M

YAYINLARI
Beni Sen ldr
Mara / 78

YAYINLARI
 Kitabn Adi:
Beni Sen ldr
Mara / 78

Yazar:
Aziz Tun

Kapak & M izampaj:

Feyzullah Tun

Redaksiyon:
Attila Tuygan

Okumalar:
Hayri Tun
Sarya Tun

Kapak Tablo:
Burhan Yldrm
Ya devlet baa, ya kuzgun lee

Resim Dzenlemesi:
Deniz Koak

ISBN:
978-605-61531-7-4

Matbaa:
Ezgi Matbaa
Ezgi Matbaaclk Sanayi Cad. Altay Sk. No: 10
obaneme / STANBUL

Bask tarihi: Ocak 2015

Yaynevi & Sertifika No:

29885
Frat Basm Yayn / Fatma Tun
Hrriyet Mah. 266 Sk. No: 16/A
Gazi Osman Paa / st.
Beni Sen ldr
Mara / 78

Babama ve Anneme
ithaf ediyorum...
1. RETM EN LE R .................................................................................................................................. 15
M ustafa Y zbaolu........................................................................................................................ 17
Hac o la k ..........................................................................................................................................21

2.Y R KSELM - MAARAL1.............................................................................................................25

Kamil n.............................................................................................................................................27
Giilen n............................................................................................................................................31
Zeki n................................................................................................................................................ 35
Yusuf Lakap....................................................................................................................................... 39
ah smail K alayc............................................................................................................................. 43
M ehm et D um an................................................................................................................................. 47
m m han D um an..............................................................................................................................51
N azm Tosun........................................................................................................................................55
Ali kran H a v u .............................................................................................................................59
Haan z............................................................................................................................................ 63

3.SERN TEPE.............................................................................................................................................. 67
mam Ergniil..................................................................................................................................... 69
Gll Ergnl..................................................................................................................................... 73
Hseyin Ergnl.................................................................................................................................77
Hac Bekta B ozkurt..........................................................................................................................81
M ahm ut nal......................................................................................................................................85
Cemal Bayr........................................................................................................................................ 89
Ali n ..................................................................................................................................................93
Fadim e Boz......................................................................................................................................... 97
Ylm az Boz........................................................................................................................................ 101
Ali A slan............................................................................................................................................ 105
Zeynep Aydodu.............................................................................................................................. 109
Hatice G rr......................................................................................................................................113
Ercan K se........................................................................................................................................ 117
4.YU SUFLA R ........................................................................................................................................ 121
brahim nver................................................................................................................................... 123
M ehm et nver..................................................................................................................................127
Dnd nver.....................................................................................................................................131
Dnd nverin B e b e i................................................................................................................135
M alik nver...................................................................................................................................... 137
Abdulvahap Y ldrm .......................................................................................................................141
Zhre Y ldrm ..................................................................................................................................145
Ali Y lm az......................................................................................................................................... 149
Hatice Y lm az................................................................................................................................... 153
Hseyin Y lm az................................................................................................. ..............................157
smail N ergiz.....................................................................................................................................161
Zeynep N ergiz.................................................................................................................................. 165
Glsm A k rm a k ........................................................................................................................... 169
Haan A krm ak.................................................................................................................................173
Ali A k n c .........................................................................................................................................177
Yusuf Levendiz................................................................................................................................ 181

5.DU M LUPIN A R ................................................................................................................................... 185

Ali Rza bilir..................................................................................................................................187
Hac Veli bilir.................................................................................................................................191
M ehm et bilir.................................................................................................................................. 195
Sebahat bilir................................................................................................................................... 199
E lif B alta........................................................................................................................................... 203

6. SAKARYA....................................................................................................................207
Sleym an M etin.............................................................................................................................. 209
M usa Funda...................................................................................................................................... 213
Fidan Suna........................................................................................................................................ 217
Aziz T zn........................................................................................................................................221
Ali Suna.............................................................................................................................................225
M ehm et Suna................................................................................................................................... 229
Esma Suna........................................................................................................................................ 233
Esm ann B ebei............................................................................................................................. 237
Fatma Bilm ez...................................................................................................................................239
H aan B ilm ez................................................................................................................................... 243
Ali Bilm ez.........................................................................................................................................247
Haan Ildircan.................................................................................................................................. 251
Haan K kyakar..........................................................................................................................255
Haan Y zak...................................................................................................................................259
M usa A ltun........................................................................................................................................263

7.NAM IK K EM A L.................................................................................................................................... 267

Ali Uzunpinar...................................................................................................................................269
 A bidin U zunpnar............................................................................................................................273
H aan Uzunpnar.............................................................................................................................277
Hseyin Toklu.................................................................................................................................. 281
K alender Toklu................................................................................................................................ 285
A li Tra..............................................................................................................................................289
Cennet im en...................................................................................................................................293
brahim U sta.....................................................................................................................................297
M ehm et M en g cek ........................................................................................................................ 301
eyho B ekan..................................................................................................................................... 305

8.SADVANLI - D URA K LI- EHR ..........................................................................................309

Ali D oan.......................................................................................................................................... 311
Kemal zdem ir................................................................................................................................ 315
V eliY ldz..........................................................................................................................................319
smail Tercanl..................................................................................................................................323
Abdullah K andem ir........................................................................................................................ 327

9.K Y LE R ....................................................................................................................................... 331

M ithat Bozkurt.................................................................................................................................333
Veysel K alkandelen........................................................................................................................ 337
Abbas K arakz................................................................................................................................... 341
Devri Zlkfl............................................................................................................................... 345
Ahm et Y ldz.................................................................................................................................... 349
M ehm et Ali B alta............................................................................................................................ 353
M ehm et Salam ............................................................................................................................... 357
Ali Salam ......................................................................................................................................... 361
Hseyin C eren..................................................................................................................................365
Haan C engiz.................................................................................................................................... 369
Bayram Bil........................................................................................................................................ 373
M ustafa A cinikli.............................................................................................................................. 377

10.U N U TU LM A SIN LA R .................................................................................................................... 381

Gijik D ede......................................................................................................................................... 383
Haan Solm a.....................................................................................................................................385
M ehm et K ocam az...........................................................................................................................387
M ehm et K nk..................................................................................................................................389
Av. A hm et A lbay...............................................................................................................................391
Av. Halil Stk G llolu............................................................................................................... 393
Av. Ceyhun C an............................................................................................................................... 395
Fotoraflar.........................................................................................................................................399
 N S Z

M ara K ym kitab yazlrken bu katliam da katledilen bunca insana dair hi b ir ey

bilinm ediini ararak fark ettim . M ara k atliam nda katledilen b u n ca insann hikyelerini
bilm iyorduk, resim lerini grm em itik, bu eksikliin peine dtm . D olaysyla elinizde
bulunan bu alm a M ara K ym alm asndan dom utur, dem ek yanl olm ayacaktr.

M ara katliam nn yaand gnlerde skynetim ilan edilm i, bir yl sonra da 12 E y

ll faist darbesi gerekletirilm iti. 12 E yll darbe ynetim i dier siyasal-toplum sal olg u
lar gibi, M ara katliam nn da stn kapatan b ir sis perdesi grevi grm tr. B u nedenle
M ara katliam darbe koullarnda geen y llar boyunca yeterince aratrlam am , konu-
ulam am t. D aha sonraki yllarda ise bilenen snrl bilgiler zerinden konu ele alnm ,
tartlm tr.

Son yllarda bu k atliam a dair, doal olarak birok alm a yaplm aktadr. Bu alm a
lara ram en, M ara katliam n, belirtilen nedenlerden dolay, en azndan baz boyutlaryla
yeterince bilm ediim izi itira f etm ek durum undayz. B unlardan birisi de, belirtildii gibi,
katliam da ldrlen insanlar ve onlarn yaadklar dram lardr. B u konularda kam uoyunda
ok az bilginin bulunduu ortadadr. M ara katliam nda ldrlen insanlarn resim lerinin
kam uoyu tarafndan bilinm ediini, h ibir anm ada veya etkinlikte b u resim leri grem edii
m izi ve katledilenlerin soyut saylarla ifade edildiini biliyoruz.

Tarihi ve sosyolojik nem i olan bir katliam da katledilen onca insann yaam larnn ve
dram larnn yeterince b ilinm iyor olm as, stnden atlanabilecek, b alanabilir b ir durum
deildi. M ara katliam nda katledilen insanlarn kim olduklarna dair bir alm a yapm ann
gerekli olduu ortadayd. D urum vazife yklyordu ve bu vazife tarihe ve halka kar bir
sorum luluktu, kalam azd.

Y aplm birok alm a varken ve lkede ilgilenilecek onca sorun varken ikinci bir
M ara katliam alm asna, toplum sal m cadele asndan gerek v ar m yd? B u soru n em
liydi. A ncak bu katliam da, katledilenlerin hikyeleri yeterince dinlenm em i, tarihe mal
edilm em ise bunu yapm ak b ir kanlm azlkt artk. Tarih b irazd a zam ana konum aksa, bu
katliam n hikyelerini zam ana yazm ak gerekiyordu. B u am ala yaplm as gereken bu al
m aya, 2010 ylnn son b aharnda balanm t.
 A ncak b ilenen K C K operasyonlarndan dolay alm a kesintiye urad. K C K operas
yonundan tah liy e sreciyle birlikte, yarm kalan bu alm aya kalnan y erden devam edil
m esi iin im k n dom u oldu.

alm a kapsam nda; 11 il, 12 ile ve ok sayda ky gezilm i, 30 bin kilom etre kadar
yol kat edilm itir. Y ine b u alm ayla, katliam n acsn en derin haliyle yaam olan 340
insanla g r m e, bunlardan 64 insanla kam eral ekim yaplm tr. zetle, tevazuya gerek
yok, bu alm a M ara katliam konusunda, bu biim iyle yaplm ilk ve en kapsam l al
madr. B elirtilen tespitin doruluundan em in olm ak iin, ortaya kartlan d eerlere doru
bir tutum la bakm ak yeterli olacaktr. Bu gerei tespit etm eden gem ek, alm aya katk
sunm u o la n birok insann em eklerine saygszlk ve hakszlk olacaktr.

B u alm a youn b ir em ein ve abann rn olarak ortaya km tr. alm ann

benzerlerinden farkll buradandr. zellikleri olan, katliam konusunda zgn ve deerli
bilgileri o la n tanklar dinlendi. A yrca saysz dokm an deerlendirildi, k aynaklar arat
rld, k ita p la r incelendi, arivlere bakld. zetle bu alm ann youn bir em ein rn
olduunun belirtilm esi gerekir.

M ara katliam n d a katledilen insanlarn ailelerinin ok byk b ir k sm yla grm eler

yaplm tr. K atliam dokm anlarnda ad geen sz konusu insanlardan sadece b ir insana
ulalam am , dierlerinin tam am na ulalm tr. B tn bu sre yazld gibi kolay olm a
m tr elbette. B unlarn ilerinde grm eyi kabul etm eyenler olduu gibi g r lem ey en
ler de bulunm aktadr. A ncak gerek grm eyi kabul etm eyenlerin, gerek g r lem ey en
lerin du ru m u n a dair, hi b ir n e g a tif deerlendirm e iinde olunm ad, bu trden bir yaklam
en bandan m ahkm ve red edildi. Sonuta o insanlarn yaad dram n doru anlalm as
ve o insanlarn hassasiyetlerine sayg gsterilm esi her ynyle gerekli ve zorunludur.

B elirtildii gibi bu alm a, b ir eksii tam am lam ak ve bu yolla M ara katliam nn daha
iyi anlalm as ve daha ok g rnr klnm as am acyla yaplm tr. K atliam da katledilen in
sanlar tanm ak, onlarn kam uoyu tarafndan tannm asna arac olm ak; sadece bir insanlar
topluluunu, hatta katliam da katledilm i insanlar tanm aktan ibaret grlem ez, yle g rl
m em elidir. O insanlarn solgun resim leri sadece resim lerden ibaret deildir. O insanlarn
doum tarihleri, sosyal zellik ve yaplar birer ansiklopedik bilgi olarak kabul edilm em e
lidir. B tn b u n lar M ara katliam n daha som ut olarak grebilm em izi ve unutm am am z
salayacak olan son derece deerli bilgiler olarak grlm elidir.

K atliam unutm am am zn en gl dayana yaanm insani dram larn aa kart

larak kam u o y u y la paylalm asdr. B u yaplam adan k atliam a dair yaplacak olan tm al
m alarn eksik kalacan kabul etm ek durum undayz. nk katledilenler, saylarn soyut
luuyla ifade edilem eyecek kad ar insandlar, gerek ve som uttular. Ve o insanlarn yaam n
iinde b ir y erleri, bir yaanm lklar, anneleri, babalar, ocuklar, hayalleri, um utlar,
sevenleri v e sevdikleri vard. B ir gem ileri, anlar vard bu insanlarn, unutulm am as g e
reken. B ir g elecek tasarlyorlard, kk m u tluluklarla renklendirilm i. B tn bu n lar yok
edilm iti.

O nedenle M ara katliam nda ldrlen insanlar, adlar, resim leri ve y aan m lk lary
la tarihe ve kam uoyuna m al edilm elidir. B u yaplm adan M ara katliam yla yzlem ek ve
katliam c p o litik alara kar m cadele etm ek k olay olm ayacaktr. K atledilen bu insanlarn
bir g em ii b ir de gelecei olduunu, tarihin ve dem okratik toplum un hafzasna k aydede
bilirsek, katliam lar u n utm am ay da daha fazla m m kn klm olacaz.

B u alm ay la acl katliam hikyeleri o rm anna girildiini sylem ek abart olm ayacak
tr. K an, v ah et ve gzya dolu hikyeleri yazm ak arzu edilecek b ir i deildi. G zellikler
ieren y azlar y azm ay herkes isterdi. B unu yapam am olm ak herkesi zerdi. A m a ne yazk
ki tarihe y azlacak o lan gerekler ac ve kan doluydu. O kadar ok ve o k ad ar derin aclar
ieren h ik y eler vard ki, onlar dinlem ek acyd, evet. A ncak o aclara ortak olm am ak vic
danszlk, halka, tarihe ve gelecee kar affedilm ez sorum suzluk olacakt.

B ylece actan k atliam hikyelerinin peinde, oras senin, buras b en im dolap dur
dum . B ir lk duydum ve duyduum ln peine dtm . O la cevap olm ak iin
dtm yollara.

A n cak tek kelim eyle b elirtilm elid ir ki b ir at yakm ak deildir am a. Y aknm aya, sz
lanm aya g erek yok. Ayn ekilde p olitik ajitasyon yapm ak veya eitli analizlere dalm ak da
bu alm ann hedefi deildir. B u alm ayla, katliam n yaratt vahet anlatlarak katliam
ve katliam c p o litik alar tehir edilm ek istenm ektedir. K atliam g rnr klacak, unutulm az
klacak o lan en etkili ve en nem li ara insana ait olan bu yaanm lklarn hikyesidir. O n
larn dlerini yreim izde, adlarn aklm zda tutunabilm em iz iin bu alm a yaplm tr.

B u alm ayla aa kan ok nem li bir gerein zellikle tespit edilm esi gereklidir.
K atliam larn o an yaanan fiziki tahribatlardan ibaret olm adn bu insanlarn yaam larnda
grm ek m m kndr. K atliam ylesine kahredici b ir felaketm i ki aradan geen bunca yla
ram en o insanlarn yakasn brakm am . Bu insanlara yaatlan katliam dorudan veya
dolay olarak onlarn daha sonraki hayatlarnn tam am n etkilem i. S onuta bu katliam
yaam olanlarn nem li bir ksm nn halen o travm ann etkisi altnda olduklarn g zlem
lem ek m m kndr.

A n lalaca gibi bu alm a politik deerlendirm eleri ierm em ektedir. Elbette bu d u

rum katliam n politik b ir operasyon olduu gereini ortadan kaldrm am aktadr. K atliam n
hesabnn sorulm as politik bir sorun ve sretir. A ncak katliam n h afzalara kaznm as ve
unutulm am as daha ok, insan hikyelerinin aa kartlm asyla m m kndr. nsan ken
disine ait olan yaanm l daha zo r unutacaktr. Tam da bu nedenle bu alm ada sadece
yaanan insani dram lar anlatlm tr.

Bu albm de, ldrlen saldrganlara y er verilm em itir. phesiz saldrganlar incele

m ek, onlarn tehir edilm elerini salam akta gereklidir. H atta konuyu btn ynleriyle aa
kartm ak asndan byle bir alm a, olduka faydal da olacaktr. B yle dnm ek d o
rularm za duyulan bir kukudan dolay deildir. A ncak konuyu d atm am ak iin, ayrca
o ynde y aplacak b ir aratrm ann gerektirdii olanaklarn snrllndan dolay bu sonu
dom utur.

alm a iki blm den olum utur. A na blm de katledilenlerin hikyelerine ve topla-
nabilen bilgi ve resim lerine y er verilm itir. alm ann tem el am ac buydu zaten. alm a
y a da katliam da yaralanp daha sonra lenler, ancak ilgili devlet k ay tlarn a gem eyenlere
de yer verilm itir. A yrca E sm a(B esey) S u n ann ve benzer durum da olan D nd n v e rin
bebei de bu albm de y er alm tr. K atliam da yaad travm adan dolay katliam dan sonra
intihar eden m m han D u m an da bu alm aya konu olm utur.

A yrca b ir ek blm bulunm aktadr. B urada ise baz insanlar, katliam la balantlar iin
de, anlatlm aya, kam uoyuna sunulm aya allm tr. rnein katliam da m a d u r olan in
sanlarn avukatln yaptklar iin ldrlen tane avukat bulunm aktadr. B u insanlarn
unutulm as ancak katliam clarn arzusu olabilir. Ayn ekilde katliam da en ok saldrya
urayan ve m adur edilen M aran yerlisi ve Snni olan dnem in M ara D S K yneticisi
M ehm et T akeseni bu katliam balants iinde tanm ak gerekirdi. M adurlar Y SE b in a
sna alp saldrdan koruduu iin bana gelm edik sorun kalm ayan dnem in Y SE m dr
Fevzi O n ata unutulm am as gerekli olanlardan birisidir. N e yazk ki bu iki insana dair
bilgi ve resim tem in etm ek m m kn olm ad ve o insanlara k itapta y er verilem edi. Buna
ram en ek blm de birok zgn bilgi ve resim kam uoyuna sunulm utur.

B u alm a yaplrken, to plum da etkili olduu belli olan klasik b ir sylem le ok sk

karlalm tr. B u yaralar neden kayorsunuz deniyordu srekli. H lbuki y aan m lk
lar hatrlam ak; kllenm i atei harlam ak veya kabuu balanm yaray kam ak deildir.
Tarihte savalar yazm ak veya kiisel yaanm lklar hatrlam ak, yaralar kam ak veya
atei harlam ak m oluyor? B yle olm ad halde katliam lar tartm ak, h er d efasnda b y
le bir itirazla ve bu itiraz dayanak yapan kesim ler vastasyla, engellenm eye allyor.
B elirtilen yaklam ve benzetm eler, aslnda katliam cln iini kolaylatran, o uygulam a
ve politikalar m erulatran b ir sonuca hizm et etm ektedir. Bu yaklam m asum deildir
ve bunun iddetle reddedilm esi gereklidir. B u y ara hi kapanm ad, kabuk balad sadece.
Bu yarann kam hi durm ad, iim ize akyor yalnzca. Bu yarann kapanm as iin onunla
yzlem ek, onunla hesaplam ak lazm . Bu yaplm ad, yaplam ad. U nutm ayalm ki her yara
kabuunu kendisi atar. K atliam yarasnn iyilem esi, kabuunu atabilm esi iin yapm as
gereken ok i var daha.

M ara katliam yla balantl yaplan bu alm ann, kendisinden bam sz bir zel
lii ortaya km tr. Y llard r katliam la ilgili olarak gsterilen onca abaya ram en, ok
nem li am a ok basit olan b ir grevin yaplm ad grld. Bu katliam en ac ve en kor
kun boyutuyla yaam olan bu insanlar, b u n ca yl hi b ir biim de hatrlanm am , ziyaret
edilm em itir. Y aadklar felaketin aclaryla, olaanst rkek ve gvensiz b ir biim de
yaam larn srdrm eye alyorlard. B izim onlardan, onlarn bizden haberleri yok.

A clarm , yaslarn paylaacak kim se olm adan yaam larna devam etm eye alan bu
insanlar grdkten sonra, h ib ir alm a y ap lm asa da bu insanlar ziyaret etm ek, tek bana
nem li b ir alm aya dnt. O insanlarn gzlerinde sakladklar hzne bakm ak, onlarn
ellerinin scaklna yansm nsaniyetliklerini hissetm ek, onlarn aclarna o rtak olm ak,
y aplabilecek en devrim ci eylem di ve bu devrim ci eylem savsaklanam azd. nk aclar
paylalarak azaltlrd.

B u alm a, evleri ziyaret edilen b irok insann gzyalarnn sorum luluu altnda y a
zld. O insanlarn gzyalar, b ir kutsal em anet olarak asld, tanyor boyunlarda. Sarlp
bu gne kadar nerelerdeydiniz dediklerinde, akan ve birbirine karan gzyalar, bu
kitabn m rekkebine kart. O nlarn k ulaklara fsldayarak neredeydiniz bu gne kad ar
diyen sitem leri girdi h er kelim enin ruhuna. Y reklerden taan ve kutsal fkelerin anas olan
o byk aclarla, yazld bu kitap. K atliam da kalan aresiz baklarla aydnland h er sayfa.
O nedenle bu kitapta kim se bir balam a sz beklem esin, b ir grm ezden gelm e cm lesi,
ucuz bar tem ennisi aram asn. H alklar, tarih ve vicdan affetm eyecektir bu katliam .

Sizlere gem iin derinliklerine gm lm ek istenen, yalnz braklan, katledilen, h o r g

rlen, grlm eyen, grlm em ek iin aba harcanan insanlarn hikyeleri, onlarn y llar ie
risinde katm erlenip b iriken aclar, bir daha olm asn diye anlatld. N e gzel dem i ozan;
gzyalarm zda karde olm ak iin, buyurun kulak verin anlatlanlara.

B u alm a youn b ir em ein ve abann rn olarak ortaya km tr. Bu alm ann

benzerlerinden farkll da buradadr. ncelikle tank snrl iinde olm am ann avantaj
n tam aktadr. D inlenilen tanklar, zellikleri olan, katliam konusunda syleyeceklerinin
zgnl olan tanklard. Ayrca saysz dokm an deerlendirildi. K ay n ak lar aratrld,
kitaplar incelendi, arivlere bakld. B una ram en bu kitabn birok eksiinin, yanlnn
ve hatasnn bulunm as m m kndr. im diden eksikliklerin sorum luluunun tandnn
bilinm esi gerekir.

Son olarak bu alm a saysz insann katklaryla ortaya km tr. K im inin evinde
kalnd, kim i ilikisini sundu, kim i arabasyla katkda bulundu, kim i yol yordam gsterdi.
Bu kitap k o le k tif b ir alm ann rn olarak dodu. Bu nedenle bu kitap; ucundan, ke
narndan, biraz deil, tam am onlarndr, onlara aittir. O insanlarn k atklarna kar bir
vefaszlk iine girilm eyecei, yaplan katklarn zorunlu bir grev veya b ir hak edilm ilik
olarak grlm eyecei bilinm elidir.

K atkda bulunan herkesi, en dostane duygularla, katliam c politikalara kar m cade

lenin baarl olacana olan inanla selam lyorum .

A yrca brahim Y irik, ahin D oan, b rah im D oan, H seyin en, B ekta Ta, H ay
d ar ahin, M ahm ut A kyol, A li ve A sl A rd, Veli ve E lif B ozkurt, b rahim ve O nur
A ksoy, D nem in C H P M illetv ek ili H seyin D oan ve Ei H abibe D oan, eyho ve
S una S rtm a, E lif Tabak, D ervi K o, D ervi K alk an d elen , Tahsin K o zanolu, F erit
B arut, D urdu G evher, C u m a S anak, A ligl B ulut, M u stafa - M en ek e Y lm az, M ustafa
Y lm az nver, M ah m u t - F atm a A kta, K am b er Tabak, E lif B o zk u rt, D ursun B alc, K adir
B alta, Fikri Suna, M ah m u t nver, S elda B ilm ez, H aan im en, G n er Y zak, b ra
him K artal, F atm a P o lat ahan, H alil B ozkurt, H anm B ekan, H ayri E rgnl, P sik o lo g
D oktor E m in D nm ez ve H aci S b e ye ay rca bu zo rlu s rete b an a d estek olan ve sabr
gsteren sevgili eim F atm a T u n a ve ocuklarm Feyzullah H ayri ve S ary aya b uraya
ism ini y azam adm , eitli b iim lerd e y ard m c olan, k atk d a bu lu n an h erk ese en iten
teek k rlerim i sunuyor, ism ini y azam ad k larm d an z r diliyorum .

A ziz Tun
^ e * w te w ltl A / d ic v M U y / 7 8
 retmenlerin katli ve cenaze treni
M ara katliam birbirini tetikleyen, (ve fazla idi sildim ) besleyen ve hepsi de politik bir
organizasyonun sonucu olan bir dizi provokasyonun rn olarak yaplm politik b ir ope
rasyon veya uygulam adr. Siyasal egem en gler, konjektrel olarak dnem in ykselen
toplum sal m uhalefetini bastrm ak ve devletin stratejik hedefi olan farkllklar yok etm ek,
p olitikalarnn ihtiyalarn k arlam ak am acyla ortaya kan uygun koullar d eerlendi
rilm esi sonucunda gerekletirilm itir. A ncak p olitik olarak byle bir k atliam a k arar veril
m esi, tek bana katliam n yaplm asn m m kn klam azd elbette. A yrca ortam n hazr
lanm as gerekiyordu. K atliam ncesinde yaplan b ir dizi saldr ve provakasyon bu am ala
yaplm tr.
4. N isan 1978 de B unlar ilk olarak G jk dede adl A levi dedesinin katledilm esiyle b a
lam tr. Y rkselim m ahallesinde erenler kahvesi ETK O (E sir T rkleri kurtarm a ordusu)
adl faist yaplanm a tarafndan taranm tr. B u taram ada G jk dede katledilm i, H seyin
adnda bir retm en yaralanm tr.
17. N isan 1978 de M alatya belediye bakan H am it F en d o lu na gnderilm i olan ve
M alatya k atliam na yol aan bom bal paketin ayns pazarck C H P ile bak an m a gnde
rilm i, paketi aan grevli lm tr. Yaz aylar getikten sonra kasm aynda Mara>ta gd
kurularak bakanlna M ehm et Leblebici getirilm itir. M ehm et L eblebici 1976 ylnda P a
zarckta yaanan ben zer bir katliam saldrsnn faili olarak yarglanm tr.
 13 A ralkta E.M . lisesinde yine faist gler tarafndan okulda ilerinde M ustafa Y z-
baolu ile H ac o la k n da olduu baz retm en ve rencilere tehdit m ektuplar g n
derilm iti. Y aplan aratrm alar sonucunda bu teh d it m ektuplarn y azan lar ve gnderenler
ortaya kartlm , ikyetler edilm iti. ikayet edilm i olm alarn hazm edem eyen faistler
tarafndan okul baslarak, okulda bulunan retm enler M ustafa Y zbaolu ve H ac olak
ile baz renciler dvlm hakaret edilm itir.
19 A ralk 1978 de iek S inem asna b o m b a atlm , bylece ortam daha fazla gerilm i,
katliam n koullar daha fazla olum utur.
20 A ralkta A kn kraathanesi bom balanm tr. K ahveyi taray an lar ikayet edilm iler,
ancak sonu alnm am t.
/
21 A ralkta yukar retm enler M ustafa Y zbaolu ve H ac olak ldrlm lerdi.
retm enlerden M ustafa Y zbaolu yaral olarak hastaneye kaldrlm , lm eden nce
ifadesini verm i, kim lerden phelendiini ve katilin eklini belirtm iti.
21 A ralk retm enlerin vurulduu gn Perem be gnyd, bir gn sonras C um a gnyd.
ki devrim ci retm enin ldrlm esi zerine M aral dem okratik kam uoyu ve bata
T B -D E R olm ak zere tm kurum lar grkem li bir cenaze treni hazrlam aya baladlar.
C enaze treninin tm hazrlklar Y rkselim m ahallesinde yaplm t. Bu doal bir d u ru m
du. H astane Y rkselim m ahallesinin bitiiindeydi.
C enazeler hastane batabibi tarafndan otopsi yap ly o r diye geciktiriliyordu. C e
nazelerin bekletilm esi, cum a n am azna katlanlarm k atliam a dhil edilm elerini salam ak
iindi. Bu am ala kom nistlerin cam iyi yaktklar yalan dolam a sokulm utu hem en.
C enaze treni M aran toplum sal tarihinde yaplm en byk kitlesel dem okratik e t
kinlik olm utur. N e ondan nce ne de daha sonra dem okratik evrelerin bu byklkte
b ir kitlesel etkinlik dzenlem eleri m m kn olam am tr. K atliam n en tem el am alarndan
birisi de bylece gereklem i, dem okratik glerin M arata gelim esinin n alnm o lu
yordu. T ren balam adan nce korteje katlan herkes gvenlik gleri tarafnda st aram a
sndan geirilm iler, korteje katlm alarna byle m saade edilm itir.
M ustafann ve H acnn ailesi de cenaze treninde yerlerini alm lard. B u cenaze t
renine sadece A leviler katlm am t. Bu trene M aram yerlileri de youn olarak k atlm
lard. M aram T rk ve Snni halknn da byk bir ksm dem okratik deerlere balln
faist provokasyonlara kar tutum unu ortaya koym u oluyordu.
C enaze korteji cam iye yaklatnda saldrganlarn basklar sonucunda askerler ta ra
fndan durdurulm u bekletilm itir. B u beklem e esnasnda evreye k onum lanm olan sal
drganlar korteje ynelik saldrlara balam lardr. Saldrganlarn silah skm alar zerine
kortej dalm cenazeler ortada kalm tr.
C enaze trenine k atlanlar ounlukla Y rkselim m ahallesine snm aya alrken
saldrganlar, arda m ahallelerde topyekn saldrya gem ilerdi. B ulunduklar h er yeri
datyor, yam alyor, yakyorlard.
Cenaze trenine yaplan saldryla birlikte M ara katliam fiilen balam oluyordu. A rtk
M arata gne katliam la douyor, gece katliam la balyordu. G nler katliam la yaanyordu.
 MUSTAFA YZBAIOLU, MARA MERKEZ, 1954
M ustafa Y zbaolu bekrd. Tutarl ve gz pekti. Etkili bir anlatm , atak bir kiilii
vard. zellikle anne ve babasnn stne titredikleri oluydu. A tlm c, yeniliki, bakala
rn etkileyebilen nitelikleri annesiyle babasnn hem hayranlna yol ayor, hem de vn
vesilesi oluyordu.

M ustafa Y zbaolu, Foto Spor adyla iletilen fotoraflk iletm esinin sahibi olan
ailenin ocuuydu. B ir aile iletm esi olan F oto Spor, bu anlam da her kylnn urak
yeri, her yoksulun snm a m ekn olm utu. ehre doluan yoksul em eki kyller, sadece
fo to raf ektirm ek iin deil, M u stafayla bulum ak, onun gsterdii yaknln, saygl
davranlarnn hazzn yaam ak iin Foto S p o ra uram adan edem ezlerdi. O an iletm eden
kim varsa, onunla ayakst b ir ka dakikalk sohbet ederler, M u stafaya selam brakr, yle
ayrlrlard ehirden. M u stafann evi, herkesin evi; annesi, herkesin annesi; babas, herke
sin babas gibiydi.

Sosyal gelim elere kar duyarl b ir anne-babann ocuuydu. M u stafann ailesi ilerici
b ir yapya sahipti. B u durum onun sosyal ve siyasal duyarllklarnn g elim esine yol a
m t. retm en olm as, bu gelim eyi daha da hzlandrm t. B tn bunlarn sonucunda
M ustafa H oca, sosyal gelim elerde yerini alarak, toplum sal faaliyetlerini artrm t.

B ylece M ustafa, hem okulda, hem evresinde, hem de ailesinde daha ok sevilip sa
ylm ve toplum da daha ok deer grm eye balam t.

r
tJ S e M /A & M / h /d i r t / ' 'A tc v te K y / 7 8

A yrca sol literatre hkim , devrim ci dncelere k ararllkla balyd. M atem atik
retm eniydi; idealist b ir retm en olarak, evlere gidip rencilerinin derslerinde yardm c
olurdu. B unu m addi bir karlk beklem eksizin, sadece yardm c olm ak, halkn iinde olm ak
ve halkn ocuklarnn sorunlarna zm bulm ak iin yapyordu.
G enliinde toplum sal m cadeleye duyduu ilgi, zam anla gelierek daha ileri bir k o
num alm asna yol am t. M arata yaanan her siyasal gelim enin iinde y er alyor, g eli
m eleri etkiliyor, katk sunuyordu. M ustafa artk rgtl m cadeleye katlm t ve dnem in
siyasal rgtlerinden birine H alkn Yolu D erg isinin ciddi bir okuru olm utu. O kulda tm
renciler M u stafann gzlerindeki ktan g alr, yreinden yzne yansyan sevgiyle
yaam a sevinci edinirlerdi.
Ayn zam anda T B -D E R in kararl ve dinam ik bir yesi olarak da gz nnde olm u
tur. B u gelim elerle birlikte, M ustafa, devrim ci b ir retm en olarak srece katk sunm aya,
zgrln kazanlm as yrynde daha fazla etkin olm aya alyordu. K sa srede M a
ra ta yaanan politik gelim elerin iinde ve nnde yerini alm aya da balam t.
M arata ilerici p olitik yaplarn gelim esini nlem ek isteyen nem li b ir kesim b u
lunm aktayd. B unlarn gznde, M ustafa ve benzeri durum da olan M arallar ihanetin en
byn yapm aktaydlar. O nlara gre A leviler, K rtler ve T rk olm ayan tm kesim ler
dm andlar zaten. B u dm anlara hele b ir de M aran yerlisi T rk ve S nnilerin katlyor
olm alar ihanetlerin en byyd. Bu nedenle yaplm as planlanan bir katliam iin M us
tafa Y zbaolu nem li b ir figrd.
B tn bu gelim eler M u stafay birileri iin dayanlm az tehlike haline getirm iti. M a-
ra n bu sevgili yiit evladnn varl, kan em ici haram ilerin houna gitm iyordu. D aha
nem lisi, M u stafann belirtilen zellikleri, byk ve tarihi bir operasyon olarak katliam
planlayanlar iin, b ir nim ete dnm , b ir avantaj olarak grlm t. Bu d urum u deer
lendiren katliam clar, kendi kozm ik odalarnda planlarn yapm aya balam lard.
M u stafaya ynelik olarak gelitirilecek olan tuzak ok boyutlu b ir am aca hizm et ed e
cek ve birok deiik sonucun dom asna yol aacakt. D aha dorusu M u stafann ld
rlm esi zel olarak M u stafann zelliklerinden kaynaklanm yordu. M ustafa, uygulanacak
olan katliam projesi iin uygun b ir profildi. T rk-S nni olm as, kendin yerlisi olm as, k at
liam etkili klacak nem li zelliklerdendi. D evrim ci b ir insan olm as, sevilen b ir aileden
olm as, planlanan katliam asndan anlam lyd.
K atliam clarn koba olarak kullandklar karanlk rgtlenm elerden birisi olan ETKO
adl etenin kol gezdii gnlerdi. B u tr yaplanm alar byle zam anlarda ve byle am alar iin
yaratlrlar. E T K O nun da grevi, planlanan katliam iin zem in yaratm akt. G erekli ynlendir
m eler yaplm , her ey hazrlanm t. Yaplmas gereken, ETK O etesinin birka provokatif
eylem yapm asyd. Bunlarn en nem lisi de M ustafa H o cam n da iinde olduu cinayetti.
Bylece, katliam iin ortaya kartlan E T K O cular, M ustafaya ktlk yapm ay kafaya
koym ulard.
M ustafa, Endstri M eslek L ise sinde retm endi. O tarihlerde M arata faistlerin en
etkili olduklar okul, bu okuldu. B yle b ir okulda ekinm eden tutum ald iin fazlasyla
rahatsz edici olm utu M ustafa Hoca.
M ustafa ve H ac retm enlerin katledilm elerinden ksa sre nce, okul baslarak, ilerici
retm enler ve renciler, dvlm , okul igal edilm iti. O kula y akn b ir yerde olan stad
yum da toplanan ve p aram iliter g olarak kullanlan bir grup s zd e renci, okula kadar
yry yapm ve okulu basm t. B unun zerine durum a m dahale etm ek isteyen M ustafa
ve H ac tehdit edilm i, okulda ter r estirilm iti. B u saldrlar aralksz devam etm iti.
 Ayrca M ustafa, bu ete tarafndan tehdit de ediliyordu. M ustafa ylm ad gibi bu
tehdit edenlerin ad ve adreslerini belirterek ikyet etti. ikyetten bir sonu km ad. Z a
ten herhangi bir sonu da beklenm iyordu. A ncak yine de konunun aratrlm as yaplabilir,
eitli nlem ler alnabilirdi. O lm ad hibir ey. B ir sre sonra tekrar satam alar balad.
M ustafa ve arkadalar bu saldr ve tacizleri rutin bir durum olarak gryorlard.

M ustafa, arkada H a c yla birlikte okuldan ktklarnda, Y r k selim e doru y r m e

ye baladlar. T uzan nem li adm larnda b irisinin atlacandan ve bunun kendi lm leri
olacandan haberleri yoktu. M ahalleye giden yoldaki h a fif yokuu trm andklarndan sonra
saa dnen sokaa girdiler. O rada b ir arkadalarna urayacaklard. Z aten H a c nn evi de
oraya yaknd.

Sokan iinde birka adm atm lard ki silah sesi duyuldu. H ac dtnde M ustafa
yarasna elini atm dm em eye alyordu. O lm ad; o da oraya yld. M u stafann ve
arkada H acnm vurulm as sokakta grld. Sokak tetikteydi zaten. H em en iki yaral
retm enin yanna vardklarnda kim olduklarn anladlar. H ac sessizdi. V urulur vurulm az
can verm iti.

M ustafa yaralyd ve konuabiliyordu. H em en doktora gtrdler. A ilesi kotu h astan e

ye. ok abaladlar M u stafay kurtarm ak iin, olm ad. D urum u iyiye gitm iyordu. M ustafa
akam ge saatte hayata veda etti. M u stafann lm , M ara katliam na giden srecin b a
langc oldu. K atliam clardan baka kim se bunu bilm iyordu.

M u stafann annesinin atlar doldurm utu hastane koridorunu. K aranlkt gece. Yan
yana sandalyelere oturm u, sessizce alyorlard. C ierleri yanm , akllar gitm iti bala
rndan. Elleri brlerinde, bir haber bekliyorlard. M u stafann annesiyle babas saf gz
olm u, saf kulak olm u gelene gidene, alan kaplara bakyor, her sesten b ir anlam kart
m aya alyorlard.

M u stafann ne annesi ne de babas, birbirlerinin gzlerine bakabiliyorlard. Ayn acy

yaayanlar, birbirlerine baktka aclarm azaltrlarm hlbuki.

lm bilgisi gelene kadar, gzyalar iinde um utla beklediler.

D oktorlardan b ir hareket gzkt. Y aknlardan birisi gitti yanlarna. K onutular biraz.

zgn, kederli ve aresiz. A nlalm t. U m u tlar yklnca balad o dayanlm az feryat.
Yal anne-baba birbirlerine sarlarak azaltm aya alyorlard aclarn. M u stafann arka
dalaryd onlar teselli etm eye alanlar.

M u stafann annesi de, babas da bir daha hayata balanam adlar. ldkleri gne kadar
M u stafann anlaryla yaadlar. O nun adnn anld h er anda ve her yerde gzyalarn
iine akttlar.

M u stafann vurulduunu duyan arkadalar hastaneye kom ulard. G ece boyunca

beklediler. D eerli b ir arkadalarn byle b ir ekilde kaybetm ek herkesin zoruna g idi
yordu. C ana yaknlnn, scak dostluunun yeri doldurulam azd. A yrca M u stafann l
drlm esinin politik b ir etkisinin olaca da grlebiliyordu. Bu cinayet sradan b ir cinayet
deildi; M u stafann arkadalar bunu anlayabiliyorlard. A ncak bu cinayetin bir katliam n
ilk adm larndan biri olduunu kim se grem em iti.

M ustafa son nefesini verm eden nce ksa b ir ifade verebilm iti. fadesinde, kendisini
ldreni veya ldrenleri ta rif etm i, saldrya dair ayrntl b ilgiler verm iti. Saldrda kim
lerin iin iinde olabileceklerine dair son derece nem li ayrntlar verm iti. Bu saldryla
ilgisi olabilecek kiilerin adlarn tek, tek saym , kim olduklarn aklkla ifade etm iti.
K atilin eklini ayrntl olarak verm i, saldrnn hangi nedenlerle yaplm olabileceini
belirtm iti.

B tn bunlara ram en, M ara katliam nn en nem li dnem eci olan bu cinayet aydnla
tlm ad. M ustafa Y zb ao lu nun katili veya katilleri bulunabildi m i? zerinden yllarn
getii M ara katliam nn bu nem li adm na dair kam uoyu bilgilendirildi m i? zetle M us
tafa Y zb ao lu nu kim ldrd? K atliam n hem en arkasndan, ilan edilen skynetim le
gelim elere el konulm utu. D nem in skynetim yarglam alar, aldatc sahte taahhtlerle
balam , ancak bu cinayeti ve genel olarak M ara katliam n aydnlatm aktan zellikle k a
nlm tr. Sz konusu skynetim yarglam alar, tahm in edilecei gibi, katilleri aa
kartm aya deil, sadece bu cinayetin stn rtm eye yarad.

M ustafa Y zbao lu nun katili veya katilleri bulunam ad; dosya ayrlarak b ir daha ele
alnm ayacak ekilde m ahzenlerin karanlna gm ld.

M ustafa Y zbao lu ndan btn arkadalar vgyle sz ettiler. O nu tanyan b ir ev k a

dn, E vlere gelir, cret alm adan ocuklara m atem atik dersi verirdi. ok iyi niyetli, tem iz
bir retm endi diye ifade ediyor duygularn.

G ece boyunca, M ustafa ve birlikte vurulduu H acnn cenaze treni iin hazrlklar
yapld. M u stafay vuran karanlk glere kar kitlesel b ir tepki verilm eliydi. D nem in
dem okrat nitelikli retm enlerinin kurum u olan T B -D E R , dem okratik evreler ve M usta
fa y tanyan herkes, byle bir cenaze treni iin seferber olm ulard.

B ir gn sonra balayan trende, M u stafann annesi ve babas en ndeydiler. T rene

katlanlarn tam am , gvenlik gleri tarafndan aranarak korteje katlabilm ilerdi. K atliam
saldrlar, silahsz, savunm asz cenaze korteji henz cam iye bile ulam adan, K om nistler
cam iyi yakyorlar yalanyla balad.

M ustafa ve H acnn cenazesini tayan retm en arkadalar, tabutlar y ere brakarak

askeri aralara snm lard. M u stafann ailesi de ayn ekilde, askerlere snm t.

M ustafa Y zbao lu nun cenazesi daha sonra ailesi ve yaknlar tarafnda M arata g
m lm t. M u stafann ve H acnn cesetlerinin iinde olduu tabutlar, askerler tarafnda
baka b ir araca alnm t. A ileler gzyalar iindeydiler. Y rekleri yor, etraf kuatlm
gvenciler gibi titriyorlard.
 HACI OLAK - ELBSTAN - AAI YAPALAK 1953

H ac, M ara M eslek L isesinde grev yapm aktayd. Evli, iki erkek ocuk babasyd.
H ac ve ailesi M arata deil de, baka bir ehirde grev yapm ay daha ok istiyorlard.
M arata alyor olm aktan ok m utlu deillerdi. H ac, b ir an nce tayinini kartm aya
alyordu. B u am ala eitli giriim lerde bulunm u, bekliyordu.

M ara tedirgin ediyordu onlar. Sebepsiz deildi bu tedirginlik. O kulda srekli sorunlar
yaanyordu. En sradan hak talebi veya rencilerin en basit dem okratik b ir etkinlii bile
ok byk b ir sorun olarak gsteriliyordu. Ve bu atm osfer zerinden hem en saldr zem ini
yaratm aya allyordu. zellikle dnem in bilinen param iliter siyasal yaplanm as, bu an
lam da gz kara bir saldr iindeydi. ldrm ek dhil, her eyi yapacaklar aka anlal
yordu. B yle b ir durum da H ac ve benzer zellikleri olanlar, topun azndaydlar.

D nem in politik hareketlilii herkesi ayn oranda etkilem em iti. B u gelim elere uzak
duranlar da vard. A ncak A leviler genellikle sol cephede yer alm lar veya yle kabul ed il
m ilerdi. A levi toplum u b ir btn olarak bu algya kar bir tutum alm ad gibi, bunu kabul
eden, byle bilinm ekten rahatsz olm ayan b ir davran iindeydiler. H atta genel konum ak
gerekirse bu durum dan m em nundular. K endilerini devrim cilerle zdeletiriyor, onlarn n
derlerini kendilerinin tarihsel nderleriyle kyaslyor, benzetiriyorlard.
 E lb istan n A a Y apalak K y, T rk -K rt A levilerin yaad byk b ir kyd. Z a
m an zam an A levilere ynelik olarak yaplan eitli saldrlara kar, en etkin ve en gl
tutum u alan b ir kyd. B u nedenle S nniler iin uzak durulm as gereken, A leviler iinse,
gven veren, deer verilen b ir kyd. B u durum A a Y apalakl herkesin kendisini, gelien
dem okratik m cadelenin etkin b ir znesi olarak grm esine yol am t. K yn btn b irey
leri kendilerini doal so lcu olarak gryorlard. B u durum ise devrim ci po litik alm ala
rn younlam asna yol ayordu. B u nedenle A a Y apalakl b ir retm en olan H ac da,
politik faaliyetlere ilgi duyuyor; ok fazla olm am asna ram en p olitik aktivitelere destek
sunuyordu. Bu erevede dem okratik m esleki bir kurulu olan T B -D E R in alm alarna
katlyor, bir ye olarak grev ve sorum luluklarn yerine getirm eye alyordu.

H ac, esas olarak h ay atn soru n lary la, o cu k larn n g elece iy le ilg ilen en , sosyal so
ru m lu lu k larn bilen b ir in san olarak y aam n s rd rm ek istiyordu. B una ram en, b e
lirtildii gibi, T B D E R li ve A leviydi. D ev rim ci-d em o k rat b ir yaps vard. B yle b ir
retm en o larak g elim elere kar duyarl ve soru m lu y d u . B u zellikler, H ac retm en in
b ir katliam n hedefi olm as iin y eterliy d i. B y lece H ac retm en , hem o k u ld a hem
evresinde, A lev i ve solcu o larak afie olm u ve h e d e f aln m ay a balan m t.

T rkiye, o gne k ad ar g rm edii, tarih in d e o lm ad k ad ar zgn b ir dnem i y a

yordu. T oplum sal k esim ler, k im sen in n g rem ed i i k ad ar gl, y aygn ve etkili b ir
h arek etlilik iindeydi. H er sosyal grup kendi h ak k n istiyor, b u am ala b ir dizi etkinlik
ve faaliy et yrtyo rd u . S istem in k o ru y u cu ve k o llay clar bu g elim eleri nleyem iyor,
k o ntrol edem iyorlard .

M a ra ta da b en zer b ir so sy al-siy asal h arek etlilik y ayordu. H er gn b ir yerlere sal

d rlyor; her gn b ir yerlerd e b o m b a p atlatly o rd u . B u gelim eler, h erk es gibi H a c y
da kayglandryord u . B ir sre nce o k ulu basm , oradaki h erk ese sald rm lard . Y ine
y akn tarih lerd e M u stafa Y z b a o lu na b ir te h d it m ek tu b u g n d erilm iti; m ektubu g n
d eren ler tesp it edilm i o lm alarn a ram en ellerin i ko llarn sallay arak dolam ak ta, ok u la
gelip gitm ekteydiler.

H sl derin k ay g lara yol aan b ir h u zu rsu zlu k y aan y o rd u , hem genel o larak T rk i
y e de, h em M a ra ta ve hem de M a ra taki o kullarda. S abah evden ay rlrk en , ei, akam
eve erken gelm esini sylem iti. B elki b ir d o stlarn a gidecekler, belk i b ir d o stlarn d avet
edeceklerdi. o cu k lar da b ab alarn n erk en gelm esin i istiyor, d av ran lary la b u n u g ster
m eye alyorlard. H ac da bu du ru m u d ik k ate alarak eve erken g itm ek istem iti.

D ersi b itti in d e, eve g itm ek zere h azrlan rk en , M u sta fa nn da Y r k se lim e g id e

ceini rendi. B erab er k tlar okuldan. B irb irleriy le p ay laam ad k lar k ay g lar, so ru n
lar vard. Yol boyu b u n lar konutular. O k u llara y ap lan sald rlar, bu sald rlara kar
n eler y ap lab ilece in i d n erek ve d n celerin i b irb irlerin e ak tararak yrdler. Son
p o litik g elim elerd en konutular. K ay g lar b o u n a m y d ? K o rk u lar g erek siz ve te m el
siz m iydi? N e y azk ki k o rk u lar y erinde, k ay g lar gerekti.

lm so k a n a girdiler, y orgun, yava ad m larla. O kuldan beri ark alarn a b ak m am

lard. Yol boyu yanlarndan gelip geenler oluyordu. A rkadan gelip, onlar geride brakan
lar, kardan gelip sokan darlndan dolay h a fif dokunarak geenler. Yol boyu bu n lar
norm al, her an yaanan durum lard. H ac ile M ustafa da hibir pheye kaplm adan, hibir
ikirciklie dm eden yollarna devam ediyorlard.

G nesiz b ir k gnyd. B ulutlar kaplam t gkyzn. A h r D a btn heybet ve

azam etiyle duruyordu karlarnda. K im seler yoktu, sokakta. K ap lar kapanm , insanlar
evlerine ekilm ilerdi. K byleydi ite. H lbuki yaz aylarnda, bu sokaklar tm dertlerin
saaltld b irer m uhabbet koridoru gibi olurdu. H ac ile M ustafa yryorlard, birbirlerine
sokulm ulard; biri konuuyor, dieri dinliyordu.

B irden, o korkun, darack sokan d u varlarna arpp oalan b ir p atlam a sesi d u yul
du. Silah sklm t, kurun sesiydi. A rka arkaya birka kurun daha patlad. rken b ir ka
ku havaland pencere kenarlarndan. K urun sesleri A h r D a ndan yankland. Sokaktaki
evlerin pencereleri ald hzla, kaplar araland. H er ikisi de ayn hzla kapand. M erak edip
am lar, korkup kapatm lard.

K urunlar iki gen bedene saplanm t. H ac ile M ustafa dm lerdi bulunduklar so

kan beton zem inine. H ac, hem en orackta verdi son nefesini. S okan kenarnda, b ir d u
varn dibinde, sanki yol verm ek ister gibi dm , yan yatyordu. K ar evin penceresine
takl kalm t gzleri. Elinde, eve gtrm ek iin ald pasta paketi alm , iindekiler
dalm t.

Sokan beton zem ini H ac ile M u stafann kanyla kzla boyand. A kan kan beton ze
m inde sokan bir bandan dier bana doru akyordu.

H ac retm enin lm , ei ve ocuklar iin tam b ir felaketti. D nya durm u, gne

tutulm u, denizler kurum u, kaybolm utu. B unlarn hibirisi, H acnn lm ne denk gele
m ezdi. Hac tek bana dnya idi. D nya baka nedir ki? Sevenin yoksa hayat paylatn
insan yok edilm ise, dnyann varlnn anlam ne ola ki?

Hac retm enin ei H lya, haberi ilk duyduunda anlam ad. Sonra inanm ayan bo gz
lerle bakt karndakine. Birden ne sylendiinin ayrm na vararak ayaa frlad ve lk
atarak kotu. G erei bilince kartm as, kabul etm esi kolay olm ad. H ep soruyordu kendi
kendisine, iki oluna nasl cevap verecek, H acnn olm ad bir dnyada nasl nefes alacakt?
ocuklarn nasl bytecek, onlara babaszl nasl anlatacakt? H ele ocuklar, her gn sa
brszlkla bekledikleri babalarnn yokluuna nasl alacaklard? Sorular ok ve cevapszd.

H lya ocuklarna, Hac h er geciktiinde, B abanz size oyuncak alm ak iin ge k al

d gibisinden m asum y alanlar sylyordu. H er d efasnda H ac geliyor ve yalan, yalan ol
m aktan kyordu. im di ne syleyecekti? N asl b ir yalan sylem eliydi ki sonrasnda H ac
gelsin? Var m yd H a c nn yokluunu gizleyebilecek b ir yalan? G elm eyecek olan H a c nm
neden gelm ediini, hangi uzaklara gittiini, ne zam an geleceini anlatacak b ir yalan?

Ne H lya bu sorulara cevap verebildi, ne de ocuklar bu sorular sorm aktan vazgetiler.

H ayat devam ediyordu. U zun yllar ocuklar babalarn sordular annelerine. ocuklar, her
babalarn sorduklarnda, sorulardan kaarak, konuyu geitirm eye alrd. Ya kendisi eini
hatrladnda? O zam an da kim senin grem eyecei yerlerde, onunla ba b aa dertleir, gz
yalarn kim selere gsterm ezdi H lya. ocuklar babalarnn artk gelm eyeceini renecek
yaa gelinceye kadar, bu byle devam etti. H lya da kolay alam ad. K a gece uykusuz
sabahlad, ka gece bilinm ezliin karanlnda, lm le yaam arasnda salland. D uvarlara
vurdu kafasn, denizlerin derinliine bakt uzun uzun. Yalnz gecelerde, saatlerce evin tava
nna bakt, bir m etre sicim le. G eer m iydi gnler H acsz? G eiyordu. H acnn olm ad bir
gelecek yaanr m yd? Yayordu! H lya da herkes gibi karar verdi, yaayacakt.

Y aam n durulm as, sorunlarn azalm as H ly ann hlyal baklarn deitirm edi.
H lya, H a c nn lm nden sonra, hayatn gereklerine daha yakndan v a k f oldu. H ibir
acnn kalc olm adn, btn aclara ram en y aam ak zorunda olduunu grd. H a c ya
ball da bunu gerektiriyordu.

H acnn ocuklar bydler. B abalarnn nasl, k im ler tarafndan ve niin ldrld
n anladlar. D aha ok zldler, daha ok yaralandlar.

L kin ocuklar babaszl hi unutm adlar. H ayatlarnn h er evresinde babaszln

strabn yaadlar. K orktular, utandlar babaszlktan. Sorunlarn zeceine inandklar
b ir babalarnn yokluu, iini yakt onlarn. O i yangnla bydler.

H acnm ocuklar yrei y ank ocuklarn nasl bydklerini bilirler. B abam a sy

lerim diyem ediler kendilerini korkutanlara. B aba, bana eker al diyecekleri veya B aba,
annem bana vu rd u diye annelerini ikyet edecekleri b ir babalar da olm ad onlarn. H ep
yarm kaldlar hayatn karsnda. B abaszlk byle b ir eydir belki.

H ly ann znts de, yarda kesilm i yaam sevinci de bitm edi. O nun da srtn day a
d, derdini anlatt, karanlkta gzlerine bakp aydnland bir ei y o ktu nk. B tn
bunlara ram en H ac o la k m ocuklar katliam clarn iren arzularnn aksine okudular,
ev, kariyer ve m akam sahibi oldular. B abalarnn m ezarn ziyaret ederek, ona sevgilerini
sunarak, onu unutm adklarn gsterdiler.

H ac o lak m katilleri bulunam ad. D osya aratrlm ak zere tefrik edilerek m ahzen
lere kaldrld. H ac o la k n katledilm esinin M ara katliam yla ilgisi olm ad sylendi,
m ahkem e kararyla. B ylece b ir katliam n daha st rtld.

H ac o lak m cenazesi, cenaze trenine yaplan saldrdan sonra, ailesi ve yaknlar

tarafndan alnarak, M ersin e gtrlm , orad a m ezara defnedilm iti. H ac o la k m ailesi
o tarihte M ersin de oturm aktayd.
 7 den 70e bir halkt vurulan

Yrkselim Mahallesi
Y rkselim saldrnn ana hedefidir. Byle olm asnn nedeni m ahallenin nfusunun b
yk bir ksm nn A levilerden ve devrim cilerden oluuyor olm asndandr. M ahallenin bu
zellii saldrnn en tem el hedefi olm asna yol am tr.

B ilindii gibi M ara, O sm anl dnem inde nem li bir Erm eni yerleim idir. Y rkselim
M ahallesi ehrin taras olduundan daha ok blgenin yoksullarn yerletii b ir m ahalle
olm utur. C um huriyetin ilk dnem lerinden ve devam eden yllarda buraya daha ok D ersim
ve E rzincan gm enleri yerlem ilerdi.

B u K rt A levi yerleim i, daha sonra yeni K rtlerin ve A levilerin gelm esinin zem ini
olm utur. Bylece m ahalle arlkl olarak K rt T rk A levilerin yerletii b ir m ahalle o l
m utur. A ncak Ayn zam anda T rk Snnilerde bulunm aktadr. Z aten katliam esnasnda bu
ahslar katliam n m ahalledeki at balln yapm lardr.

B ir gn nce yaanan cenaze treninde saldrlardan kii ldrlm t. O lasdr ki

bu saldrganlar nleyici faaliyet iinde olan grevi bu olan ancak bunu salayam ayan as
kerlerin kurunlary la ldrlm olabilirler. Z aten dosyada b u n larn saldrgan olduklar
belirtilm ekte kim tarafn d a ldrldklerinin tesp it edilem edii belirtilm ektedir.
 K atliam clar Y rkselim in ve S erin tep enin bitii olan M aaral m ahallesini karargh
olarak kullanm lar, buradan konum lanarak sreci yrtm lerdi. K ylerden k atliam clar
toplanm m ahallelerde biriktirilm ilerdi. Sabaha kadar sren bu alm alar sonucunda sal
dr iin hazrlklar tam am lanm t.

Sabahleyin balayan saldrlar akam a k ad ar aralksz devam etmitir.

Y rkselim , Serintepe de, M aaral da ve A h r D a tarafnda kuatlm tr. M ahalle

nin dou taraf askeri kladr. B ir yan da hastanedir. B uradan da Y rkselim m ahallesine
saldrlar olm utur. H em katliam clarn igalinde olan hastanede hem de askeri klann
bitiinde olan bir inaat antiyesinden de saldrlar gelitirilm itir.
t
K atliam clar sabah saat 8:30 da, m ahallenin drt b ir yannda, ellerinde silahlaryla
Y rkselim m ahallesine saldrm aya balam lardr. S aldrnn apna ve dzenleniine b a
klrsa bir m ahalle kuatlarak topyekn yok edilm ek istenm itir.

lk olarak katliam clarn karargh olarak kullandklar M aaral da H aan zta uzak
m enzili silahlarla vurularak ldrlr ei ar yaralanr. Y rkselim de M ahm uthan Du-
m a n n evi baslr, olu M ehm et dum an ldrlr, M ahm uthan ve ei m m h an ar y ara
lanrlar.

K z kardeinin m em eleri kesildii iddia edilen ah sm ail K alyac ldrlr. K am il

n lerin evi baslarak evde bulunanlardan drt kii ldrlr, kii yaralanr. N azm To
sun adl 128 yanda bir yal dede ldrlr evine saldrlarak. A li kran H avu azna
sklan kurunla ald yara sonucunda daha sonra lr.

Y rkselim m ahallesine ilk saldr baladnda, akam dan beri sren gerilim li havaya
kar kaygl ve tereddtl olan m ahalle halk ilk oku atlattktan sonra direnie gem i ve
direni nem li b ir etki yapar. K im in elinden ne varsa kim ne y ap ab iliy o rsa herkes gc ve
olana lsnde ortaya kan bu byk direnite yerini almtr.

Bu etkisi byk olan ve halkn gc ve snrl olanaklaryla ortaya konm u olan d ire
ni sonucunda katliam clar Y rkselim m ahallesine girem ezler. K atliam clarn b ir ka defa
denedikleri bu saldrlarla istenen sonucu alam azlar. B unun zerine Y rkselim i ele geire-
m ediklerini gren caniler, saldrm ak iin baka m ahallelere ynelirler.

Y rkselim de evler yanm , insanlar ldrlm yaralam tr. Bu sre b o yunca d ev

letin askeri gleri nleyici b ir rol oynayam am lardr. Y rkselim M aaral ve Serintepe
m ahallesinde grevli kom utan olan K em al erbetiolu M araldr. K atliam da katliam clar
destekledii ynnde ok ciddi iddialarda bulunulm u, ancak tatm in edici b ir aratrm a so
ruturm a yaplm am tr.

Y rkselim m ahallesinin halknn nem li b ir ksm akam a doru askerler tarafndan

klaya tanm lardr. K atliam nleyem eyen devlet halk k atliam clardan saklam ay m ari
fet saym tr.
 KAML N, AFN - RENL, 1941

H ayata kar giriken, gen b ir insan K am il. Tuttuunu kopartm a azm ine ve kararll
na sahip. Yaratc, retken. Y aam n zorluklarna kar hazrlam aya alt ocuklarn ve
eini ok seviyor. O nlarn daha iyi bir ortam da yaam as iin didiniyor, koturuyor, rpn
yor. H er adm atnda baarl oluyor, baar onu daha da kam lyor.

K am il, G lenT e evliydi. H seyin, akir, sm ail ve Z ekeriya adl drt oullar vard.
K am il,m liyede alan bir devlet m em uruydu. inden arta kalan zam ann da reterek
deerlendiriyordu.G len ise b ir ev kadnyd.H ayallerini ve um utlarn b y terek,gelecek
lerini rm eye alyorlard K am il ile G len.

E vlerini alm lard. A ncak hayatn sorunlar bundan ibaret deildi kukusuz. H enz y a
pacaklar ok i vard. K atliam gnlerinde en byk oullarH seyin, 15 yandayd. D ier
leri daha kktler.D rt civan delikanly bytm ek, onlarn sorunlarn zm ek,okum ala
rn salam ak kolay olm ayacakt.

K am il, yreindeki sevgiyi ocuklarna ve eine yklyor, onlardan ald heyecan

hayatn sorunlarn zm ede gce ve enerjiye dntryordu.S eviyor, seviliyordu.

B ir gn nce katledilen iki retm enin cenaze treni M a ra n tarihinin en grkem li

cenaze treniydi. M ahallenin darack sokaklar insan kaynyordu. H er evin n,her sokan
ii,hznl, yasl am a direngen to pluluklar tarafndan yaplan sohbetlerle enlenm iti. M a
halle halk herkesi m isafir olarak karlyor, evlere gtryor, ay, kahve ve yem ek ikram
ediyordu. T rene gelenler de, M aran halk da,ldrlen retm enlere duyduu hzn ve
znty, kalabaln grkem iyle dengeliyordu.

Cenaze treni m uhteem ve disiplinli bir kortej halinde yryle baladnda, yediden
yetm ie herkes gzyalarn iine aktyordu. te yandan, bir araya gelm i olm ann verdii
gven ve dayanm ann yaratt heyecan yansyordu aydnlk yzlere, atlan kararl admlara.

Y ry korteji cam iye yaklatnda, K om nistlerin cenazesini U lu C am iye alm a

yz diyenler, baladlar korteje saldrm aya. N e buld u larsa atyorlard yukarlardan, yanlar
dan,arka ve n taraflardan. A skerlerin araya kurduu barikattan ararak atyorlard atacak
larn. B arikat yetersiz kalyordu.

K ortej kitlesinin stne yam ur gibi yayordu atlan cisim ler. Y aralanyordu insanlar
bu atlan talar ve dier m alzem elerle. S ilahlar sklm aya baland. Silah sesleri paniin
artm asna, kitlenin kam asna neden oldu.C enazeleri tayanlar, yere brakm ak zorunda
k aldlar dostlarnn tabutlarn. Silah sesleri yeri g inletiyordu. B unca silah sesini orada
bulunan herkes ilk kez duyuyordu. K esintisiz,rkten b ir y o unlukla silah sklyordu.

K itleler ne olduunu anlayam adan hzla kam aya baladlar. B aka yerlerden bir araya
gelenler dhil herkes, Y r k selim e geri dnd. B u defa, yenilm i, aalanm , cenazesine
sahip kam am b ir kalabalk olarak geldiler m ahalleye. H erkes bulabildii eve, korunabi
lecei avluya dolutu.

K am illerin evinde birka da m isafir vard. B ir gece nce evlerine gidem edikleri iin
kendilerinde kalanlarla birlikte,toplam 10 kiiydiler. G len, K am il ve oullar H seyin
Zeki, akir sm ail,cenazeye saldrld iin evlerine snan Y usuf ve bakalar da b u lunu
yordu. K yllerinden olan Y usuf renci olarak cenaze trenine katlm , ancak yaanan
saldrlardan dolay herkesin yapt gibi evine gidem eyerek Y r k selim e snm ak zo
runda kalm t. B enzer durum da olan bakalar da vard. M isafirler zam an zam an gitm eye
kalkm lar, ancak K m il ailesi bu koullarda gitm elerinin uygun olm adn syleyerek
onlar brakm am lard.

M ahalleye gelindiinde, yeni bir haber geldi.C enaze trenine saldranlardan , byk
ihtim alle saldrlar nlem ek isteyen askerler tarafndan vurulm utu. C enazeler, m ahallenin
bitiiinde olan devlet hastanesine getirilm iti. Bu durum u bahane eden gruplar,m ahal leye
ynelik saldrgan davranlar iindeydi. G ece anonslar duyuluyordu, kkrtan, aalayan
ve tahrik eden cinsinden. K alabalklar toplanyordu hastanenin nne. A alarda ve baz
m ahallelerde saldrlara baland syleniyordu. Tehditkr bir hareketlilik yaanyordu.

Ev halk huzursuzluk iindeydi. G ndz balayan ve devam eden saldrlardan dolay

b ir tedirginlik yayordu herkes.E vlerinde,m ahallelerinde olm ann gveni,tedirginliklerini
azaltsa da, giderm iyordu. En ok K am ilin ii rahat deildi. Fakat K am il bu i h u zu rsu zlu
unu, evdekilere yanstm ak istem iyordu.

Sabah olduunda evdeki herkes ayaktayd.G len, kahvalty hazrlarken, o gn y ap

lacak ilerden sz ettiler.Sanki darda b ir lm kalm sava yaanm yorm u gibi. Byle
davranarak olacaklar nleyeceklerini sanm yorlard elbette. A ncak b ir felaketi konum akta
o kadar kolay deildi.
 K ahvaltya oturduklarnda saldrlar b alam , dardaki g rltler hayli artm t. K a
labaln rahatsz edici sesi evin iindeydi artk. E vlerinin hastaneye yakn olm as, dan
eteinde olm alar, klann snrda olm as, kalabaln alk olunm ayan uultusunun eve
dolum asna yol ayordu. D arda b yyerek oalan olaanst grlt,biraz sonra ola
caklarn ilk adm yd. B ir can k rm nn habercisiydi olanlar. K atiller ise bir ceylan tedirgin
lii ve tem kinlilii iindeydiler.

K am il ailesinin evine yaklaan gruh, vahi ve zincirinden boanm b ir canavar g i

biydi. G len, m utfakta yapam adklar k ah valtnn bulaklarn ykyordu. G elen felaketi
grnce elindeki ii brakarak, ocuklarna saklanacaklar b ir y er ayarlam aya yneldi.

aresiz insanlarn, byle durum larda iine girdii tem el bir duygu hali vardr. O las
felaketin gerekleem eyeceine dair ar bir iyim serlik iinde davranrlar. nsanlar, kt
eylerin kendilerine deil bakalarna bulaaca ihtim alini daim a daha yksek grrler.
K endilerine bir ey olm ayacan sanrlar. B u neden byledir,bilinm ez am a b ir gerek o la
rak yaanr. K am iller de bu duygu iindeydiler. K endilerine b ir saldr olm ayacan d
nyor, yle sanyorlard .K am ilin devlet m em uru olm as,kim seyle h ib ir sorun yaam am
olm as, byle dnm esinin nedenlerinden birkayd.A yrca saldrlarn uzun sre ve y o
unlaarak devam etm eyeceini dnyorlard. K sacas evdekiler kar karya olduklar
katliam n farknda deillerdi.

Z aten m ahalleye ynelik ilk saldrlardan birisiydi K am illere yaplan saldr. K am illerin
evi ilk saldrnn yaplm asna uygun b ir konum dayd.

B ir tufan nasl birden b alar ve onun kahredicilii balam adan nasl bilinem ezse yle
balam t saldr. H er ey bir anda oldu. E vin iine talar ve yanan paavralar dolm aya
balad.K om ularn da iinde olduu kalabalk, kaplar krarak ieri girdiler. ocuklarevin
yklk denen yerinde saklanm aya alrken sklan kurunlardan birisiyle,H seyin v u ru l
du. K atliam balam t.

K am il eve doluanlar sakin b ir edayla karlam ann onlar yum uatacan dnyor
du. H epsiyle tanm asa da ounu tanyordu. N e oluyor kom ular; nedir sorun? dem ek
istiyordu. K am il dndklerinin hibirisini yapam ad. Y apm aya kalkam ad bile. lk g i
renler K am ilin ve evdekilerin stne ullanm lard. K am ili yaka paa darya kartyor
lard. st ba kan iindeydi.K am il, darda, onlarn cinayete alm ellerindeydi.

K am il, sokakta yatyordu, lm em iti. Y aralarnn acs yansyordu yzne.E trafna ba

kyordu gvenini ve parlakln yitirm i, hzn ykl baklarla. K am il kanyor, can v eri
yordu.

G len in ve Z ek e riy ann kan iindeki bedenlerini grdnde,tek yapabildii g zleri

ni kapatm ak oldu. A zap veren bir duyguyla kvrandn, her gren anlayabilirdi.

H i bir ey dnem iyordu, aclarn duym az olm utu vcudu. Y ine de k ayglar do lu
yordu yreine. A caba dier ocuklar ne oldu diye dnd.O nlarnda yaralanm o labile
cekleri gelince akim a,hareket etm eye, b irilerine grnm eye alt. D oktora gtrseler bari
diye geirdi iinden.A skerler dolayordu etrafta. D np bakan da yoktu, eilip soran da.
 Y anna gidip yardm c olm ak isteyenler, saldrganlarn dalm asn bekliyorlard. l
drm ek serbestti, yardm c olm ak olanaksz. K atliam aka yaplyordu, direnm ek yasakt.
K atliam clar bakalarn katletm ekteydiler. A hr da dm an olm utu. A km akn geliyor
lard. E llerinde baltalar, srtlarnda silahlar, bellerinde palalaryla.

B iraz getikten sonra hastaneye gtrdler K a m ili. A ncak hastaneyi de igal etm ilerdi
ve K am ilin oraya alnm asna engel oldular. D evletin yetkili ve ilgilileri, bu engeli ortadan
kaldram yorlard.

K am il, hastane bahesinde, ortalkta kalm t, yaral ve aresiz. K an kaybediyor, can

ekiiyordu. Son anlarn yayordu. G zleri hastane bahesindeki aaca evrilm iti. Sesi
ksa b ir eyler sylem ek istiyordu sanki. Y anndakiler tutm asa yere ylacakm gibi d u
ruyordu.
r

G een zam an saaltm am , lm yaklatrm t. B ir sre sonra gzleri kapand K a-

m ilin, bir daha alm am acasna. Y ana dm t nihayet! D oktor aradlar b ir sre. Yapacak
bir ey yoktu.V e bir ad da lm olan karanlk bir dnyadayd artk K am il.

Kam il n tm kom ularnn gzleri nnde ve baz kom ularnn da iinde olduu bir
grup tarafndan ldrlecek ekilde yaraland, hastanede baklm ad iin kan kaybndan ld.

B u evde bulunan on kiinin ldrld; ikisi, akir ve H seyin yaraland.

H sey in i ve ak iri daha sonra dedeleri A n te p e gtrd. A n tep te bacandaki kurun

alnd H sey in in. K am illerin m ezarlar hi ziyaret edilem edi, ad yaklam ad.

O yllarda 14 yanda olan tank E lif B ozkurt K am ilin yanndan geiyorduk. V urul
m u, yaralyd. A yaklarnn her biri b ir tarafa alm t. K onuam yordu. A nnem konum ak
istedi, asker brakm ad diye anlatyordu grdklerini.
 GLEN N, AFN-RENL, 1942

G len, ei K am il ve ocuklaryla birlikte ayn saldrnn kurban olm utu. H enz gen
b ir kadn olarak hayata dair gzel hayalleri, beklentileri ve um utlar vard G len in. o
cuklarnn okum asn, h er birisinin nitelikli, kiilikli bireyler olarak hayatn iindeki y erle
rini alm alarn istiyordu.K endisi de eiyle m utlu ve um utlu b ir gelecek yaam ay hayal ed i
yordu. G len, gelecei gzellikler iinde dlyordu. H ayallerin um uda, um udun geree
dneceini bekledii gnlerdeydi.

C enaze treninde, ncesinde ve esnasnda y aananlar tm M aran, Y r k selim in ve

G lenlerin huzurunu bozm u, um uduna glge drm eye balam t. H erkes kt eyler
olacandan korkuyordu.C enaze trenine saldrm lar, herkes oturduklar m ahalleye k aa
rak kurtulabilm iti.E ve kendilerini zor atm lard kylleri ve olu H seyin. M ahalledeki
b irok kii gibi H seyin de gitm iti trene.

Eve gelenler nasl bir saldr atlattklarn anlatyorlard hararetle. A slnda bir k atlia
m n iine girdiklerini bilm iyorlard, yoksa bir saldrdan kurtulduklarn dnem ezlerdi.
C enaze treni cam iye yaklatnda, yol stndeki evlerden, kalenin stnden, evre d k
knlardan, iyerlerinden her yerden ve her arala saldrm lard. K im se byle bir saldr
beklem iyordu. B unca insan, bu kadar ksa srede nasl hazrland, nasl rgtlendi, nasl bu
kadar derin bir dm anlk yaratld, bunlar ko n u tu lar gecenin ilk saatlerine kadar. H er eye
ram en byk bir saldrdan k olay kurtulduklarn dnm eye devam ediyorlard.
 A kam n karanl bastnda norm al olm ayan bir hava esti m ahallede.H astanenin
nnde byk bir kalabalk birikm eye balam t. Slogan atyor, baryor,tehditler savu
ruyorlard. D urum hayra alam et deildi. ok srm edi, cam ilerden ve belediye h o parlrn
den anonslar duyulm aya balad. K om nistler tarafndan ehit edilen din kardeim izin
cenaze treni yaplacak tr diye. B tn M slm anlarn katlm as da isteniyordu duyuruda!

K alabalk, gecenin ge saatlerine kad ar yeni katlm larla, oalarak byyordu. Y rk-
selim m ahallesindeki herkes p rdikkat bu gelim eyi izliyor, n eler olabileceine dair y orum
lar yaplyordu. Y r k selim in h er evi, derin yorum larn, kapsam l analizlerin yapld bi
rer strateji m erkezi olm utu. B tn gece yaplan bu yo ru m lar zerinden baz tutum alm alar
da oluyordu. Baz tedbirlerin alnm as iin eitli giriim ler ve abalar,bu yoru m lar zerine
gerekletirilm iti. G ece boyu m ahallede d eerlendirm eler yaplrken, hastane nnde b iri
kenler gndz yapacaklar saldrlarn hazrlklaryla m eguldler.K ylere, dier m ahalle
lere ve haber gnderilecek her yere h aberler uuruluyordu. H erkes toplansn! A leviler U lu
C am iyi y aktlar klie yalan dolam a konm utu.G erisi kolayd nasl olsa. H astane nnde
bekleyenler sabah beklem eden saldrm aya niyetleniyorlard.B irka defa yakn evlere taciz
lerde bulunm ular, ancak devam etm em ilerdi.

Sabaha kadar, K am illerin evinde kalanlar, bazen uyuyarak, bazen oturarak gelim eleri
izlem eye altlar. G nn ilk saatlerinde henz ev ii kyafetleriyle ocuklarna kahvalt
hazrlam akla m eguld G len. G kyz bulutluydu, am a kasvetli b ir duygu verm iyor, i
karartm yordu. karartan, m ahallede dnden kalanlard.S okaktaki saldrganlk, m ahallede
byk b ir felaket havas estiriyordu. Sabahn ayaz tyordu.

D arda birikenlerin sesleri ykseliyor,yaknlayordu. Bu grltler, sessiz bir tedir

ginlik yaratm t evin iinde. K im se bu olanlara dair herhangi bir yorum yapm yor,
zm iin analiz seenekleri sunm uyordu artk. Be ocuk, olacaklar m erakla bekliyorlard.
D aha ok kaygl,daha az panik halindeydiler. G len daha fazla gergindi,daha fazla rk-
yordu.B ir an dnd G len; bunca dm anlk nasl birikm i, nasl derinlem iti? K im bu
dm anl bytm t? Bu insanlar evin iine kadar g irseler ne yapabilirlerdi? G erekten
ldrebilirler mi bizi, diye sordu kendi kendine.B u kadar kolay m bir insan ldrm ek?
H ele bir annenin yannda ocuunu ldrm ek!B yle dndke daha ok korktu ve he
m en kovm ak istedi bu dnceleri kafasndan.

K urtulam ad bunlar dnm ekten. Sokakta saldrlar baladnda ilk olarak ocuklar
n nasl koruyacan planlam aya alt. K endilerine b ir ey olaca akllarna bile gelm iyor
byle durum larda analarn. Bu bir tercihten ok, analar ana yapan, herkesten farkl klan,
analk h a li denen ey olsa gerek.

Y aplm as iin hazrlanan, ancak yaplam ayan kahvalt sonrasyd. Eve yaklayorlar
d .G len in korkular artm t. ocuklarnn saldrya urayacan hayal ettike akl b a
ndan gider gibi oluyordu. K orkusunu K a m ile sylem iyor, sylem ekten de korkuyordu.
Y reinin titreim lerine yansyan korkusunun, bedenine yansm asn istem iyordu. A slnda
K am ilin rahat grnen tavrlarna, b ir ey olm ayacakm gibi davranlarna, btn benli
iyle inanm ak istiyordu.

Eve saldrdklarnda G len, hem en ocuklarn evin en dip kesinde toplayarak onlar
grnm ez klm aya alt. Eve girdiklerinde, ocuklara uzun uzadya bakm ayacaklarn,
onlar aram ayacaklarn sanyordu.
 D arda ki kalabalk kapnn krlm as iin urayordu. B ahenin iine girilm iti bile.
B aheye girilm esi, ierdekilerin um utlarn azaltm t. D eil mi ki b ir d efa yapm lar; de
il mi ki katliam clar bu kad ar yakm a gelm i ve bu kad ar n iyetlenm iler can alm aya! A rtk
kolay deildi kurtulm ak.

Bir grup kapy krm aya alrken, bazlar evin iine kurun skyor, b ir ksm da b en
zine bulayarak atelenm i p aavralar atyorlard. B u evleri yakm ak iin kullandklar y n
tem di. H ani, ortaa savalarn anlatan film lerde olduu gibi!

A rtk saknacak bir hal kalm am t. G len, ocuklarn sakland odann kapsn k a
patm aya alyordu. ocuklarn, A m an sesinizi k artm ay n ! diye tem bih etti.

K ap,saldrganlarn basksna dayanam ad, ierdekileri koruyam ad. Z o rlanm alar sonu
cu, krld atrdayarak. K apnn paralanm asyla ieriye doluanlar, gerek b ir katliam icra
etm eye koyuldular. Y akaladklarna lm ne vuruyorlard. Etrafa sryordu vurulanlardan
dklen kanlar.

ocuklarn yanndaki G len, salona dnd. K am ille Y usuf,hem dardan gelen ta

lardan ve kurunlardan, hem de ierdekilerin saldrlarndan korunm aya alyorlard.

G len, ei K am ili dvenlerden birisiyle bo u u r gibiydi. zerine atld, yakasna y a

pt. Elindeki silah kapm aya alt. N e istiyorsunuz diyecekti, silah alabilseydi. Y apam a
d, gc yetm ed i.K am ilin gtrldn grnce deliye dnd. O nun peine takld.

G len de artk darda esir alnm t. Taciz ediyorlard. nne gelen onun kadnln,
onurunu rencide etm eye; onu bu yolla ezm eye alyor, vuruyordu. O yaral bir ceylann
aresiz am a vakur baklaryla bakt katillerine bir sre. Sonra gzleriyle eini arad. ocuk
larn saklad evinin kapsna evirdi gzlerini. o cu k larm diye baryordu.V e tekrar
dnd katillerine. B ir annenin fkeli b aklarna yakalanan katillerden birisi, hrsla, kinle
yneldi G len e. G len daha bir fkeyle ve daha bir direngenlikle bakt katilinin g zleri
nin iine; sert, uzun, kararl ve derindi baklar. D eil mi ki ocuklarna sarlam am akta, d e
il mi ki birileri onlara saldrm ak istem ektedir. K orkacak bir nedeni, kaybedecek bir varl
y oktur artk [ evresindeki herkesi, her eyi ezebilecekm i gibi bakyordu. Y apam azsnz,
ocuklarm a dokunm anza izin v erm em ! der gibiydi her hali ve davranyla.

ok yaknda duran birisi, G len in bu halini grnce korktu. O ana kad ar hareketsiz
duran elini silahna gtrd ve ateledi. G len ne olduunu anlayam adan yere yld.

ocuklar, saklandklar karanlk kede seyrettikleri bu durum u engellem eye ala

m adlar. V urulan ve den anneleriydi. O na yardm etm ek, elini tutm ak, yarasna bakm ak
iin rpnyorlard. Bunu yapam am ak, y apam ayacak olm ak ne byk acyd oysa. O an
yaayan hi kim se unutm ad, unutam ad. stense de unutulm az byle anlar. Yaam byle
anlarla ekilleniyor nk.

G len e dt yerde inen darbeler sayszd. Y aplan hakaretler d e ... G len l m

cl darbeyi aldnda, b ir yannda olu Zeki, di er yannda ei K am il yatyordu. Silah sk
m lard, bedenine isabet eden m erm i son nefesini ald.S esi kesildi, G len in. H areketsizdi
bedeni. Ve can tenden ayrld. G zleri, baklar deim eden; son b aklaryla eini ve o
cuklarn arayarak.
 B ir gen anne, gller gibi am asnn gerektii bu dnyada, kanl gm leiyle yerde y a
tyordu. G een onca zam ana ram en kapanm am t gzleri, solm am t o canl baklar.
O ysa bedeninde ekilen kan kurutm utu vcudunu.

D evlet cenazeleri toplarken G len in de cenazesi alnm , cenazelerin st ste zensiz

ve saygsz bir biim de istif edildii m orga konm utu. G len in cenazesi oradan alnarak
m ezara defnedilm itir.

H ayat bu kadar m yd? Y oksa onlarn payna m bu kadar dt?B u sorularn hi bir
anlam kalm am t. G len ldrldnde henz 3 6 snda gen bir kadnd.

M ara kym , K am il ile G len in ailesini datm ; kendileri d n d a b ir ou llan l

m , ikisi yaralanm t.K atliam da yaral ve sa kurtulan oullar ailenin desteiyle h a
yatlarn srdrm eye altlar. B yk zorluklara ram en, bu gen insan, hayatn zo rlu k
larn aarak kendilerini g elitirm iler ve bir katliam yaam olm ann zorluklarn am aya
alm lardr.

G len in de, ne m ezar ne de m ezar ta vardr. D evlet gm ldnde aileye b ir n u m a

ra verm i, fakat aradan geen sre iinde o m ezar kaybolm utur.
 ZEKER YA N - AFN RENL - 1964 / RENC

Zekeriya n, Kamil ve Glen n n en kk ocuklardr. Zekeriya, aabeyleri gibi oku

yacak,annesine ve babasna um ut ve gurur kayna olacakt. Zekeriya diye seslenirlerdi ona.

Zekeriya, aabeyleriyle yaptklar akalar dnyordu saldrlar baladnda. H ep

onlar Z ek eriy ayi zo r durum da brakyorlard. K k karde olm ak neden zordu? A abey
lerden ilk kim kalkarsa, Z ek eriy aye o buyuruyordu. K im in derdi olsa, Z ekeriya zerinden
zlm esi gerekiyordu. B abadan fazla harlk istenecek, Z ekeriya girer devreye. S evim
liliini kor ortaya, babann yreinin yalarn eritir, alr paray hangi aabeyi istem ise.
B irisinin eve ge gelm esi m i gerekir, Z ekeriya o k ulda kalm t,gidip g etird im denir; bir de
Z ek eriy anin bu yalan inandrc klm as gerekm ektedir. Hsl aabeylerle ba dertteydi
ve bu durum srekliydi.

N eler olaca konusunda net bir fikri olm asa da,kt eyler olacan gryordu.Y ine
de o ocuk yreinde ktlklere y er alm am t henz. Belki geer diye um uyordu. N e
ktlkleri anlayabiliyor, ne de anlam aya istek duyuyordu. B tn yapt, tm ailenin k ay
glarn paylayor grnm ekten ibaretti. B irden aklna yarn yapaca devler geldi. Yaz
llar da balam t. H atta b ir yazls da vard. B iraz da ona alm t. H er ey iyi gidiyordu
aslnda. O kulda retm enleri de seviyorlard kendisini. B ir de arkadalaryla katldklar
gezm eleri hatrlad.
 Z ekeriya bu hayallere dalm ken, b irden ve hzla, iinde bulunduu durum un ayrm na
vard. A abeyleri evin iinde saklanyorlar; annesi, kendisini ve aabeylerini skca tem
bihliyordu Sakn dar km ayn diye. B abas ve m isafirleri Yusuf, dardaki grltyle
ilgileniyorlard. Z ekeriya de artk iinde b ulunduu durum la ilgilenm eye balam t. G eri
saklandklar yerde yapabilecekleri h ib ir ey yoktu. A abeyleri kara kara dnyor, k o r
kudan titriyorlard.

D ardan gelen korkun grltyle birlikte, yan g n n alevleri ykselm eye balam t.
eriye dolan dum an gzleri yaartyordu. A tlan talar, angrtyla krlan cam lar, rk t
yordu herkesi.P atlayan silah seslerini, Z ekeriya hayatnda ilk kez duyuyordu. Silah biliyor,
eitlerine dair bir eyler duyuyordu. A ncak silah sesini duym am t bu gne kadar. D uydu
u silah seslerinin dier seslerden daha korkun olm adn dnd. N eden bu saldrnn
yapldn bilm ediini fark etti. Sahi, neden saldryorlard? A abeylerine bunu sorm ann
iddetli istei dt iine. B u ortam da byle bir soruyu sorm aktan korkuyor, ancak iindeki
m erak da bastram yordu.

Z ekeriya aabeyleriyle yaad ufak tefek aile ii sorunlarnda dnda, kim seyle sorun
yaam am t. ocukluktan genlie gei srecinden de kim seyle srtm e yaam am t.
K avgac birisi deildi.Z aten h ayat ona kavga edecek kad ar yaam a ans verm edi.

G rltler oald. Evin iinde insanlar, grltden birbirlerini duyam az oldular. Silah
sesleri de fazlalam t. Z ekeriya annesini grd bir an; bulunduklar yerden km am alarn
sk sk tem bihliyordu srekli. Sanki biraz nce yapm am gibi.E vin bahesinde yangn
km t. ok sevdii dut aac, dallarna dm olan bir paavrann ateiyle yanyordu
usul usul. B unca eyin bu kad ar ksa srede nasl o lduunu anlam aya alyordu Z ekeriya,
sakland odann karanlk kesinde.

Y ine o m alum soru takld kafasna. D em inden beri soram am t. Y ine sorm ad, so ra
m ad. A m a neden kendilerine saldrldm b ilm ek istiyordu. B u istek iddetle dayatyordu
kendisini. A ncak bunu im di sorm ann anlam szl da ortadayd. B eklem ekten baka y ap a
cak b ir ey yok diye dnd. Teselli etti kendi kendisini. Yarn sorm ay veya biraz sonra
saldrlar bitip desaldrganlar daldnda sorm ay dnd ve acele etm eye gerek yok dedi
kendi kendine; sonra soracakt bu soruyu aabeylerine.

Silahlar yaknlarnda patlyordu sanki. A nnesinin ve babasnn lklarn duyuyor

du. B iraz sonra H seyin aabeyi girdi ieri. Y aralanm t. B acandan k an lar boanyordu.
Byle ok akan bir kanam a da grm em iti. D arda annesiyle babasnn lklar geliyor
du. B abasnn ilk ln duyduklarnda dar frlam ak istediler. S onra vazgetiler. im di
de annesinin lklar da duyuluyordu.D ier aabeyleri de saklanm akla k m ak arasnda
kararszlard.

B irden iinde saklandklar odann kaps ald.A abeyi ak irin frlam asyla birlikte
Z ekeriya, ocukluun verdii tem kinsizlikle ayaa kalkp salona doru hzla kotu. A n
nesinin ve babasnn lklarna dayanam am , saklanm ann gerekliliini unutm ulard.
A nnesinin yanm a kotu. K oarken baryordu A nneeee! d iy e.Z ek eriy anin sesi soka
kaplam , binlerce katilin sesini bastrm t. A c eken bir m azlum un sesiydi o ses. Zalim e
isyand o ses.K orkun bir katliam n nasl bir ey olduunu bilm ey en ler o sesi duysalard,bu
zulm n nasl b ir ac yarattn anlayabilirlerdi. H alen derler ki, Z ek e riy anin sesi, bu k atli
am n aclarn A hr D a nm kalbine b ir haner gibi saplam tr.

A hr Da o hanerden kurtulabilm ek iin, bu zulm n hesabnn grlecei gn b ek le

m ektedir. A hr D a, o hanerden kurtulm ad srece Z ek eriy anin sesi de,o sesin heybeti
de unutulam az.

Z ek eriy anin bu lndan sonra, sapland kurunlar o gen bedene. B ir ocuk l

drld, dnyann bir yerinde b ir ark krld ve doann tm m ekanizm as durdu. Z ek e
riy a nin sesi gitti, btn evren susm u gibi oldu.H lbuki katliam n sesi ortal kaplam ,
devam ediyordu.

Z ekeriya anasnn yan bandayd, anasnn koynuna girm ek istem i de yetiem em i

gibi.A nas onun elini tutm aya, o anasna kavum aya alrken vurulm ulard. B irbirleri
ne kavum alarn engelleyenler, Z ek eriy anin rpnlarn zevkle izlem ilerdi. A nas onun
baucundayd. lm byle m iydi?B unu ne Z ek eriy a sorabildi, ne de dierleri. N e de bu
soruya cevap aram ann zam an oldu.

K im se yanm a varam ad Z ek eriy anin. A abeyleri ve babas yaralydlar. A nnesi lm

t. Babas yaralarna aldrm adan Z ek eriy aye doru dnm eye alyordu.B ir ka ham leden
sonra Z ek eriy aye yaklaan K am il, Z ekeriya diye fsldar gibi seslendiinde Z ek eriy aden
ses gelm edi. K am il,yarasnn acsn unutm u, bir kez daha lm t. G zlerini kapad. K a
fasndaki yaradan akan kan, gzyalarna karyordu K am ilin. Severdi Z ek eriy anin m u
zipliklerini, sessiz am a Z ekeriya duruunu.

