BZM KLLYE Aylk Kltr Sanat Dergisi, Haziran-Temmuz-Austos 2007, Say:32, Sayfa:69-74.

ALABIN TAHTINDAN GNL EHRNE

Gnl alab'un taht alab gnle bakt

ki cihan bedbaht kim gnl ykar ise1

Diyen ve ilk mutasavvf airlerimizden olan Yunus, insandaki gnl denilen o ulv
cevheri; lemlerin yaratcs, sahibi ve sultan olan Allahn, ezel ve ebed taht, Onun bakt
mukaddes bir yer olarak tavsif ve tasavvur etmektedir. Gnl, bu ulv yaratlyla Cenb-
Hakkn tecelli ettii bir nazargh- ilhdir. Bu itibarla, gnl ykan bir kiiyi iki cihann
bedbaht olarak vasflandran ve bu iin byk bir gnah olduunu ifade eden air, gnl ile
alakal son derece nem arz eden bu ve benzeri duyu ve telakkilerinde, kendinden sonra gelen
mutasavvf airlere yol am, k tutmutur. Mesel dnyay azametli bir ehre, yaanlan hayat
ise arabuk toplanp dalan pazara tebih eden Yunus; dnya ehrine bir lhza olsun yaamaa
gelen kiinin, bu dnyadan gidiini de dnlmez bir sefer olarak nitelendirir.

Bu dnyanun meseli bir ulu ara benzer

Vel bizm mrmz bir tz bazara benzer

Her kim bu ara geldi bir lahza karar kld

Gir dnp gitmei gelmez sefere benzer2

lk iki beytini aldmz bu iir, on beinci asrn nl mutasavvf airlerinden Hac Bayram
Velinin tahlili zerinde durduumuz aadaki ilahisine diyebiliriz ki ses ve muhteva olarak
kaynaklk yapmtr.

Din, tasavvuf duyu ve dnn nemli bir temsilcisi olan Hac Bayram Veli, on
beinci asrda, Anadoluda siyas, sosyal ve din alkantlarn yaand bir dnemde hakikatleri
syleyen, insanlar; iyiye, gzele ve doru olana ekip edebe, ahlka ve sevgiye ynlendiren
byk bir mutasavvf, hikmet ehli nemli bir ahsiyettir. Derin bir islm kltre sahip bu byk
mtefekkirin, bugn iin elimizde aruz vezniyle iki, hece vezniyle adet olmak zere toplam
be iiri bulunmaktadr.3 Hac Bayram Velinin hayata bak ve dnya gr, ald derin
medrese eitimi ile bilahare Bayramiyye tarikat adyla tesmiye edilen tasavvuf duyu ve
dn sistemine dayanr4. Son derece nemsedii tasavvuf ve felsefe arlkl eitimin yannda
Hadis, Tefsir, Kelam, Fkh gibi islm ilimlere dayal derslere de yine ayn hassasiyetle eilmi,
zellikle Anadolu Trk muhitinde bu derslerin retimine nem vermi5; bu vesileyle de bilim
ve tasavvufu birletirme baarsn gstermi byk bir mtefekkirdir.6

Bursada Ulu Camiinin alnda okuduu hutbeden tr, bir anda kazand hretten
huzursuz olan Ekmeki Koca yahut Somuncu Baba adyla da bilinen Ebu Hamidddin
Aksaray ile birlikte Bursadan ama, bilahare Mekke ve Medineye, oradan da tekrar
Anadoluya dnen Hac Bayram Vel, Aksaraya, yerlemi; mridinin vefatndan sonra da

