet salayc yazlmlarn ayr birer sunucu olarak
altrlmasdr. Bu modelde, arada inetd ya da benzeri bir arac olmayacandan hizmet daha yksek
performans ile sunulabilecek, ancak bellek tketimi ciddi biimde artacaktr. Hangi hizmetlerin inetd
aracl ile, hangilerinin dorudan ayrk sunucu yazlmlar ile salanaca konusundaki kararn belirleyicisi
yazlmn kullanm skl olmaldr. Youn biimde kullanlan hizmetler iin ayrk sunucu yazlmlar tercih
edilmelidir.
inetd sunucusu sistemde almaz durumda olmas halinde aadaki komut ile balatlabilir:
# /etc/rc.d/init.d/inet start
Sunucu, altrlmas ile birlikte /etc/inetd.conf yolundaki ayar dosyasn okur ve iinde tanmlanan
hizmetleri sunmaya balar. /etc/inetd.conf dosyasnn her bir satr sras ile aadaki alanlardan oluur:
hizmet_ad soket_tr protokol seimler kullanc sunucu_yazlm parametreler
Aada, bu dosyadan satr rnek olarak verilmitir:

ftp stream tcp nowait root /usr/sbin/in.ftpd in.ftpd
telnet stream tcp nowait root /usr/sbin/in.telnetd in.telnetd
Bu dosyadaki ilk kolon hizmet adn belirler. Hizmet ad, /etc/services dosyasnda bir hizmet balant
noktas ile eletirilmi olmaldr. Drdnc kolonda sunucu yazlmnn hangi kullancnn yetkileri ile
altrlacana ilikin bilgiler yer almaktadr. Beinci kolonda altrlacak programn tam yolu, son
kolonda ise programn parametreler listesi yer alr.
/etc/services dosyasnda, hizmet isimlerinin a balant noktas tanmlar ile elemesi yer alr. Bu dosya
ieriinden rnekler aada yer almaktadr:
ftp 21/tcp
telnet 23/tcp
talk 517/udp
/etc/inetd.conf dosyasnda verilen her satr, yeni bir hizmeti tanmlamaktadr. Aa alan her farkl
balant noktas yeni gvenlik risklerini de beraberinde getirmektedir. Bu nedenle, kullanlmayan tm a
hizmetlerinin kapatlmas nerilir; /etc/inetd.conf dosyas bu trden hizmetlerin kapatlmas iin
balang noktas tekil eder.
inetdnin ayar dosyasnn deiikliinden haberdar olmasn salamak zere HUP sinyalinin her deiiklik
sonrasnra inetd srecine gnderilmesi gerekmektedir. Bu amala nce ps program vastas ile inetd
srecinin sre numarasnn tespit edilmeli ve sonrasnda kill program ile bu srece HUP sinyali
gnderilmelidir. Bu ilemi basitletirmek zere aadaki komut satr iletilebilir:
# /etc/rc.d/init.d/inet restart
19. Linux ekirdei

letim sisteminin ekirdei kullanc yazlmlar ile donanm arasnda bir arac olarak alr. UNIX
ekirdeinin temel grevleri arasnda sistem kaynaklarn kullanclar ve kullanc sreleri arasnda etkin
biimde paylatrmak yer alr.

