ELEKTRK ENERJS STEHSALININ

QTSAD GSTRCLR

Doktor Piter Kaderjak

Direktor, REKK

Kommunal Mssislrin Tnzimlnmsin dair Komissiya

zvlrinin Milli Assosiyasiyasnn (NARUC) trfindn Tarif
drclrinin tkmilldirilmsi v kommunal xidmtlrinin
tnzimlnmsi mvzusunda Pe Tlimi
7-11 may, 2007-ci il, Bak, Azrbaycan
QISA CMAL

Elektrik enerjisinin istehsal xrclri

Yaxn glckd elektrik enerjisin
tlbat v onun tchizat
Uzunmddtli texnoloji seimlr
stehsalat mrhlsind qiymt
tnzimlnmsi
Topdansat mrhlsind qiymt
tnzimlnmsi

2
STEHSALATIN TSVR

Bir nv enerjinin elektrik enerjisin

evrilmsi
Elektrik enerjisinin istehsal:
Mdn: yanma istilik buxar dvriyysi
Nv, geotermal: istilik buxar dvriyysi
Birbaa: klk, hidro
Srmay gc v ya hcm yaradr (MVt)
Hcm v enerjinin hr ikisi axndr v
onlarn qiymti $/MVtsaat il ll bilr

3
STEHSALAT XRCLR

mumi xrclr (X) = Daimi xrclr (DX) +

Dyikn xrclr (DyX)
DX: sasn qoyulacaq srmay v qazanlacaq
iqtisadi mnftl laqlidir; ilkin mrhld
istismar v texniki xidmt, mk haqq, anma,
sosial dni v digr ohdliklr d daimidir;
istehsalatn sviyysindn asl deyil
DyX: yanacaq xrclri; istehsalatn
sviyysindn asldr
Son xrclr (SX): stehsalat 1 vahid artdqda
X-in dyimsi
SX = stabil, DyX xtti olduqda (gman edirik)

4
NMUN: TEXNOLOGYA V
KEYFYYT ZR SON XRCLR

Texnologiya Quradrl Son stismar

m gc stehsalat mddti
(MVt) xrclri Il
($/MVtsaat)
Nv 1000 4 40

Kmr 800 20 40
Aq Dvriyyli
Qaz-Turbin
400 60 40
(ADQT)
Birlik Dvriyyli
Qaz-Turbin
700 26 30
(BDQT)
5
SON XRCLRN HESABLANMASI

Yanacain elektrik enerjisin evrilmsi xrclri:

istehsalatn qsamddtli son xrclri
Yanacan qiymti ($/m3)
Yanacan istilik trkibi (GJ/ m3)
GJ-un kVsaata evrilmsi
evrilmnin istilik drcsi (effektliliyi)
Elektrik enerjisi qiymtinin xrclrl mqaissi
Qlcm spred: qazdan elektrik enerjisinin
alnmasnn bazar qiymtlri
Qaranlq spred: kmrdn elektrik enerjisi
alnmasl xrclri

6
YANACAIN QYMT

ffaf bazar qiymtlri

Kmr
Qaz: Henry Hub (AB)
Neft (Brent)
Neft qaz laqsi (uzunmddtli qaz mqavillri)
Uzunmddtli mqavil qiymtlri
Avtomatik mlumat verm
Hasilat qiymtlrinin hesablanmas (z yanacaq
bazasnn olduu tqdird; ms. Istehsalatla boz
kmr mdninin inteqrasiyas)

7
NMUN: LKN VAXTLARDA QAZIN
GYMTLNDRLMSNN FORMULASI

si=96,8*(0,5*A/Ao+0,5*B/Bo)

A: son 9 ayn orta dizel qiymti

B: son 9 ayn orta agr dizel yanacann qiymti
Ao: dizel yanacann 1 yanvar 1996-c il qiymti (147,95 $/t)
Bo: agr dizel yanacann 1 yanvar 1996-c il qiymti (135 $/t)
96,8 $/1000 m3: 1 yanvar 1996-c il razladrlm balanc qiymt