Z ek eriy anin annesi Z ek eriy anin ldrldn g n n em iti. N e ok rpnm t o

cuklarn korum ak iin. B ir anne iin ne kadar zordu ocuklarnda kopartlm ak.

Z ek eriy anin kardeleri yaralarnn acsn duym uyorlard, saklandklar yerde.kisi y a

ral karde vard ierde. H seyin, akir ve sm ail. D ar bakam yorlard. Sesler du
yuluyordu, lk la. A nnelerinin vurulduunu seslerden anlam lard. V urm ayn,
diyordu, etm eyin eylem eyin, b ir size ne yap tk ? diyordu.A nnelerinin O y anam diye
bardn duydular. S onra ses kesildi. Sa olsayd im diye kadar bararak varln g s
terirdi.D em ek o da ld. A rtk herkes bunu biliyordu. A ncak kim se bu gerei szckle
re dkm yor, dkm ek istem iyordu. G erein itiraf kolay olm uyordu her zam an. O an
karde annelerinin vurulduunu anladlar. H ibiri b ir dierine bir ey sorm ad, sylem edi.
Sadece aladlar,seslerini kartam adan.

B abalarnn sesini aradlar um utsuzca.O nun sesi b ir sredir duyulm uyordu. O nun da
ldrldn byle anlam lard.

Z ek eriy anin A nne diye barm as altst etm iti herkesi. Z ek e riy anin bu lna
cevap verilm em iti; cevap verecek kim se kalm am t nk. Saklandklar yerden ayaa
kalkt H seyin. D ierleri tutup brakm adlar. D ar km ak dem ek lm ek dem ekti. Peki ya
kardein, annelerinin babalarnn ve kardelerinin ldrldklerini, saklanarak ve hibir
ey yapam ayarak, aresizlik iinde izlem ek zorunda kalm as neydi? B u soru sorulam ad,
cevab verilem edi.
 K atliam clar ellerini o vuturarak yeni katliam lara yneliyorlard. G itm ek istedikleri d i
er eve, cenazelere basarak yrdler.

Z ekeriya, o an aklna taklp erteleyerek daha sonra aabeylerine sorm ak istedii soruyu
soram ad. C evabn alam ad. nk Z ek eriy an in ne yarn oldu,ne de biraz sonras.Y arn
lar alm an saysz insanlardan birisi oldu Zekeriya.

Z ekeriya n katliam da babas ve annesiyle birlikte ldrlm t. lm onun iin hi

bir anlam ifade etm eyecek kad ar yabancs olduu b ir olguydu. O nun iin lm , yalannca
olabilen b ir eydi. H ele byle vurularak, dvlerek, kazm alarla, b aklarla hunharca bir
lm , hi m i hi aklna gelm em iti. B unlarn savalarda o ld u u n u ,, savalarn ise baka
dnyalarda yaanabileceini sanyordu. B ir sava znesi olduunu bilm iyordu: B irileri iin
dm an olduunun farknda deildi. T anm yordu hi birisini. D m an olacak b ir ey yapt-
n da bilm iyordu. Z ek eriy a b ir hikyesi olacak kad ar y aayam ad.B u dnyada b ir m ezar
da olm ad. M ezarszln ne dem ek olduunu renem edi, neden ldrldn rene-
m edii gibi. Z ek eriy an in katilleri de yakalanm ad, yarglanm adlar. Faili m ehul sayld bu
cinayetler.
 YUSUF LAKAP - AFN RENL 1962 RENC

Y usuf L akap 16 yalarnda b ir lise rencisi. G elien siyasal ortam dan etkilenm i, p o li
tik duyarll gelim i bir gen. O dnem faaliyet yrten, D evrim ci H alkn Birlii G azete-
s inin ak tif taraftar. Z aten okuduklar okul, yaad m ahalle, politik gelim elerin yaand
m eknlard. retm enlerin cenaze trenine, politik arkadalaryla birlikte katlm . Sald
rlar balaynca, arkada ve kyls olan H seyin n lere snm gece orada kalm t.

Y usufun babas inaat bekilii yapyordu. Y u su fun evlerinin bulunduu yer okula
uzakt. O dnem rencilerin kald evler vard. D aha dorusu odalar vard. Y usuf baz
arkadalaryla birlikte okula yakn bir oda kiralam lar orada kalyorlard.

retm enlerin vurulduunu Yusuf, akam renm iti. S abaha kad ar cenaze treni iin
gnderildii evlere giderek hab er verm ilerdi, birka renciyle beraber. Y ry korte
jin d e bazen devrim ci aabeylerinin tad p ankartlar tutuyordu. O nlarla berab er bara
bara sloganlar atyordu. Y rrlerken kalabaln dzeni ve grkem i Y u su fu ok etk ile
m iti.K ortejde tam an pankartlar, resim ler, yryteki grevliler ve grevlilerin saa sola
kouturm alar,m egafonlarla yaplan ksa konum alar, hepsi Y u su fu fazlasyla h ey ecanlan
dran durum lar ve olgulard.

Y usuf ilk kez yayordu, bu yaadklarn, son defa yaadn bilm eden.

K ortej, acl, vakur ve kararl b ir yryle ilerliyordu. K avgann scakln nefrete

dntrm eden yryorlard. H esap sorm ak iin yryorlard, k r ve ilkel b ir intikam iin
deil. Y rye M aram yerlileri de ok youn bir katlm gsterm ilerdi. retm en M u s
tafa Y zb ao lu nun yaknlar ve kitle M aral dem okrat retm enlerin katledilm esine ve
son dnem de yaplan di er biro k saldrya kar tepkilerini ortaya koym ak istem ilerdi.
Yol boyu kenarlarda cenaze kortejini izleyen h alk hem zntleri belirtiyor, hem de gste
rilen tepkiye destek veriyordu.

U lu C am iye yaklaldnda, cam iye birikm i olan b ir avu k atliam c,saldr ortam y a
ratm ak iin rpnyordu. U lu C am iye saldrldn sylyor, tahrik edici y alan iddialarda
bulunuyordu. A yrca M ara K alesinin evresindeki yerleim lere sinm i saldrganlar saldr
m aya balam lard.B irka dakika iinde saldrlar en youn haliyle yaanyordu.

Saldrlar baladnda Yusuf, yukarya kan sokaklarn birisine girm iti ark ad alary
la. Birka saniye beklediler ne olacak diye. nsanlar, hzla m ahalleye kayorlard. H er
tarafta bir eyler atlyordu kaanlarn stne. Silah sesleri rktyordu herkesi. Y usufta
yanndakilerle birlikte, darack sokaklarda m ahalleye yneldiler. B ulunduklar sokaktakiler,
pencerelerine, kaplarna km lar izliyorlard. B u yaplanlar a k tif desteklem edikleri b el
liydi. Y oksa Y usuflara saldrm alar gerekirdi. S aldrm yorlard. Y usuf ve beraberindeki ar
kadalar, Y rkselim m ahallesine vardlar. A rtk gvendeydiler. Y usuf H se y in lerin evine
gitti.O da, saldrdan zo r kurtulm u yeni gelm iti eve.

A kam H seyin ve dier arkadalaryla sohbetler etm iler, durum u deerlendirm iler,
birazda akalaarak ge saatlere kadar uyum am lard. Z am an-zam an G len ve K am il u y u
m alar iin onlar uyaryor, kzyordu. En son uyaryla, uykuya kar direnilerinden v azg e
erek yataklarna girm ilerdi. M ahallenin ok yaknnda devlet hastanesi vard. O radan y o
un grltler geliyordu. K om u evlerden, hastaneye yakn esnaflardan gelen haberler iyi
deildi. tane adam larnn ldn, bunun iin yarn herkesi intikam alm ak, A levileri ve
kom nistleri M arata kovacaklarn sylyorlarm . D arda hum m al bir kan aktm a, can
alm a hazrl yaplyordu. M ahallede herkesi derin bir kayg sarm t.

Sabah, henz uyku m ahm urluunu zerlerinde atm am lard, saldrlar baladnda.

Yusuf, hem rnek ald insanlara duyduu sorum lulukla hem de atak b ir gen olm asn
dan dolay b ir eyler yapm aya alyordu. Saldrlar balad andan itibaren K am il nle
birlikte, onun yan bandayd. Evin salon olarak kullanlan blm nde K am il ve bazen
G lenle birlikte saldrlar gzetliyor, saldrganlarn hareketlerini anlam aya alyor, o n
larla diyalog kurm aya alan K am ile yardm c olm ak istiyordu. A ncak fazla yapabilecei
bir ey yoktu ve b u durum yani aresizlik, Y u su fu da kahrediyordu.

K apy krm aya balam lard. eriye yangn kartm ak iin p aav ralar atlyordu. Yu
su f ise o paavralar tek rar darya, kalabaln iine frlatyordu. B tn bunlar yaparken
bir silahnn olm am olm asna hayflanyordu. A rkadalaryla konutuklar aklna geldi.
D evrim cilerin direnilerini hatrlad. u anda byle b ir im kna sahip olm ay ok isterdi.
D evrim ciliin ne dem ek olduunu, neden gerektiin, daha iyi anladn dnd.

Bu arada evin kaps krlm ve ierisi dolm utu. eri girenler, ellerindeki kesici alet
lerle ve glerinin kahredici iddetiyle vuruyorlard y ak aladklarna tabii Y u su fa da. Bu
vurm alar sonucu birka yerinde yaralanm t. Y aralarndaki ac ve akan kan korkutm utu.
Yusuf, birden b ir ho y rat elin kollarna yaptn grd. Y akasndan tutup srkleyerek
dar karttlar.

Yaral Yusuf, dierleriyle birlikte ele geirilm i esirler olarak kapdayd. Etraflar, adm
atlam az biim de evrilm iti, cehennem zebanileriyle. A ralksz vuruyorlard. K zla bo
yanm sokakta,kirli am urlu ayakkablaryla iniyorlard insan kann, destursuz. A rka
arkaya silahlar patlad kontrolsz, vahi ve ldrc. V uruldu dierleri, pe pee.

Y usufun yanm a geldiklerinde, kafasndan tutup, geriye savurdular. A zn at birisi.

Y u su fun zorla atklar azna soktular silahn nam lusunu ve b astlar tetie. Y usuf dt
orackta, brerek. rpnyordu. P aralanm aznda kan boalyordu, olukta boalr-
casna. Tekrar sktlar birka el, yerde rpnan bedene. Ve Y u su fu azna silah skarak
ldrdler. Y usuf a sanki daha ok kinlenm ilerdi. retm enlere ve rencilere kar daha
youn bir dm anlk besliyorlard anlalan.

K atliam baladnda Y u su fun babas evde deildi. B ekilik yapt inaattayd. A nne
si Y ldz, Y usufun kardelerini alarak nce kyls olan M eryem P o latlara snd. D aha
sonra ingene Ali diye anlan tandn arabasyla P azarck ta bir kye gitti, ocuklaryla
birlikte.

G ittikleri kyde, katliam n yaratt dram n deiik grntleriyle karlam lardr.

K ayglar ve korkular iinde, gn o kyde kalm lard. Y usufun kk kardeleri, ala
m aktan ve kyn ocuklaryla oynam aktan korkuyorlard. Sessiz, kaygl ve soru soran b a
klarla izliyorlard etraflarn. B ildikleri dnyalar alnm t ellerinde. Y abancs olduklar
b ir yerde, yalnz ve gsz hissediyorlard, kendilerini.

K atliam n lm yadrarak yaatld bu gnde kaabilenler bu kylere snm lar,

kyde, yeni gle oluan ikinci b ir ky m ey d an a gelm iti. H er yeni gelen yreinde y ara
lanm olarak geliyordu. Yeni aclar, yeni k ayplar dem ekti her yeni gelen.

Y usuftan ve babasndan hab er yoktu. Y ldz kadn, gelenden gidenden bir um utlu ha
b er alm aya alyordu. Yok! K im sede um utlu b ir hab er yoktu! D ayanam ad Y ldz. Eini
ve olunu bulm ak iin tekrar gitti, katliam n devam ettii ehre. Ei sm aili buldu. El ele
verip Y usufu aram aya baladlar. Y u su fun K a m illerin evinde ldrldn rendikle
rinde, arm adlar. lm e altrlm t kocam an bir toplum . O kadar oktu ki lm ler ve o
kadar acyd ki yaplan zulm ler, Y ld zla sm ail oullarna alayam adlar.

D rdnc gn cenaze aram aya ktlar. Y zlerce benzer insan gibi. nsanlarn cenaze
sini aram as diye bir i o lur m u dem eyin. Aynen byle oldu. H erkes cenazesini arad gnler
ce M ara m ezbahanesinde, souk hava deposunda.

U zun aram alar sonunda bulundu Y u su fun cenazesi. C enazeyi alm aya gitti, Y ldz ana.
V erm ediler cenazeyi, sizin cenazeniz olduunu ispat edin dediler. Sanki cenaze alm ak bir
avantajm gibi. Ve sanki herkes cenaze alm aya gidecekm i gibi.

Y usufun babas gitti bu defa. Y u su fun sol kann stnde bir iz vard, o kanda ki
izden tand olunu, sm ail. Savc yine de resim getirm esini istedi, srarla. Saken koru n
m as iin esirgenen zen cenazesinin verilm esi iin gsteriliyordu. B u ayrntlarn basit b ir
brokratik sorun olduu dnlm em elidir. M aksat brokratik ayrntlarla usandrm ak, y l
drm ak ve devlete biat etm eye zorlam aktr. R esim gtrlerek ve k arlatrlarak ikna edilir
yetkili ve grevliler. Y oksa Y u su fun cenazesini verm eyeceklerdi ailesine.

B abas, Y usufun cenazesini souk hava deposundan alr. Y u su fun daysyla birlikte
ve alt irketin kam yonetiyle, alp gm erler, trensiz. N e b ir dua okunabildi, ne bir
basal dilenebildi.

Y usufun m ezar kayptr. Y u su fun katilleri de bulunam am tr. Y u su fun cenazesinin

verilm esi iin gsterilen dakiklik zorlam a brokratik dikkat katillerin bulunm as ve m eza
rnn yerinin kaybolm am as iin gsterilm em itir. \

KIRAN ARTIKLARI ! /f
i f I
A nne Y ldz, Yusuf, L ise 1 e gidiyordu. O na A ltm y ld zdan kum a alm , bir p a n
tolon diktirm itim . O nu giydi gitti ve bir daha gelm ed i diyordu. Y usufun annesi ayn
ekilde;

K atliam dan sonra, M arata kaldm z yerin nnde inaat vard, oradan da inaatn
kum lar ylyd. ocuklar o kum larn stnde oyun oynuyorlard. Y u su fun kk kardei
oynarken hep Yutup abim i gvurlar vurd u diy o rd u .

D evlet konutlarnda kalyorduk. K om ularm z hep taciz ediyor, srekli, aalyor,

hakaret ediyorlard. G ya devletin korum as altndaydk. K orkum uzdan sesim izi kartam -
yorduk. B izim norm al adm z sylem ezlerdi.B izi ldren kom ularm zn yannda, bizim
adm z kran artk laryd. Bize, h er grdklerinde kran artklar diye aryorlard. Bu
bizim ikinci adm z olm utu. B akkaldan bor alyorduk. ocuu alp valiye gittim ; N e y a
p ay m ? dedi. K zlay a gnderdi. B ir paket biskvi verdiler. ocuum un bast topraklara
bakm adan dndk diyordu.

K sacas, M ara katliam nda yaplanlar faniler anlatam az, ller ise konuam azlar.
 MEHMET DUMAN- ERZNCAN- TERCAN - 1961
M eh m etin asl ad M u h am m ettir. Bu isim dini btn birisi olan anneannesi tarafnda
konm utu. A ncak hep olduu gibi ksaltlm olarak M ehm et ad kullanlm aktayd.
M ehm et D um an 17 yanda, A fin in H unu kynde, Tepeba m ezrasnda dom utu.
A slnda aile D ersim gm eniydi. M ara ve evresinde bu gm enlere m uhacir derler. B a
basnn bakkal dkknnda birlikte alm aktayd.
retm enlerin cenaze trenine M ehm et kzkardeleri>yle birlikte katlm , cinayetleri
lanetlem ilerdi. M ehm et, cenaze treninde yaplan saldrlardan kurtularak eve geldiinde,
babas ve annesi ate stnde gibiydiler. ocuklarn grdklerinde rahatladlar.
C enaze trenine yaplan saldr esnasnda, M eh m etin babas M ahm uthan, evlerinin alt
katnda ilettii bakkal dkknndayd. T rene katlm am , dkkn iin gerekli olan m al
zem eleri alm aya gitm i, gelm iti. C enaze trenine saldrldn rendiinde M ahm uthan,
kayglanm , korkm utu. B yle bir saldr trn, cenazeye saldry, bunca yllk hayatnda
grm em i, duym am t.
Saldrlarn genileyecei, m ahalleye saldrlaca syleniyordu. M ahm uthan, kom u
larna gvenm ekte, h er hangi bir saldr olasln yok saym aktayd. B ir gn sonrasnn
sabahnda, ne kadar yanl dndn grecekti.
S abaha kadar biraz uyudular, biraz sokan grltsn izlediler, kaygyla. Sabah a
m lard dkkn. G nlerden cum artesiydi ve ortalk kaynyordu. K atliam kokuyordu her
yer. M ahm uthan, dkkn M eh m ete brakm , sebze halinde sebze alm aya gitm iti. O radan
da ardan da durum un iyi olm adm grm , hem en dnm t eve. M ahalleye gird i
inde, durum un ne kadar kt olduunu fark etm iti. M ahm uthan eve g elir gelm ez, olu
M eh m etle birlikte, bakkal dkknn kapatp eve ktlar.
 M eh m etin annesi m m han, korkuyordu.B abas kaygl am a g elim elerin nlenebi
leceini dnm ekteydi. M ehm et ise, hi b ir kayg ve korku duym ayacak k ad ar gen ve
heyecanlyd.
K orkun b ir grltyle, doldular sokaa. G rntleri de vahiceydi. S okaa girdik
lerinde, kyclklar, zalim likleri rpertiyordu. nlerine gelen herkese vuruyor, her eyi
yakyorlard. K sa srede evlerinin nne dolm ular, evi evirm ilerdi. B inann iine yanan
paavralar atyor, ierdekilere teslim olun diye baryorlard, durm adan.
M eh m etin annesi m m han pencereden seslendi, btn gcyle. A nnenin l et
kili oldu. A ra verdiler saldrlarna. m m han, saldrganlara elinde tuttuu K u ran gste
rerek, ben de S n n iyim T rk m sizin gibi M sl m an m dedi. Dini b tn olduunu,
hem elindeki K uran gstererek hem de slam a dair dini b ilgiler vererek anlatm aya alt.
Sylediklerini teyit etm ek iin hangi kyl olduunu, kim leri tandn anlatyordu. Snni
olduu gerekti m m han anann. Saldrganlar etkilem ek iin sylem iyordu.
O nlardan bir grup yukar kt hem en. m m h an im tihan etm eye baladlar. Sorulan
dini sorular m m han hi taklm adan cevaplyordu.
Buna ram en bakkal yam alayarak saldrlarna balam lard. B aba M ahm uthan ise
dkkn yam alam alarna raz olduunu, istediklerini alabileceklerini sylyordu. B yle
davranarak yakalarn kurtarabileceklerini, kendilerine bir ey yapm alarn engelleyebile
ceini sanyordu.
A ncak onlar ldrm ekten baka hi b ir ey tatm in etm iyordu. N e S nni-T rk olm ak,
ne de dkknda yam alanan onca eya, onlarn cinayetlerini nlem eye yetm iyordu. Evde-
kileri indirm ilerdi aaya. Yara bere iindeydiler. Yere dklen kanlar, szlerek akyordu
beton zem inde. Ellerinizi kafanzn stne koyun diye em ir verdi, katliam clarn efi.
E sir m uam elesi yapyorlard.M ehm et, annesi, babas ve dierleri henz lm cl olm ayan
yaralarn tutm u bekleiyorlard. B irbirilerine bakyorlard, kan ve gzya iinde. m m
han M eh m etin yanm a varm ak iin rpm yordu. O nlarsa vuruyorlard Snni ve T rk olan
m m h an a, slam ve T rklk adna.
Y aplan saldr ve tacizler sonucunda, esir alnm olan ev ahalisinin tam am dm t
yere. K atliam clar, ellerindeki saldr aletleriyle vurm aya devam ediyorlard yerde kvra-
nanlara.S onra M ahm u th an a, eine ve ok sevdikleri oullar M eh m ete kurun yadrdlar.
K urunlar arka arkaya ateleniyordu. D ur durak yoktu. Sz dinleyen de, sylenecek szde,
sz syleyecek birileri de yoktu.
yaraldan M ehm et lm t. M ah m u th an ve m m h an da ld sanarak brakm
lard. kisi de ar yaralydlar. M eh m etin annesi m m han yerinde kalkam yordu. Etrafta
kim se yardm etm eye gelem iyordu. M eh m etlerin evlerine saldranlarn,evin yaklm as iin
gazya verenlerin tam am kom ularyd.
S aldrganlar cinayetlerine devam etm ek iin dier evlere yneldiklerinde, M eh m etin
babas M ahm uthan, eini srtlayarak hastaneye tam ay a alyordu. Y aralarnda akan kan
lar arkalarnda iz yapyordu.M ahm uthan, az ilerde yatan olunun cesedine bakm aya cesaret
edem iyor, yrei paralanyordu. m m han, M ah m u th an n srtnda eine yalvaryordu,
M ehm etim in yanm a b rak b en i diye. M ehm et, dt yerde cansz yatyordu.
Yz yllk srgn ve zlm
M eh m etin ve ailesinin y zyllk yaam , katliam c politikalarn to p lu m a nasl aclar
yaattn grm ek asnda nem li ve reticidir. m ha ve asim ilasyonun, h e d e f toplum sal
kesim deki bir aileyi tarihsel bir sre boy u n ca ve aralksz b ir biim de nasl etkilediini
gsterm ektedir.
 M eh m etin atalar D ersim lidir. Y zyln b an d a M eh m etin dedeleri, kim ine gre ge
im derdinden, kim ine gre kom ularyla yaptklar byk b ir kavgadan dolay gm ler
dir. A ncak bilindii gibi iin asl devletin eitli biim lerde uygulad po litik alar sonucu bu
insanlarn, topraklarnda srgn edildikleridir.
Bu srgne dair aile iinde anlatlan b ir hikye nem lidir. Srgne giderlerken M eh
m e tin byk dedesi, yanm a b ir inek, b ir kazm a ve b ir krek alr. Y llar sonra bu srgn
ocuklarna anlatrken, yanm a aldklarna d air yle b ir aklam a yapar. Y anm za ald
m z inek beslenm em iz iindi. K azm a- krek ise yo ld a lecek olan ocuklara, hasta ve y a
llara m ezar kazm ak iindi. nk srgn, lm sz olm az. zellikle ocuklar ve y allar
iin.
D nld gibi de olm u. ocuklarn ve yallarn birou, dayanam am srgn
yolculuuna ve lm . Ve onlar gm m ek zorunda kalm lar, bilm edikleri topraklara. K im
se onlarn m ezarlarn bilm edi, renem edi.
Y aadklar son srgnde G k su m a bal D nyurdu kyne yerlem ilerdi. B u ky
K rt A levilerin ok olduu bir kyd. M ah m u th an n babas, yani M eh m etin dedesi, yeni
geldikleri bu kyde, durum u iyi olan ailelerin iiliini yaparak yaam larn srdrm eye
alm .
B urada geen bir 10-15 yl sonra A fin de H urm an kynn Tepeba m ezrasna y er
lem iler. B undan sonrasn M ahm uthan b iliy o r artk. Tarih 1960l yllaryd. B uras Trk
S nnilerin yerleik olduu bir ky ve m ezrayd. bulabilm ek iin bu kylerde yaam ak
zorundaydlar. K rt A levi kylerinde i im kn yoktu. A ncak srekli taciz edildiler, aa
landlar, hakaret grdler, A levi ve K rt olduklar iin. A iret diye adlandrlm lard.V eya
M ahcirdi bir dier adlar.
M eh m etin ncesindeki ailesi burada hem saysal olarak artm , hem de glenm iti. Bu
durum artrdklar be kurularyla kyde toprak edinm elerine ve yerleik hale g em ele
rine yol am t. Bu arada M ahm uthan kyn Snni ve T rk bir ailesinin kz olan m m -
h a n la evlenm iti. Bu evlilikte farkl etnik ve dinsel yapda olm ak hi gndem e gelm em i,
getirilm em iti. K om u olm ak, birbirlerini tanm ak ve sevm ek, bu evliliin yaplabilm esi
iin yeterli olm utu. Yani birileri bu farkllklar, zulm ve sm r p o litikalarna alet etm ez
se kim se bu farkllklarda katliam lar yaratm az, yaratm am tr.
M eh m etin babas olan M ahm uthan ve ailesinin kyde yerlem esi, glenm esi ve g id e
rek daha etkili bir sosyal g haline gelm esi kyn ileri gelenlerine em poze edilen egem en
katliam c zihniyetin duvarlarna arpt. lk olarak bu gelim eden rahatsz olanlar aileye ve
evresine eitli biim lerde saldrm aya baladlar. Tarlaya ok su verdin, takm sktn
diye satar, taciz eder ve kavgaya zorlarlar D um an ailesini. Bu taciz ve satam alar asl m e
selenin grnen yanlar olarak karlarna km tr.
Bir katliam provas
B elirtilen satam alarn birinde, M eh m etin babasna saldrld. M ahm uthan h er k y
lnn hakk olduu gibi tarlasn sulam aya alrken, engellenm ek istendi. M ahm uthan,
kendilerine yaplm ak istenen bu hakszla kar knca kavga patlad.
M ahm uthana saldrdklarnda ei m m han yanndayd. M ahm uthan, srarla einden
silahn getirm esini istem ekteydi. O ise ayn yo u n lu k ta srarla, M ah m u th an n elinde su la
m a hortum unu alm ak istem ekte ve M ah m u th an oradan uzaklatrm aya alm aktayd. B ir
kavga olm asn istem em ekte, bunun iin rpnm aktayd.
m m h an n engellem e abalarna ram en k av g a b alam t.M ahm uthan kendisini en
gellem ek isteyen eini, geride brakarak eve kom u, silahn alm ak istem iti. A ncak, tar-
 lada balayan kavga, M ahm uthan gelm eden kyde renilm iti. M ah m u th an n akrabalar
korkm ular, hzla hepsi en uygun ev olan M ah m u th an larn evine toplanm lar, birb irlerin
den g alarak korunm aya alm lard. K avgay renen ve bundan b ir katliam kartm ak
isteyenler de evin nn evirm i, ierdekilere saldryorlard. B u durum u gren M ahm ut
han, kendi evine girem em i, girem edii iin silahn da alam am , ierdekilere ynelik sal
drlar izlem ek zorunda kalm aresizce. Y llar sonra M arata ayn durum u yaadndan
da M ahm uthan bunlar hatrlam t.
M ah m u th an larn evinin nn, evresi tm yle evirm ilerdi. B aranlardan silah s
kanlara, kapy krm aya alanlardan, evin dam n delerek ieri girm eye alana kadar
herkes bir katliam iin uram aktayd. Ayn anda, M ah m u th an m evine snm olan ak
rabalar ve dier K rt A levileri, ierde alaarak, aresizlik iinde,' lm beklem ek tey
diler. erde ocuk, kadn yal ve hasta insanlar yaam um udunu k aybetm i/ yaklan evin
yanm ayan kelerinde, ieriye dolan dum anda ksrerek bu azab n b ir an nce bitm esini
istem ekteydiler. lm aranr olm utu.
B ir an saldrlarn younluu iinde zellikle daha nceden kinlendikleri, M ah m u t
h a n m am casnn olu A liyi grdler. O na saldrm aya baladlar. Saldrnn iddeti ve ya
ratt korkuyla A li silahn ekti, silah konusunda ustayd. Ve silahlar patlad, saldranlar
dan iki kii ld. B u durum ierde m ahsur kalan aile asnda tam b ir felaket dem ekti. Z aten
evi yakm aya alyor, ieri girm ek iin rpnyorlard. ki adam larnn lm esi onlarn iyice
ldrm alar dem ekti. A rtk ierdekiler diri-diri yanacaklarn dnm eye balam lard. Ev
birok yerde yanyordu, kap b aca tutum utu. Ya ierde yanarak lecekler veya darda
lin edileceklerdi.
Tam byle b ir ana gelinm iken, kydeki atm ay haber alan ja n d arm a gete olsa gelip
m dahale etm i, b ir M adm ak katliam nlenm iti. K ydeki A levilerin b ir ksm gzaltna
alnm , daha sonra tutuk lan m lard .M ah m u th an da tutu k lan an lar arasndayd.
A rtk A levilerin o kyde yaam a koullar kalm am t. M ahm uthan cezaevine girerken,
ailenin kalanlar eski kyleri olan G k s n n D nyurdu kyne, b ir k ez daha srgn
olm ulard. Srgn ve zlm babasnda devrald b ir m iras gibi onlarn yakasn brakm a
m aktayd.
Bir ka yl sren yarglam alardan sonra M ahm uthan cezaevinde km t. A ncak M ah
m uthan,kendi kyne gidem em ekte, topraklarn ekip biem em ekte, tarlalarn ortak v erdi
inde ise yeterli verim i alam am aktayd. D aha dorusu to praklarna el konm ak istenm ekte,
bu trden eitli oyunlarla M ahm uthan, tarlalarn terk etm eye zorlanm aktayd. A raya b iri
leri konm akta, ucuz pahal dem eden satp kurtulm as sylenm ekteydi. M ahm uthan ve ailesi
oynanan oyunu grm ekte, ancak yapacak bir ey bulam am aktayd. A ilenin btn birey
leriyle, gerekli istiareler yap di. Y eniden cezaevine girm esine yol aacak bir tutum iine
girem ezdi. stenileni yaptlar. S attlar arazilerini yok pahasna.
B ir kez daha, M ah m u th an n ahsnda, A levilere K rtlere g yolu grnm t. B ir kez
daha, denkler drlm , srgnler balam t. B u defa yollar M ara Y rkselim m ahalle
sine dm t.
te M ara katliam nda katledilen M ehm et D u m an n ailesi, yz yllk tarihleri boyunca
katliam c p olitika ve u ygulam alarn hedefi olm utur.ise M a ra ta ki katliam d a katledilm iti.
M eh m etin m ezar M ara eyh A dil m ezarlndadr. K atiller bulunam am tr.
 ah smail Kalayc ve Ailesi

AH SMAL KALAYCI - GKSN KMR SUYU -1944

ah sm ail, inaatlarda kalplk yaparak yaam n srdrm ekteydi. G k s n n Al-

lpnar-K m rsuyu kyndendi. ah sm ailin kyllerinin aslen K ogirili olduklar b ilin
m ektedir. C um huriyetten nce yaanan K ogiri isyan ve sonrasndaki b ask lar K ogirilileri
dalm aya zorlam tr. Y erlerinde yurtlarnda kopartlarak srgnlere yollanan bu insanlarn
bir ksm da gksnn birka kynde kendilerine yaam alm y aratm ay a alm lardr. ah
sm ailin ailesi de bu K ogiri srgnlerinden olan bir ailedir.

ah sm ail ve ailesi kyde geen uzun bir dnem den sonra M aran T rkolu ilesine
gm , b ir sre oradan yaam lard. D aha sonra M araa gen ah sm ail, burada y aa
m na devam etm iti. M arata arsa alp ev yapan ah sm ail, hayatn dzene koyduunu
dnd yllar yayordu.

ah sm ail, evinin ve ocuklarnn derdindeydi. D rt ocuunun gelecei ah sm ailin

em eiyle kazanaca paraya balyd. ocuklarnn en k henz b ir ka aylkt. K z
kardeinin gelecei de ona balyd.A dyla m sem m a iyi bir aleviydi. A levi olm aktan hi
rahatsz olm ad, btn aleviler gibi.A leviliini b ir inancn ciddiyeti ve v akaryla y aam ak
tayd. B ir bakasna g sterm ek veya dayatm ak gibi b ir derdi yoktu.

D arda saldrlar b alam ad an nce, ldrlen retm enlere o da acm t. B tn Y -

rkselim M ahallesi yastayd. C enaze trenine k atlm ak istem i am a iini b rakam ad iin
katlam am t. Eve geldiinde,m ahalledeki skntl ar hava onun da dikkatini ekm i, onu
da rahatsz etm iti. B tn bunlarn neden olduunu anlayam yor, dorusu bu konuda kafa
yorm ay da dnm yordu. B tn akl ocuklarnda ve onlara iyi bir gelecek h azrlam ak
tayd.

Y inede bazen bir soru taklyordu kafasna. N ed en A levilere bu denli dm anlk y a

pldn da, A levilerin neden bu kad ar gizlenm ek zorunda kaldklarn da anlayam am t.
Snni i arkadalar vard ve hi birisi ile sorun yaam am t. B tn h ayatnda bir insann
Snni olduu iin baka birisi tarafnda dvldn grm em iti. A m a tersini ok d u y m u
tu. B enzer durum lar, A levilere hakaret edildiini, saldrldm az da olsa kendisi de y aa
m t. B u sorun neden yaanyordu? N eden A levilik b ir banba gibi grlyordu? N eden
bir yerde A leviliini ve K rtln rahata ifade edem iyorlard? Bu sorunlar kafasna her
takldndan, b ir sre m egul oluyor, sonra vazgeiyordu. Belki de k o rkuyordu bu sorular
la ilgilenm ekten. Sorularn isyanc olduunu bilm iyordu belki, ancak bu sorularn netam eli
sorular olduu tecrbeyle sabitti. K im seyle b ir alp vereceinin olm adn, kim seyle kavga
etm eyip sorun yaam adn dnyor, bunu b ir gvence olarak gryordu.

D ardan gelen korkutucu grltler ve silah sesleri, vurulm u insanlarn iniltileri onu
da etkilem i ve korkutm utu. Y ine de kendisinin bu saldrganlarla ne ii o labilir ki? B u gne
k adar hibir ie ad karm am , stelik so lcu lu k da yapm am t. inde, evinde bir insand.
O na neden saldracaklard ki?

Snni kom ularn dnd, tek- tek.B yle b ir durum da kendisine saldrp saldrm aya
caklarn anlam aya alt.H epsinden em in olam adn grnce irkildi. M esela kendisinin
kiracs vard, ar dindar grnen gven verm eyen, sam im iyeti kukulu birisiydi.B unun
gibi ellerine frsat dnce her trl ktl yapabilecek olan bakalar da vard. K om u
olm alar onlar tem ize kartm yor, aklam yordu. Z aten ne olursa kt kom udan olur diye
dnd. K om ularnn gvenilm ez olduunu tespit etm ek, ah sm aili hem artt, hem
de korkuttu. Yaanan hareketlilii daha dikkatle izlem ek iin p encerenin kenarna geti,
perdeyi aralayarak bakt, darya.

D ardan gelen dayanlm az grlt beyin trm alyordu. B unca y ldr bu sokaktayd
bylesine bir grlt, bylesine bir kalabalk grm em iti. D n olanlarn bu kadar by-
tlm esinin nedeni de bilm iyordu. N e olm utu da bu kad ar kalabalk b ir araya gelm i ve ne
olm utu da bu kalabalk bu kadar gz dnm bir saldrganlk iindeydi?B unlar dnd
nde saldrlarn daha fazla devam ettirilem eyeceini, bir sre sonra h er eyin d zelecei
ni, saldrganlarn sakinleerek saldrganlktan vazgeeceklerini dnd.

B tn bu olanlarn bir k atliam a yol aacan akim a getirm iyordu. B azen de byle
dnm ek doru deildir, bunlarn ne yapaca hi belli olm az diyordu kendi kendisine.
Bu dncesinden hzla vazgeiyor, tekrar b ir ey olm az neden y ap sn lar diyen iyim ser
yaklam na dnyordu.G aliba yakaland b ir felaketin varln, aresizlik iinde kabul
etm ek, insann psikolojik yapsna uygun bir durum deildir. Tehlikenin en byn ya
arken bile sradan bir durum u y ay o r gibi davranm ak, belki de insann isel bir savunm a
m ekanizm asdr.
 e gitm eyi dnyordu. D aha dorusu bunun iin hazrlanyordu. B u gne kadar i
olduu zam an ie gitm em ek gibi b ir davran olm am t. Sonuta onun ite ald paraya
ihtiyac vard ve gitm em ek gibi bir hakk yoktu! A m a m ahallede olan bitenlerden sonra ie
gitm ek doru da deildi, m m kn de deildi.

ah sm ail, bu dncelerinden dolay evden dar km am evdekilerin km asn

da istem em iti. Eini sk-sk tem bihlem iti dar km ayn diye. K orunabilecei en em in
yerin evi olduunu, evinde km ayarak ocuklarn korum aya aldn sanm t.

K alabalk evlerine ok yaknd.K om ularna saldryorlard. S aldrlan ev, A fin in bir

kynden gelm i bir ailenin eviydi. Evi yakm lar, etrafnda dolanp duruyorlard. B ir ksm
da evin iindeki eyalar srtlanp tayorlard,kendi evlerine.ah sm ail, evinin p enceresi
nin perdesini hafiften araladnda bunu grebildi. Perdeyi kapatt, znt ve kzgnlkla.
Y rei yand, kom usunun yaadklarn grnce.D aha ok kom usuna yardm c olam ad
iin szlad yrei. K ahretti kendisine. B ir cehennem azab iindeym i gibi hissetti. lm
deilm i kt olan, kt olan aresizlik iinde lm ekm i.

K om usuna yaplan saldrnn grlts hafiflem iti. Y ine de darda gelen sesleri d in
liyordu. K ulak kesilm iti. Sanki kendisine seslenildiini duyar gibi oldu. H afiften bakt
pencereden ekingenlikle. Evet, kaygs yanl deildi.G elen ses, kz kardeinin sesiydi.
ah sm ailin kz kardei genti, alm lyd, nianlk adayd. evirm ilerdi etrafn, her
biri bir taraftan ekitiriyorlard. A klnn yerinden kt and o an. N e zam an dar kt
n ve darda neler olduunu, olduu gibi anlatm ann m m kn yok. A nlatlan her hikye
eksik kalacaktr.sm ail konum az, grenler anlatam azlar ne olduunu.K z kardeinin g
slerini kestiklerini sylem ilerdi, sm aili lgna dndren buydu.

sm ail, kz kardeine saldranlarn zerine b ir p an ter gibi atlm am a y nla saldrgan

tarafndan paralanm t. H em en ortalarna aldlar, d efalarca vurdular, baltalarla, baklarla,
sopalarla. ah sm ail b ir sre kar koym aya alt, kendisini koruyabileceini sanyordu.
E llerinde her trl silahn olduu saldrganlara bir fiske bile vuram yordu btn abasna,
rpnm asna ram en. ine dt saldrganlar,bir et ynna evirm ilerdi ah sm aili

D t ah sm ail, kafasna ald darbe sonucunda. Yerde yatan yaral bedene tler.
Tekm elerle, kazm a, balta, dahre, ne varsa ellerinde onunla vuruyorlard. K atiller, ah sm a
ile vururlarken,insanla, um uda ve gelecee duyduklar fkeyi kontrol etm eye gerek d u y
m uyorlard. Y aralanm adk yeri kalm am t, ah sm ailin. D t yer kandan kzllam t
hem en.K afatas paralanm t. Beyni dalm t sokan ortasna, betonun stne. B akm ak
bile isyan ettiriyordu.

A kam stne kadar, dt yerde kald, ah sm ailin cenazesi. Y atyordu, kanlar

iinde. G elip geen saldrganlar, ayaklaryla vurup geiyorlard. B ir ku kondu sm ailin
cansz bedenine. A yaa kaldrm ak istiyordu belki de.D oland etrafnda. Aya kana b u la
tnda havaland, gitti. K enarna konduu evin penceresinde ynn sm aile dnm t.

ah sm ailin kz kardeinin gslerini baklam lard. G en kz abisini ardktan

sonra yaral vaziyette kap saklanm t. Sakland yerde darsn grem iyordu. A bisinin
sesini de duym uyordu. K anayan gsn tutm u, akan kan durdurm aya alyordu. B irde
utanyordu gen kz olarak gsnn akta olm asndan. K atillerin b artlarm duyuyordu.
A bisini ldrm olduklarn anlad. B unu hi dnm em iti, yo k sa abisini arr m yd?
K endisinin yerine abisinin lm ? B u nasl b ir azap, bu nasl b ir dayanlm az ac?B yle
kurtulm u olduu iin hi kurtulm ad sayd kendisini. Y aadna sevinm edi, sevinem edi.
B ir gnah iler gibi yaad.

ah sm ail kafasna taklan sorunlarn cevabn h ib ir zam an alam ad. A rtk ne soru
kald sorulacak, ne de v erilecek cevap bulundu. ah sm ail, sorduu sorularn cevabn ara
m akta srar etm edii iin m i ld? O sorularn cevabn bilm edii iin m i ld? Bunlar
bilebilseydi lm den k u rtulabilir m iydi?B u hkm kim verecek?T arih m i?
f
ah sm ail, srarla,zenle, dikkatle k atliam da korunm aya alm aktayd. JLakin sorunun
btn bu dikkat ve ihtim am la alt edilebilecek bir sorun olm ad ortaya ktnda ah s
m ail katledilm iti. K iisel abalarn ve iyi niyetli yaklam larn k atliam lar nleyem edii
ortaya km oluyordu. .

K atiller srs daldnda, ah sm ailin cesedi yerde, kan lar iindeydi. ah sm a

il de katilleri bulunam ayanlarn iindeydi. F ailleri bulunam am , isim leri belirlenem em i
saldrganlar tarafnda, beyin harabiyeti sonucu ld yazlm t kaytlara.

ah sm ailin m ezar M ara eyhadil m ezarlnda bulunm aktadr.

 HAAN ZTA - AFN - KTRE GZPINAR KY - 1918

H aan am ca hayvan alverii yaparak hayatn kazanm aya alan b ir gzel insand.
K im seyle hi b ir sorunu, sorunlu b ir ii olm am t. D ert kartm ayan b ir km il insan o l
m ak, H aan am cann zel tavr, alm etifarikas olm utu. E er H aan zta tantm ak iin
tek bir zelliini anlatm ak gerekseydi, onu sorun yaratm ayan insan olarak tanm lam ak
yeterli olurdu. Tam bir derviti. H asan larn evi M a aralda, Y r k selim e yakn b ir sokak
tayd. O lu B ekta, Y rkselim de, babasndan ayr oturuyordu.

A L IN A N ET SATIN A L IN IR , A L IN A N A H L A K SATIN A L IN M A Z

H aan am ca okum am yazm am t, grgyle yetim iti. nsanln kadim eitim y n

tem iyle, tecrbeyle yetim i, hayat bu yolla renm iti. G rdklerini nem sem i, grdk
lerine gre bir felsefe, b ir yaam tarz oluturm utu. H erkese elinden geldiince yardm c
olm ay, yaam nn deim ez kural haline getirm iti. B ununla yetinm ez, ayrca insanlara
kar duyduu sorum luluktan dolay zel dzenlem eler yapard. M esela b azen etini satm ak
iin kestii hayvann b ir ksm n satm az, datrd. B yle zam anlarda m utlaka, belirledii
yoksul kom ularna et paylarn verm eden edem ezdi. Bu hassasiyetini Snni kom ularna
kar zellikle gsterirdi.

H aan, hayrsever, bar, tem iz yrekliydi. K im in b ir derdi bir sknts olsa, ilk ola
rak H aan am caya giderlerdi. H aan A m ca b ir anlam da m ahallenin am atr kasabyd. H ay
van kesip etini satt zam an et aldrd olurdu. B yle durum larda etinin alnm olm as
n fazla sorun etm ez, dem ek ki et alacak paras y o k m u der geerdi. Z orunlu m addelerin,
yokluktan ve aresizlikten alnm asn hrszlktan saym azd.

O nun bu davranm doru b ulm ayanlar olur ve eletirirlerdi. yle izah ederdi, al
nan et yeniden alnp yerine konabilir, ancak ahlak alnr veya k aybolursa yerine konam az
derdi. A hlak, tm yaam n en b y k deeri olarak grrd. O nun iin ahlak, insan olm ann
en tem el en zorunlu artyd. H er davran anlar, ho grr, sorun tm ezdi. A hlakszl ise
hibir biim de ho grm ez, affetm ezdi. K om ular bunu bildikleri iin H aan am caya kar
daha saygl ve dikkatliydiler. O nun derviliini, kalenderiliini sever, ona h rm et ederlerdi.

H aan am cann y aananlardan haberi olm utu. retm enlerin ldrldn duym u,
zntsn paylam t evresindekilerle. Yalnz cenaze trenine katlm ad gibi haberi de
yoktu. C enaze treninden sonra yaplan saldrlar grm , hatta yaam t. Bu durum onu
korkutm utu. A levilere, K rtlere yaplan bu saldr, H aan am cann, dervilik, elebilik,
centilm enlik yapm asyla n lenebilir m iydi? H aan am ca bunu bilm iyordu.

S aldrlar yaanrken, b u lunduu m ahalledekilerin tutum larn gzlem lem eye alt.
K om ularnn tam olarak nasl davranacaklarn m erak ediyordu. K im se kendisine do ru
dan bir ey dem iyordu, am a Y r k selim e doru A levilere ve K rtlere dair kulak dolusu
kfrler, hakaretler duyuyordu. G rdkleri H aan am cay ok etm iti.

Btn bildiklerinin yanl olduunu dnd. B u insanlar kom ularyd ve im di ken d i

sinin btn deerlerine aktan kfrediyorlard. H ibir tereddt yaam adan, hibir rahatsz
lk duym adan. B u durum da bu insanlara nasl gvenecekti? nsan ilikilerinde gven yoksa
nasl bir arada olabileceklerdi?

Sorunlarn arl altnda eziliyordu.O geceyi evinde geirdi.K om ular yanl anlam a
snlar, tahrik olm asnlar diye evinden ayrlm ad. Byle dnm enin bile ne kadar aala
yc b ir davran olduunu fark etti. B ir yere gitm eye kendi bana ve arzusuna gre karar
verem iyordu. K endinse saldrm aya hazrlananlarn olas arzularna gre k arar verm ek zo
runda kalyordu. O nlar tahrik olm asnlar diye baka b ir eve gitm iyor, kendisini korum ann
yolarna bavuram yordu.

Sabaha kadar hareketlilik vard bulunduu m ahallede. K om ularnn evlerinde lam balar
hi snm edi. H aan da, ei H anm ztata bu durum dan tedirginlerdi. O nlarda uyuyam a-
dlar. lk kez H aan btn iyi davranlarnn ie yaram ayacan dnm eye balad. A rtk
baka bir durum la kar k ary a olduklar akt.

C am n kenarndan soka izliyordu. Ei H an m da ierde, m utfaktayd. K om ularnn

hepsi ya sokaktaydlar ya da lam balar yankt. Bu durum korkutuyordu am a yine de bundan
kt bir sonu kartm ak zorunda kalm ak daha ok korkutuyordu.

A kam konutular. Sabah olduunda fazla gze batm adan, ara sokaklardan Y r k se
lim e, oradan oullarnn evine gitm eye k arar verdiler. Bu karar verm i olm alar yine de
rahatlam alarn salam ad. G ece boyunca dnp durdular evin iinde iki yal insan, kla
rn yakm adan.
 Sabah o lduunda hafiften b ir kahvalt y ap tlar nce. E rkenden gitm eye kalkarak panik
havas verm ek istem edi, H aan A m ca. O lanlarn yeterince farknda deildi. H er eye iyi
niyetle ve iyim serlik iinde baknca, yaplan saldrlar doru alglam ak m m kn o lm ayabi
liyor. G eri kom ulardaki saldrgan tu tum lar H aan am cay korkutm utu. F akat yine de her
eyin ksa srede dzeleceini sanyordu. H aan m evinden Y r k selim i grm ek m m
knd. A ra sra oraya doru da bakyorlard. H aan, olunun evinin bitiiindeki evin y an
dn grnce panie kaplarak, hem en dar km aya, Y rkselim e gitm eye niyetlendi.

Z aten ei, b ir an nce gidelim diyordu ve haklyd. O yalanm adan gitm eleri gerekiyor
du. Ei, ynden yapld iin kolay yanacak olan yataklarn yerini deitirm eye alyor
du. H aan am ca da b iraz yardm c oldu. in zo r taraf bitince H aan am ca, hadi k alm
diyerek kendisi avluya kt.

B iraz oyaland, bekledi, ei H anm gelm edi. A rkadan yetiir diyerek sokaa kt, H a
nm gelecek diye ar adm larla yryor, onu bekliyordu. H anm yine gelm edi. Einin ier
de kaldn, gelm ediini grnce, tekrar evine gitm ek iin dnd H aan am ca. M erak et
m iti, bu kadar acele ederken, neden km yor b ir trl diye. H aan am ca bir adm atm t
ki,kom u evden alan atele,gs yand, sendeledi ve ayakta duram ayarak dt. Yerde
kanlar iindeydi.

H aan am ca vurulduunda, ei H anm zta, evde frlayarak kocasnn yanm a gitti.

S ilahlar sklyordu, srekli. H anm zta einin baucuna varm , lk layd. H a
an dt yerde sesi kesilm i yatyordu. H anm onun lm em i olm asn istiyor, u m uyor
du. Eildi stne seslendi, K rte , H aso H aso diye. H aan am cadan ses km ad. H anm ,
daha yksek sesle baryordu. Ayn anda silahlar patlyor, kurunlar garip sesler kartarak
geiyorlard. H an m dorudan nian alan b ir kurun onu da devirdi, H asan n yanna. Ha-
sa n m ei H anm da vurulm utu. kisinin kan karyordu birbirine. H aan lm t, k o nu
m uyordu, H asan m stndeyken yaralanm olan H anm ise, hem yaras iin hem ldrlen
ei iin alyor, atlar yakyordu.

Sokak silah sesleriyle nlyordu. O tom atik silahlarn sesi dehet vericiydi. Silah sesleri
korkutuyordu. H er ta ra f ate altndayd. E vler yanyor, insanlar vuruluyor, saldrganlar ehri
igal etm i, destursuz dolayorlard.

H aan n cesedi sokaktayd. Yaral ei H anm zta baucunda atlar yakyordu. So

kakta yapayalnzdlar. Yaknlar gelem iyor, kom ular gelm iyorlard. nsanlar lsne bile
sahip kam yorlard. H astaneye gitm ek iin araba yoktu, taksiler gitm iyordu. D ahas sal
drganlar bunu da engellem eye alyorlard. Y ine de birok zorluklar alarak H aan ve ei
H anm zta H asan m kardei R za tarafnda hastaneye gtrldler.

Y aknlar H asan ve eini hastane kapsnda yere y atrm lar beklem ekteydiler. Bu defa
da hastaneye alnm alar sorun oldu. H astane igal altndayd. S aldrganlarn izin verm edii
kim se, ieri girem iyordu.

eri alnacaklarn um uyor, durum larn gren bir yetkilinin yardm c olm asn bek li
yorlard. H astaneyi igal etm i olanlar dnda b ir ka askeri grevli ve er vard ortalkta.
O nlarn yetkili olanlarn a gitm iler, o da D oktorlar ne diyorsa o o lu r diyerek yapaca bir
eyin olm adn sylem iti. U m ut kalm am t. Eini baka b ir ehre gtrm ekten baka
yapacak bir ey yoktu. yle yaptlar.
 H aan zta, hastanede baklm ad iin ld. Ei H anm yaral olduu iin gnler
sonra kendisine gelebildi. R za, abisinin ldn grdnde kendisini kaybetti. G nlerce
iini yakt o ac. A radan uzu n yllarda gese, u n u tm ak m m kn deildi. ldrlen kardein
cenazesine uzaktan bakm ak.

H asan m olu B ekta zta on yl boyunca M ara Y r k selim de kasap lk yaparak y a

am na devam etm itir. Y aad olaanst acya ve zorbala ram en orada yaam aktan
b aka bir aresi yoktu. nsanlarn her zam an gidecek yerleri olm ayabiliyordu. B ekta da
gidecek yeri olm ayanlardand yllarca. A yrca oraya aktt em eini korum ak zorundayd.
B ekta yaad o yllar andka, gzleri nem leniyordu. O nu bylesine hznlendiren, y a
adklar aclardan ok, b u aclarn derm annn bulunam am olm asyd. N ed en bylesine
sahipsiz, bylesine dalsz, duldasz k aldklarna y an m ak tad r yrei.
! . . 1
H aan ztan ziyaret edilecek m ezar, at y aklacak bir m ezar ta olm ad.K atilleri de
yeterli delili olm ad iin serbest brakldlar.
 NAZIM TOSUN - TERCAN - 128 YAINDA

N azm D ede, m ahallenin en yalsyd. B unca yl yaam olm ak hem kolay deildi,
hem de herkese nasip olm ayacak bir eydi. N asl geti bu kadar yl? H erkes bunu m erak
ederdi. H lbuki iin bir baka yn daha vard. B u kad ar yl yaam olm ak dem ek, b ir o
kadar da zulm grm olm ak dem ekti; bask grm ekti. P adiahlarn devrini bile biliyordu.
E m eiyle geim ini salam t. K im senin m alnda gz olm am , kim seye zarar verm em iti.
A ncak bu kadar yl iinde gn yz de pek grm em iti. ok zulm grm t.Y aad o
kadar yln sonunda ak im d a kalan gerek buydu.

U zun sredir evden kam yor, istediini yapam yordu. A rtk yapabilecei bir ey y o k
tu, tecrbelerini genlere aktarm aktan baka. Torunlar, torunlarnn ocuklar etrafna to p
lanyor, ondan, bunca yl nasl yaadnn srrn renm eye alyorlard.

N e ok ey biliyordu, N azm D ede. H em de y llar ncesine ait bilgileri, yaanm lklar

dn gibi hatrlyordu.B ir bilgi kpyd sanki.N azm D edenin m asal tad n d a anlattklar,
dinleyenlerden bazlar iin bilinm eyen eyler deildi belki. A ncak, onlar N azm D ed eden
dinlem ek baka b ir gzellikti. D ersim i, K o g iriyi ve dier isyanlar... D aha yakn tarih
lerde yaanan benzer zulm leri, hepsini biliyordu. D uyduklarn duyduu gibi,kendisinin
yaadklarn btn ayrntlaryla aktaryordu.

N azm D ede, buralara neden geldiklerini, nasl geldiklerini, neler yaadklarn bir b ir
anlatyordu.B eklenm edik bir gnde b ek lenm edik ekilde kaldrlm lard yataklarndan.
G eceydi ve m evsim lerden ilkbahard. N azm D e d e nin aklnda kalan, kuzularnn olduuy-
du. N e ok severdi kuzularn. E vlerinden karldlar. B aka b ir yere gidecekleri sylen
m iti. N eden diye sorm ad kim se. N azm D ede de renem edi bunun nedenini. Sorgusu
yaplam ad bu zulm n. H angi uursuz kararla yurdum uzdan topram zdan kopartlyoruz
diyem ediler. Sorular divana kald.

D tler, bilinm ez diyarlarn yollarna. Y llarca koynunda saklandklar dost dalar, yol
verm ez oldu.A zgn sulardan geilem edi. E ng eller aralarndan bazlarn ald.

B ilinen, ziyaret edilen b ir m ezarlar olm ad arkada braktklar yallarn,ocuklarn,

hastalarn. H er hayattan kopan, b ilinm edik diyarlarda, llerde bir m ezar kazp gm dler.
zerine b ir ta koydular, iinde b ir insann olduunun bilinm esi iin. B unun adna m ezar
dediler.B aka da koyacak bir eyleri olm ad.K endileri de arasalar, b u lam azlar o m ezarlar.
B ir m ezar bilinm iyor,ziyaret edilm iyorsa ne anlam o labilir ki?
/ ' t

H er ey bir yana da m ezarlarnn b ilinm ez olm asn onca yl getii halde unutam ad
N azm D ede. B u nasl b ir aalam a, nasl b ir onursuzlatrm a halid ir! der dururdu her
konu aldnda. M ezarlar olm ayanlarn kkleri yoktur. B izim llerim izin m ezarlar
nn kaybolm asn bunun iin istiyorlar. N e yapn edin, m ezarlarnz k aybetm eyin.

M arata A hr D a nn eteinden lm y a d ryordu birileri. Z lm yeniden h ortla

m t. K a gnden beri devam eden saldrlar, akam dan beri daha yaygn ve youn olarak
srdrlyordu. N azm D e d e nin h ib ir gelim eden haberi olm am t. M ahalleden gelen
grltleri sorm u, b ir ey y o k dem ilerdi. A ncak m ahalleye saldrlar baladnda ve giz
lenem ez durum a geldiinde N azm D ed enin bilgisi oldu katliam dan.

N azm D ede, M arata balayan katliam renince,tecrbelerinden kalm a bir duyguy

la irkildi. B iliyordu zalim lerin neler yaptklarn, neler yapabileceklerini.E trafna baknd.
K alkm ak istedi, kalkam yordu. B irilerini arad yardm c olsunlar diye. Torunu geldi, tuttu
N azm D ed enin elinden. B irlikte balkona ktlar.

O radan izliyordu N azm D ede olan biteni. fkesi doruktayd. B ir asr akm y aam n
da, onca zlm , onca ac, onca eziyet grm lerdi. im di bir aya ukurdayken bile ayn
zulm yaam aktayd.B abas bu zulm yaarken ocuktu N azm D ede.Y llar sonra b ir kez
daha ayn zulm yaarken, torunlar kendisini saldrlardan saknm aya alm aktaydlar.
B una isyan edilm eyecekse neye isyan edilirdi? Bu zulm e dur denilm eyecekse, insanca bir
yaam dan sz etm ek m m kn m yd? Y zyllardr sren bu dm anlk bitm eyecek m iy-
di?Sorular fke retiyor, aresizlik fkeyi bytyordu.

A lyordu N azm D ede. Ses kartm adan alyordu. G zyalar dyordu balkonun
betonuna. Y anndakiler bakm adlar, grm ediler nce. Sonradan fark ettiler aladn. Sa
kinletirm eye altlar. Teselli szleri ettiler. E llerinden tuttu to runlarndan birisi. Y anak
larndan pt, neden aladn sorarak. N azm D ede hibir ey sylem iyor, durm adan
alyordu. G iderek sesli alam aya, h krm aya balad. H krklarna da gzyalarna da
hkim olam ad belliydi. N azm D e d e yi alatan kafasnn iinde dnp duran sorulard.

N eden bize bunlar yap y o rlar? diyordu durm adan. B u sorudan b ak a soru k m
yordu azndan.B iraz sakinletiinde, Y z yl akndr tanm zulm e. B izim gibi zulm
altnda yaayan var m baka? dedi.B elli ki yrei yanyordu. B elki de bugne kad ar p ay
laam ad btn aclar ayaklanm t. B tn yaadklarnn gzlerinin nnde canlandn
sylyordu.

B u arada sokakta katliam yaanyordu. E vler yanm aya balam t. ehrin grlebilen
her taraf yanyordu.Y rek burkan ac inlem eler geliyordu kom ulardan. S aldrganlar ise
zafer naralar atyor, kin ve dm anlk lklaryla dolayorlard ortalarda.

A adan hangi kom unun evini yaktklarn, hangi kom uya saldrldm anlayabili
yordu N azm D ede. nleyen, ac eken b ir ses duyduunda tahm in y rtyordu B u falanca-
nn sesi diye. B irbirlerini uzaktan da olsa seslerinden tanyacak kad ar yaknlard. Ayn aile
gibiydiler. N azm D ede bu m ahalledekilerin ounun doum unu biliyordu. K an everm i,
kann dnnde kirve olm u, kam a ev yap lm asn d a n ayak olm utu. im di n eler o lu
yor, kim b ilir hangi kom u ldrlyordu.

Torunlar N azm D ed eyi sakinletirm eye alyorlard. Bu am ala, tand k om ular

na saldrlm adn sylyorlard. A m a o h er eyi gryor, anlyordu.O nun yllara dayanan
igdleri, tecrbeleri neler olduunu bilm esini salyordu. D ersim i yaam t, K o g iriyi
dinlem i, duym utu.E rm enilere yaplan soykrm n hikyelerini biliyordu. Btn bunlardan
dolay devletin yapabileceklerini tahm in edebiliyordu,

Ayn anda, daha N azm D ede balkonda otururken, evin iine, balkona talar atlm aya
baland. Talardan hem en sonra silahlar skld, ateli p aavralar dt ieriye. A tlan tal
paavralarn bazlar balkona dyordu.E v halk hem en saa sola koturdu. N azm D ede
ieri alnam am t. E vin ierisine atlan p aav ralar evi tututurm utu. E vdekiler yangn
sndrm eye alyorlard.

N azm D ede G sm e b ir ar g ird idedi aniden.eri gtrp yata n a koym ak iste

diler. Eli gsnde kvranyordu. O turduu sandalyede, balkonun beton zem inine dt.
kan ses, dardaki grltye kart. Y erde bzm halde N azm D ed enin sesi kesil
m iti, belli belirsiz b ir hrlt duyuluyordu. evresine topland ev halk.T orunlarndan birisi
nabzna bakt. N abz yoktu. Birisi hastaneye gtrm ekten sz etti. D ierleri biliyorlard bu
saldrnn ortasnda hastaneye gitm enin im knszln.B ir daha b ak tlar nabzna. N azm
D ede lm t. D ardan atlan talar b alk o n a dyordu. Evin birok yerinde yangnlar
km t. N azm D ed enin yanaklarndan akan gzyalar kurum u, izi kalm t.

B alkonda yatan cesedi ieri alnd hzla.H erkes N azm D ed enin bandayd. D arda
saldrlar devam ediyordu.N azm D edenin lm , saldry unutturm am t. lerinden biri
bard: Evi sndrelim !D aldlar, bir kede balam olan yangn sndrm ek iin.
H em yangnla urayorlar, hem de N azm D e d e lerini dnyorlard. A lyordu herkes.
B ir nar devrilm iti. H ayatlarnn gerek naryd N azm D ede. O na ne kadar b alandk
larn, ne k adar ihtiyalar olduunu,o ldnde daha iyi anlam lard.

N azm D ede b ir evin nar deildi sadece.B ir halkn b ir inancn naryd. Y z yl aan
b ir m r srm t N azm D ede.B ir halkn yz y llk tarihinin tan ve m aduruydu. K at
liam lar grm , yaam t. H ele son elli yldan beri yaananlarn hepsini b ir b ir biliyordu.
D uyduklarn hafzasna kaydediyor, yaadklarn yreine nakediyordu.
 D ersim katliam y aandnda,hareket kabiliyeti snrlanm bir yalyd. B tn haber
leri dinliyor,en kk ayrnty bile karm yordu. Y aplan zulm dinledike duyduka y re
i kanyordu. Y am a bakm adan h ngr h ngr alyordu. K atliam lar bitm edi. D ersim den
sonra da devam etti.N azm dede btn bu katliam lar duyduka alad, dinledike alad.
K atledilen bebelere, ikenceyle ldrlenlere, onuru kirletilen k adnlara alyordu. N azm
D ede yine ayn nedenlerden dolay b ir kez daha yeni b ir katliam daha grd ve yaad. Bu
katliam N azm D ed en in ldrld M ara katliam oldu.

N azm D ede,kendisinin de bir katliam da ldreceini b iliyor m uydu acaba?Y a da b y

le bir ihtim al gelm i m iydi aklm a?M ara katliam olduunda, N azm D ede yaplann bir
katliam olduunu bilm iyordu. Yalyd, kim se anlatm am t. nce INazm D e d e nin soru
larna kaam ak cevap lar verm ilerdi. Sonras ise biliniyor. N azm D ede,M ara katliam nda
katledilen ehitlerden birisi oldu.K atliam lar yaad, katliam lar grd, k atliam lar duydj ve
katliam dan ldrld.

D evlet N azm D e d e yi katledilenlerden saym ad ve kaytlara yallktan tr kalp

krizinden ld diye geti.K im se N azm D ed enin katili olarak yakalanm ad. K im se N azm
D ed enin katili olarak yarglanm ad.
 AL KRAN HAVU - AFN-RENL, 1317

A li kran H avu, ilk bata kim in, neden saldrdn bilm iyordu. G elim elerden yeni
haberi olm utu. Tm m ahalle halk gibi yaam n dayatt sorunlarla bouuyordu o da.
Y llarca devletin zulm ne uram , devletle hi bark olam am t. O nun iin hayata dhil
olm aya da gecikm i, hayata ge balam t.

B ir gn akam , eve geldiinde m ahallede allm adk bir kalabalk olduunu grd. l
drlen retm enler iin cenaze treni hazrlklar yaplyordu. Y rkselim M ahallesindeki
kalabalk, cenaze trenine gelen kalabalkt. zlm , can sklm t, am a o kadar. Sabah
olduunda Ali kran H avu, trenle hi ilgilenm em i, kalabaln iinden geerek iine
gitm iti. Y alyd, iine bakm as gerekiyordu ve retm enleri tanm yordu.

O gn akam yine m ahallenin tekin olm adm grd. H astanenin y an n d a byk bir
kalabalk birikm i, baryordu. stelik bunlar hi tandk deillerdi ve dm anca b ir halleri
vard. M ahallenin iinde bir huzursuzluk vard. Y olunun stndeki, h er gn iten geldiinde
urad kahveye urad; herkes oradayd. O lanlar anlatyor, tartyorlard. A li kran da
byle rendi olan biteni. D aha ok can skld.

N e olacakt im di? K ayglar, tedirginlikler sard her tarafn. Eve gittiinde ayn k ay g
lar yaanyordu. B ir gn nce retm enler ldrlm , dn de retm enlerin cenaze t ren i
ne saldrlm , bu saldrdan, byk ihtim alle asker kurunuyla saldrgan ldrlm t.
H astane nnde toplanm olan kalabalk, ldrlen bu saldrganlarn cenazeleri iin gelm i
ve yarn sabah yaplacak cenaze treni iin bekleyen kalabalkt. A slnda y arn sabah bala
yacak olan katliam n uygulayclaryd dem ek daha dorudur.
 G ece boyunca darda, hastanenin nnde, srekli b ir saldr havas estiriliyordu. n
tikam ieren sloganlar, tehditler, hakaretler sabaha kad ar devam etti. Sabah olduunda Ali
kran H av u un evinde herkes ayaktayd. G enlerde tepki ve fke, y allarda kayg ve
tedirginlik vard.

K atliam saldrlar baladnda Ali A m ca evresine sknet telkin ediyordu. Sakin

olun, bir ey o lm az diyordu. B ir ey olup olm ayacam bildiinden deil, ortam yattr
m ak iin byle sylyordu. b r taraftakilerin de bu saldrlar uzun sre srdrm eyecek
lerini dnyordu. O lan bitenin geici b ir d urum olduunu sanyordu.

lerlem i yann verdii gvenle kt saldrganlarn karsna. K endisine, yam a hr

m eten b ir ey yapm ayacaklarn sand. lk k arsn a kanlar hep birden yap tlar yakasna.
N e olduunu anlayam adan balad lar vurm aya. B unu yapm am alar gerektiini sylem ek
istem iti, oysa. O nlarn, yal b irisinin nasihatlerini dinleyeceini dnm ekle ne kad ar b
yk b ir hata yaptn anladnda, artk olan olm u, olaylarsa nlenem ez noktaya gelm iti.

D urum un dnd gibi basit b ir i olm ad ortadayd. O zam an aklna geldi bundan
nce yaanm katliam lar. B iliyordu o katliam larda neler olduunu ve biliyordu o k atli
am larda devletin ne yaptn. stelik b u lunduu o rtam larda bu bildiklerini anlatyordu,
durm adan usanm adan. Bu devlete gvenilem ez diyordu.

B tn bu bilgi ve tecrbesine ram en, im di olanlar anlayam am , yanl deerlendir

m iti. K endisine kzyordu, bu kadar kolay aldand iin.

N asihat etm ek istediklerinden birisi A a zn diyerek kafasna silah dayam t. B ir

yandan da azn asn diye, enesini geriye doru itiyordu. B elki torunu yandayd bunlar
yapan; kendisine sayg da gsterm iyordu, deer de verm iyordu.

Hi dnm em iti bu pozisyonda yakalanacan. A zn aarken bilinli bir hareket

iinde m iydi, yoksa b u lunduu durum un yaratt b ir refleks m iydi, anlayam am t. N asl
olsa ldreceklerdi, bari daha iyi lseydi. D em ek ki insan katilinin em rine giriyorm u byle
durum larda. B ylece kurtulacan sanrken daha kts de olabiliyorm u.

A li kran H avu, azn atktan sonrasn hi hatrlam ad. A zna sklan kurunla
yere ylm t. Silah tetikleyen ile yanndakiler, hep birden, Ali kran A m c a ya rastgele
vurm aya devam ettiler. K im i olanca gcyle b ir tepik savurdu. K im i krm a tfeinden bir
m erm i boaltt hareketsiz yal bedene. B rakp giderlerken Biri daha gitti! diye akala
yorlard birbirleriyle.

A li kranm vurulduunu gren kom ular evlerinden kam yorlard. aresizlik iin
deydiler. aresiz olm ak daha ok kahrediciydi. Yal b ir insann aalanarak vurulm as
karsnda hibir ey yapam am ak... B unca vahi b ir zulm e kar koyam am ak, insani zel
likleri kaybolm am herkesi en derinden yaralam aktayd. Bu durum u yaayanlarn hepsi,
yreklerinin kanadm hissediyorlard.

A slnda herkes, b ir b iim de yaralanyordu. nsanlarn onuru ineniyor, kiilikleri ren

cide ediliyordu. A li A m caya vurulan her tekm e, ona sklan her k urun b yyerek y rek
lerine doluyordu. V icdan kanyor, insanlk kanyor, huzur, asalet kanyordu. D ayanm a
yaanam yordu. H erkes y ay o r olm aktan dolay derin bir sululuk duygusu iinde k v ran
yordu.Y aam ann utan ca dnt bir yerdeydi herkes.

Yarn onlara sorulduunda nasl anlatacaklard dostlarnn vurulduunda tepkisiz kaldk

larn? Ve kom ular Ali kran A m caya kar kom uluk hakkn yerine getirem ediklerini
nasl izah edeceklerdi?B u sorularn basks altnda olanlarn kim ileri de, yaananlar grm e
m ek iin, saklanyor, darya bakm am aya alyordu. K olay deildi, bir katliam yaan
yordu, can pazar vard. nsanlar kendilerini ortaya koyam yor, bundan dolay utanyorlard.
U tanlacak b ir i yaptklarn dndkleri iin de yaam a sevinlerini kaybediyorlard.

Ali A m cay vuran kalabalk daldnda en yaknlardaki evlerden tek tek insanlar k
m aya baladlar; korkarak, tedirginlikle bak n d lar etrafa. G venlikte olduklarn an lad k
larnda yava yava A li A m caya yaklayorlard. Y anm a gittiklerinde Ali A m ca hareketsiz
yatyordu. A zndan akan kan yere szyordu, grne baklrsa lm t. E m in olm ak iin
nefesini kontrol ettiklerinde, henz lm ediini fark ettiler.

A rtk daha cesaretle sahip km aya baladlar. nce Ali A m cann kendisine gelm esi
iin, akla gelen ilk yardm hareketleri yapld. Ali A m ca da bu abalara cevap vererek daha
belirgin nefes alm aya ve kk kk tepkiler gelitirm eye balam t.

K ucaklayp bir eve tadlar. H azrda kalm olan sergilerin stne yatrdlar, bir yastk
koydular baucuna. Su verm ek istediler; az kan doluydu, aam yordu. A zndaki kam
boaltm aya altlar, kan durm uyordu. O nu bir an nce hastaneye gtrm ekten baka y ap
lacak ey yoktu. E er hastaneye gtrlm ezse Ali A m cann yaam as m m kn deildi. Ali
A m ca uzun bir hastane ve tedavi srecinden sonra aznn yarasyla yaam ak zorunda kald.

Silahla insan ldrm ek cinayettir, katliam dr. Ya insan yakalayp, zorla azn atrp,
silahn nam lusunu azna sokarak patlatm ak nasl b ir caniliktir? H angi kin, hangi nefret
buna yol aabilir? B ir yerde bunca kin varsa orada insana dair ne o labilir ki? B ylesine d e
rin, kkl ve sreklilik arz eden bir dm anlk nasl v ar edilebilir, nasl yaatlabilir? K im se
bylesine tarihi bir dm anl, toplum sal farkllk gibi son derece doal ve m asum bir
olguyla izah etm eye alm am aldr. Toplum sal farkllklardan, derin ve tarihi dm anlklar
yaratanlar egem en siyasal yaplardr.

A li kran H avu, katliam dan sonraki hayatn yaam dan saym ad hibir zam an. Byle
bir yaam a, yaam dem enin m m kn olm adn dnyordu. H ep fkeliydi, kzgnd. Hi
affetm edi, bunu yapanlar da, bunu nleyem eyenleri de, bu katliam a kar halkn gcn
ortaya koyam ayanlar da. Ve her gn kahretti bunu yapanlara.

* * *

Ali H avu, 1920-1930 dnem inin koullarnda, silahl b ir yaam srdrm , ekyalk
yapm t.S ilahn zulm e kar direnite ne denli nem li olduunu iyi biliyordu. O yllarda bir
grup arkadayla birlikte, dalar m esken tutm ulard. D evletin zulm ne boyun em ekten-
se,dalarda dolam ay tercih etm ilerdi.

ou zam an genliinde yaad ekyalk gnlerini hatrlyor ve daha ok kahroluyor,

daha ok hayflanyordu b ulunduu durum dan dolay. O gnleri hatrladka, bu katillerin
bir ey yapm ayacaklarn dnm ekle ne k ad ar byk bir hata yaptn g ryor ve a
yordu.

B azen kendisine de kzyordu, h em katillerinin dediini yapt iin, hem de ta banda,

olanlar basite ald, katliam clarn gerek niyetini anlayam ad iin. N asl oldu da o n la
rn ne kadar cani olduklarn g rem ed im der, gzleri dolard.

Eski gnlerdeki gibi, alsayd eline b ir silah, kendisini korum aya alsayd daha iyi
olm az m yd diye dnyordu ou zam an. B u dncelere daldka y aralanm olm asna
deil,herhangi b ir karlk verem em i olm asna, dahas intikam n alam ayacak olm asna
zlyordu. <

B u yara ve bu ac onu daha fazla yaatm ad. A li A m ca b ir ka yl dayanabildi bu yrek

kanatan yaraya. A li kran H av u u vuranlar, aa kartlm am , yarglanm am lardr;

Uzak da balar
Yalnzlklar getirir aklna
Bir de efkarl trkleri
Ve senin yalnzln
Ancak dalara sabilir
Bir de trklere
Belki bir zaman
Geitler kapanm
Koyaklar tutulm u olabilir
Yabanl sesler, atebcekleri
Kprdayp d u ru r evrende
Bir de sessizlik
O zam an
Bir tutam kekik
Bir tutam dalalesi kopar
Ve usuldan usuldan
Sylemeye dur
Ekiya trklerini
O trkler ki biraz kederlidir
A ma kendilerinden bakasn
Ele verm em ilerdir

A hm et Telli
 MMHAN DUMAN - AFN HUNU KYNDE /1942
m m han Duman Snniydi. Ama M ahmuthan Aleviydi. Sevmilerdi birbirlerini genlik yl
larnda. Basit baz ufak tefek itirazlara ram en evlenebilm ilerdi. O zaman engellem eler olmazd.
ok fazla sorun edilmezdi byle durumlar. Hele ki her iki tarafta yoksulsa ve birbirlerine dayanmak,
birbirleriyle var olm ak zorunda olduklarnn farkndlarsa. Mahmuthan>da m m handa byle ai
lelerdendiler. Kyn yoksul ailelerindendi her iki aile de. Dolaysyla birbirlerine kar aalayc
tutum lar iine girm elerinin geerli bir nedeni yoktu.
m m han Mahmuthan>la karlatklarnda birbirlerinin dikkatini ekmilerdi. Daha sonraki
karlam alarnda, bakm alarnda kaak bir ak dolm utu yreklerine. O ak m m han lene ka
dar hep devam etti.
Evlendiklerinden bir sre sonra kylleri, M ahm uthan rahat brakm adlar. Taciz ettiler, yo
lunu kestiler, evini taladlar. Tarlasn sulam asna engel oldular. K rtler ve A leviler bu kyden
yaayam az dediler.Bu ky onlara m ezar olacak dediler.
m m han, ei M ahm uthanla birlikte yaad tm bask, saldr ve zulm leri. Kylerinde Mah-
m utham a ve ailesine saldrdklarnda ok sylediler mmhan>a M ahm utham brak diye. O diren
di ve inand kaderinin M ahm utham la olduuna. M ahm utham la yaayp M ahm utham la leceine.
M ahmuthan ve ailesi, kyllerle yaptklar bir kavga sonrasnda, byk bir katliam dan tesad
fen kurtulm ulard. Bunun zerine M ahm uthan hapse girmiti. M ahmuthan hapse girdiinden de
ok srar ettiler, ok zorladlar, M ahm utham brak diye. Bu Alevi Krt> boa diyenler her grdk
lerinde soruyorlard ne zam an brakacaksn bu gvuru diye.
A m a inand bir kez m m han. Gvendi ve vazgem edi inancndan. Bekledi M ahm uthan.
Hapiste ziyaretine gitti,m oral verm ek iin. Yaknmad,alamad onun yannda. Gzyalarn ondan
gizledi. Acsn onunla paylam aya kyamad. Yalnz yaanan aclar oalrm derlerdi.O da acla
rm oalsa da M ahm utham a aktarm ayacak, onu aclarm la zm eyeceim diyordu.Sevincini tad
M ahm uthana drt duvar arasnda. Onu utandrm am aya, onu zm em eye gre kurdu hayatn. Evin
geim ine katkda bulundu M ahm uthan beklerken. ocuklara bakt,tarlaya gitti, evin ilerini yapt,
usanm adan, yorulm adan.
M ahm uthan cezaevinde ktnda, m m han,hem en sarld onun ellerine. Brakt kendisini
onun yreine. Ne dediyse yannda yer ald. M ahm uthann sylediklerine, hep inand. Olm az
demedi, olur mu acaba diye aklnda bir pheye yer vermedi.
Eski kylerini brakm srgn olmulard. Bulunduklar yeni kyden de i yoktu, tarla takm
yoktu. D m anlan kendi kylerine gitm elerine ho bakm yorlard. Gidip yeni bir bela alm ak doru
deildi. Bu yokluktan, zulm nden kamak, ocuklarna ve kendilerine yeni bir yurt bulm ak zorun
daydlar. G ksnn D nyurdu kyne gitm eye karar verdiler. Ve gittiler oraya. Kylerinde top
raklarn braktrdlar. Dirliklerini dzenlerini bozdular. Sersefil ettiler, kendilerini de ocuklarn
da. Krt olm akt,Alevi olmakt btn bu zulm lere sebep.
/
Gittikleri kyde geim lerini kartamadlar. Ekm ek buldularsa suyu, suyu bulduklarn da ek
mei bulamadlar. imkn yok, gelir yoktu. Oradan bir sre sonra M araa gitm eye karar verdiler.
Bu arada ocuklar oluyordu, Mahmuthan>la m m ham n. Her gelen, rzkyla gelir diyorlar
d,doan her ocuk yeni bir um ut ve g kayna oluyordu. N ew roz olduunda arkasnda Nazife,
Firuze, M ehmet, Gnay gelm ilerdi. ocuklarla hayatlar renklenm iti.Sorunlara kar daha ok
direnle, zevkle m cadele ediyorlard.
Mara>a geldiklerinde her eye yeniden balam lard. Yaadklar tm kt gnlerin geride
kaldn dnyor onlarn szn bile etm iyorlard artk.
M arata bir sre deiik iler yapan M ahm uthan bir bakkal dkkn aarak ticaret yapmaya
balad. leri iyi gidiyordu. Bir sre sonra bir arsa ald ev yapt. Daha sonra ilerini byterek de
vam etti ve yeni bir arsa alarak bir inaata daha balad.
Kran gnlerinde m m han Duman ve ailesi bu m utluluk ve umut dolu gnleri yayordu. Bu
gnlerde m m han Dum an, iki olu yetikin kzyla, otuz alt yanda gen bir kadnd.
retm enlerin cenazesi ve sonrasnda olanlar Dum an ailesi biliyordu. Kzlar trene katlm
lar, saldrlara armuz kalm lard. Kzlar eve ge geldikleri iin babalarnda azar iitmiler, anneleri
araya girerek sorunu tatlya balam t. Dum an ailesi de akam yaplan saldr hazrlklarn gryor
ve kayglanyorlard. A ncak onlarda durum un bykln tahm in edememilerdi.
Sabah olduunda, m ahallede ki gerilim herkesi etkiyecek kadar yksekti. ok srm eden, so
kaktaki harekelilik saldrganla dnt. m m hanlarn evinin nne dolutular. Yangn kart
m ak iin evin stne ateler atlyordu. Alt kattaki bakkal dkknna girerek yakm aya ve yam a
lam aya baladlar. Silah skyor, hakaret diyorlard. Evden km alarn teslim olm alarn istiyorlar.
erdekiler, nce evin odalarnda saklanm aya altlar. Evi yakm ak iin atlan paavralar alp
dar atyorlard. Buna ram en evin sergileri,perdeleri, tutum aya balam t.Evdekiler bulunduk
lar odadan m asa altlarna girm eye alyorlard.
M ahm uthann tabancas vard. lk geldiklerinde birka el ate etti, darya. Ancak bu kadar
kalabaln ve bu kadar silahn olduu bir yerde tek bir tabancayla ate etm ek hibir ie yaram aya
ca gibi, saldrganlar tahrik ederek daha vahim sonularn dom asna yol aar diye dnyordu
M ahmuthan. Bu nedenle tabancay kullanmyor, kullanam yordu. Belki bunlar kzdrm adan kurtul
m ak m m kn olabilir diye dnyorlard.
Beni sen ldr
Eve saldranlar kapy zorluyorlard. Kap krld krlacakt. atrt sesleri geliyordu. eri
girm eleri an m eselesiydi. M ahm uthanm tabancas elindeydi. Kapnn atrts oral kaplad. Do
lutular ieriye, yakarak,ykarak,vurarak.
 m m han,ieri girenlere ve bir ka saatten beri yaadklarna bakarak bu olan bitenin ne anla
ma geldiini grebiliyordu. ldreceklerdi kendilerini. Bunca kin, bunca nefret kim seye iyi eyler
yaptrmazd. Bunu daha nce yaadklarnda biliyordu. Kyde saldrdklarndan da byle olmutu.
ocuklaryla birlikte, ayn odann bir kesine sinmilerdi. M ahm uthan ayaktayd elinde sila
hyla. Dierleri birbirlerine kenetlenm i vaziyetteydiler. Herkes alyordu. m m han ocuklarnn
alam alarna dayanam yor, daha ok alyordu. Bu gne kadar onlar hibir biim de alatmam ,
alam alarna yol aan hibir davrana izin verm em iti. imdi onlar alyorlard ve m m han bir
are bulam yor onlara alam ayn diyemiyordu.
Grltyle krlan kapdayd btn gzler, kulaklar, tm benlikler. A lacak kap lm kusa
cakt. Kapyla birlikte atrdayan bir ailenin yaamyd.Ve gelen sesler kapnn alm asnn iyice
yaklatn gsteriyordu. Um utlar iyice tkendi, m m hann. ocuklaryla koyun koyuna oturu
yorlard. Onlara iyicene sokuldu, kollarn dolad, sk sk sarld, sard onlar kendisine.
te tam bu anda verdi o kan donduran kararn m m han ve dnd kocas M ahm uta, Bunlar
bizi sa koym ayacaklar, bize lm den beter ktlk yapacaklar. ocuklarm a yapacaklar ktlk
leri grmeye dayanam am . Onlara bu frsat verm e, beni sen ldr dedi. Bunlar sylerken alyor
du,ancak cm leler net ve akt. Gzyalaryla slanan yz berrakt. M ahm ut, nce anlayamad.
Bir an durdu, sylenenleri anladnda ise, byk bir aknlk iine girdi. Yzn dnd, yrei
kabard, uygun olsa hngr hngr alayacakt.
M ahm uthanda ok etkisi yaratan, mmhan>n syledikleri ve szlerinde ki kararll idi.Bu
kadarn beklem iyordu.
mmhan tekrar etti sylediklerini; M ahmut bunlar bizi sa komazlar, bunlarn ocuklara ya
pacaklar ktlkleri grmektense beni sen ldr yalvarrm dedi. Alamas, az nceki gibi deildi,
hkrarak alyordu mmhan. M uhammet ve dier ocuklar duyduklarna inanamyor, anlayam
yorlard. M ahm utun gzlerinde yalar iniyordu,yanaklarn slatarak.
Kap alm ierisi dolmutu.
Zorlanan kap aldnda ilk olarak M ahm uthan darya karttlar, dverek. m m han,gi
den einin ardndan bakarken,m asann altnda saklanan olunu gizlem eye alyor, onu bekliyordu.
Sonra m m han salarnda srkleyerek karttlar. Arkasndan da olu M uham m eti.
M ahm uthann ocuklarndan ikisi evdeydi. ocuklardan alt yandaki Gnay,o katliam es
nasnda, belki can havlyla, belki birilerinin telkiniyle, bir yandaki kardei D eryay srtna alarak
baka bir eve gitm iti.Yaar adl Trk Snni bir kom ular,o ocuklar evine alarak kurtulmalarn
salamt. Dier ocuklar, evde deil,her birisi bir taraftaydlar.
Evde kartlan M uham m et, m m han ve M ahmuthan evlerinin nnde esir alnm durum
daydlar. Esirlere vuran vuranayd. lm ne vuruyorlard.
m m han, olu Muhammet>e bir ey yapm asnlar diye yalvaryor ve onlara M slm an oldu
unu gsterm eye, ispat etm eye alyordu. Btn bildii slami bilgileri hi sekm eden arka arkaya
okuyordu. K endisinin Snni olduunu olunun adnn M uham m etin ad olduunu belirtiyor ve
anlatyordu. Ben de sizin gibi M slm anm, Snniyim, namaz da bilirim , orucu da tutarm diye
yalvaryordu. .
Btn bunlar dinlemediler. Muhammet>e de m m ham a da Mahmuthan>a da sktlar kurun
larn. de vuruldu. Yan yana dtler. m m han oluna doru yatyordu. M uham m et diye
sayklyor, ona ulam aya alyordu. M ahm uthan yarasna bakt ilk kendine gelir gelmez. Yarasnn
derin olm adn fark etti. Zorlanarak ayaa kalkt. m m han yaknndayd. Sayklar gibiydi. Ona
bakt ve hzla M uham m ete dnd. M uham m ette ses kmyordu. Olu lmt. M ahm uthann
yrei yanyor, yaras kanyor, gzyalar, yam ur gibi akyordu.Bir babay kurun yaras m daha
ok actr, olunun lsn grm ek mi?
Ei, m m han da yaralyd. Az tede inliyor, srnerek olunun yanna gitm eye alyordu.
M ahm uthan eine doru yrd, yaral ayan ekerek. Onu srtna alm ak iin urat bir sre. Zor
bela alabildi m m han srtna. Hastaneye tam ak iin yrd. O lunu orada, sokakta ve cansz
brakarak. Yol boyu gzyalarn ve yarasnda akan kanlar dkyordu M ahm uthan. m m han ken
disinden gemiti.
Hastanede bakmadlar. ttiler oradan oraya. stn kr bakan doktor,onlara ehir dna gitm e
lerini syledi. ktlar oradan. M ahm uthann akl ve yrei geride kalan olu M uham m etteydi.
Ne olmutu acaba? Cenazesini gren olm u m uydu? O rada yatyor muydu, sahipsiz? m m han ne
olacak kurtulacak myd? Beni ldr dem iti? Ne kadarda kararl ve netti bunu sylerken. Bunlar
dnyordu M ahmuthan.
Muhammet>in cenazesini yaknlar alp gm m lerdi. M uham m etin cenazesi param para edi
lerek tannm az hale getirilmiti. Kanda gznde tanyabilm ilerdi ancak.
M uham m etin yokluuna alam ad m m han
m m han ehir dnda tedavi oldu. Btn abalara ram en, tam olarak iyileem edi, yatalak
kald. D oktorlar bu durumun deiem eyeceini sylyorlard m m han yaralarla ve yatalak yaa
maya alamad. Olunun yokluunu kabul edemiyor, ldrlm olm asna alam yordu. Yaadk
lar onun btn yaam sevincini yok etmiti. Gen kzlarn kendi eliyle gelin edem em i, oullarna
gelin getirem em iti. En kk ocuu henz bir yanda bile deildi.
Kararn verm iti. Ei Mahmuthan>a syleyem iyordu am a birok insandan bu konuda yardm
istem eye balam t. Artk dayanam yorum diyordu.
Kocasn yanm a gel diyor, yanna aryordu. Onakzlarm a, ocuklarm a iyi bak diye
rek balyordu alamaya. Sonra aalar ieini at, ben bir ift yiide gelin getirem edim . diye
balyordu yrek szlatan atlar yakmaya.
K zlarna gzel elbiseler giydirip onlar seyretmeyi seviyor, bundan zevk alyordu. ldrlen
olu M uham m et iin Y iidim in yanna kim senin m ezarn koym am kendi m ezarm yaptracam
diyordu, yle de yapt.
Daha fazla ekem edi olunun hasretini. Dayanam ad onun yokluuna. Ve bir gn yatanda l
bulundu.
ki katl evleri ve bakkal dkknlar vard, m m ham larm . Ayrca baka bir evleri daha vard.
M ahm uthan katliam dan sonra M arata yaam t, bir sre. Bu arada evlerini terk etm eye zor
lanm, defalarca taciz edilmilerdi. Olu Gnay M arata okurken srekli olarak basklar yaam
rahatsz edilmiti. Bunlarla yetinem eyen katliam clar M ahm uthan rahatsz etm ek iin aalk ve
ahlaksz yntem lerle tacizlerini srdrm lerdi.
Bylece M ahm uthan hem gm eye zorlanm , hem de m lkiyetleri elinden alnm aya al
lmt. M ahm uthann gmesi iin birok oyun oynanrken bir yandan da m lkiyetlerini ucuza
brakp gitmesi iin ayrca belediye eliyle zorlam alar yaplm , eitli evrak sahtekrlklaryla M ah-
m uthann m lkiyetleri ucuz yolda gasp edilm i ve gm ek zorunda braklmt.
 Seri tepe Mahallesi
Serintepe M aran yeni yerleim e alan bir sem tiydi. B urada, yerleik olan bir ka
kiinin arazileri bulunm aktayd. Bu insanlar arazilerine devletin hazine arazisini de katarak
kyden gelen yoksullara parselleyip satm aktaydlar. Bylece nem li bir rant olana elde
etm i bulunuyor, arazilerin ok fahi fiyatlarla yoksul insanlara satm akta, bu yolla byk
bir vurgun elde etm ekteydiler.

Buna dikkat eken dnem in devrim ci politik evreleri ve halk bu durum u engellem ek
iin devletin arazisini igal ederek gecekondularn yapm aya ynelm i bu am ala bir g ece
kondu igali yaplm t.

Bu m ahallede esas yerleik olanlar evre kylerde oturan T rk Snnilerdi. B unlarn

byk bir ksm kyden yaadklar yoksulluktan kurtulm ak iin b uraya alm ak i bulm ak
am acyla gelm i yoksullard. Ve ou da orada burada alm aktayd. K ylerinden henz
kopm am lar hem kyden hem de burada alarak ancak geinebiliyorlard.

