MARB LKELER ZERNDE SLAM'IN VE TRKLERN

DAR VE HUKUK TE SRLER

Prof. Dr. Halil CN*

I- MARB LKES VE SLAMDAN NCEK DURUMU:

BERBERLERN VE BZANS'IN HAKMYET

slm tarihileri, Kuzey Afrika'daki beldelerin tamamna marib

lkeleri veya yerli lalkm ounluunu tekil etmeleri sebebiyle Berberis-
tan adn vermektedirler. Bu isimlendirme dier tarihiler tarafndan da
reddedilmemitir. Marib lkeleri veya Berberistan denilen bu toprak-
lar coraf blgeye ayrmlardr. Birincisi; Kuzey Afrika'nn dou
ksm yani Tunus ve Bicaye taraflarna f-ikiye denmektedir. kincisi;
Kuzey Afrika'nn bat tarafna Tilnesan blgesi de dahil olmak zere
Orta Marib (Marib-i Evsat) ad verilmitir ki, bugnk Cezayir'dir.
ncs ise, Uzak Marib (Marib-i Aks)'dr ve Fas topraklarn iine
almaktadr 1 . Uzak Marib'e Berr'l-Udue de denir ve ayrca Cibl-i
Berber yani Berber dalar denen blgeyi de Uzak Marib'e katmak ge-
rekir.
Eski zamanlardan beri Msr dnda btn Kuzey Afrika'da yerle-
mi bulunan ve nerden geldikleri kesin olarak tesbit edilemeyen yerli hal-
ka Berber veya oulu olan Berbire ad verilir. Bunlar sonradan msl-
man Araplarla karmlar ve bugn artk kesin olarak birbirinden ayr-
lamaz hale gelmilerdir. Berberilerin Afrika milletlerinden olmad ve
ok eski zamanlarda Asya milletlerinden olduklar halde zamanla Frat
ve Dicle vadilerinden ayrlarak Afrika'nn llerine ve Atlas Okyanusu-
nun sahillerine yerletikleri, tarihilerin zerinde nemle durduklar bir
ihtimaldir. Netice olarak, Berberler bu lkelerde Kartacallar ve Him-
yerlerden eskidir ve onlarla nesep itibariyle ilgileri yoktur. Berberilerin

* Seluk niversitesi Rektr

1 Kalkaandi, Ahmed, Subh'l-A', Msr, 1915, e. 5, sh. 99-158; emseddin Smi, Ka-
mus'l-A'lm, c. 2 / 12721273, c. 3 / 1791
16 HALL CN

en nemli zellii, istisnalarn dnda hep kabileler halinde yaamalar

ve tam bir siyas birlik tekil edememeleridir 2 .
Marib lkeleri slam'dan nce ok eski dnemlerden beri hep Ber-
berilerin idaresinde aklmtr. Ancak M.S."42 tarihinden itibaren Roma-
llarn hkimiyeti altna girmitir. Bu hkimiyet mutlak deildir. Arala-
rnda uzun sren savalar sonucu, neticede sahil eridindeki ehirler Ro-
ma'ya verilmi ise de, dalar ve yaylalar Berberilerin hkimiyeti altnda
kalmtr. Yani Romallar Berberleri Romallatramamtr. Sadece
onlar cizye ve asker vermee zorlayabilmiler; mahall idarelerini yerli
reislere (Deguli) terk etmilerdir. Roma'nn bu ma'nada hkimiyeti be
asr srebilmitir 3 .
slamiyetten nce eitli dinler Berberiler arasnda yaygndr. o-
unluk sabi yani yldza ve gnee tapan insanlardr: Putperestler de
vardr. ok az da olsa Yahud ve Hristiyanl seenler olmutur. Bu-
nun anlam udur ki, Romallar kendi gmenleri dndaki Marib hal-
kna ve zellikle Berberlere Hristiyanl kabul ettirememilerdir.
Bu durum dikkat ekici bir husustur 4 .
Bu ksa giriden sonra imdi de Marib lkelerine slmiyetin nasl
girdiini ve zellikle Berberler zerinde idar ve hukuk adan nasl
nasl bir tesir yaptn ksaca grelim:

II- MARB LKELER ZERNDE SLMYETN DAR

YE HUKUK TE'SRLER

Romallarn Marib lkelerindeki hakimiyeti ciddi olarak 1,5 asr

srmtr. Ancak bu sre iinde Berberler devaml isyan etmiler, mer-
kezden gnderilen valiler ise sadece bu isynlar bastrmak; meydana
gelen mezhep atmalar ile uramak; ve de ahaliye ar vergiler koy-
makla megul olmulardr. slmiyetin douundan sonra mslmanlar,
Marib lkelerine ve berber kabilelerine de slm tebli etmekle kendi-
lerini mkellef sayyorlard. Ancak nlerinde nemli bir engel vard.
O da Berberilerin nfusa okluklar be-alt asr iinde ok aznn h-
ristiyanl kabul ve savalktaki ar maharetleri ve acmaszlk ve

2 emseddin Sami, Kamus'l-A'lm, 2 / 1270-1271 slm Ansiklopedisi, Berberler Mad-

desi; bn'l-Esir, El-Kmil-Fit-Trih, c. 3, sh. 2526
3 Kalkaand, 5 / 1 7 9 ; slm Ansiklopedisi, Berberler Maddesi
4 Kalkaand, 5 / 1 7 8 ; slm Ansiklopedisi, Berberler Maddesi; emseddin Smi, Kamus'
l-A'lm, 2 / 12701271
 TRKLRIN IDAR VE H U K U K I TESIRLERI 17

ar cesaretleriydi. Mslmanlarn kendilerini bunlardan korumalar

ve slm' anlatrken dikkatli olmalar hususunda bir ka hadis de
vard. Hz. mer bu konuda komutanlarna uyarc bir mektup da
yazmt 5 .
Mslmanlarn Berberstan' ilk fetih hareketi 27 / 647 senesinde
Hz. Osman zamannda Abdullah bin Ebu Serh komutasndaki bir ordu
tarafndan yaplmtr. Hem slmiyeti ve hem de cizyeyi reddeden
Maribiler, Romallarn destek ve tahrikiyle savamay tercih ettiler ve
sonunda malup olarak sulhu kabule mecbur kalmlarda 0 . Daha sonra
Emeviler devrinde Marib lkelerinin fethi ve slmlatrlmas harektt-
leri devam etmise de hadislerde verilen haberlere uygun olarak sk sk
dinden dnme olaylar da meydana gelmitir. Emevi valilerinden Ultbe
bin Nafi 50 / 670 ylnda Trablus ve Tunus'u tamamen fethederek Kay-
navan ehrini kurmu ve ou Berberi topraklarn slmlatrmtr.
Emevi valilerinden Musa bin Nusagr ise bu blgelerde slmn daha ok
ylmasna vesile olduu gibi, cesur berber erleri ile beraber Endls'e
seferler dzenlemitir. Be asrda hristiyanlm % 15'ine nfuz ede-
meyen Berberilerin, 25 ksur senede % 15'i mslman olmu ve gn-
den gne mslman Araplarla imtiza da oalmaya balamtr. Niha-
yet btn bunlara ramen eski dinlerinde kalan berber kabileleri de
172 / 788 tarihinde istikllini iln eden mslman Berberi Devleti, d-
ris'ler zamannda, Berberilerin yzde doksanndan fazlas slm kabul
etmitir 7 .

