I PARCIJALA

1. Termika obrada metala je!

Pojam termika obrada definie se kao postupak ili kombinacija postupaka

zagrijavanja metala i legura u vrstom stanju na odreenu temperaturu, dranje na toj
temperaturi i kontrolisano hlaenje sa ciljem da se osigura promjena mikrostrukture to bi za
posljedicu imalo promjenu svojstava, slika 1. S tim, to se zagrijavanje materijala za
plastinu deformaciju ne smatra termikom obradom.

2. Od ega zavisi izbor odogvarajueg termikog tretmana!

Izbor odgovarajueg termikog tretmana zavisi od dijagrama stanja tretiranog metala ili
legure. Na osnovu dijagrama stanja definie se tehnologija termikog tretmana.

3. Oznaiti sve faze i temeperature na Fe-C dijagramu!

4. U zavisnosti od zagrijavanja materijala razlikuje se koje brzine zagrijavanja!

U sluaju zagrijavanja materijala razlikuje se:

stvarna ili tehniki ostvarljiva i
tehnoloka ili dozvoljena brzina zagrijavanja.

5. Poredati sredstva za zagrijavnaje: teni metal, sona kupka, ulje, vazduh + ventilacija,
miran vazduh.

6. Da li je brzin zag. komada sa okruglim presjekom vea u odnosu na kvadratni i

pravougaoni presjek.

DA

7. U kojem temperaturnom intervalu je izraen uticaj toplotne provodljivosti kod elika?

Utjecaj toplotne provodljivosti za elike je posebno izraen do 650C.

8. Formula za Cekv.

9. Opisati 4 reima zagrijavanja!

Na slici 2.a prikazan je reim zagrijavanja komada zajedno sa pei. Ovaj reim se primjenjuje
kod velikih komada i komada sloenog presjeka od legiranih elika radi smanjenja
temperaturne razlike izmeu povrine i centra. Nedostatak ovog postupka je to dugo traje.
Normalno zagrijavanje komada u pei koja je ve zagrijana na eljenu temperaturu prikazana
je na slici 2.b. Ovaj reim se primjenjuje kad je potrebno zagrijavanje komada na nie
temperature i za komade jednostavnijeg oblika sa dobrom toplotnom provodljivosti.
Nedostatak ovog reima je da u sluaju neprilagoenosti uslova moe doi do velike
temperaturne razlike izmeu povrine i centra to za posljedicu ima pojavu unutranjih
naprezanja. Reim koji se najee primjenjuje u praksi je prikazan na slici 2.c. Ovo je
stepenasti reim zagrijavanja, kod kojeg se komad prvo zagrijava u drugoj pei ili drugoj zoni
iste pei do odreene nie temperature, a zatim se prenose u drugu pe ili drugu zonu koja je
zagrijana na potrebnu temperaturu termikog tretmana. U praksi se nekad primjenjuje i vie
predgrijavanja. Na ovaj nain se obino
tretiraju alatni i konstrukcioni elici.
etvrti reim (slika 2.d.) se primjenjuje u sluaju ubrzanog zagrijavanja. U ovom
sluaju pe je zagrijana na temperaturu viu od potrebne. Prilikom unoenja
komada, temperatura pei pada na potrebnu vrijednost. Primjenjuje se npr. kod naugljienja u
vrstim sredstvima, a nedostatak je u veoj temperaturnoj razlici izmeu povrine i centra.

10. Napisati formulu prema Guljajevu.

11. Napisati formulu prema Smoljnikovu za uplje komade!

12. Prema konstrukciji razlikujemo pei!

Prema konstrukciji pei razlikujemo[4]:

pei sa diskontinuiranim procesom komorna pe,
mufolna pe,
vertikalna ili dubinska pe, i
zvonasta pe
pei sa kontinuiranim procesom pei sa kotrljanjem komada,
prolazna pe,
tunelska pe,
karuselna pe, i
rotaciona pe.
13. Koje mehaniko svojstvo odreujemo preko kontinuiranih TTT dijagrama.

(tvrdoa koja se unosi u krizic na kraju dijagrama)

14. Nabrojati fazne transformacije austenita (to u poglavlju fazne tansformacije u sistemu Fe-
C nabrojati podnaslove).

1. Razlaganje pothlaenog austenita

2. Perlitna transformacija
3. Martenzitna transformacija
4. Meufazna (beinitna) transformacija

15. Od ega zavisi meulamelarno rastojanje? Zavisi od veliine i gustine pakovanja lamela
ferita i sekund. cementita sto su Lamele ferita i sekund. cementita tanje i gue pakovane
(manje meulamelarno ratojanje-veca brzina hlaenja) to je veca tvrdoca, a manja zilvost i
plasticnost perlita, a ako je vece meulam. rastojanje manja je brzina hlaenja, manja
tvrdoa odnsno perlit je mekaniji, duktilniji, veca je zilavost, ovo ti je vazno i sigurno ce
vam dati nesto na taj kalup.