1
) Faruk K. TMURTA, Yunus Emre Dvan, Tercman 1001 Temel Eser,s.34.
2
) Faruk K. TMURTA, a.g.e.s.,71.
3
) Prof.Dr.Abdurrahman GZEL, Din- Tasavvuf Trk Edebiyat, Aka Yaynlar, Ankara 1966,3.Bask,s.394.
4
) Hasan Kamil YILMAZ, Aziz Mahmud Hday ve Celvetiyye Tarikat, stanbul 1990, s. 169; Fuat
BAYRAMOLU, Hac Bayram Vel Yaam Soyu Vakf, TTK Yay., Ankara 1983, c. I, s. 21.
5
) Yard. Do. Dr. Cevdet KILI, Hac Bayram Velide nsann Ontolojik Varl ve Olgunlamas Sreci.
Tasavvuf: lm ve Akademik Aratrma Dergisi, yl: 7 [2006], say: 16, s. 41.
6
) Ethem CEBECOLU, Hac Bayram Vel ve Tasavvuf Anlay, Ankara 1994, s. 335.
1
Ankaraya dnm, kendi adyla anlan Bayramiyye tarikatnn retilerini, Anadolu Trk
muhitinde yaymaya balamtr.7

Hac Bayram Vel bir mderris ve mutasavvf hviyetine sahip kiiliiyle iirlerinde,
insan denilen en erefli varln yaratl sebebini; dnyadaki yeri, konumu ve sorumluluunu;
kendi varlnn dndaki varlklarla olan mnasebetini; fiziktesi lemdeki durumunu din,
felsefi, tasavvuf bir yaklamla ele alm ve samimiyetle ilemitir. Varln varolu gayesinin
idrkinde olan bu byk veli, ilah ak yolunda yrrken kat ettii menzilleri, makamlar
tasavvuf bir bilgi derinlii ve disiplini ierisinde sunarken son derecede saf ve samimi bir
yaklam ierisindedir. Bayramlik yol, usl ve erknnn bir bakma zeti mahiyetinde olan:
bilmek, bulmak veolmak8 tasavvurlar, bu byk velinin iirlerinde kulland ses, kelime
ve kavramlara, mn derinlii iinde sindirilmi vaziyettedir.

Hac Bayram Velnin hem en ok erh edilen, hem de mevcut be iirinin iinde en
mehurlarndan birisi olarak addedilen tahlili zerinde durduumuz bu ilahisinde byk veli, bir
bakma olgunlama sreci yaamakta olan, bu itibarla da nefsin muhtelif merhalelerini aarak
belli bir tasavvuf makamna erien kalbin, metafizik servenini nakleder. airin:

alabm bir r yaratm iki cihn resinde

Bakcak ddr grinr ol rn kenresinde9

eklindeki msralarnda; din, tasavvuf, felsef duyu ve telkkiler bir takm mecazlar, telmihler,
semboller araclyla ve bir anlam derinlii iinde duyurulur. Allahn nazargh olan kalbin,
mn lemine ilikin yap ve fonksiyonlar samimiyetle terennm edilir. Allahm (cc), iki cihan
arasnda bir ehir yaratm; o ehrin kenarnda(olup o ehre) baknca ddr grnr. eklinde
gayet ak, anlalr ve sade bir anlatm akclna sahip bu msralar, aslnda son derece girift,
metafizik derinlii olan tasavvuf bir younluk ve felsef duyular tamaktadr. Bu ilah
hakknda bugne kadar yaplm olan erhlerde zellikle iki cihn ve ddr kavramlarna
farkl zaviyelerden yaklalm, bu kavramlar zerinde farkl mnlar, farkl gr ve dnceler
ileri srlmtr. Trke bir kelime olan ve ehir anlamna gelen r, airin duygu ve tefekkr
dnyasnda kalp olarak sembolletirilmitir. Btn varlklar yoktan var eden Allah (cc), insan
beden ve can/ruh dediimiz iki unsurdan yaratm, bu unsurlar akl, kalp ve nefis dediimiz ilh
cevherlerle eksiksiz donatmtr. Kalp de adeta dzenli bir ehir gibi tekilat yapsyla, sevk ve
ynetimiyle, madd ve manev dokusuyla srekli gelime gsteren varlyla, muhtelif hllerin
yaand bir mekndr.