Bu evre kyllerinin dnda, buraya yeni gelen ve gecekondu yapan insanlarn hem en
hepsi K rt A leviydiler. Ve ou da A fin in eitli kylerinde gelm ilerdi.

B elirtilen zellikler S erin tep enin Trk Snnileri katliam clarn toplum sal potansiyelini
olutururken, K rt A levileri de katliam n hedefini oluturuyorlard. B u durum S erin tep eyi
katliam n youn yaand b ir m ahalle olm asna yol ayordu.

e r
 ffie * M /& e n s iU e U ib ' tM i /M t4 '/ 7 8

nce b uraya evre kylerden k atliam clar g etirtilerek toplanm lardr. D ah a sonra m a
halledeki eitli evlere tacizler de bulunularak ncelikli h e d e f olan Y rkselim e yry
yaparak ellerinde silahlaryla gitm ilerdir. Bu silahl katliam saldrs Y r k selim in g iriin
de kesilm itir. K esilm esini b y k lde Y rkselim de halkn srdrd direnile sa
lanm tr.

Y rkselim e girem ediklerini gren ve saldrlarndan vazgem eyen k atliam clar geri
dnerek S erintepeye yeniden saldrm aya ynelm ilerdi. <

Tam bu anda katliam m ekanizm asnn zgn b ir pratii girm ektedjr devreye. Serintepe
de bulunan ve ksm en katliam clarn saldrm alarndan caydrc bir etki y ap an askerlerin Se-
rintepeden ayrlm as salam am aktadr. K lann basld yalan ortaya atlm akta szde b
yalann peine den askeri y etk ililer S erin tep enin kenarlarnda bulunan by lece caydrc
b ir etki yapan az sayda askeri ekm ilerdir.

K atliam , askerlerin gittiini gren ve eitli evlerde saklanm aya alan A levilerin sak
landklar evlerden karak askerlerin peine dm esiyle bylece k atliam n d a kurtulm aya
alanlarn katliam na yol am tr.

B urada kaanlar uzak m enzilli silahlarla vurularak katledilm ilerdir. B unlarn dnda
eve girm eye alanlar katledilm ilerdir. A yrca birka ev baslarak evdekiler katledilm i
ldrlm lerdir. Bu sre leden sonra b alam akam a kadar devam etm itir. B unun
zerine Y rkselim den geri dnen katliam clarla m ahallede akbabalar gibi bekleyen kat
liam clar, katliam gerekletirm ilerdir. Bu m ahallede 13 insan h unharca ldrlm tr.

A kam askerler gelip kalan A levileri saklandklar sndklar evlerden alp klaya
gtrm tr. S erin tep ede katliam srerken M aran birok yerinde ayn katliam srd
rlm ekteydi.
 MAM ERGNL, AFN-GZPIN AR, 1940

m am Ergnl, kardeleri ve ocuklaryla birlikte birka yl nce gelm iti M araa. A f

in in K rt-A levi kylerinden olan G zpnarlyd. K endisi gibi birok kyls de gelm iti
M araa. Son yllarda kylerinden kalkanlar b ir yerlerde ekm eini kazanm aya alyordu.
H erkesin en kolay ve en nce gittii y er M ara oluyordu. En yaknlarndaki, en ok bild ik
leri ve kendilerinin sandklar ehir burasyd.

M araa geldiklerinde hayvan ticareti yaparak ie baladlar. Ayn zam anda yn ve orlon
gibi tketim m addelerinin alm satm n da yapyorlard. Para kazanm aya balam lard. K ar
deiyle birlikte yava, yava ilerini gelitiriyorlard. Yerlemeye, m lk edinm eye karar ver
diler. B ir arsa aldlar nce. m am bu arsada kardeine ev yaplm asn istedi; nce kardeinin
evi olsun istiyordu. K ardei nceliin kendisine verilm esine itiraz ettiyse de m am dinlem edi.
nce sana ev yapalm , sonra da bana yaparz, diyerek itiraz bastrd. m am m planlad
gibi yaptlar. A ncak yaplan evde, m am m evi yaplana kadar birlikte oturacaklard.

Serintepe yeni b ir yerleim yeriydi. G ecekondular konduruluyordu srekli olarak. Se

netle alnan arsalara b rik et evler yaplyordu, kapsz, svasz duvarlaryla. B ezler aslrd
kap ve pencerelere, yazn scaklarnda.

m am m drt olu, iki kz vard. Ei G ll yle birlikte ocuklarnn geleceini k o nu

m aya balam lard. A rtk H seyin bym askerlik am a gelm iti. D ierleri de sraday
dlar. G ll daha ok kzlaryla ve byk oluyla ilgileniyordu. H seyin onun ilk gz ars
ve ilk m uradyd.
 Saldrlar, bir gn nce retm enlerin cenaze treninde olm utu. O gn m am evde de
ildi. evre kylere ie gitm iti. O lu H seyin arkadalaryla birlikte trene katlm t. C e
naze trenine saldrldnda, ksack hayatnda grm edii bu vahet karsnda dehetli bir
aknla kaplm t. A cem i b ir rkeklikle, ehrin darack sokaklarnda, sinerek, saklanarak
kapkendisini zor eve atm t.

H seyin eve gelm i, ancak yaad saldrnn okunu stnde atam am t henz. B ir
m ddet sonra kiraclar ve yakn kylleri H ac ve ortak arkadalar A dyam anl retm en
M ahm utla eve geldiler. O nlarda ayn saldrlar yaam , ayn yollarda kap kurtulm ulard.
gen insan, yaadklarn birbirine anlatarak gecenin ge saatlerine kadar oturdular.

H seyin ve arkadalar evin alt katindayken, m am , G ll ve dier ocuklarla birlikte st

kattaydlar. K k ocuklardan Yurdagl, annesinin eteinde, onun her an verecei buyruu
bekler gibi tetikteydi. R za evin baka bir kesine ekilm i, uyur gibiydi. H ayri, Ali ve Tr
kan, bir oyuna dalm lard.

M ahallede bakkaln nnde ve baz sokaklarda grlm edik bir kargaa vard. Bu kar
kln iyiye yorulam ayaca belliydi. A levi, K rt ve solculara kar bir hazrlk yaptklarm
ak, ak ilan ediyor, sloganlarla hakaret ediyorlard.

Saat ilerlem iti; gecenin ge saatleriydi. D arda hareketlilik durm uyor, artarak devam
ediyordu. G ll ye seslendi mam. Bir ay yapm asn istedi. deti deildi bu saatte ay i
mek. D ardaki grltnn yaratt can skclm giderm ek iin ila niyetine ay iecekti.
B irlikte aylarn ierlerken aadakilere de haber saldlar ay iin. O nlarn m uhabbeti ye-
rindeydi. aylarn da yapm , iiyorlarm , gelmediler.

m am , olu H seyinin evde olduuna sevindi. A rkadalar da evdeydi. G eri bu genle

rin siyasetle ilgisi vard am a H seyin bunlara karm ayacakt; kendisine sz verm iti. Bunu
biliyor ve oluna gveniyordu. Zaten yaknda evlendirm eyi dnyordu. B ir ba gz edebi
lirse sorun kalm ayacakt.

Sabah erken kalkm lard. lk olarak pencereden darya baktlar. M ahallenin iindeki
byk ve fkeli gruhun akam ki hareketlilii byyerek devam ediyordu.

Bakkal M uratn dkknnn nnde birikm ilerdi. Yenileri geliyordu srekli. teker
lekli m otosikletler, traktrler, kam yonetler, arabalar, insan ve m alzem e tayorlard kyler
den. G elenlerin hepsi erkekti. N e b ir ocuk vard, ne de bir kadn. G nlk yoksul giysileriyle
gelm ilerdi. K yc ve hoyrat bir grnt veriyorlard. Yerinde duram yor, srekli hareket
ediyorlard.

G elen her ara, ya iindekileri boaltyor ya da baka bir yere sevk ediliyordu. Evinin
penceresinden olanlar seyreden m am , neler olup bittiini sordu G ll ye. G ll de bilm i
yordu neler olduunu. inde bulunduklar belirsizlik, sadece sinir bozucu deildi.B ylesine
riskli durum lardaki ngrlem ezlik, ayn zam anda, tehlikeliydi de.

D ardakilerin ne yapm ak istediklerini tam olarak anlam am t m am , am a hibir ey

norm al deildi. Sabah sabah S erintepede yaananlarn, alk olunm ayan b ir ey olduu
belliydi. A slnda gn dnden beri hareketliydi. retm enlerin ldrldn, onlarn ce
nazesinde olaylarn ktn biliyordu. B tn bu olanlarn bu denli byyeceini tahm in
edem iyordu. O lm utu ite. yi eyler y apm ayacaklar ak olan bir kalabalk, kt eyler
iin hazrlanyordu.m am ve evdekiler eitli tahm inlerde bulunuyorlard, dardakilerin
neler yapabileceklerine dair. K t ihtim aller arlktayd. Y ine de herkes, en kt ihtim ali
birbirine itira f etm ekten kam yor, gizliyordu.

G ll de kalkp m utfaa gem iti. B iraz sonra herkes uyanm t. A lt kattaki kirac H ac
Bekta ve m isafiri retm en M ahm ut nal da kalkm lard. G ll k zlaryla kahvalty h a
zrlarken evdekilerde dardaki hareketlilii yorum lam aya alyorlard. K ahvalt bitti.
G ll bulaklar m utfaa gtrd. O nlar yk am ay a frsat kalm ad.

Toplu halde ve ellerinde silahlar, sopalar, dehreleriyle yrm eye baladklarnda

m am dehete kaplm t. H em en kaplar kilitlenm i, perdeler ekilm iti. m am larn evinin
yannda geerlerken talam lar, k fr ve h ak aretler ederek geip gitm ilerdi.

B ulutlarla kaplanm t gkyz. G ne n salm am t. H avada h a fif rpertici bir

souk vard. Evde sobalar kurulm u, iine yakacak konm u, yaklm aya hazrlanm t.

leden sonrasyd; btn yorum lar, tahm inler, ngrler boa gitti. En kts oldu.
B yk bir kalabalk eve doru geliyordu. Talar atlyor, benzinli p aavralar evin iine d
yordu. C am lar param para oldu ilk talarla. A teli p aavralar evde yangna yol am t.
E vin b ir tarafnda yn ve orlon ylyd. O nlarn tutum asyla artk yangn kontrol edile
m ez oldu. Z aten bu arada eve girm ek iin d kapy zorluyorlard.

S aldrlar ani ve dehetliydi. K orunm ak iin h ib ir ey yapm aya frsat kalm ad. Y ine
de m am A m ca ocuklarn ve eini sakinletirm eye alyordu. B ir yandan da olan bitene
hkim olm ak iin rpnyor, koturuyordu. erisi dum an olm u, evdeki yn ve orlonlar b
yk bir alev kartarak yanyorlard. Y kselen dum anlar gkyzn kaplam t. K apy k r
m aya alanlar bir yanda, evin dam n delip ieri girm ek iin u raan lar dier yandaydlar.

eride G ll A na saa, sola koturuyor, yangn bastrm aya alyordu. Hac B ekta,
M ahm ut ve H seyin, frsat bulduka, atlan paavralar dar atm aya, ieri dolan talarla
kendilerini korum aya alyorlard. D ier ocuklarn h er biri bir tarafa sinm i, korkudan
lk la alyorlard.

K apnn krlm asyla birlikte girdiler evin iine. S ilahlar sklyordu durm adan. Bu g
rltleri, patlam alar ilk defa duyan ocuklarn lklar deliyordu g. B ir anda ierisi
kan ve lm deryasna dnd. eri g irenler ilk ellerine geirdiklerine, kontrolsz bir hnla,
derin b ir kin ve snm eyen bir intikam ateiyle vuruyorlard.

m am A m ca bir am an, b ir destek, bir im kn aram ak istem i, dam n stne km

t. O nu orackta vurup d rdler yere. B ununla yetinm ediler. m am E rg n l dt
yerden iterek alevleri ykselen atein iine attlar. m am A m ca atein iine der dm ez
tutum utu.

n
 'S te n i 'i e n / iU d A /' \ A lc t/u ty / 7 8

K im se bilem edi m am E rg n ln yanarken neler ektiini?

G ren olm ad, m am E rg n ln yangnn iinde hangi tarafa kvrldn?
B ir insan yanarken alayabilir mi m esela?
Yanan insann gzyalar ak ar m ?
A kan gzyalar da scak o lu r m u?

B unlar bilem edi kim se. m am E rgnl yanarken, evinde katliam devam ediyordu.
m am E rgnl,kardei H aan tarafndan M ara eyh A dil m ezarlna gm ld. H aan
Ergnl gm lm e srecine dair unlar syledi: Souk hava deposuna gidip cenazelerim i
zi tehis etm em iz istendi. O raya varp cenazeleri tehis etm eye altm da, ilk olarak bu
kadar cenazeyi bir arada grm ek beni sarst. A ncak daha sarsc olan o n c a cenazenin tas-'
n if edilm eden ve plak vaziyette ortalk yerde tutuluyor olm asyd. B unu grnce b ir kez
daha kaderim ize, A leviliim ize, bize dayatlan zulm e ve zorbala kzdm . B en be cenaze
alm ak iin gitm itim . Yedi cenaze verdiler, defnetm em iin. C enazeleri balarndan atarak
iin iinden km aya alyorlard. B en yedi cenazeyi yanm daki birka kiiyle birlikte ve
herhangi b ir dini tren yapam adan gm m ek zorunda kaldm . Z aten gm erken bile can g
venliim iz tehlikedeydi. B unu yaknlarm z iin gze alm ak zorunda kalm tk. C enazeyi
gm m ek iin bize num aral b ir kt verm ilerdi. A rada birka yl getikten sonra m ezarla
rm z aram aya ktm zda m ezarlarm zn olm adn g rd k .

m am E rg n ln yanklarla tannm az hale gelm i olan cenazesinin konduu m ezar u

anda kayp. m am E rgnF n katilleri de bilinm em ektedir. Y arglam a sonunda,faillerin sa
dece lm e sebebiyet verd i i karar verilm i,katillerin daha az ceza alm alar salanm tr.
 GLL ERGNL, AFN-GZPINAR, 1949

Gll sabah ocuklarna kahvalt hazrlamay severdi oldum olas. Hele de bu kahvaltya
komulardan veya ocuklarnn arkadalarndan gelen olursa ok daha neeli olurdu. Bugn de
yle bir heyecan yaam ak istiyordu. Geri mahallede netameli bir hava esiyordu. A m a olsun,
bu, kahvalt keyiflerini engellem eyecekti.

Aada olu Hseyin ve arkadalar vard. Onlar kahvaltya armak, Gll iin dnya
nn en m utluluk verici iiydi. M ahallenin iindeki rperten hareketlilik devam ederken, onlar
kahvaltlarna oturm ulard. G llnn istedii gibi keyifle yapam yorlard kahvalty. Yine de
genlerin yaratt neeli bir hava yansyordu sofraya btn olum suzluklara karn.

Herkesin aklnda mahalledeki saldrgan hareketlilik vard. M ahalledeki bu sevimsizlik, ev-

dekilerin yzne tedirginlik, kayg ve huzursuzluk olarak yansyordu. Kimse de keyif kalm a
mt. Kahvalt sofras toplanrken balam t ilk saldr hamlesi.

Evin cam larna talar atld; krld camlar, angrdayarak. eriye giren talarn ve krlan
cam larn sesi sloganlarn arasnda kayboldu. eridekiler telalandlar. Panikle etrafa dald
lar. Ne yapacaklarn dnrlerken, grltler azald, ieriye ta atlm az oldu. Geip gittiler
Yrkselim e doru. erdekiler derin bir nefes alp rahatladlar.

Glllerin evine ta atanlar, oalarak, hrslanarak ve silahlanarak yryorlard Yrkse-

lim e. Bir dman kalesini fethe giden askerler gibiydiler. En nde orta yal alvarl, sakall
bir grup, dierlerine yn veriyor, nderlik ediyorlard. Ellerini ge kaldryor, sallyor, ba
ryorlard. Neredeyse nizami bir askeri birlik gibiydiler. M uham m edin cihada giden askerleri
sanyorlard kendilerini. Bazlar da herhalde O rta A syadan gelen Trk kahram anlarnn yerine
koyuyorlard kendilerini.Trkln ve slam n kurtarclar olm ann erefi binlerce lme be
deldi. Deil mi ki St mam olmak gibi her zam an ele gem eyecek bir frsat gem iti ellerine.
Her biri slam ve Trklk kahram an olabilirdi; bu frsat heba edilem ezdi.Gidiyorlard nizami
olarak ve barp ararak.

eridekiler, Serintepe M ahallesindeki herkes, gittikleri iin rahatlar gibi olsalar da, tam
da rahatlam am lard. Kimse ne olup bittiini ve ne olacan kestiremiyordu. Dar kmak
tehlikeli bir hal almt. Kardaki Yrkselim M ahallesinde silah sesleii artm, kan yangn
larn alevi ve duman ge ykseliyordu. A rtk bir ka saat ncesinde deildi dnya. Herkesin
kayglar daha ok bymt. /

G ll evdekilere saklanacaklar bir yer bulm aya alyordu. Birine bir keyi neriyor,-
brne baka bir yer sylyordu. Bazen bundan vazgeiyor kap gitmenin yollar zerinde
dnyordu. ou zam anda komularn gzetliyor, olanlarn yardm c olup olm ayacaklarna
dair fikir yrtyordu. Olmad. Hibir dncesi pratik bir zm e hizm et etmedi. Aklndan
geirdii hi bir eyi uygulayamad. Sadece dnm ekle kald. Byle durum larda olmayacak
birok dnce oluur insann kafasnda. G ll de bunu yayordu. En iyi yapabildii ey, tek
rar gelmemeleri iin dua etm ek oldu bu sre boyunca.

Serintepede hava biraz durulmu gibiydi. Sokakta grlt azalmt. G llnn medet
olurlar m acaba diye dnd komular, kaplarnda neeli bir tiyatro seyreder gibi seyredi
yorlard Yrkselim M ahallesinde yanan evleri.

Gll, pencere perdesinin ardnda onlarn tezahratlarm izliyordu. Yangn alevlerinin yk

seldii anlarda veya bildikleri bir eve yaplan saldrlarda, malarda yaplan tezahratn bir ben
zerini yapyor, alklyor, slogan atyor, hoplayp zplyorlard. Yal bal kadnlar, saldrlara
gidem eyecek kadar kk ocuklard bunlar. Bunlar grdkten sonra bu kom ulardan yardm
istenem eyeceine karar verdi.

Bu arada mahallenin sokaklarnda, A hr D ann eteinde belli aralklarla askerler dizil

m i,bekliyorlard. Bu durum saldrlar nleyen nemli bir engeldi. Saldrganlar askerlerden
korkmuyorlard, onlara ramen ellerinde silahla dolayor, saa sola silah skyorlard. Fakat
yine de onlarn varl evlere saldrlm asn zorlatran bir engeldi.

M ahallenin ve sokan skneti fazla srmedi. Bara ara ellerinden silahlaryla giden
ler,kinleri artm olarak geri geliyorlard. Y rkselim i toptan yok etm eye gitmilerdi. Ancak
Y rkselim e girem eden, tersyz edilmilerdi. Tam bu srada Serintepede Sokak aralarnda ve
dan eteinde bekleyen askerler, telala toplanp gitmeye hazrlandlar. Askeri klann basl
d haberini almlar, gya klann baslmasn nlem ek iin, mahalleyi saldrganlarn insafna
brakp gidiyorlard. Evlerinde gelimeleri izleyen Aleviler, Krtler, bu durumdan kukulan
m alard. Askerin gitmesi demek, dizginlerinden boalan saldrganlarn vahi saldrlarna ak
hale gelmek demekti. Bu hain, kirli, alak bir komploydu. Bu tuza fark edenlerden yapabilen
ler, askerlerin peine taklarak onlarla birlikte kam aya alyorlard.
 Saldrganlar, askerlerin ekilmeye baladklarn sabrszlkla ve ellerini ovuturarak iz
liyorlard. Evlerin nlerinde, atlarda, sokak ilerinde dolaan ynla katil, avn gzetleyen
sinsilik iinde askerlerin gitmesini bekliyordu.

A skerler m ahalleden ayrlrken balad katliam. Askerlerin peine taklm ak isteyenler vu

ruldu birer birer. A skerlerin gitmesiyle, m ahalle insan korumasz brakldktan sonra, bu an
bekleyenler,Glllerin evine de saldrm aya baladlar.

lk olarak evin nn ve evresini igal ettiler. Benzine bulanm paavralarla evin iine
ate atlyor, yangn kartlm aya allyordu. Bu arada silahlar patlyordu. Kapy krmaya
alan grupla dam delm eye alanlar, birbirlerini m otive ediyorlard. ok srmedi kapnn
krlmas.

eri dolutuklarnda, Gll vualm u, dmt. Yz gz kan iindeydi. Gll vuruldu

unda, yedi yandaki olu Ali yanndayd. A linin elinde tutmu, onu korum aya alyordu.
Kurun G llnn gsne saplandnda, A linin stne decek gibi oldu. Sarsld Ali>ye
doru. rkntyle geri ekilen A linin stne akyordu G llnn bedeninden boalan kan, lk
lk. Gll yere derken A linin eli elindeydi halen.

Ne ok kan akmt. A linin stndeki elbise kana batrlm gibiydi. Ali yllarca bunu unu
tamad. En ok da annesinin kannn scakl hi aklndan kmad.

Gll konuamyordu. En byk kz Yurdagl annesine bakt, yal gzlerle. lk l-

ayd.Annesiyle birlikte kurduklar hayaller geti aklnda. Yreinde bir yangn harland. G z
lerinde akan yalar lklarna kart. Gll olan biteni anlyor gibi bakyordu. lrken bile
ocuklarn korum aya alyordu. Yurdagle el etti, Gidin, siz gidin gibisinden.

Yurdagl o sevgi ve aresizlik dolu smscak baklar hi unutmad yllarca. O anlar ve

annesinin o sessiz ln, bir cevahir gibi naketti kalbinin en m stesna yerine. O gnden beri
o lm ncesi baklar tayor Yurdagl yreinde. A nnesinin zlemini byle gideriyor.

ocuklarnn, yaknlarnn ve sevenlerinin bir nar aac dikecekleri bir mezar, banda
saygyla duracaklar bir m ezar ta olmad G llnn.

ELELE L M D EN UZAKLAAN K O CUK

Ali annesinin kanyla slanm elbiseleriyle ayrlmt oradan. Nasl ayrldn, kimlerin
yardmc olduunu hi am a hi hatrlamyor. H atrlayabildii ise, kz kardei Trkan ile birlikte
olduu o an ve sonrasna dair yaadklaryd. Ali yedi, Trkan be yandayd. Bir evde olduk
larn hatrlyordu. Oraya gitm iler miydi, gtrlm ler mi, onu da bilmiyordu.

Gittikleri ev de m adur bir Alevi aileye aitti. Kamak iin hazrlanyorlard. Trkan ile
A liye Biz ocuu doktora gtreceiz, siz burada bekleyin diyerek yalan sylem ilerdi. On
lar tayam ayacaklarn dnerek orada brakp gittiler.

Ali baygn ve yaralyd. Evin bir kesine yatrmlard. Vakit akama doruydu.Be yan
daki Trkan ile baygn yatan aabeyi kalakaldlar bir odann iinde yapayalnz. Trkan aladk
a korkuyor, korktuka alyordu. Alarken A nne diye annesini istiyordu. Ara sra aabeyini
uyandrm aya alyordu, fakat aabeyi uyanm yordu. Bazen de her eyi unutuyor, oyun oyna-
 f & n i/i ie M f a fc i v t / t U v u ty / 7 8

mak istiyor, bir eyler aranyordu. Birka defa A linin baucunda uyuklad. Her uyandnda
A liyi uyandrm aya alt, Ali uyanm yordu. meye balamt. Evde bulduu rtlerinin
birini aabeyinin stne sermeye alt, zor oldu.Kendisi de bir eye sarnd.

Gecenin karanl ve sessizlii kmt. T rkann korkusu yeniden canland. Tekrar a

lamaya balad. A larken annesini dnyordu. A nnesinin en son elinde tutuunu hatrlad.
Daha ok etkilendi. li ili alad.

Gece yarsnda Ali uyand. Yarasna baktlar birlikte. Fazla nemli deildi. stndeki ka
nn fazlal, annesinin kannn akm olm asndand. Ali olanlar dnd, korktu. T rkann
yannda aabey olarak korkusunu yenm esi gerektiini hatrlad. A layan T rkana alam am a
sn syledi. Acktn fark etti.Evde yiyecek bir eyler aradlar. Yoktu hibir y. Trkan bir
m akarna paketi buldu. ve kuru makarnalar tr-tr yem eye altlar.
t ' i

Sabaha karyd. O rtalk aydnlanyordu. Evden ayrlmak, anne-babalarn bulm ak istediler.

A linin yarasna bez sardlar ve el ele tutuarak km ak iin kapya yneldiler. Trkan kapdan
baktnda kar evin stnde dn kendilerine saldranlardan birkann ellerinde silahlaryla
beklediklerini grd.

A liye Krte Vara mare e lavirin m ezika dedi, Gitme, bak oradalar.

Ali dama bakt, korkuyla hemen geri ekildi. Birlikte bir sre beklediler. Onlar aa inip
gittiler. Ali ile Trkan tekrar baktlar sokakta bir ey var m diye. Kimse grnmyor, bir ses
gelmiyordu.Trkan, ocukluun verdii cesaretle yaral aabeyinin elinden tutarak kt darya.

Evlerinin ok yakn olduunu fark ettiler sevindiler buna. Annelerini, babalarm grecek
lerini sanyorlard hl. Eve yaklatklarnda evin tttn grdler. Ev yanm t; her taraf
darm a dankt. Anneleri yatyordu az ilerde, st ba paralanm halde. Bir baka yerde
aabeylerinin ve dierlerinin cesetleri yatyordu gelii gzel, kanlar iinde. Ali babasn arad
gzleriyle, gremedi. Cesedini aramak istedi, cesaret edem edi.Alam aya baladlar. Daha do
rusu kendiliinden akyordu gzyalar.

Sabahn seher vaktiydi. H ava souktu. Duman tterek yanan evlerinin nnde, annesinin
aabeyinin, babasnn ve yaknlarnn cesetlerinin yannda el ele iki ocuk, alyordu. Yeni g
nn en gzel saatlerinde, unutamayacaklar bir acy yayorlard. Yanan insan etinin kokusunu
bilmiyorlard. Havada babalarnn yanan cesedininkokusu vard, oysa.

Trkan, burada daha fazla beklem elerinin doru olm ayacan fark etti. Aabeyini elin
den ekerek yrm eye devam ettiler. nce annesinin cesedinin yannda getiler. Trkan eilip
dzeltmek istedi annesinin dankln. K anlara belenm i yanaklarn silmek, ona sk sk
sarlm ak iin iddetli bir istek duydu iinde.Bu defa Ali engelledi. Ali de babasn aryordu
gzleriyle; yine bulamad. Sonra Hseyin aabeylerinin ve dierlerinin cesetlerini getiler. En
son cesedi getiklerinde, geriye dnp baktlar, uzun uzun ve alayarak. Bu defa hkrarak
alayabiliyorlard. Gzyalar durmuyordu.

Gll E rgnln de ziyaret edilecek bir mezar bulunm am akta, katilleri az cezalarla kur
tulmulardr.
 HSEYN ERGNL, AFN-GZPINAR KY, 1959

H seyin babasyla birlikte alyor, hem hayata hazrlanyor, hem de babasna yar
dm c oluyordu. B u arada dnem in ve sosyal ortam n sonucu olarak politik gelim elerden
etkilenm iti; kendisini genel anlam da devrim ci sem patizan olarak gryordu. H em en her
evrede arkadalarnn olm asndan dolay kim i destekleyecei konusunda kafas karkt.
Bir yanda arkada M ahm ut n a ln savunduu grup vard; dier y an d a H ac B ek tan
savunduu evre vard. H er iki gruptan da arkadalar vard. Birini tercih edip d i erlerin
den uzaklam ak istem iyordu. B azen siyasal gruplarn aralarnda yaanan tartm alara tank
oluyordu. H er ne kadar bu tartm alarn ieriini ve nedenlerini tam olarak anlam asa da, bu
tartm alarn nem li o lduunu hissediyor, deer veriyor, anlam aya alyordu.B ilm edii
konulara fazla karm yordu.

H seyin esasnda kendisini e blnm hissediyordu. B ir yanda bu iki gruptaki ar

kadalar ve onlar arasnda seim yapm ak zorunda kalm as, dier y an d a ise babasnn i ve
geim derdi sorunlar. B unlar arasnda nasl b ir iliki kurulacan da bilm edii iin can
skknd. Y ine de hem arkadalaryla hem de ailesiyle ilikileri ok iyiydi. T m aile fertleri
kendisini seviyorlard. B abas sevgisini pek gsterm ezdi ancak kardeleri ve annesi H se
yin deyince bin H seyin kyordu azlarndan.

retm enlerin vurulm asn H seyin iten eve geldiinde duym utu. O andan son
ra cenaze treni ve arkasndan yaplan saldrlar H seyin ve arkadalar H ac B ek tala
M ah m u tun en nem li konularyd. Ayrca bu saldrlarn devam nda olabilecekleri srekli
konuuyorlard kendi aralarnda. B ir biim de bu sorunlar zem eseler de, y aananlar k ar
sndaki duyarllklar, kayglar ve bu k ayglara kar yaplm as gerekenleri konum ak,
arkada da m em nun etm iti. A kam ge saatlere k ad ar H ac B ekta, M ah m u t H oca ve H
seyin byle zam an geirdiler. H er konu dnp dolap y arn n eler olacak a ca b a? sorusuna
gelip dayanyordu. K im senin bu soruya verebilecei isabetli bir cevab yoktu.

K esin olan uydu. D evrim cilere olduka yakn olan bu gencin hibiri yarn k en
dilerinin de katledilecei b ir katliam n yaanacan bilm iyorlard. O k ad ar ki, en kk
b ir hazrlk yapm ak bile gelm em iti akllarna. G e saatlere kadar yaanan saldrlara dair
birok eyi konutular.A ncak yarn ne olabileceine ve olabileceklere kar ne yaplm as
gerektiine dair ne doru b ir ngrde bulundular, ne de isabetli bir; zm nerebildiler.
i 1
A ra sra zel hayatlarndan da sz ettiler. H ac B ekta dier iki gence gre daha b y k
t ve evliydi. Evlilik ve sevgililik konularndan da anlyordu. G enler sevgililerine ilikin
konuurlarken,onlara tler veriyor, tecrbelerini anlatyor, yol gsterm eye alyordu.

H sey in in de, M ah m u tun da sevgilileri vard. kisi de evlenm ek iin hazrlk yapyor
lard. G eri H seyin henz annesine, babasna sylem em iti. A m a biliyorlard. Z aten onlar
da askerlikten sonra evlendirm ek istiyorlard oullarn.

H seyin yatarken, gn iinde yaananlar dnd. lk kez yaad b ir tecrbeydi ve

ok etkilenm iti. nsanlarn bir araya gelm esinin ne m uazzam bir g olduunu grm t.
ard bu gcn byklne. N eden daha ok ve daha birliktelik halinde bir araya gelin
m ediine zld. yle olsa her ey dzelirdi. B ask zorbalk kalm azd diye geirdi iinde.
Sonra kendi geleceini dnd.Y apacaklarna dair h ayaller kurdu. H ayaller kurarak uyu
du. Sabah olduunda henz kim se kalkm adan, H sey in in kardei gelip uyandrm t her
kesi. A nnesi haber gnderm i, kahvalty hazrlam aya baladn, onlar da kahvaltya b ek
lediklerini sylem iti. Bu durum da bek r kahvaltsna ne gerek v ar diye hep birlikte G ll
A n a nn kahvaltsna gitm eye hazrlandlar. H ac B ek tala M ahm ut bu durum a m em nun
olurlarken, H seyin arkadalaryla yalnz kahvalt yapm ay dnm , m evcut deiiklik
ten m em nun olm am t, ancak itiraz da etm em iti.

K ahvalt esnasnda birinci saldr dalgas gelip gem iti. K ylerden gelenler, m ah alle
den katlanlar, hep birlikte ve korkun bartlarla, yakp ykarak gem ilerdi Y r k selim e
doru. A skerler vard, az da olsa, m ahallenin kelerinde. B irka saat sonra askerler m a
halleyi terk ettiklerinde m eydan saldrganlara kalm t. A slnda tehlike devam ediyordu,
gem em iti de, evdekiler yle sanm lard.O arada evden kp kam ay dndler, ancak
bu da m m kn grnm edi. Evin iinde m ahsur kalm lard.

S aldrlar lene doru yeniden balad. S aldrda bulunanlarn hem en hepsi sabah sal
dran kom ularyd H seyinlerin. H er birinin elinde b ir silah, bir nacak, b ir balta, bir sopa,
hsl b ir saldr arac vard. B ir gn nce, sabah ve akam m erhabalat insanlard bunlar.
Ve hibirisinin yznde, yaptklarndan dolay en kk b ir tereddt, en k k b ir kararsz
lk belirtisi, en kk b ir pim anlk krnts yoktu. O nlar, dn sam im i bir havayla m erhaba
dedikleri, b ir gn nce birlikte ay iip kt oynadklar kom ularn ldrm eye gelm iler
di. ok net ve kararlydlar.
 H seyin grd bu m anzaraya dair ne y orum yapacak, ne de dnecek durum dayd.
Sadece kafas karm t. B unlar nasl oldular da bu denli fkeli dm an oldular bize kar
diye dnd. C evabn bilem edii b ir soruydu.

Eve saldrm aya balam lard. H seyin, arkadalar ve ailesiyle birlikte katliam g s
lem eye alyordu. A tlan paavralar dar atm ak, atlan talarla geri savurm ak, atabile
cekleri ne varsa onlar atm ak, evin yanan yerlerini sndrm eye alm ak ... B tn yap ab il
dikleri buydu. K im senin elinden daha fazlas gelm iyordu.

Evin stne kp yardm istem eye alan babasn vurm ulard. B abas yanan atein
iine dm t. A nnesi saa sola rpnrken, y alv arr yakarrken yaralanm t. O y akar
lar ki duyanlarn yreinin yan eritirdi. B u y akarlar ylan deliinden kartr, kurda
kurtluunu unutturabilirdi. A m a canilerin tyleri bile kprdam am t. A nnesi yaral haliyle
ocuklarna iaretlerle b ir ey anlatm aya alyordu. G idin, diyordu bizi brakn gidin.
K endinizi kurtarn. A ncak kim senin onu dinleyecek, duyacak hali yoktu.

Eve girm ilerdi. lk olarak yakasna yaptklar H sey in di. Z aten m am Ergnl d am
dan atee atlm t, anne de yerde y araly d .H sey in i, H ac B ek ta ve M ah m u tu tutsak
alm gibi kollarnda kskvrak yakalayarak ve b oyunlarna silahlar dayayarak dar kar
tlar. Ele geirebildikleri ocuklarla birlikte yan yana dizdiler. K arlarna geip kuruna
dizm ek istiyorlard. Lkin katillerden birisinin cennete gitm ek iin acelesi vard. Silahn
sknca ortalk kart ve kurbanlar, nizam i olarak kuruna dizilem eden vuruldular. ocuklar
kam , dierleri vurulm ulard.

H seyin yere dm t. Yaralyd henz. K an akyordu bedeninden. Saldrgann b iri

si grd H sey in in henz lm ediini. K im senin sa kurtulm asn istem iyorlard. Silahn
dayad gvdesine ve boaltt m erm ilerini. Bir bolua veya havaya skyorm u gibi rahat,
kaygsz ve acm aszca basyordu tetie. H er kurun bedenine girdiinde, H seyin hem
sryor, hem inliyordu. rpnm aya balad bir sre sonra. K atil banda bekliyor, seyre
diyordu lm n. rpnlar azalarak devam etti. B iraz sonra durdu rpnm alar. Kan
dierlerinin kanna kararak birikiyordu sokan betonunda.

Elinde ldrc alet bulunanlarn hibirisi ldrm ekten yana zorluk ekm iyordu. l
drm enin bu denli kolay ve cezbedici olduu bilinm ezdi nceleri. B ir savata bile bu denli
kolay insan ldrlem ezken, bu insanlara ldrm eyi bu denli cazip klan ne olabilirdi ki?

Evde bulunanlardan bei ldrlm t. D ierlerinden birka yaralyd. H sey in in

kardelerinden R za ar yaral olarak kurtulabilm iti. Ali de yaralyd.

R za Ergnl saldr esnasnda ar yaralanm , bir kenarda yatm aktayd. A kan k anlar
nn iinde debeleniyor, kvranyor, canhra b ir biim de baryordu. K atliam clar nefretle
seyreden am a kar da duram ayan T rk-Snni biri bu durum u yrei yanarak izliyordu.
G zlerini R z a dan alam yordu. D ayanam ad ve kargaadan istifade, R z a y kucaklayp
evine gtrd.

K atliam clar ilerini bitirdiklerinde R z ay h atrladlar ve onu da ldrm ek iin aram a

ya baladlar. H em en syledi birisi R z a nn yerini ve b astlar R z anm snd evi. A lp
 & e 4 w & e w l c l f r \jila A i< y / 7 8

ldrm ek istiyorlard. B ir koyunu kurban etm ek istercesine rahatlard.

R z a y kom m asn a alan sz konusu kii, R z a y alm ak isteyen saldrganlara, Beni

ldrm eden bu ocuu alam azsnz diyerek onlara kar tutum alm t. B eklem edikleri bu
kar koyuu kabul etm eyen saldrganlar ev sahibini tehditlerle geriletm eye alm larsa da
sonu alam ayarak oradan ayrlm lardr. K atliam clara ve katliam annda bu ekilde tavr
alarak bir insann kurtulm asn salam ak, sradan b ir davran olarak grlem ez. Bu ev sa
hibinin kararl tutum u R z a nn hayatnn kurtulm asn salam tr. O gn bu gndr, R za
ne katliam ne de kendisini kurtaran bu insan unutm utur.

H sey in in de iek k onacak b ir m ezar, okanacak b ir m ezar ta blm am , m ezar k ay

bedilm itir. Kati ler,katliam yapm lar b iro k insan ldrm lerdi, bunlara sdece lm e
sebebiyet verm ekten dolay ceza verildi. i
 i

HACI BEKTA BOZKURT, AFN-REN, 1954

H ac B ektan kyde tarlas topra yoktu. H ayvanclk yapacak kadar hayvan da y o k

tu. H er ky gencinin yapt gibi o da ehirde aram aya kt geleceini. A yrca zaten kar
delerini de okutm ak istiyordu. Bunun iin yatan, yorgann srtlayp M araa geldiler.
ehre gm ek, yoksullar iin ok kolayd. Y anm a alaca ufak tefek bir ka para eya,
ehre gm ek iin yeterliydi.

ehirde b ir i tutm alar gerekiyordu. K yde i bulm ak m m kn deildi. H ac B ekta,-

gn alp geldiinde S erin tep ede m am E rg n llerin evinin b ir odasn kiralad.

H ac Bekta hm anist, duyarl, enerjik, azim li, kararl ve cana yakn b ir insand. Byle
olduu iin toplum tarafnda seviliyor, sayg gryordu. Tand her insan H ac B ek tan
herhangi bir sorunu olduu zam an hem en el atar yardm c olurdu.

H ac B ek tan biri yanda, dieri alt aylk olan iki kz vard. O nlar henz yanm a
alm am , annesine brakm t. K ardeleriyle birlikteydi. H nkr okula gidiyordu. Veli on
sekiz yanda bir delikanlyd ve onunla beraber alyordu. H ac B ekta ve kardei Veli
deiik ilerde alyorlard.H ac Bekta daha ok seyyar satclk yaparken, Veli de eitli
iyerlerinde yardm c elem an olarak alyordu.
 K sa sre nce ky d en ayrlm lard. Yeni yeni kuruyorlard dzenlerini. B ir oda da olsa
oturacak bir yer ayarlam lard. Tam bu gnlerden birinde yaand retm enlerin vurulm as.
C enaze trenine katlm ay konutular aralarnda arkadalaryla. K atlm aya k arar verdiler.

H ac B ek tan sorunlar ve sorum luluklar vard. E vlenm iti b ir sre nce. ki gl gibi
kz vard. Y aam n karsna kartt sorunlar zeceini um uyordu. Ve bu am ala u ra
yor, rpnyordu. K ardelerinin de sorum luluunu tayordu. O nlarn geleceini dn
m ek aabey olarak H ac B ek tan sorunuydu.
t

Y aanan siyasal gelim eler de H ac B ek tan ilgisini ekm ekteydi. D evrim cilere h ay
ranlk duyuyor onlar seviyordu. kisi de ayn katliam da katledilm i o^lan arkadalar M ah
m ut nal ve M ithat B ozkurt ile sk-sk gr, bu konular konuurdu. A ncak iler zam an
nn byk bir ksm n alyordu. . /
/ ' f
K olay olm uyordu b ek r yaam ak am a yapacak bir ey yoktu im dilik. B iraz tutunabi-
lirse, ilk elde b ir arsa alacak, sonra zerine bir ev yapacakt. V elinin alkanln seviyor,
onunla birlikte ok gzel iler yapacan dnyordu. H n k rm da o k ulunda baarl
olm asn um uyor, onu sk sk bu ko n u d a uyaryordu. H er eyin zam anla daha iyi olacan
dnyordu H ac B ekta. K ardeleriyle birlikte saygn ve gvenli b ir gelecek kurabilece
ine inanyordu.

Perem be gnyd retm enler vurulduunda. H ac B ekta da, Veli de iteydiler. H ac

seyyar satclk iin y akn kylere gitm iti. Veli de alt dem ir dogm acdayd. H nkr
okulda duym utu retm enlerin vurulduunu. B ir gn sonras iin cenaze treni y ap laca
n renm ilerdi.

A kam evde bir aradaydlar. Ev sahiplerinin olu H seyin Ergnl ve m isafirleri M ah

m ut nal H oca da vard. H ep birlikte cenaze treni iin hazrlklarn yapld Y r k selim e
gittiler nce. O rada baka tandklarla karlatlar. B ir sre sonra eve dndler. Yarnki ce
naze treninden sonra tekrar ilerine gitm eyi konutular. G e saatlere kadar sohbet ederek
uyudular.

Sabah olunca kahvaltlarn yaparak tren iin gelenlerin topland Y r k selim e yola
ktlar. H ac B ekta da herkes gibi gerilim siz, sorunsuz b ir tren yaanacan sanyordu.
B una ram en herkes heyecanlyd. H eyecanlarnn nedeni ilk kez byle geni katlm l b ir
trene, etkinlie katlyor olm alarndand. A yrca genellikle byle durum larda devletin g
venlik glerin yapaca saldrlardan da korkuyorlard.

Tren pek ok kargaadan sonra balad. H erkesin st arand. K ortejler oluturuldu,

sloganlar atlm aya baland ve yrye geildi. K ortej yava ilerliyordu. H ac yannda
arkadalaryla byle bir toplulukla olm ann heyecann yayordu. B a gkteydi, o m u zla
r dikti. A rkada H seyin de yanlarndayd. M ah m u t H oca daha nlerdeydi; ldrlenler
onun m eslektalaryd ve yakndan tand arkadalaryd. D olaysyla onun nden y r
m esi norm aldi. A ncak trenden sonra greceklerdi, yle szlem ilerdi.

B iraz sonra kortej yrm em eye balad. N ed en durduu anlalam ad. D aha dorusu
H seyin ve arkadalar anlayam adlar. ok srm edi bu beklem e. S adan soldan talarn
gelm esiyle kortej bozuldu ve insanlar etrafa kam aya baladlar.
 Balayan saldr iddetlenerek devam etti. H erkes b ir yerlere snarak kurtulm aya al
yordu. G venlik gleri yoktu ortalkta. H ac B ekta kardelerinden kopm u, birbirlerini
kaybetm ilerdi. O nlar aram asnn ne im kn vard, ne de zam anyd. O da b ir an nce s
nacak bir yer bulm aya alyordu. C enaze gzerghnn evresindeki b tn iyerleri ve
evler ya saldr m ekn olm utu veya datlm t. Snacak gvenli b ir y er bulm ak m m
kn deildi. B ilinm eden girilen herhangi bir y erin insann m ezar olm as ok m m knd.
O nun iin herhangi bir yere snam ad H ac B ekta. Sokak aralarnda etraf gzeterek Y
r k selim e gitm eye alt. B ir sokaktan dierine geerken nce gzetliyor, sonra harekete
geiyordu. Birka defa tehlikeli durum larla karlat ancak atlatt.

N ihayet Y r k selim e ulat. M ahalleye girdiinde tandklara urad, kardelerini

sordu ve oradan da eve gitm ek zere yola kt. M ahm ut H o cayla karlatlar. B irlikte
evlerine gittiler. E ve vardnda Veli dnda herkesin evde olduunu grd H ac Bekta.
Saldrdan sonra Veli K aram araa gitm ek zorunda kalm t. B iraz sonra Veli de eve geldi;
Hac Bekta rahatlad.

A kam olm utu. H ac B ekta, m isafirleri ve kardeleriyle birlikteydi. Y aanan saldry

ve sokakta devam eden gerilim i, ayrca yarn olabilecekleri konuuyorlard. Sokakta y aa
nan ve gece boyu devam eden gerilim konum alarnn tem el konusuydu. B azen dar kp
durum u daha yakndan anlam aya alyorlard. A ncak bu kadar aleni ve bu kad ar pervasz
bir dm anlk iinde olan saldrganlar grdke aknlklar artyordu. G ecenin ilerleyen
saatlerine kadar srdrdler konum alarn. Biraz nee, daha ok kayg hkim di sohbetle
rine.

Sabah erken kalkm lard. nce bir saldr olm utu evlerine. A ncak ksa srm , sal
drganlar gitm ilerdi. H ac B ekta, ev sahibi m am Ergnl ve M ahm ut H oca, saldrganlar
Y r k selim e gitm ek zere ayrldklarnda bir durum deerlendirm esi yaptlar. E vden ayrl
m ak en uygun zm d. A ncak bunun da riskleri vard. H enz m ahalleden ayrlm am olan
saldrganlar tekrar saldrabilirlerdi. Evde beklem ek sorun olur m uydu? B uradan ayrldkla
rna gre tekrar dnm eleri ok m antkl grnm yordu. m am E rg n ln evinde b ulunan
lar byle dnm lerdi. D evasa b ir katliam yaandn grem em i, anlayam am lard. Bu
dnceyle, ancak yine de kayg ve endie iinde bekliyorlard evlerinde.

leden sonra balad esas lm cl saldrlar. E vin iindeki herkes, hep birlikte saldr
lar gslem eye alt. A ncak bir ka saat d ay anabildiler bu saldrlara kar.

Ev, atlan paavralarla yanm aya balam t. m am A m ca ldrlm ve yanan atein

iine atlm t.Y anan evin koridorundayd lm le peneleen G ll A n a nn bedeni. E vde
ki dierlerini darya kartarak, yan yana dizdiler. K uruna dizm ek istiyorlard. M ahm ut
H oca, H ac B ekta ve H seyin yanan evlerinin nnde kuruna dizilm ek zere ayakta b ek
letiliyorlard.

H ac B ek taa vurdular ilk olarak. V ururken b ir kuru aaca v urur gibi vuruyorlard,
btn gleriyle ve gerinerek. K afasna vurm ulard ellerindeki baltalarla. K afatas p ara
lanm t. H ac B ekta vurulm adan nce etrafna bakm yordu. Belli ki kardelerini aryor
du. Sokaktaki grltden ne dedii anlalam ayan szckler m rldanyordu dt yerde.
E lleriyle yeri avulam aya alyordu. A yaa kalkm ak iin b ir dayanak, bir g kayna
aryordu. Yere dtkten sonra da vurdular. D ne dne vuruyorlard, daha grkem li b ir
duru olsun diye. B irka sarslm adan sonra H ac B ek tan vcudundaki kaslm alar kesildi.
lm t.
***

H ac B ek tan kardei H nkr on drt yandayd. O rtaokul ikinci snfta okuyordu.

G ece aabeyinin anlattklarn can kulayla dinlem iti. Sabah olduunda aabeyi lm le
burun burunayd.S aldrlar olurken, aabeyini brakm am aya, onun yannda olm aya al
t. A abeyini vurup drdklerinde, tandk birisi, srarla H n k ra>kamasn nerm iti.
H nkr syleneni yapt,ancak kam aya alrken kafasndan ve srtndan yara/ald. H nkr
yaralarna ram en kayordu. stndeki gm lei param para ve kandan kpkrm z olm u
tu, Y r k selim e girdiinde. Y r k selim de bir akrabasnn evine kendisini attnda, ak
rabasnn evde olm adn, klaya gtrldn bilm iyordu. H nkr, ne gidecek bir yer
biliyordu baka, ne de baka b ir yere gidecek takati vard. G irdii evin b ir odasnda bulduu
bo kanepeye uzand, yaralarnn verdii bitkinlikle. Sabaha kadar bazen uyank bazen d al
gn, kald orada Hnkr. Y aralar kanayarak geirdi geceyi. K orkuyu unutm utu. Sadece ac
ve gzya vard. A abeyleri aklna geliyordu, alyordu. Y aralarnn acs dayanlm azd,
alyordu. K alkm ak, b ir yerlere gitm ek istiyordu, kalkam yordu. A lam akla geti o uzun
gece. Sabah olduunda yar l bir halde bulundu. A skeri arala hastaneye gtrld.

H ac B ek tan dier kardei Veli, gn sonra K aram aratan Y r k selim e gelm iti.
Veli cenaze trenindeki saldrlardan sonra, eve gidem em i, baz kylleriyle K aram araa
gitm iti. O rada kald d i er gnlerde ise, katliam n btn ehre yaylm asndan dolay ne
evine gidebilm i, ne de aabeyinden ve kardeinden hab er alabilm iti. Veli nc gn, as
keri aracn iinde kardei H n k rla karlam t. ki karde aabeylerinin ldrldn
be gn sonra renebilm ilerdi.

H ac B ek tan cenazesi beinci gnde bulunabilm iti. C eset o denli paralanm , o

denli tahrip edilm iki ilk bakta tanm ak m m kn olm am t. C eset tannm az haldeydi. C e
naze alnrken em in olm ak iin defalarca bakm lar, yine de em in olam am lard. Sonunda
H acnn srtndaki et beninden tanyabilm ilerdi.

B abalar bir hafta sonra renebilm iti olunun ldrldn. H ac B ek tan iki kz,
dedeleri ve Veli am calar tarafnda bytldler. K zlar yllarca am calar V eliyi baba ola
rak tanyp bildiler. Y llar sonra gerei rendiklerinde uzun sre kabul etm ek istem ediler;
bu durum un etkisinden kurtulm ak kolay olm ad onlar iin. H ac B ek tan babasnn da,
anasnn da lene kad ar gzyalar kurum ad.

H ac B ektan m ezar yo k tu r hl. K atilleri lm e sebebiyet verm ekten yarglanm ,

daha az ceza alm alar salanarak ksa srede tahliyeleri salanm tr.
 MAHMUT NAL - ADIYAMAN-TUT 1955, RETMEN

retm en M ahm ut nal, A fin in Lorun (A ltnelm a) K ynde grev yapyordu. D aha
nce ayn ilenin K ukayas K ynde retm enlik yapm t. B urada sevilm i sayg gr
m t M ahm ut H oca. K ukayas K ynn halk K rt-A levi idi. Bu kyn insanlar gelien
m cadelede tarafn belirlem i, devrim cileri kendi ocuklar olarak kabul etm i, barna
basm t. M ahm utu da bu ocuklarndan birisi diye seviyor, sayyorlard.

A ncak M ahm ut b ir sre sonra yine A fin in b ir baka kyne tayin edilir. Bu tayin ii
zel bir dzenlem eyle yaplm , M ahm ut H o cayla kyller arasnda oluan birlikteliin
krlm as am alanm t. Yani ksacas M ah m u tun politik kim lii onun srgn edilm esine
yol am , srgn yeri olarak onun rahatsz edilecei bir yer belirlenm iti.

M ahm ut n a ln tayin edildii ky, A fin de politik adan gericiliiyle ne km bir

ka kyden birisiydi. Buras byk b ir ky, hatta kasaba gibi b ir yerdi. D olaysyla burada
M ahm ut gibi yabanc bir retm enin politik basklardan dolay yaam tehlikede saylrd.
K ontrol etm enin m m kn olm ad byk bir yerde yabanc ve yalnz b ir insann kendisini
korum as hite kolay olm ayacakt. K im , ne zam an, nerede saldracak, bunu bilm ek m m
kn olm ad gibi, bylesine gvensiz b ir ortam da yaam ak da bal bana b ir sorundu.

M ahm ut, tayin edildii L o ru n da, tahm in edildii gibi srekli taciz edilm iti. K yde
elinde kitapla, ilerici gazete ve dergilerle dolat iin birka defa saldrya uram , her
defasnda direniiyle, kararl duruuyla faistleri geriletm iti.
 Fakat en nihayetinde buras M ah m u tun rah ata grev yapabilecei b ir y er deildi. Ne
yapp edip bir an nce burada ayrlm as gerekiyordu. Tayinini baka yere aldrm ak am acyla
M araa gelm iti. 2-3 aydr devam eden bu tayin durum undan dolay M ahm ut, M araa her
geldiinde E rgnllerde kalyordu. B uraya gelm esine yol aan bir dier neden ise, H se
y in le birlikte TSP Sosyalist G enler B irli in in alm alarna katlyor olm alaryd.

M ahm ut nal, yoksul bir ailenin en kk oluydu. B abas, M ahm ut yandayken

lm t. A nnesi tek bana iki olunu ve iki kzn bytm eye alyor, bunun iin did in i
yordu. Irgatlk yapyordu ou zam an. O lu M ah m u tun okum as, onun tek um udu, gurur
kayna ve yaam dayanayd. O nun iin ne edip edecek M ah m u tu okutacakt.

yle de oldu. M ahm ut okudu, retm enlik yapm aya hak kazand. M ah m u tun annesi,
olunu retm en olarak karlayp kucakladnda kendisini dnyann en m utlu, en gururly
anas olarak gryordu. H ayat boyunca yoksulluktan ekm iti. O lunun retm enliiyle
yokluktan, yoksulluktan kurtulacan, m rnn bu son dem inde, daha rahat bir hayat y aa
yacan um uyor, bunun iin iten ie seviniyordu.

M ahm ut anasn seviyordu, sadece b ir oul gibi deil, bir em eki olarak seviyordu. Bir
retici olarak seviyordu. A nasnn her isteine deer veriyor, karlam aya alyor, onu
zm em eye zen gsteriyordu.

B tn bunlara ram en anasnn her dediini yapam ad zam an lar da vard. syan gn
leri yaanyordu. K afa tutan gnlerdeydiler. A nas G itm e diyordu, Seni v u ru rla r diyordu,
D evletle baa k am azsn diyordu. H er ana gibi, kayglarn paylayordu. A m a yine her
ana gibi arkasndayd olunun. M ahm ut anasn zm eden yapt yapacaklarn. A nas bildi,
M ah m u tun ne yaptn. K orku kaygland am a zlm edi, kzm ad oluna.

M ah m u tun doup b y d kasabam s ehir, dem okrat bir zellie sahipti. Bu geli
m eyi yaratan toplum sal b ir dayanak vardr elbette. A ncak bunu anlam aya ve yorum lam aya
kalkm ak konum uzun dndadr. G rlen o ki, yeillik ler iindeki bu gzel kasaba ayn
zam anda toplum sal duyarll gelim i insanlarn yaad bir irin yerleim olarak dikkat
ekm ektedir. M ahm utun dnya grn oluturan belki de doup byd kasabann
zelliiydi. bni H aldun y zlerce yl nce dem em i m iydi, corafya kaderdir diye. A nla
lan bu belirlem e M ahm ut nal iin de doru ve geerlidir.

M ahm ut nal retm en arkadalarnn cenaze trenine en nde katlm t. S aldrlardan

sonra H sey in le buluup eve gitm ilerdi. G ece S erin tep edc yaplan hazrlklar, sabahle
yin yaanan saldry grm , yaam t. Btn bu anlarda hep saldrganlara kar m cad e
leyi nerm i savunm u buna uygun bir pratik iinde olm aya zen gsterm iti. Evde bulunan
herkes M ahm ut H o cann bu tutum una byk bir saygyla yaklam lard.

M ahm ut nal m isafir b u lunduu evdeki insanlarla birlikte nce saldrlara kar d iren
m eye alt. Evin iinde saldrganlara kar en a k tif durum da olan M ah m u ttu. D aha ok
rpnyor, daha ok saldrlar gslem eye alyordu. M ah m u tun bu tutum u vicdan
bir duyarllk m yd, yoksa tarihsel bir kodlanm a m yd bilinm ez. A m a h er saldrya kar
kendisini siper edinm ek isteyen M ahm ut, tam da dncelerine uygun olarak, inanlarn ve
etnik kim liklerin kardeliini savunduunu ortaya koyuyor, b ir devrim ci gibi davranyordu.

D ar kartldklarnda da ayn tutum u srdrd M ahm ut nal. C aniler ilk olarak Ha-
c ya yneldiklerinde kar koydu hem en tereddtszce. K arlarnda lm yokm u gibi
davranyordu. Bu yiitlik m iydi yoksa k atliam clar hakknda edindii bilin m iydi, bunu
bilm ek m m kn d e il.M ah m u tun bu tavr zerine H ac B ek tala uraanlardan ayrlan bir
grup saldrgan M ah m u ta yneldiler. Z aten M ahm ut yaralanm t dierleri gibi. st ba
kan iindeydi.

H ac B ek taa saldrrlarken M ahm ut y arasn a bakm ak istem iti. Saldrganlarn Hac

B ektaa vurm alar zerine dayanam ayarak onlar m dahale etti. Ayn anda yedi balta dar
besini. A rkasndan sklan kurunlar drd M ah m u tu yere. K an revan iindeydi artk.
Y erdeyken etrafna baknyordu. A radm bulam ad m , yoksa yeni saldrlardan korunm ak
iin m i, bilinm ez, yzn topraa dnm eye alt. Tekrar vurdular baltalarla; ayn anda si
lah skyorlard. B irka saniye iinde M ah m u tun bedeni param para olm utu. K orkun bir
kinle vuruyorlard baltalarn bedenine. M ahm ut n a ln nefesi kesilm iti.

M ahm ut greve gitm eden nce b ir yeeni olm utu. K z ocuuydu. G enel olarak to p
lum un tutucu bir yan vardr; kzlara daha az ilgi gsterilir. M ahm ut yle deildi. O baka
trl dnyordu. nsanlarn kadn-erkek olarak ayrlm am as gerektiine, kadnlarn da
erkekler gibi hak sahibi olduklarna inanyordu. D ndne uygun davrand. Yeenini
herkesten ok sevdiini gsterm ek iin ona isim koym a hakkn kendisi kullanm ak istedi.
A ileden M ah m u tun bu isteine kim se kar km ad.

M ahm ut yeenine en gzel ad koym ak iin fazla dnm edi. A klnda byle durum lar
iin hazrlad isim ler vard zaten. A blasna Y eenim in adn ben k o y aca m dediinde,
iki isim vard kafasnda. Birisi K rte H azald, dieri de K b ann devrim ci lideri Fidel
C astro nun ad olan F id e ldi. A blas Fidan ism ine yakn olduunu dnerek Fidel adn
kabul etti. B ilm iyordu bu ism in kim e ait olduunu. Bilm esi de gerekm iyordu. Deil mi ki
kardei M ahm ut bu ism i nerm iti, onun dediini yapm ayacakt da kim in dediini y apacak
t? stelik M ahm ut her eyin en dorusunu biliy o r ve her eyi en doru ekilde yapyordu.
M ahm utun nerdii Fidel ad, yeeninin ad oldu bylece. M ahm ut H oca, Fidel birka ay
lk bebekken, daysn tanyam adan, days da adn koyduu yeenini sevem eden, alaka,
vahice katledildi.

M ahm ut n aln isim babas olduu yeeni Fidel, tanyam ad daysn arkadalarn
dan renm eye onu o yolla tanm aya alm aktadr. Fidel daysnn h er tant arkada
ndan duyduu vg dolu szlerden teselli bulm akta, m utlu olm akta ve yaralarnn her
zam an k an ad m sylem ektedir. M ahm utun ablas ve aabeyi de ayn ekilde M ah m u tun
arkadalarnn ilgisi ve sevgisiyle m utlu olm akta M ah m u tla gururlanm aktadrlar.

M ahm ut nal, K rt-A levi arkadalarnn evinde b ir Trk-Snni retm en olarak ld

rld. E er isteseydi, katillere T rk ve Snni olduunu syleyerek kendisini kurtarm aya
alabilirdi. A ncak o ideallerinin gereine uygun olarak hakszlklara kar arparak ld.
O nursuz b ir yaam iin ruhunu satm ay aklna bile getirm edi.
 M ara katliam nda m ezarlarn kayp olduu b ir realite olarak, M ara K ym adl a
lm ada ortaya konm utu. A ncak ok ac veren bir gereklik daha bulunm aktadr. M ara
katliam da baz cenazeler de kayptr. B unlardan b ir tanesi de M ahm ut n a ln cenazesidir.
G erekeli kararda bu konuda yazlan cm le, ksacktr: Tanklar tarafndan ldrld
ileri srlen M ahm ut n a la ait cesedin tespit ve tehis edilem em itir. Bu cm lede an lat
lan gerek M ahm ut n a ln cesedinin kaybedildiidir.

M ah m u tun ailesi de M ahm ut hakknda doru dzgn bilgi sahibi olam am tr. M ah
m u tun ablas ve aabeyi, ilk balarda M ah m u tun akbetini renem em iler. K ayp o ld u
unu biliyorlarm uzun sre. D aha sonra renm iler M ah m u tun M ara katliam da ld
rldn. D evletin ilgili ku ru m lan bu bilgiyi aileye tebli etm i. A ncak M ahm ut n a ln
ailesine verilen bilgi, sadece M ah m u tun katliam da ldrld eklindeydi. F akat ne 6e-
sedi verildi, ne de m ezarnn nerede olduu sylendi. Y ukardan d belirtildii gibi resini
belgeye ise, cesedinin kayp olduu yazld.

C esedi kaybedilm i olan M ahm ut nal, faili m ehul olarak kaytlara geti. M ah m u tu
katledenler hi yarglanm adlar.

M ah m u tun cesedi kayp olduu iin doal olarak m ezar da olm ad.

M ah m u tun annesi, olunun bir gn kp geleceini m it ederek yaad. O nu kayp

olarak bilm ek, yrek ezen b ir um ut kayna oluyordu. K ayp bir gn bulunabilir, kp g e
lebilirdi. A ncak lenin geri gelm esi m m kn deildi. O nun iin olu M ah m u tun kayp
olduunu dnm ek daha rahatlatcyd.

Z am anla bu um ut azaldka yaam a sevinci, gzlerinin feri, dizlerinin derm an azald

M ahm utun annesinin. Ve b ir gn M ah m u tunu grem eden yum du hayata gzlerini. Kim
bilir belki b ir gn M ahm ut n a ln adna, annesinin de m ezarn ziyaret edecek, o m ezara
da iek brakacak birileri olacaktr.
 CEMAL BAYIR - AFN-KAANLI, 60LI YALARDA
Cem al Bayr, ilerlem i yana ram en hayatn sorum luluklarn yerine getirm enin tela
iindeydi. ri cssesi ve dinam ik vcudunun iinde sevgi dolu b ir yrek tayordu. Bazen
inaat iilii, bazen de seyyar satclk yapyordu. H ayat boluk kabul etm iyordu; para
kazanm ak iin nne kan tm ileri yapyordu C em al. B ir sre nce gelip yerlem iti b u
raya. Evini henz yapm t. Ev dedikse, bildiim iz gecekondu! K aps tahtadan, cam larnn
bir ksm taklm , svas dtan yaplm , iten yaplm am bir gecekondu. Ayrca btn
bunlarn bir ksm da bo rla yaplabilm iti. M alzem elerin bir ksm paras veriliyor, geriye
kalan iin uygun tarihe bir senet dzenleniyordu. iliinin hem en tam am n C em al ken
disi yapm t. Y oksa baka trl ev sahibi olunam azd.
retm enlerin cenazesine saldr olm u; m ahallede huzursuzluk yaanm aya balam t.
Btn bunlar C em al m ahalleye geldikten sonra renm iti. Can sklm aya balam t. G e
lim eleri anlam akta zorluk ekiyordu. B unlar neden olsun, neden bize sald rsn lar? sorula
rnn cevabn bulam yordu. A slnda sorun cevap bulam am ak deildi; nk C em alin olu
Salm an ile A li, bu sorunun en ak cevabn veriyorlard. retm elerin cenazesinden sonra
olanlara dair her eyi anlatyorlard. A ncak C em al bunlar kabul etm iyordu. K im se bize bir
ey yapm az diye srar ediyor, bu iddiasnn kabuln salayacak b ir aklam a aryordu.
Sorun burada tkanyordu.
C em al, K im se bize b ir ey y ap m az! derken; saldrganlar C em ali ailesiyle birlikte yok
etm enin hazrln yapyorlard. K atliam n yaratt canavarlk hali btn m ahalleyi kap
lam t. Sanki ortalkta dolaan ve kontrol edilm eyen b ir canavar vard ve o h er eyi ykp
yakyor, ldryordu.
 C em alin iindeki sknt da bu noktada ortaya kyordu. N ed en ? diyordu, N e y ap
tk biz? diyordu, N iin olsun! A kam a kad ar birlikteyiz, ocuklarm z birbirim ize em a
net ediyoruz. N asl olur byle b ir ey? diyordu. B tn bu sorularn sonunda da Bize bir
ey y ap m azla r diyor, ancak yine de skntdan kurtulam yordu.
Evde, huzursuz bir bekleyi hkim di. K aranlk, kasvetli ve souk bir aralk g n y
d. B u i skntsn A liye de anlatm yordu. B aka zam an A liyle paylard can skntsn.
im di susuyor, geceye, karanlk geceye bakyordu. Birka kez kapnn nne kp etraf
kolaan etti. H er dndnde yzndeki izgiler daha derinlem i oluyordu. B ir d n d
nde, B akkal M u ratn dkknnn n insan kaynyordu. N edir b u ? diye sordu, kendi
kendine sorar gibi. K im se b ir ey sylem edi, sustular sadece.
} /
Bu arada saldrganlar, hazrlklarn ilerletm ilerdi. nce kyden gelenler, m ahalled6-
kilerle buluuyorlard. B ylece cennette m ekn edinm ek isteyenler to p lan m ay a b alam
lard. A rkasndan Y r k selim e doru yrye getiler. E linde silahlar, baltalar, b ak
lar, sopalaryla,herkes, Y r k selim e gidiyordu. C em al artk hedefte olduklarndan em in
olm utu. D ini ve devleti kurtarm ak isteyenler, sokaklar ele geirm ilerdi. Y oksulluklarn
tatm in edecekleri bir eyler de bulabilirlerdi bu karm aann iinde. B irisinin altnn, b a
kasnn radyosunu, bir dierinin parasn alm ak, byle ortam larda hem kolayd, hem de bir
gvuru ldrm enin sevab vard.
C em al bu saldrlarn benzerlerini E lb istan da, K rk h an da, P azarck ta ve daha baka
yerlerde yaam ya da duym utu. im di de aktan aa, M arata, K rtlere ve A levilere
saldrm ak iin hazrlk yaplyordu.
M ahallenin sokaklarnda dolaanlarn d n d a b ir grup da, A hr D a nn eteine d i
zilm i, saldrm ak iin frsat kolluyordu. Saylar m antar gibi oalyordu. B ir araya g el
diklerinde devasa bir kalabalk oluuyordu. K ontrol edilem eyen hareketlilikle, korkun bir
g rnt veriyorlard. Sokakta bulunan A levilerin ve K ltlerin evlerine saldrlm , birok
ev yaklm , yklm t.
G ecekondu olarak yaplm olan evlerinin, saldrganlardan korunacak b ir taraf yoktu.
B riketlerle yaplm olan evin, henz svas bile yoktu. D ier evlerden darack b ir sokakla
ayrlyordu. pe aslm yam al am arlar hl bahedeydi.
C em allerin evine doru geliyorlard. H em en kaps darda ve dem irden yaplm olan
odaya getiler. Pencereden dar gzetleyen C em al A m ca, M ercan A na ile K rte konutu
bir sre. E vden km ak istiyorlard; ancak ge kalm lard. O nlar harekete geene kadar
evin n evrilm iti. D ier kom ularnn snd m am T abakm evine gitselerdi daha iyi
olabilirdi. O rada kylleriyle birlikte olacaklard. lneceklerse de orada lm eliydiler. E t
raf epeevre sarlm olan evden nasl kacaklarn dnyorlard.E vden km ak m m
kn deildi. B iraz sonra evin evresinde m evzilenm i o lanlar Teslim o lu n ! diye bard
lar. E vden kn! B ir ey yapm ayacaz! diyorlard. K apya dayanm lard. B ir yandan
kapy krm aya alyor, b ir yandan da A n k ap y ! diye baryorlard. nandlar, inan
m ak istediler. B aka areleri de, um utlar da kalm am t, um ut ihtim ali de yoktu. nsanolu
yalanlara inanm aya balam sa, ite o an en aresiz olduu andr. Cem al A m ca da byle bir
an yayordu.
 Ali at kapy. Z aten kapy krm aya alanlar hazrda bekliyorlard. K atilin biri, A liyi
yakasndan tutup frlatt. C em al atld adam n stne, dolutular ieriye. C em ali yak ala
dlar. ulland stne onlarcas. B ir grup, evin iine dalm , ldrm ek iin insan aryor,
eyalar yam alyordu. C em al, evinde m isafir olan renci torunu Ali n iin, ite o anda
syledi o tarihi szn: B izi ldrn, ona dokunm ayn. O em anettir.

Cem al am cay yakalam olanlar, ona soru sorm uyorlard. O nun konum asna da frsat
verm iyorlard. H a bire vuruyorlard o yal bedene. K om ularydlar. F rsat verseler ken d i
lerine neden bunu yaptklarn sorm ak istiyordu.

H epsi birden vurm aya devam ediyorlard. lerinden birisi ekildi kenara, uyard di
erlerini ve elindeki silahn kurunlarn b o altm aya balad C em ale. D t o kocam an
gvdesiyle C em al, b ir nar devrilir gibi. M ercan A na yana aldrm adan kapand stne
kocasnn. Y llardr birlikte yaad yol arkadayd.

C em al yerdeydi. V cudunun birok yerinden kan akyordu. M ercan A na ona sarlm

alyor, ara sra kafasn kaldrarak onun yaralarn a bakm aya alyordu. K atiller evi ya
ma etm ekteydiler. A liye bakt, az tede yatyordu. O na kotu bir ara. lm t. Salarn
yoluyor, ban duvarlara vuruyordu M ercan A na. Bu yam a gelm i, byle b ir ey g rm e
miti. K rte alyor, K rte atlar yakyordu.

C em al henz lm em iti. Elini sallad G el der gibi, birka adm la gitti M ercan Ana.
Cem al konum ak istedi; b ir eyler sylem eye alt. K onuam ad, can ekim e hrlts
kyordu boazndan. D udaklar hareket ediyordu, am a anlalm yordu ne dem ek istedii.
A nlalm adn fark etti C em al. Eliyle iaret etti, A liyi soruyordu. M ercan atlarla an
latm ak istedi derdini. C em alin ellerini tuttu sm sk. stne eildi, kana bulanm yzn
avularnn iine ald, okad usul usul.

C em alin gerilm i vcudu rahatlad. M ercan A n a nm gzlerinde bir um ut parlad,

geti. C em alin rahatlayan bedeni saalm yordu. G zleri kapanm aya balad yava yava.
Bir kez daha bakt M ercan inin gzlerinin iine. M ercan irkildi bu baklardan. Y llardr
bakt bu gzlerinde ilk kez byle b ir bak gryordu. Bu baklar donuk deil, canl; bo
deil, anlam lyd. Bu son bak m yd acaba? Son bak byle mi olur? C em alin gzleri
akt, am a bakm yordu artk. H ibir yaam belirtisi kalm am t.

M ercan A na bu baktan sonra K rte atlarn daha yksek sesle sylem eye bala
d. K alksn istiyordu C em ali, daha ok ileri vard. ocuklar evlendirm em ilerdi daha.
Evlerini yapm am lard. M ercan A n a nm atlar duyanlar alatm aya y etiyordu.S ouk
larn balad bugnlerde ve bu ayazda M ercan A n a nn ad yanklanyordu A hr Da-
nda. Rabe C em al, R abe! diyordu M ercan A na K rte. Y alvaryordu bazen, kzyordu,
sitem ediyordu ou zam an.K im seler yoktu ortalkta. C em al A m ca, M ercan A n a y duym a
d, gzlerini bir daha am ad.

A skerler gelene kad ar alad M ercan Ana. C em alin ve A linin naann b an d a geirdi
zam ann. A lam aktan, at yakm aktan yorgun dm t. M ercan A na, o gnden sonra hep
gz yal yaad kalan m rn. H zn bytt koynunda, b ir iek gibi.
 C em al B a y rm kardeleri ve ocuklar o dnem altm yanda olan yal b ir insana
yaplan bu zulm unutm adlar, affetm ediler. Son ana k ad ar katilleri hakknda p o z itif dn
m enin,katliam clarn bu katliam yapm ayacaklarn sanm ann ne denli yanl olduunu da
unutm adlar.
C enazeleri alan C em al n, C enazelerim izi el arabasyla tadk. Ben cenazelerim izi
kym ze gtrm ek istediim i sylediim de yasak olduunu, gtrem eyeceim izi sy
lediler. El arabasna koyduk, nce otopsi iin doktora gtrdk, oradan savcya. Savc da
gtrrn g m n dedi. M ezarla geldiim izde herhangi bir tren yaplm ad. C enazeler
hortum larla ykanyordu.E linde K uran olan birisi, cenaze gm lrken, geldi orada alan
lara B unu da gm elim m i? diyerek beni gsterdi. B unu duyup grnce, oradan ayrlm ak
zorunda kaldm diye an laty o r olanlar. I / t
i f \

C em al Bayr, Ali n,K am il n,G len n ve Z ekeriya n. B unlarn bei de ayn a i

ledendiler. H epsi ayn gn iinde, ayn katliam da katledildiler. C em al Bayrn katilerine
lm e sebebiyet verm ekten ceza verildi.H epsi de ksa srede dar ktlar.
M ercan A na y llarca atlar yakt C em al A m ca iin. Torunlar dedelerini bakalarndan
dinlediler.C em al A m canm da iekle ziyaret edilecek bir m ezar olm ad. M ezar tam a i
ek de konam ad.
 AL N-AFN - KA ANLI - 1962

O EMANETTR, EMANETE DOKUNMAYIN

Em anetti Ali. C em al D edesine em anetti. A linin babas yurt dna gitm iti alm ak
iin. A liyi de okum as iin M araa Cem al D edesinin yanna gnderm ilerdi. Aynen C em al
D edesinin katliam clara dedii gibi sylem iti babas A liyi gnderirken. Ali sana em a
net dem iti.

A linin babas yurt dna gittiinde, eini ve ocuklarn cem al dedesinin yanna brak
mt. Ali ile birlikte annesi ve iki kardei daha kalyorlard, C em al D edenin bir odasnda.
A linin babas b ir arsa alm t, C em al D edenin evinin yannda. O nlarda ev yapm aya bala
m lard. Evleri yaplana kad ar C em al D edesinde, annesi ve kardeleriyle kalyordu. K aps
ayr olan bir oda yapm lard. O odadan kalyorlard. B ir anlam da evleri ayr gibiydi. A ncak
buna ram en salonlar, m utfaklar ortak kullanyorlard. Z aten ayrlar gayrileri olm azd.
Sade yattklar odalar ayryd. A kam lar beraber ayn yerde otururlard. Ali ders alm ak
iin odasna giderdi.

C em al D edesi,kendisine verilen em anete elinden geldiince iyi bakm aya alyordu.

A liyi seviyor, onunla b erab er olm aktan, onunla sohbet etm ekten holanyordu. zellikle
okuyan genlere kar C em al D edenin ve ayn yata olanlarn zel bir y aknlk gsterdii
yllard o yllar.O kula ve bilgiye duyulan cazibenin de A li ile D edesi arasndaki ilikide pay
olm alyd. Belki de btn yallarda olduu gibi C em al D edesi de, Ali de kendi genliini
buluyordu. H er gn derslerini soruyor, okulda ne olup bittiini m erakla dinliyordu. H er de-
 t e n i/M s tt' l d * / d l a / u t y / 7 8

fasnda sk-sk tem bih ediyordu, A liyi. A m an olum saa sola karm a okuluna devam
etm eye bak. Sen okur adam olursan o zam an ne istersen yaparsn diyordu.

A li her defasnda C em al D edesinin dediklerini dinliyor, itiraz etm iyor, o tlere u y

m aya alyordu. B yle davranm as, C em al D edesine inanm asnda ve ona de er verm esin-
dendi. Y inede bazen arkadalarna taklyor, onlarla vakit geiriyordu. C em al D edesi de bu
durum lara gz yum uyor, sorun kartm yordu.

O kuldan ne olup bittiini yaknda izliyordu A li. A m a Cem al D edesinin dedii gibi
fazla karm ak istem iyordu hi b ir eye. lkede yaanan siyasal gelim eleri biliyor, takip
ediyordu, A li. D evrim cilere kar ilgisi ve sem patisi vard. F akat henliz yeniydi, fazla ta n
d kim se yoktu.D aha dikkatli ve tem kinli o lm ay a alyordu.

A kam lar yatarken bazen annesini, babasn ve kardelerini dnyordu. O nlar ok

sevdiini, ilk defa bu yalard a fark etm iti. D em ek ki baz eyleri zam an retiyorm u. Z a
m ann reticiliine bu vesileyle tank olm utu. j

B abasnn A lm an y ada olm as houna gidiyordu. H atta bunu arkadalarna kar b ir ay

rcalk olarak gryor, bazen de bu duygusunu hissettiriyordu. Bu duygu A linin kendisine
daha ok gvenm esine yol ayordu.B ir sre sonra A lm an y aya gideceini dnm ek ha
yallerini sslyor,onu heyecanlandryordu.

M elun ve yldzsz b ir geceydi.C em al D edesi yle dem iti, gece yaanan grltleri
dinlerken. M ahallenin tam ortasnda b irik m iler durm adan saa sola gidiyor geliyorlard.
Bazen traktrler kam yonetler de geliyordu. D aha ok tekerlekli m o tosikletler d olayor
du ortalkta. K gnnn ayaz tyordu. D ardakiler yaptklar ilerin heyecannda
olsa gerek soua aldrm yorlard. Bu da C em al D edeyi artyordu.B u soukta ne y ap
yorlard bunlar?N eydi hangi cazibeydi bunlar k gn ayazda darda o lm ay a zorlayan?

D arda kom ular anlatm t. E vden de ocuklar sylyorlard. Bu gn olaylar olm u

ehir karm t. im diki kalabalkta bununla ilgiliym i. C em al D ede, bu t r olaylardan kor
kuyordu.

A li derslerini dnyordu. K endi kaldklar odaya geti. K ardelerini yaram azlk

yapm am alar iin uyard ve kitaplarna dald. O kulda y azllar balayacakt. D erslerine iyi
alm ak zorundayd. retm enlerden bazlar snavlarda fazla dikkatli ve titiz davranyor
lard. O nlarn derslerine ok alm ak gerekiyordu.

B u gn yaplan yrye de katlm t. ldrlen retm enleri tanm yordu, am a btn

okullar, btn ren ciler katlm t trene. A m a ne byk b ir kalabalkt yle. Bu kadar
insan b ir arada grm ek A liyi artm , heyecanlandrm t. H ele kortejde yrrken hey e
canda kalbi duracak gibiydi. Ya sonraki saldr. Polisler, askerler, silah sesleri, kam alar.
B tn bunlar A linin h ayatnda ilk defa grd ve yaad eylerdi. H ayranlk, hayret,
aknlk ve korku gibi duygularn hepsini,en youn halde yaad b ir gn geirm iti. Bu
duygularn ve gn iinde yaananlarn yorgunluuyla A li uykuya dald.
 Sabah olduunda dinlenm i olarak kalkt. A linin annesi de C em al D edesi gibi tedir
gin ve huzursuzdu. Sokak kaynyordu. M ahallede yaanan hareketlilik, C em al D edesinin
korkusunu dorulam t. A li, C em al D edesinin onun sezgilerine gveniyor, inanyordu. O
korkuyorsa,korkulacak b ir durum var dem ektir diye geirdi iinden.

Ali yeni ve deiik bir gn yaandn fark etti.M ahallenin tam am huzursuz, en d i
eli, korku dolu b ir havann etkisindeydi. N erey e baksan, nereye dnsen hava ylan gibi
sokuyordu. E vdekiler birbirlerine iyi eyler olacak diyem iyorlard.A li annesi ve kardeiyle
birlikte kendi odasndayd. C em al B ayr olu ve eiyle kendi odalarndaydlar.

C em al B a y rn evinde yaanan bu en d ieler gerek olm aya balam t. H enz kah

valt yaparlarken baz evlerin cam lar talanm , kaplar dvlm , rastladklar A levilere
hakaretler edilm eye balanm t. Sonra biraz sakinlem iti ortalk. S aldranlar Y rkselim e
gitm ilerdi. lene k ad ar srd bu sakin durum .

leden sonra tekrar hareketlilik balad. Sokak kaynyordu. H er ke b anda,ellerin

de silahlar, baklar, tahralarla sokaa dolan guruplar, hzla ve bararak b ir yerlere g idi
y orlard. lm tayorlard ellerinde. Y reklerinde kin, beyinlerinde nefret doluydu. Evleri
yakm lard. Yanan evlerin n katillerle, yam aclarla doluydu.

Evlerine doru geliyorlard. E llerinde lm silahlar vard eit- eit. C em al B ay rn

evlerinin kaps tahtadan ve iretiydi. H em en A lilerin olduu odaya gittiler hep birlikte.

C em al D edesi tam bu anda ifa etti, A linin korktuu gerei. O lum bunlar bizi de
ldrm eye gelecekler dedi A liye. Ali ilk kez ldreceklerini duyuyordu. Hi bir ey sor
m ad, hi b ir ey konum ad. H lbuki o kadar nem li sorular olum utu ki kafasnda. A m a
onlar sorm ann hi b ir anlam yoktu im di. S orularn hkm kalm adysa eer,sorm ann ne
anlam vard ki.

C em al D ede, u an, A liyi, kardelerini ve kendi ocuklarn, grnm ez klm ay o kadar

ok isterdi ki. M m kn olsa herkesi bulunm ayacaklar b ir yere koysa, o zam an zalim ler
gelsin ne isterlerse yap sn lar diye geiriyordu aklnda. ocuklara yalv arrcasn a sylyor
du, am an Sakm km ayn diye. Tem bih ederken sesi, aresiz ve alam aklyd. Belki de
alyordu gzlerini A liden ve dierlerinden kararak.

ok srm edi, kap y a dayandlar. E llerinde silahlar, nacaklar dahreleri baklaryla.

D em ir kapy krm aya alyorlard.B aryor, hakaret ediyorlard. A li titriyordu, az ku
rum utu. H i bu kadar susadn hatrlam yordu.

erde bunlar dinleyenlerden A li,C em al D edesinin srarlarna ram en dayanam ayarak

kapy at. B unlar itham eden bir ifadeyle. ne istiyorsunuz diye so rd u .A linin tam kar
snda elinde silahlyla duran,krkl yalarnda, geni siyah alvarl birisi A linin yakasn
da tutup frlatt ve ayn anda A linin stne silahlar bo an d .A linin annesi atld stne.
A linin annesini C em al D edenin olu ieri ald.
 te Cem al D ede o anda syledi o yrek burkan szn. A li, em anettir ona do k u n
m ayn dedi ve katilin A liyi vurm asna duyduu korkun bir fkeyle yakalad yakasnda.
Silahn alm aya alyordu.

ocuklar, odann dip kesine sinm i, alam akl, ya dolu gzlerle etrafna b akm yor
lard. K atiller de evin iindelerdi. Evi atee veriy o r her taraf yakyor ykyorlard. A liyi
vurm ular C em al D edelerini aralarna alm lar saysz h ak aretler ederek dvyorlard. O nu
kfir olduu iin ldreceklerini sylyorlard. ocuklar bu yaplanlara kar fkeleniyor,
fkeden ldryor,bir ey yapam adklar iin fkeleri daha da byyordu. H er ey ok kor
kuntu. ,

C em al D ede, katillerle daha fazla uraam ad. O nu da vurdular. ki ced'et yatyordu

sokakta. Y aknlarnn gzleri nnde, katledilm i iki insan. On alt yanda torun ile altm
yanda dedesi. A linin annesi san ban yolm u, atlar yakyordu. O lunun cesedinin
bana gidem em esi ayrca iini dalyordu onun.

A linin kardeleri aabeylerinin ld gzleriyle grm lerdi. H enz hayta yeni b a

lam olan bu ocuklara en yaknlarnn lm izletilm iti. Byle b ir durum u yaayan hangi
insan, nasl salkl k alabilir ki?

A linin kan akyordu, C em al D edesine kanna doru. H er iki ceset te yaknd birbirle-
rine.C em al D edesine cesedi A linin cesedinin stne abanm gibiydi. A linin eli de C em al
D edesine om zunun stndeydi. K im b ilir belki sarlm ak istem itir D edesine.

A liyi silahla vurduktan sonra baklarla delik deik etm ilerdi.M ara haneri m ehur
dur. eitleri de vardr. B ertiz haneri, H artlap haneri diye. A liye vuranlar bu hanerlerle
vuruyorlard. B ir elm a soym ak, b ir aa budam ak iin aldklar bu hanerleri,gencecik bir
bedene, sakncaszca saplyorlard. H anerler h er girdii yerde kanlanarak ve kan aktarak
kyordu. Bu beden bir kurban deil sevgili A lisiydi C em al D edesinin, babasnn, annesi
nin, kardelerinin ve tm sevenlerinin.

O nlar A linin bedenine baklarn saplarken belki de A li lm t. N e bunu dndler

ne de onlar iin bunun bir nem i vard. Yani ldrlm bir insana bak saplayacak kadar
can av arlam alard .

A linin arkadalar, geen y llara ram en, A linin ziyaret edilecek bir m ezarnn olm a
m asndan dolay hayflanm aktadrlar. A liyi kim ldrd. Bu bilinm iyor. A liye kurun s
kan ve bak saplayanlarn hi birisi Ali n ld ren ler olarak cezalandrlm adlar. Sadece
lm e sebebiyet verm ekten iin az cezalarla kurtuldular.
 FADME BOZ - AFN- KAANLI - 1955
Fadim e ocuklarnn, einin ve evinin sorunlaryla ilgiliydi. G en b ir ev kadn olarak
ocuklarna ve evine ok dknd. H er gn bir yenilik yapyordu evin iinde. ocukla
rnn okula hazrlanm as, yem eklerin yaplm as ve yedirilm esi en tem el ve en yorucu u
ralardand. Sabah kalktnda ilk yapt ocuklarla ilgilenm ektir. H seyin erkenden ie
gidiyor, akam geliyordu. H seyin seyyar satclk yapyordu. leri tatil gerektirm edii iin
ou zam an ite oluyordu H seyin. Baz gnler evde kaldndaysa, genellikle hafta sonlar
oluyordu, birlikte kom u ziyaretlerine gidiliyordu.
G en ve gzeldi Fadim e. Yeni evlenm ilerdi. Eiyle birlikte M araa geldiklerinde g
zel bir gelecek dleri gryorlard. M utlu b ir yuvalar gzel ve salkl ocuklar vard.
H ayat fena gitm iyordu aslnda. F adim e ei H seyin ve ocuklar, hep birlikte, kk ve
um utlu bir dnya kurm ulard kendilerine. K endileri iin birde ev yapm lard. K k bir
gecekonduydu.Y eni yapm lard. B irok eksii vard, ancak u an onlar sorun etm iyorlard.
M araa ksa sre nce tanm lard. B irok kylleri gibi F ad im enin ei H seyin de
burada kurm ak istem iti geleceini. H enz hayatnn m eakat yeni balam t. ocuklar
byyecek onlarn bir gelecei hazrlanacak sonrada onlarla birlikte yalanlacakt. F ad i
me btn bunlar dnerek hayata bakyordu. F ad im enin drt ocuu vard, katliam o l
duunda.