16. Razlika izmeu izmeu izotermalnog TTT DIJAGRAMA podeutektoidnog i

nadeutektoidnog celika ( str 3. zadnji pasus poglavlje fazne tansformacije u sistemu Fe-C)

Kod izotermalnog TTT dijagrama podeutektoidnog elika moe se vidjeti da ispod take A1
transformacija zapoinje izdvajanjem ferita,U sluaju nadeutektoidnih elika situacija je
slina samo to se umjesto ferita izdvaja cementit.

17. Razlika izmeu ploastih i igliastih kristala martenzita ( str.4 poglavlje fazne
tansformacije u sistemu Fe-C).

Kod visokougljeninih elika sa sadrajem ugljika iznad 0,8% dolazi do formiranja

ploastih kristala martenzita koji imaju soivast oblik, slika 8. Ploasti kristali nisu
meusobno paralelni pa u prostoru obrazuju sloene skupine. Pri posmatranju na mikroskopu
kristali se vide kao iglice razliite debljine u zavisnost od ravni sjeenja.

18. Kako Cr utice na Mp i Mk? On utice na smanjenje Mp i Mk.

19. Razlika izmeu gornjeg i donjeg beinita?

Zavisno od temperature razlaganja razlikuje se pojava gornjeg i donjeg beinit, slika 12. Gornji
beinit se izdvaja na viim temperaturama od 350 do 5000C u obliku izolovanih uskih estica
koje su smjetene izmeu feritnih ploica slino kao kod perlita.
Donji beinite se izdvaja na neto niim temperaturama od 350 do temperature poetka
formiranja martenzita. Mikrostruktura donjeg beinita je slina martenzitnoj, u obliku iglica.
Cementit se izdvaja u obliku sitnih estica unutar ferita. Gornji beinit negativno utjee na
plastinost elika, zbog izdvajanja grubih estica cementita
na granicama feritnih zrna. Utjecaj na tvrdou i vrstou je nikakav ili neznatan. Donji beinit
osigurava dobra mehanika svojstva. U poreenju sa sorbitom i trustitom ima visoku
vrijednost tvrdoe oko 550 HBS i vrstoe uz dobru plastinost i ilavost. Razlog ovom je u
velikoj gustini dislokacija i obrazovanju disperznog cementita koji je rasporeen u kristalima
ferita.

20. Visoko otpustanje se izvodi u temp.intervalu.

Visoko otputanje se najee primjenjuje kod ugljeninih konstrukcionih elika.

elik se zagrijava u temperaturnom intervalu od 550 do 650C

21. Za alatne elike i konsturkcione se koristi koji dijag. otpustanja.

Kod alatnih elika prati se promjena tvrdoe sa temperaturom otputanja

22. Poboljanje je!

Poboljanje je postupak termike obrade koji obuhvata kombinaciju kaljenje sa

srednjim ili visokim otputanjem.

23. Otputanje je!

Otputanje je postupak termike obrade koji podrazumijeva zagrijavanje zakaljenog

elika na temperaturu ispod A1 linije, dranje na toj temperaturi i zatim hlaenje odreenom
brzinom u cilju poveanja ilavosti i uklanjanja zaostalih unutranjih naprezanja

24. Nabrojati potupke termike obrade elinog liva!

elini livovi se mogu tretirati slijedeim postupcima termike obrade:

o Normalizacija,
o Meko arenje,
o arenje za smanjenje unutranjih napona,
o Visoko arenje ili arenje na grubo zrno,
o Difuzijsko arenje,
o Poboljanje,
o Povrinsko kaljenje,
o Termohemijska obrada.

