TM HIU KINH PHP C

(DHAMMAPADA)
Tm Minh NG TNG GIAO
* DIU PHNG XUT BN 2006 *
Ngun
http://www.thuvienhoasen.org
Chuyn sang ebook 2-7-2009
Ngi thc hin : Nam Thin namthien@gmail.com
Link Audio Ti Website http://www.phatphaponline.org

Mc Lc
LI NI U
NGUN GC KINH PHP C
V THNG V V NG
TM V THNG
VN VT V THNG
V NG
NHN QU V NGHIP BO
NHN, DUYN V QU
NGHIP BO
LUN HI
TAM C:THAM, SN, SI
THAM
SN
SI
TAM C
I DC
GII, NH, TU
GII LUT
THIN NH
TR TU
NGI NGU V NGI TR
NGI NGU
NGI TR
TAM QUY V NG GII
TAM QUY
NG GII
THP THIN
LC BA LA MT
B TH BA LA MT
TINH TN BA LA MT
NHN NHC BA LA MT
THIN NH BA LA MT
TR TU BA LA MT
T DIU V BT CHNH O
T V LNG TM: T, BI, H, X
TM T
TM BI
TM H
TM X
MU O C SA
HNG V GII THOT
NGH THUT THUYT PHP
O PHT L O YU I
HY T MNH THP UC LN M I

LI NI U

Ngi c lng thnh knh tin vo c Pht v theo o Pht khng phi ch
hng ngy thp nhang nh l trc bn th Pht, nim Pht hoc c dm
ba cu kinh, thnh vi hi chung, g i ting m hay lu lu r nhau n
cha l bi l . Chng ta cn tm hiu r nhng li dy ca c Pht v
c Pht tng ni rng: Tin ta m khng hiu ta, y l bi bng ta.

Cc kinh in ghi li li dy ca c Pht thi rt nhiu, gio l ca c

Pht mnh mng bt ngt nh bin c, nhng ni chung khng c tnh cch
c on v b him nh nhng tn iu trong mt s o khc. Kinh in
ca o Pht ch l nhng li ging dy ca mt ngi nh chng ta, nhng
v gic ng hon ton. V em nhng s hiu bit v kt qu tu tp
c ca chnh bn thn m din ging cho chng ta nghe chng ta t suy
ngh. Khi suy ngh k ri thi chng ta th p dng. Nu nhn thy l
chn l lc chng ta s tin. Lng tin by gi mi tht l sng sut, chn
chnh v s bn vng.

Kinh Php C thng c coi l cun kinh tm thu tinh hoa gio l ca
c Pht. Kinh Php C c nhiu v dch sang ting Vit, khi th di
hnh thc nhng cu k, khi th thnh th, khi th thnh vn xui
v.v Trong cun TM HIU KINH PHP C ny, cho gin tin, son
gi ch trch dn nhng cu Php C trong cun Kinh Php C c
chuyn dch thnh th th lc bt do son gi hon tt v c xut bn
vo nm 2003.
Khi son tho cun Kinh Php C chuyn dch thnh th th lc bt ni
trn son gi tham kho mt s ti liu qu bu v Kinh Php C vit
bng ting Anh v ting Vit. Cc tc phm ting Anh a s c dch trc
tip t nguyn bn ting Pali. Cc tc phm ting Vit th c dch t
nguyn bn Pali hay c dch theo bn ch Hn hoc ting Anh. Mun cho
i a s qun chng khi c Kinh Php C cm thy d hiu, son gi khi
chuyn dch th c gng x dng ch Vit vi nhng ngn t bnh d,
trnh dng nhiu ch Hn v nhng danh t trit hc hoc o hc cao siu.
i khi mt vi li gii thch cng c chuyn thnh th v thm vo
trong bi. hon thnh tc phm ngi dch trong khi sp xp ngn t v
t th i khi phi thm bt mt vi ch, hon chuyn mt vi cu trong
cng mt bi, nhng vn c gng chuyn ch y ngha trong cc li
dy ca c Pht.

Son gi khi chuyn dch th c mong rng nhng vn th lc bt,

mt th loi th y tnh t dn tc, s li trong tm t ngi c cng
nh ngi nghe nhng tnh cm nh nhng thanh thot v th y nhc tnh
v vang ln nhng m iu thn thng nh nhng li ru ni qu m. Ngn
ng c bnh d mi d hiu. Thm vn thm iu mi d c, d nghe. T
mi d nh, d thuc. C nh, c thuc mi d p dng nhng li vng ngc
c Pht dy vo cuc sng hng ngy.

Trong cun TM HIU KINH PHP C ny c phn tch truyn c

thut li mt cch ngn gn v thm vo cu Php C trch dn nhm mc
ch cho ngi c r l trong trng hp no c Pht tuyn dy cu
Php C v cng ngi c da vo tch truyn m hiu thm c
ngha li ca c Pht.

Son gi cng da vo mt s bi ging, bi vit v ti liu v Kinh Php C

cng Pht Hc Ph Thng tng c ph bin t lu nay tm lc v
ghi li trong sch mt s khi nim cn bn v Pht Gio hu gip cho ngi
c bit r con ng o m mnh ang dn bc.

Ngi c nu sn nhit tm hng v o php nn nghin ngm v

thng xuyn suy nim v nhng li vng ngc cha ng trong kinh ri
em ra thc hnh, p dng vo cuc sng hng ngy ca mnh. Hy t thanh
lc thn tm. Chc chn ngi c c th thu hoch c mt nim vui v
tinh thn vt ln cao hn tt c nhng th hnh phc khc trn th gian, s
gt hi c nhiu li ch cho chnh bn thn mnh ngay trong hin ti cng
nh trong tng lai. Ngi c s thy Kinh Php C lun em li ngun
cm hng, an i, nng , h tr v ci thin tm linh ca mnh trn nhng
bc thng trm trong cuc sng. Li kinh khi ngun cm hng cao p v
m ra mt li i y hng hoa, to ra mt sc mnh cm ha k diu, gip
cho ngi c c mt nim tin vng chc hn trn con ng tu hc tin
n bn b gic ng v nh m c gii thot.

T tng Php C l bc thng ip mun thu m c Pht truyn t

cho con ngi trong ci nhn gian vi mc ch l dy cho con ngi nhn
chn c cuc sng. Sng ng ngha. Sng cao thng. Kinh Php C
xa nay thng c xem nh l cao im ca t tng hng thng hin
thin. Trong cng vic tu hc t n chn l, c Pht tng tuyn b
r rng rng Ngi ch l ngi dn ng ch no ch Ngi khng th cu
ri hay tu thay cho ai c c v con ngi phi t mnh tu gii thot
cho chnh mnh. Cng trnh tu tp v kt qu t c hon ton nm trong
tay chng ta. Ch Pht l nh sng. Chng ta l con mt. Nh nh sng m
mt mi nhn thy c v tr, vn vt. Nhng c nh sng m khng chu
m mt nhn th cng chng trng thy g. nh sng ca Pht bao gi
cng chiu ng u khp mi ni cho tt c mi ngi. ch mun m
mt ra nhn l vic ca chng ta. Khng mt v Pht, mt v B Tt hay
mt ngi no khc lm h chng ta chuyn c.

c mong sao nhng li dy ca c Pht trong tp Kinh Php C s l

ngn uc rc r soi sng dn ng, l ngn tay ch hng cho mi hnh
ng, ngn ng, tm t ca ngi c v do em li an lc v hnh phc.
T mnh nghe theo li Pht dy m tu sa, ri t mnh s gic ng v s gic
ng s gip cho mnh c gii thot khi vng lun hi sinh t y kh
au. Nit Bn yn vui ti sng ang ch chng ta. Chng ta mi ngy c
gng i mt cht chc chn th no cng s ti ch, cng s thnh cng.

Xin trn trng gii thiu n cc c gi cun TM HIU KINH PHP

C ca son gi l c s Tm Minh Ng Tng Giao, mt cun sch va
hu ch li l th v sch cp c ti kh nhiu tnh tit trong Kinh
Php C. Mong rng tc phm ny s gp c mt phn nh b v khim
tn trong vic truyn b Pht Php.

NAM M BN S THCH CA MU NI PHT

Ma Pht n 2006

DIU PHNG
 --- o0o ---

Ngun gc Kinh Php C

*

V thng v V ng
*

Nhn qu v Nghip bo
*

Lun hi

NGUN GC KINH PHP C

Kinh in ca o Pht chia lm ba tng: Kinh Tng, Lut Tng v Lun

Tng m ngi ta thng gi l Tam Tng. Kinh l nhng li dy v
gio l do c Pht ni ra dy cho cc t tu hnh. Kinh bao gm
nhng bi thuyt php ca c Pht t bui thuyt php u tin ti Ba La
Ni cho n lc Pht nhp Nit Bn. Lut l nhng gii cm c Pht
ra cho cc t theo m t b iu d, tu tp thc hin iu lnh, gi cho
thn v tm c thanh tnh. Lun l nhng sch do cc i t ca c
Pht vit tho lun, din gii v pht huy l tng mu nhim trong Kinh
v Lut. i vi nhng t tng gia su sc, uyn thm, Lun Tng l phn
quan trng nht trong Tam Tng bi v n cha ng trit l uyn thm nht
ca gio l c Pht, v ngc li t nhng b Lun Tng ny, gio l ca
c Pht c lm sng t thm ra.
Kinh, Lut, Lun u gi l Tng v ch tng c ngha l ct, cha. Trong
ba Tng kinh in ny cha ng y ton b gio l ca o Pht. Kinh
in ca Pht gio c chp li thnh hai th vn: vn Pali v vn Phn
(Sanskrit).

Kinh Php C (Dhammapada) l mt trong 15 quyn kinh thuc Tiu B

Kinh trong Kinh Tng Pali. y l mt quyn kinh Pht Gio rt ph thng
v c dch ra nhiu th ting quan trng trn th gii. Nhiu tc gi coi
b kinh ny nh l Thnh Th ca o Pht. Php (Dhamma) c ngha l
o l, chn l, gio l. C (Pada) l li ni, cu k. Php C l nhng
cu ni v chnh php, nhng cu ghi chp li dy ca c Pht nn Kinh
Php C cn c gi l Kinh Li Vng hoc Li Pht Dy. Ngoi ra,
trong ng vn Pali, Pada cn c ngha l con ng. Do , Dhammapada
cng thng c dch l Con ng Chn l hay Con ng Pht
Php.

Kinh Php C l mt tp hp nhng cu dy ngn gn nhng y ngha

ca c Pht Thch Ca trong ba trm trng hp gio ha khc nhau.
Nhng cu ny do chnh c Pht khi cn ti th ni ra trong sut gn na
th k thuyt php ca Ngi. Ngi ging dy bng li ni ch khng vit
sch. Ba thng sau khi c Pht nhp Nit Bn thi cc v i t ca c
Pht mi nhm hp c li v ghi chp, kt tp nhng gio php ca
Ngi. Cc cu Php C c cc v i t sp xp thnh 423 bi k,
chia ra lm 26 phm theo nh hnh thc hin nay cho thch hp vi gii
c gi v ngi nghe. Kinh Php C cng c tng c trong i Hi Kt
Tp Kinh in ln u tin ny.

Kinh Php C tm thu tinh hoa gio l ca c Pht. c nhng bi k

trong kinh ny ngi c cm thy nh chnh mnh c trc tip nghe li
Pht dy t bao nm trc vng li. Mi bi k c th xem l cha ng mt
cch sc tch v trung thnh nht nhng li dy, nhng gio l cn bn
nguyn thy ca c Pht. Mi phm trong Kinh Php C t trng tm vo
mt ti chnh, th d Phm Tm, Phm c Pht, Phm a Ngc
v.v Mi bi k trong tng phm u cha ng mt ni dung tu hc rt
su sc v phong ph. Nhiu bi tng i n gin v d hiu nhng nhiu
bi khng th no ch c mt ln m hiu ngay ht c. Cn phi c i
c li nhiu ln, c thm cc tch truyn i km v tra cu thm cc bn
ch gii.
Trong Kinh Php C ngi c s thy nhng li dy v trit l v lun l
cho c hai gii xut gia v ti gia. Nhng li dy cho hng xut gia tt nhin
khng bao hm hng ti gia, nhng nhng li dy cho hng ti gia ng
nhin c th p dng cho c hng xut gia. Do d cng v no ngi
c cun kinh ny cng thu nhp c nhiu li ch thanh cao. Hn na
nhng ngi mun i tm chn l, du theo tn ngng no chng na, u
c th thy hng th v b ch khi c b Kinh Php C ny. Gii hc gi
v ngi c trnh hc thc Ty phng, khng phn bit nim tin tn
gio, nghin cu b Kinh Php C nhm gip h pht trin v tm linh
m t bn thn h c th thanh tnh ha tm thc ca mnh khin cho khng
cn b nhim bi m my v minh che khut. Ngy nay, nhiu ngi u
Chu bt u theo o Pht v tm hiu kinh in Pht Gio. H nhn ra
rng kinh in Pht Gio thng ch nu ra chn l cho ton th nhn loi
ch khng mang tnh cht gio iu.

Kinh Php C c nhng bi k c kt hp vi nhng v d c th rt sinh

ng, sc tch, v cm hng n ni cun kinh c th c xem nh l b
tuyn tp thnh in c xa nht trn th gii v l mt trong nhng b
thnh in thing ling nht ca ng phng. Nhiu hc gi quc t
chuyn v tn gio v thn hc tng ni i rng: Kinh in ca Pht
Gio tht qu l nhiu, nhng nu gi d mt ngy no tt c cc kinh
in ny b tht lc hay b thiu hy i ht m ch cn lu gi li c mt
cun Kinh Php C ny thi th chng ta cng tm coi nh c nhng g
cn thit noi theo gio l ca c Pht.

Ti cc nc theo Pht Gio Nam Tng cc Sa di phi hc thuc lng Kinh

Php C. Ring ti Vit Nam ta kinh ny khng c xp vo danh sch cc
kinh tng nim hng ngy nn kinh t c bit n.

V THNG V V NG

THN V THNG : SINH, LO, BNH, T

Trong Kinh Php C c Pht phn tch con ngi gm c Thn v Tm, c
hai thnh phn ny u ng mt vai tr quan trng trong i sng. Trc
ht ni v Thn. Tm thn con ngi thng c ca tng ht mc. Hy
nghe mt nh th t v cc v tuyt p ca thn ngi, l hai ch em c
Kiu. C em l Thy Vn thi: Khun trng y n, nt ngi n nang.
Hoa ci ngc tht oan trang. My thua nc tc, tuyt nhng mu da.
Cn c ch l Thy Kiu thi: Ln thu thy, nt xun sn. Hoa ghen thua
thm liu hn km xanh. Mt hai nghing nc nghing thnh. Sc nh i
mt, ti nh ha hai. a s thanh nin thng c quan nim l mnh ang
trong tui thanh xun, tm thn mnh mnh kho, trng kin, tr p mi
v cuc i mnh l c mt bi th tuyt diu.

Khng ai ng rng tm thn ang dn dn gi i v ang cht i tng

giy, tng pht. Khoa hc chng minh rng trong thn th con ngi cc
t bo thay i lun. Trong mi mt giy ng h c hng nghn triu t bo
cht i v hng nghn triu t bo khc sinh ra thay th. S thay i ny
lm cho thn th con ngi chng pht trin ln ln, mau gi nua i v tin
dn n ci cht. Tc mi ngy no cn xanh mt m by gi trng
phau. Hm nay ln da cn ti lng, ngy mai thy np nhn nheo. Ci
tm thn tr trung, kho p ca con ngi trong tng pht, tng giy u c
sinh v c dit.

Khi c Pht cn l mt thi t v ang sung sng trong cung vng in

ngc vy m Ngi than vi b v mnh: Chng ta s gi yu v xu xa.
Thi gian s ph ln u chng ta nhng lp tro bc. i! mt trong ca em
ri s m c! Mi ca em ri s u mu!... Ta nghe trong ta, trong em v
trong c mi ngi, mi ngy mi v, di sc tn ph ca ba thi gian,
tt c nhng g qu bu ca i ngi chng ta m gi mt cch tuyt
vng nhng bo vt trong ta, nh m gi mt ci bng, nh nm bt mt
ln hng!.

C ngi ni: Khng ai c th t chn hai ln trn cng mt dng nc.

Qu ng thay! Trn cng mt khc sng, dng nc ca ngy hm nay
nhn qua th c cm tng l khng khc chi so vi dng nc ca ngy
hm qua. Nhng tht ra nc sng ngy hm nay l nc mi trn ngun
va chy xung, cn nc ngy hm qua by gi tri i xa v c l
ha nhp vi nc ngoi i dng ri. Thn ngi cng c khc u:
chy lun nh nc l, xui i nh dng sng, tri xa nh m my,
thong qua nh v nga. Ni theo danh t nh Pht th l lut v
thng.

V thng ngha l khng thng, khng mi mi yn trong mt trng thi

c nh, lun lun thay hnh i dng, bin i lin tc. Thot tin l hnh
thnh, ri tn ti, sau n bin i v cui cng l tan r. o Pht gi
nhng giai on l: thnh, tr, hoi, khng hay sinh, tr, d, dit.
Tng t nh mt ln sng khi mi nh ln gi l thnh (hay sinh), khi nh
ln cao nht th gi l tr, khi h dn xung th gi l hoi (hay d), khi tan r
ra th gi l khng (hay dit). Tng t nh v p ca mt bng hoa. Khi
hoa bt u n, l sinh, v ti p tn ti mt thi gian ngn, l tr,
tip n l s thay i, chuyn qua mu ho a, l d, ri tn li, kh ho
li, l dit. Ch cn quan st mt ln sng, ngm nhn mt bng hoa t
sinh n dit, chng ta cng c th nm bt c gio l nh Pht v v
thng.

Tt c s vt trong v tr t nh li ti nh con vi trng, nh ht ct, n vt

rt ln nh tri ni, tri t, nh trng sao u phi tun theo bn giai on
c. V tr khng tnh, v tr lun ng, v tr khng phi l ao t, v tr
l mt ngn thc lun lun chy xit, cc git nc hp thnh lun lun k
tip thay i.

Chng ta thng quan nim rng bn thi k y di, tng i bn lu ty

theo mi vt. Th d mt bng hoa thng sng vi ngy, mt con vt nh
sng t mt vi thng n vi chc nm, mt con ngi thng c chc
tng l sng lu trm tui, mt cy c th sng vi trm hoc vi nghn
nm, mt ngi sao tn ti vi mun nghn triu nm chng hn. Nhng c
Pht, vi mt tr tu, trng thy tm thn con ngi v ni chung l c vn
vt u bin i lin lin. Ngi thy bn thi k sinh, tr, d, dit ch di
lu khng y mt nhy mt.

Kinh Php C cp n ci v thng, vch r ra nhng hin trng nn

ln trn kip sng ca mt con ngi. Sau khi sinh, con ngi lm sao trnh
khi gi, trnh khi bnh, trnh khi cht. l bn giai on sinh, lo,
bnh, t.

Truyn tch k rng nh s tr tui em lng thng c gi giang h. Thnh

lnh c cht. Vua ra lnh cho dn chng ti ni nhn thi hi c, khng ai
mng lic mt n hoc mun ti gn. c Pht ch cho cc T kheo xc
cht snh thi gh tm y, v ging v tnh trc ca th xc. Qun thn
bt tnh dt b lng tham m vo tm thn v qun thi th ngi cht
suy ra l v thng ca thn ngi:

(Php C 147)

Hy nhn ci tm thn ny
B ngoi p , trong y nhp nh

ng xng l li v b

Mang bao tt bnh, c ng tt ti

Cha g bn vng i

u tn ti mi m ngi bn tm.

Mt T kheo ni gi hn trm tui run ly by, chn b vp ng, c Pht

ging v bn cht v thng ca i sng:

(Php C 148)

Thn ny suy yu, gi nua

D dng h nt ta nh khu rng

Tp trung bnh tt chp chng

Thi gian hy hoi, cui cng tan i

C sinh c t l g.

Nhiu v T kheo vo ngha a hnh thin. Trc nhng thi hi cht lu

thi h thy gh tm. Nhng trc cc thi th mi cht cn ti ri thi h
b kch ng lng dc, lc h mi nhn ra tham i vn cn. Pht nhn
dy:

(Php C 149)

Tri bu khi ti ma thu

B qung v ho v kh mt ri,

Thn ny cng vy m thi

Tn i thnh ng xng phi bc mu

Nhn xem vui th g u.

Mt thiu ph xinh p xut gia lm T kheo ni nhng thiu nim tin. S

c Pht c li l lm gim gi tr sc p ca b nn b khng n hu
Ngi. Tuy nhin, mt ngy kia, cng vi nhng ngi khc, b n phng
ging trong lc c Pht ang thuyt Php. c Pht lm cho b thy mt
c gi tht tr p ang ng qut hu Ngi. Ri Ngi lm cho hnh nh c
gi y dn dn bin i, phn nh s tn ph ca tui gi v ci cht trn th
xc . Chn l bng sng trc mt ngi thiu ph. Lc by gi c Pht
mi dy:

(Php C 150)

Thn ny l mt ci thnh

Xy bng xng ct v quanh bn b

Qut t mu tht bao che

m cha cht no n bn trong

S gi nua, s t vong

Cha chan kiu ngo, cht chng di gian.

c Pht chm sc mt tng s b bnh m cc v khc khng dm n gn.

Chnh tay Ngi lau ra cho v T kheo mnh my gh l hi thi y. Sau khi
lm xong Ngi ngi li trn u ging v thuyt cho thy mt thi Php v
bn cht v thng ca th xc. c Pht vch ra ci gi tr ca thi gian i
vi i sng con ngi, vch ra ci tnh cch tm thi v khng vnh cu
ca thn ngi:

(Php C 41)

Thn ny ri chng bao lu

Nm di di t, chn su ng vi

u cn thc chuyn i
Ta cy g mc vt ni bi b

Mt ngi t v ti c st sinh phi sa vo a ngc. ng con trai ngi

t ny v sau khi n tui gi m cha lm c vic thin no, cc con
r ng thnh c Pht v ch Tng v nh cng dng thay cha v. c
Pht nhn khuyn dy mi ngi l cn chun b hnh trang lng thc
cho chuyn i xa ti kip sau bng cch thanh lc thn tm khi cc bn nh
ca phin no:

(Php C 235)

Ngi nay ging l ho kh

Dim vng s gi ang ch i ngi

ng trn ngng ca t ri

Hnh trang, lng thc ngi thi khng mang

Khng h chun b k cng

Chuyn i thm thm v vn di lu.

(Php C 237)

i ngi sp ln sp tn

Ngi ang l bc n gn dim vng

Khng ni ngi ngh dc ng

Hnh trang, lng thc khng mang theo mnh

Khng h chun b hnh trnh.

Trong nh mt b Pht t, cc thiu ph ln nh, la tui, u th bt

quan trai trong ngy gii. Khi c hi v l do g m gi gii lut thi mi
ngi gii thch phm hnh o c ca mnh theo mt li. Nghe xong quan
im ca tng ngi c Pht ging v bn cht v thng bin i ca i
sng. Ngi dy s gi nua v cht chc cng la con ngi n vi t thn
nh ngi chn b la b ra ng:

(Php C 135)

Ngi chn cm gy i sau

La n b n chy mau ra ng,

Gi nua, cht chc u cng

Xua ngi n chn t vong khc g.

Mng sng, hay tui th ca mi chng sinh, c v nh b hay tru, tui

gi l cy gy, ng c l s cht, v ngi chn l nghip lc. i sng ca
chng sinh b nghip lc xua ui i ti ci cht bng tui gi, nh b hay
tru b ngi chn xua ui ra ng c bng cy gy. Chng sinh khng
c t ch trong hnh ng, cng nh b hay tru khng c t ch trong
s thch ca chng.

Mt thng gia, cng ty tng gia thuc, dng chn ngh bn b sng ch
qua sng. Lc y mt trn bo ko ti v tri ma tm t. Nc sng dng
cao. ng suy ngh: Ta s lu li y ma ma, ma ng v ma h bn
ht hng. c Pht nhn thy rng trong by ngy na ng s cht. i c
A Nan n gp v cho ng hay v ci cht sp n ca ng. ng thng gia
hong ht ngh mnh cha lm c cng c g bn thnh c Pht v ch
Tng v ch ng cng dng. c Pht khuyn ng nn hnh thin v ci
cht. ng lm theo, c tng Thnh u tin, v tch dit nh c Pht
tin on. Nhn c Pht dy rng mi him ha ca s cht lun cn
k, ta phi lo tu tp sm:

(Php C 286)

Ni y ta ma ma,

ng v, h ti cng a chn ny

Ngi ngu ngh di kh thay

No hay nguy him cnh ngay t thn

Lun lun ci cht rt gn.

Vua Thin Gic l cha ca cng cha Da Du La. Cng cha l v c

Pht khi Ngi cha i tu. Vua tc gin v c Pht b con gi ca vua ra i
nn khng ngng quy ri Ngi. Ngi tin on rng nh vua s cht mt
cch th thm v b t nt ht xung, ngay ti nc thang bc vo thm
cung in. Nghe tin vy vua Thin Gic c phng, nhng sau cng cng
khng thot tay t thn. c Pht dy rng ta khng th khc phc ci cht:

(Php C 128)

D bay ln tn khng trung

Hay l ln xung tn cng b khi,

Chui vo hang thm ni i

Khp trn trn th chng ni an ton

Thot tay thn cht kinh hong.

Tuy nhin tm thn sinh t ca con ngi khng phi lc no cng hon
ton v dng. i vi ngi c tr thi trong cuc i hp ny tm thn
cng c th to ra c bit bao nhiu vic tt lnh, vic thin, gip ch
cho ngi khc. l mt ci nhn ca c Pht n tim lc hng
thng ca con ngi.

Mt i th ch thi c Pht xy ct mt ngi cha rt t tin. Khi cng

tc hon tt, b v cng hoan h, cng cc con v cc chu i vng quanh
cha, ht mt bi k by t s tha thch. Khi cu chuyn n tai c Pht,
Ngi ghi nhn rng s d b lm nh vy v: B ta thnh tu m mn
nguyn vng cao c ca b. Trong nhiu i b c tm rt rng ri, b th
cng dng rt nhiu. B l ngi lm cho Pht Php c hng thnh.
Ngi thm rng tt c u phi c gng lm nhiu vic thin to phc
bu:

(Php C 53)
Nh t mt ng hoa ti

La ra ghp li cho i trng hoa

Nhiu trng ph sc mn m,

Ngi i cng vy khc xa u no

Thn tm an lc, thanh cao

Lm nn vic thin k sao cho va.

Hn na ta nn qun thn nh bt nc v bn cht i thay, tm b ca n,

hoc qun thn nh huyn cnh v bn cht m o ca n. Nhng g ta ang
c ch l tm b, mt thi gian sau th tt c nhng th y s bin thnh
khng. Qun c nh th thi ngi tr s on la am m nhc dc,
khng chy theo lc th vt cht, m nn tu tp theo chnh php v c th
nh thn ny m tin c ti b gic ng gii thot, c an vui t ti
trong kip ny cng nh trong kip sau. Cnh tng mt o nh v nhng
bt nc cht gi cho mt tng s ang hnh thin v l v thng v v
ng ca i sng. c Pht c c t tng ca v y v xut hin trc
mt thy, xc nhn suy t nh vy l ng. Ngi dy ngi tr nn on la
am m cc th vui vt cht, nn b gy i mi tn cm d ca dc vng:

(Php C 46)

Chng sinh nn bit thn ny

Nh l o nh ri y chng tn

Nh l bt nc mau tan

Nn hoa dc vng ch mng lm chi

Mi tn cm d b i

Dp Ma dc vng cn g hi thn,

Vt qua tm mt t thn.
Nhn mt dp n c Pht nhn thy cc thy T kheo hnh thin vi
mc v thng, Ngi khuyn cc thy nn tip tc, nn thot ly ngay mi
phin no gy nn do s chm sc thn ng un:

(Php C 277)

Mi sinh vt vn v thng

Tr ngi nu hiu tn tng nh trn

Thot ly ngay mi no phin

Theo ng thanh tnh vo min sch trong.

TM V THNG

Gn lin vi thn l Tm. Thn v thng, Tm cng v thng. Tm

nim con ngi ri i mau l trong tng pht tng giy theo vi ngoi
cnh. c Pht dy rt ng: Tm ngi nh vn chuyn cy, nh
nga rng ni ng ni. Chnh v tm nim sinh dit qu mau l, nhiu khi
chng ta khng nhn ra c s bin chuyn ca n, nn chng ta c cm
tng nh n khng thay i g c. Ci ta pht trc u phi l ta pht
ny hay ta pht sau na.

Ci ta hay ci tm cng th u v thng, tm b, gi to. Vy m

ngi i c bm vu vo n, nhn danh n lm bit bao iu bt thin.
Truyn tch k rng trong khi ngi thin mt mnh trong vn, tm ca mt
v T kheo b nhng t tng xu ch ng. l cc t tng tham dc, sn
hn v bo hnh xm ln khin thy khng nh tm c. c Pht ni
rng tm rt d b kch thch, hay thay i, bin chuyn rt nhanh chng.
c Pht khuyn:

(Php C 33)

Thng thng tm k phm phu

Chp chn, dao ng, lu m, kh canh

Kh m ch phc c nhanh,

Ch ring k tr tm mnh gi yn

Gi cho ngay thng lu bn

Nh tay th kho un tn lnh ngh

Tn lun ngay ngn mi b.

Tm iu khin mun v hnh ng ca con ngi. Cho nn canh phng

v kim sot tm, hng dn tm theo chnh o l iu cn thit. Nhng
vic ny khng d thc hin, v d bit c tm con ngi cn kh hn d
lng i dng.

Lc trn l nguyn do lm cho tm con ngi ng. Lc l su. Trn

l bi d. Lc trn l su cnh bn ngoi nh bi bm c th lm nhim d
thn tm ta. Su cnh l sc, thanh, hng, v, xc, php. Sc l
nhng mu sc, nhng hnh th ca ngi, ca s vt Thanh hay
thinh l nhng m thanh, ting nhc, li ni ngon ngt lm mnh xiu
lng, say m Hng l mi thm tho ca son phn, ca hoa l, ca
mn n thc ung V l v ngon ngt ca mn n thc ung Xc l
s ng chm vi vt, qun o, thn th con ngi m mnh a thch
Php l nhng phng th, nhng t tng xm nhp ci ngh ca mnh
khin mnh sinh ra nhng s phn on phn bit khen ch, a ght

Khi thy ngi c sc p, tm chy theo sc, tc tm ng. Khi thy chu
bu ngc ng qu bu mun chim ot thu gp, tc tm ng. Khi nghe
ting hay nn chy theo m thanh , lm theo nhng li r r ngt ngo,
tc tm ng v.v Mun an tr tm th chng nn dnh vi lc trn.

Tm l mt ci g kh nm gi, hay khinh ng, hong ht, kh h tr, kh

nhip, sn sng chy theo s thch ca dc vng, xoay vn theo ng dc v
lng tham con ngi. iu phc tm khng d, v phi dng n ch
kim ch s ham mun chy theo dc vng ca tm. Khi tm chy theo
cnh, theo ngi, theo lc trn mt cch hng hi, th mnh phi cng quyt
dng ch kim n li.
Nh s hng dn ca ch S, mt thiu ph c tm o nhit thnh tu tp
v c qu. B c th c c t tng ca ngi khc. Mt tng s ni
xa nghe ting v nng lc tinh thn ca b, n ving v lu li ti cha. B
tn lc h tr thy. V tng s lo s mnh c th pht sinh nhng t tng
xu v v th ch ny c th c c tm mnh nn thy n bch cng c
Pht. c Pht khuyn thy nn gi vng ci tm kh kim ch ca thy:

(Php C 35)

Tm phm phu c xoay vn

Chy theo dc vng mun phn o chao

Kh m nm gi c no,

Ch ring nhng k thanh cao tnh tnh

iu phc c tm mnh

Mi mong hnh phc, an bnh mi thi.

Nh vy, chng ta thy r, tm dn u cc Php, tm l ti thng, mi

hnh ng u do tm hng dn, do tm lm ch v do tm to nn. Chnh
tm iu khin v to tc ra hnh ng bng Thn, Khu, .

Tm to tc ra thin hoc c. Theo li hnh ng tiu cc thi con ngi

thng bung th theo bn tnh. Li ny d thc hnh hn, c th tho mn
tm thi tnh ch k v lng ham mun th hng thng tnh ca con
ngi. Tic thay nu chng ta ni hay hnh ng vi xu hoc vi c tm
th kh no v bt hnh s theo chng ta nh ci bnh xe ln theo bc chn
ca con vt ko xe:

(Php C 1)

Vic lm ca bn thn ta

Do tm, do to ra, dn u

Ni nng, hnh ng trc sau

 m nhim: kh au theo k

Ta nh l ci bnh xe

Theo chn con vt ko l trn ng.

Nhng nu ta theo li hnh ng tch cc thi con ngi thng suy ngh
chn chn, c kim sot theo l phi tri, bit phn bit thin, c. Nu ta
ni hay hnh ng vi tt, vi thin tm, thi hnh phc v an lc s theo
ta nh bng theo hnh. Truyn tch k rng mt nh triu ph keo kit c
mt chng con trai duy nht. Mt ngy chng lm trng bnh v sp cht
n ni v ng cha triu ph ca chng khng mun b tin ra rc lng
y iu tr. Vi thin nhn, c Pht nhn thy cnh trng au thng ca
chng trai ang hp hi v xut hin trc chng. Ngi thanh nin ly lm
hoan h c chnh mt mnh chim ngng dung nhan c Pht v trt hi
tr cui cng vi tm trong sch, y nim tin tng ni Ngi. Chng c
ti sinh vo cnh tri. Nhn c Pht dy:

(Php C 2)

Vic lm ca bn thn ta

Do tm, do to ra, dn u

Ni nng, hnh ng trc sau

m thanh tnh: dt do nim vui

V bao hnh phc trn i

Theo ta nh bng khp ni theo hnh.

Trong hai cu Php C 1 v 2 i nhau trn, c Pht dy cho ta thy rng

theo Lut Nhn Qu thi con ngi c hai cch x s v mi cch s a
n mt hu qu khc nhau. Hu qu tt hay xu u ty thuc hnh vi
ca con ngi lm trong qu kh hay ang lm trong hin ti. Tt c
nhng hu qu tt hoc xu do hnh vi ca con ngi to ra i vi x hi
v i vi chnh mnh, u l trch nhim ca mnh. iu thin iu lnh s
to nghip thin v a n an lc, hnh phc. iu xu iu c s to
nghip d v a n kh au. Khng cn phi c mt ng thing ling no
 thng pht con ngi. Chnh con ngi t thng hay t pht mnh
bng nhng hnh ng ca chnh mnh. Ai gieo th g th s gt hi th y!

Hong t Nanda, em cng cha khc m vi c Pht, xut gia theo c

Pht ngay trong ngy l ci ca ng. Thay v c gng hnh thin, T kheo
Nanda lun lun tng nh n b v cha ci. c Pht dng mt
phng php hu hiu gip thy la b nhng t tng tham dc trc kia
v thy c qu A La Hn. c Pht v tm trng tham dc nh mi nh l
lp khng k v trng thi trong sch sau ny ca thy Nanda nh mi nh
kho lp:

(Php C 13)

Cn nh lp chng k cng

Ma tun thm dt d dng lm thay

Tm m tu vng c ngy

B nhiu tham dc lt ngay khc g.

(Php C 14)

Cn nh lp tht k cng

Ma tun u dt d dng my khi

Tm m tu kho s g

Bao nhiu tham dc d chi lt vo.

VN VT V THNG

Nh trn chng ta thy lut v thng khp mi ni, chng nhng Thn
v Tm l v thng, m c Vn Vt hay Hon Cnh cng v thng
na.
Chng ta, thng lm tng ch c sinh vt l bin i v mau gi cht, ch
nhng vt ln lao nh ni sng, t ct, th mun i cng vn yn mt
ch. Nhng tht ra khng ng nh vy. Sng ni cng c ci gi ci tr.
t ct cng c khi l khi bi. Khng c vt g l vnh vin tn ti. l
cnh bi bin nng du, cnh bin c bin thnh rung du, rung du
bin thnh bin c. Tc ng ta c nhiu cu ni ln c s v thng ca
s vt mt cch rt thm thy nh: Vt i, sao di hay Khng ai giu ba
h, khng ai kh ba i. Tht th, mt i ca chng ta chng kin bit
bao hon cnh thng trm, vinh nhc ln voi xung ch. Giu ngho, sang
hn tip tc din ra trc mt chng ta nh mt bc tranh vn cu.

Truyn tch k rng mt c con gi con nh giu c li xinh p. C thng

yu mt ngi hu cn trong nh nn cng nhau trn i sng i ngho kh.
t lu sau c sinh ra hai con. Ri ln lt chng v hai con u b tai nn m
cht. C tnh tm v qu c nng thn nhng li c tin c cha m v anh
em nh cng va b cung phong chn vi rt th thm. C pht in ln.
c Pht an i c v nhn mnh rng: Nc mt khc cc ci cht ca v
chng, con ci, cha m, anh em trong cc kip sng lun hi cn nhiu hn
nc bn bin. Nh c Pht khuyn gii, c bt u su v xin xut gia
lm T kheo ni. Ngy kia, trong khi ra chn bn b sui, ni s ghi nhn
rng nhng git nc t chn b ri xung gieo trn dng nc chy ri tan
i. im th tan gn, im tan xa c im tri i xa hn na mi tan. Cnh
tng y gi cho b suy nim v l v thng ca i sng m chnh bn
thn b kinh nghim. c Pht dng thin nhn thy, xut hin trc mt
b v dy rng vn vt u l gi to. Sau khng lu, b c qu A La
Hn:

(Php C 113)

Trm nm sng chng nhn ra

Php kia sinh dit. Tht l ung thay!

Chng bng sng ch mt ngy

M hay vn vt chn ny gi thi

V thng, tm b, ni tri

Sinh ra ri dit, dit ri li sinh.

 Nhiu v T kheo c qu A La Hn nh suy nim v o nh v bt nc.
cp n s chng ng ca cc thy, c Pht dy rng ngi no bit
xem cuc i ny nh bt nc, nh o nh, th s chm dt c mi au
kh v khng cn s t thn. Hy dng tr tu m nhn ra cnh huyn ha
khng tht, l Nhng ln kh bc trn mt bin, ng phi nh nng,
hoc l khng kh tng phn m hin ra nhng bng hnh nhn xa nh lu
i ch ba. Ngi xa tin nhng ln kh y l hi ca ging s thn t di
y b phun ln:

(Php C 170)

Ta nh bt nc tri sng,

Lu i, ph ch bnh bng bin sng

Ton l o nh v thng

Nhn i nh vy cn vng vn g

T thn ta h s chi.

V thng l mt nh lut chi phi tt c t thn, tm cho n mi hon

cnh, s vt. Hiu l v thng, chng ta s gt b c tham i, lc b
cc t kin, cc phin no v tin ti s an tnh ca tm hn, s sng sut i
tm nhng ci vui chn tht thng cn.

V NG

V ng ngha l khng c ci Ta, khng c ci bn ng, ci bn th.

i vi ngi, i vi mnh, i vi mi ngi mi vt khng chp c mt
ci thn th thng tn, nht nh, m cho rng ch l mt ci thn do ng
un tm thi ha hp m thi. Hiu nh vy thi dt phin no chng,
khng cn m ti v cc s bun ru, hn gin. Vn vt bin i nhanh
chng, khng c mt t th ring bit, mt cht c nh, mt ci ta chc
tht, ring cho mi vt. Hy th xt ci ta trong con ngi xem c phi l
xc thn hay l tm linh (linh hn), hoc l c hai th hp li.
 Nu ta l xc thn (m trong Pht hc gi l Sc) th xc thn ch l s
tm hp ca bn cht T i. Bn cht ln trong th gii tm hp li lm
thnh con ngi v vn vt, l: a, thy, ha v phong. a l t, l
cht cng nh tht, xng; Thy l nc, l cht lng nh mu, nc
mt, nc ming; Ha l la, l cht nng tc l hi m trong ngi;
Phong l gi, l cht hi, hi th ra vo, tri tim nhy, phi h hp, tay
chn c ng

Chng ta th ly mt th d. Kh tri ang bn ngoi th gi l ca cnh

vt. Nu ta ht vo trong l mi thi ta gi ci kh tri y l ca ta. Vo trong
ngi ri kh tri s thnh thn kh. Nhng thn kh v cc th hi ang
trong phi ta cho l ca ta. Nhng khi ta th ra khi mi thi cc kh
l cnh ngoi. Nu cy c ht ly thn kh th li gi l ca cy c ri.
Ni rng ra thi nhng cht lng, cht nng v cht cng trong thn th con
ngi cng u nh vy c. Thot gi l ca ta, ri sau ln lt thnh ra
ca cnh hay ca vt. Vy ti sao li nht nh nhn n l ca ta, v gi n l
ci ta? V chng nu c bn cht t i ri nhau ra v mi th tr v
mi loi ca n trong v tr th cn cht g li gi l ta na u.

Nu ta l tm linh, l linh hn th tm linh l nhng tnh cm vui bun,

gin hn nhng ngh, tng tng, ghi nh, nhng hnh ng, c ch,
phn bit, hiu bit v.v Pht Gio phn tch nhng th y ra lm bn loi
gi l: Th, Tng, Hnh, Thc. Th l i cnh bn sinh ra cm gic
vui sng hoc bun kh; Tng l i cnh bn nhn ra s en trng,
to nh, nam n; Hnh l i cnh vt em lng ham mun hoc ght
gin; Thc l i cnh bn hiu bit phn bit s vt. D phi tng hp
by nhiu th li thnh ci ta, nhng c hp th c tan. Khi tan thi chng
cn th g li lm ta na.

Trong xc thn v tm linh u khng c ta. Vy nu c hp c hai

th li, tc l sc hp vi th, tng, hnh, thc (trong Pht hc gi
l thn ng un hay ng m) th thn y khi phn tch ra, vn khng c
cht ta no ring bit c. Ng l nm, un l cha nhm, m l che
lp. Thn ny cha nhm tt bnh, gi, cht, si m, phin no, n che lp
chn l, lm cho con ngi khng nhn r c Tm tht, Tnh tht ca
mnh.

c Pht dy rng cc vt khng c cht g ring bit ca n, lm thnh

mt ci ta ring cho n. N ch l nhng hp tng tm thi ca nhiu
phn t duyn li vi nhau. Lc no duyn ht th hp tng phi tan.
l nh lut v thng v l tht v ng ca tt c mi vt trong v tr.
Nhng hin tng trong c con ngi, by ra v hot ng trong v tr
u l tm thi v u l gi, l vng. Hiu r nh th con ngi s khng v
nhng ci gi v tm thi nh xc thn, tin ti, cnh vt v.v m say m,
luyn tic, ghen ght v tham lam, ri to ra cc ti li, c nghip, l nhng
nguyn nhn sinh ra au kh, qu bo, lun hi.

Truyn tch k rng ngi kia giu c nhng keo kit. ng c nm h vng
chn giu trong nh nhng khng cho con bit. n lc cht, ng ta ti sinh
lm mt ngi n xin c hnh tng xu xa. Ngy n, tnh c ng i n ci
nh ca ng trong kip sng trc, nhng khi bc vo th b con v ngi
nh ct tri li v vt trn mt ng rc. c Pht i ngang qua thy vy
mi lu ngi ch nh rng ng kia chnh l cha ca anh trong kip trc.
Anh khng tin. n khi c bit chuyn nm h vng, anh v nh o ln
thy ng. c Pht ch r cho thy rng k cung si trong cuc i c lo
ngh v ci ta gi to mi, khng bit rng chnh mnh cng khng phi l
ca mnh na hung chi l con ci, l ti sn ca mnh:

(Php C 62)

y l con ci ca ti

y l ca ci my i cht chiu!

Ngi ngu ch ngh by nhiu

No hay bit c mt iu thm su:

Chnh thn ta cng c u

M i con n, m cu ca kia.

Nhng hin tng, nhng cnh vt th gian m mt phm phu chng ta

trng thy u l gi, khng ng vi hnh tng ca hin tng tht, cnh
vt tht m mt sng sut ca ch Pht trng thy. Chng sinh l ngi m,
ch trng thy hnh dng gi ca i v ca v tr. Pht l ngi thc tnh
nn Pht trng thy hnh dng tht, b mt tht ca i v vn vt v tr.

Th d nh trong mt cn phng ti tm, mt ngi trng thy mt con rn

to nm un khc cun trn. Ngi y ht hong, vi vng ku la cu cu.
Nhng n khi thp n sng ln th con rn to gh s y ch l mt cun
dy thng. Th ra ngi y kinh hong v khng nhn thy vt tht l
cun dy, m ch nhn thy vt gi v tng l con rn.

Cng vy, mt phng ngn bn n ni: Khi thy ch th khng c ;

khi thy th khng c ch. Trong lc ti tm, m m, ngi ta trng thy
hnh dng mt con ch ngi trong x ca sp nhy ra cn mnh nn sinh tm
s hi. Lc sng sa, nhn r l hn th con ch gh gm lc trc t
nhin bin mt khng cn na.

Nhn mt dp n c Pht nhn thy cc thy T kheo hnh thin vi

mc v ng, Ngi khuyn cc thy nn tip tc, nn sng sut nhn thc
phn bit iu ny v nhm la thng kh, phin no m theo con ng
trong sch:

(Php C 279)

Mi sinh vt c tht u

Thy u v ng, ta no l ta

Tr ngi nu hiu r ra

Thot ly phin no cho xa tc thi,

Theo ng thanh tnh tuyt vi.

V chng mt ngi B La Mn ang n sng. c Pht n kht thc.

Ngi v ng che i chng cho chng thy c Pht. Nhng chng bit
c v em cng dng Ngi. ng bch hi c Pht nhng iu g lm
nn c tnh ca mt thy T kheo. c Pht m t vn tt rng T kheo l
ngi khng b rng buc bi nhng g thuc v tm hay thn. Thn ny gi
l sc. Tm ny gi l danh. V T kheo xng danh chng h m luyn danh
sc. Khng cn luyn i, khng thc mc lo u v nhng g mnh khng c:

(Php C 367)

Thn tm, danh sc bit ra

Ci ta khng chp, ca ta chng mng,

u t, su no s tan

Khi ta khng chp, chng mng ca ta

Ngi nh vy tht cao xa

Xng danh ng c gi l T Kheo.

Con ngi, v khng thy r c s tht, khng nhn bit c s gi hp

ca ng un to thnh tm thn ca mnh nn ngay t lc lt lng m, mt
ci tn gi cng vi nhn thc sai lm v ci ta to thnh mt ng nhn
cn bn v s hin hu v gi tr ca mt con ngi. T , tnh chp tht
v s ch k hnh thnh. y chnh l ging mi ca bao ni thng kh m
chng ta cu mang sut c kip ngi. Chnh o mng v mt ci ta v
nhng ci ca ta a n hn th gia cc c nhn, cc on th, a
ti thm trng chin tranh gia cc quc gia.

Tt c u khng c ta, u v ng. Bn cht thc ca tm thn chng ta

ang mang gi gia cuc i ny rt mong manh, lun bin chuyn. Khi ci
ta khng cn th dc vng cn da vo u i hi cho ci ta ring
bit. Khi bin gii thnh tr ngn cch gia mnh v ngi c san phng
thi s tranh chp s khng cn, bc tng thnh ca s ch k hp hi thc
s sp , ranh gii ca ch ngha c nhn b xa nha, lng bao dung v tha
s bng sng, nhn loi xch li gn nhau. Mnh v ngi s giao ha trong
mt bin sng mnh mng khng b ly, khng ngn ngi nm cht tay
nhau cng chung sc xy dng mt nn ha bnh vnh cu v hnh phc
chn tht hin hu ngay trn qu t ny. o l v ng ca Pht Gio l
ng c thc y con ngi dng tin trong cng vic phng s nhn loi.

NHN QU V NGHIP BO

NHN, DUYN V QU
Kinh Php C ni n Lut Nhn Qu. Nhn ngha l nguyn nhn, l
ht, tc ht ging sinh ra mt vt hu hnh hay l sc mnh sinh ra mt vt
v hnh. Qu l kt qu, l tri, tc l kt qu hu hnh hoc v hnh ca
mt ht gieo trng. Nhn l nng lc pht ng, qu l s hnh thnh ca
nng lc pht ng y. Nhn v qu l hai trng thi tip ni nhau m c.
Nu khng c nhn th khng c qu, nu khng c qu th khng c nhn.
nh lut hin nhin ny mi ngi u nhn thy. nh lut nhn qu lin
tc ko di v cng tn, nh nhng ln sng chp chng trn mt i
dng. Nhng c tnh ca Lut Nhn Qu nh sau y:

1. Nhn th no th qu th y: Trong gii hu hnh, vt cht hay trong gii

v hnh, tinh thn u nh vy. Nu mun c qu cam th ta phi m ht
ging cam; nu mun c ht u th ta phi gieo ging u. Cho n qu a
cu cng thuc nhn qu, nh cc nh khoa hc ni nhng m bi xoy lu
ngy kt t thnh qu a cu, th nn nhiu ht bi l nhn, tri t l qu
v.v... Gieo vic lm tt tt sau ny s thu c kt qu tt, nh chm hc
thi s gii giang v thi u. Gieo vic lm xu s thu c kt qu xu, nh
li bing thi s dt nt, trm cp s b t ti v.v

2. Trong nhn c qu, trong qu c nhn: Chnh trong nhn hin ti c

hm cha ci qu v lai; cng chnh trong ci qu hin ti, c hnh bng
ca nhn qu kh. Mi vt, v th, u c th gi l nhn hay l qu. i vi
qu kh, th n l qu, nhng i vi tng lai th n l nhn. Nhn v qu
tip ni nhau quay trn nh th mi.