Kudret elinde en gzel ekilde biimlendirilen ve slm ftrat zerine yaratlan insann bu
ilk hli saf, katksz ve tertemizdir. Byle bir yaratla mnev gzle bakldnda, onda Allahn
bir takm fiillerine, sfatlarna, ait tecellilerini mahede etmemek imknszdr. air, kalbi ilh
plnda beden ve can denilen iki cihann arasnda yaratlm kutsal bir yer olarak nitelendirir.
Yz, ehre anlamlarna gelen didr kavram ise iirde; O ehrin kenarndan baknca grnen
ilh bir yz olarak tavsif edilmektedir. Allahn cemalinin mminlerce hayatta yahut ldkten
sonra grlp grlmeyecei hususunda, limler arasnda ciddi gr ayrlklar vardr. Hac
Bayram Veli bu msrada geen duyuu ile Allahn cemalinin, Onun murat etmesiyle daha
hayatta iken grlebileceini sylemitir. Allah; Araf Sresinin 7/143. ayetinde: Msa tayin
ettiimiz vakitte (Tr-i Sinaya) gelip de Rabbi Onunla konuunca Rabbim! Bana (kendini)

7
)Fuat Bayramolu, Hac Bayram Vel Yaam Soyu Vakf,TTK Yay., Ank.,1983, c. I, s. 21; Kmil ahin, Hac
Bayram Velnin Mderrislii ve Melike Hatun Medresesi, Hac Bayram Veli Sempozyumu Bildirileri, s. 123
8
) Abdurrahman Gzel, Hac Bayram Velnin lhisinin Tasavvufi Adan Aklanmas,Hac Bayram Veli
Sempozyumu Bildirileri, Ankara 8-9 Mart 1990, s. 77
9
) Prof.Dr. Abdurrahman GZEL, Din- Tasavvuf Trk Edebiyat,Aka Yaynlar, Ankara 1966,3.Bask,s.399
2
gster; seni greyim!dedi. (Rabbi), Sen beni asla gremezsin. Fakat u daa bak, eer o
yerinde durabilirse sen de beni greceksin!buyurdu. Rabbi o daa tecelli edince onu
parampara etti, Msa da baygn dt. Aylnca dedi ki: Seni noksan sfatlardan tenzih ederim,
sana tevbe ettim ve ben inananlarn ilkiyim. buyurarak insan tarafndan asla grlemeyeceini;
ancak peygamberlik payesine sahip bir Allah dostunun, Allah grmee ilikin tkenmeyen
itiyak ve Kymet Sresinin 75/22,23.: Yzler vardr ki, o gn l l parldayacaktr.,
(Onlar) Rablerine bakacaklardr. ayetleri, Allaha kurbiyyet derecesinde dost olanlarn, Onu
ahrette grebileceklerine dair tasavvurlar ortaya koymaktadr.

iirde; insann madd ve manev dnyas da diyebileceimiz beden ve can arasnda, bu iki
ilah unsurun bir biriyle mnasebetini salayan kalp, sembolik ifadesiyle bir ehre benzetilmitir.
Topran kudret eliyle yorulup, en gzel biim verilmesiyle teekkl eden beden, ilah
nefhann nsiyetiyle can bulmu ekmel bir varlktr. Her bir zerresi bal bana bir lem
hususiyeti tayan bedenin, asl toprak olan ve bir hikmet memba tayan mahiyeti henz tam
mnsyla zlm deildir. Ademden buyana insanolunu srekli megul eden can/ruh
hakknda ise Allah (cc) sra Suresi 85.ayetinde: Sana ruh hakknda soru sorarlar. De ki: Ruh,
Rabbimin ilerindendir. Size, ancak az bir bilgi verilmitir. buyurmaktadr.

Bir ehirde mimar yaplanma nasl bir pln ve program kapsamnda gerekletirilirse; o
ehirdeki ulama, sala, pazarlamaya, ilme, hikmete, irfana nasl nem verilir, her geen gn
bu ehrin gzellemesi, bayndr hale gelmesi yolunda nasl hummal bir gayret sarf edilirse;
aynen bunun gibi kalbin de manev bir eitim mdahalesiyle olgunlamas; nefsin bitmez
tkenmez arzu ve ihtiraslarndan korunmas arzu edilir. Htta kalbin, kendi benliinden
syrlmas, seyr- slk denilen belirli bir dnem ierisinde disipline edilmi sk, ileli ve
sabrl bir i eitim srecinden geirilmek suretiyle olgunlamas istenir. Manev olgunlua
erimi bu gnl ehrinde, o ezel ve ebed olan sevgilinin grleceine de iaret eden air, akta
en ileri bir makam olan vusltn, akl araclyla deil kalp yoluyla, yani akla gerekleecei
grne k tutar.