S aldrlar baladnda F adim e evde ocuklar ve eiyle birlikte kayg ve korku iinde
gelim eleri izliyorlard. M ahallede dnden beri yaanan gerilim li ortam herkes gibi onlar
da etkilem iti. Sabah b alayan saldrganlklar onlarn da endielerini artrm t. Evde b ek le
m ekten bak a bir ey yapam yorlard. A ncak hi b ir ey y apam yor olm ann sknts onlar
eziyordu. K apana kslm gibiydiler.
D aha fazla bekleyem ediler. K om ular M o lla T abaklarm evine akm ediyordu. Ev sal
drganlarn youn olduu blgeden uzaktayd biraz. H erkes oraya sm yordu. K en d ileri
nin de oraya gitm eleri doru olacakt. B aka da yapacaklar bir ey yoktu. G itm ek lm e
gitm ek de olabilirdi. A ncak b u rad a k alm ak tas tam am lm dem ekti. O nun iin daha fazla
dnm eden k arar v erd iler gitm eye. Fatm a eiyle birlikte ocuklarn hazrlam aya balad
(lar ksm n sildim ).
S erintepede saldrm aya hazrlananlarn ou k o m u la ry d la r km n sildim ). A zgn
bir saldr havas iindeydiler. Sanki birbirlerini hi tanm yorlarm , sanki dn sabah ayn
bahede elbise serm em iler, sanki birbirlerine hi ay ikram etm em i(ler ksm n sildim )
gibiydiler. im di bunlardan kam alar gerekiyordu. N orm alde insanlar kendi kom ularna
snm aya alrken, bu gn, M arata bunun tersi olm aktayd. K o m ulardan kam aya a
lm ak, yaam ann kuralyd.
B u arada ocuklar hazrlam lard. En b y henz alt yandaki G n ld. N ihat b a
basnn yanndayd. T itriyorlard. G zyalar yanaklarn slatm t. Sesli alam alarna izin
verilm iyordu. D ilek annesinin eteini brakm yor, evin iinde o nereye gitse onunla birlikte
gidiyordu. Y lm az zaten annesinin kucandayd. G nl de etraflarnda dolap duruyordu(-
lard ksm n sildim ) anne ile babasnn.
Evde km aya, M o llalarn evine gitm eye k arar vereli ok olm asna ram en kam yor-
lard. B elki buna gerek kalm adan ortalk sakinleebilir diye um uyorlard. O lm ad. Sakinle
m e olm ad gibi saldrlar younlat ve saldrganlar kendilerinin de evine yaklayorlard.
A rtk km ak ve m ollalarn evine gitm ek farz olm utu.
H seyin, kapy at ve etraf kolaan etti. kabileceklerine k arar verdi ve kapy so
nuna kadar aarak evden b ir im ek gibi frlad. K u canda iki ocuu vard. O lu N ih a t
la bir kzn alm t. Y lm az, F ad im enin kuca n d a D ilek ise elindeydi. O n lar da frlar gibi
ktlar. A ncak ne de olsa onlarn hz ayn olam azd. D aha yavalard
M olla T abakn evine vardklarnda btn kom ular o ra d a y d la r ksm n sildim ). O da
lar tka basa insan dolm utu. E vin byk b ir b lm n ocuklarla kad n lar doldurm utu.
E rkeklerle bir ksm k adnlar b ir arada oturuyor, herkes olan biteni konuuyordu. G enlerin
b ir ksm evin kritik noktalarnda gzetlem e yapyorlard, eve ynelik b ir saldry nceden
grebilm ek iin.
S aatler geiyordu, darda saldrlarn yo u n b ir biim de devam etm esi ierden izle
nebiliyor, grlebiliyordu. Y aklan evlerin dum anlar doluyordu ieriye. B azen eve taciz
atlar yaplyordu. A nlalan dardaki saldrlar bittirdiklerinde b u ray a yneleceklerdi.
M olla T abakn evine snm olan ailelerin tm ocuklar alk iin isyan etm ilerdi.
H er kede alayor, ekm ek istiyorlard. G n leden sonras olm utu. u ana kad ar kim se
b ir ey yem em iti. K ahvalt y apam ayanlar vard. Evde b ulunan yiyecekler ocuklara v eril
m i, bitm iti. im di yine ocuklar ackm , yem ek istiyorlard.
D arda ortam sakinlem i gibiydi. B unu frsat bilen b ir ka kom u ocuklarna yem ek
verm ek iin evlerine gittiler. H sey in le F adim e de eve giderek ocuklarna yem ek verm ek
istediler. D arda silah sesleri gelm iyordu. A skerler vard etrafta. Sakindi ortalk. G vende
olduklarn dndler. G eldikleri gibi yine hep berab er evlerine gittiler. ocuklarn k arn
larn doyurdular. B u arad a kendileri iin de yem ek yapp yediler. D aha fazla beklem eleri
doru deildi. M olla T ab ak m evine dnm ek iin ktlar evlerinde.
Y olda durum un deitii hissediliyordu. Silah sesleri gelm eye balam t yine. E trafta
dolaan saldrganlar grlyordu. H seyin hzla gidiyordu. H seyin M olla Tabak>larn evi
nin nne vardnda F adim e, srtnda Y lm az, elinde D ilek pelerindeydi. Eve y aklam
lard. Silah sesleri geldi yeniden, kendilerine sklyordu. K urunlar etraflarna dyordu.
Fadim e tam kapya gelm i b ir ayan ieriye atm ak zereyken birden sarsld. Sen
deledi. A yakta durm aya alt. T utunacak bir eyler arad. B olukta gezen elleri bir eye
tutunam aynca dt. Srtndaki alt aylk bebek Y lm az, F ad im enin sendelem esiyle b irlik
te dm t. A lt aylk Y lm azn kafasnda giren kurun kck kafatasn paralam t.
Y lm azn kan annesinin stne akm t. F ad im enin eli Y lm aza doruydu. Sanki elini
uzatm olunu tutm ak istiyor gibiydi. D ilek lk atyor etrafnda dnyordu. Seken kur
unlarn farknda deildi.

F ad im enin ei H sey in de vurulm utu. Biri alt aylk bebek insan, uzun m enzilli
silahlarla vurulm u yatyorlard M olla T abakn evinin nnde. M olla T abakm evinde iz
lenen kanc kym d bu.

M olla T abakm ev indekiler fke ve aresizlik iinde izliyorlard olanlar. D ar km ak

istedikleri her anda silahlarla engelleniyorlard. A nlalan birileri buray denetim altna al
m izliyordu. G ireni kan vuruyorlard. kam yorlard. ocuklar ieriye alabilm ilerdi.
U raarak dardaki yaral, F ad im eyi, H sey in i ve ocuklar Y lm az da aldlar ieriye.
erdekiler askerlerin gelm esini bekliyorlard. A sker gelm ez ise hepsi birden buradan le
ceklerdi.
H akkn helal et

erde baka yarllarda vard. H epsini bir odaya toplam lard. Y anlarnda yaknlar ve
yarallara bakm ay bildiini syleyen bu am ala ilgilenenler vard.
F adim e ve ei H se y in in yanlarnda kzlar D ilek, G nl ve olu N ih at vard. D ilek za
ten konuam az olm utu. G nl annesiyle babasnn arasna oturm u kardei Y lm azm b a
n okuyor, acsn azaltm ak istiyordu. Y lm azn sesi km yordu. K afatas paralanm t.
Y arasn bezle sarm lard, ancak kanam aya devam ediyordu. F adim e bir b ir ocuklarn
aryor, onlara bakyor, onlara syleyecek szck bulam yor, gzleriyle sevgisini anlatm aya
alyordu.

N ihat hem babasna hem kardeine hem de annesine bakyordu. H er birine ayr ayr ve
zellikle ilgi gsteriyordu. B irisinin ellerinde tutup pyor, dierine geiyor onu pyor
du. Y lm az kucaklam ak istedi b ir defasnda, annesinin gzlerine yakaland. tiraz eden
aresiz b ir sevgiyle bakyordu annesi. H em en anlad N ihat annesinin ne dem ek istediini.
Yaral olduu iin Y lm az yerinden k ald rm a dem ek istiyordu. V azgeti N ihat, Y lm az
kucaklam aktan.
 Fadim e, kocasyla yan yanaydlar. H sey in in yaras hafifti. K endisi hareket edebiliyor
du. A skeri ara geldiinde hep birlikte alndlar. Y olda giderken de F adim e ei H sey in le
beraberdi. B ir ara eine dnerek, alam aktan im i slak gzlerle, hakkn helal et dedi
ve dnd yzn. A ladn ei grm esin istedi.
H astanede F ad im eyi bir kyls srtna alarak d oktora gtrd. G trrken Fadime>-
den boalan kanlar, onu tayann stn kana boyad gibi ayakkabsnn iine kad ar kan
dolm utu.H astanede km ak iin stn ban hastanenin iinde souk suyla ykam ak zo
runda kalm t, F ad im eyi tayan yakn.
H astaneye tam an F adim e ve alt aylk olu Y lm az, b ir sre sonr^ kan kaybnda hayata
veda ettiler. F ad im ede, dier insanlarn hepsi gibi yoksulluktan kam , lm p y akalanm
t. lm hibir ey aslnda! Asl olan, insann dlerinin hayallerinin elinden alnm asdr.
lm dayanlm az klan da budur. F ad im ede dleri yarm kalan hayalleri elinde aln an
larn kervanna katlm t.
SA IR V E D LSZ O LA N KIZ D LEK
G irm ek istedikleri eve yaklatklarnda uzun m enzilli silahlarla sklarak, Fadim e, olu
Y lm az ve ei H seyin vurulm ulard. A nnesinin babas ve kardeinin k an lar iinde yere
dtn gren ve o tarihte be yanda olan D ilek, lklar atarak annesinin stne atl
m , ona sarlm t. D ilek, annesinin yanaklarn pyor, ellerini tutuyor, durm andan onu
iinde bulunduu durum dan kartm aya, ayaa kaldrm aya abalyordu. B abas H seyin
bunu izliyordu. D ilek i aryordu srekli olarak. D ilek duym uyor, k onum uyor lk at
yor gibi azn ayordu. O lk D ilek ten kan son ses oldu. lk att lktan sonrasn
ne o hatrlyor, ne de bilen var.
D ier kardeleriyle birlikte ieri alndklarnda D ilek konum uyor, srekli alyordu.
B iraz sonra duym ad da anlald. D aha yakndan ilgilendiinden hem duym ad hem
konuam ad fark edildi. D ilek yaad okun etkisiyle sar ve dilsiz olm utu.
Ve D ilek, katliam dan sonra ve daha sonraki hayatnn tam am nda, sar ve dilsiz olarak
yaam na devam etm ek zorunda kald. Bu tr durum lara genellikle film lerde rastlanr. B y
le vakalarn teorik olarak varlklar bilinse bile gerek h ayatta ok sk rastlanm az diye d-
nlr.A ncak M ara katliam byle b ir durum un gereklik olarak y aanm asna yol am tr.
D ilekin bu duym ayan ve konuam ayan durum u allm adk b ir durum du.lk dnem
konuyla fazla ilgilenm eye im kn olm ad. A ncak daha sonra doktorlara gidildi. Tedavisinin
yaplm asna alld. Lkin b ir dzelm e yaanm ad. H i b ir gelim e olm ad. O gn bu g n
dr D ilek duym am akta, konum am aktadr.
Dilek>in dnda ailenin dier bireylerinin her biri, bu katliam n izlerini ve etkilerini
tayarak yaam alarna devam etm ektedirler. F adim e B ozun m ezar bilinm em ektedir. K a
tilleri bulunam am , yarglam aya konu bile olm am tr.
 YILMAZ BOZ - FADME BOZUN BEBE (6 AYLIK)

Fadim e ve H seyin,oullar olduunda Y lm az G neyin adn koydular. H seyin B o zda

ei F adim ede Y lm az G ney hayranydlar.Y lm az G neyin toplum sal bir hayranlk yaratt
yllard. Y lm az G ney o yllarda ezilen halklarn um udu, kahram anyd ve onu sevm em ek
m m kn deildi. Btn ezilenlerin duygularn dncelerini o tem sil ediyordu. Zalim lerde
ezilenlerin cn o alyordu. H akszlklar o nlem eye alyor,zalim lerden o hesap soruyor
du. O luna Y lm az G n ey in adn koym ak, zalim e kar m azlum larn yannda olm ak dem ek
ti. Y lm az G neyde yana olm ak b ir onurdu.A yrca da apayr b ir zevkti.B u nedenle Hseyin
ve Fadim e ocuklarnn adn Y lm az koydular.

Y lm az alt aydan gn alm t,katliam gnlerinde. O gne kadar bu dnyaya dair btn
renebildii annesinin kuca ve st em dii m em esiydi. H ayat yaanarak reniliyordu, Yl-
m azda yaad kadar renecekti. M esela henz em eklem eyi renem em iti. Baba, anne
dem eyi de bilm iyordu.A blalar Y lm az ok seviyor onunla daha ok birlikte oluyorlard.
A slnda byle olm as biraz da kz olm alarndan kaynaklanyordu. Bebein bakm yla ilgili
olarak annelerine yardm ediyorlard. Bu durum Y lm azla daha ok birlikte olm alarna yol
ayordu sonu itibaryla. Y lm azm bakm dnda onu sevm ek ve onunla oynam ak iin ab
lalar birbirleriyle yaryorlard.

A bisi N ihat ise biraz daha bym esini bekliyordu kardeiyle oynayabilm ek iin. O benim
kardeim dir ben de onun abisiyim diye zellikle aabeyliine vurgu yapyordu. A bi olm ak
N ihat iin en nem li gelim eydi. H ele de b ir erkek kardein abisi olm ak deerli bir avantajd.
 Y lm az sevildiinin farkndayd. K endisine gsterilen ilgiden m em nun olduunu gs
teriyordu etrafa sat glckleriyle. Tandk b ir kucaa alndnda btn sevim liliiyle
glyordu. A rtk sim alar ve sesleri tanm aya balam t.A nnesini grem ediinde gzleriy
le onu aryor onun yokluuna dayanam ayacan anlatm aya alyordu. E er ksa srede
annesi grnm ezse hem en balyordu alam aya. A lam ak ocuklarn en etkili hak aram a
yntem idir. Y lm az da bu yo lla aryordu hakkn.

Fadim e ham ilelik dnem inde einin verdii harlklar biriktirerek Y lm a z a eyalar
alm t. A nnesi Y lm aza p atik ler yapm t, rengrenk. K azaklar, hrk alar rm t. O yun
caklar alm lard Y lm azn kz kardeleriyle birlikte.G een hafta bir arabay sevm iti, G
nl. B unu Y lm aza alalm dediinde annesi kzm Y lm az daha b u nlarla oynayam az
dem iti. O da byynce o ynar diye cevap verm i ve annesine aldrm t arabay. A raba
evde Y lm azn byynce oynayaca gn bekliyordu. /

K atliam gn,Y lm az, annesinin srtnda kayorlard. A nnesi b ir eliyle srtndaki Yl-
m a z tutuyor, bir eliyle de dier kz D ilek i srkler gibi ekitiriyordu. Y lm az ne olup
bittiini bilm iyor,sesinin el verdii kadar baryor, alyordu.K im seler duym ayacakt Yl-
m a zn alam asm .A m a o susm ak istem iyordu. Belki bu olanlara kar kendince bir tepki
veriyordu da kim se anlam yordu. Sonuta b ir ocuktu ve alam ak her ocuun hakkyd. O
da bu hakkn kullanyordu.

G iderek daha ok alam aya balayan Y lm az, annesinin srtnda olm ay d e i^k u ca n
da olm ay seviyordu. Btn ocuklarda olduu gibi ylm az iin de hayat annesinin kucan
da ibaretti. A na kucann olm ad bir dnya b ir ocuun dnyas deildi.

Y lm az susturm ak istiyordu anas. O nun alam asna yrei dayanam yordu her anne
gibi. N innilerle susturulm as gerekiyordu, Y lm azn. N inni syleyecek durum da deildi. A z
kalm t, gitm eye altklar M olla Tabakn evine.B ir an nce oraya gitm ek gerekiyordu.

N A N A L IN A R A K L D R L E N O C U K , Y ILM A Z!

K urtulm aya b ir ka adm kalm t. Y aadklar cehennem azabn geride brakm ann
um udu iindeydi Fadim e. Tam o anda, nerede geldii belli olm ayan k u ru n lar Y lm azn
annesiyle birlikte ve k an lar iinde yere dm esine yol at. H angi karanlk kede, sinsice
nian aldlar bilinm ez. A ncak katillerin iyi nianc olduklar ortadayd.

Y lm azn alam as kesildi, artk alam yordu Y lm az. A nnesinin srtnda kaarlarken,
kurunlarla vurularak alam asn kestiler, Y lm azn.K anlara belenm i kck bedeni,an
nesinin yannda yatyordu, sokakta.

A lt aylk Y lm az bebein annesiyle gitm ek istedikleri evin iindekiler olanlar g r

yorlard.D arda sklan silahlardan dolay kam yorlard. A ncak zo r ve riskli olm asna al
drm adan dardakileri ieriye alabildiler.A nne baba ve ylm az yaralan m lard .Y lm azn
kafasna girm iti kurun. zellikle Y lm azm durum u ierdeki herkesi alt st etti. B ir ocuk
kurunla vurulm utu. B u nasl b ir zulm d byle. E vde bulunanlarn hepsi yals ocuu
herkes alyordu. Y lm azn yanm a gelip yarasna b akabilenler daha ok alyorlard.E n
soukkanl olduunu dnenler dahi gzyalarn tutam adlar.
 Y lm az bebek, alam yor ses kartam yordu. K afasnda ki yaray bezle sarm lard,
kan durdurm ak iin. A n cak kan durm am , akyordu. B irka defa azn at, Y lm az. N e
den azn atn, en tecrbeli anneler dhil,kim se anlayam ad. A nnesi oluna bakp- b a
kp gzyalarn dkyordu.D ilek zaten lgn gibiydi,duym uyor, konum uyor, etrafla ili
kisini kesm iti. G n lle N ihat annesinin,babasnn ve Y lm azn evresindeydiler. Sadece
alayabiliyorlard. fkeden ve acdan. ocuk o lduuna bile kzyordu N ihat. Belki ocuk
olm asam bir ey yap m ay a im knm olu r diyordu kendi kendisine. Y lm azm yanm a her
gittiinde gzyalarn tutam yor, hkra-hkra alyordu. N eden bu gne k ad ar kard eiy
le ilgilenm edii aklna geliyor, yreine oturuyordu bu ac. K zyordu kendisine, utanm asa
kafasn duvarlara vuracakt. Y lm azla oynam am onunla glm em i ona bir oyuncak al
m am bir abi olm ak onu kahrediyordu.

Y lm az ve dier yarallar askeri b ir arala hastaneye gtrdler. Y lm az geen sre

boyunca ok kan kaybetm iti.A rtk nefes alp alm ad dahi zo r belli o lu y o rd u .Y lm az
ve ailesini hastaneye gtren yakn, kanlar iinde kalm t. H astanede b u kanl elbiselerle
kam ad iin bir sre ierde zorunlu olarak ierde kalm tr.

A lt aylk Y lm az bebek, zaten yeterli donanm olm ayan ayrca aibeli b ir ynetim i
olan hastanede kurtarlam ayarak lm t.

Y lm az bebein toplam yaam alt ayd. D aha fazla y aam asna k atliam clar frsat ver
m ediler. Y lm az bebein yaam nda, bir bakasyla paylat son an ve son olay,annesiyle
birlikte lm ekti.

O nun iin Y lm aza lm yalan dn gel o cu k diyecek b ir annesi de yoktu. Y lm az

bebek, kardan adam y apacak kadar biiyyem edi m esela. Tahtadan oyuncaklaryla da o y n a
yam ad Y lm az. K apsnn nnde top koturacak kadar bym esine engel oldular.G zel
elbiseler giyinip arlardan da dolaam ad. Sokaklarda ilk genlik heyecanlarnn peinden
de koam ad.

ok olun ocuklar ok olu n dem i air.aire inat, birileri de azaltm ay a alt M a

ra ta ocuklar. U m udun ieklerini yok ettiler, Y lm az gibi.

A lt aylk bir bebekten ne istenir dem eyin sakn. B urada bir katliam y aand.K atliam c
larn en tem el arzusu ve katliam larn en tem el am ac,gelecei yok etm ek, gem ile balar
kopartm ak ve bu gn ele geirm ektir. G elecei yok etm ek iin ocuklarn, gem ile b a la
rn kopartlm as iin yallarn, bu gnn ele geirilm esi iin de dzene kar kan herkesin
ayrm sz katledilm esidir katliam .

K atliam lar, felaketler, savalar en ok ocuklar vururm u. B unu bildikleri iin Yl-
m az h e d e f alarak sktlar kurunlarn. Y lm az, arada ezilm edi,tesadfen vurulm ad. Uzun
m enzilli silahlaryla kuytu, karanlk kelerde sinm i olan katliam clar tarafn d an ,h ed ef al
narak, nian alnarak ldrld.K atliam clarm Y lm azla ve annesiyle zel b ir sorunlar
yoktu. A m a Y lm az nian alarak ldrm ek,katliam larn tem el zellii, katliam clarn esas
yaklam yd. O nedenle ocuklar ve k adnlar k atliam larda zel olarak h e d e f alnm aktadr
lar. Y lm azn ldrlm esi, b ir te sad f olarak deil,katliam c yaklam larn doal ve zorunlu
sonucu olarak grlm elidir.
 e w i/& e n s l< { 'tf 'M e v ta # / 7 8

Y lm az bebee ve katledilen tm b ebeklere yaayam adklar bir hayat borcum uz var,

biz yaayanlarm .B ebeklerin katledilerek susturulm adklar b ir dnya yaratm ak la ancak
denebilir bu bor

Y lm az bebek iin at yakacak annesi de ldrlm t.Y lm az beb e e bir at bile

yaklam ad.

Ve b ir m ezar da olm ad Y lm azn.K atilleri de bulunam ad.

/
11 i

KM SE T E M Z M D EM ESN

Bir otel o d asn d a gencecik ocuklar

rpndka bir y u d u m soluk iin
zerine b en zin dkp oynayanlar
O n la r b irgn pm eye eilince ocuklarn
D u d a k la rn d a d u m an ve yank et kokusu
B oum b o u m tkam az m soluklarn?..

Sevgisiz b ir T an rn n kinle by tt
lm e ta p m a n o siyah adam lar
O n la r b irg n ya m u rlard an so n ra
G ne salkm salkm dallarda yanarken
R zgrdan utan p sudan k o rk m azlar m?..

K im se tem izim dem esin, kim se

B tn bir lke o d u n tad B ehet'in yangnna...
O nlar, secdesi k f kblesi k orku olanlar
O n la r b irg n lm m enevilenince ilerinde
T tm ez m i k irp ik lerin d e "dum an lekesiz biri"?..

KR ERBA
 AL ASLAN - AFN KAANLI 1918
D L L E R E D ESTA N B R A K
A li A slan,gnl insan denenlerdendi. A k ehliydi.B yle insanlar sevgiyi hayatlarnn
m erkezine kor, tm ilikilerine sevgiyle bakar, yzlerine sevgiyi yanstr, etraflarna sevgi
yayarlar. A li am ca genliinde, kendi kynde b ir kza k olur. Fate dir ad. Fate de A liye
gnl verir. ki k aklarn tam am na erdirm ek, evlenm ek iin giriim de bulunurlar. A ra
ya engeller girer,evlenem ezler. A lide sevdii kz F a te de, bakalaryla evlenm ek zorunda
kalrlar. A ncak bu iki k, genlik aklarn unutm az, ilerinde yaatrlar.
A li trkler yakar akna dair. H aan Y ld zn syledii A ile Fate adl trk bu akn
trksdr
A le Fate, A le Fate...
A le Fate, A le Fate... hevol hevol
le le M in bang kir, tu im a nehati?
A le Fate, A le Fate... hevol hevol
G otin, Fate te dayina lam in lam in
B endo dile m in qati...
D ayzi j n e m in qati..
A rada zam an geer. H er ikisinin de ocuklar olur, boylarnca.Y inede Ali akn y re
inde btn canll ve tazeliiyle korum akta, tam aktadr. K rt A linin ilk einde olan
olu H seyin yllar sonra zm ir de b ir trafik kazasnda lm tr.
Y llar sonra bir gn A linin ei lr. G arip, ilgin b ir tesadfle ayn gn F a te nin de
ei lr.B ylece A lide, F ate de dul kalm lard. H er ikisi de elerini kaybetm ekten dolay
zlrler. A ncak hayat devam etm ektedir. Y alnz yaam ak m m kn deildir. A linin de,
F a te nin de, eskim eyen,yllar aan aklar canlanr. Tekrar y rekler akar birbirine, tekrar
gzler parldar. Bunun zerine K rt A li ile F ate ellerine geen bu frsat deerlendirerek
evlenirler. ki k yllar sonrada olsa kavuur, aklarn y aam a im knna sahip olurlar.
A li ile F a te nin bu ak evliliinde ocuklar olur. R ait en kkleridir. brahim ,
A lm an y adadr.A li A sla n n Selver adnda bir de kz vardr.
A li A slan M arata ham allk yaparak yaam n srdryordu. 6 0 l yalarn d a olm asna
ram en hayatn zorluklarna kar dim dik ve akla direniyordu.
A li A slan n kyde ve m ahalledeki ad K rt A lidir. D aha ok bu adyla tannm akta, b i
linm ektedir. K atliam dan be gn nce am eliyat olm u, evde yatm aktayd. K endisi Yusuflar
m ahallesinde oturm aktayd. Yusuflar m ahallesinde saldrlar, retm enlerin cenaze trenin
den sonra balam t. T rene yaplan saldrdan sonra m ahalleye gelen k alabalk,m ahalle
de terr estirm eye balam t. G steri yapyor, etrafa satayor, tacizlerde bulunuyorlard.
Estirilen terr havas etkili olm utu. nsanlar evlerinde kalm aktan korkm aya balam lard.
G eceyi korkular iinde g eiren K rt A li ve ailesi,hayrl ve taze bir. sabaha uyanm ak iin
dua etm ilerdi.
Sabah hayrla gelm edi. Saldrlar ok erken balam t. Eve su getirm ek iin em eye
giden R eit A slan, katliam clar evlerine doru geldiklerini grm t. K orkm u ve koarak
eve gelm iti, Reit. D urum u annesine b ab asn a anlatarak ted b ir alm aya baladlar. Y apabile
cekleri tek ey evin kapsn kilitleyerek evde kim senin olm ad grnts verm ekti. Evin
kapsn kilitleyerek ierde saklanm aya altlar. K aplar kilitleyip ieri saklanrken,ayak
kablar kapnn nnde unutm ulard. Birden akllarna geldi. K atliam clar o ayakkablar
grdklerinde ierde insan olduunu anlayacaklard. lm cl korkular iinde tekrar kapy
aarak ayakkablar ieri alm lard.
A yakkablar ieri alndktan hem en sonra k atliam clar evin nn evirm ilerdi. K ap
ya krarcasna vuruyorlard. eriye ateli bez paralar atyor ve durm adan baryorlard.
K rt A li hasta, yaral ve am eliyatlyd. ocuklar kkt. Ei alyor korkudan arm
durum dayd.
K rt A linin evi kirayd. Ev sahibi T rk S n n iydi. Saldrganlarn evi bastklarn gr
dnden beri can cann yiyor, yerinde duram yordu. B u nasl bir hal,bu nasl i,bu nasl
ahlak? nsan A levi K rt ve solcudur diye baka insanlar bu zulm nasl yapar, diyordu. Ei
sakinletirm ek istiyordu. A ada yaplan bask zlm ve aalam a artk onlarm da tah am
ml snrlarn am t. K atliam clarla kar k arya gelm enin faydas olm ayacakt, ldrm
bir gruhtu ortalktakiler. O nlara kar km adan bu zulm den v azgeirm eye alm ak daha
doru olacakt.
ktlar pencereye. K atliam clara anlattlar ierde kim se yok diye. O nlar inandrm ak
iin yem in ettiler. Ayrca onlarn da M slm an olduklarn syleyerek vazgeirm eye al
tlar, yapacaklar katliam dan. O nu dediler bunu dediler sonuta katliam clar K rt A linin
evinde uzaklatrdlar.
K atliam clar gittikten hem en sonra,K rt A linin T rk ve Snni ev sahibi A linin k ap s
n ald. K orkm am alarn syleyerek kapy atrd ve ne yapp edip sizin b u rad a ay rlm a
nz salam am z lazm yoksa ldrecekleri sizi diyerek durum u zetledi.
Z aten K rt A li bu olanlardan sonra olunun durum undan dolay kayglanm onu m erak
etm eye balam t. B unun zerine ev sahibi,einin arafn A linin eine giydirerek onlar
yolcu etti. K rt A li,ei ve ocuklaryla birlikte S erin tep ede oturan olu H se y in in evine
gitm ek zere yola ktlar. H em kendi gvenlikleri iin, hem de o cu k larn a yakn olm ak
iin buraya gelm eyi daha doru bulm ulard.
 TA V A N DA N B E K L E N E N K U R T U L U

K rt A li, evinden ktndan beri katliam n etkisini yaam aktayd. Y usuflarda ayrldk
larnda yol boyu eitli tacizlere uram , saldrlarla karlam lard.
lk olarak olunun evine giderken uzakta grd b ir saldrgan gurupta kurtulm ak iin,
yaknlarnda getikleritavan beslenen bir ahra snm ak gelm iti akllarna. Tavan besle
nen yer tandklaryd.
K rt A linin ei b u ray a saklanalm dem i K rt A li kabul etm em iti. T avanlarn b a
km n yapyorm u gibi dav ran rz dem iti.B ilindii gibi tavan, A levilerin yakn olm ay
sevm edikleri b ir hayvandr. K rt A li tavanlar besleyen biri gibi grnerek alevi o lm ad
n anlatm olacakt. B ylece o an saldrganlarn hedefi olm aktan kurtulacakt. Einin bu
ynl ikna abalarn kabul etm eyen K rt A li, olunu evine gitm eye alm aktayd.
O radan uzaklam lard. H zla gidiyorlard. Yeni b ir saldrgan toplulukla karlatlar.
O nlar baka yere gidiyorlard, ancak K rt A li ve eini grnce hem en dndler.K rt A linin
yanm a gelseler m utlaka esir alp ldrrlerdi A li A sla n n h er taraf K rt ve A levi olduunu
gsteriyordu.B tn st dudan kaplayan kocam an by K rteyle kark konum a ak
sam onu zaten ele veriyordu.
Saldrganlar grr grm ez baka bir sokaa daldlar. A slnda bu ok doru bir tercih
olm ayabilirdi. A ncak anslar yav er gitti buraya girdikleri iin kurtuldular. A linin am eliyat
yaras kanyor, A li yryem iyordu. Ei ve ocuklarnn desteiyle attklar her adm da am e
liyat yarasnda kan boalyordu. B yle b ir y o lcu lu k la yrdler onca yolu.
N ihayet K rt Ali olunun evine geldi. Bu arada S erin tep eye yaplan ikinci dalga sal
drlar balam t.
Saat 14.00 sralarnda,A hr Da eteinde, korum a grevi yaparak saldrganlarda cay
drc b ir etki yapan askerlere, kladaki cephaneliin basld haberi geldi. Bunun zerine
askerler, bulunduklar yerleri terk ederek Y r k selim e doru gittiler. A skerlerin gittiini
gren katliam clar, ellerindeki silahlar, kazm alar, krekler, yanc m addeler ve zincirlerle
yeniden saldrya getiler. Bu gelim e zerine, birka evde toplanm olan A levilerde kadn,
oluk ocuk erkekler hep birden,askerlerin peine taklarak ,Y r k selim e doru yrm eye
balam lard.
M eydan saldrganlara kalm t artk. B ir y an d a kaanlara ynelik uzaktan nokta atlar
yaplm aktayd. H er attklarn vuran keskin nianclard bu nokta atlarn yapanlar. Bu
yolla p atr-patr insanlar vurulm u, k atledilm iti.D ier yandan da evlere girerek yakyor,
ykyor,evlerde kim i buldularsa ldryorlard.
B u esnada A li A slan, olunun evine gelm i, b ir gurup yakn ve kylleriyle b irlik
te, kendilerince korunm aya alyorlard. A sln d a gerek olan birer lm m ahkm u gibi
lm lerini bekledikleriydi. G eri isteseler de yapabilecekleri hibir ey yoktu. N e kendile
rini koruyabilecekleri im knlar, ne gelip onlara destek sunacak rgtl bir yaplar ve ne
de onlar kurtaracak bir g vard.D evletin bu konuda yapt, m ahallede konulanm olan
ve az da olsa caydrc b ir etkisi olan askerleri ekm ek ve bylece m eydan katliam clara
brakm ak olm utu.A slnda bu gelim ede katliam clarn planlarnn bir parasyd.
B ulunduklar eve saldr balam adan nce, A li,olu ve eini baka b ir eve gnderm eye
alyordu. K endisine, yal olduu iin b ir ey yapm ayacaklarn sylyordu. A linin olu
H seyin de,ei F atede bunu kabul etm ediler, uzun sre. B u tartm a,saldrganlar eve y ak
laana kadar devam etti.

or
 c& $ e n 4 /A e 4 v iU c U iv t A ifite v / 7 8

S aldrganlar iyice yaklatnda, Ali A slan, yeniden olunu ve eini evden gn d erm e
ye alt. O nlar birlikte gidilm esinden srar ediyorlard.A li A m ca ei ve olunun srarla
rn,nce onlarn gitm esi ko u lu y la kabul etti. H ep beraber karsak dikkat ekici olur,
katm z dnrler ve hem en saldrrlar. Siz yalnz giderseniz benim evde olduum u
bildikleri iin geri geleceinizi sanarak rahat davranrlar. O nun iin siz nce kn ben arka
nzda gelirim dedi. B una uygun olarak nce olu ve ei evden ayrldlar.A li A slan, kendisi
de onlardan sonra evden karak gitm eye alt.A ncak buna frsat verm ediler.E v baslm ,
katiller eve dolm ulard.
eri doluanlarn elleri silahlarla doluydu. Eli bo, yrei kinsiz kim se yoktu ilerinde.
Ali A m cay aldlar aralarna.
nce, ierdekileri teslim alarak kelim e-i ahadet getirtm ilerdi. Yal ^e am eliyatl olan
A li A slan a da dini sorular sorm ular, onu da sorguya ekm ilerdi. Ali A slan istendii gibi
kelim e- i ahadeti getirm i, sorulan sorulara da cevap veriyordu. A ncak kijnse A li A m c a nn
ne dediiyle ilgilenm iyordu. K ontroln kaybetm i k atliam clar durm adan vuruyorlard Ali
A m caya. Ali A m ca am eliyatl olduunu sylyor, am eliyatn korum aya alyordu. O nlar
bu am eliyat szn duyduklarnda daha bir itahla vuruyorlard.
Ali A m ca, bulduu bir frsat deerlendirerek kam ak iin frlad darya. K alabal
geride braktn zannederken, n tarafta bir kurun girdi gsne. K ardan, keskin nian
clar m skm lard?D t bulunduu yere. Srt st dm t. G snde ve daha nceki
am eliyatnda kanlar boanyordu.
A clar iindeydi Ali am ca. A m eliyatnda dikiler patlam , organlar km t darya.
Evin iindeyken baklarla nacaklarla vurduklar yerlerden de kan geliyordu. D t yer
ve elbiseleri kan iindeydi. N eresine el atacan bilem iyordu. H er taraf aryor, szlyor,
dayanlm az aclar ekiyordu. E trafnda dolayorlard, kim i ceplerini yokluyor, kim i hrsm
alam am olm al ki vuruyordu rast gelen yerlerine. G zlerinde y alar akyordu. A lyor
m uydu, yoksa acdan m akyordu bu y alar bilm iyordu. Fate neredeydi acaba, H seyin
neredeydi. O rtalk kararyordu. lm bu m uydu?
Evi yam alyorlard. Evin ii kalabalktan geilm iyordu. H er isteyen girm i, kim ne
alabiliyorsa tayorlard.G irenlerin hepsi m ahallenin insanlarydlar. G trem edikleri eya
lar kryor, paraly o r ya da yakyorlard. E vdeki btn iek sakslar krlyor, iindeki
iekleri tepelenerek eziliyordu. Bu ii daha ok o cu k lar y aptryorlard.H ibir eyin sa
lam kalm asn istem eyecek kadar dm anlard. E m ee insana ve gzelliklere. Y am alarn
bitirip yerinde brakp giderken evi atee verm eyi ihm al etm ediler. B ir dieri de son bir
tekm e savurdu yerde kan iinde kvranan Ali am cann bedenine.
Yaral Ali A m ca, nce kom ular tarafnda askerlere teslim edilm i daha sonra h astan e
ye gtrlm t. H astanede uzun sre baygn b ir vaziyette kapda bekletilen A li A slan n
am eliyatl olm asna gerekli zen gsterilm em i, dahas patlayan am eliyatna baklm am t.
B ylece vurularak ldrlm ek istenen K rt Ali A m ca hastaneden baklm ayarak ve am eli
yat patlatlarak ldrlm t.
A li A m ca M arata dini trensiz gm lm t. D aha sonra aranan m ezar bu lu n am a
m aktadr.
A li A slan bir katliam da, kom ularnn da iinde y er ald ad san belli olan katliam c
lar tarafnda katledilm iti. B unca ak geree ram en, A li A slan n katilleri bu lu n am am ,-
faili veya failler m ehul ve cezasz kalm lardr.
 ZEYNEP AYDODU- AFN KAANLI 1938

Bir gnm z bile sensiz gem ezken

im di m ezarna hasretiz anne...

Z eynep bir ev kadnyd. O lsayd iyi olurdu am a siyasetle de sosyal hayatn deiik
boyutlarylayazk ki hibir ilgisi yoktu. C enaze trenine de gitm em iti. D uym am t da.
retm enleri tanm az, siyasal gelim eleri de b ilm ez takip etm ezdi. Btn dier kylleri
gibi ayn zam anlarda ayn nedenlerle ve ayn b iim de gelm iti M araa. ocuklar ve ei
M evlt alyorlard. Z ey n e p te onlarn sorunlaryla ilgileniyor, onlarn rahat b ir ortam da
ilerine gitm eleri iin elinden geleni yapyordu.

Z eynep ocuklarn evlendirm enin derdindeydi. zellikle bu gnlerde bu konu fazla

syla m egul ediyordu Z ey n e p i. H er anne gibi kzlarn gelin etm enin, oullarna gelin
getirm enin m utluluunu yaam ak istiyordu. B u konuyu eiyle ve evresiyle konum aya
balam t. Ei M evlt henz erken olduunu ocuklarn nasl olsa kendileri bu sorunlar
zerler bizde ne gerekiyorsa gider yaarz diyordu. F akat Z eynep daha a k tif olm ak ve bu
sorunlar zam ana brakm adan zm ek istiyordu.

O lanlardan akam hab erd ar oldu. Bu olanlarn kendilerini de ilgilendireceini sylen

diinde can sklm t. A levileri ldrecekler, airetleri, K rtleri ldrecekler dendiinde,
konu sam a geliyordu Z ey n e p e. H i am a h ib ir biim de bilm iyordu bu konular.
 A nlayam yordu sz konusu saldrlarn, retm enlerin ldrlm esinin kendileriyle na
sl bir ilgilisi olacan. ocuklar anlatabildikleri kad ar anlatm aya altlarsa da o yine
kendi bildiine gre dnm eye devam etti. Y ine de kayglanm korkm utu. D arda olan
hareketlilik korkusunu artryordu. ocuklarnn dar km asn istem edi, gece boyunca.
K endisini dinlem eyip karlarsa haberi olsun diye tem bih etti, sk sk.

Sabah olduunda en erken Z eynep kalkm t. A kam konuulanlarn olup olm ayacan
m erak ediyor, kayglanyor korkuyordu. D aha ocuklar da ei de uyanramlard. O nlar
dan nce hibir ey olm ayaca haberini renm ek ve onlara bir sabah srprizi yapm ak iyi
olacakt. C am larn perdelerini kaldrp etrafa baktnda btn istedikleri hayalleri tuzla buz
oldu. Sokak ellerinde silahlaryla kalabalktan geilm ez olm utu. yi ki evlerin d e^ uzakta-
lard. Y oksa im diye kadar n eler yaparlard.

G rdklerine bir daha ve ayrntl olarak bakt. Evet, saldrgan bir topluluktu, elleri
silahlyd ve hazrlanyorlard. D urm adan gelenler oluyordu, giderek oalyorlard. oal
dka azgnlayor, azgnlatka lgn b ir gruha dnyorlard..

S aldrlar balam t. Sokaktaki grlt dayanlm az durum dayd. M slm an karde

ler, A levileri yaatm ayalm , ldrelim sloganlaryla sokaklar doldurm ular, belirledikleri
evlere dalyorlard. Z ey n e p in ei M evlt ocuklar alp, M olla T abakn evine gitm ek iin
hazrlanrken, Z ey n e p te kk ocuklar hazrlyordu.

nce birlikte kacaklard. A m a i uzam asn diye h azr olanlarn km asna k arar v erdi
ler. lk olarak M evlt ocuklarla kacakt. O nlarn arkasndan da Z eynep. Z eynep A ydodu,
evden ktnda ocuklar ve ei evi terk etm ilerdi. O da onlarn arkasnda kp toplanlan
kom u eve gitm eye alyordu. B ir sre koar adm yrdkten sonra, biraz yavalam t.
Bu arada, uzun m enzilli silahlaryla pusularda yatan saldrganlar Z ey n e p in gidiini grm
ve hem en harekete gem ilerdi. A rka arkaya sklan m erm ilerle Z eynep, her iki kalasndan
vuruldu. M erm iler gsn paralayarak dar km lard. A yrca azna isabet eden bir
kurun da iki dudan paralam t.

Z ey n ep in her taraf yara ve kan iindeydi. Sanki tm vcudu kana kesm iti. zel
likle bedeninin alt ksm p aram para olm utu. B una ram en eve ulam ak iin gayret etti.
E ve yaklam t. Evi gryor, am a yryem iyordu. A yaklar kopm utu sanki. Srnerek
ulam aya alt varaca yere. Evin m erdivenlerine kadar yaklam t. M erdiven altndaki
bolua yuvarlandnda artk kendisinde deildi.

erdekiler durum u aresiz bir fke iinde izliyorlard. B ir eyler y apam yor olm ak her
kesin yreine kor gibi oturuyordu. G n boyu ierdekilerin frsat bulduka konuabildikleri
tek konu boydu. H erkes srarla bu katliam n nedenlerin ve zm n konuuyordu. H erke
sin ortak noktas iinde bulunduklar aresizlikti.

lk balarda M ev l tte Z ey n e p in geliini izliyordu. Z aten Z ey n ep in gecikm esini m e

rak etm iti.A ncak durum un vaham etini grenlerden birisi M ev l t sigara im e bahane
siyle dier odaya gtrd. B ylece Z eynep in ei M evlt, Z ey n ep in durum unu yakndan
grem iyordu. erdekilerin hepsi szlem iler gibi darda Z ey n e p in vurulduundan sz
etm em eye dikkat ediyorlard. Y aananlarn acs b ir haner yaras gibi kanatyordu ilerini.
A slnda M evlt anlyordu neler olduunu. A ncak yapacak hibir ey olm ad iin sadece
aclarn yayordu sessizce.

Z eynep yaral haliyle rpnyordu, iine dt kr kuyudan kabilm ek iin. Ayaa

kalkm ak istiyor kalkam yordu. Elleriyle iaret ediyor, b ir eyler anlatm ak istiyor, etrafta
kim se grnm yordu. B elki de kendisi grem iyordu kim seyi. A lyordu sessizce. Tek y a
pabildii buydu.

Evin iinde onu seyredenler, onu eve tam ak iin frsat kolluyorlard. B ir yanda saldr
ganlarn bo bir ann yakalam ak iin onlar gzetliyorlar, dier yanda Z ey n e p e seslenerek
destek olm ak istiyorlard. A m a evden dar kam yorlard. K afalarn her uzattklarnda
evin kapsna duvarlarna yam ur gibi m erm i yayordu. H erkes b iliyordu ki Z ey n e p i kur
tarm ak iin dar km ak dem ek Z ey n e p le birlikte lm ek dem ekti. stelik Z eynep, u
andan sonra bir tehlike iinde deil diye dnyorlard. N asl olsa b ulunduu yerde, katli
am clarn m enzilinin dndayd.

B iraz nce Z ey n e p i evin iine alam adan onun bolua dm esini seyrettiler evdekiler.
im di de Z ey n e p i dt yerde alam yorlard. A rtk, gerei Zeynep>in ei M ev l tten
gizlem enin de ne im kn ne de gerei vard.

M evltte dierleri gibi hi bir ey y apam yor olm ann fkesini duyuyordu. Evin bir
kesine oturm u sigara iiyordu. Sessizdi. G zyalarn kim seye gsterm ek istem iyordu.
N e lm d onu kahreden, ne de baka bir ey. B unca zulm e kar eli kolu bal kalm ak yok
m uydu, ite o ldryordu insan. Bu zulm aacak bir yol bulunm alyd.

A sker evdekileri alm aya geldiinde, kap alr alm az, Z ey n e p e baktlar ilk olarak.
lm t. B ilinen yaralarnn dnda karnndan da yara alm t. stndeki beyaz iekli
m avi gecelii, kana bulanm , param parayd. Sanki birileriyle can havliyle, die di b o u
m u gibiydi. D em ek ki uzun sre yaral kalm bulunduu yerde. Ve anlalan srekli ab a
lam km ak, kurtulm ak iin. N e aclar ekm itir bu yaralardan dolay kim bilir? B uradan
km aya alrken, kim i dnd acaba? En ok k im ler geti aklnda? H angi yarm kalan
ii, hangi yarm kalan d hatrlad?

H ayat yaratan ve y arattklarna sahip olam ayan kahram an elleri, nar gibi yanaklar,
plak ayaklar vard Z ey n e p in. Yedi ocuk bytm t. Y ry yapm ak iin km am t
sokaa. B ir canavar srsnn hm nda kurtulm akt am ac. M ev l te m etanetli olm asn
sylyorlard etrafndakiler.M evltte hak veriyordu onlara. Lkin byle bir d u rum da,m e
tanetli olm ak, hem zordu, hem de kifayetsizdi.

O ullar ve kzlar vard Z ey n e p in. Eiyle birlikte el ele verm i, yaam larn kazanm a
ya alyorlard. K k hayalleri, kk beklentileri vard, kzlarna, oullarna dair. N e
yoksulluktan yana bir ikyetleri oldu, ne de bu dnyaya gelm i olm aktan. K im seyle bir
kavgalar da yoktu.H er eyleriyle, herkes gibiydiler. B ir tek farkl yanlar vard, A levi ve
K rt olm ak. B uydu Z ey n e p in katline sebep. K eke yoksulluktan ikyet etselerdi, keke
zulm e isyan etselerdi, belki bu katliam bu kadar kolay olm ayacakt.
 Z eynep uzakta uzun m enzilli silahlarla h e d e f alnarak ldrlm t. B u ekilde ldr
m ek iin nasl b ir sebep olabilir? H er eyden nce Z ey n e p i vuranlarn Z ey n e p le kiisel
b ir sorunlarnn olm ad akt. O halde eden ldrdler Z ey n e p i. H em de b ylesine zel
olarak keskin nianclar tarafndan ve h e d e f gzeterek?

Bu sorunun tek ve klie cevab dnda birde zgn bir cevab vardr. K atliam n v ah eti
nin nedeni olduu, gibi bylesine uzun m enzilli silahlarla ve uzaktan nian alarak insanlar
zel bir seim yapm adan ldrm enin de zel b ir n edeni vardr. K endiliinden basit ve rast-
gele biim lerde ortaya kan birok olgunun da katliam c yaklam larla dorudan balants
olduunu unutm am ak gerekir.

Z ey n e p in yerine o an orada kim geseydi o vurulacakt. Z ey n e p i vuranlar, kktliam n (

infaz tim inin elem anlarydlar. B unlar profesyonel katillerdi. B unlarn grevleri bu ekilde
uzun m enzilli silahlarla insanlar katlederek hem katliam n dehetini artrm ak, bylece kat
liam n dier unsurlarna m oral verm ek, hem de m adurlara korku salarak onlarn katliam
karsnda teslim olm alarn boyun em elerini salam alkt. K atliam n rgtl planl bir
organizasyon olduu bu yntem in h er yerde ve srekli kullanlm asndan da anlalm aktadr.

Z ey n e p in ldrlm esinden sonra ocuklar hayata tutunm aya altlar. Z o rlu k lar ya
adlar, yokluklar grdler. G ittikleri yerlerde kendi dini ve etnik kim liklerini gizleyerek
yaadlar.A nnelerini unutm adlar. A ncak ziyaret edecek b ir m ezarlar da olm ad. Sonuta
btn zorluklara ram en gn geldi Z ey n e p in h er ocuu hayatn iinde yerini aldlar.

H unharca katledilen Z ey n e p in m ezar da, katilleri de bulunam ad. M ezar kayp, katil
lerde faili m ehul.
 HATCE GRR - AFN - KA ANLI 1967

m am n H aticeden baka birka kz daha vard. ocuklarnn en k H aticeydi.

K zlarn hepsi okula gidiyordu. H atice, henz ilkokullu b ir renciydi. Evde bazen ders
alyorlar, bazen de annelerine yardm ediyorlard. Yoksul ailelerin ocuklarnn oyun o y
nam alar iin ayrlm ayrca b ir zam anlar yoktu, frsat bulduka oyun oynayabilirlerdi.
Z aten kz ocuklarnn oyun oynam as, hi yakk alm azd o yllarda.

Y ine de ehre gelindiinde bu kurallar biraz esnem i, deiiklik geirm iti. ocuklara
ufak tefek baz oyuncaklar bile alnd m esela. F ak at bu durum , o yllarda istisnai b ir eyi.
K endisine oyuncak alnan ocuk ansl ocuk kabul edilirdi. K z ocuklarnn bebekleri,
olanlarn arabalar v ey a tabancalar olurdu.

H atice ve kardeleri ansl ocuklard. B abalar onlara oyuncaklar alabiliyordu. O yun-

cakl evlerde hem en h er gn oyuncaklar zerine k avgalar edilirdi. H aticelerin evinde de
oyuncak kavgalar olurdu. A nnesi bu k avgalarda daha ok H aticeyi desteklerdi.

H atice evdekilerden ald bu destekle daha ok sevildiini dnerek k ardelerine

hava atard. D erslerine de ok alyor, o kulda baarl b ir renci olarak biliniyordu. Zeki
bir kzd. A nnesi B unu o kutacam derdi. retm en olm asn ok istiyordu. H atice henz
onlu yalarndayd. O kula yeni, yeni snm aya balam t. A nnesi onda kendi ocukluunu
gryordu. K endi yaad skntlar yaam asn istem iyordu kznn. H er gn sabah er
kenden kalkyor, H aticesinin salarn taryor, en gzel, en yeni elbiselerini g iy d irerek onu
okula gnderiyordu.
 O gn ortalkta dolaan korkun havann etkisindeydi herkes. H aticenin babas da ayn
durum u yayordu. A zrailin taeronluunu stlen en ler can alyorlard. H aticenin ailesi,
ne yapacaklarn bilm ez durum dayd. K h evden kam ay dnyor, kh b ir keye sak
lanarak kurtulm ay hayal ediyorlard. zm olarak grnen h er yol, kendi iinde riskler
tayordu. E vden ksalar yakalanm alar m m knd; b ek leseler buray basabilirlerdi. Geri
hibir zm , hibir yol onlarn dertlerine derm an deildi. N e ki onlar zulm e boyun em e
m i, zalim e biat etm em ilerdi. Bu nedenle kadn ocuk dem eden tez elde boyunlar vuru-
la diye yazlm tr ferm anlar. ,

M ahallenin tam am katliam alanyd. B tn A levi, K rt ve solcu ev leri hedefti k atliam

clar iin. H e d e f ailelerin hepsi, hareket halindeydi. Ya saldr altndaydlar v ey a saldrya
kar korunm ak iin snacak y er aryorlard. H e d e f evlerin hepsinde, ocuklar alayor, '
kadnlar at yakyor, erkekler zgn ve aresiz gzlerle baknyorlard etrflarna. K onuu
lan her sz kan, lm ve k atliam a dairdi. H ayatn gnlk ak kesintiye uram t.

Sokak hareketlendiinde, H atice, annesi, babas ve kardeleri hepsi evdeydiler. A slnda

m am G rr ve ailesinin btn bu olanlardan, daha bu sabah haberleri olm utu. N e ret
m enlerin vurulduunu duym ular, ne de cenaze treninde yaplan saldrlardan haberleri
vard. Evde bu konularla ilgilenen kim seleri de yoktu. m am A m ca da, ei de kendi hal-
lerindeydiler. ocuklarndan baka bir eyle ilgilenm em iler, evlerinden baka b ir kapya
gitm em ilerdi.

H aticenin babas, -be kuru biriktirm eye alyordu. ocuklar okula gidecekler, son
ra bunlarn m asraflar byyecek, onun iin ne yapp edip b ir eyler biriktirm ek gerekir diye
rpm yordu m am amca. H aticenin de okul m asraflar evin btesini etkilem eye balam t.

Sabah kalktklarnda ortalktaki kalabalk onlar korkutm utu. m am , durum u anlam ak

iin ilk nce yaknlardaki kom ularna sordu. D uyduklar onu akna evirdi. En yakn
kom usu ona, B iraz sonra ne olacan grrsn A lla h n K rt diye alay ve teh d it ko
kan, hi um m ad korkun aalayc bir cevap verm iti. N e diyorsun sm ail sen ? diye
stelediinde, cevap yerine, elindeki baltayla zerine yryen sm ail, dnp sert, sert bak
m t m am a. m am , bunun zerine kendi kylsne gitm i, ondan renm eye alm t.
renm iti de olanlar. O zam an anlam t durum un ne denli vahim olduunu ve b ir kat
liam n yaandn. G iderken, her zam anki gibi, k o rkusuzca gittii yoldan gelirken duvar
diplerine sinerek ve korkuyla gelm iti kendi evine.

Bu bilgiler zerine ailedeki herkes evden kam ann dnda b ir yol olm adna karar
verm ilerdi. K am ann da tehlikeli olduu akt. A ncak b urada eli kolu bal beklem ek
daha da kt sonularn dom asna yol aabilirdi. K aarken birilerinin vurulabilecei d
nlyordu. A ncak burada kalndnda ailece yok edilm eleri sz konusuydu. E vden ayrl
m ak iin hazrlanm aya baladlar.

Srayla kyorlard evden. nce H aticenin annesi yannda ocuklaryla kt ve onlar

yrm eye baladlar. Etraflarna bakm adan, hibir ey olm uyorm u gibi davranyorlard.
B ylece kam a grnts verilerek katillerin dikkati ekilm em i olunacakt.
 En son m am kz H aticeyle birlikte kt evden. H aticenin ksack hayatnda, payna,
babasyla birlikte snacak y er aram ak dm t. K ayorlard, balarn sokabilecekleri
gvenli b ir y er bulabilm ek iin. K atliam alannda ayrlm ak iin y o la ktklarnda, H ati
c e nin eli babasnn elindeydi. K ucanda da b ir ocuu vard m am n. E trafta silahlar
patlyordu. Silah sesleri artm aya balam t. m am silahlarn kendilerine skld fark etti.
Y anna yresine dyordu m erm iler. K orkuyordu. A dm larn sklatrd.

K im in kim e, nereden sktn takip etm ek m m kn deildi. A yrca tehlikeliydi de.

m am G rr, sam a soluna bakm adan, yapabildii kadar hzl gitm eye alyordu. U zun
m enzilli silahlarla skyorlard nk. O nedenle abuk uzaklam ak gerekiyordu. Yoksa
kurtulm ak m m kn olm ayacakt bu cehennem de.

H aticelerin dier kom ular da ayn durum dayd. H erkes kayordu. K im i duvar dipleri
ne sinerek, kim i aktan. ocuklar olm ayanlar daha kolay kaabiliyor veya b ir yerleri siper
ederek gidebiliyorlard. A ncak ocuklarla bu i zo r oluyordu. m am ii zo r olanlardand,
hem kucanda hem yannda ocuk vard. m am m nnde birka ev vard. O evleri aa
bilirse biraz nefes alabileceklerdi. m am , elini tutarak srkler gibi tad H aticeye hzl
olm asn sylyordu sk sk.

m am , bu sz bir gereklik olarak deil, kendi iinde bulunduu durum un bir sonucu
ve gayri ihtiyari olarak sylyordu. nk H atice, hem babasnn iini kolaylatrm ak iin
rpnyor, hzl gitm eye alyor, hem de sanki kendisine b ir ey olm ayacakm gibi b a
bas iin kayglanyor, hatta babasn dnerek alyordu. G zlerinde dklen ya babas
grm yordu. B abas da benzer kayglar hem H atice, hem de kucandaki ocuu iin ya
yordu. O da kendisine bir ey olm ayacakm da ocuklarna olacakm gibi sadece onlar
korum ak ve kurtarm ak istiyordu.

K ovuklarndan km t ylanlar. H er biri yatm bir hain pusuya, avlarn bekliyorlard.

U zun nam lulu silahlar patlyordu aralksz. H er silah patladnda birileri dyordu. zel
likle ocuklar ve kadnlar h e d e f alyorlard. Ayn m ahallede, ayn yntem le ve ksa sre
nce yaanm t birka cinayet. im di kaanlarnda birounu dryorlard bu yolla. Bir
ok insan yaralanm , ya dt yerde yatm akta veya b ir yerlere snm bulunm aktayd.

H edefledikleri evleri aam adan vuruldu H atice. m am birden H aticenin elinden kop
tuunu fark etti. G eriye dndnde, H atice yerdeydi. Babas ona, o babasna bakyordu.
H aticenin vurulm adan nce de aladn, yeni fark etti babas. G zyalar yanaklarnda
kurum u iz yapm t. m am n da gzlerinde y alar boanyordu.

K ucanda dier ocuuyla ayakta kalm t. Eilip H aticesini alm ak iin ham le yapt
nda, arkadan yetien kyls engel oldu. Seni de vuracaklar, beklem e, ko h ad i diyordu.
m am bir kararszlk iindeydi. Yerde yatan ve m ell, m ahzun ve aresiz bakan kzm b
rakm ak istem iyordu. H atice yatt yerde kvranyor, yaralarnn acsyla alyordu. Kan ve
gzyalar akyordu dt topraa. K anayan y arasna bakyor, hareket etm eye, kalkm aya
alyordu. K alkm ak istedii h er defasnda yaralarnn acsyla yeniden dyordu olduu
yere. H er kalkm aya yeltendiinde k an lar b o anyordu H aticenin kck bedeninden.
 B abas m am bau cu n d a ona bakyordu aresiz. Y anaklarnda szlen gzyalar, bir
pnardan akyordu sanki. m am m kyls aryordu, G el, yoksa sen de vurulacaksn.
K urunlar dyordu etraflarna.

m am , birka saniye iinde k arar verm ek zorundayd. Sklan silahlar korkutuyor, k y

ls zorluyordu.

H atice elini uzatt babasna, gzlerinin ta iine bakt, derinden. B abas gzlerini k a
patt, arkasn dnd ve kylsnn sesine doru yrd. G zyalar sel olm utu. Y rei
yanyordu. K yls kolundan tutm u srklyordu.

m am dnp geriye, H aticenin yatt yere bakt. H atice yerde, sokakta yatyor, kan
yordu. B abasna seslendiini, B aba beni brak m a dediini duyanlarn olduu sylendi o ,
gnden sonra.

m am o gnden beri kendisini hep yarm kabul etti. D ier yars lm t, H aticeyle
birlikte. Y aadna sevinem edi. (K urtuldum , krler olsun) diyem edi. N eden bek lem e
din, neden H aticeyi yanm a alm adn? diye sordu hep kendisine; am a bu sorulara b ir ce
vab olm ad hi.

H aticenin bir m ezar, bir m ezar ta olm ad. H aticenin cenazesini gm m lerdi. G
m ldnde bir m ezar num aras verilm iti. Y llar sonra m ezar arandnda bulunm ad.
H aticenin katilleri de bulunam ad. K im in ldrdn sorgulam adlar savclar. K im
seyi yarglam adlar hkim ler. K im vurduya gitti H atice.
 Ercan K se nin ocukluk resm i olam ad oldurm adlar. Tek resm i buydu...

ERCAN KSE - AFN - KA ANLI 1975

Ercan, b ir yetikin gibi konuam yordu. yanda bir bebekti. K onum aya altrlan
her ocuk gibi, szckleri eiyor, bzyor, kendince bir lgat oluturuyordu. Elbette her
ocuk gibi kelim e diye syledii her sz, kartt her ses glm sem elere yol ayor, bu
da onu daha sevim li klyordu. H er bebein en sevim li yalarndayd Ercan Bebek. G ren
herkesin kan kaynyor, kucana alanlar brakm ak istem iyordu. O nun yaram azlklar da
vard. A ncak daha ok seviliyordu E rca n n yaram az hali. B ebekler yaram az olduklar ka
dar bebektirler. U slu bebek o lm az diyordu kom ular.

A nas a braktnda alayan, bir yeri acdnda bar bar baran bir bebekti. O
bu barm alar doall iinde, bir hak olarak yapyor, kim senin fkesine, sitem ine feda
etm iyordu alam a hakkn. ocukluu sadece bir m asum iyet ve safiyet olarak grenlere,
hakkn bilen ve savunan ocuklarn da var olduunu gsterm ek istiyordu sanki.

A nnesi D nd, m ahalledeki karkl grdnde anlayam am t ne olduunu. M a

hallenin ortasnda, baz sokaklarnda ellerinde silahlaryla dolaan kalabalklar D n d y
korkutm utu. K orkudan dili-dam a kurum u halde girm iti kom unun evine. K yls olan
kom ularndan renm iti olan biteni. Y ine de anlayam am t olanlarn m ahiyetini, k en d i
leriyle nasl bir ilikisi olduunu. F akat daha ok korkm aya balam t.

u r
ffie M f6 e w l U i / v 'M e v u fy / 7 8

O gn, E rca n n babas H aan evde yoktu. D aha dorusu bir haftadr seyyar satclk
yapm ak zere kom u kylere gitm iti. O nun yokluu da cann skyordu D n d nn. G en
cecik bir gelin olarak ne yapacakt im di? N e olduunu, bundan sonra n eler olacan anla-
yam yordu. A levi olm ak neden bu kad ar byk b ir su olsun diye geirdi akim dan. V azgeti
bunlar dnm ekten. Z aten im di bunlar dnecek halde de deildi. Y apabilecei tek ey
ocuklarnn canlarn kurtarm ak ve bu n u n iin gvenli bir yere gitm ekti.

D nd evden ayrlm aya karar verdi. H zla hazrland ve kt. E rcan srtm dayd. K ap
bebeiyle kurtulm aya alyordu D nd. B ebeini srtna sm sk sarm , ayrca elleriyle
arkasnda tutuyordu. H zl fakat tem kinli gidiyorlard. D n d nn kalbi yerinden frlaya
cakm gibi atyordu.

N e de kalabalkt etraf. Yakp ykyorlard. Y anyordu h er taraf. Y anan evlerin hepsini

tanyordu. A kam a kadar birlikte olduu kom ularydlar. Y rei yand yanan evlere b a
karken. A caba ne y apyorlardr im d i? diye geirdi iinden. O nlar brakp kam ak doru
m uydu? N e yapabilirdi ki?

N ereye kaacan da bilm iyordu. G idecei h er y er tehlike altndayd. K alabaln en az

olduu, daha sakin grnen yere doru gidiyordu. Z aten kylleri de o tarafa doru k a
yorlard. Ercan, annesinin srtnda huzursuzluk iinde alyordu. A nlalan o da katliam n
havasndan rahatsz olm utu.

D nd, hem E rcan susturm ak, hem de b ir an nce bu cehennem den kurtulm ak iin
olanca hzyla bulunduu yerden uzaklam ak iin rpnyordu. K aarken yine akim a ta
kld. K im kard bu kavgay, bu n eyin kavgas diye. B ilem edi. S ylenerek kouyordu.
K ocasnn yokluuna da kzyordu. N e sylediklerini, ne de bunlarn cevaplarn dnecek
durum da deildi. Y orulm u, kan ter iinde kalm t.

U zun nam lulu silahlaryla karanlk kelerde pusu kurm u olanlarn m esaisi devam
ediyordu. Silah sesleri, yanan evlerden ykselen dum anlar, kaanlar, alaanlar, kova
layanlar, ldrenler, h er ey dehet verici ve korkuntu. B ir ku havaland, D n d nn az
ilerisinde. B ir gvercin tnem iti, evin penceresine. D nd alyor, srtndaki olu E rcan
alyordu. B ir ku olup kanatlanp uabilm eyi hayal etti.

Srtnda bebeiyle kaan tek kadn deildi. B akalar da vard. O nlarn varl D n-
d y glendirdi. Yalnz olm adn grd, biraz rahatlad. Y orgunluu azalm gibi oldu.
A m a yine de dizlerinin ars ok iddetliydi, yryem iyordu. E rca n srtndan indirm esi
m m kn deildi. D inlenecek b ir durak b ir ke bakm yordu.

E rcan durm uyordu. A lyordu srekli. O an m ahallenin iinde b u lunduu karkl

renem ese bile hissedebilirdi. O denli grltl b ir ortam vard. E rcan belki de ne o lduu
nu bilm ek istiyordu. B unu renm esi m m kn deildi im dilik. E rcan susturm aya alt
yrrken. Tatl szler etti, vaatler'de bulundu. ocuklar bakalarnn deil am a analarnn
dilinden iyi anlarlar. E rcan ikna olm uyor, srarla, fkeyle alyor, annesinin srtna ayakla
ryla vurm aya alarak rahatszln anlatm aya alyordu.

B irden E rca n dan Ih h diyen sesi geldi b ir kurun vnlam asyla birlikte. D n d nn sr
tna, E rcan n m , kendisinin mi olduunu anlayam ad scak b ir slaklk yayld. E rcan n
kan boanyordu anasnn bedenine. Y znden de kan akyordu. Sendeledi. T utunacak bir
ey arad. Tutunam ad. Yerdeydi. O turdu m u, dt m anlayam ad. E rcan biraz tede k al
m t. H zla dnp bakt, E rca n na. K ucana ald. K afasnda yzne doru kanlar akm ,
yz grnm ez olm utu. Sesi kesilm iti. D nd, kendi yzn kaplam olan kan grm
yordu. B aksayd yaral olduunu anlayacakt. K ucandaki E rca n a bakp lklar atyor,
bararak alyordu. E rca n n ldn anlam am t nce. E rca n daki hareketsizlii fark
ettiinde btn dnya yklm t stne. lk la baryordu D nd. Yakn evlerin
pencerelerindeki perdeler araland. A c ve korku dolu, aresiz, gizli b aklar dolat D n
d nn stnde. H zla kapand perdeler, sakland baklar.

D nd ocuunu barna basyor, yanaklarn okuyor, yzne akm olan kan silm eye
alyor ve durm adan alyor, atlar yakyordu. K orkuyu unutm utu. lm den ko rk m u
yordu artk. lm Ercan olm u kucandayd ite. O lu ldrlm b ir anne iin lm ,
baka ne ola ki? E rca n n gzleri kapanm t. O nlar am aya alt D nd. Seviyordu Er
c a n n gzlerini. Y znn bu kad ar kanl olm asn istem edi, tem izledi yzndeki kanlar.
Yaral bir kadn alyordu, yanan yklan evlerin arasnda. K ucanda l bebeiyle. B ir kan
topu gibiydiler. H em kendisinin kan, hem ldrlen olu E rcan n kan ikisini de kana be-
lem iti. D n d nn yrek yakan atlar duyuluyordu. ldrm t. Sokakta donm u topra
avuluyordu. Y zndeki yaraya bakt. K anyordu, ancak kann nereden aktn tam anla
yam ad. E rca n n lsn kucaklad yeniden. O nun yanaklarnda gezdirdi ellerini. E rcan n
kannn scaklyla doldu avular. K onuam ad, alayam ad, baram ad. Sadece donuk
ve anlam sz baklarla etrafna baknyordu.

yandaki bebeinin beyni dalm ls vard kucanda. ndirm eye kyam yor,
zlem le, sevgiyle bakyordu bebeine. Az nce ok alyor diye kzdn hatrlad. lendi.
H krarak, atlar yakarak alam aya balad. G zyalar yarasndan akan kanla birleiyor,
kanl gzyalarna dnerek dklyordu yere.

E trafta yardm edecek kim se de grnm yordu. K ucanda bebeiyle yapayalnz kal
m t orta yerde. Biraz nce canl ve sevim li bir bebekle birlikte, buradan kurtulm aya a
lyordu. im di kucanda l bebeiyle bu cehennem de kalm t. D n d nn gzyalar
topraa akan kanlarnn stne dyordu. O luyla kan birbirine karm t.

K afatasn delen, beynini p aram para eden kurun geldiinde Ercan, ne hissetti acaba
diye dnd b ir an. Y ine atlar yakm aya balad. Ercan baram am , ellerini fkeyle
sallayam am t. A nnesine A n a diyem em iti. D nd K rte syledii atlarnda bunlar
dillendiriyordu.
 B ir ocuk daha lm t. E rcan la birlikte insanlk lm t oysa. H er ocuk b ir dn
yadr, her ocuk insanlktr ve onlarn katli insanln k atlidir ayn zam anda. K atliam larda
daha ok kadnlarn ve ocuklarn katled iliy o r olm as bundandr. M ara katliam ndan da en
ok kadnlar ve ocuklar m a d u r olm ulardr.

E rcan vuran kurun nereden geldi, k im ler vurdu E rcan ve annesini? B ir anneyi b e
beiyle birlikte ve onca uzaklktan vurm ak neden gerekiyordu? B yle b ir cinayet ilem ek
iin bu bebek ve annesi nasl b ir ktlk yapm olabilirlerdi katillere? B tn bu ve benzeri
sorular hkm sz klm ak iin yaplyordu katliam lar.
\
D evlet kaytlarnda E rcan n panzer tarafndan kazara ezilerek ld yazld ye lm
katliam dahilinde saylm ad. A ltn izerek ve tekraren sylem ek gerekirse^ E rcan An lm ,
b ir kaza olarak kabul edildi devlet kaytlarnda.

A ncak E rcan n annesi ve babas ocuklarnn kurunla vurulduunu, E rca n n panzer

tarafnda ezildii iddiasnn y alan olduunu ileri srm ektedirler. E rcan n annesi D nd,
Ercan srtm dayd. K am aya alyor, snacak b ir y er aryorduk. B irden yrym
durduran bir gle sarsldm . N e olduunu anlayam adm . Ayn anda stm de akan kann
scakln grnce vurulduum uzu anladm . H em en E rca n m a baktm . Tam alnndan vu
rulm utu. C anszd. O nun telana dtm . Ben de vurulm utum . Y aralandm ok sonra
fark ettim . E rca n m panzerle ezilerek deil, kurunla, benim srtm da ldrld. O srada
ben de vurulm utum diye an laty o r yaadklarn.

Ercan, daha sonra devletin ilgilileri tarafndan alnarak M arata to p ra a verildi. A n

cak u an E rca n n annesi ve babasnn ziyaret edecekleri bir m ezar bulunm am aktadr.
Y aplan yarglam a sonucunda, E rca n n katledilm esinin katliam la ilgisinin olm adna
hkm edilm i, E rca n n katli dosyaya sokulm am , yarglam aya da konu edilm em itir, ka
zayla ldnden dolay. Yani katilleri yok saym tr devlet.

Ayn dnyada yaamamalyd cellatlar ve ocuklar.

Ya lmeli cellatlar veya ocuklar domamalyd.
 ahit Necmi nver, 5 yanda olmasna karn katliam olaylar canl bir erit gibi
gznn nnde. M H Pli saldrganlar sank sandalyesinde grnce, olaylar ye
niden yayor gibiydi. Mahkeme heyeti bu ahidin yann kk olmas ve olay
lar anlatamayacam gznne alarak ahitliinden vazgeti.

Ysuflitr M ah allesi
Yusuflar M ahallesi katliam n ve vahetin en iddetli yaand m ahallelerden bir d i e
ridir. B u m ahallede A leviler, K rtler ve solcular azdr(lar ksm n sildim ). K rtler A leviler
ve solcular m ahallenin iinde dank bir biim de bulunm aktadrlar. Bu m ahallede yaayan
K rt ve A leviler C H P li olm ann dnda h ib ir po litik zellie sahip deillerdir.

B urada yaayan A leviler daha nce gelm i, ehirde kk lekli ticaretle uraan in
sanlard. B yk bir ksm K ayserinin Sarz ve S iv asn G rn ilesinden gelm ilerdi. A sln
da bu insanlarn ok byk bir ksm ayn toplum sal yapya sahip insanlard. A sim ilasyon
politikalarnn uygulam alar bu tip insanlarn blnp paralanm asn salam ak iin bir e
kilde blnm lk yaratlm tr.

Bu insanlarn kim i yerleim leri Sivas G r n e kim i yerleim leri K ayseri S arza b a
lanm , kim ileri de M alatya M ara A ntep A dyam an gibi illere balanm lardr. Yoksa bu
insanlarn hem en hepsi birbirlerine arkadrlar. Ayn airetten veya ayn kabiledendirler.

te M aram bu m ahallesinde yaayan Sarzl ve G rnl ailede bu durum da olan ai

lelerdi.
ffletvA en/ltU it'dltvuty / 78
Y usuflar M ahallesinde katliam iin b ir gn nceden balayan hazrlklar ve yaplan ta
cizlerden sonra, saldrlar cum artesi sabah erken saatlerde balam t. Toplanan katliam c
kalabalk belirledikleri A levi evlerinde k atliam a ynelm ilerdi.

B u m ahallede katledilen G rn- Yuva K ynde n v er ailesi katliam en vahi sonu

laryla yaayan ailelerden birisidir. n v er ailesinin henz annesi D nd n v e rin k am nda
olan dom am bebekleriyle birlikte yedi kiisini katletm ilerdir.

Ayn m ahallede yine G rn A lacam ezar kynden Y lm az ailesinin u ferdi k atled il

mitir. A li Y lm az, silahyla k atliam clara kar direnm i, direndii iin bilei kesilm itir.
H atice Y lm azn kolundaki bilezikleri alm ak iin ko lu kesilm itir. D aha vaham olan H atice
Y lm azn cenazesi m ahkem e k aytlarna gre kaybolm utur. /
i /
/ '
Y ine G rnl H aan ve yal annesi G lsm A krm ak bu m ahallede katledilm itir. H a
an A k rm ak ta elinde silahyla direnm i, ancak hain b ir plan sonucu katledilm itir

K ayseri Sarzl sm ail N ergiz ve nianl kz Z eynep N ergiz de bu m ahallede katledil

m ilerdir.

A fin K aanl O zan E m eki ve O zan V icd an inin babalar Y usuf L evendiz bu m ahalle
de katledilen bir dier K rt A levi insandr.

Bu m ahallede oturan insanlardan biri anne k am n d a yedi buuk aylk bir bebek olm ak
zere 16 kii ldrlm tr. A yrca ok sayda yaral bulunm aktadr. E vler yaklm yam a-
lanm tr. Y usuflarda katliam n devam ettii esnada ayn saatlerde M aran dier blgele
rinden de katliam yaanyordu.
 BRAHM NVER - GRN YUVA KY 1934
Sert, hoyrat bir hava vard ehirde. nsanla, umuda ve gelecee dman kalabalklar, yok
etmilerdi ehrin cazibesini, gzelliklerini. ehrin merkezindeki tm esnaflar, birbirlerine kayg
ve korku iindeydiler.
ehrin en tekin, en hareketli ve kalabalklarn en youn olduu yerleri camilerdi. Camilerin
kalabalk olmasnn temel bir nedeni vard.Katliam n en temel sembol olarak kullanlyordu,
cam iler.Dolaysyla ya cam ilerin iinde veya tarafnda olunacakt veya ok uzak kalnmas ge
rekiyordu. Yoksa lm kalm oyununun ortasna dm ek kanlmazd.
Cenaze treninden esnasnda katliam clar korteje saldrlmlar, hzn alam ayarak ary
datmlard. Kendilerinden olmayan esnaflarn dkknn tahrip ediyor, yam alyorlard.
brahim btn bu saldrlar en ilk yaayanlardand. Kahvecilik yapyordu. Kahvesi TB-
DER (Trkiye retm enler Birleme ve Dayanma Dernei) lokalinin yaknndayd. Ayrca
burann lokalini de brahim iletiyordu. TB-DER, siyasal ve sosyal gelim elerle yakndan
ilgili olan bir kurumdu. Dolaysyla brahim, gelim elerden erken haberdar olurdu.
Gnlerden Cumartesiydi. brahim henz iyerine gitmemiti. Cenaze treninde yaanan sal
drlarda, esnaflarn dkknlarn kapatarak evlerine gitmeleri istenmiti. brahim, devlete gven
mi, sylenen sze uyarak kahvehanesini kapatp evine gitmiti. Artk korkacak bir ey yoktu.
brahim ler kayglarla akam evlerinde, aylarn ierlerken, sokakta hareketlilik yaan
yordu. Btn evlerin lambalar yanyor, kaplar akt. Katliamclarn evlerine gidenin gelenin
says belli deil. Bunlarn hi birisi olaan deildi. Her zam ankinden farkl, bu gne kadar
karlalm am olan bir hareketlilikti bu. Sokaktan geerken her gn selm lat, karlkl
misafirlie gidip geldii komular, imdi selam a durmuyor, hal hatr sormuyorlard. Hayra yo
rulm az bir durum du bu. brahim arda ve sokakta yaanan bu durum u dnyor, yaananlara
can sklyordu.
Norm alde evde ok konum ayan brahim, skntsn evdekilere gsterm em ek iin akam
lar deiik konulardan konuuyor, dierlerinin konum asn salam aya alyordu. Darda
uultulu sesler gelmeye devam ediyor, hareketlilik kh younlayor, kh yerini sakinlie bra
kyordu.
Sabaha kayglarla kaktlar. Bulutlar kaynyordu gkyznde. H ava souktu. Akam ba
layan kaynam ayla biriken kin ve nefret, etrafa zarar verm eye balam t erken saatlerde. Sal
drlarda yer alanlarn tamam, insan katletm ek iin bir araya gelmilerdi. Hepsinin elinde, bir
saldr arac veya evleri yakm akta kullanlan bir yangn kartc bulunuyordu. Katliamclar
destekleyen kadnlar,lojistik destek salyorlard. Kimi evleri gsteriyor, kimi yangn iin ben
zin veriyor, kimi de eitli ihtiyalarn karlanm asn salyordu. Bir ksm da tezahrat yapa
rak destek veriyordu saldrlara.
Saldrlar dorudan brahim lerin evine yapldnda saat sabah 9-10 civaryd. Evin yak
nnda toplanm olan bin kiilik grup, ellerinde silahlaryla saldrmaya balam lard. Evdekiler,
bitiik komu O sm ann evine snm ak zorunda kaldlar, kom unun itirazna ramen. Esasnda
evin hanm itiraz etmiyor, tam tersine kom ularna yaplan bu saldrya kar kyor kom ula
rn bu zalim likten kurtarm ak iin rpmyordu.
brahim nverlerin evi baslm, ieriye girilmi, yam alanm yaklmt. Ancak evde
kim se yoktu. Ksa bir aratrm adan sonra nverlerin kom uda olduu anlald. Bunun zeri
ne saldrganlar, bir yandan evi yakm aya alrken dier yandan brahim nverin bulunduu
kom unun evine yneldiler. Ev sahibi kom u O sm ana bask yaparak nver ailesinin evden
kartlmasn istiyorlard.
Ayn zam anda ieridekileri kartm ak iin pazarlk da yaplyordu. erdekilere kendilerine
dokunulm ayaca gvencesi verilerek kmalar sylendi. Kabul etmekten baka seenekleri
yoktu. Eitsiz koullardaydlar. Pazarla ram en saldrganlarn katliam yapacaklarn grmek
iin khin olm aya gerek yoktu. Bu gerekler bilinerek yaplan pazarlk gereksiz, anlam sz gibi
grlebilir. Ancak, can pazarnn yaand koullarda, som ut gerekler belirleyici olmaktadr,
soyut dorular deil. Ancak bazen insan davranlar, formllerle, kalplarla izah edilemeyebi-
liyor ve belki de bazen m ucize beklem ek, hayata dhildir.

KURAN ZERNE YAPILAN Y EM NE RAM EN KATLAM

Pazarlk sonucu nver ailesinin yaral fertlerinden M ustafa nver Biz teslim olacaz,
bize bir ey yapm ayacanza sz verir m isiniz! diyerek onlardan sz verm elerini istedi. K at
liamclarn efleri durum unda olanlardan bir ka, hep bir azdan, size bir ey yapm ayacaz,
kn dar! diyerek onlara gvence veriyorlard. Sylediklerinden samimi olm adklar ses
tonlarna yansyor,sahtekrlklar anlalyordu. eridekiler teslim olm ak iin hazrlanrlarken,
sonu bilinm eyen bir yolcua gidiyorlarm gibi herkes alyordu.
 Kaplar aldnda vahet balamt. Eve girdiklerinde ierideki herkes, hem onlarn esi
ri, hem de ganimetiydi. Vurulanlar dtkleri yerde kanlar iinde yatyorlard. Dierlerini de
srayla dar karm aya baladlar. Her birisinin kollarndan, kafasndan tutuyor ve durmadan
ellerindeki silah veya aletlerle vuruyorlard.
brahim, ei Leylayla birlikte herkesin stnde gzlerini gezdiriyor,ocuklarn grmeye,
onlardan haberdar olm aya alyordu. Ayn anda vurulup denler oluyordu. H er vurulann
yanm a koan brahim, her defasnda yaralanyordu. Saldr iddetle devam ediyordu. Caniler
avlarn avlamlard. Ortada cesetler vard, brahim in canlar, kuzular. M ehmet, Malik, gelini
Dnd kanlar iinde yatyorlard. Ei ve kendisi yaralyd.
DAYAN OUL DAYAN
Olu M ahmut, yaralanm , kayordu. Katiller kovalyorlard yakalam ak iin. brahim,
M ahm utu vuracaklarn grnce o da pelerinden kom aya balad. M ahm utu katillerden kur
tarm ak istiyordu. L eylada brahim in peindeydi. O da yaralyd. Yaral anne baba, yaral oul
larn ldrm ek iin kovalayanlardan kurtarm aya alyorlard. brahim le Leylann ocukla
rndan, bir tek Mahmut sa kalmt, onun ldrm esine izin vermek istemiyorlard. M ahm utu
kovalayanlar, ellerindeki otom atik silahlarla bir kez daha taradlar. M ahmut orada bulunan bir
kanala dt. M ahm utun dmesi zerine kovalam aktan vazgeti saldrganlar, lm olacan
dnerek.
M ahm utun peinden koan brahim ile ei Leyla, bir sre sonra oullarn gremez ol
dular. Ksa bir aramadan sonra, M ahm utu eker D eresinde dt kanalda ar yaral ola
rak buldular. Oullarn alp hemen hastaneye gtrm eleri gerekiyordu. Nasl gtreceklerdi?
Pelerinden geliyorlard. M ahmut, kendisinde deildi ayaa kalkamyordu. Annesi ve babas
yaral, bitkin ve yorgundular.brahim, btn bunlar dnmeden ve kendi yarasna bakmadan
M ahm utu srtna almaya alt. Leyla, yardm c oldu. brahim in srtna koydular M ahm utu.
Annesi de brahim in srtnda olunu tutuyordu. Yakndaki Salk O cana doru yrmeye
baladlar. M ahmut yaral, baba brahim yaral, anne Leyla yaral! Kanlar akyordu sokaklara!
yaral insann kan, sokaklar kzla boyuyordu.
Kanlarn akta akta gidiyorlard. M ahm utun yaras daha ard. Bazen sesi kesiliyor, ba
ylr gibi oluyordu. Getikleri sokaklardan zntlerini belli belirsiz hissettirenler de aka
hakaret edenler de oluyordu. yaral insan bunlar duymuyor, kimseye aldrmyordu. Bir an
nce oullarn Salk O cana yetitirm enin derdindeydiler.
Birbirlerine teselli vererek ve tedbirli davranm aya alarak, korkuyla yryorlard. Yak
latklar Salk O cann n kalabalkt. Grnen kalabaln iine gitmek... Bu zorunluluk
korkuttu brahim i. Onlarn saldrganlardan olduklar her hallerinden belliydi. Yollarn stn
deki bir eve snmak istediler. Ev sahibi kabul etmedi. yaral, aresiz insan evine almaktan
korktu belki de.
brahim arya gitm eye karar verdi, valiye gidecek yardm isteyecekti. Yaral olunu yaral
eine teslim ederek gitti. Koarcasna, duvar diplerine sinerek, yakalanm a korkusu iinde. Va
liye vardnda Vali, Bir yardm da bulunam am git saklan! dedi. Ne dem ekse? brahim, kendi
abalaryla ve btn riskleri gze alarak, saldrganlarn denetiminde olan Salk O cana git
mek zorundayd. Baka hi bir seenei kalmamt. M ahm utunu kurtaracakt. Ya hi aklndan
kartam ad dierlerine ne oldu? Dnd, M ehmet, M alik ve tm ailesi?
ff ie n j /A e m ltU iv J le v u ty / 7 8

Salk O cana yaklatlar. Daha nce grdkleri gibi ortalk insan kaynyordu. Kimin
yaral, kim in hasta, kimin saldrgan olduunu anlam ak m m kn deildi. Ancak bir ey akt,
Salk Oca salklarn deil, bakalarnn denetimindeydi.
brahirmlerin yaamlar, saldrganlarn kendilerine acm alarna balyd. Yaral olduklarn
dnerek saldrmak istemeyebilirlerdi. Saldrganlar, N asl olsa bunlara olan olm u diyebilir
lerdi. Baka hi bir umutlar yoktu. brahim srtnda yaral olu, yannda yaral ei, akl ailesinin
dier fertlerinde, Salk Ocann kapsna yaklatlar.
t

Kapy, azgn bir kalabalk kontrol altna almt. brahim>ler ieri girdiinde, kalabalk
hareketlenerek etraflarn evirdi. brahim hi ilgili deilm i gibi davranyordu ama onlar b
rahim le ilgililerdi. brahim eiyle birlikte, doktora ulam ak iin etrafn ite kaka yrrken,
balad ilk saldr. Birbirlerini hi ama hi tanm yorlard. Ancak onlar brahim im'varlna <

dmanlard ve bu yeterliydi can almak iin. /

brahim i aralarna aldlar. Her vuran lm ne vuruyordu. brahim ellerindeydi artk. Duru
mu gren Leyla olu M ahm utla birlikte doktorlarn bulunduu bir odaya snmt.
Leyla, bir yandan M ahm utu muayene ettirm eye almakta, dier yanda ise brahim i sal
drganlardan kurtarmalar iin doktorlardan yardm istemekteydi. Doktorlar, sadece M ahm uta
bakyor, L eylann dier sylediklerini duymazdan geliyorlard. Dardakilerin basks doktor
lar byle davranm ak zorunda brakmt.
brahim i yakalayanlar bir sre dvdler, yarasna bak sokup kanattlar. Zorla azn a
tlar ve azna soktuklar silahn tetiini ektiler, m erm ilerini boalttlar. Bir iniltiyle birlikte
stlerine kan srad, kan emicilerin. brahim dt beton zemine. Vurulduktan ksa sre sonra
can verdi orackta. Oysa Salk O canda um ut aram aya gelmiti.
Leylay ve M ahm utu aradlar ldrm ek iin. Tek tek kaplar ap bakyorlard. Mahmut
doktorlarn ilem yapt odaya alnmt. L eylay kartm lard oradan. Bir baka odaya ge
miti Leyla. Korkuyordu, yaral ve yar baygnd. Kendisini aradklarn bildii katillerin ieri
girdiklerini gren Leyla, sesini kesti, kprtsz bekledi. L eylann yanna geldiler, eilmeden
baktlar, sessiz ve hareketsiz grnce, ldne hkm eden katillerin eflerinde birisi u kal
ta da atn, kocasnn yanna koyun! diye em ir verdi etrafndakilere. Leyla baygnlndan
dolay, M ahmut da doktorlar tarafndan am eliyata alnd iin tesadfen kurtulmutu.
Anne Leyla yedi kurunla yaralanmt. ay sonra A danada hastanede karlarlar olu
M ahmut la. brahim in cenazesi daha sonra alnp eyh Adil m ezarlnda gmlmtr.
nverleri kimin ldrd belli deildir. lgili sanklara, nverleri ldrdkleri iin de
il, lm e sebebiyet verdikleri iin eitli cezalar verilmitir. Bylece tastam am bir katlia
mn failleri mehul edilmitir.
 MEHMET N VER - GRN- YUVA KY- 1954

M ehm et ei D n d yle birlikte, kendilerini m em leketin en m utlu ifti olarak gryor

lard. B ytm eye altklar iki ocuklar ve gnleri hayli yaklam olan bebekleri, onlarn
m utluluklarnn kaynayd. M ehm et bulunduu ortam da sayg ve sevgi uyandran, ailenin
gzbebeiydi. D nd de byle birisinin ei olm ann m utluluunu yayordu. Z aten yakn
akrabaydlar. B irbirlerinin ocukluklarn biliyorlard. B irlikte bym , birlikte ocuklar
n bytyorlard.

Tuncay doduunda D nd gen b ir anne olm ann heyecann, sevincini ve tatl sk l

ganln yaam t. K aynbabasndan ve kaynanasndan utanyor, ocuuyla ilgilenirken
onlara grnm em eye alyordu. O nlara duyduu saygdan dolay bebeini yeterince se-
vem iyordu. B unu bilen D n d nn kaynanas L eyla ana ilk frsatta bu durum u giderm ek
iin bir dzenlem e yapm t. B ylece D nd oluyla daha rahat grebiliyordu. Bu durum
D n d y m utlu etm i, sevindirm iti.

M ehm et daha rahat davranyor, olunu sevebiliyor, hatta beraber gezm eye bile gidiyor
du. O lunun iyi bir insan olm as ve okum as iin, ne gerekiyorsa yapacan sylyordu.
O lcay doduunda D nd, M eh m etten daha ok sevinm iti. B ir olunun yannda b ir de
kznn olm as onu dnyann en m utlu annesi yapm t. M ehm et, ie giderken babasyla b ir
likte kyordu evden ancak ileri ayryd. nceleri babasyla alyordu, ancak daha sonra
Y S E de alm aya balam t. B eraber yaptklar iin kazanc yeterli gelm iyordu. Ayrca
herkesin kendi iini yapm as da iyi o lur diyordu M eh m etin babas brahim .
 Babasna kar hep saygl ve seviyeli bir tutum iindeydi M ehm et. Babasnn iyeri Tr
kiye retm enler D em ei- T B -D E R in yannda olduu, ayncaT B - D E R in lokalini al
trd iin, M ehm et de daha ok retm enlerle birlikte vakit geiriyordu. saatleri dnda
hem en her gn grebiliyorlard. B ylece hem birlikte ay iiyor, hem de gnn yorgunlu
unu giderm eye alrlard.

retm enlerin yannda, arnn belli bal esnaflaryla da tanyordu M ehm et. B abasnn
iyerinin arya ve dem okratik kurum lara yakn olm as bu im kn veriyordu. Bu durum M eh
m e te ayr bir haz ve gven veriyordu. B ylece M ehm et, M arata bulunan belli bal evre ve
kurum yneticileri tarafndan tannan birisi olm utu. B u needenledir ki retm enlerin vurul
m asndan, cenaze treninden ve daha sonra yaanan saldrlardan ilk haberi olanlardan birisi
M ehm etti. /
>
l

B ir gn nce devlet yetkilileri esnaftan iyerlerini kapatm alarn ve evlere gidilm esini
istemiti. Cenaze treninde yaplan saldrlar nleyem edikleri gibi failleri yakalayp ceza
landrm ak yerine, insanlarn iyerlerini kapattrm ay b ir zm olarak grm t devlet yetki
lileri. Bu yolla ortalk sakinleene kadar toplum un gvenliini salam olacaklard. Saldr
ganlan sakinletirerek, katliam clara tavizler vererek katliam nlem ek istiyordu yetkililer.
D evlet yetkililerinin bu talebine byk lde uyan m adurlar iyerlerini kapatp evlerine
gitmilerdi.

M ehm et, alt Y S E den m ahalleye dnerken, yolda karlam t katliam clarn ba
zlaryla. Sokan iine dolum ular, slogan atyorlard. N efret, dm anlk ve kin doluydu
sloganlar. Ellerinde sopalar, baklar, palalar, dahreler yryorlard bararak. H er szleri
hakaret ve aalam a doluydu. A levilerin son gn geldi! K rtlerin dn olacak! M ara
size m ezar olacak! diyorlard.

O nlara grnm ek lm dem ekti. Sokan bir baka kesinden yryerek onlarla kar
lam adan eve gelem iti. B ylece herhangi bir sorun yaanm asna im kn verm em iti. A ncak
grd m anzara dehet vericiydi. T rkiyenin baka ehirlerinde yaanan birok saldry
biliyor, takip ediyordu. Biraz nce grd m anzara, bu gne kadar grdklerinin ve duyduk
larnn hepsinden korkuntu.

M ehm etlerin evine snm ak iin akam dan gelenler olm u, ev kalabalklam t. H erkes
bu gerilim li ortam konuuyordu. K ayglar yksekti. M elun b ir geceydi. A ncak kim se konuyu
enine boyuna konum uyor, herhangi bir tedbir alnm yor, zm aranm yordu. K onuanlar
konuuyor, konum ayanlar kara kara dnyordu. H erkesin ortak noktas darda olanlard.
H uzur ve gven K a f dann ardna saklanm t. u an bu evde sihirli gce sahip bir m asal
kahram anna ihtiya vard. G ece kbuslarla dolu olarak geti.

Sabah olduunda, saldrganlardan kim se evinde kalm am t. K ylerden, baka ehirlerden

gelenler, m ahalledeki saldrganlar hep birlikte ve ellerinde silahlaryla sokaktaydlar. Btn
m asum ev aletleri, birer silaha dntrlm , insan katletm ekte kullanlm ak zere hazrlan
m lard. Evlerin atlarnda, balkonlarnda ve kap nlerinde, tam aa gruplar olum u, seyir
iin yerlerini alm lard. D estek sunacak olanlarda hazrlanm lar, saldrganlarn em irlerini
bekliyorlard.
 M eh m etlerin evine gelm ilerdi. E vde kim seyi bulam aynca evi atee verm ilerdi. B ir
sre sonra M eh m etlerin sndklar ev tespit edildi.