. O zamandan beri Arap yarmadasndan ve am'dan gruplar halin-

de gelen Araplar, Kuzey Afrika'ya gelerek orada yerletiklerinden Ber-
berler bunlarla imtiz ederek birbirine karm ve Kur'an'n dili olan
Arapay siyas ve edeb dil olarak tanmlar; yava yava ehir ve ka-
sabalarda ve giderek kylerde ve llerde dahi kendi dilerini unutmu-
lardr. Kendi mill dinlerini tam koruyabilenler slm medeniyetinden
uzak kalan baz l kabileleridir.

1) idari Te'sirler
Marib lkeleri zerindeki slmn te'sirleri tpk dier yeni msl-
man olan rklar gibi olmutur. Ancak Hz. Peygamber'in hadislerinde de
belirttii gibi, Marib lkelerinin ekseri ahalisini tekil eden Berberler,
5 emseddin Smi, Kamus'l-A'lm, 2 /1271
6 ibli, Sadr- slm, c. 7, sh. 18; bn'l-Esir, EI-Krail. 3 / 9 1 - 9 3 ; Kalkaand, Subh'ul-
A', 5 / 1 1 7 vd.
7 bn'l-Esir, El-Kmil, 3 / 4 6 5 - 4 6 6 , 4 / 105109, 369370; emseddin Smi, Kamus'
iU-A'lm, 2 / 12711272, 3/ 17911792
18 H A L L CN

sert mizal ve mevcut dzene kar kan bir ruh yapsna sahiptiler.
Bu sebeple dar yaplar da benzeri deiiklikler gstermitir. Bunlar
guruba ayrmak mmkndr:
Birincisi: Byk slm Devletine bal bir Eylet olarak idare edildi-
i devredir. Marib lkeleri 27 / 647 ylndan 172 / 788 ylna kadar Eme-
vilerin veya Abbasilerin tayin ettii bir vali tarafndan idare olunmu-
tur. 150 ksur yllk bu devrede baz faslalar hesaba katlmazsa, Emevi
veya Abbas Devletinin idar zellikleri aynen mevcuttur. Sadece baz
konularda imtiyazlara sahiptirler. Bir ksm hriciler, zaman zaman
bu mahall idareye itiraz ve isyn etmilerdir 8 .
kincisi: Berberiler slmiyet sayesinde idar ve siyas anlay a-
sndan gelimiler; Abbasi Devletinin zayflamas ve Endls'de ikinci
bir hilfet merkezinin kurulmas ile buralarda da karklklar meydana
gelmi; her vali kendi blgesinde istikllini iln etmeye balamtr. Za-
manla aralarndaki scak harplerden dolay beylikler kk birer devlet
haline gelmilerdir. Endls'n ykl bu beyliklerin de sonu oluncaya
kadar alt-yedi tane mslman Berber devlet ortaya kmtr. Bunla-
rn ortak zellii, halifeye bal dier mstakil ve mslman sultanlklar
gibi, slmi ananeye bal birer devlet olmalardr. nce siyas tarihle-
rini ksaca zetleyelim, sonra da ortak idar yaplarna temas edelim.
A) Harun Reid zamannda Marib lkeleri valiliine brahim bin
Aleb isimli bir kumandan tayin edilir. Buralardaki kargaay nleyen
brahim, 800 ylnda istikllini iln etti. Ancak yine Abbas halifelerine
balyd ve emir adyla mstakil beylik niteliindeydi. Merkezi Kayve-
ran olan ve Aleboullar diye bilinen (Ben Aleb) bu devlet iki msta-
kil mslman berber devletiydi (808-909) 9 .
B) Aleblerin hakimiyeti esnasnda Hz. Ali'nin torunlarndan H-
seyin bin Ali, Mekke'den 170 / 786 tarihinde kat. Amcas dris ile be-
raber kaarken yolda ldrld ve dris de Marib lkelerine snd.
Berber kabileleri bunun evresinde topland. Ksa srede btn berbe-
r kabilelerinin slma girmesine vesile oldu. drisler adyla anlan ve da-
ha ziyade Uzak Marib (Marib-i Aks=Fs) de hakimiyetini devam et-
tiren bu devlet de mslman bir sultanlkt 1 0 .
C) lk defa Marib lkelerinde i bir devlet kuran ise 901-908 ta-
rihleri arasnda kendisinin peygamber neslinden olduunu iddia eden