3. Mt nhn khng th t mt mnh sinh ra qu: S vt trong v tr ny u

l s t hp ca nhiu nhn duyn. Khng c nhn no c th t tc thnh
kt qu nu khng c s gip ca nhiu nhn khc. Nhng nhn gip
ny gi l duyn. Th d ht la cn c s gip ca cc duyn nh
t, hi m, nh sng mt tri, khng kh, nc, phn bn, nhn cng v.v
mi sinh ra cy la. Vy duyn tc l sc mnh, nhng c hi thun tin
gip cho nhn sinh si, ny n.

Nhn no cng c c hai tnh cch nhn v duyn, v n l nhn sinh

qu ca n v ng thi cng l duyn gip cc nhn khc sinh ra
nhng qu khc. Th d nh nh sng mt tri l nhn sinh ra hi nng,
nhng ng thi cng l duyn gip cho ht cy mc, cho hoa l c sc
mu, cho mt ngi trng thy cnh vt v.v...
4. Nhn hu hnh c th sinh ra qu v hnh v nhn v hnh c th sinh ra
qu hu hnh: Th d nc hu hnh, khi duyn vi sc nng bin thnh
hi v hnh tn mt trong khng kh. Khi gp sc lnh, hi nc v hnh li
bin thnh my hu hnh bay l lng trn bu tri.

Xc thn hu hnh v tm linh v hnh ca con ngi cng lin can v tip
tc theo nhau nh th. Th d ngh on gin (nhn v hnh) to ra ngh
tr th (qu v hnh). Qu v hnh ny lm thnh nhn sinh ra hnh ng bo
hnh, git chc (qu hu hnh). Qu hu hnh ny s lm nhn cho nhng
hnh pht t ti, xing xch (qu hu hnh). T ti, xing xch hu hnh li
lm nhn cho nhng qu v hnh l bun phin, au kh. Bun phin au
kh v hnh li sinh ra nhng qu hu hnh l xc thn gy m hoc b cht
v.v

Nh th nhn qu, qu nhn trong hai gii hu hnh v v hnh, trong hai
phn xc tht v tm linh u duyn vi nhau v sinh ln nhau, chng
khc g ch c mt gii, mt khi duy nht m thi.

5. S pht trin t nhn n qu c khi nhanh khi chm: C khi nhn va

pht khi th qu xut hin, nh khi va nh xung mt trng th ting
trng lin pht ra. C khi phi i mt thi gian ngn hoc di qu mi hnh
thnh, nh t khi gieo ht ging cho n khi gt la, t ngy cp sch i hc
cho n ngy thnh ti.

V l do mau chm, trong s pht hin ci qu, chng ta khng nn hp tp,

m cho rng ci lut nhn qu khng hon ton ng, khi thy c nhng ci
nhn cha pht sinh ra qu. C nhn sinh qu ngay trong i ny (hin bo).
C nhn sinh qu trong i sau (sinh bo). V cng c nhn sinh qu cch
nhau nhiu i (hu bo). i vi th gian th c ngy gi, nm thng v i
ny kip n. Nhng tt c nhng th y ch l nhng ci mc m con
ngi t t ra phn chia mt ci g di v tn, khng u khng ui,
khng hnh khng tng l thi gian m thi. V th nhng ci cht lin
tip ca con ngi (hay ca vn vt) khng nh hng g n nhng nhn
gieo trng. Nhng nhn ny vn c eo ui ci sc sng ca n trn dng
thi gian v tn, khi no n lc, gp thi s sinh ra qu.

6. S sinh hot ca nhng nhn c th ci bin, thay i bng nhng nhn

khc: Khi gieo ri, mt nhn s sng theo dng sng ca n. Nhng con
ngi c th gieo nhiu th nhn. Nhn ny duyn vi nhn kia, cn tr
hoc gip s tng trng v sinh hoa kt qu. Th d mt ht mt, nu b
em phi kh ngoi nng hoc ct k trong hp tht kn s khng bao gi
mc cy, n hoa v kt tri ra c.

Bi vy ngi ta c th bin ci nhn ny bng nhng nhn khc. Ngi ta

c th km hm hoc tr dit hn i sng ca mt nhn bng cch to
nhng nhn khc, tc l to nhng duyn khc gip hoc ph hy.

7. Phn tch hnh tng ca nhn qu: Trong thc t ta thy nhn qu c
trong nhng vt v tri gic nh nc b la t th nng, b gi thi th thnh
sng, b hi lnh th ng li. Nhn qu trong loi thc vt nh ht t th
sinh ra cy t, cy t th sinh ra tri t. Nhn qu trong cc loi ng vt nh
loi chim sinh ra trng. Trng l nhn, ch khi p n thnh con l qu. Con
chim y tr li lm nhn, sinh ra trng khc l qu.

Nhn qu ni con ngi: V phng din th cht thi thn t i l do bm

th huyt ca cha m v do hon cnh nui dng. Vy cha m v hon
cnh l nhn, ngi con trng thnh l qu, v c tip ni nh th mi,
nhn sinh qu, qu sinh nhn, khng bao gi dt. V phng din tinh thn
thi t tng v hnh vi trong qu kh l nhn, to cho ta tnh tnh tt hay
xu trong np sng hin ti l qu. Tnh tnh v np sng hin ti ny li l
nhn, to ra nhng t tng v hnh ng ca ta trong tng lai l qu.

8. Li ch em li cho chng ta do s hiu bit v p dng lut nhn qu:

Lut nhn qu trnh cho ta lng m tn d oan, tin tng sai lm vo thn
quyn. Lut nhn qu ph nhn ci thuyt ch trng rng vn vt do mt
v thn sinh ra v uy quyn thng pht mun loi. Theo Pht Gio thi
khng h c mt ng thing ling no ng ra thng pht con ngi c.
Chnh con ngi t thng hay t pht mnh bng nhng hnh ng ca
chnh mnh. Ta gt hi tng xng vi ci g m ta gieo. Chnh con ngi
t to ra s phn ca mnh bng nhng hnh vi thin hay c, t mnh a
mnh ln ci Nit Bn hay t mnh y mnh xung a ngc.

Nh trn ni, thi gian tin trin t nhn n qu, c khi nhanh khi
chm. C ci nhn t i ny, n i sau mi hnh thnh qu v.v... Vy nu
c ngi trong i hin ti lm vic hung c, m c an lnh, l do kip
trc h to nhn hin t. Cn ci nhn hung c, mi to trong i ny, th
tng lai hay qua i sau, h s chu qu bo. Cn ngi i nay hin t,
lm cc iu phc thin, m vn gp tai nn, kh s, l do i trc, h to
nhng nhn khng tt. Ci nhn hin t i nay, qua i sau h s hng
qu vui.
 NGHIP BO

Nghip l nhng hnh ng, to tc do ba ni Thn, Khu, . c Pht

hng dn chng ta thc c s quan trng ca nghip tc l hnh
ng ca mnh lm, v ch c hnh ng mi l quan trng, mi l ch yu.

Nhn qu nghip bo c hai th l bit nghip v cng nghip. Bit

nghip l nghip bo ring bit ca mi chng sinh. Cng nghip l nghip
chung cho nhiu chng sinh ang cng sng trong mt hon cnh. Nh
nhng ngi sng trong chin tranh ti mt quc gia thi u chu nh
hng chung ca chin tranh. Nh sinh mt nc tin tin, th mi ngi
u tng i c hng mt i sng vt cht y . sinh chung mt
gia nh, mt x s hay mt dn tc, c nhin ci nghip qu phi c lin
quan vi nhau. Mt ngi lm phc, ngn ngi u c nh hng, mt
cy tr hoa, mun cy chung quanh u c thm ly.

Nghip c th chia ra ba tnh cch: lnh l thin nghip, d l c nghip,

hoc khng lnh khng d l v k nghip. Lnh ngha l c li ch cho
chng sinh trong hin ti cng nh tng lai. D, ngha l c hi cho chng
sinh trong hin ti cng nh tng lai. c Pht dy:

(Php C 165)

Lm iu c cng bi ta

Nhim cng vy to ra bi mnh

V khi lm nhng iu lnh

Hoc l thanh tnh cng mnh to ra,

Tnh hay khng tnh do ta

Chnh ta t to, ai m khc u!

Ni sung khng , li ni phi i theo vi vic lm mi mong c kt qu.
Ngi ming ni iu lnh m khng lm iu lnh th chng ch li g cho
ai c, ging nh bng hoa p m chng c hng thm:

(Php C 51)

Hoa kia sc p ph trng

Tic rng chng c cht hng thm no

Khc chi ngi ni ngt ngo

Trm iu hoa gm, trm cu tt lnh

Ni xong khng chu thc hnh

Chng em li ch, cng thnh ung i.

c Pht dy cu trn nhn v c hai b tn n, cng l mnh ph phu nhn

trong triu, n hc gio php vi i c A Nan. Mt b chm ch hc. B
kia khng tin b nhiu. Ngi mi vch r rng ta nh cnh hoa khng
hng v, gio php tr nn v ch cho ngi khng c gng tu hc. K
Ngi dy thm rng cn nh ngi ming ni iu lnh v lm c iu
lnh, em li kt qu tt, nh bng hoa ti p c sc li thm hng:

(Php C 52)

Hoa kia sc p v cng

Li thm hng ta thm lng bit bao

Khc chi ngi ni ngt ngo

Trm iu hoa gm, trm cu tt lnh

Ni xong quyt ch thc hnh

Tng lai kt qu to thnh p thay.

i vi ngi xut gia, thuyt php sung khng . D thng sut nhiu
kinh m khng thc hnh theo li dy, thi chng c s ch li ca vic tu
hnh, khng khc g mt k chn b thu, c sng sm dt b ra ng, ti li
la b v chung giao cho ch, ngy ngy ch lo m b ca ngi ta m i
ly t tin cng, nhng khng c con b no l ca mnh, cng khng hng
c sa hay th g ca b c. Ngi xut gia nh th khng hng c
phn li ch ca Sa mn:

(Php C 19)

D cho c tng nhiu kinh

Khng theo gio php thc hnh sm hm

Tu hnh li ch u cn

Khc chi mt k lun lun chn b

Chn thu nn ch u lo

m b cho ch, sa b hng u?

Theo Pht Gio, php hc s khng b ch nu khng tht s thc hnh iu

hc, Pht Gio khng phi l mt trit hc sung m l con ng gic
ng duy nht.

Nh vy, ch c hnh ng, ch c nghip l quan trng, v chnh nghip mi

em li kt qu tt p hay khng tt p cho con ngi v chnh con ngi
mi tht l ch nhn ca nghip, tc thnh ra nghip, v khi nghip lm
ri, thi khng th no trn trnh kt qu ca nghip. To nghip c khng
trnh khi c bo.

Mt nng dn b kt ti n cp v oa tr nhng tang vt b nh cp. Trn

ng a ti php trng b x t, do tc phong c bit ca anh, anh
c qun lnh a tr li trnh vi nh vua. Vua ra lnh em anh n trnh
din c Pht. c Pht gii thch r rng s tht. Anh nng dn v ti
c th v. c Pht ging dy v hu qu ca nhng hnh ng bt thin
v ni thm rng Ngi hin tr chng h lm vic g m phi hi tic v
sau:
 (Php C 67)

Vic lm chng thin, chng lnh

Nu lm xong li t mnh n nn

Dm d nh l khc than

Bit rng qu bo d dn tng lai.

Ba nhm T kheo n yt kin c Pht. Trn ng i, nhm th nht thy

mt con qu ang bay b thiu t n cht. Nhm th nh thy mt thiu
ph b ling t trn thuyn xung v cht m gia i dng. Nhm th ba
th thy by v T kheo b ri xung bt li ra nn b nht trong hang
by ngy. Ba nhm T kheo xin c Pht gii thch. c Pht gii rng
trong mt tin kip, con qu l mt anh nng dn hung bo thiu t n
cht mt con b li bing, thiu ph trn nc mt con ch v by v T
kheo l by k chn b tinh nghch bt l chui ra ca mt con k trong
h sut by ngy khin k sut cht. c Pht thm rng khng ai trnh
c hu qu ca nghip c to:

(Php C 127)

D bay ln tn khng trung,

Hay l ln xung tn cng b khi,

Chui vo hang thm ni i

Khp trn trn th chng ni an ton

Thot tay nghip c cht mang.

Truyn tch k rng mt ngi ng tui c tm o nhit thnh xut gia

theo c Pht v tn lc chuyn cn tu nim. Np sng kin tr c gng sm
a v T kheo y n o qu. Nhng khng may v b m hai mt.
Ngy kia, khi i kinh hnh v ny v tnh lm cht nhiu cn trng. Vi v
T kheo ni khc n ving, thy c du mu trn ng kinh hnh, mch
vi c Pht rng v ny phm gii st sinh. c Pht gii thch rng v
ny khng c m ch v tnh lm cht nhng cn trng y. Lc by gi
mi ngi u mun bit ti sao v ny li phi b m.

c Pht thut rng trong mt kip sng trc kia, v ny lm lng y, c

cha bnh au mt cho mt thiu ph ngho. B ha n lc khi bnh, b
v con gi b s v lm cng trong nh cho ng lng y. Thuc qu tht
cng hiu, nhng b khng gi li ha, vin l rng mt b cn t hn trc.
V lng y c c lin ny sinh mt tng ti li. tr th, ng cho thiu
ph ngho mt th thuc lm m lun c hai mt. Do nghip c trong qu
kh, nay tuy v T kheo c qu A La Hn, vn phi mang tt m.

Theo tch truyn ny thi y l phng din nhn qu tng xng, gieo
ging no th gt ging , ca nh lut nghip bo. Mt v A La Hn, du
thanh lc mi nhim, vn cn phi gt hi nhng qu m chnh ngi
gieo trong qu kh xa xi. Ch Pht v ch v A La Hn khng cn to
nghip mi v cc ngi tn dit mi cn ci v minh v i dc, nhng
cng nh tt c chng sinh khc, cc ngi khng th trnh khi hu qu d
nhin ca nhng hnh ng, tt v xu, ca chnh cc ngi trong qu kh.

c Pht tng b vu oan l git cht mt n tu s theo o la th. Kinh

sch chp rng s d c Pht phi chu ting oan nh vy v trong mt tin
kip Ngi thiu l i vi mt v Pht c Gic.

B t a toan git c Pht, ln t trn ni cao xung nh git

Ngi nhng v lm i khi ti ni v ch lm try chn Ngi. Kinh sch
chp rng trong mt tin kip c Pht l tay git cht mt ngi em
khc m ot ca trong mt v tranh chp ti sn.

Theo ng gio l ca c Pht, ta khng th van ln cu cnh, hay hi l,

hoc gian ln bng cch no m thay i c nh lut nhn qu. Cng
khng th ln trn ni no trn th gian, du trn tri rng mnh mng, gia
i dng su thm, hoc trong thm sn cng cc m ta trnh khi hu qu
ca nghip c to. Khng c v Tri no, ch n c Pht i na, c th
can thip vo s bo ng ca nghip. Ta chu trch nhim v nghip c ca
ta. Qu bo y c th xy n tc khc, thng gi l qu bo nhn tin,
hoc mt thi gian lu sau ngy thc hin iu c mi xy ra.

Mt ngi c tm o n cha nghe Php sut m v n sng, xung ao

ra mt. Cng lc y c tn trm b rt, chy ngang qua, nh ri gi
trm bn cnh anh. Ch nh chy n thy ca ci ca mnh gn bn ao,
tng lm anh l tn trm nn h hon gia nhn bt nh anh n cht. Khi
nghe thut li cu chuyn, c Pht gii thch rng mc du hon ton v
ti, anh phi chu mt ci cht th thm nh vy l do nghip xu to
trong qu kh:

(Php C 161)

Khi m nghip c sinh ra

Do mnh t to, kh m thot thn

Nghip ny nghin k ngu n

Kim cng nghin mun phn ging nhau.

c Pht cho bit rng trong mt tin kip anh nn nhn ni trn l mt v
quan cn thn c dnh lu tnh i vi v mt ngi khc. th lm quan ca
mnh anh vu oan cho ngi chng v hi ngi chng n cht chim
ot ngi v. V ti c nn trong i ny anh phi cht th thm nh
vy.

Kip ti sinh ca con ngi ty thuc vo hnh ng. Ngi thi ti sinh
vo bo thai. Nhng ngi lm c sinh vo kh cnh, a ngc. Ngi phm
hnh tt sinh vo nhn cnh, ci tri. Bc khng nhim nhp dit vo Nit
Bn.

Truyn tch k rng v T kheo n thng n nh mt ngi chuyn lm

ngh kim hon v b v ngi ny sm sa vt thc cng dng. Ngy
kia khi tng s n, trong lc ch nh ang cht tht thi c s gi ca vua
mang mt vin hng ngc ti sai lm. Ch nh cm vin ngc. Mu dnh
ra vin ngc. Ch nh i vo trong ra tay. Mt con ngng t pha sau p
xung v thy c mu, tng l n, nut vin ngc. Ch nh tr ra, thy
mt. Ct hi v tng s. Thy cho bit mnh khng c ly, nhng v lng t bi
s ngng b cht, thy khng khai ra con ngng. Ch nh khng tin, nh
p thy mt cch tn nhn, mu chy ng thnh vng di t. B v can
ngn khng c. Ngng thy mu, bay tr xung ung. Trong cn gin
d ch nh con ngng vng ra cht. Lc y v T kheo mi thut li t
s. Ch nh m bng ngng, tm ra vin ngc v xin sm hi. V T kheo
sau ny cht v thng tch . Thy nhp Nit Bn. V ch nh sinh ln ci
tri. Ch nh b a xung a ngc. Khi cc T kheo khc bch li u ui
cu chuyn, c Pht dy rng chnh hnh ng hin ti quyt nh cho s
ti sinh trong tng lai:

(Php C 126)

Con ngi sinh t bo thai

V t ni ra i. Lnh thay!

Th nhng k c sinh ngay

Vo min a ngc a y trin min,

Nhng ngi chnh trc lnh hin

Sau ny s c sinh ln ci tri,

Nhim ai dit ht ri

Mi ln c ci thnh thi Nit Bn.

K lm iu c thi s gp nhiu phin mun trong kip ny v trong c kip

sau. K y s sinh u phin v su kh khi nhn thy kt qu xu ca nghip
c do mnh gy ra. Mt ngi t, sut i sinh sng bng cch git heo,
phi chu au kh cng cc trong nhng ngy cui cng ca anh. Trc khi
la trn anh phi ln ln trn sn nh, ku la rn sit v cng thm hi, ging
nh mt con heo b em ra lm tht. n khi cht, anh ti sinh vo kh cnh.
c Pht dy:

(Php C 15)

au bun ngay kip ny

Kip sau cng li trn y bun au:

Ngi lm iu c hay u

Bun kia theo mi di lu bn mnh

Quay nhn vic c to thnh

Cht mn thn xc, ho nhanh tm hn.

Theo lut nhn qu, nhng iu mnh lm (thn), mnh ni (khu), hay mnh
ngh () s to ra nh hng tt hay xu cho chnh mnh. Gieo nhn no th
gt qu y. Do vy, con ng duy nht l nn trnh xa iu c. iu c, d
l iu c nh nht, cng khng nn xem thng.

i c B t a, vn l em h ca c Pht, v tham lam v ganh t

nn m mu st hi c Pht nhiu ln, nhng u tht bi. n khi gi yu,
thy n nn hi hn v mong mun c yt kin c Pht. Trong khi ngi
ta khing thy i dc ng th thy cht mt cch v cng thm hi au
thng ri b sa vo a ngc. c Pht dy:

(Php C 17)

Kip ny trn ngp kh au

Kh au cng li kip sau ngp trn

Ngi gy nghip c th than:

Bao iu gian c mnh lm trc y!

By gi ng c a y

Trm lun ci kh bit ngy no xong.

Do vy, c Pht khuyn chng ta hy gp lm iu lnh, iu thin v mau

trnh iu c. Hy nm ngay mi c hi lm iu thin. Hy ngn ng
cho tm ngh n iu c. V tm ca ngi bing nhc trong vic lm iu
thin s c khuynh hng a thch lm vic c.

ng Cp C c pht tm b th rt trong sch h tng chng nn tiu

xi ht phn ln gia sn ca ng. B ch trch l phung ph tin ca nhng
ng khng mng, c tip tc cng dng pht trin tng s. c Pht
khen hnh b th ny ca ng. Ngi dy rng Ngi lm c c th gp lnh,
ngy no m qu d cha tr. Nhng khi qu tr, chng y h mi thy hu
qu tai hi. Ngi hnh thin c th gp d, ngy no m qu lnh cha tr.
Nhng khi qu tr, chng y ngi hnh thin s gp qu phc:
 (Php C 119)

Khi m nghip c cha thnh

Ngi lm iu c tng mnh vui thi!

n khi nghip c ti ri

Ngi ta mi thy cuc i kh au.

(Php C 120)

Khi m nghip thin cha thnh

Ngi lm iu thin tng mnh kh thi!

n khi nghip thin ti ri

Ngi ta mi thy cuc i an vui.

Khi phn bit c thin v c, khi cng quyt trnh xa khng lm

iu c, thi chng ta phi bc thm mt bc na. Trnh iu c cha ,
cn phi lm iu lnh, cn phi hnh ng lnh, d l nhng iu lnh nh
nhoi nht. K tr s d ton thin l nh gp nht v thc hnh iu thin
mi ln mt t.

Mt ngi lm vn mi ngy phi cung cp hoa ti cho nh vua. Mt

hm trn ng mang hoa i n cho vua thi anh bt cht anh gp c
Pht ang cng ch Tng i kht thc. Anh trng thy cnh trang nghim
nn pht tm dng n c Pht nhng cnh hoa m anh nh mang vo cho
vua. Anh lm nh th c th nguy n tnh mng anh. Tri vi mi d on,
vua rt tha thch c bit hnh ng trong sch y v ban thng anh
xng ng. Nhn c hi, c Pht ging v qu lnh ca nhng hnh ng
thin:

(Php C 68)
Vic lm rt thin, rt lnh

Nu lm xong thy lng mnh thnh thi

Chng n nn, li mng vui

Tng lai qu bo p ti tt lnh.

Mt khi lm lnh, hnh ng thin, thi qu lnh s ch i chng ta.

Mt ngi giu c thnh Ba La Ni, nhiu tm o, lm nhiu iu
lnh. ng b tin ra xy ct mt ngi i tu vin ti vn Lc Uyn dng
cng c Pht. C s kin trc ny tht s. Cho nn trn mt cnh tri
c ni sn sng n rc ng trong khi ng cn sng y. c Pht
dy Ngi thin i t th gian ny n th gian k c hnh ng thin
ca mnh n rc nh ngi thn thuc t phng xa tr v. Ngi ging
v hnh ng lnh hin ti v trng thi an nhn trong tng lai:

(Php C 219 - 220)

Hy nhn ngi khch ly hng

Lu ngy an n t phng xa v

B con cng vi bn b

Hn hoan cho n trn tr nim vui,

Ngi lm lnh cng vy thi

To ra nghip phc ri mt u

Qua i ny n i sau

Bao nhiu nghip phc khc no ngi thn

n mng h rt n cn.

Khi lm lnh, to cc nghip hin thin, ngi ta c quyn tht ln ni

nim sung sng an vui khi nhn thy kt qu tt ca nghip thin m mnh
to ra. Mt ngi tng c tm o nhit thnh v c i sng o hnh. ng
thng hay b th, li hay dng thc phm v cng dng cc vt dng cn
thit cho ch Tng. Cc con ng tt c u ging tnh cha, bit gi gn gii
c v chm lo b th. Khi ang hp hi trn ging, ng tha thch nhn
thy nhng cnh trng hnh phc . Sau khi trt hi th cui cng mt cch
an vui ngi y ti sinh vo nhn cnh. c Pht dy k lm phc, lm
thin s c an vui trong kip ny v kip sau, sut hai kip u an vui:

(Php C 16)

Vui mng ngay kip ny

Kip sau cng li trn y mng vui:

Ngi lm iu thin i

Thy chn hnh phc khp ni theo mnh

Quay nhn vic thin to thnh

Sng vui do dt, an lnh cha chan.

Ngi lm iu thin, iu phc c hnh phc trn i ny v i sau.

C hai i hnh phc v to phc, v cn hnh phc hn na khi kip
sau c sinh vo ci lnh. Truyn tch k v ci cht ca con gi t ca ng
Cp C c, v i th ch thi c Pht. Trong gi lm chung, c con gi
t gi cha l em v cht mt cch an lnh. ng cha ly lm bun nghe
con mnh, vn c tm o nhit thnh, ni nhng li m sng khng c
ngha trong gi pht quan trng nh vy. Khi ng bch li vi c Pht th
Ngi gii thch rng s d c gi t ca ng gi ng bng em l v vo lc
sp ti sinh c chng c qu v cao hn cha mnh:

(Php C 18)

y trn vui sng kip ny

Sng vui cng li trn y kip sau:

Ngi lm nghip thin vui sao

Nh lng: Mnh to bit bao phc lnh!

Kip sau s c ti sinh

Vo ni hnh phc an bnh cha chan.

Mun cho nim an vui tn ti lu di, mun nui dng thin nghip, ngi
tr cn hng thn nghip, khu nghip, nghip v cc vic lnh. Ngi tr
chng nhng lo kim sot Thn m cn lo iu phc, bo v Tm v na.
Nhn c vi v tng s mang guc i qua li lm n o c Pht lin ra lnh
cm mang guc v khuyn thm l cc thy nn gi gn ba nghip l Thn,
Khu, cho tht trong sch:

(Php C 234)

Nhng ngi tr, nhng k hin

Lun lo kim sot, gi gn tm thn

Li n ting ni lo lun

Li lo cho , cho tm ca mnh

Chm lo ba nghip nhit tnh.

iu c l nhng iu no bt ngun t ba cn bt thin l tham, sn, v si.

Nhng iu no kt hp vi ba cn thin l lng qung i hay tm b th
(khng tham), thin hay tm t (khng sn) v tr tu (khng si) c xem
l iu thin, l vic to ra nghip thin. Cu Php C sau y ni r hn
con ng y, vi mt vi chi tit:

(Php C 185)

Ch nn ph bng mt ai

ng gy tn hi cho ngi xung quanh

Gi gn gii lut nghim minh

Ung n chng mc cho thnh thi quen

Lnh ring sng ch tnh yn

Chuyn tu thin nh, hng min thanh cao

Li ch Pht dy lnh sao!

Chng ta c th ni, li dy u tin ca c Pht l ch c lm iu c.

i vi c, i vi bt thin, cn c mt nhn nh dt khot. Mt chng
thanh nin mi ci v ly lm bt mn vi hnh kim dm ngoi tnh ca
ngi v tr. Chng lnh mt khng dm gp ai. Cng chng i cha. Mt
hm vo ngy rm anh n tnh x Trc Lm. Khi chng em cu chuyn
bch li vi c Pht, Ngi nhn c hi khuyn dy lun chng Tng:

(Php C 242)

H thn, mt nt, hnh t

Vt nh i vi n b tnh hoang,

Lng ngi keo kit, tham lam

Vt nh ca k khng ham cng dng,

Nhng ring ti c, bt lng

Lun l mt vt nh trong ci ny

V lun trong ci ti y.

Nhng ngi lm c, ngi dng v kh hi ngi v ti v khng c g

t v, k c tm khng th no trnh c mt trong cc loi kh sau
y ang ch i h:

(Php C 137 - 140)

Ai dng gy gc, gm ao

Hi ngi lng thin, thot no n au

Mi iu kh no trc sau
T mnh li s rc vo thn thi:

Mt l thng kh kinh ngi,

Hai l thng tch khp ni thn mnh,

Ba l bnh nng tht tnh,

Bn l tn lon, thn kinh ri bi,

Nm l tai ha trong i

Vua, quan p bc, hi thi trnh u,

Su l ti nng ngp u

B ngi vu co di lu, phin h,

By l quyn thuc trong nh

B con ly tn xt xa bi phn,

Tm l ti sn xa gn

Tiu ma giy pht, nt tan sm chiu,

Chn l s b ha thiu

Ca nh chy ht, tiu iu tang thng,

Mi l cht kh trnh ng

a vo a ngc, dim vng n ch.

c Pht dy cu trn nhn ci cht ca ngi Mc Kin Lin. Ngi l i

t ca c Pht. Bn ngoi o la th thu bn cp git ngi bao vy
ni tr ng ca ngi nh hm hi ngi, ngi trn thot c. Chng mu hi
ln th hai, ngi cng thot him. n ln th ba ngi qun thy trong tin
kip mnh c phm ti c nay phi chu nt qu bo cn st li nn ngi
khng trn trnh na. Ngi b bn cp bt, nh p tn nhn v sau
qua i. Nh vua truy

lng bn cp, bt c c bn, em thiu sng. Cc v T kheo tic

thng, mi ti hi c Pht ti sao mt ngi gii c cao dy nh Mc
Kin Lin m li cht thm nh th. c Pht mi k rng: Trong mt tin
kip cha m Mc Kin Lin u b m lo, sng nh con phng dng. Ngi
th phng cha m rt hiu tho. n khi c v, ngi nghe li ni xi by ca
v mi dn cha m vo rng nh cht v dn cnh nh l cp git cht. V
ti c Mc Kin Lin phi sa vo a ngc trong nhiu i. n nay vo
i cui cng cn phi cht vo tay bn cp n ti c.

Pht Gio ging dy trch nhim ca mi ngi i vi chnh mnh, v tnh

cch d nhin phi c, khng th ln trnh, ca nh lut nhn qu. Ta phi
gt hi hu qu ca nghip to. Nhng khng nht thit bt buc phi gt
hi tt c hu qu ca tt c nhng hnh ng trong vng lun hi. Nu phi
vy t khng th c gii thot, khng th thot ra khi vng sinh t.

Nu trc kia ta d sng bung lung, phng dt, nhng v sau ta bit tnh
gic chuyn cn, bit qut dn sch s cc vng tng phin no trong tm
thi vn c tn dng. Thy T kheo n t sng n chiu ch lo qut dn
trong cha. V sau, thc hnh theo li khuyn ca mt v A La Hn, thy ch
qut dn vo bui sng, ri ln ng i kht thc, tr v th trai xong l rt
vo tnh tht chuyn cn hnh thin nhp nh. Sau thy c qu A La
Hn. Khi cp n s thay i thi ca thy, c Pht dy:

(Php C 172)

Ngi no trc sng bung lung

Sau khng phng dt, mt lng chuyn tu

Nh trng thot khi my m

Sng soi trn th, p ph nh vng.

Tin xa hn na nu m ta c gng to mt nghip tt tht mnh thi i khi

ta c th ngn chn c nghip xu tr qu. Nghip xu a con ngi n
kh cnh, nhng kh cnh khng phi l a ngc trng cu m chng sinh
bt buc phi trong mt cch vnh vin. n lc tr xong nghip xu,
k bt hnh cng c th ti sinh vo mt cnh gii khc, an vui hnh phc,
nh cc thin nghip to.

Truyn tch k rng anh chng V No b cc bn ng hc ganh t nn t

iu ni xu, vu oan l anh gian du vi v ca thy. Thy lp mu l s
truyn cho anh mt b quyt huyn diu, nhng anh phi git ngi. V No
git nhiu nhn mng ly ngn tay xu li thnh chui eo c cho
mt trm ngn. c c Pht cm ha. V sau, khng nhng anh tr thnh
mt v T kheo giu lng t bi m cn c qu A La Hn v nhp Nit Bn
sau khi vin tch. Cc v T kheo khc mun bit lm sao mt k st nhn
nh vy c th c qu A La Hn. gii p, c Pht ni:

(Php C 173)

Ngi no lm nhng vic lnh

Xa m nghip c ca mnh thu xa

Nh trng thot khi my m

Sng soi trn th, p ph nh vng.

LUN HI

T xa n nay ngi ta thng thc mc v vn mt cn, sng cht. C

hai thuyt lm cho ngi ta ch n nhiu nht. Mt thuyt cho rng loi
ngi cng nh loi vt, mt ln cht l mt hn, khng cn g tn ti sau
na. Mt thuyt cho rng loi ngi cht i, nhng linh hn vn vnh vin
cn li, c ln thin ng hay b xung a ngc.

C hai thuyt trn u khng ng vi s tht. Cht ri, khng th l hon

ton mt hn c, v i ny, khng c vt g l mt hn. Cho n mt
ht ct, mt my lng cng khng th mt hn, hung l ci thn con ngi.
Nhng bo rng linh hn thng cn, mi trn thin ng hay di a
ngc cng khng ng. Trong v tr khng c mt ci g c th vnh vin
yn mt ch, m tri li, lun lun bin i v x dch. V li, c g bt cng
hn l ch v nhng ci nhn gieo trong mt i hin ti ngn ngi, m
phi chu ci qu vnh vin tt hay xu trong tng lai? Hai thuyt trn ny
u b o Pht bc b.

Theo gio l o Pht th chng sinh khng phi on dit, cng khng
phi thng cn, m quay ln trong cnh sinh t lun hi. Lun hi theo
ch Hn th lun l bnh xe, hi l tr li. Hnh nh bnh xe quay trn
tr li dng hnh dung s xoay chuyn ca mi chng sinh trong su ci.
Khi u thai ci ny, khi ci khc. T sinh, sinh t tip ni khng
ngng, nh bnh xe quay ln. Khi cng nhn lut nhn qu, th chng ta
cng khng th ph nhn s lun hi, v lun hi chng qua l nhn qu lin
tc. Bnh xe lun hi quay trn. Trn vng trn y, khng c im khi u
cng khng c im kt thc. Bnh xe y c quay mi trong vng trm lun
ca sinh t kh au cho n khi no con ngi tu tp v t n s gii thot
ti thng.

Vua Ba T Nc mt hm ra khi thnh bt ng thy mt thiu ph rt xinh

p. B ny c chng. Mun chim ot b nn vua tm cch hm hi
ngi chng, sai ngi chng i lm mt cng chuyn kh khn ni tht
xa, nu khng thnh cng s b trng pht. Sut m hm vua khng ng
c, bn tai c nghe vng vng ting ku than ca ngi t di a ngc.
Vua n hu Pht v bch rng vua cm thy m di v tn. Ngi chng
cng trnh vi c Pht rng mt dm ng tht qu di. c Pht c kt
hai cu chuyn v thm rng i vi ngi khng bit gio php, vng lun
hi mi qu tht l xa xi diu vi:

(Php C 60)

Ngi mt ng thy m di

B hnh mi mt than hoi ng xa

Lun hi cng vy thi m

Chp chng tip ni tht l ti t

Vi ngi ngu di, u m

Bit g chnh php, hiu chi o mu.

Con ngi no hay ngoi ni c cc ca kip ngi, cn c i sng siu
thot, i sng an lnh. l i sng ca ngi hiu chn diu php.
Khng hiu chn diu php con ngi s kh au mi mi trong kip lun
hi. Chn diu php chnh l Pht php. Trong v tr tt c s vt, t vt nh
nh ht bi, n ln nh qu a cu, khng vt no chng lun hi:

1. t lun hi: t lm thnh bnh hoa. Mt thi gian bnh b b v li

thnh t. t ny li lm thc n cho cy c. Cy c tn ri tr thnh phn
bn cho cy khc, hoc lm thc phm cho ng vt. ng vt n cy c
ny vo, hoc bi tit ngay ra ngoi thnh phn, thnh t, hoc bin
thnh mu huyt, da tht mt ngy kia thn th ng vt gi yu, s tan r
thnh t li. Bao nhiu ln thay hnh i dng t li tr thnh t sau mt
vng lun chuyn.

2. Nc lun hi: Nc b sc nng mt tri bc thnh hi. Hi bay ln

khng gp lnh bin thnh my. My t li ri xung thnh ma. Ma chy
xung ao h thnh nc li. Hoc nc ma gp hi lnh qu, ng li
thnh bng gi. Bng gi gp hi nng mt tri tan ra li thnh nc.

3. Gi lun hi: Gi l s lun chuyn ca khng kh. Khng kh b sc

nng mt tri bc chy, gin ra, bc ln cao lm thnh nhng khong trng.
b vo nhng khong trng y, khng kh cc ni khc bay ti in
vo, gy thnh lung gi. Khng kh x dch chm th gi nh, x dch
nhanh th gi ln, x dch nhanh na th thnh bo, nhng bn cht ca n
bao gi cng l khng kh.

4. La lun hi: La l mt sc nng lm chy c vt. Khi nhn duyn

th sc nng pht ra la. Chng hn hai thanh ci trong trng thi bnh
thng th chng ta chng thy sc nng u c, nhng khi ch xt vo
nhau mt hi, th la lin bt ln. Ngn la ny c th t hai thanh ci kia,
v hai thanh ci ny mt phn ha thnh tro than, mt phn bin thnh thn
kh. Nhng cy khc dng r mnh thu ht thn kh, cht cha li sc
nng mt ngy kia, gp nhn duyn li bng chy ln. Nh th, sc
nng bao gi cng c sn, nhng khi th n trng thi tim phc, khi th
trng thi pht hin. Mt chng ta ch thy khi n pht hin, v ch khi y
mi cho l n c, cn khi n trng thi tim phc th ta bo l n khng c.
Tht ra th n ch lun hi qua nhng trng thi khc nhau, ch khng phi
dt on hay mt hn.
5. Cnh gii lun hi: Kinh Pht thng ni: Th gii nhiu nh ct sng
Hng. Tht th, ban m chng ta nhn ln tri, thy hng h sa s tinh t.
Mi tinh t l mt th gii v mi th gii y u khng thot ra ngoi nh
lut chung l thnh, tr, hoi, khng. Mi pht giy no cng c s sinh
dit ca th gii. Th gii ny tan i, th th gii khc nhm ln, nh mt ln
sng ny mt i th mt ln sng khc ni ln, lm nhn lm qu, tip ni
cho nhau, lun hi khng bao gi dt.

6. Thn ngi lun hi: Thn ngi, hay thn th vt cng th, xt cho cng
th cng do bn cht ln (t i) l t, nc, gi, la m c. Nh trn
chng ta thy, t i u lun hi, th thn ngi cng phi lun hi theo.
Khi thn ny cht v tan r, th cht cng do tr v cho t; cht m t
tr v cho Nc; hi nng tr v cho La; hi th v s c ng tr v cho
Gi. Ri bn cht ny ty theo duyn chung hp li, lm thnh cy c hay
thn ngi khc. Ngi khc n khi cht ri, bn cht tr v bn th c
ca chng. Khi thnh thn ngi, lc lm thn sc vt, nm nay t hp
y, sang nm ri i ni khc, khng phi thng cn, cng khng phi
mt hn, m l lun hi.

7. Tinh thn Lun hi: Con ngi khng phi ch gm c t i. Ngoi t

i, cn c phn tm l na, hay ni mt cch tng qut hn, cn c tinh
thn. Phn th xc khng tiu dit m ch bin ha lun hi, th tm hay
tinh thn, cng khng tiu dit m ch bin chuyn xoay vn m thi. Nh
ni, tt c nhng hnh ng ca thn tm to thnh cho chng ta mt ci
nghip. Ci nghip y bin dch, xoay vn mi theo mt nh lut chung,
l lut nhn qu. n y, chng ta thy c s tng quan mt thit gia
nhn qu v lun hi. c nhn qu, tc phi c lun hi (tr trng hp
tu nhn gii thot); c lun hi phi tun theo lut nhn qu.

Truyn tch k rng mt thy Sa di tr tui khng bit gi gn cc gic quan,

nhn gi p m mm ci, lng khi ln dc vng. C gi bc bi gi thy
l ng trc u. Thy ni sn, khng ai lm du c thy. c Pht dng
phng php ha gii v thuyt phc. Ngi dy hy t b tham vng thp
hn, ch bung lung chy theo cnh vt bn ngoi, phi bit thanh lc tm
thi s trnh khi b tri ln mi trong cnh sinh t, t sinh ca vng lun
hi:

(Php C 167)

ng theo dc vng thp hn

Sng ng bung th m chm bn thn

ng mang thnh kin sai lm

ng tng thm mi dng gian no phin

Lun hi sinh t trin min.

C th ni mt cch chc chn rng, chng ta lc sinh tin to nhn g, th

khi cht ri, nghip lc dn dt tinh thn n ch n th bo khng sai. Nu
to nhn tt, th lun hi n cnh gii giu sang, thn ngi tt p. Cn
to nhn c, th lun hi n cnh gii ngho hn, thn hnh xu xa, tn tt.
Ty theo nghip nhn mnh to m mt chng sinh c th nhp vo mt
trong nhng cnh gii sau y:

- a ngc: nu to nhn sn hn, c c lm nhiu iu ti li va hi mnh

va hi ngi.

- Ng qu (qu i kht): nu to nhn tham lam, bn sn, khng bit b th,

gip ngi, t tin ca n gio php, tri li, cn ma su, k c,
cp ot ca ngi.

- ng vt (sc sinh): nu to nhn si m sa a theo tht tnh, lc dc, tu

sc, ti kh, khng xt hay d, tt xu.

- A Tu La (mt loi thn nng ny gi tn): nu to nhn trong trng hp

gp vic nhn ngha th lm, gp vic sai quy cng khng trnh, va cng
trc, m cng va c c. To nhn nh vy, kt qu s gp vui sng cng
c, m bun kh cng nhiu.

- Ngi (nhn): Tu theo ng gii th i sau tr li lm ngi, cao qu

hn mun vt.

- Tri (thin): B mi iu c tu theo thp thin th sau khi cht, c

sinh ln ci tri. Nhng nn nh ci tri ny cng cn trong vng phm
tc, chu cnh sinh t, lun hi.

- Mun thot ra ngoi cnh gii sinh t lun hi, v n bn ci Thnh l

Thanh vn, Duyn gic, B Tt v Pht, th phi tu nhn gii thot.
Ngy kia i c X Li Pht v tnh chm nhm vnh tai ca mt tng s
vn c lng ganh t vi thy. Tng s ny em cu chuyn bch li vi
c Pht. Khi c hi n, thy X Li Pht khng t bo cha m ch m
t li i sng khim tn ca thy t lc xut gia. Tng s kia nghe xong ly
lm n nn hi hn, xin sm hi vi thy v thy cng vy, xin sm hi tr
li, nu thy c lm iu chi li lm, phm n tng s. Nhn c Pht ca
ngi i c X Li Pht, v thy nh t, im lm, trm lng khng h xao
xuyn:

(Php C 95)

Bao sn hn chng vng mang

Tm nh mt ci t bng phng kia

V nh tr kin tr

Nh h trong lng khng h bn nh

Ngi nh vy chng bao gi

Lun hi sinh t din ra c no.

Mt ng cha v n tui gi m cha lm c vic thin no. Ch r

thnh c Pht v chng Tng v nh cng dng thay cha v. c Pht
dy c gi:

(Php C 238)

Hy lo t to cho mnh

Mt hn o tu hnh bnh an

Tinh cn, tr tu, khn ngoan

Gt i dc vng, ph tan no phin

S khng quay tr v min

Qun quanh sinh lo, trin min lun hi.

La Hu La l mt Sa di tr tui, c qu A La Hn, nm ng trc hng

tht ca c Pht. Ma vng n, c lm cho thy s hi. c Pht nhn
thy v tuyn b rng ngi ny t n mc ton thin, khng cn lo s,
khng cn nhim, xa la i dc, tiu tr ht mi gai chng ca i sng
trn tc, th ch cn thn ny l cui cng, khng b tip tc sinh dit trong
vng lun hi na:

(Php C 351)

Mc tiu ai t ti ni

Khng cn s hi. Xa ri nhim

Xa la i dc m ru

Ct i gai chng nh to trong i

Mi tn sinh t nh ri

Thn ny l cui, lun hi cn u.

c Pht dy thm rng ngi khng cn i dc, khng cn luyn tic, b

ht mi ham mun cc th vui vt cht thp hn, dp b mi thnh kin, mi
t kin, thng sut ngha trong kinh in gio l, l bc tr tu uyn thm,
l bc v nhn. H l ngi mang th xc cui cng v khng cn tip tc
sinh dit trong vng lun hi na:

(Php C 352)

Xa la i dc tm thng

Khng cn luyn tic vn vng bn lng

Bao nhiu gio php tinh thng

Li vn, ngha v cng hiu su

L ngi tr tu hng u
V nhn ng knh, cn u lun hi,

Thn ny l cui cng ri.

Thy X Li Pht mt hm dn nm trm v T kheo i kht thc v n

trc nh m thy. B m mi mi ngi vo nh v dn thc n. Nhn dp
ny b m gi nng li qu mng thy v thy b nh i tu, nhng thy nhn
ni chu ng. Khi nghe thut li hnh nhn nhc ny, c Pht ngi khen
v t mnh l lm trn nhim v, thn trng t khp mnh vo khun
kh kht khe ca i sng o hnh, s mang xc thn ny ln cui cng bi
v tn dit mi dc vng, s khng cn ti sinh na:

(Php C 400)

Ai khng nng gin vi ngi

Chu ton bn phn, sng i trang nghim

Khng tham i, bit t kim

Xc thn hin ti tr nn cui cng

Lun hi sinh t chng cn

B La Mn gi tn khng sai g.

Ngi n c bit ti bit c mt ngi cht ri s ti sinh i u khi g

nh vo ci s ca ngi cht. Ngy kia ng n ni Pht ng. c Pht a
ra nm ci s. ng ni ng tt c mi trng hp, ngoi tr trng hp ci
s ca mt v A La Hn vin tch. ng khng th bit c v y i v
u. ng bch hi c Pht ng phi lm th no bit. c Pht ni nu
ng xut gia Ngi s ch dy. V mun bit, ng n xin th l xut gia v
sm c qu A La Hn. c Pht dy rng d bit c ni thc sinh ca k
khc cng cha , phi tu tp thm chng qu A La Hn, chng c v
sinh thi mi ht b vng vo vng lun qun kh au ca lun hi. Khi
thi khng cn ai hay bit c ni th sinh ca mnh na v mnh u cn
ti sinh:

(Php C 420)
Ai m sau lc qua i

D ch thin hoc loi ngi khp ni

Hay chng sinh ci tri

Khng hay bit h v ni chn no,

H l bc ng t ho

Nhim , dc vng dit bao lu ri

Chng cn sinh t lun hi

B La Mn xng tn ngi bit bao!

Cn lu l khi cht ri, mt chng sinh cnh gii ny, c th u thai

qua cnh gii khc, ch khng phi ch c ngi mi u thai lm ngi m
thi. Nhng loi th c tm trng gn ging ngi, c th u thai lm
ngi c, cng nh nhng ngi, c tm trng lang si, s tr thnh lang
si. Ngi ta thng c quan nim sai lm rng, ngi c linh hn ngi,
th vt c linh hn th vt v linh hn ngi hay linh hn th vt u bt
bin, d cht hay sng. V suy ngh nh th, nn ngi ta khng th cng
nhn rng: cht ri, linh hn ngi tr li chui vo thn hnh ch, mo chng
hn, v hn ch mo li c th vo nm trong lt thn hnh con ngi.

Tht ra, nghip khng phi l linh hn, m l mt nng lc c nhum tnh
cht nhng hnh ng ca mi chng sinh. V tnh cht ring bit y, m
nghip lc nhp vo mt hnh thc ny hay mt hnh thc khc, do ci
lut hp dn (ng thanh tng ng, ng kh tng cu). Thay v ni ngi
tr thnh th, hay tri li, th kia tr thnh ngi, ng hn, nn ni nghip
lc pht hin di hnh th ngi hay di hnh th th.

Vi gio l lun hi, chng ta phn khi m tin rng cht ri khng th mt
hn. Nhng nu chng ta khng bit vun trng ci phc, khng c gng
sng mt i sng c o c, th i sau, chng ta s sinh vo cnh gii
xu xa en ti. Gio l lun hi lm cho chng ta thm lng t tn, t thy
mnh l ch nhn ca i mnh, mnh to nghip nhn g, th mnh chu
nghip qu y, ch khng ai cm cn thng pht, ban phc, ging ha cho
mnh c.

Nay chng ta hiu ngha v gi tr ca gio l lun hi, chng ta nn c

gng ci to t tng, li ni l hnh vi ca chng ta, trnh cho kip sau
khi lm vo cnh gii au kh. Mt khi cc nhn c c ra sch,
nhng qu lnh y , cc nghip hu lu khng cn, lc by gi chng ta
c th thot ra khi lun hi sinh t v t n cnh gii tt p, bt sinh bt
dit ca cc v A La Hn, B Tt hay Pht.

Sng v cht cng nh thc v ng, vy thi. Chng ta khng nn quan tm

qu ng v ci cht, v ai cng cht. iu ng quan tm hn l sng v
sng nh th no lc cht c bnh an. V l , i vi Pht t chng ta
cn phi sng gi tm linh trong sch, ng lm iu g gy kh au cho
chnh mnh v cho k khc, nht l phi lun lun thc rng cuc i l v
thng. Nn quan nim rng trn gian ny l chic cu, hy i qua n ch
ng xy nh trn n. Cho n khi no tm c trong sch, thanh bnh,
khng cn luyn tic, khng cn bm vu vo bt c mt iu g, th khi
s cht ca chng ta nh ln thuyn sang sng, gii thot mi kh au v
thanh thn la i trong s bnh an phc lc.

Mt chng thanh nin con nh giu c em lng thng mt c gi lm ngh

din vin nho ln khi thy c ny biu din rt kho lo v duyn dng.
Mun ci nng lm v chng phi ri nh ra i theo on ht xic. V sau
ny chnh chng cng luyn tp tr thnh mt nh leo dy nho ln. Mt
hm chng ang biu din ti ngh ca mnh v ang c dn chng tn
thng thi on kht s ca c Pht i n. Mi ngi tranh nhau ti
nh l c Pht, chng ai mng nhn tip tr nho ln.

