FSB, Katedra za zatitu materijala

ZATITA METALA PREVLAKAMA

PREVLAKE

ANORGANSKE ORGANSKE

METALNE NEMETALNE NEMETALNE

ANORGANSKE NEMETALNE PREVLAKE

Anorganske prevlake mogu biti:

Oksidne, oksihidratne i fosfatne

Emajl i druge kao to su silikatne, oksalatne, sulfatne itd.

Nanose se kemijskim i mehanikim postupcima.

U prvom sluaju radi se o prirodnom ili umjetnom izazivanju zatitnih

oksidnih i drugih slojeva,
- a u drugom prevlake slabije prianjaju za osnovni metal i stoga se
rjee koriste.

Mehaniki se nanosi emajl i cementna prevlaka.

Oksidne prevlake nanose se na elik, aluminij, bakar, cink i njegove

legure u cilju podebljanja ve postojeeg oksidnog sloja.

Ako je naneseni oksidni sloj relativno tanji i ima zatitno svojstvo,

proces se naziva pasiviranje.

Postupak nanoenja debljih oksidnih slojeva (crnih, smeih, plavih)

na elik naziva se bruniranje.

1
 FSB, Katedra za zatitu materijala

Oksidne prevlake na eliku (BRUNIRANJE,

fr. brun- sme)

- Izgled oksida ovisi o kemijskom sastavu elika

- Oksidi na eliku mogu biti: FeO blijedozelene boje, Fe2O3 crvene i
Fe3O4 crne
- Zagrijavanjem naizmjenino u oksidacijskoj i redukcijskoj atmosferi
- Zagrijavanjem uz prisutnost sredstva koje na povienim tem.
pougljiava
- Dobivaju se kemijskim postupkom (obradom u vruim lunatim
otopinama koje sadre nitrate i nitrite).

- Apsorbira svijetlo pa se primjenjuje za obradu oruja i dijelove

optikih aparata

ANODNA OKSIDACIJA ALUMINIJA ELOKSIRANJE

(ELOXAL)

Anodnom oksidacijom stvara se na Al nemetalna,

anorganska, staklasta i tvrda oksidna prevlaka, koja se
moe bojiti organskim prevlakama jer je porozna.

FUNKCIJA:
zatita od korozije
poveana otpornost prema troenju
dekorativni efekt

ANODNA OKSIDACIJA - ELOKSIRANJE

- -
+ H2O H+ + OH-

4OH- O2+ 2H2O + 4e- -

Pb Pb
4Al + 3O2 2Al2O3
Al

SO4 + H20 H2 SO4 + O

18-22C
2Al + 3O Al2O3

20%H2SO4

2
 FSB, Katedra za zatitu materijala

BOJENJE ORGANSKIM BOJAMA

ISPIRANJE

SILIRANJE
( ZAEPLJIVANJE PORA)

FPOSFATNA PREVLAKA

Fosfatnom prevlakom zatiuje se elik, cink i aluminij pomou

otopina koje sadre fosfate, eventualno u prisutnosti slobodne
fosforne kiseline.
Nastaje netopivi fosfat koji vrsto prianja uz metal, osnovni elment
podloge sudjeluje u stvaranju prevlake.
Elektrokemijski i kemijski postupak (vrue i hladno nanoenje)
Ove su prevlake otporne na atmosfersku koroziju.

Fosfatna prevlaka je pogodno kao podloga za bojanje i lakiranje.

KEMIJSKO FOSFATIRANJE ALUMINIJA

Uranjanje materijala u otopinu fosfata i

fosforne kiseline, cink-fosfata, nitrata i
fluoro-borata
Dobiva se:
sitnozrnata kristalina struktura
debljina 0,5 -5 m
porozan sloj
nastali Al i Cr fosfata
podloga za nanoenje premaza Fosfatirana aluminijska stezaljka

Fosfatiraju se sitni strojni dijelovi i alati, blatobrani, karoserije, asije, dijelovi

hladnjaka, kuanskih aparata, oruja

3
 FSB, Katedra za zatitu materijala

EMAJL

Emajliranje se sastoji od prevlaenja metala (niskougljini

elik, sivi lijev, aluminij, Cu i Cu-legure), specijalnim vrstama
stakla (staklenom fritom) tzv. emajlom koji se dobiva taljenjem
smjese prakastih sirovina u rotacijskim peima.

Emajl se nanosi u dva ili vie slojeva: na temeljni emajl u

slojevima se nanose pokrivni emajli.

Emajl za elik grije se na temperaturi od 1100 oC do 1400 C u trajanju od 1 do 3

sata.

Glatka i dekorativna prevlaka koja se lako isti te je otporna na

troenje.
Prevlaka otporna prema svim kiselinama i luinama osim HF.
Prevlaka ima malu ilavost te je jako podlona pucanju ak i pri
malim udarcima.