25. Rzlika izmeu normalizacije i ptpunog arenja!

Kod normalizacije je bitno da se ubrzano hlaenje na zraku izvodi samo u temperaturnom

intervalu ukome dolazi do transformacije. Zbog toga se hlaenje komada veih dimenzija i
sloenog oblika nakon dostizanja A1 temperature nastavlja u pei.Na ovaj nain se izbjegava
pojava termikih naprezanja. Prednost postupka normalizacije u odnosu na potpuno arenje je
to se osiguravaju bolja mehanika svojstva, uklanja se cementitna mrea kod
nadeutektoidnih elika i vea je produktivnost postrojenja, a time i jeftiniji postupak
[2]. Kada je osnovni cilj samo uklanjanje naprezanja, a ne i postizanje boljih mehanikih
svojstava postupak potpunog arenja ima prednost.
26. Visoko arenje se izvodi zbog ega?

Visoko arenje ili arenje na grubo zrno primjenjuje se kod nisko i srednje ugljeninih elika
da bi se olakala mainska obrada.

27. Cilj difuzionog arenja?

Da bi se eliminisala pojava segregacija, zagrijavanje na temperaturu 0,8 do 0,9 Ttop e

omoguiti difuziju atoma. Usljed difuzije atoma osnovnog metala i legirajuih elemenata
dolazi do homogenizacije sastava i nestajanja dendritske segregacije. Prema tome, difuziono
ili homogenizaciono arenje je postupak termike obrade sa kojim se izjednaava hemijska
neujednaenost sastava i umanjuju mikrosegregacije1.

28. Zbog ega se provodi meko zarenje?

Cilj mekog arenja je dobijanje mikrostrukture pogodne za kaljenje

i poboljanje mainske obradivosti tj. prevoenje izluenog perlita iz lamelarnog oblika u
zrnasti ili globularni,

29. Rekristalizaciono zarenje se provodi u temp intervalu?

Kod nelegiranih elika temperatura rekristalizacije se kree oko 450 i 600C, a u sluaju
srednje i visoko legiranih izmeu 600 i 800C

30. Da li se nepotpuno kaljenje primjenjuje kod nadeutektoidnih celika ili podeutektiondih

elika i zbog ega se primjenjuje kod nadeutektoidnih celika?
31.
Potpuno kaljenje se prvenstveno primjenjuje kod podeutektoidnih elika, a kod
nadeutektoidnih samo u sluaju kada se eli poveati prokaljivost.

32. Poredati sredstva za hlaenje: slana voda,ulje, cirkulirajui zrak, miran zrak, pijesak tako
bi trebalo da bude.

33. Dimenzije Jominy epruvete slika 14. Stranica poglavlje kaljenje?

102 x 25,4 mm

34. Sta je pojas prokaljivosti?

35. Rekristalizaciono arenje aluminja se izvodi? Na temp. Od 350C i vise.

36. Zato se provodi kaljenje ispod 0 C? Radi smanjenja koliine zaostalog austenita.

37. Kako utice zaostali austenit na mehanika svosjtva?

Prisustvo zaostalog austenita nije poeljno iz razloga to je tvrdoa austenita znatno nia od
martenzita pa je tvrdoa zakaljenog elika manja. Takoer, zaostali austenit izaziva promjenu
dimenzija jer usljed razlaganja dolazi do poveanja zapremine. Austenit nije magnetian pa
njegovo prisustvo smanjuje magnetnu indukciju tj. snagu kod permanentnih magneta.
II parcijala

1. Prema nainu zagrijavnja povrinsko kaljenje se dijeli na?

povrinsko kaljenje sa zagrijavanjem pomou vanjskog izvora toplote (elektrolitno

kaljenje i kaljenje gorionikom ili plamenom), i
povrinsko kaljenje sa zagrijavanjem pomou unutranjeg izvora toplote
(kontaktno i indukciono kaljenje)

2. Str. 2 slika br. 2 poglavlje kaljenje i to je za podeutektiodne celike, a za na

nadeutektodine ide umjesto sekundarni cementit tj M+ sekundarni cementit, pa P +
sekundarni cementit.

3. Koji se enrgent najese koristi za plameno kaljnje i zbog ega.

U praksi se najee koristi acetilen i metan, a najmanje se koristi svjetlei plin.

Sagorijevanje acetilena u kiseoniku odvija se kroz primarnu i sekundarnu fazu. U primarnoj
fazi sagorijevanje se odvija u struji kiseonika, a kod sekundarne za sagorijevanje se koristi
kiseonik iz vazduha. Zahvaljui ovakvom nainu sagorijevanja plamen je normalan i
neutralan. U sluaju kad je odnos acetilena i kiseonika manji od 1,1 plamen je karbonizirajui
tj. ima sposobnost naugljienja jer zbog nedostatka kisika jedan dio ugljika ne sagorijeva i
plamen adi. Kada je ovaj odnos vei od 1,1 plamen je oksidirajui jer je viak kiseonika u
primarnoj fazi sagorijevanja.