Linux ekirdei, monolitik bir yapya sahiptir; tm ekirdek tek ve byk bir program biimindedir. Byle
bir yapda ekirdei oluturan tm bileenler birbirleri iin tanmlanan alanlara eriebilmekte ve ilem
yapabilmektedir; bu nedenle monolitik yaplarn karmak olduunu ne srmek mmkndr.
Alternatif ekirdek mimarisi mikro-ekirdek mimarisidir. Bu trden bir ekirdek mimarisinde, ekirdein
ilevsel bileenleri kendi balarna bir btn tekil eden paralardan olumutur. ekirdein en kritik kesimi
bu bileenler arasnda mesajlamay salayan kesimidir. Teorik olarak kusursuz ve daha esnek olarak
grnen bu mimari ou durumda yeni bileenleri sisteme eklemeyi zorlatrmaktadr.
Linux, monolitik yapsn daha esnek bir biime getirmek zere dinamik olarak yklenebilir ekirdek
modllerini kullanmaktadr. Modller gerek duyulduunda ekirdee eklenebilir, kullanlmadklar zaman
ise kartlabilir. Bu biimde ekirdein dinamik olarak yaplandrlmas salanmaktadr. Linux ekirdeinde
modl olarak derlenen paralar genellikle aygt srcleri (ses kart, cd-rom, USB aygtlar, vb...) ve temsili
aygtlardr (a aygtlar, dosya sistemleri vb).
Normal artlar altnda, Linux datm ile birlikte gelen ekirdek pek ok aygt iin destek salyor ve kararl
bir biimde alyor olacaktr. Desteklenmeyen aygtlar iin destek eklemek ya da performans arttrmak
zere gelimi ayarlar gerekletirmek zere mevcut ekirdei yeniden derlemek uygun olacaktr.
ekirdein yeni srmnn derlenmesi ve kurulmas yolu ile de daha yksek performansl, daha kararl ve
daha fazla aygt destekleyen bir dzenein kurulmas salanabilir. Ancak ekirdein yeniden derlenmesi ya
da yenilenmesi yalnzca deneyimli sistem yneticileri iin tavsiye edilen bir faaliyettir; ekirdek yenileme
srecinde yaplacak bir hata sistemi almaz hale getirebilir. Deneyim sknts ierisindeki sistem
yneticilerine tavsiye edilmez.
Sistem yneticisi ne denli tecrbe sahibi olsa da, ekirdek ayarlarnda gzden kaan bir seenek yznden
(ya da verilmeyen bir bileen destei nedeniyle) sistem yeni derlenen ekirdei hi bir zaman aamayabilir.
Bir dier olaslk, sistemin almas ancak beklenmedik bir anda ilemeyi durdurmas olabilir Bu yzden
grev-kritik makinelerde ve retimde kullanlan makinelerde, sistem salaycs tarafndan derlenmi ve
paketlenmi bir ekirdein kurulmas ya da daha nceden benzer bir makinede derlenip sorunsuz
altndan emin olunan bir ekirdein esas sunucuya tanmas nerilir.
Bir ekirdek srmnn destekledii donanmlarn tam bir listesine http://www.linuxdoc.org/ adresindeki
HARDWARE-HOWTO belgesinden ulalabilir. Sistemde alan mevcut ekirdein srmne ilikin
bilgileri edinmek zere uname program -r parametresi ile kullanlabilir:
$ uname r
2.2.16-22
ekirdek srm numaras blmden oluur, her blm dierlerinden nokta (.) iareti ile ayrlmtr;
A.B.C biimindedir.
A, ekirdein ana srm numarasdr. ok seyrek deiir; ekirdekte ok radikal deiiklikler yaplrsa ana
srm ksm bir arttrlr.
B, ekirdein alt srm numarasdr. Alt srm numaras, ana srm numarasndan daha sk bir biimde
deiir. Alt srm numarasnn ift bir say olmas o ekirdek srmnn kararl durumda olduunu belirtir.
Her trl platformda, beklenmeyen sorunlar kartmayacak ekilde alacak ekirdek srmdr. Eger bu
say tek say ise, o ekirdek srmnn gelitirme amal olan kararsz (unstable) ekirdek olduuna iaret
eder. Grev-kritik makinelerde ve retim makinelerinde bu tip ekirdeklerin kullanlmasndan kesinlikle
kanlmaldr. Bu ekirdekler, gelitiricilerin ve son gelimeleri takip etmek isteyenleri makinelerine
kurmalar, denemeleri ve doal olarak hatalar bulup, rapor etmeleri iindir. Gelitirme bu ekirdekler
zerinde devam eder. Kararl duruma geen zellikler, bir sonraki kararl ekirdee dahil edilir. Ana srm
numarasnn deimesi durumda alt srm numaras yeniden sfrdan balatlr.
C, ekirdek revizyon numarasna iaret eder. ekirdekteki her kk deiiklikte revizyon numaras bir
arttrlr. Alt srm numarasnn ya da ana srm numarasnn deimesi durumunda revizyon numaras
yeniden sfrdan balatlr.

