You are on page 1of 97
NGUYEN HIEN-LE day con theoléiméi Tudi the 1a hy vong ajc nhft con Ipf cia mbm loi. Arnold Gesell 1 Gua San-bén TuySn-ngon déetGp cia Hué-ky (1776) od bén Tuyén-ngén nhén-quyén cia Phap (1789), ngwéi fa da tuéng nhdn logi bdt dau bude véo mét k§-nguyén angi, ki-nguyén Ta, do, Bink déng va Bac di. Nhung tir db d@n nay da gan hai thé-kj, kj-nguyén méi dé van chira thay. Aé man, va bay git khéng ai nhdc tei né nita ma chi noi dén Ai-nguyén Nguyén-at, mot kj-nguyén ma hai tréi bom nd3 6 Hiroshima vé Nagasaki nam 1945 da kita hen cho nhdn logi rt nhiéu. Cai kij-ngayén trong dé chiing ta duong séng qué ture ld nguyén.tik ! Dai-chiénthit nhidt ma b6n chuc ndm fruge ngwoi ta téng lé chitn-tranh cadi cfing cia nhdn loai, d@ idan kh6c mét céch kinh-khiing, nhung 0 véi dai- chién thit nhi chi ta m6t a6 dam dé efia con ait bin eank mt cuse dau vd cia céc twe-st « hang nang». Va khéng ai ‘dam twéng twgng, ma ciing khéng ai cé the turéng-turong dirge néu cb dai chin thir ba thi dai chién nay so véi dai chién thie nhi sé ra sao. Nhén sink kij-ha! Rén quén di, ‘ban a1! Ching ta bat lire, hodn todn bat lire. Va lgi con 6 dién dang cho ta nghi téi hon. Nghé-thugt chin trank di ifn manh tei bye ndo cing khéng lam cho ta tém bang edi nghé-thudt déc-tdi. Vai ngdn trai bom lam tiéa diét cd nhdn loai trong nhdy mat, Ke cling dang ghé that, nhung ai nay déu chét thi la hét, 6 gi ma to bubn ? Chit hdnt-dgng cia m6’ bon bat hang chuc hang trdm triga ngwéi phai theo duéng Wi cia minh, chang ke Phai irdi, hé khéng phuc téng thi diiy, thi chém, thi bén, thi cho vdo 16 thiéu, vdo phéng dién..., nhitng hanh.déng dé mdi thire déng kink. Chi€ntranh chi yiét ngudi, chinh sich ge tdi méi lam con nguwéi thank né le. Ma nghé-thudt dée Adi tir diia thé tj dén nay, tin mgt cach manh lidt pri thudng, dén néi Tan Thiy Hoang cé séng lai ma coi bon VI phétxit « iri» dén, tat cing phdi zanh mat va than = «Gi! hdu sink khi dy.» Hiller, Mussolini da chit, nhung cdi néi déc tai déu da tayét hin ? Tir déng qua tay, bide bao ngiréi vdn ld lim ndm co-hdi dé ndi gét hai_hung thin fy. Chink dé méi lé mi ngay cia nhén loai. Di da tring hay da ving, da den hay da dé, ching ta déa co thé nhat dén think né 1é hét, c6 tai ind khéng dim nghe, 6 migng ma khéng dam néi, va cit phdi nhda-nhuc citi dia, véng vang dg da dé m6t nhém ngusi sai khién. Tree cai nguy db, nhiéu nhd tr tiréng 13 vé thie thi, va chi cén trong mong & thé’ hé sau tite niur éng ‘Arnold Gesell, 1 mét. Nha béc hoc nd danh & Hué Ki chugén tam nghién citu.tré em Gy di viél trong bai tira cud Infant from § to 10: « Tad! the Id hy-vong dée nhit cén lai cho nhén loai » Ong cho réiag mudn cé mgl chi a6 ture sir tr do va dan chit thi phdi sita ddi nén gido duc traée hél. Khong phdi cit tuyén ngon ty do ma nhdn'logé dugc tw do; ciing khéng phai cit san phing giai cdp ma nhan loai direc binh ding ; cing khéng phdi cit h6 héo béc~ Gi mé nhdn icai bae di. Con ngirdi eb duge day dd, ddo-tao ngay tir hoi nhd theo nhitng phicong-phap tir do, binh-diing bac di, cd duge thém nhuin khéng khi te do, bink ding, hac di trong it rhidt la ndin ba thé hé lién tiép rdi moi co. th® hanh déng theo quy tde tw do, biah ding bac ai dirge. Nghia la vin dé gido duc quan trong uhit, Ta khong th mong “en ta thank nhitng ngwéi chi hay trong te do, bink dang, bac di néu ta ding phuong phap déc dodn @ ahdi nin ching, bai ching hoan .hé nhieng ké chiing- Khink bi, vd ngdy ngay tung nhitng (si thi odn vd gay han. Ma phirong-phép gido-duc cB dién celia A Béng cling nlut Au Tay la phirong-phip déc dodh dé. T6i khdng, phii- nhén thién-chi cita ngwoi xa, nhung edi (i won nan tré theo mot mdu-murc ma ngizéi 6nd dink trizée, khong gay érge hank-phiic cho nhdn logi. Tir diu thé.kij, nhiéa nhe gido, nha tamely & Au-Mj dd bé phuong-phap dé, te thick nghi véi tré, chit khong bat tré phai thich nghi vdi minkr vu nita. Man thich-nghi véi ching, ho tim hita sinh-Ig va tém- Uy cia ching. Ho dé.ddm ting bade, vé gan ddy dng Ar nold Gesell sau nhiéa nim chung site nghién-cien vi ban bé, da tim dége it nhiéa Iu@t phat tri8n cia tré. Nhitng ludt dé, duge cae nha gido-duc Au-Mj ding lam co-sé cho phirong- phdp gido.duc méi, ma ngwéi.ta goi la phwrong-phdp « thudn phat» (développementalisme), Theo phuong phdp nity, nha gido dac khéng duge déc dedn nh hbi xwa, cing khéng duge cho tré phéng ting muén lam gi thi lam nhur J.J.Rous- seau, Léon Tolstoi, da shii-trrong, ma phdi tiy theo wet phét-trin vé sinh-ly. va tam-ly cba tré dé huréng din ching, sita chita ching, giip ching thank nhitng ngwéi biét tr trong v4 trong ké khdc. Tém tai, gido dac ngdy nay khéng phdi chi la vén.dé Indn-ly. nita — néu chi la viin-d? ludn-lg thi mét (4p Gla hun ea ciia Nguyén-Trai hay mgt bai Trj gia cach ngén cia Chu bd Le ld di ding rbi— ma la mét vén d2 tam-ly; va ede bac cha me cing thiy day phai tim hitu tré v8 moi phurong-dién, tim hitu bing céch nhén ét, doc sdch, thi nghiém. Téi soan cudn ny vd cuén Tim hisu con ching ta chink la dé gitp dée gid trong céng vige tim fin ty, Khu vie ménh-méng, khéng thé ndo di khdp durge, cho nén & day t6i chi nghién-citu tt dim can bén ma ching ta phi hitu ré d8 cdi thién cach day tré, rbi, trong exén sau, sé tém-tét nhitng phuong-phép md cdc tdm-ly gia ding a dé xét tré vd nhitng ket qué cia céng cugc dé xét dy. Khoa gido-duc rdf khé-khén va phite-tap. Khing 0b ai dam tz hao la ném dege bi quyét ; cling khdng 6: phirong- phdp ndo goi la hodn ton, Xét cho cing thi 6 doi khong ‘¢6 ly thay@t néo hodn todn dirge, vi néu nhgn ld hodn ioen tite thi ld khong tién nita, me e6 ai dam nght réng tir nay dén khi bj tién diét, nhdn loai dieng hoai mgt ché trong mdt khu vue néo dé khéng? Chang qua lyj-thuyét nao cing chi dB city edi (¢ ciia més thoi thoi. VI Vay pturong-phap «thudn phat» mét duge khai sank fay tat nhién khdng thé odn (cdn,vé nhiéu loi khuyén trong suén ny khong ihé la nihitrg quy tde bat di bat dich. Ban chi nén coi né nh nhitng lt déin da, dirng theo ding hghia tieng chit mgt. Bar. phai cd tink-thiin thi-nghiém lai vd phé- phan. Ban phi tee nhit: « Ngwei phirong Tay da thi-nghiém pa thay két-qué dé ; thi xem é née mink ding hay khong ?» Ban lai nén nhé ring v8 gido duc, cé khi- quy-tdc tt ma tht bai vi viin-d® agudi day vin la quan-trong hon hét, Khéng sing sudt, khéng kién nhdn, khng ditt thich.nghi thi phurong phép hodn thién ciing ld v6 dung. CO nhé hat dita dé thi doc cudn nay méi 6 ich. Saigon, ngay 11.4-1958 PHAN THU NHUT THO! MO’1 GIAO DUC MO’! Giéo dye ngay nay khéng phdi chi [a vén ad lvén ly nde CHUONG | CAN DAT LAI VAN-DE 1.— Hoén-cinh 08 thay déi. 2.— Phéi thay d8i phurong-phép day tré- 1 Naim séu éng ban hoc ci, tui déu gin ngd tun, hop emit nhau trong mét ngay xuan. sau nhigu nim xa céch. Negwoi ta nbc lai chuyén xua, hai thiim vé céng-vigc lam én va gia-canh cia ohau, ri lén-lin cp chnygn chuyén vé vine dé day con. Hau hét déu phan-nn ué bay gié khé day qué Mét dng ba =~ Thang con trai lén cia tdi lam biéng hoc, chi di choi suét ngiy. Tdi mang ho’i né khong chira, méi ri gifn qué phai dénh. Toi bat tai né céi thir nhit, né ili xudng chju, Toi cdi thé nhi né dua tay lén dé. T6i cdi thir ba, nhin vao mat né, thay né khong con phai la con minh nia. Théi, danh chju. Toi nhé lai thei xa. cing vao cai tudi nb, 06 Tan bj anh t6i quit ci chue roi, ma ci nghién ring chia, khéng-dém ogn han. Bj don xong, con phai khoanh tay xin Idi anh t6i nira chit! Bay gid cht phai ‘hang ® céi dng ‘tuong Sy. Ong vita néi cfu cudi vita ngé chung quanh xem ¢6 wwe no nghe duge khéng, it Day, con theo i méi Mét éng khéc chua-chét hon : — Anh méi ‘hing? day, chi t6i thi-mfy nim truéc, tk khi thing Hop cia ti 13, 14 tdi, ti da khéng dém dong gi ti né nita. MSi théng dura titn hoe va ti8n tiéu vie cho cfu cf, r8i hai qua loa vé sw hoc ciia né, cdn thi mic, 6 mudn lam gi thi lam. Né sudt ngay hop ban va m&i tuin di xem chép béng khéng biét. my lin. * Ong thir ba chen vio — Cling cé nhimg dita signg hoc, nhung ta phai nhin Ia tinh cia ching déi, vi cha me bay gid nhat lim. Ching: chi bat cha me phai cé bén-phan nay, b3n-phan khéc ma quén ‘hin edi tinh cha con di- Tdi bigt mt ba: cu no dé gin tém chuc tudi, ma van phai lo-mo lim lung d@ kiém tién nu ngwoi con Gt. Cau ta di hai muro: lim tdi, di dju ti-tai, lam vige duge mét nam, ‘rbi ché long it, dai khéng ¢6 twong. lai, xin théi vige, ding tén vo dai-hoc va cy gia mi thang: phai ki-c6p. géi hai ngin ding nudi ciu con, dé r8i gip a efing phan-nin : « Téi sép t6i thoi xudng IS ri ma né khong. biét thuong t6i, bat tdi phai nudi hoai- Né kiém duge nhidu tin thi né an nhiéus ve n6, con nd dn nhi’u, chr ich gi cho ai dau >” Cau chuygn kéo dai trén mot gid véi céi” ging chén chong dé- Ngwéi ta dem dii céc ti d3 len dau thanh nién ma khéng chju tim kigm nguyén-nhn & dau. Nguyési-nhan la gia-dinh Viét-Nam da thay ddi va ddi séng chiing'ta da thay ddi. Cach day bén, chyc nim. ché-dd. daivgia-dinh chwa bj lung-lay : ba bin doi & chung voi nhau, nguéi cha hokc 6ng ngi nim c& kinh-té va quyén chi~ buy, trén ra Ignh th} duéi phi nghe, ké nao bwéng-binh cai lak. Can dit lai véin-de thi bj cd nha, ci ho tri tgi mA xi-hdi cing Khong dung thir. Quan-nigm vé thign va ée rat gidn-dj : céi gi duge nguéi trén Ehen, khuyén lam thi 1a thign, cdi gi nguéi trén ché, cém Fim thi 1a fc. Ba vay chit gia-dinh phin nhitu lie nao cing 06 mit & trong nha, nhin xéq ting hanh-vi, cir chi cla tr sre duoc uén nin hing ngay, ma khéng chju ohigu anh-hrrong & ngoai, cho nén dé day. Khoing muro nim eau cige dai-chién thi nhét, mét 58 thanhenién & thanh thi» mét phin vi chju-anh-hudng cia van- hoa Au Tay, mét phin vi & co hdi sing & ngodi dei ‘gia dinh (di hoc hoic di lam & xa) bat dau thay khéng-khi trong dai gia-dinh hor khé tho. Réi nhém Phong Héa, Nady Nay hé-hio trong béo-chi va titu-thuyét sy thost-ly dai gi dinh. Tigng chung tuy c6 vang, ciing chi vang trong gié’ tan- hoc, va phai dgi dén cugc dai-chién vita 13i gia-dinh Viét- Nem méi thay-d3i manh ti thanh-thj dén thon qué. Trong cuéc chién du véi thye dan Phép, biét bao thanh- nién da. dit To-quéc én Gia-dinh, da thdy quyén hai xua cla cha me déi voi con cdi la khéng. hep thoi, ob khi khong hop ly nira. Ho ohn xét r8i phé binh, chi trich. He uat-hin hi thy ngudi lén theo dich hoge chi bo-bo tim moi céch duy-ti tw loi. Nhw vay thi lam sao mét 36 cha me ching mat uy tin di dugc > Tat-nhign, hi xa, tS-tién ta cing da nhitulin chign-dau v6i ngogi xAm, va ciing c6 nhiing ngudi chi biét nang chigu no che chigu ngy ; nhung co sé cila dai gin-dinh con ving-vang ma 46 thanh nién phin-déi cha me vi chinb-kign rat ft. nén uy-tin ella _ngudi lon khéng bj thyoug tn ohiéu. Ngay nay thi khéc hin m c6 séu. bay gia-dinh ma chinh kién cila cha con, ve ¢kvag anh em déi choi hin hay. cl 13 Day con theo 16 méi Lai them, tré chju anh-huéng cia gia-dinh ft, ma chiu anh hwéng & ngoai thi nhigu. OF thanb-thj, nguéi cha thuong chi gip con trong bira com, va mudi ngudi 6 lé khong duge mét ngudi’ bd ra moi tdi mgt gid choi voi con vA sin-séc oF sido-duc cia ching. Thanh-thir edi bSn-phin day con hii xwa thuge v8 nguéi cha, ngay nay chuy8n qua ngusi me- Me Iya trurdng cho con, me tigp-xic voi c6 gido cita con, me coi bai v& cho con, me ky tén hoe ba cia con-.., cdn cha, nim thi mudi hoa cé mé tip cia con ra coi thi gat um In “Hoe hanh nhw vay ha ? Chi tai mé may hét. Khong day con. Tao cdn lokiém tién nuéi tui bay chir thi gié dau >> MA ta phai nhfn ring ft ngudi me e6 di thi gid va khi ning dé day tr va nbiéu ba cho rang con e6 ché in chS hge Ja bin phgn cia minh da trdn. Trong khi d6 té chju biét bao anh-hurdng khéc : anh-hwong cia ban-be, cia xé-hdi, ahét Ta cita béo chi, hét béng va truy8n thanh, truyén hinh, Tém Ipi, vi uy tin cia cha me giém di, vi su ‘sin-sbe cia cha me khong kj-luéng, vi tré chiu mhigu anh-hudng & ngoai hen la & trong giadink, nén tré thdi nly mang céj tigng [a khé day. 2 Sw thre, chiingcé khé day khong ? Téi tin ring khéng Khéng phai ching khé day, ma tai ching ta khéng biét day xua, cir bat ching phai nén nhimng -nghi, tinh-cim cia ching ma theo ta, phue ting ta m@t céch trigt-dé thy dong, thi tét-nbign ta phai thit bai. Cho nén ia cin xétlai van-dé gia-dinh giéo-dyc. muén wén nan chiug theo m4d-murc thi “4 “ ~ Can dét Iqi vén-dt Toi bide, s€ cS nhi8u ban phin-déi, bao : e Ching ei «hang » ching t6i byc dé 18i ; 8ng cdn muén chiing ti quy thuga * ching nira sao?” Thua ban. day con sao Iai néi dén chuyén « hang ”. Ta inén bd tiéng dé di, chi nén, xét hanh phiic cila. ching va twong lai cia x4 hdi- Ma trong nira thé ky nay, hang agin ha bée hoe va gido duc & khép thé gi6i, chuyén tim nghién céru tré em. déu nhgn ring phai thay thé céch day tré, phii thugn theo sinh-lj, tam ly va cf tinh cla ching ma huéng- dia, Bi ching, chi khéng thé nhSi ching vio mot efi Khuén dé dinh tnrge duge:. Didu dé, trong -cudn The he gay mat. 28: di dimg v8 phirong-dign trading hoe ma xét s trong cudn nay, t6i sé xét thém v8 phuong-digo gie-dinh, Bt CHUONG II CHUNG TA MUON CAI Gi? QUYEN-LYC CUA TA TOI DAU ? 1.— Myc-dich cia gite-dye. 2.