Gnl, ehir sembolyle hadslerde de ele alnmtr. Peygamberimiz bir hadsinde: Ben,
ilmin ehriyim. Ali onun kapsdr. lim edinmek isteyen, ona kapsndan gelsin buyurarak.10
mecaz araclyla kendi gnln ilimle mcehhez klnm bir ehre; Hz.Alinin gnln ise bu
ehrin kapsna tebih etmitir.

Mutasavvf airimiz Hac bayram Veli;

Ngihn ol ra vardm ol r yaplr grdm

Ben dahi bile yapldm ta u toprak arasnda

diyerek bu msralarnda da birinci beyitte tespit ettiimiz ayn duygu ve dnce derinliiyle,
ina edilmekte olan gnl ehrinden bahsetmektedir. Birdenbire o gnl denilen ehre
vardn; o ehri yaplr grdn; kendisinin de o ta ve toprak arasndaki yaplanmann
bizzat iinde kaldn ifade eden air, nefsin olgunlamasnda ve kalbin manev terbiyeden
gemesinde belli bir sre iin gerekli grlen ile hayatna; seyr- slk ad verilen kalp
eitiminin nemine; bu yoldaki uygulamalarn usl ve esaslarna iaret etmektedir. Bir ehir nasl
srekli imar edilip bayndr hle getiriliyorsa; gnl de srr- ilhye vakf olmak iin yeniden bir
dirili srecine girmek, her geen gn biraz daha bilmek, bulmak,olmak ve en mtekmil
hle gelmek durumundadr. ehirler sahip olduklar tarih, ilm, kltrel ve ahlak dokularyla
nasl bir kimlik ve kiilik hususiyeti tayorlarsa; insanlarn da huy, duyu ve dn itibariyle

10
) Mustafa Asm KKSAL, slam Tarihi, Hz.Muhammed ve slmiyet, Medine Devri Misvak neriyat, ve
Datm, stanbul 1980, c.11,s.278.
3
 kendilerine has bir aidiyetleri, kimlik ve kiilik yaplar vardr. Bir ehri ad ile kalc klan, o
ehrin sahip olduu tarih ve kltrel dokudur. nsan ise ycelten ve Allaha kurbiyyet
derecesinde yaklatran, kalbinin sahip olduu kalc ve manev gzellikleridir.

Esasen lemin kk bir modeli olan insanolunun madd varlnn esasn toprak,
manev varlnn esasn can/ruh tekil eder. Toprak, tasavvufta ele alnd ekliyle tpk
su gibi tevazuun ve bereketin sembol olarak tasavvur edilmitir. air: Ben dahi bile yapldm
ta u toprak arasnda diyerek Th Sresinin 20/55.: Sizi ondan (topraktan) yarattk; yine
oraya dneceksiniz ve bir kez daha sizi oradan karacaz melindeki yete de telmih yaparak
kalbin, srekli iri ve diri kalmasnda manev yaplanmann nemli olduuna iaret ediyor. Bir
ehrin mimari yaplanmasnda airin ifadesiyle nasl ki ta ve toprak nevinden malzemeler
gerekliyse; gnl ehrinin inasnda da; zikir, sabr, kr, tevbe, istifar, tefekkr, tezekkr,
tevekkl, tevazu, teslimiyet vb. gibi iman kuvvetlendiren, irfan derinletiren, kalbi daima iri ve
diri tutan manev unsurlar gerekli grlmektedir. nsan, ancak kalbin mn leminde yaad
byle bir hl sayesinde eyann zne nfuz edebilecek, kalp gznn almasyla bir takm
manev gzellikleri mkefe ve mhede edebilecektir.