Linux ekirdeini kaynak kodu sktrlm olarak datlmaktadr ve u anda en gncel kararl srm olan
2.2.18 ekirdeinin sktrlms boyutu 15 MB'dir. Bu dosya aldnda, sabit diskte yaklak olarak 70 MB
yer kaplamaktadr.
ekirdein zelliklerini ayarlamakta geirdiiniz zaman gz ard edilerek, "AMD K6 / 466" ilemcili bir
makinede tipik bir ekirdek ayar 2.2.X serisi bir ekirdei derleme sresi 3 dakika almaktadr. 1995 ylna
ait AMIGA 1200 (50 mhz ilemci) sistemde 2.0.X serisi bir ekirdei derlemek 8,5 saat alrken, Intel 386
ilemcili bir makinede ayn ekirdei derlemek 1 gn bulabilir.
ekirdei kaynak kodundan kendiniz derleyerek nelerin nasl derleyeceine (modler/gml) kendiniz
karar vermek istiyorsanz ve derleme ileminin, kullandnz ilemciye gre zel olarak optimize edilmesini
istiyorsanz ekirdein kaynak kodlarna ihtiyacnz olacaktr. Eer sadece yeni donanm desteklerinden
yararlanmak ve eski srmdeki hatalar giderilmi bir ekirdee ulamak istiyorsanz, ekirdek ayarlar ve
derleme ilemleri ile de uramak istemiyorsanz, RPM olarak datlan daha nceden bilgisayarnzn
ilemcisine uygun olarak derlenmi bir ekirdei sisteminize hi zahmetsiz olarak kurabilir, ekirdek
derleme srasnda yapabileceiniz baz hatalardan dolay sisteminizin hi almamas veya kilitlenmesi gibi
hatalar da ortadan kaldrm olursunuz.
RPM paket sistemi kullanan bir Linux datmna sahipseniz RPM tabanl bir ekirdei sisteminize kurmanz
iin hi bir engel yoktur. RPM hakknda daha fazla bilgi ve hangi Linux datmlarnn RPM paket sistemi
ile geldiini grmek iin http://www.rpm.org sitesini ziyaret edebilir, RPM paket sistemi kurulu olan bir
Linux datm kullanyorsanz, /usr/share/doc veya /usr/doc dizini altnda bulunan RPM yardmc
dokmanlarna ve RPM man sayfalarna gz atabilirsiniz.
RPM olarak paketlenmi bir ekirdee ulaabileceiniz en iyi kaynaklar Internet ya da sistem salaycnzn
(Linux datmnz reten grup/irket) salad CD'dir. nternet'ten ekirdek RPM paketlerine
ulaabileceiniz en gvenilir yer sistem salaycnzn FTP sitesi olacaktr. rnek olarak Red Hat Linux
datm ele alnrsa, ftp://ftp.redhat.com/pub/updates dizini iinden, kurulu olan datm srmne
ve kullanlan ilemci tipine gre ekirdek gncellemesi ulalabilir. ftp://ftp.linux.org.tr adresi
altndan Linux Kullanclar Dernei'nin FTP sunucusuna ulaabilirsiniz.
ftp://ftp.linux.org.tr/pub/redhat dizininde ftp://ftp.redhat.com/ adresinden ulatnz Red Hat
FTP'nin bir yerel yanss bulunmaktadr.
Trkiye iinden balantlarda ftp://ftp.redhat.com/ adresi yerine ftp://ftp.linux.org.tr/pub/redhat adresinin
kullanlmas hzl bir balant ve yurtd hatlarnn etkin kullanm asndan tavsiye edilmektedir.
Byk Linux sistem salayclar genellikle en son kan ekirdekleri, kararl ekirdekler olmasna ramen,
hemen paketlemezler. ekirdein gvenli olduuna inanlmas iin geen bir sreden sonra bu
gruplar/irketler ekirdek iin bir gncelleme paketi kartrlar. Tabii bu sistem salayclarnn haricinde
bakalarnn paketledii ekirdekler de olacaktr. Bunlara gvenip gvenmemek tamamen gvenlik
politikanza baldr.
RPM haldeki bir ekirdein sisteme kuruluu birka admdan oluur. ekirdein RPM paketinin /root
dizininde yer aldn varsayacaz. Paketi kurabilmek iin sistem yneticisi (root) yetkilerine sahip
olunmas gerekmektedir.
# rpm -ivh kernel-2.2.16-3.i386.rpm
kernel ##################################################
Komutun iletilmesinden sonra hemen alt satrnda kurulan paketin ismini ve kurulum ileminin o anki
durumu grntlenecektir.
Kurulum sonrasnda /boot dizininizde sktrlm Linux ekirdei ve dier baz gerekli dosyalar yer alm
olacaktr. Ayrca /lib/modules/2.2.16-3 dizini altna da ekirdee dinamik olarak yklenebilen modller
yer alacaktr.
Yeni ekirdei sisteminize kurduktan sonra Initial RAMDISK'i oluturmanz gerekecektir. Initial
RAMDISK, ekirdein yklenmesinden nce sistemin baz srclere ihtiyac olmas durumunda kullanlr.
rnein SCSI bir sabit diskiniz varsa varsa, bu diskte yer alan ekirdee ulalmas iin o SCSI arabiriminin
srcsne ihtiya duyulacaktr. RAMDISK sayesinde bir sabit disk src gibi kullanlabilen hafza alanna