ANORGANSKE METALNE PREVLAKE

Katodne
Imaju pozitivniji el. potencijal od
metala na koji se nanose.
npr. Au, Ni, Ag, Cr, Pb i Sn na
ugljinom eliku
Metal zatiuju mehaniki. Dobre
su samo ako su potpuno
kompaktne.
Anodne
Imaju negativniji el. potencijal od metala
na koji se nanose.
npr. Zn, Cd na ugljinom eliku
Metal zatiuju mehaniki i
elektrokemijski. Dobre su i kada nisu
kompaktne. Djeluju kao katodni
protektori.

Produkti korozije

Prevlaka Cr Prevlaka Zn
METAL METAL

METALNE PREVLAKE

POSTUPAK NANOENJA

FIZIKALNI POSTUPAK

VRUE URANJANJE
METALIZACIJA PRSKANJEM
PLATIRANJE
KEMIJSKI POSTUPAK
NATALJIVANJE
NAVARIVANJE
IONSKA ZAMJENA
OBLAGANJE
KATALITIKA REDUKCIJA
LEMLJENJE
LIJEPLJENJE

ELEKTROKEMIJSKI POSTUPAK
GALVANOTEHNIKA

12

4
 FSB, Katedra za zatitu materijala

GALVANOTEHNIKA

GALVANOSTEGIJA GALVANOPLASTIKA

13

GALVANOSTEGIJA prema grkoj rijei stego pokrivam

zatiujem, tehnologija elektrokemijskog nanoenja metalnih
prevlaka na povrini razliitih materijala, u cilju njihove zatite ili
poboljanja estetskih osobina. Jo se koristi naziv
elektroplatiranje (engl. electroplating).

GALVANOPLASTIKA - prema grkoj rijei plaso - oblikujem od

tvari, galvanotehniki procesi dobivanja proizvoda od debljih
galvanskih slojeva, najee pomou modela koji se uklanjaju
nakon galvanizacije. Jo se koristi naziv elektrooblikovanje (engl.
electroforming).

14

GALVANIZACIJA ILI ELEKTROKEMIJSKO NANOENJE

Temelji se na procesu elektrolize pri provoenju struje kroz

elektrolit (vodene otopine i taline) pri emu dolazi do kemijskih
promjena u elektrolitu.
- +
npr. niklanje

A: Ni Ni2++ 2e-
H+
Ni2+ Ni Me Ni2+ 2e- Ni
K: Ni2++ 2e- Ni
H+
H+ H+
K: H++ 2e- H2 Ni2+
Ni2+ Ni2+

15

5
 FSB, Katedra za zatitu materijala

O emu ovisi karakter izluenih metalnih prevlaka

galvanotehnikom?

Kakvog e karaktera biti prevlaka tj. da li e biti sitnozrnate ili

krupnozrnate strukture, kakve e biti tvrdoe, sjaja, unutranjih
naprezanja itd. ovisi o velikom broju faktora kao to su:

- gustoa struje,
- koncentracija elektrolita, njegova priroda,
- temperatura, mijeanje i
- prisustvo povrinski aktivnih supstanci u elektrolitu.

Oprema za galvanizaciju ili elektroplatiranje

http://www.adk-lab.co.jp/EQUIPMENTS.html

http://deepelectroplating.com/vertical_nickle_plating_barrel.html 17

Debljina prevlake

I t M
d
F zP

F Faradayeva konstanta, 96490 As/mol

P povrina katode, cm2
- gustoa prevlake,
z broj elektrona,
M molarna masa, g/mol,
- katodno iskoritenje struje
I jakost struje, A
t vrijeme galvanizacije, s.
18

6
 FSB, Katedra za zatitu materijala

GALVANSKE PREVLAKE

Galvanske prevlake: od metala, legura i kompozitne prevlake.

Najee: Ni, Cr, Zn, Cu, Sn,

Prevlake od plemenitih metala: Ag, Au, Pt, Pd

Prevlake od legura: mjed (Cu-Zn legura), bronce (CuSn legura),

legura PbSn, PbSnSb, SnNi, SnZn, Au-legure.

Kompozitne (disperzijske) prevlake-iz suspenzija razliitih estica

(npr. Al2O3, SiO2, SiC, WC, kubini BN, Mo2S itd.) u galvanskim
kupkama s matricom od nikla, kroma, eljeza ili bakra.

Materijali za galvanizaciju:
- elici (posebno ugljini),
- bakar i njegove legure,
- sivi lijev,
- aluminij,
- Zn-legure za tlano lijevanje,
- poliplasti itd. 19

NIKLANJE- Ni prevlaka
Ni - sjajni, srebrno bijeli metal, kovak i savitljiv, otporan na
atmosfersku koroziju.