4. Da li je potrebno kod povrsinskog kaljenja progrijvanje cijele povrine po cijelom

presjeku? NE.

5. Da bi se povecala snaga gorionika sta se koristi?

Ako je potrebna vea snaga gorionika od one koja se ostvaruje gorionikom sa prorezom,
mogu se koristiti gorionici sa rupama.

6. Nabrojati potupke plamenog kaljenja?

Postupci koji se koriste u sluaju kaljenja gorionikom su slijedei:

statiki postupak ili postupno kaljenje bez kretanja gorionika,
postupno kaljenje klaenjem,
rotaciono postupno kaljenje,
linijsko kaljenje sa prekidom,
rotaciono linijsko kaljenje sa posmakom, i
helikoidalno linijsko kaljenje.

7. Ako je brzina gorionika prevelika sta ce se desiti? Str 6. poglavlje povrsinsko kaljenje.

Brzina kretanja gorionika ne smije biti velika jer se povrina ne moe zagrijati na
temperaturu kaljenja, odnosno ne smije biti ni preniska jer e doi do pregrijavanja
materijala.
 8. Nedostaci elektrolitnog kaljenja?

Ovaj proces je dosta jednostavan, ali zbog mogunosti pregrijavana povrine,

potekoe u mjerenju temperature i opasnosti od korozije ovaj postupak se primjenjuje za
manje odgovorne dijelove.

9. Dubina zagrijanog sloja se izracunva? Str 1. Poglavlje elektorlitno i indukciono

kaljenje.

10. Sta je povrsinski ili skin efekat? Str 1. Poglavlje elektorlitno i indukciono kaljenje.

Indukciono kaljenje je kao i plameno kaljenje postupak kod kojeg treba osigurati
zagrijavanje povrine na temperaturu iznad Ac3 linije i zatim brzo hladiti. Razlika izmeu ova
dva postupka je to se kod indukcionog kaljenje zagrijavanje vri pomou unutranjeg izvora
toplote. Odnosno, zagrijavanje se vri na taj nain da se u induktoru (elektrinom
provodniku), koji je prikljuen na generator naizmejnine struje visokefrekvencije stvara
promjenjivo magnetno polje. U sluaju kad se komad elika unese u nastalo magnetno polje u
njemu se indukuju vrtlone struje. Najvea gustoa ovih struja je na povrini komada i opada
sa udaljavanjem od povrine. Prema tome, ova pojava se naziva povrinski efekat ili
skinefekat.

11. Oblici induktora. Str 3. Poglavlje elektorlitno i indukciono kaljenje

Oblik induktora zavisi od oblika povrine koja se tretira. Prema tome postoji nekoliko oblika
induktora, slika 3:
Induktori sa jednim namotajem,
Induktori sa vie namotaja,
Ravni induktor,
Spiralni induktor,
Induktor u obliku ukosnice,
Masivni induktor, i
Induktor sa jezgrom.

12. Razlika izmeu prekidnog i neprekidnog postuoka plamenog kaljenja.

Kod prekidnog kaljenja postupak zagrijavanja i hlaenja su dvije odvojene operacije.

13. Sta je uloga sredstva za hlaenje i koje se koristi najee?

Voda.
 14. Kod indukcionog kaljenja se haldilice prave od ega? Str. 4. Poglavlje elektorlitno i
indukciono kaljenje.

Razlika izmeu ovih hladilica je to se kod indukcionog kaljenja ne mogu

tretirati masivni komadi pa se i hladilice najee prave od plastinih masa. Obino se radi o
kutijama ili cijevima sa otvorima za isticanje sredstva za hlaenje.

15. Kaljenje zupanika se izvodi na koja tri naina?

kaljenje svih zuba, kaljenje bokova zubaca i kaljenje meuzublja

16. Za ekstremno male dubine kaljenja koristi se..... mikroindukciono kaljenje.

17. U toku procesa zagrijavanja i hlaenja se istovremeno odvijaju procesi disocijacije

molekula, odnosno apsorbcije i difuzije atoma odreenog elementa.

18. Tabela 2. Str. 2 pog.-hemijsko termicka obrada.

19. Parametri koji uticuna cemntacijau? Str. 4 i 5. . pog.-hemijsko termicka obrada.

Temperatura i vrijeme difuzije, sadraj ugljika i legirajuih elemenata,

20. Ponasanje sredstva za cementaciju se odreuje korz paramtere? Str. 5. pog.-hemijsko

termicka obrada.