bu SCSI arabiriminin srcs yklenir ve ekirdek ile ilgili SCSI diske ulaabilmek iin buradak srcy
kullanr. ekirdek kendini ykledikten sonra bu kullanlmayan alan boaltacak ve sistemin kullanmna
sunacaktr.
Initial RAMDISK oluturmak iin :
# mkinitrd /boot/initrd-2.2.16-3.img 2.2.16-3
LILO'yu yeni derlediiz ekirdei balatacak ekilde ayarlamanz gerekmektedir. LILO'nun ayar dosyas
genellikle /etc/lilo.conf dosyasdr. Kullandnz metin editr yardm ile /etc/lilo.conf doysas
iine yeni ekirdeiniz ile ilgili satrlar eklemeniz gerekiyor. Mutlaka eklenmesi gereken satrlar aadaki
gibidir:
image=/boot/vmlinuz-<buraya ekirdek srmn yaznz>
label=linux-yeni
root=<buraya kk blm (partition) gelecek>
initrd=/boot/initrd-<buraya ekirdek srmn yaznz>.img
read-only
rneimize gre bu satirlar aadaki gibi olmaldr:

image=/boot/vmlinuz-2.2.16-3
label=linux.yeni
root=/dev/hda1
initrd=/boot/initrd-2.2.16-3.img
read-only
RPM olarak kuracanz ekirdekler, /boot/vmlinuz adl sembolik balanty kurduklar yeni ekirdei
iaret edecek biimde gncelleyeceklerdir. Eer /etc/lilo.conf iinde yer alan eski ekirdeiniz ile ilgili
satrlardaki image= ksm, /boot/vmlinuz 'u gsteriyorsa, bunu da eski ekirdeinizin asl dosyasnn
bulunduu yer ile deitirin. nk artk /boot/vmlinuz eski ekirdeinizi deil yeni kurulan gsteriyor
durumdadr.
imdi yeni LILO ayarlarn etkin klmak iin komut satrnda "lilo" komutunu verin:
# lilo
Added linux *
Added linux.yeni
Grdnz gibi, LILO yeni ayarlar etkin hale getirdi. Yeni derlediiniz ekirdei kullaranak istemi
balatmak iin, sistem alrken "LILO: " yazsn grdkten sonra "linux.yeni" yazp "ENTER" tuuna
basn. Yeni ekirdein sorunsuz altna emin olduktan sonra, sistemin her zaman bu yeni ekirdek ile
almasn salamak iin gene /etc/lilo.conf dosyasn dzenlemeniz ve deilikleri etkin klmak iin
lilo komutunu altrmanz gerekiyor.
Yeni ekirdei, varsaylan ekirdek yapmak iin, /etc/lilo.conf dosyasn kullandnz metin editr
yardm ile an. LILO, hangi etiket adna (label) sahip ekirdei varsaylan ekirdek olarak ykleyeceini
default=linux
satrnda renmektedir. Grld gibi LILO, etiket ismi "linux" olan ekirdei -aksi belirtilmedike-
balatacaktr. Bu satr
default=linux.yeni
olarak deitirmeniz iinizi grecektir; ancak tavsiye edilmez. Bunun yerine bu satra dokunmadan,
varsaylan ekirdek olarak balatlmasn istediiniz ekirdein etiket ismini linux yapar ve eski ekirdein
etiket ismini linux'dan linux.eski gibi baka bir etiket ismine evirirseniz yeni ekirdeiniz -aksi
belirtilmedike- sistem aldnda balatlan ekirdek olacaktr. Ne zaman eski ekirdei kullanarak sistemi
balatmak isterseniz, sistem alrken "LILO: " yazsn grdkten sonra linux.eski yazp "ENTER" tuuna
basarsanz sistem eski ekirdek ile alacaktr.
Yeni bir ekirdek ile almann ikinci yolu kaynak kod paketi olarak ekirdei edinmek ve derlemektir.
ekirdek kaynak koduna ulamak iin en uygun yer ftp://ftp.kernel.org adresidir. Linux ekirdeinin
resmi olarak bulunduu yer olan Kernel.ORG'un FTP sitesinde ilk Linux ekirdeklerinden son Linux
ekirdeine kadar tm srmlere ulamanz mmkndr. rnek olarak