8 Kalkaand, 5 / 117120, 179180 '

9 Kalkaand, 5 / 1 2 0 vd.; emaeddin Smi, 3 / 1792 vd.
10 Kalkaand, 5 / 180 vd.
 TRKLRIN IDAR VE H U K U K I TESIRLERI 19

Ubeydullah isimli birisinin kurduu Fatm Devleti'dir. Maib lkele-

rinde salatanatlar 52 sene devam edebilmitir. dar yaplar Abbasile-
rinkinden farkszdr.
D) 360 / 970 tarihinde Zirler Devleti yeniden bir Berberi Devleti kur-
mular ve Cezyir'i ilk defa bunlar te'sis etmilerdir. Bunlar 440 / 1048
tarihine kadar Fatm Halifelerine bal kalmlarsa da, bu tarihden iti-
baren Endls Emevileri Halifeleri adna hutbe okutmulardr. Ayrca
bu tarihten itibaren ilik Marib lkelerinden silinmi ve yine snn ida-
re hakim olmutur. dar adan nemli olan, bu devletin de halifeye ba-
l bir mslman sultanlk oluudur. Yani her ne kadar, idar adan ba-
msz olsalar da, manevi adan mslmanlarm halifelerine balydlar 11 .
E) 445 / 1053 tarihinde Zirler Devleti de yklm ve Marib lke-
lerinin hakimiyeti Murbtlar Devletinin (1053-1147) eline gemitir.
Bu da bir mslman Berber devletidir. Bu devleti Berberilerin Demtu-
na ve Gudala adl kabileleri kurmutur. nceleri ateperest olan Gudala
boyunun reisi, Abdullah bin Yasin adl bir mchidi, kabilesine sl-
m retmek zere getirdi. nce eski dinlerinde srar eden, sonradan ise
bu zata balanan Gudala boyu mslman olarak Demtuna boyu ile bir-
likte Murbtlar (Ballar) Devletini kurdular. slmiyet bunlar yaa-
dklar vahi hayattan kurtararak devlet kuracak meden, bir seviyeye
ykseltti. Bunlar da halifeye bal mslman bir Devletti 1 2 .
F) Nihayet, yine bir Berber reisi olan Muhammed ibn-i Tumert,
Berberleri o dnemlerde slm leminde dolaan karklklarn tesirin-
den kurtararak onlara Allah'n birlii (tevhidi) konusunda en doru yol
olan Ehl-i Siinnet'in E'ari koluna ait grleri anlatmaya alm ve
bunda da muvaffak olmutur. Kendisine Mehd nvan da verilen bu
ahsiyet Muvahhidler Devleti adyla 515/1121 tarihinde bir Berber
Devleti kurmutur. Bu devlet 1269 ylma kadar yaamtr. Daha sonra
Merinler, Hafsler ve benzeri birok kk devlet ortaya km; maa-
lesef bu paralanmann sonucunda Berberler XV. yzyln bana kadar
spanyol, Portekiz ve Venediklilerin siyas tesir alanlarna girmilerdir 13 .
500 ksur senelik bu dnem iinde kurulan Berber Devletlerinin
ortak zellikleri dier mslman devletlerinkine temel yap itibariyle
ok benzer. Farklar sadece detaylara taallk etmektedir.
11 Kalkaand, Subh'l-A', 5 /185 vd.; emseddin Sm, Kamus'l-A'lm, 3/17921793
12 Kalkaand, 5 / 188 vd.; Akgzolu, Mehmed, slm Devletleri Tarihi, stanbul 1975,
8586
13 Kalkaand, 5 / 2 1 6 vd., 191 vd.; emseddin Smi, Kamus'l-A'lm, 3 / 1792-1793';
Akgzolu, 8687; Sleymaniye Ktphanesi, Esat Efendi, 2362, vrk. 1 5 0 / a 1 5 0 / b
20 H A L L CN

Devletin insan esi iki nemli unsurdan oluur. Birincisi asker

snftr (cnd). nemli rtbelerdeki askerler ile vezirler, nianc gibi yk-
sek derecedeki grevliler bu gruba dahildir. kincisi, ilmiye snf yani
erbb- aklmdr. Kadlar, muhtesibler ve benzeri grevliler. Bu devlet
grevlilerine tahsis edilen ulfe ve iktalar sultann ve dier yksek rt-
beli devlet adamlarnn elbise ekilleri, sultann her gn medrese deni-
len tahtna oturu merasimi, yine sultann Osmanl Devletindeki Divan
gibi dava ve dert dinlemesi, divan kurmas, cuma namazna belli bir
merasimle kmas, bayram namazlar ve sefere k merasimleri, bazen
sultann geziye kmas ve benzeri hususlar, dier mslman devletle-
rindeki gibidir. Bu usl ve muameleler sadece isim itibariyle farkldrlar.
Diplomatika yani devletin resm yazmalarnda da mslman devlet
adamlarnn benimsedii tarz uygulanmtr. Sultann fermanlarna za-
hire dendiini, balang ve bitiinde Hz. Peygamber'in slubunu taklit
ettiklerini belgeler gstermektedir. Ksaca her idar meselede slmn
ve mslman devletlerin izi ve tesiri hemen grlmektedir. Dier ms-
lman devletlerde olduu gibi, bu devletlerde de sultan icrann badr.
Halifenin grevlerini oba vekleten icr eder. Yasama konusunda ise
sadece slm hukukunun kendisine tand ii bo yasama yetkisini kul-
lanr. Burada ksaca zetlediimiz konular daha ayrntl olarak misal-
leriyle beraber iaret ettiimiz kaynaklarda grmek mmkndr 1 4 .
nc grup idare ekli ise, mslman olmalarna ramen devaml
olarak kabile devleti olma zelliin devam ettirmi olanlardr. Bunlar
beled cumhuriyet eklindedirler. Berberistan'n dalk blgelerinde
yaarlar. Mslmandrlar; ancak hibir devletin boyunduruu altna
girmeyi kabullenmezler 15 .

2) Hukuki Tesirler
500 k6r sene zarfnda, hatta Byk slm devletine bal olduk-
lar dnem de hesaba katlrsa 650 yllk dnemde, Marib lkelerinde
hkim olan hukuk sistemi slm hukukudur. slm hukukunun drt
snn mezhebinden birisi olan Maliki mezhebi, ia hkimiyeti dolaysy-
le meydana gelen fasla bir tarafa braklrsa, btn Marib lkeleri ve
Berberler tarafndan benimsenmitir. Bunun en nemli sebeplerinden
birisi, mam Mlik'in yetitirdii byk hukukulardan ounluunun
Kuzey Afrikab veya Endls'l oluudur. mam Mlik'in fkh gr-
lerini yazl hale getiren ve tedvin eden Esed bin Frat ile Sahnn, asl-
14 Geni bilgi iin bkz. Kalkaand, Subl'l-A', 5 / 137149, 203210
15 Kalkaand, 5/210211
 TRKLRIN IDAR VE HUKUKI TESRLER 21

lan Afrikal olmasa da Kuzey Afrika'da yetien bu buralarda nemli

grevlerde bulunan byk hukukulardr. Hanefi mezhebinin gelime-'
sinde mslman Trk devleti olan Karahanhlarn rol ne ise, Maliki
mezhebinin de gelimesinde Kuzey Afrikal hukukularn rol odur. Ma-
liki hukukunun temeli saylan yedi ciltlik El-Mdevvenet'l-Kbra
adl eser, Kuzey Afrika'l byk hukukular olan Esed bin Frat ile
Sahnun un eseridir 16 . i hkimiyetinin te'siriyle Malik mezhebi, ks-
men itibar kaybna uramsa da, Zirler Devletinin gl sultan Mar
bin Badis, resmen Malik mezhebini devletin resm mezhebi olarak ka-
bul ettirmitir. Bunu btn Marib lkelerine ner ve ta'mim etmekten
ekinmemitir 17 .
Malik mezhebi esas alnarak tatbik edilen er' gkmler yannda,
rf ve det ta'bir edilen ve zamann deimesiyle deiebilen rg hukuk
da gelimitir. Bu konuya daha sonra ayrca temas edeceiz.