- najvaniji postupak obrade galvanizacijom

- za zatitu opreme u kem. i prehrambenoj ind.
- za reparaturu oteenih strojnih dijelova i u dekorativne svrhe
- dobra mehanika svojstva i jednolinost prevlake i lijep izgled

Sol niklovog sulfata (NiSO4) disocira:

NiSO4 Ni2+ + SO42-

Na katodi: Ni2+ + 2e- Ni

Na anodi: Ni Ni2+ + 2e-

20

Prikaz niklene prevlake 21

7
 FSB, Katedra za zatitu materijala

Jednoslojno dekorativno niklanje: 5-10 m

Vieslojne Ni-prevlake u kombinaciji s kromom i Cu.

Ni-prevlake nikla mogu biti i debele: 200-3000 m za str. dijelove.

Mogue pogreke pri niklanju:

- slabo prianjanje prevlake,

- nastajanje tzv. "pregorjelih" prevlaka,
- poroznost prevlake,
- nejednolika raspodjela nikla,
- malo katodno i anodno iskoritenje struje,
- hrapava prevlaka,
- nedovoljan sjaj prevlake itd.

22

GALVANSKA PREVLAKA CINKA

Cink plavkastobijeli metal, stabilan na zraku.

ne dolazi do promjene oblika predmeta pod utjecajem topline

ne dolazi do razvijanja otrovnih para cinka

manji utroak energije

industrijski kontinuirana povrinska obrada elinih traka i ica

http://www.zinccoaters.com.au/zinc-plating.asp 23
http://www.indiamart.com/vignesh-enterprises/metal-electroplating.html

Prednosti galvanskog pocinavanja:

- velika istoa cinka u prevlaci, dobra postojanost,

- mali utroak i mali gubici cinka,
- dobra mehanika svojstva prevlake,
- ne dolazi do razvijanja otrovnih para cinka itd.

Elektroliti: - kiseli kloridni,

- alkalni necijanidni i
- cijanidni (najee, oko 70 %)

Najea debljina komercijalnih Zn-prevlaka je 2-5 m.

Najee greke pri pocinavanju su:

- tamne i spuvaste prevlake,
- zamuenje elektrolita i nastajanje taloga,
- krhka prevlaka,
- stvaranje dendrita na katodi itd. 24

8
 FSB, Katedra za zatitu materijala

KOSITRENE PREVLAKE

Kositar srebrnobijeli mekani metal, stabilan na zraku i u vodi

- Sn se koristi u proizvodnji bijelog lima

- Sn daje dobru zatitu elika, bakra, nikla, te kod drugih
obojenih metala i legura.
- Sn-prevlake se najvie koriste za zatitu elika i bakra.

dobra elektrina vodljivost elektroindustrija

klizni leajevi i stapovi motora
otporne na kloridni medij pasivni sloj

25

PREVLAKA KROMA
Krom plavo-bijeli do srebrnosivi sjajni metal, vrlo je tvrd i krhak

- vee otpornosti na atmosfersku koroziju

- visoke otpornosti na troenje
- niskog koeficijenta trenja i
- dobrog sjaja prevlake bez naknadne obrade.

Prevlake kroma prema namjeni:

- tvrde
- dekorativne.

26

Tvrdo kromiranje - visoka tvrdoa (850-1100 HV) i odlina koro. otp.

Tvrdo se kromiranje razlikuje od dekorativnog u sljedeem:

- primarno se koristi za produenje vijeka trajanja,
- debljina prevlaka je 2,5-500 m
- debljina dekorativnih prevlaka do 1,3 m (najee 0,13-1,25),

- Cr se nanositi izravno na metalnu povrinu,

- kod dekorativnog - Cr se nanosi na ve postojeu prevlaka (Ni, Cu).
- tvrdo se mogu kromirati elici, lijevano eljezo, bronca, Al i Ni legure,
Cu itd.
- vrijeme tvrdog kromiranja moe iznositi od 5 minuta pa do 10 sati,
(najee 20-60 minuta).

27

9
 FSB, Katedra za zatitu materijala

PREVLAKA BAKRA

crvenkasti sjajni metal, rel. mekan i deformabilan

Postupak ima veliku primjenu:

- relativno velike plemenitosti bakra,

- visoke toplinske i elektrine vodljivosti,
- bakar ima antifrikciona svojstva i
- prevlake su lijepog izgleda (za stvaranje patine).

Primjena:
- primarno za nanoenje meuslojeva
- pri galvanizaciji drugim metalima

Cu-prevlake:

- funkcionalne (barijerne prevlake s vie slojeva) i

- dekorativne (glatke su i sjajne).