Ponaanje sredstva za cementaciju odreeno je kroz parametre Cv-C vrijednost i Ca- C

aktivnost. Cv je maksimalna vrijednost ugljika koja moe da se postigne u povrinskom sloju
i koji kod date temperature stoji u ravnotei sa sredstvom za cementaciju. U toku voenja
procesa ova vrijednost se moe odravati konstantnom ili mijenjati. Ako je npr. oznaka Cv-
0,8/930 to znai da je C vrijednost 0,8 na temperaturi cementacije 9300C.
Ca je veliina koja pokazuje koliko ima raspoloivog ugljika na povrini komada. Od ovog
parametra zavisi brzina rekacije pri kojoj ugljik prelazi iz sredstva za cementaciju na povrinu
komada. Ako je vrijednost Ca vea to je i vea koliina ugljika na raspolaganju u
povrinskom sloju. Ova dva parametra opisuju sredstva za naugljienje pri emu Cv odreuje
ravnoteu hemijske reakcije, a Ca brzinu te reakcije. Veliine koje opisuju ponaanje elika u
toku cementacije su Cz-C zasienja i Vd brzina difuzije. Cz je granini sadraj rastvorljivosti
ugljika u austenitu na temperaturi cementacije.

21. Nabroajti sredstva za cemenatciju u cvrstom, tecnom i plinovitom stanju?

Kao sredstvo za cementaciju najee se koristi ugalj (drveni ugalj), kojem
se dodaju aktivatori procesa u obliku karbonata (BaCO3, Na2CO3 itd.) ili soli tipa K2Cr2O7,
KMnO4 i BaSO4. Takoer, u ovu mjeavinu se dodaju i sredstva za vezivanje i ovravanje
kao to su: mazut, ulja, melasa

Glavne komponente koje sadri plin za cementaciju su CO i H2, a mogu se jo nai i CH4,
CO2, H2O i N2
 22. Nabrojati potupke zastite od cemnetacije? Str. 9. pog.-hemijsko termicka obrada.

Zatita mehanikom obradom: Bakarisanje: Prekrivanje aluminijem: Metalni oklopi, Zatita

navoja, Azbestna zatita, Specijalno upakivanje, Zatitni premazi

23. Osnovni nedostaci postupaka difuzione metalizacije?

Osnovni nedostatak postupka difuzione

metalizacije je u maloj brzini difuzije, zbog ega je potrebna visoka temperatura (do 14000C)
i dugo vrijeme trajanja procesa. Kao posljedica navedenih nedostataka dubina sloja koji se
dobije je relativno mala, sloj nije otporan na velika optereenja. Postupkom difuzione
metalizacije se u povrinu komada obino uvodi samo jedan elemenat, meutim postoje i
primjeri viekomponentne metalizacije kao to je npr. Al i N, B i N itd.

24. Faza koja je nepozeljna u povrsinskom sloju kod nitriranja i zbog cega?
3. pog.nitriranje.

Meutim, treba voditi rauna o tome da na viim temperaturama

dolazi do formiranja faze to poveava krtost povrinkog sloja.

25. Povrsinsko kaljenje se primjenjuje kod elika? pog.-hemijsko termicka obrada.

Povrinsko kaljene se obino primjenjuje kod konstruktivnih

elika sa sadrajem ugljika od 0,4 do 0,5%.

26. Kako uticu legirajui elementi na dubinu nitriranog sloja? Str. 3. pog.nitriranje.

Legirajui elementi Al, Cr, Ti, Mo, V i W obrazuju nitride koji blokiraju ravni klizanja i na taj
nain poveavaju tvrdou nitriranog sloja, ali istovremeno smanjuju njegovu dubinu.

27. Zbog cega se koriste cijanove soli.

Za procese starenja? za postizanje dovoljne koliine cianata u kupatilu

28. Zbog cega dominira karbonitriranje na nizim temperaturama? Zato sto je na nizim
temperaturama do 500 C (20, 100, 300 do 500) veci koeficijent difuzije dusika u
odnosu na koef. difuzije C i zato dominira karbonitriranje na nizim temperaturama

29. Shematski prikaz mik. kromiranog sloja? slika 2. Str. 2. pog. Difuziona metalizacija.
30. Shematski prikaz mik. boriranog sloja? Slika . str. 7. pog. Difuziona metalizacija.
zasto je nitriranje dominantnije na niskim tempraturama karbonitriranja
ned 17:41
Evo prvo za nitriranje