III- OSMANLI DEVLETNN MARB LKELER ZERN-

DEK DAR VE HUKUK TESRLER

1) Mariblerin Osmanl Hkimiyetini Kabullenmeleri

667 / 1268'de Muvahhidler Devletinin yklmasndan itibaren Ma-
rib lkeleri paralanmlardr. Fas ve Merake'de Mernler, Tunus'da
Hafsl'er ve benzeri bir ka devlet kurulmusa da bunlar, spanyollarn
ve benzeri Avrupa lkelerinin oyunca olmaktan kurtulamamlar-
dr. Endls de knce Marib lkeleri iyice perian duruma dm-
lerdir. XV. asrn sonunda Marib lkeleri ve buradaki mslmanlar
tam bir danklk iindedirler. te byle bir zamanda ve Osmanh
Devletinin ahland Yavuz Sultan Selim devrinde, Osmanh denizcileri
Baba Oru ve kardei Barbaros Hayreddin, donanma ile Akdeniz'e
hakim olmutur, ve srayla Bcye, Cezyir ve Tilmesan' zabdetmi-
lerdir. Bu srada Oru Be vefat etmitir. Oru Be'den sonra yine za-
ferden zafere koan kardei Hayreddin Be'in bu baardar zerine
925/ 1519 tarihi de Osmanl Padiahna mektup gnderen Cezayir halk,
Osmanl Devletinin hkimiyeti altna girmeyi bir eref olarak kabul ede-
ceklerini ve Hayreddin'in kendilerine vali tayin edilmesini iddetle arzu
etmilerdir^. Bu tarihi belge, mslman Trklerin Marib lkeleri ve zel-
16 Huda, Muhammed, Tarih'l-Ter'il-slm, 210211, 262 vd.
17 emseddin Smi, Kams'l-A'lm, 3 / 1 7 9 3
18 Kanunme Mecmuas, Sl. Ktp. Esat Ef. 2462, vrk. 150/ a150/ b; emseddin S-
mi, Kamus'l-A'lm, 3 / 1 7 9 2
22 H A L L CN

likle Cezayir halk zerindeki btnyle olumlu tehirlerini gayet ak ifade

ettii gibi, bugne kadar da Topkap Saray Mzesi Arivinde muhafaza
edilmitir. Cezayir ve evresinin kadlar, hatibleri, hukukular, imamlar,
tccarlar ve btn halk tarafndan ittifakla kaleme alnan bu belgenin
ksaca zeti yledir:
"Yce saltanat makamna, sizleri mutluluk ve zafere ulatracak
dualarmz arzettikten sonra deriz ki;

Cezayirliler size arzediyor ki;

Sizin yce makamnza biz byk deer vermekteyiz. Asrlarca
devamnn zaruretine inanyorum. Yce kapnza ta'zimle ifade ederiz
ki, duygularmz mektup tam anlatamaz. Biz sizin mutlu gnlerinizle
sevinliyiz ve size itaat etme sevinci ile mjdeliyiz. Size yle i'timat
ediyoruz ki, ii d hlis ve ba sonu gzeldir. Emirlerinizi dinliyoruz.
Bu bendelerinizin yannda seza ta'zimden baka bir ey yoktur. erefli
makamnzn devamn isteriz. Bizlere din dmanlarndan gelen musi-
betler ve bunun karsnda Allah dostlar olan m'minlerin yardm ve
zaferi uzun hikyedir. zeti udur ki;

Kfir gurubu Endls' istil ettikten sonra Vehran Kalesine geldi.

Dier beldelere tecvz etmek iin Bicye ile Trablus'u ald. Sonra da
bizim diyarmz Cezyi- kald. Daire ortasnda kalan nokta gibi garip
ve akn kaldk. Her taraftan kfirler bizi sktrd. Biz de salam ip
olan dinimize balandk ve Allah'a sndk. Kfirler bizi hkimiyetleri
altna almak istedi. Biz de dndk ve grdk ki, bel ve musibet
iddetlendi. Zarur olarak teslis inancnda olan hristiyanlar glib olun-
ca, canmz, rkmz, ocuklarmz ve malmz korkusundan sulh ettik.
Esir edilip datlma korkusundan ii idare ettik. Biz Allah'a aitiz ve
O'na dneceiz. Bu skntdan sonra kfirler geldi, Yehra'y, Bicye'yi
ve Trablus'u ald. Bizim yurdumuzu da istil etti ve esir etmeye niyet-
lendi. te bu srada dinin yardmcs, msliimanlarn koruyucusu ve
Allah yolunun mchidi olan Oru Be, bir mikdr gazilerle geldiler.
Biz de O'nu ta'zimle karladk. Zira korkumuzdan bizi Allah'n yard-
myla kurtard. Oru Be bize gelmeden nce Tunus'dan Bicye'ye gel-
mi idi. Din dmanlarndan alp mslman kardeleri iin tamir etme-
i amalad. Bicye Kalesini mchid Ebl-Abbas Ahmed bin Kad ile
muhsara etti. Surlar datt. Kfirleri akna evirdi. Mslmanlar
hcum edip byk bir burcu aldlar. Aniden kaleye girdiler. Kfirlerin
bir ksm kat, bir ksm ldrld. Mslmanlar ile kfirler gece ve
gndz sava ettiler. Oru Be'in arkadalarndan bir gurup ayr d-
 TRKLRIN IDAR VE HUKUKI TESIRLERI 23

nce az bir gurup ile kfirlerin arasnda kald. Sonra bize geldi ve bizi
kurtard. Sonra da Oru Be Tilmesan savalarnda ehit olunca karde-
i Allah yolunun mchidi Ent-Tk Hayreddin ona hayrl halef ol-
du, bizi korudu. Tam adletinden ve peygamberin eriatna uymak-
tan baka halini grmedik. Hayreddin Be de sizin yce makamnza
daima sayg duyar, cihadla megul olur, Allah rzas iin maln ve ca-
nn verir. Allah'n kelimesini yceltmeye hrsldr. Btn gayesi yce
saltanatnza hizmet olduundan bizim de O'nun hakknda sevgimiz
samimi ve devamldr. Nasl sevmeyelim ki, bizimle birlikte at stnde
Allah yolunda cihd eder, darda ve genilikte Allah'n emrinden ayrl-
maz. nancnda yldz gibidir. te bu durumda bizlerin size arz udur
ki;
Emirimiz Hayreddin size gelmee azmetmi idi. Beldemizin ileri
gelenleri yalvarp koymadlar. Kfirlerden korkarak. Zira hiristiyanlar
yaramaz, kastldrlar. Biz de zayf ve azz. Bu sebebden kapnza lim
Seyyid Ebl-Abbas, Ahmed bin Ali gnderildi. Biz emirimizle sizin hiz-
metkrnz. Bica blgesi, Dou ve Bat Marib ahalisi sizin hizmetkr-
larnzdr. Dier bu beldelerde olan mes'eleleri, bu mektup geldiinde
size arzedecektir. Allahn selam ve rahmeti zerinize olsun.