M ehm et, sndklar O sm an n evi basldnda, ieridekileri sakinletirm eye al

yordu. k i katl evin iinde b ir odaya saklanm lard. H m la dolutular ieriye zalim ler. E l
lerindeki palalar sallyor, nacaklarla duvarlara vuruyor, cam lar angrtlarla indiriyorlard.
B tn kaplar ardna k ad ar ayorlard. A lm ayan kap hem encecik krlyor, p aram para
ediliyordu.

M eh m etlerin sakland odann kaps otom atik silahlarla taranarak ald. lk olarak
M ehm et karlarna kt. Z aten fiziki olarak dm anlar kskandran insan gzeli bir sim as
ve gze batan bir cssesi vard. M eh m etin bu zelliinin katilleri rahatsz ettii k esin
di. A lnna sktklar k u ru n la M ehm et, yaraland.

B u yara M eh m etin h arek et kabiliyetini ortadan kaldrm ad, nasl olduysa; dem ek ki
ald yara haffti.M ehm et, ei D nd, ocuklar ve b ir ksm dier yak n y la birlikte kar
gaann verdii im knla oradan kat. nceki kom ular gibi T rk ve Snni olan bir baka
kom ularna sndlar. Sndklar ikinci evden de, katilleri tarafndan zorla kartld
lar. M ehm et, direndike dvlyor, dvldke direniyordu.

B ir an kafasn saldrlardan kaldrdnda, kardei M alik in cesedini grd. Y reine

bir ate dm t. K afasndan akan kanlar silerek M alik in stne eilm eye alt. V uru
yorlard durm adan. M ehm et aldrm yordu. M alik in stne eilm i, yanaklarn okuyordu.
Y anm a oturdu ilk frsatta. K afasn dikkatlice kucana alm aya alt. H krarak alyordu.
B rakm adlar iki kardein vedalam asna. K ollarndan tutup k aldrdlar M eh m eti M alik in
l bedeni stnde.A ralarm a alm vuruyorlard. D nd bararak girdi aralarna, M eh
m e te siper oldu.

M eh m etin yaras kanyor, ayakta duram yordu. D nd onun kollarndan tutm u, d

m esini nlem eye alyordu. M ehm et bu bitkinliine ram en b azen lgnca saldryordu,
katillere. Byle anlarda b ir panter gibi oluyor, herkesle bouabiliyordu.

H er zam an byle direngen, iradeli davranam yordu. B azen de i ekerek alyordu.

D n d yle birlikte yere m elm iler, alayorlard. K ontrol edem edii b ir i hesaplam a
yaad belli oluyordu. Yeri yum rukluyor, yum ruklarn skyor ve durm adan baryordu,
b unlar gren katiller M eh m ete daha ok saldryor, daha iddetli vuruyorlard.

M eh m etin ocuklar babalarnn yarasna, annelerinin figanna bakarak alayorlard.

T uncay bir yanda, O lcay b ir b ak a yandayd. D ehetle ve korkuyla bakyorlard etraflarna,
daha ok da anne ve b abalarna bakyorlard. M eh m eti M alik in cesedinin zerinden ald k
larnda, M eh m etin yzne akan kan ve gzyalar izgiler oluturm utu yanaklarnda. G a
rip bir grnt km t ortaya. B elki de ocuklar babalarnn bu grntsnde korkm ular,
o nedenle alayorlard.

M ehm et, etrafna bakt, ocuklara ve D n d ye b ararak alam ay kesm elerini syle
di. Bu ani ve igdsel refleksle, iinde bu lu n d u u durum u deitirm eye alyordu. Y -
ffie n & A e n f lc U i t ' 'A U /u u y / 7 8

zndeki kanlar, akan gzyalarnn yaratt garip ekilleri sildi nce. K atillerine kar daha
net, yiit ve kararl bir tutum alm aya alyordu. H esap sorar gibi ya da hesap sorm ak ister
gibi bakyordu onlara. B aryordu; Siz nasl in sanlarsnz! diyordu durm adan. D n d ye
bakt. D n d de yiit ve kararl bir direnie gem i, evresindeki katillere baryordu.
D nd ile M eh m etin bu tu tum una kar hibir ey yapm yorlard. B eklem edikleri b ir sorun
yayorlard. K atiller M eh m etlere kurun skm aya alrken yanllkla b ir arkadalarn
vurm u, ldrm lerdi. O nunla ilgileniyorlard. O nun cesedini k arm aya k im senin grm e
m esini salam aya alyorlard.

V urduklar arkadalarn gnderen saldrganlar, M eh m ete ynelm ilerdi. M eh m eti l

dreceklerdi. O na bir yandan hakaret, ediyor bir yandan da vuruyorlard. M eh m etin ei
D nd tedeydi. K atiller M eh m eti aralarna aldklarnda onu ldrecekleri aka belli
oluyordu. D nd bu durum a dayanam ad ve M eh m etin nne atlarak, kim izi b irlik
te ldrn diye bard. M eh m etin nne siper olduunda, M ehm et onun elinden tuttu.
D nd sevindi, m utlu oldu. H ayatnn bu son annda byle bir m utluluk yaam ak gzeldi.
D n d ye bakt, gz gze geldiler. O nlar katillerin silahlarm , hazrlklarn bilm iyorlard.
O nlara deil birbirlerine bakyorlard.

S ilahlarn M eh m etle D n d ye yneltm ilerdi. B astlar tetie, silahlar patlad arka

arkaya. M ehm et, D n d nn tuttuu elini daha da sk tuttu. Sendeledi, dm em ek iin
D n d ye yaslanm aya alt, ikisi birden y uvarlandlar yere. M ehm et dt yerde D n
d ye doru dnkt. D aha ok yaknlam aya alt. D nd de ona yaklayordu. Y anyana
gelm ilerdi. Y zleri birbirlerine dnkt. D n d nn dedii gibi olm u ikisi birlikte ld
rlm lerdi. H atta daha fazlas olm u, D n d nn k am n d a tad yedi buuk aylk be
bekleri de ldrlm t. K ala gz arasnda M eh m etin st aranm ceplerinde ve stnde
bulunanlar yam alanm t.

M eh m etle D nd sevm ilerdi birbirlerini, ocuklarn, bebeklerini, dnyay ve hayat.

S evm ilerdi insanl ve insan olm ay. Son baklar sevgi dolu, m utlu bir bakt. Sevenle
rine b ir m utluluk tablosunu m iras braktlar.

B etonu syrlm sokan iinde cesetler yatyordu. K im i yan yana kim i biraz tede...
D tkleri yerde birbirine karm kanlarndan bir kan gl olum utu.

B unca zulm den, bunca aalam adan sonra d n y a halen dnyor m uydu? Toprak i
ek aacak, gne k saacak m yd?

M eh m etin de katilleri de b iroklarnda olduu gibi, crm e yalnz itirak kliesine

gre cezalandrlm lardr.
 DND NVER - SVAS- GRN YUVA KY- 1956

D n d nn iki ocuu vard. ki yandaki kznn ad Olcay, be yandaki olunun

ad T u ncayd. K atledildiinde D nd, nc ocuuna yedi aylk ham ileydi. Ei M ehm et
n v e rin yakn akrabasyd. Ei M ehm et,bebeiyle konuurlard her gn. G nleri y ak la
tka bebek, onlarn hayatna daha ok katlm aya balam t. G nlk m eguliyetlerinden
birisi bebekleriydi. A caba bugn nasl b ir hareket yapacak? diye m erak ve heyecan iinde
bekliyorlard doum unu. Bazen aralarnda kavga ettikleri bile oluyordu. D nd B enim k
zm bu gn byle hareket etti dediinde M ehm et bozuluyor; N erede biliyorsun kz old u
unu? O benim olu m d u r! diyordu. K avgalar her defasnda, A m an ocuum uz salkl
olsun, salkl bysn de kz m o lur olan m fark etm ez. cm lesiyle biterdi.

retm enlerin ldrlm esi D ndnn ei M eh m eti zm t. T anyordu retm en

leri. K endi iyerleri T B -D E R in yaknndayd. O vesileyle sk sk gryorlard. H er iki
retm eni de birer iyilik insan olarak tanm , sevm iti.

M ehm et cenaze trenine de gitm iti. H atta eve ge gelm iti saldrlardan dolay. D nd
m eraklanm , M eh m etle kavga etm iti, N eden ge kaldn? diye. H atta bebek hastaland
diyerek M ehm eti m eraklandrm t da. M ehm et gelim eleri anlatnca bu defa D nd kay
glanm , rahatsz olm utu. M ehm et yarn ortala fazla km ayalm diyerek kayglarnn
nem li olduunu ifade etm eye alm t.

B u arada,saldrlardan dolay D ndlerin evine gelen dier m isafirler de tedirginlik ve

 ' M *** ld * r /M s v u tty / 7 8

huzursuzluk iindeydiler. K im se sabaha kadar doru drst uyum ad. O dasna ekilenler ya
kayglarn oda arkadalaryla paylap rahatlam aya altlar ya da derin, anlam l ve fkeli
b ir suskunlukla dolap durdular.

Sabaha ocuklar dhil herkes ayaktayd. A ncak kim se taze bir gne uyanm ann rahatl
iinde uyanm ad. A kam dan kalan tedirginlik byyerek devrolm utu sabaha.

23 A ralk C um artesi gn sabah, saat 9 sralarnda ellerinde saldr m alzem eleri olan,
nlerinde m askeli kiilerin bulunduu bine yakn saldrgan A levi evi gsterin! A levilerin
son gn! K om nistler M o sk o v ay a! sloganlar atarak Yusuflar M ah allesini em b er iine
alm lard.S aldry p lanlayanlar ayn anda birka noktada balatm lard katliam .
S f
nceden belirledikleri, ounu da bildikleri A levi evlerine otom atik silahlarla ate ed i
yorlard. K aplarn krarak ieriye girdikleri evlerde bulunanlar satr, sopa ve silahla dv
yor, ldryorlard. Saldrganlar n v e rleri nem li b ir h e d e f olarak belirlem ilerdi.

n v e rlerin evinin nne geldiklerinde, n v er ailesi yaknlaryla birlikte O sm an n

evine, snm lard. n v e rlerin evden olm adklarn gren katliam clar, evi atee verdiler
ve yam alam aya baladlar. Ev yanarken, nverlerin snd evi tespit edip bastlar.

nverleri bulunduklar evde tehditlerle, slam i yem inlerle destekledikleri yalan v a

atlerle dar km aya zorladlar. aresizlik iinde bulunan nver ailesi, biraz yalanlara
inanarak biraz kurtulabilm e um uduyla, kaplar am ay kabul etti. eri doluan katiller ilk
olarak D n d nn ei M eh m eti yaraladlar.

K M Z B R L K T E L D R N

D nd kucanda kz O lcay, elinde olu Tuncay, karnnda ad konm am bebei ve

yaral ei M eh m etle birlikte, sndklar O sm an n evinden dar frladlar. Y ine Trk
Snni olan kar kom unun evine attlar kendilerini. O nlarn girdii evi grenler, ikisini o
cuklaryla birlikte kim isinin yakasndan tutarak, kim isine silah dayayarak girdikleri evden
kardlar.

H epsini birden, biraz nce ldrdkleri M alik in cenazesinin yanm a getirdiler. Yaral
M eh m ete vuruyorlar, silahlarm dayyorlard. M eh m eti ldreceklerini anlayan D nd,
saldrganlarn stne yrm ek, yakalarna yapm ak iin ham le yapt.B ard saldrganlara,
sesinin en gr haliye.

O lcay annesinin kucanda onun neden bardn anlam aya alt nce. Sonra o da
balad alam aya. Tuncay, ne annesinin ne de babasnn neler yaptn grem iyordu. K
ck boyuyla onlarn ikisine bakm aya alyor, boyu yetim edii iin bir ey anlayam -
yordu. A ncak yaanan kargaa, annesiyle babasnn durum u, onu da alatyordu. M ehm et
ilk yarasnn acsn hissetm iyordu, belki de yaras hafifti.

M eh m etin etrafn evirm i olan saldrganlarn her biri bir taraftan vuruyordu. K fr
ler, hakaretler ve ldrc darb eler altndayd M ehm et. Ei D n d ye bakyordu gz ucuy-
la.B ir eli yarasndayd.D nd,dikkatle srarla ve endie iinde bakyordu ei M eh m ete.
 K orkun b artlar ve hakaretlerle y n elttiler silahlarn M eh m ete. O silahlarn p a t
lam as M eh m etin lm olacakt. te lm n en yakc gerek olduu o anda, direnci ve
lm yle b ir sevgi destan yaratan D nd, M eh m ete dorultulan silahlarn nne g ee
rek, kim izi b ir ldrn dedi. M eh m etin nnde durm u, ellerini geriye doru M eh m ete
sarm t. K atillere dnkt yz. Y aptndan kararl, net ve itenlikliydi. N e tereddt, ne
hesap, ne de m erham et dilencilii vard, D n d nn tavrnda. M ehm et katillerin bu destans
ayrnty grm elerini, bu hasleti fark etm elerini isterdi.

M ehm et D n d nn bu tavrn grnce daha bir yiitleti, daha b ir gnendi. B irlikte

bardlar katillere, birlikte boyun em eyeceklerini haykrdlar. Silahlar, ikisine birden s
kld. B irbirlerinin zerine dtler. K im senin grem edii biri daha vard onlarla birlikte
den: Sevgiyle bekledikleri D n d nn k am n d ak i bebekleri...

D nd lm n bu denli yaklat koullarda b ir ey daha yapt. ocuklarn teslim

edecei birilerini arad gzleriyle. K im seyi grem edi. O nlar lm n tam ortas olan bu ce
hennem den uzaklatrm ak istiyordu. K ucandaki O lcay ve elleri elindeki T u n cay k en
disinden uzaklatrm ak iin teye itti. A ncak bu kadarn yapabildi.

S ilahlar patladnda D nd eiyle birlikte yerde kanlar iindeydiler. D n d nn kar

nndaki bebek sa m yd, l m yd bilen yoktu. D nd ldne gre o da lm t. K a
ytlara da gem edi zaten. len D n d nn ei M eh m etin ve dom am bebeklerinin k an
lar akyordu ayn yere. T u n cay da O lcay da kaybolm ulard. N ereye nasl g ittiler kim se
anlayam ad.

M ehm et henz gzlerini kapatm am t. K endisindeydi. D n d ye doru evirdi ban,

anlalm az bir sesle seslendi. N e D nd duydu, ne de bakas. M ehm et rpnyordu, ayaa
kalkm aya alt, becerem edi. E trafna baknd, birisini arad, yoktu kim se ya da o aradn
grem iyordu.

D nd,m ezara da eiyle birlikte kondu.

Failleri m ehul kabul edildiler, katillerden bazlar crm e yalnz itirak etm ekklie
cm leyle tanm lanansua gre cezalandrlm lardr.

K sack yaam larnda m utlu yaam lard. D aha uzun sre m utlu b ir yaam haklaryd.
Sevgiyle bym ler, severek bytm ek istem ilerdi. lrken de sevgi y aydlar etraflarna.
E er yaasalard yine sevm eyi retirlerdi evrelerine.

G A N M E T A L IN A N K IZ O C U U

O lcay iki yandayd, annesi D nd ve babas M ehm et ldrldnde. D edesi brahim

ve am calar da ldr len ler arasndayd. N enesi L eyla da ar yaralyd. Olcay, katliam es
nasnda bir ara abisiyle birlikte annesindeydi. S onra ne olduu bilinm iyor. B irileri tarafnda
alnm , oradan da b ir subayn evine gtrlm t.O ocukluk yanda hibir eyi bilm esi
ve hatrlam as m m kn deil.

Bu eve nasl gelm i,kim getirm iti? N e kad ar burada kalacakt btn bunlar bilm esi de
dnm esi de olanakszd elbette.B ulunduu evde b ir hilkat garibesi gibiydi. Tanm ad
 l / v tM eM /u ty / 7 8

insanlar geliyor kendisine yabanc yabanc bakyorlard. gdsel bir h uzursuzluk y a

yordu srekli. A nnesinin scak kucan istiyor, zlyor, bu isteini alayarak gsteriyordu.
O lcay n alam alar szlanm alar b ir sre sonra kesildi.

O lcay evinde tutanlar, onu sahiplenerek ona iyilik yaptklarn dnyorlard. O nun
ailesinin zaten devlete ve toplum a zararl olduunu kabul ediyorlar, bu nedenle hem k en
dileri iin hem de O lcay iin b ir iyilik yaptklarn sanyorlard. B irileri ldrerek cennete
gitm eyi, ahretini kazanm ay tercih ederken, birileri de, eiterek , adam edeceini to p lu
m a kazandracan sylyor,toplum sal bir ilevi yerine getirm ek istiyordu. Sonuta her
iki yaklam dan da am alar ayn, yntem ler d eiikti.H er ikisi de iflah olm az, zararl bir
toplum olarak gryordu O lcay n geldii toplum u. B irisi yok ederek kurtulm ak istiyor,
bir dieri eiterek. K im se O lcay n da tm ocuklar gibi b ir ocuk olduunu kab/l etm ek <
istem iyordu. / 1

O lcay evine alanlar, onu byterek, devlete ve m illete yararl bir evlat olarak yetitir
m ek istediklerini sylyorlard. B tn bunlar O lcay n akln kartryor, cann skyordu.
O lcay b ir tek ey dnyor, bir tek ey biliyordu. A nnesini, babasn ve dier sevdiklerini
zlyordu.

O lcay n N enesi ar yaralyd. A d an aya gtrm lerdi,aylarca kendisine g elem em i

ti. Alt ay sonra biraz iyilem iti. A ilenin dier kalanlar A n k a ra da akrabalarnn yanm a
gitm ilerdi. L eyla A n a y da, hem aile oraya gt iin hem orada daha iyi baklaca
dnlerek A n k araya gtrm lerdi.

Leyla A n a nm olu M ehm et, ei brahim , gelini D nd k am nda bebeiyle, olu M alik
lm t. stne stlk O lcay kaypt. N e ls vard ne dirisi. Leyla A na kendisine geldi
inden beri, her nefeste O lcay m diyor baka b ir ey dem iyor ve srarla h ab er alm aya,
ufak da olsa b ir eyler renm eye alyordu. En son rendii O lcay bir subayn yanm a
aldyd.

L eyla A na ilk frsatta M araa gidip torununu aram ak/alm ak iin rpnyordu. O frsat
dom utu.G itti. Torununu sylenen evde buldu. Olcay, L ey la N enesini, sevinm iti. Subay
O lcay daha iyi im knlarla byteceini, okutacan syleyerek verm ek istem edi. L eyla
A na, hi dnm eden, tereddt etm eden reddetti subayn teklifini. B irka defa gidildikten
sonra, L eyla A na T orunum u verm ezseniz, ikyeti olurum ! B ugne kadar ilgilenm isiniz,
iyi yapm snz, isterseniz size m asrafnz veririm . dedi. Subay ok direndi, tehdit etti,ikna
etm eye alt am a L eyla A na vazgem edi. D efalarca gitti; T orunum u verin! dem ekten
baka bir ey dem edi, baka b ir zm gelm edi elinden.

Subay L eyla A nann direnicinin karsnda, geri adm atarak O lcay L eyla A n ay a ver
m ek zorunda kald.
 DND NVERN ADI KONULAMAMI BEBE

M ehm et ve D nd n v e rin b ir olu b ir kz vard. A ncak yeni b ir bebek bekliyorlard.

D nd sekiz aylk ham ileydi. H er yeni gn baladnda, D nd de M eh m eb te ilk olarak
bebekleriyle ilgileniyor onu konuuyorlard. A nnesinin karnnda onunla konuuyor, sohbet
ediyorlard. B ebekle yaplan bu sohbetten sonra gne balanyordu.

D nd bebeini gururla, m utlulukla tayordu kam nda. O nun adn cinsiyetini tart
yorlard sk- sk evdekilerle. Ei M eh m ette bu tartm alarda hararetle y er alyordu.

D nd ile M eh m eb in adsz bebei anne kam ndaki y aam na devam ediyordu henz.
A nnesinin ve babasnn kayglarndan habersizdi. K endisinin de yaayaca katliam dan da
habersizdi. A nnesi de babas da katliam n balad andan itibaren sadece bebei d n
yorlard. B ebek iin yaam al, bebei yaatm alydlar. F akat ylesine vahi ylesine kural
tanm az bir katliam yaplyordu ki bunlar kon u m ay a da dnm eye de frsat olm ad. Sa
dece kin ve nefret solu y o r lm kusuyorlard. H er eyi ldrm ek istiyorlard, lm kut-
sam lard. ldrm ek tek varlk nedenleri, tek yapabildikleri eydi sanki. B ebei, kadn,
anneyi, babay, insanl ve tm dnyay ldryorlard.

K atiller kurbanlarn evden kartm lar, evin nne dizm ilerdi. K urbanlk olduklarn
biliyor, etrafta are aranyorlard gzleriyle. D n d y sakland ikinci evden kartm lar
d. Sakland bu evin kadn sahip kak istem iti, D n d ye. K om uydu, arkadat, sever
lerdi birbirlerini. B arm t katillere neden yapyorsunuz y apm ayn biz neysek onlarda
 & e n t/ & n / la I a / 'M e t/u ty / 7 8

yledirler diyordu. E llerindeki silah evirm iler, korkutm ulard ev sahibi kadn. K adn
gzyalarn dkerek bakt yedi buuk aylk ham ile D n d ye. N e ok severlerdi b irb irleri
ni, akalarlard srekli. im di o bebeiyle birlikte lm e gtrlyordu. A ly o rd u kom u
kadn, D nd darda cellatlarn elindeyken.

D n d ye saldrdklarnda, eli kam n n stndeydi. B ebeini korum aya alyordu.

tede esir gibi tutulan bebeinin babas M eh m ete vurduklarnda, D nd, M eh m etin y a
nm a kotu. M eh m eti korum aya alrken vurdular bebeini annesi D n d nn karnnda.
D orudan bebei h e d e f alyor bebei ldrm ek istiyorlard. B iliyorlard b ir anneyi ldr
m enin en iyi yolu bebeini ldrm ektir.

O rada kanad anne k am n d a yaayan bebein gbei. O an acd bebein btn Varl.
U m utlar sevinlerle beklenen b eb ek orada o anda ve anne k am n d a ld. O bebek girem edi,
annesiyle babasnn aldklar beie. O bebek grem edi, bu dnyay kirletenleri, b u dnya
y, hayat ve insanl yok etm ek isteyenleri.
j
/

SELA M O LSU N

S elm o lsu n b iz d e n g zel d n y ay a

B ah elerd e h l g ller aa r m ?
Selm o lsu n so n su z g n ee, aya,
Iklar, glgeler su d a o y n a r m?

H ep si g zeld ir kar, tipi, frtn a

G n le rin geii a rd ard n a.
H asretiz b ir k a n a t a k rtsn a
M avi g k te k u lar y in e u a r m ?

U zak, o k uzaz im d i k tan ,

o c u k sesin d en , gl ve sa rm a k ta n ,
D n m e y e n g em iler o ld u k ak tan ,
A d m z so ran , aray an v a r m ?

A h m e t K utsi Tecer
 MALK NVER, GRN-YUVA KY, 1960

Leyla ile b rah im in dier bir oluydu M alik. H enz 18inde bir genti. C ivand, ya
kklyd. E fendiliiyle seviliyordu herkes tarafndan. ki yl olm am t evleneli. lk be
beklerini bytyorlard. A lt aylk b ir kzlar olm utu. M alik, seviyordu kzn. O yllarda
genlerin byklerinin yannda ocuklaryla ilgilenm eleri pek yakk alm azd. M alik de
bu nedenle kzn daha ok akam lar sever, onunla akam lar oynard. M alik in ei N aciye
kzard B rak ocuk u y u su n diye. M alik de ona kzard ,N e olur biraz da gndz uyusun.

M alik, bir ay ocanda alyordu. Evleri ortakt, ancak ileri ayryd. H erkes bam
sz i yaparak sorum luluk sahibi o lm aldr diyordu babas. M alik, bakasnn iinde al
m aktan honut deildi. K endi iini kurm ak iin bir m iktar parasnn olm as gerekiyordu.
htiya duyduu o paray tam am lam aya alyordu.

M alik de bir gn nce yaananlardan ve retm enlerin ldrlm esinden haberdard.

retm enlerden H ac olak, M alik in ei N a c iy e nin kylsyd. B ir anlam da retm en
H ac olak, M alik in kayn saylrd.

C enaze trenine yaplan saldrlardan sonra M alik in m ahallesi olan Yusuflar M ahalle
sinde, o gne kadar grlm em i bir kalabalk ve hareketlenm e oldu. G ya yry yapyor
lard. E llerinde silahlar, aktan aa ve A levi, solcu, K rt evlerini taciz ederek geiyorlar
d sokaklarda. K im inin kapsn talyor, kim inin penceresini kryorlard. D m anlk ieren
sloganlar atyorlard.K im senin beklem edii b u durum aslnda olacaklarn habercisiydi. A n
cak o gn bu gerei grm ek, anlam ak m m kn olm am t.
 A kam yry diye balattklar taciz saldrlarna ve yarn yapacaklar katliam n h a
zrlklarna gecenin ge saatlerine kadar devam ettiler. M alikler de, baka m adur aileler de
olanlar, fke, endie ve aresizlik iinde izlediler.

M alik de yaanan saldrlar grm , rahatsz olm utu. A m a aabeyi M ehm et ve babas
k adar kaygl deildi. G eici bir durum olarak g ryordu olanlar. A kam eiyle konuur
ken de byle dndn sylem iti. A slnda nem li bir ey olm adn, abarttklarn
dnyordu. B ouna dem em iler, genler bilebilse, y allar y ap ab ilse diye. M alik, gen
liin verdii tecrbesizlik ve tem kinsizlikle y ak layordu yaanan saldrlara.

Saldr baladnda durum un ne kad ar eytani ve kanl b ir plann paras olduunu

anlam t M alik. A ncak bu ge anlam a, yaanacak olan lm cl sonucu deitirmenfiti.
. j
f l
Saldrm aya baladklarnda sabah saatleriydi. S okaklara dolm u, kryor, yak y o r ve l
dryorlard. G irdikleri h er sokakta iekler lyordu. D okunduklar tm g zellikler r
yor, ellerini attklar h er aa kuruyordu. E llerinde h er trl ldrc alet ve silah b u lu n u
yordu. Slogan atyorlard, dzensiz, grltl ve aralklarla. H ava souk ve k ara bulutlarla
kaplyd.

M alik ve evde bulunan dierleri, can skc, kaygl b ir ruh hali iindeydiler. M alik daha
rahat davranyordu. G n iinde olanlar, akam sokaklardaki hareketlilik, yarn o lab ilece in
den korkulanlar, herkesin neesini kartm t. ilen sular tat verm iyordu, yaplan sohbetler
i ac deildi. nsan evinin k apsna kam yor, balkonunda oturam yor, penceresinden
kom usuna seslenem iyorsa o evde huzur ve gven o labilir m iydi? B u evde nasl m utlu bir
yaam dan sz edilebilir? G zellik, m utluluk, hu zu r ve gven, bunlarn hibirisinin olm a
d bir ev insann evi olabilir m i? G eceden beri herkesin kafasna taklan bu ve benzeri
sorular sabah da kafalar kartrm aya devam etm iti.

Sabah olduunda, sokaa doluan kalabaln tam am M aliklerin evinin nndeydi.

M aliklerin evde olm adklarn grm lerdi. Y ine de saldrlarn srdryorlard. Evinin
kaplarn krm , duvarlarn delm ilerdi. K apdan, dam dan ve delinen duvardan ieri gi
renler, eyalar hem yam alyor, hem de dar kartarak yakyorlard. Ayn anda evin iine
attklar atelerle ev yanm aya balam t.

M aliklerin O sm an n evine sndn renm i, oraya yneltm ilerdi saldrlarn. O s

m a n n evinin kapsn krarak girdiler ieriye. lk olarak salonda bulunan kadnlar ve o
cuklar saygsz ve hakaret dolu szlerle esir alarak b ir kenara topladlar.

Ayn anda evin odalarna dalyorlard. Evde bulunan tm odalarn kaplarn krarak
ierilerine giriyorlard destursuz, saygsz ve dm anca. E llerinde nacaklar, palalar, ateli
silahlar ve baklaryla, korkun bir grnt yaratyorlard. O rtaa anlatan sava film le
rinden b ir sahneydi sanki yaananlar.

E rkeklerin bulunduu odann nne geldiklerinde daha b ir hrsla, daha bir kin ve n ef
retle vurdular kapya. A radklar dm anlarnn bu kapnn ardnda olduklarn anlam lard.
nk evin iinde alacak baka kap kalm am t.
 V urm ayla alm ayan kapy, otom atik silahla tarayarak krdlar. K ap aldnda, bir
oda dolusu erkek, rkek ve korku dolu b aklarla bakyordu kapya ylm olanlara. D on
m u gibi hareketsizdiler. erdeki erkeklerden bazlar vurulm u, yaralanm t. O dadaki k i
lim in stnde kk b ir kan gl olum utu. K im in yaadnn, kim in ldnn n em i
nin olm ad, yaam ann tesadflere baland b ir and yaanan.

H epsini yakalarndan, kollarndan, salarndan ekerek darya karttlar. E llerindeki

ldrc aletlerle dvyor, vuruyor, hakaret ediyorlard. A llah n seven vursun bu kom -
nistlerediye baryorlard. O an katillerin herbiri, kendisini, uydurulm u tarihsel bir figr
olarak gryordu. B una gre b ir eyleri yok ederek, b aka baz varlklar kurtaracaklarn
sanyorlard. M ara A levilere, solcular ve K rtlere m ezar edeceklerdi. M ara, baheleri,
ovas dalar ve m ehur balaryla deil m ezar yeri olarak hafzalara kazm ak istiyorlard
zahir.

Birisi M alik i dierlerinden ayr olarak ald. B elki de M alik i tanyordu. K om usu, m a
halle arkadayd belki de.M alik u m ut tayan b ir genti. U m udun, gelecein ve genliin
dm anlar, M alik i evin biraz tesine gtrm ler, ha bire vurm ulard. ldresiye, y z
yllarn, binyllarn kiniyle vuruyorlard. Yere dm , bacaklarn k am n a ekm i, elleriyle
kafasn korum aya alyordu M alik.

Birka M alik i kollarndan tutarak ayaa kaldrd. B ir bakas, elindeki silahn n am lu

sunu M alik in azna soktu. Y aralarnn ve azna sokulan nam lunun etk isiy leM alik in m i
desi buland. K usar gibi rd birka defa. M idesinden yukar kanlarla birlikte azndan
ekim si sular akt, hem kendisinin hem de katillerin stne. B una ram en M alik in aznda
silah nam lusunu ekm ediler. nsann azna nam luyu sokm ak, lm den beter b ir aalam a
yntem idir. Y aplm ak istenen de budur zaten. M alik bunu fark ediyor ve bundan dolay daha
ok fkeleniyordu.

Silahn nam lusu M alik in aznda, kfrediyorlard durm adan ve ahlakszca. D aha faz
la beklem eden M alik in azndaki silahn tetiine basan katil, K om nistlere lm diye
bard. M alik, kanlar iinde yld bulunduu yere. D t yerde kvranan M alik e ta,
sopa, baltayla vuruyorlard. Y etm edi, katilin biri, k am n a dayad silahn ve tek rar ateledi.
M alik kvranyor, kanyordu.

O lanlar gren M a lik in annesi, olunun yanm a frlad hem en. K ucaklad olunun ba
n. M alik in ipek gibi yum uak, g r salar kana boyanm t. O kad olunun kanl sala
rn. Elleri kana buland. E llerinden korktu L eyla A na. O ellerini azna gtrem edi, stne
silem edi. K yam ad olunun kanm a. B ilem edi olunun kanyla kanlanm elini ne y apaca
n. Sadece korkuyla bakt ellerine.

M alik in her yan yara bere iinde, param parayd. M alik i kucandan brakm ayan
L ey lann eteinde, M a lik in akan kanndan kan gl olum utu. M alik, annesinin gzle
rinin iine bakt. C anlyd baklar. B ir eyler anlatm ak istiyor, anlatam yordu. Leyla bu
baklar brakm am ak iin gzlerini kilitledi olunun gzlerinde. ok srm edi, M alik in
baklarndaki canllk kayboldu. ld baklar. B edeni sarsld. lm n souk sessizlii
kt stne. M alik in len gzleri kapanm ad. L eyla lklar atarak brakt olunun ban
yere. M ehm et ve D n d den sonra M alik de kayp gitm iti, b ir yldz gibi.

A lam ak insann acsn azaltrm . L eyla A na yaad felakete alayam am ,bara-

m am t. Yaral bedeniyle M ah m u tu kurtarm ak iin koarken, M alik vard kafasnn iinde.
M alik in, aclarn bastran baklar asl kalm t L eyla A n a nn gzlerinde. M a lik in alt
aylk kzn dnd o anda.

M alik babasyla yan yana b ir m ezarda yatm aktadr. M ezarda bulunahn M alik olduu
sylenm i, L eyla A n a ya. Teselli olm as salanm bylece. M ezartalar bir tane. kisinin
m ezartann zerine brahim olu M alik nver, H aydar olu brahim nVer 23. 12. 1978
M ara olaylarnda ehit olm utur diye yazdrm lard. M alik in katillerine lm e/sebebi
yet verm ekten ceza verilm itir, bir katliam yaptklar iin deil. i

M alik, evleri baslarak azna silah sklarak ldrld. G c her eye m u k ted ir olan
devlet, M alik in faillerini b ulm aktan aciz kald..
/
i
K atliam yaandnda M alik in ei N aciye nver, H abibe nver ve nverlerin evinde
bulunan dier baz ocuklar esir alndlar. N a c iy e nin alt aylk kz kucandayd. Bu esirler
katliam clardan birisinin kz kardeinin evine gtrldler.

N aciye n v erin ei M alik ldrlm , cesedi sokakta yatyordu. N aciye, b ir kuca

nda alayan alt aylk bebeine bakyor, bir yaklaam ad pencereden darya. G z
sk sk pencereye kayyordu. A kl darda einin cesedindeydi. G rem eyeceini bile bile
bakyordu. B akarken akan gzyalarn tutam yordu. B ulunduklar esarette korkular iinde
ve ocuklarn alam alaryla sabah zor ettiler.

Sabah olduunda b ir grup saldrgan N aciy eyi ve dierlerini teslim alp ldrm ek iin
sz konusu evin nne toplandlar. B aryor, grlt ediyor, eve girip esir belledikleri
susuz ocuk ve kadnlar alm ak istiyorlard. H atta bir ara bu nedenle birbirleriyle kavgaya
tututular.

N aciy enin M alik in ei olduunu renm ilerdi. B u evde K rt gelin var, onu ld
receiz diye baryorlard. M alik in ei N aciye, alt aylk kzyla ve birlikte olduu di
erleriyle alaarak bekliyorlard olacaklar. Eini ldrm lerdi, kendisini de birazdan
ldreceklerdi. ki ey istiyordu: K endisinin nam usuna helal g etirm esinler ve kzn ldr
m esinler. N aciye ve dierlerinin m ahkm lar gibi aresizlik iindeki lm bekleyileri farkl
geliti. Saatlerce sren bu arbededen sonra, N aciy enin babas geldi. D ini bilgileri gl
olan N aciy enin babas H aan H seyin Y ldz, slam i bilgilerini deerlendirerek ve bylece
M slm an olduunu ispat etm i biri olarak kzn ve dierleri teslim ald ve onlarn lm
den kurtulm alarn salam oldu.

A lt aylk gen bir anne olan N aciye nver, katliam n yaand gnn gecesini ailesi
ni yok eden katliam cnn kz kardeinin evinde esir m uam elesi grerek geirm ek zorunda
braklm t. H ibir sosyal politik m lahazaya gerek yok. Sadece bu bilgi bile bizi altst
etm iyorsa yapacak bir ey kalm am dem ektir.
 ABDULVAHAP YILDIRIM, GRN YUVA KY - 1918

A bdulvahap D ede, M araa tanm , orada kk bir i kurm utu. O lan bitenle hibir
ilgisi de yoktu, haberi de ge olm utu. Zaten bu konular sevm ezdi de. A ncak genlerin
yaptklarna scak bakm yor, korkuyordu. B una ram en genleri seviyor, onlarn abalarna
deer veriyordu. A bdulvahap D ede, tm hayatn devletten saknarak yaam t. K endi b
yklerinden byle grm t.

ocukluunun uzun k gecelerinde, ky o dalarnda yaplan sohbetlerde geerdi bu ko

nular. Ya bir deyi dinlenirken veya ajans haberlerinde geilen b ir haber yorum lanrken
konuulurdu. O konum alardan renm iti, kim liinin gizlenm esi gereken b ir kim lik old u
unu. Bu nedenle son yllarda olanlar, A bdulvahap D ed eyi hem zyor, hem kzdryordu.
H er durum da, K abak bizim bam za patlayacak, olan bizim insanlarm za olacak! diye
hayflanyordu.

A bdulvahap D ede, genlerin yannda da bu konularn konuulm asn istem iyordu. K a

zara alm sa byle konular, honutsuzluunu aka ifade ederdi. B una ram en konuya
devam edilirse, N e gerei v ar im di bu k o nularn? diyerek kestirip atard. B unu yapam a
d veya yapam ayaca zam anlarda ise ekip giderdi.

nsan nce bir yerlere gelir, im kn ve g sahibi olur, ondan sonra bu ileri yapar. diye
dnyordu A bdulvahap D ede. Sanki suyun ban tutanlar buna im kn ve frsat verecek
lerm i gibi. Bu safyane ve iyi niyetli dncelerinin doruluuna o kad ar ok inanyordu
ki, bu grlerini her ortam da byk b ir ciddiyetle ifade eder, itiraz edilm esini de istem ezdi.
 K endi evlerindeydiler, saldrlar baladnda. nce retm enlerin vurulm as, ark asn
dan cenazelerin kaldrlm as srasnda y aan an lar kayglandrm t A bdulvahap D ed eyi. Bu
kayglar iinde, evde oturm ak hem can skcyd, h em de korkutuyordu. N e olabileceine
dair bilgileri de, ngrleri de yoktu. A ncak o lanlar yeterince huzursuz ediciydi. O lanlar
eve geldiinde renm iti. O andan itibaren huzuru bozulm utu.

Bu durum da, Z hre A n a yla birlikte b rah im lere gitm eye k arar verdiler. b rah im lerin
evleri fazla uzakta deildi. K aranln bastrm asyla evden ktlar. E trafta ,sinsi bir sessizlik
vard. A bdulvahap D ede, havadaki sinsilii fark ettiinde kayglar bir kat daha artt. Sokak
olaanst kalabalk ve hareketliydi. O rtalkta gezinenlerin iinde tandk o lm ayanlar dik
kat ekiyordu. Tandklara rastladnda ise sanki hi tanm yorlarm gibi davranyorlard.
Sokakta ellerinde tfekleri, tabancalar, baklar, p ala ve n acaklaryla dolaanlarn bak
lar kinle buulanm t. /

A bdulvahap D ede,iinde hissettii korkunun rpertisini Z h reye tam ak istem edi.

A m a Z hre bunu anlam t. Y anndan geen kom usunun hm la yry, tanm yor gibi
etrafna bakm am as onu da tedirgin etm iti. G rdklerinin etkisiyle yolda hi konum adan
vardlar brahim n v e rin evine. A bdulvahap D ede, evlerine gittikleri brahim n v e rin
kaynbabas, L eyla n v e rin babasyd.

O nlarn da yaananlardan tedirgin olduklarn grdler. Z aten kalabalk olan evde, her
kes ehirde olup biteni konuuyordu. Sokak, ge saatlere kad ar hareketliydi. ou zam an
sokakta olanlar yorum layarak, bazen susarak bazen de b aka konulara geerek, gecenin
ilerleyen saatlerine kad ar oturdular. K im ne konuursa konusun, btn dikkatleri dardaki
hareketlilikteydi. H erkes y ataklarna ekildiinde, yarm a dair derin bir kayg iindeydiler.

A bdulvahap D ede, iyice huzursuzlanm t. Z hre N e n e den kartyordu h uzursuzlu

unun acsn. O na bard sndr diye. O dada yalnzlard. Zhre N ene ses kartm
yordu. B yle zam anlarda alttan alr, ses karm az, A b dulvahap D ed enin fkesini geitirir-
di. E sasnda A bdulvahap D ed enin kzgnlnn kendisine ynelik olm adn ve birazdan
geeceini biliyordu. Z hre N e n e nin sknetinin nedeni buydu.H uzursuz b ir halde y att
lar. K im uyudu, kim uyuyam ad belli deildi. A slnda evdeki herkes, tedirgin ve uykusuz
bir gece geirdi.

Sabah olduunda m ahallede akam dan balayan kaynam ann byyerek devam etti
ini grdler. B tn iyi niyetli tahm inler boa km t. Sokakta ellerinde eitli silahlarla
dolaanlar gren en iyim ser insan bile lm n eiinde, katliam n b alangcnda old u k la
rm anlard. D ardakiler, yapm ak istediklerini gizlem eye gerek grm yorlard. Ellerinde,
gazya bidonlarn, silahlarn, baklarn, nacaklarn, kazm alarn, baltalarn sallayarak
dolayorlard.

Eve doru, kontrolsz, saldrgan b ir vaziyette yryorlard. G rlm em i bir kalabalkt.

E vde kalm ak lm d. G idilecek b ir y er de yoktu. Yer dem ir, gk bakrd. K apnn nnde
birikm eye balam lard. K yam et kopacakt birazdan. D ardakiler cennete gitm ek iin
kin ve nefret kusuyor, lm yadrm ak iin sabrszlanyorlard. erdekiler, yaadklar
aresizlii, retilm i um utlarla am aya alyorlard.
 Evin iindeki herkes ne yaplabileceine dair k afa yoruyor, bir yandan da dardaki ge
lim eleri izliyordu. E vdekilerden birisi b ir fikir att ortaya. B itiik eve geilse nasl o lu r?
diye sordu. B yle b ir ey olur m u, olm az m o da bilm iyordu am a onun da akim a gelm iti.
B itiik ev O sm an larn eviydi. O sm an A m ca, T rk, Snni, yal b ir dedeydi. Yal eiyle
birlikte kalyordu. K ar ko ca n am aznda n iyaznda insanlard. ocuklarnn h er biri iinde
ve ayr evlerdeydiler. O sm an A m ca iyi bir kom uydu. evresine kar saygl, kom uluk
hakkn bilen birisiydi. Ei daha da iyiydi. O da k om ularna ok iyi davranyor, herkesin
derdine kom ak istiyordu. Z hre A n a nn da arkadayd stelik. Z aten bu fikri ortaya atan
da, Z hre A na ile O sm an n ei arasndaki ilikiyi biliyor, biraz da buna gveniyordu. Bu
bilginin verdii rahatlkla fikrini gelitirm i, ortaya atm t. Evde bulunan ve k arar verecek
durum da olanlar biraz dndler, sonra sylendii gibi yapm aya, O sm an larn evine sn
m aya karar verdiler.

A bdulvahap D ede yaananlar izliyor, bilgilenm eye alyordu. nne gelene sorular
soruyordu, neler oluyor diye. A ncak ne sorularna doru dzgn cevap alabiliyor, ne de
herhangi bir ey yapabiliyordu. N azik b ir zam and. Sorun karm ay sevm ezdi. K endisine
gsterilen bu tutum u, yal olm asna yordu. lk kez byle b ir durum la karlayordu. Ya
lln ne m elanet b ir durum olduunu dnyor, kahrediyordu hayata. M esela im di gen
olm alyd. kard darya, anlatrd derdini. N eden byle yapyorsunuz kom ular! derdi
m esela. Biz de sizin gibi M sl m an z! derdi. O n lar da insand sonuta; neden byle y ap
snlar ki? A hh... ah, bizim k iler derdini an latam y o rlar k i.

A bdulvahap D ede, bunlar dnrken dierleri evden eve gem eye balanm lard.
E vin arka tarafnda tahliye gerekleirken, n tarafta sava oluyordu. Evi basm olanlar, el
lerinde kazm alaryla, b altalaryla kapy krm aya, ieri girm ek iin duvarlar delm eye al
yorlard. eri atlan yanc paavralarla evin perdeleri, serili hallar tutum aya balam t.

O sm an n evine geerlerken Z hre A na duvar aam ad. O rada kald. O nun gem esi
iin urayorlard. A bdulvahap A m ca b ir yandan kzyordu am a b ir yandan da onu bu tara
fa alabilm ek iin rpnyordu. O nu ne kadar ok korum ak istediini fark etti. O nsuzluun
nasl bir ey olaca ilk kez aklna geldi ve rkt. O lm azd, Z h resiz yaanam azd hayat.
Z h renin buraya gem esi gerekiyordu. A rada engel olan duvar, A bdulvahap D ede zel
abalaryla ykt ve Z hre N ene geti bu tarafa.

Bu arada, saldrganlar n v erlerin evine girm ilerdi. eride kim senin kalm am olm a
s, ldrtm t saldrganlar. Yakp yktlar evin iini, eyalar yam alyorlard bir yandan
da.Ayn anda nver ailesini dier kom ularda aram aya sorm aya baladlar, ldrm ek iin.
nne kan her eyi yutan b ir canavar gibiydi, kalabalk.

O sm an larm evine gem ek de, orada kalm ak da kolay deildi. Ev sahibi yal O sm an,
bu davetsiz m isafirlerin gelm i olm asna hi m em nun olm am t. lm e m ahkm m isafir
lerin b ir an nce gitm esini istiyor, baka bir ey dem iyordu. Z aten gelm elerini de istem em i,
m isafirler zoraki girm ilerdi. O sm an n einin abas olm asayd, bu eve girm ek m m kn
olm ayacakt. O nun iin b ir an nce gitm elerini istiyordu. D ardakilerin yaptklarn s
la m a uygun bulm uyordu, am a ahir m rnn bu son dem inde, b ann derde girm esini de
istem iyordu.
 K om ular T rk ve Snni O sm an n evine snm olan n v er A ilesi, h er biim de
lm le sonulanacak olan bir tuzan iindeydiler. D ar ksalar, lm yayordu. k
m adklar zam an da saldrganlar ieriye girecek, yle ldreceklerdi kurbanlarn. M ucize
dndaki hibir seenek yaam olana tam yordu. E v sahibi O sm an da,kurbanlk koyun
gibi bekleenler de, bu can alc km aza b ir zm bulam yorlard. Bu durum da ieride
olm akla, dar km ak arasnda bir fark yoktu.

O sm an n yal ei, m isafirlerine sahip km akta, onlar korum aya alm aktayd. G ere
kirse onlarla beraber lm paylaacak kadar kararlyd. eride ei O sm an n tedirginliine
kar tutum alm akta, m isafirlerinin sakin olm asn salam aya alm akta, frsat bulduka da
saldrganlara pencereden la f anlatm aya alm aktayd. B tn bu rpnlara ram en sald
rlar, aralksz ve iddetlenerek devam etti. t j
/ ( v
G ruh silahlar, nacaklar, sopalar, kazm a ve krekleriyle ykleniyordu O sm an n evine.
lk geldiklerinde ev sahibine ihtarda bulunm ulard, A levileri, gvurlar, kom nistleri kar
tn! diye. Ev sahibi O sm an ald ihtar ieriye iletm iti. K im se km ad, kam yordu evden.

te artk gnah gitm iti onlardan. n v erlerin sndklar O sm an n evinin kaplarn

kryorlard. ok srm edi, dolutular evin iine. Y am al elbiseleri, alvarlar, yrtk lastik
ayakkablar zerindeki kan lekeleri, buraya gelm eden birka saat nce, yaptklar katliam n
izleriydi.

E rkeklerin bulunduu odann kapsn krarak gird iler ieriye hm la. erdekileri l
drm enin iddetli arzusu yansyordu, kirli, karanlk yzlerine. A llah n seven vursun!
diyorlard. lk karlarna kan genleri alrlarken A b d u lv ah ap da dar karttlar. E rkek
ler alnrken kadnlar lk la alayorlard. K apnn nne dizilm i olan her b ir katil,
birilerini teslim alm , bir yanda hakaret ediyor, b ir yandan da vuruyordu.

A bdulvahap D ed eyi yaralam , aralarna alm lard. A levilii sim geleyen byn
ekitiriyor, yoluyorlard. B ir nacakla kafasna vurulduunda, kafasndan kan fkrm t.
A kan kanlaryla birlikte yere ylan A bdulvahap D ed eye bir de kurun sktlar, ldrdk
lerinden em in olm ak iin. Sanki zorunlu bir grevi, bir ihm ale kurban verm ek istem iyorlar
d. lerini sk tuttuklar belliydi.

A bdulvahap Y ld rm n katilleri tespit edilem em i, o an yaanan katliam a katlanlar,

crm e itirak etm ekten dolay yarglanm lardr.
 ZHRE YILDIRIM, GRN-YUVA KY 55 YALARINDA

A bdulvahap D ede eve gelm em iti henz. M ahallede, sokakta Z hre N e n e nin im diye
dek grm edii kadar kalabalk vard. E llerinde silahlaryla dolayor, barp aryorlard.
Zhre N ene korkm utu. N e yapacan da bilm iyordu. K ocasn beklerken kapy kilitledi.
O gne kadar yapm ad bir eydi. Pencereden gizlice bakyordu darya.

A z sonra A bdulvahap D ede geldi. O da anlam t b ir eylerin olduunu. Ayrca Zhre

A na da anlatt bildiklerini. A bdulvahap D ede kzyordu, olanlara da, bunlar yapanlara da.
K im olduklarn bilm iyordu. Sacs da, solcusu da ortal kartrm aktan baka bir ey
yapm yorlar. Yazk deil mi bu m em lekete, bu insanlara? im di ne o lacak ? deyip du ru
yordu. fkesi biraz yattnda Zhre N ene ne yapacaklarn sordu. brahim ler geldi ak l
larna. Ayn anda oraya gitm ekten sz ettiler; beklem eden oraya gitm enin hazrlklarna
yapm aya baladlar.

Z hre N ene kaplar, pencereleri kontrol etti. E vdeki eyalara bakt ve h er eyin olm as
gerektii gibi olduunu grdkten sonra ktlar. lk kez m ahallede ve kendi sokaklarnda
yrrken saknarak, korkarak yryorlard. A bdulvahap Y ldrm nde ei Z hre arkada
yryorlard. Eski kuak olduklar iin el ele tutum am veya kol kola girm em ilerdi. So
kaktan, m eydana ktklarnda, biraz tede bararak yryen bir grup grdler. H em en
yollarn deitirm ek iin b ir evin duvarnn k enarna saklanr gibi sndlar. K alabalk
uzaklatnda oradan kp baka bir yolda b rah im lere ulatlar.
 brahim lere geldiklerinde onlarn da ayn nedenlerle ayn k ayglar iinde olduklarn
grdler. eride gece boyunca olanlar konutular. N e yapabileceklerini d air areler ara
dlar. Tek um utlar saldrlar bym eden hkm etin m dahale edeceiydi. B yle bir m
dahalenin, saldrlar engelleyecek b ir tutum un, devlet tarafndan m utlaka g erekleecei
ne inanyorlard. B aka trlsn akllar alm yordu. A bdulvahap D ede D evlet istedikten
sonra neleri durdurm az ki? Bu devlet be y o b aza m boyun eecek? S abahleyin h er ey
dzelir. diyor ve bu sylediklerine inanyordu. G ecenin ge saatlerine kadar bu m invalde
konutular. D orusu ge saatten sonra kim se uyuyam ad. /

Z hre N ene b rah im in evine geldiinden beri b ir gz b rah im de, b ir gz eindeydi.

N eden bu kadar dikkatle onlara ynelm iti, o da bilm iyordu. O lanlar onu k o rkutuyordu am a
daha sonra olacak olanlar aklna bile getirem iyordu. Sabahtan beri y aan an lar cjiun btn
dnyasn etkilem iti. Y ine de m etin olm aya alyordu. j

brahim lerin evine doru geliyordu saldrgan grup. K alabalkt gelenler.E llerinde ki si
lahlaryla dm anlklarn gsteriyorlard.H enz uzaktaydlar, getikleri yerlerde dum anlar
ve figanlar ykseliyordu.

S aldrlar balam t artk. brahim nverlerin evinde b ulunanlar buradan ayrlarak, Os-
m a n larn evine gem ek zorunda kalm lard. nce gitm eye niyetlenm eyen Z hre N ene,
durum un vaham etini anladnda itiraz etm edi. K om u O sm an n ei Z hre N e n e nin ar
kadayd. O nlarn evlerine gelm elerine kocas raz olm am , ancak ei yardm c olm utu.
Zhre N ene evden eve geerlerken zorlanm duvar aam am t.O sm anlarn evine ge
m i olan kocas A bdulvahap D ede duvar ykm , Zhre N e n e nin elini tutarak o tarafa
geirm iti.

E vinden kam ak, bunca yllk hayatnda karlat en garip ve en aalayc olayd
Zhre N ene iin. H i bir dm anln insan bu hale getirm esine akl erm iyordu. N eler olu
yordu byle? N eden insanlar kendilerine kar bu kad ar acm az, vahi ve zalim olabiliyor
lard? N eden evlerini terk etm eye zorlanyorlard? Bu yata bam za gelenlere, yaam ak
zorunda brakldklarm za,bizlere reva grlenlere bak ! diyordu kendi kendisini ve daha
ok bunu yapanlara kzyordu. Z hre N ene abuk fkelenenlerden deildi. H ep m akul, daha
m antkl ve m utedil bir tarz vard. B una ram en yaadklar karsnda fkeleniyordu.

E vden eve gem eye altklarnda, Z hre N ene gzyalarna boulm utu. G eerlerken
zorlanm , atlayam am t. A yrca O sm an E fen d inin ald tutum a zlm , bu yaptn
soracam diye geiriyordu aklnda. Z hre N ene b u n u yeni renm iti. K adn kendilerine
acd iin evlerine alm ak istem i, kocas kar km t. Z hre N ene kom usundan g rd
ve beklem edii bu davrann ezikliini yayor, biraz da bu nedenle alyordu. O nuru
krlm insanlarn ruh hali iindeydi. N e dense, ne yaplsa zoruna gidiyordu.

Bu duygular iinde snabildiler kom ularna. G ittikleri evin hanm Z hre N e n e ye

teselli verm eye alyordu durm adan. O nun rahatlam as iin syleyebilecei ne varsa onu
sylyor, einin Z h relerin evlerine gelm esine kar ald tutum u benim sem ediini an
latm aya alyordu. Sanki bunca zulm o yapyorm u gibi eziliyor, utanyor, katliam clara
beddualar ediyordu. S rf Z hre rahatlasn, alam asn diye.
 K atliam clar, brahim n v e rin evini yakp yam alam aya b alad k larn d a evdekiler,
O sm anlarn evinde zoraki snm ac durum undaydlar. Bu durum da k atliam clar nver ai
lesinin katn grm , onlar aram aya balam lard. B tn kom ulara soruyor, tehdit
ediyorlard. E er bu A levileri saklayanlar varsa, onlarn da bana ayn ey gelecek. K im -
delerse syleyin! diyorlard. O sm an larn evinde saklanm olan nver ailesi, Zhre N ene,
ev sahibi O sm an ve ei de bunlar duyuyorlard. O sm an n tedirginlii, m isafirleri evine
alm ak istem eyen tutum u bouna deildi.

K atliam clar n v er ailesini ararlarken, onlarn grltsn bastran bir ses duyuldu,
K aak A leviler O sm an n evinde saklanyorlar! diye baryordu m elun sesin sahibi. K a
tiller duydular bunu ve hem en y neldiler O sm an n evine. Bu arada yam aladklar nver-
lerin evini y akm aya balam lard. Ev yanyordu tr tr.

Zhre N ene, O sm an n evine saldrldnda alam aya devam ediyordu. G zyalar

durm uyordu. lm korkusundan deildi, Z hre N e n e nin alam as. aresizlikti onu bu
denli alatan. nsan aresizken alar daha ok, zorluklardan deil. G ngrm , ya y aa
m t. D m anlklar bilirdi,derin, kkl, yllarca srm am a hibirisinde bu kadar derin bir
aalanm a yaadn hatrlam yordu. H ib ir zlm , h ib ir zorluk, bu byk aalanm ayla
karlatrlam az. Bu nasl bir haldir, bu nasl on u r krc bir durum dur? D m anlnda bir
ahlak bir yolu yordam yok m udur?

G zyalar dinm edi. A t yakarak alyordu artk. A tlarla dile getirdii dertleri daha
ok alam asna, daha ok ilenm esine yol ayordu. Y aadklarn kabullenm iyor, zoruna
gidiyordu. Belki daha ok bunun iin alyordu.

H ele eine ve dierlerine h er baktnda, gzyalar sel olup akyordu. O sm an n ei

Z h renin bu intizarna dayanam yor, onu sakinletirm ek iin rpnp duruyordu. A m a na
fileydi. Z hre ailesinin fertlerine baktka daha ok alyordu.

Zhre N e n e nin etrafnda dnyordu ocuklar, gelinler genler. O h ib ir ey yapam yor

onlarn, dertlerine derm an olam yordu. B yle olm as da alatyordu neneyi. ocuklar al
yordu, gelinler rpnyor, erkekler aresiz etrafta dolayorlard.

A bdulvahap, dier erkeklerle birlikte O sm an n evinin b ir odasna toplanm , saklan

m aya alyorlard. Z hre N ene, kadnlar ve ocuklarla birlikte evin salonunda kalm lar
d. Saldrganlarn, erkekleri saklandklar odadan bulam ayaca, kadnlara ve ocuklara da
dokunm ayaca varsaylyordu. Bu ngrye dayanlarak, byle bir d zenlem e yaplm t.

Bu ekilde dnm enin katliam cln gereklerine uygun olm ad, bu fantastik
zm lerin aresizliin sonucu ortaya atld hem en grld. K atliam clar ieri girdiklerin
de, ilk olarak erkeklerin bulunduu odaya yneldiler.

Zhre N ene, erkeklerin bulunduu oda basldnda, btn yreini ortaya koyarak, b ir
panter gibi atlm t onlarn nlerine. nce tepelem i gem ilerdi. O nlarn ayaklarnn altn
da ezilm em i, tekrar ayaa k alkarak karlarna dikilm iti. Bu arada itilip kalklm vcudu
yara bere iinde kalm t. S aldrganlarla kavgadan kam am , direnm ekten ylm am t.
 ffie * w & e w < U c U it' t M tM /u ty / 7 8

O sm an n evinden kartldklarnda A bdulvahap D ed enin yanndayd Z hre N ene.

O nunla birlikte, ona siper olm aya alrken, dierlerini de gzetliyordu. B ir an kardei
brahim e gitti gzleri. Y eeni M ehm et ierdeyken vurulm u, az tede ei D n d yle b irlik
teydi. O nlara bakaym derken, yannda patlayan silahla, A b d u lv ah ap n vurulduunu gr
d. yaralanm A b d u lv ah ap aldlar aralarm a.Z hre N ene, elinde silah tutan saldrgann
stne yrd. O na da sktlar silahlarn. O da ykld A bdulvahap D ed enin yanna. H er
patlam ada biri dyordu yere.
t

Zhre N ene, neden dtn anlayam am t; yaralandnn farknda deildi. Tekrar

ayaa kalkm aya niyetlendiinde, bedeninden akan kan ve yarasn grd:. Y ine de heybet-
lenerek kendisini vurann stne yrm ek iin ayaa kalkm aya alyordu. Z orlanarak,
etrafna tutunarak kalkt ayaa. Tam karsnda, burnunun dibindeydi katil. K irden sarar
m dileriyle srtyordu. Y akasndan tuttu, yaral Z hre N ene, derm an kalm am elleriyle.
K atilin bir el hareketiyle yere dt yeniden. Elindeki silah dorulttuunda, bir bakas
sopayla vuruyordu. B oaltt kurunlarnkatil.

Yerdeydi, ka yarasnn olduunu, neresinden yaralandn bilm iyor, m erak etm iyor,
dnm yordu. H ayatla h ib ir ba kalm am t sanki. Y erde yatan kocas A b d u lv ah ap a
bakt. H areketsiz yatyordu, kk bir kan gl iinde. lk kez lm geldi aklna. K atil Z h
re N e n e nin lm ediini grd, tek rar dorulttu silahn, b ir daha bast tetie. Z hre N ene,
h a fif sarsld ve sonra lm ...

Zhre N ene A bdulvahap D ed eyle birlikte evlerinden ayrlrlarken lm den k atkla

rn sanyorlard. H lbuki onlarn kim likleriydi lm lerine yol aan, bulunduklar ev deil.

Z hre N ene, onca yl, kim seye hi b ir ktlk yapm adan geirm iti. K im seye zarar
verm em i, tek bir dm anlk yaam am t. Y llarca ocuklarnn gelecei iin eiyle bir
likte didinm i, rpnm t. B u yatan sonra belki b ir ka yllk huzur yaayacakt. Belki
torunlarn sevecek, onlarn dertlerini dinleyecekti. B ir torununa gelin isteyecek, bir d i e
rine dam at bulm ak iin dertlenecekti. Bu kk m utluluklar yaam asn istem ediler. Bin
yllarn fkesiyle saldrdlar, k atlettiler Z hre N e n e yi.

Zhre N e n e nin katilleri bulunam am , zanllar, crm e yalnz itirak ettik leri iin
cezalandrlm lardr.
 AL YILMAZ (KRDO) - GRN-ALACAMEZAR KY, 1931

A li Y lm aza K alpakl derlerdi tanyanlar. A li Y lm az giriim ci bir insan olm ann avan
tajn yayor, elinde gelen her ii yapm aya alyordu. evresinde saylan, sevilen birisi
olm as, ona bir zgven kazandrm t. H er iin stesinde geliyor, her kapy aabiliyordu.

ehirde olanlardan haberleri vard A li Y lm az ve ailesinin. Evi bastklarnda ailenin

tm fertleri evdeydi. Evin basld belli deildi. K apya gelm ilerdi; ne iin geldikleri pek
bilinm iyordu. A ncak g elenler tandkt. lerinden biri sm aib in okul arkadayd, dieri de
de okuldan retm eni. Farkl grlerde olduklarn biliyorlard. A m a ayn zam anda kom
uydular ve kom uluk ayr bir hukuktu.O nun iin kom ulardan katliam am al bir saldrnn
gelebileceini dnm ek, tahm in etm ek doru deildi. Ya da en azndan yle bir saldr
beklentisi iinde olm ak, bu beklentiyi aka gsterm ek, kom ulara kar hakszlk olur
diye dnyordu K rdo Ali.

A ncak gelenlerin tavrlarn, dm anca yaklam larn dn yaplan saldrlarn yaratt

gerilim i gz nne alan sm ailin babas K rdo A li, tem kinli olm ann daha doru olduunu
dnyordu. D olaysyla bir saldrnn olabileceini hesaplayarak hareket etm ek istiyordu.
K endisi tedbir alm aya alrken, sm aili de kapy am as iin gnderdi.

A li D ay oldu olas silah nem seyen, silaha yabanc olm ayan, kabadaylk zellii de
olan birisiydi. G enliinden bu yana silah olm utu. Silahla kim seyi vurm am , kim seye
 B e ru /A e jv ltl frtAUvuity / 78
nakszlk yapm am t am a silahsz olm ay da doru bulm uyordu. Evi basm aya g eldiklerin
de de silah kullanm asna gerek kalm asn istem iyordu am a silahn hazrlam t.

sm ail kaygyla kapy atnda, stne ullandlar. sm ailin h er taraf yara bere iinde
kalm t b ir anda. A ltlarndayd sm ail. K im i cebinden kartt ba saplyor, kim i elb i
sesinin altnda gizledii sopasyla vuruyordu.

A li D ay nn tahm ini, ngrs doru km t. O lunun stne ullandklarnda h e

m en silahna sarlarak ateledi. K im seyi h e d e f alm ad, havaya doru sfkyordu, vurm ak d e
ildi am ac. O luna yaplan saldry geriletm ek, saldrganlar caydrm ak istiyordu. B ir ka
m erm i sknca, panikle d aldlar evi basanlar. B unlar olurken saat gnc}z on b ir sularyd.
. \ ! ,
Ali D ay sm aili ieri ald. K apnn n harabeye dnm , sm ail yaralanm t. K ay
glar daha da artm , korku ve panik iindeydiler. Y aanan saldry pskrtm olm alar
saldrganlar fkelendirm i olm alyd. D urum u b ir yenilgi olarak kabul edip, daha gl bir
saldrya hazrlanabilirlerdi. Bu ihtim al dndrm eye balam t A li D a y y.

Saat leden sonray gsterm eye baladnda bir bataklk sinei srs gibi geldiler.
A li D ay ocuklarna saklanm alar iin baryor, b ir yandan da ieri atlan atete ve k urun
larda korunm aya alyordu.

Elindeki tabancann m erm ileri azd; onlar dikkatli kullanacak, bylece, saldr boyun
ca, kendisini ve ailesini koru m ay a alacakt. Ali D ay, silahla karlk v erin ce d ardaki
ler bir defa daha paniklediler. eride sanlandan daha ok silah olduunu sanyor, bundan
dolay korkuyorlard. Silah skarak A li D ay y etkisizletirem eyeceklerine k arar verdiler.
Evin iine bom ba atm aya baladlar. B om balar, etkili olm u, evin her taraf yklm , iin
dekiler de perian olm ulard.

B unu zerine Ali D ay ve ailesi, harabe olm u evden dar km ak zorunda kaldlar.
Y kntlar iinde karlarken bile silahlar sklyordu kendilerine.

Bu arada sm ail, babasnn sesini duydu. K rdo A li, Ka kendini kurtar! diye ba r
yordu sm aile. K at sm ail. Yaralyd. K aarken peine dtler. Y akalasalar ldrecekler
di, yakalayam adlar. sm ail, valilie gitti, durum u anlatt yetkilere, yardm istedi. O lm az
dediler, gidem eyiz, yeterli g y o k dediler ve sm a ili yaralarndan dolay hastaneye g
trdler. A kl, evde, anasnda, babasndayd. Telefon ettiler eve. D evletin sm ail iin tek
yapt i bu oldu.Telefona cevap veren yoktu. Y etkililerin yardm edecei de yoktu.

sm ail vazgeti yetkililerin yardm ndan ve beklem ekten. Evde neler yaandn tah
m in ediyor, tahm in ettii eylerin olacan dndke yrei kanyor, beyni yerinden
oynuyordu. D aha fazla dayanam ad, eve gitti. sm ail eve gittiinde yangn devam ediyordu.
H er ta ra f ate ve dum an olm utu.

B abas, annesi ve aabeyinin cesetleri sokaktayd.H er birini bir tarafa gelii gzel at
m lard. C esetlerin bulunduu yerlerdeki kan birikintileri, kurum aya b alam kk kan
glcklerine dnm t.
 Sa olan var m yd acaba aralarnda? sm ail korkuyla yaklat her birine. A nasna b ak
t nce. N efes alm yordu. Y zne bir ac yerlem iti. A nasnn kolunda bilezikleri vard,
onlar alm ak iin kollarn kesm ilerdi. B ir insann kolu nasl kesilirdi? B abasnn kesilm i
bileini grnce bu soru anlam n kaybetm iti. A kln kaybedecek gibi oldu sm ail. A nnesi
nin gzlerinin birisi kanlanm , bir dieri yaralyd. K afasna briketle vura vura ezm ilerdi.
K orkuntu grd m anzara. K orktu, rkt, kam ak istedi b ir an, yapam ad. A layam aya-
cak kadar dehet iindeydi sm ail.

sm ail babasnn cesedinin stne gitti. A nnesiyle yan yanaydlar.

K RT A L N N B LE K ESL M T .

E ve doluanlarn babasn srarla aradklarn biliyordu sm ail. K rdo A linin k en d ileri

ne kar ve uzun sre direnm i olm asn kabul edem iyor, hazm edem iyorlard. sm ail evden
ayrldktan sonra eve girdiklerinde ilk olarak K rdo A liyi yakalam lar, hem en ullanm -
lard stne.

Birka el silah daha skm lard Ali D ay nn yaralanm bedenine.S ilahn alm lard
elinden. Tatm in olam am lar; silah tutan sa elini bileinden k esm iler Bize nasl silah
skarsn! diye. nce b ir dahre ile vurm ular. B ilei yaralanm am a kopm am . B ilei ko
partm ak isteyen bir bakas km m eydana. Elindeki baltay gerinerek vurm u yerde yatan
K rdo A linin bileine. Bu durum , Ali Y lm azn sa eli bilekten tam am en kesilm i iba-
resiyle geti kaytlara. K rdo A linin kolundan kopan bileinden usul, usul kan akyordu
sokan betonuna.

A lyordu sm ail. Y aralarnn acsndan m yd, grd m anzarann yaratt dehetin

etkisinden m iydi bilinm ez. B abasnn stn, ban aram lar, elbiselerini paralam lard.
stnde bulunanlar yam alam ak iin bunu yaptklar anlalyordu. B iraz tede kardei
H sey in in cesedi yatyordu. O na da briketlerle vurm ulard. A yrca silah yaras grnyor
du bedeninin bir ka yerinde. O nun da kanl elbiseleri, yam a edilecek b ir eyler bulm ak
am acyla didiklenerek paralanm t.

C esetlerin banda kald b ir sre sm ail. A lyordu sessizce. B azen yaral olduunu
unutuyor,bir eyler yapm ak iin harekete gem ek istiyordu. Ayn anda, yarasnn ars
oturuyordu yreine. N e yapacan bilem iyor, dnem iyordu. N iin b urada otu rd u u
nu, nereye gideceini, annesiz, babasz, aabeysiz, evsiz nasl yaanacan dndke,
akl bandan gidiyordu. Bir yol, bir are akl etm ek iin etrafna baknyordu bo gzlerle.
Yok, hibir yol grnm yor, hibir are gelm iyordu aklna. Y aralar szlyordu. A nnesini
dnd, yaras szlayan h er evlat gibi. N e gzel bir anneydi, ne ok severdi ocuklarn.
O nlarn trnaklar taa dem esin, ben leyim derdi her zam an. K im lebilir ocuklar iin
bir anneden baka? im di sessizce paralanm bedeniyle yatyordu yerde. Elleri brnde
bekliyordu. N eyi beklediini bilm eden.

sm aibin eve geldiini grenler olm utu. sm ail evin iinde dolar, cenazelerin banda
alarken, tekrar bastlar evi. sm aile saldrm aya baladlar. N e cesaretle buraya geliyor
sun? diye baryor, sm aili de ldrm ek istiyorlard. H ibir Alevi>yi, hibir kom nisti
sa brakm ayacaz diyorlard.
 H enz oalm adan, saylar azken kam ak gerekir diye geirdi aklndan sm ail. B ir
frsatn bularak hzla sokaa frlad. K otu. B ir an nce ayrlm azsa ldrlecei kesindi.
sm ail askeri b ir aracn gittiini grd az ilerde. H em en yetiti ona. nne dikildi. sterse
ezsinler diyordu kendi kendine. A ra ac bir fren yaparak durdu. D urum unu anlatt, yarasn
gsterdi. A ra kom utan ikna olm utu. Z aten byle d urum lar iin km lard devriye gre
vine. A ldlar sm aili arabaya. B ylece kurtulabildi sm ail.

sm aili kovalayanlar vard arkasnda. A ralarndaki m esafe azalm t stelik. sm ailin

askeri araca binm esi, kovalayanlarn hevesini kursanda brakt. Y ine de hrslarn gider
m ek iin askeri aracn arkasndan silahlarn boalttlar. Sklan silah lar,.sm aile deil, s
m a ilin sahip olduu inanca duyulan dm anl kini ve nefreti gsteriyordu. A^a yol al
m t, silahlarn etkisi olm ad. /

sm ail askeri araca bindiinde yaadklar geiyordu gzlerinin nnde.N e olduunu

deil, bundan sonra ne olacan da deil, m evcut durum u dnyordu. A nasnn, baba
snn, kardeinin cesetlerini orada brakt iin yrei bir kez daha burkuldu. C esetlerin
durum u aklna geliyor, dayanam yordu. A nnesinin ezilm i kafas, kesilm i kolu ve b ab a
snn kesilm i bilei silinm eyen, ancak actan bir resim di belleinin iinde. A klnda geen
h er ey gzya olup akyordu. K anl gzyalarn tutam yordu. A skerler onu teskin etm eye
alyorlard.

sm ail aylar sonra m ahkem ede renecekti. B abasnn R us casusu olduunu sanyor-
larm .K atliam dan sonra yam aladklar sm aillerin evi R uslarn istihbarat m erkeziym i.
Evin tavanlarn,parkelerini skp, Rus telsizlerini aram lar. B unca olanlardan sonra, Ali
Y lm azn evinde telsiz bulam adklar iin yaptklarndan pim an olduklarn dnm ek her
halde fazlasyla sayfiyene bir tutum olur.

A li Y lm azn M arataki tm m al varl, evi,eyas, her eyleri yam alanm , gasp

edilm itir. M ezar bilinm em ektedir. K atillerinin ou kom ularyd.A li Y lm azn y akn
larndan Aye Y lm az, bu konu aldnda, K om u denildiinde eskiden, dayanm a ve
sahiplenm e akla gelirdi. M aratan sonra kom u dendiinde ok korktuum insanlar geliyor
aklm a dedi.
 HATCE YILMAZ- GRN ALACAMEZAR KY - 1934

H atice erkek ocuu olan orta yal bir anneydi. ocuklarndan birisi okum u polis
olarak grev yapyordu. O rtanca olu H seyin babasyla birlikte alyor, en kkleri s
m ail ise okula devam ediyordu. sm ailin okum asn ok istiyordu, H atice.

Byk olunun evliliini dnyorlard.

H seyinin de yaknda askere gitm esi gerekiyordu. H seyin okum asa da ilerin bana
geebilirdi. Eli ie yatknd. O kulu da brakm t. im di hazr askere gitsin bu arada dier
olan evlenirdi. H er ey bekledikleri gibi geliir, byk olan evlenir, H seyin de askerlii
ni yapar gelirse kendileri de kye bir ev yapm ay dnyorlard.

H atice ana bylece kendince b ir hayat planlam as yapm onu uygulam aya alyordu.
K om ularn ve tanyanlarn K rt Ali dedikleri einin ileri fena saylm azd. K im seye m u h
ta olm adan geinip gidiyorlard. K endilerine benzer durum da olan kom u ve tandklarnn
biroklarna gre durum lar iyi saylrd.

H atice ocuklarnn dn giderleri iin hazrlk da yapyordu. A dettendir; anneler, o

cuklarnn dn giderleri iin nceden b ir eyler biriktirm eye balarlar. B ylece dn
gn gelip attnda k arlarna kan beklenm edik harcam alar karlam alar daha kolay
olur.
 H atice Y lm az, ei K rdo A liden ald harln byk b ir ksm n biriktiriyor, altn
alyordu. H em altn bilezikleri taknm ann zevkini de yaam oluyordu bylece. K ollarnda
sra sra bileziklerle dolam ak ho olm asna ho oluyordu am a bazlarn da ldrtacak kadar
kskandryordu. H aticenin o turduu yerde oturan kom ular genellikle yoksul insanlard.
Ya kylerde tarm iilii yapy o rlar ya da M arata ki kk iletm elerde alyorlard.

ki gndr ehirde yaanan kargaa herkes gibi H aticeleri de etkilem iti. K im se huzur
iinde deildi. G eri hi b ir eye karm am lar, herhangi bir ey de yapm am lard. A m a
A levi, solcu ve K rtlerdi. B unu inkr edecek halleri yoktu ya. N eden bunu sorun ediyorlar
ki? A levi ve K rt olm ak kim senin elinde deildi.B undan dolay insan ldrlr m ?H ati-
ce, bu sorular soruyor ve yaplana kzyor, sabahleyin grt kom ularna da bunlar
anlatyordu. O nlar da H aticeye hak veriyorlard. O nlarn da hi bir eyden h ab erle/i yoktu,
ya da yalandan yle davranyorlard. H atice bunu hi b ir zam an renem edi.

Sabah bir kapm a oldu. K ocasnn silah olm asayd sabah ki kapm ada haklarndan
geleceklerdi. A linin direnm esi ie yaram t. G itm ilerdi gelenler. H atice bunu grnce,
keke daha ok silahlarm z olsayd diye hayfland. B azen aka ederlerdi kocasyla. K oca
s, H aticenin de silah kullanan b ir kadm olm asn istediini sylerdi. D aha ok film lerde
olduu gibi. M esela F atm a G irik gibi.

B yle bir film izlerlerken, A li sylenirdi, N e v ar sende byle Fatm a G irik gibi silah
kullansan? diye. H atice de kzar gibi yapar, A m an sen de silahla ne iim olur. derdi.
im di aslnda silahla iinin ne kad ar ok olduunu dnm eye balad. H akikaten neden bir
silah yoktu? N eden b ilm iyordu silah kullanm ay? E er bilseydi Ali alrd ona da b ir silah.
Ve im di ne kadar ie yarard. D ayanrd pencerenin birisine, sylerdi u zalim kom ularna
iki ift sz. N eyse inallah gerekm ez diye kovdu bu olm az eyleri kafasndan.

Hatice>lerin evini basanlar tek rar geleceiz dem ilerdi giderlerken. A m a her halde artk
gelm ezler, diye dyordu H atice. A skeri var, polisi v ar bu m em leketin, onlar artk bunlar
engellerler. diyorlard onlar gittikten sonra, kendi aralarnda. B ir ka saat gem iti. G elen
giden yoktu. A m a ortalk durulm am t. K aynyordu h er taraf. Yanan evlerin dum an dol
durm utu soka. D urm adan saa sola kouturan gru p lar dolayordu etrafta. O rtalkta as
ker nam na kim se grnm yordu. K orkuyorlard. lk lar duyuluyordu uzaklarda, yrei
yanm insan lklar. B ak gibi saplanyordu insann iine.

Ali, H atice ve iki olu evden kam yorlard. kp gitm ek iyi olacakt am a km ak
kolay deildi. K rdo A li, sabah yaptklar ilk saldrdan kendilerine kar koyduu iin kin-
lenm i olabilirler diye dndler. Bu durum da dar karlarsa A liyi grr grm ez sald
racaklard. O rtalk biraz sakinlese belki b ir yolunu bulup kabilirlerdi. A m a im di km ak
doru deildi. G n leni gem iti. G ecenin karanlna kad ar bir ey olm azsa eer, belki o
zam an karanlkta kp gidebilirlerdi. Bunlar d nrlerken acktklarm fark ettiler. M ut
fakta ne buldularsa attrd her birisi. G nlerden cum artesiydi, m utfakta b ir ey de kalm a
m t, iki gn sonra arya gidecekti Hatice.

len gem iti. Tekrar b ir grlt duydular evlerinin yaknnda. D arya baktklarnda
bir yn saldrgann evlerine doru dm anca olduu ok belli olan b ir biim de geldiklerini
grdler. E llerinde uzun nam lulu silah lan olanlar vard en nde. nde yryenlerinden ba-
zla n n m yzleri m askeliydi. Siyah alvarlarn yellendire yellendire geliyorlard. G etikleri
evlerin nndekiler, k aplarnda evklendiren szlerle uurluyorlard saldrganlar. K im ileri
de pelerine taklyor, yardm c olm ak iin rpnyordu. nsan ldrm eye gitm ek, insan
ldrm ek sradanlam t, katliam gnlerinde.

S aldrya gelenler bu defa hem kalabalklard hem de kinleri bilenm iti. K ap y a dayan
dlar. k dar K rt A li! diye bard birisi. Seslerinin rengi, niyetleri gibi karanlkt. H a
tice, ocuklaryla birlikte evin iine atlan paavralar ve talar dar atyor, hem yangn
nlyor hem de dardakilere kar savunm a yapm oluyordu. A li silahna davrand yine.
H azrlanm t zaten saldrya karlk verm ek iin. A rtk karlkl atm aktan baka y ap a
cak bir ey yoktu.

N e onlarn kalabalk olm alar, ne de silahlarnn ok olm as K rdo A li Y lm azn diren i

ini engellem edi. A ncak m evcut durum eitsiz ve zordu. H aticenin, einin silahl direniini
glendirm ek iin att talar kurunlar kadar i gryordu. B ylece ei A liye, hem m er
m i, hem de zam an kazandryordu. Ayrca K rdo A linin silah skyor olm as saldrganlarn
biraz olsun uzaklam alarn salyordu. A ncak u zaklaanlar daha gl b ir direni olm ad
iin tekrar geliyorlard.

K atliam clarn srdrd saldrlarn bir yerinde, H seyin vurulm u, inliyordu. Evin
b ir ka kesinde yangn balam t. H atice oluna su verm ek iin kaktnda, gsne sap
lanan kurun, onu da olunun yanm a drd. H atice henz yaralyd, lm em iti.

B ir yandan kendi yarasnn kann durdurm aya alyor, bir yandan da olu H sey in le
ilgileniyordu. O srada A li silahla direnm eye devam ediyordu. Eve girem em ilerdi. eri
b ir bom ba attlar. Evin iinde patlayan bom ba h er taraftan duyuldu. Ev eyalaryla birlikte
darm a dank b ir hale geldi. D uvarlar yklan evin iine girm ek kolaylat. eriye ylan
m olozlar evi bir harabeye evirm iti. B om badan sonra A linin silah da susm utu.

eri dolutular, zafer naralar atar gibi b rtler eliinde. G ruplar halinde, evin iin
deki odalarn kaplarna yklendiler. B ir yandan ganim et aryorlar, bir yandan da m arifet
lerini grm ek istiyorlard. H aticeyi grdler ortalk yerde vurulm u, y atyordu uzunca.
H m la vardlar stne. Y ayordu H atice. Y ardm isteyen gzlerle bakt katillerine. Belki
aresizlikten, belki igdsel olarak. B ardlar, Y ayor bu! diye. B ir ka birden tuttuk
lar gibi darya tadlar H aticeyi. Srkledikleri yerlere akan kan dklyordu, H ati
c e nin.

T ayanlardan birisi stn ararken b ir dieri H aticenin kolundaki bileziklere bakyor

du agzllkle. ndirdiler yaral H aticeyi, evinin yklm duvarnn dibine. Tepelerinde
bekliyordu birisi, V urun dedi. Elindeki briketle vurdu H aticenin kafasna. B riketler ini
yor, briketler kalkyordu, kanl ve et paralarna belenm i olan briketler... H aticenin gvde
sinin st tarafnda, b ir insan ba deil, ezilm i bir kem ik, et ve beyin yn vard. Ezilm iti
H aticenin kafas.
 & & e M 4 f& e n s d U fc 'M c /M i 4 '/ 7 8

A LTIN B L E Z K L E R N K E S L E N K O L

H aticenin kafasn ezenlerin hepsi, kolundaki altnlara gz dikm ilerdi. B yk ve itahl

bir doyum suzlukla. H em en bilezikleri H aticenin kollarndan karm aya altlar. N asl ol
duysa bilezikler km yordu. D efalarca denediler. kartam yorlard. O bilezikleri alm ann
hrs byyordu ilerinde.

nsan katliam c olm aya grsn, neler yapm az ki? H aticenin kolundan karam adklar
ancak alm aktan da vazgem edikleri bilezikleri alm ann y o lunu buldu bir katliam c. K o
lunu keselim , altnlar kartalm . dedi. B unu diyen daha fazla beklem edi, altnlar alm a
nn cazibesine daha fazla dayanam ad, elindeki dahreyi vurdu H aticenin'ikolunun ortasna.
G erinerek ve btn gcyle vurm utu. K ol koptu, bir dal kopar gibi ileriye frlad. K an
fkrd hem en. K oldan akan kann stne dkldne bakm adan, en y ak nnda olan altn
lar kartarak yanm dakilerle paylat. K avgal, sorunlu bir ganim et paylam yd. Sonuta
kestiler H aticenin kolunu. P aylatlar bilezikleri.

H ATCE Y IL M A Z IN K A Y IP C ESED N E R E D E

A skerler geldiinde ortada, yklm yanm bir evin enkaz iinde, tane insann ce
sedi yatyordu.

Y lm az ailesi katledilm i, yaknlarndan henz kim se ehre gelm em iti. Sa kalan Ali
vesm ail, yaral hastanede yatyorlard. O koullarda cenazelerle ilgilenecek ailenin bir y a
kn bulunm uyordu. Z aten aile G r n lyd ve M araa giri klar yasakland ve k at
liam clar tarafndan engellendii iin henz ailenin herhangi bir yakn cenazelerine sahip
kam am t. M arata yaayan Y lm az ailesinin yakn olan bir ka aile de b en zer saldrlar
yaam ve benzer b ir katliam grm lerdi. D oal olarak onlarn da Y lm az ailesinin cena
zeleriyle ilgilenm eleri m m kn olam ad.

Bu durum da ailenin cenazeleri, daha sonra ailenin yaknlar geldiklerinde alnr diye
dnlerek devletin ilgililerine teslim edildi. A ncak aileden cenazeleri alm ak isteyenler
geldiklerinde H atice Y lm azn cesedinin olm ad grld. Bu durum davann ilgili ka
ytlarna, H atice Y lm azn cesedi m uhtar tarafndan ilgililere teslim edilm esine ram en
otopsi raporu ve cesedi bulunam am tr. eklinde gem itir.

zetle M ara katliam nda katledilen H atice Y lm a z n cesedi de M ahm ut n a ln cese

di gibi kayptr, ailesine teslim edilm em i, ailesi veya resm i b ir m akam tarafndan defnedil-
m em itir. H atice Y lm azn m ezar da yoktur. A ltn izm ek adna tek rar etm ek gerekir ki,
M ara katliam nda ldrlen H atice Y lm azm ne cenazesi, ne de m ezar,bulunm aktadr.
Ayrca dierlerinde de olduu gibi, H aticenin de katilleri tespit edilem em i, yarglanan
sanklarn bazlar lm e sebebiyet v erm ekten dolay cezalandrlm lardr.

!*>(>
 HSEYN YILMAZ- GRN ALACAMEZAR KY - 1959

KERBELA DA MAM HSEYN MARATA GEN HSEYN

H seyin, babas A li ve annesi H atice ile birlikte evlerindeydiler. A yrca kardei sm ail
de evdeydi. H seyin babasyla birlikte alyor, babasnn zgveninden beslenen bir iliki
geniliine sahipti. B abasnn tand herkesi H seyin de tanyordu. B abasnn ilgilendii
her konuyla H seyin de ilgileniyordu. Bu durum H sey in e geni b ir evre dnda, hayata
dair daha kapsam l, daha anlam l b ilg iler edinm esini salyordu..

G enti. A rkadalar tarafnda seviliyordu. zellikle dnem in politik genleriyle olan

ilikisi onu m utlu ediyordu. O nlarla yeterince beraber olam yor, etkinliklere katlam yordu.
A m a onlarla grm ek, onlarn bulunduu ortam larda olm ak, H seyine byk b ir heyecan
veriyordu. A yrca onlar tarafndan dikkate alnm ak, deer verilen birisi olm ak, bal bana
nem tayordu H seyin asndan.

Bir ka gndr yaplan saldrlar, herkes gibi H sey in inin de cann skm t. Bu sald
rlara engel olunam am as, bu apulcularn yaptklar karsnda aresiz ve gsz kalm ak
kanm a dokunuyordu. F rsat bulam yordu, bulabilse Y rk S elim e gidip bu saldrlarn n e
den olduunu ve niin nlenem ediini, tand insanlardan renm ek ve onlarla bu k o n u
lar tartm ak istiyordu.
 H alkn sorunlaryla ilgilenenler, o sorunlar zm ekten sz edenler vard. O nlar byle
gnlerde yapm alydlar yapacaklarn. D eil m i ki bu k o nularla ilgileniyorlar, h alk n kar
larn korum aktan, halka y n elik saldrlara kar koym aktan sz ediyorlar, o halde bu sal
drlar neden nleyem ediklerini anlam ak istiyordu. H atta saldrlarn neden nlenem ediini
anlam ak, kabul edilebilir, doru b ir tutum olam azd. B u b ir anlam da m azereti b ir yaklam
olurdu. B u tr yaklam lar d in lem ek istem iyordu g r m ek istedii arkadalarndan. Bu
arada onlara yeterince yardm c olunm adn, aslnda kendisinin de bu an lam d a sorum lu
olduunu dnd. H ayfland. lk frsatta bu kon u larla daha ok ilgilenm esi gerektiine
karar verdi.
\
E vde bunlar dnrken, evin nne yldlar, ellerinde envai trden cinayet aletle
riyle. H em en hepsi tandkt, kom uydu. B yle olm as artm ad H sey in i. B unlarn hepsi
katil ruhluydu zaten. H ele o retm en olan ve onun kardeleri. O nlarla h er ortam da tart
yorlard. stelik kiisel sorunlarm da politik sorun haline getiriyorlard. A sln d a babasnn
giriim ci zellii ve bu zelliiyle m ahallede k endisinden sz ettirm esi, ayrca p ara kaza
nyor olm as, bunlar kskandryordu, belki de. A ncak m evcut saldrlar bu nedenle akla
m ak, hem yanl hem de sakncalyd. B u neden olsa o lsa sz konusu ahslarn durum unu
aklam aya yarar, yo k sa katliam bu ve benzeri n ed en lerle aklam ak doru olam azd.

K om u olm ak sanld gibi, h er zam an ve h er durum da, en iyi dostluklarn, en iyi insa
ni ilikilerin yaand b ir ortam deildir. Ayn zam anda, en b y k dm anlklar, en affedil
m ez ihanetler ve en vahi k atliam lar da kom uluk zem ininde doar. kar farkllklar, gn
lk yaam n ayrntlarndan doan tahrip edici sorunlar, k o m uluk ilikileri iinde daha sk
ve daha net ortaya karken, daha byk atm alara yol aar. Bu hem devletleraras ilikiler
de hem de insanlar aras ilikilerde byle olur. H angi devlet, kom usu dnda b ir devletle
savam ,kim tanm ad birsiyle kavga etm itir ki? D ostluklar da dm anlklar da tandk
larla, kom ularla yaanr. O nedenle, Ya nasl olur, insan kom usuna bunu y ap ar! diyen
fazla hm anist yaklam lara kar daha tem kinli o lm ak gerekir diye dnyordu H seyin.

H sey in lerin kom ular da byle b ir tutum iindeydiler. K om u olm alar H se y in lere
dostlukla yaklam alarna yol am yordu. Tam tersine en byk dm anl y ap ab ilm eleri
nin kolaylatrc unsuru olm utu kom uluklar.

E vin nne geldiklerinde sm ail am t kapy. sm a ile saldrm alarnn arkasndan H

sey in in babasnn silahla kar koym as, saldrganlarn ileri gitm elerini engellem iti.

K apdan ekilip giderlerken, K rdo Ali Y lm azn silah belindeydi. En iyi grnecek
ekilde yerletirm iti silah beline. B u trden saldrlara, bask y apm alarna izin v erm eye
ceini syledi. ekin gidin! Y oksa siz bilirsiniz; kim d en ka kii giderse gitsin! dedi. B ir
anlam da m eydan okuyordu. H om urdanarak ve di b iley erek gittiler.