28

Elektroliti za dobivanje prevlaka bakra

Kiseli elektroliti Alkalni elektroliti

sulfatni cianidni
fluoroboratni pirofosfatni
silikofluoridni amonijski

Najveu uporabu u praksi imaju sulfatni elektroliti ija je osnovna

komponenta CuSO4.

29

OSTALE GALVANSKE PREVLAKE

http://www.slashgear.com/gold-iphone-was-chump-change-check-out-the-platinum-iphone-128995/

OSTALE PREVLAKE NEPLEMENITIH METALA:

kadmij
olovo

PREVLAKE PLEMENITIH METALA:

srebro
zlato
paladij
rodij
platina

http://www.sureshmetalfinishers.com 30

10
 FSB, Katedra za zatitu materijala

GALVANIZACIJA

Prednosti GALVANIZACIJE
Mogu se nanijeti raznovrsne metalne prevlake (vieslojne)
Prevlake vrsto prianjaju na podlogu
Jednostavno se moe regulirati debljina prevlake
Niske temperature obrade
Postie se visoka istoa prevlaka
Nedostaci
Slaba mikroraspodjela
Galvanski piting koji izaziva poroznost tanjih prevlaka (H2 )
Mehanike napetosti
Promjene kemijskog sastava elektrolita

31

Galvanski pocinani ugljini elik

(pasiviran uto)
ispitivanje slana komora 72 sata

10 min 15 min 20 min 25 min 30 min

6,1 m 12,3 m 10.9 m 12,5 m 16,2 m

32

Galvanski poniklan ugljini elik

ispitivanje slana komora 72 sata

5 min 10 min 15 min 20 min 25 min

1,23 m 2,65 m 3,0 m 4,09 m 6,8 m

33

11
 FSB, Katedra za zatitu materijala

VRUE URANJANJE (fizikalan postupak)

- Uranjanja osnovnog metala u talinu pokrivnog metala.

- Osnovni metal mora imati vie talite od pokrivnog

- Oba metala se legiraju, bilo meusobnim otapanje bilo

tvorbom intermetalnih spojeva

- Ostvaruje se odlina adhezija, nastala legura je krhka pa je

poeljno da je to tanja

- Vruim uranjanjem se zatiuju limene ploe, trake, ice

cijevi, preani limeni proizvodi, sitna roba s navojima,
odljevci itd.

- elini lim koji se pocinava mora imati od 0,06 do 0,12 %

C < P i < Si.

VRUE URANJANJE U TALINU METALA

Dobivanje metalne prevlake uranjanjem je postupak kratkotrajnog

dranja predmeta u talini metala koji se nanosi.
Postupak se primjenjuje za dobivanje prevlaka metala relativno
niskog talita i to:

Zn (440 do 460 oC)

Sn (255 do 315 oC)

Pb (355 do 375 oC)

Al (700 do 750 oC)

35

VRUE URANJANJE

Prevlaka nastaje nakon vaenja predmeta iz taline skruivanjem

filma zaostalog na obratku zbog kvaenja. Predmet se u talini
dri do 2 min)

1-radna kada, 2- talina cinka, 3- fluks, 4- talina olova,

36
5- grude tvrdog cinka, 6- cinkov pepeo

12
 FSB, Katedra za zatitu materijala

Prevlaka CINKA 5

brzina korozije (mm/god)

4 HCl NaOH
ANODA PREVLAKA Zn
3
ELIK
KATODA 2

Stvaranje pasivnog filma

0 4 8 12 16
O2 pH
0 - 48 h
ZnO

H2O

48 h - 6 mj. Zn(OH)2

O2 CO2
6 mj. - 2 god.
2ZnCO3 Zn(OH)2
37

VRUE URANJANJE U TALINU METALA

Prednosti
Visokoproduktivn postupak metalizacije jer se velikom brzinom
mogu obraditi znatne koliine robe
Prevlake su dobre zatitne moi i povoljnih mehanikih svojstava.
Debljina prevlake iznosi do 250 m.

Nedostaci
Velik gubitak rastaljenog metala
Zbog visokih tem. obrade predmeti se mogu izobliiti
Ukljuivanje tvrdih legura i pepela moe smanjiti zatitna svojstva.
Na profiliranim predmetima nemogue je regulirati debljinu sloja.

38

PRIPREMA UZORAKA ZA
VRUE CINANJE
39

13
 FSB, Katedra za zatitu materijala

ODMAENI I OIENI

40

URANJANJE U RASTALJENU
TALINU

41

POCINANI UZORCI

42

14
 FSB, Katedra za zatitu materijala

Mikrostruktura pocinanog elika

Eta (100% Zn)

70 HV 0,01

Zeta (94% Zn, 6 % Fe)

179 HV 0,01

Delta (90% Zn, 10 % Fe)

Gama (75% Zn, 25 %
244 HV 0,01
Fe) 250 HV 0,01

ugljini elik
43

15