10-20 Zilka'de 925 (1519)

Cezyir Byk Cminde i'tikfda bulunan Muhammed bin Man-
sur'da mektup gndererek, Maribdeki zayf kavmi Dayreddin kurtar-
dndan dolay size ve devletinizin devamna duac olduklarn bil-
dirmitir."! 9
Cezyirlilerin bu talebi Osmanl Devleti tarafndan kabul edilmi
ve Hayreddin Paa Cezyir Beylerbeyliine getirilerek Osmanl Padi-
ahlar adna hutbe okunmaya balamtr. Asrlarca srecek olan bu
durum esnasnda ve zellikle de Kanun devrinde baz isyanlar ve Av-
rupallarn hcumu olmusa da diryetli Osmanl vlileri bunlar ko-
layca bastrmlardr 20 . imdi de Osmanl dnemindeki idar ve hukuk
durumu ksaca tetkik edelim:
2) Osmanl Devleti Zamannda Marib lkelerinde dar Durum
Osmanl Devleti Marib lkelerinin tamamna yaknn Yilyet-i
Marib veya Eylet-i Cezyir ad altnda bir mmtaz eylet haline ge-
19 Topkap Saray Arivi, E. 6456
20 Geni bilgi iin bkz. Uzunarl, smail Hakk, Osmanl Tarihi, c. II, sh. 363 vd.; Sl.
Ktp. Esat Ef. 2362 vrk. 150 vd.
24 H A L L CN

tirmitir. Bu eyletin nemli livalar arasnda Medhiye, Mdye, Merake,

ark, Beled l-Innb ve benzeri yerler saylmaktadr. lk belerbei
Hayreddin Paa'dr. Ancak bu eyletin dierlerinden en nemli fark
idar adan muhtr olmasdr. Balangta Osmanb Devleti Hayreddin
Paa, Hasan Paa (olu) ve Sinan Paa gibi mehur isimleri vli tayin
etmi, ayrca yeteri kadar Yenieri askeri gnderilerek Marib ocaklar
meynnda Cezyir Oca'da tekil olunmutur. Zamanla Yenieri re-
islerinden teekkl eden Divan, idareye karmaya balam ve Beyler-
beyi idareyi bunlara danarak yrtmtr. Divann nfuzu arttka
Yenieri aalar aralarnda Day nvanyla bir reis semiler ve zamanla
memleketin gerek idaresi yerli olan bu Daylara braklmtr. Bb-
Ali'den gnderilen vliler, zamanla sadece devletin temsilcisi durumuna
dmlerdir. Daylarla vliler arasnda nemli anlamazlklar meyda-
na geldii gibi, day seimlerinde de byk kargaalklar yaanmtr.
III. Ahmed devrinde vezirlik nvan ile vlilik de Day'ya verince,
Daylar Cezyir Eyleti'nin mstakil hkimi olmulardr. Dayla se-
ilen her ahs, bir memurunu gndererek Osmanb Padiahna olan itaat
ve balln te'yid ederdi 21 .

Sadece manevi adan Osmanllara bal grnen Marib msl-

manlar, bu ballklarnda ok samimi idiler. Fransz ve spanyollar,
neden padiahmza itaat etmiyorsunuz diye aka sktrdklar, bu
yzden usanan Franszlarn Osmanl Padiahna tavassut iin ricada
bulunduklar ve padiahn ricas zerine Fransz Vilyetlerinden el ek-
tikleri, Babakanlk Osmanl Arivindekki Ecnebi Defterlerinde yer
almaktadr 2 2 .
Fransa, Cezyirlilerin devaml aleyhindedir. Ve 1820'lerden sonra
Cezyir zerine klli bir hcum dzenleyerek Cezyir blgesini istil
etmitir. Bunun zerine Cezyir Days 1843 / 1827 ylnda Osmanl
Padiahna mracaat etmi ve Osmanl Devleti ile Fransa arasnda sulh
andlamas bulunmasna ramen Osmanl Padiah Cezyirlilere yardm
etmekden geri durmamtr 2 3 . Ancak Osmanllar tam yardm edemedi-
inden Cezyi-liler Fransa'nn penesinden yakalarn 1960'lara kadar
kurtaramadklar da ac bir gerektir. Bu yzyl Marib lkelerinin en
acl yllar olmutur 2 4 .

21 emseddin Sami, Kamus'l-A'lm, 3 / 1793

22 BOA, Ecnebi Defterleri, Fransa ve Cezyir ile lgili Hkmler
23 BOA, Dosya Tasnifi, Dosya No: 78
24 emseddin Smi, 3 / 17931794
 TRKLRIN IDAR VE HUKUKI TESIRLERI 25