A m a geleceklerini belli edercesine gidiyorlard. G rltl b arm alarla ve tek rar gele
ceklerini syleyerek ayrldlar. G idilerini izledi evdekiler.

lk saldr fasln atlatm lard. Y ine de herk esin kayg doluydu gzleri. B irer keye
ekilip beklediler olacaklar. B yle olm am alyd, b u n ca aresiz, bunca hazrlksz. H atice
alyordu sessizce. G zyalar dklyordu oturduu yere.ki olu ierdeydi, y a g elirler de
ocuklarna bir ktlk yap arlarsa diye yrei azna geliyordu. B unun ihtim alini aklna
getirm ek bile korkuntu.

A li day bu havay deitirm eye alyordu srekli. A raya kon u m ak iin m evzular
atyordu. H aticenin kayglarn giderm ek istiyordu. H se y in le sm ail ise daha ok babalar
gibi davranyor ve dnyorlard. Saldrlarn b ir sre sonra durulacan, devletin m utlaka
m dahale edeceini dnyorlard daha ok. H atice, ocuklarn m utfakta olduu b ir anda
aklindakini sordu K rdo A liye, Ya saldrganlar tekrar gelir de ocuklara b ir ktlk y a
p arlarsa? diye. A li, sustu b ir ey dem edi. H atice tekrar sorduunda da A li susm aya devam
ediyordu. Ya verilecek cevab y a da cevap verecek gc yoktu.

G eldiler leden sonra. B u d efa ne onlar kapy aldlar ne de kapy aan oldu. Evin
nne gelm eleriyle atm ann balam as bir oldu. D ayanm lard kapya, ellerinde kazm a
lar tfekleri, baltalar, sopalaryla. K apy krp ieri girm eye alyorlard.

H sey in in babasnn silah skm as, onlarn il yavrusu gibi dalm alarn salad. Sert,
ypratc b ir atm a balad. D ardakiler hem silah skyor, hem evi yakm aya alyorlar
d. Evin kapsn krm ak istedilerse de yanaam yorlard. H seyinin babas ierde olm ann
avantajyla onlarn h er ham lesini durduruyor, onlar geri pskrtyordu.

Sren lm ne atm a devam ederken H seyin ve dierleri bu koullarda b ir duyan

olur veya haber verir de askerler gelir diye um ut ediyorlard. atm ay bu am ala olabil
diince uzatm ak istiyorlard. L kin aralksz devam eden atm aya ram en, asker veya
nleyici baka bir g gelm iyordu. H seyin babasna yardm c olm aya alyor, ne syler
ne isterse ona koturuyordu. E llerindeki tek dayanaklar buydu. K eke im di daha baka
im knlar olsayd. N e vard yani bunu hesaba katarak gerekli hazrlklar yapsalar, yapabil
selerdi. im di unlar il yavrusu gibi datm ak iten bile deildi, eer olanaklar olsayd.
B unlar o anda H sey in in aklndan geenlerdi.

D ardakiler bastryorlard. erdekilerde g kalm am t. sm ail, b ir babasna, bir

annesine kouyordu. E vin ii dayanlm az olm utu. Y aam larn srdrdkleri yuvalarnda
barnam az olm ulard. K endilerini gvende grecekleri evleri cehennem olm utu. H seyin
dnyor, dndke fkeleniyordu, yaadklarna.

B abasnn m erm ileri azalyordu. Z aten azd. eri ateler atlm , ev yanm aya bala
m t. K endisi ve annesi yaralanm lard. B abas da yaraland bir sre sonra. D ardakiler,
btn bu olan biteni bilm iyordu. O nlar ieride, alt edilem eyen byk bir direniin olduu
nu, bunun nasl krlacan tartyorlard. A sln d a yanl dnm yorlard; yrek, elikten
salam d ve ierideki direni, tek bana birka m erm inin olduu bir tabancayla, yani y
rekle yaplyordu. D aha gl olanaklarla, daha b y k sonularn alnm as ok m m knd.
A ncak yoktu hibir im kn. B om ba attlar, kar k o y an ve K rdo A linin kulland tek silah
sustu, direni krld.

eri girdiklerinde H seyin yaralyd. H sey in in annesi H atice kendisi lm eden nce
H sey in in yanm a vard. H se y in in iniltisi dalar deliyordu,H atice dayanam yordu. O -
lunun ban kucana ald. K anlar akyordu H se y in in bedeninden. H atice o kan lara b ak
tka, yrei yanyor, ii szlyordu. H sey in in kann durdurm ak iin yarasn sarm aya
alt. H seyin su istiyordu. B irden K erbela geldi aklna. B undan onca yl nce de m am
H sey in e byle yaplm t. im di de olu H seyin ayn kaderi, ayn zalim lii, yine inan
farkllndan dolay yayordu. Bu nasl b ir tesadft byle? fkesi byd, katland.

eri girenler, ieridekilerin hepsini derdest edip dar karttlar. D arda, gruplar h a
linde birikm ilerdi, evin iinde esir alp dar karttklar insanlarn bana. Sanki p ay la
m lard her birisini. H se y in i vura vura drdler yere, tepindiler stnde. H sey in in
bedenine boaltlan m erm ilerle H seyin son nefesini verdi. lm eden nce A n n ee... diye
seslendi. A nnesini m i ard, acsn m ifade etti, anlalam ad. N e lgin, a p e dem ek
bazen ekilen acnn ad olabiliyordu. H seyin b ir ka defa kasldktan sonra, geveyerek
can verdi olduu yerde. Y arasndan akan kan glleniyor, tanca yolunu bulup b ak a yerlere
akm aya devam ediyordu

K erbela da, bundan 1400 yl nce ldrlen m am H seyin ben zer nedenlerle ld r l
m t. H erkesin lanetledii K erbela katliam , b u n ca yl sonra bir k ez daha tekrarlanyordu
M arata. O halde nasl oluyor da yzlerce yl sonra M ara katliam yaanabiliyordu? A caba
sandm z gibi herkes bu katliam lar lanetlem iyor m u? Y oksa k atliam clar m ok gl,
m adurlar m ok zayf?B ilinen o ki,katliam lar nlem ek sadece bilm ekten ibaret deildir.

H seyinin katilleri de lm e sebebiyet v erm ek ten kliesine gre daha az cezalarla

cezalandrldlar. H sey in in m ezar bilinm em ektedir.
 SMAL NERGZ, SARIZ -1932

sm ail, ei ve ocuklaryla birlikte, uzun sredir M arata yayordu. K im senin etlisine

stlsne karm azd. Y aam artlaryla m cadele ediyordu. naat iilii yapyordu. ini
seviyor, en gzel ekilde yapm aya gayret diyordu. Evini kendisi yapm t. K zlar vard,
gencecik, krpecik; oullar aslan parasydlar.

K atliam a giden srecin hibir aam asndan haberi yoktu. D orusu, ne gnlk gelim e
leri takip ediyor, biliyordu, ne de siyasetle b ir ilgisi vard. B tn bildii, baz saldrlarn
yaanm aya baladyd. O da retm enlerin ldrlm esi ve cenaze treninde yaplan sal
drlard. O nu da i yerindeki, inaattaki arkadalarndan renm iti. A rkadalar T rk ve
S n n iydiler. O nlarn da bu saldrnn T rklk ve S nnilik adna yapldndan haberleri
yoktu. Z aten soran olsayd, kendileri adna byle b ir katliam yaplm asn lr de kabul et
m ezlerdi. K ard eiz. diyorlard i arkadalar.

Bu saldrlarn kendisini ilgilendireceini b irileri syleseydi, sm ail b u n a inanm azd.

B u bilginin y a da bilgisizliin verdii rahatlk ve ilgisizlik iindeydi. B u ehirde, en ok
yakn kom ularyla ilikisi vard ki, hepsi T rk ve Snni idi. H i birisi sm aile yanl gzle
bakm am , kendisi de hi kim seyi krm am , incitm em iti.

A kam olduunda ortaln yeniden kartn rendiler. G ece b o y u n ca sokaktan k a

labalk eksik olm ad. D urm adan insanlar gelip gidiyordu. B azen, kalabalklarn grltsne
m ekanik ara grlts karyordu. D aha ok tekerlekli m otorlarn grlts trm al-
yordu kulaklar. Ge saatlere kadar devam eden bu karklkta uyuyam yorlard. K zlarla
olanlar odalarna ekilm ilerdi. sm ail, ei E l i f l e birlikteydi, uyuyam adlar, beklediler
uzun sre.

O lup bitenler sm aili de, ei E l i f i de korkutm utu. O nca yllk kom ular kendileri
ne yz evirm i, dahas dm anca davranlar iine girm ilerdi birden bire. sm ail akam
eve gelirken, her gn selm lat kom ular, selam n alm adklar gibi kt kt bakm ,
hatta uygunsuz szler etm ilerdi. zellikle duyurm ak istercesine, airet dedikleri A levilere
ve K rtlere kfretm iler, onlar M aratan srm ekten sz etm ilerdi. H er ey bir gecede
deim iti. sm ail, ei ve ocuklar en ok bunu anlayam yor, buna ayorlard. Toplum
sal dm anlklarn nasl retilip oluturulduunu, bilinli olm ann butite ne kad ar nem li
olduunu, siyasi iktidarlarn bu ileri nasl ve hangi zayflklardan yararlan arak yarattn
bilm iyordu sm ail. )

Sabah olduunda akam ki grltler ve kalabalk artarak bym , soka dold u rm u

tu. K alabalk sm aillerin evine doru saldrgan b ir n azarla bakyor, A lev iler aleyhine slo
gan atyorlard. sm ailin ii vard, ie gitm esi gerekiyordu am a m evcut durum da dar
km as m m kn de deildi, doru da olm azd. O rtalk sava alan gibiydi. H ep birden
kahvalt yapm aya altlar, isteksizce. Y apam adlar zaten. P encere aralndan dary iz
lem eye alyordu sm ail, gizli sakl. B unca yllk hayatnda byle b ir i ne grm , ne
duym u, ne de yaam t.

sm ail, hi alk deildi byle evde oturm aya. B ugne kadar bayram larn ilk gnleri
dnda evde kalm am t hi. imdi evden kam yor, kapdan, pencereden bakam yorlard
serbeste. B ilm edikleri, anlatam adklar b ir korku iindeydiler. K orktuklar eyin olaca
na ihtim al verm iyorlard. D olaysyla korkularn anlayam yor, anlayam adklar iin de
gereini yapm aya alm yorlard.

N asl gelip de kendilerini ldrecek, evlerini yakacaklard? N eden yapsnlard bunlar?

nsan ldrm ek, ev yakm ak bu kadar kolay m yd? Bu m em lekette devlet vard, hkm et
vard, birazdan b ir m dahale yaplrd elbet. Yanan evler, ldrld sylenen insanlar?
O nlar belki siyasete ok karm lar, ondan dolay gelm iti balarna bunlar. K endilerinin
siyasetle hi ileri olm am t. Btn bu n lar sm ail ile E l if in bazen sesli, bazen sessizce
dndkleri, paylatklar dncelerdi. H ayat katliam la akyordu, am a o n lar halen iyi n i
yetle bakyorlard.

sm ail ile E lifin gelinlik kzlar vard. D aha ok kzlarna b ir ktlk yaplacandan
korkuyordu Elif. B ir ara sm aile syleyecek old u iinden geenleri. Sonra B elki de hibir
ey olm ayacak. N eden gereksiz bir tela iine g irey im ? diye dnd ve vazgeti.
lenden sonra, nianl kzlar Zeynep ile G liz a rn hazrladklar ayla b irlik te b ir eyler
attrdlar.

Tam ay im i, etraf topluyorlard ki, ieri kurun yam aya balad. N e olduunu an
lam aya altlar hep birden. C am larn kenarndan bakt smail.

sm aili gren kom ularndan birisi, evinin balkonundan, gizlenm eye gerek grm eden
silahn atelem iti sm ail N ergiz ve kzlarnn stne. K om usu, O rm an d aresinde b ek
iydi. K ulland silah b ekilik yaparken kullanm as iin verilm i resm i bir silaht ve i d
nda kullanm as sutu. A ncak adam , ya resm i m akam lara gveniyor ya da ileyecei suun
kazandraca sevab, yani b ir A levi ldrerek hak kazanaca cenneti dnyordu. Belki
her ikisi de bir katile bu kadar rahat davranm a im kn yaratyordu. Sonu deim iyordu.
D evlet grevlisi ve kom usu olan beki sm ailleri ldrm ek iin ateliyordu resm i silahn.

Biraz sonra aadaki kalabalk evin nne gelip kapy, pencereyi talam aya balad.
A rtk ne olaca akt. B unu yapanlar tanm ak iin pencerenin kenarndan, grnm em eye
alarak bakyordu sm ail. Sadece m erakn giderm ek deildi am ac. U ygun birisini g
rrse, destek istem ek, bunu yapm ayn dem ek istiyordu. Saldrganlar ok artm t ken d i
sini. En yakn kom usu svac ba ekiyordu. O nun yanndaki adam kalp arkadayd.
Bir dieri ardaki m arangoz atlyesinde alan, birlikte birok i yapt adam d. Evine
saldranlarn banda bunlar grdnde, artk kurtulularnn m m kn olm adn anlad.
M edet isteyecei, tand, bildii, tuz ve ekm ek paylat insanlar bunlard. B unlar da
saldrlarn ban ekiyorsa kim den yardm isteyecekti ki? Bu i geri dnlem ez b ir no k ta
dayd artk. sm ailin hayata ve insanla d air btn bildikleri yanl m yd? N e kom uluun
gven veren scakl, ne dostluun, glendiren, yokluklar gideren scakl... H epsi silin
m i, anlam szlam , hibir ey kalm am t sm ailin beyninde, bilincinde.

Evin n m aher yeri gibi oldu ksa zam anda. K alabalk arttka saldrnn iddeti de
artyordu.

sm ail N erg izin evine girm eye alanlarn en nnde, katliam n en vahi canileri var
d. K apy krp ieri girdiler. Elindeki baltayla sm ailin kafasna vurup drd ilk g i
renlerden birisi. Y aralanm t sm ail. Yaras onulm az deildi. G lsm , Z eynep ve ei E lif
yardm a gitm ek istediklerinde, k atliam clar etraflarn evirm ilerdi. sm ailin iki gen kz,
E lif A na ve dier ocuklar, hepsi birden ldrm eyin! diye yalvaryorlard. C anilerse
kendilerine yalvaranlar grdke daha bir couyorlard. ldrdke seviniyor, sevindike
ldryorlard. B ir daha vurd u lar yaral sm aile keserle. V ururlarken soruyor ve em redi
yorlard, Senin m ezhebin nedir? ahadet g etir! diye.

Evden karttlar sm aili. Sokakta dolatrarak, iddetin kahredici gz korkutuculuu

nu yaatm ak ve zaferlerini m ahalleye gsterm ek istiyorlard. Y ryem iyordu sm ail. Yaral
bedeni bir uval srkler gibi srklediler sokaklarda. Bu arada br evlere saldryorlard.
Tarifsiz ve dehet verici kyclkt yaptklar.

Tekrar eve getirdiler yaral sm aili. Y ine istediler ahadet getirm esini. stedikleri tonda
ses alam adlar sm ailden. sm ail konuam yordu. B oazndan kan ksk, hrltl bir sesle,
anlalm ayan szler ve iaretlerle, istediklerini yapm aya, dert anlatm aya, ahadet getirm e
ye alyordu. O lm ad, katilleri inandram ad. sm ailin bandan beri getirm eye alt
ahadeti duym adklarn ileri srerek kabul etm iyorlard. Bu arada sm ailin kana bulanm
elbiselerinin ceplerini kartrm , ne buldularsa alm lard.

K olundan tutanlardan birisi, gerinerek, elindeki ba saplad sm ailin koltuuna. B

ak, girebilecei kadar girdi, kanl, param para bedene. B arm aya devam ediyorlard, a
hadet getir! diye.
 ' fefU/S&ti'itlivv tMa/u'/ 78
Silahn dorultan birka hep birden b oalttlar kurunlarn yere dm olan sm ailin
gsne. sm ail, ksk sesiyle b ir lk att yerde, sarslarak. B edeninden boalan kan, kaln
b ir izgi oluturarak akyor, biraz tedeki dolabn dibinde birikiyor, gl oluyordu.

lk G lizar atld babasnn stne. H em en arkasndan ei E lif ve dier kz Zeynep

lklarla kucakladlar sm aili. stlerine bulaan kan a aldrm adan sarldlar yerdeki b e
denine.
1

G lyorlard, ellerinde silahlar, palalar, nacaklaryla. L astik ayakkablaryla tekm eli

yor, taciz ediyorlard, sm ailin eini ve gen kzlarn. G liz arm, zellikle gslerinde
tuttu birisi. A ktan taciz ediyordu. B ir dieri Z ey n e p e sarkntlk etm eye balam t. K atil
lerden birisi, G lizar iin, B unu da ldrelim ! diyerek stne yrd. G lizar syleneni
duym utu. K endisine yneleceklerini grnce, aresizlik iinde kam aya balad.

B ir ksm G liz arn peine dt. G liz ara silah skm aya baladlar. G lizar alaya
rak kayordu. Evinden, m ahallesinden, ailesinden, yaanm lklarndan kayordu. Yaral
babasn ve ailesini geride brakarak ve ne olacan bilem eden. N ereye katn da b ilm i
yordu. Btn ehir onlara dm an kesilm iti, snacak b ir y er var m yd? Valilie gitm ek
geldi aklna. Valilie kadar durm adan kotu, kotu.

O srada Z eynep, G liz ara yaplanlarn ve G liz a rn katnn farknda deildi. B a

basnn banda alyor, lklar atyordu.

sm ail kesik kesik ses kartyordu. H enz lm em iti. Z eynep babasnn ban kucak
lam , bir yandan alarken, b ir yandan da akan kam durdurm aya alyordu. sm ail tuttu
Z ey n e p in elinden, gz gzeydiler. Y rekten gelen sevgi dolu b ir Y avrum derm i gibi
sm sk tutuyordu Z ey n e p in elini. Sm scakt elleri. H er ey silinm iti kafalarndan; sadece
bu an vard. kisi de fark etm ediler, Z ey n ep e dorultulan silah. K orkun bir patlam a sesiy
le birlikte sarsld baba-kz. Son nefeslerini ayn anda ve birlikte verdiler.

sm ailin m ezar M aratadr. Failleri bulunam am , yarglananlar, sebebiyet verm ek

sznn avantajndan yararlandrlm lard. sm ailin kendi evi vard, elleriyle, em eiyle
yapt. A rsasn satn alm lard. sm aib in katlinden epey sonra yaknlar ve ei eve g it
tiklerinde evin birileri tarafnda gasp edildiini grdler. Bu evin kendilerine ait olduunu
anlatm alarna ram en kim se dinlem edi bile onlar. E vlerine girem eden oradan ayrlm ak
zorunda kaldlar. sm ailin evi ganim etti.

sm ailin bir olu y llar sonra A d an ada tren k azasnda lm tr. K atliam N ergiz ailesi
nin yakasn brakm am , brakm yordu. sm ail N erg izin b ir olu daha sonra tren kazasnda
hayatn kaybetm i, aile b ir kez daha sarslm tr.
 ZEYNEP NERGZ, SARIZ - 1961

Z eynep, sm ailin kzyd. D aha yeni nianlanm t. N ianls babasnn tand bir ai
lenin oluydu. Z eynep, bir ky dnnde tanm t nianlsyla. A d A liydi. nce A liye
kar ok souk durm utu. K olay deildi insann yeni tand birisiyle kaynam as. N ian
yapm ak iin Z ey n e p in cevabn beklem ilerdi. Z eynep beklem e sresi iinde dnm t
uzunca. N ianls yakklyd. A yrca ok saygl ve efendi birisine benziyordu. Bir gr
m elerinde, Z ey n e p e onu sevdiini, grd gnden beri kendisini dndn, ailesine
istem elerini sylediini, Z ey n e p ten bakasyla evlenm eyeceini anlatm t. B tn b u n
lar Z ey n e p in houna gitm iti. D aha sonra her grm elerinde Z eynep buna benzer szler
duym utu A liden. Z ey n e p in giderek kan kaynam t A liye. Y ine de karar verm ek kolay
deildi. Bunlar dndnde nianlanm ay kabul etm ek doru grnyordu. B ir de k es
tirilem eyen b ir zellii v ar m dr diye geiriyordu aklndan ve korkuyordu. Z am anla bu
korkusunu yendi Zeynep. K t b ir zellii olsa annesiyle babas bu niann yaplm asn
istem ezlerdi. O nlar bunu uygun grdklerine gre bu insanlardan ktlk gelm ez diye d
nd, kararn verdi ve birka gn iinde Z eynep ve A li nianlandlar.

Z ey n e p le nianls ksa srede birbirlerini sevm i, kaynam lard. N ianllar arasn

da kaynam ann hzl olm as, dn tarihinin yaknlatrlm asna yol am t. Erkek taraf
gelinini bir an nce gtrm ek istiyordu. Z ey n e p in babas ve annesi de dnn erken y a
plm asndan yanaydlar. A ncak yapm alar gereken hazrlklar vard. K zlarna yakr bir
eyiz hazrlam ak istiyorlard. sm ail iyerinden avans alacakt, onu bekliyorlard. A yrca ilk
dnleriydi. Ee dosta h ab er verecekler, onlarn hatrn alacaklard.

B ir hafta nce yine bu konu gndem e gelm iti. E rkek taraf gelinlerini ziyarete gelm iti.
A rtk daha fazla beklem eye gerek olm adn, gelinlerini gtrm ek istediklerini sylediler.
Z ey n e p in babas kzn seviyordu, ancak bu konulara fazla karm ak istem iyordu. B u iler
le daha ok annesi E lif ilgileniyor, o ne derse, yle yaplyordu. B aba, hsm larn bu talebi
karsnda eine bakt. E lif b u n u b ekliyordu zaten, hem en sze girdi: O lm az, ne acele ed i
yorsunuz? H enz hazrlklar tam am layam adk. N eden byle skboaz ediy o rsu n u z? Er
kek taraf bu itirazlar karsnda daha fazla u zatm ad lar ve Tam am E lif .Hanm tam am . Siz
ne zam an uygun grrseniz, o zam an yaparz d n. diyerek konuyu kapattl^r. Y ine de
dn tarihi fazla ileride olm ayacakt. D am at tarafnn daha fazla beklem eyecei ortadayd.
A slnda E lif ile sm ailin de u zatm ak gibi b ir niyeti yoktu. /

Zeynep, nianl olm ann sorum luluuyla davranyordu. A rtk baba evinden ayrlacak,
kendi evini kuracaklard. Eyalarn hazrlam aya balam lard. Seviniyordu evi olaca
iin. A ilesinden ayrlm ak akim a geldike de zl y o rd u tabii. A nla evlenm e sevinci daha
ar basyordu. H er gen kzn ryas olan beyaz gelinlii giyecei o gn dndke h e
yecanlanyor, yz allanyor, yrei kp r kpr ediyordu. G n gelince heyecandan elinin,
ayann birbirine dolanacandan korkuyordu.

K atliam gnlerinde bu dnceler iindeki Z eynep hum m al b ir biim de dn hazr

l yapyordu. A rkadalarna eyizini gsteriyor, aldklarnn bazlarn deitiriyor, yeni
m oda elbiseler diktirm eye alyordu. D nn yaknlarda olaca kesindi artk. H er eyi
tm ayrntlaryla dnyor, eksik b ir ey kalm asn diye rpnyordu.

Bu arada sokakta, o gne kadar grlm edik bir hareketlilik vard. B ir gn nce neler
olm u, bilm iyordu. S ylendiine gre iki solcu retm eni ldrm lerdi. S onra retm en
lerin cenaze trenine saldrm lar, ardaki solcularn, A levilerin ve K rtlerin dkknlarn
yam alam lar, datm lard. im dilerde de m ahallelerde, K rtlerin, A levilerin, solcularn
evlerine saldrm aya balam lard. Btn bunlar akam dan beri, babasnn ve annesinin
anlattklarndan renm iti.

Sabahtan beri evin iinden kam yorlard. Sokak kalabaln elindeydi. E llerinde silah
olanlar km , ortal atee veriyorlard. M ahalleden pek ok kadn da saldrganlarla bir
likteydi. K im i benzin bidonu tayor, kim i yaklacak olan evleri gsteriyordu. Ayn zam an
da yaklan evleri yam alam ak da kadnlarn ileri arasndayd. Z eynep en ok b u n a ard.
B ir kadn, douran, byten, hayat yaratan b ir kadn, nasl susuz insanlarn ldrlm esine
yardm c olabilirdi. N ianlsna bunu sorm aya k arar verm iti. Belki o bilebilirdi bu sorunun
cevabn. E er yaayabilseydi soracakt!

Saldrganlar evi sardklarnda, ierdekiler kar koym a olanana sahip deillerdi. Bir
gvercin gibi tedirgin, b ir ceylan gibi rkektiler. Sadece beklediler, askerin gelm esini veya
zalim lerin vazgem esini. kisi de olm ad. Sanki ehirde asker yoktu. Saldrganlar da yava
yava oaldlar evin nnde. oaldka canavarlatlar. K rdlar, alm ayan kapy. D o
lutular sryle. N eler y apm adlar ki? O dalara girdiler, dattlar. K irli lastik ayakkablar,
ldrdkleri insanlarn kanlaryla lekeliydi. E lbiselerinde o insanlarn kanlar vard, henz
kuram am t.

Z ey n e p in eyizini grdklerinde t ler bana ve b aladlar yam alam aya. H em

yam alyor, hem de birbirleriyle paylam atm as yapyorlard. E vdekiler znt ve fke
iindeydiler. Z eynep o eyizin h er bir parasn bin b ir em ekle b ir araya getirm iti. H er
parann bir ans vard. K im i arkadalarndan hediyeydi, kim i biriktirilm i harlklarla
alnm t. H ele olacak ocuklar iin dizdii kck elbiseleri paylarlarken yreinin
dalandn hissetti Z eynep. O nlarn hi birisinin pek m addi deeri yoktu. A m a her biri
um udun ve gelecein ifadesiydi. u anda um ut ve gelecek yok ediliyordu. Z eynep bunu
szcklerle anlatam asa da, farkndayd.

eri girenler ilk nce sm aili y akaladlar ve vurm aya baladlar. Z eynep dayanam ad,
kar koydu onlara. E lleriyle, yum ruklaryla vu rm ay a alt. Tutup kenara frlattlar Z ey
n e p i. Y ine de babasn korum aya alm aktan, zalim lere kar koym aktan vazgem edi.
sm ail yaralanm t, konuam yordu. sm ailin dier kz G lizar atlm t babasnn st
ne. G liz a r da ldrm ek istediklerinde o kaarak kurtulabilm iti. sm aili alp gtrdler
darya. O rackta ldrm ek istediler. Bu arada Z eynep, canilerin ellerinde rpnyordu.
K ollarndan, bacaklarndan, kafasndan tutm u, hem sarkntlk ediyor, hem vuruyorlard.

Z eynep kurtulm ak iin rpndka, direndike, daha ok taciz ediliyor, daha ok d

vlyordu. D urm adan hakaret ederek Z ey n e p in onurunu krm aya alyorlard. Zeynep,
btn saldr ve tacizlere kar m cadele ediyordu, lm e m eydan okurcasna. Bir gen kz
olarak, bir insan olarak onurunu korum ak iin direniyordu. H er ham lelerine annda karlk
veriyor, onlara teslim olm uyordu. Biraz sonra Z ey n e p in babasn tek rar eve soktular. Z ey
nep, yaral babasnn iyice hrpalanm halini grnce lgna dnd. K endisini tutanlardan
kopard bedenini, babasnn yanm a frlad. K ucaklad babasn. pt, okam aya alt kana
belenm i yanaklarn. A ncak katiller bunu srdrm esine izin verm ediler. V urup yere d
rdler sm aili Z ey n e p le birlikte. Z eynep atld, nefesi kesilm ek zere olan babasnn
stne. Sarst babasn. K ucaklad kanl ban. D n giydii beyaz desenli m avi entarisi
kan krm zsna boyanm t. N ianlsnn ald bej renkli bluz da yle. B abasn brakm ak
istem iyor, onu lm n elinden ekip alm aya alyordu. K endisinin ldrlecei aklna
gelm iyordu.

Z ey n ep in babasna sahip k, gsterdii yreklilik, katliam clar kzdran bir insanlk

dersi gibiydi. Z ey n e p in etkileyici itenlii, sarsc sahicilii, katliam clarn lgnlam as
na yetm iti. Y aknndaki bir adam , elindeki tfei Z ey n e p in gencecik bedenine dorultup
ateledi, kfrler ederek. B abasnn cesedinin stne yld Z ey n ep in vcudu. Yaras teh
likeli yerdeydi, lm cld. A ncak hl hayattayd Zeynep. B abasnn cesedinin stnde
olduunu grnce, b ir gen kz utangalyla, babasna saygszlk etm ek istem iyorm u
gibi yana doru kaydrm aya alt bedenini. N orm al zam anlarda hep cenazelerden kork
tuunu sylerdi. im di babasnn cenazesiyle yan y anaydlar ve cenaze korkusu hi aklna
gelm iyordu.
 >f f i e 4 w * e w lc U i t ' j t l V M i 4 '/ 7 8

Zeynep, dt yerde b ab asn a bakyordu. Eli yaknndayd. U zand, tu ttu babasnn

elini, sm scakt. Scaklndan g ald. ok srm edi Z ey n e p in nefesinin kesilm esi. B ir
kaslm a yaad sadece. B abasnn eli elindeydi, baba kz el ele lm lerdi.

Z eynep dnn yapam ad. N ianlsna kavuam ad. E lleri knal kald, gelinlii d u
varda asl. H lbuki ne ok istiyordu, ne ok heyecanlanyordu o byk gn iin. N e ha
yaller kurm ulard arkadalaryla dn gn iin. H alaylar ekeceklerdi, dillere destan.
D n akalar yapacaklard, herkesi krp geiren. H ibiri olm ad. G erekleem eyen bu
hayallerin yerine Z ey n e p in arkadalar at y ak tlar en yrek burkan cinsten. O nun iin
sylediler en gzel trklerini. v

A nne Elif, bu yaadklarndan sonra, Z ey n e p in dnn erken yapm ak isteyen d

nrlerine kar kt iin hayflanm , bu pim anlkla yanm kavrultfutu. E lif A na bu
durum u hatrladka daha ok ii yan y o r ve K eke o zam an izin verseydi m de dn
yapp gtrselerdi Z ey n ep imi. B u ekilde k atledilm ezdi. diye dertleniyordu.

N ian bohas vard Z ey n e p in. E vlilik m alzem eleri, altnlar, taklar. H epsi yam a
land. H epsi birilerinin sevinci oldu m u? Y am aclar onlar ocuklarna, yaknlarna gnl
rahatl iinde hediye ed ebildiler m i? E tm eselerdi bu kad ar kolay katliam lar o labilir m iy
di? K atliam lar m m kn klan sadece katliam clarn gc ve istei deildir, ayn zam anda
katliam kart olm as gerekenlerin gszldr.

Z ey n ep in m ezar M ara eyh A d ildedir. F ailleri bulunam am tr.

 GLSM AKIRMAK - GRN- KOYUNLUKOCA KY, 1915

G lsm , olu H asan la yayordu. Ei ldkten sonra sanki tek oluym u gibi H asan m
yannda kald, H asan a dayand. H ayatn H asan a gre ekillendirm ekten pim an olm ad,
ikyet etm edi, bir gn ah dem edi. Bir tek istei vard bu hayattan: H asan m ev bark sahibi
olduunu, oluk ocua kartn grm ek.

H aan yeenlerini ok severdi. O nlar gezm eye gtrrken, kzard G lsm , H asan a;
N eden senin de ocuklarn yok? N eden evlenm iyorsun? ok istiyordu torun sevm eyi.

G lsm A na bu n ca yl geirm iti bu dnyada. N eler grm , n eler yaam t. B ura

ya gelm eden nce kylerinde gem iti hayatnn byk b ir ksm . O nun iin buraya pek
alam am , buray sevem em iti. O lu H asan m srar olm asa b urada bir gn bile kalm ak
istem iyordu.

U zun b ir h ay at hikyesi vard G ls m n. Ei ldkten sonra yalnz kalm t. o cukla

rnn birisi yurt dndayd. H aan byle bek r k alnca onun peinden b u ray a gelm iti. ok
olm utu M araa geleli. B ir on yl gem iti. H aan burada i tutm utu. K om ularla aralar
iyiydi. H erkes severdi G lsm A n a y. B ir ii olunca gelir, yardm c olurlard. O da k o m
ularna kar ok iyiydi. K im in b ir derdi olsa hem en ona koar, yapabilecei b ir ey varsa
esirgem ezdi.
 H er gn sokan ortasnda bulunan, eski bir E rm eni evi olan, im dilerdeyse birilerinin
kiraya verdii, ardakl evin bahesinde b ir araya gelir, dertleir, konuurlard. H epsi y o k
sul insanlard. H er eylerini kylerinden getirirlerdi. K adnlar, gnlerce deitirem edikleri
eski esvaplarla dolarlard. E rkeklerinin tralar hep birka gnlkt. K ydeyken tarlada,
bahede daha ok kadnlar alrd, ehirdeyse sadece erkekler.

E rkekler ya ehirdeki birka iplik fabrikasnda ii olarak ya da kk esnaflarn y an n

da alrlard. B ir ksm da inaat iilii yapm aktayd. K endi iini yapan hem en hem en hi
yok gibiydi. D urum u iyi olanlar, devlet dairelerinde bekilik, odaclk gibi hizm etli olan
lard. D evlet dairelerinde veya fabrikalarda alanlarn dnda kalanlarn hem en hem en
hepsi, yazn rgatlk, yani tarm iilii yapm aktayd. D aha ok pam uk ve pancar tarlalarn
da alan bu iilerin zellikle o dnem de hibir sosyal haklar olm ad gibi yeterli cret
aldklarndan sz etm ek zaten m m kn deildi.

K adnlar G lsm A n a y, erkekler H aan ansl sayarlard. H asan m sahip olduu im

knlara im renirlerdi. E vine ald eyalar, harcad paralar, annesine Verdii harlk, hepsi
kom ularnn sahip olm ak iin can att, sahip olam adklar iin gpta ettikleri eylerdi.
Sokaktaki kadnlarn birou, G lsm A n a ya borluydu. K adnlardan biri kirasn verm ek
iin, bir dieri bebeini doktora gtrm ek iin, bir bakas bakkaln borcunu dem ek iin
G lsm A n a dan bor alm lard. ou bu borcu kocalarnn bilgisi dhilinde alyor, ko ca
lar m aa aldklar gn getireceklerini sylyorlard. ou zam an da sz verdikleri gnde
verm iyor, verem iyorlard.

Bazen de G lsm A n a nn btesini aan para talepleri olurdu. D aha dorusu bu ta

leplerini H asan a iletm esi iin G lsm A n a y arac yaparlard. G lsm A na bu durum u
H asan a iletm eyi uygun bulur da iletirse m esele hallolurdu. En ksa zam anda kom usunun
ihtiyacn giderm i olurdu. Byle zam anlarda ok dua ederlerdi G lsm A n aya. Ellerine
kapanr, perlerdi. G lsm A n a nn azndan kan buyruk beller, koarlard.

ki gndr ortalkta bir eytan dolanyordu. H avada b ir m elanet vard. G lsm A na

bunu bilm iyordu, farknda deildi. retm enlerin ldrldn, ardaktaki sohbetlerde
duym utu. A nlatanlar ok ilgili deillerdi, G lsm A na da stnde durm am t. C enaze
treninde neler olduunu da ok sonra duym utu. K adnlar bunlar yapana, edene kzyor
lard. A m a kim se, kim in ne yaptn bilm iyordu. K im se de yan kom usunun bu ilere k atl
dn, katlm olabileceini, ya da yarn kendilerinin katlacan dnm yordu. G lsm
A n a nn kom usu kadnlar arasnda konuulan her ey, b ir olaanlk ve bir naiflik iinde
konuuluyordu. Yani kim ne sylem ise, o an aynen yle dnd iin sylem iti. B ir
gn sonraki katliam yaparlarken de ayn durum daydlar. O an hkim olann etkisindeydiler
ve bunu olaan ve doru sanyorlard. N e b ir gn nce b aka trl konuurken, katliam
yapacaklarn gizlem e derdindeydiler, ne de eleri katliam y aparlarken Biz daha akam
birlikteydik; tam da bunlar lanetliyorduk. Y apm ayn, etm eyin! diyorlard. H erey bilinli
ve rgtl olm ayan ynlarn davranlarn anlatan kurallar doruluyordu.

C um a akam sokaktaki hareketlilik G lsm A n a y da huzursuz etm iti. N eydi bunca

kalabalk? N eydi bu yangnlar, silah sesleri, bar, ar? G ece boyunca devam etti bu

ro
durum . U yum adlar H asanT a birlikte. ay yapp itiler. H aan b ir ara uyum asn sylediyse
de G lsm A na uyum ad. U ykusu kam t bir defa.

G lsm A n a nn aklna kt eyler geliyordu. O lu H asan a bir ktlk eden olur m u

diye tasalanyordu. Sonra da A m a olm az b iey. N eden olsun ki? diyordu. H asan n bu
ilerde hi bir bezi yoktu ki. stelik oluna gveniyordu. M arata kabaday H aso y a zarar
verm ek o kadar kolay deildi.

Sabaha kadar kh konuarak, kh sessiz kalarak, am a ou zam an uykusuz beklediler. Bir

ka defa dalp, uyukladlarsa da, sokakta m eydana gelen bir grltde hem en uyanyorlard.

H aan kahvaltsn yapm , evden km ak zere hazrlanyordu. ok sk yapm ad b ir

ey yapt. A nasnn b o y nuna sarld doyasya pt. B rakt, ellerinden pt. S onra da A na
bu gn eve erken geleceim , bana gzel yem eklerinden yap . diyerek kt evden. G lsm
hem arm , hem sevinm iti. H aan bunu ok yapm azd, her yaptnda da G ls m a
rtrd. aknl bundand G lsm A n a nn. Sevinm iti. O lunun sevgisini paylam ak,
her anann ilk ve en tem el arzusudur. G lsm A na da ona, itenlikli b ir sesle, A m an olum ,
dikkat et! dedi ve olunu dualarla yolcu etti.

A nasnn dualaryla iine giden H aan, o gnn son gn olduunu, o gn ldrlece

ini bilebilir m iydi? Ayn ekilde G lsm A na da olunu son kez ie uurladndan, k en
disinin son gn olduundan da haberdar deildi elbette.

G lsm A na H aan gittikten sonra eve geti. ok srm edi, sokaktaki b ir grltyle tek
rar baheye kt. Sokak kalabalktan geilm iyordu. Etrafa dalm , nlerine gelene sald
ryorlard. Saldrya katlm ayanlar da dam larnn banda, kaplarnn nnde, katliam clar
tevik ediyor, onlara yardm c olm aya alyorlard. B ir ksm kom u da bu saldrganlarla
birlikte saldrlara katlyordu. K om ularnn hibirisi dnp kendisine bakm adlar. Yadr
gad bu durum u. A m a nem sem edi de. Evine girdi, evinden izlem ek istedi. K endisini ilgi
lendiren bir ey olm adn dnyordu.

D ardaki grltler, yakp ykm alar artarak devam ediyordu. Sokak kaynyordu.
K om ularnn da iin iine dhil olduklar belliydi artk. G lsm A na, bundan em in olunca
ilk kez korkm aya balad.

G lsm A n ann korkusunu artran bir ey daha oldu. D orudan kendisinin evine de
saldrm aya baladlar. S aldranlarn byk bir ksm kom ularyd. Ta attlar nce. eriye
dolan talar cam lar angrdatarak datyordu ortal. D aha ok korktu. Panikledi. Yal,
tek bana bir kadnd. N e yapabilirdi, nasl b aa kabilirdi bunlarla? H ele de ilerinden biri
kp da tek kelim e etm iyorsa.

Ya arda H asan a da saldrrlarsa! , diye geirdi iinden. G lsm A na bunlar d

nrken birden yz asld ve aklna, eiyle yaad, H asan bytrken karlatklar
zorluklar geldi. G zleri yaard. D uram ad, sessiz b ir at yakt usulca. A dn alayarak
sylerken, b ir kula da dardayd. N e ac b ir hayatlarnn olduunu anm sad, atla b ir
likte. A lam as durm utu bu arada.
 ffieM betvleU vvtMevuty/ 78
B iraz sonra sokakta daha youn bir toplanm a oldu. M erak, korkusuna baskn geldi ve
kapya kt G lsm A na. A ada ek erd eresinde b ir atm a olduunu sylediler. K ala
balktan biri orada H asan n kart bir atm a yaandn, H asan n nn kestiklerini
kard azndan. A rtk G lsm A n a y tutm ak da m m kn deildi, sakinletirm ek de.

O lunun atm ada olduunu renen G lsm dayanam ad, yallna da aldrm adan
hem en indi aaya. Y olda rastlat, olunu ldrenlerle. B ilem edi onlarn olunun katilleri
olduklarn. B ilem edi onlarn olunu kallee vurduklarn. O lunu grebilm ek iin biraz
daha inm eye alrken, sordu: H asan m grm ediniz m i? G rdk, dediler. G el seni
de onun yanm a gtrelim . diye tu ttular kolundan. nand G lsm A na. B u yam a kadar
grm em i duym am t, yal b ir kadna ktlk yaplacan. 1

I !

G lsm A n ay H asan a gtrrlerken b aladlar tacize ve vurm aya. Yal kadn an

lad bunlarn kim olduunu ve ne yapm ak istediklerini. A rtk direnm ekten b aka b ir are
olm adn grd, ge de olsa. B ard, didindi, vurdu elleriyle katillere. H asan m gste
rin! dedi durm adan. E llerindeki nacakla v urdular G lsm A n a nn boynuna. K rld boynu.
K anlar srad etrafa. D t beton zem ine.

A k salar kanlar iindeydi. Tfeini doldururken birisi, bir dieri bast elindeki tetie.
G lsm A n a nn feryad soka doldurdu. H aan! dedi. H asan m gsterin! dedi. B a
ka da bir ey diyem edi. Son szleri oldu bunlar.

G lsm A na saken, Tek m uradm H asan m n m rvvetini grm ektir. derdi. H asa
nm evlensin, ben leyim . derdi. H asan yla birlikte, am a ayr yerlerde, H asan n grem e
den ld. N e G lsm A na m rvvet grd, ne de H aan b ir m urat ald.

G lsm A n ann da failleri bulunam am , k atiller crm e yalnz itirak etm ek ten ce
zalandrlm lardr.
 HAAN AKIRMAK - GRN-KOYUNLUKOCA KY, 1933

O dnem bugnn eitli ve deiik elence yerlerinin benzeri olan k ulpler vard. B u
ralarda hem iki iilir, hem de eitli ans oyunlar oynanrd. Bu i, yaps gerei biraz so
runlu bir iti. H er isteyen yapam azd bu ii. Biraz bela grm olm ak, beladan korkm am ak
gerekiyordu bu i iin. Bunu gze alanlarn yapabildii bir iti kulp iletm ecilii. H aan
bu zelliklere sahipti. Y apt iin gerei olarak m edinm iti bunu, yoksa byle olduu iin
mi bu ii yapyordu, bunu bilm ek m m kn deildi.

O nedenle biraz bitirim bir yaam , yle b ir tarz vard. K abaday K rt H aso derler
di ona. H asanm bu zellii evresinde bazlarnn houna gitm ezdi. ekem eyenler vard
H asan . Z aten iinden dolay bir rekabet vard. Bu rekabetin iinde, bir de m afyatik b ir
yaplanm alar olan k atliam clar da vard. O nlarn ierisinden H asan tanyanlar ve ondan
rahatsz olanlar vard. G eri m evcut katliam da buna gerek yoktu. H asan n A levi olm as,
ldrlm esi iin yeterliydi.

H aan yal annesiyle birlikte kalyordu. G lsm A na H aan n dier ocuklarndan

daha ok severdi. H aan gndzleri darda olur, gecelerinin byk bir blm n de iinde
geirirdi. G listan A na h er sabah erkenden kalkar, olu H asan a kahvalt hazrlar, kalk
m asn beklerdi. H aan kalkm adan b ir lokm a yem ezdi. A kam lar da yleydi. Y ine yem ek
yapp H asan m beklerdi. H aan ou zam an ge kalyordu. H atta baz g eceler gelm edii de
oluyordu. A m a G listan A na ayn ekilde yem ei yapp H asan m beklerdi. G elm eyeceini
anlad zam an, sofray serer, etrafnda dolanr, bir ka lokm a atar azna ve kalkard. Yedi
i de, yem edii de anlalm azd. H aan olm adan boazm dan bir lokm a gem iyor. derdi.
H aan olm aynca k am m da ackm yor, boazm dan gem iyor yem ek. derdi.
 H aan bunu bildii iin gelm eyecei zam anlar sylerdi annesine. Ya da erkenden eve
gelir, yem eini yer, ondan sonra tekrar giderdi iine. G listan A na alm t bu yaam tarz
na. B unca yldan sonra byle de o lur diyordu.

H asan m yeenleri vard. H aan onlar, onlar H a sa n severlerdi. Snnet d nlerin

de H aan am calar onlara en gzel hediyeleri alm t. A slnda dn H aan yapt dem ek
yanl olm ayazt. H aan severdi byle eyleri. B ir dnde en ok taky takar, en gzde
hediyeyi alrd. B akasnn dnnde bunlar yapan H aan, hele de yeenlerin snnetinde
neler yapm azd ki? H aan am calk yapm alyd. D ilden dile sylenm eliydi H asan m yap
tklar. H aan dnd h er eyi yapm ve istedii gibi dilden dile sylenm iti dnde
yaptklar. H aan ldrldnde, o dnde ekilm i resim leri kald yadigr.

O gn H aan erken kalkm t. D nden kalan gerginlikten haberdard. G elim eleri

renm iti. Z aten gece ge saatlerde eve dnerken ortaln ne kadar kark olduu belli
oluyordu. B unca y ld r geceleri ge saatlere kadar darda oluyordu. B u saatlerde bu kadar
kalabaln sokaklarda dolatna hi ahit olm am t. lk kez gryordu. Yolda gelirken
tand birka kiiye rastlam t. arkadalar saylrlard. Selam verm em i, grm ezden
gelm ilerdi. A nlam verem em iti buna. H lbuki bunca y ld r birbirlerini tanyorlard; bir
gnden bir gne kim se kim senin kalbini krm am , kim se kim seye ac bir sz etm em i
ti. A levilik, Snnilik, saclk, solculuk, K rtlk, T rklk konular gem em iti aralarnda.
im di byle davranm alarna akl erdirem em iti, hatta krlm t. En yakn zam an d a syle
yecekti yzlerine.

A kam evde kalm t. O rtalktaki bu karm aay grnce dar km ak istem em iti. Z a
ten nem li bir ey olursa i yerinden haber vereceklerdi. A yrca bu karklkta kim kp
elenirdi ki? K im in can isterdi byle bir gnde? stelik dem in grd i arkadalarnn
durum una baklrsa alanlar bile ie gelm eyebilirlerdi.

Sabah kalktnda akam rendiklerinden fazlasn grd. Yanan evlerin dum anlar
ttyordu m ahallelerde. H er tarafta kalabalklar dolayordu, kuralsz, kontrolsz. A sker
vard kim i yerlerde, bu gne kadar grlm em i lde. A ncak nleyici gc zayft.

yerine saldr olabilir diye dnp erkenden gitm iti. lene kadar gelen giden az
oldu. Z aten ileri daha ok geceleri oluyordu. M ahallelerden alevler ykseliyordu. Kimi
evlere girip, insanlar ldrdkleri anlatlyordu.

H er dakika kt bir hab er getiriyordu b ir tandk. A leviler, solcular ve K rtler genellikle

birbirlerini tanrlard. H aberler tez dolayordu. K im lerin bana ne geldiini birbirlerine
aktaryorlard. H aan duyduklarndan rahatsz oluyor, b ir ey yapm ak istiyor, ancak neyin,
nasl yaplacan da, kim lere gidileceini de bilem iyordu. O lup bitene kar bir ey yap a
m yor olm ak, H asan m arna gidiyor, onuruna dokunuyordu. Ne de olsa bir kabaday ad
vard. Buna leke getirm ek olm azd.

im di iinden itira f edem edii bir pim anlk geiyordu. B az arkadalar y llard r sy
leyip dururlard, B ir olun, b ir arada olun! diye. Z alim ler var, onlara ve oyunlarna kar
uyank olun derlerdi. D inlem em i, nem sem em iti. H lbuki ne kadar haklym lar, diye
dnd. E n ksa zam anda onlarla grecekti.
 O turduu m ahalleye de saldrldm sylediklerinde, iyerindeydi H aan. H aberi alr
alm az hzla eve doru yrm eye balad. A z sonra hzn arttrm , kouyordu. E vlerinin
yaknna geldiinde bir grup saldrganla burun b uruna geldiler. H aan geri ekildi onlar
grnce. nce ne yapacaklarn anlam aya alt. T andlar H asan . K rt H aso! diye b a
rdlar. H em en H asan a saldrm aya hazrlandlar.

H aan bulunduu yerde m evziiye girerek silahn ekti ve h azr vaziyette bekledi. O n
lara anlatm aya alt. V azgem elerini, bu yaptklarnn doru olm adn, ayrca vurum ak
istem ediini, silahnda ok sayda m erm isi olduunu syledi. H aan konuurken dinliyor
lard. A ncak ikna olm adlar ve saldrm aya devam ettiler. H aan elindeki tabancada bulunan
m erm ileri dikkatli ve ll kullanm aya alyordu. M erm ileri ok azd ve bunlarla idare
etm ek zorundayd. Eve gidebilseydi m erm i sorunu olm ayacakt. A m a im di m erm isi azd,
dikkatli kullanm ak zorundayd. H aan bu hesapla skyordu m erm ilerini.

H enz birka m erm isi varken, H asan m evzilendii evin kesinde vurdular. H aan
yaralanm t, ancak yaras hafifti, atm aya devam edebiliyordu. H asan bu ekilde etki-
sizletirem eyeceklerini gren saldrganlar, hain bir plan kurdular. nde H asan la atm aya
girenler H asan oyalarken, birisi arkadan dolanarak H asan gafil avlam ve baltayla vu ra
rak kafasn paralam t. O adam a tabancasndaki m erm ileri skm t.

H aan ald bu korkun yarayla hem en lm em iti. Y erinden de kalkam yordu. Elini att
yarasna, kann dnda b ir m adde bulat eline. Y arasnn ldrc olduunu dnd. Bu
yaraya ram en nasl lm ediine ayor, skt m erm ilerle kim seyi vurup vurm adn da
m erak ediyordu. Z orlanarak denedi, silahn tetii alm yordu artk. M erm isinin bittiini
anlad. O nlar skyor, H asan da ses km yordu.

H asan m silah susunca hem en tler stne. nce silahn aldlar. M erm isi bitm iti
zaten. H asan a baktlar, yaras derindi. C anlyd am a lm em iti. zerine m erm i yadrdlar.
D elik deik oldu H asan n bedeni. M evzilendii duvarn dibine akt kan. K afasna vurulan
baltann at yaradan beyni dklm t topraa.

ldnden em in olduktan sonra b aladlar stn aram aya. G anim et aryorlard. Ne

buldularsa aldlar H asan n ceplerinde. G zel b ir saati vard. O nu paylaam ad, m al bulm u
m aribiler. H aan n gasp ettikleri saati yznden kavga ettiler birbirleriyle. A raya girenler
zdler sorunu.

K abaday H aso diye M arata nam salm olan H aan, kolay lm eyenlerdendi. A m a teke
tek dv yoktu buralarda. K atliam lar yiitlik barndrm azd. En baya kallelik kurallar
geerliydi katliam larda. Ve H aan bu kalleliin sonucunda katledildi. N e kabadayl ie
yaram t, ne de grm eye k arar verdikleriyle grm e ans olm utu. H ayatn tecrbeleri
insanlarn sadece kendileri iin deildir, sonradan gelenlerin iini k o laylatrr tecrbeler.

H asan n on odal kocam an bir evi vard. M ahallenin en gzel evlerinden birisiydi.
Sokaa girildiinde ilk gze arpan evdi. H aan ve G lsm ldrldkten sonra o eve el
koydular katliam clar. K im se gidem edi oralara. Ev de, arsas da yola gitti dediler. H asan m
kardei vard yurt dnda. O da evin ne olduunu renem edi. K im in, nasl el koyduu -

rs
renilem edi. G anim et avclar bu ilerde ustaydlar. H asan m evine el koyanlarn, H asan m
yakn arkadalar olduklarndan kukulanm am ak m m kn deil. H asan m m aln, m lkn
gasp ederlerken en kk bir pim anlk ve vicdan azab duym adklar kesindi. H atta g an i
m eti, kazanlm b ir hak olarak, b ir em ein r n olarak bile dnm lerdir.

G lsm A n a nn ve H asan m katliam ndan sonra aileden kim se rahat yz grem edi.
K atliam , sadece ldrlenleri deil, btn aileyi p erian etti. H erkesin hayatnn ak d e
iti. K abaday H aso nun davas da grlm edi. H i bir hakk savunulm ad. N e kim in ldr
d renilebildi, ne de kim in saldrd.
 AL AKINCI - YALI

Ali akncda katliam clar hedefi olan b ir inancn sahibiydi. Buydu katliam sebep.N e
soygun yapm t, ne sm rcyd. N e bakalklarn dm an olm utu, ne zlm etm iti,
birilerine. A talarnda bildiini yaam ak istem iti sadece. Benim inancm senin inancndan
stndr dem edi, neden benim dinim den deilsin de dem edi. K im senin diliyle de alp v ere
m edii yoktu. A m a bu topraklarda yaam sn istem eyenler vard, ol hikayet bundan ibaretti.
K a gndr M a ra ta yaanan katliam bu sebeptendi.

retm enler ldrlm , cenaze treni yaplm ve oradan da saldrlar olm u. Bunlar
bilm iyordu, Ali A knc. B ilm edii bir dizi saldrnn insann lm ne evinin yaklm asna
yok edilm esine yol am as, ancak katliam larla m m kn olur.

A kam haberleri olm utu. M ara yanyor, herkesi ldryorlar, dediler, tandklar. te
o an bir kez daha anlam t, alevi olm ann zorluklarn. N e kadar zam andr bu byle. Belki
bin, belki binlerce yldr. N eden? aresi yok m u? B u sorular gece boyunca hi km ad
kafasnda. U yku da uyuyam ad, belki bu sorularda, belki kaygland iin. O lunu gnde
recekti. O ndan sonra olacaklara hazrlyordu yal bedenini. N e olacaksa olsun, diyordu.

Sabah erkende ortalk karm aya balad. Y da zaten ortalk hep karkt da kendisi mi
yeni fark etti bilm iyordu. K irli kanl grltler doluyordu sokaa. P encerenin kenarnda
grnm eden izliyordu darda olanlar. H er ey korkun ve dehet vericiydi. B u kad ar aba
A levileri yok etm ek iin m i? N e olacak sonra? D nya daha m gzel olacak? B tn k t
lklerin sonu m u gelecek? Y okluk yoksulluk bask zlm bitecek m i? H ibir deil, evet,
 & e * w $ e 4 v a l d i i t / t A U ttu y / 7 8

ancak cennete gidilecek. B tn y aplanlar bunun iin m i? H er ey bu sihirli y alan la akla

nabilir m i? lm sesleri yaklayordu. K atliam clar cennete gtrecek yol, A li A kncnn
eceli olacakt. G eliyorlard.

23 12 1978 C um artesi gn kalabalk ve saldrgan grup, A li A k n cn n evinin b u lun

duu sokaa bulutular. D arack sokak bir anda kalabaln igali altna girdi. A levi-K rt
solcu olarak bildikleri ve nceden belirledikleri evlere giriyorlar, yakyor, y kyor ve ld
ryorlard. ,

Ali aknc, Yusuflar m ahallesinde yaayan bir yal alevidir. Yusuflar m ahallesinde, so-
kak-sokak kap-kap cinayet ileniyordu. Srayla. Sen biraz bekle, geliyoruz birazdan g
rrsn denerek. B unu syleyenler m isafirlie geleceini syler gibi rahatlard, ^ u szn
m uhataplar ise lm bekler gibi rkek, tedirgin ve aresizlerdi. /

Ali akncnn evine yakn gelm ilerdi. B tn alevi evlerini ya biliyorlard veya sokak
takiler gsteriyordu. K om ular ev gsterm eyi byk b ir zevkle, itahla yapyorlard. H atta
atland zam an srar ediyor, uyaryor, aklam aya yaparak katliam clarn k ararlarnda etkili
oluyorlard.

K rt Fatm a evinin nndeydiler. H ep yaptklarn yapyor, evin kapsn krarak ieri

girm eye alyorlard. E vin iine girdiklerinde K rt F atm ann evde olm adn grdler.
K sa b ir aratrm a sonunda, F atm ann kim in evinde sakland anlalm t. Snni bir ka
dn F atm ay evine alm t. F atm ay korum asna alan ev sahibi kadn nce inkr etti, ev im
de kim se yok dedi. E ve girip aram a yapacaklarn sylediklerinde ev sahibi, evindeki m isa
firine onun da M slm an olduunu syleyerek ona sahip karak, korum aya devam etti. Ev
sahibinin tavr onunla sorun yaam ak istem eyen katillerin tutum deitirm esine yol am t.

F atm ann salvat getirm esini istediler. Fatm a balkona karak isteneni yapt. Yeterli
bulm adlar ayn salvat cam iden getirm esini istediler ve F atm ay cam iye gtrp salvat
getirm esini saladlar, bylece M slm an deilse de M slm anlatrdklarna inanyorlard.

Ali A k n cnn evi F atm ann evine yaknd.

Ali am cann evine girdiklerinde ldrm ek iin daha ok A levi bulacaklarn sanyor
lard. A li am ca evde yalnzd. A slnda evde Ali am ca ve olu H seyin bulunuyorlard. Ali
am cann olu H seyin babasna kaalm dem i, ancak ikna edem em iti. Ali am ca srarla
sen ka, bana bir ey yapm azlar diyerek yam a sayg gsterileceini sanyordu. H seyin
babasn ikna edem eyeceini ve saldrganlarn eve ok yaklatklarn dnerek evden ay
rlm t.

Saldrganlar evde tek ban a bulunan A li am cann etrafn evirdiler. Bir yanda vuru
yor, dier yanda soruyorlard, A levi m isin, Snni m isin ? diye. A li am cann tereddtsz
ve ekincesiz A leviy im dem esi,saldrganlar artt, basiretlerini balad. ldrm ek iin
hava da A levi ararlarken, A li A k n cya hibir ey yapm adan A llah belan versin, defol
git diyerek A li am cay braktlar.

irs
 A li A knc da akn, rken, tereddtl ve hzl b ir biim de oradan ay rlm ay a alyor
du. 150-200 m etre uzaklam t.S aldrganlara yardm c olan destek sunan b ir kadn, to p lu
lua hitaben, A llah belanz versin, asl ldrlecek adam b u diye baryordu.

Saldrganlar bu tevik zerine tekrar harekete getiler. Ayn anda saldrganlarn efi de
b ir A levi yakalam z, nasl b rakrsnz diye, kadnn tutum unu onaylyordu.

B u tahrik ve tevikler, arkasna bakm adan ve sakince u zaklam aya alan A li A kn-
c nn peine dlm esini salad. C ennette ke kapm ak ister gibi heyecanla, evkle, ko u
yorlard, yal bir insan y akalam ak iin.

Y akaladlar A li am cay ve tek rar sorgulam aya baladlar. A li am ca k alabaln yanm a

getirilene kadar hem d vlyor hem sorgulanyordu. S orulara tane- tane ve doru bildii
biim de cevaplar verm eye alyordu A li am ca. ok sakindi, lm le pazarlk yaplan bir
anda deildi sanki. A da b ir dervi m etanetiyle karlyordu lm . B elki de alevi inancnn
salad bir i huzuruyla bakyordu olan bitene. O lunu gnderdiine seviniyordu. G erisi,
k ader ne yazm sa.

G kten mi yayordu, yerden mi fkryordu bu lm ler? H er ta ra f lm olm utu. Ev

ler yanyordu, cayr- cayr. S okaklarda yanan evlerin ateinde, dum annda cayrtsnda du
rulam az olm utu sokaklarda. lm lklar duyuluyordu, taa uzaklarda. H seyin nereye
gitm iti, acaba? M utlaka kurtulm u olm al, kurtulm al. N e yapalm bizim de bu kadarm
bu dnyada rzkm z. Bu kadarm vadem iz.

K alabaln iine getirildiinde yz gz kan iindeydi. Ali am cann sorgusu yeniden

balam t. E hed getirm esini istediler nce. ok dvm , her tarafn paralam lard.
K onuam yor, konutuu anlalam yordu. G arip anlalm az sesler kartyordu.

A li am ca o koullarda salvat getirecek durum da deildi. Y ine istediklerini yapm aya

alt. D uyulm ayan bir sesle ve anlalm ayan ifadelerle salvat getiriyordu. A nlalm yor
du syledikleri.

A zndaki kan tkrm ek istedi, yine dayak attlar A li am caya. A li am cann hi b ir sy

lediini anlam yorlard anlam adklar iin tatm in olm uyorlard. Z aten onlarn tatm in olm ak
gibi bir dertleri de yoktu. A li am cay ldreceklerdi. S alvat getirem ediine, M slm an
olm adna hkm ettiler. nfaz, gerekletirilecekti.

V azgetiler sorgudan. eri gtrlm esini iaret etti eflerden birisi. A li am cay elinde et
keseri olan bir ka kii, srkleyerek, evinin salonuna tadlar. S rklerlerken ok aala
yc olduklarnn farkndaydlar, bunu gsterm ek istiyorlard. G vurlara nasl davranlm as
gerektiini bu yolla gsterm i oluyorlard. Evin i, n, m erdivenler, kan iindeydi.

Yal Ali am ca, hayata dnn im knsz olduunu anlam t. H er taraf acyor, yanyor
du sanki. S rklediklerinde kafasn m erdivenlere arpa-arpa getirm ilerdi. N asl olduysa
lm ediine, salona kad ar bilincinin yerinde olm asna at. Evin iinde tertem iz sergilere
am urlu, kirli, katil ayakkablaryla dolutular. O rtal datyorlard. E vin eyalarn ala-
 li fr / J lc v u ty / 7 8

bildiklerini, alyor, alam adklarn kryorlard. A li am ca bakyordu olanlara. B aklarndaki

k krlm t. K afasn kaldram yor. K ollarn hareket ettirem iyordu.

eride katillerden birisi, elindeki dahreyle, vurdu A li am cann boynuna. C ansz bir
nesneye vuru gibi. G zlerini, kapatm adan, elini saknm adan. Y rei de titrem em iti. F eryat
eden Ali am cann lklarn A h r dandaki kurtlar, kular, b cekler de duym u olm al.
D ierleri de vurm aya balam lard. Et keserleri ve dahrelerle vuruyorlard. E lindeki dah-
reyi kaldrann birisi, beline vuruyor, bir dieri kollarna, bir bakas b acaklarm a.G erek
anlam da ikence yapyorlard. Zevkle, zevk alarak. B arsaklar dar km t.

Ali am cann paralanm bedeni yerde yatyordu. C ansz. Yal A li am ca, doranarak,
paralanarak ldrld. /
/ (

eride kan katil, elindeki dahreyi havaya kaldrarak bard kalabala ldrdm ,
ldrdm diyerek. Z afer kazanm t. C enneti garanti etm iti. O naylatyordu.

A li am ca ldrldkten sonra kalabalk, evin iine girerek yam alam aya balad. Ne
var ne yok hepsi tand evlere. zellikle kom ular birbirlerinin ellerinde kapyorlard, nice
em eklerle b ir araya getirilm i eyalar. K im i bir elbiseye atm elini ekitiriyor, kim i bir ki
limi srtlam gtryor. B ir kazan alan, tedeki taba da alm ak istiyordu.B ir bakas evin
en cra kelerinde daha deerli eyler aryordu, altn gibi, p ara gibi. Birka saat iinde evin
yam as bitm i, alnacaklar alnm , alnm aya de er bulunm adklar iin k alanlar kalm t.

Yam a bittikten sonra ev atee verilerek yakld. Bu ii bilenler vard kalabaln iin
de. Y anlarnda ev yakm ak iin tadklar bidonlardaki benzinleri dktler evin iine, etra
fna, yaktlar atei. Ev yanm aya balad, alevini ge salarak. D um anlar kaplam t soka.

B iraz nce tm hararetleriyle katliam yapanlar, im di yanan evin alevlerini izliyor

lard. Sessiz ve sakinlerdi. K om uydular. Ne ok b irlik telik ler yaam lard. D nlerini
birlikte yapm lar, berab er tutm ulard yaslarn. im di yam aladklar evi ka d efa teslim
alp beklem iler, ka defa evlerini teslim etm ilerdi.

A kam karanl kyordu. B irazdan herkes evine ekilecek, yem eini yiyecek, o
cuunu sevecekti. K atillerde ellerini ykayacak, yem eini yiyecek, nam azn k lacak ve
zaferlerinden sz edeceklerdi. O nlarda m sevecekler, sevileceklerdi?

Ali A k n cm n failleri ali akncy ldrdkleri iin cezalandrlm lardr. Bu defa b i

linen klie kavram lara bavurulm adan dorudan cinayeti ileyenler ve cinayeti iledikleri
iin cezalandrlm lardr, bu katliam dosyasnn bu ekilde cezalandrm alar birka vakay
gem em ektedir.
 YUSUF LEVENDZ - AFN-KAANLI, 1918

Y usuf A m ca neredeyse hayatnn yarsn bu ehirde geirm iti. 1953 ylnda, henz 35
yandayken gelm iti M araa. Belki de dier hem ehrilerinin iinde en nce gelen oydu.
Bu durum da M araa gen kyllerinin bir ksm n Y usuf A m ca etkilem i, onlara yol yor
dam gsterm i, em sal olm utu. Z aten aileler arasndaki ilikilere bakldnda da bu durum
anlalr. M ara katliam nda ldrlm olan Ali A slan, Y usuf A m cann en yakn ark a
dayd. B ir dier katliam ehidi olan C em al Bayr, Y usuf A m cann hem baba tarafndan
akrabas, hem de bacanayd.

M arata geen 25 yllk hayatnn tam am nda, Y usuf A m ca, evresine, kom ularna
yardm c olm ay bir yaam tarz haline getirm iti. O nunla bir ii olanlar, o ilerinin y a
placandan em in olarak ve gnl rahatl ierisinde giderlerdi Y usuf A m cann yanm a.
Yapt hibir ii bir karlk bekleyerek yapm azd. Y aptklarn insan olm ann gerei sayar,
yle davranrd. Y usuf A m ca konukseverliiyle de nlyd. M ara o gnn koullarnda
orta lekli bir ehirdi. lelerinden h er gn saysz insan gelir giderdi. Y usuf A m cann
kendi kynden ve evre kylerden gelen herkes, eer ii bitm em i ve ehirde kalm ak zo
runda kalm sa, m isafir olacaklar yer genellikle Y usuf A m canm evi olurdu. yle ki Y usuf
A m cann evinden hem en her gn m isafir eksik olm azd. M isafir olm ayan gnlerde bir
eksiklik hissedilirdi.
 a tfe n t ld * 'd le v u ty / 7 8

Y usuf A m cann bu tutum u sadece y aknlarna kar b ir insani sorum luluktan kaynak
lanm yordu. O ayn zam anda A levi inancnn da b ir tem silcisiydi M a ra ta. U stalk dzeyin
de saz alp sylem esi, A levi inancnn ritellerini yakndan bilm esi, yine A levi inancnn
ileri gelenleriyle dostluklarnn olm as, Y usuf A m c a nn fiili ve doal olarak bu tem siliyeti
yapabilm esini salam t. Ayrca, bilindii gibi, o y llarda da tannan ve dnem in politik
faaliyetlerine bir ozan olarak deerli k atk lard a bulunan O zan Em eki de Y usuf A m cann
oluydu.

M araa yolu den tm A levi dedelerinin, tm sanatlarn, lc ve ozanlarn urak

yeriydi Y usuf A m c a nn evi. H er gelenle m uhabbetler yaplr, sazlar alnrd gece ge sa
atlere kadar. O dnem in belli bal ozan, sanat ve aydnlarnn M arah a Y usu^ A m caya
uram adan gem ilikleri yoktu. H em en hepsi Y u su f A m cann ayn im i, m isafiri olm u
lardr istisnasz. /

Y usuf A m cann bu zellii, y llardr birlikte yaad m ahalle sakinleri tarafndan da

biliniyordu. stelik bu zelliine o gne kad ar kar kan da olm am t. A ksine tm m a
halle halk bu itibarla sayg duyar, severdi onu. H atta ou zam af Y usuf A m c a nn nl
m isafirlerinin yanna gelir, sohbetlere katlrlard.

Y usuf A m ca otogarda yolcularn gidilerini dzenleyen k o m isy o n cu iiyle itigal

ederdi. Bu i ok geni b ir evre edinm esine yol am t. O n ehirde tanm ayan insan yok
gibiydi. N asl olsa herkesin yolu otogara dyordu. Bu da, insanlarn yollarnn Y usuf
A m cayla kesim esine, onunla tanm alarna yol ayordu. M aran btn ilelerinden, her
inantan insanla tanyordu. H er evreden de d o stlan vard.

K atliam gnlerinde olanlar, ilgi ve kaygyla takip ediyordu Y usuf A m ca. H em en he

m en hibir gelim eyi karm yordu. Y aananlar dorudan ilgi alanna giriyordu nk.
A levilerin belli bal ahsiyetlerindendi. H erkes kendisini tanyor, biliyordu. H atta A leviler
asnda sorun zebilecek b ir konum dayd.

ki gn nce ldrlen retm enlerin ikisini de tanyordu. zlm t onlarn ldrl

m esine. C enaze trenine katlam am t. B asal dileklerini iletm ek iin evlerine gitm eyi
dnyordu. retm enlerin arkadalarn grm , taziyelerini sunm utu, am a b ununla y e
tinm ek doru olm azd.

C enaze treninde yaananlar duyunca ok tedirgin olm aya balam t Y usuf A m ca.
Saldrya urayan birok tand vard. A nlattklarn dinledike hayrete dyordu. B ek
lem edii birok insann bu saldrlarda y er aldn vey a saldrlar tevik ettiini duym u,
zlm t. Y ine de bunlarn b ir k atliam a dntrleceine ihtim al verm iyordu. A slnda
bu duygu, Y usuf A m cann arzusuydu, gerein bu olm adn o da biliyordu.

te yandan, o durum da bile kendisine b ir ey olm as kolay deildi, herkesin tand,

bildii bir insan ldrm eye kalkm ak ok zor olm al diye geiyordu aklnda. H ep olduu
gibi insanolu zor zam anlarda p o z itif dnerek ayakta kalabiliyor. A m a bazen de bu ar
iyi niyetli yaklam lar lm cl sonular dourabiliyordu. ki yl nce P azarck ta ben zer bir
saldr olm utu; on yl kad ar nce de E lb istan da. Y ine birka yl nce K rk h an da olm utu
benzer bir saldr. Ya daha birka ay nce yaplan M alatya ve Sivas k atliam lar? B unlar
hatrlam aktan korktuunu, gerein bu olduunu fark etti. D aha ok kayglanm aya balad.

A kam m ahallede yaanan grlty ve sokaklardaki kalabal grnce endieleri iyi

ce artt. G ece boyunca, b ir yol, bir k arad. K am aya kalksa yolda yakalayp ldrebi
lirlerdi. H er durum da insann kendi evi daha gv en lid ir diye dnd. N e de olsa kendi ev
lerinde, ocuklarnn iinde olacaklard. K om ularnn da biri deilse de, teki sahip kar,
katliam clar engeller diye geirdi iinde. Sabaha kad ar bu tedirginlik ve huzursuzluk iinde
uyum aya altlar.

Sabah olduunda grdkleri, b ir katliam n yaandn gsteriyordu. A rtk dar k

m ak im knsz, kurtulm ak ise tesadfe balyd. Evde bekliyordu am a neyi, o da bilm iyordu.
A slnda bir ey beklenm iyordu. Y apacak b aka hibir ey olm ad iin bekleniyordu.

S aldrganlar Y usuf A m c a nn evine yneldiler. leden sonrasn ok gem iti, akam a

doruydu artk. Saldrganlar pencerede izleyen Y usuf A m ca, gelenlerin iinde kom ularn
grnce, bunlarla konuabileceini dnd b ir an. Y apabilecei tek i buydu nk. Belki
bu yolla bir k yolu, b ir kurtulu um udu doabilirdi.

Y usuf A m ca, kars Save A n a y ald yanm a; onlarla konum ak iin dar km aya ha
zrland. Tam o srada, kapnn nnde birikm i olan kalabalk grup, Y usuf A m cann evi
ne saldrm aya balad. E llerinde silahlar, yangn kartm ak iin kullandklar paavralar,
sopalar ve baltalaryla. A tlan talarla evin cam larn krdlar, evin iinde p aavralar y an
yordu. H zla toplanm lar, kapy krm aya alyorlard. K olay oldu, kapy krarak ieriye
girdiler. Btn bunlar dnlem eyecek kad ar ksa zam anda oldu. Y usuf A m ca aklndan
geenleri ne dillendirebildi ne de hareket edebildi.

Y usuf A m cann en son aklna gelen ey, kom ularnn evini basacayd. Ev basm ak,
bunca yllk kom uluk h u kukuna nasl sard ki? Yaplan saldrnn iddeti karsnda ok
olm utu. Eve girm i, etrafn evirm ilerdi. K olundan, kanadndan, om zundan tutuklar gibi
kapnn nne karttlar, srklediler. Sonra balad lar sopa ve talarla vurm aya. Silahl
olanlar silah skyordu. Y usuf A m cann bedenine sklan kurunlarn h er saplannda, o
kocam an adam csseli bedeniyle, sanki ayaa kalkacakm gibi silkeleniyor, sonra tekrar
geviyordu.

K apsnn nnde, kom ularnn da iinde olduu b ir grup tarafnda vurulan Y usuf A m -
c a nn kan akyordu yatt yere. lm em iti henz. stne birikm ilerdi. B ir ey anlatm ak
istiyordu. Belki, beni doktora gtrn, diyecekti. B unu gren katiller son b ir kez daha sk
tlar. En son hissettii ey brne saplanan bir kurunun acsyd. Son kez bakarken k atil
lerine, gzlerinden zulm e ve aresizlie duyulan fke okunuyordu.

ldnden em in olduklarnda ilk yaptklar ey stn aram ak oldu. G vurdan alnan

ganim et biliyor, ganim eti de hak kabul ediyorlard. N e ktysa aldlar Y usuf A m cann cep
lerinden. B ir O ltu tespihi vard, deerli b ir halk ozannn hediyesi. O nu bile aldlar.
 Y usuf A m cann ei Save A na da yaralanm t. K ocas Y usufun stnde, saatlerce a
lad. Y usuf A m ca yatyordu, sessizce. Save A na Y u su f A m c a nm yaralarna bakyor, elle
rini gezdiriyordu stnde, sanki iyiletirecekm i gibi. K endi yarasn b ir bezle balam t.
K alm am t bir dost, bir yaren. N e gelen vard, ne yardm eli uzatan. K om ular geiyordu
etrafndan, ilgisiz, souk, n efret dolu baklarla. B ir gece geti stnde. C eset kald sokak
ta. Ertesi gn Save A na hl alyordu kocasnn cesedinin banda. K atillerden biri evinin
dam na km , seyrediyordu. A adan geenlere, Save A n a ya duyurm ak istercesine, u
itin cesedini pe atm , ok fena kokuyor! diye sesleniyordu. lm unutulsa bile bu unu
tulur m uydu?
\
K ocasnn cesedinin banda beklem eye devam etti Save A na, aresiz^ duldasfz. A l
yor, at yakyor etrafna baknyordu. Biri geldi. S av eA n a y m uhtarla;gtrd . O radan
karakola telefon edildi; K im in ldrdnn bilinm edii bir cesetten ve cesedin sahibi bir
kadndan sz etti telefonun br ucundaki yetkiliye. Telefon eden ahs, hem yetkililere
haber vererek vatandalk grevini yapm oluyor, hem de S av eA n a ya iyilik yapm gibi
grnyordu. B ylece iledikleri katliam gizlem enin de yolunu bulm u oluyorlard. Bunu
yaparlarken eini ldrdkleri yal b ir kadn pelerinde dolatrm akta, onu oradan oraya
srndrm ekte hi b ir saknca grm em ilerdi.
 Dmlupmar Mahallesi
Bu m ahalle de esas olarak yaam standartlar ok yksek olm ayanlarn oturduu bir
m ahalledir. Yeni g edenlerden ok ksm en eskiden g edenler yaam aktayd.

Bu m ahalleden de A leviler K rtler fazla yoklard. A ncak bu m ahallenin kenar bl m n

de yaayanlardan N urhakl aileler vard. B unlar zaten T rk A levlisiydiler. D ahas N urhakl
olup A levi olm ayan aile de vard. G enellikle yoksul insanlar olarak daha ok vasfsz ilerde
alyorlard.

B unlardan B alta ve S alam ailesine yaplan saldr sonucunda ad geen aileler N ur-
hakl Snni bir kom ularna snm lar, ancak k atliam clar onlarn oradan da ayrlm aya
zorlam lardr.

B alta ailesinden E lif B alta yakalanm , cenazesi daha sonra, bir evin bodrum unda b u
lunm utur. E lif B alta kom ularndan birisinden yardm c olm asn istem i, ona snm ,
ancak bu durum onun kurtulm asn salam am tr.
 A ilenin dier fertleri olan M ehm et A li B alta, Ali S alam ve M ehm et S alam ve o
cuklarla kadnlar her birisi ayr yerlere kam ak zorunda kalm lardr. B u insanlar katklar
kylerde yakalanm ve katledilm ilerdir.

B unlarn dnda bu m ahallede katliam n en vahi biim i, T rk-Snni ve M aran

m erkez Saygl kynde olan bilir ailesine yaplanlardr. Sar H oca olarak bilinen T B -
D ER Ti retm en A li R za bilir ve kardei P O L -D E R li H ac Veli bilir ve A li R z a nn
kz Sebahat ile olu M ehm et, bu m ahallede ve tanklar kylleri tarafndan, sadece solcu
bilindikleri, dem okrat olduklar iin alak ve h unhar bir biim de katledilm ilerdir.

B u katliam yapan katillerin byk b ir blm iidirler. F abrikada ayu gnlerde yaa
nan bir iyeri tem silcilii sorunu bulunm aktayd. D S K in yetki alm asn i^tem eyer fabrika
sahibi iyerine paral asker niyetine ii alm t ve bu iilerden bazlar bu katliarA ileyen
iilerdi. B u ii grnm l katiller servis arabasyla iten gelm i katliam g erekletirm i
lerdi.

retm en A li R z ann renci olan ocuklaryla birlikte ei Aye bilir de ld san

larak, ar yaral b ir biim de braklm tr. A li Rza hoca, ocuklarm n yannda ldrm eyin
diye yalvarm ancak k atliam clar cinayetlerini alaka ve zevkle ilem ilerdir. B ylece
D um lupm ar m ahallesinden sekiz insan katledilm itir.

D um lupnar m ahallesinde bu katliam yaplrken ayn ekilde M aran di er m ahallele

rinden de katliam yaanm aktayd.

B ir y k v a g o n u n d a atm g zlerim i,
Bizi k am y o n a d o ld u rd u lar,
T fek li iki erin n eza retin d e ,
S o n ra o iki erle y k v ag o n u n a d o ld u rd u lar,
G n lerce y o lc u lu k tan so n ra b ir k y e attlar,
Tarih n cesi k p e k le r h av ly o rd u
A k lm d an hi k m az o y o lc u lu k , o h av lam alar, p o lisler
D u y arl m b iraz d a o o cu k lu k iz len im leriy le b esle n iy o r belki.
A n n em s rg n d e ld, b ab am s rg n d e ld.

C em al S rey a
 ALI RIZA BLR - MARA - SAYGILI KY - 1941

Ali Rza H oca M aran T rk Snni halknn duyarl ve sorum lu bir evladdr. M aran
m erkez kylerinde olan Saygl kynde dom utur. B u kyn eski ad u u rdur. K yde
eski yerleim yerleri, kilise ve bir m ezarlk bulunm aktadr. Bu ky S r barajnn kurulduu
vadinin yam alarna kurulm u bir da kydr.

Bu ky hem eski bir yerleim olm asndan dolay hem de corafi yaps nedeniyle irin
bir kydr. A ncak bilindii gibi ky yaam nn zorluklar ve geim olanaklarnn snrl
olm as bu kyllerin en nem li sorunuydu. Ali R za H oca ailesini ve kendisini kyn zorlu
koullarnda kurtarm ak am acyla okum aya nem verm itir. D nem in retm en o kullarn
dan yetien A li R za bilir, m esleine nem seyen bir retm endi.

Ali H oca retm en olm asnn kazandrd b ir zellik olarak toplum sal gelim elere kar
duyarl T rk Snni bir M aralyd. A ilesinin hepsi benzer duyarllklar tam aktayd bu
nedenle, A li R za H oca bandan beri dem okratik m cadelede yerini alm t. K atliam g n le
rinde dnem in dem okratik retm en kuruluu olan T B -D E R in yesi olarak, dem okratik
m cadeleye katlm aktayd. Polis olan kardei H ac V elide dnem in dem okrat polislerinin
kurum u olan P o l-D erin zm ir ynetim indeydi.
 A li H o cann ve ailesinin bu p olitik tutum u, bir ksm kylleri tarafndan b enim sen
m iyordu. K yller daha ok dini gericiliin ve rk evrelerin etkisindeydiler. A li H oca bu
durum u bir rahatszlk gerekesi olarak grm yor, sorun etm iyor, hatta insanlara gerekle
ri daha ok anlatm ak gerekir diyerek kendisine ve arkadalarna sorum luluk yklyordu.
Toplum sal m cadelenin bu ynl zorluklar olduunu bunu anlam ak ve buna uygun bir
m cadele iinde olm ak gerektiini anlatm aya alyordu.

A ncak A li H oca hem y aam sal sorunlardan h em de b ak a baz nedenlerden dolay to p

lum sal m cadeleye ok fazla zam an ayram yordu. ocuklar vard iki tane onlar y eti
tirm ek, onlarn toplum a faydal sorum lu nitelikli b irer birey olm asn salam ak istiyordu.
ocukluktan km genlie doru giden bu insanlarn sorunlar yeterince arlam t. Z a
m annn byk b ir ksm n onlarla birlikte g eirm eye zen gsteriyordu. A yrca y en i polis
olan kardei H ac V eliyi yeni evlendirm ilerdi. D aha gelin buradayd. z m irde ev tu tm ala
r gerekiyordu. K sacas Ali H oca daha ok kendi sorunlaryla ilgileniyordu, son zam anlar
da. A slnda Ali H oca T b- d e rden de ok faal b ir rol alm yordu. Bu sorunlar yeterince Ali
hocay m egul ediyordu. /

A li R za H ocann arkada evresi, Sar H oca derlerdi kendisine. O na dm anlk besle

yenlerde Sar H oca derlerdi. zellikle kylleri vard hem de ayn m ahallede oturanlar. O n
lar H ocaya kar ar b ir dm anlk besliyorlard. O nlarn A li R za H ocaya baklar H oca
hakknda ki deerlendirm eleri tam eski dnem softalarnn deerlendirm esi gibiydi. H oca
bunlar duyduka onlara kar kinlenm ez, tam tersine, onlarn bu dm anlndan kendisi
nin ne kadar isabetli ve doru b ir dnce iinde olduunun ispatn gryordu.

23-12-1978 C um artesi gn leden sonrasyd. Saat geiyordu. retm en evle

rinde oturan Ali R za H ocann evine doru saldrya getiklerinde kalabalk artm t. G elen
ler m isafirlie gelm iyorlard ellerinde, silahlar, baltalar, kllar, palalaryla geliyorlard.
E vde Ali Rza H oca, kardei polis Hac Veli, Ali R za H ocann gen ocuklar M ehm et ve
Sebahat ile A li R za H ocann ei Aye ve polis H ac V elinin ei, bir haftalk gelin, Yeter
bulunuyorlard. E vlerine saldrldm gren ev halk kaplar kilitleyerek saklanm aya a
ltlar. K ilitli kaplarla karlaan katliam clar, bir yanda kapy krm aya alrken, dier
yandan da evin dam na karak A levi, kom nist darya k diye baryorlard. Evin
her tarafn kuatm lard. K apdan, oradan olm azsa evin stndeki dam dan, o da olm azsa
duvarlar delerek eve gireceklerdi. K an im i, cier yem i, lm kusuyorlard.

H er tarafta ieri girm enin yolunu aryorlard. Ayn zam anda durm adan psikolojik bask
yapyor, teslim olun diye baryorlard. A li hoca A levi ya da K rt olm ad iin ona s
rekli olarak kom nist k d ar diyorlard.

erde yapayalnz olduklarn dnd, Ali hoca. N asl i byle diyordu. K a g ndr bir
eyler oluyordu evet doruydu. retm en m eslektalar ldrlm , cenazesine k atlm
lard. B una kar kendisini ldrebilirler, vurabilirlerdi. B unun yanl da olsa bir izah vard.
Ya im di olana ne dem eli? u anda yaplann ad v ar m ? ocuklaryla, ei, kardei ve yeni
geliniyle birlikte, evlerinden otururlarken, evini basm lar, eer bir m ucize olm azsa, kendi
leriyle birlikte, susuz gnahsz ocuklarn ve elerini de ldrecekler. Evin iine ateler
atlyordu, tutuan perdeler vard, ev yanacakt.
 Bu nasl bir i? B yle b ir saldr, byle b ir katliam nasl yaplabilir? Ve en nem lisi
bunu nlem esi gereken devlet neden nleyem iyor? N eden b ir askeri kuvvet b ir gvenlik
gc gelip bunlar datam yor? D aha geen aylarda retm enlerin etkinliklerine nasl da
saldrm lar datm lard. B tn dem okratik m cadelelere saldrm ak iin h er trl gven
lik gc bulunabiliyor. A ncak u anda yaplan katliam nlenem iyor. B u nasl devlet byle?
Btn bunlar Ali H ocann ve evdekilerin, sessizce, akllarnda geirdikleri dncelerdi.
D arda saldrlar artarak devam ediyordu.

Youn zorlam alar sonucunda kapy da, pencereyi de krarak eve girdiler. A kl alm az
bir lgnlk iindeydi evin iine girenler. Toplam da alt kii vard ierde. S ilahsz ve sa
vunm aszlard. B una karn ieriye girenler yzlerceydi. H er odaya dolm ular, grdklerini
yakalam lar sorguya ekiyorlard. B ir yandan da ie yarar ne varsa yam alyorlard.

Evin arka odalarnn birinde bulunan A li R za H oca, odadan karak ve ellerini hav a
ya kaldrarak teslim oluyorum ocuklarm a d o kunm ayn diyordu,saldrganlarn vahetini
nleyeceini sanarak. Evin ii sava alan olm utu. A tlan p aavralarla tutuan perdeler ve
sergiler yangna yol am , alevler ykseliyordu. T ayam ayacaklar ve gerek grm edikleri
eyalar evin iinde yanm aya balam olan atee atyorlard. zellikle ok sayda kitabn
olduu ktphane kzdrm t saldrganlar. K itaplar tom ar-tom ar atyorlard atein iine.

H ocann teslim oluyorum dem esi vahetin nlenm esini salam ad. K atliam clar tek bir
eyden vahi bir zevk alyorlard: ldrm ek. ldrdke lgnca sevin naralar atyorlar,
sevindike ldryorlard.

E llerinde et satr, balta, tabanca ve tfeklerle, bata Ali Rza H oca olm ak zere evde
bulunan herkese,A yeye H ac V eliye, Sebahat ve M ehm ete ate edip vurm aya baladlar.

E vdekileri esir alm lar, dar kartm lar, vuruyorlard. K atliam clar, Ali R za H oca
nn olu M eh m eti dar kartm aya altlar.

O lunu gtrm ek istediklerinde, eliyle oluna sarld, olunu brakm ak istem edi, y al
vard, hi yksnm eden hem en ayaklarna kapand. N e yapacaksanz bana yapn, o daha
bir ocuk dedi, alayarak.

Tam o anda, A li Rza H ocann, b ir katliam cnn ayaklarna kapand anda ve orada,
kanl katliam clarn birisi, elindeki satrla Ali R za H ocann kafasna vurdu. H oca elini ka
fasna siper etm ek iin kaldrdnda, eli de kafas da yaralanm t. C ansz bir kte vurur
gibi, topraa kazm a sallar gibiydi, katliam cnn vuruu. K esici bir alet olan satrla, bir insa
nn en hassas organ olan kafasna, bu kadar kolayca ve btn gcyle vurabilm ek, ancak
katliam c olm akla m m kndr. Veya bunun yaplabildii an katliam a n dr, baka hibir
biim de ve adla tanm lanam az.

Ali R za H oca, k afasna ald bu darbeyle dt yere. Ei ve ocuklar kotular yanm a.

stne eildiklerinde A li R za H oca can veriyordu. A znda kan anlalm az hrltl bir
sesle birlikte kan geliyordu. B iraz nce burada izlem iti, saldrlar. Y erde gl olm aya b a
lam olan H ocann kann tepeliyorlard, ou lastik olan ayakkablaryla. Ei Aye, olu
M ehm et ve kz Sebahat hocann banda toplanm lard. H em en saldrp dattlar. H er
birisini b ir tarafa gtrdler.
 Sebahat babasnn kan y la slanm ellerine bakyordu, ilk kez grd bir eye bakar
gibi. F arknda olm adan elini azna gtrd, azna bulaan kann tad irkilm esine yol at.
E lindeki kann babasnn kan olduunu anladnda, hkrklarla alayarak, kanl parm ak
larn pt, pt, pt. N iin bunu yaptn bilm iyordu. A zgna bulaan kann tadn da
alm yordu. D ardan b ak ldnda az yz kan iindeydi. Sebahat ne yaptn da neden
yaptn da bilm iyordu ve hibir zam an da bunlar renem eyecekti.

Bu arada evde bulunan dierleri de ayn tarz saldrlar y a y o rla rd .,

A li R za H oca teslim alndktan sonra bu iddetli saldrnn kesileceini sanm t. ste

dikleri her eyi verecekti, ocuklarna nam usuna dokunm am alarnn istiyordu sadece. o
cuklarna eine dokunm aslar ldrlm eyi bile kabul etm iti. O nlar yle ^yapmadlar ieri
girdiklerinde. Evde bulunanlarn tam am n ldrm eye altlar. /

Ali R za H oca son nefesini verirken, ei Aye>yle gz gze geldiler. Aye a r y araly
d. Ali Rza H o cay izliyordu. Ayn anda buluan gzlerde y alar akm ad. A li R za H oca
inledi sadece. Aye sesinin kp km adn bilm eden lk att. O radakilerin duym ad
bu lk, insanln katliam lara kar srecek olan lyd. K im se duydu m u bilinm ez.
O lk, orada duyulsa da duyulm asa da tm katliam larda atlacak ve insanlk bu ln
peine decektir.

Ali Rza hocann evine saldranlar sadece kom ular deildiler. Ali R za H ocay ve tm
ailesini hunharca katledenlerin iinde A li Rza H ocann kendi kylleri de vard. A li Rza
H ocay katleden kyllerinden bazlar, kalabal ynetiyor, ynlendiriyor ve katliam n
icrasn salyorlard. K atletm ek istedikleri kendi kylleriydi. H atta sanklardan birisi Ali
R za H ocann kynde oturan daysnn oluydu.