ftp://ftp.kernel.org/pub/linux/kernel/vA.B adresinde A.B serisi ekirdek srmlerinin tmne ulaabilirsiniz.

Yani 2.2 serisi ekirdeklere ulaabileceiniz adres ftp://ftp.kernel.org/pub/linux/kernel/v2.2 adresidir. Bu
adrese girdiinizde linux-A.B.C.tar.gz isimli dosyalar greceksinizdir. A.B.C ekirdein srmn
belirtir. linux-2.2.16.tar.gz isimli dosya, 2.2.16 srm ekirdei ieren tar arividir.
Bu dizin iinde aynen sonu .tar.gz ile biten dosyalar gibi sonu .tar.bz2 ile biten dosyalar da greceksiniz.
Ayn ekirdek srmn ieren bu dosyalara arasndaki tek fark, sktrlrken kullanlm algoritmadr.
Eer sisteminizde bz2 tipi sktrlm dosyalar aabilecek yazlm varsa (genellikle tm Linux
datmlarnda mevcuttur) sonu .tar.bz2 olan dosyalar tercih edebilirsiniz. Boyutlar daha kk olduu
iin bunlar nternet'ten indirme sreniz azalacaktr.
nternet'ten indirdiiniz ekirdei /usr/src/ dizininine kopyalayn ya da tayn. Eer daha nceden
makinenize bir ekirdek kaynak kodu yklenmi ise (bir ok Linux datm kurulum srasnda bunu yapar)
bu dizin iinde linux diye bir dizin olacaktr veya gene bu isimde bir sembolik balant bulunacaktr.
Aacanz sktrlm yeni ekirdek de kendini linux/ dizinine amak isteyeceinden dolay; olas bir
karmaaya zemin hazrlamamak iin bu eski dosyalarn bulunduu dizin artk linux/ olmamaldr. Eer
linux bir sembolik balant ise, ekinmeden silebilirsiniz; ancak bir dizin ise ve eski ekirdek kaynak
kodlarnz saklamak istiyorsanz ismini linux-A.B.C olarak (burada A.B.C ekirdek srmn belirtiyor)
deitirebilirsiniz. Eer eski ekirdek kodlarn saklamak istemiyorsanz bu dizini silebilirsiniz.
/usr/src/ dizininde linux adnda bir dizin/dosya/balant olmadnda emin olduktan sonra, sktrlm
ekirdek kaynak kodlarn aabilirsiniz. Eer .tar.gz ile arivlenip sktrlm bir ekirdek ektiyseniz tar
zxvpf linux-A.B.C.tar.gz .tar.bz2 ile arivlenip sktrlm bir ekirdek ektiyseniz tar Ixvpf
linux-A.B.C.tar.bz2 komutu ile, sktrlm ekirdei aabilirsiniz.
Alan dosyalarn isimlerini ekranda greceksiniz. Dosyalarn ve dizinlerin tm /usr/src/linux dizini altna
yerleecektir. Yukarda da bahsettiimiz gibi, /usr/src/linux geleneksel olarak /usr/src/linux-A.B.C
(burada A.B.C ekirdek srmn belirtiyor) dizinine bir sembolik balantdr. Bunu yapmak iin aadaki
gibi bir komutu iletmelisiniz:
mv linux linux-A.B.C
ln -s linux-A.B.C linux
Yeni ekirdek paketinin ayarlarn yapmak zere aadaki komutlar iletmelisiniz:

cd /usr/src/linux
make config
ekirdek seeneklerini yazn. Size ekirdek opsiyonlarnn derlenecek ekirdee katlp katlmamasn ve
eer katlacaksa, modl olarak m katlacan soracaktr ve sizden bir cevap bekleycektir. Verebileceiniz
cevaplar :
n (HAYIR anlamndadr. Bu zellik/src/vb... ekirdee katlmayacaktr)
y (EVET anlamndadr. Bu zellik/src/vb... ekirdee katlacaktr)
m (Eer bir src ise, bu src modl olarak derlenecektir)
? (Bu zellik/src/vb... hakknda detayl bilgi verir)
Size sorulan sorularnda sonunda '[' ']' iaretleri arasnda verebileceiniz cevaplar gsterilmektedir. Bu
cevaplar arasnda bata yer alan ve byk harf ile yazlm olan, varsaylan cevaptr. Bu cevab vermek iin
ilgili harfini girmek yerine sadece "ENTER" tuuna basabilirsiniz. rnein :
BSD Process Accounting (CONFIG_BSD_PROCESS_ACCT) [N/y/?]
sorusuna sadece "ENTER" tuuna basarak cevap verirseniz cevabnzn 'n' yani HAYIR olduu kabul
edilecektir. make config ile ekirdek ayarlarn yapmak pek de kolay deildir. Daha nce verdiiniz bir
cevab geri dnp dzeltme ansnz olamad gibi, tamamen metinden oluan arabirim bazen ok kark
bir hal alabilir. Bu yzden make config'e alternatif baka make seeneklerini kullanabilirsiniz. Bunlar make
menuconfig ve make xconfig komutlardr. make menuconfig, gene metin tabanl ama renkli ve yn tular
ile ayar menleri arasnda gezebileceiniz ve bu menler iinde gene yn tular ile ayar opsiyonlar arasnda