— Quyén Ive eda ching ta e5 han Te khéng th8 u6n-ndn tré ra sao toy % Ta khéng thé trinh hét nhing sy xung dét gida tré va te. Ta khéng th2 di nguge nhing luét ty nhién. Ta khirig tha lam tréi voi bim chét vi c6 tinh cde mi tré, 1 Tre hét ching ta phi ty hi: © Ta mugn chi gh? ® Tra lei duge cau hdi dé la dinh duge myc-dich cho giéo dye. Pl vach r6 mye-dich rdi méi xét téi phirong-phép va phwong-tién. Hai xa, cfc cy theo quan nigm cia Khong ‘giéo, cho eéenhin, gia-téc, quéc-giay thién-ha nh bén céi khoen mée vio nhau ; hon nia, nh bén vong tron ding tm ma vong abd obit Ia cé-nhfn, vong én nhdt 1a thién-hp- Cau cia KhBng Tir dép Té Canh céog khi ng aly hoi 17 Day con theo 18i méi vé chinh-trj : * Vua theo dao vu: bay tdi theo dao biy tai. cha theo dgo cha, con theodgo con » (Quan quin, thin thin, phy phy, ti th); nhét la edu vé qué Gia-nhan trong kinh Dich: « Che theo dao cha, con theo dao'con, anh theo dao anh em theo dao em, chéng theo dgo ching, vo" theo dao ve ma gia-dao chénh, chénh gia-dao thi thién ha diah » (Phy phy, ti ti, huynh huynh, dé dé, pha phu, phy phy, ahi gia dao-chénh, chénh gia nhi thign ha diah hg), déu cb ¥cho gia-téc la mét co quan cia quéc-gia, cé tinh-céch chinh- tri. Gia-dinh da [a mét tifa 3 chinh-t) th) ef nhin tire TA mét cén bé chinh tj cé nhigm vy git trait ty trong xa héi, cho nén Chu tir méi néi: * Cha con yéu nhau, géc Ia vige céng ». Duéi mgt ché d6 nh vay, ef nhdn tét phai chiu udn nisi, mdi nn theo mét kia miu da dinh sin, khong thE duge ty do phét tritn. Ba danh, nha cim quyén hoi xa ciing lo hanh phic cho c& nhin, nhung cho ring hanh phic dé nim trong henh phic cia quéc gia, va cd nhan phai hy sinh hanh phéc cia minh cho hanh phic cia doin the. Nén gido duc dé li nén giéo dyc mét chitu, gio dye con ngudi vi gia dinh, vi xi héi chi khong phai vi con nguéi. Chang nhimg phwong Déng ching ta ma hét thay. cde nude & phuong Tay cing da trai qua giai de-a dy, cling dan dp cd tinh cing nhu ‘cau cia tré d8 bit ching séng theo dwang Idi cia ta. Nhung ti khi Jean Jacques Rousseau viét cuén Emile (thé ky 18), Pestalozzi, nguéi Thuy Si viét cudn Comment Gertrude instruit ses enfants, Léon Tolstoi sing lap lop hoc ty do, quan nigm ef da bj chi trich kjch ligt, va trén nive thé kj may, cée nha tin gigo dye nh John Dewey (Mj) Ching ta muén cdi gi? ‘Helen Parkhust va Wasburne (Mj), Montessori (Y), Decro- ly (Bi), Froebel (Bic), Clarapéde (Thyy.si), Adolphe Fer- titre (Thuy-si), Alfred Binet (Phép), Freinet (Phép)-.. da thye hanh mét phirong phép méi, dyng trén quy te may : «Cé-tinh cia tré em Ia thigng-liéng ; nhu cdu cia tré phai 1a nén tang cho ché-d6 gido duc» (1) ; va muc-dich cla giéo-dyc Ia dya theo nhing luat phét tritn v8 sinh ly va tim ly cha tré d2 huéng din ching, dy bi cho ching vio déi, hay lim cho «moi nguéi tré nén mdt vat sung strong cho chinh minh vi cho ding loai? (2). Quan nigm dé, t6i da trinh bay ky trong cuén Thé hé ngay mai, & day xin mién xét laie 2 Da vach muc-dich ri, da biét ta mudn cdi gi r8i, Iai phii biét ta khong lam duge cdi gi nita- Nhimg vi cha ome qué nghiém khac Iuén !uén phin nan vé con cdi, 1a nhirg nguoi trong cfy nhigu qué & gido duc va khéng thay due -giéi han quyén lye ca minh 7 Khong. Ti, mét trong nhimng. nh’ m6 pham va nha tam If sau sic nbat cB kim, da cé lin thit vong phai nhin tang khéng thé sika d3i tinh tinh hang ha ngu duge (3) vi ho mé mudi, kbéng thay digu phai, hodc thay ma khéng lam. ‘Quan nigm dé hoi bi quan. Theo t6i, hang dé van cé tht gido héa duge, nhung t6i mgt mire ndo thai, va phai tn rit ahiéu céng phn. (1) Trich trong Hign-chwong do hgi Ven-quée Tan-gide-due thie etm 1942 wa dé dwge 25 quéc gis chip thuin. (2). H. Spencer, (3) Hy ngo bit di, 19 Day con theo Idi méi Hang trung han tré lén, dé chju anh hing cia gido- duc hon ; tuy nhién, cing khéng ph’i nhu mét cuc dat, mot thanh ait, mudn nin, dap theo mau nao cing duc. Ca nhing tré em ngoan ngoan nhat, dé bao nhit, cing phan tng voi gido dye bing eich nay hay céch khée Lai thém. hai thé he gia va wé — tire thé h@ cla cha me, thay hoc véi thé hé cla con cdi, hoc sinh — throng twong phan nhau v8 tinh-tinh, tu twéng, do dé phét sink ahing sy xung dt m3 bye cha me séng sudt “phai gidi quyét mét céch khéo léo, chir khéng dirge bi quan, that vong, hode nhat dinh cuong quyét ngin cin moi phin tng- Luat xung- dat dé rat wr nhién, da_mudn hay khéng, ta cing phai nhan né va quyén hye cia ta trong sy day tré do dé gidm di mot phin nia, Mét mit khéc, nhiing lugt phat tri8n v8 sinh-ly va tém Wy cia tré cfing phai duge tn theo. Chang han vé sinh ly, tr8 toi tudi day thi, trai cing nhu géi, thay ddi rt mau, ma tinh tinh cing khéc trréc : ching sinh ra lam biéng, hode git ging, mo mong, bong binh, ft néi, dé vui, dé buon... Néu ta khéng chiu nhén nhiig bign doi rat ty-nhién, binh- thudng dé, ma ry la té, bat ching phai luén luda nhu ¢ mudn ching ta i két quad tét tai hais mot 1a ching odn ta, hai la chiing héa chén dai, titi phan. Tri khén cita tré cling phét triéy theo nhiing luat gin nhw nhét diah : tém tudi méi bit hoc tinh va higu duge ba Tan bén Ja mui hai (tdi néi nhing tré théng minh trung binh), Yan Yan biét If luda mét céch cy th8; mudi mét, mudi hai tudi méi bat dau quan nigm dirgc nhing cdi tru tong, méi hitu thé nao 1a long nhan tit, céng. bang. .; néu ta bat ching méi chin tui, di phai higu mét bai todn vé ti le nguge Ching to muén céi gi? hokc phan bigt nhan vi nghfa thi chinh ta ngudgn chir khéng phai la tré ngu don. .,. Vay muén day tre, ta phai tay theo ow phét titn ela chiing. Khéng hing thé, ta edn phai tiy theo bim chit va cd tinh cia mai em. Tai xin ci mét thi dy d@ ban thay sy higu biét tr quan trong ra sao. Ai ciing nh thay ring e6 nhing tr méi sinh rad 6m yéu, can chi duge trén 2 ki-ld, xuong, bip thit ngewe déu mhd. Nhing em dé, di duge sin séc, tim bd toi bye nio thi lén lén cing khéng sao lye long duge. Tréi leis moe hang t2 khéc, méi sanh da niing gin bén ki 16, nee. nd, xwong to- Hang tré dé sau tat thanh nig lve sf. mic dau sy doanh dwong khéng dec hoin hio. Ngodi ra. con mét hang té thir ba hii nhd cing dm yéu nh hang teé thir nhét, song Gi tubi day thi, chting phét trifn rét mau, to Ion, cao vot én, chi trong ft nam, theo kip hang thir nhi. Vi khéng hidu tiét digudic biét cla céc hang tré, ma biét bao cha me lo ing khi thay tré Jam bigng an, va cS tim moi céch ép wré in cho ky dugc. O Au-M§, nguéi ta da lam thing ké va thiy 80°/o tré em trong céc gia dinh phong lu déu biéng Sa, ma hu hét deu bj ngudi lon mi bita méi nhdi cho di mét hong the an nhat dinh. Ho twéng ring con ho dm yéu vi En it, va néu khong bat ching an thi ching sé dau, cé biét dau ring ‘ciisg ép chiing, chiing cing sg an, bé tiguhéa cia chiing cing dé bj benh, com nhu cir dé chiing ty do an udng dimng lam nguoc lai voi tiét digu phét tién ty ahién cba ching, thi ching lai manh khde. Nuéi tré, ta phai theo bam chit ciia méi dita ma day tré thi cfing vay. Ta khéng thé bat con ta mudi tudi phai ngdi lep nbét vith’y con mét éng ban mudi mgt wi da dau titu 7 Day con theo 6: méi hee: Ta cfing khéng thé bit con ta phai hoc y khoa vi 18 trong nha ta da ba dai lam thay thuée. Tém lei, ta phai tay theo tré ma huéng. din, udn nan, chit dimg bat tré phi tré tuy IA gigt méu cia ta that dy, nhung khdng phai [a tas ma tré con lai cing khéng phaila ngwéi len. Muén vay ta phaihitu nhitng ludt phdt trién chung cia -tudi tho va hide Bam chat cing tinh fink riéng cia méi tré. Van dé dé rat ‘quan trong va rat phire tap. cho nén tdi sé nghién citu riéng trong cuén Tim hiéu con chting ta va chi xét trong euén ny nhitng quy tac chinh vé gia dinh gido dye va nhirng céch siva vai tat théng thuong nhat cia tré em. theo ¥ muén cia ta; phai nhé-rang Nhung true khi qua chwong sau, tdi xin nae lai nhimg diém cét yéu tdi via méi ban = — day tré a huéng dan tré, dy bj cho ching vio déi, a8 muu hanh phic cho ching va xa hi. — anh hwéng cila gide dye khéag phai 1a v6 bién : ta chi 6 thé sita d3i tré toi mgt myc nao théis va trong khi gido héa, ta khong thé di ngwoc nhimng - Toft ty nbign vé sinh Wj, khong thé lam tréi voi bam chat va cé tinh cia méi tré: ma cling khéng thé bh hét nhitng sy sung dét gira tré va ta duge. CHUONG III TRE KHONG PHA! CHi SONG BANG SUA MA CON SONG BANG TINH YEU I.— Sinh t6 € tinh yéu ® 2.— Khépg gl thay thé degre gia-dinh 3.— Anh-huréng va ste manh cia tinh yéu 4-— Khi tré thiéu tinh yéu. 1 Rose Vincent va Roger Mucchielli. trong cudn Com- ment comnaitre votre enfant, ndi tré cé6 banhu cau cét yéu : nhu céu duge yéu, nhu ciu duge yén $n va nhu clu ty bio- vé. Theo tdi tyr bao vé la. mét ban nang chir khéng phai la mét nhu cau.; va tré chi cé moi mét_nhu cau [i duge yén dn sng dé phét tritn m@t céch diy di. Nhung muén duge yén Bn sing, tré phai 6 cam twong 1a direc nguéi len yeu mén “ning niu, Rét cugcnhu clu duge yén én va nhu ciu durge yeu chi la mét- Cac nha nghién céu vé nhi ding giéo duc gin day da phét minh didu rat quan trong ody 1a tré Rhéng phdi chi sing bang siza ma con bang finh yéu. Nhitng céng viéc cia Spitz & Nau wéc, ciia Bowlby & Luan Bén, cia ba Audry & Ba Lé dtu ching t6 ring tinh &u yém cin thiét cho sy phét wita cba . 23 Day con theo li méi tré, nhw mét sinh t8. Thiéu tinh dé, tré in udng khong tidu, cham lén, kém théng minh, dé bj binh va ti suat cia ching (tie s8 trung binh ci 100 tré thi c6 bao nhiéu tré chét) cing tang léa nhigu. Nhé nbn xét dé, ngudi ta méi hide higa~ trang la ling nay [a céc tre duéng bénh lau trong céc nha throng, mac di duge di tién nghi, di thuéc thang, ma van do ot, dm yéu hon nhiing tr duéng bénh tai nha- Trong mét nha hé-sinh kigu miu no & Mj, ngudi ta nudi mét nhén: tré méi sanh v6i nhimg diéu kién eve ky ho&n ho va theo ding nhimg quy téc vé sink. Nguéi ta cho ching sng céch bigt nhau, dé trénh vi tring: Cic ni diéu dwéng chi diye 18 mé ching khi no thye cin thiét, nb khi thay dé, tam ria, cho bd. Thire an durge tinh todn k¥ long tay theo nhu cau cia méi tré, bénh tat duoc dé phong va digu tri bing nhing phwong phép t6i tan. Vay ma nhieng tré dé khéng Jén cfm nhigu, khéng manh khéde bang nhitng tré & ngodir sng trong ahing gia dinh thiéu thén, tai nhitng xém 161 tim, ban thiu. Céc ysi khéng hitu tai sao, sou ra céng nhan xét, thi aghiém trong mét théi gian méi thay rang nguyén nhan chi do nhirig tré dé thigu sinh t6 tinh yeu. The thi, trén mi cdi ndi, nguéita treo mt tam thé véi hing chit Méi ngay phai du yém tré mot gid. Ter dé, cdc nt ditu dwéng duge quyén bing bé, hén hits nyng ching. chuyén rd, choi dita voi ché.g. Két quahoan tan thay dois ré bs ahigu hon, mau lén, vui vé va tinh anh hon Béc st Spitz da quay mét phim rit b3 ich cho eée b& me v8 ede céch cho ud bd: hic thi nguéi me mign cuéng cho ba. lic thi quao quo: Itc Iai lo lang hode chan churdng- Cé khi méi cho bit thi gidt ra mét each vai ving. 6. khi cir cho ba mot chit Iei bat tré ngiag... Nhitng théi dé do dau 4 Tré khéng phéi chi sing bang sita. anh. hwéng lgn téi tré: tré kém bi, mat sie. xudng cin, tiguhéa xau, va, mika... Oc eda ching chira hiu duge gi dau, nhung tieng thé thjt, tieng mach méu, tieng spi gan ciia chting déu cam théy 16 rang rang ngwéi ta khong yéu ching, ching Rhéng dirge yén én ; teon,co thé ching kh3 sé, ma mau mon mén trén ma ching in Ian phai, nu cwdi hén nhién trén moi ching lan lan bién mat. Cé Anna Freud cing ghi chép minh bach nhing két-qua trong céc nha dung nhi. Cd bao : C&ch thite nudi tré trong eée nha dé cé lei cho tré trong nim thing diu : té it bénh, mau lén hon tré trong nhitng gia-dinh the thuyén, Nhung ti thang thir su tro di thi tré thua kém hin tré & ngoai, kém tinh than, hoat déng.- Qua nim thir nhi, tr chim néi hon. VE tur céch thi lén lén chiing 6 b8 ngoai Ié-phép, ding hoing, nhung di diye day dd tan tam téi bye no. ching cing la hang mat géc, khéng hon hang tré thiéu giéo duc la may. 2 Trong nhéng nha dung nhi dé, tré khéng phai la hoin toin thiéu sinh-t6 tinh yéu, vi cing ¢6 nhing ni digu duong, nhing ba phuée yéu tré nh con dé ; nhung tré van &m-thim nhan thay minh khéng phai [8 con cia ai ca; chiing van khét Khao cdi khéng khi gia dinh ma céi khéng khi dé, khong cé gi thay thé ndi. Trong tap cf Sélection du Reader’s Digest. 8 thang hai nim 1957, Morton Hunt saw khi phéng vin hing chuc nha chuyén mén vé van dé thanh nigny viét mét bai dé két- Tufin rang loai ngudi chira tim ra duge mét co quan gido- dyc ndo dé thay thé gia dinh- 2B Day con theo Idi méi Tredng hoc, gio dudng, trai thanh nigns.. du 6 ich Igi, nhung trong sy dao tao tw cach thi gia dinh van git vai quan trong nhét- Ong bao : “Céec tim |p gia déu aban ring chinh trong ndm dau, tr méi sanh. thy khéng khi erong gia dinh m& khuyah huéng yéu ngudi cia tré duge niy n& hay bj titu digt. Néu ching duge luén luén au yém, déi duoc an, buén duge an di, thi Tang tin ciy vA yéu mén ngyéi khée cia chting phét trifn dan dan... Chinh vi yéu cha me ma ching nghe loi, tap nhing dire ma cha me day ching. Khéng mét cong cuge, mot nha chuyén mén nao thay thé duge tinh yéu dé.» Roi éng dua ra mot ching c& : Trong dai chign vita ri. Chinh phh Anh tin cw hing ngin tr con & Luin Bén vé min qué dé tréuh bom dan, cho chting séng trong nhiing do’n thé va sin séc ching rat chu déo. Newéi ta nhin thay ching tip duge nhigu dire ; dé ten lenh tren, biét chitu dai ké khéc, cé tinh thin bing hiru s nhung nhing dire dé khéng Sn su trong tam hin chiings chi nhw lep son bé ngo’i va chi it lau sou khi ra khdi doan th’ la mat gin hét. 3 Tinh yéu c6 anh hung manh mé néi cia tréi tim cé thé ét duge tiéng néi cia huyét théng. Ngwi ta-ké chuyén mét thiéu phu Thuy si ng sanh déi vA mét trong hai dira bé bj déoh tréo ma ba khéng hay. Séu ‘nim sau, hai-ba me méi nhgn thay sy thyc, ddi con cho nhau 36 ling, dén n&i tiéng Tré khéng phdi chi séng bang sita.. hung khéng bao gid quén durge ching. vin thong ching hon con thigt cia minh. Mét ba luén-luén nhé lpi nét mit, inh béng cia dita con gia, bao né gidng ching ba nhu dic. Con ba kia thi néi : « Téi théy gin dita con muse (tire dira con gia) hon. Tinh né gigng tinh t6i vA cdc em trai t6i hi ahd : cing nhanh nhen thich ban-bé, hay gay Iga. Téi hinh ding, nuéc da, cip miat né cling gidng t6i nika. » Ma sy the gan diing nh vay, chir khéng phai hai ba me dé hoan-todn tuéng tong dau. Tinh yéu thay ddi te tir tinh tinh dén hinh déng : cd tim h&n va co th8 cila chiing nh tigm nhiém hinh anh nguwéi da nudi ching va 4u yém ching. Ta ching thay nhigu tré ging vi gid nuéi ching hon [a gidng me ching dé w ? Cau chuyén dui day. x’y ra d§ mudi nim nay con chirng thye digu dé mét céch 13 rang hon nira. Mét nha tu hanh An-B6 mét hom gip trong ning hai déa bé géi, mot dita Khoang 2 tudi métdita khong 8 tudi. Chéc cha me ching da ba ching hole lac chiing va ching durgc mét con ché séi céi cho bi. Chiing séng y nhwloai thi rig. Ong dong ldng, dem vé nha nuéi. Ti dé, chting khd sé vé cing. Dita nhd khéngsao tap didwgc va chi mét nim sau i ri 1di chét- Dira lon kéo dai doi sdng khén nan thém durge chin nim, ma chi hoe néi duge bép muoi séu tigng thei. ‘Tré con, trung binh sanh duge nim, séu théng ri méi sh§n diryc me. Khi ching da nhjn dure me r3i thi hinh anh cla me ching — hay ngwdi cho ching bi trong ném sdu thang dé— khong khi no phai mé trong tri indo ching nite 4 ‘Sy thigu tinh yéu cia me tai bai cho tré vd cing. Day con theo 16: mé4 Bic sf Jenny Aubry & Trut Longchamp néi ring trong efi Khotng té duge 5 dén 15 théng, néu thiéu sy sin-s6e cia ngudi me mét thdi gian khé Tau, thi hei cho té cing bing tré-bj binh kinh nién mBi ngav méi ning vay. Di nudi ning, sin séc ma“khéng yéu ching ho¥c d8 cho ching cé cam-twong ring ching khéng dge ta au yém, tht edi hai cling rat lon. im sthiéu nhi quéc-té tai Mét ba me tdi n&o cing hén con trrée khi cho con di ngii mét hém vi lo léng hay dau yéu, quén 1¢ dé. Chi bay nhiéu cling di cho tré budn hoic gidn déi roi. Mét Ian chira sao, néu lim Fan nhw vay, la te bat dau cé méc cam bj h tinh thay ddi han : héa xdu tinh, bong binh, » ghen ghét anh em chi em, rdi ofm lay t6i cd moi nguai- Gin day cée béc-si da nghign-ciru nhiing tré mi cha me bat thdi bé métcéch qué dét ngét. Ching déu cé cam-tudng bj xa me, mic dau me ching van sin-sée chting, vi chting mat eéi vai duge bi, dre nam trong ldng ngwéi me, dugc gin cdi hoi ngudi me. Nhimg wé dé thudng bi bénh tigu-héa, ma tk truGc ngwéi ta ci tong rang vi chiing chia quen voi chéo, voi bot ; sy thie thi mét phiin lén do ching buda ru tudng ring me chting hd bé ching. © trén; t6i di néi 8 cam duge bing tét ca nhing thé thit tréc khi ching hiéu biét. Cam twong dé rat oi@nh ligt. Khi mét diva tré twong ring ta khéng ySu né nba, thi tacé tim moi céch dé giang-giai ring ta van yéu ching, cing Ja vO ich. Thinh-thir déi véi. tr&, ta cang phai gitr ¢ hon la di voi uguédi lon, nhét 1a khi ching ta khé tuéng-twong dirge néi bu’n riu, dau khd cia tré am tham ti bye nio. 28 7 1B Tré khong phi chi sng bang sita... M. Sylvestre trong mét bai ding & tgp chi Consteuation, 86 thing tém nim 1952, k@ chuyén mot em géi & mign Ba-lé cé tinh lim dém, mugn wie mot ba cd mét cay kim gai ohén hgt xoan, d® deo trong dip lam 1é ban thénh thé lin déu, r8i v6 § dinh rét dau mat. Ba c8 td vé khéng quan-tam tei sy dénh mat dé, nhung cha me em ray la em dit, bat em phi thuéng.