air: Ben dahi yapldm derken, bir bakma kalbinin inasnn ve imarnn
tamamlandna; bu gnl ehrinde muhabbet, mrifet ve hakikat meyvelerinden tattna; srr-
ilhye ilikin bir takm manev gzellikleri yaadna; fillerde, isimlerde, sfatlarda ve zatnda o
bir ve benzersiz sevgiliyi mahede ettiine iaret ediyor. Birinci beyitte O ehrin kenarndan
baktnda didr gren kalp gz; bu beyitte kalbin mimar yapsnn tamamlanmasyla
sevgilinin muhtelif gzelliklerinin farkna varyor.Yard. Do. Dr. Cevdet Kl, bu konu ile ilgili
yapt aratrmasnda: Tasavvuf felsefesinde ve zellikle Bayramilikte ra varmak iin drt
merhaleyi gemek gerekir. Birincisi, tecelli-i efaldir. Bu, slikin fiillerinde sevgiliyi mhede
etmesidir. kincisi, tecelli-i esmdr. simlerle sevgiliyi mahede etmektir. ncs, tecelli-i
sfattr. Sfatlarda sevgiliyi mahede etmektir. Drdnc ve son merhale ise, zatn mahede
etmektir. Bu drt merhale geilmeden o ehre varlmaz, yani fenafillh ve bekabillah
makamlarna ulalamaz.11 diyerek grmze ayn zaviyeden ciddi bir aklk kazandrmtr.
Yunus iinde bitip tkenmeyen ak itiykyla gnl denilen ehrin usuz bucaksz ummanna
dalma ve o sevgilinin izini z iinde bulma bahtiyarlna:

Girdm gnl ehrine taldum anun bahrna

Ikla gideriken iz buldum cn iinde12

diyerek erimemi midir?...zellikle bu beyitteki muhtev yap, Yunus ile Hac Bayram Veli
arasndaki gnl akrabaln ok bariz bir ekilde hissettirmektedir.

kirtleri ta yonarlar varp stda sunarlar

alb'n adn anarlar ol tan her paresinde

Bize snrl olarak verilen bu hayatta bo durmak, bo oturmak, boa vakit geirmek yok;
srekli gayret, hummal bir alma, kutsal bir emek, helal kazan var; ksacas Allahn rzasn
kazanma, Onu bilme, bulma ve Onda olma yolunda bitmeyen bir alma, srekli bir
kulluk var Zriyt Sresi 51/56. ayetinde: Ben cinleri ve insanlar, ancak bana kulluk

11
)Yard. Do Dr. Cevdet KILI, Hac Bayram Velide nsann Ontolojik Varl ve Olgunlamas Sreci,
TASAVVUF: lm ve Akademik Aratrma Dergisi, yl: 7 (2006), say: 16, ss. 41-63.; Bu konuda ayrca bkz.:
Kumanlolu, Hasan Fehmi, Hz. Pr Seyyid Muhammed Nurul-Arabi Hayat, ahsiyeti ve Tasavvufi Grleri,
zmir 1995, s. 128,129 .
12
) Faruk K. TMURTA, a.g.e.,s.132.
4
etsinler diye yarattm. buyuran Allah (cc), insandan kendisine tayin edilen bu kulluk sresi
iinde marufu yaamasn ve emretmesini, mnkerden saknmasn ve sakndrmasn istiyor.

Gnl ehrinin inasnda alan derviler, yaptklar her ii, yaadklar her hli, ta
yontup ona istenilen ekli verdikten sonra ustalarna sunan iiler gibi gnl mimarlarna
sunarlar. airin ifadesiyle: alabn adnn biteviye anld bu ameliyede, tabiri caizse
zikirle, fikirle ve tefekkrle yaplan bu yeniden varolu srecinde kat edilen merhaleler ve
alan menzillerle gnl yeniden bir dirili, yeniden bir varolu sreci yaar. Bu zaman diliminde
giderek olgulaan gnl, bir hlden baka bir hle brnr.