Qazn idxal / neftin hesablanm qiymti:

Si=4,9+4,4*brent

8
EVRLM CDVL

Yanacain elektrik enerjisin evrilm

hesablamalar:

9
STLK DRCS
HESABLAMALARI

Qaz/Neft BT Kmr BT Nv trkibli BT CCGT Qaz Qaz/Neft QT

1960 37,0% 35,0% 25,0%
1970 39,0% 37,0% 27,0%
1980 41,0% 39,0% 29,0% 30,0%
1990 43,0% 41,0% 31,0% 50,0% 34,0%
2000 45,0% 43,0% 33,0% 55,0% 36,0%
2010 46,0% 36,0% 58,0% 38,0%
2020 49,0% 39,0% 60,0% 40,0%
2030 52,0% 42,0% 62,0% 41,0%
2040 55,0% 45,0% 64,0% 42,0%

Effektiv yanacaq srfiyyat parametrlri KEMA-nn gstriln illrd

istismara buraxlm elektrik stansiyalar n olan aradrmalar zaman
qbul edilmidir. Bu illr arasnda, effektiv yanacaq srfiyyat dz xtt
ekstrapolyasiya edil bilr.

BT: Buxar turbini

BDQT: Birlik dvriyyli qaz turbini

10
HESABLAMA: ELEKTRK
STANSYASI QURUSU

1. Elektrik stansiyas
2. Qurularn say v nv
3. Qurunun mhsuldarl Btn
stansiyann mhsuldarl Mmkn
mhsuldarlq
4. stismara buraxld il F (e)

5. Yanacan nv
6. Yanacan qiymti (sent/GJ) (C)
7. Son qiymt: C*0,036/e
8. Yerindc istehlaka dzlilr
11
GRGNLYN (TCHZATIN)
DAVAMYYT QRAFK: NMUN

$/MVtsaat

60

26

20

1000 1800 2500 2900 MVt

12
QISA MDDTL KEYFYYT V
BAZAR QYMTLR

Qiymtlr iqtisadi chtdn minimal effektli stansiya il tyin edilir

Rqabtdavaml qsamddtli elektrik
- enerjisi bazarnda qiymtlrin formalamas
Son qiymt

Tchizat

Tlbat

Bazar qiymti

GT
QT

CCGT

coal
kmr

nuclear
nv trkibli lignite
boz kmr
hydro
hidro

Hcm

Mnb: AB Enerji Sector Soru Hesabat

13
TLBAT V TCHZATIN DYMSN
SASN QYMTLRN FORMALAMASI

Qiym Qiym
Preis
Preis

t t

P2 P2

S2 S1

D1 D2
P1
P1
D
S

Q1 Q2 Hcm
Menge Q Hcm
Menge

14
MUM MLUMATLARA SASN ARAYI
CA bazarlar n hesablanm keyfiyyt
gstricilri

60.00
UNMIK
MK RS

50.00
HR

ME BG RO
40.00
/MVtsaat

BA
AL
30.00

20.00

10.00

-
0 2,000 4,000 6,000 8,000 10,000 12,000 14,000 16,000 18,000
MVt
15
MUM MLUMATLARA SASN ARAYI
CA bazarlar n hesablanm yekun
keyfiyyt gstricilri