Chng nghe c Pht dy bn di Ch tham luyn vo thn tm nm un,

hy mau mau tm li thot khi vng sinh t lun hi, ng luyn i d vng,
hin ti, hay tng lai. Hy vt qua b bn kia ca kip nhn sinh trn tc
vi tm gii thot, khi chu cnh t sinh lun hi tr li vi mnh.
Chng cht thc tnh. Sau khi ri on ht chng xin th gii T kheo,
chng bao lu chng c qu v A La Hn. Chng vn khng qun li Pht
dy:

(Php C 348)

Mc cho qu kh tri i
Nu chi hin ti, ch g tng lai

Ri mau bn thm cuc i

Vt qua b n l ni tuyt vi

Khi tm gii thot ri

u cn sinh lo ni tri xoay vn.

Lin sau khi thnh o ti ci b , mt trong nhng tuyn ngn u tin

ca c Pht c ct ln gia dng i vi ni dung gii thot vng
lun hi trm lun. Khi hon ca c ghi li trong kinh tng nh sau:

(Php C 153 - 154)

Lang thang khp no lun hi

Qua bao tin kip ni tri ta b

Tm khng gp k lm nh

Chuyn gy cuc sng din ra ri bi,

Nay ta bt gp ngi ri

K lm nh hi, ngng thi ng lm!

Rui m ngi gy ngang

Rui m dc vng tan hoang nh,

Ct ko ngi cng tan tnh

Ct ko tm ti v minh hi ngi!

Nit Bn ta chng c ri

Bao nhiu tham i dt ni tm ny.

 y, c Pht xc nhn cuc i thnh thang bt nh trong nhiu kip
sng qu kh y au kh, mt s kin hin nhin chng minh c nhiu kip
ti sinh. Ngi phi i bt nh, v do , phi chu kh au, phi lang thang
mi cho n ngy tm ra c kin trc s xy dng ci nh ny, tc
th xc ny. Trong kip cui cng, gia khung cnh c n tch mch ca
rng thing, lc i su vo cng trnh thin nh m Ngi dy cng trau
gii t xa xi trong qu kh, tri qua cuc hnh trnh bt nh, Ngi khm
ph ra k lm nh hng mong mi mun bit.

K lm nh ny l nguyn nhn lun hi. K lm nh ny khng ngoi, m

su kn bn trong Ngi, khin Ngi b ti sinh mi mang ci thn xc
ny. l dc vng, i dc, s t to, mt thnh phn tinh thn lun lun
ng ngm bn trong tt c mi ngi. Dc vng xut pht bng cch no th
khng th bit. Ci g ta to ra, ta c th tiu dit. Tm ra k lm nh tc tn
dit dc vng, trong lc c qu A La Hn, m trong bi k ny, ngha bao
hm trong thnh ng chm dt dc vng.

Rui m, hay ci sn nh, ca cn nh t to ny l nhng nhim nh

tham, sn, si, t ph, t kin, hoi nghi, m mui, phng dt, bing nhc. Ct
ko hay cy n dng chu ng ci sn nh l v minh tm ti, cn
nguyn xut pht ca mi dc vng. Ph v ct ko v minh bng tr tu tc
l lm sp cn nh. Rui m v ct ko l vt liu m k lm nh dng ct
nh, ci nh khng ng cho ta ham mun. Vy, khi ht vt liu xy ct, tc
nhin anh th khng cn dng nh c na. Khi ci nh b ph tan tnh
th ci tm thnh t trng thi v lu, v sinh, bt dit, l Nit Bn. Tt
c ci g cn ti th u phi b b li pha sau v ch c trng thi siu th,
Nit Bn, s tn ti.

--- o0o ---

II

6) Tam c: Tham, Sn, Si

 7) i dc

8) Gii, nh, Tu

9) Ngi ngu v Ngi tr

10) Tam quy v Ng gii

TAM C:THAM, SN, SI

THAM

Tham l tham lam. Ham mun thi qu. m say, thch th mun c nhiu
nhng th mnh a thch nh tin ti, sc p, danh vng v.v Lng ham
chng h bit chn, cng c thi cng ham. Tham cho mnh, ri tham
cho c b con quyn thuc, quc gia, x hi ca mnh. Cng v lng tham,
m nhn loi tranh ginh git hi ln nhau. K tham hay ghen ght nhng
ngi thnh tu.

Nu c tm tham thi phi tu tm ngay, phi tp tnh thiu dc tri tc.

Thiu dc l mun t, tri tc l bit . Ngi thiu dc, tri tc th c mt
i sng gin d, thanh cao v an ton v bit vi nhng th mnh c.
B dn lng tham i t ti c v tham. V tham l khng tham lam.

i, c nm mn dc lc, m ngi ta thng ham mun nht l: tin ti,

sc p, danh vng, n ung, ng ngh. Ng trn dc lc y, tht ra, vui t
m kh nhiu. Tham tin thi phi y a thn sng, i khi cn dng
nhng phng tin bt chnh chim ot v khi mt th li au kh. i
vi sc p nn qun thn l bt tnh, tham sc th nhiu khi li lao vo
nhng mu chc ti t tha lng dc vng. Tham danh vng, quyn
tc th phi vo ln ra ci, lao tm kh tr. Tham n ung cao lng m v
th b nhiu bnh kh tr, thn th mt nhc, mng sng khng th. Tham
ng ngh th tr no ha n n. Ng trn dc lc chnh l nhng nguyn
nhn rng buc kip ngi vo vng sinh t, lun hi, sa a.
Truyn tch k rng mt ph gia khng con, cht i, b li tt c ti sn s
nghip ln lao. Vua truyn lnh cho nhp gia sn ca ng vo quc kh v
n hu c Pht. Vua bch li t s vi c Pht v ghi nhn rng mc
du nh ph gia ny gn ni c Pht ng, khng bao gi ng bt cng
dng Ngi. Nhn c hi ny c Pht k thm v tin kip ca ph gia l
tng lm vic thin bng cch cng dng mt v Bch Chi Pht nhng
li tic ca em cng v cn phm mt ti c l git chu rut ginh gia
ti ca anh mnh. c Pht nhn dy rng:

(Php C 355)

Giu sang, ti sn di do

Ch lm hi c k no ngu thi,

D g hi c nhng ngi

ang cu gic ng hng ni Nit Bn,

Ch v ham mun giu sang

K ngu t hi bn thn nh

Hi thm c k xung quanh.

c Pht ngi khen ngi khng tham lam v khuyn mi ngi nn cng
dng cc v . Nhng khi b th nn suy xt k cng. Lm vy s tng t
nh nu em ht ging m gieo trn t lnh, t mu m thi ht mi m
hoa, kt tri sum su. Nu gp ngi th th c c hnh m b th s c
phc bu nhiu. Ging v qu phc ca ngi cng dng n bc hon
ton thanh tnh, c Pht dy tham nh c hoang lm hi rung nng, y
l lm hi t tm ca ngi tu hnh v tr tham chng g hn l vic b
th:

(Php C 356)

C hoang lm hi rung vn

Tham lam gy hi nhiu hn cho ngi,

Tham lam ai la ri

Cng dng v y chng ni no bng

Hng v phc bu v vn.

Theo Kinh Thp Thin Nghip o ngi khng tham mun th c

thnh tu nhng iu tt p sau y: Ba nghip thn, khu, c t ti,
ca ci khng b mt mt, hng phc c v nhng s tt p s n vi
mnh, mc d mnh khng mong c.

c Pht cn dy l ng tham v sn, ng ti li li mnh vo cnh

kh. Ti li y nghch ngha vi chnh hnh, l khng theo gio php,
trong cu sau ny c ngha l sn hn. Cn nguyn ca iu c l tham lam
v sn hn:

(Php C 248)

Cc ngi nn bit r rng

D g ch ng vic lm c u

Tham lam, ti li h su

Ko ta xung chn kh au i i.

SN

Sn l cn gin, lng gin d, nng ny, th hn khi khng va lng,

khng c tha thch nh mun. Bt bnh v b xc phm, nhn lm
nhng chuyn sai tri. Sau cn gin thi gi li lng on ght tm dp m tr
th.

S d sn sinh khi l do lng yu thch ci ta hay thch ci ca ta. Nu

ngi ta mng nhic, ch bai k no khc thi ta khng thy gin, nhng nu
ai chi bi hoc khin trch ta hay ngi thn ca ta, hoc lm tn hi ti
sn ca ta lp tc ta cm thy kh chu ngay. Khi kh chu tng dn thi s
tr thnh nng gin. Nhng nn nh rng trn i ny khng ai trnh khi b
khin trch, b ch bai, kh trnh khi ming th gian nh c Pht tng
a nhn xt:

(Php C 227)

Ngi con Pht hy nghe y

Chuyn khng phi ch i ny m thi

T i xa ni ri:

Lm thinh thi s c ngi ch bai,

Ni nhiu cng b ch hoi,

D cho ni t cng ngi ch thi.

Lm ngi khng b ch ci

Thc l chuyn kh ni ci trn.

Trong qu kh, trong tng lai v trong hin ti cha h c ngi no b tt

c mi ngi ch bai hay c tt c mi ngi khen ngi, ng nh li
c Pht dy:

(Php C 228)

i ton b ch bai

Hay ton nghe ting ngi ngoi khen ta

T xa chng thy xy ra,

Tm trong hin ti tht l kh sao,

Tng lai cng chng c no.

Nhng v b ch bai m ni sn thi tai hi v cng v lc nng gin th con

ngi khng cn bnh tnh t kim sot hnh vi v ngn ng ca
mnh. Kinh Hoa Nghim c ni: Mt nim lng sn hn ni ln, th trm
ngn ca nghip chng u m ra. V: Mt m la sn, c th t ht
mun mu rng cng c. c Pht khuyn: Hy t b nng gin th
phin no s khng n vi cc ngi.

Phi tu tm t ti v sn. V sn l khng nng ny, ht gin hn.

Chng sinh b qua nhiu kip sinh t lun hi chnh v khng thng ni lng
sn. Ch Pht c t ti, gii thot, l do dt tr c lng sn tn gc.
iu kh nht l dit tr phn n ngay t trong tm. Khi tm chng ta khng
cn ngh n gin hn th t nhin cn phn n s khng bc pht. Trong
khi n cy ct tnh tht cho mnh, thy T kheo n v tnh lm tn hi
n ci chi non ca mt v thn cy. V ny ni gin, mun git thy nhng
kp ngh suy nn kim ch c cn sn hn ca mnh ang pht sinh. c
Pht tn dng v thn v dy:

(Php C 222)

Khi cn gin d bng ra

Ai m ngn c mi l ngi hay

Gii nh hm li c ngay

Chic xe ang chy ch y, phng nhanh,

Nu khng th bn thn mnh

Cm cng h hng ti tnh g u.

i c Mc Kin Lin hi thm nhiu v Tri nh cng c g m c ti

sinh vo cnh tri. Cc v ny k ra nhng hnh ng xem ra c v khng
quan trng lm nh chn tht, nhn ni v b th v.v Khi ngi Mc Kin
Lin bch hi c Pht vy nhng hnh ng tuy nh nhng tt lnh c th
no dn n cc ci tri khng, c Pht dy:

(Php C 224)

Ni li chn tht lun lun,

Dp cn nng gin di hn kh coi,

D ta c t ca thi

Cng chia b th cho ngi n xin,

Nh ba vic tt lnh trn

a ta n ci ch thin, ci tri.

Ging v qu phc ca ngi cng dng n bc hon ton thanh tnh, c

Pht dy rng c di lm hi rung vn thi lng sn hn cng lm hi loi
ngi. V vy ngi no dit ht lng sn hn th ngi ng c
ngng vng v khm phc:

(Php C 357)

C hoang lm hi rung vn

Lng sn gy hi nhiu hn cho ngi,

Ai la sn hn c ri

Cng dng v y chng ni no bng

Hng v phc bu v vn.

Voi l mt con vt quan trng hng u trong s nhng th vt c con

ngi hun luyn s dng. Ging nh voi vi sc mnh c th bng gc
mt thn cy, qun vi quanh thn cy y mang i d dng, c Pht dy
rng con ngi cng c th to cho mnh tim lc vt cht, ngh lc tinh
thn, lng kin nhn v sc mnh, chng khc mt con voi thun thc.
Luyn c lng nhn nhc mi l kh:

(Php C 321)

Luyn voi d hi, ti thay

Luyn voi vua ci cng hay v cng,

Nhng m nu luyn c lng

Lun lun nhn nhc, chng cn ni sn

Khi nghe ph bng bn thn

Mi l iu luyn, mun phn ti hn.

c Pht dy rng t ch ng c mnh mi l iu rt qu v ngi chu

c gng, nhn ni t hun luyn mnh thi cng s c hng kt
qu tt lnh nh ngi kho hun luyn cc con th vt nh la, nga v
voi. Con ngi thun thc, gii c trang nghim l hn tt c:

(Php C 322)

Con la c hun luyn qua

Tr nn thun tnh, t ra tt lnh,

Nga ni sinh chn sng xanh

Sau khi hun luyn, tr thnh nga hay,

Voi ng to ln qu thay

Sau khi hun luyn voi ny tuyt lun,

Con ngi nu chnh bn thn

T mnh thun ha c lun chnh mnh

Mi l ngi tht ti tnh!

c Pht khuyn chng sinh hy t b c tham ln sn. Ngi v mt chic

thuyn nh th xc, nh tm thn con ngi do nm un tm hp. Thn ny
s tan r v v thng, nn xt k thi thy n qu tht trng khng. Nc
trong thuyn l nhng t tng xu cn dit tr. Tt cho kh nc tc l dp
tt ngay la tham sn. Khi thuyn kh cn nc thi thuyn tr nn nh
nhng mau chng qua b. Thn tm dp sch tham dc v sn hn thi
tr nn thanh tnh, l iu kin tt sm chng c cnh Nit Bn:

(Php C 369)
T Kheo tt nc thuyn ny

Thuyn khng nh nhm xui ngay theo dng,

Tham v sn tr dit xong

Thn ny cng nh thot vng nhim

Nit Bn mau chng qua b.

Theo Kinh Thp Thin Nghip o ngi no khng ni sn, th tm

khng kh no, tm khng tranh ginh, tm nhu ha ngay thng, tm t bi
nh Pht, thng lm li ch yn n cho cc chng sinh, thn tng trang
nghim c chng sinh tn knh v v c c nhn nhc nn s c mau
sinh ln ci Phm Thin.

SI

Si l si m, v minh, ngu ti. Ngi v minh khng sng sut, khng suy
xt hiu bit ng l phi, ng s tht phn on vic hay d, tt xu,
li hi v.v nn mi lm nhng iu nhim ti li, c hi cho mnh v
ngi. Si, v minh theo th tc gi l di hay ngu. V minh che lp tm
tr, lm cho con ngi khng cn nhn thy c nhng cht bn nh ang
gm nhm t bn trong con ngi khin cc thi h tt xu y s tng dn v
cui cng a con ngi vo con ng ti li trin min. c Pht dy
rng v minh l iu trc t hi nht. Hy dt b v minh tr thnh
ngi trong sch

Hai ngi X Li Pht v Mc Kin Lin bch vi c Pht rng h khng

th thuyt phc c ng thy ca h trc kia n gp c Pht v nghe
gio php v v ny cn qu luyn i tn ring. Nhn dp ny c Pht
gii thch s khc bit gia ngi suy lun chn chnh vi ngi suy lun sai
lm v hu qu d nhin ca mi li suy lun:

(Php C 11)

Nhng g khng tht, ho huyn

Li cho l tht v tin v b,

Nhng g chn tht li ng

Li cho khng tht, ch l gi thi,

Ngh suy lm lc mt ri

Thy sao chn tht rng ni php mu.

(Php C 12)

Bit y l tht tin

Bit kia khng tht, ho huyn m thi

Ngh suy theo ng ng ri

Thy ngay chn tht rng ni php mu.

Vi hai cu Php C k trn, chng ta thy vai tr ch yu ca v minh

v t kin trong cc ngun gc pht sinh cc hnh vi bt thin. Nh vy
chng ta cng khng l g khi c Pht khuyn chng ta khng nn tu theo
li kh hnh kht khe, p xc, ch nhm vo b ngoi v khng nn chuyn
lo t t, v nhng hnh ng ny khng dn chng ta n gic ng gii thot,
khng gip chng ta tr nn trong sch. Thy mt v T kheo c nhiu
c, ca ci ring t, li thm c nhiu y, c Pht qu ry. Thy gin, ci
b ht o c sa mc bn ngoi qung i, ch mc chic o cnh trong thi.
c Pht thut li cu chuyn tng t xy ra trong tin kip ca thy.
Ngi khuyn i tu phi sng m bc, trong tm phi bit h thn khi lm
iu quy v bit lo s khi phm ti li. Mun thanh lc thn tm th cn dt
b lng hoi nghi:

(Php C 141)

D tu kh hnh trin min

Trn trung, bn tc, tro en xoa mnh

Nhn n, nm t, ln snh
Sng d, ngi xm hnh xc thn

No u thanh tnh c tm

Nu khng tr dt i phn hoi nghi.

Mt thi n vn cn tn ti nhiu hnh thc kh hnh. Lp d dy bn

ngoi c vi ngi xem l du hiu ca bc thnh nhn. c Pht khng
chp nhn hnh thc kh hnh kht khe ch nhm vo b ngoi nh th. Cc
tu s theo con ng tu hnh ca Ngi phi i theo mt con ng khong
gia, l trung o. Phi trnh hai cc oan, mt l kh hnh v ng
khc l li dng. Gin d, khim tn, thanh m cng vi li sng sch s
l nhng c tnh chnh yu ca ch v T kheo. Hn na mun cho tm ta
c thanh tnh thi cn dt b i phn hoi nghi v nu cha nhip phc
c hoi nghi tc l khng c nim tin ni Pht, Php v Tng.

c Pht dy rng d cho c t thn la trong mt th k khng bng trong

giy lt tn knh bc chn tu hon ton trong sch, c o hnh. Chu ca
ngi X Li Pht, theo li thy ca anh ta truyn dy nn anh c thi quen
mi thng git th vt v t la rng t thn cu mong c ti sinh vo
cnh tri. Ngi X Li Pht em chu n hu Pht v c Pht ch dy,
hng dn ngi chu v con ng chn chnh nn theo:

(Php C 107)

Trm nm ti rng su

Dc lng th la cng u snh bng

Ch trong giy lt cng dng

Nhng ngi o hnh mt ng chn tu

Tht l cng c v b

Hn l th la m m trm nm.

c Pht cng dy rng knh l mt v c qu thnh, mt bc chnh hnh,

d ch l trong giy lt cng em li cng c v thp phn qu hn l cng
dng l vt hoc vt thc n ngi phm tc. Mt ngi bn ca ngi X
Li Pht hng nm tiu ph rt nhiu tin git th t thn v m hi b th
rng ri. c Pht thuyt phc ng ta tr v li cng dng chn chnh:

(Php C 108)

Sut nm b th, cng dng

cu phc bu chng bng so ra

Phn t cng c ca ta

Khi ta knh l nhng nh chn tu

Thanh cao, chnh trc v b.

Thng thi khng s tham v sn ni ln, m ch s mnh t gic ng

chm, ch s mnh si m, v minh m thi. Nu tham v sn ni ln, m
ta sng sut phn on kp thi, khng c si m, th tham sn kia cng chng
lm g c. Ngi hc Pht phi dp tr lng si m ca mnh, lc no cng
phi sng sut i vi tt c mi vic, phi tu tm t c v si. V si
l khng m m, khng si m. i vi tt c mi vic, lc no cng c tr
tu sng sut, suy xt, phn on vic t chnh, hay d, phi tri v.v Do
, vic lm mi chnh ng, trnh khi nhng iu tai hi, va li ch cho
mnh v va li ch cho ngi, hin ti cng nh tng lai. Ging v qu
phc ca ngi cng dng n bc hon ton thanh tnh, c Pht dy:

(Php C 358)

C hoang lm hi rung vn

Si m gy hi nhiu hn cho ngi,

Si m ai la ri

Cng dng v y chng ni no bng

Hng v phc bu v vn.

Theo Kinh Thp Thin Nghip o ngi khng si m, th thnh tu c
cc php cng c sau y: c vui chn thin v bn chn thin; tin
nhn qu, th b thn mng ch khng lm c; ch quy y Pht; tm ngay
thng, c chnh kin; sinh ln ci tri, khi b a vo ba ng c; hng
phc hu; khng lng chp ng, b ht c nghip v khi b nn d v.v

TAM C

Trong Kinh Php C c Pht dy rng tam c tham, sn, si l nhng

nguyn nhn gy ra bt hnh v phin no, u t cho con ngi. Tham, sn,
si c th c tm thy mt cch d dng ni hnh ng, ngn ng, v
ngh ca chnh mnh cng nh ca k khc. Kinh nghim cho ta bit bt c
u hay lc no, nu tham sn si c mt v ng tr th cuc sng ring hay
chung u tr nn xu xa au kh. Tham sn si l sn phm ca con ngi
v x hi v chnh chng l nguyn nhn lm h hi cuc sng an lnh ca
loi ngi ging nh bng tre n t cy tre v l biu tng suy tn ca cy
tre, ngha l khi tre tr bng l lc tre tn li.

Mt s i ph gia ln tui ri mi i tu. Mt b v ca mt ngi trong

nhm nu nng rt kho lo nn hng ngy h thng mang bnh bt tr
li y kht thc. B th ch cng dng thc n ung rt ngon lnh.
Khi b ny cht h thng nh, than khc, k l. c Pht khuyn cc thy
Thc hnh tm khng luyn i v khi no cn rng rm tham, sn, si thi
cc thy cn chu au kh. Hy n ng rng cy y cc thy mi c gii
thot:

(Php C 283)

n rng nhng ch cht cy,

n rng tham i vi y sn si

Chnh do rng dc vng kia

M bao s hi d b sinh ra

Rng to, rng nh quanh ta

C hai rng mau m n i,

Cc T Kheo hy thot ly

Thot rng dc vng mun b ti tm.

Hy n rng, nhng khng cht cy tht. Khi c Pht va ni hy n

rng, c vi v T kheo hiu sai, theo ngha trng. c ngay c t tng
sai lm y c Pht nhn mnh thm, dy r rng rng y khng phi l
cy tht s m ch l m rng ca nhng dc vng nh tham i, sn hn v
si m. Do rng dc vng m pht sinh s st. Hy n ng c hai th rng,
rng cy to v rng cy nh ca dc vng. y, cy to l nhng dc vng
ln, c nhiu mt nng lc v cy nh l nhng dc vng nh, t nng lc
hn.

Trong khi dy cho con ngi bit Tham, Sn, Si l nguyn nhn ca cuc
sng au kh, cn phi tiu dit, c Pht cng ni cho chng ta bit cn c
ba php na l V tham, V sn, V si l nhng yu t tm l cn nn
pht trin xy dng cuc sng an lnh. Mun pht trin ba php thin ny
chng ta phi tu dng theo chnh o gm Gii, nh v Tu.

Li khuyn thi tht d dng, nhng loi ngi u c d dng phc thin.
V con ngi, lu i lu kip b nhng phin no cn bn nhip phc chi
phi. Mt ln n c Pht thuyt Php cho nm ngi nghe, ch c mt
ngi chm ch nghe, cn nhng ngi kia th l nh, khng n li
khuyn dy ca Ngi. Mt ngi ng gc, mt ngi ly ngn tay v xung
t, mt ngi ngi gn gc cy lc nh cnh l, mt ngi ngng nhn tri
xanh. c Pht ging rng s d nh vy l do nhng khuynh hng, cc
thi quen ca h c t nhiu kip trong qu kh. Khi i c A Nan bch
hi r l do, c Pht gii thch thm rng l do bn ngun ci tham,
sn, si, v i dc:

(Php C 251)

La no c th snh ngang

La tham dc n d dn v bin,

Khng cn c chp no bn

Bng tm sn hn ni ln cp k,
Li no tri buc dm d

So ra vi li ngu si buc rng,

Sng no chm m cho bng

Dng sng i dc cun phng bao ngi.

C hai v T kheo. Mt, thng sut gio php nhng cn l phm tng,
khng thc hnh nhng iu hc. V kia, tuy khng hc nhiu nhng thc
hnh trn vn gio php, t b tham, sn, si, nn c qu A La Hn,
chng ng Nit Bn, th hng qu v ca i sng thing ling o hnh.
Mt hm v phm tng mun gy ri cho v thnh tng trc mt c Pht
nn t ra nhiu cu hi gt mc. Bit r nh thp hn y, c Pht nu
ra vi cu hi c lin quan n s chng ng gio php. Theo kinh nghim
bn thn, v A La Hn tr li c tt c nhng v phm tng th khng, v
khng thnh tu c thnh o no. Nhn dp ny, c Pht ca ngi v A
La Hn thc hnh gio hun ca Ngi, mc du khng thng sut gio
php bng v phm tng:

(Php C 20)

D cho ch tng t kinh

Nhng theo gio php thc hnh sm khuya

Ht tham, ht c sn, si

Lng lun tnh gic, tm th hin lng

Trc sau gii thot mi ng

Tu hnh li ch ngt hng mun i.

Theo Pht Gio, php hc s khng b ch nu khng tht s thc hnh iu

hc. Nh vy, Pht Gio khng phi l mt trit hc sung m l con
ng gic ng duy nht.
Mt thiu ph tr p c ngi cha dn n gii thiu lm v c Pht
v ngi cha trng thy tng mo trang nghim ca Ngi. Nhng c Pht
t chi. Ngi cho bit trc y khi Ngi sp thnh o di ci b Ma
Vng tng cho ba ngi con gi tuyt p c gng ly nhan sc n ni
quyn r Ngi, nhng tt c u tht bi. Ba ngi con gi l cc nng
Tham i, c cm v Dc vng. Gi y khng ai c th dng bt c hnh
thc no d d Ngi sa a c. V Ngi tn dit mi dc vng,
khng cn du vt g ca tham, sn, si na. Cuc chin thng tinh thn ca
Ngi khng th b lay chuyn:

(Php C 179)

Chng ai hn ni con ngi

tng thng phc c ni dc tnh

Ngi nh vy chnh thn mnh

i khng s dc tnh di theo

Mnh mng Pht gii cao siu

Tham, sn, si du tch u cn u

Cc ngi cm d d no.

(Php C 180)

Li m c gii ta ri

Dc tnh kia kh tm ngi di theo

Mnh mng Pht gii cao siu

Tham, sn, si du tch u cn u

Cc ngi cm d d no!
Vic thc hin con ng i ra khi tham, sn, si lun lun c c
Pht quan tm v khuyn khch cc t ca Ngi hnh tr t cc
php an lc c tng trng v cc php kh au c dit tr. Nu khng
kho hnh tr th khng nhng cc kh au tng trng m cc thin php
cng b tiu tr. Nu ai rng tu tp v trau di tm tr thot khi vng
phin no tham, sn, si tt nhin ngi y s c hon ton gii thot.

I DC

c Pht khuyn con ngi nn dit tr i dc. i l thch, thng yu,

mn tic, luyn i, tham i bm vu. Dc l ham mun, tham dc, lc dc.
i dc l lng ham mun, luyn i, bm vu, tham hng mi s sung sng
thng tnh i vi ngi v i vi vt. C ba loi i dc:

1. i dc theo nhc dc ng trn: Nm cnh trn l sc, thanh, hng,

v, xc. Trn l bi d. Ng trn l nm ci c th thm bi d vo thn tm
ta, vo chn tnh ca ta.

2. i dc eo nu theo khoi lc vt cht, theo quan nim on kin, ngh

rng cht l ht, nn khng cn quan tm n thin c, ti phc, qu bo g
c, c lo hng th lc th vt cht v s giu sang hin ti.

3. i dc eo nu theo khoi lc vt cht, theo quan nim thng kin,

ngh rng nhng lc th v ti sn s cn vi mnh mi mi, lu di vnh
cu, trng tn.

Kinh Php C ch r cho thy i dc l ngun gc ca mi s au kh trong

i, l sc mnh thc y con ngi tm s tha mn lng ham mun ch k
bng mi cch, ngay c bng s thit hi hoc au kh ca ngi khc. i
dc l cm by nguy him nht, v khi c toi nguyn thi n em li cm
gic tha mn cho con ngi v do lng i dc ca con ngi c tng
thm mi. c Pht nhn nh rng nhng iu m ngi th gian gi l
sung sng, hnh phc thi ch c xy dng mong manh trn mt s iu
kin. Khi nhng iu kin y y th ngi i gi l c sung sng,
c hnh phc. Nhng vi hnh phc h ang c trong tay h cng khng
cm thy c tho mn trn vn v vnh vin. Nguyn do l v lng d con
ngi vn thay i v lc no cng mun c thm, thm mi. Khi cha
t c tt c nhng iu h c ao th h c cm tng l vn cn thiu
thn, v lng h bn khon, day dt, mong cu. Hnh phc tht s khng
cn thit phi c lin h n iu kin vt cht bn ngoi, m hon ton ty
thuc vo ni tm ca con ngi. Tt c gio l ca o Pht u quy t vo
mt im thc t l mun tm an lc vnh cu, con ngi cn phi bit lm
cch no thng c lng i dc

Mt khi ni n i, nht l i dc, thi y l c mt ti mun iu.

l con ngi, tht kh m thot ly c i dc.V vy ta khng g l khi thy
c Pht dnh nhiu cu khuyn dy v i dc. Ging v qu phc ca
ngi cng dng n bc hon ton thanh tnh, c Pht dy:

(Php C 359)

C hoang lm hi rung vn

i dc gy hi nhiu hn cho ngi,

Ai la i dc c ri

Cng dng v y chng ni no bng

Hng v phc bu v vn.

Mt n th ch rt ni ting, c a chu thn yu va qua i. B thng

tic v khc lc thm thit. Khi b n cha, c Pht an i b v dy rng:
Mi ngy c bit bao nhiu ngi cht. Nu b xem mi ngi qua i
l mt ngi thn m b than khc nh thng tic mt a chu b th c l
chng c lc no m b ngng chy nc mt. u su v s hi sinh ra do
s qu luyn i, qu tru mn . Ngi dt c say m trong tnh cm
s khng b rng buc v khi lo phin:

(Php C 213)

Khi t luyn i sinh ra

Cha chan hi s, chan ha lo u

Mn thng, luyn i la mau

Chng cn lo s, u su tiu tan.

ging ha mt cuc tranh chp gia hai tiu bang ang ginh nhau nc
di con sng lm ranh gii c Pht dy khng nn tham i v nn dit tr
dc vng:

(Php C 199)

ngay gia m nhn sinh

Mc ngi tham i, nu mnh thnh thi

Sng khng dc vng nh ngi

Tht l sung sng, cuc i thm hng.

Khi nhc n mt v T kheo v l, mc du thng sut gio php nhng

lng cn cha y i dc v ng mn. mnh c sc hc cao nn thy lun
khinh r cc v khc. Tuy c cng ch dy gio l cho cc T kheo khc
nhng thi khinh mn ca thy gy nhiu kh khn trong vic truyn
b chnh php. V ti c ny thy phi sa vo a ngc, khi mn hn thy ch
c ti sinh thnh con c vng, tuy c thn hnh p nhng ming li
th ra mi hi thi. c Pht dy rng nu khng kim ch thi i dc s
tng mi:

(Php C 334)

Sng i say m bung lung

Th lng i dc v cng tng nhanh

Ging nh gia chn rng xanh

Dy leo, c di mc tnh trn lan,

i ngi tip ni min man

Khc g kh, vn ang tham qu rng

Chuyn cy lin tc chng ngng.

Ngi nui dng i dc thi su mun mi gia tng. Tri li ngi dp tt
i dc thi su mun khng cn:

(Php C 335)

Nu m ci trn gian

B iu i dc buc rng vy quanh

Thi bao su kh tng nhanh

Nh l c di tha tnh hng ma.

(Php C 336)

i ny nu bn thn ta

Khi iu i dc vt qua chng mng

Thi bao su kh la tan

Nh ma trn tut khi hng l sen.

Hy dp tt i dc t gc r nh l nh r c hoang. c Pht dy bao gi

cn i dc l cn au kh:

(Php C 337)

iu Nh Lai dy cc ngi:

Lnh thay cho k hp ni chn ny

Nh cho sch gc r ngay

Dit tr i dc thng tay t ngun

Nh l nh r c hoang

Ch nn l Ma qun dc tnh
Qun quanh ph hoi tm mnh

Nh cn nc l tung honh bi lau.

Trong lc i di theo ng, c Pht trng thy mt con heo ni. Ngi
thut li rng trong nhng kip qu kh ca n, con heo tng l mt ch g
thng ng bn hng cha nghe ging kinh nn c ti sinh lm mt nng
cng cha. Mt hm cng cha qun tng n tm thn v thng nn pht
tm tu hnh, mn i c sinh ln ci tri. Hng ht phc, v nghip bo
nhng tin kip nn li ti sinh di hnh dng con heo ni ny. Ngi dy
rng gc i dc m nh cha ht r thi tm cn b rng buc, cn chu au
kh dy da, su mun cn pht sinh tr i tr li trin min:

(Php C 338)

n cy m chng chu o

Ht lun gc r bm vo t su

Th cy li mc ra mau,

on tr i dc khc no n cy

on cho cn gc sch ngay

Nu khng kh no mi quay tr v.

i dc nhn chm ngi tham i. Nu bn trong k no ba mi su dng i

dc cn tun chy mnh m, tm tham i s cun cun li cun k si m y
i nh mt lung thc l:

(Php C 339)

Ngi ham i dc lun lun

Theo ba mi su dng tun bo tn

Cun vo cnh dc d dng.

Nhng ngi i dc dng trn trong tm

B dng i dc cun phng.

Hy dng tr tu dp tt i dc. Dng i dc trn ngp khp ni nh dy

leo di. Loi dy leo i dc m chi v bm vng . Hy dng tr tu bng
tn gc r:

(Php C 340)

Dng sng i dc dng trn

Nh dy leo di mc lan khp min,

Thy dy leo mi nh ln

Dng gm tr tu dit lin cho mau

Dit tr tn gc tht su.

Luyn i dc lc dn n sinh hoi, kh thot khi trm lun. Tng lm

rng l hnh phc nn mi qun quanh trong sinh t lun hi:

(Php C 341)

Ngi i i dc thch ham

Nn a rong rui theo ln sng x

Ngp chm bin dc v b

Tuy cu hnh phc kh m thnh cng

Vn cn trong chn trm lun

Qun quanh sinh t vy vng thot u.

B i dc rng buc s i n su mun v chu au kh trin min lu di.

Kinh hong nh th nm trong li by, b tri buc v sit cht:
 (Php C 342)

Ngi m i dc bao trm

Kinh hong nh th vy vng li kia

Sa vo by, s k chi,

No phin, i dc chng la cho mau

Kh au cng chu di lu.

Ngi chm m trong i dc khc no sng trong li by ca mi s

nhim. c Pht nhn mnh rng ngi tu hnh c nguyn thnh t trng
thi khng dc vng phi xa la i dc sng trong sch:

(Php C 343)

Ngi m i dc bao trm

Kinh hong nh th vy vng li kia

Sa vo by, s k chi,

T Kheo i dc gng la cho mau

Nit Bn gii thot xa u.

Mt chng thanh nin c nim tin vng chc, xut gia thnh T kheo. Mt
hm trong khi i kht thc ti nh ngi ch lm th vng, thy nhiu
trang sc p mt chng sinh lng tham luyn, b dc lc quyn r, chng
hon tc. Sau kt bn vi bn cp. B bt v b a ra hnh hnh. Trn
ng i chng gp li thy c ca mnh. Thy khuyn chng nn thin nh
ngay. Chng nghe li. Gng mt tr nn bnh thn, c o qu. Khng lo
s b t hnh. ao ph ngc nhin trnh vua. Vua ra lnh tha cho chng. c
Pht nhn dy l khi c gii thot khng nn t tri li:

(Php C 344)

Ngi la i dc, xut gia

Sng vui chn rng gi, ni su

ri mt sm quay u

Xui dng i dc thng au v nh,

K hon tc ng xt xa

Ci ra ri li t ta tri vo.

Ba mi v T kheo i ngang qua khm ng thy cc phm nhn b tri

buc bng dy xch. Cc thy bch hi c Pht xem c loi dy tri buc
no bn chc hn nhng si xch y khng. c Pht gii p rng theo li
cc bc thin tr thi lng luyn i v con gia nh, lng tham cu giu sang
ph qu l si dy ngn ln bn chc hn:

(Php C 345)

Vi ngi tr tu m mang

D cho tri buc bng phng tin g:

Dy gai, cy, st s chi

No u vng chc, chng h bn lu!

Ring lng luyn i kht khao

V con, chu bu quyn vo chng xa,

Tri ny sao g cho ra!

c Pht dy thm Tri buc y tht bn chc. N tr xung, mm mng,

nhng rt kh tho g. Hy tuyt tr i dc, ng dnh lu, ng luyn tic:

(Php C 346)

Nhng ngi c tr ni rng:

Dy ny tri buc ngy cng chc thm!

Dy tuy mm mi, m m

Nhng m sao d nhn chm ngi ta

Kh m tho g cho ra

Th nn ngi tr la xa dc tnh

Ct dy luyn i cho nhanh

T mnh gii thot, tu hnh bn thn.

Ngi tham i b kt trong li tham nh con nhn vng vo li ca

mnh. Tuy i dc chinh phc v rng buc con ngi cht ch nh vy,
nhng vi con ngi c ch, c ngh lc, vn c th i tr c dc i
m c gii thot v khng cn su mun. Mt b hong hu m say
trong sc p lng ly ca chnh b. Mt hm b ti ving rng Trc Lm
lc c Pht ang ging Php. c Pht to mt phng cch lm cho b
nhn thy mt c gi tuyt p, tr trung, bng c dn dn tr nn gi l kh,
cui cng c ch cn l mt ti da bc xng. Do b bng ng ra rng sc
p th cht l khng tht, nhn thc ra tnh cch v thng tm b ca i
sng. khuyn b, c Pht dy:

(Php C 347)

Nhng ngi i dc m chm

Xui dng i dc vo min kh au

Lt vng dy tri trc sau

Ta nh con nhn mc vo li ging.

Ai m dt mi buc rng

Khng cn i dc, chng vng no phin.

Mt v tng s tr tui b mt thiu ph em lng thng v quyn r. Thy
vn vng nn khng vui vi i sng xut gia, thn hnh cng ngy cng
tiu ty. Mt hm cc bn ng tu em thy n bch vi c Pht. c
Pht thut li mt din bin trong kip sng qu kh ca thy: Trong d
vng thy tng l mt ngi thin x tr, ti ba, bn cung rt gii. Mt ln
chng ang chin u vi bn cp thi v chng phn bi nn chng b git
cht. V theo tn cp u ng. Kip ny v chng chnh l thiu ph ang
tm cch quyn r chng hon tc, mun hi chng thm mt ln na. Ri
c Pht khuyn:

(Php C 349)

Ngi no b khuy ng nhiu

Bi tm xu c, bi iu bt lng

Thng ham dc lc v cng,

Ngi m dc lc cu mong tng nhiu

T mnh mt sm mt chiu

Tri mnh thm cht vo theo no phin.

Ngi bit khc phc c nhng t tng bt thin, bit tham thin suy
nim v tnh cch trc ca th xc, lun lun gi chnh nim, l
ngi s dt b c lng luyn i eo nu theo xc thn, chm dt c i
dc. Ngi y s ph v vng rng buc ca Ma vng, ca nhng cm d
xi by lm chuyn khng tt lnh:

(Php C 350)

Ai vui v chng cn vng

T tng bt thin, bt lng loi tr,

Xc thn bt tnh suy t

Gi gn chnh nim, thch a iu lnh

S tr i dc vy quanh

Ma Vng rng buc ph nhanh d dng.

Mt v T kheo tr tui, khng bit tri tc, mun ri b i sng xut gia,
c m tr v th lnh cht t ti sn ca cha cht i li. V tm t b
ging co gia hai nh, tip tc tu hnh hay hon tc, nn v T kheo tr
tui sinh ra bt mn, mt c s hng hi hc tp, bing n ung thnh ra gy
yu. Cc bn ng tu thy th nn dn v T kheo tr n yt kin c Pht.
c Pht gii thch rng dc lc khng bao gi c tha mn hon ton.
Hnh phc vt cht ch l s tha mn ca mt vi c vng. Nhng khi ta
va t c n th n vi la b ta. Khng bao gi ta cho l :

(Php C 186 - 187)

D cho ma xung bc vng

Cng u tha mn lng tham con ngi

Ngi hin tr bit r thi

Dc tnh vui t ri kh thm,

Ci tri cao ngt tng trn

Dc tnh d c, ch nn ham cu,

Ngi con Pht hiu php mu

Ch mong tham i c mau dit tr.

Khng nn hiu lm l c Pht c ph nhn tnh cm ca con ngi khi

theo ui mt s l tng tinh thn cao thng. c Pht khng khuyn
chng ta dp b hon ton tnh cm lnh mnh ca con ngi. Ngi ch c
mun nhc nh chng ta l khng nn ch tm quyn luyn v gn b vo
nhng th vui vt cht. iu lm tr ngi quan trng nht cho vic pht trin
tm linh chnh l ci tm thit tha gn b, nh tng n nhng vt, nhng
vic hay nhng ngoi cnh c sc to nim khoi lc v thch th theo lng
ham mun ch k ca con ngi m thi.
 GII, NH, TU

C nhiu hnh tu khc nhau. C nhiu php mn khc bit. Nhng khng
mt hnh tu v php mn no ra khi Gii nh Tu.

Gii nh Tu c trong Tam V Lu Hc. Tam l ba. V l khng.

Lu c ngha l phin no. Do vy, tam v lu hc l ba mn hc gip
chng ta vt khi s tri buc ca mi phin no, hon ton t ti, a n
gic ng, chng nhp qu v gii thot hon ton.

Gii nh Tu l np sng o hnh v tr tu c tp trung v cao trong

Kinh Php C, mt np sng hng thng mang li hnh phc cho bn
thn mnh v cho ngi khc. Gii nh Tu l o hnh ca c ngi xut
gia ln ngi ti gia.

GII LUT

Trong o Pht, Gii c ngha l nhng iu lut phng nga v trnh

cho thn th, li ni v tm khi phm iu quy, ng thi dt dng iu
c (phng phi, ch c) hoc ngng iu c v lm iu thin (ch c, tc
thin).

Vy gii l nhng quy lut, nhng quy tc cn phi hnh tr, l hng ro
phn nh gia thin v c, l phng php iu tr nhng ti li do thn,
ming, pht sinh ra, hu em li li ch cho mnh v cho ngi. Gii l k
cng ca Pht Php, l mng sng ca Tng Gi: Gii lut cn th Pht
Php cn. Gii lut l th mng ca Pht Php.

Khi sp nhp Nit Bn, c Pht n cn dy cc t: Ny cc T

kheo, sau khi ta nhp dit, cc thy phi tn knh, trn trng gii lut, nh
ngi m m c sng mt, ngi ngho m c chu bu; phi bit rng
gii lut l v i s cao c ca cc thy. Nu ta cn sng i th cng
chng khc g gii lut ny.

Nhng gii lut khng phi l nhng iu rn cm m c Pht ban hnh,

bt buc hng tn phi tun hnh, nu khng l c ti. Pht Gio khng
quan nim c s ban thng iu lnh hay trng pht iu d m ch truyn
dy l nghip bo, tc nh lut nhn qu. Gieo ging no s gt qu ny.

1. Thot tin c Pht dy con ngi nn c trnh khng lm cc iu c,

iu bt thin. Mt ngi li bun nhp on cng i vi nhiu v T kheo.
Trong lc y vi tng cp mun git tin ca anh nn np ch trong rng.
Anh c bo tin, vi ngng li khng i qua ni phc kch . Anh khuyn
cc v T kheo nn quay tr v cho an ton. Lc v, cc v T kheo bch li
vi c Pht v c gng bt thnh ca cc tn cp. Nhn c Pht
khuyn dy:

(Php C 123)

Ta nh mt k i bun

C mang nhiu ca nhng khng bn b

Trnh ng nguy him chng i,

Hay ngi tham sng chng khi no gn

Trnh liu thuc c v ngn,

Chng sinh noi lo thn tm mnh

Trnh xa iu c cho nhanh.

V T kheo n khng lu tm n nhng li lm nh m thy thng hay

phm, nh tnh tnh cu th, khng chu gi gn k lng cc dng trong
cha. Mc du cc bn ng mn nhiu ln khuyn gii, thy vn mt mc
b lng, khng . Khi cu chuyn n tai c Pht Ngi khuyn dy thy
khng nn xem thng li lm v iu c d l nh. Ngi di dt lm c
mi ln mt cht, lu ngy s b ci c thm nhim trn vn:

(Php C 121)

Ch khinh iu c nh nhoi

Cho rng: Qu bo mnh thi chu u!

Nh rng git nc nh lu

Mi ngy mt cht cng mau y bnh,

Ngi ngu gom gp vo mnh

Bao iu c nh dn thnh ha to.

Mt ngi c phm hnh chn chnh mun t b i sng trn tc xut

gia theo Pht. Mi ln tho lun vi v u b b v ngn cn. Khi th ni
ang c mang ch sinh . Khi sinh xong li ni ch con trng thnh.
Mt ngy ng quyt tm th l xut gia v sm thnh t o qu A La Hn.
Sau v v con ng cng ln hi gia nhp vo gio hi v c qu A La
Hn. c Pht nhn c hi ni ln li ln n iu c v ca tng iu
thin, khuyn ngi o c khng nn tm thnh cng bng phng tin
bt chnh:

(Php C 84)

ng v mnh hay v ngi

Ham cu con ci, ham ni rung tin

Hay ngai vng ng ln

M dng mu k o in i,

Mun thnh cng ch hi ai

Thy iu bt chnh lm sai trnh ng

Sng i c hnh thm lng

Rng vng tr tu, ngt hng o mu.

Mt thiu ph ni cn ghen hnh pht tn nhn mt t n c dan du vi

chng b bng cch bt tri, ct tai, ct mi, nht phng kn. Trong khi hai
v chng n tnh x nghe c Pht thuyt Php, ngi t gi c thn
nhn gii cu, n bch li t s vi c Pht. c Pht khuyn dy:
 (Php C 314)

ng lm c, chng li g!

Gieo i c c, gt v kh au

Lm lnh, lm tt cho mau

Khng h hi tic, trc sau p lng.

2. Sau khi trnh lm iu c thi c Pht dy l nn nm ngay ly mi c

hi lm vic lnh, vic thin theo chnh hnh v nhng hnh ng nh th
s nh hng tt p n hnh phc trng cu ca ta. Tm hng thin l
tm hng v cc loi hnh ng nh b th, tr gii, hnh thin, cung knh
bc trng thng, phc v, hi hng phc bu, hoan h vi phc bu
ca ngi khc, nghe gio php, truyn b gio php v cng c chnh kin
v.v:

(Php C 169)

Thc hnh chnh hnh chuyn cn

ng theo ng c, ch lm iu sai

Ai theo chnh php i ny

Nim vui mi hng ko di i sau.

Mt b tn n tuy ngho nhng giu tm o, cng dng vt thc n mt

v A La Hn ang ng kht thc trc tp lu ca mnh. Sau khi cng
dng xong b i quanh gc cy tr vo lu thi b rn cn, b cht v
ti sinh vo cnh tri. T nhn cnh y, v Tri, trc kia l b tn n ngho,
tr xung lau dn tnh tht cho v A La Hn bo p n su v cng
tng trng thm phc bu cho mnh. V A La Hn ngn cn, s ngi
ngoi hiu lm m m tiu. B bun. c Pht thy vy khuyn dy b
rng v A La Hn t ch nh vy l cn thit, cn phn b thi:

(Php C 118)

lm vic thin, vic lnh

Hy nn tip tc thc hnh hng say

Hy vui vi vic lnh ny

Tm hay lm thin c ngy hng vui.

Trong ngy u tin c Pht tr v ni chn nhau ct rn, thnh Ca T La

V, lin sau khi thnh o, Ngi i tr bnh trong cc ng ph. c vua
cha l vua Tnh Phn, nghe tin y ly lm nhc nh, lt t chy n hi c
Pht ti sao n lng lm nhc hong gia, i kht thc trn nhng con ng
m trc kia Ngi ch i bng kiu vng. Lc y c Pht lu vua rng
l chnh hnh ca ch Pht, nhng ngi n trc Ngi v c Pht c:

(Php C 168)

Lun hng hi, ch bung lung

Sng theo chnh php v cng tnh thanh

Nhng ngi chnh hnh thc hnh

i ny cm thy thn mnh an vui

i sau sung sng thm thi.

c bit c Pht mi khi th trai xong thng thuyt Php, mt ngi

thin tr n i khp lng ca mnh, c ng cho mi ngi cng dng vt
thc n c Pht v chng Tng, k t ngi nhiu, ty phng tin. Khi
n nh mt trng gi, nh ca ng b hiu lm, v ng trng gi ch
ng gp mt phn rt nh. n lc mi vic hon tt tt p, ngi
thin tr hp tt c li t lng tri n. ng trng gi cng n d, nhng
vi nh s git ngi thin tr nu v ny c li khinh r v ng khng
ng gp ng theo sc. Tuy nhin, ngi thin tr vn cm n ng u tt
c mi ngi v cu chc mi ngi c hng phc bu di do. ng
trng gi thy vy n nn v xin sm hi. Nghe cu chuyn ny, c Pht
ging v gi tr ca hnh ng thin, du ch l iu thin nh, ng tng
rng n s khng em li kt qu tt cho ta:

(Php C 122)
Ch khinh iu thin nh nhoi

Cho rng: Qu bo mnh thi hng u!

Nh rng git nc nh lu

Mi ngy mt cht cng mau y bnh,

Ngi hin tr cha tm mnh

Bao iu thin nh dn thnh phc to.