“Luén trong bén nim, em can-dim chju moi thiéu thén, khong nhan qui No-en, khéng nhén xe méy cia cha dinh mua cho, nhjn di coi hét béng, di du lich, nhin c& im mic, dé danh timg ding mgt dé mua céy kim gai khéc thuong ba c6. Ba cd thay vay, ray: — Chéu dign ha ? Téi nghigp, chju nhin moi thé trong bén nim nhw vay? Thyc [a gin! Em bé da lén khéc, r8i cim cay kim gai ra v8. Cha me em khen em lim. Nhung dém dé, em lén mo ciza di,.ra be s6ng, gieo minh xuéng nuéc, sau khi dé Iai cho cha me hang chir nly: — Béi sing vé nghia qué! Ba mé hitu cho con -chir ? Cudi chuygn dé, téc gid tréch em da lim Ign mgt sy rai ro, mét sy hi8u lim voi déi séng. Y ong cho rang cha me em chi mudn day em dig lam dém, cho-nén dé em mua ciy kim gai khée tra ba cé, chit khéng cé long ndo bat em phai chju kh3. Vang, ding nhwr véy, nhung bai hoc dé.ciing qué nghiém-hic, ma long cia cha me em thye cing [a sit dé. Céing trong bai dé, éng M. Sylvestre cdn kB vai chuyén tw tir ithde nia. Mét em tai 13 tui, ty tir bing ‘sing lye sau khi d® lai bite thw nly cho cha : « Thua bi ba ding budn vi céi chét cia con. Con ty tir vi con mudn chét. Ba dimng tim hiéu tai sao. Day 1a di chic cia con: con khéng muda cho mét vit nio cila con ve tay em Mazius hét : con ghét né vé cing, ghét tgn déy long. Dag con theo 16 mét Ba dimg khéc con. Con chét di La suéng ”. Mé om gai mudi ba tdi & Grenoble, vui-vé di che ‘voi me, ri bj me ray mét cdch hye truéc mat mot nguoi hang xém, tii than, nhay xudng séng Isére ty ti Toan la do nhimg nguyén nhan ma nguwéi lon ching ta cho ld «con nit» hé:, nhwng-sy thyc la thé day, va. tam-ly gia Phép da lo ngai khi thay so tré em ty-tir méi nim mét ting : nim 1949, séu mci tém em duéi hai chye tudi ; nim 1951, mt trim’ ba moi bén nim 1950, mot trim em ; em Ay ta khong ké nhigu vy té em ty tam ma ngudi ta Khai [a chét mito, d8 khdi lam budn long cha me. Lai nén nhé thénf ring, e mot vy ty-tir ma-chét, phai tinh ba hoke bén vy tptir hye. © nuéec ta, t6i khong duge 1 ngudi ta c6 lam théng ké vé nhizng vu dé khong, nhung cir ch tdi biét thi trong mudi gia-dinh c6 1é chi duge mét gia-dinh ma con céi khéng hé tii than, odn cha me. Ma céi dip kién-cd nhét d® ngin lin s6ng nr-tir cia wé 1a tinh thecong cila ta. Ching ta throng bio: « Céi tudi tho dé, v8 wr v6 Iw”. Loi dé rit sai. Tudi thiéu nién chinh, Ta céi tubi thay dau kh3 chdm-thia nhét, dé thét vong, chén doi mbit ; va sy bat cng, sy qué. nghiém-khéc cia cha me a nguyén-nhan chén déi thuéng thiy'nhdt. Ma bat céng va qué nghiém-khic déu la khéng yéu tré hoge khéng biét céch yéu tré. ‘Sy thyre nhigu khi bi tham that, va is théng 5 quyén ty bit mat d2 khdi thay, vi di 1A uén mét cinh cay, dap mot thdi sat, ta cing con phai d& ¢ dén sire phan tng cia >6, huéng- bd 1a day we. Tuy nhién, dé § dén phan img khéng cé nghia [a ohéng nhigm, bd hét c& kj-lngt, Trong phin sau, t6i sf xét ve van-dé kj-luat. 30 wt PHAN THU NHI VAN DE KY LUAT Chi cé céch tuén theo thién-nhién méi sai khién dugc thién-nhién Francis Bacon CHUONG I TY DO TRONG KY LUAT 1— Ty do va ky luft. Khéng 06 ty-do hoin toan. Ngudi ta cin 05 cim giée ty do hon Ia ty do Tré phai duoc ty do phét tridm theo luét thién nhiéne 2.— Quan niém ty do trong giéo dye eda Tolstoi- Quan niém ela cée nha tin giéo dye : ty do trong ky lugt~ 1 Ban vé gidodye thi phai xét vén-d8 ky lugt, mi mudn xét vin-d@ kj-luat thi phii dinh-nghia thé nao la ty-do. Toi khong imuén buée vao dja het chinh-tr), trong dé, vén-dé ty-do da lam phi biét bao gidy myc, va lam do biét bao méu : nhigu auée-din chi.da ty phong cho minh cdi mj- higu [a thanb-ti cia ty-da, méc du nhimg din nghéo cia ho, tire 90 phn 100 dia sé hay horn nita, bj bé buge di thir chi Wi chi t8i aghéo; mi hing noc déc tai laicang lén tigng hé-hio dan ching chién-dau cho ty-do, va dé cb diisire manh chign-diu, dan ching phai hy-sinh tat cé nhing ty-do cin ban cita con ngéi. O' day, tdi chi-dimg trong pham-vi gido- duc, va nhac baba digu cén-ban ban cin nho kj v8 quan- nigm ty-do mi khi day tré. Dey con theo Ii moi Didu thé nhét: Con nguai khong khindo duge ty-do hoan toan, muén lam gi thi lam. Luén-luén hanh-vi cia ta bj han-ché, do nhimg lugt thién-nhién, hing lust x4- hi ho¥e nang lye cia bin than ta. Cé khita ty cho la due ty-do, ma sy thir ta bj lé thuge ma khéng biét ; tie nh tam trang cée éng bi nhin, ty déc vé uy quyén cia ho khi ho quén nhimg sei day né giét ho ; ho%e nhw tam trang mét anh ngbign nrou, khéng nghe 1éi cém dodn cia bic si, twong nh vay [a muén lam gi thi lam, céngé dau rang minh chi [a nd Jé ca ma men. Vay st ty-do cé tinh-céch timg phan va rat trong dai. Cho néntré di cha ving ma dai tip xe méy. va ta cing cho tré tap dé.tén trong ty-do cia tré thi hinh déng ciia ta hoan toan v6 ¥ thie. Diéu thé nhi: Quan nigm vé ty-do tuy phire-tap, map. mé, song cam-gidc ty-do thi rd rét va giér mot dia- vi quan trong trong déiséng ching ta. Loai nu tim cim-giée ty-do hen [a sy ty do, va khéng phai trinh do ‘ty-do ciia ta ting mA cim gide dé ciing ting theo daw. Nhiéu thanh nién séng trong-nhitng gia dinh nghiém-khac ma khong thy ring minh bj céu thiic, cho ti khi uy-cuyén ella gid-dinh bét dé ning, ho moi odn tréch cha me. Nhu cau cim-giée ty-do dé, khéo Sp-dang thi két-qua gudi len. Trong dei chim via Sn trong dan-gian rat than hiéu, ngay ca v roi, chinh phi Mj mudn tiét-kigm sé th Bedi qua ip cée née déng minh. Chinh-phi phai lim sao cho eéc ba néi-tro ding bd phi nhirng migng thit ma th trvécho ché Ja khéng ngon va khéng thtm va. Negwi ta thi-nghiém hai cach : Céch thir nht [a che nhiéu nha hing bién dién thuyét, a-minh mgt c&ch ding phim chigu béng, hinh 16 miu dé oy Ty do trong kj ludt toin-hoc cho céc ba ndi-try thay ring nhimg migng thit dy chang nhimg ré, b3 ma ding né cdn la t8 long 4i quée, gidp nha cdm quyén mét céch dic-lyc dé thing bon déc-tai Hitler va Mussolini- Cac ba néi-tre chim-chi nghe mét céch rat V-phép nhung van khéng bd tap-quén cd. vi vin nghi ngo €6 cm-turéng Ia bj han-ché, cém-dodn mét céch gidn tigp- Céch thé nhi higu-qua hon gip musi. Ngudi ta khong t&n céng ching minh, ma chi trinh-bay vin-d d& cdc ba tr sidi-quyét véi nhaue Ai cing c6 quyén dua’ §-kign ; nhan- vién cia chinh-phii chi git mét dia-vj cS van, chi khéng xen v6, dua §-kién cia minh ra. Nhu vay céc ba 6 cim {uréng la minh diye ty-do, vuievé bin bac véi nhau va hide Ting trong van-dé dé, cée ba phai quyét-dinh lay, va céc b3 a quyét dinh theo § muén cia chinh-phi. Déi voi te cling vay, ta pl cho ching ¢6 cim-giée rng chting duge ty-do, thi ching sé sung-swérg va dé bio Chang han; ta muén cho ching ding lam Sn, dé ta ngi thi ta diing nat : « Bita nao lim Sn, mit gige ngi cia ba thi bj muréi roi, ma bao ching nhw vay : «Céc con khong buén agit, khéng thich ngi tra, phai khéng ? Ba d8 cdc con tyr do. choi. Nhung ba Iai budn ngi va cin phai ngu, vi dém ba thire khuya dec séch- Néu céc con choi ma 8n qué thi ba ngit khéng duoc, ma néu be bit’eéc con di ngi d® nha cira yén bn cho ba ngii duge, thi cée con khéng cuge choi. Ching ta Phai lam sao bay gid cho céc ¢on vin duge choi ma ba vin ngi duge ? » Nhw vay, tt nhién ching sé thdy ngay gidi phép, ty dat kj-lugt ri git diing kj-lugt dé. Dieu thir ba... Mudn cé cam-gide ty-do thi mbi tré phai duyc phat trién theo dang lust thign-nhién va git dirgc cd tanh cia nd. Tudilén ba lén bén Ia tudi 35 Day con theo 161 méi bam chay nhay ma ta bit tr phai khoanh tay diya cot nghe ngwéi lén néi chuyén Nghiéu Thuan, Khing Ti, Manh Te hang gid, thi tré tt nhién thay khé chju, be bdi: Hode tré khéng thich vin chong, chi thich may méc, ma ta bat ching phai choyén tim Juyén yn thi ching rat kh s&, mé Tay ra, hai la héa gia-déi, va khéng duoc chit két-qua gi. B6 la diém ma tin gido-dye khéc cyu gido-duc- Hoi * vé kj-luat, von nan ya, ngudi ta cé quan nigm « xa-hdi até theo nhing quy-diéu, mau-mye cia xa-hgi, ma khéng cin biét phan ng & tré ra sao. Ngay nay, nguéi ta cé quan- nigm khoa hoc, tim higu sinh-ly va tim-ly cita tré ma huéng ching, r5i tly sy phat twign ca ching ma bét sx huéng dan dé di, d@ chiing lén-lan tw hanh-déng lay, ty tanh lay tréch- nhigm. Ngay xwa, day dé la rép khuén ; ngdy nay, day dé la gidi-phéng lin lan. 2 Nhung gidi phéng khang’ cé nghia 18 phéng-nhi J.J. Rousseau va L. Tolstoi da chi-trong. Cich day gan ding mét thé-kj, Tolstoi mé trong dita cia éng mt truéng dé day con néng dan, va sing lap mét nguyét san a8 da dio ché-d6 gido-duc dirong thoi. Ong vite : « To xwa dén nay, bat ky dan t3e nao cing nhan wre em 1a ngdy thor trong sacs. 18 hign than cla cdi mj. Ching sinh ra da ho’n toin ri... Khong ai oé guyén bat ching phai nhan mét nén gido-duc nao cd. Gido duc theo quan nigm ngiy nay 1 udn nan con ngwéi theo m@t kitu da dinh trréc. Quan niém dé da khong cé két qua, khéng thé thycchién diye ma con phi-phdp... Khéng si 6 quvén dio luyén ai. Tai pha nhan quyéa dé. Trrérg hye va van-mirh chi lam ué bur th 36 Ty do trong kj ludt « Phai dB cho té gitr ténh ty nhién cia ching, phii dé cho chiing ty dao tao ldy ching. CA nbn cé quyén ty do phét trig, va ta phaid® cho hoc sinh tay §, muén hoc cdi gi tht hoe, khindo thich thi hoc, khéng thich thi thei. * Lép hoceta ng chi-la mét noi cho tré em ty hop, chor ‘voi nhau, va khi chiing hai, Ong thay méi ging. Ngay nh hoc doc, hoc viét, hoc tinh cfing khong phai I& car thiét va bé bude. Ong cho tré muén lam gi thi lam : déng ban, cudc dit, trong cay, nudi stic vat..., dB ching phét trig tit cd “thién-tu cia ching. La nh’t [a mét_ van-st nhw éng, Iai chi trong cho hoc-sinh dién-ta tu-tuéng céch nao cing dugc, khéng bat I8i ngi phép, khéng buéc phi theo nhimg quy tée hanh vin, nb&t [a khéng phai thugc long nhimng bai kitu mau. Trong lich trinh tw twéng cia nbn logi, muén di dio mét ché dé ci, ede nha Iy thuyét bao gid cing hing hdi, tién qué céi mirc ty mhién, 18i lan lan tinh-binh Sn dinh Igi, tu- nréng dirgc trung hda. Rousseau va Tolstof déu di qué khich, dua'ra mgt cye doan méid® thay thé mét cye doan ci. Ca hai déu nh§n thay nhu clu ty’ do cia té ma khéng biét rang ué cling c6. nhu cau céu-thic nita. Tré yéu.6t, cin sy che ché. Néu ngay th hdi te méi sanh, ta theo quan niém cia Rousseau va Tolstoi, cho té ur do muén lim gi thi lim, thi chic chin IA mudi dita khéng nuéi. duge mét., Ca khi ching lén lén cing vay, ching td-md muédn dét xing & trong mét cin nha 1é chang han ma ta khong ngin cén ching, thi hai cho’ ching va cho chting ta biét bao. Cho nén sy edu chic Ia cin thigt : né che chd cho té, ma cling che-ch&- xé-héi. Theo nhiéu tim ly gia, thi tré cam thay ngdm ngim sy cin 37 Day con theo [di méi thié dé. Néu ca khéng em dodn ching, d& ching hoan-toln ty do, thi ching thy hoang-mang, kh3 sd, nhw bj ta bd bé s8i ching so. André Berge trong cuén La liberté dans Uédu- cation (Edition du Scarabée) k@ chuyén' mt em tém chin tudi ng, nang-nic ddi cha me cho di hoc mét minh, khdi cé ngudi dt, ti khi di duoc mot minh thi hoang-hét, va sau thé thye : « Twdo, né lam t8i sy qué» Mét em khéc, ln tudi hon, fing chi mo wéc ty-do ma khi duc qua ngosi quée mét minh dé hop v6i ban trong mét doan thé, thi méu méo tréch me : « Mé that nh’n-tam méid® cho con di mét minh. nhw vay | » Ma nguéi lon ching ta cé hon gi ching dau > Biét bao céng:chirc plan nan ring lam trong chinh-phii lirong ft ma bé budc, “chi mudn « thodt ly” cing sém cing hay. Nhung sau ba chyc nim séng céi di ma he cho la bé bude va long it dé, téi wdi duec vé hu, duge “thoét ly”, thi ho nSng nic xin & Iai vai nim nia, xin khéng duge thi oan tréch nao [a bat cong, ndo i khéng ké céng lao cita ho... Loai nguéi, nhur vay, ca ban, cd tdi nira, déu day nhiing mau then. Va lai, 2 di ngang ting, phé phéch dén dau cing nh§n thay ring khéag cé kj-lugt khéng thé séng direc. Ong Aichbom & Vienne (kinh-ds Ao) da lim mét thi-nghigm cye ky tdo-bao. Newai tagiao cho éng tri mot tui te du cén khét tigng trong chéu thanh, hiu he mac nhing «Gi in c&p, hanh- hung. Ong cho chiing sng chung trong nhitng trai inh, muén Tam gi thi Am, mudn phé phéch ti bye mao tiy 9. Ong phéi vai ngudi lei dé xem xét chiinng, ma khéng dvgc nein ‘can ching trong bat ky mét vige gl. Oi théi ! cdc éng auy si 6 durgc th, tha hd tung hoank, chii nhau, dip phé, lim do mét céch khong th8 twang tgng dug. Nhung chi trong ft Ter do trong kj ludt dita, ching bit diu théy chén, thfy trong phdng diy nhimy vit do, khéng sao & direc. Ngudi ta khéng h8 tréch ching mét Idi, lpi vai vé ting ching nhimng phing méi, sach sé, di Lan nay, ching ty dit ra kj-luat, ty cim-doén hau va dira nao cing rat ugoan, giir ky-luat rim. Vay quan-nigm cia Tolstoi sai. Ta khéng thé cho tre hoan toan ty do duge. Ta ton trong ty do cia ching, nhung khéo Iéo eau thiic chiing. Ba Maria Montessori, m@t trong nhimg nha dit co-s& cho nén tan gido-duc hiéu 18 digu 4y, cho nén mgt mit hé-hdo phai dé ué durge ty-do, mgt mit Iai bao: « Ong thay da ra lénh, thi hoc-trd phii nghe, nga méi diu can phai phat chiing, thi cing cir pha Ba cé tu mau thuadn khéng ? Khéng. Vao trong nhing trdng hoc dp-dung ding phong phép cia ba, ta thay te em vui-vé nhin ky-luit. Cée em trong lop mu-gido muén Tam gi thi lam : vé, nin, xd chugi, xép nha.., nhung khéng duge phé dé dac, lose ngin can tr) choi cia ban. Nguoi khéng bao ching: “ Day chéngdi ciaem day. Ngdi dé, khong duge nhiie nhich, khéng duge néi chuyén nghe khong ? Khi no c6.hdi méi duoc dép. Khong nghe loi thi bi phat Ngwi ta cho chiing ty-do ¢i di lai lai d lay dé choi, dee hai cé hay. hdi ban, nhung khong dirgc lam on, Néu em nao khéng gitt kj-luat, thi cé giéo nhac’ nh& mét céch nghiém : « Em Binh, néi nho ahd chit ®. « Em Boan choi 15i, phi sap dé choi lai, cét vao ché cit ; lam ngay di”. Nhu vay tré cé cam-giée durgc ty-do — ma ching dugc ty-do that — nhurng ty-do dé 1a ty-do trong kj-luat, va ky-lugt d6 dyng trén sy hoat dong va tr6t-ty. Béi voi ue em én hon cing vjy: hoan todn cfu-thie Day con theo Ii méi khéngduere ma hoan toan tha long thi sw huan-h8 cing khéng- 6 két qua. hoe sinh méttrréng Béesi Kurt Lewin da thi-nghém v thire-nghigp, trai va gai, ma dng chia ra lam ba bon + Bon thir nhdt bj digu khitn bing uy-quyén + mot ngwoi Ton ra lénh cho tré va tré phai lim diirig vi kj-lugt rat nghiém. Bon thir abi duge digu-khién m@t céch “ dan chit ». Mot nguoi chi huy chia cing-viée, bio tré cdch lam, ri dé tre thyc-hanh, quyétdinh lay, gitr wat-rw lay. . Bon thi ba dugc, hoin-toan ty-do. nghia la khong cS nguéi cim dau. Tré mun lam-céch nao thi fam, muén lim Mic mao tay $- Saw bée sf thay di ba bon dé va nguoi chi-hay. Chang han cho bon thir nha: duge-ty-do, bat bon thir ahi phai theo kj-lugt- aghiém-khic, dua ngwéi chi huy bon. thir nh} xuéne chichuy bon thé ba...; abu vay d3 biér ch’: ring két-qua khéng chiu anh-hudag cla cé-tink: ngwoi chi nay hode cé-tinh cac hoe: sith Bic-si thy bon thé ‘nhSt méi dau tiga ct nhanh, lam due: ahigu vige hon: hét, nhung sau cd chuyéa bat biah va ngwdi ta phai audi vi te, ra khdi bon, Khi vang mat ngudi chi-huy: thi lép hoe thinh mét cdi chy- Bon. dinchi * tréi lai, moi dau tigh hoi chim, nhung Tin Tin site Iam vide ting lén; hon bon tén- Ching big hop tée voi nhaw, khéng c6 chuyén bat binh xay ra va khi ngwdi chi-huy vang mit thi chiing van lam viéc, van gift wat-ur. Ching lai hanh dign durge ty chi huy lay, diye & trong efi. nhém cia ching. 