3) Osmanl Devri ve Marib lkelerinde Hukuk Hayat

Osmanl Devleti, kendi topraklarna ilhak ettii topraklardaki aha-
linin mill kltrne ve inanlarna karmam; mezhepler karsnda
tamamen tarafsz kalmtr. Bu kide mslmanlar arasndaki mezhep-
ler iin geerlidir. Hanefi mezhebini resm mezhep olarak tanyan Os-
manh idaresi, tamamen Malik mezhebini kabul etmi bulunan Marib-
lileri kendi hukuk hayatlarnda serbest brakmtr. Yani 1520-1820
tarigleri arasndaki 300 yllk devrede Marib lkelerinde hukuk siste-
mi yine slm hukukudur ve mezhep olarak Malik mezhebi esas aln-
mtr.
Malik mezhebi esas alnarak kabul edilen er' hkmlerin btn
Marib lkelerinde en ince teferruatna kadar uygulandn, buralar-
daki er'iye sicilleri aka gstermektedir. Ancak acaba rf hukukun
rnleri olan ve eriatn (slm hukukunun) bo brakt ceza, idar
ve mali alanlar dolduran Osmanl Kanunlar uygulanmam mdr?
Bu sorunun cevab da hayrdr. Zira her eylet iin Osmanl idaresi ta-
rafndan (Msr da dahil olmak zere) genel kanunlara uygun husus
kanunnmeler dzenlendii halde, Marib lkeleri iin byle bir yola
da gidilmemitir.
Maribler, rf hukuk alanndaki boluu, slm hukukuna aykr
olmayan rf ve det kaideleri ile doldurmulardr. Berberilerin sadece
rf alandaki hukuk messeseleri, rf-detlerinin rndr. Tamamn
rf-dete dayandrmak hatal ve belgelere ters bir yorumdur. rf ve
det kideleri, ky hey'etinin tasdiki ile yrrle girer. Fas Berber-
lerinde her kabilenin, rf hukuku dzenleyen bir kanunnmesi (isserf)
vardr. Bu kanunnme anfaliz denilen ihtiyarlar hey'etince tanzim
edilir. Btn bunlara ramen, zellikle mslmanlktan uzak baz ber-
ber kabilelerinde, slm hukukuna aykr baz rf-det kideleri de yok
deildir. Bunlar btn Marib'e temil etmek de hataldr 2 5 .

IY- SONU

Tarihilerin ounluuna gre asllar Mezopotamya'dan gelme olan

Berberilerin lkesi Maribdeki insanlar takriben 5 asrlk bir sre iinde
ancak % 0-15 nispetinde Hiristiyanl kabul edip ve dieri kendi din-
dinlerinde direnirken, halkn % 90'a yaklaan bir ksm 25-30 sene iin-
de slm' benimsemilerdir. Bu, tarih adan eitli boyutlar ile d-
25 Kr. slm Ansiklopedisi, Berberler Maddesi
26 H A L L CN

nlmesi gereken nemli bir hadisedir. Bunun sebebi, slm devletinin

siyas, sosyal ve kltrel bakmdan mslman olmayanlara gsterdii
hogr, serbesti ve insaniyettir.
Kaynaklara gre, yaratllar itibariyle sert ve hrn mizal olan
ve bu sebeple tarihi boyunca kabile hayat yaayan Maribler, msl-
man olduktan sonra Araplarla imtiza etmiler ve mslman olmakla
sadece dinlerini deil, eski dil ve detlerini de ksa zamanda terketmi-
lerdir. 500 sene iinde, dier mslman devletlere benzer statde ve ms-
lmanlarn halifesine bal olarak 10'a yakn devlet kurmulardr. Ka-
bile kidelerinden baka hukuk kideleri olmayan Maribliler, slmi-
yet sayesinde dnyaca mehur nice hukukular yetitirdikleri gibi, Ma-
liki mezhebinin de resm hmisi olmulardr.
Gnll olarak Osmanl Devletinin hkimiyetini kabul eden Ma-
ribliler, bu dnemde ve idar ve hukuk messeseleri bakmndan nemli
gelimeler kaydetmilerdir.
Ksaca, 1240 seneden beri slmiyetin din ve dnya gr olarak
benimsedii Marib lkelerinde mslman Trkler 500 seneye yakn
bir sre kltrel, sosyal ve hukuk messeselerine katkda bulunmu-
lardr. eitli kltrler arasndaki etkileim ok tabi olduundan, s-
lmiyetin Avrupa kltrne, zellikle spanya'da ve Gney talya'da
da tesir ve katklarda bulunduu da tarih bir gerektir.
V- B E L G E L E R
TRKLERIN IDARI VE HUKUK! TESIRLER!

' n Z ^ t ^ '

^ i ^ u ^ . ^ ^ ^
 T R K L R I N IDAR VE H U K U K I TESIRLERI

Npr ^ W RS.T1

ih-:J I
V ' -S-A

)
-je-jj

tu
''J

!J
\
Uf
A
jZjjC

VU
(I w.
-w*-
Jtl

^Ur-pJ
'j

^ - r r * i ^
VI- E K L E R
 CEZAYRLLERN OSMANLI HAKMYETN STEYEN
NBTURLARI

Mtercem-i mektb- kd ve hatb ve fukh ve eimme ve tccar

ve men ve kffe-i rey ve mme-i bery-y medne-i Cezyir.
Makm- 'li sultniyye du-i sa'd ve nasr ki, aks-y mle iri-
dirir. sl klndktan sonra medine-i Cezayir'de olan bendelerin yazub
i'lm eyledikleri budur ki makm- azminize bizum yanmzda bir mer-
tebede ta'zim-vardr ki, eyym zerine vcubuna ve lzumuna mu'
terifleriz ve bb- mreffe'inze bir vehile icll ideriz ki mektub anun
mektmna vf deildir. Biz sa'det eyya'mnuzla ferahlarz ve zi-
mm- u'bdiyetinze irtisa'mla mstebeirleriz. Ye size bir vehile
i'timd ideriz ki, btn ve zhiri hlis ve evili ve evhiri mstahsen-
dir. Emrinz smi'leriz. Bu bendeler yannda cenb- muazzamnuza
gyet ta'zimden gayr- nesne yokdur. Ve makm- erefinzin mer-
ref olmasn taleb ideriz. Bu bendelere a'd-i dnden hdis olan ehvlile
ve Allah dostlar olan m'minlerin nasr ve advvullah olan kfirlerin
hezimeti ile ahbr tavledir ve hdise dah celledir. Amm mahsli
budur ki, tife-i tgyye Endls vatanna mstevli oldukda Yehran
Kal'asna intikl eyledi. ir bilda teadd eylemek in pes gelp Bi-
caye ile Trablus' aldktan sonra ki, bizm ehrimz olan Cezayir bk
kald. Vasat- direde kalan nokta gibi garb ve h'r kaldkda her c-
nibden ehl-i kfr bize muzyaka vird, Biz hemn habl-i metn-i dine
teebbs idb Allah'a sndk. Pes tife-i tgyye bize taleb eyledi ki,
taht- zimmetine idhl eyleye biz dah nazar idb grdk ki mihnet
edyid-i mtedd old. Bi'z-zarre Hakk te'l ehl-i teslis zefine nus-
ret myesser eyleyince nefslermz ve harmlerimz ve evldmz ve
emvlmz korkusndan sulh eyledik seby tefrik havfmdan mdr
iddik. (Innlillh ve inn ileyhi ci-n) B muzyakadan sonra ki,
kffr gelp ve Heran' ve Bicaye'yi ve Trablus' ald kasd eyledi ki,
gemileriyle bize dah mstevli olup esir eyleye ve birbirimzden tefrik
ide nkh nsr- din ve hm- mslimn ve mchid-i f seblillah olan
Oru Bey bir mikdar gazileriyle ka geldi. Biz dahi n kabl ikrm-
la istikbl eyledik zr havfimzden Allah fazbyle bizi hals itdi. M-
34 H A L L CN