Bu saldrda evin gelini Y eter bilir ve Aye bilir ar yaral olarak kurtulabilm iler,
evde bulunan dier drt kii katledilm ilerdi. A slnda bir ailenin tam am en yok edilm ek is
tenm i ve bu durum tam am en gereklem itir dem ek hite yanl veya abart deildir. Yaral
olarak kurtulan Y eter bilir T rk ve Snni olduunu ispat ettii iin balanarak k atliam
clar tarafndan babasnn evine gtrlm , Aye bilir ise l diyerek braklm tr. Yaral
olarak kurtulan Aye b ilirin yani ei, henz 15 inde kz ve ayn yalarda olu ldrlerek
tek bana kalm b ir annenin, bu yalanm lklardan sonraki hayat nasl bir hayat olabilir?
B una kurtulm ak dem ek ne kad ar doru olur? Bu insanlara bunu yaatanlarn tarihe ve to p
lum a verecekleri b ir hesaplar olm ayacak m?

Ali R za bilir ve ailesinin katilleri bulunam am , yarglam a sonucunda, ilgili sanklara

crm e yalnz itirak ettikleri iin h a fif cezalar verilm itir.

Aye bilir daha sonra O sm an iy eye gm ek zorunda kalm tr.

 19 ! #y*** 1*
*'il>*Oi|^w<i>ll l Nmh** *& *& *
r n m m m m m m w ^ m m m -
i h ^nff * * >P^ n *i>' * e w ;

m m m m rn m m m

HACI V tU

HACI VEL BLR, MARA - POL-DER YNETCS, 1954

H ac, A abeyi Ali gibi okum u, polis olm utu. M aran o dnem gelien toplum sal
yapsna uygun olarak devrim ci dncelerle bym rlan H ac, polislik m esleine bala
dnda, o dnem dem okrat polislerin rgt olan Pol- e yerini alm t. D evletin, hep
olduu gibi,m em urlara ilikin politika ve uygulam alar sorunluydu. Ayn zam an d a polisin,
bilindii gibi halkn yaam n kolaylatran bir hizm etliler grubu olarak deil, halka kar
bir bask gc olarak kullanm as, ad geen rgtlln dom asna yol am t.

B ir sre nce greve balam olan H ac, polis olarak bu toplum a ve halka hizm et ede
cekti. deallerini canl tutuyordu. O dnem de p o lisler arasnda ok gncel olan halkn p o li
si tartm alarnn hep iindeydi. B u kavram n iini doldurm ak, pratik uygulam alarn aa
kartm ak iin kafa yoranlardan birisiydi Hac.

lkede halka ve toplum sal gelim eyi savunan glere kar byk b ir saldr yaan
yordu. stelik bu saldrlarn birounda polis gleri kullanlyordu. D aha fazlas da vard.
D evletin silahl k u ru m lan halkn katledilm esine yn elik bir dizi faaliyetin iinde olabiliyor
lard. Bu durum un deim esi, deitirilm esi zorunluydu. H alkn ocuklarndan oluan bir
silahl birim olarak polisin halka kar kullanlm asn engellem eleri gerekiyordu. Bu am ala
bir dizi faaliyet iindeydi H ac Veli. O ve arkadalar halkn yrtt ve kan revan iinde
srdrlen m cadeleye polis tekilat iinden destek verm ek istiyorlard.

B ir yandan bu k o nularla uraan H ac, dier yandan aabeyiyle srekli gryordu;

birbirlerine destek olm aya alyorlard. H ac aabeyinin katk ve desteiyle okum utu.
B unu bilerek, aabeyini krm am aya, hayatn sorunlarn olabildiince ortaklatrm aya ve
ortaklatrarak zm eye zen gsteriyordu.P olitik olarak da birbirlerinden farkl dnceler
tam yorlard. B u durum aralarndaki ilikinin daha salkl yrm esini salyordu. K lasik
aabey-karde ilikilerinde yaanan atm alar, k aprisler yaanm yordu H ac ile aabeyi
arasnda.

B ir hafta nce, yine M aral olan bir ailenin kzyla evlenm iti H ac. Einin ad Y eterdi.
Yeter, H a c nn grev yerinde, z m irde ev tutm asn bekliyor; bu srete H acnn aabeyi
A li R zada kalyordu. H ac ise kendi grev yeri olan z m irde kalyordu.K sa bir sreliine
eini grm ek am acyla gelm iti M araa. En ksa srede ya z m irde ev.tutacaklard ya da
tayinini buraya aldracaklard. Planlar buydu. j

ki karde de, retm enlerin ldrlm esini, arkasndan yaananlar yakndan takip edi
yorlard.Z aten Sar H oca diye adlandrlan Ali R za,ldrlen retm enleri yakndan tan
yordu. A rkadalaryd. C enaze trenine ikisi de gitm iti. Y aplan saldry yaam lar, hatta
h a fif yaralar alm , zo r kurtulm ulard. H acnn polis oluu onlarn kurtulm asn salam
t. D aha sonra, birisinin retm en, dierinin polis olm as nedeniyle',askeri birliklerin dene
tim inden kp, evlerine gelm ilerdi.

A kam ve gece boyu bu saldrlarn nereye k ad ar devam edeceini, n eler olabileceini

konum ulard. K im senin uykusu gelm em i, gece boyu hep birlikte salonda oturm ulard.
Ayrca m ahallede, bulunduklar sokakta, allm adk b ir kalabalk dolap duruyordu. Silah
lar sklyor, sloganlar atlyordu. K endilerinin evine de uzak deillerdi ve uzaklam yorlar
d.B u durum kayglandryordu evdekileri.

G ecenin ilk saatlerinde, kar kom uyla pencereden pencereye konum aya niyetlendi
Ali Rza H o cann ei A ye.K onuyu anlam ak istedi. K om unun gsterdii tutum ilginti.
B unca yllk kom uydu ve hem en her gn pencereden sohbet ederlerdi.im di konum akla
konum am ak arasnda bir davran gsteriyordu. D np bakm yor, sorular duym uyorm u
gibi davranarak cevap verm ekten kanyordu.

G ece boyu tam bir kbus yaam lard. O nlarn bu kbusu y aam alarna yol aan ne
den,bu saldrlarn belli b ir etnik ve m ezhep form atna brndrlm ek istenm esiydi. N e
dem ek A levi, ne dem ek K rt? B iz btn ezilenler birlikte olm ak zorundayz. Bu ayrm lar
bizi birbirim ize dm an eden ve geleceim iz karartan ayrm lardr. N asl o lur da M aran
em eki halk bu oyuna g eleb ilir? diye dnyor, bundan dolay rahatszlk duyuyorlard.
B azen de durup M arallarn toplum sal m cadeleye kar duyarsz olduklarn, geri brakt-
rldklarn, yobaz dncelerin girdabndan kam adklarn sylyor ve sinirleniyorlard.
G ecenin bir dier konusu da hkm etin yaanan bu saldrlara kar gerekli tutum u alam a
m olm asyd.u an m ahallede yaplan bu saldrlara bile b ir m dahale olm uyor, hibir
gvenlik gc gelip m dahale etm iyordu. Bu nasl iti?

K endileri iin de kayglanyorlard. A ncak kendilerine yaplacak olan bir saldrnn ok

kolay olm ayacan sanyor, byle b ir saldrya cesaret edem eyeceklerine inanyorlard.
K endilerine bile itira f edem edikleri bu dncelerini, M aran yerlisi olm alarna d ayand
ryorlard. M aran kadim yerlisi olarak kendilerine saldrlm as, katliam n apn gster
m esi asnda nem liydi.
 Sokakta vahetin adm lar duyulm aya baland. O rtalk grltyle dolm utu. Saldr
ganlar,ellerinde sopalar, silahlar, gidecekleri evi bilm enin verdii rahatlkla geliyorlard.
G eldikleri yn A li R zalarn evinin olduu sokakt. A li R za, durum u hem en anlam t; bu
adam lar evine geliyorlard.K atliam artk balam t. S abahleyin kom ular birbirlerine sy
lerken duym utu A li H o cann ei Aye. H em en eve gelip, sylem iti. K ap k ousu iki kadn
A yenin farknda olm adan konuuyordu birbirleriyle. lk olarak Sar H oca dedikleri A li
R zalarn evini yakp, hepsini ldreceklerini sylyorlarm saldrganlar.

im di A yenin kom ulardan duyup, evde syledii ey gerekleiyordu. Evet, buraya

saldracaklard. Z aten b ir b aka kom ular da yine sabahleyin, B iraz sonra grrsnz
diyerek tehdit etm iti.

K alabalk yaklayordu.K adnlar evlerin kaplarndan, balkonlarndan, dam larn st n

den seyrediyor, alk alyorlard. K ucaklarna aldklar bebeleriyle gencecik anneler,lm
alklyorlard, histerik b ir hazla. K im ileri de desteini, m alzem e tem ini salayarak y ap
yordu. Y angn paavralar yaplm as iin eski bez istendiinde, evindeki am arlar yrtp
veriyordu b ir kadn.B ir dieri bidonla gaz ya veriyordu, nereden alm sa! B elki de bu
am ala hazrlanm oraya konm utu.

A rtk korunm aya alm aktan baka yapacak bir ey yoktu. Bunu gren evdekiler,hep
birlikte evin bir odasna saklanm aya altlar. B ilm edikleri b ir um ut vard ilerinde. B ir yol
bulunur, asker gelir, bu k yam et b iter diye geiriyorlard ilerinden.

Evin nndeydiler. K alabaln saysn kestirm ek zordu. B aryor, slogan atyor, bu

arada evin iine girm ek iin kapy krm aya alyorlard. Ayrca eve, benzine batrlarak
atelenm i p aavralar atlyordu.

K apy krp eve girdiklerinde, H ac, b ulunduu odadan kp, polis olduunu syleye
rek onlar engellem eye niyetlendi. B una ne frsat oldu, ne de gerek kald. Y apaca hibir
aklam ann ie yaram ayaca akt. Byle b ir giriim in hibir anlam nn olm ayacan g
rnce o da vazgeti. G elenler H acy da aabeyini de iyi tanyorlard. Ve onlara bu konuda
herhangi bir ey anlatm ann gereksizlii ortadayd.

Z aten onlarda herhangi b ir ey dinleyecek halde deillerdi. G zleri kan ana olm u,
kan im eye gelm ilerdi. V urduka couyorlar, co tu k a vuruyorlard.

eri doluan katiller srs, gruplar halinde ierdekilere yneldiler. H acya saldran
grubun iinde H a c nn tandklar da vard ve ilk olarak onlar vurm aya baladlar. H acya
neden P o l-D erli olduunu soruyor, hakaret ediyorlard vururlarken.H ac, drt bir yandan
gelen darbelere kar ellerini kafasna siper ederek korunm aya alyordu. A nlam szla-
yordu korunm a refleksleri. K afasna gelen sopa darbelerini etkisizletirm ek isterken, gv
desine baklar saplanyor,dizlerine b altalar vuruluyordu.

A ld yaralar sonucu bulunduu yere dt H ac. B ilincini kaybetm em iti, henz ken-
disindeydi.E llerinin ikisi de yaralarnn stndeydi. A kan kan durdurm ak istiyordu, sanki
m m kn olacakm gibi. E trafna baknyordu bir yandan da.

H ac, ayn anda aabeyinin rpnlarn gryordu. Biraz tede, aralarna alm lard
A liyi, bakl, sopal eller kalkp iniyordu bedenine. B ir b aka kede yengesi ve y e en
leri, katliam clarn ellerinde, onlarn insafndayd. B ir haftalk ei Y eteri aryordu gzleri,
grem iyordu ortalarda.

H ac aabeyinin vurulduunu, yengesi A yenin ar yaral olarak yere dtn gr

d aclar iinde kvranarak. Yeeni S eb ah at, gencecik kz, aralarna alm lar, hem vu ru
yor, hem taciz ediyorlard. G rdklerini nlem ek iin yapt h er rpm bir b aka yerinden
yaralanm asna yol ayordu. H o, yapaca eylerin hibirisinin bu katilleri engelleyici ve
katliam nleyici bir zellii yoktu. K anayan yaralar m daha ok acyordu,yoksa y re in
de alan yara m daha ok ac veriyordu bunu dnd bir an. N ereden eld iy se a k im a ...

A z ilerideydi aabeyinin cesedi. Belki yayordu. Yengesi yatyordu*onun yannda. Ya

Sebahat? O da sessizdi, yaral yatyordu. Y eteri grem em iti. E vlendiklerinde ne ok ha
yaller kurm ulard oysaki.D izlerinin yaras acyordu. K afasndaki kan azalm t.G zleri
grm yordu artk.

H acnn can ekien hali fazla srm edi. Son nefesini verdiinde H a c nn olduu dn
ya durm utu. G zleri kapanm am t, evin tavanna bakyordu sanki. D nen dnya, H a c nn
olm ad,eksik bir dnyayd artk.

Saldr ortam ndan kaabilen Yeter, ksa sre iinde saldrganlar tarafndan yakalanm
ve sorguya ekilm itir. M aran yerlisi olduu T rk ve Snni olduu renildikten sonra,-
bir dn evine gtrlen gelin, saldrganlardan bir bakasna teslim edilerek, babasnn
evine gnderilm itir.
 MEHMET BLR, M A R A - 1961

M ehm et, A li R z ann, nam - dier Sar hocann, iki ocuundan biriydi. D ier ocuk
lar, Sebahat, daha ok seviliyor olsa da, M eh m etin tahtna kim se oturam azd. Evin tartl
m az prensiydi M ehm et.L isede okuyordu. B abas ve ailesiyle gl ve sevgiye dayanan bir
ilikileri vard. O kulda baarl b ir renciydi. retm en olan babasnn yaratt psikolojik
avantajdan yararlanm aya hi ihtiyac olm ad. H atta byle b ir durum kbusuydu. H ep ba
basnn bir gn kendisine yardm etm ek zorunda kalaca korkusunu yayordu. Babasn
byle bir durum la kar karya brakm am ak iin derslerine daha ok alyordu. Z aten
bugne kadar korktuu gibi b ir durum da olm ad.

M ehm et gnlk hayatndan da disiplinli, planl ve dzenliydi. H ibir iini ertelem ez,
sorum luluklarna uygun davranrd. K im se M eh m etin kendisinden beklenm eyen bir dav ra
n iine girdiini grm em iti. B u zelliiyle de dikkat ekiyor, tak d ir ediliyordu.

Babas da M eh m eti izliyor, bu zelliklerinden dolay hem m em nun oluyor, hem de tak
dir ediyordu.O nedenle M eh m etin derslerini ou zam an ya hi sorm uyor vey a stn kr
soruyordu. nk biliyordu ki, M ehm et, yapm as gerekeni yapm tr.

M eh m etin arkadalarnn iinde ok sevdii b ir arkada vard. O da ayn m ahallede

oturuyordu. B eraber gidiyorlard okula, dnerken de berab er dnyorlard. O da Mara>n
m erkez kylerinden birindendi. B abas devlet dairesinde m em urdu.O lunun, A li R za Ho-
c a nn olu M eh m etle arkada olm asndan rahatsz deildi, ancak k ayglanm yor da deil
di.
 M eh m etin arkada, M ehm etlerin saldrya uradklarn izliyordu evlerinin pencere
sinden.B ugn babas da ie gitm em iti, o da evdeydi. O n lar iin herhangi b ir tehlike yoktu.
E vlerinin kaps iaretlenm em iti. A levi, K rt vey a solcu deildiler. D olaysyla onlara her
hangi bir saldrnn yaplm as sz konusu deildi.

A ncak M ehm etlere yaplan saldrdan dolay ok huzursuzdu.Y ardm c olm ak istiyordu
M eh m etin ailesine.B abasnn evde olm as bunu im knsz klyordu.i iini yiyordu.
t

B abasna sylem ek istedi, syleyem edi uzunca b ir sre. Sonra babasnn da bu yaplan
lara tepki gsterdiini grnce btn cesaretini toplayarak B aba M ehm ^tler iin bir eyler
yapam az m yz? dedi. B abas oturduu koltuktan kalkt, ili ve fkesini; gizleyen bir sesle
N e yazk ki hi bir ey yapam ayz, keke y ap ab ilsey d ik dedi ve baka da h i b j/a k la m a
yapm ad. f

M ehm etin arkada buna ram en gitm ek istedi. A nnesi anlad durum u ve anlatt neden
gidilem eyeceini. Ve neden glerinin bir ey yapm aya yetm ediini.O bunlar dinledikten
sonra odasna girdi. fke, krgnlk ve hzn vard gzlerinde. Tutam ad kendisini ve bala
d alam aya. A nnesi de, babas da anladlar durum u.

Saldrganlar, eve gelm ilerdi. K aplar kryorlard. Son kap da fazla dayanam am t.
Btn hoyratlklaryla dolutular ieriye. Eve girenlerin bazlar M eh m eti yakalam dv
yorlard. Bazen nasl da duygusuzlayorm u insanlar. nsanlktan km ak nasl bir ey diye
m erak edilirse eer, b ir katliam cya baklm as sanrm yeterlidir.

M eh m ete vuranlar, ldrc yaralar am aktan kayglanm yorlard. B tn gleriyle

ve gerinerek vuruyorlard.M ehm et bir yandan k o runm aya alrken dier yandan da am
casna,annesine bakyor, daha ok da babasnn durum una kahroluyordu. F rsat bulduka
kendisini esir alm olan katillerden kurtulm aya alyor, onlar itekleyerek kam aya al
yordu. A ncak her ham lesi byk b ir darbeyle karlanyor, engelleniyordu.

M ehm et alyordu, hrsndan, fkesinden, b ir ey y ap am y o r olm aktan. A nnesi Aye

el ediyordu M eh m ete, yanlarna gelm esi iin. B abasyla S eb ah atm cesedinin yanndayd,
yaralyd. M ehm et onlarn yanm a gitm ek istiyor, paralanyor, atlyordu. H er defasnda ya
ellerindeki silahlar dayy o rlar veya baka bir biim de engelliyorlard. M ehm et duram
yor,onlar M eh m eti brakm yorlard.

M eh m eti darya karttlar. B ulduu her frsatta onlarn elinden kap kurtulm aya
alyordu M ehm et. lk denem esinde biraz uzaklam t ki tek rar yakaladlar.S orguya ek
tiler nce neden katn diye. Evde bulunan herkesi ldrm eleri gerektii iin M eh m etin
kam olm asn kayp olarak gryorlard. Sadece ldrm ek, sadece insan kan dkm ek ve
sadece v a h e t...

Evin ii, kapnn n, do lu y o r boalyordu. G elenler hep katliam b y tm ey e,g len

dirm eye gelenlerdi. B ir tane b ile Yeter artk ! diyen yoktu. E vden kanlarn st kanlar
iindeydi. ldrdkleri insanlarn kanyla belenm i elbiselerin iinde, ellerinde silahlaryla,
sanki dalar onlar yaratm gibi geziniyorlard kapnn nnde. M eh m eti dar vurarak
kartrlarken slogan atyorlard. Saldrnn deiik anlarnda yaptklar gibi.
 M ehm et, her ynden gelen darbelere kar,kafasn ellerinin arasna alarak korunm aya
alyor,bazen de kafasn kaldrp karlk veriyordu. H er durum da dayak yiyor, hrpalan
yor, bir yerleri yaralanyordu.K an rengine boyanm gm leinin ucuyla azndan akan kan
silm eye alt.N erden geldii belli olm ayan b ir yum ruk, M eh m etin yere dm esine yetti.
A yaa kalktnda saldrganlar yengesi Y eteri ierden kartyorlard.

H a c nn ei, yeni gelin Y eteri getirdiler M eh m etin yanm a. erideki gruptakilerden

birisi, sakland dolapta bulup kartm t y engesini.B u kim diye sordular M eh m ete. B e
nim yengem . O nu ldrm eyin, o yeni evlendi! diyerek onlar cevaplandrrken,ayn anda
yengesine bakyor, ona kam as iin iaret ediyordu.

M ehm et, henz hayatnn ok banda b ir gen; ocukluktan yeni genlie geiyor.
B una ram en, kendi genliine bakm adan, yengesini korum aya alacak kadar insan!
G en bir gelini kurtarm aya,kendi yaam ndan daha fazla deer biecek kadar byk bir
insan. K atliam clarn yaptklarnn yannda M eh m etin bu tutum u,katliam clara verilm i bir
insanlk dersi olarak tarihe kaydedilm elidir.M ehm et bunu sylem ekle kalm az, yengesini
brakm alar iin daha ok dil dker.

K atiller, M eh m etin yengesini, bu bilgi zerine ldrm ekten vazgetiler.Y engesi Yeter,
M aran yerlisi ve katillere gre dm an olm ayan b ir aileydi.

Y eter gelini, ailesine teslim etm eye karar verm ilerdi, ancak onun stndeki altnlar
alm ay ihm al etm ediler! K ocasn ldrp, ailesini yok ettikleri b ir kadn, rvet veya g a
nim et alr gibi altnlarn alarak b rakyorlard.P ayna den altnlar alvarnn cebine, derin
cebine att birisi. alt pam uk tarlasnda, patrondan ald creti de bu ekilde atyordu
cebine. H akkn alyorm u, em eiyle hak etm i gibi, rahat ve kendinden em in b ir edayla.

G en Y eteri babasnn evine gtrm ek zere birine teslim ettiler.

M ehm et iin durum ktyd hlbuki. M ehm et, Sar H o canm olu olarak lm e
m ahkm edilm iti. Y akaladklar yerde M eh m eti iyice hrpalam , birok yerinden y ara
lanm asna neden olm ulard. H enz yaralarndan akan kanlar durm am t. K an dam layan
bir aa gibi, kanyordu.E llerini vcudunun neresine atsa, avularna kan doluyordu.

Y eteri gtren grup ayrlana kadar, M ehm et dvlm eye devam edildi. Y eter g n d e
rildikten sonra daha iddetli vurm aya baladlar. K afasna vurulan bir keser darbesi, M eh
m e tin yere dm esine yetti. Yerde yatan M eh m etin b etona dklen kann gryordu ana
s Aye. N e Aye kalkabiliyordu yaralarndan dolay, ne de M ehm et. B irbirlerini grdler
mi grm ediler m i bilinm ez. M ehm et rpnyordu. A yaa m kalkm ak istiyordu? Y aralar m
acyordu?A yaklarm uzatyor, geri ekiyor, bir tarafa dnm eye alyordu. Srekli hareket
halindeydi. Biraz nce M eh m ete vuranlar, evresinde toplanm lar izliyorlard; glerek,
kfrederek, am urlu lastik ayakkablaryla vurarak.

M ehm et yerde yatyordu. Bir, iki defa rpnd yatt yerde. rpndka boalan kan
artt. Sonra sesi de, rpnm as da bitti. M ehmet>in gen bedeni bzr gibi oldu. Tekrar
ayaklarn uzatt. Bu arada, M eh m ete sopalarla ve baka aralarla v u rm ay a devam ed i
yorlard. E trafndakilerden birisi elindeki tabancay M eh m etin bedenine dorulttu ve arka
arkaya boatt k u ru n lan .M eh m et ld.P rl prl bir gen ld. nsanlk ld. S okan yar

r
beton yar toprak zem ini kanlanm t. K an ve lm yam t m ahalleye. K adnlar, evleri
yam alam aya devam ediyorlard. Yal bir kadn, bir evden yam alad haly tayam a-
m , cani kalabalktan yardm istem iti. K otu genten birisi, yal kadna yardm a. Srtlad
yam alanm haly, dt kadnn peine. B iraz sonra kadn baka b ir yerde y a m ay a de
vam edecek, delikanlysa baka birinin kann aktacakt.

A li R za H o canm evinde bulunan alt kiiden biri serbest braklm , bei ld deni
lerek terk edilm itir. A ncak A li R za H o c a nn ei Aye bilir ar yaral olarak, uzun bir
tedaviden sonra hayatta kalabilm itir.

A rkada hayat boyunca M eh m eti zlem eye devam etti. M ehm et oi|un hayatnda tan
d, hi unutam ad, hi unutam ayaca tek kii oldu. O ndan renm i, (jrnunla paylam t
birok gzellii. H ayatn biro k ayrntsn onunla kefetm ilerdi. Birliktp yaand rendii
tek insan, o olm utu. H ayatna giren insanlarn hibirisi, M eh m etin yaratt boluu dol
duram am t. Y llar sonra bile onun yokluunun acsn y ay o rd u .M eh m eti dndke,
hayatn gnleri tketm ekten ibaret olm adn dnyordu. H ayat biraz da yaanm larn
anlm as, hatrlanm asdr d iy o rd u .M eh m etle birlikte olduu zam anlar yaam ak m m kn
deildi artk. M ehm et yaasayd da bu m m kn olm ayabilirdi. A ncak M eh m etle yaanan
anlar hatrlam ak nem liydi ve yaam n vazgeilm ez bir parasyd. A nlar yaanm ayabilir,
am a anisiz yaanam az diye dnyor hl.
 s V m i

SEBAHAT BLR- MARA - 1963

Sar H o cann evine saldranlarn hepsi yoksul insanlard. F abrikada alyorlard.

le vardiyasndan gelip, evlerine gitm eden nce, S eb ah atlarn evine saldrm ann h azr
ln yapm lard. F abrikada, m esaiden sonra m ahalleye geldiklerinde, katliam n icrasna
balam lard. plik fabrikasnda alyorlard. Patron, ilerici bir sendika olan D S K in r
gtlenm esini engellem ek istiyordu. Bu am ala zel bir faaliyet iindeydi. F abrikaya ii
ad altnda paral katiller alnyor, bunlar fabrikada alan iilerin sendikal olm alarn en
gelliyorlard. K atliam gnlerinde ehirdeki belli bal fabrikalarda nem li b ir sorun olarak
yaanyordu sendika sorunu. iler hzla D S K te rgtlenirlerken, patro n lar byk paralar
dkerek bunu nlem eye alyorlard. M ara katliam nn bu g elim eyle de balants b u
lunm aktadr.

Sar H o cann evine saldranlar fabrikadan km lar, servisleriyle evlerine gelm iler
dir. A ncak bu iilerin daha baka bir ileri vard. D nden beri srdrlen katliam larna
devam etm eleri gerekiyordu. H ayatlarnn en nem li iiydi bu. S aatlerce m akine altrm
olan nasrl yoksul elleriyle, bak sallayacaklard insanlara. Tetie basacak, kurun sk a
caklard gencecik bedenlere. B alta sallayacaklard, kurum u aa gvdesine deil, insan
bedenlerine.

Saat 12de bitm iti m esaileri. C am inin nnde toplanm lard. Z aten nceden h azr
lklar yaplm t her eyin. Ve hcum a geildi! Yetm i yanda sakalls ve yedi yanda
ocuuyla. S aatlerdir fabrikada alyor olm ann yorgunluunu duym uyorlard. Yoksul ol-
 Sebahat okula gidiyordu. O n beli yalarndayd. E vin en ok deer verilen sevilen o
cuu olm ann avantajn yayordu. G enellikle byle durum da olan ocuklar m arrlar, Se
bahat m aracak im kna sahip olm ad. H i m aram ad. H ep uyum lu ve dengeli b ir kiilii
oldu. Bu zelliiyle sevildi daha ok. H erkes onu seviyor, o da herkesi seviyordu.

S ebahatm abisiyle olan ilikisi herkesin im rendii bir aabey karde ilikisiydi. Belki
de aile ortam nn salad b ir olanakt bu zellikleri. O kulda da b aarly d /A n cak bu duru
m u da bir zel bir avantaj olarak grm yordu. S eb ah atm henz bir ocuk olm as, onun o
cuka davranm asna yol am am t. S eb ah attan sz aldnda kim se onu b^r ocuk olarak
hatrlam am aktadr. Belki de o hi ocuk olm am t. Sanki hep byk birisi olrak yaatmt.

Yaanan dehetli katliam onu rpertiyordu. K endileri de so lcu y d u lar.'k en d ilerin e de

saldracaklarn dndke korkudan dizlerinin ba zlyordu. N e vard ki solcu ol
m aktan neden bu denli rahatsz oluyordu insanlar. Solculuktan bu kad ar ok korkm alarna
anlam verem iyordu. /

B abas, annesi, am cas, abisi, yengesi, hepsi ierdeydiler ve ayn kayglar yayorlard.
E vden km ak istiyorlard, ancak saldrlacam bildikleri iin km yorlard. A slnda k en
disinin de km am asn tem bihlediler am a o m erakn yenem eyip km t.

Vahet, soyut bir tanm lam a deildi. V ahet b ir gereklikti ve Sebahat, vahetin iki
ayaklar zerinde evlerine doru yrdn grdnde hem en ieriye kotu. erdekilere
haberi verdiinde herkes bir tedbir alm aya yneldi. K im i dar kalm , k o n u alm ! der
ken kim i de saklanm ay nerdi. Ali R za hoca yaplan katliam n ve saldrlarn, kendisinde
yaratt aalanm ay sindirem iyordu. Bu, ne denli o nursuzlatrm a haliydi byle! nsanlar
nasl bu kadar aresiz ve rezil b ir durum la kar k arya braklabilirdi!

Bunlar dnrken som ut ve yakc gerek dayatyordu; B u durum un nlenm esi nasl
m m kn olacakt? G eliyorlard, ellerinde silahlar gzlerinde kinleri, yreklerinde n efretle
riyle. Y akarak, ykarak, lm kusarak, kan ierek, geliyorlard.

lm lerini bekledikleri bu an lard a Sebahat abisini dnyordu. A bisiyle yaad g

zel anlar anyordu. O na yapm ay dnd m uziplik geldi aklna. oktandr ona b ir m u
ziplik yapm ay planlam aktayd. A slnda bu plan yalnz yapm yordu. Plan hazrlayan biri
daha vard. O nunla birlikte M ehm et abisine b ir tuzak kuracaklard. M eh m etin babasna
olan balln biliyorlard. P lana babasn da dhil edeceklerdi. B abas da roln oy n ay a
cakt. B ylece M eh m etin b ab asn a olan balln kullanarak M eh m ete bir oyun o y n ay a
caklard. O na diyecekler ki baban sana ksm . M eh m ete ksm olan babasnn b arm a
s iin bir hediye alnm as salanacak ve bu hediye M eh m etin tekrar babasyla barm asn
salayacakt. B ylece hem M eh m ete para harcatacaklard hem de babasnn gerekten k s
tn dnerek biraz paniklem esini salayacaklard.

S ebahat bunlar dnrken akl kula, dardan gelen seslerdeydi. G elen grlt y ak
lam aya baladnda Sebahat hi b ir ey dnem ez oldu. B una kendisi de ard. N asl
oldu da byle birden akl durm u gibi oldu. Y ine babas, annesi, abisi geldi gzlerinin n
ne. Sanki bunlardan ayrym gibi. H lbuki yanlarndaydlar. N eden byle oluyordu.
 Sebahat, saldrganlar evlerine doru gelirken saldry ilk grendi. E vin nndeydi,
grltleri izliyordu. Bu arada evlerinin balkonlarnda, kaplarnn nlerinde, dam larnn
stnde saldrlar izleyenler konuuyorlard kendi aralarnda. K onum alarndan anlal
yordu, saldrlarn S ebahatlar da kapsad.

Ev halk ksa bir durum deerlendirm esinden sonra kararn verdi. Evin b ir odasna
saklanm ann en uygun zm olduunu grdler. S aklanm aya baladklarnda, bir kez daha
S ebahat bu durum un korkunluunu dnyordu. ldrleceini hi akim a getirm iyor,
ancak ailenin dier bireylerine bir ey olabilecei ihtim ali bile onu dehetle rktyordu.
A nnesiz, babasz, abisiz, bu dnyada yaanabileceini hayal etm ek dahi yeterince ko rk u tu
yordu S eb ah at.

Evi koruyan kim se yoktu. Evin zrh da yoktu saldrganlar nleyecek. Tahtadan kap
bir ka h a fif darbeyle ykld. B ahenin iine doluanlar, b ir ka adm da evin giri kapsn
zorlam aya baladlar. G iri kapsnn da dayanm a gc snrlyd. B irka darbeyle sonuna
kadar ve paralanarak ald kap. En nden gidiyordu uzun sakall, b ir elinde tfek, bir
elinde balta olan kii. O m zundan aaya bir fieklik sarktm t. Beline dolad b ir ku ak -
la, elini attnda alabilecei ekilde, sap dardan grnen b ir pala sokm utu.

K ap krld ve ieriye doluan kalabalk, nne gelenin etrafn saryor, elinde ne var
sa onunla ldresiye vuruyordu. Sar hocaya sylenm edik sz brakm yorlard tandklar,
kylleri. H oca arka odalarn birisine girm iti. D ayanam ad kt ortaya teslim oluyorum ,
oluk ocuum a dokunm ayn ne y apacaksanz ban a y ap n diyordu dilinin dndnce.
K im se dinlem iyor, yaptklarndan vazgem iyor, saldrnn dozunu ve hzn azaltm yordu.
Z ulm ve katliam yaratan eller, ilerine srarla, evkle, byk b ir haz ve m utlulukla devam
ediyorlard.

V ahetin yapclar evin iine dolutuklarnda dierleri gibi S eb ah at da sakland yer

den kartm lard. T itriyordu S ebahat.K sack h ay atnda bir fiske bile yem em iti. K im se
onun o nazik bedenine en kk bir darbe vurm am , dokunm aya kyam am t. im di, ca
navarlarn hoyrat ellerindeydi S eb ah atm o nazik bedeni.

Bu gencecik insana acm aszca vuruyorlard. Elle vurulm uyordu vurulan darbeler. H er
vurulan darbe, bakla, baltayla, nacakla vuruluyordu. V urulan her darbe, vcudun vurulan
yerinde bir yarann alm as dem ekti.

Y z gz kan iinde kalm t Sebahat>n, tekm eliyorlard bazen de. stndeki elbise
si paralanm t. C insel alk iindeki y aratklar tacizde bulunm aya baladlar, bu konular
henz hi renm em i ve hi renem eyecek olan S eb ah ata. Kim i b ir tarafna tacizde
bulunurken bir dieri ayn anda baka bir tarafna saldryordu. Y aplanlar izleyen birileri
olsayd eer, buna vahet dem enin bile ok h a fif kaldn grebilirdi. A nnesi, babas, abisi
ve am cas vurulm u, ldrlm olan b ir gen kza, bunlarn hepsi, kutsal ve yce kabul
edilen deerler adna yaplyordu. H angi kutsal ve yce deer Sebahat ve dierlerine y ap
lanlar m akul gsterebilir?

S eb ah atn her taraf acyor, kanyordu. stndeki elbiseleri param parayd. G zle
rinden akan kan m yd, gzya m yd belli olm uyordu. A rtk lk atam yor, sadece b o
aznda bir hrlt duyuluyordu. V cudunu rten elbise paralar kana belenm iti. A yakta
duram yor, duvara tutunuyordu.

B ir yandan bunlar yaayan S eb ah atn gzleri, dier yandan annesinin babasnn v u

rulduunu izlem ek zorunda kalm t. B abas vurulup dtnde, annesi de onun stne
yatrlm , vurulm utu. kisi de yan yana yatyorlard. ldkleri belli deildi. A nnesi l-
m em iti.A nnesinin yaad, soluduu soluk ald anlalyordu. S eb ah atm annesi Aye,
einin cesedinin banda, kzn ve olunu sayklyordu. B tn bu n lar gencecik Sebahat>n
lgna dnm esi iin yetm iti. A nnesine, babasna sarlm ak iin atld; kendisini skca tu
tanlarn kollarndan koparak. .

S ebahat annesinin stne kapand. O na sarld; yaral m, l m b|lmeden< Sam

asna, sarld annesine. H ep yaad anne scakln, kendi b ed enine/tam ak, bir daha
brakm am ak istercesine. S ebahat yle b ir sarlm t ki annesine, onu annesinden ayrm ak
hi m m kn deildi. Z aten m m kn olm ad da. A nnesiyle kucaklam vaziyette vurdular
S ebahat. Tam birbirlerine sarlp, b ir beden gibi olduklar anda, tam o u nutulm az anda,
S eb ah atm artk senden hi ayrlm ayacam anne dedii anda, atelendi silah katilin.

Sebahat, kucaklad annesinin bedeniyle birlikte dt olduu yere. A nnesi, kendi y a

rasna bakm adan,kznn yzn okuyor,yarasnn nerede olduunu, lp lm ediini anla
m aya alyordu.

S eb ah at dedi bir ka kez annesi. K sk, lgn b ir sesti. S eb ah attan ses km ad. Ya
rasna bakt; kan akm yordu. Z aten yarasn grem iyordu. K albine isabet etm iti kurun. Ve
tek kurunla lm t Sebahat.

Saldrganlardan birisinin evi yaknlardayd. K atliam gerekletirdikten, drt m asum

insan katlettikten sonra, evine gidip su iebilm iti. S uyunu itikten ve dinlendikten sonra
tekrar katliam larna kald yerden devam etm ek iin k atliam clara dhil olabilm iti.
 ELF BALTA - NURHAK - 1938

E lifin kydeki ad T ley dir. ehre geldiinde, b ir m odernlik gstergesi olarak ehre
yakm ad dnlen T ley ad E lif olarak deitirilm i, kullanlm tr. E lif Balta, y o k
sul em eki bir ailenin kz olarak dnyaya gelm itir. Y ine ayn ekilde yoksul b ir insanla,
inaat iisi olan M ehm et A li B a h a yla evlenm itir. H erkes dengi dengine diye bir sz var
halk arasnda. A slnda bu sz, ayn zam anda hayatta hkm n yrten haksz b ir toplum sal
kanunun en veciz ifadesidir. B u kanun insann yaam nn birok boyutunu belirlem ektedir.

B tn yoksullua ram en, belki de bu yoksulluun dayatt zorunluluktan dolay, E lif

eitim alm am olm asna ram en, giriim ci, retken ve sosyal zellikleri gelim i bir in
sand. Srekli yeni olanaklar yaratyor, deiik i im knlar buluyordu. E n son tarm iilii
yapyordu. B ununla yetinm iyor, bulabildii b aka ileri de yapm aya alyordu.

Elif, ocuklarn salkl bytebilm ek iin kelim enin gerek anlam yla san sprge
eden bir kadn, bir anneydi. K ocasnn inaatlarda alm asnn geinm ek iin yetm ediini
gren E lif, kollar svayarak, evin geim ine katkda bulunm aya alyordu. B ir sre sonra
ilerini gelitirerek, hem evin geim ine yardm c oluyor, hem de bir eyler biriktirm enin
yollarn aryordu. B unu gren m ahallenin kadnlarnn bazlar, E lif in alkanln k s
kanrken, bazlar da im reniyor, hayranlk duyuyorlard.

A ncak E lif, m ahallede kadnlarn btn konutuklarn biliyor, duyuyor, fakat dert etm i
yordu. K ocasyla ve ocuklaryla ele ele veriyor, yaad sorunlarn stesinden gelm enin
yollarn aryordu. B az hafta sonlar alsa da, ou zam an hafta sonlarn evde geiriyor
du. B yle zam anlarda ocuklarn sevdii yem ekleri yapard Elif. H ep birlikte sofraya otur
duklarnda, her biri b ir taraftan annesinin gzel yem eklerini vdklerinde E lif m utluluktan
gklere uard. Ei M ehm et A li bu durum u yadrgard. E lif in bu ekilde m utlu olm asna
b ir anlam verem ezdi; N e varm yani, b ir yem ek y ap m der, geitirm eye alrd, y e
m ekleri itahla yerken.

E lif ve ei gelim elerden hi haberdar olm ayan gruptandlar. Siyasal gelim elerle ilgi
lenm edikleri gibi onlar takip etm eye de alk deillerdi. Z aten yorucu iler yapyorlard.
A kam eve geldiklerinde siyasetle ilgilenecek bir durum lar kalm yordu. Y em ek, tem izlik
derken ylp kalyorlard. Toplum sal faaliyet olarak yaptklar tek ey, ko in u lara ay i
m eye gitm ek veya onlarn ay im eye gelm esiydi. f

/ '
M arata son gnlerde yaananlar, belki ocuklar ksm en biliyorlard. F abrika da al
an kzlar, okula giden ocuklar vard. A ncak onlarn bildiklerini ne E lif ne de ei M ehm et
A li biliyordu.

B ir gn nce olanlar duym ulard. retm enlerin ldrldn ve yaplan saldrla

r da bu vesileyle renm i oldular. B tn bunlara ram en, hi kim se onlar bir gn sonra
balarna bir felaketin geleceine inandram azd. O denli gelim elerin dm daydlar. A ilede,
ehirde olan bitenden ksm en hab erd ar olan, iplik fabrikasnda alan byk kzlar Em i-
n e ydi. E m ine de sabah ie gidiyor, akam geliyordu. O nun btn bildii iyerinde gelien
sendika tartm alaryd. ilerin byk b ir ksm hzla D S K te rgtlenm eye ynelm iler,
patron ise bunu nlem ek iin b ir dizi kom plo gelitirm ekteydi. Tam bu gnlerde iilerin
iinden bir ete oluturularak, D S K e geen iilere saldrlar yaplm aktayd. B irka gn
iinde hangi sendikann yetkili olacana dair m ahkem e vard. E m ine bunlar biliyordu.

C um a akam olduunda E lif ve ei iten gelm i yem eklerini yem i aylarn iiyor
lard. H avalar souktu. Souk olm ad zam anlarda, darda kapnn nnde kom ularla
birlikte ierlerdi aylarn. O turm ak iin yaplm kerev itler vard, kalabalk olduklarndan
bir kilim sererlerdi yere. B irlikte aylarn yudum larlard. K adnlar, genellikle ev hallerini
konuurken, erkekler daha ok i ve geim konularyla ilgilenirlerdi.

A kam olm asna ram en, ortaln tekin olm adn anlattlar birbirlerine ev halk.
D ikkat etm eleri gerektiini, ne olacann belli olm ayacan syledi M ehm et Ali Balta.
E lif B alta ise, fabrikada alan kzna ie gitm em esini sylyordu. B u konunun ciddiyeti
konuularak anlaldnda, kim senin ay iecek itah da kalm am t. ay ortadayd, b ar
daklar bo bekliyor, kim se ilgilenm iyordu. B aka zam an olsa im diye kad ar ay lar iilm i
olurdu.

B irden sokakta b ir grlt oldu. N e olduunu anlam ak iin kapya, pencereye k tk la

rnda, kalabalk b ir grubun sokakta gsteri yaptklarn grdler. E llerinde bayraklar, sopa
lar ve eitli aletlerle, slogan atarak yry yapyorlard. K endilerinden uzaktalard. A m a
kendileri iin iyi b ir durum olm ad hem en anlalyordu. H em en ieri girdiler. K im se bir
ey sylem edi, kendileri de konum adlar. A m a darda durm ak korkutucuydu ve onun iin
beklem eden ieri girdiler.
 Sabah olduunda durum daha iyi anlalyordu. H edefteydiler. A krabalar olan Sa-
lam lar da onlarn evine gelm iti. H ep birlikte bir are aram aya alyorlard. G itm ek isti
yorlard, ortalk sakinleene k ad ar b ir sre grnm eyebilirlerdi. A m a bu m m kn deildi,
her ta ra f evrilm i, kuatm a altndaydlar. K om ulardan yardm istem eyi dndler, buna
da im kn yoktu. K im i zaten yapm azd, kim i de korkusundan yanam azd yardm c olm aya.
are bulm alarna frsat olm ad.

C um artesi gnyd, E lif lerin evine saldrldnda. stelik dier m ahallelerde de ol

duu gibi bu saldrnn da ban E lifin en yakn kom usu olan bir kadn ekm ekteydi.
Evlerinin bahesinde berab er az ay im em ilerdi. Sk sk birbirlerinin dertlerini paylar
lar, birbirlerine srlarn anlatrlar, eksiklerini tam am larlard. K om u kom unun ihtiyacn
k arlar. derlerdi.

Bu kadar yakn olm alarna ram en, kom u kadn saldrganlar tevik etm ekte, onla
ra A levilerin evlerini gsterm ekte, ynlendirm ekteydi. E liflerin evi O rm an daresi denen
m evkide bulunuyordu. K om nistlerin, K rtlerin e v i! diye E lif lerin evlerini gsteren
kom u kadn, saldrganlara yol gsteriyordu. B yk b ir itiyakla yryorlard; ev yakm aya,
insan ldrm eye. H avaya silah skyor, yanlarndan getikleri kim i evlere paavra atyor,
cam lar kryor, kaplara vuruyorlard. Y angnlar balam , evler yanyordu. Yanan evlerin
dum an bulutlarla kaplanm havay, daha da karartyordu.

Saldrganlarn iinde E lifin gen, renci olu erif>in, okul arkada da b ulunuyor
du. e rifin okul arkada aile boyu katliam c olm ulard. Bu aileden kim se evde kalm am ,
baka sem tlerde oturanlarda buraya kadar gelip k atliam a katlm lard. B unlardan birisi bu
zilletlik durum dan etkilenm i olm al ki, saldrganlar engellem ek istem ise de baarl o la
m am tr. Saldrganlarn B alta ailesinin evine saldrm alarna engel olm ak isteyen bir baka
Trk Snni vatanda ise, Senin kannda bozukluk var, burada A leviler oturuyorm u, sen
onlar gster! denilerek dvlm tr.

B altalarn evine yaplan saldrlar younlam t. A rtk daha fazla evde kalm ak im kn
szd. Evin iine atlan talar ve paavralarla ev yanm aya balam t. Bir an nce kp
kam ann yolunu bulm ak gerekiyordu. Evin evresinde ve nndeki kalabalk azalm t.
B iraz daha beklediklerinde kim se kalm ad, ocuklardan ve silahsz birka kiiden baka.
Saldrlar baladndan beri kam ak isteyen ierdeki insanlar, ortaya kan bu frsat deer
lendirerek, evde kp ak araziye doru kam aya baladlar.

B altalarn yakn akrabas olan Salam ailesi de onlarlayd. E lif B alta, Ali S a lam m
kardeinin kz, yani yeenidir.

Saldrganlarn geldiini gren e rif B alta, babas M ehm et Ali B alta, days Ali S a
lam ve daysnn olu M ehm et Salam evlerinden tarlalara kam lardr. ki ailenin dier
fertleri de; erkekleri, kadnlar ve ocuklar; hepsi birlikte evlerini, y llarca biriktirdikleri
em eklerini ve en nem lisi anlarn, yaanm lklarn nedenini ve ne olacan bilm eden
terk ediyorlard. H em de konum aya, dnm eye frsat olm adan; kaarak, rencide edilm i,
onuru krlm olarak.

Balta ailesinin evini yakan saldrganlar, evden kam aya alanlarn iinden yakala-
dklar E lif B a h a y nlerine katarak dve dve gtrm lerdir. B ir ara saldrganlarn elin
den kurtulan E lif B alta, bir kom usunun evine snm ve B eni kurtar B ekir am ca diye
yalvarm , yardm istem itir. E llerinde silahlarla E lifi arayanlar, Bu kadn niye braktnz,
bu kadn kom nisttir diye barm , civardaki evlere girerek E lif B altay aram lar.

E lif B a h a nn cesedi daha sonra bir b o drum da bulunm utur. stelik yaklm olarak.
A ilesi E lif B a h a y, sadece daha az yanm olan salarndan tanyabilm itir.

E lif B alta bulunduu bodrum da sahipsiz olarak alm yor ve kim sesizler m ezarlna
konuyor. A ilenin srarl ve inat abalaryla E lif B a h a nn cenazesi, 41 gn sonra konduu
k im sesizler m ezarlndan kartlarak tehis edilip, ailesinin belirledii rtyezara konabil-
mitir. | /

E lif B alta bu katliam da en vahi biim de ldrlen insanlardan birisidir. O kad ar ki

onun yakld gizlenem edii iin, bilinm ekte, fakat daha baka ne tr ikencelere ve ezi
y etlere m aruz kald bilinm em ektedir. Lkin katliam clar tanyan ve katliam larn m ant
na yabanc olm ayan herkes b ilir ki byle bir durum da, en adi, en korkun, en sadist ve en
alak ikencelerin yapld kesindir. Bu gerei tespit etm ek iin ne khin olm aya, ne de
bilim sel, hukuksal veriler aram aya gerek vardr. Y eter ki devletin katliam c politikalarnn
esiri olunm asn. K atliam clar aklam aya alm ayan herkes, E lif B a h a ya ne tr ikenceler
yapldn ve kim lerin bu alaka katliam gerekletirdii bilir.

E lif B a h a nn kim ler tarafndan ldrld de bilinm em ektedir. Y arglam a srecinde

ve dosyada, bu konudan da olduka suiistim al ile ve dosyann stn rtm e tutum u geliti
rilerek E lif B a h a nn ldrlm esi faili m ehul edilm itir.

G A N M E T A L IN M A K S T E N E N O C U K L A R

A lt ocuklar olan B ah a ailesinin annesi ve babas ldrlm tr. ocuklar sahipsiz

kalm tr. ocuklarn en by 16 yanda iplik fabrikasnda alan E m in edir. Em ine,
katliam esnasnda kardeleri ve yaknlaryla birlikte kam tr. Bir sre sonra aile fertleri
birbirlerini kaybederler. B unun zerine b ir grup tarafndan esir alnarak b ir kye gtrlen
Em ine, zorlu ve sorunlu geen birka gnden sonra askerler tarafndan kurtarlr. A skerler
E m in eyi, kardelerinin olduu genel olarak m adurlarn barndrld askeri k laya g eti
rirler. B ylece kardeler birbirlerini bulm u oldular.

A skerler, B alta ailesinin dier bir ocuu olan e re fin, kendilerinde kalm asn ner
miler. D evletin olanaklarndan, e re fin askeri okullara gnderilm esini salayacaklarn
dan sz ederek onun askeriye de kalm asn istem iler. e re fin ablas E m ine, kardeine el
koym ak anlam na gelen bu talepleri kabul etm em i. B alta ailesinin en byk ocuklar olan
E m ine, ayn ekilde askeri kladayken, tanm ad baz ahslarnn, klaya gelerek k en d i
siyle grtklerini anlatm aktadr. B u grm elerde, kim olduunu bilm edii bu ahslar,
kardelerini kastederek, A nneniz babanz ld, sen kendin b ir ocuksun, bu ocuklar b-
ytem ezsin. B ize ver, biz b y telim diyerek kendisinden kardelerini alm ak istediklerini
anlatm aktadr Em ine. ocuklarn ablas olarak sorum luluk duyan E m ine, bunu da kabul
etm em itir.
 TANIK NURSEN METN: Yenima
halle olaylarnda MHPh saldrgan
lar tarafndan ldrlen lkretim
Mfettii Sleyman M etinn kz.
"Kalabalk bir grup evim ize saldr
d. tlerinde yz maskeli kiiler
vard. Sakall hoca elinde satr ile
olaylara bandan onuna kadar
elebalk ediyordu. Olaylardan bir
gn nce iki kii evimizin ka
psna tebeirle 12/A
olduunu sordum, ,
saym' cevabn verdiler.. $vi
nce uzun menzilli
ettiler, camlar krd
iine bomba attlar,
Evimizin demir kapsn testere
keserek ieri girdiler. Babam
ruldu. Dar k
reye g t r y o r su n ,
dkp yakacaz' dedi
dar kardlar. Bi
jam alarm u aay
halle arasnda g e z d ir ,^ .

Sakarya Mahallesi
Bu m ahalle daha ok P azarckl A levi e sn a f ailelerinin yerletii b ir m ahalleydi. M a-
ra n en rahat oturulabilecek m ahallelerinden birisiydi. nsanlar dier m ahallelere gre bir-
birleriyle daha i ieydiler, daha ok birbirleriyle ilgiliydiler. Esnaflk yapan Pazarckl K rt
A leviler dier m ahallelerden ok burada oturm ay tercih ediyorlard.

B u m ahalleden katliam aktan b ir planlam aya gerekletirilm iti. C enaze treninde

ayrlan katliam clar, bu m ahallede bir yanda m ahalle iinde tacizlerde bulunurken dier
yandan da b ir katliam cnn evinde toplant yaparak katliam planlam lar, k atliam a dair k a
rarlar alm lardr.

C um a gn akam yaplan bu toplantnn sabahnda katliam balam t. Toplanan kat

liam clar kendi aralarnda iblm yapm lar bir grup S u n alarn evine ynelm i baka b ir
grup ise B ilm ezT erin evine ynelm iti.

SunaTarn evine giden k atliam clar nce, S unaT arn binasnn alt katnda oturan ilk
retim m fettii S leym an M etin in evine saldrm lardr. Sleym an M etin i ocuklarnn
gzleri nnde katleden katiller, Sleym an hocann gen kzlarna tacizde bulunm ular,
hakaret etm iler, ei G lizar H anm n stne gaz dkerek yakm aya alm lardr.
 Sleym an hocay ldren evini yakan ve dier bireyleri perian eden katiller, Sunalarn
evine ynelm i, bu defa onlara kar katliam a balam lardr.

S u n alarn evinde bulunanlardan A li S u n ann ei M usa ve E lif S u n ann gelini B esey

(E sm a) S u n anm kam ndaki bebeiyle birlikte yedi kiiyi, Sleym an M etinle birlikte to p
lam sekiz insan katledilm itir.

G eriye kalanlarn tam am yaralanm lardr. Bu evde katliam srdrlrken ayn saatler
de ayn m ahallenin b ir baka kesinde B ilm ez ailesi katliam yayorlard.

B ilm ezlerin evine snm olan iki aile de ayn saldrlara m aruz kainmi bulunuyordu.
B uraya yaplan saldrdan kiisi B ilm ez ailesinden olm ak zere be kii jkatledilitir.

Sakarya- Y enim ahalleden H aan Y zakta ayn gn ayn s a a tle rd i uzaktan sklan
silahlarla katledilm itir.

Y ine bu m ahalleden M usa A ltun b ir gn sonra devam eden saldrlardan ldrlm tr.
B unlarn dnda aracyla kap kurtulan M usa A ltu n un ailesi ve ocuklar o da M alatya
b ir A levi olan cezaevi m drn alm aya gelen askeri bir araca son anda ve biraz zorlaya
rak binm i ve kurtulm ulardr. A ncak ayn araca binm eye alrken binem eden yakalanan
M usa A ltun kurtarlam ayarak katledilm iti. Sakarya yeni m ahallede saldrlar gn b o
yunca aralksz devam etm itir. Ayn anda M arata katliam srdrlyordu.

H ava souyunca deil, yrei souyunca balarm insann k. K atliam ve sonrasnda

M aral K rt A levilerin yrekleri, bu nedenle, ka kesm itir.

A m a benim m em leketim de bugn

nsan kan sudan ucuz
Oysa en gzel em ek insann kendisi
Kolay m kan uykularda kalkp
N inniler sylemesi

Belki bu nedenle, yazk

Aslm gibi d urur
Aslm gibi kederinden
D uvarlarm da resim
alglarm da mzik.

RUH SU
 SLEYMAN METN - GRN-KARANLIK KY 1935
Sleym an M etin, birok deiik yerde grev yaptktan sonra M araa gelm iti. M esle
ini seven idealist b ir retm en olarak insanlarda iz brakm t. H ayatn gerek anlam da bir
retm en olarak yaam aya alan S ley m an n her hali, m esleine olan balln y an st
m aktayd. K im se ona, retm enlik dnda b aka b ir i yaktrm az, yaktram azd. lk
retim m fettii olarak S iv astayken M araa tayini km t.
Sleym an Sivas A levilerindendi. B u inancn seviyor, A levi olm aktan dolay kendisini
m utlu hissediyordu. evresinden de A leviliini gizlem iyordu. A levilie dair bu denli b e
lirgin bir tutum iinde olm as, saysz Snni arkadann varln engellem em iti. K saca
Sleym an, A leviliini gizlem em i, ancak bu durum u, b ir ayrlk gerekesi veya bir bask
ve stnlk arac olarak kullanm am t. Zaten ezilen b ir inan olarak hi bir A levinin byle
davranm as ok m m kn ve kolay deildir.
H alkn derdine derm an olm aya alan b ir aydnd Sleym an H oca. ocuklarn da bu
bak asyla yetitirm eye alyordu. T oplum a ve evresine kar duyarl, herkesin h ak
kn gzeten ve korum aya alan gerek bir aydn insand. B yle insanlarn ortak zellii
insan ve ailesini sevm esidir. Bu t r insanlar, insanlara kar ve zellikle ailesine kar o la
anst bir sevgiyle yaklarlar. O nlarn hayatndan herkesten ve her eyden ok ailesi ve
ocuklar vardr. te Sleym an H oca byle birisiydi. K sacas pek ok zellii katliam cla
rn hedefi olm asna yol ayordu.
S leym an ehre geldiinde, M usa S u n anm evinin alt katn kiralam t. S leym ann
drt kz vard; bykleri gen k zla adm atm aya balam lard. B abalarna hayran, onun
dediklerini hayatlarnn rehberi kabul eden gen kzlar hem okullarna devam ediyor, hem
de evde annelerine yardm ediyorlard. Sleym an H oca da, ailesi de M ara sevm ilerdi.
B undan sonraki hayatlarnda M arata yaam ay planlyorlard.
21 A ralk ta ldrlen retm enler, Sleym an H o c a n m hem m eslektalar, hem de y a
kn arkadalaryd. ldrlen retm enler de, S leym an H o cayla ben zer dnya g r
ne sahiptiler. C enaze trenine en nde katlm , yaplan saldrlarn tam am n gslem i-
ti. Sleym an H oca, saldrlardan dolay evlerine dnem em i bir grup arkadayla birlikte
baka b ir m ahallede kalm t. A kam geldiklerinde, sokak saldrganlarla dolu ve h arek et
liydi.Sleym an, ge saatte ve ara sokaklardan dolaarak evine gelebilm i, onlara gr n
m em iti. K alabalk, m ahallenin iinde sloganlarla yry yapm , baz evlere saldrarak
pencerelerini, kaplarn talam lard. A lenen A levilerin son g ndr diyerek saldracak
larn belirtiyorlard bu adam lar. Z aten sinem aya b ir patlaycnn atlm asndan b ir gn son
ra, bu m ahalledeki A kn K raathanesine bom ba atlm t. O gn de hem ehirde, hem burada
olanlar korkutuyordu.E ndieli b ir bekleyi iindeydiler. H ava skntl, ortam gerilm i yay
gibiydi. j

Sleym an H oca eve geldikten bir sre sonra b aka b ir arkada eve gelerek, durum un
iyi olm adn, yarn farkl saldrlarn olabileceini syleyerek ona ehri terk etm eyi ner
m iti. Sleym an H oca arkadana ay ikram etm iti. G e saatlere kadar oturm ulard, ancak
hoca ehri terk etm eyeceini syleyerek bu neriyi kabul etm em iti.
Sleym an H o canm arkadayla ay itii saatlerde ayn m ahallede ve b ir kom usunun
evinde katliam hazrlna dnk toplant yaplyordu. Toplantda, cenaze treninde ve gn
iinde yaananlar deerlendirilerek, yarn yaplacak olan katliam n ayrntlar planlanm t.
T oplantda grev blm , m alzem e tem ini ve i planlam as yapm lard.
Bu toplant, akta yaplm t, gizlilie gerek grlm em iti. Toplantya gelenler,gelirler
ken ve dalrlarken, etraflarna baklar ve davranlaryla yarn kt eyler yapacaklarn
syler gibiydiler.
A kam alm an kararlarn gerei yerine getiriliyordu sabahleyin. Bir tatil gn sabah ol
m asna ram en sokak dolm utu. Saldrnn ilk adm lar atlm aya baland. Sabah nam aznda
cam inin im am vaazn verm i, herkesi dini grevlerini yapm aya, A levi ldrerek cenne
te g itm ey e davet etm iti. C am iden kanlar m arangoz atlyesinin nnde toplanyorlard.
Silah olm ayanlar burada im al edilen sopalarla harekete geeceklerdi. K adnlar, eski a
m arlarn benzine b u layarak bir sopaya takyorlard. G ruplar oluturuldu, silahlandrld.
Saldrlarn yaplaca evlere doru y ryler balad.
Sleym an H o canm evine yaplacak olan saldr ilk saldrlardan biriydi. S leym an ve
ailesi, tedirgin, endieli ve huzursuz b ir bekleyi iindeydiler. B yk kz ekm ek alm ak
iin bakkala gitm iti. B akkal ona, Ekm ei ne yapacaksn ki, iki saate kadar leceksiniz
dem iti srtarak ve saygsz b ir ses tonuyla. A rtk h er ey belliydi. Byk, tarihsel ve siya
sal bir dm anln en byk hedefiydiler. K ahvaltlarn yapm aya alm lard ancak hi
kim senin boazndan b ir ey gem em iti. H ocann ei, ocuklar, babalarnn kayglaryla
kayglanyor, onunla birlikte zlyorlard.
Z aten ok srm edi, Sleym an H o canm evinin nndeydiler. B aryor, slogan atyor,
evi talyorlard. Pencerelerin cam larn krdlar. eriye dinam it, gaza batrlm bez atp,
evi yakm aya alyorlard. K rlan p encerelerin dem irlerini kesm ek iin, k om u kadnlar
dan biri koarak b ir testere getirm iti. eriye silahlarla ate ediliyordu. F ethetm enin daya
nlm az cazibesi gzlerini karartm t.
 eridekiler saldrlara kar kendilerini saknm aya ve birbirlerine tutu n arak direnm eye
alyorlard. S ley m an n elinde silah vard. S ilahyla pencerede m ev zilen m iti.K en d isi
ni ve ocuklarn korum akt am ac. Elinde tuttuu silah kullanm am aya dikkat ediyor, tetii
ekm iyor, ekem iyordu. H em kim seye zarar verm ek istem iyor, hem de silah kullanm ann
daha byk gerilim lere yol aacan, saldrganlar tahrik edeceini dnyordu. A ncak
o silahn kullanm asa da bu caniler katliam a kararlydlar. K an im enin cazibesiyle lgna
dnm lerdi.
D urm adan silah skyorlard evin iine. eriye atlan paavralarla ev yanm aya b ala
m t. Evin iinde ei ve kzlar feryat figan haldeydiler. G zleri babalarndayd. Kzlar,
babalarnn yanm a gitm ek, onun yannda olm ak iin rpnyorlard. Sleym an, kzlarnn
yanm a gelm esini engelliyordu. H edefte olan oydu silah sklyordu ona. K endisine sklan
kurunlarn kzlara denk gelm esi m m knd. K zlarna b ir zarar gelm esini istem iyordu.
K zlar da babalarna bir ey olm asndan korkuyorlard.
E vin iine girm ek iin pencere dem irlerini kesm eye kalkanlardan en heveslisi so
nunda dem irleri kesm eyi baarm t. K esilm i pencere dem irlerinden alan yerden ieriye
girm eye baladlar.
B tn ehir sokakta, stne geliyordu sanki. D ayanlm az bir grlt, devasa bir kalaba
lk. H er ey S ley m an ezm e, yok etm e zerine kurulm utu. eride ocuklarn alam alar,
intizarlar, einin rpnlar. H er tarafndan tutum u yanan ev. F iyonklu salaryla rpnan
en kk kz H rriyet. stndeki, kanlanm elbisesiyle ei G lizar. K sacas ocuklar,
ei, ikence tecavz, l m ... O anda S ley m an n k afasnda geenlerdi. K esti att k afasn
daki her eyi ve Sleym an bard, Ben teslim oluyorum , ocuklarm a dokunm ayn diye
pencereden.
S leym ann bunlar sylem ek iin pencereye km as, saldrganlar iin nim et olm utu.
Saysz silah patlad S ley m an n grnd pencereye. eri giren b ir kurun Sleym an
H o cay yaralad. H oca yaralandnda evin iinde yangn vard. eridekiler yangn sn
drm eye alyorlard. H ep birden vurulan S leym an H o cann bana toplandlar. H oca
onlar sakinletirm eye alyordu, eli yarasndayd. G lizar bard dardakilere, Teslim
oluyoruz, eim yaraland. O nu doktora g trelim .
O arada zorlanan kap krlm ieri dolm ulard. K zlarn etrafn sardlar nce. H oca
nn ve einin stne yldlar. H oca yaral y atyordu yerde. B anda ei alyor, doktora
gtrm elerine izin verm eleri iin yalvaryordu. Sleym an H o cay ate ederek ve sopalarla
vurarak ldrdler.H rriyet, babasnn kanlar iindeki cesedinin stne atld, alayarak.
lk layd. G lyorlard H rriy etin alam alarna, lklarna, rpnlarna, kirli
dileriyle ve kanl gzlerini ksarak.
H rriyet kck ocuktu daha. Y annda babas ldrlen, b abasnn lsne alad
iin kendisine glnen bir ocuk. H ayata yaral balayan b ir ocuk. H rriyet iin lm den
diinde hep o geldi aklna. B aka hibir lm H rriy et iin lm duygusu yaratm ad. O an
ve katliam clarn karanlk siluetleri hi km ad H rriy etin beyninden.
Tutsak aldlar. G lizar ve kzlar, yaral S ley m an dar kartm aya altlar. O s
rada da hocann bedenine kurun sktlar yine, adam lar. lerinden biri A tee atalm dedi
yanndakilere. B una engel olm ak isteyen G liz arn stne gaz dkt bir bakas, elindeki
gaz bidonundan. B ir dieri kibriti ateleyerek att G liz a rm stne. Tututu Glizar. K zlar
hep birlikte sndrdler. G znden yaralanm t, k r oldu.
 H ocann kzlar ortada kalm lard. B ir kom ularna snm ak zorunda kaldlar. K om u,
bir koulla ald onlar evlerine. T rk ve S n n iydi. K atliam clar kzlar oradan alm ak iste
diler srarla. K zlar evine alan kadn B eni ldrm eden alam azsnz kzlar diyecek kadar
kararlyd. A lam adlar; bylece Sleym an H o cann ei ve kzlar katliam dan kurtulabildiler.
K ATLA M M O L A S I * * *
Sleym an H o cay ldrm , evini yam alam lard. D aha srada ldrecek olanlar,
yam a edilecek evler vard. M ahalledeki saldrnn ikinci evresine balayacaklard. Lkin
yorulm ulard insan ldrm ekten. A ncak henz hevesleri canl, gleri yerindeydi.
Y ine de yorgunluktan sz edenlerin ve nam az vaktini hatrlatanlarn .dedii gibi yap t
lar. eflerden birisi yksek sesle ara verildiini duyurdu. K im i cam iye, kinji de yaknlardaki
bir eve yneldi. C am iye gidenlere tem bih edildi. B iraz sonra burada yem ek yen ecek diye.
C am iye gidip nam azlarn kldlar. K atliam n eflerinden biri tarafndan Ism arlanan ziyafet
yem eiyle karnlarn doyurdular. Sigaralarn, aylarn itiler. Y em ek yerlerken katliam ,
kim i nasl ldrdklerini, kim in lrken ne dediini, kim in boaz kesildiinde nasl r
pndn,kim in kafasna baltayla vurulduunda nasl bardn ve gen kzlara, kadnlara
nasl sarkntlk ettiklerini anlattlar birbirlerine. D inlendiler. Silahlarn yenilediler, bile
diler. B ylece biraz sonra balayacaklar yeni saldrlara hazrlandlar. Sonra yeniden ve
kaldklar yerden baladlar katliam larna.
H R R Y E T N K A FA SI * * *
S leym ann en kk kz H rriyet kaybolm utu. H rriy etin ldrld sanlyordu.
nce H rriyetin olduu sanlan, tannm az halde bir k afa verildi annesine. B u kafa S ley
m an H o c a yla birlikte ayn m ezara gm ld. Bu kafann H rriy etin kafas olduu, cese
dinin ise yand sylendi. A nnesi alad, at yakt o yanm insan kafasna H rriyet diye.
G nler sonra H rriyet bulundu. Sleym an H o cann gvenlik grevlisi b ir arkada
H rriyeti aram gnlerce. N ih ay et H rriy eti alkoyan aileyi bulm u. H rriy eti aileden
resm i kim liini kullanarak zorla alabilm i. B ylece g n ler sonra da olsa H rriyet bulunarak
annesine teslim edildi.
Sleym an M etin ailesi H rriy etin bulunm as zerine aclarn iine gm erek hayatlar
na devam etm eye alm tr. Tam burada H rriyet diye gm len kafatasnn kim in olduu
sorusu geliyor akla. O nun da b ir annesi, bir babas, ailesi ve sevenleri vard. O kafatasnn
sahiplerinin acsn paylaabilm ek iin bu sorunun peine dlm esi gerekm ez m iydi?
S leym ann katileri bulunam am , koca bir katliam c gruh crm e y aln z itirak et
m ekten yarglanm lar, Sleym an M etin hoca faili m ehule gitm itir. M ezar G rn K aran
lk K y ndedir.
 MUSA FUNDA - PAZARCIK L KYNDE 1968

M usa F unda M arata tekstil-m anifatura ticareti yapm aktayd. B ir rr fabrikas kira
lam , onu altryordu. ehre gelm i olanlarn iinde hzla gelienlerden birisi de M usa
F u n d ayd. H em ekonom ik gelim e gsterm i, hem de sosyal bir ilerlem e kaydetm iti.G en
yam a ram en sosyal hayattan da nem li bir g sahibi olm utu. M usa Funda sekiz yllk
evliydi. Biri olan ikisi kz, en by alt, en k iki yalarnda ocuu vard. O
lunun adn, U la B ardak ya atfen U la koym utu.

M usa Funda C H P de ak tif politika yapm aktayd. 1977 M illetvekili seim lerinde aday
aday olm u byk ve baarl b ir seim alm as yapm t.O dnem de ok kolay olm ayan
bir yntem olarak araba kiralayarak seim kam panyasn yrtm t. B una ram en CHP,o
gn bu gndr, kendi kadrosu olan M usa F u n d aya dair en kk b ir sahiplenm e em aresi
gsterm em iti.

Politik gerilim lerle yakndan ve etrafl olarak ilgili olan M usa Funda son gnlerde y a
ananlarn tam am n hatta daha ncelerden beri yaanan saldrlarn hepsini yakndan takip
etm ekteydi. A k tif b ir C H P li olarak tm bu saldrlarn C H P nin hkm et olm asn engel
lem ek iin yapldn gryor,partisini bu anlam da uyarm aya alyordu, kendi gc l
snde. Sorum luluk duygusu gelim i birisi olarak devrim ci evrelerle de ilikisi vard.
O nlarla da bu durum u konuuyor kayglarn anlatyor, n eler yaplm as gerektii konusunda
kafa yoruyordu.
 retm enlerin cenazesinden sonra eve gelm eden nce, cenaze trenine yap lan ve daha
sonra tm ehre yaylarak devam eden saldrlar, ulaabildii herkese anlatarak, insanlar
uyarm aya alyordu. Y inede ii rahat deildi. B ir eyler olacan ve bu olacaklarn k endi
sini ilgilendirdiini, bunlara kar kaytsz kalam ayacan sylyordu eine. Ei ham ileydi
ve yaknda bir bebek bekliyorlard. K rk gn kalm t bebein doum una. M u sa nn ei
E lif, bebei hatrlatt,M u say kayglarnda u zaklatrm ak istedi. O da korkuyordu, ancak
insanolunun hep yapt gibi,korkular kendi dnda tutm ak istercesine, konu y u M u saya
unutturm aya alyordu.

Sokak hareketliydi. E vlerine yakn yerde g rltler geliyordu. S a a.so la koturanlar

baranlar slogan atanlar vard. M usa bunlar duyunca iin daha kapsam l Olduunu dn
m eye balad. H ayrl b ir sabaha uyanm ayacaklarn dnrken, einin ketd isin e^eslen d i-
ini duydu.B ir sredir ei bebekten,bebekle ilgili gelim elerden sz ediy-r, M usa duym u
yordu. Yeni duym u gibi cevap verdi eine. i

M usa eine dardaki grlty hatrlatt. B irlikte pay latlar kayglarn. B unu da atla
tabileceklerini tem enni ederek uyum aya altlar. G ecenin ilerleyen'vaktinde, M usa halen
grltlerin geldiini duydu. Ei uyuyordu, sabah b ek lem ekten baka yapacaklar bir ey
yoktu.

Sabah olduunda saldrlarn son hazrlklar yaplyordu. M usa zaten uyuyam am

gelim eleri takip etm iti. lk saldrnn nereye balayacan tahm in ediyordu. Yanlm ad.
M usa yakn kom usu olan ada M usa S u n alarn evlerine doru hareketlendiklerini grd.

M uhtar vard, cam i im am vard,katliam clarn balarnda. En yksei kat olan atl
evlerin nnden geerlerken,kadnlarn destek tezahratlar duyuluyordu. Bu kad n lar ki
erkeklerden kaar, dar km azlard. H ele lm leri iin sevin lklar attklar kom u
larn daha dne kadar ok seviyorlard, im di sevdiklerini ldrenlere alk alyorlard.

M usa Funda, akn ve fkeliydi.B ir sre bekledi. K alabalk henz M usa S u n alarn ev
lerine yetim em iti. Yardm etm ek istiyordu.Y ardm etm esi gerekiyordu. Eli kolu bal k a
lam azd bu saldrlara kar. M usa S u n aya yaplan saldr kendisine de yaplabilirdi. Hzl
k arar verm ek zorundayd. B iraz sonra her ey iin ge k alnabilirdi.D aha fazla dayanam ad,
silahn alp gitti. H am ile ei de rahatsz oluyordu, hem saldrlardan dolay hem eiyle gi
dem edii iin. A ncak o ham ile olduu iin bir ey yapam yordu.

M U SA F U N D A SA L D IR IL A R I G G S L E M E Y E B A L A D I.

M usa F unda evlerin aralklarnda, grnm eyen kelerinde dikkatli b ir gei yaparak
S u n alarm evine ulat. Sunalarn evi iki katlyd ve evin iki kaps v ard.A lt katn kaps
sokaa bakyordu. B urada Sleym an M etin oturm aktayd. st katta M usa S u n alar o turu
yorlard. B urann kaps arka taraftayd ve m erdivenle kyordu, st kat olduu iin. D ola
ysyla M usa F unda saldrganlara grnm eden eve girebilm itir.

erdekiler, perian, darm adank durum daydlar. Saldrlar balam t. E vin iine talar
ve yanc m addeler atlarak evin yanm as salanm ak isteniyordu.
 M usa, nce ev halkn teskin etm ek iin urat.E vdekileri durum un dzeleceine, bir
sre dayanrlarsa ya saldrganlarn ekileceklerine veya askeri glerin gelip m dahale ede
ceine inandrm aya alt. S aldrganlarn ekileceini rahatlasnlar diye sylem iti, o da
inanm yordu bu katillerin ekileceklerine. A ncak askerin geleceine dair u m udu yksekti.
Belki de insanlar byle durum larda gnllerinde geeni gerein yerine ikam e ediyorlar.

M usa evin korunakl ve saldrganlar izleyebilecei b ir yeri olan m isafir odasna m ev-
zilenerek beklem eye balad. A ncak bulunduu yerde srekli kalm as m m kn olm uyordu.
M usa silahn verdii avantajla, sk-sk y er deitirerek, evdekileri ko ru m ay a ve ieriye y
nelik saldrlar gslem eye alyordu.

Bu durum saatlerce devam etti. Evin iindekilerin direnm e azm i azalyordu. D ayanlr
gibi deildi saldrlar. Ev, deiik yerlerinde yanyordu.E vde bulunanlar lk layd.
Silah sesleri lk seslerine karyordu. M usa,yapabileceinin azam isini yapm ann g ay
reti iindeydi. M usa F u n d ann evin iinde gelitirdii direni, onlarn gerilem elerine yol
am t. K orkm u, yavalam lard. B u durum u gren ierdekilerin ise um utlar artm , bir
m ucizenin olabileceini, askerlerin gelebileceini dnyorlard. erdekilerden bazlar
vurulm utu.

B EK L E N E N M U C Z E G E R E K L E M E D

S aldrganlardan birisi evin m erdivenlerinin stne km , ieriyi grebiliyordu. M erdi

veninin banda, hazr bekleyen saldrgan, elindeki tfei M u sann bulunduu yere dorult
m u, frsat kolluyordu. Musa>y g rem iyor am a silah seslerinde bulunduu noktay kestire-
biliyordu. B irden M u sann hareket ettiini grd ve tetie basm asyla M u sann sarslarak
yana dm esi bir oldu. M u sann vurulm as ile lm ayn anda o ld u .M u sann bulunduu
yere akan kanlar, evdekilerin iinde bulunduklar deheti daha da artrm t. K im se bu gne
kadar byle bir lm ekli grm em iti. Biraz sonra greceklerinin veya grem eden y aana
caklarn daha vahim olduunu bilm iyorlard.

M u sann cesedinin yannda gelip geerlerken hem korkuyor hem utanyorlard. l le

riyle ilgilenem iyor olm ak insann kendisine saygsn azaltan bir utan duygusu yaratyordu.

M u sann katledilm esi,evin iindekilerin m aneviyatn alt st etti.D ireni ve kurtulm a

um udu yok oldu. Evde bulunan kadn erkek ocuk onlarca insan kanlm az b ir katledilm e
a n yayorlard.Z aten vurulm u dm olanlar vard. K alanlarn hepsi ne zam an v urula
caklarn bekliyorlard. ok uzak olduunu sandklar lm yan balarndayd. K orkun bir
m oral knts iindeydi herkes.

erdeki direniin krlm as dardakilerden de deiiklik yaratm t. Silah sesinin ke

silm esi saldrganlara cesaret verm i, daha kuvvetli saldryorlard. M u sa nn vurulm asndan
sonra evdekiler birer-birer, vurulm aya,dm eye baladlar. D ardakiler, silahlarnz atn
ve teslim olun ars yapyorlard.

nce E lif A na kt balkona. H i ananz b acnz vicdannz yok m u yavrularm hep

ld, neden bunu yapyorsunuz, y eter beni de da vuru n diye feryat ediyordu.O nlar da
silahlarnz dar atn ve teslim olun diye baryorlard. M usa S una,baka silahlarnn
olm adn syleyerek,M usa F u n d anm silahn att aaya. E lif ana yine ba rd size g
venm iyorum , teslim olursak b ir ey yapm ayacanza dair kadnlarnz zerine yem in eder
seniz teslim oluruz dedi.B unun zerine, Teslim olun karlarm z ten dokuza bo olsun
bir ey yapm ayacaz diye yem in etti, saldrganlar.

E lif Suna her leye ram en onlarn bu yem ine gvendi ve ocuklar ldrlm , kendisi
de yaral olan E lif S una,teslim oluyoruz diyerek dar km aya hazrlandlar.

erdekilerin silahsz ve aresiz olduklarnn anlalm as saldrganlarn ieriye dolu

m as iin yeterli oldu. K ale fethedilm i, igal ettikleri alana hkim olm ulard artk. Evde
kaanlar yakalayarak teslim alm aya ynelm ilerdir.B ir yandan da yana'p evi yam alyor
lard. ) f

Z aten bu ana kadar evde bulunanlardan Esm a, F idan ve A ziz ldrlm lerdi. M usa ve
M ehm et evden kam lard. F ikri, Fazl ve E lif ana yaralanm lard. Evde lm eyenlerden
kaam ayanlar rehin alnarak bir sre tutulm ulard.

M usa F u n d anm cesedi,direndii iin evdeki yangnnn iine atlm t. M u sa nn btn

vcudu yanm t, cesedi sadece giydii elbisesinin b ir parasnda tanm abilm iti. M u sann
ei E lif Funda,

B iz onun yanm bedenini tanyam adk. D u ald iin yeni giydii gm leinin yaka
snda tanyabildik. Biz ceset deil kem ik alp gm dk. Bu gn kem iklerini bile alam ayan
v ar am a biz kem ik ald k diyordu, buruk, ac ykl b ir ifadeyle.B ir insan, einin k em ikleri
ni alabildii iin m utlu olabildii lkenin ad T rk iy edir.

M u sann katilleri crm e yalnz itirakten yarglandlar ve buna gre ceza aldlar.
K atliam c egem enlerin apulcu gruhuna ihtiyac vard, onlar korum as katliam c zihniyeti
rktm em esi gerekiyordu.

B A B A SIN I G R E M E Y E N B R O C U K

M usa F u n d anm ei,sekiz aylk ham ileydi katliam gnlerinde. K endisinin lm nden
krk gn sonra b ir kz dom utu. K znn adn K ader koym u annesi. B abaszl anlatm ak
iin. B ir ocuk doduundan itibaren babasn hi am a hi grem eyecek. O babam neden
yo k diye sorm ayacak. K im se ona babasna ne olduunu anlatm ayacak. nk ocuklar,
ya soru sorm azlar veya sorularna cevap alam azlar ve onlara babalarnn nasl ldn
aklam akta kolay olm ayacaktr.

Bir babanz olacak ve siz onu hi grem ediiniz gibi grm enin hayalini de kuram aya
caksnz.B abanza dair hibir annz da olm ayacak. Sizin hi babanz ld m diyecek
k adar babanz tanm anz da m m kn olm ayacak. B u durum da siz hayata eksik dhil olm u
olm az m snz?B ir yannz yarm kalm olm az m ? Y reinize ekilen aclara kar isyannz
boy verdiinde kim tutab ilir sizi?B abasm grem eden byyen ocuklarn fkesi p atlad
nda hangi engel durdurabilir?
 FDAN SUNA - PAZARCIK- ALBEYUAI KY 1964

F idan,M usa ve E lif S u n ann kzyd. L iseye gidiyordu. Sevgi dolu, neeli alkan ve
sevilen b ir ocuktu. m arm yordu, m arm ayacak kad ar akll ve kendinden em in bir kzd.
Evin iinde en ok yarenlik edilen F id an d. H erkes F id an la ilgiliydi. Kim i onunla gnlk
akasn yapm adan, kim i onun derdini dinlem eden rahat edem ezdi. K im i de onu m utlaka
kzdrm alyd. K sacas o evin sadece kk kz deil, h er eyi idi. K oca evin biricik nee
kaynayd.

A nnesi aabeyleri ve babas, F id an m ocukluunu hatrlar, glerlerdi bazen. Byle

zam anlarda Fidan, daha ok m utlu olur, ailesine daha ok sevgi duyard. Evin kk ocuu
olm ak genel Fidan iin b ir avantaj olm utu.

F id an n son zam anlarda yaad deiim herkesin am a daha ok annesinin dikkatini

ekiyordu. F idan kk b ir ocuk olm aktan km gen kzla adm atm t. O bu du ru
m un yaratt ciddiyeti taknarak ilgi ekm eye alrken, annesi de, gen kz annesi o l
m ann tadn kartyordu. Fidan yaad bu deiim in farkna ilk v ardnda korkm utu.
A nnesi yarm c olunca rahatlam , konu anlalm t. Bu defa da F idan durum un sonular
n deerlendirm eye alyordu. yle ki ou zam an evdekiler F id a n m bu davranlarna
eletiriyorlard.

O gn ve bir gece ncesinde, o da evin dier fertleri gibi huzursuzdu. K im senin ne aka
yapacak, ne de bir dert dinleyecek hali vard. Evde bulunanlar, derin bir hzn iindeydiler.
 E vdekilerin azgndan kan her sz,keder ve zntye belertmiti. Yaanan tedirginlik,
yzlere yansyor, sim alara karanlk bir glge dyordu. H areketler yavalam , isteksizceydi.

F idan da yaplan saldrlarn ev halknda yaratt huzursuzluu yreinin iinde h is

sediyordu. A nas ne zam an y z n ekitse, ne zam an alasa, F id am n da gzleri dolard.
Fidan, anasnn ask suratnda anlard, dnyann daraldn. E lif anann o gzelim yz ne
zam an kederle glgelense, F idan hem en o an bunu fark ed er ve o da annesiyle birlikte ayn
kederli durum u yaard. im di de byle oluyordu. A nnesinin ve tm insanlarn kederli hali
F id an a da yansm t.

A kam F id an larm evi dolm utu. A krabalar ve ko m u lar durumun'yaratt tedirgin

likten dolay bir arada olm ak istem iler ve F id a n lara gelm ilerdi. G ece-boyunc^ bykler
olanlar konum ulard. G enlerde ya bykleri d inlem iler veya ayr bir m asada ayn k o
nuyu onlarda tartm lard.

N e genler ne yallar ne kadnlar, hi kim se, b u olanlara dair b ir aklam a yapam am ,

bir are bulam am t. G ecenin oturulan b lm nden de yatm aya g eilen blm nden de
herkese huzursuzluk hkim di. N e yzler glm , ne gzler parlam t.

Sabah olduunda rkek ve kayglydlar. K ahvalty hazrlam aya alyorlard. K ala

balklard. K ahvalt hazrl da kolay olm uyordu. nce sokakta balad tufan. B artlarla
geliyorlard. Saysz bir kalabalkt. G elirlerken evlerde destek szleri syleniyordu. H er
evde katlanlarla kalabalk bydke byyordu. A a katta oturan S leym an M etin in
evine saldrm aya baladklarnda tam bir sava ortam yd. Fidan byle bir eyi ne grm
ne duym utu. Sava da kitaplarda biliyordu. Savan,byk b ir yakm a ldrm e ve ykm
olduunu dnerek m evcut durum u savaa benzetiyordu.

A a katta oturan Sleym an M etin hocay ldrm ler evini y ak m lard .F id an larn
evine ynelm iti saldrlar. S leym an hocann evine saldranlarn kendilerine de saldraca
m biliyor, bekliyorlard. B u felakette kaam yor, herhangi b ir ey yapam yorlard. B ekle
dikleri kbus yaanyordu.F idan,bu durum un yaratt k orkuyu anasnn yannda oturarak
azaltm aya alyordu. E lif anann gzyalar F id a n n gzyalaryla ayn yere akyordu.
Ayn nedenle ve ayn iddetle alyorlard.

Evin iine ilk talar ve ateli p aavralar atldnda, bykler, hem en Fidan Esm ay ve
A z iz i evin en gvenli yeri olan banyoya yerletirdiler. B uradan km ayn diye tem bihle
yerek.

A ada olan bitene pencerede bakam yordu fidan ve beraber olduklar. A ncak ii yana
rak dinliyorlard,kahredici grltleri, sloganlar. K atliam clar barp duruyorlard, evde-
kilere. zellikle annesine ve babasna hakaret dolu szlerle syleniyorlard. Teslim olm ala
rn, yoksa ldrleceklerini aka sylyorlard.

eriye atlan yanclarla ev yanm aya balam t. Yanan evin dum an, doluyordu ieriye

K ulaklar p atlatyordu darda gelen grltler. B u kaba hoyrat ve saldrgan grltnn

iinde gen kz sesleri duyuldu.A z nce ldrlen S leym ann kzlarnn lklaryd bu
sesler. F idan ok etkilendi onlarn lklarn duyunca. Sleym an hocann kzlar F id an m
arkadalarydlar Sleym an am casnn kzlarnn sesini o kadar yaknda tanyordu ki binler
ce sesin iinde ayrt edebilm iti. A lyordu arkada olan kzlar. lklar gklere y k seli
yor, yeri g inletiyordu. F id an da alam aya balad.

B ir ka saat gem iti banyoda. Sonra dar km ak zorunda kalm lard.D ardakiler,
saklandklar yeri belirlem iler, durm adan oraya ate ediyorlard. E vin iindeki yangn art
m t. evredeki btn ediliyor ate ediliyor,dim nitler atlyordu. D inam itlerin kartt b
yk grlt korkutuyordu F id an ve dier ocuklar. Evdeki herkes kana bulanm t. K an,
gzya ve yangndan ibaretti her ey. E vdeki herkes ya b ir yere saklanyor, ya bir keden
kayordu. stler b alar yrtlm darm a dank haldeydi. Fidan bu durum u grdnde
dizleri titrem eye balad. Z aten sabahtan beri gzyalarn dindirem em ilerdi.

B anyoda saklanrken, hep yengesi E sm aya bakyor,onun bebeine d o kunuyor ve a l

yordu. A ziz de E sm a da alyorlard am a F idan h er nedense daha ok duygulanm ve dur
m adan alyordu. O hep glen,her durum da glecek bir yan bulan,gler yzl Fidan gitm i
yerine gzyalarn tutam ayan bir kz gelm iti.

Y rek yangn iindeydi. H er tarafnn kanadn sanyordu. A nnesinin babasnn le

ceini dnm ek akln bandan alyordu F id an m .K endisi, leceini dnm yordu.O da
snn yandn grd b ir anda. K oarak odasna girdi. Yanan eyalarnn iinde annesinin
ald ve ok sevdii b ir bebei vard. O nu yangndan kurtarm ak istiyordu. eriye k u ru n
lar yayordu, bebeini alm t, beklem eden kt.

Salona ktnda anas E lif,dardakilere yalvaryor, bu zalim lii y apm am alarn,o

cuklarna dokunm am alarn ve ne yapacaklarsa kendilerine yapm alarn anlatm aya al
yorlard. sterlerse bu konulara gven verici bir yem in etm eleri halinde teslim olacaklarn
sylyordu.

Ayn anda dardaki saldrlar iddetlenm eye balam t.E vin ii dum anla dolm u, gz
gz grm ez olm utu. Yanan eyalarn alevleri ve yaratt scaklk evin iinden km a
ya zorluyordu. Evde durm ak im knszd artk. D kapya yneldiklerinde, ieriye ani ve
youn bir m erm i saana yam aya balad. E lif ana baryor, rpnyor, yalvaryor, ya
plann yanllm anlatm aya alyordu. Yanan b ir evin iindeydiler.K urtulm ak iin r
pnyorlard. Saldrganlara kalsa, onlarn orada diri- diri yanm alarn zil takp oynayarak
izleyebileceklerdi.

K urun yam uruna ve dinam it atm na ara verdiklerinde, teslim olun size bir ey y ap
m ayacaz dediler. F idan bu alaka yalana inanarak balkona kp teslim olm ak istedi
A z iz le birlikte. Silahsz iki ocuun bedenine ynelttiler silahlarn.K urun yadrdlar.

Fidan yaralanm t. K anyordu yaras. A clar iinde kvranyordu,F idan. Y z b em b e

yaz olm utu. A z nce odasnda kartt bebei biraz teye dm t. Evde b ulunanlar
dan,bazlar F id an k ucaklayarak darya kartm ak istediler. K apya doru tayorlard.
D ar kartabilirlerse doktora gtrm ek istiy o rlard .F id an n hep sevgiyle bakan gzlerin-
 ffe n d s A e tv itftU t o tA lc /M fy / 7 8

de ac dolu bir bak belirm iti. A nnesini yannda grnce baklarna eski sevgi dolu k
yansd.

K apya ktklarnda ellerinde silahlaryla bekliyorlard. Siyah kirli alvarlar,eskim i

gm lekleri ve envai eit saldr aralaryla. A layc b ak lar ve hkm eden tavrlarla b a r
yor, hakaret diyorlard.

Yaral Fidan tayanlar, kapdaki saldrganlarla burun b uruna geldiler. Tayanlar k e

nara iterek, hi ikirciklenm eden, tereddt etm eden, yaral F id an m o ocuk bedenine b o
alttlar m erm ilerini. K arallkla, kstaha, aalayarak skyorlard silahlarn. Fidan, b e
tona dtnde yarasnda, boalan kanla boyand sokak. F id an n m avi luzu paralanm ,
kandan krm z olm utu. A yandaki terliklerin iinde kan birikm iti. H enz orV'be yan
m ahzunluu, m azlum ve m asum luu okunuyordu yznde. Przsz yzne sram olan
kan szlyordu aaya, enesine doru.