40 Te do trong kj luat Con bon thir ba thi két-qua that tai hai. khéng Bm dure ige gi, lép-hoc Inén-luén nh cé cuge md bd. (1) Vay, trong sy gido-duc, cde timlf gia ngiy nay déa khuyén ta trung-dung, vira tén trong ty-do cla tré, vita tip cho ching ty chi. Nghiém-khic qué nh hdi xa thi tré qué ‘sq-séte mat ca chi khf ; ma phéng-1 tnréng bén Mf hign nay thi hoc sinh thinh chia t® trong ep, khang chju gang sire, chi tim moi céch dé gién, phé (2). iém qué nhw tai nhiéu (1) Ban nén 8 ¥ + tht-nghi¢m ny v6i thf-nghitm Airchborn & tren kkhée nhau v2 mge-dich : Kust Lewin muda tim kétrqud trong sy hoc ma Airchborn mudn cho tr théy ring kj-lugt cin thigt cho oy sng chung. (2) Ban nao muén biét két qui tai hai cia chfnh-séch phéng nhi¢m én coi bai Ce-que m‘ont appris Jacques et John cia Laurence Wylie (—Sélcetion du Reader's Digest —Novembre 1957—) va bai Oi en sont les Américains cia Raymond Cartier (Paris Match— 10-5-1958) Lauren ce Wylie cho ring nhimgdép tigu hee & My nbitu khi an nhuw mot rap hét, cdn Raymond Cartier thi bio nin gifo-duc « sdién khiing » cia Mj lam cho 46 tré em phem t9i tang len glp mudi trong 7 nim, tir 1950 dén 1957. a CHUONG. 11 KY LUAT PHAI XAY DUNG TREN NHUNG QUY-TAC NAO 1.— Tuan theo lust sink-ly vi tam-ly eda tre. 2.— Tuy theo 4 finh eda tré 3. Gisi phéng iré Bia-l.n 4.— DB ¥ akan xét phin éng cde teé S.— Thinh thodng dirng can-thigp, ma d& tré ty do. Tré phai theo ky-luat cha ta. L@ dé rat gian di, minh bach, nhung khi thy hinh méi thay khé, va tan gido duc véi cyu gidéo dyc:chi khéc nhau & cdch thire thre hanh ma théi. Ma ban dén céch thye-hanh thi tnréc hét phai giai quyét duge van dé cin ban nay : Kj-luat phaixdy dung trén quy-tac ndo dé té duge phat tign digu hda va ty-nhign ? Theo ti cé nam quy tac ma tdi sé lan-lugt trinh bay duéi day. 1 Nhu & chwong trén t6i da ndi, qui-tac thir nhat la phai theo lugt sinh lg va tam Ig cia tré em. Nhieng luat dé khong th8 tém-tat trong mét chong dec, sé duoc xét riéng trong euén sau, éuén Tim hiéu con ching ta (1). © day t6i chi xin ke mét vai tréng-hep [im thi-du. (2) Nha Nguyén Higa-Le dé xuit bin, 43. Day con theo (si méi Sach no cing khuyén ta phai tip cho wé an ding bita, khéng dugc iin vit, d® bao tir ching duoc nghi-ngoi, dé tigu héa. ig dé rét hop ly. Nhung trong nrg hop tré mat an (anorexie), ho¥e bi ching ndo dé vé bé tiéu héa thi ti phai theo Iudt thign-nhién, khong duoc ép ching, cir dé chiing muén bit hic no thi ba, “mudn &n cdi gi thi Zn. Dit ching dai Sn rat nhi&u keo cing ci cho ching thy thich. Cé lé co-th® chiing thigu chit dwéng day, due tha mani r8i chting sé thi. Tré kho’ng séu tudi, dong ngoan-ngoan, dét-nhién tra qua mét théi ky rit buéng-binh, ta bao cdi gi. chiing ciing c&i nhat dinh fa khéng nghe. Dublineau trong cudn Les grandes cirses de l'enfance bao ring nhitng cudc tro chitng dé rat ty- ahign, tré binh.thuéng no cling 6. Chiing t6i mét giaizdoan méi trong si phét-trién, thay nhirng ning lye méi cita minh va muén thir né'nén di tinh hur vay. Mét ba ban t6i khong itu Ingt thign nhién dé, ray dira tré sudt ngay, dénh dap né nira, 13i gp ai cling phan-nin ring: « Né hw qué théi lai méi bay nhiéu tudi ma né cAi t6i nhoen-nhoén. Nha that Ia v6 phic...” Bj hanh-ha, dita tré cing bye the, cang td vé cing du, va khéng-khi trong nba cing khé tho. Toi gidng cho ba dé hay ludt tr chimng cita teé va khuyén ba ding budn, cit én-tén voi nd, cdi ms cho né mot chit, dé né thy nang-lye cia né ting tign, thi né sé vuivé ngoan-ngolin wo lai ngay. Ba ta nghe toi va séu thang sau co hd nhu' ba khong con nhé gi nhimg canh ma texéc kia ba cho la « dit rugt * nika. 2 Talai phai tay theo cA tinh cia mdi tré. M&i tré- mét khéc, ta khong thé dat ky-luét chung cho cdc tre direc. “4 K§-ludt phéi vay dieng. Maa giay ta cdn phi lye cho hop voi chin cila tré, thi tei sao day ta thurdngtréch trréng-hoc, gido dirdng, Ia dit nhiing kj-lugt chung cho hang nga, hang van thanh-nign ma khéng ke gi t6i sw sai biét vé tinh sinh ‘cla céc hanng tré. Nhéng co quan dé khong thé lam khéc duge: nhung trong gia-dinh ma day wé ciing nhu day Iinh trong: trai, thi rat v6 j-thire. Bring 9 gid ti, dira nao cing phai di ngi.Phai nhw vay tig cho chiing ta lim. Nhung, dita bim chit ngi nhigu thi méi tém gid da guc lén guc xudng ; cdn dita bim chit it ngi, sé tran troc, héa nghi vor van vi so dém. Cur xir voi mét dira da. cam, dé mii ldng ma cing nghiém khac nhu voi nhing dita hi, thi nbimng dita trén tét thay dau khd, cé thé sinh ra’ odn han. cha me va chan doi nira. Ban e rang khéng céng binh chang > ‘Téi thi tdi Iai, cho ring thé méi la céng-binh. Sw cdng-binh rat té hj, khong thé dign thanh mgt ding-thirce, nhu mot dang-thire dai sé duge. A 13 con'ta, B cfing [a con ta, vay A=B; va hé bat A phai chju hinh phat no ciing bit B pha chju hinh phat dé. Khéng, con nguoi khéng phii la con sé. Vel nhit la théi-ds cha nhimg nguéi cha thay mét déa con hoe dug, gidi todn, thi dau, bat nhimg dita khéc cing phai gidi tosn va thi dau, khong duoc thi mia mai, day nghién, chiri ria, thm chi tit ci t9i [8i lén du nguéi me. Chinh tdi da nghe théy mot oh tri-thire no chua-chét néi voi khéch trréc mit ve va con: « Thing nbd nay hoc gidi moi thyc la con tai ; con ahimng dita kia, ngu dét, Lim bing, 1a con cla mg nd, chur khéng phai con to! * 3 Mot quy téc nia 1a phai gidi thodt tré fan [ine rr Day con theo I6i moi Con bo hung céi, gin t6i ky sinh dé. sudt nghy bay di kigém phan trau, bd hoje ngya. dem v8 hang, vo lai thank mét cue tron, lém bing hét gi. cimg, nhin béng. nhung khuyét mot 18 nhd & diu, Céng vige dé tn biét bao cng phu! Ban thir tuéng-turong chan né nhd nhur vay, ché biét bao lin moi due di phan, r3i nd nin céch nao, vo céch ndo ma thanh hinh ‘tron nhwr vay ? Téi ky, né dé trig vao 1S khuyét, ri lap lai. Céng vige lam me cia né thé a xong. fe lau sau, tring ne. Bo hung con, an lin lin cho hét cue phan thi divsire lon, ri bay ra khdi hang, kiém in lay, Né khong biét me né Ia ai, me né cing khéng hé biét nd, mic dau may théng tuéc di tan tuy lo cho né di dita kién d® phét wign cho dén lic ‘tréng-thanh. Loai chim tign hon. mgt bye. Gai méi ching han, d? trémg r8i_kién nhin &p cho tring n&, tin tuy nudi cho con lon. Canh né fim con, né dat ‘con di kiém %n, cfc cuc, nhén nhéctim nhimg con lac dan, nhat la canh né can-dam chéng véi diéu hau d® che ché cho bay con, da lim cho ching ta cam déng. Nhung khi gd con-da di sitc kiém an mét minh, thi g& me théng nhan ra ga con nira, gi con ciing khang nhé ga me nia ; ching tranh nhau, md nhau nifa [a khéc. Loi 6 vé lai tiga hon mét bite, va ngwii ta théy nhimg con virgn 6m con hing gid, mgt nh méu, khi con né chét. Nbung khi khi con da Ién, thodt ly cha me ri, tht me con Khi cing khéng ohé gi nhau nia, 'Bé la mét loge cita tao héa. Cha me chi throng con khi con cin durgc che ché, nudi_ nding. Khi con lén, tinh throng héa vé dung va tu-nhién hét. Lodi ngwéi thi khée ; tinh cha con, tinh mp con edn 46 Kg-ludt phai xay-deeng.. hoai. Dit con cdi da & rigng, di cha me da khuit, ma lng thurong nhé vin khéng nguéi. Va céi wy-quyén cia cha me woi con tuy mai ngiy méi gidm nhung khéng khi nao mat hin. Tuy nhién, bire cha me sdng-sudt phai higu ring so df ta 6 uy-quyén dé, s& di tré nhan uy-quyén dé, vi tré cin dirge ta che ché, huéng-dan d® phét-tria chi khéng phai vi 1é ta sinh ra chiing ma bat gi ching cing phai nghe. Myc dich gido-dyc la gidi-thogt. Bé khong phai chi la mét quan-nigm ; d6la mét luge thién-nhién. Ky-lugt dat ro phai d3 diu-dét wr, dy-bj cho ching ty gidi-thodt lin lin cho dén khi ty gidi-thodt dugc han. H(i tré méi sanh, ta d2 té bu, ngi, ci-dgng theo nhimng lugt sinh-ly. Khi ching da bat dau cé tri khén —hai ba tudi—ta méi khuyén bao ching, ép-dung kj-lugt d8 dat d&n ching, Ching cang lon, nang lye cing ting, thi ta cing phai cdi m& cho ching, dé ching dugc ty-do thém. Téitudi day ‘thi, ky-lugt nén nhe hon chit nia dé cé tinh cla ching 6 th8 nay n& dugc va khi ching da thanh nhan thi ta chi c6- b3n-phin, chi c6 quyén khuyén bao ching ma théi- Ba Anna W.M. Wolf trong cuén Vos enfanls et vous néi cha me day con thi phai biér € cét cudng rin ». Loi dé thye chi ly. Cach ge nbat d2 git hoai long yéu quy cia con la cho ching bay khi chiing di diiIéng , di cénb. Biét bao bi-kich trong gia dinh xiy ra vi ngwoi me ich-ky, ct eft con vei vat 4o minh hoai mic di ching da cé ve cé con- Ho lam tui nhuc cho con ho. Tai ghét nhiéng ba ming nhimg chu trai da lon: * A, may. urdag may di long dé cénh r3i, khong cin t6i me may nita ha? Théi di dau thi di, bude ra khdi nha nay di». Ho khong phai nhing nguoi me, vi ngwoi me phii @iép cho con mau ‘ di léng di cénh », phai ming khi thay aT Day con theo tsi mii ching * dit long, di cénh », va phai tap cho ching « 133 khi ching da * diléng di cénh . EE Quy tac thir tu 1a, dé nhan xét nhit 3 Gael la, dé ¥ nhan xét nhirng, phan- Tre phan ing Iai uy quyén cia ta bang hai cdch, thy hodn canh, thy thai d6 cia ta, nh’t la tiy tinh tinh cia ching. . Cach thir nbat la phan déng. C5 nhigutré. ma ngwéi len cing vay. khi bye minh thi cin-nhin nhung réi cing theo lénh ngudi trén, Toi biét m3t thanh nign no sing ning lanh len thanh thir song than cdu sai cu hoai, cd anh chu biéng-nhéc vung-vé thi duge yén thin. Mt hém, thin phy cfu sai cfu mat vie. Cu dong dge séchy bye minh, ngdi 9 ray r8i ngim lén cfu: * Xao gia da wa, chuyét gia han”. Than phy fu nghe duoc, evi ri bd cua. Nhung mudi phiit sau, ciu cling bé sdch dig day mién cu6ng lam viée dé. Cau thudc vio hang phin-dgng migng, dé thuong nhit. : Mét hang khéc busag binh, cai lai ta, nh’t dinh khong fm. Gap trwéng hep dé, ta phaibinh tinh, xét lai hanh dong ie 4a, vA ta sé thay phan nbiéu I3i vé ta: ta hoc bat céngy hoe vung-vé, hoe quén ahitng luat ty nhign né chi phéi tinh tinh cia tre. Byc minh cho ta nhit lhang tré, bio eéi gi cing « da da » ma chinglim céi gt cd. BE ngodi chiing nhw phién df Janh fing, khéng thé ndo lay chiyn dirge, nhung wong thim tim, e6 18 ching khong duge binh-tiah dtu. Ching miu shan 16 bin thn, hashing 6 khi ohw te phan minh cho nén di bye minh ta efing phai fing va i Si itboe ah mobs phai thuong ching vi thay dBi Khong nhat-djnh 1a tré chi phan-déng khi nio uy-quyén a vases nent ORIOL NEO RT RRS Kg-Indt phéi xdy dong... cha ta qué nghiém ; & nhieng khi ta rat throng ching, ngot ngio véi ching, chiing cling o6 th8, 13 vé bat-min, cau-cé, vi chiing cam thay ring lang throng tila tao mye-dich Ia bit chiing lé-thuéc ta hoai, khéng cho ching ty-chi- Hé thay ching ahw vay, ta phii ahé ngay loi khuyén cat * cuéng rén » cia Anna W.M. Wolf & trén. Céch phin tag thirnhi cla tré 1a fv ngoan-ngodn la lung. Cha me ft ngwai d § toi cdch dé, khéng ngd rang angt théi dé nhu-thuin cing 1a phan tag, ma chinh céch phan feng dé méi ding cho ta lo nhit- Mot la té gia-déi, _ngodi mit thi hiéa dé ma trong léng nudi nhiiag § bat chinh ; hai Ta tr mit ca cé-tinh, sau nay ra dai, chi, bigt cong lung phuc ting moi uy-quyén khéng bjét phén dodn, chi trich gi nita + Xép bio vay thi tit nhign vay la ding >. | Ngwai ta thuong néi: « Mudi biét lam chi, thi tree hét phai bigt twin Ienh *. Lai dé qué ding. “Newai chi biét quan Ienh ba trén, thi lam sao chi huyké-duéi duge > Thoi xua, dire nhit-thudn o6 1é Ia dire fch nhat cho xi hai, bay gié chiing ta cin dire te chi hon, va cit trén phai ddi ra: « Muén lim chi ké khéc thi truréc hét phai biétty chi». Day tré 13 hung dan, dy bi cho tré vaoét ly ta. Ma ching lam sao thoat-ly ta doc, néu ta tat ching mét mye ‘nhu thuan. Cho nén gip nhitng tré hign nhw cyc bgt, bao sao nghe vays taphai khuyén-khich ching bay 13 rigng, ban bac véi ta. Déi voi ngwoi lon cing vay- Mét éng ban tdi cxdi mot thigu nirquen déi tung gid, nhung nhu mi, Ong muén cdi héa vo ughe éng rim-rip, trong hai nim sGug chung ye, ngu khéng cai dng mot lei. Mét Vin no, ngudi vor thy théi do ‘tila ching mi ngay mot thém khé chiu, phan déng Iai, bao: = Gia dinh toi nhw vay, ti quen sing nhw vy. toi tim 49 Day con theo Ii méi thong nh vay, khéng tht hon duge ; dé lé cuéi t6i 183i thi rén ma chju, ding git gong nia, khong ich Igi gi dau ®. Ban thir dogn phan ing cia éng ching dé 1a sa0? Ong dé khong phin ng, ma cdn cwéi: « Hai nim nay méi duge ghe minh néi mét edu chi If. Minh da ‘cé tinh-thin ty lap ¥6i dé.” Ba ve da ding khen, m& éng ching cdn déng khen hon Ba vo da 13 ra ring minh khong phai [x mét khiie g3, va éng chong ciing higu ring day ve khéng phai la déo mét khiic gb. 5 Sau cing, ta phdi think thodng dixng can thigp vao hanh déng cita tré, d2 cho ching duge tir do. Ta phai bigt can thiép tiy Viée nhd khéng ding can thigp thi ding can thiép ; can thiép ma khéng cé két qua thi ciing dirng’can thigp. Ciich day nira thé kj, & Phép, nguoi ta da thi-nghiém va thay mdi ngwdi cé mot I6i lam viée riéng- Neuéi ta bia hon ba chuc thanh-nién bép m§t qua bom cao su cho téi khi nao mét thi théie Khéng khi trong qua bém. dy diy mét cot thiy ngan ma trén mgt cé mét migng bic ndi vei mot céy & diu 6 gan ngdi__viét, ngdi viét nay cham vio mgt éng ghi quay déu déu. Khi-bép manh qua bom, cét thiy ngin lén vot, miéng bac va ngdi viét cfing lén theo, thanh thir ngbi viét vé trén Sng ghi mgt dudng cong huéng lén ; khi da mét, sire bép yéu di, e6t thiy ngan xudng va ngdi viét vé mt dudng