V ri c Pht ni ln mt cch tm tt, nhng ht sc chnh xc v c

ng, hng i chung cho con ngi. y l mt thi rt dt khot gia
thin v c, mt s la chn gia m en tng trng cho bt thin, v tri
sng tng trng cho thin php. y cng l con ng hng thin,
phng php tu thn, a n t tm chi sng. o Pht c th c coi l
tm tt trong cu sau ny:

(Php C 183)

Ch lm iu c bao gi

Lm iu lnh tt ngi ch, ngi mong

Gi tm, gi sch trong

L li Pht dy ghi lng ch qun.

3. Tn thn gii hnh: ni ln tnh cht u vit ca gii php, cc bn

nghi thc truyn gii thng nu ra nhng v d nh: Gii nh m t tt,
mun ht ging lnh t t m sinh ra, gii nh thuyn b a ngi qua b
kh, nh chui ngc anh lc trang nghim php thn. Hoc ni Gii l
thuyn b a qua bin kh, l thm thang bc qua b sinh t. Nhng cu
ph bin nht l: Gii nh b o gip kin c bo v s tn cng ca lc
trn. Trong Kinh Php C ny, chng ta c nghe nhng li tn thn rt
tuyt p i vi nhng ngi c gii hnh.
Thy A Nan nhn thy c ba loi hng rt u vit l hng g chin n,
hng r cy v hng hoa, c ba th hng u ch bay xui theo chiu
gi. Thy mun bit mi thm no c th va cng bay xui theo chiu gi
va bay c ngc chiu gi. c Pht dy rng hng thm ca gii c
l nht v bay cng khp ni, theo chiu gi cng nh ngc chiu gi:

(Php C 54)

Hng thm hoa qu vn kia

Ngc chiu gi thi d g thong bay,

Hng ngi c hnh thm thay

D cho ngc gi dng y mun phng.

(Php C 55)

Mun hng ta ngt thm tho

T vn hoa qu, t h sen thanh

D chi hn c hng lnh

Do ngi c hnh lu danh cho i.

Vua Tri Thch, gi lm ngi th dt ngho, dng vt thc n i c

Ca Dip. i c lc y ang tm mt ngi tht ngho gip cho ngi
y c c hi cng dng ngi. c Pht gii thch rng chnh gii c trong
sch ca ngi Ca Dip l sc hp dn a vua Tri Thch n. Hng
trm, hng li, hng sen u l hng tuyt diu, nhng khng th snh
bng hng ngi c hnh:

(Php C 56)

Hng thm hoa qu thua xa

Hng ngi c hnh chan ha vt trn

Xng ln mi tn ch Thin
Ta ra ngan ngt khp min tri cao.

Ngi gi gii, khng nhng ch c tn dng l ti thng m cn c

xem l ngi c sc mnh ng u vi c Ma. Hai anh em xut gia theo
c Pht. Anh nhit tm tu hnh, dt khot vi mi rng buc th gian.
Ngi em, nh s tr, km nim tin, bt chc anh i tu nhng ngh trong
lng l ch tu tm thi ri s r anh b tu. Ngi em lun lun tng nh
n dc lc v sau sa ng trc s khuyn d ca nhng b trc kia l
v thy nn cui cng hon tc. c Pht ch trch k khng gi gii, ch
ngh n tn hng khoi lc khng kim ch tnh cm, n ung khng tit
, bing nhc thi s b dc vng li cun:

(Php C 7)

Ham theo lc th ni tri

Gic quan bung th sng i m say

Ung n v hng ngy

Li thm bing nhc, chng hay chuyn cn

Con ngi b cun n gn

Ma vng dc vng ngn ln hi ta

Nh cn gi lc thi qua

Cy cnh nghing ng, l hoa ti bi.

Tri li, ngi anh, v T kheo ln tui, th tu hnh c gng v c qu A La

Hn. V thy trc kia ht lng a thy vo trong vng try lc nhng u
tht bi. c Pht ngi khen ngi kin tr gi gii, khng ch tm tm
khoi lc v bit kim sot tnh cm, n ung c tit , sing nng v
chuyn cn, dc vng khng d g thng h:

(Php C 8)

Nhn ra u thn ngi

Gic quan kim ch, sng i tnh yn

Ung n iu gi gn

Li thm bn vng c tin, chuyn cn

Ngi u d b cun gn

Ma vng dc vng ngn ln thua ta

Khc g cn gi thi qua

Ni cao, vch kh m lung lay.

Mt trng lo tht vng v bnh hon khin cho vic thin nh tu tp b tr

ngi su ln. n ln th by ngi quyt tm th cht ch khng chu ng
lng. Ngi toan t ct c bng dao co u th chng c c qu v A La
Hn. Sau ngi nhp dit. Ma vng, th hin cho dc vng v s xu xa
ti li, c tm coi ngi ti sinh i v u. c Pht ghi nhn rng Ma vng
khng th tm thy du vt thn thc ti sinh ca mt v A La Hn v v ny
nhp Nit Bn. c Pht mi ni rng:

(Php C 57)

Ai hng ngy chng bung lung

Li thm gii hnh v cng thanh cao

C ngun tr tu dt do

Thn tm gii thot h no s chi

Ma vng dm ng d g.

V cui cng gii cn c kh nng va em n an vui, sung sng, hnh

phc cho ngi gi gii, va mang li nh sng cho ngi gi gii. Ngi
tt th danh c vang xa v s t rng trc mt mi ngi nh ni cao
hng v. Cn ngi xu xa ti li d gn mi ngi nhng cng khng ai
mun nhn n. Con gi ca ng trng gi Cp C c v lm du trong
mt gia nh khng theo Pht Gio. Nh chng hay mi o s la th v nh
cng dng v yu cu c chm lo dng cng cc v o s, nhng c t
chi v cho rng la th l khim nh. Cha chng ni gin. Thy c ca tng
n c ca c Pht v cc v t ca Ngi, b m chng mun gp nn
bo nng thnh cc Ngi v nh cng dng ngy hm sau. C l mt tn
n c tm o nhit thnh. C em hng hoa ln lu cao hng v ni c
Pht an tr cu nguyn v cung thnh Ngi. Lc y ng Cp C c va
nghe thuyt Php xong, cng thnh c Pht n nh ng cng dng.
c Pht tr li rng Ngi nhn li thnh cu ca con gi ng trc ri.
Trng gi Cp C c ly lm ngc nhin v ng g con gi i ly
chng xa. c Pht mi ni rng:

(Php C 304)

Ngi lnh du chn xa

Vn lun t rng nh l ni cao,

Cn nh ngi c l sao

D cho k cn ai no thy u

Nh tn bn gia m thu.

Gii trong gio l Pht Gio, khng mang tnh c chp, cng nhc nh l
gii iu ca cc tn gio khc, m mang ngha t nguyn, thit thc em li
li ch cho mnh v ngi, nhm nui dng v pht trin tn tm ca mnh
v ngi. Nh th nu thc hnh ng gii lut tt nhin thn tm gii thot
c mi s rng buc v khng sinh khi ra hnh vi tri l phi. Nh c
sc mnh ca gii hc m c th vt trn s chi phi ca ngoi cnh, ca
ni tm, tm n s tht, t ti ch gii thot chn tht.

Gii nh n sng ln soi sng m ti tm, nh gng bu sng chiu r tt

c cc php. Gii l bc thang u ca o qu gic ng, l nn tng ca
thin nh v tr tu, l ngc anh lc trang nghim php thn, l thuyn b
a ngi qua b kh sanh t, l kho tng v lng cng c.

Gii Lut l tin cho Thin nh. T ni np sng gii c ny, ngi
hnh gi khng c hi hn nn tm c hn hoan, nh tm hn hoan, a
n hoan h, nh tm hoan h nn thn c khinh an, nh thn khinh an
a n lc th, nh lc th tm c nh tnh nht tm. l tin trnh t
Gii Lut a n Thin nh.

THIN NH

Thin nh l do ghp ch Phn Thin na vi ch Nho nh l. Thin

na hay nh l hoc Thin nh l tu tp bng phng php tp trung t
tng, tm tr vo mt i tng duy nht khng cho tn lon, tm tr
c vng lng v mnh m, hu quan st v suy xt mt vn cho n
cng cc v do nghim ra c chn l.

Thin nh l s tp trung tinh thn thc hin bn bc thin qun, t s

thin n t thin. Trong nht thin, mi dc vng v t tng xu b
loi tr, ch cn nhng tnh cm vui ti, hnh phc v nhng hot ng ca
tr tu t duy. Trong nh thin, mi hot ng ca tr tu b loi tr, tm
hn tr nn bnh thn, ha ln vi tnh cm vui ti v hnh phc. Trong
tam thin, tnh cm vui ti tan bin i ch cn li trng thi bnh thn ha
ln vi hnh phc. Trong t thin, mi nim v hnh phc v au kh
khng cn na, khng lc khng kh, trng thi bnh thn an nhin thun ty
hon ton pht hin.

Thin nh l con ng dn n gic ng ti thng cho nn c Pht

dy cc t rt nhiu phng php thin nh qua cc kinh. c Pht cng
tn thn thin nh kh nhiu trong tp Kinh Php C.

Trc ht, ni v Gii v nh song tu. Truyn tch k rng vi thy T

kheo xut gia lc tui cao, mun rt vo rng hnh thin. c Pht nhn
thy mi him nguy, khuyn cc ng nn mi theo mt v Sa di nh tui,
c qu A La Hn. Mt m cp hay bit c ngi trong khu rng, n
bo cc thy phi chn mt ngi chng bt i git t thn. T gi n
tr, tt c u tnh nguyn hy sinh cu mng nhng v khc, nhng rt
cuc chnh ng Sa di nh tui nht c chp thun. Cc tn cp dn ng
v so huyt v chun b sn sng hnh quyt. V Sa di ngi li, yn lng
nhp i nh. Tn u ng rt gm, chm hai ln, nhng c hai ln u
tht bi. Chng kinh hn hong s, qu xung nh l ng, nghe ng ging
gio php v xin xut gia. V Sa di lm l xut gia cho my tn cp xong,
an ton tr v tm cc thy T kheo kia v tt c cng nhau tr v thut li
u ui cu chuyn vi c Pht. Nhn c Pht cao thin nh v
dy cc tn cp mi xin tu hnh ny v gi tr ca i sng o hnh sng
ngn ngi m o c qu hn sng lu m bung lung:

(Php C 110)

Cho d sng n trm nm

Ch hay ph gii, khng chm tu thin

Chng bng sng mt ngy lin

M lun gi gii, m chuyn tu thin.

Vo thi c Pht ti th x hi n c chia thnh bn giai cp chnh.

ng u l giai cp B La Mn. Th nh l giai cp dng di ca vua cha.
Th ba l giai cp bun bn bnh dn. Cui cng l giai cp dn bn hn, ti
t lao ng. Theo lut v phong tc ca thi y th ch c ba giai cp u l
c quyn c kinh, hc o thi. Cn giai cp th t thi khng c quyn g
v phi lm n l cho ba giai cp trn.

B La Mn l giai cp cao nht v c trng vng nht. y l cc tu s

hc hnh uyn bc, gii hnh nghim tc. Vn ha v hc thut ca n
u trong tay giai cp ny. Tp tc di truyn giai cp theo huyt thng, cha
m thuc giai cp no thi con chu cng gi giai cp y. Nhng o Pht
l o i bnh ng nn c Pht mun bi b tp tc ny. Pht ch
trng phi cn c vo t cch v o c ca tng ngi. Ngi mun ci
cch x hi, mun to mt x hi cng bng hn, trong mi ngi u c
c hi vn ln ty theo kh nng v o c ca mnh. Khng phi con nh
dng di B La Mn l ng nhin xng vi danh xng m phi hnh
thin v trong sch. Mt ngi trong giai cp B La Mn nghe thy c
Pht thng gi cc t ca Ngi l B La Mn. ng ngh rng ng ta
cng ng c xng h nh th v ng vn sinh trng trong mt gia nh
B La Mn. ng n bch hi Ngi. Ngi gii p rng ngi ta khng tr
thnh B La Mn ch v dng di. Ai tu thin nh, thnh t mc tiu ti
thng, chng c qu v A La Hn, mi xng ng c gi l B La
Mn:

(Php C 386)
Sing nng n dt tu thin

Nhim dt b, no phin bung tri

Tu tm nhim v xong xui

Mc tiu ti thng tuyt vi t nhanh

B La Mn tht xng danh!

c Pht khuyn chng sinh phi t tu tp gic ng, hy theo ng

thin nh. Ngi khng gic ng gim ai c. Ngi khng c on p
buc ai bc vo con ng gii thot ny. Phi t mnh trc tip hiu bit
v khm ph ra chn l mi l ng lc gip chng sinh lng tin v s
kin nhn noi theo:

(Php C 276)

Cc ngi phi t gng cng

Ta l thy dy ch ng m thi

Con ng gic ng tuyt vi,

T ngi thin nh theo ni ng ng

Thot ra khi li Ma vng.

Thin nh l mt php mn nhm iu phc tm, hun luyn tm, v do vy

nhiu khi ch Tm c dng thay cho ch thin nh. y chng ta
chng kin vai tr quan trng ca s tu tp, hun luyn, iu phc tm trong
i sng ca ngi Pht t ti gia v xut gia. Tm con ngi thng yu
ui v v nh, tm rt khinh ng, theo cc dc quay cung, nhng iu
phc tm khng phi l n gin. Ai ch ng c tm mnh th mi thot
khi vng tri buc ca dc vng. Mt thin tn c nhit tm tu hc, xut gia
theo c Pht, nhng sm thy rng i sng thing ling o hnh rt l
kh khn, v gii lut qu nhiu. Thy bt mn v c mun hon tc. c
Pht khuyn thy khng nn lo u v gii lut nhiu hay t na m ch cn lo
mt vic m thi, l hy kim sot v canh phng t tng, canh chng
ci tm ca mnh:
 (Php C 36)

Tm phm phu c xoay vn

Chy theo dc vng mun phn o chao

Tinh vi, kh thy c no

Ch ring ngi tr lo u tht tnh

Canh phng nghim ngt tm mnh

Cho nn hnh phc, an bnh mi thi.

ng cu xut gia sng i thing ling. Chu cn nh, c nhn vo lm

Sa di. Ngy kia c ngi dng n chu hai b y. Chu dng li cu mt b,
nhng cu t chi, khng nhn. Ngi chu c bun v, khi ang qut cho
cu, ny sinh ra ngh mun ri b i tng s. Ri, theo dng t tng,
thy m: S bn bt mt b y, ly tin mua mt con d. D thnh mt
by. Thy c tin. Thy s ci v v c con. Thy s dt v v con n
cha l cu. Trn ng n cha, bng nhin v lm con b rt xung t.
Thy ni gin, ly cy nh v. Va qut va m nh th, thy qu cy
qut nhm ngay vo u ng cu. Thy ly lm h thn bung cy qut
xung, b chy. Cu chp chu li, em n c Pht. Nhn c hi ny,
c Pht m t rng tm con ngi c bn cht v thng, lun lun tri
chy:

(Php C 37)

Tm phm phu c lao mnh

m thm, n c du hnh rt xa

No u hnh dng ph ra

Hang kia n nu tht l thm su,

Tm ai iu phc c mau
Thot Ma tri buc, ly u dc tnh.

Mt tn trm b lnh gii i hnh hnh. Mt thiu ph gia nh giu c em

lng thng, xin tin cha m chuc ti cho hn v sau ny v lm v hn.
Hn khng yu thng g b, ch mun tin ca b. V sau tn trm a b
n mt nh ni cao, bn b vc thm, mu toan cp git tt c n trang
ca b ri x b lun xung h su. Ht li van ln nhng v hiu qu, cui
cng b xin tn trm cho b ly mt ln cht. Hn ng . ng v pha
sau tn trm b la th y hn xung h. V sau b xut gia. Sau khi gp
i c X Li Pht, c nghe Php, b c qu A La Hn. Cc v T kheo
tho lun vi nhau khng hiu c ti sao b nh la x cht mt tn
cp v ch nghe vi li ca gio php m c c o qu A La Hn. Lc
by gi c Pht gii thch v hiu nng ca li chn l v tm quan
trng ca s t khc phc. Chin thng nhiu tn trm chng ng g so vi
chin thng tn trm dc lc ca chnh mnh, t thng mnh l iu ng
phc:

(Php C 103)

Thng ngn, ngn ch chin trng

Chng bng t thng bn thn ca mnh

Thng mnh oanh lit tht tnh

Mi l chin thng xng danh hng u.

Mt B La Mn thc mc cho l c Pht ch bit n c ch khng

bit n mt. Anh ta i hi Ngi. c Pht bn hi anh sinh sng th no.
Anh p rng sng bng ngh c bc m kt cuc c lc n lc thua, lc
thng lc bi. c Pht gii thch rng chuyn khng quan trng, ci
chin thng tht s l t thng chnh bn thn mnh:

(Php C 104 - 105)

Nhng ngi t thng bn thn

V vang hn thng ch qun him ngho

Thng mnh phi tit ch nhiu

B lng dc vng, b iu tham lam,

D ma qu, hay thin thn

Chng ai thng ni khi cn ua tranh

Vi ngi t thng chnh mnh.

Mt cu b by tui xut gia lm Sa di. Ngy kia, theo thy i tr bnh, cu

thy nhng ngi nng dn dn thy nhp in, nhng ngi th chut
tn, nhng ngi th mc ang hnh ngh. Cnh tng y khin cu ngh
n tim nng hng hu ca con ngi. Cu nu ln nhiu cu hi cho ng
thy. Sa di y t ngh Nhng vt v tri v gic nh nc, nh g cn c th
un nn v kim sot c, ti sao ta li khng th kim sot c ci tm
ca ta?:

(Php C 145)

Nhng ngi ti nc chm lo

o mng dn nc vo cho khp min,

Nhng ngi th vt cung tn

Cung tn lo un trin min thng ngy,

Nhng ngi th mc kho tay

X cy, un vn thng ngay ti tnh,

Cn nh ngi tr tinh anh

Chm lo kim sot thn mnh cho nhanh.

Sau khi ngh vy, cu rt vo tnh tht, chuyn ch hnh thin v c qu A

La Hn trong lc ch c by tui. c Pht nhn cao c tnh t kim
sot ly mnh, t iu phc tm mnh.
Thin nh l k lut tm linh cn thit cho nn dng thin nh chn gi,
gn lc tm l nn tng o c, nhm mang li hnh phc an lc cho loi
ngi. Chnh v th, c Pht dy rng k phng dt coi nh cht, cn
ngi chuyn nim theo thin nh thi khng cht.

Mt hong hu c tt ganh t, lm cho mt ngi trong sch, l mt vng

phi, m b coi l tnh ch, b thiu t n cht. Khi vua nghe c cu
chuyn au thng y th vua bt hong hu phi chu mt cc hnh cn t
hi hn na, cng cho n cht. Cc v S mun hiu trong hai b, ai tht s
cht v ai tht s cn sng. c Pht dy rng ngi tuy cn sng nhng
bung lung, phng dt, khng thn trng, khng gi tm chuyn nim, gy
nhiu ti c nh hong hu phi c xem l cht. Tri li ngi c tm
ch nim, hin t, bit tu tp theo chnh php nh vng phi thi lun lun
c coi l sng:

(Php C 21 - 22)

Ngi chuyn nim, chng bung lung

Coi nh sng mi, thot vng t vong

K phng dt, k bung lung

Coi nh b mnh chung lu ngy

Sng m nh cht no hay,

Ngi hin tr bit iu ny t lu

Cho nn gn gi trc sau

Dm u phng dt, h no bung lung

Lun lun cnh gic v cng

Nhp vo ci thnh vui mng, bnh an.

Chnh nh iu phc t tm m an lc lun lun n vi ngi thin nh.

n , vo mt khong thi gian no trong nm, c ngy l ca k ngu.
Chng trt tro phn y mnh, a gin, n ni tc tu, cc cn, vi bt lun
ai, trong by ngy. Vo thi k y, c Pht v cc mn Ngi li trong
t vin. Khi thi gian by ngy chm dt, nhng v thin tn mang vt thc
n cha cng dng, ngh rng chc cc Ngi phi tri qua my ngy
khng vui. c Pht dy rng k ngu du c hnh ng cung di nh th
no, bc thin tr phi lun lun gi tm chnh nim, canh gi tm nim nh
kho tng v i nht:

(Php C 26)

K ngu si b m chm

Trong i phng dt, trong min bung lung

Nhng ngi hin tr tm ng

Chm lo gn gi tm ng bung lung

Ta ngi bc b tin rng

Chm lo bu vt, trng chng qu kim.

(Php C 27)

Ch nn chm m xui theo

Bung lung, phng dt l iu chng hay,

Ch nn dc lc m say

Hy nn tnh gic tm ny cho mau

Tu thin nh tht chuyn su

Mi mong phc bu, mi cu bnh an.

Khi dng tm nim y lui phng dt, ngi tr thot khi phin no, vt
ln tn n i tr tu v nhn xung m ngi au kh, nh ngi kho
tro ni, ln n nh tuyt cao, nhn tr ti m v minh cn di t
bng. V hai np sng khc nhau nn cc bc hin tr c ci nhn rt c bit,
rt sai khc i vi nhng k ngu si v tr. Mt ln n tn gi i Ca Dip
c gng vn dng thin nhn tm hiu l do sinh v t ca chng sinh.
c Pht xut hin trc mt ngi v dy rng tn gi ng mt thi gi
lm vic v chng sinh c sinh t ri li t sinh tht l v lng m sao
cho xu, ch c mt v Pht mi thng sut c ton th cc kip sinh tn.
Ch v A La Hn, thot khi mi phin no, dng nhn quan siu phm
ca cc ngi t bi nhn li m ng chng sinh v minh cn phi chu
sinh t trin min, ngha l cn trong vng au kh:

(Php C 28)

Nh tr c ht bung lung

Nhng ngi hin tr s khng lo g:

- Ta nh bc thnh hin kia

Ln i tr tu nhn v di chn

Thy bao nhiu k ngu n

Trm b au kh, bi phn lo u,

- Ta ngi leo ti ni cao

Ci nhn mun vt lao xao di ghnh

m chm trong chn v minh.

Trong qu kh xa xi c mt ngi giu tinh thn phc v x hi, cng vi

mt nhm bn hu, tn dng trn i sng mnh trong cng tc t thin
nh p ng, xy cu, ct nh tm tr cho khch b hnh. Bn thn gi
ng by iu gii lut trong sut i mnh. Sau khi cht, qu lnh ca hnh
ng thin a v y ti sinh lm vua Tri Thch:

(Php C 30)

Nh tinh tn, chng bung lung

Khin cho Thch thnh ng thnh hin

c lm ch ci ch thin

Mun ngi cng ct ting khen ngi hoi,

K phng dt b ch bai

Mi ngi khinh mit, chng ai n v.

Mt tng s vo rng hnh thin, nhng tht bi. Thy i tr v yt kin c

Pht xin ch dy thm. Trn ng i, thy gp mt m la rng to
phng phng v ti, thiu t tt c cy ci ln nh. Cnh tng ny thc
tnh thy, gi rng chnh thy cng phi mnh dn v vng vng tin ln
nh m la rng thiu t tt c tri buc ln nh bng la Bt chnh
o. c Pht c t tng thy v, ri mt tia sng n, khuyn dy:

(Php C 31)

T Kheo s tnh bung lung

Chuyn tm ch nim, dc lng chuyn tu

Tin mau bit my cho va

t tiu phin no ta nh la hng,

t dy to nh chp chng

T lu tri buc ngi trong lun hi.

C mt tng s lng, sng thanh m v tri tc. Hng ngy i kht thc
ng thng quay v lng c, ni y thn nhn ca ng ch sn cng
dng vt thc. ng chng ham tham d cc cuc i b th ca trng gi
Cp C c hay ca vua Ba T Nc. Cc T kheo khc cho rng ng cha
ct t c dy luyn i vi gia nh. c Pht gii thch rng s d v y
c nh vy l nh trong qu kh c kt hp cht ch vi Ngi v ghi
nhn rng nhng ai c np sng nh thy T kheo kia l ng trc Nit
Bn:

(Php C 32)
T Kheo s tnh bung lung

Chuyn tm ch nim, dc lng tu thn

Nit Bn tin n gn

H su a lc trm phn thot qua.

Mt cu b phi ng mt mnh di gm xe cnh bi tha ma v cha cu i

tm b b tht lc, khng quay li kp. C con qu d ti mun n tht cu.
Cu vi c cu quen ming: Nam M Pht. Qu kinh s thi lui. V
sau chnh con qu y li ra tay gip cu. Vua nghe cu chuyn, n hu c
Pht v bch hi vy suy nim v phm hnh ca Pht c oai lc xua
ui nhng m hn xu khng. gii thch c Pht dy mi ngi phi
lun lun suy nim t gic ng v lo tu thin nh:

(Php C 301)

Nhng ngi t Pht

m ngy tnh gic m ngh suy

V nim vui ln k chi:

Lo tu thin nh sm khuya chuyn cn.

Vi v tu s tri qua mt thi gian an c kit h trong mt i trn bin thy

v thy y i sng thiu tin nghi v mi ngi u phi rn rp canh
chng k ch. Khi cc thy tr v bch li vi c Pht, c Pht khuyn
dy cc thy nn t canh phng thn tm mnh nh ngi ta canh phng mt
i trn bin thy:

(Php C 315)

Ta nh thnh bin cng

Trong ngoi phng th k cng nghim minh

Ta nn phng h thn mnh

Ch nn chnh mng mc tnh bung lung

Bung lung nguy him v cng

a y a ngc trong chng pht giy.

Mt nng dn ngho, ch c mnh vi rch p thn v ci cy i cy

thu, sng i cc kh. Ngi ny xin xut gia. em qun o c v ci cy
ra b di gc cy gn cha. Nhiu ln thy y nh hon tc, nhng cui
cng ly qun o rch v ci cy lm mc, thy c gng hnh thin v c
qu A La Hn. Ging v thnh qu tt p ca thy c Pht dy rng ngi
bit t iu ch s sng an lc:

(Php C 379)

T mnh hy kim sot mnh

T mnh d xt chn thnh bn thn

T mnh gic tnh canh phng

T Kheo s sng v cng an vui.

Trong s thc hnh thin nh cn phi p dng nhng php mn sau y:

Hoc iu ha hi th, y theo hi th ra vo, khin tm khng lon ng;
Hoc tnh nim, gi nim cho trong sch an tnh, khin tm an tr vo mt
nim thanh tnh; Hoc thin nh, dng s suy ngh m nghin cu, tm xt
cho n nht cnh thanh tnh. nh hc em li cho tm tr khi tn lon,
ti tm, tr tu c pht trin v nng lc c pht sinh, nu bit thc
hnh ng phng php ca n. V Thin nh l c s cho Tr Tu sinh
khi.

TR TU

T thin nh, ngi tu tin dn n tr tu. Mc ch ca o Pht l dit

kh v em vui cho mi loi, nhng phi l ngi c tr tu mi bit c
con ng a n an lc v hnh phc, n b gii thot v gic ng. Do
vy vai tr ca tr tu chim c v tr then cht trong mi li dy ca c
Pht. Chng ta c th ni o Pht l o ca ngi tr, l o ca tu gic.
Trc ht chng ta nn phn bit hai hng ngi. Mt hng ngi rt uyn
bc trong o Pht, hiu bit v kinh in rt nhiu, nhng ch c nghin
cu o Pht, khng c hnh tr. Ni v hnh thin thi rt gii nhng
khng hnh thin. Trnh by rt hay v diu dng ca tr tu, nhng khng
pht trin tr tu. Hng ngi ny cha c gi l c tr tu. Mt hng
ngi khc, c lng tn thnh, hnh tr theo nhng gii cm trong o Pht,
nhng ch c lng tin, cha chuyn lng tin thnh tr, ngi y vn c kh
nng b tham sn si chi phi v do vy, cha c xem l ngi c tr tu.

Tu l phn bit s, l, la chn cc php, dt s nghi ng, chng l chn

tht. Tu l kh nng khai sng ca tm tr, qun chiu s vt, th nhp v
chng ng chn l. Tu l php sng sut ca t tm, lun lun thng cn
v ai ai cng sn c, ch v m m nn khng t bit, lm cho tr tu khng
c pht trin.

Trong thc t thi thin nh v tr tu khng bao gi ri nhau. Kinh Php

C c nhiu li va cao thin nh va ca ngi tr tu. Mt v T kheo
c qu A La Hn trong rng, i v ving c Pht. Trn ng v, sau c
ngy i mi mt, thy ngi trn mt tng bng phng v nhp nh. Cng
m y, c nm trm tn cp vo lng hnh ngh xong cng leo ln tng
v, trong bng ti, thy v s ngi, ng gc cy kh, chng nhng c
cp c quanh thy, c th treo ln u, ln vai thy, ri nm xung
ng. n sng sm thc dy, chng mi hay mnh lm, xin sm hi.
c thy ging cho nghe v chnh php chng cm phc v xin xut gia
lun. K thy tr cng nhau ko v thm c Pht. Nghe cu chuyn
Ngi dy:

(Php C 111)

Cho d sng n trm nm

Khng cn tr tu, khng chm tu thin

Chng bng sng mt ngy lin

M y tr tu, m chuyn tu thin.

Mt v T kheo c ti hc rng, thng sut gio php, nhng c Pht vn

gi l ng thy trng rng khuyn khch thy c gng t n o qu
A La Hn. V tng s hiu , rt vo rng su thanh vng hnh thin. Chp
nhn li khuyn ca mt Sa di tr tui, thy tinh tn thc hnh thin nh
c qu A La Hn. c Pht dng tu nhn thy vy, hin thn n trc
thy v dy rng:

(Php C 282)

Tu thin tr tu pht sinh,

B thin tr tu ri mnh tri ngay

Ai m thng sut iu ny

Bit so li hi, d hay i ng

T mnh n lc tng cng

Thm phn tr tu ngt hng thm lnh.

Mt v T kheo ngi trong ging ng thuyt Php cho m v nhiu ngi

khc nghe. Cng lc y c bn tng cp xng vo nh b m. Tn u
ng th li cnh b canh chng v nh tm s git b nu b tr v trc
khi chng cp xong. Ngi lm trong nh b ba ln chy n cha bo tin,
nhng ba ln, b ui ngi nh i, bo khng nn lm rn b trong khi
nghe Php. Tn cha ng ly lm khm phc tm o ca b, chy i tm
cc tn ng bn ra lnh phi hon tr li tt c nhng g ly. Xong, tt
c n xin sm hi vi b v u xin xut gia. Nhn chuyn ny c Pht
dy:

(Php C 372)

Khi m tr tu thiu ri

Thi bao thin nh tri xui theo dng,

Khi m thin nh chng cn

Thi bao tr tu theo dng tri xui,

Ai m nh, tu i
Sng vng a li k ni Nit Bn.

Theo Kinh Php C thi nhng ngi Pht t trung kin ang sng gia
m chng sinh m mui, em tr tu soi sng th gian, nh hoa sen
thanh khit mc ln gia m bn nh. Pht gio khng ln n ai mt cch
vnh vin, khng khi no cho ai l ngi phi chu h hng bung lung mi
mi, khng th ci ha, v tnh cch cao thng lun lun ng ngm bn
trong mi ngi, du l ngi thp hn cch no, cng nh hoa sen, t bn
nh nc c vt ln nhng vn gi mnh trong sch v tinh khit. Mt tn
ca mt h thng tn ngng la th m mu thnh c Pht v cc mn
ca Ngi ti cng dng vi mc ch lm cho mi ngi b sp vo hm
than hng o ngm bn di v do b h nhc. c Pht pht gic mu
v cm ha k ri ku k n nghe Php. c Pht gii thch rng
v km tr tu nn nhiu ngi khng nhn thc c s cao thng ca cc
mn Ngi. c Pht so snh nhng k y vi ngi m v bc thin tr
nh ngi c mt:

(Php C 58 - 59)

Nh t trong ng bn nh

Bn ng nc ng, ai ng n ra

Hoa sen ph sc mn m

Ta hng thanh khit gn xa p lng,

Khc chi gia chn bi hng

Gia phng m mui ngp trong no phin

Ny sinh Pht t trung kin

Rng soi tr tu khp min nhn gian.

Mt nng dn xut gia sng i thing ling v ngh rng i sng cha s
c d dng hn. Sau , su ln thy hon tc v su ln u xin tr li.
Ln th by tr v nh khi nhn thy hnh nh v anh ang mang thai, nm
ng, bng phnh, ngy , nc di chy, tht l bt tnh, anh nng dn tht
s nhm chn th tc. Anh tr li cha v xin xut gia vi nhng v tng s
khng my hoan h chp nhn mt ngi nhiu ln ra i v tr li. Sau
cng, anh c th c tc gii v c gng chuyn cn, sm thnh t o
qu A La Hn. Cc v T kheo ng mn khng tin, bch vi c Pht v
Ngi gii thch trng thi tm ca anh, trc v sau khi chng ng Nit
Bn:

(Php C 38)

Ngi khng an nh c tm

Khng rnh chnh php, khng thng o mu

Lng tin li chng bn lu

Tt nhin tr tu d u hon thnh.

Tr tu y chnh l s nhn ng s tht ca cuc sng, nhn ng s tht

nhn sinh v v tr; n khng bao gi xem xt s vt bng cm quan, bng
suy lng, bng cm nhn; m n nhn s vt, hin tng qua s th nghim
thin tp v i vo chnh nh, chnh kin.

Tr tu c th phn tch ra thnh ba loi: Tr tu pht sinh bng cch nghe li

dy ca ngi khc; tr tu theo li hiu bit pht sinh do s suy lun; v tr
tu c c bng li thin nh c khai thng, sng sut. Hai loi u
ch cho ta s sng sut v l lun th gian. Do hai phng php y ta ch c
th hiu bit s vt trong phm vi m trit l c th thu hiu n nh phn
bit thin, c; nhng g nn lm, nhng g khng nn lm. i vi loi th
ba, nh thin nh ta c th chng c bng trc gic nhng chn l ngoi
phm vi l tr. Trng thi ch tm vo mc thin nh khng phi l tm
trng m mng, tiu cc, m l mt s n lc, linh ng, tch cc. Chnh
nh thin nh ta c th vt qua mi cnh gii vt cht, nh thin nh ta
c th t mnh vo i sng k cng, t kim sot thn tm, t mnh gic
ng v sng sut hon ton. Thin nh l thuc b cho c tm ln tr. Loi
tr tu ny c c Pht tn thn rt nhiu.

c Pht khuyn ngi thin tr hy c thot ra khi th gian ny. Ba mi

v t kheo n hu Pht, nghe Php v c qu A La Hn cng cc thn
thng. Lc v, cc v bay i. i c A Nan thy h vo m khng thy
h ra v cng khng thy h u ht nn bch hi c Pht. Cng lc y
c nhng con thin nga ang bay trn khng trung. c Pht ghi nhn rng
ch v A La Hn c nng lc thn thng cng bay gia khng trung nh loi
thin nga:

(Php C 175)

Thin nga tung cnh thnh thi

Ch bay theo hng mt tri hng ng,

Ngi quyn php nh thn thng

Ch bay ln gia h khng d dng,

Ring ngi tr ln v vn

Dp tr dc vng Ma qun kia ri

Mi bay khi th gian thi.

Bc thin tr thot ra khi th gian ny nh chinh phc c Ma vng dc

vng. l cc v A La Hn, nhp i Nit Bn, thot c khi sinh t,
khng cn ti sinh tr li trn th gian na.

Nh vy, tr tu v lu khc hn vi tr tu th gian hay tri thc th gian. Tr

tu v lu l con ng gii thot hon ton, l ngun sng an lc, hnh
phc chn tht, m tr tu th gian ch l yu t tr duyn.

Ba cng nng chnh ca tr tu nh sau:

1. Dt tr phin no: Phin no l ngn la lun lun ng ngm v bc chy

trong con ngi chng ta bt c lc no. N c cng nng thiu t mi
hnh lnh, mi cng c m chng ta to. Phin no l do m lm pht
sinh. Khi tr tu c th m lm phi mt, nh khi nh sng pht ra th bng
ti tt phi tan bin. M lm mt th phin no tt khng cn pht sinh
na.

2. Chiu sng s vt: S vt b v minh che khut, nh mn sng sm che

ph cnh vt, nh my ph che lp mt trng khin tri t b bao trm trong
bng ti. Nay tr tu pht chiu vo s vt, chng khc g khi nh sng mt
tri ln, th mn sng t phi tan bin, khi my tan i th trng sng hin ra
v tri t li sng sa, lc by gi thc tng thc tnh ca s vt c l
by nh tht. Pht Gio ch s dng mt li gm, l gm tr tu, v
ch cng nhn mt k th, l v minh.

3. Th nhp chn l: Khi b v minh ph lp, ngn che th ta vi ngi, ta

vi vt tng nh ring bit, sai khc. Nay nh tr tu soi sng, thy r c
tm cnh u chn khng, nn th nhp c chn l, gic ng hon ton.
Pht Gio xy dng cuc sng an lc, hnh phc bng tr tu ch khng phi
bng c tin.

Trc khi nhp Nit Bn, c Pht cng thit tha nhn nh rng: Tr tu
l chic thuyn kin c ch khi bin gi, au, cht; l ngn n ln chi
sng v minh hc m; l liu thuc hay cha ht thy bnh tt; l chic ba
st cht gy cy phin no. Vy cc ngi phi ly s nghe, s suy ngh, s
tu tp m t tng ch cho tr tu mnh.

o Pht l o tr tu v v gio ch t ng chn l tuyt i v ging

dy cho chng nhng g Ngi bit bng tr tu siu xut ca mnh. Nn
khoa hc cch y hn 25 th k vn cn s khai, con ngi cha c knh
hin vi hay knh vin vng, cng cha c phi thuyn khng gian, th m
c Pht bit trong ly nc c v s vi trng, trong v tr c hng sa th
gii. Nhng li dy ca Ngi v v tr nhn sinh, cho n nay vn l chn
l. V khi khoa hc cng tin b, cng chng minh s ng n ca mi
iu Ngi tuyn thuyt trc y.

GII, NH, TU

Gii nh Tu l ba mn hc cn bn nht trong h thng gio dc Pht

Gio. Bi v ton b gio l Pht Gio khng nm ngoi phm vi Gii nh
Tu. Do vy, ni hc Pht l hc Gii nh Tu, tu Pht l tu Gii nh Tu

Gii, nh v Tu, ba mn v lu hc, ch c trong gio l ca c Pht. Ba

mn hc ny gip cho hnh gi vt khi s tri buc ca phin no, hon
ton t ti; l phng tin gip cho hnh gi khng b rt trong ba ci Dc
gii, Sc gii, V Sc gii, tm khng b rng buc bi mi lu hoc, khng
dng li phc bo nhn thin.

Trn c s phn tch, c th ni rng, t Gii sinh nh, t nh pht Tu.

Nhng thc ra y khng phi l ba giai on cng phu theo th t trc sau
m Gii, nh v Tu c mi quan h h tng, trng trng nhn qu v
tng quan mt thit vi nhau nh mt vng trn khp kn, khng th tch
ri nhau. Cho nn, c Pht nhiu ln thuyt php vi Gii nh Tu;
ci m chng ta cn pht trin gn nh ng b ty theo kh nng tng
ngi.

Truyn tch k rng mt thanh nin ngho kh, ch c mt b rch v mt

ci t b, treo tt c ti sn ca mnh trn cy, ri n cha xin th l xut
gia. Sau nhiu ln anh hon tc, ri tr li gio hi. Cui cng, ngh ti
hon cnh khn cng m anh phi chu nu cn hon tc na, anh gia cng
hnh thin v c qu A La Hn. c Pht ging v tm bt mn ca anh
trc kia v c chuyn cn sau ny. Ngi dy rng Bit t kim ch l
khn ngoan. Hy n lc sm hi nh nga hay cn thm roi. Hy nhit
tm chuyn cn vi nim tin chn chnh, trau gii tr tu v o c, thin
nh, gi gii, tri v hnh o mt cch tch cc tiu tr mi kh au:

(Php C 144)

Ging nh nga gii chy hng

Thm roi thc gic li cng hay hn

Ngi mau gi gii chuyn cn

Nim tin, o c quyt tm gi gn,

Trau di tr tu vng bn

Php mn thin nh nn chuyn thc hnh

Theo v hnh o nhit thnh

mau tiu dit ngn ngnh kh au.

Ch ni trong mt bui sng m mt thiu ph mt nhng ngi thn yu

gn gi nht ca b gm chng, hai con, cha m, anh ch em trong mt
trng hp v cng th thm. B pht in v chy cng ng. c Pht t
bi an i b v dy Trc ci cht, nhng ngi thn cng chng th lm g
gip c. Ngi hin tr ngay khi cn kho mnh, nn gi gn gii
lut, v dn dp cho tht sch s cc chng ngi trn con ng a ti
Nit Bn:

(Php C 288 - 289)

T thn khi n ku mnh

B con thn thuc cng nh b tay

Cha con tnh c trn y

D g gip c nhau ngay lc ny.

Khi ta hiu l trn y

Ngi no gii hnh hng ngy lun theo

Li thm tr tu cao siu

S mau m li i nhiu hng hoa

Nit Bn chn tm qua.

Tm li, ch ch ca o Pht l mun ton th chng sinh gic ng c

s tht, sng theo s tht, c t ti v gii thot. Nhng, mun c
th cn phi ly s hnh tr lm cn bn, m nguyn tc chnh ca tt c s
hnh tr l Gii, nh v Tu. Vy chng ta nn c bit ch trng vo ba
mn m thc hnh. V ch c s thc hnh theo ng nguyn tc cn bn
mi a n mc ch gii thot v gic ng ca o Pht. Gii, nh, Tu
l ba mn hc khng di i, l cha kha m ca ng Nit Bn gii thot.

NGI NGU V NGI TR

 NGI NGU

o Pht l o i tr vi v minh tc l i tr vi k ngu si, di kh, nn

Kinh Php C dnh trn mt phm cp n hng ngi ny.

Truyn tch k rng mt c gi rt p v hin thc, con mt thng gia giu

c. Nc da c nh mu hoa sen xanh bic nn c c tn l Lin Hoa Sc.
n tui cp k c qu nhiu vng tn cng t n xin hi ci c. C
khng ng ai c. Xut gia lm ni c, tinh tn tu hnh trong mt cn lu gia
rng. Mt ngy c ra khi rng i vo thnh ph kht thc. Mt k bt
lng vn l con ngi cu ca ni c, em lng yu c t khi c cha i tu,
hn ln vo rng trn di gm ging. Khi c tr v hn hm hip c.
Ngay sau khi hn ri khi lu thi mt t nt ra v tn gian c b a
vo a ngc. Khi nghe cu chuyn, c Pht ging dy v nhng phin no
m k ngu c hnh ng bt thin phi gp:

(Php C 69)

Khi m nghip c cha thnh

Cha gy hu qu tht tnh thm thng

Ngi ngu cm thy bnh thng

Tng nh c nm mt ng ngt thay,

Nhng khi qu bo a y

Ngi ngu chu kh, ng cay no n.

Nhiu ngi tm n tnh tht ca mt v Pht c Gic cng dng. H

i qua li v gim ln m rung ca mt anh nng dn. Anh cn ngn nhiu
ln khng c nn tc gin v ln ni la thiu t tnh tht. Dn chng
n, khng cn thy v Pht na. Khi hay bit s tht h bn xm li nh
anh n cht. Anh b a vo a ngc, sau ti sinh lm ng qu c hnh
tng ging nh con rn. c Pht ch cho r v nhng qu xu ca hnh
ng bt thin ca k ngu:

(Php C 71)
Ngi ngu nghip c to nn

No u hu qu thy lin ni y

Ta nh sa chng ng ngay,

Tuy nhin nghip bo m ngy ngm theo

Ging nh ngn la thm reo

Trong than hng di nhiu lp tro.

K ngu tham danh nhiu chng no cng gp nhiu nguy him chng ny.
Mt ngi hc tr bung lung h hng theo hc ngh bn v s dng sai
lc ti ngh ca mnh, bn hn trng mt v Pht c Gic cht ngay ti
ch. Do nghip bt thin ny, anh ti sinh lm ng qu, b nhiu ba t chy
vung ln v ging xung lin tc trn nh u. Nhc n ti ngh trong
qu kh ca qu ba t ny, c Pht ghi nhn rng chnh s hiu bit ti
gii ca ngi hc tr bung lung ny lm hi anh:

(Php C 72)

Cht ti mn, cht h danh

D thm vo c cho mnh nay mai

Ngi ngu vn t hi i

T a mnh ti cui tri dit vong

ri hnh phc chng cn

Tiu tan u no, ho hon tr ngi.

V l ngu si v tr, khng bit phn bit chnh, t, chn, ngy, nn k ngu
hay la chn nhng php mn sai lm hnh tr. Ta khng l g nu thy
k ngu thng chn cch tu tr theo kh hnh. Mt o s tu kh hnh gn
mt ngi lng v c mt gia nh thng cng dng thc n. Gn lu
ca thy c mt ngn i v mt con k cha sng . N thng
ving thy v rt knh trng thy. Nhng mt hm thy mu toan git con k
. Thy bn giu mt cy gy trong o, n gn i ct v gi v ng. Khi
con k n gn thy nh git nhng k chy thot. c Pht dy
Hy thanh tnh v trong sch bn trong. Cn nh dung mo bn ngoi ch l
trang im sung:

(Php C 394)

K ngu bn tc trn u

Da d may o mc u ch g,

Lng y tham dc cha la

im trang ngoi mt lm chi cho tha.

Chnh k ngu, v ngu si kh di, v sai lm m mit th gio php, khinh mit
ch v hin thnh, khinh mit ngi hnh o, v do vy s t a mnh n
ch hoi vong. Mt b th ch thng gip mt thy tu. Sau khi thy
ngi ta tn tng c Pht b cng mun n nghe Ngi thuyt Php. Thy
tu ganh t, s b s khng gip ng na nn ng thuyt phc b khng nn i
nghe. Khng lm theo li ng, b tn n n hu Pht. Thy vy, thy cng
n bch vi c Pht rng b ny khng hiu ni chnh php. Thy xin
c Pht i ti v ch ging v c b th v tr gii m thi. Bit r
nh khng tt ca thy, c Pht dy Nhng ngi kh di, v sai lm m
ph bng gio php ca ch Pht, khinh mit ch v hin thnh, khinh mit
ngi hnh o v nh th ch t lm tn hi mnh, t a mnh n ch
hoi vong m thi:

(Php C 164)

m ngi kh di, ngu si

V nhn sai lc, khinh khi o mu

Khinh khi gio php thm su

Nho ngi chnh o t lu tu hnh,

m ny rc kh vo mnh
Ging cy lau n khi sinh qu ri

S lin t dit m thi.

V cng v ngu si, k v tr lm hi cc ngi hin thin. Nhng hi ngi

khng n u, tr li mnh b hi. Truyn tch k rng ngi th sn kia vo
rng vi by ch. Trn ng i, anh gp mt tng s. Trn sut bui anh
khng sn c g. Lc tr v, anh gp li thy. Ngh rng v gp thy nn
khng sn c tht, anh ni gin xua ch v cn thy. Thy hong s, tro
ln cy thot thn. Tn th sn cha n gin, bn mt mi tn trng vo
gt chn thy. Thy b qu au, loay hoay lm ri ci y xung. Ci y trm
ln mnh tn th sn. on ch d thy c ngi lng tng trong ci y, ng
rng v tng s t trn cy ri xung y nn p li cn tn th sn n
cht. Thy thot nn tr v hu Pht v thc mc khng bit hnh ng nh
vy thy c to c nghip hay khng. c Pht ri sng cho bit l thy v
ti v m t hu qu xu cng tng trng thm ca k nhn tm gy tn
hi cho ngi khc. Lm hi ngi hin lng v ti thi qu d ca vic
y s quay li vi ngi lm c:

(Php C 125)

Khi m k c hi ngi

Tm t trong sch, cuc i hin lng,

c kia tr li thm thng

Gy cho k c trm ng kh thay

Ta nh ngc gi vung tay

Tung ra bi bn, bi bay li mnh.

Ngi ngu si, v thiu hiu bit, nn bin t ng, bin s ngu dt ca
mnh thnh ra k th gy au kh cho chnh mnh. Ngy kia, c mt ngi
mang bnh ci, ngi n nghe Php v c qu D Lu. Bt hnh thay,
lc tr v, ngi y b mt con b ci hung hng hc vo ngi v ng ra
cht. c Pht gii thch rng v y phi mang bnh ci v trong mt tin
kip c ln nh nc ming vo mt v Pht c Gic. V v y b b hc
cht v trong mt tin kip khc git mt c gi giang h, nay c u thai
thnh con b ny hc v tr th:

(Php C 66)

Nhng ngi ngu di, u m

Thiu phn tr tu, thiu b tinh anh

T mnh li bin chnh mnh

Thnh ra th ch qun quanh theo hoi

To mun nghip c no hay

Chuc vo hu qu ng cay sau ny.

Hai ngi bn chuyn lm ngh mc ti, mt hm cng i nghe thuyt Php.

Sau khi chm ch nghe, mt ngi c qu D Lu. Trong lc y ngi kia
ch lo n cp tin ca cc Pht t. Khi v nh, v chng ngi n cp thi c
n ngon lnh v ch ngi bn kia khng khn ngoan, khng bit li
dng thi c kim cht g nui thn. Khi hay c cu chuyn, c Pht
gii thch s khc bit gia ngi cung di vi ngi tr v dy rng tht
khng g nguy him bng, khi ngi ngu tng rng mnh c tr:

(Php C 63)

Ngi ngu t bit mnh ngu

Th l c tr, ngi xa dy ri,

Ngu m c tng khn thi

Mi l mt k mun i tht ngu.