runileyh Oru Bey bize gelmezden evvel Tunus ehrinden Bicaye hi-
sarna gelmi idi. a'd-i dinden olup ihvn- mslimn in ta'mir ey-
lemek kasdna pes kal'a-i mezbreyi mchid-i slih Fakih Ebu'l-Ab-
bas Ahmed b. Kd ile muhasara idp erknna tezelzl virup bny-
nn hedm eyleyp kal'aya girdiklerinde kfirler binyelerinin ihtillini
ve minyelerinin hullini mhede eylediler. Kal'a-i mezbrenin iz-
snda mslimanlar hcm dp azm'l-bin bir burcn aldlar. cAn-
veten kal'aya dhil oldlar kfirlerin ol kal'adan ba'z kaup ve ba'z
ki ruhlar nra ulamasn Hakk te'l muaccel eylemi idi. Kati olun-
d. Ye'l-hsl mslimanlar ol kfirleri ile env' muhrebe ve muktele
ile n'l-leyl.ve'n-nehr irkdan gurba dein cengler eylediler. T ki,
mrn-ileyh Oru Beyn ashbndan bir cem'at mufrakat eyledi-
ler. Mrn-ileyh cem'at- kalile ile ol kfirler arasnda kald. M-
rn-ileyh bize gelp mlki olmaa ve a'd-i dinden bizi hals klmaa
sebeb bu olm idi. Pes murn-ileyh Oru Bey Tilemsen ehri muh-
rebesinde rahimehullah ehid oldukda karnd mchid-i fisebili'llah
Ebu't-tuk Hayreddin hayr- halef olup bizi hm oldu. Adl-i tmmn-
dan ve er'i erif-i nebevviyyeye ittib'dan gayr nesnesin grmedik.
Mezkr dahi dim makm- a'lnzi gyeti ta'zimle ta'zmde ve emr-i
cihda itiglde ve Rabb'l-'ibdn rzsna mln ve nefsini bezi ey-
lemekde olup i'l-i kelime t'llha haris olman ve cmle-i ml Sal-
tanat- aliyyenze ment ve keml-i ihtirmnz zre mebst old
ecilden bizm dahi muhabbetimz nun hakknda hlis sbit olm-
dr. Nice muhabbet eylemiyelm ki, bizmle bile atan bile de s'id-i
ikdm zerine gelp bizmle bile cihd- fi sebili'llha niyyet-i hlisa
ve kalb-i sdkla tevecch eylemidir. Ve iddet rahda Hakk te-l-
nn emri zerine kim olmala ittifk idp drr. Akde-i imniyyede
kevkeb-i vehhca ve dell-i vzih'l-minhca benzer ve'l-hlet hzih
bu bendelerin makm- liye 'lm eyledikleri oldur ki, mezkr emri-
mz Hayreddin Cnib-i a'lnuza gitmee azimet eylemi idi. Belde-i
mezbrenin urefs tazarr' idp koyvirmediler. Kefere-i tgyyeden
havf eylediimzden tr zr yasr bize ziyde yaramaz kasdda-
dr. Biz hod gyet zf u felketde yz Bu sebebden tr bb- lnuza
fakh-i lem mderris Seyyid Eb'l-Abbas Ahmed b. Ali b. Ahmed ir-
sl olnd. Biz mezkr emrmzle cenb- a'lnzun hidmet krlaryuz
ve iklim-i Becaye ve garb u ark ahlisi makm- a'lnuzn hademesi-
dir. Ve Syir bu bildda vki' olan umr ibu mektubla vardkda ma-
km- a'lnuza mezbr i'lm eylese gerekdir. Ve's-selmu aleykm ve
rahmetu'llahi ve berektuh ve hurrire fi evil-i ehr-i zilka'de min
mm-i hamse ve 'rn ve tis'a-mie. (H. 925 / M. 1519)
 TRKLERIN IDARI VE H U K U K I TESIRLERI 35

Zikrolunan belde-i Cezayirde cm'i a'zmda mnzevi ve mu'te-

kif olan Ubeydullah ve huveydim-i fukare'-i ehli's-snne Muhammed
b. Mansur b. Aliyy'l-Haleb dahi mektub gnderp arz- gurbetde
zikrolunan kavm-i zu'afyla mezkr Hayreddin gelp iriince helke
karib olduklarn ve merreten ba'de uhr fetretlere urayup mihnetler
ekdiklerini ve hliy du'-i devm- devlet-i pdihiyye mdvemet
eylediklerini i'lm eylemi 1 .

1 Topkap Saray Mzesi Arivi E. 6456

 1827 TARHL OSMANLILARIN FRANSIZLARA KARI E-
ZAYRE YARDIM EDLMESN STEYEN HATT-I HMA-
YUNU

Benim vezirim, ^
bu takririn ve terceme kadyle sret-i mezkre manzr ve ma'
lm- humynum olmudur. Cezayirller gayr ve mchid adamlar-
dr. ngilterelnin fenn-i bahriyede mahreti mehr iken bi-avnillahi
ta'l ne gne glibne sulh olduklar grld ve iidildi. nellah
Fransaluya dah bu vehile glib olacaklar eltf- subhniyyeden me'
ml ise de sebeb ve hikmeti ne olduu henz Cezayirl tarafndan bir
gne tahrrt gelmediinden Devlet-i aliyyemizin bu hususda vukf
ve ma'lmt olmamak cihetiyle bu tarafdan eli-i mersma ne veche
cevab i'ts iktiz idecei be-her hl tahrrtn vrdna mtevakkf
grnyor, Ancak yolu uzak mahal oldundan takririnde beyn olun-
duu zere zmir'de olan Cezayir Days ve sbk Cezayir Mftisiyle
muhbere ve iktiz ider ise bu tarafa celb olunmak zere kefiyet Ka-
pudan Paaya i'r olunarak icrsna ibtidr olunsun.
evketl kermetl mehbetl kudetl veliyyn-ni'metim efen-
dim Pdihm,
Ma'lm- hmyn- mlkneleri buyurld zere bu esnda
ba'z grilen havdis ktlarnda Rusya ve ngiltere ve Fransa do-
nanmalar Akdeniz'e kmak zere olup gy ba'z rivyete gre rum
maddesi zmnnda olarak ba'z ihbra gre dah Rusya teknelerinin
me'muriyetleri keenne tccar gemilerini muhafaza ve konvoyluk sure-
tiyle olup Fransalunun dah Cezayir Ocayle muhsamas oldndan
ana menb olduu sylenmi.'ve henz Cezayirl tarafndan bir gne
haber zuhr itmemi ise de evvelki gn Fransa elisi tercemnyle hiz-
met-i riysete bir kt'a resm takrir takdmiyle ifhen dah gnderdii
haberde bir mddetden ber Fransa devletiyle Cezayirl beyninde
muhsama lavdisi iidilmekde ise de shhati ma'lm deil iken bu
defa devleti tarafndan kurye gelb fi'l-vki' Cezayir Ocayle beynle-
rinde 'ln- harp tahakkuk eylediini ve gy sebeb dah Cezayirl olup
 V
TRKLERN DAR VE HUKUK TESRLER 37