Tasavvuf hayat tarznda, nefse ait merhalelerin almasnda zikrin nemi byktr. Zir
kalp; zikir sayesinde titrer, huzura erer, gelen bellara sabreder. Ahzb sresinin 33/41,42.
ayetlerinde: Ey inanalar Allah oka zikredin, Ve Onu sabah akam tesbh edin; Hac
sresinin 22/35. ayetinde ise: Onlar yle kimseler ki, Allah anld zaman kalpleri titrer;
balarna gelene sabrederler; namaz klarlar ve kendilerine rzk olarak verdiimiz eylerden
(Allah iin) harcarlar. eklinde geen ilhi emirler, Allah(cc) indinde zikrin, gerekliliini ve
nemini aka ortaya koyar. Her bir mrid tarafndan bilinen ve tannan her bir zerrenin diri
klnp ebed sknete, huzura ve saadete erdirilmesi, albn adnn anlmas ile mmkn
hle getirilmektedir. Rad sresinin 13/28. ayetinde: (Onlar, Allaha) iman edenler ve gnlleri
Allahn zikriyle sknete erenlerdir. Bilesiniz ki, kalpler ancak Allah anmakla sknet
bulur.; l-i mran sresinin 3/191. ayetinde ise: Ayakta dururken, otururken, yanlar zerine
yatarken (her vakit) Allah ananlar (yle du ederler) Rabbimiz! Sen bunu bouna yaratmadn.
Seni tesbih ederiz. Bizi cehennem azabndan koru! tarzndaki ilhi hitaplar, kalbin en nemli
grevinin Allah anmak, bilmek ve daima hatrlamak olduunu gstermiyor mu?..

Ol rdan oklar atlur gelr ciere batlur

rifler szi satlur ol rn bzresinde

Ok, eskiden yaralamaa hatt ldrmee yarayan bir sava arac olarak kullanlmtr.
Gnl ehrinden atlan oklarn gelip ciere batmas; bir yandan ilh ak yolunda ekilen ilelere
ve duyulan aclara sabredip lmeden nce lmeyi, dier yandan da gnl terbiyesi srecinde
kiinin kendi iinde kendi nefsiyle yapt savan nemini ve zorluunu bize gsterir. Gerek ac
ve zdraplara tahamml gstermek, gerekse nefisle yaplan mcadelede ona stn gelmek,
kalbin olgunlamasna, kiinin ilh tecellilere mazhar olmasna sebebiyet verir. Nefisle yaplan
cihadn gerekten byk cihat olduuna iaret eden Elmall Hamdi Yazr, nefsin: "Bizim
urumuzda cihat edenlere biz phesiz onlara yollarmz gsteririz.(Ankebut, 69) yetinde
olduu gibi o kadar byk kapsam vardr ki, harp meselesi bunun ksmlarndan biri demektir.
Bundan dolaydr ki, Resulullah (s.a.v.) harpten dndkleri zaman: "Kk cihattan byk
cihada dndk" hadis-i nebevisiyle, nefsi slah etmek ve ie, kalbe ynelik slahatlarla
uramann byk cihat olduunu belirtmitir.13 aklamalarnda bulunur.

Edebiyatmzda kalp gibi cier de muhtemelen renginden ve kan ile olan irtibatndan
tr ekilen ilelerin, dertlerin; duyulan aclarn ve zdraplarn merkezi; atlan bel oklarnn
hedefi olarak kabul edilmitir. Benzer sembolleri kullanarak ayn duygu ve dnceleri Yunus:

Gr nice talar atlur dost in balar tutlur

Gelr gnle batlur hlmze halda gelr14

13
) Elmall Hamdi YAZIR, Hak Dni Kuran Dili,(Aka) Baer Basm Yayn ANKARA, C.2.s.580.
14
) Faruk K. TMURTA, a.g.e.,s.74
5
diyerek yaamtr. Bu durum; dostun verdii snrsz nimetleri kabullenme gibi, ondan gelen
dert ve bellara da rza gstermenin ve hi de kolay olmayan aclara tahammln addr.
Sliklere has byle bir hayat tarzn, on beinci asrn mutasavvf airlerinden brahim Tennri:

Cna cefa kl ya vef

Kahrn da ho ltfun da ho
Ya dert gnder ya(hut) dev
Kahrn da ho ltfun da ho15

szleriyle ne kadar da gzel terennm etmitir deil mi?.. Zira tasavvuf yolunda giden bir
mridin, ac ve zdrap ekmeden ebed saadete ulamas dnlemez.