gezebileceiniz bir arabirim sunmaktadr. Bir ok kii bu menuconfig'i tercih etmek isteyecektir. make
xconfig komutu ise, X Window System altndan ekirdek ayarlarn farenizi (mouse) kullanarak yapmanza
imkan verecektir. Bu komutu verebilmek iin o anda X Window kullanyor olmanz gerekmektedir. Ayrca
sisteminizde Tk ktphanelerinin de ykl olmas gerekmektedir. ekirdek ayarlarnz bu alternatif
yntemden birini kullanarak yapn ve kaydederek kn.
ekirdek ayarlar yaplrken dikkat gsterilmesi gereken ayarlardr. Yanl ve eksik seimleriniz sistemin
yeni ekirdek ile hi almamasna ya da aldktan sonra istenildii gibi davran sergilememesine yol
aabilir. Bu yzden ayar yaparken ok emin olmadnz tm seimler hakknda ayar programndan yardm
isteyiniz. Dikkatli bir ekilde okuduktan sonra karar veriniz. Eer ne olduunu hala anlamadysanz ve karar
veremiyorsanz yardm metninde tavsiye edilen cevab veriniz.
ekirdek ayarlarnz istediiniz gibi yaptktan sonra sra ekirdei derlemeye geldi. ekirdei derlemeye
balamadan nce derleme ncesi bir kontrol ve temizlik yaplmas gerekecektir.
make dep
make clean
Yukarda verilen komutlar sras ile; derleme iin gereken dosyalarn yerinde olup olmadn kontrol eder ve
daha nceden derlenmi dosyalarn silinmesini salar. Eer ekirdek kaynaklarn yeni ektiyseniz ve bu
kaynaklar zerinde ilk defa derleme yapyorsanz make clean komutunu kullanmak zorunda deilsiniz;
ancak yeniden ekirdek derliyorsanz, mutlaka bu komutu da vermelisiniz.
Kontrol ve temizliin ardndan derleme ilemine geilebilir. Derleme yapmak iin gene dier ilerde
yaptmz gibi make programna bir parametre geirecei. ekirdei derlemeniz iin bir ka parametre
seeneiniz var. Bunlardan bazlar
make zImage (ekirdei derler ve gzip ile sktrr)
make bzImage (ekirdei derler ve bzip2 ile sktrr)
make bzdisk.(ekirdei derler, bzip2 ile sktrr ve diskete yazar)
make bzlilo.(ekirdei derler, bzip2 ile sktrr, LILO'yu altrr)
make bzImage'i kullandnzda, derleme ilemi eer hatasz sona ererse,
/usr/src/linux/arch/i386/boot/bzImage dosyas yeni ekirdeiniz olacaktr."i386" isimli dizin,
makinenizin zerindeki ilemcinin mimarisine gre deiebilir (sparc, alpha, ppc vs...) Eer Intel veya Intel
uyumlu bir ilemci kullanyorsanz buras her zaman "i386" olacaktr. yi bir ekirdek kurulumu iin, kan
bzImage dosyasn ve gene ayn dizin altnda bulunan System.map dosyasn sras ile /boot dizini altna
vmlinuz-A.B.C ve System.map-A.B.C eklinde kopyalayabilir ve /boot/System.map sembolik balantsn
yeni System.map-A.B.C dosyanz gsterecek ekilde ayarlayabilirsiniz.
make bzdisk'i kullandnzda, ekirdek bir diskete yazlacak ve bu disket balatlabilir bir hale (bootable)
getirilecektir. Yeni ekirdekleri gvenlice denemek iin en ideal yol budur.
make bzlilo komutunu kullanrken dikkat etmeniz gereken noktalar, LILO ayarlarnzda varsaylan
ekirdek imajnn /vmlinuz olmas ve isim etiketinin "linux" olmas gereidir. Modern Linux datmlar
ekirdek imajlarn /boot adl ayr bir disk blmnde tuttuklar iin bu seenek tanabilir deildir ve
kullanmaktan kanlmaldr.
Eer ekirdek ayarlar srasnda, derlenebilir ekirdek modllerine destek verdiyseniz ve en az bir seenei
modl olarak derlediyseniz :
make modules
make modules_install
komutlarn vermeniz gerekecektir. Bu komutlar sras ile, seimi gerekletirilen seenekleri modl olarak
derleyecek ve sabit diskte ilgili alana yerletirecektir.
Eer alr durumdaki ekirdeinizi yeninden derliyorsanz, eski modllerinizin yedeini alarak
/lib/modules/A.B.C (A.B.C ekirdek srmnz) dizinini make modules_install ileminden nce
boaltnz.

Bu ilemler sona erdikten sonra, yeni ekirdeinizi LILO'ya tantmanz ve LILO'yu yeniden altrmanz
gerekmektedir. Burada yaplmas gereken ilemler, LILO ayarlarnn yaplmas bal ile anlatlan
blmdekilerin aynsdr.
LILO ayarlarnz yaptktan sonra ve "lilo" komutunu verdikten sonra sisteminizi yeniden balatarak yeni
ekirdeinizi LILO ayarnza bal olarak altrabilirsiniz.

Linux Sistem Yonetimi PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Linux Sistem Yonetimi PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TEMEL

LINUX SSTEM YNETM

Linux Kullanclar Dernei

Burak DAYIOLU <burak@linux.org.tr>

Akademik Biliim 2001 Konferans

UNIX ve Linux nedir ? Murathan Bostanc

29 Ocak 2001, Samsun

30-31 OCAK 2001, AKADEMK BLM KONFERANSI, SAMSUN 2

30-31 OCAK 2001, AKADEMK BLM KONFERANSI, SAMSUN 3

1. UNIX ve Linux nedir?

2. Kullanc ve Gruplar ile almak

30-31 OCAK 2001, AKADEMK BLM KONFERANSI, SAMSUN 4

30-31 OCAK 2001, AKADEMK BLM KONFERANSI, SAMSUN 5

Sradan kullanclar, passwd programn parametresiz altrmaldrlar.