60.00

50.00

40.00
/MVtsaat

30.00

20.00

10.00

-
0 5,000 10,000 15,000 20,000 25,000 30,000 35,000 40,000
MVt

16
MUM MLUMATLARA SASN ARAYI
maksimal tlbat, yanvar 2006; mnb: UCTE

9,000

8,000

7,000

6,000

5,000
MVt

4,000

3,000

2,000

1,000

0
AL BA BG HR ME MK RO RS UNMIK

17
MUM MLUMATLARA SASN ARAYI
pik v qeyri-pik periodlarda hesablanm
mvazint

60.00

50.00

40.00
/MVtsaat

Qeyri-pik
30.00
tlbat
Tchizat
20.00 Pik
tlbat

10.00

-
0 5,000 10,000 15,000 20,000 25,000 30,000 35,000 40,000
MVt

18
EFFEKTV SRMAY:
DAM XRCLRN HESABLANMASI

Kmr vya qaz sasl stansiya qurusu:

hans daha yax srmay variantdr?
lav mlumata ehtiyac var:
Gcn qiymti ($/kV)
Gc faktoru (8760 saatn istifad %-i)
Gcn qiymti: gec gc qiymtinin 1 kVt-n
illik daimi xrc qiymtin evrilmsi
Gec gc qiymti: gcn quradrlmas n
mumi mblin vvlcdn dnilmsi

19
UZADILMI PEROD: DAM
XRCLRN HESABLANMASI

Gec xrclrinin daimi r OC r OC

FC = rT

xrclr evrilmsi: 1 e 1 1 /(1 + r ) T

Texnologiya VC VC OC FC FC
(/MVsaat) (/kVil) (/kV) (/kVil) (/MVsaat)
Qaz turbini $35 $306.6 $350 $40.48 $4,62

Kmr $10 $87.6 $1050 $106,96 $12,21

qurusu
r: endirilmi mbl (illik faizl); burada r = 10% (vya 0,1)
T: qurunun istismar mddti; T = qaz turbini n 20 il v kmr
qurusu n 40 il

20
DAQRAMA BAXI (VYA MUM
XRCLR DAQRAMI)

GT
$/MVtsaat $/kv il
in i
u r b
z t
Qa
kmr

$12.21 $106.96

$40.48

0.3 Gc faktoru 1
llik Glir olan Tlbat: GT = FC + cf x VC

21
GRGNLYN DAVAMYYT
QRAFK

MVt
i n i
8500 t u rb
Q az

6000

kmr

0.3 Gc faktoru 1

Effektiv istehsalat park (yalniz kmr v qaz): 6000 MVt

kmr, 2500 MVt qaz
22
STEHSALAT QYMTLRNN
TNZMLNMS

Mqsd:

mumi Glir (G) = GT

Satlm elektrik enerjisinin qiymti = FC + VC
Qiymt = (FC + VC) / satlm elektrik enerjisi

23
XRCLR: DAM YOXSA
DYKN?

Kapitaln dyri
Vsaitlrdki xalis pay v borcun ortalama
dyri
Xalis payn dyri (ms12%)
Borcun dyri (ms 10%)
Maliyyldirm strukturu (ms 70% xalis pay
v 30% borc)
Ortalama dyr = 0,7*12 + 0,3*10 = 11,4%
Elektrik cryan istehsalna clb olunan kapital
Birldirilmi istehsalat?
Gec xrclri?
sas vsaitlrin qalq dyri? 24
XRCLR: DAM YOXSA
DYKN?

Amortizasiya
stismar v Texniki xidmt
mk haqq
Sosial dnilr (gr varsa)
Vergilr
Crimlr
Yanacan qiymti
Keid effektivdirmi?
+ stehsalat plan
Qeyri-minlik?
25
STEHSALAT QYMTLRNN
TNZMLNMS

Azrbaycanda topdansat
glirlrin olan tlbat cdvllrin
nmunsi il davam edin

26
YEKUN

Daimi xrclr, Dyikn xrclr, son

xrclr
Qsamddtli mliyyatlar
Tlbat cdvli
Keyfiyyt (son xrclr) cdvli
Srmaynin planladrlmas
Grginliyn davamiyyt qrafiki
Gec gc qiymti
Diaqrama (mumi xrclr) bax
Qiymtlrin tnzimlnmsi
llik glir olan tlblr
27
Kapitaln ortalama dyri