Hipotezy wytenia materiau

Hipotezy wytenia okrelaj stan fizyczny (stan naprenia lub odksztacenia),

odpowiadajcy osigniciu w danym punkcie ciaa granicy niebezpiecznej [1, 5]. Najczciej
granic niebezpieczn k okrela si jako granic sprystoci, granic plastycznoci i
wytrzymao doran w odniesieniu do napre, graniczne odksztacenie przy zarysowaniu
betonu lub odksztacenie plastyczne dla stali. Granic niebezpieczn okrela si na og za
pomoc bada laboratoryjnych, np. jednoosiowe rozciganie prbki stalowej, jednoosiowe
rozciganie prbki stalowej, jednoosiowe ciskanie prbki betonowej, trjosiowe ciskanie
prbki gruntu itp.
Powszechnie przyjmuje si, e podstawowym badaniem laboratoryjnym jest prba
jednoosiowego rozcigania, odnoszona do naprenia 0 = x 0 . W przypadku zoonych
stanw napre, jakie mog powsta w punkcie materialnym odksztacalnego ciaa C, pojawia
si problem wprowadzenia skalarnego naprenia zastpczego. Takie naprenie zast, w
oglnoci zalene od szeciu skadowych tensora napre bdzie uywane jako miara wytenia
materiau .
Temu problemowi powicono wiele bada teoretycznych i dowiadczalnych, Przyjto w
nich, e zast okrela si jako funkcj:

zast 0 lub F ( ij ) F () , (5.43)

gdzie jest macierz jednokolumnow pisan we wierszu, podobnie jak notacja Voigta (5.2)
(rnica polega na uporzdkowaniu napre stycznych):

= { x , y , z , xy, yz, zx } = { 1 , 2 , 3 , 0 , 0, 0}. (5.44)

W dalszym cigu omawiania problemw wytenia bdziemy przyjmowali algebraiczne

uporzdkowanie napre gwnych wedug ich wartoci:

1 2 3 . (5.45)

Poszczeglne hipotezy maj bd interpretacj fizykaln, bd jedynie posta matema-

tyczn. Hipotezy s odnoszone na og do niezmiennikw stanu naprenia lub odksztacenia.
Podstawowa klasyfikacja hipotez obejmuje trzy grupy, por. [5]:
A. Hipotezy napreniowe;
B. Hipotezy odksztaceniowe;
C. Hipotezy energetyczne.

Dalej wymieniamy tylko wybrane hipotezy i uwag skupimy na dwch hipotezach

najczciej stosowanych.

1
 A. Hipotezy napreniowe

A1. Hipoteza Galileusza maksymalnych napre przyjmuje, e o osigniciu granicy

niebezpiecznej decyduje maksymalne naprenie gwne:

1 = k . (5.46)

Naprenie zredukowane jest okrelone wzorem:

0 = max ( 1 , , 3 ) dla 1 > 0 ., (5.47)

Najczciej stan niebezpieczny odnosimy do jednoosiowego rozcigania, okrelajc w ten sposb

naprenie zastpcze:

zast 0 = k . (5.48)

Dalej bdziemy hipotezy ilustrowali na przykadzie paskiego stanu napre (PN). W tym
stanie w paszczynie (x, y) naprenia x , y , xy mog przyjmowa rne wartoci, natomiast
naprenia z indeksami z z zaoenia zeruj si (obszerniej PSN jest dyskutowany w Rozdz. 7):

z = zx = zy = 0 . (5.49)

W paszczynie (x, y) naprenia gwne, obliczane wzorami znanymi z WM obliczamy

jako naprenia dwuwymiarowe. Wobec koniecznoci rozpatrywania w hipotezach wytenia
stanw trjwymiarowych bdziemy naprenia gwne z WM pisali jako odnoszce naprenia
nieuporzdkowane:

1, 2 = 1 ( x + y ) 1 ( x y ) 2 + 4 xy 2 (5.50)
2 2

W odniesieniu do hipotezy Galileusza dla PN stosujemy wzr

1 1
o 1 = ( x + y ) + ( x y )2 + 4 xy 2 dla x + y > 0 . (5.50 PSN)
2 2

Hipoteza Galileusza powstaa w roku 1632 i ma znaczenie historyczne. Daje ona oceny
stanu niebezpiecznego w wielu przypadkach znacznie odbiegajce od dowiadcze
laboratoryjnych nad wyteniem materiaw. Istotn wad tej hipotezy jest moliwo jej
stosowania jedynie do dodatniej wartoci maksymalnego naprenia gwnego.