3. UNIX Kabuu ve zellikleri

30-31 OCAK 2001, AKADEMK BLM KONFERANSI, SAMSUN 6

Geici sre ile csh kabuuna geen kullanc ii bittiinde

30-31 OCAK 2001, AKADEMK BLM KONFERANSI, SAMSUN 7

Tanmlanan evre deikenlerinin, kabuktan altrlacak tm dier programlar tarafndan da eriilebilir

30-31 OCAK 2001, AKADEMK BLM KONFERANSI, SAMSUN 8

4. Dosya ve Dizin Eriim Denetimleri

30-31 OCAK 2001, AKADEMK BLM KONFERANSI, SAMSUN 9

5. Dizin Sradzeni ve Yaps

30-31 OCAK 2001, AKADEMK BLM KONFERANSI, SAMSUN 10

7. Ba Dosyalar (Link Files)

30-31 OCAK 2001, AKADEMK BLM KONFERANSI, SAMSUN 11

ki tr ba dosyas mevcuttur; hard-link ve soft-link. Hard-link tr ba dosyalar sistem zerinde yalnzca

Grld gibi, hard-link tr ban (php-dokuman.ps) oluturulmasndan sonra ls ktsnn ikinci

30-31 OCAK 2001, AKADEMK BLM KONFERANSI, SAMSUN 12

8. Sreler ve Sre Ynetimi

30-31 OCAK 2001, AKADEMK BLM KONFERANSI, SAMSUN 13

Z: Sre sonland ancak sre lm gerekleemedi (Zombi)

Tm sinyallerin bir listesini edinmek zere kill -l komut satr iletilebilir.

9. Diskler ve Dosya Sistemleri

30-31 OCAK 2001, AKADEMK BLM KONFERANSI, SAMSUN 14

biiminde olmaldr. Program balattktan sonra fdisk komut satr grntlenir:

30-31 OCAK 2001, AKADEMK BLM KONFERANSI, SAMSUN 15

Disk /dev/hda: 255 heads, 63 sectors, 1582 cylinders

30-31 OCAK 2001, AKADEMK BLM KONFERANSI, SAMSUN 16

Command (m for help): d

Grntlenen rnek disk zerinde /dev/hda1 blm aktif olarak iaretlenmitir.

komutu iletilerek dosya sisteminin kullanma hazr hale getirilmesi salanabilir.

30-31 OCAK 2001, AKADEMK BLM KONFERANSI, SAMSUN 17

30-31 OCAK 2001, AKADEMK BLM KONFERANSI, SAMSUN 18

10. Init Sreci ve alma Dzeyleri

30-31 OCAK 2001, AKADEMK BLM KONFERANSI, SAMSUN 19

0 Sistem durdurulmu Sistemin g anahtarnn kapatlmasna uygun hali

30-31 OCAK 2001, AKADEMK BLM KONFERANSI, SAMSUN 20

11. Sistem Al ve Kapan Sreleri

30-31 OCAK 2001, AKADEMK BLM KONFERANSI, SAMSUN 21

12. Yazlm Ynetimi ve RPM

30-31 OCAK 2001, AKADEMK BLM KONFERANSI, SAMSUN 22

13. Kullanc Kotalar

30-31 OCAK 2001, AKADEMK BLM KONFERANSI, SAMSUN 23

14. Sistem Bilgileri ve Baarm

30-31 OCAK 2001, AKADEMK BLM KONFERANSI, SAMSUN 24

/proc/cpuinfo: ilemci hakknda detayl bilgi

15. Sistem Kayt Sunucusu ve Kaytlarn ncelenmesi

30-31 OCAK 2001, AKADEMK BLM KONFERANSI, SAMSUN 25

lpr: Yazc hizmetleri ile ilintili

Aada ayar dosyasndan rnek satrlar ve aklamalar yer almaktadr:

16. leri Tarihe Grev Atama

30-31 OCAK 2001, AKADEMK BLM KONFERANSI, SAMSUN 26