hatta Cezayir'de mukm Fransa konsolosuna hakaret vuk'yle Fran-

salu tarafndan tarziye taleb olundukda Cezayirl red ve imtina' ide-
rek nihyet muhrebeye hzr olduklarn beyn eylediklerinden ol
vehile beynlerinde harp tahakkuk itmi ise de Devlet-i aliyye ile Fran-
sa devleti beyninde mn'akid olan a'hidnmenin onbirinci maddesine
nazaran bu keyfiyet ahde helal virmeyeceini ifde ve i'r ve mez-
kr onbirinci maddenin bir fkrasn dah bir varakaya ihrc ve ire
itmi, ve beru tarafdan dah vki' bu havdisi biz dah iitmekde idik
lakin Cezayir Oca tarafndan henz Bb- l'ye bir gne inh vk'
olmadndan hakkat ma'lm deil idi. imdi senin ifdene gre sa-
hih dimek oluyor. Lakin ibu Cezayir ahlisi teba'a- Devlet-i aliyyeden
olduklarna nazaran 'ln- harbi mntec derecede muhsama vuk'
evvelemirde taraf- Devlet-i aliyye'ye beyan olunmakszn defaten '
ln- harp haberini virmek resm- hrmete mnf olup henz hakkat-
hl dah nezd-i lde mechl oldundan ibu getrdiin takririn me'-
lini kabl ve tasdk itmeyiz. Fakat ylece terceme olunarak mel
anlalup evliy-y umra dah bi'l-ifde cebb virilur denilerek ter-
cemn- mersm i'de olunmu ve ba'de evvelki gn Serasker Paa
bendeleri ve me'mrin kullariyle bu huss lede't-tezkir vki' bir za-
mandan ber Garpocaklar'nn dvel-i ecnebiyye ile mudt ve mu-
hedtlarma bu tarafdan karlmayup kendleri gh muharebe ve gh
mslih olmakda olarak hatta evvelki sene Cezayir Ocayle ngiltere-
l dah i'ln- harp eyledikde kesr-i fhi ile mnhezim olup nihyet
Cezayir Oca ngilterel ile glibne akd- sulh eyledikleri derkr ise
de maa-m-fih bunlar tebaa-i Devlet-i aliyye'den ve ehl-i islmdan
olduklarna mebn bu bbda skt ve msmaha dah ciz olmayaca-
ndan her ne kadar i'ne-i fi'liye uymaz ise de kavlen olsun i'net ve
teshb olunmak ya'ni imdiki halde fi'len karlamaa imkn msid
deil ise de keenne karacak gibi grnmek lzmeden olmak hasebiyle
tercemn- mersm takrr-i mezkrun cevb in hizmet-i riysete gel-
diinde takrrn meline nazaran Cezayirl ile i'ln- harb kaziyyesini
edn bir tarziye maddesinden ne'et itmi, gibi grinb ve henz sebeb-
i husmet ve kabhat hangi tarafda oldu dah mechl ise de her ne
ise bu huss taraf- Devlet-i aliyye'ye evvel-emirde bir kere ifde olun-
makszn defaten i'ln- harb olunub da ba'de ihbr olunmas hrmet-
sizlik olmala bu hussda Dovlet-i aliyye'nin htr-mnde olmamas
kbil deildir. Maa-m-fih bundan byle lzm gelen tahkkt icr olu-
nup ona gre iktizsna baklur. Ye mu'hedenin onbirinci maddesinde
mezkr oln takyid ta'biri Cezayir Ocana hod be hod su'-i kasd ve
i'ln- harb mu'melesini muktaz olmayup mu'hede-i mezkrenin
38 H A L L CN

nass- sarihine nazaran fakat Fransa devlet limanlarnda yed bir

korsan sarkndl vuku'mda def' ve takyid dimek olduundan do-
rs Fransalunun bu hareketi kabul olunur ey deildir yollu iktizsna
gre ba'z kelimt- messire rd olunmas ve bu hussun keyfiyyet ve
hakkatna dir henz Cezayir tarafndan bir gne haber vrd itmeyp
eere sye-i ahnelerinde Cezayir'in hasbe'l-mevk' keml-i metanet
ve istihkmna ve ahlisinin cr'et ve ikdamlarna nazaran Fransa do-
nanmas bir zarar idemeyp belki bi-avnih tel kendleri malub
ve mutazarrr olacaklar md-i vsk ise de bir kere bugnki keyfiyyet
izmir'de mukim Cezayir Days ve sbk Cezayir Mftisi taraflarndan
dahi sul ve istihbr olunmak zere keyfiyyet Kapudan Paa kullarna
i'r olunarak ba'de ezin iktiz ider ise de mfelaten sylemek in
zmir'den mmileyhim dah celb olunub bundan byle vki' olacak
tahkikata gre iktizsna baklmas suretleri mlahaza olunmu olma-
la ol bbda ne vehile irde-i seniyye-i zllullahileri erefsudr buyurlur
ise muktez-y mnifi icrsna ibtidr olunaca ve takrir-i mezkr
tercemesiyle Cezayirlye dir Fransalu ahid-nmesinde mnderic olan
maddenin ihrc itdirilen sureti dahi meml- nazar- me'l eser-i -
hneleri buyrulmak in arz ve takdim klnd muht- ilm- lleri
buyurldkda emr fermn evketl kermetl mehbetl kudretl
veliyyn ni'met efendim pdihm hazretlerinindir 1 . (H. 1243 / M.
1827)

1 Babakanlk Osmanl Arivi, Dosya Tasnifi, Dosya No : 78