A2. Hipoteza Clebscha-Rankina

W poowie XIX wieku pojawiy si propozycje Clebscha i Rankina jako uoglnienie

hipotezy Galileusza na ujemne wartoci napre gwnych. W hipotezie C-R przyjmuje si, e
o osigniciu stanu niebezpiecznego decyduje bd najwiksze, bd te algebraicznie
najmniejsze naprenie gwne:

1 = k r , 3 = k r , gdzie = k c / k r . jest sta materiaow. (5.51)

2
 W odrnieniu od hipotezy Galileusza hipoteza CR jest hipotez dwuparametrow. Tak jak
hipoteza G, rwnie hipoteza CR nie zostaa dostatecznie potwierdzona dowiadczeniami na
modelach materialnych.

A2. Hipoteza Tresci-Guesta najwikszych napre stycznych:

1 3 = 2 max = k , (5.52)

a wic naprenie zredukowane wynosi:

o = 1 3 . (5.53)

O wyteniu materiau ciaa odksztacalnego decyduje maksymalna, bezwzgldna warto

podwojonych maksymalnych napre stycznych:

( )
o = max 1 2 , 2 3 , 3 1 . (5.54)

Warunki stanu niebezpiecznego mona te napisa dla nieuporzdkowanych napre

gwnych 1 , 2, 3 stanu bezpiecznego:

| 12 | k , | 23 | k , | 31 | k . (5.55)

W przypadku stanu PN naprenia gwne mona przyj jako trjk liczb nieuporzd-
kowanych { 1 , 2, , 0 } skd warunki stanu niebezpiecznego dla hipotezy Tresci-Guesta (TG)
okrelaj linie proste, por. Rys.5.4a:

1 2 = k , 1 2 = k , 1 = k , 1 = k , 2 = k , 2 = k . (5.56P)

Na Rys. 5.4a pokazano krzywe graniczne na paszczynie napre gwnych ( 1, 2).

Okrela ona obszar napre bezpiecznych dla paskiego stanu naprenia.

Rys. 5.4: a) Krzywa graniczna dla paskiego stanu naprenia,

b) Krzywa graniczna dla belki, w odniesieniu do naprenia normalnego i stycznego

W zastosowaniu do belek moemy przyj uproszczone oznaczenia x , y 0 ,

xy i na podstawie warunku (5.56P) dochodzimy do postaci:

o = 2 + 4 2 (5.56B)

3
 E. Hipotezy odksztaceniowe

B1. Hipoteza Saint-Venanta najwikszego wyduenia jest te okrelana wzorem w

przestrzeni napre. Niej ograniczamy si tylko do podania jednej wersji hipotezy SV.

E max = 1 ( 2 + 3 ) , 1 ( 2 + 3 ) = k . (5.57)

B2. Zmodyfikowana hipoteza SV (hipoteza Saint-Venanta - Grashofa) ogranicza zarwno

najwiksze wyduenia jak te skrcenia i ma posta:

E max 1 ( 2 + 3 ) = kr , E min 3 ( 1 + 2 ) = k c . (5.58)

Ta hipoteza jest dwuparametrowa i wymaga danych dowiadczalnych dla napre

zastpczych kr i kc na rozciganie i ciskanie. Granica niebezpieczna jest osigana jeli jeden z
warunkw (5.58) jest speniony.