Mt i c c tnh hay khoe khoang, mun c mi ngi khen tng

mnh l ngi thng hiu rnh r v chnh php nn thng hay leo ngi
trn Php ta. Cc v T kheo khc mt hm n ving cha thy vy lm
tng rng thy thng sut gio php, n nh thy ging, mi bit thy
khng thng. Cu chuyn c bch vi c Pht, c Pht ging v thi
 ca ngi cung di, du sut i sng chung vi ngi tr, vn khng
thng hiu gio php, cng nh ci mung, du nm trn vn trong ni canh,
vn khng thng thc c hng v ca canh:

(Php C 64)

Ngi ngu sut c mt i

Gn bn ngi tr cng hoi cng thi

Hiu u chnh php cao vi,

Nh tha, nh mung mc ni canh kia

Mc hoi t sng ti khuya

V canh ngon ngt hng g c u.

c Pht khuyn chng ta nn sng mt mnh c c, cn hn l bn vi k

ngu. C ln cc T kheo chia lm hai nhm tranh ci n o mi. c Pht
ngn cn chng c. Ngi b i sng mt mnh gia rng, c con voi cha
phc v. Khi c ngi thc mc cho rng chc Ngi b vt v nhiu, c
Pht dy Th ring mt mnh cn hn kt bn cng ngi ngu n. mt
mnh rnh rang, khi phin no:

(Php C 330)

Th ta c mt mnh

Cn hn c bn ng hnh ngu si,

Mnh ta rong rui bc i

Trnh lm iu c c chi phin lng,

Nh voi kia sng thong dong

Mt mnh thanh thn trong rng gi.

Tn gi i Ca Dip c hai ngi hc tr. Mt ngi knh cn, l . Ngi
kia khng nghe li rn dy, li hay t ra bt mn. Ngi hc tr xu mt
hm n nh mt tn n ni di l thy b bnh. Tn n dng cng thc phm
ngon nh mang v cho thy. Dc ng tr n ht c. Khi b thy qu ry
thi tr khng vui, ni la t tnh tht ca thy v b trn. c Pht nghe
thut li chuyn, dy rng nn sng n c cn hn kt hp vi ngi in
khng, cung di. V lng t bi, v thng h, ta c th n gn ngi cung
di h tr, nng , gip cho h sng sut hn, nhng khng nn ci
cung di ca h nhim ta:

(Php C 61)

Khi cng snh bc ng i

Nu khng tm c mt ngi so ra

Hn ta hay ch bng ta

Mt mnh rong rui th m li hay,

Gp ngi ngu mui phin thay

Ch nn kt bn c ngy kh au.

NGI TR

i din vi k ngu l bc tr v c mt phm dnh ni n bc tr trong

b Kinh Php C. Ngi tr a thch im lng nh bin ln, nh ci g y
trn, nh ao y nc, cn k ngu th n o nh khe ni, nh ci g trng
rng, nh gh vi nc. Chng ta s thy tht khng d g c gp bc
hin tr, v ch no bc hin tr sinh, ch y c an lc. i c A Nan
bch hi c Pht nhng nhn vt cao qu, v i nh thnh nhn n sinh
ni no. gii p, c Pht dy Rt kh gp c bc thnh nhn tr tu
cao siu v ngi nh th rt t. Ni no c ngi tr tu cao siu ra i th
gia tc c phc bu v hnh phc:

(Php C 193)
Kh m gp c thnh nhn

L ngi tr tu mun phn cao siu

Ngi nh vy chng c nhiu,

Ch no k tr sm chiu sinh ra

Gia nh hnh phc chan ha.

Ngi tr c v nh con nga phi nc i, b li sau con nga yu ui

hn km nu r hnh tinh cn v s tnh thc ca ngi tr gia cc ngi
phng dt, u m. Hai T kheo rt vo rng hnh thin. Mt v kin tr
chuyn ch nn chng bao lu chng c c qu La Hn. V kia th phng
dt, ch ngi si, tn chuyn ri ln ra ng. c Pht ca ngi v sng tinh
cn chnh nim:

(Php C 29)

Gi cho tinh tn trong lng

Gia bao nhiu k bung lung trn tr

Gi cho tnh to mi b

Gia bao nhiu k ng m li b

Ka trng k tr khc g

Nh con tun m phng i ho hng

Pha sau b li trn ng

Nga gy hn yu no nng lt theo.

K tr thy r cn phi nhip phc t thn. Mt cu b by tui xut gia lm

Sa di. Ngy kia, khi i theo thy cu thy nhng ngi nng dn dn
thy nhp in, nhng ngi th chut tn, nhng ngi th mc ang o
g lm bnh xe. Cu t ngh: Nhng vt v tri v gic nh nc, nh g
cn c th un nn v kim sot c, ti sao ta li khng th thun ha
c ci thn ca ta?. Ngh vy, cu rt vo tnh tht, chuyn ch hnh
thin v c qu A La Hn trong lc ch c by tui. c Pht nhn dy:

(Php C 80)

Nhng ngi ti nc chm lo

o mng dn nc vo cho khp min,

Nhng ngi th vt cung tn

Cung tn lo un trin min thng ngy,

Nhng ngi th mc kho tay

X cy, un vn thng ngay ti tnh,

Cn nh ngi tr tinh anh

Chm lo thun ha thn mnh cho nhanh.

Ni cho r hn, ngi tr c mt la chn dt khot gia thin v bt thin,

gia trng thi sng sa v trng thi ti tm. ng trc lc kh i,
ngi hin tr vt ln trn mi xc ng nn khng cm thy vui bun.

Ngi tr ch gio ho ngi khc khi t mnh c mt v tr thch ng.

Mt T kheo vn c ti hng bin nhng tham lam. Thy i t cha ny
sang cha khc thuyt Php v tham lam thu gp tt c nhng vt cng
dng. Ngy kia c hai v s tr tui khng th tha thun vi nhau chia
hai b y v mt ci mn gm. Thy tham lam ging ha hai ng bng cch
chia cho mi v mt b y, cn ci mn th v phn thy. Cu chuyn n tai
c Pht. Nhn c hi, c Pht ging v bn phn ca ng thy trc ht
l phi lm gng v ngi tr nh th thi s khng b k khc khin trch.
Trc ht phi t t mnh vo con ng Chnh o ri sau mi ch bo
dy d ngi khc:

(Php C 158)

u tin hy t t mnh
Vo ng chn chnh quang minh rng ngi

V sau mi gio ha ngi,

K hin, k tr lun noi gng ny

No ai ch trch na y.

Thn thng l nng lc tinh thn. Do nh s pht trin tinh thn y ,

hnh gi c th bay trn khng trung, i trn mt nc, chui xung lng t
v.v... Nhng loi nng lc y thuc v tm linh v phi thng nhng khng
phi l php l. Cn bay khi th gian l cc v A La Hn, nhp i Nit
Bn, khng cn ti sinh tr li trn th gian ny.

i c Xa Nc, trc kia l ngi nh xe cho thi t Tt t a, thy t

ra tht k khi, kh dy. Thy thng t ho rng mnh l ngi duy nht
thn cn bn Pht ngay t bui u khi Pht cn l thi t nn thy hay ganh
t vi a v ngy nay ca hai v i t ca c Pht l X Li Pht v
Mc Kin Lin. Thy thng ln ting ch bai hai v ny. Ba ln c Pht
khuyn dy thy v s li ch c bn tt v lu rng hai v i t l bn
tt nht ca thy. Thy khng nghe li. n khi c Pht nhp dit, thy hi
hn qu mi n sm hi vi hai v i t trn. Sau ny thy tinh tn tu
hnh v c qu A La Hn. Ngi tr thng sng sut v c hnh tuyt
diu, nn c Pht khuyn chng ta nn thn cn k tr hn kt bn vi k
ngu:

(Php C 78)

Ngi gian c, k tiu nhn

Ch nn lm bn, kt thn vi mnh

Ch nn kt bn ngi lnh

Tc phong qun t, tnh tnh thanh cao.

C ln ch Tng chia lm hai nhm tranh ci nhau no ng. c Pht

khuyn gii khng c. Ngi vo sng mt mnh gia rng nhp h.
Trong y c mt con voi cha ti hu h Ngi chu o. Sau ma an c tn
gi A Nan dt nm trm T kheo vo rng thnh c Pht tr v tnh x.
Lun v i sng c n ca Ngi trong thi gian qua c Pht dy:

(Php C 329)

Nu khng gp bn ng hnh

Hin lng, tr tu cng mnh i xa

Ta nn sng mt mnh ta

Nh vua lnh khi nc nh bi vong,

Nh voi kia sng thong dong

Mt mnh thanh thn trong rng gi.

Chung sng vi ngi ngu, chung sng vi ngi tr l c mt s mu thun

thi cc. Mt ln n c Pht lm bnh, vua Tri Thch bin ra hnh
ngi n hu v sn sc Ngi. Cc v T kheo ly lm ngc nhin trc c
ch gng mu ca vua Tri Thch. Lc y c Pht dy nn gn bn
ngi tr v chng khc no gp c b con thn thuc:

(Php C 207)

Sng chung, thn cn ngi ngu

Lc no cng thy bun lo php phng,

Kh thay gn k ngu n

Khc no sng cnh ch qun him ngho,

Sng cng ngi tr lnh nhiu

Vui nh bn k thn yu, h hng.

Cho nn khi gp c ngi hin tr hoc ngi thng minh, kin nhn, gii
hnh trang nghim v cc bc thnh nhn, ta nn kt hp vi h:
 (Php C 208)

ng nh vy! Tht r rng:

Nu gn gi c nhng hng thnh nhn,

Ngi hin tr, ngi a vn

Nhng ngi tr gii thnh tm, kin tr

Nn theo gt h mi b

Nh trng theo mi ng i sao tri.

Ngi tr bit nhn chn gi tr ca gio php. Ba mi thanh nin c

nghe gio php lin c qu A La Hn. T cuc sng try lc ch theo ui
cc th vui nhc dc h i thnh c hnh. c Pht cp n s
chng ng mau l y v gii thch rng cc v ny vn l nhng ngi
thng minh xut chng, d ch sng chung vi bc tr tu trong chc lt cng
hiu ngay c chnh php:

(Php C 65)

Ngi thng minh d dng thay

Gn ngi tr tu hiu ngay o mu

Hiu ngay chnh php thm su

Khc chi ci li nm vo canh kia

Bit ngay hng v kh chi.

Vua Ba T Nc tiu xi tin ca tht nhiu cng dng c Pht v ch

Tng. Trong triu nh c mt v i thn khng vui v cho nh th l hoang
ph, nhng mt v khc li ly lm hoan h. Xt v hai thi khc nhau y
c Pht ging cho vua nghe rng:

(Php C 177)
Nhng ngi keo kit i

Sinh u vo c ci tri mai sau

Nhng ngi ngu mui di lu

Ght li b th, ght cu cng dng,

Ch ring ngi tr tm ng

M tm qung i cng dng lng vui

i sau an lc mi thi.

K tr v ngi ngu nhn i c khc nhau. Ngi thin tr khng luyn i

trn th tc l ci th xc ng un ny, ci thn tm ny. Mt hong t ly
lm su mun khi hay tin ngi v n thng ca ma gip vui cho ng va
cht. Hong t n hu Pht tm ngun an i. c Pht khuyn gii ng
v dy rng ch ngi cung di mi say m m ln ngp trong th gian:

(Php C 171)

D nhn trn th ca ta

Xa hoa lng ly nh l xe vua

K cung di mi thch a

Mi mong tham m m m ngu si

Cn nh ngi tr thit chi

C u luyn i, d g bn tm.

TAM QUY V NG GII

 TAM QUY

Mun tu hc theo o Pht, mun tr thnh Pht t thi chnh bn thn

mnh phi c ch mun thnh Pht v t nguyn s thnh Pht, v bit mnh
c sn Pht tnh nn t tin l mnh s thnh Pht. Ai tu cng c c, d
giu sang hay ngho hn, d thng minh hay dt nt, d gi hay tr. Tu cng
sm cng hay. Tu ch c ngha l sa i, sa xu thnh p, sa c thnh
hin, sa si m thnh gic ng Tu nh, tu ngoi x hi, tu cha, ni
u cng c.

Mun tu o Pht thi bc u tin trong con ng tu tp l Quy Y.

Quy l tr v. Y l nng ta. Quy y l s tr v nng ta. C tt c ba
s tr v nn gi l Tam Quy. l quy y Pht, quy y Php v quy y
Tng.

Pht, Php, Tng l ba th tn qu nht ca ngi Pht t, cho nn gi l

Tam Bo. Bo l qu. Cng vic u tin ca ngi bc vo o Pht l
Quy Y Tam Bo, ngha l n cha, xin lm l c nhn vo hng t
ca Pht, v xin ch Tng truyn gii cho.

Gio ch mt o khc chuyn tu kh hnh, dy t tm nng ta ni ni,

rng v.v... thot khi au kh. c Pht khuyn rng v s hi m n
quy y thn ni, quy y thn rng v ti cc n miu thi khng phi l
ch quy y ti thng, khng phi l ch nng ta an ton. Quy y nh th
kh no vn cn nguyn. Tri li ngi i tm quy y Pht, Php, Tng, c
m tr tu hiu r Bn iu chn l nhim mu (T Diu ), hiu bit
Tm con ng chn chnh phi theo (Bt Chnh o) thot khi mi
iu au kh. Quy y nh vy mi hng c gii thot:

(Php C 188 - 192)

Loi ngi hi s kinh hong

Nn tm nhiu ch vi vng quy y

Thnh thn ni n, rng kia

Hoc ni cy ci, thp bia, miu n

No u nng ta c yn
Quy y nh vy no phin cn vng,

Nu quy y Pht, Php, Tng

Ring phn tr tu vinh thng nhim mu

Hiu ra T thm su:

Bit rng trn th kh au l g,

Hiu ra ngun gc kh kia,

Bit ng dit ht kh i l ri

Bit Bt Chnh o tuyt vi

Tm ng chn chnh con ngi nn theo

Quy y ch cao siu

An ton, gii thot trm iu kh au.

1. Chng sinh cn tr v nng ta vo c Pht. Con ngi trc khi

c nghe Pht Php, sng trong cnh m lm, nh ngi lc ng trong
m ti. Mun ra ngoi nh sng v i cho ng ng, cn phi i hng,
quay u theo s ch dn ca Pht, xem l v o s. c Pht l ng
thy cao qu nht vch ra con ng gii thot. y l Quy Y Pht,
cn gi l Nam M Pht. Nam M Pht thng c ni tt thnh M
Pht. Nam M Pht l ni theo ting Phn, c ngha l Ch tm nh l
c Pht.

Ta chnh thc tr thnh Pht t sau khi th l quy y Tam Bo. Ngi Pht t
quy y, hay tm nng ta ni c Pht, khng phi cu xin hay hy vng
c chnh Ngi ra tay gii thot gim mnh. Nim tin m ngi Pht t trn
vn t vo c Pht ging nh nim tin ca ngi bnh t vo danh y,
hay ca tr t vo ni thy. Ta phi thng xuyn suy nim v Pht, suy
nim v cc phm hnh ca Pht:

(Php C 296)
Nhng ngi t Pht

m ngy tnh gic m ngh suy

Ngh v c Pht t bi

Mt lng tng nim sm khuya chuyn cn.

2. quay v vi nh sng ca Pht th phi tun theo li ging dy ca

Pht, nghe gio l ca Pht. Gio Php l con ng duy nht. y l Quy
Y Php. Thng xuyn suy nim v chnh php, suy nim v c tnh ca
chnh php, tc l nhng li gio hun ca Pht:

(Php C 297)

Nhng ngi t Pht

m ngy tnh gic m ngh suy

Ngh v Chnh Php t bi

Mt lng tng nim sm khuya chuyn cn.

3. Khi c Pht cn ti th th nghe li ging ca c Pht. Khi c Pht

tch dit th nghe li ging ca ch Tng. Tng l cc v S, nhng ngi
xut gia tu tp, hy sinh i ring lm s mng gi gn gio php v
tuyn dng ging dy gio l cho ngi khc. Tng Gi l on th tu s
Pht Gio, i din cho cc v Thinh vn theo ng con ng v tr
thnh nhng gng sng. Khi Quy Y Tng ta cn thng xuyn suy nim
v Tng Gi, suy nim v phm hnh ca gio hi Tng Gi, gio hi cao
qu ca ch t Pht:

(Php C 298)

Nhng ngi t Pht

m ngy tnh gic m ngh suy

Ngh v Gio Hi t bi
Ch Tng ha hp sm khuya tu hnh.

NG GII

Bc th nh sau khi lm l quy y l gi gii, ngha l tun theo nhng li

rn cm ca c Pht dy, m ch Tng truyn ging sau khi lm l quy
y. C tt c nm iu rn cm, gi l nm gii hay Ng Gii. Ngi pht
tm quy y Tam Bo l bc chn ln nc thang gii thot, nhng nu
khng gi ng gii l ch mi bc mt nc u ri dng li. Nm gii
khng nhng a ngi mnh tin trn ng gii thot, m cn em li trt
t, an vui, ha bnh cho gia nh, quc gia, x hi na. Ng gii chnh l
ging mi chc tht to hnh phc cho c nhn v on th.

i vi ngi ti gia, c Pht khuyn gi nm gii. Nm gii l:

khng st sinh, khng ni di, khng trm cp, khng t dm v khng
ung ru say sa. Nhng ai phm nm gii ny l t o b mt thin cn
ca mnh, b mt i ci gc lnh, ri t o h chn su gc r ca mnh vo
vng trm lun, bm cht, dnh mc vo kip sng sinh t lun hi, khng
bao gi thot ra khi th gian y au kh ny. c Pht dy chng ta nn
c trnh nhng hnh ng to nghip bt thin k trn. Nhn c nhiu thin
tn than phin rng tht l kh gi trn nm gii, v mi ngi c mt hay
hai gii khng gi c. Nghe cu chuyn, c Pht dy rng khng gii
no km quan trng hn gii no. Tt c cc gii u kh gi, nhng phi
gi cho tht y th mi c gii thot:

(Php C 246 - 247)

Ai m c thi st sinh

Ni nng gian di, tnh tnh t dm

Say sa, trm cp, h thn

Sng i nh th trm lun v vn

Coi nh ngay ci nhn gian

T o b mt thin cn ca mnh.

1. Khng st sinh tc l khng c git hi, khng c lm tn hi n

i sng ca ngi v sinh vt. Phi c lng t bi thng ht mi loi.

Mt nhm su v t kheo mnh cao tui o nn tranh chp ginh ch ,

tn cng mt nhm khc gm mi by v, c Pht hay c cu
chuyn, cho ban hnh gii lut c lin quan n vic cm hnh hung hoc
st hi k khc v ai cng s hnh pht v u qu trng i sng:

(Php C 129)

S thay gy gc, gm ao

S tay thn cht hi bao cuc i

Suy lng mnh ra lng ngi

Ch nn git hi hoc xui git ngi.

(Php C 130)

S thay gy gc, gm ao

Yu thng mm sng, kht khao cuc i

Suy lng mnh ra lng ngi

Ch nn git hi hoc xui git ngi.

Th nht khng st sinh l tn trng s cng bng. Chng ta, ai cng coi
sinh mng ca mnh l qu. Tt c loi vt u qu thn mng ca chng
nh chng ta v cng bit au kh nh ngi. Th hai, khng st sinh l tn
trng Pht tnh bnh ng. Chng ta mi loi tuy thn hnh khc nhau, m
vn ng mt Pht tnh. St hi mt sinh vt l st hi Pht tnh. Th ba
khng st sinh l nui dng lng t bi. T bi l tnh thng hon ton v
tha. y l mt trong nhng yu t ct ty ca Pht Gio.
 ang i kht thc c Pht thy mt m tr con dng gy nh p mt
con rn. Ngi hi l do, chng ni s rn cn. Ngi khuyn:

(Php C 131)

Ai cu hnh phc cho mnh

M dng dao gy gian manh hi ngi

Khin ngi tan nt cuc i,

Kip sau mnh chng an vui c no.

Ngi sng c khng nhng sng lo u m cng cht trong tm trng s hi

v m mui. Hi tng li nhng vic c lm trong i, vi tm trng s hi
v lo u, ngi qua i ti sinh vo cc ci c, nh sc sinh, qu i v
a ngc. Ngi sng thin, sau khi cht s c ti sinh vo cc ci lnh v
khi gn cht thng hi tng li nhng vic thin mnh lm trong i, ngh
ti Pht, Php, Tng lun lun hng dn mnh trong cuc sng hin thin
v hng thng:

(Php C 132)

Ai cu hnh phc cho mnh

Khng dng dao gy gian manh hi ngi

Khng gy tn hi cho i,

Kip sau mnh s an vui v cng.

Khng st sinh cng trnh nhn qu bo ng on th. Nu mi ngy ta

u gieo cm hn cho ngi v vt thi tch ly lu ngy, khi oan gia y to
hn sc ta, chng y ta b n st hi li. Cng to nghip st, cng lao mnh
vo au kh.

Mt chng thanh nin mang mt ci tn c ngha l Thnh Hin. Chng

lm ngh nh c. c Pht dy rng khng phi bng cch gy tn thng
cho chng sinh khc, cho cc sinh vt c mng sng, c tnh cm nh loi
ngi, loi th, m c th tr thnh thnh hin, cao thng c:
 (Php C 270)

Sinh linh st hi trin min

Thnh hin u xng l tn ca mnh,

Khng cn st hi sinh linh

Thnh hin mi tht xng danh v cng

c Pht mun khuyn chng sinh dit sn hn v ri tm t n mun loi

cho cuc sng chung c hi ha nn Ngi lun lun ngn cm t
gy tn hi cho ngi khc:

(Php C 300)

Nhng ngi t Pht

m ngy tnh gic m ngh suy

V nim vui ln k chi:

Ch gy tn hi cht g cho ai.

Mt v T kheo c qu, t trong rng tr v hu Pht. Mt thiu ph, c

chuyn ci v vi chng, b nh, cng vo m rng y v mun tr v cha
m. ng chng thy mt v, vo rng tm, thy b v i theo sau v A La
Hn. ng sinh lng ganh t, nh p v T kheo ti bi, mc du b v ht
lng bo cha van ln. T kheo khng sn gin, khng ni xung. Khi v ti
cha, cc v T kheo khc thy vt thng bn hi thm v khng tin khi
nghe thut li cu chuyn. c Pht hay r bn khen rng:

(Php C 405)

Ai khng dao gy bo hnh

Trong khi tip xc chng sinh i

D ngi mnh, yu vy thi

Khng gy thng tn hay i st sinh

B La Mn tht xng danh.

Khng st sinh th khi phm hai ti ln sau y: Mt l git hi cc bc

Pht v lai, v c Pht ni: Tt c chng sinh u l ch Pht v lai. Hai
l git ln b con nhiu i, n lm b con nhiu kip, v trong kinh B Tt
Gii c ni: Tt c lc o chng sinh u l h hng ta, cha m ta, cht
i ri sinh li trong nhiu i nhiu kip.

Ngi khng st sinh th trong i sng hin ti s m rng thm lng t bi,
l mt nhn chnh tu thnh Pht v c hng cc php lnh nh kinh
Thp Thin Nghip o k: Tt c chng sinh u knh mn; Tr sch
thi quen gin hn; Thn th thng c khe mnh; Tui th c lu
di; Thng c thin thn h tr; Ng ngon gic v khng c c mng;
Tr ht cc mi on th; Khi b a vo ba ng c; Sau khi cht, c
sinh ln ci tri.

2. Khng trm cp tc l khng ly nhng ti vt thuc quyn s hu ca

ngi khc m khng c s ng thun ca h. c Pht cm trm cp v l
do tn trng s cng bng, tn trng s bnh ng, tn trng quyn t hu,
dit tr lng tham, nui dng lng t bi v trnh nghip bo on th. Trong
khi c gng lnh xa hnh ng trm cp ngi Pht t cng pht trin c
tnh lim khit, chn tht v chnh trc.

Mt v A La Hn trn ng i kht thc v thy mt ming vi b gi bay

ri di t, va lm ln th ch khc vi nhn thy, tri h l ngi ly trm.
Ngi gii thch rng ngi khng c nh trm cp v trao tr vi li cho
ch. Nhng ngi kia em cu chuyn thut cho cc v khc nghe, v cc v
y ci ch ngi. c Pht gii thch rng ch v A La Hn khng khi no
cn trm cp ca ngi:

(Php C 409)

Th gian h c mt ai

Khng h ly vt m ngi khng cho

Di hay ngn, nh hay to

D tt hay xu, d h hay lnh

B La Mn tht xng danh.

Khng ly ca ngi, khng ly ca khng cho, m tri li cn ly ca mnh

em b th cho nhng k thiu thn. Nu khng gian tham trm cp, m
li lm hnh b th th theo kinh Thp Thin Nghip o c nhng
php lnh nh sau: Tin ca c d khng b nn gic gi cp mt hay b
chnh quyn tch thu, khng b nn lt tri, la chy v con ci ph tn;
c nhiu ngi tin cy; Khng b la di, gt gm; Xa gn u khen ngi
lng ngay thng ca mnh; Lng c an n, khng lo s v s tn hi g c;
Khi cht ri c sinh ln ci tri.

3. Khng t dm l khng c ly v hay ly chng ca k khc. Np sng

tnh dc lang ch ba bi ca con ngi s ph hoi thit ch gia nh. D
trong cuc sng v chng chnh thc nhng nu giao tip khng ng lc,
khng ng ch v khng chng mc th cng b xem l t dm.

Chu ca c s Cp C c l mt chng thanh nin p trai, thng c

hnh ng t dm, hay eo ui v ngi. Nhiu ln chng b bt nhng li
c nh vua tha ti cho nh ting tm ca gia nh. Cui cng gia nh dn
chng n thnh cu c Pht khuyn dy. c Pht dy rng t dm l to
nghip c. Ngi cng ging cho chng v hu qu tai hi ca tt xu t dm,
nu r nhng tai ha ch i k phng dt t dm, nu r bn iu bt hnh
s n vi k bung lung theo v hay chng ngi khc:

(Php C 309)

Bung lung theo v, chng ngi

Mc vo bn nn khin i bt an:

Bn thn ti li vng mang,

Ng m trn trc, tm can ri bi

B con khinh b ch ci

Cht vo a ngc l ni a y.
c Pht dy: Ngi m lng i dc cng nh k cm uc i ngc gi,
quyt b nn chy tay. c Pht cm t dm l mun bo v hnh phc gia
nh, trnh on th v qu bo xu xa, trnh b a lm c th, trnh b trng
pht:

(Php C 310)

Mang v v phc cho mnh,

a lm c th. Cuc tnh vui chi

V ang lo s mi b,

Thm vua pht ti nng n bn thn,

Cho nn phi gi thn tm

V, chng ngi ch t dm hoang ng

Ring i vi hng xut gia, c Pht dy nn dt hn dm dc. V dm dc

l nhn i n s a lc, lun hi trong sinh t. i cng nng th tri buc
cng cht, s au kh do m tng trng. ng c ca i l si, ta vo
gc si m, ch k yu thng. Do , i ch lm cho mnh v ngi au
kh. Nu s yu thng b ngn chn hoc b t chi th yu thng bin
thnh on th. Nu yu thng c tha mn th cng m m, m qung.
Gio l o Pht nhm thot khi kh au, m nguyn nhn chnh ca kh
l i. Th nn, o Pht dy nn xa la i dc v tn thn ngi xa la i dc.
o Pht khuyn ch nn hng nhng th vui cao qu ca tinh thn, o l.

Khi b T kheo ni A La Hn n b mt ngi trc kia thng b, hm hip,

ch t kheo bt u thc mc rng ch v A La Hn cn c th b dc lc
cm d, cn cm thy khoi lc v nhc dc na khng. c Pht gii thch
trng thi ca cc v ny l B La Mn khng luyn i dc lc:

(Php C 401)

Ngi m i dc thot ly

Khng cn m nhim cht g di lu

Ta nh git nc tri mau

Chng cn dnh li trn tu l sen

Hay ht ci t u kim

Khng cn dnh li trn c no,

B La Mn xng danh sao!

Ngi xut gia mun chng qu, thnh o, phi trit on tr dm dt

thn cng nh tm. Kinh Lng Nghim ni: Lng dm khng tr, th
khng th ra khi trn lao. Cn i vi ngi ti gia, Pht ch ngn t dm,
ngn s lang ch, ngoi tnh.

Khng t dc v gi c tnh hnh s c cc iu li nh Kinh Thp

Thin Nghip o ni: Su cn (mt, tai, mi, li, thn, ) u c vn
ton; on tr ht nhng s phin no, quy nhiu; Khng ai dm xm
phm v chng con ci; c ting tt, ngi i khen ngi.

4. Khng ni sai s tht l khng ni di, trnh vng ng. Ch ni ng vi

iu lm, ng vi s tht trng thy, nghe thy m thi. Ni di, ch
trong trng hp cu kh nguy cho ngi v vt mi khng phm ti,
v nh vy l thc hnh c hnh t bi.

Mt thi cc tu s ngoi o rt ghen ght vi c Pht nn lp mu bu xu

Ngi. H nh mt n t trung thnh ca h gi lm nh thng ti lui v
ng li ti cha K Vin ni Ngi c tr. t lu sau b ny ni l c thai
vi Ngi. B n bng cho to ri n n cha cng khai ph bng Ngi.
Nhng mu gian b khm ph. Mi ngi nh ui b i. Va ra khi cha
thi t nt ra ht b ri vo a ngc. c Pht dy: Mt ngi ch p
s tht thi cn c iu c no m chng dm lm, chng h ngh n c bo
vo kip sau. Ngi c cu k sau khi cp n li vu oan ca thiu ph:

(Php C 176)

Ai vi phm gio php ri,

Ai a gian di tht li di lu,

Ai tin chng c i sau,

Bao iu xu, c h u s g

Sn sng lm, c ngi chi.

h uy tn ca c Pht, mt gio phi khc thu mt thiu ph gi b ni

rng thng hay lui ti cha K Vin ni c Pht c ng v ng li m
ti y vi Ngi. t lu sau h thu bn cn say ru rnh git thiu ph
ny ri chn vi di ng rc gn tnh tht ca c Pht to s nghi oan
xu xa cho Ngi. V sau, nhng ngi git thu y b nh vua ra lnh truy
tm, bt c, chng th tht mi chuyn. Thanh danh c Pht chng h
thng tn. Khi ging v tt xu ca ngi gian di, c Pht dy Ngi
hay vng ng, ngi lm iu sai tri m chi u s lm vo cnh kh, cht
s b a xung a ngc:

(Php C 306)

Ni li xo tr di gian,

Lm ri li chi khng lm, khng hay

Ai m to nhng nghip ny

Cht vo a ngc a y trnh u

Lm ngi ty tin di lu..

Ngi Pht t ti gia c hc Pht nn ni ng thi, ng lc, ni li c ch,

c o l, trnh ni nhm nh, ni li v ngha. Ngi khng ni di th
c nhng iu li ch nh sau theo Kinh Thp Thin Nghip o:
Ming thng thm sch; Th gian v nhn, thin u knh yu; Li ni
khng lm ln v vui v; Tr tu th thng, khng ai hn; c hng lc
th nh nguyn v ba nghip u sch.

5. Khng ung ru v cc cht say khc. Pht cm ung ru v mun bo

ton ht ging tr tu v ngn nga nhng nguyn nhn sinh ra ti li. Ru
lm ngi mt bnh tnh, mt sng sut v khng th gi c bn gii ni
trn.
i vi nhng ngi Pht t ti gia, tu tp iu thin, chnh l gi gii. Gi
cho nm gii. Ng gii l cn bn, l mc o c ti thiu cho mt
con ngi, sng xng ng l con ngi, c nhn cch, c nhn phm. Nm
gii Pht Gio l chun mc o c cho loi ngi ni chung. l mt
bi hc cng dn thng thng m bt c mt x hi no, mt quc gia no
mun phn thnh, hng cng cng khng th b st c. Nu Tam Quy l
nn tng, th Ng Gii l nm nc thang ca ngi Pht t ti gia bc
dn ln Thnh qu. Trong bc u, ngi Pht t nu c th pht nguyn
gi c nm gii th cng tt, nu v nhiu s rng buc cha th gi c c
nm gii th nn c gi vi gii m mnh thy c th thc hnh c. Nhng
pht nguyn gi gii no th gi cho trung kin.

--- o0o ---

III

Thp thin

Lc Ba La Mt

T diu v Bt chnh o

T v lng tm: T, Bi, H, X

Mu o c sa

THP THIN

Con ngi ta b tri ln trong lun hi cng v to tc nhng nghip c,

nhng nghip y do t hnh ng, vic lm l thn, do li ni l khu,
v do tng ngh l m sinh ra. dit tr nhng nghip c, c Pht
c ni Kinh Mi iu Thin Thp Thin Nghip o Kinh.

Thp Thin Nghip l mi nghip lnh, gm c mi gii cm: Khng

st sinh, khng trm cp, khng t dm, khng ni di, khng ni thu dt,
khng ni c c, khng ni hai li, khng tham lam, khng sn hn,
khng si m. Thin nghip hay nghip lnh, theo Pht Gio l tt c nhng
vic lm ng vi l phi, hp vi chn l, va ch li cho mnh, va ch li
cho ngi v vt khc.

Trong mi gii cm ny thi c bn gii cm c cp ti trong

phn Ng Gii l: Khng st sinh, khng ni di, khng trm cp v
khng t dm. Ba gii cm na l Khng tham lam, khng sn hn v
khng si m thi c cp ti trong phn ni v tam c l Tham,
Sn v Si. Ch cn ba gii cm cn ni r thm l: Khng ni thu dt,
khng ni c c v khng ni hai li m thi.

Truyn tch k rng nhn c mt nhm su v T kheo mang guc g, tay

cm gy khua lc cc, i ln i xung rm rm trn mt phin , lm kinh
ng n cc v T kheo khc ang ngi thin. c Pht nghe thy nhng
ting ng v hi nguyn nhn. Khi c thy A Nan cho bit r u
ui, c Pht mi ra lnh cm cc T kheo khng c mang guc g na.
Ngi cn dy rng con ngi lm nhng vic lnh hay d, hnh ng xu
hay tt u do thn, do ming v do m ra. Ngi khuyn chng sinh
hy gi Thn, Khu, , hy kim sot hnh ng, li ni v ngh cho
trong sch:

(Php C 231)

Gi gn kim sot Thn ngi

ng v nng gin ri lm sai

Thn ng lm c, hi ai

Lm lnh, lm thin mit mi tu thn.

(Php C 232)

Gi gn kim sot Li ngi

ng v nng gin ri ni sai

Li ng ni c, hi ai

Ni lnh, ni thin mit mi tu thn.

 (Php C 233)

Gi gn kim sot ngi

ng v nng gin ri ngh sai

ng ngh c, hi ai

Ngh lnh, ngh thin mit mi tu thn.

Ba bi k trn dy gi gn thn nghip, khu nghip v nghip cho

tht trong sch. c Pht lun lun dy khng nn to c nghip bng Thn,
Khu, . Cn gi cho thanh tnh bng cch t mnh kim ch ly mnh:

(Php C 391)

Ngi khng to nghip c chi

Hnh vi, li ni, ngh suy ng ng,

Khi thn, khu, ng hong

T mnh ch ng, s mang tt lnh

B La Mn tht xng danh!

1. Khng ni thu dt: khng ni ngoa, khng ni sai lc s tht ngi

khc phi m lm. Ch ni nhng li chn tht, ng chc, khng thm,
khng bt.

Theo Kinh Thp Thin Nghip o ngi khng ni li thu dt s c

ba iu li ch: c ngi tr thc yu mn; Hay p c nhng cu hi
kh khn; c lm ngi c uy c, cao qu trong ci nhn thin.

2. Khng ni c c: trnh xa nhng li chi ra, th b, xu xa. Ch ni

nhng li nhu ho, m tai, tao nh khin vui lng ngi.

Vi v T kheo thng nng li lng m mt v khc l i bi v v ny

cng tc gin tr li li. c Pht khuyn cc thy khng nn gy th tr
on, khng nn ni li th l v li cay ng c c tht ra trong lc nng
gin lm cho ngi nghe au n kh chu nh b thng tch:

(Php C 133)

ng nn m ming ni cu

Tc tn, c c khin au lng ngi

Ngi ta cng ni tr thi,

Nhng li c a mun i kh thay

Li qua ting li ng cay

Nh bao dao gy pht ngay thn mnh.

Mt v A La Hn kia c thi quen trch thng, ni chuyn vi ai cng dng

li xng h nh khi ni vi ngi giai cp cng inh. Cc thy T kheo
khc bt mn v phn i ri bch vi c Pht. c Pht gii thch rng v
y khng c nh xu, trong tm khng c c mun lm mt lng ngi
khc, m ch l mt thi quen chuyn t kip sng qu kh sang kip
hin ti m thi. c Pht dy:

(Php C 408)

Ni li m du, n ha

Li thm li ch, tht th mi thi

Khng h xc phm n ai

B La Mn gi tn ngi xng sao!

Theo Kinh Thp Thin Nghip o ngi khng ni li hung c m li

ni li n ha, c nhng cng c nh sau: Ni li no cng khn kho
ng l v li ch; Ni iu g, ai cng nghe theo v tin cy; Ni ra li no
cng khng ai ch trch m cn c mn yu.
3. Khng ni hai li: t b li ni ph phim. Khng ni li m thc,
phn gin, gp ngi bn ny thi ni xu bn kia, gp ngi bn kia li ni
xu bn ny gy c cm, bt ha gia hai ngi.

T kheo n trong mt chuyn du hnh dng chn ti mt tu vin do hai v

tng khc tr tr. T kheo ging php, c dn chng hoan nghnh, v ny
ni xu mun chim tu vin cho ring mnh. T kheo bn c li ni gy
chia r hai v tng tr tr kia, vn l huynh thn thit vi nhau, hai v
ny hiu lm nhau m cng b i. Sau khi vin tch, T kheo ti sinh lm
ng qu c hnh th xu xa, trong ming mc ra mt ci ui y ri b lc
nhc. c Mc Kin Lin gp ng qu ny v tr v bch vi c Pht.
c Pht ging v hu qu tai hi ca li ni m thc, gy chia r:

(Php C 281)

Li nn thn trng mi b,

lun kim ch ch h bung lung,

Thn ng lm c, bt lng

C m thanh lc ba ng k trn

S mau chng o thnh hin.

Theo Kinh Thp Thin Nghip o ngi khng ni hai li s c

nhng iu li ch sau y: B con, dng h c lun lun sum hp; Tnh
bng hu ca thin tri thc c vng bn bt hoi; c tin bt hoi; Php
hnh bt hoi.

y l mi thin nghip, nu nh chng ta thc hin mi thin nghip

ny th khng nhng trong i sng hin ti c hnh phc an lc m sau
khi thn ny kt thc s c sinh vo cnh gii an lnh. T ngn xa cc v
hin, thnh, B Tt v ch Pht thot khi sinh t, lun hi chng c
Nit Bn u bt u ly mi iu thin ny lm cn bn tu hnh.

Mi iu Thin c th c phn chia lm ba nhm: Ba iu thin ca

Thn l khng st sinh, khng trm cp v khng t dm. Bn iu
thin ca Khu l khng ni di, khng ni thu dt, khng ni c c v
khng ni hai li. Ba iu thin ca l khng tham lam, khng sn
hn v khng si m.

Tri ngc hn li vi Mi iu Thin l Mi iu c. Mi iu

c cn c gi thp c nghip. C th chia mi iu c ny thnh ba
nhm: Ba iu c ca Thn l st sinh, trm cp v t dm. Bn iu c
ca Khu l ni di, ni thu dt, ni c c v ni hai li. Ba iu c
ca l tham lam, sn hn v si m.

Nu khng on tr mi c nghip ny th s em li kh au ngay trong

i sng hin ti v sau khi thn ny kt thc phi a vo trong ci d, c
th, a ngc. Nh th, chng ta c th xem mi c nghip l cc nhn t
ca v minh a con ngi n h su ti li, gy ra kh au cho bn thn,
cho gia nh v lm ri lon cho x hi .

Sau mt ma an c nm trm Tng s n yt kin c Pht v Ngi khuyn

dy rng ngi hin tr phi t b ngay trng thi ti tm y bng m l
mi loi hnh vi bt thin, v pht trin trng thi sng sa rc r nh vng
l mi loi hnh vi thin, tm nim vui trong vic tu nim, xa la dc vng,
thanh lc nhim trong tm tr, chng Nit Bn trong ci i hin ti:

(Php C 87 - 88)

Ngi hin tr ri b ngay

Con ng bt thin ging y bng m

Tm qua no thin vt ln

nh vng rc r xui min an vui,

Gia nh nh hp la thi

Xut gia v sng cuc i c thn

ng theo php tc Sa Mn

Gt i nhim trong tm k cng

Cu vui chnh php Nit Bn

Bao nhiu dc lc buc rng trnh xa.

Mt nh chn nui gia sc giu c thng hay n nh ng Cp C c

nghe c Pht ging php. Mt hm ng c c duyn c cng dng
c Pht v ch Tng ti nh mnh lin tip trong by ngy. Khi c Pht
ra v, ng mang theo bnh bt ca c Pht v tin chn Ngi i mt i xa.
Lc tr li ng b mt ngi th sn bn mt mi tn khin ng b cht. Cc
v T kheo bn lun rng nu c Pht khng n ving chc nh chn nui
gia sc kia khi phi cht. c Pht gii thch rng d th no chng na,
ng y khng th ln trnh nghip xu to trong qu kh v Ngi thm
rng Ci hi m k th c th gy cho k b th, hay ca ngi on hn gy
cho ngi to ra mm on hn, khng nguy him bng tm hng v
hnh c, hng v iu bt thin s gy hi cho mnh:

(Php C 42)

K th gy hi cho nhau

Hay ngi on hn trc sau ra hn

Cng u gy hi nhiu hn

Hi do hnh c trong tm to thnh

Gy ra cho chnh thn mnh.

Mt ngi kh gi kia ny sinh ngh tham i khi gp mt v A La Hn. K

ng kim sot c tm, xin xut gia v sm c qu A La Hn. Nghe s
thay i thun li v s thnh t m mn y c Pht ca ngi v v
thm rng iu li ch m cha m v b con quyn thuc c th lm cho
mnh, th ngi c tm hng thin v chnh trc cng t mnh lm c,
m cn c th lm tt hn na:

(Php C 43)

D cha m hoc thn nhn

Gip ta ch c mt phn thng hoa

Chnh nh tm tt ca ta

Tm v vic thin, hng qua hnh lnh

Lm mnh cao thng tht nhanh.

Mi nghip lnh, cng nh mi nghip d, u do thn, khu, pht khi

ra. Nghip d v nh c, nghip lnh v nh la, u mc chung trn mt
m rung. C thng lm chng ngi cho la, khng cho sinh trng tt
ti. Nu mun la tt mn ma thu hoch c nhiu, th phi nh sch
c. Cng th, mun c nghip lnh, th cn phi dt hn mi nghip d.

LC BA LA MT

Ngi Pht t tu hnh B Tt ngoi mi iu thin, phi tu tp php Lc

Ba La Mt. Lc l su. l vt qua. Ba la mt nguyn m ting Phn
l Paramita, ngi Trung hoa dch ngha l b ngn o, ni theo ting
Vit l n b bn kia. y l su mn tu tp c cng nng nh mt chic
thuyn, a mnh t b bn ny, b v minh ca th gian, vt sang b bn
kia, b gic ng ca ch Pht. K tu hnh mun n b gii thot hon ton,
cn phi tu c phc ln tu. Tu phc gm c: b th, tr gii, tinh tn v
nhn nhc. Tu tu l thin nh v tr tu.

B TH BA LA MT

o Pht thng c gi l o t bi. Vy ngi Pht t, khi noi theo du

chn Pht, cng phi th hin c lng t bi v lm cho n tng trng.
Phng php mu nhim nht l thc hnh php mn b th ba la mt.
B ngha l rng ri, cng khp. Th l cho, l trao tng. B th l cho, l
tng cng khp, tng cho tt c mi ngi, mi vt, mi ni. B th Ba la
mt gm cc loi sau y:

1. Ti th: em tin bc, ca ci, vt thc ca mnh ra cho ngi thiu thn.
i khi em nhng vt qu bu nht ca mnh nh thn mng, i sng ca
mnh cu vt k khc ra khi nguy nan.
2. Php th: em chn l, gio php, nhng li dy ca c Pht ch by,
khuyn bo ngi khc; hoc chnh mnh y theo gii lut ca Pht tu hnh
lm khun mu cho ngi bt chc, b d theo lnh, ci t quy chnh.
Php th c hiu qu lu bn v gip cho ngi hiu c l tht, ph c
v minh v t n hnh phc chn tht. Bi vy Php th l mt hnh ng
cao qu v c cng nng cu , gii thot hn c. c Pht dy:

(Php C 354)

Coi nh b th hng u

L em Chn L nhim mu tng nhau,

Coi nh hng v ti cao

Hng v Chn L ngt ngo di lu

Coi nh hoan h hng u

Nim vui Chn L thm su tuyt vi,

Ngi no i dc dit ri

Vt qua phin no, xa ri kh au.

3. V y th: V y ngha l khng s. V y th l ly li ni hay vic lm

gip cho ngi khc ang s hi thnh ht s. em s bnh tnh v an vui
n cho mi ngi v mi vt. i sng kh, li cng kh thm v s.
Cho nn lm cho ngi ht s, chnh l cu cho h bt i qu na kh
au trong kip sng.

S b th theo ba cch ni trn, tht ra khng kh v khng him. Rt nhiu

ngi c th lm c. Nu nhn b ngoi, th nhng hnh ng y u l b
th c. Nhng nu xt v tm l v ng lc thc y bn trong, th c th c
hai trng hp khc xa nhau:

1. B th chp tng: Ngha l b th vi mt dng tm khng trong sch

nh cu danh, cu ti li, hoc v ganh ua, hoc v b p buc, hoc cho vi
mt tm l khinh r, hi tic, phn bit k thn ngi s, k a ngi ght
Nh th l chp tng, l cn bm nu ly hnh tng, phc c ca
nhng hnh ng y rt mng manh, nh my ni gia h khng, gp gi
thi lin tiu tan.

2. B th khng chp tng: Ngha l b th vi mt dng trong sch,

ng vi ngha ca n. B th v tm t bi bnh ng. Nhn bit ti sn
cng nh thn mng mnh u l gi tm, v thng, nn khng tham lam,
tic nui. Bit ci ng khng c tht, nn khi cho khng thy c k cho v
ngi nhn, khng t cao, t i. B th nh trn mi ng l b th Ba la
mt.

Chng ta thy r gi tr ca php b th Ba la mt. Cng c ca n

khng nhng ch ring cho ngi nhn, m ln c ngi cho na. N va
ngi m va mnh. C cng nng a mnh v ngi t b m lm n
b gic ng, t a v phm phu n qu v B Tt.

TR GII BA LA MT

Tr l gi cht ch. Gii l nhng iu rn dy, ngn cm, nhng quy

lut m c Pht ch ra. o Pht c mc ch a ngi n ch gic
ng. Vy nhng gii lut, nhng gio iu ca o Pht tt nhin l c mt
gi tr v cng dng. Tr gii Ba la mt l mn tu bng cch gi gn nghim
chnh, trn vn gii lut m c Pht rn dy.

Cn c ca chng sinh khng ng nhau, v s tu hnh ca cc t Pht

cng c nhiu cch. V th, c Pht phi ch ra rt nhiu gii lut v phn
ra nhiu loi. Ni chung l d ti gia hay xut gia, tt c u cn gi cho
thn, ming, c sng sut, trong sch, khng nhim. Thn khng
lm, ming khng ni v khng ngh n nhng iu sai lm, c c na.
Nh th s tr dit c ht nhng nghip c sinh ra au kh, lun hi. Mt
thin tn giu tm o, c nim tin tng chn thnh ni Tam Bo nn c
ht sc qu trng mi khi n hu Pht. i c A Nan bch hi Pht rng
nu thin tn ving mt v gio ch khc, khng phi l c Pht, thi v
c c qu trng nh vy chng. c Pht dy Ngi c nim tin
ni gio php, tr gii cht ch, c ti c thi n u cng c qu trng,
tn vinh:

(Php C 303)

Tm ai trn ngp nim tin

Li thm gii hnh gi gn thanh cao

C thm ti c di do

i u cng c n cho tn vinh.

Phn ng thin tn ng thun dng mt b y qu gi n i c B

t a thay v dng n i c X Li Pht l mt v i t ca c
Pht. Mt vi thin tn c tm o, thy B t a p y, ni rng thy
khng xng ng c danh d y. Nhn c hi ny c Pht k rng trong
mt tin kip B t a hnh ng tng t. Ngi dy l ngoi vic
tr gii ra cn cn lm, cn ni v cn ngh ti tt c mi vic lnh, li ch
cho mnh v li ch cho ngi v vt khc, cu kh ton th chng sinh, ho
khp ht mi loi, khng s kh nhc v tn thi gi, khng phn bit
chng loi. Ngi b ht tham dc, gi gn gii lut nghim minh, t kim
ch c mnh v chn tnh th ng mc o nh tu:

(Php C 10)

Ngi m nhim chng vng

Gi gn gii lut vng vng, nghim minh

Lun t ch, rt chn tnh

o c sa khoc vo mnh xng thay.

Tr gii Ba la mt cng c hai cch. Tr gii chp tng l ch c hnh

thc bn ngoi, ch bn trong th rt nhim . Tr gii nh th chng ch li
g, ch thm mt thi gi v khng phi l tr gii Ba la mt. Ch c tr gii
khng chp tng l lm theo ng cc iu rn cm m c Pht ch
dy, lm v hon ton t nguyn, khng v danh li, khng v ho thng,
khng v b hon cnh p buc m lm. Tr gii nh th mi ng l tr gii
Ba la mt, cng c s v lng v bin.