cong huéng xuéng. M&i ngwdi bép qua bom cao-su va méi nguéi £6 mot dudng cong tén ng ghi. La thay, trong may chue durdng cong cia may chyc thanh-nign thi-nghiém, khong duéng €ong mio giéng duéng cong nio: dudng thi [én rit mau, 50 Kj-ludt phdi xdy ding... wuéng cing rat mau, duéng thi lén xudng te tit, dudng thi lén m@t chit ringing, 13i méi lén nia... VA ngudi ta két lugn rang méi nguéi cé mét Idi ding site, mot Idi lam vige. Vé tinh-than cing vay, méi ngwéi cing cé mét cach lam vige ring: ngwoi thi wa suy nghi vio budi sing, ké th busi 181, ngudi thi lam vige luda mét hoi, ‘k& thi lam mot chit lai nghi Dit phurong-phép lam vige cia ta 6 hgp ly dén may di nita, ma khéng hep voi tinh-tinh, th8 chat cia tré, thi ta cing khéng th? bat né theo ta dugc ; ma cing can thigp thi két qua cing tai hai- Nhat Ia trong khi ching.choi voi ban, ta nén dé ching ty t3 chire lay. Tat nhign ta phai coi ching néu chiing con nhd, nhung dig +8 théi-d@ chi-huy ma lam mit hét hing-thé cia ching. Khéng nhitng vay, c& trong vigc hoc, thinh-thoang ta fing phai d@ cho ching xi hoi, dege ty do lam gi thi Rim. Ong André Berge trong cuén La liberté dans I’ éducation da chép tai hai cau tho sau nay cla mét em nbd tém tudi : C'est notre cahier de brouillons Nous y faisons tout ce que nous voulons. (Bay la tap bai-nhép cia ching ta Ching ta mugn lam gi trong dé thi [m) Chinh ngwai lon cfing mudn cé mét «tip bai nhéps, khdi phai trinh cho nguéi trén coi, khdi phai nhin nhieng Iei ché bai, chi trich, hudng hé la tré em bi bé bude sudt ngay Nhita khi, chfnh vi duge x8 hoi trong m@t thei gian ma té héa ra dé bio, biét tuan ky lugt. Tai’ céc tan hog duéng bén Phép, ngwéi ta nhga thay nhiguem & nha bj bé bt Day con theo li mot bude qué, héa buéng binh, khi moi toi tewong dirge ty do, vé lun trong may tuan I, nao mbo, no ché nko xe hei tha bitn. aguéch ngoac diy tap nly tai tap khée, vé chén Bi iméi bat diu hoc, vi hoc rt siéng ning tan teri Cain, & Paap, ngwai ta dat mét em, nhd hén Ido, lam li, noi ddi, Sn cAp, thdi thi di tat, i-mét vién y si chuyén ti bérh thin bi kiém ché qué, nén phn déng bang cach dé, ben dé dah. hoi h. Ong nay dodn duoc rang em ol chuyén em, cho em tin cdy & 6ng, sau cling em x3 ra mot hoi nhing lei cue ky tuc tia, thd 16 hét- bao ndi uit Gey tir dé tam hin em diu xuéng va bao ohiéu cat ci Win-lin git di rit nhiéo. Vay hi nén qué thi phaj cho xa,hoi (1). BS cing l& mat luge tu nbién nia. (1) Newéi len wh thoing phai xi toi mbw vay mor céch da v5 hai ma cdn 6 ich. Coi cubn Xéy duyng honk phic eis Laura Archera Huxley do Nguyén Win Le dich, Tao Din xuit bin. ng cin Ul 2 CHUGNG IIL NHONG CACH BE GIUP TRE Git! KY - LUAT 1.— Phai ddi mét sy b6-bude riéng thanh mét lust-lé chung. 2— 88 ted tu lar l6y ei « mudn lam > va cdi « phat lim » 3.— Bong nén cm tré aking c6i gi ? 4.— Ro sit it lénh. 5 hte | nbiu lin ménh-Iénh va coi cho tré thi-hanh think théi-quen. 6.— Chin uy-quyén thi khéng ean. nghiém-khie- 1 Cé kj-luge 1a 06 sy bé-buge. Ma sy bé-bude, khong nhiéu thi jt, luén-luéa lam mat cdm-giéc ty-do cia tré ; cho nén ta phai khéo-léo, dig lam thuong-tn long ty di cla chiing mét céch v6 ich, nbwr vay ciing 1a mét cdch gidip ching biét tun lénh ma van vui-vé. Mét tam-ly chung 18 tré khi da biét suy nght, khong chiu lé thude y muén cia mét cé nhan khéc, nhung rat sén- Sang tun nhang lé-luat chung. Ngwdi lén ching ta cing vay. Trong rap chiéu bérg, khi ta thay trén man bac hang chér rat quay : * Cam hit thude », thi ta ligng ngay diéu thude 53, Day con theo l5i méi wuéng dé, ma khéng bye minh ; tréi lai. néu mot khén-git mao ngdi bén canh rat I&-phép bao ta: « Xin éng vui long ding hie thude nita, t8i khéng chiu durge khéi thud *, tht ta xéu hd lém, 06 th8 bd rap hat ma di ra lign va ofn ké dé la bat lich ay 1 Célé mot phan vi tim-ly dé, ma nhigu tre & nha rat hung dé, t6i lop hoc lai rét ngoan. Ba danh, khéng-khi nha wéng vin trang-nghiém hon, ma thiy giéo, 6 gido it khi cung hge-trd_nhir cha mg ceng con; nhung nguyén do cing tai tré cho rang lénh cia cha me chi thi hinh riéng véi ching, cdn énh cia thay day thi hanh ehung cho hés thay. O° mha ta nhde ching ba bén lin: ‘ Chin gid r8i, ti le di git ri, con® ; chiing van gida voi tré hang xém & trrée cita, da chju vé dau; vay ma ci bay gid sing v3 hai gié chiéu thi ching rim-rap t6i trudng, chi sy tré gid, thiy phat- ‘Cho nén khi ta muén bat chiing theo m@t lénh gi thi rén lam sao cho lénh dé thinh mét luit chung trong gia-dinh. Chang han ta quyét dinh tré nhd 8 gid tdi di ngi. 6 gid sing day, té ln 9 gig tdi dingi, 6 gid day; va ngwoi lon di ng tr& hon, nhung séu gid cing phai day. Luat dé ta dit ra va ta phai theo truéc hét ; nh vay-tré thay su bé-budc dé la chung, Ja ty-nhién, va vui-vé theo. Khichiing da hei lén, ta lai nén cho chéing 6 chm giée tiag nhimng lugt-Ig m& ching phai theo 1a do ching thio luin va quyét dinh. Trong hai cudn T chite céng viée theo Rhoa hoc va T3 chite gia dinh ti da giéi thigu gia-dinh Gilbreth mmot-kj sur My. Tai khong can nhac lai tém grong cin man, 13 chirc, doan két, hy sinh cia hai ong ba, chi xin ké céch hai dng ba dat kj luat cho cde con ra sao. Ong lap mét héi nghi gia-dinh hop vio chitu méi thir bay va m&i khi c6 vige bat 54 Nhitng cach d® ginp throng. Ong lam chi-tich, ngdi mét dau ban. ba lim phé chi, tich ngdi Asi dign voi ong ; va hét thay nhieng tré ti bon nam tuoi tro lén déu lam héi vién, Ci cudi mdi twan, ong héi hop déng di, cing nhau thao luan chuong tinh lam viée vachi tigu trong twin téi, 13i phn céng voi nhau. Ong dit vin dé ri cho té gép kign, cing nhau gidi quyét céng viée sao nén hoin Iai, cdng vige mio cin phai lim ngay. lam vao ahiing ngay gié no. giao cho ai, mén chi tigu no-cd thé ba, mén nio phai’git, céc con cin mua sim thém gi khéng... __Chuong trish nghi mét m&i nim cling duge dem ra ban cai than mat. Nho vay ma tré dé khéng ganh tj nhau cdo thong yéu nhau, doin két véi nhau, cing gop sire gay sy thinh-vwong cho gia-dinh ; va éng ba chi phai mudn mb: mét ngwoi bép, cin nhing vige Ijt-vat trong nha do tr vui vé lam lay hét. Cam déng nhit 1a h3i éng méi mat, ba phai lam kj-se thay chéng nuéi con va phai qua chiu Au trong mét théi gian Tau. Ba hop ede con lai ké tinh trang gia-dinh ri yéu clu ching tigp tay ba gidi quyét vin dé nay : mt Ia ching pha xa céch nhau, dita thi di & nhé ba cd, dita nho ng ché, dia v8 voi ba ngoai ; hay 1a & chung voi nhau ma ty cai quin léy nhau. Ching hét thay la mudi m@t dita, dita lon nhat méi mudi tém tudi, dita nhd nhét hai tudi. May dir Yon quyé-dinh & voi nhau va cam-doan voi me sé trong nom eé¢em chu déo nh khi cé me & nha. Ba bing long, nhung khi lén dong, van khéng direc yén tam lim. Béng ba vita khudt & du duong, thi mudi mét dita sut-sii tro vao nha, Tap ngay mét hdi-nghj dé phan cong véi nhau va lap quy chi tiéu, r3i ding long tiét kigm, danh dym mgtsé tién d& khi me vé giao lai cho me. Day con nhu vay mai la dat duge mye-dich. 3 Day con theo (di méi 2 Cau chuyén duéi day do éng C. Seelmann k8 trong cuén Comment préparer les écolizrs a la vie (nha xudt ban Aubanel & Avignon) cing ching thye ring d® eho tré quyét- dinh lay, ty kya lay edi « muda Jam » va cdi « phai lm» thudng cé loi cho tré va c& cho tae Mét em no rat do vé todn. hoc khong cé két-qua. Thiy gido bio em: «Trd gidi th8-thao, lufn vin cling khd, lai sing twéi cay cho truéng. Vay 1a td can-dim, cin mn chju suy-nghi- Tr 6 muda up it « thé thao » v8 todn khong > Thay sin long chi cho. » Bia nhd suy-nghi mot chit rdi ruta ving. Bigt né edn do-dw, thiy giéo néi thém : « Bay gié trd cdn chua sn-sing. Khong sao. Khi nio tr quyét-dinh ri thi cho thay hay. » Mét tuiin sau, né Iai thea véi thay xin hoc thém todn. Thay Wuievé tuyén-bd voi ca lop: € Trd Pierre dév to’n, nhung 6 § ging hoc. Vay mai ngiy, sau budi hoc chifu, thdy vui long gidng thém cho trd fy nim phit nia. Néu 6 trd’nio mudn hoc thém, thi ci & Laie > Két-qua ra sao, chic baa da doin duge. Ong giéo dé hinh dng khéo léo dé té ty quyét dinh lay, Tai bigt thy thu cho né. Nhigu cha me ra mét Iénh khéng 3 Nai bi thinh thir im mit- cir--gide ty-do cia né né [am ngay theo ¢ muén cia minh ; én hai lan. Ta nén tinh tude vi dé cho nd cd thi gié suy nghi, sip dat vui gi cho con cong vige. chang han, ta bo : * Mai ngay con phai tréi hai chuc géc cay dé, mdi gdc niza thing, chi mat dé meoi, mudi lim phit thoi. Tay § con day, twéi sang, chidu hay tdi cing duge ». Nhu vay di tanh doe cho né khai bye th phai lam ngay mét vige khéng hing tha ; ma Jai tap cho nd 6 séng kign, quy8t dinh léy. ty lanh tréch-nhigm- 5E Nhitng cach d@ gitp... 3 ‘Vai éng ban nghi dén vit « Nén cém nhgt nhimng tré chay rim-rim trong nha, phd phéch d-dac, gdy lon voi mhau, nhdng-nhéo, nhé-nhé khi 6 khéch-khira khong ? Hay nén khoan-héng véi ching tei mét mire nio dé?» Téi dip: « Viée gi da cam thi cdm han, chit dig Ite cim Iie khéng- Khéng gi that séch trong. sw gido-duc bang thay doi théi-dg rét_thurong dén ndi tré khong biét ta medn ginira: chang han khi ta quau lén thi méi goi mot tiéng ching cha kip tha, di adi con think nd, quat lay quat dé, ma khi vui thi chéng an noi thé-tuc. v6 lé efing chi cudi. Ta nén lap bang ghi nhitng hanh-vi phai .ngin cm, va sip theo thi ty quan trong. Ta bat ching phai theo ding it diéu quan trong nhit, vi-dy dap phd dé dac. lam rém-ram khi 6 khdch hodc trong gié nghi tua, cbn nhimg digu khée thi chi khuyén bio, nhac nhé thoi bao gio ma xo Nhéag tré binh-thurong, khéng tat bénh cing téy m4y, aghich-ngym. bay phd. Chan nbd xf vio dei dép wei lon va lét let quet trong nha; choi xong r3i by bua ra khéng thu xép Iai ; nim bét xudng dit; ui vao troag x6 moi nhitng dé byi bam ra coi; vay noc haa tay do day ma ci inh... té nao cling viv h i ngay vAo do trang Ching nghich-nggm vi mudn thir ahdmg khi-nang cua chiiag, luyia ngd quan d® tim hidu cic vat & chung quanh, ching do-day vi chwra ¢é céi quan nigm vé sach sé va cha higu thé nio Ik vé-sinh, Nhat. thigt cm dodn ching nhitng digu dé, bat ching phai lun 37 Day con theo li moi luén hign va sach nhw cuc bée, tic 1a lam tréi_ nhitng luge thign-nhién va lam cho ching khé sé lam. M6t em gai no méi di hoc, vé nha chi mudn bat chuée Tam ¢8 gido, nhung khéng dém, sy cha me vay. Mét hom, t8i rd em lai nha tdi choi tron mot ngay, em dua ngay diéu- kign : * Vang, chu lai nha bac & lai ba ngay cling duge néta nhung béc phai cho chéu di giay cao gét lam cé gido nhé >” « Buye, bac sfn-sing cho ». Téi nha téi né mitng ron, xd ngay chan vio déi dép ca nh’ tdi, cm Téi_ mim cw cay thuée trong tay, Bi lep-kep di hét nha trong toi ahd ngoti, vé mit hfn-hoan, hinh dign la thuéng. Chi mét lée né chén r8i thdi. Hi né di dép cao gét thay ra a0, né dép.: “Kho di ma dau chin qué, béc a”. Khi tré tinh-nghich vd hai nhwr vay thi khong nén céim. Thii-dg cia ba me trong'cdu chuygn doi diy thye 1a vo !y. Ba bét cdu con trai phai quéin khin vio ¢} trong bita com. Mgt hom, mor dita ban géi cia né_nhd hon né, thay vay, ché gigu nd: “E, @ bay lon ma cdn bude khin vaio 3”. Né mic c&, bita sau nin-ni m4 né cho n6 bs Khan, va hira khong Tim do quin 40. Né mac c& ciing phai — vi né da 7 tudi — mi sy ddi hai cia né rat chinh- ding. Nhu ban va t6i thi chiéag. ta vui-vé cho né thir ign, khuyén-khich n6, chi bao cach an lam sao cho’ sach- sé; néu thir nhigu Tin ma khong duge, thi ta sé ngot-ngio bao né: « Con thy khéng, con va chura quen, do ca quiin do» mat-cong gift : thoi con quing khin vio diy roi khi nao con in m& khéng dd vai nirar ba m4 sé cho ba khan Tatnhiéns Ic dé né vui vé nhan lai ky-luat cia ta ngay va uy uyén cia ta khéng bi thwong tan chit nto. Ba me dé khéng banh-dong nhy vays.cé 1é ty nh: « A, vay 58 Se Nhitng cach dé gitp... dé, n6 sq con ban né ma muén phan-déi lai minh. day. Khéng dge | *, rindi con thinh-ng lén, mang chiri néy nhit dinh khéng cho né bd khan. Né gian-doi, bd an, bd c4 di hoc. Téi ph3i khuyén ba, ging gidi cho ba hi’u ring myc-dich ciia ba 1 git cho quin do né khdi do, ma 0d hai céch dé dat muc'dich dé: mét la quang khén, hai 1a rén Gn uéng cho khai vai, rot ; eéch sau hon céch trude, thi tai 10 lai khéng cho né thir. Can sy né mac c& véi ban 1a do long ty 4i cia né, ta phai trong ldng ty di dé ma lei dung. trong sy gido-duc chr ? Sao khéng bao né: « U’, mé hitu con lon ri ma cf quang khin hoai coi cing ky» mé cho con bd khan, nhung phai ran an cho sach-sé, khong thi mé bat deo lei ddy nhé >, 4 Muén cho tré ahé lénh cia ta thi phai ra rat ft lénh. Khi con méitéi truéng lin du, cha me nao cing 6 théi kkhuyén chiing c& chuc digu. Cha thi: « Téi trong phailé phép, nghe khéng con, chit dimg nhy & ha nhé ?— (Tha vi chua ?) — Gap thay thi phai chao nhé 2... MA gip thiy lép Kkhéc cing phai chao nhé ? Ng’i trong lop dimg néi_chuygn nhé ? Chim chii nghe loi thiy day nhé ?,..” Me thi: « Coi ching xe nghe khéng con > B6i bung thi lay g6i banh ra an nhé ¥ MA doi gio ra choi r8i méi an nhé > Bimng chai do nhé ? Diing bat chuéc ohimng dita mat day, ‘@m néi thé tuc nhé ? Phai nhwéng ban nhé ? Dita nao an higp con thi vé méc thay nhé > » (1) Mat déa nhd méi nim, séu tudi lam sao nh& hét duge nhimg léi gia hudn dé chir > ‘Ti Phat kia ma cing chi cém ching ta cé nim diéu, thi 3 Day con theo 18i méi tai sao ta !ai bat tré nhd hang trang nhieng hudn lénh nber vay > Ban thir ké hét nhimg digu ban bit tré theo, xemcé ti 86 trim khéng > Tai so hon nira. Téi khen ngwei cha no khi tién con ra béa thu ngay cfu xuat duong du hoe, chi khuyén cfu mii mot cdu: Lam gi thi lam, phii git lay mbfn céch | *. Chir khéng nhu-cée éng cha khéc, rén nbdi vio 6c con ca chuc diéu: Phi nay, mi tuin goi thir vé nha mot Tin, ding nghe loi ban rit xé, phi Iya ban ma choi, méi tuan di coi hét m3t lan’ thdi, chi tiga mén gi phai bién vo sd, nghi hé_ thi lei inh& 6ng cfu ma i ding nhay. dam va dimg m2 dam. van van... 5 Vay phai ra that ft ménh-lénh, nhung phai ging ky cho té higu 13, va phai mbiic di mhée Iai cho ching nhé. Ba Anna W. M. Wolf, trong cuén t6i da dan, bio phai nbic it mhat li modi Tin. Téi thay ldi dé khong qué ding, m& cdn muén néi thém : « Nhiic di nhéc lei mudi Fin chira di, phai dich than tréng nom cho t lim nhigu Tin, dé tr quen di nita*. Ching han, nba nao e6 thang géc mi cha me ching din con ca tram lin, chit ding néi- li chuc lin nia: « Khong duge xudng thang mét minh, nghe khong > Té b& dau dy » Nhung luén luén ciiny van thay té té thang. Tai sao vay > Mét la ching nhé lai ta hung khéng: quan-niém duge sy nguy higm m3 ta muén trénh cho ching. Hai la chéng thfch xudng thang d& cé ingt cim gidc méi, nén trong , lic dé, quén hia [dita di. Gip tradng ay, toi twdng khong gi bing tap cho ching bd xudng Tin lan’ ting bye (néu thang khong Sc qué) va bd gidt Iti, d kh3i té. Cot ching nh vay cho Nhitng cach dé gitp... ching nim, mudi lan, thi khai. phai din ching, ma ching cing khéng té nira- Khi é ra duéng cing vay. Nhe hoti phai coi ching xe chi Ik vé ich ; sag -khéng dit ‘ching di r8i chi cho ching treéc khi dt. ch§n xudng dwong thi phai lam sao, khi qua durgng thi phai lam sao, t6i ng ba hay nga tw thi [am gao-.. Tém Igi, ta phai tap cho ching cé théi quen di dudmg, chi khong duge bat ching thugc cdch thite di duéng, ri dé mac ching. 