Bir ehrin pazar yerinde alnp satlan, kiinin rettii eyadr, maldr. Ancak mal, mlk,
para, eya gibi madd alana hitap eden zenginlik insan mesut ve bahtiyar etmez. Kiiye ebed
saadeti baheden deer, yine kiinin bizzat kendi kazanmlar olan manev alandaki kalc
zenginliklerdir. Bu da kemle ermi olan kalbin tamas sonucu Hac Bayram Velinin ifadesiyle:
rifler sznn gnllere yapt telkin ve tebli araclyla olmaktadr. riflerin sznn
alnp satld bir pazar yerine tebih edilen sohbet meclisleri, zikir halkalar, Allah (cc) ile
kurulan kurbiyyetin doruk noktalardr. rifler szi satlur ol rn bzresinde diyerek
sz, adeta alnp satlan bir meta olarak tasavvur eden Hac Bayram Veli, burada sohbet
meclislerinde duyulan ve yaanan feyz-i ilahyi, kalpten kalbe nakletme erdeminin gerekliliinin
ve gzelliinin zerinde durur.

Keleci bilen kiinin yzn a ide bir sz

Szi biirp diyenn iini sa ide bir sz

diyen Yunus da sz piirip demenin nemini ve erdemini derinden idrk etmi bir gnl ehli
deil midir?..

Ol r dedim gnldr ne delidr ne usldur

klar kan sebildir ol rn kenresinde

Hac Bayram Veli, bu iirin tamamnda kulland r kelimesinin gnl anlamna

geldiini bu beytinde bizzat aklamak suretiyle, onun ne deli, ne de akll olduunu sylyor.
Allah (cc), Peygamberleri araclyla insana istikmet gstermi, onun ifrat ve tefritten uzak
kalmasn, bir muvazene iinde yaamasn salamtr. nsanolu bu sayede dnya ve ukb
dengesini kurmu, bu sayede hakiki mndaki kulluun idrakine, zevkine ve evkine
varabilmitir. Cenb- Allah, yce kitabmz Kurnda bu dengeyi: Allahn sana verdikleri ile
ahiret yurdunun peinde ol, (ama) dnyadan da nasbini unutma! (Kasas: 77) hitabyla anlatr.
nsanolu bir yandan Allahn nimetlerini (Duha 11), dier yandan da o nimetlerin hesabn
vereceini (Tekasur 8) aralksz hatrlamal, bundan tr de kendisine dengeli bir hayat
kurmaldr.

slm dininde hemen her alanda ifade edilen ifrat ve tefritten kap orta yolu bulmak, bu
iirde iman cevherini bnyesinde barndran gnl iin tanmlanan, o, ne delidir, ne usludur
ifadesiyle karmza kyor. Bu yce duyu ve inan samimi bir hayat tarz haline getiren nice
ak ehli vardr ki, bu yolda mesafeler kat edip Allaha kurbiyyet derecesinde yaklamlardr.
zellikle airin ifadesiyle ne usludur yani uslu deildir gnl hli iinde bulunan nice
aklar Allah yolunda kanlarnn sebil gibi akmasna rza gstermiler, canlarn bu yolda
feda etmekten ekinmemilerdir. Allah (cc) yolunda kanlarn sebil etmi Allah dostlar iin:
15
) Prof. Dr. Abdurrahman GZEL, Din- Tasavvuf Trk Edebiyat, Aka Yay., Ankara 1966,3.Bask,.424
6
Ahzb Sresi 33/23. ayette: Mminler iinde Allaha verdikleri szde duran nice erler var. te
onlardan kimi, szn yerine getirip o yolda cann vermitir; kimi de (ehitlii) beklemektedir.
Onlar hibir ekilde (szlerini) deitirmemilerdir. buyurulmaktadr ki air, bu msrada bu
ayete telmih sanat yapmtr.