TINH TN BA LA MT

Tinh l thun mt th, chuyn mt vic, khng c xen ln mt g, mt

vic g khc vo. Tn l tin ti mi mi khng dng, khng gin on
hay thi lui. Hai ch tinh tn ni theo ngha thng thng l sing nng,
chuyn cn tu tp tin trn con ng o.

Ngi sng tiu cc, u oi, khng tinh tn, d tr tui v kho mnh, vn
li bing v c tinh thn suy nhc, nhng ngi nh th khng c tr tu
ng o. Truyn tch k rng mt thi nc X V c nhiu thanh nin
tr tui c thu nhn vo gio hi. Nhiu v vo rng hnh thin v my
thng sau c qu A La Hn. Trong lc mt nhm khc khng chu i,
li cha. Nhm i hnh thin c c Pht khen ngi, cho n. Ngi
ging rng:

(Php C 280)

Lc cn n lc li li

D ang cng trng, d thi thiu nin,

Tinh thn suy nhc trin min

Cn u tr tu m tm c ra

Con ng ng o thm hoa.

Ngi tu tp trc ht phi tinh tn ngn nga cc iu c ng pht sinh

ra. Ngha l t trc ti nay cha lm c thi nn tip tc gi ci tnh thin
. Mt b v hng ngy thng mang cung tn a cho chng i sn. Cc
v T kheo thc mc khng bit hnh ng nh vy b c to nghip c
khng. c Pht gii thch rng v b khng c nh lm c m ch vng
lnh chng nn khng to nghip c, cng nh cm thuc c m tay
khng try tra th cht c khng ngm vo ngi, do v hi:

(Php C 124)

Bn tay khng c vt thng

D cm thuc c chng phng hi g

Ngi khng lm c s chi

Chng bao gi b c kia hi mnh.

Truyn tch k rng mt tn trm rt c tm. Y by ln t rung, by ln
t nh, by ln cht chn b ca mt trng gi giu c. Cn cha va lng
y li t lun hng phng m trng gi dng hin Pht. Do to nghip
c nh th, khi mng chung tn trm b a vo a ngc A T, chu hnh
pht rt lu. Nhng qu bo cha ht, n khi u thai hn phi chu
au kh lm thn ng qu, di thn hnh mt con trn to ln, mnh lun
lun b ngn la t chy ln ln t u n ui, ri t ui n u khng
ngng ngh. c Pht nhn dy rng ngi di kh lm iu c m
khng bit rng sau ny chu kh nh nhm la t t mnh:

(Php C 136)

K ngu nghip c gy nn

ri qu bo n lin hay u,

Tng lai chu vn kh au

Nh l ly la thiu mau chnh mnh.

Cho nn nu l lm vic c thi cn tinh tn dit cho mau cc iu c

pht sinh. Mt thy T kheo bt mn vi gii lut i tu, thng lp i lp
li hnh ng phm gii sai lm. c Pht trch c v rn dy D l lm
vic c thi nn ngng ngay trnh kh au sau ny:

(Php C 117)

L lm vic c mt ri

Ch nn tip tc bc i lm sai

Ch vui vi vic c ny

Tm hay cha c c ngy kh au.

Tin thm mt bc na, ngi tu tp cn tinh tn lm cho cc iu lnh

pht sinh v sau tinh tn lm cho cc iu lnh tng trng. Nn nm
ngay ly mi c hi lm iu thin. Nhng hnh ng nh th s nh
hng tt p n hnh phc trng cu ca chng ta. Truyn tch k rng
hai v chng ngi kia ch c mi mt ci qun v hai ngi chia nhau mc
mt ci o. Lc v mc o th chng khng mc. Lc chng mc th v
khng. Ngy kia ngi chng mc o i nghe c Pht thuyt Php v ly
lm tha thch, pht tm mun dng ci o duy nht ca hai v chng anh,
nhng lc y anh b tm luyn i ch ng. Sut m y anh chin u chng
li tnh v k ca mnh. Cui cng anh reo ln: Ta thng, ta thng, v
chy em dng ci o. Cu chuyn n tai vua. Vua khen ngi v ban
thng anh xng ng. c Pht dy:

(Php C 116)

Hy mau thc hin iu lnh

Cn bao iu c trnh nhanh ng lm,

iu lnh li bing khng ham

Lm cng chm tr li cng kh au

Trong tm chuyn c n mau.

Tinh tn, cng nh b th v tr gii, u c hai phng din. Th nht l

tinh tn c chp tng. Loi tinh tn ny ch c ting khen, hoc v
s ngi trn la ry, qu pht hoc vi mt tm l ho thng, quyt hn
ngi t cao t i. Nh vy khng ng l tinh tn Ba la mt. Loi th
hai l tinh tn khng chp tng. y l tinh tn mt cch chn thnh,
quyt tm sa cha, thy mnh cn gii thot ra khi lun hi, nn phi gp
rt chuyn cn tu luyn.

Trong tt c s nghip v i i hay kt qu v vang trong o, ci b

quyt duy nht thnh cng l php tinh tn. Cho nn cu ni cui cng
ca c Pht Thch Ca vi cc t trc khi Ngi nhp dit l: Hi cc
ngi! Hy tinh tn ln gii thot. Cng vic tu hnh, i t b m n
bn ng, ng di mun trng vn dm, tri qua bo tp ma sa, nu khng
c c c tinh tn, nh cc ba h mnh v b quyt tin th, th chng ta
ch quanh qun mi trong bin sinh t lun hi.

NHN NHC BA LA MT
 Nhn l nhn, chu ng nhng cnh tri mt nghch lng. Nhc l iu
s nhc, iu xu h, lm tn thng n lng t i ca mnh. Nhn nhc Ba
la mt l nhn nhc n ch cng tt khng cn ai c th nhn nhc hn th
na. Nhn nhc Ba la mt gm c ba th v thn, v ming v v .

1. Thn nhn: i vi nghch cnh nh nng ma, nng lnh, i kht, au

m, hoc b ngi nh p, hnh h, lm bc no ni thn, mnh cng cam
chu, khng phn nn hay chng c li. y l chu ng v th xc.

2. Khu nhn: Tuy gp vic tri ming cng khng tht ra nhng li
nguyn ra c c, nhng li nhc m chua cay, mng nhic ti t. Lun t
ra thanh nh, m i.

3. nhn: Du gp nghch cnh vn nhn nhc trong tm, khng h pht ra

mt t tng cm hn, on gin, khng ni ln phn i, nhng t tng
hc m tr th. Trong ba th nhn ny, nhn l kh nht v quan
trng nht. Nhiu khi thn c th chu ng c cc hnh, ming c th
khng tht ra nhng li nguyn ra, nhng vn ngm ngm phn i v
tc gin t chy tim gan. n khi tm cng khng ngm ngm ni dy
phn i, s tc gin lng xung tn y lng, th nhn nhc mi tht l
hon ton v do nhng au kh, on th u dt ht.

Mt i c n mnh l em h c Pht nn khng tn trng cc v S

cao h khc. Khi cc v ny ch dy sa sai hnh kim lm lc y th i
c cm thy t i b tn thng, n than phin vi c Pht. c Pht
bit r mi chuyn nn khuyn nh i c nn sm hi, nhng i c
khng nghe. Lc by gi c Pht thut mt cu chuyn nhc li rng trong
tin kip c ln i c tng hnh ng tng t. V sau i c chu
nghe li dy ca c Pht, n xin sm hi vi cc v S cao h. c Pht
nhn dp ny dy rng lng sn hn khng ngui trong tm ca ngi cn
m p nhng tng nh n lng m ti, nh p ti, chin thng ti,
cp git ca ti ri t a n chuyn tr th bo on s khng dn
n an tnh:

(Php C 3)

Ngi kia chi bi, nh ti

Li cn ln lt, cp hoi. Gin thay!

Ai m ngh mi iu ny

Lm sao dt b c ngay hn th.

Khi hnh php nhn ni thi tt c mi hn th tiu tan:

(Php C 4)

Ngi kia chi bi, nh ti

Li cn ln lt, cp hoi. Gin thay!

Ai khng cn ngh iu ny

S mau dt b c ngay hn th.

Mt thiu ph n c thi quen c hng danh ca c Pht mi khi c

chuyn khng may xy n. ng chng phn i, nhng b vn khng b
thi quen y. Ngi chng tc gin chy i tm c Pht v nu ln vi cu
hi. Li gii p ca c Pht bc l mt sc nhn ni phi thng lm
ngi chng nng gin kia du dn, xin theo Ngi v th l xut gia. My
ngi anh ca ng hay tin, n lng m c Pht v cht vn c Pht ti
sao quyn r ng. Ngi nhn ni trc nhng li nguyn ra v ging Php
cho cc ngi y. Rt cuc h cng xin quy y. Khi cc T kheo tn dng
hnh nhn ni ca c Pht thi Ngi dy:

(Php C 399)

Ai khng tc gin vi ngi

Chu li khin trch, n roi, pht hnh

Ly iu nhn nhc lng thinh

Lm qun lc bo v mnh mt bn

B La Mn tht xng tn.

Mt v T kheo thng nng li lng m mt v khc v v ny cng tr li

li. c Pht khuyn cc thy khng nn gy th tr on v ging dy v s
li ch ca ngi bit gi im lng trc nhng li lng m ca k khc.
Ngi hnh ng theo li thc tin ny, du cn ti th, cng c xem nh
c qu Nit Bn v khng cn phn n v khng c tm ly on tr
on:

(Php C 134)

Nu m ngi gi lng yn

Nh chung b nt im lm chng vang

Trc li c c ph phng

Nit Bn ngi thnh thang bc vo:

Chng cn sn hn cht no.

c Pht hng ngy khuyn dy hng tn khng nn tr th bo on m

phi hnh php nhn ni, lun lun, trong mi trng hp, mi ni, trc
mi khiu khch. c Pht tn dng nhng ai sn sng chu ng li lm
ca k khc, mc d trong tay c quyn lc tr th. Trong quyn Kinh
Php C ny c nhiu trng hp cho thy rng c Pht lun lun hnh
php nhn ni, d lm khi Ngi cng b ch trch thm t, b chi mng v b
tn cng.

Nhn ni khng bao gi l du hiu ca s s st, hn nht, ca n hn yu

km, hay ch bi, u hng. Tri li l sc mnh bt khut ca con ngi
t ch. Ngi tu tp nhn nhc v nhn c tht tnh ca con ngi l
lun lun yn lng, bnh ng i vi tt c mi s, mi vic, khng h b
lay ng bi mt cnh vt g d l thun hay nghch, hp vi mnh hay tri
vi mnh.

Mun c c tnh khng sn hn th cn phi tu php qun t bi hay nhn

nhc mi ri tt c la sn hn. Mt thiu n nhan sc rt p. Cha c
cha ng g c cho ai. n khi ng trng thy dng mo trang nghim ca
c Pht trn ng i kht thc, ng lin ng cu thn. c Pht thng
thn t chi. C gi b chm t i, nguyn tr th. Sau ny c c chn vo
hong cung lm vng phi. Khi nghe tin c Pht cng ch Tng i ngang
qua vng ca c, c bn m mu thu ngi i theo lng m Ngi thm t.
i c A Nan khng chu ni, bch vi c Pht, xin Ngi ri i ni khc.
Nhng c Pht khuyn thy A Nan nn thc hnh php nhn nhc v c
Pht t v nh voi chin lm trn, bnh thn vng tin gia ln tn mi n,
sn sng v thn nhin hng chu nhng li nguyn ra:

(Php C 320)

Nh voi ra trc trn tin

Lun lun hng chu cung tn bn mnh

Nh Lai nhn nhc tu hnh

Chu iu ph bng cng nh lng thi,

Sng v t cch lm ngi

Xa iu gii lut, ght ni ca thin.

Nhn nhc cng c hai phng din. Th nht l nhn nhc c chp
tng. y l nhn nhc v s quyn th, v ang nm trong hon cnh bt
li cha th tr th c, hoc mong cu c ngi khen, hay c chc
trng, quyn cao; v khinh b i th, hay t cho mnh cao hn ngi. Nhn
nhc nh th l v cn do dc vng tham, sn, si, v mn thc y, cha
phi l nhn nhc Ba la mt. Th nh l nhn nhc khng chp tng. y
l nhn nhc do mun dit tr lng sn hn, kiu mn, t i, tham lam...
Hn na, cn nhm mc ch trau di lng t bi v h x.

c Pht dy Nit Bn l ti thng, nhn nhc l kh hnh ti cao, ngi

tu hnh khng gy hi cho ngi khc:

(Php C 184)

Pht thng dy lu ri

Nit Bn l chn tuyt vi cao siu

Cng nh nhn nhc trm chiu

Ly iu kh hnh lm iu ti cao,
Xut gia chng hi ai no

Sa Mn tu tp n sao hi ngi.

La sn hn c th t thiu tt c nhng g qu bu, m loi ngi xy

dng c trn th gii ny. La sn hn ch c th b dp tt bng nc
nhn nhc Ba la mt.

THIN NH BA LA MT

Thin nh l tu tp bng phng php tp trung t tng, tm tr vo mt

i tng duy nht khng cho tn lon, tm tr c vng lng v mnh
m, hu quan st v suy xt mt vn cho n cng cc v do nghim
ra c chn l. Trong Bt Chnh o cng c nh. Trong s suy tm
nghin cu ca cc nh khoa hc cng cn n nh. Tm c nh th tr
mi sng sut suy ngh v tm ti c su xa.

Tu tp Thin nh c nhiu kt qu tt p nh gi c tm t bi, thng

yu chng sinh; cc phin no tham, sn, si, khng cn pht sinh na; gn
gi c cc gic quan khng cho sc, thanh, hng, v, xc lay ng; vui
v lc th; xa la c i dc; chng c chn khng; ci m c tt c
nhng dy tri buc s gii thot; khai pht c tr tu v lng v an tr
trong cnh gii ca ch Pht. Khi tm c iu phc, cnh thin
c chng c, thi cng vi tr tu c a n cnh gii an lc Nit
Bn:

(Php Ce 23)

Nh tu thin nh thm su

Thng nm kin nhn, trc sau chuyn cn

Ngi hin tr c bnh an

Thn tm gii thot, Nit Bn hng vui.

Ring vi thin nh Ba la mt l thin nh ln cao n mc xut th gian.

Tm v lc y tuyt i thanh tnh, n ni khng cn bit l thanh tnh,
khng cn thy tng thanh tnh na. Khi y tr tu sng sut cng cc mi
pht sinh.

TR TU BA LA MT

Trong o Pht, hai ting v minh c nhc nh n lun, v chnh v

minh l ngun gc, l u dy mi nh ca au kh ca sinh t lun hi.
c Pht thng dy chng sinh rng: Ci kh ca lc , ca la nga
ch nng mn kip, ci kh tri ln trong tam gii cha gi l kh. Ngu si
khng tr tu, tin tng sai lc, khng bit hng i, ci y mi tht l kh.

c Pht cn dy Si l ngun gc ca bao ti li, tr tu l ngun gc ca

mun hnh lnh. Chng ta l Pht t chng ta khng mun gy ti li
chu qu kh au, chng ta ch mong lm c cc hnh lnh hng
phc qu v c gii thot. Vy tt nhin chng ta phi tu c t c
tr tu Ba la mt. Tr tu Ba la mt l th tnh sng sut c kh nng soi sng
s vt mt cch thu o tinh tng n ni n chn, khng th sai lm
c, trng thy r rng chn l ca vn vt, v tr. Mun vy cn dit v
minh. c Pht dy rng V minh l iu trc, cu u, xu xa d bn t
hi nht. Hy dt b v minh tr thnh ngi trong sch khng trc:

(Php C 243)

iu d bn, vic xu xa

ng u tt c chnh l v minh

T Kheo nn dit tn tnh

Dit tr cho ht v minh, ngu n

Thnh ngi thanh tnh thn tm.

Mun c c tr tu, c Pht ch ra nhiu php tu. Gii, nh, Tu v

Vn, T, Tu l nhng php c thc hnh nhiu nht. Gii, nh, Tu
c cp ti trong mt phn trc. Ni y cn tm hiu thm v
Vn, T v Tu. Vn l nghe. Nghe li ging ca thy, ca bn, nghe li
ni cha trong kinh, trong sch ca ch Pht, B Tt v thnh hin. c
kinh sch Pht v nghe thuyt php l bc u. Khi gom gp, tch tr
c t nhiu ti liu ri thi ta yn lng nghin ngm, suy ngh. y l giai
on T. T l suy t, c suy t mi thu hiu c nhng li dy ca
ch Pht v Thnh hin, mi thu hiu c nhng gio l cao siu ca c
Pht. Khi hiu ri thi cn phi em nhng iu hiu y ra thc hnh.
l giai on th ba trong vic tu hc, giai on Tu. Tu l tu hc. Giai
on ny mi l giai on quan trng, kh khn, nhng v cng thit thc v
ch li, v n a chng ta n ch gii thot. c mt quan nim tng
i r rng, chng ta c th nu ln ba cng nng chnh ca tr tu nh sau:

1. Dt tr phin no: Phin no l do m lm pht sinh. Khi tr tu c th

m lm phi mt, nh khi nh sng pht ra th bng ti tt phi tan bin i.
M lm mt th phin no tt khng cn pht sinh ra na.

2. Chiu sng s vt: S vt b v minh che khut, nh mn sng sm che

ph cnh vt, nay tr tu pht chiu vo s vt, chng khc g khi nh sng
mt tri ln, th mn sng tt phi tan bin, lc by gi thc tng thc
tnh ca s vt c l by nh tht.

3. Th nhp chn l: Khi b v minh ph lp, ngn che th ta vi ngi, ta

vi vt tng nh ring bit, sai khc. Nay nh tr tu soi sng, thy r c
tm cnh u chn khng, nn th nhp c chn l, gic ng hon ton.

T DIU V BT CHNH O

Truyn tch k rng sau khi i mt vng chu du hong Php cc lng
mc, c Pht tr v tnh x, v gia chng Tng c cuc tho lun v trng
thi g gh hay bng phng ca cc con ng tri qua. c Pht ni
rng tho lun v cc con ng y khng thch hp cho s gii thot, ch
l nhng on ng bn ngoi thn tm. Ngi khuyn ch Tng nn lu
tm n con ng cao thng l Bt Chnh o thuc gio l T Diu
v nhng vic cn phi lm khc sm c c o qu. Nhng gio
l cn bn ca o Pht c tm tt nh sau y:

(Php C 273)

Con ng cao thng hng u

L Bt Chnh o nhim mu bit bao,

Bn iu chn l ti cao

L T Diu d no snh ngang,

Khng cn luyn i vn vng

L iu cao thng thm hng Nit Bn,

Trong loi ng vt hai chn

Th ng Ton Gic v ngn ti cao.

Ngi Pht t tu hc mun vnh vin yn vui ngoi vng sinh t ca

th gian. Mun t c kt qu trc ht ngi Pht t phi thu hiu
tnh trng i ngi, bit r cn bnh ca th gian ra sao, ri tm thuc tr
bnh. c Pht khi dy chng sinh tm quy y Pht, Php, Tng l nhm gip
chng sinh m mang tr tu v ng thi hiu r c bn chn l mu
nhim m thot kh. Bn chn l gi l T Diu :

(Php C 190 - 191)

Nu quy y Pht, Php, Tng

Ring phn tr tu vinh thng nhim mu

Hiu ra T thm su:

Bit rng trn th kh au l g,

Hiu ra ngun gc kh kia,

Bit ng dit ht kh i l ri

Bit Bt Chnh o tuyt vi

Tm ng chn chnh con ngi nn theo.

c Pht ging T Diu gii r tnh trng i ngi v dy phng

php thay i tnh trng . T l bn; Diu l huyn diu, mu nhim,
cao qu; , l s tht, l chn l. T Diu l bn chn l mu nhim.
l: kh (Kh ); ngun gc ca kh (Tp ); s dit kh (Dit ) v
con ng dn n s dit kh (o ).

Kh phi c thng sut, hiu bit. Ngun gc ca kh, nguyn nhn gy

ra kh (tc i dc) phi c tn dit. S dit kh (tc Nit Bn) phi c
chng ng. Con ng dn n s dit kh (tc Bt Chnh o) phi c
pht trin. Du ch Pht c ging sinh hay khng, bn Chn L y vn c
trn th gian. Ch Pht ch khm ph ra v vch r cho nhn loi thy bn
chn l mu nhim ny m thi.

1. Kh : S tht u tin v tnh trng i sng ca chng sinh trong th

gian l au kh, mt thc trng m con ngi cm nhn t lc lt lng m
cho n khi nhm mt xui tay. c Pht dy: Ny cc T kheo, sinh l
kh, gi l kh, bnh l kh, cht l kh, thng yu m bit ly l kh, mong
cu m khng c l kh. Tm li, chp th nm un l kh. Nh vy,
kh c th chia lm 3 phng din:

V phng din sinh l: kh l mt cm gic kh chu, au n ca th xc

nh khi b mt gai nhn m but bn chn hay mt ht ct vo trong mt...
Con ngi sinh ra vt v khn n, ln ln gi yu, bnh tt khn kh v
cng v cui cng l ci cht, l s tan r ca th xc.

V phng din tm l: kh l do khng toi , khng va lng v.v... Nhng

mt mt, thua thit trong cuc i lm mnh kh. Ngi mnh thng mun
gn m khng c, ngi mnh ght m c phi gp g hoi. Mun tin ti,
danh vng, a v nhng n c vt qua ngoi tm tay mnh v.v
V s chp th nm un: Ci kh th ba ny bao hm hai ci kh trn, nh
trong kinh dy: Chp th nm un l kh. Nm un hay ng un l
nm yu t nng ta vo nhau to thnh con ngi, gm c: thn th vt
l l sc v cu trc tm l l th, tng, hnh v thc. Gi chung li l
sc, th, tng, hnh, thc. Ni mt cch tng qut, khi ta bm vu vo nm
yu t trn, coi l ta, l ca ta, l t ng ca ta, th kh au c mt.
Mi kh au, lo lng, s hi, tht vng u gn lin vi nim v ci ta
y.

Pht gio khng ph nhn rng trong i ngi cng c lc vui v sung
sng v thn tm c tha mn trong nhng iu mong mun. Nhng
hnh phc y l qu tt ca nhng nghip lnh to ra trong kip trc hay
kip ny. c Pht khng dy rng con ngi phi trnh nhng hnh phc
y. Khng nn hiu lm l Ngi c ph nhn tnh cm ca con ngi
theo ui mt s l tng tinh thn cao thng. iu m c Pht mun
nhc nh chng ta khng phi l bo ta dp b hon ton tnh cm lnh
mnh ca con ngi, m ch c nhc chng ta khng nn ch tm quyn
luyn v gn b vo nhng th vui vt cht. ng say m m m trong
nhng hnh phc trn. c Pht ni ci vui l ci vui mong manh trong
au kh, ci vui cn vng trong v minh nghip chng a n kh au
cng su dy thm.

B kh mnh mng nc ngp tri

Khch trn cho mt chic thuyn chi,

Thuyn ai ngc gi ai xui gi,

Ngm li cng trong b kh thi!.

Mt nh th cm hng m vit nh trn. Ngc gi hay xui gi, chic

thuyn cng trong bin m thi, khng th vt ln trn bin c. M ci
bin l bin kh. Cho nn ci vui ca con ngi trong cnh trm lun ny
l ci vui trong au kh ca th gian, cha phi l ci vui gii thot. Do th,
c Pht ni i l b kh, mc d chng sinh cho i l vui, ri say m
theo i, khng gi pht no ri khi, cho n mt ngy no phi nhm
mt tt th, by gi mi hong ht, kh au.
iu lm tr ngi quan trng nht cho vic pht trin tm linh khng phi l
nhng vt, nhng vic, hay nhng ngoi cnh c sc to nim khoi lc v
thch th; m chnh l ci tm thit tha gn b, nh tng n nhng vt
hay nhng vic y, theo lng ham mun ch k ca con ngi. Theo Pht
Gio chnh trng thi tinh thn khi i u vi ngoi cnh mi l iu quan
trng.

Mt hong t xut gia v rt vo rng, hnh thin mt mnh. V m, ng

nghe vng vng ting n ht t thnh vng n v ly lm bt mn vi li
sng n c gia rng su. Mt v thn trn cy khuyn khch ng nn c
gng tm thch th trong i sng c n. V sau, thy T kheo bt mn y
tr v bch li t s vi c Pht. c Pht ging cho thy v tnh cch kh
khn ca kip sng th gian:

(Php C 302)

Kh thay dit i dc ri

m vui sng cuc i xut gia,

Kh thay cuc sng ti nh

Trn gian sinh hot tht l thng au,

Kh thay phi sng gn nhau

Khi khng hp tm u m xui,

Kh thay c mi ni tri

Trong vng sinh t lun hi qun quanh,

Vy lo vt thot cho nhanh

Kh au ni y, t sinh chn ny.

c Pht ging cho ta trng thy cuc i su hn, xa hn, ng vi s tht

hn. Trng su hn v xa hn, v nhng sung sng trong th gian khng
vng bn, khng vnh vin. Khi n mt th chng ta bun au. M ngay khi
cn, n cng gy cho chng ta bit bao bn rn, lo ngh, ght ghen, th
on Trng ng vi s tht hn, v trong khi ta ang say m trong hnh
phc, nu ta khng bit tu tp gi gn v lm tng trng nhn duyn lnh
sinh ra hnh phc th hnh phc bt u suy gim theo lut v
thng ri. au kh dn dn n thay th cho sung sng ri. Bi vy
tnh trng chung v ng s tht ca th gian l au kh. y l mt l tht
chc chn, hin nhin.

Mt chng thanh nin c cha m ht lng thng yu. Chng xut gia lm
T kheo m khng c cha m ng thun trc. V sau, cha m thy cng
ln lt theo nhau xut gia. Tuy nhin chng v cha m khng sng ri nhau
v khng dt tnh ph mu, c mi khng kht quy qun bn nhau, sng
chung vi nhau trong mt ngi cha v cng i kht thc. Cc v T kheo
khc cm thy kh chu nn n bch vi c Pht. Nghe cu chuyn, c
Pht dy rng thng hay ght u to kh:

(Php C 210)

Ch k cn k yu thng,

Ch gn gi k mnh thng chng a,

i kh my cho va

Khi yu khng gp, khi a chng k

Cng au cng n k chi

Ght ny phi gp, on kia phi k.

c Pht cng dy thm rng khng nn say m luyn i v khi xa la hay

mt i iu mnh luyn i thi mnh s cm thy au kh. S say m luyn
i d b rng buc:

(Php C 211)

ng yu n say m

Ko khi ly bit no n ho hon

Nu m yu ght khng cn
Chng chi rng buc, tm hn thnh thi.

2. Tp : l ngun gc hay nguyn nhn dn n thc trng au kh. Tp

l tch tp, cc phin no chng cht t hi to thnh nng lc a n kh
au. Khi nhn thc c bn cht ca kh mt cch r rng, ta mi c th i
vo con ng on tn kh au.

Cuc i l kh au hay khng u ty thuc vo thi tm l, cm th v

nhn thc ca mi ngi; nguyn nhn ca kh c ngun gc su xa trong
tm tng ca con ngi. Pht Gio cng nhn thy cc nguyn nhn ca
au kh; c ci pht sinh t vt cht hay hon cnh x hi, nhng nguyn
nhn tht s vn l tm thc.

Nguyn nhn ca kh thng c cc kinh cp chnh l tham i, do

tham i m chp th, bm vu vo cc i tng ca tham i. S khao kht
v dc lc s dn n kh au, bi v lng khao kht y khng bao gi tha
mn. c Pht dy Tham i sinh su u, tham i sinh s hi. Ai gii thot
tham i thi khng cn su u s hi na:

(Php C 216)

Khi t tham i sinh ra

Sinh lo, sinh s kh m trnh i

Khi m tham i xa la

Chng cn lo s cht g na u.

Nguyn nhn su hn v cn bn hn chnh l v minh, tc l si m khng

thy r bn cht ca s vt hin tng u nng vo nhau m sinh khi,
u v thng v chuyn bin, khng c ci ch th, ci bn vng c lp
trong chng. Do khng thy r nn sinh tm tham mun, m gi ly cc i
tng lc th. Do khng thy r mi lm tng rng ci ta l quan trng
nht, l ci c thc cn phi bm vu, cng c v tha mn nhu cu ca n.
Do v minh m c chp th ci ta v ci ca ta. Do nhng chp th y
m c nhng ni thng kh ca cuc i. Chng ta c th nhn thy mt
cch r rng, kh hay khng l do lng mnh, do ci nhn ca mi ngi i
vi cuc i. Nu khng b s chp ng v dc vng v k hay phin no
khuy ng, chi phi, ng tr trong tm th cuc i y an lc, hnh phc.

3. Dit : Dit l chm dt, l dp tt. Dit l s chm dt hay dp tt

phin no, nguyn nhn a n au kh. Khi ph tr ht nhng phin no
ri th con ngi c t do hon ton, yn vui, sng sut v khng cn
nhng nhn to ra lun hi na. Con ngi gii thot khi sinh t v
t ti Nit Bn.

o Pht xc nhn cuc i y dy nhng au kh, chng ta thng c

nghe ni rng i l b kh. Tuy th o Pht ng thi cng xc nh c
mt s tht khc na l an lc, hnh phc. V vy m c s tu tp t
c hnh phc. Hnh phc ny hoc tng i hoc tuyt i.

Hnh phc tng i: Khi ta lm lng du lng tham i, chp th thi tm tr

khng cn b un nng bi cc ngn la phin mun, lo lng, s hi na.
Tm ca ta trm tnh v sng sut hn, kh nng nhn thc s vt hin
tng su sc v chnh xc hn. Thn tm ta c chuyn ha, thi ng
x ca ta i vi mi ngi lng, bao dung v khim tn; i vi ca
ci, ti sn, danh vng tr nn thanh thn hn, khng cn b p lc ca n
nng ln tri tim mnh. Trn c s y, ta hng th i sng c phm cht
hn. Tm li, ty vo kh nng gim thiu lng tham, sn v v minh n
mc no th i sng ca ta s c tng phn hnh phc ln mc y.

Nu ta pht trin hnh phc tinh thn cao hn bng cch tu tp thin nh th
ta s c s an lc tuyt vi. c Pht dy: C ngi c th khng b bnh
v th xc trong mt nm hay c th n c trm nm, nhng tht him c
ngi khng b bnh v tinh thn, d ch trong mt pht. Nhng tm l
c coi l bnh ca tinh thn l tham lam (tham mun chy theo nhc dc
ng trn sc, thanh, hng, v, xc), sn hn (on ght, bt toi nguyn),
hn trm d di (u oi trong tm, khng tinh tn, kin tr), dao ng v
hi hn (lo u v nhng hnh ng bt thin), hoi nghi v do d (tm bt
nh). Khi cc loi tm l ny c mt, n s tri buc v ngn che tm tr ca
ta; loi tr chng i th tinh thn s sng t thanh tnh v an lc nh mt
trng thot khi m my che. Cc trng thi hnh phc tinh thn ny c
gi l T thin.

Hnh phc tuyt i: Trn nn tng hnh phc tinh thn, ta pht trin tu
qun, hng tm n on tr ton b phin no vi t, thm su, ta c th
t hnh phc tuyt i, ti thng l Nit Bn. Dit chnh l Nit Bn.
Nit Bn l s thanh tnh, l hnh phc tuyt i. c Pht dy:

(Php C 204)

Ai khng bnh, li nht i

Ai m bit l ngi giu sang

Ai thnh tn l bn vng

V ni cc lc: Nit Bn l y.

4. o : o l con ng, l phng php thc hin dn n chm dt

kh au. c Pht dy cho chng sinh mt con ng chc chn i n
Nit Bn. Nh vy, ton b gio l m c Pht dy u l o . Con
ng y gi l Bt Chnh o (Tm thnh o) c coi l tiu biu v cn
bn nht ca o .

(Php C 274)

Con ng duy nht dn vo

u cn tm c ng no khc hn

Khin cho thanh tnh nhn quan,

Cc ngi theo ng li vng ni trn

Ma vng m lon ngay lin

Chng cn dc vng gy phin cho ngi.

Bt Chnh o l con ng Trung o m c Pht tm ra chng

ng Nit Bn. Con ng gm c tm iu chn chnh, tm phng tin
mu nhim m ngi Pht t phi lm: Chnh Kin, Chnh T Duy, Chnh
Ng, Chnh Nghip, Chnh Mng, Chnh Tinh Tn, Chnh Nim v Chnh
nh. l con ng gic ng duy nht. ng v mt trit hc, tm yu
t y l tm trng thi tinh thn (hay tm s) nm trong tm loi tm siu th
c i tng l Nit Bn.
- Chnh kin: l s thy, hiu bit chn chnh hay nhn thc ng, r rng
nh tht. Nhn thc ng v o c ca cuc sng, ci no l thin, ci no
l c. Nhn bit v bn cht ca s vt ng vi s tht, hp vi l phi.

- Chnh t duy: Suy ngh ng n, chn chnh v xt on sng sut, ng

vi chn l, khng m lm. Do s hiu bit, ci nhn chn chnh m s suy
nim hay ngh ng n pht sinh.

- Chnh ng: Ngn ng ng n, ngha l khng ni nhng li vng ng,

c khu, hai li a n au kh, chia r, hung bo, cm th. Ni nhng li
l chn tht, m i, chnh ng, hin ha a n xy dng nim tin, on
kt ha hp, thng yu v li ch, nhng li hp vi Chn, Thin, M. Li
cn em phng tin m gio ha ngi.

- Chnh nghip: Hnh vi ng n, lm vic chn chnh c mc ch lnh

mnh, va li ch cho mnh, va li ch cho ngi v vt khc.

- Chnh mng: i sng ng n, trong sch ngha l phng tin mu

sinh, ngh nghip chn chnh, khng sng bng nhng ngh phi php, c
c, gian xo d gy ra c nghip.

- Chnh tinh tn: N lc ng n, sing nng chuyn cn, c gng ht sc

bng tt c ngh lc bn thn on tr iu c, thc hnh iu thin. Dit
tr phin no v to dng c lnh.

- Chnh nim: Nh ngh ng n, tng nh chn chnh. Nh nhng vic

chn chnh lm, qun tng nhng vic chn chnh hin ti v s lm,
suy ngh v hnh ng cho hp vi l phi, dit tr nhng tng sai
quy v phng nga nhng vic lm sai lm.

- Chnh nh: Tp trung t tng ng n, nh tm chn chnh, ngha l

ng tm thc b ri lon, tp trung t tng lm an tnh tm thc mt
cch ng n, c hiu qu pht trin tu gic.

Theo c Pht thi Bt Chnh o l con ng duy nht chm dt

mi au kh:

(Php C 275)
Thun tu theo chnh o ri

Bao nhiu kh no tc thi tiu tan,

Sau khi chng ng o vng

Bit phng cch dit v vn chng gai

Dit bao chng ngi hi ngi

Ta nay truyn dy cc ngi con ng.

Gio l T Diu va l phng tin, va l cu cnh. Mt gio l hon

chnh y tnh nhn bn em li nim tin, sc sng cho con ngi, x hi.
c tnh ca gio l T Diu l con ng Trung o, khng ri vo
cc oan hng th dc lc hay kh hnh p xc. Gio l T Diu bao
hm tt c cc gio php m c Pht dy, c th thc hnh cho ngi
xut gia cng nh ti gia, ai cng tu tp c, ai cng c th nm hng v
gii thot, p ng c nhu cu thot kh cho c nhn v chuyn ha x
hi.

c Pht dy rng chng phi v bn tc, chng phi v gia tc, cng chng
phi ti ni sinh trong mt giai cp no m tr thnh B La Mn. Nhng ai
hiu bit chn tht T Diu , thng t chnh php, l k B La
Mn:

(Php C 393)

Mnh danh l B La Mn

No v bn tc lun trn u

No v chng tc mnh u

Cng khng v da vo ni sinh,

Ring ai hiu bit tht tnh

Bn iu Chn L tm thnh nhn ra

Tinh thng Chnh Php Pht

V lun thanh tnh, l B La Mn

Nhn c hai ngi ci nhau v ai cng cho l con b ca mnh mnh hn.
tranh hn thua, hai ngi cht ct v y xe ri bt b ko. Xe khng
nhc nhch m dy thng u t. Cc v T kheo nhn thy v bch li vi
c Pht. c Pht khuyn cc thy nn tn dit nhng dy thng ca tm
mnh tr thnh ngi gic ng. Ngi gic ng l ngi thu trit T
Diu :

(Php C 398)

B ai da sn hn i

B cng luyn i ch h vn vng

B dy t kin lm ng

B ph thuc buc rng qun quanh

B i cy trc v minh

Bn iu Chn L tht tnh hiu ra

Con ngi gic ng tin xa

Xng danh tn gi l B La Mn.

B La Mn trong hai cu Php C 393 v 398 trn y l ting ch chung

ngi o hnh thanh tnh ch khng theo ngha thng thng ch giai
cp o s B La Mn.

T V LNG TM: T, BI, H, X

c Pht khuyn dy chng sinh hy chm tu tp T V Lng Tm, tc

l bn mn tm rng ln khng lng c, l cc tm T, Bi, H,
X. Pht dy hy m rng bn tm ny, khng hn ch, cho tt c cc loi
hu tnh khp bn phng. y l nhng c tnh gip con ngi tr nn
tt p, hon thin, l li sng ca bc thnh. Nu mi ngi t c gng
thc hnh t v lng tm, khng phn bit tn gio, chng tc v.v th
mi ngi s tr thnh mt cng dn l tng trong mt th gii ha bnh,
an lc.

o Pht thng c gi l o t bi, o cu kh. u c o Pht,

c tnh thng. Phng chm tu tp ca Pht Gio l t, bi, h, x. Ngi
Pht t ly t, bi, h, x lm nn tng cho s pht trin thnh hnh; tm t bi
c coi l tm Pht. Trong qu trnh truyn gio, o Pht cha bao gi
gy chin tranh hay mu, thng ip tnh thng cu kh, gip i
c c Pht tuyn thuyt ngay t thi k s khai thnh lp gio on.
Bn mn tm rng ln khng lng c ni trn nu ca Pht v cc v B
tt thi c xng l i t, i bi, i h, i x.

Tm T l kh nng hin tng nim vui cho tha nhn, cho ngi khc.
Tm Bi l kh nng lm vi i ni kh ang c mt. Tm H l nim
vui, lng thanh thn do t bi em ti. Tm X l th thi nh nhng, t do,
khng k th. c Pht dy ngi Pht t phi tu tp t v lng tm.

TM T

T l lng lnh gip ch cho ngi, lng thng yu, thng em vui cho
tt c chng sinh. Tm t l ci g lm cho lng m du, l lng mong c
cho tt c chng sinh u c an lnh vui v. Tm t l lng mong mi
chn thnh ca ngi bn hin mun cho bng hu mnh c an vui hnh
phc. Ngc li vi tm t l lng sn hn.

Tm t khng phi l s yu thng thin v xc tht, v tnh dc, cng

khng phi l lng tru mn v k, lng luyn i i vi ngi no. Tm t
khng phn bit k thn ngi s, khng dnh ring cho tnh ng ch,
khng dnh ring cho tnh ng chng, cng khng dnh ring cho tnh
ng hng hay ng o. Hn na tm t khng phi ch nn c gia
ngi v ngi m phi bao trm tt c chng sinh, bi v, loi cm th
cng cn n s gip v tnh thng.

Ni tm li, tm t bao la, rng ri, tri ra ng u i vi chnh mnh cng

nh i vi nhng ngi thn cn, d khng quen bit, d c c cm vi
mnh. Ngi thc hin t tm n mc cng tt s thy mnh ng ha
vi tt c chng sinh, khng cn s khc bit gia mnh v ngi. Ci gi l
ta khng cn na. Mi s chia r u bin mt nh m sng m tan
trong nng sng. Vn vt tr thnh mt, ng th, ng nht.

Khi tm t xut hin th lng sn hn, c , th on khng th pht sinh. c

Pht dy ch c tm t mi dp tt c lng sn. Khng nhng dp tt c
lng sn, tm t cn dit c cc mm t tng bt thin. Nhn thi ca
loi ngi i vi hn th, c Pht a ra nhn xt l tnh thng s chinh
phc c lng sn hn. ging ha mt cuc tranh chp gia hai tiu
bang ang ginh nhau nc di con sng lm ranh gii, c Pht dy:

(Php C 197)

ngay gia m nhn sinh

D ngi hn on, nu mnh thnh thi

Sng khng th hn cng ngi

Tht l sung sng, cuc i thm hng.

Nhng c lng t i i vi ngi khc khng c ngha l phi qun mnh.

Lc c Pht sp nhp Nit Bn, cc t t bn phng xa gn tp np v
nh l Ngi. Ch c mt thy T kheo, thay v lm nh cc v khc, li rt
v tnh tht chuyn cn hnh thin. Khi c hi v thi y, thy tr li v
trong ba thng na c Pht s nhp dit nn thy ngh rng t lng qu
trng Ngi, vic lm tt p nht l thnh tu o qu A La Hn lc Ngi
cn ti tin. c Pht ngi khen thy v nhn mnh l Khng nn v mc
tiu ca ngi khc m lng qun mc tiu, s an lnh ca chnh mnh. Hy
nhn nh r rng mc tiu ca mnh v lp tm thnh t mc tiu y:

(Php C 166)

Ch v li ch cho ngi

M qun li ch cho ni chnh mnh

Mc tiu gii thot t sinh

Ai lo li ch cho mnh ch qun

Quyt tm t c cho bn.

Khng nn hiu lm l c Pht dy ta nn ch k, ch c phc v k khc

mt cch v tha, bt cu li. Tri li c Pht ch nhn mnh rng trong khi
phc v li ch cho ngi cng ng qun mc tiu t gii thot cho chnh
mnh. Mnh c gic ng v gii thot ri sau i gip k khc mi hu
hiu c hn.

TM BI

Bi l lng thng xt cu kh, thng dt tr au kh cho ht thy chng

sinh. Bi l ng lc lm cho tm rung ng trc s au kh ca k khc.
c tnh ca tm bi l mun gip ngi khc thot khi cnh kh.

Tm bi l v thuc c th tiu tr bnh hung bo. Lng ca ngi c tm bi

tht l mm du. Lm khi ngi c tm bi khng ngn ngi hy sinh n c
tnh mng. Chnh do ni tm bi m con ngi c th hon ton v tha trong
khi phc v k khc, gip m khng bao gi mong n n, p ngha.

i tng ca tm bi l nhng k ngho i, tng thiu, au m, c n dt

nt, h hn v c nhng ngi c i sng bung lung, phng ng ti li.
Tm bi phi bao trm tt c chng sinh au kh, rt bao la v bnh ng.
Nh c Pht xa kia tng t cho mt ngi ph n lc bc giang
h v cho c mt tn st nhn tn c, toan hi Ngi. V sau, c hai u theo
Ngi v hon ton i tnh. Bn trong mi ngi, d xu xa th no cng
ngm c nhng tnh tt. i khi ch c li ni phi, ng lc, cng c th
lm i hn con ngi. Nh vua A Dc ngy xa, tn bo n ni, ngi i
by gi gi l A Dc, con ngi ti li. Th m, khi nghe c li ni
phi ca mt thy Sa di tr tui, ng i hn li tnh tnh, mnh tin trn con
ng t gic v tr thnh A Dc, con ngi hin c. Ta nn nhn nh
rng, tm bi ca Pht gio khng phi l git nc mt nh sung gi l
thng xt. K th gin tip ca tm bi l u su, phin no.

Tm t v tm bi thng i chung vi nhau. Trc ht phi dng tm bi

tr gim au kh cho chng sinh, ri k dung tm t m cho h nim vui.
Nh th, ci vui mi c hon ton. Vy bi l nhn m t l qu.
Ngi sng c tm t bi, c tnh thng th mi hn th trn th gian ny s
tiu tan.

Mt ngi c hai b v. Mt b c con v mt b khng. B khng con em

lng ganh t, trn thuc c vo thc n ca b kia, hi b kia hai ln h
thai. n ln th ba, thuc c lm cho b kia ang c mang cng cht vi
a b. B kia khi tm cng quyt bo on v thc hnh nh. B khng
con b tr th, cng quyt tm tr th li. Th on tr qua tr li, ht b ny
n b kia, qua li trong hai kip sng lin tc. Tuy nhin, n kip ti sinh
th ba, c hi a y hai b cng n gp c Pht v sau nh Ngi
khuyn gii m hn th c chm dt:

(Php C 5)

Khp ni trong ci dng gian

Hn th u th xua tan hn th

Ch tnh thng vi tm t

Lm tiu on hn, gii tr hn cm

l nh lut ngn nm.

C hu nh ca mt ng chng n bt cht em lng ganh t b v ln. Mt

ln c em b nng ln u b nhng b khng gin m cn gii lng t
bi n c, nguyn rng mnh khng sn hn, khin cho b ngui lnh, b
khng b phng. V sau, c hu nh n nn hi hn v xin sm hi. B bo
c phi ln xin sm hi vi c Pht trc b mi bng lng qun li. C
lm theo li b v c c Pht khuyn rng Hy ly tnh thng m ch
ng tm sn, ly chn tht khc phc gi di:

(Php C 223)

Ly t bi, ly n ha

Thng cn nng gin bng ra tht gm

Ly hin lnh, ly thin tm

Thng lng hung c bt nhn kh lng

Ly tm b th cng dng

Thng hng keo kit, thng phng tham lam

Ly chn tht p tan

Nhng tr h ngy, di gian i.

TM H

H l lng vui, t mnh vui v mng gim cho ngi c iu thin. Hay
mun ni cho l ty h: vui theo, cng vui vi ngi khc. Phn ngha
ca h l u phin. H khng phi l trng thi tha thch sung, cng
khng phi l cm tnh ring i vi mt ngi no. H l lng cng vui
thch vi ngi khc khi h c hnh phc hay h c thnh cng, nht l
khi s thnh cng y tin v no thin, hng n mc ch gii thot.

Lng ganh t l k th trc tip ca h. Nhiu ngi ly lm bc tc khi

thy ngi khc thnh cng hay vui khi thy ngi khc tht bi. Chnh tm
h lm tiu tan lng ganh t .

Ngi c tm h s trc tip hng nhiu li ch do tm y em li cho

mnh hn c ngi khc. Nu so snh vi tm t v tm bi, tm h li cng
kh thc hin. Mun c tm h, phi c ch mnh m v ht sc c gng.
to s an vui, hnh phc trong i sng c nhn cng nh tp th v
vn mnh ln sng i trong sch, cao thng, ngi Pht t nn thc hnh
tm h.

Mt Sa di, con ca ngi gc ca, ni xu v tm b th ca tt c cc thin

tn n cha, t i th ch nh ng Cp C c n vua Ba T Nc, ngoi
tr nhng ngi c h hng vi ch. cp n b con mnh thi ch ni:
! Nh ca b con ti cung cp y cho cc Sa mn t phng!. Vi v
S khc mun tm hiu, iu tra v khm ph ra s tht. Khi cc v ny bch
li v c Pht v tc phong thp hn ca ch Sa di, c Pht dy Ngi
no em lng khen ch, bt mn v k v nhng phm vt b th th tm
ngi y cha c an tnh. Ngi b c tnh k, ganh ght v khng
so o hn thua th tm lc no cng an tnh:
 (Php C 249)

Do lng tin, bi nim vui

Ngi ngi b th, ni ni cng dng

K m tm xu bung lung

Thy ai c hng, trong lng ght ganh

Ngy m s mi qun quanh

Khng h an tnh tm mnh c lu.

(Php C 250)

Ch ring ngi hiu php mu

Nn lng ganh ght trc sau dit tr

Ngy m hng o thm a

Ci lng an tnh, tm t thanh nhn.

TM X

X l lng bung x ra mi vt ca mnh cho tt c chng sinh khng

phn bit k on ngi thn. X l b th, b i, khng chp, khng ghi gi
trong lng. X l trng thy ng n, nhn nh chn chnh, suy lun v t,
tc l khng ght b cng khng luyn i; khng a thch cng khng bt
mn. Phn ngha ca tm x l c chp.

Ngi cao thng lun gi tm bnh thn trc s khinh r, ph bng,

nguyn ra. Gia cuc thng trm ca th gian , c Pht dy ta nn lun
bnh thn, hnh tm x, vng chc nh tng sng sng gia tri, vng
nh voi, nh mnh h. V nh gi thi ngang mn li m khng b vng
trong li, tuy sng gia ch ngi m ta khng luyn i nhng lc th ho
huyn v v thng ca cuc i. Nh hoa sen t bn nh nc c vn
ln, chng ta cng vt ln bao nhiu quyn r ca th gian sng trong
sch, tinh khit, lun lun bnh tnh v an vui.

K th trc tip ca x l luyn i v k th gin tip ca tm x l s

lnh m. Tm x lnh xa lng tham i v trng thi bt mn. Thi v
t, thn nhin, an tnh l c tnh quan trng ca tm x. Ngi c tm x
khng thch th trong vui sng cng khng bc tc trong phin no. Ngi
c tm x i x ng u gia k ti li v bc thnh nhn. c Pht lun
khen ngi, khuyn khch hng t thc hnh tm x.

X c bn th. Nu em cho ngi ta vt, ca ci thi gi l ti x.

Nu em gio php, gio l cho ngi thi gi l php x. Nu em c
khng s hi cho ngi thi gi l v u x. Cn t mnh x b tt c cc
mi phin no thi gi l phin no x.