6 Sau cing, t6i xin nhac ban diéu nay: chan uy-quyén Khéng cin phai nghiém-khae, va khi qué nghiém-khic thi vuy-quyén lung lay ri day. Ban nao da lon tudi ma da hoc trrdng Budi & Ha-néi, chic cdn nhé ca S. mét gido-sur todn. Lép hoe cia cu lun ludn im phing-phéc,:cé.th® nghe dure tigng rudi bay. Nhigu ‘ong ban tdi gin toi gid todn cia cys mat xém xanh nhwr sp bj Céng-an Phép tra khao, va hét thay hoc sish Trung- hoc & Ha-ngi thei dé, ch} nghe tén cu cing di lac dau le lui. Twéng meo. giong néi-cia cy da gh8, ma céch phat cia cu con ghé hon nira : nhimng dinh ly hinh-hge va sé-hge phai thuge lgu-lgu theo thit-ty néu khéng thi “ dé-r6 > va “ céng-xinh ”. Nhung hé da qua Jp cia cy r8i, thi khéng mét hoc-sinh nao, cd nhitng hoc-trd “mgt? cia cy, cing khéng mudn gip mit cu. Tri lai, cy Durong-quang-Ham day Phip-vin va Viét- van thi rét dé dais buée vao lép 1a luén Inén mim cudi mot ‘cdch rat hdn nhién, va trong hai nam hoc ey, téi khéng nho khéng dirge quén mét chit, a Day con theo Ii moi €y c6 phat mét hoc-sink n&o khéng. La vi hoc-sink no cfing rt ngoan, trong gid ciia cys Ca nhitng cfu nghich-ngom hat ¢fing chim ché nghe lei cy giang. Cu khéng cin phai la hét ma cing ching can phai lay léng hoé-trd nhw nhiéu gido-s ngiy nay. Hinh hw hoc-sinh cS cam twong ring néu phé ey trong khi ey day thi sé héa ta vé gito dye mat. Nhan céch ela cy cao, hgc-thite ciia cu rong, dé uy-quyén’cia cy chi & d6. Khi con con nbd thi cha me nao cing sn 6 uy-quyén d8i véi con ; nhung khi ching lén lén thi t6i trong nhiéu- cha me cling nén xét guong cia hai gido-su dé moi khi muén #8 uy quyén véi ehiing. 4 CHUGONG IV THUONG PHAT fom Vind thréng phat khéng gidn-d? nhw ta teéng- 2.—Thréng. 3.— Phot. Turée khi phat phdi xét: Tré thyc 66 I8i khdng ? Tai sa0.ching méc 16: ? Te 6 181 khéng ? Hinh phat v2 xéc thit- Nhing hinh phet nén trén’ 4.— Loi khuyén cudi cing. 1 Mét s6 nha gigo-dye cim ching ta khéng duc thong tré, nhit-la thedng tin ;, ma cing khong duoc phat tré, nhat la phat roi- Ho bao : « Thudng tré 18 tép cho ching cé 6c d3i chéc, thuong mai. « Hé con lim xong xiéc nay thi ba mé phai cho con cdi dé»; ma, dénh tré c6 khéc gi coi ching nhir thé vt lam ching mét c& nhén céch va mhiém edi tinh thin nd 1é, chi lam vige vi sg hinh phate Khéng, nhu vay khong goi I gido-duc ; gido dye thi phai tap cho té yéu cdi Thign, cdi Chan, cdi Mf vi cdi Thién, cdi Chan cdi MY, chr khéng phai vi ham danh Igi hoe visg hinh phat. » Vang Ij-twéng dé cao dep lam. Nhung t6i khéng hidu tar sao cdc mugc théng chiu bd nhitg gidi thuong van 63 Day con theo Ii méi churong, khoa hoe di, nhatla giai thuéng Nobel. Céc nha luat hoc hoiec van-hao vao hang Einstein, Tagore ... biét yéu cdi Thign, céi Chan, cdi My hon ai hét, thi cin gi phai khuyén- Khich ho bing mét efi bing d3, bing xanh va mét tim chi phiéu di la ca chuc trigu déng ? Ma sao khérg bd luén ca hinh di nita ? Bon ngwailén chting ta, biét thé ndo [a thién la dc, Ta phi 1a trdi, 1a tét a xu, thi chi cin chéc nh& nhau mét chit, 1a chiing ta biét phuc thign, r8i cai thign; ché cin gi phai nhét nhau vio khém cho mit cdi nhén céch cia nhau di, phai khong ban > Khong, van-d? khéng don gidn nh vay, khéng phai chi 6 viée tuyén bé nén thong phat hay khéng ma Ia xong direc. Con phai thy theo tinh-tinh cia tié, thy theo 161 Idi, ho’n canh, nbat la céch thudng va phat nit 2 i da day té tat nhan thiy ring chinh-séch throng phet nhiéu khi néu khéng phai |i can thiét thi it nhat cing cé. lei. Tuy nhién, ta nén nhé ditu nay: higu nghiém cia né. khéng bén va cing ding né thudng thi higu-nghiém cing kém. Toi khoag wa efi 16i thudng tin: tré dudi mudi mi ri hai tudi khéng “cin diing tiga ; cdn trén tudi dé, méi théag hoc méi tun, ta nén cho ching mét sé tién vita phai dé ching tap sir dung lay. Tuy-nhign, nbigu gia-dinh nhu gia-dinh Gilbreth m& tdi da gici thiéu vei ban,- van ding phwong-phép dé ma tré van ngoan : 6ng sai mét cau son hang rao, néu lm can than va xong ding ky han thi éng tra céng. Dé cfing IA mét eéch tap cho té hidu gid tri c Nhung cing cdn thy tinh. tinh cia wé: néu cé titn ma ching tiéu bay thi t6i tuéng céch dé cé hai hon [a loi. tien. cry Thuéng phat Toi cing khéng wa céi Idi hira voi tré : « Rén hoe di, ‘nu cudi nim thi dgu thi ba thiréng efi xe Suzuki ». Lai hita 46 ciing kich thich tré duc, nhung tdi chéc [a khéng léu, vitéi khéng tin ring mét dita tré binh thudng, cé thé ging sire hodi sudt nim chi vi mong téi cudi nim durgc céf xe méy dau, ho&c duge di nghi mat Da-let, hodc durge b} quan do mei. Va lai, khitré da mudi lim, muéi sdu tubi, thi nhiéu diva chi mim cud kii mghe cha me hita nhw vy. Hinh nhur ching’ ty ohii: “Bg mé muda ‘mua” minh day...; d® xem 6 mua minh duge khéng ? » Cho nén néu ban. mudn ép- dung chinh séch * mua chude» dé, thi cing phai tly, tré ‘va cing phai cin-thin lim méi dugc- Theo téi cir khuyén bio ching, ding hira gi cd, ri khi ching lam xong thi thréng cho ching mét wat gi ma ching thich, nh dé chung vui voi ching va td cho ching thay rang ta di hitu sy gang sire cia ching. Khi ching con nhd, muda kich-thich ching lam nhanh lea, hoe cin-than hon, thi ti twong mét lei nhwr vay, v6 hai: © Néu-con lim mau lén, tht duge ra bén thu choi voi ba mi >. hoje Con viét cho dep, thi duge ra sin choi voi em Bich- Thiy,-khéng thi ba bit viét lai, hét choi” 3 Thuéng dé, phat méi khé, vi néu ta lim I6i trong sy phat thi anh-huréng cé thé tai hai; cho nén trurge khi phat, phai tim hiéu tré, phai tr hoi 65 Day con theo Idi moi — Tra thyc vo 183i khéng Toi Vay mét thi-du thong xay ra trong moi gia-dinh. Mét em nhd choi & noi no dé, trong nha. Mé goi, khéng thay em thua. Goi nia, va giong da hoi git. Ciing vin im. Lai goi nira, Tain n'y thi vang ca nha. Em ahi hic bay gié méi “da *, nhwag van chiing-chinh, chwa chay lai. Thé, Ta 3m cA lang xém lén. New@i ta mang né la li, 1a khéng nghe Tei, 18 buéng-binh... Nhung the ra né cé 1éi khong ? Cha chic. C6 th8 ring né mai mé voi dé choi qué ma khéng nghe thay that. Ma nhitng tré nh vay thirong gidi tap trung tw-twéng, cin-man, théng-minh ; méng né chang 18 oan w > sao tré mac 1éi ? nguyén-nhan chit khéng phai cdi di: ‘Tré hoe hanh da khéng tién ma cdn lai, khéng thee bai, khéng lam bai. Tai sao ? Tai né cé bénh ma minh khéng hay ? Tai né tei tudi day thi? Tai né khéng mép éng gido méi ? Tai dng gio giang, né khéng hitu...Cé cd chuc nguyén-nhan, phai tim ra nguyén-nhin trong hoan canh cla né. ri méi biét cach tr] durgc, chit khong thé cit thay tré xudng hang trong Iép I& ry né ngu, lim biéng, ri phat né khéng duge an tréng miéng, chi nhat khéng dir di choi v.v. . — Tré cé Idi, nhung con ta, ta c6 Idi khong + Tré in cép mét cay viét chi mau cia ban. * Toi dé thi khong tha thir degc a!» Nhung con céi tdi cia cha lay, d3 trong kho cia hing vé sita céi phong tim, cdi, hing rho ; va cdi tdi cia me nhét véi vio “sic” sd ten ma cd ‘ban hang thdi dw ; va hing chyc hang trim tdi nhw vay ma » Béra con cing khéc. Tré dau phai tan-nhn va vé tinh > Néu cha me khéng v6 tinh, thi tdi tuéng con céi cling khéng thé vé tinh duge- — Tuy-nhién, di ta hién ti dén dau di nfa, dita ty chi dén buc nao di nita, thi cing cé nhirng lic ta phai gidn di vi hanb vi cia tr8. Nhiing lic dé, c6 bat tai ching mét cdi, hoi quat cho ching mét roi, thi cing khong phai la 6 tdi gi ca. Tét nhién trénh duge thi vin hay ; nhung chang trénh durge thi cling Ja 6 ich cho tré : ching sé hitu ring sy kign-nhan cia ta-cé giéi han, va & doi cé nhing oy bat binh chich déng. Mét ba ban tdi, it hoc, day con theo Idi cd, khong hitu rang tré c6 nhitng thei ky tre ching, héa buéng binh, v6 13s nn qué nghiém khic voi mét dita con géi 12 tui, ray Ja nésudt ngay. Mét lan né wat b§n qué, thér ra mét {oi ra > 67 Day con theo. di moi = Newdi du ma cay nghigt nhu vay > Mé chét di! Ciu Trdi cho mé chét dil * Ong ban tdi nghe théy vay, bet tai cho né mét cdi, me dau van nhin rang Idi khéng hoan-toan & né, ri dgi khind hét con khing, méi giang gidi cho nd. Theo tai, théi-d§ dé Ia phai ; nh vay cdn hon la khong dénh ma t8 vé ghér né, gém nd, khong thém néi vei né trong nim séu ngay lign d8né phai khé gap tram gap nghine Néu ‘we binh-thuréng, nghfa 1a khéng cé binh thin-kinh thi mét vai ci bet tai mét nit, trong ahiing tudng-hop dich-déng hii ching dw6i mudi ba, mudi bén tudi, sé khéng am cho ching odn t vi chin doi dau, Em nh3.d6 nim vay 4 modi lim tubi, sp thi Trung-hoc dé nhSt cap. Méi day téi nhic lai chuyén ci, hdiem: « Chéu con nhé miy'nim tude, chéu iia md chéu chét di, va bj ba chau bat tai khong > « N6 cudi cud ci mit xuéng dip: « Lau qué 13i, lam sao chéu nhé duge 2 Béc chi duge edi hay hai ! Nhimg nha gido-dye ly-thuyét bio : « Nhat-dinh phi elm ng¥t nhing hinh-phat vé xéc thit trong sx gido-duc * ‘Téi hoan nghénh quy tae dé lim, vi hic my ‘day toi cdn ron Yan khi nh& ti cdi dhi tréng cia cu Ch, toi edi thurée ké bang day ba phin, réng mét tic, dai hai thuée cia cu T. & trudng Yén Phy cach day trén ba chec nim ; nhung xin ban cho phép tdi mae ring chinh nhitag nha gigo-due dé thé mio cfing di bat tai cde cfu ec 6 trong aha vai chyc Tin. Newdi ta cém ngft chang qua chi la dé trénh sy thi qua. (1) Trong van-dé giéo-dyc, ngoai quy-tée trang dung va tiy ‘thoi — nghia [a tay hoan canh, tiy mé— khong cé quy-tée nio la bit di bat dich ca. Cho nén & mot chwong trén t6i’ khuyén ban nén than-trong dé y dén sy phan Gng’cla tré, ding dé cho ching wit hin, m3. & day tdi Iai bio hinh-phat v8 xée thit (1) Goi them Phy Luc: Vin dé danh tre, Thuwéng. phat khéng phai 1a Iuén-ludn c6 hai. Chi § cia tdi murée sau 1a mét : tréah nhiing eye doan, — Nhung van cé nhitng hinh-phat khéng nén 4p-dung chang hat bit ph nhjn com, céch nay tan-nhan qué. bat té phai xin Ii ngwédi khéc trréc mgt moi ngudi, ‘mt khi' ching da lén va calbeg tir i. Ta chi nén bio tré : « Con hanh-dgng nhir vay Ia ¢6 I8i véi ban (hay voi anh), ma khi minh da nhjn thay 16i cia minh thi nén xin [6i ngudj ‘ta. Con suy-right di, r8i chia nay,-hofc mai, mét, con Iai giang giai voi ban con * Toi lai khuyén ban khéng nén phat tré vi cé dita khéc mécné. Céi nghé tinh béo d8 phyng sy t8-quéc 18 mét nghé dng trong ; nhung khi khéng phai vi t6-quée ma [am tinh. béo vign, thi Iai ching dep chit ndo cd. Va Iai, trong nbd c6 dé bay tm dira 12 mi nghe hét ca nhimg. léi ching méc nhau, thi ln-xén lam. Cho nén ta phai cho wé biét ring ta chi phat ching khi thay ching cé Iéi, chit khéng khi nao ta nghe léi méc. Ching méc mhau ta da ghét roi, thi 5 If ndo, lai bat ching 16 céo lin nhau nita > Bét_khéng durgc thi phat ca bon. Thai-d6 dé t6i cho khéng phai Ia théi-d§ nguéi trén. (Cé Khée gi bon thye-dik Phép hdi-tnréc, nghi mét lang nao chira chap céc nha céch-mang, thi tin sét dan ci lang dé khong?” 4 Sau cing,’ cdn mot Ii Khuyén nia, md vbi dyng tim d2 ‘yai cudi chuong niy. N6 rit van tit: Xin ban doe di doe jet bat Lam cha nén nh& trong cudn Dc nhan tam : bi quyét cia thanh céng cia Dale Camegie, trang 262 — 264, 69 CHUONG V KHONG-KHi TRONG GIA-DINH 1.— Khéng-khi trong gia-dinh 1a cin nhét. 2.— Day-dé li lim guong. 3.— Khéngrkhi cia thei-doi. 1 ‘Tei da ndi thuéng va phat, di khéo ding, higu nghiém ‘eiing khong bén. Né chinbw chich mgt mai sinh-t8B 12 hay mgt mii Pénécilline théi. Chinh khéng-khf trong gia-dinh m6i quan trong nhat. ‘Tit c& cde nha gido-dyc, da tan hay cya, déu nhan nh véy. Nhigm-vy gido-dyc cia cha me khéng phaila chi day Tuan-ly' cho con, r6i thuéng va phat. Chinh nhéng hinh-vi, théi d6 cia ta trong gia-dinh, trong xa-hdi méi gay nén m3t Khéng khi né 3m ‘cho tré dé ngoan hay dé hy. Tré cdn nhd, ta bio c4i gi cing nghe, phyc ta nbu thin thénb ; ln len, khi a biét suy nghf, ching khéng ho’n to’n tin nhing If thuyét, quy-téc cila ta nita, ma dd xét hanh-déng cia ta dé rit mét bai hoc. Thay cha mg sudt ngay lam viéc, hrong thién va ngay thing, thi chiing cing mac c& ho¥c ngwéng-ngupng moi khi ching khéng lam tron bén-phan ; thay cha me chi dau co va hdi 18 ma gidu 6 thi ching cing lin Tan cho ké cin lao lim khiét a dai det. a Day con theo 16i méi Téi khéng bio ring h8 cha me hig Iwong thi con céi déu hin lang, cha me gian 4c thi con céi ciing gian dc hét, vi lugt di-truyén rat phire tap, mA anh-hudng cia gido-duc 05 giéi han ; nhung -t6i cing night nh ba Vérine, ngwdi sing lap Trurdng cha me (1) & Phép, ring khéng cé mot phwrong- phép gido-duc nao, di hoan hio tdi dau, ma higu nghigm bing dich than minh lam guong cho tre. Dire-dyc cia tré do sy ddng-héa ma tién ting byc mét, chér khéng do. nhirng di giang ve luan-ly. H@i nh ching déng-héa véi cha me, nhiing ngwai ching phyc obit vB yéu nbit. Lém lén chiit nira, ching déng héa véi éng thiy no cé tu-céch nkit. R8i ching déng-héa véi_nhiing danh-nhén dvong thoi hoje théi tuéc. ‘Ly-twéng cita ching throng thay di : hic ching mudn lam mét éng gido, lic lai muén lam mét danh-tuwéng, mét van-si ; t6i tudi thinh ohan 6 1é chéing chi thinh mét thu-ky hoje mot nha buén tim throng, nhung dirc dyc cita chiing da chju anh hung khéng nhigotht ft ciia tat ca nhimg tam guong ching da soi. Vi vay mi tr céch cita cha me va cia éng thiy [a quan trong nhat ; va ttu-sir danh-nhan vigt mét céch hép dan la nhimg sch b3 ich nhdt cho thanh nién (2) 2 Ai cing bio dan tgc My 18 mot dan tc thye t2, vat chét, chi biét quy ding dé-la, xe hoi va nha liu..Cé 1é nbw viy thgt. Nhung m3t 26 nha gido-dye cia ho cing rit trong nhing (1) Tire « L* Ecole des Parents Trardng t3 chite nhing lop 47 rue Miromesnil, Paris 88, i — do cic nha giéo dye, cée nha tim If, cdc bac si ditu-khitn — v8 cdc vin-d® giéo-dye cho céc cha me. yi rghe suit bin nguyét san © L‘Ecole des Parents >. (2) Coi bp Guong danh nhin g3m 5 eun cle Nguyén lign-Le, nR Khong khi trong gia dink 34 uj tiob-thin. Ba Anna W.M. Wolf, gidp viéc mudi hai nim cho H6i nghién-ctu tré em cia Mg (Child study associ- tion of America), khuyén ta nh vay = « Thé nao la'mét © gia-dinh t8t » ? Tai xin néi ngay ing, khong phai nhu moi, ngwéi wrong, hé gia-dinh nao cé thing Igi trong doi! » Nhimng thang loi dé khéng phai 18 ‘thing loi ; ma trdi lpi, la nhiing bat Igi. Xin ban tin chic nh vay- Nhimg céi gi,ngwai ta tao duryc bing cia cdi mgt céch dé dang qué. nhir : am nhgc, séch dep. du lich. lép hoc long lay, déu di dug dénh gid qué cao. Nhiiag vui thich dé vi nén giéo-dye chac-chin, né cho tadd nghj Iye chju nhitng thét-bai