Bu szi rifler anlar cahiller bilmeyp tanlar

Hac Bayram kend banlar ol rn minresinde16

Hayat gerek ekliye yaamak, ondaki bir ksm hakikat srlarn tefekkr etmek,
anlamak ve bunu anlalr bir sz hline dkmek sanld kadar kolay deildir. Srekli gelien,
olgunlaan bir gnlde, szlerek zn sz haline dnen ak iksirinden tat alanlar olaca
gibi, bundan mnev bir lezzet alamayanlar da olacaktr. Bu tasfiyesi gereklemi ve belli bir
makama erimi olan kalbin elde ettii bir ksm kefi bilgilerle yklenmi szn, ancak rif
olanlar anlar; kalbi temizlenmemi, nefsinin heva ve hevesinin peinde koan ve her eyi bildim
zanneden gafillerin, cahillerin bu sz anlamas imknszdr. Hatt airin ifadesiyle bu gibi
gafiller bu sz sahiplerini syledikleri szlerinden tr knar ve eletirirler. Bu hakikati
arifler, cahiller tezadyla ortaya koyan air; Zmer sresinin 39/9.: (Ey Muhammed!.)
De ki: Hi bilenlerle bilmeyenler bir olur mu? Dorusu ancak akl sahipleri bunlar hakkyla
dnr ayeti ile Araf sresinin 179. : Kalpleri vardr bununla kavrayp-anlamazlar, gzleri
vardr bununla grmezler, kulaklar vardr bununla iitmezler. Bunlar hayvanlar gibidir, hatta
daha aalktrlar. te bunlar gafil olanlardr. ayetine telmih yaparak bize bu yetlerin derin
anlamlarn hatrlatr.

Hac Bayram Veli, tpk tesirinde kald Yunus gibi iirlerinde i lemle d lemi
birbirinden ayrmtr. Bir yandan kendi i lemini srekli bilme ve tanma cehtini gsteren air;
dier yandan da kinat tanmay, eyann mahiyetini derinden anlamay, onun yaratcsn
tefekkr etmeyi ve Onu srekli anmay kendisine iar edinir. Bu hl; kinatn sahibini, O bir ve
benzersiz, O zamandan ve mekndan mnezzeh olan Allah (cc), insann yakndan daha yakn
bir mesafede duymasn salar.17 Kaf sresinin 50/16. : Andolsun insan biz yarattk ve nefsinin
kendisine fsldadklarn biliriz ve biz ona ah damarndan daha yaknz. Ayeti ile Bakara
sresinin 2/186.: Kullarm sana, beni sorduu vakit de ki, ben her halde yaknm. Du edenin
dusn bana du ettii anda iitir, ona karlk veririm. O halde kullarm da benim dvetime
uysunlar ve bana inansnlar, umulur ki doru yolu bulurlar. ayetinin tebli ve telkin ettii
mnnn knhne varan insan, srr- ilahiye ait bir ksm hkikatleri kalp gz sayesinde grr,
anlar ve bunu bakalaryla da paylar.

Hac Bayram kend banlar ol rn minresinde beytinde air, kendisinde adeta btn
bir insanln sorumluluunu, kendi sorumluluunu ise btn insanlarda hisseder. Bu itibarla
btn insanlar, tasavvuf olgunlua erimi bir gnln sahip olduu sevgi, sevda ve ak iksirini
paylamaa; o ilhi gzellikleri bilmeye, bulmaa ve bu gzelliklerle olmaa arr.
Allah (cc), Fussilet Sresi 41/33.: (nsanlar) Allaha aran, iyi i yapan ve Ben
Mslmanlardanm diyenden daha gzel szl kim vardr? ayetine telmih yaparak olmu bir
gnln duyu ve telakkilerine tercman olur. Hac Bayram Vel, bizzat yaad tasavvuf
hayata dayanan mna ykl birikimlerini sadece riflerle deil, zellikle iirin son msranda
btn bir insanlkla paylamay isteyen bir gnl hali sergiler. Bu hlde, btn insanlar imar
tamamlanm ve bayndr hale getirilmi bir gnl ehrine davet vardr Bu hlde, Allahn(cc)
rzas ve sonsuz rahmeti vardr Bu ehre girebilenlere ne mutlu!..
Rfat ARAZ

16
) Prof.Dr.Abdurrahman GZEL, Din- Tasavvuf Trk Edebiyat,Aka Yaynlar, Ankara 1966,3.Bask,s.399.
17
) Mehmet KAPLAN, Trk Edebiyat zerinde Aratrmalar 1, Dergh Yaynlar, stanbul 1976,s. 155.
7