Mt T kheo c thi xu hay moi mc li lm ca ngi khc ch bai.

c Pht dy Nu c ai ni r li lm ca ngi khc v ch dy cho h
cch sa cha li th chng phi l mt hnh ng xu c ng ch trch.
Tri li nu c k no lun lun ch trch ch sai lm ca ngi khc vi
nh him c ni xu thi nhng ngi nh th khng bao gi t c
gic ng m ch c s nhim tng trng trong h m thi:

(Php C 253)

Nu ta thy c li ngi

Tm ta nng gin tc thi d sinh

Tng thm phin no tht nhanh,

Xa la an tnh, qun quanh mun su,

Li ngi chng tm lu

Cn chi su mun, cn u no phin

Vi thy Sa di khng bit nn theo ph khuy mt v A La Hn kh knh v

thn hnh ngi nh b thp ln. Khi c bit v thnh tng tnh tnh hin
ha, chng h tc gin, v mt lun bnh thn, khng cht xao ng, c
Pht dy rng ch v A La Hn gi mnh lun lun bnh thn trc nhng
li tn dng hay khin trch:

(Php C 81)

Gi no lay ni cao

V ngi tr ln khc no ni kia

Ting i trn tc khen ch

Tn dng, ph bng, d g ng tm.

Theo li mi ca mt v B La Mn, c Pht v cc mn Ngi n an

c kit h ti lng ca ng ta. Nhng c Pht v cc T kheo lm lc b b
lng, khng c chm sc n, v v th ch ny lng qun, hn na dn
lng a phng lc ang b nn i km trm trng. c Pht v cc T
kheo trong thi gian phi dng la cho nga n c cng dng bi cc
ngi bun nga, nhng khng c ai v m bun , vn tinh tn tu tp.
n khi tr v tnh x K Vin cc ngi c cung cp thc phm chu o
nhng cng khng v m t ra tha thch qu . c Pht lu rng
ngi thin tr vt ln trn mi xc ng thng tnh, khng bao gi bng
bt, cng khng bao gi tinh thn suy sp, lun bnh tnh trc mi vic
xy ra:

(Php C 83)

Ngi lnh thng mi la xa

Mi iu dc lc b qua chng bn,

Ngi hin tr gp vui bun

D y hnh phc, hay trn kh au

Khng h dao ng trc sau

Tinh thn lun vng, h no mng lo.

Mt b tn n c mun thnh nm v T kheo lo thnh v nh trai tng.
Nhng tnh x li c i nm v Sa di tr tui n nh b th thc. B th ch
ch mun thnh nhng v T kheo nn b khng vui, t v khng tn knh v
khng dng cng vt thc ng thi khin cc v Sa di b i kht. V sau b
mi nhn ra phm hnh ca cc v Sa di, mc du khng c tip i nng
hu, vn khng h t ra bt mn. Khi nghe thut li cu chuyn, c Pht
dy:

(Php C 406)

T ra thn thit chn tnh

Gia ngi th nghch quanh mnh gn xa,

T ra thin ch n ha

Vi ngi tnh kh tht l hung hng,

Khng cn luyn i vng mang

Bn ngi c chp buc rng vy quanh,

B La Mn tht xng danh.

Mt ng vua ly lm tht vng v u su v b bi trn ba ln. ng khng

thng ni k ch l ngi chu gi mnh bng cu. Ngi chu l vua A
X Th. ng vua bi trn b c n ung, c nm di mi trn ging. c
Pht lun v hu qu khng hay ca c ngi thng ln k bi, dy rng
mun an vui, ch ham tranh thng bi. K chin thng gy thm th hn.
Cn ngi tht trn phi chu kh au o no. Sng an ha l thi tt
nht:

(Php C 201)

Khi m thng li v vang

Sinh ra th on ngp trn. Nguy thay!

Khi m tht bi chua cay

Sinh ra au kh cht y tm can!

Chi bng thng bi chng mng

Cuc i tnh lc, bnh an v cng.

H v x l hai hnh lnh, c tng quan mt thit, lm nhn lm qu cho

nhau. X lm nhn cho h, ngha l mun vui theo vi ngi, mun lm cho
ngi vui, th trc tin mnh phi ng chp, phi x b nhng iu ngang
tri, nhng iu thit thi s nhc m ngi khc lm cho ta.

Trong cc truyn v Tin thn c Pht ta thy Ngi tng x b thn

mng m cu gip chng sinh. Khi c lm B Tt trn cung tri u
Sut, Ngi x b cc s vui sng ni thin cung m ging sinh cu th.
Trc kia khi cn l mt hong t sp ln ngi vua, Ngi x b tt c n
i cung in, chu bu ngc ng, v p con khn, quyn cao chc trng
m mt thn mt mnh ra i tu hnh khc kh.

Ngi tu hnh phi tp x dn, x tt c. Con tm s d thnh bm bay

ln y, v n ri b ci kn, d l mt ci kn bng t vng ng
nh, m p, p mn mng v cng. Nhng x m cn bun ru tic nui
cho ci m mnh b i th x nh th khng c ch g. X phi i i vi
h. Phi x vi v mt hn hoan, vui mng nh ngi t khi tho g xing
xch.

MU O C SA

Kinh Php C dnh ring hn mt phm gi l Phm T kheo cp

ti cc ngi xut gia. Nhng c im chnh ca ngi xut gia l trong
sch, hon ton c thn, t sng ngho nn, khim tn, n gin, phc v
mt cch v tha, nhn ni, bi mn v thanh tao nh nhn. Ngoi vic hc hi
gio l, tu tr Gii, nh, Tu ngi xut gia cn c nhim v trao truyn
nhng tinh hoa Pht Php cho mi ngi, to cho h nim tin i vi Pht
Php.

Y vng, hay o c sa l mt sc tng tng trng hnh t khc, dt b,

xut gia. Nhum y mu vng cho b y ht p, khng cn gi tr vt cht.
Sc tng bn ngoi ca i sng thing ling o hnh khng c ngha l
g nu khng c s trong sch bn trong.

Truyn tch k rng phn ng thin tn ng thun dng mt b y qu gi

n i c B t a thay v dng n i c X Li Pht l v i
t ca c Pht. Mt vi thin tn c tm o, thy B t a p y, ng
rng thy khng xng ng c danh d y. Nhn c hi, c Pht dy
rng trong mt tin kip B t a lm th sn voi trong rng. Hn thy
voi thng qu xung nh l mi khi mt v Pht c Gic i ngang qua.
Hn bn ngh ra mu k sn voi. Hm sau khi v Pht ci o ra tm bn
b sui, hn ly trm y vng ngu trang cho d git voi. S voi b git
cht i dn dn. Khi voi u n khm ph ra mu k gian manh voi bn
xng ln trc dng vi qut ng th sn, nh git cht, nhng thy b y
vng trn ngi nn tha cht cho hn. c Pht dy rng khi tm cha ri
b nhng iu tham dc, khng t kim ch c mnh v thiu thnh tht
th khng xng ng mc o nh tu:

(Php C 9)

Nu m mc o c sa

Lng cn u, tm t qun quanh

Cha t ch, thiu chn tnh

Xng u m khoc vo mnh o kia.

Nhn thy rng xa hoa vt cht l o huyn v th vui vt cht khng to

hnh phc tht s, tu s t nguyn la b tt c s nghip trn i khoc
trn mnh chic y vng v c ghp mnh vo np sng hon ton trong sch.
Tuy nhin, khng phi sc tng b ngoi m l s thanh lc bn trong v
i sng gng mu lm cho con ngi tr nn trong sch. S thay i t
trong ra ngoi ch khng phi bn ngoi m thi.

Mt ng quan i thn sau khi nh dp lon qun c thng tr v c

vua ban thng vng bc rt nhiu li tng thm mt c v n tuyt p.
Trong by ngy m ng hng cc lc th vt cht, tic tng tng bng. C
v n gip vui. Hm sau c on ke nhau ra b sng tm ra. Tm xong
ln b by tic ru ca ht. Chiu tr v dinh tic vui li tip tc. C v n
trang phc lng ly, trong lc ang ma ht thi ng ln ra bt tnh, si bt
mp ri cht lun. ng rt u su, n hu Pht v c nghe c Pht
ging gio php. Sau khi nghe xong ng c qu A La Hn v nhp dit
lun, mc du lc y ng n mc rt sang trng. Cc thy T kheo bch hi
c Pht c nn gi v y l Sa mn khng. c Pht dy rng khng nn
nh gi con ngi bng y phc c tnh thnh khng ty thuc hnh
dng b ngoi. S trong sch n t bn trong, chnh s thanh tnh bn trong
l chnh yu:

(Php C 142)

Ngi no sng tht trang nghim

Thn tm an tnh, gi gn ng tu

Bao nhiu dc vng dit tr

Khng h bung th hng h gic quan

Li thm gii hnh chu ton

Sinh linh chng hi, tnh lun n ha

D cho n mc xa hoa

Vn l tu s, l B La Mn.

c Mc Kin Lin dng thn thng em hai v chng mt mt ng

chng kh rt giu c nhng tnh keo kit n trc mt c Pht. Khi
nghe thuyt Php xong c hai xin quy y. Nghe nhng v Tng s khc tn
dng phm hnh ca ngi Mc Kin Lin, c Pht lu rng nhng v
tt nh c Mc Kin Lin phi lm cho ngi khc t nim tin ni mnh
m khng h gy tn hi n ai, i tr bnh kht thc m khng gy phin
phc cho ai:

(Php C 49)

Sa mn kht thc trong lng

V nh ong ln nhp nhng bn hoa

Kim tm mt nhy ht ra

Xong ri tung cnh bay qua cui vn

Mt tng s tr tr c lng ganh t vi hai v khch vn l i t ca c

Pht t xa n ving, v hai v ny c ch nh knh m. Ch nh ni nng
khin trch thy. Thy lng m ch nh v em cu chuyn bch li vi c
Pht. c Pht khuyn thy nn sm hi, khng nn ch k v c nhiu tham
vng, khng nn chp iu g l ta v ca ta. Ngi dy thm rng
Ngi si m thng hay tm danh vng m h khng xng ng. Mun a
v cao trong Tng chng, quyn th trong cha chin, danh vng ngoi x
hi:

(Php C 73)

K ngu thng mun h danh

Ngi trong Tng chng mun ginh ch trn,

Trong Tng vin mun uy quyn,

Mun ngi cung knh n xin cng dng.

(Php C 74)

cho k tc, ngi Tng

Phc ta v phi ngh rng ta y:

Chnh ta lm c vic ny!

Hay: Ta ra lnh y thi hnh!

K ngu cung vng khoe mnh,

Lng tham, ngo mn tng nhanh vi i.

V Sa di kia xut thn t mt gia nh kh knh, c thin tn ti tp dng l

vt cng dng. Nhng ng chng mng, t chi tt c, chp nhn i sng
n c v ngho nn chn rng su. Mt ngy ti sng n v Sa di thnh
t o qu A La Hn. Cc v T kheo ht li tn dng phm hnh gng
mu ca v ny. Nghe cu chuyn, c Pht m t hai con ng khc nhau,
mt dn n li lc v mt n Nit Bn. Ngi dy Khng nn tho thch
trong mi danh b li ca th gian m phi trau di tm dt b:

(Php C 75)

Mt ng danh li th gian

Mt ng a ti Nit Bn cao xa

T Kheo t Pht

Nh lng cho r m bc chn,

ng nn tham m li trn,

o mu gii thot chuyn tm trau di!

Cc v xut gia l cc bc m phm, thc th sng i sng ph hp vi li

dy ca c Pht. Do , ch ng vic thm thung vt thc, tm
c nh nhng khoan khoi, tu s phi sng i sng gin d v thanh m.
Cuc sng xa hoa s bin con ngi tr nn n l ca tham vng. Nn c
thn, v tt c nng lc nh m c bo tn trn vn c th dng vo
vic trau di tinh thn v o c cho mnh, cho ngi khc. Phi kim sot
hnh ng li ni v thu thc su cn cht ch. Nh vy, s tinh tn s thc
y ngi xut gia khc t nhng lc th trn gian v chp nhn i tu s,
i lang thang, ry y mai , khng luyn i mt ni nht nh no, hon
ton t do.

Mt v T kheo ct vt thc sau ny dng. c Pht khuyn thy khng

nn lm nh vy v gii thch thm tc phong chn chnh ca mt v T
kheo thun thnh:

(Php C 92)

Khng mng ti sn cha y

Ung n chng mc qua ngy tu

Thot vng au kh, u t

Thnh thi theo cnh gi a Nit Bn

Nh chim bay gia khng gian

Tm chim, du vt v vn kh thay.

V thin tn em vt thc di do dng n mt i c nn c vi v T

kheo bn tn rng i c dn d cc th ch lm nh vy t ra mnh
c nhiu uy tn. c Pht dy rng chnh tm trong sch b th ca thin tn
t nhin pht sinh ch khng phi do i c xi gic, ngi khng
nhim khng mt th gi ni chuyn v t vt dng l bn mn cn
thit cho i sng T kheo. Ngi dy Ngi tn dit c lng ham
mun, khng cn ngh ti cao lng m v, thnh t gii thot, khng
cn b dc lc kch thch, th ng i ca h thnh thang, t do v thoi mi
nh ng ca chim bay gia khng trung:

(Php C 93)

Nhim , ham mun dit ngay

Ung n chng mc qua ngy tu

Thot vng au kh, u t

Thnh thi theo cnh gi a Nit Bn

Nh chim bay gia khng gian

Tm chim, du vt v vn kh thay.

T kheo ng theo ngha l ngi i xin. Cc thy ch lng l ng trc

ca ngi ta st thc n vo bt v ch sng vi vt thc no m ngi
th ch vui lng t vo bt mt cch hn nhin. Nhng khng phi ch v l
do gin d l i xin k khc m ngi y l T kheo. T kheo phi l ngi
chp nhn ton th gii lut. c lin quan n i sng T kheo. Mt v
B La Mn t b th gian sng i o s du phng kht thc. Mt hm
ng gp c Pht v thnh cu c Pht gi ng l T kheo v ng cng i
tr bnh kht thc nh nhng tu s Pht Gio. c Pht p rng khng phi
ch i kht thc m tr thnh T kheo:

(Php C 266)

Ch i kht thc tng nh

Lm sao gi c l T Kheo,

Ngi tu chn chnh phi theo

Bao nhiu gii lut l iu ti cao

Gi T Kheo xng lm sao,

Ch ring kht thc l no xng danh.

c Pht cn nhn mnh thm rng ngi phm hnh cao, vt khi c
thin ln c, c tr tu thng sut, mi ng gi l thy tu. Vt xong iu
thin l sing nng lm cc iu lnh, lm iu lnh quen, sing, nn
chng cn c gng, chng thy kh nhc chi, nn gi l vt xong iu
thin. Vt xong iu c l b dt c cc iu bt thin:

(Php C 267)

Bao nhiu thin, c vt xong

Tu hnh thanh tnh, tc phong cao vi

Sng y hiu bit i

Xng danh c gi l ngi T Kheo.

Nhn mt nhm tng s trong khi an c kit h ti mt vng m mu gi

v tng bc nhau. Ngi ny khoe ngi kia thnh t qu v ny hay qu v
khc nhng tht s khng c ai chng c c g ht. H lm nh vy
c thin tn cng dng di do trong khi vng ang b i kh, thc
phm khan him. c Pht ch trch thi tng thng mn . Tng
thng mn l s khoe khoang ca ngi tu hnh, cha chng c qu v
m t nhn chng c. Tng l gia tng thm ln. Thng l trn.
Mn l kiu cng, t cao, t i:

(Php C 308)

Hay ph gii, chng tu hnh

Th nut st vo mnh nng ran

Nh cho la chy t thn

Cn hn th lnh nhn dn cng dng.

V tu s n ang hnh thin trong mt khu vn chi. Mt k n cng c

hn h vi mt ngi n ng trong khu vn y, nhng ngi ny khng
n. Ch ngi hn mi m khng thy, c gp nh s ang ngi mt mnh.
Thy din mo tun t ca v tu s c mi sinh lng quyn luyn v li gn
tru gho, quyn r. Nh s b kch ng, va s hi va cm thy ton thn
c mt s tho thch lng lng trn ngp. Dng thin nhn thy vy, c
Pht xut hin trc mt v T kheo v dy rng khi ngi thin thi nn
chn ni rng su vng v mi khi b sa ng. Ngi dt b dc vng,
thch n dt, ni m ngi trn tc khng thch :

(Php C 99)

Ni rng tnh lc, nn th

Nhng ngi phm li khng a chn ny,

Ring ngi gii thot khc thay

T ra thch ni y v cng

V bao dc lc dt xong.

Mt v Tng s n c thi quen, mi khi tranh lun vi ai m thy ui l

thi mi ngi y n mt ni khc, vo mt gi hn trc, tip tc tho
lun cho ra l. Nhng n ngy hn, thy li ti ch hn trc gi v tuyn
b l v kia thua ti bin lun ca mnh v khng thy n ni hn. Khi
cu chuyn c bch li vi c Pht, c Pht gii thch thi ca
ngi tht s ng l T kheo Chng phi co trc u m c c danh
ngha Sa mn. K dt tr xong mi c mi l Sa mn:

(Php C 264)

Ngi m ni di, ni sai

Li thm ph gii, sng i bung lung

D u co tc ht lun

Cng cha xng gi Sa Mn tu hnh

Hung cn tham dc y mnh

Lm sao li xng tr thnh Sa Mn.

(Php C 265)

Bao nhiu iu c i

D cho ln, nh ai ngi dt lun

Chnh nh iu c khng cn

Xng danh c gi Sa Mn tu hnh.

Vi v T kheo thnh t nhng tin b tinh thn kh cao nhng khng

kin tr tinh tn c qu A La Hn ngay. H ngh rng h thnh cng
trong vic tu tp nh th thi d dng c th tr thnh A La Hn lc no
cng c. H n yt kin c Pht v ni ln ngh . Ngi khuyn
Chng phi v thuc gii lut, hc rng, nghe nhiu, chng ng tu thin,
sng c c m t mn khi cha thnh t mc tiu cui cng, khi m m
lm, phin no cn trong tm. Cc T kheo nh m tinh tn tu tp hn
v chng qu:

(Php C 271 - 272)

Khng v gii lut lun theo

Khng v hc rng, nghe nhiu gii thm

Khng v chng ng tu thin

Hay l c c sng ring mt mnh

M cho l t thnh

Nim vui gii thot, hng lnh xut gia

Phm phu khng th snh qua!

T Kheo ch c t ra bng lng

Khi m tr dit cha xong

M lm, phin no cn trong tm mnh.

Nm thy T kheo, mi thy t ch mt gic quan. Cc thy bch hi c

Pht bit gic quan no kh ch ng hn ht. c Pht dy iu phc
gic quan no, cn no, cng kh nh nhau, nhng ngi tu hnh ng thi
phi ch ng c cc cn mi tin n c gii thot:

(Php C 360 - 361)

Ngi no ch ng c ngay

Mt, tai, mi, li: lnh thay v ngn!

Li thm ch ng c thn

Cng nh li ni v tm mnh

Ni chung qu tht ti tnh!

T Kheo no bn thn mnh tht hay

Ch ng xong mi im ny

Kh au gii thot, a y tiu tan.

Mt T kheo c ti nm , trm pht trng c trm. Mt hm thy ra tm
sng cng mt s bn ng tu. Mun khoe khoang ti ca mnh, thy ling
cc vo u mt trong hai con thin nga ang bi li gn , lm n b
cht. khuyn dy, c Pht gii thch trng thi thch ng m mt ngi
T kheo cn phi c:

(Php C 362)

Ngi no ch ng tay chn

Gi gn li ni v tm mnh

Thch a thin nh nhit thnh

c thn, t ti, tu hnh c liu

Bit y , chng ham nhiu

Xng danh l bc T Kheo v cng.

Mt thy T kheo lng m hai v i t ca c Pht l cc tn gi X

Li Pht v Mc Kin Lin nn b a a ngc. c Pht nhn c hi ny
dy rng mt T kheo phi kim sot li ni, n ni hin t ho nh, khng
t ph, th khi din by ngha ca kinh in li s m du r rng.
n ni khn kho y c ngha l tr tu:

(Php C 363)

T Kheo ngn ng thun ri

Ni cu khn kho, trnh li t cao

Th khi ging Php ngt ngo

Mun phn m du, xit bao r rng

Mt v Tng s bit c Pht sp nhp Nit Bn, c trnh khng lm theo

nhng v khc. Thy rt v tnh tht mnh, ly gio php lm mc hnh
thin nhm thnh t o qu A La Hn. V hiu lm thi ca thy, cc v
khc em cu chuyn bch li vi c Pht. Khi nghe thy gii thch
nh ca mnh, c Pht tn dng thy:

(Php C 364)

T Kheo chnh php tun theo

Mt lng suy tng, mn yu o mu

T duy chnh php thm su

S khng sa a. Chng bao gi ri

Mi theo chnh php tuyt vi.

Mt thy T kheo nhn li mi ca mt t ca B t a n tu vin

ring ca B t a v sng vi ngy trong s tip n nng hu ca
ch. Khi tr v cha, cc v khc em cu chuyn bch li vi c Pht.
c Pht khuyn dy thy v cc v khc l nn bit v ng khinh
thng nhng g mnh th lnh:

(Php C 365)

iu mnh th lnh c ri

Ch nn coi r, bung li khinh khi,

Ngi ta th lnh c chi

Ch thm, ch mun th g ca ai,

T Kheo ganh t ngi ngoi

Kh m an tr cho ni tm mnh

Bao iu thin nh tt lnh.

(Php C 366)

T Kheo th lnh cng dng

t nhiu cng chng coi thng khinh ch

C lun sinh hot mi b

Sing nng, thanh tnh khng h bung li

Ch thin khen ngi ht li.

T bi cht cha trong tm v T kheo lun lun em ngun vui n cho mi

ngi, cu kh mi loi. T kheo ly t tm i x vi mi ngi, vui thch
vi gio php, s t n cnh gii an lc v c gii thot khi su kh:

(Php C 368)

T Kheo cht cha trong tm

T bi hoa n hng thm bay xa

Vui trong gio php Pht

S mau t cnh thng hoa Nit Bn

Nhanh siu thot, sm bnh an

Chng cn phin no, v vn sng vui.

Ngi dt b thng thc s vt qua trn lt, vt dng nc l mnh

mng, tc l gic ng v gii thot:

(Php C 370)

T Kheo no ct t xong

Nm iu phin no chng cn vn vng,

Nm iu trc dt lun,

Nm cn lnh tt tm phng trau di,

Nm iu tri buc vt ri

Xng danh c gi l ngi thnh cng

Vt dng nc l mnh mng.

Ct t c nm iu phin no l: ci ti, hoi nghi, c chp sai lm trong

nghi thc cng t, luyn i v sn hn. Dt b c nm iu trc l:
tham i, sn hn, phng dt, kiu cng v m mui. Trau di nm cn lnh
tt l: lng tin ni T Diu , nim chnh php, quyt tm tu tp, tm
khng vng ng v suy xt hiu r chn l. Vt khi nm iu tri buc
l: tham i, sn hn, si m, ng mn v t kin.

c Pht dy rng T kheo phi chuyn cn hnh thin, ng xao lng,

phi ht sc ch v tp trung t tng, theo di hi th, gi chnh nim v
tnh gic, ng tm chy theo dc lc. Khng v phng tng m nut hn
st nng dc lc. Lc chy phng mi n nn, than th th mun ri:

(Php C 371)

T Kheo hy c tu thin

Ch nn bung th, ch nn l l

Tm mnh i dc trnh xa

ng ch nut st nng m ku than:

Thn thiu t kh v vn!

T kheo sng ni tnh mch thi tm yn tnh. Hiu r chnh php th s

hng c nim vui cao thng hn cc nim vui ca ngi trn th:

(Php C 373)

T Kheo n dt sng nhn

Lun lun yn tnh v vn trong tm

Bao iu chnh php nhn chn

S vui hng th siu nhn hn ngi.

Ngi suy nim bit r l sinh v dit ca ng un, ca nm nguyn t

ha hp li to thnh thn v tm con ngi, th s hnh dung c nim vui
v hnh phc ca nhng ngi thot khi vng sinh t lun hi:

(Php C 374)

Ai m suy ngh, nhn chn

L sinh dit ca thn tm ny ri

Thn tm ng un con ngi,

Hng ngay hnh phc, nim vui tt lnh

Ca ngi thot khi t sinh.

T kheo c tr tu phi lo ch ng lc cn (mt, tai, mi, li, thn, ), t

bit , nghim tr gii lut, giao thip vi nhng ngi c c hnh, trong
sch v chuyn cn. Phi chn thnh thn thin, oan chnh, thanh cao. T
kheo s dt sch phin no, c nhiu nim vui:

(Php C 375 - 376)

T Kheo c tr hiu rng

Phi lo ch ng lc cn cho lnh,

T mnh bit phn mnh,

o mu gii lut nghim minh gi gn

Kt thn vi cc bn hin

C ti, c c li thm chuyn cn.

Chn thnh giao thip xa gn

Tc phong oan chnh mun phn thanh cao,

c nh vy tt l bao

Xua i phin no, n vo sng vui.

Nm trm v T kheo i vo rng vng tu tp thin nh. Ni y cc v

quan st nhng cnh hoa li n ti p vo bui sng ri n chiu th tn
a ri xung t. Cc v suy nim v nung ch ln, chuyn cn hnh
thin. c Pht bit vy, ri hnh nh Ngi trc mt cc thy v dy Ny
cc T kheo! Hy dt b trn vn tham, sn, nh bng li bung ri nhng
cnh hoa tn:

(Php C 377)

Nh hoa li lc ho tn

Bung ri cnh a theo ln gi kia,

T Kheo theo khc chi

Tham v sn x ht i mi ng.

Thu y c mt thy T kheo cha K Vin rt an tnh, nhn nh. Tnh

tnh trm tnh, i ng nghim trang, thng ngi, nm ni vng v, t ni, t
tip chuyn vi bn ng tu. Tc phong t ti ca thy lm mi ngi lu .
Mi ngi mi n tha trnh cng c Pht. c Pht cho bit kip trc
thy T kheo ny l mt con s t cha, dng iu rt oai v, sn c mi,
n xong lin nm im lng l. Ngi dy cc T kheo nn noi theo gng :

(Php C 378)

T Kheo thanh tnh bn thn

n ha ngn ng, bnh an tm hn

Ung dung t ti lun lun

Khng mng dc lc th nhn thng tnh

Con ngi an tnh xng danh!

Mt T kheo say m phm hnh ca c Pht, c mi ngi chim ngng

dung nhan Ngi. c Pht khuyn Thy khng nn lm vy v dy rng
ngi no thy gio php tc l thy Pht. Thy bt mn, tro ln mt tng
, toan t nhy xung quyn sinh, c Pht thy vy xut hin trc
mt thy. Gp c Pht, thy vt qua cn su v cm thy hoan h. Nhn
c hi c Pht c ln cu k sau y. Thy c gng hnh thin v v sau
c qu A La Hn:

(Php C 381)

T Kheo hoan h bn thn

Tin theo Pht php vi tm chn thnh

S mau t cnh an lnh

Thn tm phin no sm thanh tnh lin.

c Pht tuyn ngn nhng li sau y khi tn dng mt thy T kheo tr

tui c nhiu oai lc thn thng:

(Php C 382)

T Kheo tuy tr tui thi

Nhng m Pht php tu thi sing nng

S l nh sng huy hong

Rng soi ton ci th gian mt m

Nh trng ra khi my m.

c Pht khng qun nhc nh cc v Sa mn xut gia, phi bit tn trng

o c sa v gn gi gii hnh. c Mc Kin Lin thy mt con qu i c
hnh dng nh mt b xng kh. Ln khc thy nhng con qu hnh dng
Sa mn ang phng phng bc chy. Ngi v trnh li cho c Pht nghe.
Ngi gii thch rng l cc tng s nhim trong kip sng qu kh nay
chu hu qu ny:

(Php C 307)

D cho mc lm c sa

Nhng m hnh c, gian t chng ngn

Sau v nghip c mnh lm

Cht vo a ngc gian nan a y.

Mt T kheo v ct t mt nm c, phm vo gii lut cm n cy. Tuy

theo ng th tc th ti vi bn ng tu nhng trong tm tu s vn
cn thc mc. Mt T kheo khc khuyn rng l gii cm nh, khng
ng , v ny c tnh ngang nhin t ph nn khuyn xong bn t mnh
ci xung nh mt nm c, coi l vic tm thng. c Pht dy l ch
l l trong vic gi gn gii lut. Tng t nh l c sc bn ta li dao,
nu chng kho cm gi s b t tay. K tu hnh m khng gi gii hnh
nghim tc s b sa vo a ngc. Theo t hnh s a n au kh:

(Php C 311)

C kia sc ta li dao

Nhng ngi vng di nm vo t tay,

Sa Mn t hnh cn y

Tt nhin a ngc a ngay tc th.

(Php C 312)

Ai m phng ng bung lung

Khng theo gii cm, v cng nhim

Sng i o hnh ng ng

Khng sao chng qu, kh m thnh cng.

Gp vic ng lm th phi lm cho tn tm. Tu hnh m khng gi gii cho

nghim tc, th s b lc trn v dc vng li cun vo ng ti li. c
Pht dy:

(Php C 313)

Vic cn lm, phi nn lm

Lm cho ht sc, tn tm, nhit tnh,

Xut gia m chng gi mnh

Hnh vi phng ng, tu hnh bung li

Ch gieo ct bi cho i.

Sau khi tm hiu mt s li dy ca c Pht vi ch Tng, Ni, chng ta

hnh dung ra c phn no np sng chn chnh ca nhng ngi ang
khoc trn mnh mu o c sa kh knh. Tr li vi chnh hnh nh ca c
Pht t thu xa xa, chng ta thy trn mi no ng kht thc v hong
ha, Ngi lun lun i chn khng v i b vi bnh bt trn tay. Gin d ch
c th. Dung d trong b o c sa, trong tm y vng c nhng lc ch l y
phn to. Tm lt ngi lm bng c kh an li. C nhng lc Ngi tr ma
qua mt m trong mt chi nh l ca th lm gm mt mnh. Ngi sinh
ra di ci cy, v nhp Nit Bn cng di ci cy, ch n gin nm
nghing trn chic vng dy treo gia hai cy Ta la song i. Cuc sng
dung d nhng th mng bit bao! p bit bao! Xc cm bit bao!
Chnh nhng hnh nh, nhng nt v dung d l nhng ho quang ti
thng v k diu nht cho chng ta chim ngng. Ni dung gio ho
ca c Pht vn lun l Gii, nh, Tu qua thn gio v khu gio.

Cn nhn mnh li y rng c Pht nh r gi tr l tng ca mt

ngi tu xut gia phi cn c vo c tnh v thi , hn l vo hnh dng,
hn l vo b o c sa m qu v ang khoc bn ngoi.
 --- o0o ---

IV

Hng v gii thot

Ngh thut thuyt php

o Pht l o yu i

Hy t mnh thp uc ln m i

Ti liu tham kho

HNG V GII THOT

Trong Kinh Php C c mt s bi kh phong ph cao chnh php v

chnh php ng mt vai tr rt quan trng trong trch nhim pht huy
chnh kin, tu tp tr tu, a ngi hnh gi dn n mc ch gic ng v
gii thot. Chnh php cng gi mt vai tr rt quan trng trong trch nhim
hng dn qun sinh. Chng ta nh li li cn dn ca c Pht trong kinh
i Bt Nit Bn: Ny A Nan, hy t mnh l ngn n cho chnh mnh,
hy t mnh y ta chnh mnh, ch y ta ngi khc. Dng chnh php lm
ngn n, dng chnh php lm ch ta.

Nh chnh php ngi tr c an tnh. Truyn tch k rng mt thiu n v

nh chng khng c bn chng chp thun v khng c ca hi mn (theo
tp tc thi by gi n ). M c dng tt c s nghip n ch Tng.
Ngi thiu n b ht hi, cho rng cc Tng hi hnh phc ca c, c
m ra tht vng v nguyn ra cc Tng. c Pht thuyt Php cho c
nghe v tm c tr nn an tnh:

(Php C 82)

Nh l h nc thm su

Ph dng phng lng, khoe mu sch trong

Nhng ngi c tr, c lng

Khi nghe chnh php cng khng khc g

Thn tm tnh lc k chi.

Khi li gio hun c ging by minh bch, nhng ngi theo chnh php
m tu hnh s vt khi kip sng trn tc, ni m dc vng ch ng v
thng l kh thot, qua c n b bn kia l ci Nit Bn, c gii
thot hon ton. Nhng ngi c tm o, cng dc theo mt con ng
n, quyt nh bt cng dng ch S v nghe ging gio php sut m.
Nhng khi v khuya vi ngi khng chu ni nn tr v nh. Vi ngi
khc li nhng khng ngt ng gc. Nghe cu chuyn, c Pht dy:

(Php C 86)

Ai m c duyn may

c nghe chnh php ging by phn minh

ng theo chnh php tu hnh

S mau thot cnh t sinh b ny

Trng dng dc vng vt ngay

Bn kia b gic dang tay n ch.

Sng mt ngy m chng ng trng thi bt dit ca ci Nit Bn l khng

sinh, khng gi, khng cht qu hn sng c th k m khng chng. Mt
thiu ph tr tui mt a con duy nht. B m con chy i tm phng cu
cha. B a con n c Pht cu cu v Ngi khuyn b nn tm cho
Ngi mt t ht ci trong nh no cha tng c ngi cht. Ht ci th b tm
c, nhng khng gp nh no cha tng c ngi cht. nh sng chn l
bng pht sinh. Khi tr v c nghe ging gio php, b xut gia lm T
kheo ni. Ngy kia, khi nhn mt ngn nn chy chp chn trc gi b suy
nim v l v thng ca i sng. c Pht dy:

(Php C 114)
Trm nm sng chng nhn ra

Php kia bt t. Tht l ung thay!

Chng bng sng ch mt ngy

M ri gic ng thy ngay Nit Bn

Ni bt dit, p v vn

Khng tr bnh lo, khng mng t sinh.

Mt ngy nhn thy gio php chn l ti thng qu hn sng c th k

khng thy. Mt thiu ph kh gi c ng con, by trai v by gi. Theo li
yu cu ca cc con b phn phi ht ti sn cho chng v chng ha s cung
phng b y . Nhng v sau nhng a con bt hiu y lng qun, khng
chm sc b. B ht sc tht vng v xut gia lm T kheo ni. B chuyn
cn suy nim v gio php. c Pht ging cho b tm quan trng ca chnh
php:

(Php C 115)

Trm nm sng chng nhn ra

Php kia ti thng. Tht l ung thay!

Chng bng sng ch mt ngy

M hay rng gio php y thm su

Dt do chn l ti cao.

Mt cu chnh php d ngn cng hu ch. Ngi kia i bin, thuyn b

m, c gng nhc nhm lm mi li c vo b. Khng cn qun o, ng
ly v cy che thn mnh. Dn lng thy ng n mc nh vy tng lm
ng l mt v A La Hn. Nhn nh s in cung y, ng tm yt kin c
Pht. Ngi ang trn ng i kht thc nhng thy c quyn nn dng
li bn ng ging vn tt cho ng mt bi php ngn. c cm ha bng
nhng li dy hu ch, y tr tu, tm ng khai ng v c qu A La Hn.
Cc T kheo ngc nhin v ch li ca bi php ngn. c Pht dy Ngn
cu v dng khng bng mt cu hu ch:

(Php C 101)

K kia ni n ngn cu

Nu u v ngha, ch u cho i

Mt cu ni cng ri

Nu y ngha l, mi ngi mng thay

Nghe xong tm tnh lc ngay.

Mt T kheo sng trong rng ch thuc mt cu kinh v trong nhng ngy

gii thng c cu y. Ch Thin trong vng ht lng hoan nghnh. Hai T
kheo khc, vn thuc nhiu kinh k, cng n ni y thuyt Php nhng
khng c ch Thin hoan nghinh. Bt mn, hai v b i. Khi tr v bch
li vi c Pht v thi ca ch Thin. Ngi dy Chnh php l hnh
tr ch khng phi ni sung:

(Php C 259)

No u c phi ni nhiu

L ngi chnh php chuyn theo h tr,

Ai tuy t hc, t nghe

Nhng mang chnh php quyt i thc hnh

Chng bung lung, rt tm thnh

H tr nh vy xng danh hng u.

Nh chnh php soi ng, nn tr tu pht trin, c th chin thng ma

qun dc vng v cui cng a n gic ng v gii thot. Nhiu Tng s
ang hnh thin trong rng b cc v Tri ng trn cy lm chao ng, h tr
v thnh gio vi c Pht. Ngi khuyn cc thy nn ri tm t ng u
n tt c. Hnh ng li dy, v sau nhng v y c ch Thin h tr.
c Pht dy Nn nh rng thn ta mong manh nh ci l snh. hy gi
tm mnh vng nh thnh tr:

(Php C 40)

Thn nh gm mong manh

Gi tm cho vng nh thnh vy quanh

Vi gm tr tu tinh anh

Hy mau nh dp tan tnh qun Ma

Dp Ma dc vng quy ta

Thng ri n lc m tin thm

Gi gn chin thng cho bn

Vt vng luyn i, thot min nhim .

Sng theo chnh php thi ting lnh gia tng. Vng kia b dch hch honh
hnh. V chng vin chng kh trc khi cht ch cho con trai ch chn
kho tng v bo con trn i mi thot cht. Mi hai nm sau chng con tr
v. Tuy giu c nhng s nguy n bn thn nn sng khim tn, i lm
cng lam l. Nh vua c ti nhn bit ngi khi nghe ting ni. Nghe ting
anh ni, vua bit y l mt ngi giu c. V sau vua iu tra v tm ra s
tht. Vua b nhim anh lm chng kh v g cng cha cho. Khi anh c
vua gii thiu n c Pht th c Pht din t nhng c tnh ca ngi
sung tc nh sau:

(Php C 24)

Lun c gng, chng bung lung

Ngh suy chn chn, tm lng hng say

Bn thn t ch hng ngy

Sng theo chnh php, tt thay cuc i

Ting lnh tng trng mi thi.

c Pht l bc o s v i. Ngi khm ph ra con ng xuyn qua

cch rng v minh en ti, v mun ch cho chng ta thy con ng nu
chng ta c tr tu sng sut lng nghe nhng g Ngi ni. Nc bin
mnh mng v tn nhng u bt t ngun. D l nc trm sng nhng
u v bin c v thun mt v, l v mn. Gio Php c Pht thuyt
ging trong gn na th k cng th, d nhiu v lng nhng ch c mt v,
l v gii thot, l B , l Nit Bn tch tnh.

Vi lng t mn thng xt chng sinh, c Pht thy r chng sinh t

ngi b c lm lnh, t ngi hng tm gii thot. Trong nhn loi rt t
ngi qua c n b bn kia l b gii thot gic ng, l ci Nit Bn.
Phn ng m ngi cn li ch cam tm quanh qun xui ngc b bn
ny l b ca bt thin, ca tri buc, ca au kh, ca cnh gii sinh t trn
gian. Phn ng sinh tr i tr li trn th gian ny.

Truyn tch k rng nhng ngi c tm o, cng dc theo mt con

ng n, quyt nh bt cng dng ch S v nghe ging gio php
sut m. Nhng khi m v khuya vi ngi khng chu ni nn tr v nh.
Mt s th lo hn lo gin. Vi ngi khc li nhng khng ngt ng gc,
khng mt git php no lt vo tai. Nghe cu chuyn, c Pht gii thch
bn cht ca ngi th gian:

(Php C 85)

m ng nhn loi quanh ta

t ngi t c ti b bn kia

Cn bao k khc k chi

Ngc xui quanh qun sm khuya b ny

Trm lun sinh t thng thay!

Con ng Gii nh Tu ca o Pht dn khch l hnh dn thn trn
o l gii thot, tin dn n Nit Bn, ch cu cnh ca mi con ng,
mt trng thi an lnh gii thot ch i ngi l hnh.

Truyn tch k rng nhn dp lm hn l cho ngi con gi tr tui, gia

nh n thnh c Pht v tm mi v T kheo v nh cng dng.
Trong lc thy c du ang lng xng lui ti mi tip khch th ch r ng
nhn c du chm chm, trong lng rn r v sinh lng tham dc, ch say
m ngh n c gi, khng ht lng thnh vo vic dng cng. c Pht
nhn thy tng xu y nn dy rng Khng la no bng la tham dc,
khng c no bng lng sn hn, khng kh no bng kh ng un, khng
vui no bng vui an tnh Nit Bn:

(Php C 202)

La no li snh c ngang

La tham la dc chy tan d dn,

c no li snh cho bng

c sn c hn hung hng on hn,

Kh no li vt c hn

Kh thn ng un hp tan sm chiu,

Vui kia so snh iu

Sao bng vui chn cao siu Nit Bn.

Mt c gi lm cng, phi lm vic vt v sut ngy n lc m khuya,

bc ra ngoi ca, thy nhiu v tng s thp thong qua li trn mt
ngn i gn . C t ngh: Ta khng ng c v cng chuyn b bn
mt nhc, cn cc v S kia, ti sao cng khng ng c. V sau c c dp
cng dng bnh cho c Pht v c nghe Ngi gii thch l cc v T
kheo vn thc m, khng ng v phi lun lun tnh gic v chuyn cn tu
tp, tm trn vn hng v Nit Bn mi phin no u dt sch:

(Php C 226)
Nhng ngi gic tnh thng xuyn

Dc lng tu tp ngy m chuyn cn

Quyt tm hng n Nit Bn

Th bao phin no tiu tan chng cn.

Mt anh nng dn ngho n nghe c Pht thuyt Php trong lc bng i.

Trc khi bt u thi Php Ngi gi ngi dn cm cho anh n. Nhn c
hi, Ngi ging rng Thng thng, mi khi au m ngi ta dng mt v
thuc thch hp lm cho bnh thuyn gim v chm dt. Nhng ci i th
khng bao gi dt, sut i, h no ri li i. Thn con ngi l ngun gc
ca lo u v su kh. Nu bit r hai iu y ta s thy Nit Bn l ni an lc
cao nht:

(Php C 203)

i l chng bnh ln lao,

V thng ng un kh au nht i,

Nu ai hiu ng vy ri

Coi nh t n cc vui Nit Bn.

Chng ta thng quan nim Nit Bn nh mt cnh gii, mt ci no cao

cp hn ci ngi, nh l ci thin ng ca cc tn gio khc, l mt
sai lm ln. Nit Bn vt thot mi khi nim i i v thi gian, khng
gian, c, khng, ln, nh... D vy, Nit Bn khng phi l h v, m l mt
thc ti thanh tnh, siu vit, khng nm trong phm vi phn bit ca thc,
hay ni cch khc, khng th nhn thc c Nit Bn khi ang cn tham,
sn, si. Mt v Thin s ni: Hy nhn nhng rng ni, nhng con sui
chy, nhng rng cy xanh ngt p tuyt vi kia. Khi bit nhn mi vt vi
mt nhn quan mi, mt nhn quan khng b chi phi bi tham sn si, th
cnh p kia chnh l Nit Bn ! Nit Bn khng phi l mt ni chn no
khc bit vi th gian, mt cnh gii no m ngi ta c th tm n. Nit
Bn chnh l y. c Pht v cc v B Tt, A La Hn t Nit Bn
ngay trong i sng ny. iu ngha l Nit Bn nm ngay trong tm tay
ca mi ngi. Biu hin ca Nit Bn l khng cn to nghip v khng
cn ti sinh.

Nit Bn tc sinh t, sinh t tc Nit Bn. Cu kinh thm thy mi c

tng nh mu thun. Tht ra lc m th sinh t, khi ng l Nit Bn, hai
cnh sinh t v Nit Bn khng phi l hai ni xa cch m ch l mt. Php
nhim mu ca o Pht l dy cho con ngi bit cch chuyn m thnh
ng, bin ci cnh sinh t au kh ca th gian thnh cnh an lc, Nit Bn
ca ch Pht.

NGH THUT THUYT PHP

Trong gn na th k thuyt php sinh, c Pht ging dy v ha

cho rt nhiu ngi thuc nhiu thnh phn, cn c v ngun gc khc nhau.
Ty c duyn m Ngi s dng nhng phng cch ging khc nhau khai
m tr tu cho hng t. C khi Ngi dng li du dng khuyn rn. C
khi Ngi dng cc l lun sc bn thuyt phc. C khi ngi dng nhng
v d, nhng ng ngn. C khi ngi dng nhng nh ngha. Cng c khi
Ngi dng cc n d mnh m.

c Pht dng mt phng php rt bit ti trong tp Kinh Php C l s

dng cc v d rt linh ng v chnh xc gi cm cho ngi nghe m xc
chng v nhiu khi li gii thch thm cho cn k hn nhng iu Ngi ni.
Cc v d ngi dng tht v cng phong ph v khc bit, li gin d, trong
sng, hng thng, hin thin v gii thot.

Truyn tch k rng vua Lu Ly ch v nghe thut li mt li ni c tnh cch

khinh khi n ngun gc, dng di m v b ngoi ca mnh nn xc ng
v sinh lng th on su m dng di Thch Ca ca c Pht. Vua mang
qun sang tiu dit ton th nhng ngi cng h ny. Trn ng tr v,
qun i ca vua ng dinh tri bn mt b sng ngh. Gia m khuya,
mt trn lt to li cun tt c vua v binh lnh theo dng nc. Mi ngi
u b cht ht. Nghe cu chuyn thng tm y c Pht dng hnh nh
nc l cun tri xm lng ghi nhn rng nhiu ngi i n s sp
ca chnh mnh trong khi thc hnh mu thnh t mc tiu, mit mi
trong dc vng, tm phng tng, khng bit rng Dim vng ang ct
ngn mng sng ca h:

(Php C 47)

Ta nh nc l cun i

Xm lng say ng li b na khuya

T thn cng s rc v

Nhng ngi phng tng, am m ti ngy

Ch chuyn thu nht lun tay

Cnh hoa dc lc cht y trong tm.

Cng nhn truyn tch trn chng ta nhn thy vua Lu Ly v tn st qu

nhiu ngi trong dng h Thch Ca m phi chu qu bo hin tin l b
nc lt cun tri ngay. Cn khi thy qu nhiu ngi trong dng h Thch
Ca b git cht, Thy A Nan khc lc xin nh c Pht cu cho, nhng c
Pht bo l qu bo ca dng h Thch Ca phi gnh chu, v trong mt
tin kip, h b thuc c vo mt h nc, git ht loi c trong h, nay
c y ti sinh nc ca vua Lu Ly v n bo on.

c Pht dy nn chm dt tham luyn. Ngi cn ang say m, m luyn

v ti sn, v n gia sc, v con chu, s b thn cht n dn i mt cch
bt ng, cng nh dn chng trong lng ang say ng b cn lt to na m
thnh lnh li cun tri ra bin:

(Php C 287)

Ngi m tm mi hng ngy

Chu con, gia sn m say chng ngng

Kh m thot khi t thn

Ging nh thm ha xm lng ng say

B cn nc l cun ngay.

T hnh nh l lt c Pht a ra hnh nh ao h. Ngi dy sau khi nghe

Php thi tm ca ngi hin tr an tnh nh nc trong h su yn lng.
Ln khc Ngi dy rng tm ca bc thnh nhn khng dao ng thi an tnh
nh ci t bng, kin c nh tr ng v cng phng lng v trong sut nh
ao su khng b bn t lm nh bn.

Hnh nh tng git nc nh ri xung lu ngy cng lm y c mt ci

bnh, t c Pht dy l ng nn xem thng iu c d nh hay iu
thin d nh. Hnh nh gn gi khc l ma trn mi nh. Ngi dy tm
khng tu s b tham dc xm nhp nh mi nh m lp khng kn s b ma
dt vo. Tri li nh lp kn s khng b ma dt nh k kho tu.

K n l hnh nh ct bi v cy ci. Ngi dy l k c hi ngi thi c kia

tr li gy kh cho mnh nh tung ct bi ngc chiu gi, ct bi s bay
ngc tr li vo mt ngi tung. Ln khc Ngi dy l k xut gia m
chng gi mnh, hnh vi phng ng, tu hnh bung li thi ch gieo ct bi
cho i. Ngi cng dy rng ngi khng t kim ch d b dc vng li
cun nh cy yu trc cn gi lc. Lng i dc tim n cha b tn dit
thi kh no vn pht sinh tr li nh n cy m khng o ht r th n
vm m chi sng li mi. c Pht din t ngi ph gii t hi mnh nh
cy leo chm gi leo quanh ri sit cht cy vn:

(Php C 162)

Ngi ph gii t hi mnh,

Nh dy chm gi leo quanh cy vn

Dn dn sit cht cy lun,

Ngi ny gieo hi bn thn v b,

Gieo iu xu, c mong ch

M qun th ch c m hi mnh.