trong d@i mot céch vui vé, va sin Yong lanh tréch-nhigm ma nhin thing vio déi. Tét nhién, ta phai rén hét sire cho con edi ching ta dee khae manh, nhung sire manh tinb-thn van Ja quan trong hon hét. Khéng_phai la ct dp-dung mét chinh-séch gido-dyc dic-biét bang nhimng phuong-phép gido khoa tin ky, m3 con ching ta nén_nguoi dau. Khéng, chi cin c4i khéng-khi tong gia-dinh thoi. Ma khéng-khi dé tiy thugc, trvéz hét, tinh tinh cia cha me, céch sng cia ho, Ij-tudng cia ho, va dite kién-nhdn cia ho d& thy hanh duge ly-twing 46. «Khi ching ta xét Ij nhimg gia-dinh sung swéng — t6i muén néi ahiing gia-dinh ma con cdi vui-vé, hoat-dong, ty- nhién, khéng gay I3n nhau dir doi ma cing khéng cé nhing tat khé tr) —thi ching ta thay ci gi ? Ching ta thay ring ‘wong nhing gia-dinh dé nguéi ta ding binh-phat_mét cach via’ phai, luén luén céng bang, va rat it khi newéi ta thuyét-gido » «Rat ft khi ngu ta thuyét-gido », loi do rit 3 Day con theo Ii méi ding. Khéng bao gid ngudi-ta ming tré : © Sao may khéng coi gong thing Phiréc, con chi Tw dé.? Né sanh sau may mét nim, ché thim dy lei nghéo, khéng c6 tin cho né hoc thém Anh vin, Phép van gi hét; ma may thay dé khéng, né. thi dau Ta-Tai ri day, lam rang ré cho cha me. Cdn may, hai nim rét Trung-hoc dé nbét cp r8i, da ngu dét Iai lam bigag.. May nghi sao hit?» N6 ngbf sao ww? N6 nghf ring. cha me né lam nhuc né, va da vay thi né cing i ra, cho cha me né thém tic, chi sao nia? Thanh thir ngudi ta muén cho né noi gong em né, ma né héa ra odn ghét cha: mg, rdi odn ghét luén ca tim guong sing dé. Nhat Ia khéng khi nio‘nguéi ta bao ué: * Hii xa ba dia c6 duge sung-suéng nh con; dau cé xe Vespa dé di hoc, mura cing nhu ning, mai ngiy phai cade bé tém chin cfy #6; dau cé duge di quin do gidy dép nh con, mia dong thi co-ro trong: céi 40 vai dup, chan di dat, an uéng thi lam gi'¢é bo sira, nude cam, auée dé ; tin mua séch cing khéng cé, néi gi dén di hoc tw... vay mi ba hoc nim nio cing nhat, mén nao cing khéng nhitt thi nhi. Con sung-sréng qué, con a; ma sung-suéng qué thi hing... » Cha thuyét vay, me lai chém mét ciu : * Livret scolaire ciia ba con, md, bn gitt diy, con lay m3 coi, trong ti dig & phdng giay ay, ngin duéi, bén tay mit, con a ». Lam cho e§u con odn luda cd cdi th dimg. dé niva. Tré ngiy nay khéng chéc he hon tré hi xa ; nhung: ching duge trong nhiéa hon, nghe nhiguhon, doe abiéu hon, tat nhign ching cé dip suy-nghi,, eo-sénh, va khéng chju tin nhiing li thuyét giéo suéng cia ti nita. Chiing phén-dodn,, chi trich ta, néu khong ra mit thi cing ngim ngim Bigu dé cé 1é cling déng bedn thit, nhung sy thu "4 Khéng khi trong gia dink hu viy. Chi hanh-déng cia ta méi lam cho ching phuyc 5 ‘con nhw cdi vigc thuyét gido, thi ai ma cha lam dugc > Vay mudn day 8 thi phi dich thin minh lim guong cho ching. Toi néi ‘16 thém : phai lay nhimng hanh vi hién tai cia minh lam guwong cho chting. Muén ching siéng hoe uw? Ding noi nang gi ca, ci ling ling toi gid lam viée, va lam cho cin than. Muén ching ngay thing w? Thi dimg gian Hin, dimg luéng gat, dimg an cap, dimg dé ching phai vo-van nghi:,.« Luong ba cé tém ngin mt thdng, tiéu pha trong nha sq khong di, lam sao ma c6 tin sim hai edi xe hoi, mét cdi non trim ngin, mét céi trén hay trim agin, trong mét thdi-gian ba nim lim viée nhi ? Ay Ia cha k& bao nhigu dd c5 trong ti kinh & phing khach, ding gié A trim ngin, +di hop hét soin cla mé cing ding gid ci may trim ngin nita. Lai sap tgu thém mét céi bigt thy non wigu nia? *. Ong R. Dottrens trong cudn Nos enfants & l'école viét : «Day-dé [a lam guong ». «Bé la quy-tic so-ding nhét trong ludn-ly théng- ‘thudng. « Chi muén ding uy-quyén dé bat tu tap nhimng thoi ‘quen, nhirng ditc hanh ma chinh ta khéng cé, thi khée gi md tring day gigng. Choi cdi td dé hai lim, ta o6 the mat long tin cay va long kinh trong cia we. «Va lam sao lai twéng-trong duge ring ta cé th8 dit muéc lrong tim wé mgt ly-twong dé huéng-din § chi va hoat dng cita tré, néu chinh ta, ta khong hanh dong ding hu Ij-twong dé > 15 Day con theo Ii méi «Day dé [a fam guong>. « Khi tat cd cdc thanh-nién ¢6 th? ton kinh nghiéng minh trrée tim gong ciia cha me, thi céi khiing-hoing gia- dinh giéo-duc.va tinh-trang hén-loan ciia bon wré da gan toi Ic céo chung. « Lam sao cho con chiing ta cé tht khoe ching ta véi ban ching bing ging ty-dic nhw vay: « Ba tao, miy big khéng, «36 dich * 81 Con ma tao, thi thire [a « qué xé*, bS oi!” Nhu vay khong phai la ching ta.da diet due hét nhing khuyét dim cing tat’ xiu dia, ma chi 5 nghia Ia ching ta da gitr kj-ludt va ging sitc d3 cho ching theo. « Day-dé [8 Lam guong>. * Va ngiy nio ma hét thay céc hoc sinh cling 6 th8 khoe voi ban v8 thiy hoc cla minh nhur vay, thi vin-d8 gido-duc, vin-d8 su-pham khéng cdn gi phai bin cdi nhigu nia. Ti tmréc, ngudi ta phai nghi phuong-phép nay, phuwong-phép khéc chi Ia d& vé-viu nhiing khuyét-diém cia éng thy théi, ang thay mA eS die hanh, cé luong-tim thi di day sai quy- the, kétqui cing vin tt. 3 Nhung gia-dinh chi la mt diém nhd trong x4 héi, va xét khéng-khf trong gia-dinh thi ciing phai xét khéng-khi cla théi-dai nit. Nhigu ngwéi lo lang, nghi: « O trong nh’ minh, rd duge hit fi khéng-khi lrong-thign, ma hé ra khdi. nha — mét ngay ching ra khoi nha tsi may gig ? — thi ching phai 76 Khéng khi trong gia dink hiitecd: khéng-khi cba thdi-dgi. oi mét mit x8y dyng, mét mgt tin phé. thi Jam sao.cé két qua dgc ? MA sire tan phd manh biét bao! Né lan tran ¢& vao trong gia-dinh. M& nh§t-béo ra coi, 6 ngay ndo la khéng c6 vai vy hiép dim, cuép bée, bip bom, héi Ig ? Roi hét béng, ri itu thuyét! Ngay c& mét 36 tw-thuc nita ! Rai cd mot 38 séch gido-khoa khuyén-khich Ii «hoc ti» nia 1 K& lam sao hét ahing anh huéng tai hai dé > » Nahi nhu vay la chi xét edi mit ngoai cia thi-dai- Bao gié cing thé,.sau mét thdi loan, t&t c6 nhing-van duc trong xa hgi, va phi dgi mét thai-gian Bi bin cét méi lang dan xuéng duge- Nhung chién-tranh ching kich-thich rigng gi bon titu-nhan, sé tiu-nhdn truy lac ting thém obidu, thi’ tré lai hang quin tir cing tifa dire thém lén nbigu. Ban ching thay dé w > Nhitng ngwéi chi khi cao thong dirge goi 1a “nguéi Chign-quéc”, ma thoi Chién-quéc chinh fa théi loan hat cia Trung-hoa. Thai Lé met cia ta cfing la thoi eve suy ma bén canh hang xu thi, cé6 biét bao anh-hing, va ligt ni | Ré-rang nhit la gin day, hdi Phép méi chiém xong nude ta, ci m@t ké bén nude, thi cé hang ngin hing van ngudi vai vé hy-sinh chovchinh nghia, hose quyét dd mau voi quan thi, hojc 3n nhdn ch théi co, bat ca gia-dinh phai nghto kh3 chi khéng chiu hyp tée voi ching. Khong. Khéng cé théi nao ma * luan thuéng dio nguge * ca. Nhéng sid tej luan-ly khong bao gié thay dBi. Bin van lén thi ta théy nuéc duc, hung né lang xudng thi nuéc Igi trong, trrée sau nuéc vin khong thay ddi. Trén mudi nam nay, t6i it khi ra kh8i nha. chi duec tigp xc voi mét sd ngudi cam bit va mot sd thanb-nién. Nhiéu ngwoi ché hang cim bit hdi ndy la xu thoi, con 7 Day con theo Idi moi thanh-nign thi truy-lace Cling 6 nhiteg ké ahw vay that; nhung t6i ‘cing thay nhimg nha vin va hoc-gia bd nhimg <éng-vige nhan-nhi ¢6 thé kiém“duge van roi mdi théng, dé soan nhiing b9 séch tin cdng may nim, mic dau ho biét Ying viét xong, dem bén ching ai mua, ma xudt-ban lay tht khéng tién; tdi Iai thdy nhigu thanh-nién mhin dn sing dé mua séch doc, tim duoc cuén sich nao moi thi ming nh tim duge md vang, gidu.né dis se 6 nguéi mua mat 181 ‘doi tei cudi théng 6 tign 13 chay ngay téi tigm, moi cudn sich ra, hi-himg dea cho nguoi bin hang. bio géi lai. Diu cuén nay t6i da k8 chuyén mét cu gid non tém-chuc tudi ma con rén kiém tign nuéi con an hoc; con nhithg céng- hire ha cp, nhigng céng nhan-b3 ba phin tw sé hong vio ay hgc ea cfc con, thi xém nao cig 05. Cir xéthang trang lwu tr xudng, ta sé thay’ nhimng dire kign-phin, hy-sinh, ‘trong sech va nhfn ti van dwgc tén-trong, 6 1é durge tén- ‘trong hon thai tién chién nita. Bi Iau [im tdi cha dirge doc cfu nto ly thi bing cu nly ciia ba Dale Camegie trong cuén Luyén tinh-thin * Bat ky ng6 vé phia nao, néu ta ding d& cho long bi-quan lim me mit ta, ta sé thay biét bao digu ching td long tét dé throng, dai-lwgng Ip ling cla ngwdi khéc *, R6 la loi cia mot ngwdi ting tai va dat quan. Vay khi day té, ta cin chi cho ching hitu ring céi bE mit phé trueng trén cdc t& bao, cdc man anh, cdc néo duéng khéng phai la chan téng cia théi dai dau; va khi tré dg e6 dip nhan-xét so sénh thi tat thay dau la dep, dau la xdu. 78 PHAN THU BA NHONG TAT CUA TRE CRUONG | TRE BU. NGON TAY 4— Nhong di8_nénnhé khi doe chwong ndy ve nhong chong sau. 2.— Tat b6 ogén tay. 1 Cé lénhigu dogn trong ‘chirong nay va nhig chyong sau sé lim. cho ban hoang-mang- Chinh tdi trong khi doc nhimng séch méi nbat cia nguwoi Au, My viét vé nhi-déng gido-due dé tim tai-ligu viét nhitng chuong dé, cing da c6-céi ram-sy cla ba me Ting Sam. Ting-Sém la mét mén-d@ cia Khing-Ti, ching. nhing duge ngwoi dwong thdi trong la hign, ma téi Khong-Te cfing mén Ia c6 dite. Ong cung kinh. dén-hau, thanh-thye, tin cin. Khi Khing-Ti mat, 6ng -néi gét, mo trong day hoc & nuGe Lé. soan cudn Dai-hoe dé giti dién loi cia thay, rruy8n duge dao cho Ti Tu, tire Khong, Cip, chéu dich ton cia Khong-Tir, tée gid cudn Trung Dung; ri Te Tw Iai trayén dao cho Manh Ti. Tém lei, dng: cé cong vei dao KhSng, cing nh thénh Pierre e6 céng voi dao Ki-Té, & tw cdch, cho nén dye hau thé khen la hoc cao ma chiic-chan, lam duge nhiing digu thénh hitn cho la kao. BL Day con theo (i méi ‘Ting-Sam lai rét trong dao hiéu. Ong cho higu dé la efi gde ct dgo nhan va bio: « Higu 6 ba bie; bic cao 1a lam ton trong cha ine, bre trung la khng lm nhye cha me, bye thip lk e6 th8 nudi duge cha me ». (1) Mét ngwai hign nhwr vay 6 khi mio giét ngudi d8 nhye én chn me duge khong ? Quyét nhign fa khéng- Ba me cia TSng-Sam hitu con lim, cho nén khi c6 ngudi hthoing lai cho cu hay Tang-Sam da giét ngwéi, cu mim cue lac diu : * Khong 6 chuyén dé dau. nguéi te din bay dy», ri than-nhién ngbi dét- Mét Ic sau. lai cd ngudi chay va béo tin dé, cy van khdng tin, nhung trong long da thay khong yén. Téi lin thir ba thi cu voi-ving ba khung citi, tim duéng ttn. Sau méird thye sw la ké giét ngwéi tring tén va ho voi Tang-Sim, Tit trréc. tdi vin tin nhiing phong-phép nubi con, day con xuat-ban & nuéc.ta trong hai chye nam tro lai day, do hing nhiéng nha mé-pham viét. Chang han tdi cho bat con ngé phai ding gid, cho chting bi. cling ding gid. cém ching bi tay, cém ching néi bay, nghiém trj tt néi déi, tat an cap ngay nt hoi ching mét hai tuBi..., la bat di bat dich. Cho-nén iin dau tiéa, doc cudn Vos enftans et vous cia Anna W.M. Wolf trong dé the gia da phd nhitng quy-tac trén, thi t6i ty nght : * Ba nly néi bay. Ngwoi Mj thuéng cé hing tu-twong méi qué. ahat a trong van dé gigo-duc, cha th? tin duoc ». [rlau sau, doc nhimng tac. phim Les défauls de l'enfant va Education familiate + dei his tom th detng, LE ky — T6 nghta. by the phit nbye. ky he ning animes Tré bit ngén tay cia André Berge, thiy vj béest Phép nly cing chi-trrong nhu ba Wolf, 16i di dim ra. suy nght. Roi t6i tim kiém them ahimg cudn Pour comprendre nos enfants, metlons nous & leur. place cia bée si Beverly, ngwai My ; cudn Comment soigner et éduquer son enfant cia bic si Benjamin Spock, cing ngwsi My, mét cuén dé duge dich ra ahigu thé tiéng, da ban duge ba trigu ban, duge cdc bye cha me & khap thé gidi tin cAy; va cudn Psychologie de l'enfant de la naissance @ adolescence cia nha xudt ban Bourrelier, do trén mot chyc tam If gia, giéo duc gia hep lye bién soan. Boe xong thing cuén dé thi ling tin nhimg quy-tée bat di lung lay. Hang chye nha béchgc da nghién céru hang van wé em & khap noi ma déu két lugn nh nhau thi lim sao to: €6 th nga: ho duge nira > Nhung * tin tin thu ® vin la khéng nén. ma ép-dung ding nhimg quy tic cla ho vao sir gido duc tré em Viét thi Jai cing khéng nén. Ching han. khi ho bio tré cin nhd ma dimg vé phuong dign luan Ij, chi khéng ding-vé phwong dign sinh-ly dé xét tré, 1a v6 §-thire va bat céng thi ta cé th8 tin duge. Duéi ba ‘Dén tudi, t12 chira 6 quan nigm gi vé thién dc, ta khong th’ bat chiing chiu tréch nhigm vi hanh déng cla ching. Ming ching ho&i IA cé dit cée tat, no néi déi, lam biéng, nao an tham, tan nhin..., 131 dénh phat ching, ghét ching, thi oan ‘cho chting, va lam cho ching dé héa ra cé ti Ii that. Ta xét chiing-ra sao thi chting thanh nh vay. Cheteaubriand da néi trong tap Mémoires d’ Outre tombe : « H8i ahd toi thay ohy thich lam tat c& nhitng cdi Se ma ngwdi ta ché doi & tai ®. Nhung khi i Gilbert Robin bao : « Tré khong cé tit xdu, tai ngwdi ta da vung day ching hoic tai ching dau * sth t6i ogo ring téc gia da lac quan qué, da chi-truong thuyés 83 Day con:theo Ii mei “tinh thign > ‘cia Rousseau,.va quén mat nhing anh huéng nhiéu khi tai hai ela di-truyén- Mot digu nita tdi xin déc-gia luu ¢ t6i la tam-trang tré fy theo xi-héi trong dé chiing s8ng. Ching han ti thay phin déng té con Au-Mf tinh khén hon, phéng ting hon, man cam hon va ‘do dé dé cé mie cim hon tré con Viét ; ma ngay & muée minh, tré con trong giéi phong hu & thanb thi cing khéng chit phéc hw tré con néng dan. Cho nén hing phrong-phép gido-dyc & Au-My khéng nén dp-dung ding & avée minh. Tom lai, khi doe chuong nfy va nhimg chvong sau vé nguyén-nhan va céch sira nhimg tat cia tré, theo quan niém tan giéo duc. ban nén nhé hai digu nay : — cdc nba gido-dyc Au Mf hign nay vi hing-héi di pha phuong-phép cil, nén cé th cye-doan. — hoin-cinh cia nuée minh khéc hoan canh Au, My. Du6i day, t6i xin xét truéc nhimng tit khéng quan trong méy, gin nhw hoin toin do sinh If, téc tat ba ngén tay, tét & do, tat biéng dn, tat so set. 2 TRE BU NGON TAY Ti tnréc, ngudi ta cho tht bi ngén tay la mot tat xia phi trimg-tr] mét céch nghiém-khic. Nguoi ta ghé thm cau may, ndi gidn, va nghi ti nhing hau qua tai hai cia thoi dé ma ching mét ai biét. chac chan hau.qua dé ra sao. 4 Tré bit ngén tay Gin day nguéi te di nghién-ciru théi bi ngén tay cia tré va nghién-céu luén cd ban-ning bi cia ahitng loai é va Khi ching con nbd ; va phin-dng cdng-nhan ring nguyén-nhin théi bé_ngén tay la do nhu clu bi cia wé khéng duge théa min. Ong David Levy. ngusi Mj chuyén man vé vin dé dé thay ring nhiing tré cir ba gio duge bi mat [én thi bi nen tay it hon hing wébén gid méi dugc bi mot lin’; vi nhiing tre bi hai muci phir da xong bita vii 18 & niim vd cao-su Jén qué, thi Inén luén bi ngén tay nhigu hon nhing te bi hai. muoi phit moi xong bita. Ong lai nudi mét bay ché con, khéng cho ching bi me, ma bit phai néng sira do éng do vio mém. Ngay ti nhig ngay duu, nhitng con cho dé mic ngay tt bi va'ligm ; chiing liém chan chiing ti rung hét long. Nygo’i nguyén-nhin dé hinh nhy con m@t nguyén nhan nira :, tré khéng duoc au yém, vudt ve cing bu ngén tay nhigu hon. DwGi mét tuBi, tré nao cing cé nhu céu bé-ngén tay hoke dura mgt céi gi vio miéng dé nit. Chiing thay sung suéng la, néu hw cau dé duoc thoa-man. Migng cia ching khéng phai chi dé an, ma con la mét co quan gay khofi cim ; cho nén ip cdi gi ching ciing dua lén migng, cing bi, ciing cap, khé ma ngin cém ching diryc. Lén lén thi khodi cam dé bét di, va chiing lan lan ty nhién bé tat bd ngén tay. Vay bi ngén tay khong phai la mét tt. Né a md nhu ciu cla tré khiching mét tudi ; chi khi mio tré nim, sdu_tudi ma cdn bi ngén tay thi méi.la mét tat. Ta khong nén ngin cam nhu-ciy dé, ma tai lai phai [im thda-man n6, cfing nhw phai théa man nhu cfu Sn, ngi cua ching. Nhu chu dé & mdi tré mot khde : dita nhigu, dita it; nhung xée chung thi nhimng tré nui theo Iéi cd, nghia la duge me cho 85 Day con theo Idi méi bi lign m&i khi ching dai; rat it khi cd théi bi ngén tay. Do nhirng nh§n xét trén, cdc nh3 bacchoc rita duge bai hoe dudi day — Cho tré bi tiy thich mét théi-gian lau lau trong méi. bira bd. Néu nhu vay ri ma tré van bi ngén tay thi tho ngan khoang théi-gion gitra hai béa bd Iai, chang han truéc bén gi& méi cho bé_mét lin, bay gi ba gid cho bi mét lan. Ba Anna W.M: Wolf cba bio ring cho tré bii theo Ji cS, mai khi ching ddi, ch& khéng dei ding gid c6 lé Ta céch hay hon ch. — Bing hdi té trong khi chéing bd. Boi ching chén 18i méi rit ném vi ra. Bita Sn cla ud, cing ah cia ngudi lén, khéng phai la mét viéc lam cho mau xong. Tré bo ma vai thich bao nhiéu thi tiéu héa cang dé bay nhiéu. Bing bit te thai bi sém qué ; nén nhé ring ohiu dé tém hay mudi théng,‘chura 6 thé thoi bi ‘duyc. Va nén dé chiing théi bii tir tit, dig ép ching. — Khi sfra ra mau qué, chiing no ri ma chwra théa nhu cau bi, tt thay nim vii cao-si, duc I$ nhd hon, dé sira ra cham hon ma ching duge bi théa-thué. ching d& sinh ra bi ngén tay. Théy vay, ta phii Néu theo ding nhw tren ma ching vin cbn bi ngén tay thi danh ding dau vi cao su cho ching ngim vay, mién la dau vi dé phai sach. Céch dé khong cé hai gi cho tre ca, ma cdn 6 lei & chd. lon lén ue dé bd théi bi diu v6 cao su hon [8 bo théi bi ngén tay. — Diéu quan-trong nhat Ja ding ray la, nghiem cam ching, ma chiing cé th? héa khBs&. Trung binh cit ba’ dira 86 i i i i i i | Tré bit ngén tay 6 mét dita bi ngén tay khéng ohigu thi ft. Phin dong téi hBi hai hay ba tudi ching sé tx nhién ba théi dé. ching cla doi ta rin bio, vi hic dy ching bi khéng théy thich nira. Nhung cing oé dita nim sdu tudi thinh-thoing cdn ba ngén tay trwéc khi ngi, hay mfi khi mét mdiy bat binh digu gi. ‘Dé cling la chuyén throng, khéng déng cho ta lo ia ngwdi agai ring d& tré bi ngén tay thi Khi moe rang sita, rang him trén sé véu ra, ma Hing ham duéi nghiéng vo trong. Nhung theo y kign phan déng céc nha y thi digu dé vo hai: khi lop ring sau moc thay lop ring sira, nhéng tat dé sé mit, ma hic d6 tré da sdu tui, khong con bé ngén tay aia, hoe chi barat ft thoi, 37 CHUONG II TRE O DO Ké nao thy & trong nha minh nhing da tré diy dt oét nhdy ahdt, té lin 183i la khde 3 ké Sy sung sv6ng. C3 thu An-BS t= Choi do. 2— 0 dow Bong bit tré & sech qué som 3.— Nouyén, nhin tit odo + vB sinkely — v8 téorye 3.— Birg tin bée-si Victor Pauchet- 1 Cha me ai théng muén cho. con sach sé nhu nhimg con bip-b& nhung te binh thiréng thi khéng bao gid & sach cd. Mat hai toi, ching chira phan biét dege thé nio li doy I sach ; lin én chiit nita, chiing phn bigt ma chua hidu duge sw quan-trong cia tanh & ach. Ching thich lela duéi dit, nghich bin, nghich edt, chui vio nhimg ké-xinh byi-bam d8 khém phd thé-gi6i & chung quanh. Lugt ty nhién nhu vay. Cém ching 1a ngin cin ching phét-tign ; ma rly la chiing hodila * & do 39 Day con theo li méi nhu heo » thi ching da chang chita, lai cbn tire minh, & de hon nita. Ong Beverly k& chuygn mét béc-st no lai thim mét tudng hoc. Gin cudi gi# choi, mudi lim dita wa via dé banh xong, sip hing dé vé lép. Dita gio dita nay qudn do do-déy, mit may lem-lude, m& héi nhé nhai. dua ban tay diy dat cét quét dai lén mat. Cé giéo cé vé hoi ngutng, ray ching la ban thiu, Co hai dira khac, cfing hoc mét lop, in mic rit sang-trong, sach-sé. Hang dé la hang céng-tir boty nhdt-nhét, khéng tr ndo thém choi véi. Béc-si chi hai dita d6, hdi c6 giéo.: « Cdn hai em nay, cé thiy ra sao? » Cé dép : « Déthuong lam ! » Béc-si mim eudi bio: « Téi chic ching khéng sung-suéng bing nhiing dia kia, va cd th8 cé bénh duoc. ” Qua thurc, khi khdm xong, éng thay hai dira d6 déu dai dam va tinh-thin khéng binh thuéng. Ba Anna W.M_ Wolf cfing nhan xét nhu vay va con di xa hon nifa. Ba bao ta phai khuyén-khich tré lé-la duéi dat- Khi ching cdn nhé thi tét obién phai cé nguéi coi ching, dimg dé ching dua nhirng cay kim vio migng; con dat cat thi mic chiing, ci tha hd cho ching vay. Truéc moi bira a, tam riva cho ching la di ri; ai sy dat edt, vi-tring quad tht dieng nén ¢6 con. Ban thay loi khuyén dé cé tréi han véi nhitng loi cha cac béc-si trong céc sich day nudi tré te twee t6i nay khéng > Ba Wolf mugn wa vé céch nudi tré theo Idi cd. Co 1é ba néi cing hoi.qué; nhung téi nghi ti khi thuyét_vi-tring cia Pasteuy ra doi, loi tét nbign 12 v6 cing r8i, ma hei cing khéag phai la nhd. Ngwéi ta so’ vi-tring qué, hoi mot chit la dé phong—tdi biét- mot ba déc-phi ao moi i) Tré & do- ngiy rira tay bing xa-béng ca chyc lin, hé mé vio mot vat gi xong [a phi rita lia, dén nBi éng ching phdi git : ‘Bi ra hpai nhwr vay, khéng sg thi tay sao? ® —thanh thir aire chéng cy cia co-thé suy di, tadé dau ém. Chiu thigt thi ahSt Ta bon tré con trong cée oh’ phong la: ching Khong duge biét céi thé nghich dit edt nia, 2 © do con mot hinh-thic nia 1a titu dai ngay trong quan hay trong, girong. Vé ditm nly ching ta can phai xét ky ; va th day tro xudng toi cudi chwrong tdi xin ding tiéng, 6-do dé chi rigng hinh-thire dé, nbat la tat dai dam. Ai cing nghi ring té sém & sach bao nhiéu thi cang ngoan bay nhiéu, cdng théng-minh bay nhigu, cho nén ngudi xa rat nghiém-khae voi té v8 digu dé, bat ching tap & sach ngay ti khi ching méi due mét hai thang, Tdi néi ngirdi ta dé 1A muén chi hang trung luw try lén, ché khong néi hang néng dan, chira chiu inh hudng 4a my nhigu va cha biét so moc tiu ciia tré nhur chiing minh. Ban ngay cit chde chéc ngudi ta lai bing tr8 ra, xi chiing ; va ban dém, ching dong ngi say, cing dénh thire ching day, bat ching phai di tiBu cho kj duge. Thay ching & do thi ngwéita ahan mit Hay ching, doa chiing-cé khi dénh dap ching nfra. Nguai ta khéng hidu ring tip cho ching qué sém, da ching 6 Igi ma cin tdi-nghigp cho ching. Phai d2 cho ching phét-tritn fin-lin theo lugt tao-héa. H&i méi dege mot thang, chéng cha biét gi cd. chi oe. oe lén khi ching tiGu trong gidc ngd. Dan-din ching titu méi Tin mét nhiéu hon, va céch quang ta hon. a Day con theo (si méi Mét tudi, ching méi bat dau sai khién duge rugt va bang-quang, lic dé méi nén tip cho ching & sach. Khi dugc mudi tém théng, métdira té binh throng c6 thé & sac duge rai, Néu chiing mic I8i vi mai choi, thi chi bao éhiing = * Con khéng ngoan ri day ;. con da lén, muén di_ngoai thi cho ba mé hay chit, nhw vay do qn’n, con théy khéng ? » ¥8i thay quan 4o cho ching, ma khong nhac téi nita. Néu ban ndo cho nhur vay la khoan héng qué. thi xin nghe ciu chuyén duréi day : Mét ba me ky tinh khoe vai ban be ring dite con gfi cia b& méi mudi mét thing dé & sgch. Hai nim sau, dra tré dé lén ba, td vé kinh-khiing mdi khi phai di cau. Hi bén tudi, né bj binh bin ghé gom ; mdi lan phai gang sitc, néla, khéc, va ngwéi ta thuéng phai cho né uéng thudc x5+ Bac-si nghién-ciru trréng-hep cia né, thay nguyén do tai ba me qué nghiém, ray nd a « hai thdi ”, « ghé tom” « khéng biét mac c& *, moi khi né & do. Mét lan ba ligng mét con ché con ra ngoti dng, vi né ia bay trong nha. Te hom dé dita nho sg cho sy bai tiét la nho nhuée, va rén nhjn, lau thash bénh bén. Ba Wolf 4a néi: « Ai sy dat céty vi tring qué tht dig nén cé con. * Ba céthé thém: « Aisg cit déi cia tré qué thi lai cang dimg nén cé con. » 3 Néu trén ba tudi ma tré van thwéng & do, thi ta phi tim nguyén-nhan, Cé nhirng nguyéa-ahan vé sinh-lf va tm 92 Tré 6 do — Vé sinhe-ly cé th8 thin-kinh cia tré khong duge binh-thuéng ; trong trudng-hop dé tré thong vung-vé, yéu dudi, Iie vui lie buén. Cang cé khi hach & trrée cuéng hong, hay hech & duéi dc bat nic, khéng dién hoa. ‘Ciing cé thé do vi-triing colibacille & trong ruét (1). — Vé tam-lj, nguyén-nban rat nhigus vi tam ly loti ngudi thye réc r5i. Duéi day, t0i chi xin k8 vai nguyén nhan chinh ; ban nao muén,khao-ciru thém, nén doc bai dién-giang L'énurésie cia béc-si André Berge doc & Trung cha me tai Ba-Lé. Nhimng cam stic manh nhir so-sét khi nghe kB chuyén ma hoc coi mét phim ring-rgn cé thé lam cho tré & do. Cé khi vui qué cing la mgt nguyén-nhan, nhu mét dita tno, et dém tuéc khi di nghi mét Ia lam wot givong. Trrdng hop dé cé 1é cing thuge vé sinh ly vi sinh ly va tam-ly van cé Jign-quan véi nhau. Nhiéu tr déi dam décho cha me phai chi ¥ téiminh. Ong Adler k chayén mét dia nhé no mudi mét tudi Tam bg ho ga, 18i cd ¥ lam wot givong dé cha me n6 sine ‘séc nd, ma bét gay gn voi nhaw. Mét dita khéc m8 cdi mg Adi séu tudi nei. Hai nkm sou cha né tye huyén, thiné bat dia & do wa Iai. Nhung cht & do kbi nd & voi cha né théi, cdn khi no vé nha ba ngosi thi né rat sach, vi ba ngoai né sin-séc né gan nhy mé né, né (1) Theo bécrsi Gilbe — Robiert trong cutn Le guérison des défauts et des vices chez l'enfant. (Domat — Paris) Day con theo 16i méi khéng cin ding téi n6 nite. Ghen voi ‘em 6 1é 18 nguyén-nhan thirdng xay ra nhat. Cha me bao gié cing sin-séc nhimng dita m6i sanh hon [a d&a lon. Dita ny thy vay vika tire via tiée edi thoi duge me bing-bé, 6m ap, cho ring em ahd di cuép mit tinh yéu cla me, rSi muda lam ra bé tré Iai dé dugc cha me ning niu. Tam-ly cia em Marcel Z trong cau chuyén duéi day that la-liing. Khi dira em géi cia né méisanh, né chia ghen si hét. Nhung ft théng sau, ngay mi né_phai nhwrang phing cho em qua nam phdng khéc thi né bat dau déi dim. Nguoi ta dua n6 téi bac-st André Berge.. Ong nay ding thuat tam phan, hai han nd, dé né k8 lai nhitng ky nigm ci. N6 6 vé khong phin-nan gi vé cdi phing méi cia né ca. Phang nly khong rong, khéng sing bing phong ci, nhung « tuéng déa gidy hoa méi hon ». Né nhac di nhc lai may tiéng « twSng dén gidy hoa méi hon *, hinh nhw dé cd tin loi an-ti dé cia cha me né. Nhung né van chwa tin duge, vi sau né Iai bio: « Ba mé som lai phéng ci cho embé nim *. Vay 1a né da phan wat ngdin ma ci ngwéi lén lan chinh né. khéng hay. Mai medi nim sau. bénh déi dim cia né méi hét, ma hét mot cdch dét-ngét. N6 vé nha’ qué choi voi gia-dinh né. va it dita ban. Mét-hém mét dira ban ti bige cha my né dé vé tue, thanh thircé mét phdng trdng, né xin don dd qua phing dé d? &. Chi con it bita nia né cing vé think, ah vay 6 Igi gi nhi&u cho né dav ma lai [am phign cho nguwéi nha. Nhung che me né eiing chiéu long va ngay tr dém hém dé bénh ci tuygt han. Cé 1é né da cam thay Io-mé ring cha me né chiéu né nhw vay [A d chude: sy bat céng voi nd mudi nim tuéc. thuat & do dé bat ngwéi ta chi § tei 4 Tré & do Nhung tam-ly niy méi khé hitu? 6 khi &do déi véi ela mét céch dé tx phat. Mot dita hd no dugc cha me cho niim céi gitrong tét dep cia anh né trong khi anh né duéng bénh & nha throng ; va ti dé, dém nio né cing Bn wot giwéng. Chéc-chan [8 trong tham-tim, né nh an-han ring da mong cho anh né di nim nha throng dé duge chiém givéng cia anh né, va né phai lam ra ban thiu dé bj ray, bi phat» thi wong tm né moi duge yén- Toi xin shé thye véi ban ring tir trréc t6i khéng hé ngi cé nhiing neuyén nhin v8 tim If kj-dj bur vy + va hign nay ti con mudn tin ring tré Vigt-Nam khée ué em Au Mg. Nhung dit sao nhing hin xét Ké trén eiing ding chota suy nghi d® thm hita thém tré con, m@t thé giéi bi mat ma khong mét ngirdindo cé‘th8 ty hao ring da khdm phé duge moi un khtic. 4 Sau ching, ti xin khuyén ban mét diéu nifa [a ding cho sy bai-tige ding gid moi ngay I& digu kign khong thé thiéu cia sire khées Toi nhé hii hai muci lém tudi, doe chuong vé bénh bén trong cuéa Le chemin du bonheur cita Béc-si Victor Pauchet mi dim hoang. Téi nghi dén nhimg ti ti vi tring & trong yugt non rugt gid né sinh séi nay no voi tc dd nguyén the méi khi tdi cham di céu dé nira ngay, 18i tong tuong ra di céc thé bénh, va phai vi vang lap ngay mot chuong sinh ve ah diingnhu Victor Pauchet da chi: cing métli day nuée lanh mi budi sdng truréc khi buée xuéng sin, cfing phai nia gig thé-dyc méi ngay,, nhat [a van dgng bap thir & ‘byng — 95 Day con theo li méi ma bung t@i ti xua t6i nay c6 hdi mio by dau chi — r3i cing ci ca-phé, c& d5néng, Sn rat nhitu tréi cy vA rau... Nhung, sau eéu théng, thay mudi phin bénh khéng bét direc mét, t6i dim nghi ngo béc-st Pauchet. -Téi suy nghi, kinh nghiém thay rhigu ngwéi bén kinh nién mA van manh, van séng lau, va ty nha: * Mign maoh thi théi, dimg ‘quan tam t6i sy bai tiét cho lim » Méi réi doc Beverly (1), t6i ming da gap mét bic. ky. Ong bao co th8 chiing ta mdi ngwi mét khéc ; hé dat mét mét guy td chung cho moi ngwei la_khéng hidu chit gi vé sinh Ij. Cé ngwai bai tiée 24 gi mot gié mét Tan, cé ngwéi 32 gié mot lin, hode hon nira. Mi thé nly, Ide thé khée. Vay ta khéng thé bat in c6 ngudi 18 méi ngay, ti nghigp ching qué! Mét dita tré bj me hanh ha nhu vay — ba ta la tin dé cita Pauchet— ma héa sg di cau nhu so” bj thoc tig, sau héa ra buong-binh, quau co, so sét, ofn thi, Mic no efing daukh3 chén chirdng. Pauchet néu cdn sng doc doan dé ciia Beverly, chic chin sé bao: « Ding rei. Tai né bén *. (1) Pour comprendre nos enfants, mettons nous a leur place (Aubier) Iz é CHUONG TRE BIENG AN s8n-dé gav-go trong nhiéu 2.— Biéng an co khi 18 | B.— Tré 6 bin ning biét ty Ivo thie ne te hi 1 An 18 mét lac thé cla lodingudi. Thi dé & té lai cing manh vi ching chya cam duge nhimg henh-phic cao ca v8 tinhethn nhu ngudi lon. Vay m& vén-d8%n cha tré Ipi I van-dé lim cho hiu hét moi gia-dinh lo-léng nhitu hon ca, nhét [8 trong nhing gia-dinh phong-luu. Ngudi ta tin ting ctr méi ngay ba hay bén bita, toi diing-nhimg gid nio dé, ma tré khéng in di bay nhiéu chén com, bay nhiéu thite an, d& cho od di bay nhiéu ca-lé-ri, thi tré sé dau dm. Va ngwoi ta sq lim. Nguéi ta tim di edch, lim di ud d8 dé 2: « Cung, rén Sn di cung, chérigingoan, khéng mé gifn, ndo-hé miéng ra nio — Théi ma khéng them may &o tét, khéng thém mua biip-bé cho con nira. Con bip-bé & tim gi dirong Ty- Do ay, chj vd nhi ? dep qué. Con thich né khéng ?... * Cé kbi ba lam ud cwdi, 3 hét wi cho bé thich, bé cudi va nhanh nhw cit, chj vi thita co dit ngay vio migng bé mét thia com. Bé danh ngém miéng lei, ahwog-ct ngjm 97

You might also like