C. Hipotezy energetyczne
C1. Hipoteza Beltramiego cakowitej energii sprystej korzysta ze wzoru (5.32.1), ktry
mona odnie do przestrzeni napre gwnych

1
= [12 + 2 2 + 32 2 (1 2 + 2 3 + 3 1 )] . (5.59)
2E

Jeli ten wzr napiszemy dla stanu jednoosiowego rozcigania, tj. dla 1 = , 2 = 3 = 0
to otrzymujemy:

1
= o 2 o 2 = 2 Egr = k 2 . (5.60)
2E

Wracajc do wzoru (5.58) otrzymujemy hipotez Beltramiego w postaci:

o 2 = 1 2 + 2 2 + 3 2 2 ( 1 2 + 2 3 + 3 1 ) , (5.61.1)
lub

o 2 = x 2 + y 2 + z 2 2 ( x y + y z + z x ) + 2 (1 + )( xy 2 + yz 2 + zx 2 ) .(5.61.2)

Hipoteza nie znalaza potwierdzenia dowiadczalnego tote nie jest stosowana w

obliczeniach inynierskich

C2. Hipoteza Hubera-Misesa-Henckyego (HMH) energii odksztacenia postaciowego ma

posta
1+ 2
f = o ,
3E
co daje

4
 1
o 2 = 12 + 2 2 + 32 1 2 2 3 3 1 = [(1 - 2 ) 2 + ( 2 - 3 ) 2 + ( 3 - 1 ) 2 ] , (5.62)
2

lub w odniesieniu do oglnej postaci tensora napre:

1
o 2 = [( x y ) 2 + ( y z ) 2 + ( z x ) 2 + 6 ( xy 2 + yz 2 + zx 2 ) ] . (5.62.1)
2

W przypadku paskiego stanu naprenia (PN)otrzymujemy

o 2 = 12 1 2 + 2 2 = x 2 x y + y 2 + 3 xy 2 , (5.63PSN)

a dla belek:

o = 2 + 3 2 . (5.63B)

Na Rys. 5.4 b pokazano krzywe graniczne (5.63P) i (5.63B) dla hipotezy HMH.

C3. Hipoteza Burzyskiego (Bu). Ta hipoteza powstaa w wyniku prac W. Burzyskiego

(1928) nad uoglnieniami hipotezy HMH. Z kilku wersji hipotezy przytaczamy tylko tzw.
przypadek paraboliczny, por. [5], s. 113:

o =
1
2
(
( 1) + + +
x y z ) ( 1) 2 ( x + y + z ) 2 + 4 HMH
2 ,

(5.64)

gdzie: = kc / kr , 2HMH wzr (5.63), odpowiadajcy hipotezie HMH.

Hipoteza HMH (Hubera (1904) Misesa (1913) Henckyego (1924)) jest powszechnie
stosowana jako kryterium osignicia granicy plastycznoci materiau i wrcimy do niej przy
omawianiu teorii plastycznoci.

Hipotezy HMH i TG
Hipotezy Hubera-Misesa-Henckeyego (w skrcie HMH) i Tresci-Guesta (TG) znajduj
do dobre potwierdzenie dowiadczalne. Odnosi si to do HMH w odniesieniu do stopw metali
(stal, aluminium) i betonu w stanach ciskania, oraz hipotezy TG w zakresie rozcigania betonu.
Olbrzymia warto praktyczna hipotez HMH i TG polega na tym, e dla zoonych stanw
napre hipotezy pozwalaj oceni, czy obliczone naprenie zastpcze o nie przekracza
wartoci granicznej k . Tak wic bezpieczne stany napre s okrelane przez nierwno

o k , (5.65)

gdzie k jest przyjmowane jako granica sprystoci spr lub plastycznoci plast .
Na Rys. 5.4 a,b pokazujemy krzywe graniczne dla paskiego stanu naprenia na pasz-
czynie napre gwnych o wektorze wodzcym = { 1, 2}. Jeli koniec tego wektora nie
osignie krzywej granicznej to jestemy w bezpiecznym stanie naprenia (zakres sprysty).
Krzywe HMH stosuje si dla stopw metali (w tym stal konstrukcyjna i stopy
aluminiowe), gdy lepiej przylega do wynikw bada dowiadczalnych ni hipoteza TG.
Natomiast hipoteza TG jest stosowana do opisu stanu niebezpiecznego betonu i materiaw
kruchych. Na Rys. 5.5 pokazano krzyw graniczn dla paskiego stanu naprenia. W obszarze

5
napre ciskajcych stosuje si hipotez HMH, a przy pojawieniu si napre rozcigajcych
przyjmuje si hipotez TG.

Rys. 5.5. Krzywa graniczna dla paskiego stanu naprenia w materiale kruchym.