Hnh nh c lau mc di cng uc nhc ti. c Pht dy Ngi no nui

dng i dc thi su mun s gia tng nh c di mc ln nhanh sau nhng
cn ma. Ln khc Ngi khuyn ng cho l Ma qun dc tnh ph
hoi ci Tm ca mnh nh cn l lt lm hi m c lau. C khi Ngi
nhn mnh Tham, sn, si, i l bn khuyt im ca loi ngi nh c
hoang lm hi rung vn.

c Pht cng dng hnh nh nhng sc vt m chng ta thng trng thy

trong cuc sng hng ngy lm v d khi thuyt php cho mi ngi d
hiu. Ngi dy Ai hc m khng hnh thi v ch, nh k chn b ch m
b cho ch. Hoc Gi nua, cht chc la con ngi n vi t thn nh
ngi chn b la b ra cnh ng. Hoc B La Mn l ngi gic ng
nh tru dng mnh u n.

i vi chuyn i dc thi c Pht a ra hnh nh Ngy no cn mt bi

cy nh dc vng gia nam v n m cha b cht ng, thi ngy y tm hy
cn b tri buc, ging nh con b eo dnh b m:

(Php C 284)

Dy tnh nam n, gi trai

Nu m cha dt, cn hoi vng mang

Th tm, vn buc rng

Nh b b m lun ham, chng ri.

thuyt php c Pht a ra nhiu hnh nh ca cc sinh vt ngi

nghe d cm nhn. i dc ca ngi sng d dui tng trng nh dy leo.
N nhy t kip sng ny chuyn sang kip khc nh loi kh, vn thch
tri cy trong rng. Hoc K b bao trm trong i dc kinh hong nh th
nm trong by. Hoc Nhng ai m say trong tham i s ri tr vo dng,
nh nhn sa vo li ca chnh n.

c Pht cng dy Nhng ngi tr tu th thin, khi hn m, tham n,

thch ng, ng ln, nm di nh con heo to m ngi ta nui bng thc n
tha. Trong mt dp khc, v n ung qu m vua Ba T Nc thng
thy mt mi v kh chu, nh c Pht khuyn dy, vua n ung c
lng v do ci tin tnh trng sc khe. Nhn dp ny din t k a
ng, n ung khng chng mc, nm ln lc qua li, Ngi dng hnh nh
con heo ham n cho no bng:
 (Php C 325)

Ngi phm, ngu mui, tham n

Li thm a ng, nm ln lc hoi

Nh heo n bng no ri

Ti sinh chu mi, lun hi trnh u.

C mt T kheo t thng minh li hay l ng, vng v. t khi bit ni nhng

li cho hp thi, hp cnh. Tr tu khng c m mang. Ngi a ra hnh
nh b vi tru so snh:

(Php C 152)

Ngi khng chu hc, chu nghe

Ging nh b vi tru kia v ngn,

Tru b ln mnh tht gn

Nhng m tr tu trm phn y nguyn

No u pht trin c thm.

K n c Pht a ra hng lot hnh nh sc vt khc. Ngi dy: Ngi tr

nh tun m chy nhanh b li pha sau nhng con nga gy, li bing v
hn km; Hy nhit tm chuyn cn nh nga gii chy hng li thm roi
thc gic; Luyn c lng n nhn mi l kh, kh hn luyn c voi; K
c ti t ch ng c mnh l iu rt qu, qu hn c ti hun luyn la,
la, nga v voi; Ngi phng tng, khng bit t kim ch ging nh con
voi hung hng kh tr.

Nhn c mt thy Sa di tr tui c gii hnh rt trang nghim nhng v sau

mun hon tc. B m thy thuyt phc thy khng nn lm vy. Cui cng
thy nhn nh c s ch li di do phong ph ca i sng thing ling
o hnh. c Pht khuyn thy Hy kho iu khin tm mnh nh tay
qun tng gii iu phc voi:
(Php C 326)

Nh Lai thu trc bung lung

Bao nhiu tham dc c thng chy theo,

Tm ta nay xoay chiu

Nh vo chnh nim ta iu phc tm

Nh voi hung d v ngn

Nh tay qun tng s thun tnh ngay

c Pht dy Ngi khng tin b v vt cht v tinh thn s n nn hi

hn nh con c gi bn ci ao khng c. Trong mt dp khc tm ca mt
T kheo b nhng t tng xu ch ng, Ngi khuyn thy nn gi vng
tm, khc phc t tng xu v C mc cu v b ko ln khi nc, vt
trn t kh, vng vy nh th no th tm ca ngi tr cng vng vy v
phn u trnh xa dc vng nh th y:

(Php C 34)

Ta nh c h ao

B a khi nc qung vo b kia

Vy vng, s st k chi,

Tm ngi nn vy khc g c u

Phi vng vy, phi lo u

C m phn u thot mau tm mnh

Khi tay Ma gii dc tnh.

Hnh nh loi qu, diu hu cng c nhc ti Sng khng h thn, li l

mng tr trn nh loi ny thi d:
 (Php C 244)

Sng khng xu h bao gi

Li thm l mng ging nh qu diu

Ch bai, khoc lc iu

Khoa trng, ngo mn, t kiu thng ngy

Sng nh vy tht d thay!

Hnh nh nhng cnh thin nga, nhng cnh chim tung bay t do trn bu
tri cng c mang ra lm v d thuyt php. c Pht dy Ch v A
La Hn khng cn luyn i ta nh nhng con thin nga ri b ao h. V
Khng nn luyn i vt thc, khng mng n vt cht thi s thnh thi
trong cnh Nit Bn ging nh chim bay gia chn khng trung. Tm chim
du vt v vn kh thay. Ri hnh nh ong trong vn i tr bnh kht
thc m khng gy phin phc cho ai nh loi ong ch ht mt ca hoa ri
bay i m khng gy tn hi n hng hay sc ca hoa.

c Pht dy Thy li ngi th d, nhng li mnh thi qu l kh thy.

Mt ng trng gi n mun n yt kin c Pht nhng c my v o s
ni xu Ngi thuyt phc ng y ng i. Nghe cu chuyn, c Pht lu
cc t rng c ngi ch thy li k khc, lm khi l nhng li khng
bao gi c, nhng li khng thy li ca chnh mnh:

(Php C 252)

Li ngi d thy bit bao

Li ta kh thy ai no mun khui,

Li ngi c c phanh phui

Nh tm tru ln trong ni go kia

Li ta li giu gim i
Ta ngi sn bn mun che du mnh

Hay nh con bc c tnh

C gian bc ln lu manh du bi.

Hnh nh th sn n np giu mnh v k c gian bc ln trong i sng

hng ngy c a ra tht sinh ng.

Hnh nh hoa sen cng c nhc ti nhiu ln. Mt T kheo ang hnh
thin v tnh cch trc ca th xc nhng khng hiu qu. c Pht thy
vy trao cho thy mt cnh sen v dy thy an tr tm vo y. V T kheo
thnh cng, c nhng tng Thin v pht trin tm lc. Theo li khuyn
ca c Pht v sau thy c qu A La Hn. c Pht dy Hy ct t dy
tnh cm nh ngt cnh sen ma thu:

(Php C 285)

Dy tnh i hy dt lin

Nh tay ngt b cnh sen thu tn

Sing tu an tnh o vng

L ng Pht dy tm sang Nit Bn.

Trong m ngi m mui vn c nhng ngi gi mnh cao thng nh

hoa sen thanh khit mc ln gia m bn nh, rc ri. Ngi dp tt
i dc khng cn su mun nh git nc ri l sen, nh ma trn tut
khi hng l sen. B La Mn khng luyn i dc lc nh git nc tri
mau trn l sen, nh ht ci trn u mi kim khng th dnh li c.

K n l mt trng vi mt tri. Ngi trong sch, khng bn nh nh

mt trng sng ngi gia bu tri khng my:

(Php C 413)

Ngi nh bn phi sch ri

Nh trng vng vc sng ngi trong m

Rt thanh tnh, rt lng yn

Dit tr i dc qun bn hi mnh

B L Mn tht xng danh.

Du tr tui nu nhit thnh vi gio php, thy T kheo c th ri sng

ton th th gian ny nh mt trng ra khi vng my. Ho quang c
Pht rng t ngy nh m;

(Php C 387)

Mt tri chiu sng ban ngy

Mt trng m xung ta y nh quang

Gm ao, nhung gip huy hong

Trn tin chiu sng r rng cho Vua

B La Mn vn t xa

Ho quang chiu sng khi tu hnh thin,

Nhng ho quang Pht v bin

Ngy m chiu sng khp min nhn gian.

Trong Kinh Php C c nhiu v d cho thy rng khng phi c Pht ch
thuyt php cho hng tr thc m Ngi cng ging dy gio l cho c cc tr
em na. Ngi dng nhng chuyn ng ngn rt gin d cho mi ngi
u hiu c li Ngi mun ging dy. Nh th d ci bnh xe ln theo
chn con vt ko xe, bng theo ngi, mi nh kho lp, mt lng ang say
ng, ao h su thm v trong veo, hoa c hng thm, ong ht mt v.v Tr
tu ca c Pht t rng trong cch trnh by chn l cao thm vi nhng
danh t thng thng, d hiu, khng rm r phin phc.

Trong nhiu v d, chng ta nhn thy c Pht cng c ci nhn ca mt

nh ngh s ti ba. Hnh nh v T kheo cho thuyn lt ti, thuyn c tt
cho nh nc, v nh vy thuyn lt ti mau chng v nh nhng. Hnh
nh ny ni ln c tnh va hng thng va siu thot, din t v T
kheo on tr c lng tham v sn hn v ang mau chng tin dn n
mc ch Nit Bn an lc. Chic thuyn trng rng. Chic thuyn v nh th
xc ny v nc trong thuyn l nhng t tng xu.

Truyn tch k rng vi v tu s hiu lm phm hnh ca i c Ca Dip v

bn tn vi nhau rng ngi cn luyn i nhng th ch v h hng thn
thuc. Nghe vy, c Pht gii thch rng i c Ca Dip ct dt mi
luyn i. Ngi a ra hnh nh mt v tu s khng c nh ca cha chin, c
x ring t, nh con ngng tri, ri b h ao, bay ling gia h khng. Thy
tu i lang thang ry y mai khng luyn i mt ni nht nh no, bi
v thy hon ton t do, thot ra khi mi quan nim v ta v ca
ta:

(Php C 91)

Nhng ngi c gng tu thn

Lun lun hng hi, tinh thn tht cao

u cn lu luyn l bao

Ni n chn thu no ti gia

V nh nhng cnh thin nga

Ri ao h c bay xa tt m

u cn nh tic ni xa.

Khi o Pht ra i v khi c Pht bt u thuyt php hnh o, Ngi

gp phi mt s rt ng cc bc o s ca nhiu gio phi khc. H c
gio l v phng php tu hnh ring bit, nn mt mt c Pht dng
nhng nh ngha tht chnh xc v r rt ni ln phn gio l php mn
ca mnh, sai khc vi h nh th no; mt khc Ngi phi tm hiu tht
chnh xc gio l v phng php tu hnh ca cc gio phi . Vi nhng
danh t h thng dng, Ngi a ra nhng nh ngha tht mi m, tht
chnh xc, ph hp vi lp trng gio l v php mn ca Ngi. Th d nh
i vi danh t Muni, n s, m chng ta thng dng gi c Pht
Thch Ca Mu Ni, Ngi nh ngha rng Muni hay Mu Ni c ngha l im
lng, nhng im lng nh ngu si u c gi l n s. Mu Ni phi l ngi
c tr, bit o lng cn nhc phi tri:

(Php C 268)

K ngu n d lng yn

u thnh mt v thnh hin n danh,

Nhng ngi tr tu tinh anh

Cm cn ny mc phn ranh t tng

Chn lnh, b d chng mng

Mi l n s thuc hng xng danh.

C mt v B La Mn sng cuc i n dt, tu theo li kh hnh. Mt hm

ng ta ngh c Pht gi cc t ca Ngi l bc xut gia, ng sng n c,
tu kh hnh thi cng ng c gi l ngi xut gia. ng ta n gp c
Pht v ni ln ngh y. c Pht c ln bi k sau y cng mt lc
nh ngha B La Mn, Sa Mn v ngi xut gia:

(Php C 388)

Ngi m nghip c dt xa

Xng danh tn gi l B La Mn

Ngi m an tnh lun lun

Xng danh tn gi Sa Mn tu hnh,

Ngi m nhim dit nhanh

Mi l mt bc thun thnh xut gia.

Mt nhm su v T kheo i i y ru rao rng mnh l ngi hc rng.

c Pht dy Khng phi v ni nhiu m ngi ta cho rng l bc hc
rng. Bc c tr tu phi l ngi an tnh, khng sn hn on th v khng s
st:

(Php C 258)

No u c phi nhiu li

Mi l k tr, chuyn i tinh thng

Ai m an tnh thn tm

On th, hi s trm phn dp nhanh

Mi l ngi tr xng danh.

Trong mt s trng hp, c Pht cng dng nhng n d thuyt

php. Mt ngy n c mt nhm cc thy T kheo t phng xa n nh l
Pht. Lc by gi c mt trng lo dng ngi thp ln ang ng cui
phng. c Pht hng v pha trng lo v ni vi cc v T kheo rng:
Ny ch T kheo, cc ng c trng thy v Tng ng pha kia khng?.

c Pht ni: l ngi git m, cha v hai nh vua hiu chin, v

tiu dit mt quc gia cng vi v i thn ph trch quc kh, v A La Hn
ra i, khng su mun (cu 294).

Ri Ngi ni tip: l ngi git m, cha v hai ng vua ca giai cp

B la mn v tiu dit con ng nguy him, v A La Hn ra i, khng su
mun (cu 295).

Cc v T kheo nghe xong u rt ngc nhin, chng hiu c thm ca

c Pht, mi xin c Pht gii thch thm. Sau khi lnh hi v qun trit
c ngha thm su ca hai cu k trn, cc v T kheo c qu A La
Hn.

Hai cu Php C 294 v 295 ny tht kh m hiu r c ngha nu ta

khng xem cc bn ch gii ghi chp li trong kinh tng. Cc cu k
mang ngha ca li n d nh sau: Git m, git cha, khng phi l tr
dit Cha M tht ca mnh. ni dit tr xong cc nguyn nhn khin
con ngi phi ti sinh trong ci i ny. Dit tr xong i dc v ng mn
thot khi vng lun hi. M l n d cho lng tham i, v cha l n d ca
ng mn. Chnh v tham i v ng mn m ta phi ti sinh nhiu i, nhiu
kip trong ci ta b lun hi ny. Hai v vua chnh l hai bin kin ca v
minh: thng kin v on kin, thng to ra nhiu tranh ci v ch, cn
phi c ph b. Vng quc lnh th kia chnh l 6 cn v 6 trn: mt, tai,
mi, li, thn, , v sc, thanh, hng, v, xc, php. V Quc kh i thn
l ch lng tham m dc lc pht sinh v cht cha t 6 cn . Sau
cng, h tng th nm chnh l con qu th nm lm cn tr s nh tm,
pht tu. l nghi ca 5 trin ci: tham dc, sn hn, hn trm, tro c,
v hoi nghi. Sau khi on dit tt c cc chng ngi ny th hnh gi
mi thong dong, t ti, i n gii thot .... Hai cu Php C trn c th
c km lun vi li ch thch v din t li nh sau cho d hiu hn :

(Php C 294)

Tr m i dc cho mau,

Tr cha kiu ngo, t ho, khoe khoang,

Tr hai Vua n kiu cng

Tham vng, hiu chin, cng lm sai

Chng tin nhn qu, lun hi

Kh m gii thot, mun i hi dn,

Tr thm vng quc kia lun

H mi hai x: su trn, su cn

T mnh lm ch gic quan

To ra an lc thn tm bi phn,

Tr lun c v i thn

Bo bo gn gi kho tng quc vng

Khc g mt k lm ng
Ham mi luyn i, vn vng cuc i

Tr xong mi vic trn ri

V A La Hn thnh thi ci lng

Ra i, su mun chng cn.

(Php C 295)

Tr m i dc cho mau,

Tr cha kiu ngo, t ho lun lun,

Tr hai Vua B La Mn

Lun mang t tng sai lm mi thi

Chng tin nhn qu lun hi

Kh m gii thot, mun i ngu si

Tr con ng n him nguy

Ging nm chng ngi ngn che mt trn

Ging nm v tng d dn

Hoi nghi l tng ng hng th nm,

Tr xong mi vic kh khn

V A La Hn thnh thang ci lng

Ra i, su mun chng cn.

 O PHT L O YU I

Khi nghe o Pht ni i l b kh, nhiu ngi hiu lm rng c

Pht c quan nim bi quan. S tht khng phi nh vy. T in nh
ngha bi quan l c thi quen ngh rng ci g sp xy n u l xu c,
u ng chn v khng tin tng tng lai hoc bi quan l chn nn,
khng tin tng, hoc mt nim tin vo hin ti, tng lai.

c Pht khng bao gi ch trng bi quan nh vy v Pht cng khng h

ni trn i ny khng th c hnh phc. c Pht ch ni rng sng th phi
chu kh v th xc cng nh v tinh thn. Nhn nh ca c Pht rt
khch quan, rt ng v khng ai c th ph nhn nhng s tht y c.
Gio l ca o Pht c pht xut t kinh nghim sng da trn s tht,
trn mt thc t m mi ngi u bit, u c tri qua v u c gng phn
u khc phc. o Pht i thng vo iu lo u chnh yu ca mi ngi
trn th gian l s kh au v lm th no trnh cho khi kh.

Nhng iu nhn xt ca c Pht v con ngi, v cuc i chnh l

nhng mi suy t gip nhn sinh c mt quan nim ng n v cuc i
s dng i mnh lm sao cho c li ch. Li ch cho chnh bn thn mnh v
li ch cho c cc chng sinh khc. Chnh y l nhng li khuyn khch con
ngi tm cch thc hin mau nhng iu ng lm v cn thit phi lm
khi cht i trong nim tic nui v n hn l mnh sng mt cuc sng
v ngha y ung ph.

Nhng ngi cha vo o Pht, hoc cha hiu o Pht, thng ngh rt
sai lm, tng rng o Pht l mt o chn i, bi quan, ym th, thi ch,
lm cho con ngi trn trnh trch nhim vi x hi v hn yu i vi thn
tm mnh. V o Pht ni v thng, m mt khi s vt v thng th
khng nn lm g c, c sing nng hot ng kinh doanh s nghip ri cng
khng i n u. Ngh nh th tht l tri ngc vi gio l nh Pht.

Tht ra khng phi vy. V thng ca o Pht l mt phng php ch r

mt tri ca i, bi tr nhng s m lm, ngn chn ngi chy theo vt
dc, n cha phi l thuyt tuyt i. c Pht cng nh v lng y ty theo
chng bnh m cho thuc. Vi bnh chp thng cn khng mt, th dng
phng thuc v thng i tr, khi lnh bnh th Pht li cho th
thuc b khc qu bu hn, l thuyt chn thng bt bin.
Bit c v thng, con ngi gi c bnh tnh thn nhin trc cnh
i thay bt ng v c th lnh lng trc cnh n i chia ly. Bit v thng,
con ngi dm hy sinh ti sn, sinh mng lm vic ngha. Bit v thng
con ngi mi chn ngn vi nhng th vui tm b, gi tr, v sng sut i
tm nhng ci vui chn tht thng cn. V tht ra, ci vui chn tht thng
cn, ci tnh chn thng vn c, nhng n nm bn trong ci lp gi di
tm b v thng ca ci i ny, nn chng ta khng th thy c. Khi
chng ta cng quyt gt b ci v gi di y, th tt nhin ci gi tr
chn tht, ci hnh phc chn chnh, ci Pht tnh sng sut, chc tht mun
i s hin ra.

o Pht l mt o rt yu i, nhng yu ci i sng tht, yu ci b

mt tht, (bn lai din mc) p , trong sch, yn vui ca i. V yu b
mt tht ca i nn mi sinh ra lng yu ngi, yu tt c mi ngi, mi
loi khng phn bit. Lng yu bao la rng khp, trm bc ht thy chng
sinh, v chng sinh di nhng hnh tng sai bit, u cng c mt b mt
tht, p , sng sa nh nhau, tuy rng b mt y hin nay cn b nh bi
ph y.

Chng ta nh li c Pht thot tin l mt thi t, sng trong cung vng

in ngc, y sung sng, y quyn uy. S thi t s xut gia tu hnh theo
ng nh li ca ngi tin tri nn vua cha mun gi chn thi t trong cnh
vng gi ny. Vua ci v cho thi t v to ra bit bao cnh vt quyn r
gi chn con mnh bn cnh v p, bn cnh con khn. Chng ta hy
nghe t cuc sng ny:

Thi gian sau hong cung

Vua quan t chc tng bng vui ti

L thnh hn gia hai ngi

Trai ti gi sc xng i v chng

Tui mi su, p t hng

Si dy luyn i i lng quyn chung,

Vua lun suy ngh mung lung

Gi chn thi t mi trong lng vng

Vua bn ra lnh cc quan

Xy ba cung in huy hong mt ni

Hoa vin cy c tt ti

Sen ph sc di nng tri nh lay

H xanh in bng my bay

V chng qun qut, thng ngy say m,

Mt cung in cho ma h

Hy hy gi mt bn b sui trong,

Mt cung in cho ma ng

Bp bng la m tnh nng hng a,

Mt cung in cho ma ma

Nhc ma thnh tht sm tra gi tnh,

No hoa vin, li cung nh

Tng cao vy ph bao quanh pha ngoi

Ngn che phin no trn ai

Khi vng hnh phc ca hai tm hn.

Trong cung tuyn cc nhc cng

n ca ro rt, t ng l li

Thm on ca ma xinh ti
Thn vn dng liu, ging khi mch tnh

Cao lng, m v linh nh

Khin cho thi t m mnh m say

Tri qua bao thng cng ngy

Sng trong cnh gii hng y th vui

Khng h hay bit trn i

Nhiu ni bt hnh, lm ngi lm than.

Sng sung sng trong cnh vng gi nh vy m thi t vn quyt ch

bung x tt c xut gia. i tu khng phi v nhng l do tm thng nh
ngi khng hiu o thng ni ti nh l: tht tnh, ngho kh, chn i,
thi ch, thiu hnh phc v.v Ngi ra i l mun gii thot mun loi,
mun tm cho chng sinh mt hnh phc tht s. y l tm trng ca thi
t lc ri hong cung:

D thng cha m v vn

D yu v p, con ngoan v cng

Nhng ta quyt b hong cung

Xut gia tm hnh phc chung cho ngi

Tm phng gii thot mun loi

Cuc i vng gi oi hoi lm chi!

Ngi i l mong tm phng cch dit kh au cho chng sinh. o Pht l

o dit kh, l o gii thot. Gii l ci m. y l ci m nhng tri
buc thot ra khi mi hnh thc au kh ca i sng:

Phng hi lu di trng thanh

Ngi i nhn li kinh thnh xa xa

Nguyn thm: n lc tm ra

Con ng dit kh th ta mi v!

i sng ca c Pht Thch Ca l hin thn hon ton ca lng yu i.

V yu i v yu chng sinh au kh nn c Pht mi b gia nh, b cha
m, v con, b ngi bu, la xa cung vng in ngc tu tp, tm phng
thuc cha kh cho i. V yu i v yu chng sinh nn trong gn na th
k, c Pht xng pha khp y, trong mi tng lp x hi, ging
dy cho mi ngi tm ra v nhn thy b mt tht ca i m sng. B mt
y l bn th, tht tnh, Nit Bn.

Nhng cng nh sng khng th la nc m c, bn th, tht tnh, Nit

Bn khng th la i, la ngi v vn vt m c. Cho nn ngi Pht t
lun lun sng tch cc vi mnh v vi i. Vi mnh tu sa mnh, gic
ng mnh. Vi i thc tnh ngi, cu ngi. C thc tnh mnh hon
ton v c cu ngi y mi c th t ti Nit Bn. o Pht l o
tch cc hot ng.

on sau y trong kinh Pht l mt tr li r rt cho nhng k tng rng

o Pht lm cho con ngi ght i v xa lnh x hi. Kinh Pht ghi rng:

K ngu si s h khng m mun i trn, th d b h khng m chy

cng khng th no thot c h khng. K i tm h khng, d c chy
khp ng, Ty, Nam, Bc, cng khng tm thy h khng. Nhng k y
ch bit ci danh (tn) ca h khng m khng bit c ci thc ca h
khng. Nay c k mun tm Nit Bn, thng qua li trong Nit Bn m
khng bit l Nit Bn, ch thy ton sinh t, phin no. K y ch bit
ci danh (tn) ca Nit Bn m khng bit ci thc ca Nit Bn.

Vy ta ng lm rng gii thot l la b, chn ght ci i hin ti. Gii

thot chnh l sng hot ng, yn vui, sung sng, t do hon ton ngay
trong i hin ti, trc khi t b xc thn v thng ny nhp Nit Bn
v ri li s t Nit Bn m ng ho ra khp mi ni tip tc hot ng
cu v tn chng sinh. Ch Pht v ch B Tt v ang sng ci i
sng y. Pht t chng ta tu tp ct cng c sng ci i sng nh ch
Pht v B Tt.
Nhn dp gii p bn cu hi do vua Tri Thch cng on ch thin
ng o nu ln c Pht dy rng Nim vui trong Chn L cao thng
hn tt c nim vui khc:

(Php C 354)

Coi nh b th hng u

L em Chn L nhim mu tng nhau,

Coi nh hng v ti cao

Hng v Chn L ngt ngo di lu

Coi nh hoan h hng u

Nim vui Chn L thm su tuyt vi,

Ngi no i dc dit ri

Vt qua phin no, xa ri kh au.

Nim vui Chn L thm su tuyt vi c coi l hoan h hng u tc l

php h thng hn mi hoan h khc. Php h l nim vui nh nhng
trong tm sau khi thm nhun chn l, thu trit chnh php. Nim vui ny
ko di c cuc sng trong khi cc nim vui khc thng ngn ngi v h
chm dt l li sinh ra kh au tip ni. Cu ny qu tht ni ln nim
lc quan yu i ca o Pht, mt o vn lun lun b hiu lm l chn
i v ym th.

V lm sao ngi Pht t c th chn i, ght i c khi m chnh php

em li cho mnh php h, nh c kho din t trong nhng cu sau
y nhn dp Ma Vng cung thnh c Pht lm vua gip dn chng
c thanh bnh, an lc. c Pht bit Ma Vng mun cm d nn Ngi
dy rng Ngi khng c g ging nh Ma Vng c v Ngi k ra bit bao
ngun hnh phc, bit bao nim vui n vi ngi tu hnh theo con ng
gic ng v gii thot.
Vui v gp c bn lc mnh ang cn. Vui v t bit l vi nhng g
mnh ang c. Vui v lc qua i bit mnh to nghip lnh. Vui v hnh
phc hn nhiu khi bit mnh lnh xa ti li v mi ngun gc kh au:

(Php C 331)

Vui thay c bn khi cn!

Vui thay thy trong tm i tay

Vi g mnh c hin nay!

Vui thay khi cht thn ny to ra

Nghip lnh n p nh hoa!

Vui thay thng kh la xa chng cn!

Vui v trn th gian ny c phng dng m hin. Vui v c phng

dng cha yu. Vui v cng dng bc xut gia chn chnh. Vui v cng
dng cc bc thnh nhn:

(Php C 332)

i cn c nhn duyn

Knh yu, phng dng m hin l vui,

Cng cha nh ni cao vi

Knh yu phng dng c ngi l vui,

Cng vui thay nu i

C lng tn knh tm ni cng dng

Sa Mn cng vi thnh nhn.

Vui v cho n tui gi m vn gi c c hnh. Vui v lc no cng gi
c nim tin. Vui khi c y tr tu. Vui khi tm trong sch v khng
lm iu g c:

(Php C 333)

Vui thay t tr n gi

Lun lun gi gii thit tha chng ri,

Vui thay khi sng lm ngi

Nim tin chn chnh mun i chng thay!

Vui thay tr tu trn y!

Vui thay iu c hng ngy trnh xa!

Truyn tch k rng nhn trong gi ngh cc v T kheo bn lun v vn

hnh phc i. kin cc v a ra u da trn s tha mn y ca
cc gic quan, v tin bc, danh li v quyn th. ch l cc iu sung
sng th gian. c Pht nghe c bn dy rng nhng th sau y mi
tht s em li hnh phc v nim vui Pht ra i! Php c ging! Tng
ha hp! Cng tu ha hp!:

(Php C 194)

Vui thay c Pht ra i!

Vui thay gio php ging ni ci trn!

Tng ha hp p mun phn!

p thay gii lut xa gn ng tu!

Ngy kia c Pht vo thn xm kht thc. Do s can thip khuy ph ca

Ma Vng, hm y khng c ai cng dng Ngi c. Cc ph n b Ma
Vng cm d nn ham vui m lng qun cng c cng dng. Ma Vng
ma mai hi Ngi c thy i bng khng? Ngi gii thch thi tinh thn
ca ngi thot khi mi chng ngi Lun lun sng vi nim vui ph
lc trong chnh php v lun lun an lc nh ci tri Quang m:

(Php C 200)

Chng ta hnh phc v bin

Khi khng chng ngi, no phin ni tri

Sng i h lc tuyt vi

Ta nh nhng v ci tri Quang m.

Ngi Pht t khng phi l k chn i ri tm cch xa lnh cuc sng, trn
trnh trch nhim vi x hi. o Pht l mt o tch cc hot ng. Ngi
Pht t t lc bt u vo o phi hot ng hng say m mang tr
tu, chin thng tham, sn, si ng thi phi tp chin u vi hon cnh,
xng pha trong x hi cu gip ngi khc.

Theo gng ch Pht v B Tt, Pht t khng sng cho ring mnh, khng
tm gic ng v gii thot ring cho mnh, m cn phi sng v gic ng,
gii thot cho k khc. i ca Pht t l mt i hot ng khng ngng,
i t chin cng ny n chin cng khc, em lng t bi v bnh ng gieo
rc nhn lnh khp mi ni, di mi hnh thc.

Kinh Pht tng dy: Trong hot ng ca ngi Pht t, khng mt vic
lnh no m khng lm, khng mt vt g m khng cu . Qu tht o
Pht l mt o tch cc hot ng. Qu tht o Pht l o yu i.

HY T MNH THP UC LN M I

c Pht, mt v thy hon ho, l khun vng thc ngc, l chun mc

o c cho nhn sinh, cho nhng ai hc hnh ca Ngi. Nhng vic lm,
li ni, t tng ca Ngi c kit tp trong tam tng Pht Gio Kinh,
Lut, Lun l nhng li dy tiu biu v o c, v mt li sng an lc,
gii thot.
c Pht dy cho chng ta bit rng tt c mi ngi, cng nh tt c cc
loi chng sinh khc, u c y kh nng thnh Pht. Chng sinh v
Ch Pht u chung mt bn th sng sut, u cng mt chn tm trong
sch, linh diu, bt sinh bt dit. Nhng bn th chng sinh b bi d ph
kn, chn tm ca chng sinh b ngu ti lm m lm, xu xa. Khi no
chng sinh lau chi ht nh bi, dit tr ht v minh, phin no, by gi t
nhin s thnh Pht, khng khc g c Pht Thch Ca Mu Ni v tt c ch
Pht khp mi phng th gii.

Hin nay, s khc bit gia chng sinh v Pht khng phi do ni bn th,
ni chn tm, m do s sai bit gia gic ng sng sut v ngu ti m lm.
Cc c Pht l nhng chng sinh gic ng hon ton, cn nhng chng
sinh, v cn say m trong cnh tham lam, sn gin, si m, nn cha thnh
Pht. Bi vy c Pht dy rng: Ta l Pht thnh; chng sinh l Pht s
thnh. Nu chng sinh kin quyt tu tp theo gio l ca Pht th chc chn
th no cng s thnh Pht. Bi vy c Pht coi tt c mi chng sinh u
bnh ng nh Ngi v c Pht ch t nhn l mt ngi hng o, mt v
ch ng m thi.

Chng ta vn nim Nam M Bn S Thch Ca Mu Ni Pht, y l v

chng ta chn thnh cung knh, sng bi c Pht Thch Ca l ng thy ca
chng ta. S l thy hc, bn l gc ca ta. Ch c Pht khng phi l
mt ng cha t, mt v Thng , mt v Tri no c quyn nng nh
ot s mnh ca chng ta hay ban n hu cho chng ta. c Pht cng ch
l mt ngi bnh thng nh chng ta, nhng l mt ngi tu hnh c
o, gic ng. Chng ta hy nghe qua nhng vn th t lc Ngi ra i:

Ni vng Hy M Lp Sn

Tuyt ging ni bic, my vn nh cao

Ven sn phong cnh p sao

Bnh bng sng gi, dt do nng ma

Ngay min bc n xa

C vng quc nh nn th v cng,

Mt ngy xy chuyn ng mng

Khin cho th gii tng bng i thay,

Ma Da hong hu ng say

Nm m cht thy sc my rng ngi

Mt lung nh sng t tri

Lung linh chiu xung tn ni ging b

Trong ho quang bng hin ra

Voi to, mu trng, su ng p thay,

Voi v nh sng cng bay

Ti gn hong hu nhp ngay vo b.

Sng hm sau tnh gic ra

Trong lng hong hu chan ha nim vui

Tu vua r chuyn l i

Nh vua Tnh Phn cho mi cc quan

Qun thn thng thi gii giang

on im gii mng r rng gip vua.

Qun thn hoan h cng tha:

y l im tt. Gic m tuyt vi

Bo tin mng sp ti ni

Ri y hong hu th thai an lnh

Sau ny hong hu s sanh

Tng lai thi t rng danh thin ti

Siu nhn v i gip i

S mang hnh phc cho ngi gn xa

Cho vua dng di Thch Ca

V cho nhn loi nh nh thm hng.

Vua nhn hong hu yu thng

Cng nhau u ym mng thm bit bao

T lu vua vn c ao

Sinh con ni di th vo ngi vua

Hai mi nm mi i ch

Sp thnh hin thc gic m lu di.

Qu nhin li on chng sai

Th ri hong hu mang thai mt ngy

Tht vui thay! Tht mng thay!

Hng lnh theo gi dng y thong xa,

Theo phong tc n xa

n b sinh n thng a tr v

Khai hoa n nhy chn qu

Nh cha m rut thm b bnh yn,

Bit ngy sinh ti gn bn

Cho nn hong hu vi ln ng v

i cng mt s bn b

Thm ngi hu h cn k trc sau,

Hong cung a tin hi lu

on v qu ngoi cng nhau ln ng.

Khi gn v n qu hng

C on c lnh bn vn gh qua

Lm T Ni ta hng ra

n ngi n nhu khai hoa chn ny

Trong vn phong cnh p thay

Cy vn nhnh xung dang tay ngi

B vin cnh bic mm ci

Hoa v u n cnh ti n cho

B sinh thi t lnh sao

D thng, khu khnh, hng ho, tinh anh.

a cu nh rng bnh minh

Trn nim hnh phc, y tnh vui ti

im lnh xut hin khp ni

Cu vng ph sc, t tri ta hng

Rm thng T p l thng
Mt ngy trng i m ng tng lai.

Trong vng quc khp ni ni

Hn hoan n nhn tin vui v cng

C on tr li hong cung

Mun chim ua ht bn ng tin chn

Nh vua cng cc qun thn

Cho mng n tip phi on hi cung

Khp ni l hi vui chung

Chp chng c phn, tng bng ma ca.

By gi khp nc gn xa

Ngt hng an lc, thm hoa thanh bnh

Cho nn thi t s sinh

c vua, hong hu, triu nh t tn

Tt t a ngha bnh yn

Ngi mang toi nguyn, ngi em tt lnh.

Chnh c Pht Thch Ca dy: Ai n ngi y no, ai tu ngi y chng

ch khng c cch no ngi khc tu h cho mnh thnh Pht c c.
S gic ng v gii thot bao gi cng hon ton do ni ta, s sing
nng tu tp, sa i tm tr ca ta. Ngi Pht T khng sng bi c Pht
xin n hu trn tc, nhng h tn trng c Pht v thnh qu ti cao ca
Ngi. Khi ngi Pht T knh trng c Pht, gin tip h nng cao tm
linh h mt ngy no , h cng t c gic ng nh Ngi hu phng
s nhn loi ngoi vic h mong c tr thnh Pht.
Pht Gio khng tin vo mt ng Thng , v Pht Gio cho rng v tr
c hnh thnh v chuyn vn bng nhng nh lut khng c ch th, v
tr khng phi l sng to ca mt ng Tri no; Pht Gio khng ch
trng cu xin, v Pht Gio xem vic th cng khng phi l mt iu lut
bt buc, ch l cch by t s bit n i vi c Pht v l phng
thc trau di, pht trin thn tm. ng Thng hoc To Ha
hay cc Thn Linh c con ngi tin tng th phng v con ngi ngh
rng cc ng y c th ban phc hay ging ha cho h. y l quan im
ca tm l s hi, yu ui, mt t tn sn sinh ra thn thnh (a thn
hoc nht thn). o Pht vi ch trng lut nhn qu, nghip bo ni
ln tinh thn trch nhim c nhn v cng ng trc s au kh v hnh
phc ca chnh mnh. c Pht dy: Chnh ta l k tha k ca hnh ng
ca ta, l ngi mang theo vi mnh hnh ng ca mnh.

c Pht dy cc t: Cc ngi phi c gng tu hnh t gii thot, ta

ch l ngi hng dn m thi. Trong cng vic chin thng mi tr lc
trn ng tin trin i n ch, ch c cc ngi l ngi c cng hn
c. c Pht cng dy: Ta nh thy thuc hay, bit bnh cho thuc, ung
hay khng ung, li y khng phi ti thy. Ta nh v ch ng, dy con
ng phi, nghe m khng i, li y khng phi ti ngi ch ng.

Sau khi ch dy l thuyt v hnh ng v nu r con ngi lm ch

nghip ca mnh v chu kt qu cc hnh vi thin c ca mnh, c Pht
mun cho con ngi thc r rt bng con ngi tht s hon ton lm ch
vn mnh ca mnh, nn Ngi tuyn b r rng Ngi ch l o s dn ng
ch li, khng th cu ri hoc lm thay cho ai, v con ngi phi t ch
ly mnh, t mnh i trn con ng gii thot.

c Pht khng bt buc chng ta phi trit tun theo li Ngi v cng
khng hm da nu chng ta khng tun theo th phi b Ngi trng pht. S
gi hay khng gi gii l do chng ta hon ton t liu ly. o Pht khc
vi cc tn gio khc chnh l im c Pht khng phi l mt quan ta
ti cao gi quyn thng pht. Mt ngh, mt li ni, mt hnh ng tt
hay xu ca mt ngi thi chnh t n mang theo n mt mm thng
pht ri.

c Pht ch l mt v dn ng rt t bi v rt sng sut. Ngi ch cho

chng ta con ng no l con ng sng v con ng no l con ng
nguy him khng nn i. Nhng nu chng ta khng theo con ng sng
m li mun i vo con ng nguy him, th tt nhin chng ta s gp tai
ha t nhin, ch Pht khng to ra tai ha trng pht chng ta. Ta n
chnh l lut nhn qu. Ta lm c th ta chu qu xu, ta lm thin th ta c
qu tt. Gii lut chnh l thnh tr ngn chn cho ta ng i lc vo ng
c, l hng ro ngn chn cho ta khi ri xung vc su, trong khi ta i trn
con ng gii thot.

Con ngi phi t nng ta vo chnh mnh, t mnh thp uc ln m

i. Truyn tch k rng ni c kia h sinh mt trai m b th thai t lc
cha xut gia m khng bit. Vua Ba T Nc nui a tr. V sau, cu b
ln ln cng xin xut gia v c qu A La Hn. Tuy nhin, ni c khng th
dt tnh mu t. Ngy kia, thy v T kheo, con b, i tr bnh, b n gn
vi tt c tm lng u i k l ni thng nh. Nhng ng con khng p li
s tru mn y s rng con ng tu tp ca m b cn tr v tnh cm quyn
luyn. Thi ca ngi con thc tnh, thc gic b sm dp tt tm luyn
i v c qu A La Hn. Nghe b chng ng o qu, c Pht gii thch
rng v cu tinh, hay ch nng ta, ca ta, phi l chnh ta ch khng u
khc. Chnh ta l ch ca ta ch khng ai khc hn:

(Php C 160)

T mnh l v cu tinh

T mnh nng ta vo mnh tt thay

No ai cu c mnh y?

T mnh iu phc hng ngy cho chuyn

Thnh ra im ta kh tm.

Chnh ta l v cu tinh ca ta. Chnh ta l k bo h cho ta. Mt nng dn

ngho, ch c mnh vi rch p thn v ci cy i cy thu. Mt hm c
v T kheo i ngang qua thng hi hi anh c mun xut gia khng. Anh
xin xut gia lm Sa di. Nhiu ln thy ny chn cnh tu hnh, nh hon tc,
c m ti thm li mnh vi rch v ci cy ca mnh mi. Cui cng thy
c gng hnh thin v c qu A La Hn. Ging v thnh qu tt p ca
thy c Pht ni:

(Php C 380)
T mnh bo v bn thn

T mnh nng ta chng cn nh ai,

Vy nn kim ch thn ngi

Nh l chng li bun ngi nga hay

Lo kim ch nga lun tay.

Ch c ngi bit t iu, mi t mnh xy dng ln hn o, nc lt

khng c th ngp trn. Mt tng s tr tui n khng th hc thuc mt cu
kinh di bn hng, mc du ht sc c gng trn bn thng. Ngi anh, cng
xut gia, khuyn thy nn hon tc. V s tr tui vn cn mun sng i
thing ling o hnh. c Pht hiu c tm tnh thy, a cho thy mt
ci khn lau tay sch v dy thy mi sng cm khn, cng ra trc mt tri.
Khi cm ci khn a ln nh th vi bn tay c t nhiu bi v m hi th
khng bao lu ci khn tr nn d. S thay i trng thy y lm cho thy
T kheo tr tui suy gm v tnh cch v thng ca i sng. Thy c gng
hnh thin v c qu A La Hn. c Pht dy rng do c gng c nhn, bc
thin tr to cuc sng hnh phc cho chnh mnh.

Mt hn o ni cao trn mt nc khng th b ngp lt mc du nhng bi

t thp chung quanh c th b nc trn vo. Mt hi o nh th c th l
ni an ton cho tt c. Cng th y, bc thin tr trau di tu minh st phi t
bin mnh thnh mt hi o bng cch thnh tu o qu A La Hn, v nh
vy th khng cn b sng bin nhn chm, khng cn b li cun trong dng
ngp lt ca cc phin no tham, sn, si, i dc, t kin v v minh v.v:

(Php C 25)

Lun lun c gng nhiu b

Li thm hng hi, khng h bung lung

T mnh khc ch mi ng

Nhng ngi hin tr v cng tinh anh

To ra hn o cho mnh
Vt trn sng nc vy quanh tht go

No phin theo ngn sng tro

D g quy nhiu dng cao ngp trn.

Truyn tch k rng mt con voi chin khi cn tr rt mnh m. Lc v gi

thi yu i. Mt hm voi ra b ao nh xung ung nc thi ri thay, chn
b sa ly, chng rt ra khi bn c. Tn ni n ni, nhn ra l voi
chin, nn lm nh sn sng xut trn, ri khua ching ging trng m ln.
Voi hng hi, c gng ri rt c chn ra khi m ly. Khi cu chuyn
c bch li vi c Pht, Ngi khuyn dy cc v T kheo cng nn noi
gng m gia cng c gng ging nh voi b sa ly t rt ra khi m
ly ca dc vng, ca vng lun hi:

(Php C 327)

Canh phng tm tht k cng

Ti vui, sng sut, sing nng, nhit tnh

Mnh lo t cu ly mnh

Khi ng t c chng sinh a y

Nh voi kia b sa ly

Rt chn gng sc vt ngay m bn.

Con ng t lc c c Pht dy nh sau: Ny cc T kheo, hy t

mnh thp ln ngn uc ca chnh mnh, thp ln vi chnh php, ng
thp ln vi mt php no khc. Hy t mnh lm ch nng ta ca chnh
mnh, nng ta vi chnh php, ng nng ta vi mt php no khc.
Tinh thn t lc mang tnh trit nhn bn ny l mt c tnh ca o
Pht.

c Pht cn thc gic mi ngi hy nn t lc c gng m tin b

ngay t lc cn tr. Ngi khng tin b c v vt cht ln tinh thn s n
nn hi hn. Truyn tch k rng con mt nh triu ph ly v cng l con
mt nh rt giu. Khi cha m hai bn qua i v chng ny c tha hng
gia ti to ln ca c bn chng ln bn v. Hai v chng khng chu lm n,
phung ph ht c ti sn s nghip v sau c hai tr thnh ngho i khn
cng, phi i n xin. cp n s phn bt hnh ca hai v chng ny c
Pht dy ngi sng khng o hnh, lc tr chy li khng lo to s
nghip v cng chng lo tu hnh, th khi v gi s tn t nh con c ng
trn b ao kh cn nc khng c, khng mi, mi mn r, hoc lc v
gi s nm di xung nh mt ci cung b gy, b vt b di t, quay
nhn d vng m than vn th di:

(Php C 155)

Lc cn cng trng thiu nin

khng to dng c thm gia ti

Tu hnh bing nhc, chy li

n khi lung tui con ngi ging sao

C gi bun ng b ao

Ao kh cn nc kim sao ra mi

Cht mn thn xc mt thi!

(Php C 156)

Lc cn cng trng thiu nin

khng to dng c thm gia ti

Tu hnh bing nhc, chy li

Khi gi nm xung dng ngi khc chi

Cy cung b gy vt kia

Bun than d vng tri i mt ri.

Truyn tch k li rng c ng vua n tuyt t. c Pht gii thch rng s d
vua khng c con ni dng v trong mt kip qu kh ng c i sng
khng thn trng. Vua v vng phi l hai hnh khch cn sng st trn mt
chuyn tu i bin b chm. C hai tri tp vo mt hoang o. khi b
cht i c hai ph cc chim, ly trng n, m trong lng chng h c
mt cht hi tic v st hi sinh mng chim non sp cho i. V sau khi tr
li vi loi ngi c hai cng chng h hi tic v vic st sinh sut trong
thi gian cn trung nin, v c n lc tui gi. c Pht khuyn dy vua v
hong hu:

(Php C 157)

Ai m bit t thng mnh

Phi nn bo v nhit tnh bn thn

Trong ba giai on ng trn

Tr trung, ln tui v lun v gi

Ngi hin tr hy tnh ra

Tm ng gic ng, la xa m lm.

Kinh Php C xa nay thng c xem nh l cao im ca t tng

hng thng hin thin ca con ngi trong cuc sng. c Pht nh
ngi dng ng li nhng g b qung ng xung, phi by nhng g b
che kn, ch ng cho k b lc hng, em n sng vo trong bng ti
nhng ai c mt c th thy sc. Kinh Php C khng phi l sch c
thong qua nh mt thin tiu thuyt. Chng ta nn c i c li. Thng
suy nim v nhng li vng ngc trong y v em ra thc hnh trong i
sng hng ngy, t thanh lc thn tm ri ta s thy l ngi bn c tri
lun em li ngun cm hng, an i, nng , h tr v ci thin tm linh
trn nhng bc thng trm trong cuc sng hng ngy. Kinh Php C tr
thnh mt kho tng Pht bo chng ta nghe nhng li dy qu bu ca
c Pht, gip chng ta sng mt cch tt p v c ngha, c li cho
mnh, c li cho ngi, c li c hai.
 TI LIU THAM KHO

BI VIT

(1) BI GING V KINH PHP C Thch Minh Chu

(2) NP SNG O HNH V TR TU TRONG KINH PHP C

Thch Minh Chu

(3) NM GII: MT NP SNG LNH MNH, AN LC, HNH

PHC Thch Minh Chu

(4) TR TU TRONG O PHT Thch Minh Chu

(5) MI THIN NGHIP V MI C NGHIP Thch Minh Chu

(6) O C PHT GIO QUA KINH PHP C Thch N Gii Ton

(7) GI TR THM M TRONG KINH PHP C Thch Hu Quang

(8) TRCH GING KINH PHP C Thch Thanh T

(9) NGHIP Thch Tm Thin

(10) LUN HI Thch Tm Thin

(11) NHN QU Khi Thin

(12) TAM V LU HC (GII - NH - TU) Thch T Ha - Thch

Phc Lng

(13) KINH THAM SN SI (TNG NG B) Thch Thin Chu

(14) GII C TRONG O PHT Phm Kim Khnh

(15) MI IU THIN Phc Trung

(16) BN CHN L (T DIU ) Thch Vin Gic

(17) NG UN Thch Vin Gic

(18) TM PHN THNH O (BT CHNH O) Thch Tm Khanh

(19) PHP C, BN KINH SU TP C XA NHT Thch Qung Bo

(dch theo Lakehouse)

(20) O PHT VI CON NGI Thch Tm Chu

(21) HOA TRONG KINH PHP C Mang Vin Long

(22) K NGN KINH PHP C S 295 Chnh Minh

(23) GII THIU KINH PHP C - DHAMMAPADA Bnh Anson

(24) ON DIT GII THOT Bnh Anson

(25) TR TU TRONG O PHT Thch Thng Hu

(26) O PHT Thch Vin Gic

(27) NHN THC C BN V PHT GIO Thch T Hun

(28) BA DU N CA CHNH PHP Nguyn Tun

SCH

(1) KINH PHP C Thch Minh Chu

(Vin Nghin Cu Pht Hc VN, TP.HCM, 1996)

(2) LI PHT DY Thch Thin Siu (Hc Vin Pht Gio Vit Nam, Hu,
Vit Nam 2000)

(3) DHAMMAPADA (KINH PHP C) Narada (Phm Kim Khnh bin

dch)

(Nh Xut Bn Tn Gio, H Ni, Vit Nam, 2004)

(4) C PHP C NAM TNG Thch Tr Quang

(5) KINH PHP C Tm Minh Ng Tng Giao (chuyn dch th) (Diu
Phng Xut Bn, Virginia, USA, 2003)

(6) LI PHT DY inh S Trang (Australia) (Vn Ngh, California,

USA, 2001)

(7) TM HIU V HC TP KINH PHP C Thin Nht (Canada, 2001

v 2002)

(8) TCH TRUYN PHP C Vin Chiu (Nh Xut Bn TP. HCM, Vit
Nam, 2000)

(9) PHT HC PH THNG Thch Thin Hoa

(10) PHT HC KHI LUN Thch Chn Thin

(11) NG VO NH SNG O PHT Tnh Mc

(12) C PHT V PHT PHP Narada (Phm Kim Khnh dch)

(13) PHT HC T IN on Trung Cn

***

* Son gi khng gi bn quyn.

* Hoan nghnh ti bn

hoc ph bin di bt k hnh thc no khc.

***

Lin lc:

giaongo@msn.com

***
--- o0o ---
Ht