Fidan b ir yldz gibi kayd, dt ellerinde yere. A nnesi E lif ana atld,kznn stne.
F id an m yaras derindi. K onuam yordu. G zlerinin feri snm m snm em i mi anlala-
m yordu. Ses yoktu F id an da.

zerine eilip baktklarnda artk cansz b ir bedendi Fidan. Yaral F id an o kuatlm

kapdan, sa kartm ak m m kn olm ad.

Fidan, resim lerde kald. Y aatm adlar, F id an . N e hayallerini paylaabildi, ne sevin

lerini. N e de henz renm eye alt gen kzln yaayabildi.Y angnda kurtarm aya
alt bebei, yanan evin iinde kalm t. F id an dan geriye, gereklem em i hayaller ve
kitaplar kald, yars okunm u.D efterleri vard, izilm i, karalanm , ciddiyetle yazld
belli olan yazlarn yazld. O n lar kald, birka tane.

M ezar kendi kyndendir. K atilleri, gerek anlam da yarglanm adlar.Y arglananlar ise
crm e yalnz itirak dedikleri bir klieye gre az ceza alp ktlar darya.

Olay Kerbela nian

ok canlar oldu kurban
Fatma ana katarnda
Ayrma masum Fidan

Dedesi M ehm et Sunamn Fidanm

mezar tam a yazdrd drtlk
 AZZ TZN - PAZARCIK - ALBEY UAI - 1962

A ziz, Suna ailesinin yaknyd. M usa S u n ann kaynnn oluydu. M arata alm aya
gelm i, halasnda kalyordu. F id an la birlikte ayn okula gidiyorlard. Y atlard. H ayatla
rnn byk b ir blm n birlikte geiriyorlar, birbirleriyle birok srlarn paylayorlard.

A ziz annesini babasn ve ailesini ok seviyordu.S evebilecei b aka kim seyi tanyam a
m t henz. Yeni arkadalar edinm esine zam an vard daha.e gidip gelirken baz arkada
lar tanm t. O nlarn iinde bazlaryla daha yakn b ir arkadalkta balam t aralarnda.
A m a henz her ey yeniydi.

alm aya ve iine nem veriyordu A ziz. alm ay seviyordu alacakt ilerde nem li
bir konum sahibi olm ak istiyordu.O kum ay da seviyordu. K eke okula gitseydim dedii
de oldu. O kula gitseydi, ne olm ak istersin diye sorsalard aklnda g een ler vard. M esela
avukat ya da doktor olm ak onun tercihlerinin en banda geliyordu. D oktorlarn ve avukat
larn varlk nedenleri ve ilevleri A z iz in bu m esleklere hep sayg duym asna yol am tr.
Birisi insanlar hastalklarda kurtaryor dieri h ak szlklara kar insanlarn haklarn savu
nuyordu. B ir de avukatlarn devletin yetkilileri karsnda daha korunakl ve gl olm a
lar, A zizin houna gidiyordu. M esela bir polis avukatlara kar daha saygl davranm ak
zorundayd.A yn ekilde avukat, h er hangi b ir vatandaa gre,bir subayn k arsnda daha
rahat, daha kendinden em in olabiliyordu.B u nedenler, A ziz in okuyup avukat olm asn is
tem esinin gerekeleriydi. Z aten d oktor olm ay istem esinin nedenleri akt. nsanlar has-
talklarnda kurtarm ak, onlar salklarna kavuturm ak bal bana ilgi eken hayranlk
uyandran durum lard.

K a gndr M arata sevim siz, m elun b ir hav a esiyordu. A ziz renciliinden ok aile
iinde yaplan konum alardan bunu anlyordu. K onuulanlardan anlad nem li bir sal
drann yaandyd. Bu saldrlarn devam edecei de syleniyordu.B tn bu durum da
aileleri kayglandryor, korkutuyordu.
t
O gn saldrlardan k o runm ak am acyla bakalar da S u n alara gelm ilerdi. A slnda ai
lelerinin bir araya gelm eleri saldrlar nlem iyordu. A ncak bir araya gelinm eden de rahat
edilem iyordu. Bu toplum sal psikolojik bir durum du. nsanlar birlikteyken yaanan aclar
daha az oluyor sanki.V eya aclara birlikte yaam ak,daha ok dayanm a im k n /v eriy o rd u r.
Yoksa tek bana bir araya gelm i olm ak,ne saldrlar nlyor,nede /katliam n v ah am eti
ni azaltyordu. A ziz dier kom ularnda ayn ekilde b ir araya geldiklerini biliyordu. Z a
ten S u n alarn evine g elenler de yalnz kendileri deildi. D aha biroklar gelm ilerdi ayn
eve,ayn nedenden dolay.

A ziz T zn, bu lunduu halasnn evinde katliam dan kurtulacan sanan onbeinde bir
fdand.A zizlerin bulunduu evin arka tarafnda ki b lm ,saldrlara kar daha gvenliydi.
A z iz le birlikte, evin gen kz Fidan ve ham ile gelini E sm a,daha korunakl olduu iin b u
raya saklanm lard. Saldr balad andan beri oraya girm elerini istem iler, km ayn diye
de tem bihlem ilerdi. Evin iine atlan ateli paavralar, talar, sklan kurunlar,hep dier
taraflara dm ekte, A z iz lerin bulunduu blm e y etim em ekteydi.O nlara b urada gelim e
leri izliyor iinde bulunduklar bu cehennem ortam nn bir an nce bitm esini istiyor,bek
liyorlard. B eklerlerken birbirlerine bakam yorlard zntden ve skntdan.S aldrganlara
kar hibir ey yap am y o r olm ak bu znt ve skntnn kaynayd. A ziz, u an ocuk
olm am ak iin nelere katlanm az,neleri feda etm ezdi ki? B yle ortam larda yapacan y ap
m al insan diyordu.

Tam bir kuatm a altna alm lard evi. H er ta ra f sarlm , iddetli b ir saldr yrtl
m ekteydi. aty delm eye alanlar atda, kapy krm ak isteyenler kapda, duvar delm ek
isteyenler duvarlarda, harl-harl alm aktaydlar. A yrca ayn anda, silahlar sklm akta,ta
ve yanan paavralar atlm aktayd.

Sanki M arata kim se kalm am herkes buraya ylm t. B unca devasa b ir kalabaln
yapt bu katliam devlet g rm yor m uydu? A sker, polis devletin gvenlik gc g elem e
yecek m iydi?B u nasl olabilirdi?erdekiler bir yanda kendilerini korum aya alrken bir
yandan da bu cevapsz sorular soruyorlard kendilerine. A layordu ierdeki kadnlar ve
ocuklar. Y rek yakan, aresiz ve ac ykl alam alard.

K orkun b ir kurun yam uru yayordu ieriye. K a silah sklyordu? Bir, , be d e

ildi. Bu kadar silah bu k ad ar silah skacak katil nasl geldi b ir araya? Sklan kurunlar
yle youndu ki, ierdekiler,hareket olana bulam yordu. H er an, nerde, nasl geldii belli
olm ayan bir kr kurun,insann yaam na son verebilirdi. Veya b ir y erden b ir yere geerken
b ir kurun saplanabilirdi,bedeninin her hangi b ir yerine.
 Ayn zam anda evin iine atlan ateten p aav ralar evin bir ksm n tututurm utu. Ev
zaten alt kattan yanm aya balad iin ierden de yanm as kolay olm utu. Evin iindeki
dem eler, hallar, perdeler yanyordu. Yanan eyalarn dum an ve alevi ieriyi dayanlm az
hale getirm iti.

A ziz ve dierlerinin banyoda saklandklarn grm lerdi saldrganlar. H em en banyoya

kurun yadrm aya baladlar. Ayn anda,banyonun atsna kp, delm ek iin urayor-
lard.A rtk banyoda saklanm ann da olana kalm am t. O radan km ak zorunda kaldlar.

B anyoda ktklarnda A ziz yine F id an la birlikteydi. B aka bir odann kesine sinm i
ler, byklerin ne yapacan bekliyorlard. F idan,bulunduu kede titreyerek, hkrarak
alam aya balam t.G zyalarnn yanaklarnda brakt iz, onu daha ok m asum latr
yordu. A cil cevap bekleyen sorular yklyd baklarna. A nnesine babasna aabeylerine
ham ile yengesine b ir ey olacak diye korkuyordu.

A ziz aresizliklerinden dolay byklerine kar fkeleniyordu. B una ram en b ykle

rinden izinsiz bir ey yapm aya kalkm ayacak kadar sayglyd. B ekliyor baknyordu on
lara. Birden yeni bir ey hatrlam gibi lm geldi aklna. Ya annesine, halasna, bu evde
bulunan byklerine bir ey olursa?B unu neden im diye kadar dnem ediine de at.
Sakl olduklar yerin g v en ilir olm asnda dolay bu sorularn aklna gelm ediini fark etti.
im di aklna gelm i olan bu sorular onu da korkuttu.

Bu arada E lif A na baryordu, yapm ayn bu vicdanszl, yarn pim an olursunuz,

bir lrz geri kalanlar yine beraber yaayacak diyordu, alayarak. B ir sessizlik oldu.
Sonra kfr ederek , ahadet getir dedi, hoyrat, hkm ran bir ses. ahadet getird i,E lif
A na.nanm adlar, kabul etm ediler. S ilahlar sklm aya dinam itler atlm aya devam ediliyor
du,aralksz. Evin bahesindeki araba ve trakt r yaklm , iinde kanlar yam alanm t.
Saatlerdir sryordu atm a.

Bir anda, evdekilerden birisi vuruldu,yaralanm t. A rkasnda E lif ana da vuruldu. Evin
bahesine girm iler, oradan kontrol ediyorlard evi. E vin iinde ate, darda kurunlar. e
riye girm eleri an m eselesiydi artk. Teslim olun bir ey yapm ayacaz diye baryorlard
durm adan. Belki szlerini tutarlar, insafa g elirler diyerek ilk olarak A ziz ve Fidan teslim
olm ak iin balkona ktlar.

ki gen fidan,iki selvi dal, yava-yava yak latlar balkonun kapsna. A niden,sessiz
lii bozan, rktc bir silah sesi duyuldu. A rka arkaya ve kesintisiz devam etti silah sesi.
Szlerini tutm am lar, E lif anaya verdikleri yem ine sadk kalm am lard.

A ziz,salondan balkona doru yrm eye baladnda, ilk kurunu yedi. G sn p ara
layan kurun, pencere kenarndaki iein vazosuna saplanm t. A ziz yedii bu ilk k urun
da henz ayaktayd. O nun arkasnda b ir kurun daha A zizin bedenine saplannca, bir fidan
gibi salland, sendeledi. A yakta durm ak iin rpnd, elini ataca bir y er arad,duram ad
ayakta, yld bulunduu yere. Belli ki keskin bir nianc oray gzetliyordu.
 ffie * w A e n / lc U f o 'j t U v M i 4 '/ 7 8

A z iz in akan kan, salonda yanan kilim lerin stnde, kilim le birlikte y an m ay a balad.
K an yanyordu, yanan insan kanyd. A te A z iz e de yaklayordu. A z iz i ekti birisi oradan
yanm asn diye.B unu grnce, A z iz in cesedini yanan evden kartm ak istedi, E lif ana. K u
caklad A zizini,kaldrm aya alt,kaldram ad, tayam ad. E trafna bakt, yardm isteye
cei, yardm edecek birisini arad. B tn gzler kan dolm u, btn y zler kinle kaplanm t.
K oca sokak onca ev dm an olm utu.

nyordu ve A z iz in cesedi evin iindeydi. Yanan yeeniydi. Tanm ad bu gne kadar

rastlam ad garip, ar bir koku szlatyordu burnunun direini. Yank insan etinin k o k u
uydu bu. A z iz in yanan etinin kokusu. G zyalar yzndeki kanla .birlikte dam lyordu
topraa. Ve E lif ana h ibir ey yapam yordu. Y apm asna im kn verilm iyordu. B tn aba
lara ve didinm elere ram en cesedinin yanm as eng ellen em ed i.A zizin cfcsedi yanm , tan n
m ayacak hale gelm iti. /

ocuklarn hatrladka ok sevdii yeeni

A z iz in halas E lif ana ocuklarnn acsyla birlikte, ok sevdii yeeni A z iz in acsn

da yreinde tad. ocuklarn hatrladka A z iz i de and,onu da ocuklarndan birisi
bildi.A ziz dtnde ilk o gitm iti yanna. lk o kucaklam , kaldrm aya alm t. O ndan
bir ses bir nefes duym ak istem iti.lk onun kan belenm iti, elbisesine. A z iz in, kapanm am
olan akgzlerinin iine E lif ana bakm t. G zlerinde donup kalm t m asum baklar.
Son baklaryla kim lere bakm , ne anlatm ak istem iti A ziz?

E lif ana lklar atyor,baryor, atlar yakyordu.

A ziz T z n n u m u tlan vard gelecee dair.M ahallede b ir sevgilisi olacakt, arkada

larna anlataca. B una zam an olm ad. A ziz, i renecek p ara kazanacak ailesine yardm
edecekti buna da frsat verm ediler. Z ulm e kar m cadele eden arkadalarna yardm c ola
cakt bunu yapm as da m m kn olm ad.

A z iz den geriye, gereklem em i hayaller ve yaanm am um utlar, yarm kalm sev

giler kald.

B irde acem ice k aralanm ak m ektuplar vard,elbisesinin zulasnda. K im e yazld

bilinm eyen, henz tam am lanm am , sahibine v erilm em i,postalanam am ak m ektuplar.

A zizin m ezar kendi kyndendir, katilleri bulunam am , ynla katliam ccrm e yal
nz itirak ettikleri iin yarglanm lardr.
Kurun yedin yere dtn
Atelerde yandn pitin
Yazk oldu Aziz sana
Kl oldun havaya utun.

Dedesi M ehm et Sunann A zizin

m ezar tana yazdrd drtlk
 AL SUNA- PAZARCIK-AL BE YUAI KY- 1958

M usa Suna M arata gelim e gsteren bir K rt A levi giriim ciydi. H em P azarck ta k
ynde iftilik yapyor, hem de M arata ticaretle urayordu. M araa kylerde balayan
ve hzla sren g hep em ekilerin gelm esi eklinde gelim iyordu. G ittike byyen ehir
de birok sektrde i alanlar alm aktayd. B una uygun giriim lerde b u lu n an lar da oluyor
du. M usa Suna da ticaretle urayordu.ehirdeki gelim eye bal olarak eitli giriim lerde
bulunm u, bunun sonucunda baz gelim eler gsterm iti.

M usa S u n ann bu gelim esi beraberinde ona sosyal bir ortam yaratm t. G erek ehrin
brokratlarnda gerek i adam larnda ve esnaflarnda birok insanla tanm , bylece gl
bir toplum sal evre edinm iti.

P azarckta ehre gm olanlarn iinde, M usa Suna,bu anlam da ileri b ir konum edin
m i olanlardan birisiydi.B una uygun olarak, evresine kar ilgili ve saygl bir tutum iin
deydi. evresine kar ortaya konduu bu yaklam ,M usa S u n ann sevilip sayg grm esini
salam t.M usa S u n anm belirtilen zellii onun dem okrat kii ve kurum larla da yakn
olm asna yol am t doal olarak. ehre b ir sre nce atanm olan ilkretim m fettii
Sleym an M etin bu durum dan dolay M usa S u n anm evinde oturuyordu

A ncak bu gelim eler, bazlarn da rahatsz etm iti. K atliam clar M usa S u n anm bir
ahsiyet olarak hem ekonom ik gelim esinde, hem gl bir sosyal evre sahibi olm asnda
honut deillerdi. O nu katliam n belli bal hedefi olarak saptam lard. phesiz bu durum
katliam n tek ve gerek nedeni deildi.K atliam lar ve zel olarak M ara katliam esas olarak
tarihsel stratejik ve konjektrel sebeplerle yaplm t. B elirtilen neden katliam n pratik uy
gulam a srenin bir sorunu olarak ortaya km tr.

retm enlerin cenaze treni,ncesi ve sonras gelim eler, Sleym an M etin vastasyla
M usa S u n alarm evinde yakndan takip ediliyordu. M usa S u n ann toplum sal konum u, sz
konusu gelim elere kar ilgisiz kalm asna m sait deildi.

Z aten Sleym an M etin,m fetti olarak m eslektalarnn vurulm asn, cenaze trenini
ve sonras gelim eleri yakndan biliyordu.B u bilgiler ok yakn bir ilik ili olduu ev sahi
biyle paylam t. B tn bunlarn sonunda ortaya kan durum i ac deildi.N etam eli b ir
eyler dnyordu. Z aten b ir sredir M arata b ir dizi saldr olm utu. stelik bu Saldrlarn
hepsi rgtl, planl ve siyasal saldrlard. Bu du ru m d a retm enlerin vu ru lm as, n cesin
de iek S inem asna atlan patlayc ve sonrasnda iyerlerine yaplan saldrlarda hesaba
katldnda, arka arkaya m eydana gelen bu saldrlarn b ir plann paras olduu aka
grlm ekteydi.

G ece boyunca Sleym an M etin ve M usa Suna ve evde bulunan dierleri bunlar ko
nutular. Bu konum alardan sonra vardklar sonu dikkatli olm ak ve sabrla beklem ekti.
D evletin m utlaka saldrlar neyeceini dnyorlard.

Saldrlara m aruz kalan b ir gurup insann, kendilerini ilgilendiren bu scak gelim eye
dair, kendi aralarnda yaptklar bu blk prk s o h b e tle rd e le r hangi bir sonu km as
sz konusu deildi zaten. B una ram en darda yap lan saldr hazrlklarn n lem ek iin
yapabilecekleri bir eylerinin olm asn ok isterlerdi.

S leym an M etin i ve M u sa S u n ay hedefe koym u olan katliam clar, iki gn nce m a

hallede bir kahveyi bom balam lard. C enaze treninden sonra m ahallede gsteri yaparak
baz alevi evlerine saldrm lard. Ayn m ahallede kom u olan b ir katliam cnn evinde to p
lant yapm lard. lk toplant cenaze treninde sonraki gelim eler zerine yaplm t. Bu
toplantda,cenaze treninde o lanlar arptlarak, cam iye bom ba konduu ve benzeri y alan
larla anlatlm , katlanlar ajite edilm iti. B urada alnan karar gerei sabahleyin bata M usa
S u n ann evine olm ak zere saldr planlam as yaplm t. D evam nda saldrm ak iin hedefe
koyduklar baka evlerde bulunm aktayd.

B tn bu planlam alar h ibir taklm aya aksam aya uram adan harfi harfine uygulanm ,
pratikletirilm iti. nce Sleym an M etim in evine saldrlm t. A rkasnda M usa>larn evine
saldrlm aya baland. Z aten ayn binann birisi alt katnda dierleri st katndaydlar.

M usa Sunalann evinde uzun sren bir atm a sreci yaand. Direndi ev halk, gleri
yettiince, ancak yeterli olanaklarnn olm am as direniin devam etm esini olanakszlatrm t.

M usa SunaT arn evindekilerin teslim olm as iin arlar yaplm aktayd, saldrganlarca
ve srekli olarak. M usa Suna, M usa F u n d ann vurulm asndan sonra,onun tfeini darya
atarak ei E lif S u n ayla b irlik teteslim oluyoruz dedikten sonra,kyam yaanm t.
 A li evden km aya frsat bulam ad. B alkona km t, E lif ana saldrganlarla pazarlk
yaparken. Y aralyd, saldrganlarn eline dm ek istem iyordu. A li kurtulacaklarna dair
um utlar artm t. yle olm ad, m evzilendikleri evlerde S u n alar gzetleyen k atliam cla
rndan birisinin uzun nam lulu silahnd kan b ir kurun, sapland A linin gsne. A yaktay-
dA li, dt.B ir eli yarasndayd. Y arasnn stndeki elinin avucu kan dolm utu.

B u gelim eden sonra katliam clar, ieriye girdiler. erdekileri teslim alarak dar
kartyorlard. B ir sra halinde dizm ilerdi ierdekileri,her birisinin yannda nnde ark a
snda saldrganlar vard. N izam i b ir teslim alm a grnts verm ek istiyorlard. A sker de
rendikleri gibi. A ncak nizam i bir teslim alm a grnts km ad ortaya.H em evden
karlarken hem daha sonra karklklardan dolay byle bir grnty gerekletirem edi
katliam clar.A yrca ierdekiler dar k ar km az kam aya altklar iin de bu m m kn
olam ad. Yoksa b ir kuruna dizm e durum u yaanabilirdi.

A linin babas M usa Suna,baka bir tarafa kam t. A nnesi ldrm gibiydi. A lyor
stn ban paralyor, salarn yoluyordu. Y erde yatan llerin yarallarn banda d o la
np duruyordu.

K ardeleri F azl,nde, Fikri arkada M ehm et ortada kam aya alyorlard. Fazl ar
kadan vuruldu,am a kam aya devam etti.M ehm et arada kurtulacak gibi grnrken o da
vuruldu ve dt.

Ali vurulduu yerde etrafna bakyordu yerinde frlam gzlerle. N e aradn neye
baktn bilm iyordu, am an dileyecek hali de yoktu, v urdular hem en.Y ere dtnde, ei
B esey i (E sm ay) ve bebeini dnyordu.Z aten onu kurtarm ak iin kayordu. Belki
asker getirecekti, belki doktora gtrebilecekti. B ebei km yordu, aklnda. H er gece ei
B eseyle birlikte onun annesinin karnndaki kprdanlarn izliyorlard. B esey in karnna
koyarak bebein hareketlerini izledii eline bakm ak istedi, yaralyd. B akam ad.

A clarn unutm utu.E ini ve bebeini hatrlam ak g verm iti,A liye. K alkm aya al
t, sopalarla vurm aya devam ettiler.V urulan darbelere kar kendisini korum aya alrken
kaybetti kendisini.. Yerde kalkam ad, sa brne, lm ne vurulan bir dahreyle, cieri
paralanm , soluu kesilm iti. K afasnda saysz brik etler paraladlar. Y ine de silahlar pat
lad zerine- zerine. Yaam dam arn kopardlar. S onra karanlk, sessizlik ve hilik. Ali
lm t.

A li,M usa ve E lif iftinin yeni evlendirdikleri oluydu. Evin en gzdesiydi. M u sada
annesi E lifte,oluna her baktklarnda ileri eriyordu. O nunla gneniyor, onunla vnyor
lard. B ir sre nce grkem li b ir dnle evlendirm ilerdi. H enz ok genti am a o yllarda
genlerin uzun sre bekr bekletilm esi uygun kabul edilm ezdi.

Ali ei E sm ayla m utluydu. B irbirlerini seviyorlard. Sevgilerini anne babalarnn y a

nnda ok gsterem eseler de birbirlerine klard. Y ine de A li bu sevgisini h er frsatta g s
term eye alyordu.

A li evresinden seviliyor, belli bir sayg gryordu. H erkes onun ll ve dikkatli

davranlarna hayranlkla yaklayor onu bu tutum undan dolay takdir ediyordu
 Sekiz aydr heyecanla bebek bekliyorlard. B ebeklerini ok m erak ediyor, onu nasl seve
cekleri, nasl bytecekleri konusunda, saysz senaryolar oluturuyorlard.A li in annesi E lif
anann bebek iin yapt hazrlklar, ald eyalar konuuyorlard sk-sk. D aha okta erkek
m i olacak kz m olacak tartm as yapyorlard. O yllarda henz anne kam nda bebeklerinin
cinsiyetini belirlem ek m m kn olm ad iin bu konu en byk m erak konusuydu.

A li eve gelm eden her defasnda eine h ed iy eler alyordu. A yrca B esey in E sm ann iyi
beslenm esi iin gerekli yiyecekleri alyor,bunlar kendi eliyle yedirm eye alyor, olm ad
B esey in yem esi iin srar ediyordu.

B ebek iin aldklar o kadar ok eya vard ki. B esey- Esm a h er gn sipari veriyor
du, A lide her gn verilen siparileri alp getiriyordu, babasna gsterm eden. A nnesi olanlar
biliyor ve destekliyordu. A slnda iten ie m utlu oluyordu. lk torunu olacakt. O nun sevin
ciyle hibir eye ses kartm yor, sevinerek izliyordu. H ele bir dosun torunum ona n eler
alacam diyordu,A li ile B esey-E sm a ya.

A li ei Besey- E sm a ve sekiz aylk ad konm am m bebekleri katledildiler. E lif ana b ek

ledii o torununu grem edi, iki olunu, gelinini, kzn, yeenini ve yard m a gelen kom u
sunu kaybetti. A ilenin kaybedilen fertlerinin m ezarlar kendi kylerindendir. K atilleri bu lu
nam am lar, sadece katliam a katlanlara crm e yalnz itirakten h a fif cezalar verilm itir.

Yezit mervan kyd sana

Bak yarandan akan kana
Hseyin gibi ehit dtn
Vay mazlum ali divane

Dedesi mehmet sunann m ehm etin

M ezar tana yazdrd drtlk
 MEHMET SUNA - PAZARCIK- AL BEY UAI - 1960

M ehm et Suna Sakarya m ahallesinde katliam n h e d e f ailelerinden olan M usa ve E lif

S u n alarn oludur.

Sz konusu h e d e f ev sokan iinde iki katl baheli b ir evdi. S leym an H ocann evine
saldrldnda, S u n alarn evine de saldrlm olunuyordu. O raya en byk saldry p lan
ladklar iin, ilk olarak Sleym an hocann iini bitirm ek istem ilerdi.H ocann evini atee
v erdiklerinde,S unalarn evi de yanm aya b alam t.B ylece onlarda katliam n em berine
alnm oluyorlard.

Sleym an hocann evine saldr yaplrken, M usa S u n ann evinden de saldrlara kar
hazrlklar yaplyor, Sleym an h o c a y a yardm c olunm aya allyordu. Bu arada M usa
Funda gelm iti, S u n alarn evine.

Saldrganlar esas hedeflerden biri olarak belirledikleri S u n alara kar fkelerini ve k in

lerini gizlem iyorlard. H ocann evini atee verm ek iin atlan paavralardan M usa S u n ann
evine de atlyordu. M u sa S u n ann evinde silahla karlk verildiini grdklerinde, bekle
m edikleri bu durum karsnda, daha dikkatli olm ak zorunda kaldlar.

M usa S u n ann evinin cam lar krlm , perd eler ya yanyor veya dm t pencereler
de. B ylece evde gizlenm eyi salayan nem li b ir olanak yok olm utu. D arda atlan ta
lara, silahlara kar, akta kalm lard ierdekiler. G rnm em ek iin evin eitli odalarnn
kuytu blm lerinde saklanyorlard.
 Evin gen erkeklerinden M ehm et Suna, ne olup bittiini bilm iyor, anlam yor rpn
yordu bu yaananlarn ne olduunu anlam ak iin. C an pazaryd yaanan. iddetli b ir b ilg i
lenm e ve ilgi ihtiyac duyuyordu.

Sleym an M etin in evi ele geirilm iti. Sleym an hoca ldrlm , ei ar yaralyd.
K zlarn ganim et olarak alm ak istem iler, ancak T rk Snni b ir kom u sahip km kur
tulm alarna yardm c olm utu. Ev yanyordu. K atliam clar dinlenm ek ve nam az k lm ak iin
katliam m olas verm ilerdi. O nlara katliam larndan birileri yem ek ikram etm iti.K atliam c
larn bir blm de M usa S u n alarn evinin nnde ayrlm am t. K am alarna engel olm ak
iin. O nlar, esas olarak saldry dk younluklu olarak srdryorlard.S aldrnm yakc
havasn soutm ak heyecan azaltm ak istem iyorlard. '
) /
N am azdan sonra geldiler, esas katliam n icraclar. K lasik teslim ol arlarmla bala
dlar katliam saldrlarna.

M usa ve E lif Suna insanst bir aba iindeydiler. E lif Suna, bazen saldrganlara bir
eyler anlatm aya alyorlar, bazen ierdekileri sakinletirm ek iin, urayorlard. Sald
r iddetlenerek devam ediyordu. D ardakiler, baryor, ieri girm ek iin urayorlard.
Evin drt bir yan katliam clarla evriliydi.

eridekiler, lm n penesinde kvranyorlard.Evin eitli yerleri tutum u yanyordu.

M usa Funda vurulm u, yatyordu. M usa Suna yardm getirebilirim um uduyla evin bir pence
resinde atlam gitm iti. E lif ana teslim olm ak iin katliam clardan gvence istiyordu.

lm ve m elanet y a yordu.H er lm bir ncekinden daha ok ac veriyordu. Fidan

vuruldu, A ziz onunla birlikte. A rkasnda sekiz aylk bebeiyle birlikte E sm a ve ei Ali
Suna, dtler evin birer k esinde.B ir evde bulunan gencecik b ir avu insan arka arkaya
dyor, birer iek gibi kopartlyorlard hayattan. S u n alarn birka saat ncesine kadar
yaam larnn btn gzelliklerini paylatklar evleri bir lm ukuruna dnm t. H er
tarafta bir l bir yaral yatyor, ayn anda ev yanyordu. E vin ii sava alan gibiydi, sald
rlar younlatka ierisi dayanlm az olm utu.

M ehm et daha ok F id an m yanndayd. F idan onu yanl hareket etm ekten alkoyuyor
du. O da F id an a gveniyor, F id a n ok seviyordu.O na hi kyam yor,onun gzlerinin iine
sevgiyle bakm ak, onu fazlasyla m utlu ediyordu. E vin iinde en ok de er verdii, dostu,
arkada, srda kardei F id an d.

M ehm et saldr srerken, saldrganlara kar evin savunulm asndan da elinden geleni
yapyor,yapm aya alyordu. erde bulunan ok sayda insann h er biri b ir tarafa kotu
ruyor ancak hi bir ey yapam yordu. M ehm et F id an m, E sm ann ve A z iz in vurulduunu
grdnde,can pazarnn ne dem ek olduunu anlam t.

M ehm et rpnarak ve lk atarak,atld vurulan F id an m stne. G k grlem esi gi

biydi M eh m etin haykr. A ly o r mu b aryor m u belli olm ayan b ir ses kartyordu.
F id an n bedenini kucaklam , bedenine yerletirm ek istiyordu sanki. F id a n m akan kan
M eh m etin stn krm zya boyam t. M ehm et, kucaklad F id an brakam yordu.
 C aniler ieri girm ilerdi. H epinizin kkn k azyacaz diyordu, birisi.erdekilerin
her birisinin bana onlarcas birikm i, onlar dar kartm aya alyorlard.erdekiler
M eh m eti F id an da zo r koparttlar. M eh m eti kz kardeinin cenazesinin stnde kaldrp
lm e gtrm ek iin ona yalan sylyorlard. M ehm et, esir alnm dierleriyle beraber
dar kartlyordu.M erdivenlerden inerken sklan b ir kurunla yaraladlar, M eh m eti, y u
karda katledilenlerin cenazelerini indirm eye alm lard. E sm a yaral olduu iin zel
likle onu indirm ilerdi. A liyi de bu arada in direnler olm utu. M usa F u n d ann ve A ziz
T z n n cenazesi yanan evin iinde, yani yangnda,kalm t.

A a indirdikleri ve esir m uam elesi yaptklar, M usa S u n an n ei E lif S u n ann da

iinde olduu kadnlar, ganim et olarak gryorlard. B ir eve teslim ettiler daha sonra gelip
alacaz diye.

Evin sahibi M usa Suna, evin penceresinden atladktan sonra y aralanm , yaral olarak
yaknda bulunan bir ahra saklanm t. D arda olanlar grem iyor, ancak yrei yanyor
du. kp ocuklarna yardm etm ek istiyordu, yaralyd, ayrca darda kan akyor, lm
yayordu.

E rkeklerden sa kalan, Fazl M ehm et ve Fikri kardeleri ortalarna aldlar. Esirlerinin

lm biim ine karar verm eye alyorlard. Fikri Fazl ve M ehm et iinde tutulduklar em
berde lm e en yakn hayata en uzak bir yerde olduklarn biliyorlard.

B abalarn ve aabeylerini ve btn olanlar, dnyorlard, hepsi b ir anda ve hzl bir

erit gibi geiyordu kafalarnda. K atliam clarn lm biim ini belirlem ekle ilgili yaptklar
tartlm a devam ederken b ir frsatn bulup karde birlikte kam aya baladlar. B irbirlerini
takip ederek kayorlard .M eh m eti b ir briket atlyensin yannda yakaladlar. Brakm adlar.
K aam ad M ehm et. E llerine aldklar briketlerle zellikle kafasna vuruyorlard. M ehm et
ellerini siper ederek kendisini korum aya alyordu.A ncak hibir faydas olm uyordu bu
abalarn. Y erlerden srndrerek ellerindeki baltalarla, dahrelerle, sopalarla vuruyorlard
M ehm ete.B iriktirdikleri kin ve fkeyle, esir edildikleri hnla vuruyorlard. M ehm et yer
deydi. Y aralarn elleri takip edem eyen yanna dm t.

M eh m etin elleri de kafas da ezilm iti. M eh m ete briket vuranlardan birsinin olu
M eh m etin yatyd. O briketi kaldrp btn h zyla M ehm et in kafasna vurm ak iin kal
drdnda M ehm et ellerini kafasnda ayrd ve gzlerinin iine bakt katilinin. B ir an a
rd katil, elinde kald briket. M ehm et srarla ve sert- sert bakm aya devam etti.B u baklar
M ehm etin son baklaryd. K atil, elindeki briketi M eh m etin k afasna daha hrsl daha
dm anca vurm aya devam etti.B tn tarihsel ezilm iliinin acsn kartm ak istercesine.

M ehm et A llah iin ve M slm an olm ad iddiasyla ldrlrken, A llahn seven

yok m u M slm an olan yok m u beni ld ryorlar diye y alvararak baryordu.M ahalle-
nin tam am sokaktayd. K adnlar evin yanm as ve insanlarn ldrlm esi iin yaptklarnn
m kfatn deviriyorlard. M eh m eti ne duyan vard ne de dnp bakan.
 ff e * t 4 s & e 4 V iM tl / /* ( A U v u ty / 7 8

M eh m ete vurm aya devam etm ekten vazgetiklerinde, M eh m etin kafatas p aralan
m t. M ehm et barm yor, hareket etm iyor, ses kartm yordu. M eh m etin ldn gr
m yorlard, vurm aya devam edenler. Y z kandan b elirsiz olm u,gzleri grnm yordu,
k atliam clar gitm eden nce yam alam ak iin paraladklar elbiseleri kan iindeydi. B acak
larn k am na doru ekm i, ylece yatyordu M ehm et.

Fazl kaarken bacandan baklanm t,bylece kam asn nlem ek istediler. A ncak o
kurtulm ay baard. Fikri, yakalanm ad. K aarak b ir tandklarnn evine,gitm eye alyor
du. O nlarn evini sarm lard katliam clar. Fikrinin kurtulm asn salayan askerlerin oraya
gelm i olm alaryd. A skerlere snarak kurtulabilm iti fikri. gn ailesinden habersiz
ailesi ondan habersiz bakalarndan kalm t. B u arada aile F ik rinin de ldrldn d
nm eye balam t. gn sonra evine gidebildi Fikri. f

M usa Suna sakland y erden bir T rk ve Snni kom usu tarafnda alnarak evine gt
rlm t.M usa Suna yaralyd ve katliam clar tarafnda, ldrlm ek iin, aranyordu. B un
ca katliam yapm olanlarn M usa S u n ay ldrm eden brakm as dnlem ezdi. O nlar
M u say ararlarken M usa S u n ay evine alana Trk ve Snni kom usu, M u say kurtarm a
nn aresine bakyordu. B u am ala M usa S u n aya a ra f giydirm i ve b ir araba b u larak has
tane gtrm ek iin y o la km tr. Yolda nleri kesilm i, bunu zerine T rk ve Snni kom u
taksinin iindeki kadnn annesi olduunu hastaneye gtrdn syleyerek M usa Su-
n a y kurtarm ay baarm t.

K im b ilir katliam dan ka zam an nce k atliam clar tarafnda h e d e f olarak belirlenm iti
M usa Suna ve ailesi. K atliam clar, burada saatlerce sren kapsam l ve vahi b ir katliam
gerekletirm ilerdi. Evde, katliam esnasnda on iki kii bulunuyordu.S aatlerce sren kat
liam dan sonra evde bulunanlardan bei katledilm iti. kisi yaralyd. G eriye kalan kadnlar
esir alnm lar bekletiliyorlard, katliam dan sonra ganim etlerini paylaacaklard. D aha son
ra askerler gelip kurtarm lard kadnlar bu zilletten ve esaretten.

B tn bunlarn yaand b ir gn boyunca, M aratan devlet te, devletin gvenlik g

leri de yoktu.H er ey katliam clarn kontrolnde h er y er katliam clarn elindeydi.

M ehm et S unanm m ezar kendi kyndendir. A ncak tm katliam n yarglanm asndan

olduu gibi M eh m etle ilgili yarglam adan da hakkaniyetli b ir sonu km am , katilleri
bulanarak yarglanm am lardr.

Hi unutmam M ehm et seni

Toprak oldu nazik teni
Deden sana misafirdir
ok yaknda bekle beni

Dedesi M ehm et Sunanm M ehm etin

m ezar tana yazdrd drtlk
 BESEY (ESMA) SUNA, PAZARCIK - ALBEYUAI KY, 1958

E sm ann asl ad B esey dir. O yllarn b ir alkanl olarak kylerde verilm i olan
orijinal K rte isim ler yerine, ehre uym ak am acyla T rke isim ler kullanlyordu. O y l
larda zellikle blgede bu asim ilasyon yntem i olduka etkili olm utu. Bu durum da onun
bir sonucu olarak ortaya km tr. N e yazk ki o gnden bu gne bu konuda h er hangi bir
dzeltm e de yaplam am buna gereken zen gsterilem em itir. O rijinal K rte bir isim
olan B esey ad da bu nedenle E sm a olarak deitirilm iti. Biz bu m etinde, daha ok B esey i
kullanacaz.
Besey, M usa ile E lif S u n ann oullar Ali S u n ay la evliydi. H enz yeni evlenm ilerdi.
Besey- E sm a ilk ocuunu dourm ann heyecann yaam aktayd. E iyle birlikte, sessizce
bebeklerini sevm ekte, ona neler alacaklarn konum aktaydlar.
Einin anne-babasyla ayn evde oturuyor olm alarnn gerektirdii b ir dikkate ve zene
ihtiya vard. G en ve yeni gelin olarak onlara kar sayg gsteriyor, bebekle ilgili konular
aktan konum am aktayd. O dnem , genlerin byklerinin yannda, aleni olarak bebekle
rini sevm eleri ayplanrd; eski kltrn bir uzantsyd bu.
A kam odalarna ekildiklerinde yaptklar en nem li i bebekleriyle ilgilenm ekti. H er
ikisi de ellerini B esey in (Esm a) kam n d a dolatryor, onunla konuuyorlard. Bu k o nu
m alarda asl konu daha ok, bebein erkek m i, kz m olacayd. A li, ellerini B esey in
(E sm a) k am n d a dolatrarak, O lum naslm derken, B esey(E sm a) nce kzyor, Yok,
bebek kz olacak diyordu. A rdndan N eyse salkl olsun da, olan m , kz m fark etm ez
diye ekliyordu.
 D oum un son gnleriydi. Sayl gnler abuk geerdi. unun urasnda ne kalm t ki
bebeklerini kucaklarna alm aya. B eik alm lard. Yeni kanlardan... O lduka da pahalyd.
A m a olsundu. lk bebekleriydi. B yle bir durum da, harcanacak parann hesab m yaplrd?
stelik byle bir hesap yapm alarna gerek duym ayacak kad ar iyiydi durum lar.

A zalan gnleri sayyorlard. A li sabah kp akam geliyordu. O nun iin g n ler kolay
geiyordu. B esey-E sm a iin yle olm uyordu. Z am ann gem esi zordu. E vin iindeki herkes
E sm a ya yardm ediyor, B esey yi (Esm a) y orm am aya zen gsteriyorlard. B ir iek gibi
stne titriyorlard B esey in (Esm a). B ir i oldu m u K alkm a diyordu kaynanas E lif Ana.
N e lazm sa ben yaparm k zm diyordu. Sen ilk bebeini douracaksn! ok dikkatli o l
m an lazm diyordu. 1
f '/
B ir gn nce retm enler ldrldnde, Ali eve biraz ge gelm iti. B esey-E sm a kay
glanm t. G eldiinde kzd A liye. B ebek sana k zyor diye syledi syleyeceklerini. H em
ona baba olduunu hatrlatm aktan m utlu oluyordu bylece. A li zld, bebein varl
n yeterince dikkate alm adn fark etti. zr diledi. B ir daha yapm ayacan syleyerek
kendisini affettirm eye alt. B esey gld, affetm iti, yapt kk hilenin sonu verm i
olm asna da sevindi.

Son gnlerde M arata birok saldr olm aktayd. C enaze treninde ortalk bir kez daha
karm t. A li eve gelirken, sokakta slogan atarak dolayorlard; ortalk ktyd. Evde bu
durum u deerlendirdiler. G e saatlere kad ar oturuyorlard. A lt kattaki kiraclar m fetti
Sleym an M etin de ayn kayglar tayordu. C enaze trenine ok kt b ir saldr olm utu.
B yle b ir saldr beklenm iyordu. M usa Suna da, Sleym an M etin de C H P nin hkm ette
olm asn gvenlik asnda olum lu gryorlard am a bu hkm ette, byle bir saldrnn ya
plabilm i olm as, onlar rktm , kayglarn bytm t.

O lacaklarn apn belirleyem iyorlard. D aha ok, genlerin bir taknl olarak gr
yorlard. Belki de byle grm ek istiyorlard, byle dnm ek rahatlatyordu. A kam konu
urlarken, ounlukla bu ekilde deerlendiriyorlard. A ncak arada yakn tarihlerdeki Sivas
ve M alatya olaylar akllarna geliyordu. stelik daha iki yl nce P azarck ta y aan m
t byle b ir saldr. B unlar dndklerinde durum un vaham etini grebiliyorlard. A ncak
yine de olaylarn o kad ar bym eyeceini dnm ek daha rahatlatcyd.

Evde, ad konm am bir durgunluk iinde yaplyordu her ey. Y em ek sessizce yeniyor,
ay sessizce iiliyor, harek etler lgnd. ocuklar bile ses kartm am aya alyorlard.
T em bihlenm iler gibi, ya hi oynam adan b ir keye kvrlm lard ya da kendi kendilerine
oynuyorlard. l topra serilm iti sanki ortaya. H er oda ve salon doluydu. K im inde o
cuklar vard, kim inde gen kadnlar. Salonda erkekler ve dier kadnlar oturuyorlard.

Sokaktan saldrganlarn sesleri geliyordu. K om unun evinde yaplan toplantdan ayr-

lanlar, dierleriyle buluuyor, sanki kendilerinden b aka kim se yokm u, sanki buralarn tek
hkim leriym iler gibi, barp aryor, gsteri yapyor, slogan atyor, evleri talyorlard.
Yani hi bir ey norm al deildi.
 B esey-E sm a odasndayd. Y atan stne srt st yatm , elleriyle k am ndaki b eb e
ini okuyordu. H er gn yapt gibi, gn sayyordu. inden, b ir gn daha eksildi diyerek
sevindi. B irka gn nce arda grd b ir b luzu hatrlad. O nu alacakt bebeine. O rta
lk sakinleseydi F id a n gnderecek o bluzu aldracakt. O dann havas soum u gibiydi.
Y organn iine girm eye hazrlanyordu. Y avaa kap ald ve A li girdi odaya. B esey-E sm a
dorulm aya alrken A li elinden tuttu. K aldrd B esey -E sm ay. Y atakta yan yana otur
dular b ir sre. B ebeklerini sevdiler. B esey-E sm a beendii bluzdan sz etti. A li, yaplan
saldrlardan konutu.

Y ataklarna girm eye hazrlanrlarken, darda g rltler devam ediyordu. B esey yataa
girm i, elleri kam ndaki bebeindeydi. Ali eilip pt eini ve bebeini. U yum aya altlar
ses etm eden. A ncak A li, sabaha kadar, uyuyam adan, b ir zm bulam adan, dnp durdu
yatan iinde. B esey-E sm a, durum un vaham etini bilse de, daha ok bebeini dnyor
du. U yudular m , uyum adan m geti vakit, anlayam adlar.

Sabah olm u, ev halk yava yava salona dolm aya balam t. H er kalkan, pencereye
bakyor, grdkleri karsnda huzursuz oluyordu. D an d a bakkaln, cam inin ve m arangozun
kapsnda toplanm , hazrlanyorlard. H er ey aktan yaplyordu. Sopalar ellerinde, silah
lar bellerindeydi. Bartlar ve hareketleriyle saldr hazrl yaptklarn gsteriyorlard.

H er gn iinde yaam paylatklar sokak, lm , kan ve gzya kokuyordu. ok sr

m edi, hazrlk yapanlarn sabrszl, gerginlii sona erdi. Sloganlarla, A llah A lla h d iy e
rek tekbir sesleriyle balad saldrlar. Evin h er tarafn a ate ediliyor, p aav ralar atlyordu
yangn ksn diye.

Evde bulunan herkes, kendilerinden nce B esey- E sm ay korum aya alyorlard; en

gvenli yerde saklam ak iin urayorlard.

F id an la birlikte saklanm lard. B esey-E sm a, ilk yaray, saklandklar yere, p en ce

relerden gelen b ir kurunla ald. Telaland herkes, B esey-E sm a yaralannca; iki canldr
diye. H em en yaral B esey i salona tayarak dar kartm aya altlar. D oktora gtrm ek
istiyorlard.

E lif A na Teslim oluyoruz! G elinim i de vurdunuz. Bari brakn da doktora gtrelim

diye baryor, rpnyor, yalvaryordu. eri girenler, yerde yaral yatan B esey -E sm ay ve
ald yaraya ram en bebeini korum aya alan abasn fark ettiklerinde, ldrn unu
diye barm lar, arkasndan da Piini de, piini de ldrn diyerek saldrm aya devam
etm ilerdi. Ayn anda B esey e- E sm aya yakn olan bir katliam c ay aklaryla tepelem eye
alt, B esey i. B esey yan a dnerek kurtuldu tepelenm ekten.

Bu arada evin iinde ldrlenler, yarallar vard. Evin iine girm i olan saldrganlar,
herkesi esir alm lard.

E lif A na rpnyor, baryor, koturuyordu, yaad felaketin arln ve acsn

azaltm ak istiyordu. O da yaralanm t, gznn stnden. Y arasndan akan kan y an ak larn
da szlerek iniyordu gsne. B azen gzne doluyor, grm esini engelliyordu.
 A li, bir yanda elinde silahyla kendisini teslim alm olan saldrganla urarken, bir
yandan da ei B esey -E sm ay gzlyordu. B esey-E sm a ar yaral olarak yerde yatyordu.
Ei A li saldrgandan kurtulm u, B esey in (Esm a) yanm a gelm iti. O nu b ir an nce doktora
gtrm ek istiyor, bunun yolunu aryordu. K endisi de yaralyd, am a yaras hafifti, h arek et
lerini engellem iyordu.

E trafta silahlar sklyordu aralksz. B esey -E sm ann yapabildii tek ey, ellerini kar
nnn stne koyarak ocuunu korum aya alm akt. Sanki bu yola bebek korunabilirm i
gibi.

E lif A na canilerin btn engellem e abalarna ram en, rpnlaryla B e se y i askeri bir
araca bindirerek doktora gtrlm esini salam t. ) f

/ t
Yaral Besey, hastaneye kad ar dayanm , am eliy ata alnm ancak ne kendisi, ne de
bebei kurtulam am t. B esey-E sm a ve A linin b ebeklerine aldklar beik, bebein zbn,
bluzu, hepsi yam alam t.
/
/
B esey- E sm ann m ezar kendi kyndedir. O nun da, ad konam am bebeinin de k a
tilleri bulunam am , bulunanlar, bilenen klie tanm a gre sadece crm e yalnz itirak
ettikleri iin yarglanm lardr. Sanki kavga eden kom ulara gitm ilerde, orad a istem eden
b ir yanl i yapm lar gibi, insann aklyla alay edercesine.

Mezarm derin kazn

Halim duyan vursun dizin
Benim musalla tama
Ana-baba-bebek yazn

Dedesi M ehmet Sunanm M ehm etin

m ezar tam a yazdrd drtlk
 ESMA SUNANIN BEBE

Beseyle A li bebeklerini korum aya alm lard nce. Sonra ayrm lard B esey i
A liden. K atliam clar ieri girdiklerinde hepsini birlikte esir alm , darya kartm lard.
D ar kartldklarnda erkekleri kadnlardan ayrm lard. Ali kendisinden ayrdklar ei
E sm aya B esey e bakyordu. A slnda daha ok B esey in, byk b ir soyluluk grnts y a
ratan k am na orada ki bebeine bakyordu.

N e kadar az kalm t bebeklerinin doum una. u an olan bitenin ne anlam vard. H er

halde bu katliam daha fazla devam etm ez ya birileri gelir bunu engeller veya bunlar bizi
brakrlar. B raksalard ilk olarak bebeiyle gezm eye gidecekti. B unlar dnrken geldi
ilk ar darbe. A linin k afasna vurm utu birisi baltayla. Elleriyle kafasn korum aya al
m ancak hem elleri hem de kafas yaralanm t. B undan sonrasn hi bilem edi Ali. Silah
skm lar, baklarla balta ve palalarla vurm ulard.

A li, kan revan iinde yerde yatarken B esey (E sm a), lk layd. Elleri srekli
kam ndayd. K orkuyordu, arm , oka girm iti. B ebeini dnyordu, srekli. E llerini
o kadar ok tutuyordu ki sanki ellerini k am n d a ayrsa bebek decekm i gibi b ir tutum
iindeydi.

B esey (Esm a) vurduklarnda da elleri kam ndayd. H enz kendisindeydi. B ebeini k o

ruyor ve kendi lm nden deil bebeinin lm nden kayglanyordu. K atiller B esey in
bebeini korum aya altn grm lerdi. E trafnda olanlar net alglayam yor, anlaya-
m yordu. B ebeini d oktora gtrm elerini sylem eye alyordu. A yaklaryla vuruyorlard
B esey in k am n a kam na. Piini m i k u rtaracak sn diyordu iren b ir haz alarak.

Besey, vurulduktan b ir sre sonra bayld. H ib ir ey grm yor, duym uyordu. A m a el

leri hep kam n n stndeydi. H i ayrm ad ellerini oradan. B esey in kaynanas E lif A na ne
yapp edip B esey i doktora gtrebilm iti. K atliam clarla boaz boaza olm u, direnm i,
askerler gelince gelinini doktora gtrebilm iti. ,

H astaneye gittiklerinde B esey kendisinden deildi. D oktorlar ilgilenm iler, annenin ar

tk kurtulam ayacan grdklerinden dolay bebei kurtarm aya alm lard. A ncak btn
abalara ram en arzu edilen gereklem em i, B esey in bebei kurtulam am tr. 1
j *
M ara katliam yarglam alarnda gerek B esey in bebei gerekse D nd n v e rin b e
beiyle ilgili hibir yasal ilem yaplm am bu b ebekler ve bu bebeklere kar ilenen ci
nayetler, yarglam aya konu edilm em itir. H angi hukuk sistem i nasl d e erlen d irecek tir ayr
b ir konudur. A ncak ezilenlerin hukukunda bu b ebeklerin hesabnn sorulacandan hibir
kuku olm am aldr.
 Fatma Bilmez ve ocuklar

FATMA BLMEZ, PAZARCIK, RDEKDEDE 1940

Bilm ez ailesinde anne-baba A n tep e dne gitm eye hazrlanrken, kar kom uda hum
mal bir faaliyet vard. O dnem o yrede ok kullanlan tekerlekli m otosikletle, katliam
iin katil tanyordu m ahalleye. K om ular gelip de brahim lere bu gelim eleri anlattklarn
da dne gitm ekten vazgem ilerdi.
F atm ann ei brahim B ilm ez birka gn nce lokantada yem ek yerken bir grup gelm i
ti. brahim ahsen tanyordu gelenleri; ilerinde biri de kom usuydu. M ustafayd ad. eri
girdiinde brahim in duym asn zellikle istercesine D rt A levi ldrrsem cennete gide
ceim diyordu yanndaki arkadana. brahim aknlkla, rpererek dinlem i, am a stne
alnm am t. akaya vurm utu.
retm enlerin cenazesinin kaldrld C um a gn,ehir karm , ortalk sava alanna
dnm t. arda datm adk dkkn brakm am lar, m ahallelere saldrm aya balam lard.
Saldrganlar nce Y rkselim e girm ek istem iler; oraya girem eyince br m ahallelere da
lm lard. H er ta ra f yanyordu.
brahim in dkkn ardayd. Saldrlarn olduu C um a gnnn sabahnda, henz ce
nazeler kaldrlm adan, brahim dkknn am ak istem iti. Birka gn nce karlatnda
tehdit dolu konum ay yapan kom usu, bu kez, D kkn ne ayorsun ki, biraz sonra bana
gelecekleri grrsn! diye tehdit edince,brahim durm ad, dkknn kapatarak tekrar evine
dnd. Zaten gvenlik gleri de sokaa km a yasa uygulandn,herkesin evine gitm e
sini istem ilerdi.
 O gn Fatm a B ilm ezlerin evine kom ular da gelm ilerdi. Saldrlardan korunm ak iste
miler, kayglar ve rknty birlikteliin gven verici ortam nda karlam ay tercih etm i
lerdi.G elen ailelerden biri brahim lerin kyls, dieri yakn kylsyd. B akalar da vard.
erisi insan doluydu.
Eve yaklatnda, etrafta saldrlarn baladn grd. Evine gitti ve gelim eleri izle
m eye balad. Evini herkes gibi en gvenli yer olarak kabul ettii iin rahatt. G elen kom ula
r da rahatlard. Bugn geer yarm a sorun alm olur, diye dnyorlard. H km et vard,
devlet vard; saldrganlar bu durum u daha fazla devam ettirm ezlerdi.
Fatm a, ei brahim , m isafirleri ve ocuklar evde, karanlk b ir k gecesinde bunlar ko
nuurlarken darda hareketlilik balam t. Cenaze treninden dalanlar, m ahallelere y
nelm i, yry yapyor, etrafa satayor, taknlklarda bulunuyorlardrFatm a bilm ezlerin
evinin nnden de getiler birka defa. Sokaktaki kalabalk saldr hayas iindeydi ve bu
hava ieriye yansyordu. ocuklar dhil kim senin uykusu gelm iyordu.
A kam la birlikte saldrlarn hedefi olan A levi, solcu ve Krt evlerinin hepsine tedir
ginlik, korku ve kayg km t.Evlerin yorgunluk gideren,scack, gven ve huzur veren
ortam gitm i,yerine belirsiz bir gecenin karanlk korkusu kalm t.
Sabah olduunda hep birlikte kahvaltya oturm ular ya da yle davranm lard. nk
kim senin can kahvalt yapm ak istem iyordu.K orku ve endie dolu bir aresizlik iindeydiler.
H erkesin tek um udu vard. O da gvenlik glerinin gelip m dahale etm esi. H enz erken
saatlerdi. A skeriyenin birazdan geleceini dnyorlard. eride bunlar konuulurken da
rdakiler balam lard baka evlere saldrm aya.
KATLAM CI EV SAH B
Fatm a B ilm ezin oturduu ev iki katlyd ve kirayd. On basam akla klyordu. A ltnda
odunluk vard. ok srm em iti sokaktaki vahi grltnn evin iine dolm as. eriye do
luan grltden hem en sonra m erdivenlerde km aya baladklar duyuldu. lk saldr ev
sahiplerinden geldi. B astlar evi, Evden kn, sizi darda ldrsnler diyorlard adeta.
Evdekiler bunu kabul etmediler. A rdndan erkekler evin bir odasna saklandlar, aresizlik
ten.Evden ayrlan ev sahibi, aadaki saldrganlar tevik etm eye balam t.
eridekilerin direncini krm ak, kar koyularm engellem ek iin Erkekleri teslim edin,
kadnlara dokunm ayacaz diyorlard. Fatm a ve dierleri srarla bu yaplann doru olm ad
n, evde erkek bulunm adn anlatarak saldrganlardan kurtulm aya alyordu.A ncak ie
yaram yordu. A adakileri srekli bilgilendiren ev sahibi saldrgan, tekrar yukar eve k
m ,erkeklerin olduu odann kapsn krarak am ve bylece erkeklerin ierde olduunu
gstererek saldrnn devam n salam t.
eride erkeklerin varln gren saldrganlar bunun zerine saldrlarnn dozunu ve
iddetini artrm lard. A rtk vahi bir sava yaanyordu. Evin etraf ortaa savalarnda
olduu gibi kuatlm t. Evin evrildii yetm ezm i gibi, evin yaknnda bir de elektrik direi
vard. O koca direi evin stne doru eerek eve girm eyi salayacak hale getirdiler.B ylece
dam n stne kp ieri girm eye veya evdekileri buradan vurm aya alyorlard.
Dam n stne km lar, oradan ieriye girm eye veya ierdekileri vurm aya alyorlard.
B u dam n stne km olan katliam clar kom ularydlar. Fatm a dam n stnden kendileri
ne saldran kom ularna derdini anlatm aya alyordu am a ne dinleyen ne de ilgilenen vard.
Kan brm t gzlerini.
K atliam clar, ierdekilere teslim olm alarn, kadnlara ve ocuklara b ir ey yapm aya
caklarn sylyorlard srekli. eridekilerin ise, ne karar verecek halleri vard,ne de takat-
lar kalm t.Ev yanyordu. Silahlarla taranyor, duvarlar, ats delinm ek isteniyordu.
eridekiler dardan gelen silahlardan korunm aya alyor, bu am ala yerlerinden hi
kalkm yorlar veya dikkatli hareket ediyorlard.G iderek atm ann sonular daha vahim ol
m aya balam t. lk olarak Fatm a ve brahim in oullarndan Ali vurularak, cesedi aadaki
atee atlm t.A rkasndan bakalar da ldrlm t. A rtk katliam gerek boyutlaryla y aa
nyordu. Yanan evin iinde yarallar ve ller vard. brahim B ilm ez, aaya atlayarak kay
bolm utu. H aan vurulm u, yaralyd.A nne Fatm a Bilm ez, hem yaral, hem bitkin ve aresiz
bir durum da, oradan oraya koturup duruyordu.E n son H asan m yanndayd.K z Selda vard
yan bam da.Zaten hep yan bandayd Selda.Fatm a B ilm ez yaral olu H asan m ban ku
cana alm t, yere dm esin diye. H asan n b ir an nce doktora gtrlm esi gerekiyordu.
Byle bekleyerek olam azd.
Fatm a Bilm ez dardakilere sesleniyordu. ocuklarndan A linin ldrldn, H a
san m yaral olduunu, ei brahim i grem edii iin ldrldn sandn anlatm aya
alt.D inleyen yoktu. Saldrlarn iddetini artrarak cevap verdiler.
Yardm iin gidenlerden gelen de olm am ,yardm da gelm em iti. A skerlerin varl da
sz konusu deildi. Ne yapp edip olunun doktora yetitirilm esi gerekiyordu. Fatm a, kz
Selda ya birlikte biraz nce dndkleri gibi, H asan doktora gtrm ek iin aa indirm eyi
dndler ve dndklerini yapm aya yneldiler.
H em en harekete getiler. Bir tarafndan kardei Selda, bir tarafndan annesi tutarak Ha-
san aaya indirm ek istiyorlard. Saldrganlardan birisi,yaral olu H aan B ilm ezi aa
indirm ek isteyen F atm ay ekerek,ikisini de yere yuvarlam t. Fatm a olunun stne d
m t. H asanm yaras acm asn diye hzla toparland ayaa kalkt.
Tepelerinde ve evrelerinde bekleyen haram iler, H asana ate etm eye baladklarnda,
Fatm a Bilm ez olunun stne kapand. K urunlar F atm ann bedenine giriyor,her kurun bir
sram aya,her sram a lm n yaknlam asna yol ayordu. H asan kurunlardan korum ak
isteyen annesi can verirken,H asana da sopa, nacak ve baltalarla vuruyorlard. Fatm a oluna
sklan kurunlara siper olm u ancak yinede olunu kurtaram am t.H asanm bedeni para
lanm t.D elik deik edilm i bir insan bedenine silahlarn boaltam adan ayrlm adlar. Fatm a
Bilm ez, olunu kurtaram am ,kendisi de onunla birlikte ldrlm t.
H asann cesedi annesinin cesedinin yannda, boylu boyunca uzanm t. A nnesi ynn
H asana dnm , ellerinin birisini H asan a uzatm t. Sanki onun elini tutm ak ister gibiydi.
kisi de cansz yatyorlard yerde. H aan B ilm ez ve Fatm a Bilm ez, ana oul, vahi bir biim
de ldrlm lerdi.
HATIRA K A LA N K A N LI G M LEK
A nnesiyle birlikte kardeini aaya indiren S eldann hem annesi, hem de kardei l
drlm t. Selda annesi ve aabeyinin zerine atlm , lk lyayd. A nnesine ve aa
beyine sarldnda stndeki tirt kpkzl olm utu. Y llar sonra Selda Bilm ez o an yle
anlatm aktadr:
 A nnem in yaral yattn grdm . O nun stne atldm , kucakladm , kaldrm aya a
ltm. O lm ad, kaldram adm . A nnem e sarldm iin stm bam kan iindeydi. Kanla
slandm ve bunun ne dem ek olduunu hi unutm ayacak bir biim de rendim . nsanlar bir
birlerine hi unutm ayacam derler ya. A slnda her ey unutuluyor. A m a tam da byle eyler
unutulm uyor. ( ...) stm deki gm lee bulaan kan, ok etkileyici bir grnt oluturm utu.
stelik bu kanlarn abim in ve annem in kan olduunu biliyordum . A nnem le abim in gm le
im e bulaan kanlarn o gm lekle birlikte yllarca sakladm . Y kayam adm o kanlar. Elim
varm ad ykam aya, iim elverm edi o kan yok etm eye.O gm lek, herhangi b ir gm lek de
il,bana abim den ve annem den kalan en deerli hediyeydi.O kanl gm lei evlendiim den
eyizim le birlikte getirdim . Benim eyizim oldu o kanl gm lek. A nnem le abim in eyiz hedi
yesi. O gm lei hep sandm n en gizli, en zel kesinde sakladm . A pnem le abim i ve ya
adklarm her hatrladm da o gm lek sndm b ir lim an oldu. O kanl gtjjee anlattm
derdim i, o gm lekten g aldm j

nsann kardeinin ve annesinin kanm a bulanm bir gm lei saklam as,byle b ir gm

lein varisi olm as kolay m ? S eldaya miras kalan o kanl gm lek oldu. Fatm a ve H aan
B ilm ezin kanl gm leini yllarca saklayan Selda, o gm lei annesinin kardeinin varlna
dayanak yapt, o gm lekten g alm aya alt.Evlendiinden de,kim se kendisini anlayam a
yaca iin, kim selere gsterm eden eyizinin iinde tad o kanl gm lei.B akalar iin de
il am a Selda iin btn b ir hayat saklyordu o gm lek. A nnesini, abisini, gem iini anlat
yor, geleceini belirliyordu. Selda ne o gm lekten kurtulm ak istedi, ne o gm lek onu brakt.
Y llar sonra aclarn paylam aya karar verene kadar o gm lekle yaad Selda.
ESR A LIN A N LA R
Bilm ezlerin evi zapt edilm iti. lenler lm t. K alanlar tutsak alnarak bir eve gt
rldler. O n b ir ocuk ve gen kzd esirler. Bunlar eve brakanlar ncelikle gen kzlara
tacizde bulunm ulard. O nlar ganim et olarak deerlendiriyorlard. Tutsaklar braktklar ev
sahibine, Bunlar sonra gelip alacaz, daa kaldracaz diyerek teslim etm i ve katliam
larn srdrm eye gitm ilerdi. Bu kzlar ve ocuklar daha sonra gelen askerler tarafndan
kurtarlm lardr. Bu olay katliam gnlerinde 16 yanda bir gen kz olan Selda Bilm ez
yle anlatyor:
Teyzem in kz renciydi, bizde kalyordu. O da yaraland. O na tacizde bulundular.
Tacizi daha ileri gtrebilirlerdi. A skerlerin erken gelm esi bunu nledi. Yoksa zaten rehin
olarak bakyorlard bize. G ya kendi rehinlerine kar bizi alkoyuyorlard. Bu durum da, bizi
daa kaldracaklarn veher ey yapacaklarn sylyorlard
Fatm a B ilm ezin katilleri bulunam am tr.B ilm ez ailesi katliam dan sonra M aratan g
mlerdir. brahim B ilm ez katledilen yaknlarnn acsyla, yaad bu aclarn arlndan
kurtulm ak ve gem ile balarn tm den kopartm ak iin soyadlarn deitirm itir.
 HAAN BLMEZ- PAZARCIK RDEKDEDE- 1960

S akarya m ahallesine saldrm aya balayan ilk grup cenaze treninden dnenlerdi. C e
naze treninden herhangi bir engellem eyle karlam ayan saldrganlar hzla h er tarafa da-
lam aya her tarafa iddetli saldrlarla kontrol altna alm aya baladlar. brahim Bilmez>in
oturduu Sakarya Yeni M ahalleye de bu saldrganlar gelm i saldr provas yapm lard.

Saldr ok erken balad ve ge saatlere kad ar devam etti. Saldr esnasnda cam ide
saldry tevik edici anonslar yaplyordu. Z aten saldrganlar akam k atliam la ilgili toplant
yapm lar, sabah n am aznda cam iye giderek oradan saldrlara balam ak zere sokaa k
m lard.

Sokak takkeli alvarl lastik ayakkabl kyllerle doluydu. Traktrler geliyordu, rm ork
lar dolu dolu. Sokaa girenlerin hepsinin elinde silah niyetine kullanaca bir eyler vard.

Saldrganlar brahim B ilm ezin evini sarm lar, tam b ir askeri kuatm a halindeydiler.
D urm adan evin iine yanc m addeler atyorlard. Yanan evin iinde yangn ve dum andan
durulm az olm utu. brahim am ca ocuklarn korum ak iin askere h ab er verm ekten b a
ka are olm adn gryordu. D erdini anlatm aya alt, saldrganlara. Yok, dinlem iyor,
anlam yor, anlam ak istem iyorlard. Tek istedikleri kan dkm ek can alm akt. brahim B il
m ez askerden yardm alabilm ek iin evin balkonundan kendisini atm t yere. Ya lecek bu
azaptan kurtulacak vey a k urtulursa gidip yardm getirerek ocuklarn kurtaracakt.
 brahim>in olu H aan babasnn av tfeiyle saldrganlara kar direniyordu. H a
a n m elindeki krm a bu apulcu srsne k ar etm eyecekti, etm edi de. A ncak bu n u n la idare
etm ekten baka yapacak bir ey de yoktu. H aan elindeki krm ann snrl m erm ilerini ara
lkl olarak ve sadece korkutm ak am acyla skyordu. V urm ak istem iyordu. Tahrik olm asn
lar diye. Z aten insan ldrm eyi becerm esi de kolay deildi. B u gne kadar b ir tavuk bile
kesm em iti. N asl insan ldrecekti ki.

H aan, ailesini ve kendisini korum aya alyordu. S onuna k ad ar,direnecekti. A ncak

saldrganlara kar bu direnii gsterirken her yere hkim olam yordu ve elindeki silahn
m erm ileri bitm ek zereydi, azalm t. M erm iler bitince silah ie yaram az bir dem ir y
n olacakt. H asan da birilerinin gelm esini bekliyor, um uyordu. A sker gelm ez is<p bunlarla
b aa km ak kolay olm ayacakt. D evlet, asker neden yoktu? N eden bu k ad ar ^ o lay ca bir
grup insan dini etnik kkeni veya siyasal grleri farkl diye katledebiliyorlar? H em de en
aalk yntem lerle yok edebiliyorlar? D evlet bu k atliam a kar gerekten bu kad ar gsz
m dr? Ya da devlet bu yaplan saldrlara gz m yum uyor? B unlar H aan m aklndan yel
gibi gelip geen dncelerdi. Ne bu dncelere takld ne de dnm eye devam edebildi.
B unlar H asan n kafasnda anlk olarak gelip geiyordu

Evin iinde suyun vanalarn aarak durabilm ilerdi u ana kadar. A linin dam a kart
larak ldrldn renm iti. K ardeini seviyordu, onun vurulm u olm asna zlm t
am a zntsn yaam ak bile m m kn deildi. H aan kardeini d nr ve dierlerini
korum aya alrken, gsne giren bir kurunla sarsldn hissetti. A kan kanla birlikte,
vurulduunu anlad ve olduu yere dt. H aan m vurulduunu gren S elda onun stne
atld. Z aten gz hep H asan dayd. ki karde olarak H a sa n la Selda b irbirlerine daha ok
balydlar.

H aan, A li ve arkasnda kendisi vurulduktan sonra, kalanlarn kurtulm as iin baba

beni brakn gidin diyordu yaral haliyle. Yaral olm asna ram en bilinci yerindeydi. K en
disinin ne olacam deil dierlerine b ir ey olm am asn dnyordu. A ada katliam clar
tanm adklar, hibir zam an tam yam ayacaklar, y anlarna gidem eyecekleri efendilerinden
b ir aferin alm ak iin ve denk gelirse kuruluk b ir ganim et uruna, insan k atletm eye al
yorlard. Y ukarda H aan kendi lm n dnm eden cann ortaya koyarak, bakalarnn
kurtulm asn salam ak iin rpnyordu.

H aan yaral haldeyken, evin dam nda, Ali B ilm ez gibi ldrdkleri H aan Ild rcan
aadaki odun ateinin iine attlar.

Yaral H aan annesiyle kardei Selda aralarna alarak tahta m erdivenlerde aaya in
dirm eye balam lard. S aldrganlar ise, H asan a vuruyorlar, onu kadnlarn elinden alm aya
alyorlard.

O nlarn H asan alm aya alm alar, anne ile kz kardein verm em e abalar sonucunda
b ir boum a yaand. O karm aann sonucu da H aan ve F atm a B ilm ez st ste yere dt
ler. O nlarn dm esiyle silahlar onlarn stne patlam aya balad. Sklan silahlarla ikisi de
ayn anda ldler. A nne ile yirm i yanda b ir oul, ayn yerde ve ayn anda ldler. nsanlk
tarihinde byle b ir lm ka bin ylda bir ve kim b ilir hangi katliam da m m kn olabilir.
Fatm a vurulurken oluna atlm t. O luna sklan kurunlara kendi bedenini siper etm iti.
Y ine de vurulduktan sonra yana kaym t F atm ann cesedi. F atm ann eli olunun gsn-
deydi. O na sarlm ak istiyorm u gibi akt ve sanki H asan kendisine doru evirm ek iste
m i gibiydi. G zleriyle H asan a bakyordu. H asan m da bedeni annesinden yana dnkt.
K afas da annesine ynelikti ve gzleriyle annesine bakyordu. K apanm am t gzleri. F at
m a nn da gzleri akt ve oluna bakyordu. F a tm a nn gzlerinde y alar szlm t, sal
drlar baladndan beri alam t Fatm a. F atm ann kana belenm i, m avi iekli gecelii
grnyordu. H asan m ayandaki ayakkablarn beenm i, yam alyordu b ir katliam c.

F atm ann kz Selda, bir annesinin bir abisinin cesetlerine sarlyor, lklar atyordu,
dalar delercesine. C esetler sokan iinde evlerinin nndeydi. D ne kad ar sevgilerini
tadklar sokak, m u tlulukla karlandklar evlerinin n cehennem leri olm utu B ilm ez
ailesinin.

F atm a dourduu oluyla birlikte, ayn b etonun stnde yatyorlard. K an birikm iti
cesetlerin olduu yerde. K urum utu kanlar. S aatlerdir sren saldrlar, b ir ailenin daha fe
laketi olm utu.

B ilm ez ailesinin cenazelerini, am calar gidip alm lar, kye getirip gm m lerdi. nce
A linin cenazesi getirilm i, b ir hafta sonra F atm a ile H asan n cenazesi kye gelm itir.

SERTA >IN K U RTA RD I I N SA N L A R

S aldrnn balam asndan bir sre sonra, brahim B ilm ezin balkondan baheye atlam a
s, orada yaralanm as, ierdekilerin yaad okun derinlem esine yol am t. B abasnn
yaralandn gren evin onalt yandaki kz Selda, kardei oniki yandaki S erta evin
balkonundan, baheye b ir ip balayarak sallandrd. A a inen Serta nce babasnn y ara
sn balad, gm leiyle. Sonra babasnn da tavsiyesi zerine asker getirm eye gitti.

Yolda evirdiler kendisini sorguya aldlar ayakst. Sorulan sorulara yanltc cevap
lar verdi. E hed okum asn istediler. O kulda renm iti. H em en okudu. Snav gem i,
onlardan kurtulm utu. K oarak asker aram aya ehrin m erkezine doru gitm eye devam etti.
Bir sre sonra aradn buldu. A nlatt derdini. U zun sre m egul ettiler. O hem en gitm ek
istiyordu. A m a onu bu noktada dinlem iyorlard. En son dediklerini kabul ederek ve Ser-
ta n yol gstericiliiyle B ilm ez ailesinin evine geldiler. G eldiklerinde evin nnde ve yan
tarafnda be tane ceset vard. C esetlerin bazlar daha ok, bazlar daha az yanm t.

B R A H M B L M E Z N A CI D O L U HAYATI

K uatlm olan evde kurtulam ayacaklarn anlayan brahim , baka y ollar aram ak zo
runda olduunu grm t. H em en aklna gelen zm hi dnm eden h ayat geirdi. Yar
dm getirebilm ek iin evin balkonunda atlam t. A tlarken vurulm u, bylece yaralanm t.
A yrca yanan odunlarn stne dt iin b irde oradan darbe alm t. B una ram en srne
srne kap baka b ir binaya giderek orada saklanm t.

B u esnada kendisi gibi balkondan atlayan kk olu S erta grm ve ona gidip
askerlere haber verm esini istem itir. Serta b abasnn sylem esine uygun olarak arya
 ff ie 4 t 4 s * e w c lc U i& 'M V M t4 '/ 7 8

ynelm iti. Y olda karlatklar S erta sorguya ekm ilerdi. Serta hem sorulara uygun
cevaplar verm i hem de besm eleyi istedikleri gibi getirebilm iti. B ylece saldrganlarn
elinden kurtularak askerlere haber verebilm iti.

brahim B ilm ez ise sakland yerden frsatm bulup tek rar srnerek salk ocana
gitm i oradan askerler gelince hastaneye alnm t.

B ilm ez ailesinin m ezarlar kendi kyndendir..

A ilenin o dnem on drt yanda olan olu sm ail bu katliam n etkisiyle toplum sal ili
kilerde intibak sorunu yaam aktadr. Bu durum u beyn in d en silerek yaam am gibi davran
m ak iin B en bunun etkisinden hi kurtulam adm . H ele yakn zam anlarda b abam lnce
daha ok etkilenm eye baladm . dem ektedir. i j

O n alt yandaki Selda yaad bu okun etkisiyle, ac dolu yllar yaam tr. A nne
sinin stne atldnda elinde ivili denek olan silahl ve orta yal birisinin A levileri
ldrenlerin cennetteki evleri yeil olurm u dem esini hi unutm am akta, bu yaanm lktan
dolay yeil renge kar alerji duym aktadr. S elda ortaokul ikinci sn fta okulu brakm ak
zorunda kalm tr, bu katliam dan dolay. B ir daha da okula gidem em i okula gitm ek onun
iinde bir uhde olarak kalm tr.

Bu katliam da, brahim B ilm ezin o dnem dokuz aylk olan ocuu M u ra tta y aralan
m t.

brahim B ilm ez iin hayat katliam dan sonra ekilm ez oldu. brahim yeniden evlendi.
K yde yaadlar bir yl kadar. Sonra M ersim e gtler. D kknlar yam alanm t, hibir
eyleri yoktu, hayata yeniden ve hibir ey olm adan balam ak zorundaydlar. A ncak buna
ram en iler iyi gitm edi, hayatn tad tuzu kalm am t.

B ilm ez ailesi bu yaanlardan dolay soyadn deitirdi.

K IR IL A N M E Z A R TA LA R I

1980de, faist darbe dnem inde, A linin ve d ierlerinin m ezarlarna yazlm olan bir
yaz A linin ve dierlerinin m ezar talarnn devlet zo ru y la krlm asna yol am t.

A linin ve dier m ezar talarna ailenin yaknlarnda F evzi K urt, N azm H ik m e tin bir
iirinin lenler dverek ldler, gnee gm ld ler dizlerini yazdrm t. B ir ihbar
zerine m ezar talarn grp inceleyen b ir darbe yetkilisi bu yaznn su olduunu ileri
srerek silinm esini istem iti. Y aznn silinm esini kabul etm eyen brahim B ilm ez, bu y az
dan dolay gnlerce gzaltnda tutulm u ve m ezar talar krlm t. A ile daha sonra yazs
olm ayan bir m ezar ta yaptrm t.

A li B ilm ezin katilleri de katliam yapm aktan deil, crm e y aln z itirak etm ekten
dolay yarglanm lardr. B u klie tanm katliam clarn kurtarcs olm u M ara katliam nn
stnn rtlm esinde tem el b ir rol oynam tr.
 Ali Blmez Kardei ile birlikte

AL BLMEZ, PAZARCIK-RDEK DEDE KY, 1958

Ali B ilm ez, babasnn yannda yaayan b ir genti. B ir esnafn yannda alyordu.
H enz hayata yeni hazrlanyordu. B akasnn yannda alm as hayat deiik ynleriyle
tanm as byle m m kn olur ve bylesi daha iyidir diye babas tarafnda salanm t. B aba
syla birlikte kiralk evde oturuyorlard.

Ali B ilm ezin gzleri az gryordu. A ncak bu durum u hayatn iinde yerini alm asna
engel olacak dzeyde deildi. Bir kaportacda alyor; elinden geldiince hayata ve ailesi
ne kar sorum luluklarna uygun davranyordu. A linin zel durum u onu toplum sal hayattan
uzaklatrm am , tam tersine ok daha sosyal b ir nitelik kazandrm t.

Bu durum A linin kendisine olan gvenini artrm t. alt iyerinde de seviliyordu.

M ahallede pek ok arkada vard. Tanyan herkes A liyi seviyordu. C ana yakn, scakkanl
ve her syleneni dikkate alan, insanlara kar saygl davranan bir genti.

Ali ald haftal annesine veriyor, biriktirm esini istiyordu. H er d efasnda hesabn
soruyor, parasnn ne k ad ar olduunu takip ediyordu. A nnesi bazen Ali seni evlendirelim
dediinde, m ahcup bir yz ifadesi taknyor, hem en konuyu deitiriyordu.

K ardelerini ve ailesini ok seviyordu Ali. ten kar km az hi oyalanm adan evine

geliyordu. A nnesini ve kz kardelerini grdnde yzn b ir m u tlu lu k dalgas kaplyor
du. H ep glm serdi A li. evresine gsterdii bu yaknln karln aldnda, dnyalar
kazanm gibi sevinirdi.
 C enaze treni ve sonrasnda yaanan saldrlar srasnda babas brahim arda iye-
rindeydi. D evlet yetkilileri iyerlerinin kapatlm asn istem i, bunun zerine A linin babas
brahim iyerini kapatarak evine dnm t. brahim evine gelirken, karlat k om ula
ryla durum u deerlendirm iler, saldrlarn devam edebileceini, brahim lerin evinde bir
araya gelm enin daha gvenli olacan kararlatrm lard.

G ece boyunca evde b ir arada olduklar kom ularyla konuup sohbet ettiler. G enellikle
son bir ka gnden beri y aanan saldrlar konuuyorlard. O lan bitenlere b ir trl anlam
verem iyorlard. B unlardan daha ok hepsinin gzleri kulaklar darcfa saldrm ak iin h a
zrlk yapanlardayd. D ardaki grltlere alam am lard. K orku ve dehet iindeydiler.
K om ularnn dm anca yaklam larndan da rkm lerdi. i
)' !
A li, babasyla kom ularn konum alarn dinliyor, onlardan b ir eyler kartm aya, y ap
lan saldrlara dair b ir fikir edinm eye alyordu. G ecenin ge saatlerine k ad ar kayg iinde
oturdular. A li olan biteni az da olsa anlam ve kayglanm t. D arda kin ve nefretle sr
drlen katliam hazrlklarnn grlts azalm t. Tek tk sesler geliyor, arad a b ir sokakta
gezenlere rastlanyordu. >

Sabah olm utu. Taze b ir gnd. Tekin olm ayan b ir gne uyanm lard ne y azk ki. D n
den beri devam eden saldrganlklar gece boyu taciz ve satam a eklinde srm , devam
etm iti. imdi de sokakta saldr havas vard. A li, neden evden kam az olduklarn, bunca
insann hangi sebeple b urada biriktiini akam dan beri yaplan anlatm lara ram en anla-
yam yordu. S orularna cevap veren de yoktu, sylenenlerden de m akul b ir aklam a b u
lam yordu. A ncak evden km am as isteniyordu. O da buna isteksizce uyuyordu. Saldr
esnasnda, Ali de evdekilerle birlikte kar koym aya, saldrganlar vazgeirm eye alm t.
D aha ok byklerin istediklerini yapm ak iin abalyordu.

Sabahn bu erken saatinde, sokak alt st olm u, kaynyordu. K ap iddetle alnd. Ev

sahibiydi. E vden b ir an nce ayrlm alarn, yo k sa evi yakacaklarn sylyordu. Syleyii,
ben de iin iin d ey im tarzndayd. Saldrganlar ve saldrlar sahiplenen, savunan, d es
tekleyen b ir slupla sylem iti. erdekiler bunu kabul etm ediler; edem ezlerdi bu lm
ferm an olurdu.

A ada biriken katliam clar artyordu. M antar gibi, hzla reyen b ir varlk gibi oal
yor, oaldka saldrganlayorlard. K om nistler M o sk o v aya! A lla h n seven A levileri
ldrsn diye slogan atyorlard. E vdeki erkekler ksn, kim seye b ir ey yapm ay aca z
yalanyla insanlar aldatm aya alyorlard. E vin h er taraf kuatlm , evredeki dam lar
dan eve uzun m enzilli ve otom atik silahlarla ate ediliyordu. K om u kadnlar, hevesle, i
tahla tezahrat yapyor, yardm c olm aya alyorlard. Evi yakm ak istem iyor, tam tersine
yanm am as iin zel dikkat gsteriyorlard. nk ev sahibi, saldrlarn bandayd ve
kendilerine ait bir evi yakm alar sz konusu olam azd. A li B ilm ezlerin evinde, kim se k ap
y am yor, evden de km yordu. Saldrganlar ise onlar katletm eye kararlydlar.

eridekiler kaplarn am aynca ev sahibi vastasyla eve girm eye karar verdiler. Ali
B ilm ezlerin evine girm ek ok kolayd. Ev sahibi, belirtildii gibi, saldrganlarla birlikteydi.
E v sahibinin katk ve ynlendirm esiyle kapy krarak girdiler ieriye. K atliam clarn eve
gireceklerini anlayan ieridekiler, erkekleri b ir odaya sakladlar. erde sadece kadnlar ve
ocuklar grnyorlard. Evde erkek yok diye yem in ettiler. Saldrganlar eli bo aaya
inince, ev sahibi ve olu hzla yukar ktlar. nk insanlarn ieride olduunu biliyorlard.

eri giren ev sahibi ve olu, kendilerine engel olm ak isteyen evin gen kz S eld ay
dverek, odann kapsn krdlar. A aya da B uras A levi g vur do lu diye bararak
canileri ardlar.

H er taraf evrilm i olan evin kuatm as daha da sertletirildi. Saldrlarn iddeti artrl
d, trleri eitlendirildi. nce evi yakm ak istem iyorlard, ev sahibinin B u A levileri ldr
m ek iin evim den de v azgeerim dem esiyle evi yakm aya yneldiler. A lt kattaki odunlar
yakarken, ieriye ate de atyorlard.

Sanki btn sokak, bu saldrlarn baarl olm as iin seferber olm utu. K om ularn
nem li bir ksm , youn bir tem po iinde, saldrnn gidiatn glendirm eye alyordu.
K im i tezahrat yapyor, kim i yangn iin benzin tem in ediyor, kim i silah getiriyordu. T rak
trler, at arabalar, m otosikletler, durm adan m alzem e ve saldrgan tayordu m ahalleye. N e
ok dm anm z varm diye konuuyorlard ierideki aile bykleri.

Evin iinde dum andan gz gz grm ez olm utu. Salonun ve odalarn sergileri, perde
leri, kilim leri, her ey tutum u, yanyordu. D um andan ve yangndan baka, scaklk da evde
duram az hale getirm iti insanlar. Suyu atlar, ortala suyun akm asn saladlar. Suyun
etkisiyle hem yangn durdurm ak, hem scakla dayanm ak m m kn olu r diye dndler.
Y ine olm ad. D ayanlm yordu scakla, atee ve ne zam an kim e saplanaca bilinm eyen,
yam ur gibi yaan kurunlara.

Ev sahibi brahim dayanam ad, teslim olm ak iin pencereye yneldi: Evde benden
baka erkek yok, oluk ocuum a ktlk yapm ayn, onlara dokunm ayn teslim o laym .
Sonra da iki katl binann ikinci katndan aaya att kendisini. B abasnn kendisini bu
ekilde aaya attn gren Selda, on yalarndaki kardei S erta aaya sarktarak b a
basnn yanm a gnderm iti. Bu arada sk sk tem bihlem i; yapabilirlerse devletin gvenlik
gcne, askerlere haber verm elerini istem iti. Ev yanarak cehennem e dnm t. Y arallar
vard ierde. Vahi, kuralsz bir zulm yaanyordu. erideki insanlar, kadn, ocuk ve
yal dem eden ldrm ek iin akl alm az b ir aba srdrlyordu.

brahim B ilm ez atlarken yaralanm t. Saldrganlar atlatp bir ahra saklanm t. O lu

Serta grm t babasnn sakland yeri. Serta, babasn kanlar iinde grnce korkm u
tu. B abasnn ynlendirm esiyle hem en gm leini yrtarak babasnn yarasn sarm t. Bu
arada Serta, biraz babasnn durum undan dolay biraz da korktuu iin sessizce alyordu.
O lunun aladn grnce, b rah im de alam aya balad. brahim , hem en toparlanarak
olunu teselli etm eye balad. Ayn zam anda ona asker getirm esi iin valilie veya b ir k a
rakola gitm esini sylyordu. O nlu yalarndaki Serta, babasn ok seviyordu ve u an da
babasn kurtaracak b ir i yapacakt. B unun h ey ecan y la kouyordu. Y olda karlat sal
drganlara, baka isim ler vererek, isterikleri besm eleyi ekerek sonunda varm t valilie.
 Serta valilie giderken dardakiler saldrlarna btn iddetiyle devam ediyorlard.
E vdekiler yanm akta olan evin iindeydiler. B alkona snm lard. Ya ieride yanarak le
cekler ya da darda k urunlara h e d e f olacaklard.

Sabahn ilk saatlerinden beri srdrlen saldrlarla, B ilm ezlerin evi sava alanna d n
m t ksa srede. Evin stne gerdikleri elektrik direiyle evin dam na kanlar vard. O n
lar da oradan saldrya destek veriyorlard. Evin stnde b ir aklk bulunuyordu, insanlarn
dam a km alarn salayan. O bolukta ieriye ate atyorlar, silah skyorlard.
t
Evin m erdiven altndaki odunlar yanyordu. A yrca evin iine atlan paavralarn
kartt yangn ierde durulam az bir hal yaratm t. E vdekilerden vurulanlar, yaralananlar
vard. A li babasn aryordu; bulam am t. A nnesinin etrafnda dolanyor, o n a/y ard m et
m eye alyordu am a annesi saa sola koturduu iin onunla da b ir,arad a k&lamyordu.
D um andan etkilenm iti; ksryordu. K z kardeleri, kardei H aan, hepsi rpnyorlard.
Evin ii alev, kan ve gzya doluydu.

E lektrik direine trm anarak dam a km olan saldrganlar Atyyi tanyorlard. G zleri
iyi grm eyen A li B ilm eze seslenerek, onu dam a kartm aya alyorlard. O nun safln
dan, iyi niyetinden yaralanm aya alyorlard. Yukar gel A li, seni kurtaralm bari! d i
yerek A liyi ikna etm eye alan sesin putluu ses tonuna yansyordu. haneti, gizlem eye
gerek grm eyecek kadar aleni yapyorlard. S onunda A li ikna oldu, elini uzatt katillerine.
G venirdi herkese, katillerine de gvenm iti. K tle akl alm azd hi. N e ktlk y ap
m t, ne de anlayabilm iti ktlk yapm ann gerekliliini.

ektiler Ali>yi yukarya. Ali>yi kurtarm a bahanesiyle dam a kartanlar, aa kan Ali
B ilm eze kurun yadrdlar. A li, sendeledi, sonra dt yukar kartld akla yakn
b ir yere. V urulan A linin kan, kt boluktan aa y a aknca annesi bard: V urdunuz
A lim i. Y aralanan A linin tler bana. H er biri elindeki silahla vurdu A liye. K im i
m erm isini boaltt. K im i ban saplad. K im i tahrasn vurdu A linin bana. Ali yere
ylrken ne kadar alakm snz d er gibi bakyordu. A linin baklarnda, katliam clara
ve ihanete duyulan tiksinti okunuyordu.

K atiller A linin cesedini aada yanan odunlarn iine atm aya karar verdiler. K atiller
den birisi ayayla itiyordu. D ierleri tutup k aldrdlar A liyi. Biri ayaklarndan tuttu, biri
gvdesinden; attlar aaya. A tee b ir odun, y ak lacak b ir eya atar gibi. l bedenin yan
m asn isteyecek, o cesedi yakacak kadar hunharca duygular iindeydiler. O sokakta yank
insan etinin kokusu kokland gnlerce. O koku yanan A li B ilm ezin etinin kokuuydu.

A linin cesedi alndnda, yank y aralaryla doluydu. stndeki elbiseleri yanm t.

Y angndan arta kalan bedeni alnp m ezara kondu. A li, annesi ve kardeiyle birlikte k
ynde topraa verildi. K atilleri bulunam am , lm e sebebiyet v erm ek ten yarglananlar
katliam clar ksa srede cezaevinde km lardr. .
 Haan Ildrcan ve Ei

HAAN ILDIRCAN, ERZNCAN TERCAN - 1942

brahim dkkn kom usu tarafndan tehdit edilm esinin ardndan eve dnerken H aan
Ildrcana urar.E vine gelm elerini syleyecektir, am a zaten onlar da yle yapm brahim le-
re gitm ilerdir. brahim , arda balayan saldrlarn kendileri gibi A levi ve solcu olan her
kesi kapsadn, saldrlarn yaygnlaacan ngrm ekteydi. O nun iin kom usunu hem
haberdar etm ek, hem de bir arada olm ak istem iti.

H aan Ildrcan, ei ve ocuklaryla brahim B ilm ezin evine snm lard. H asan n
ei ve ocuklaryla birlikte evi kalabalklam t. ocuklar ve k adnlar b ir odaya dolum u,
korku ve tedirginlik iinde beklem ekteydiler. A layan ocuklarn susm asn isteyen anne
leri, bunun skntsn yayorlard.

Biraz daha byk olan kzlar, erkekler, beklenen saldrnn huzursuzluu iindeydiler.
Srekli olarak bunu konuuyorlard. H lbuki genlerin konuacaklar eyler farkl olm aly
d. K r talih, g enler kendi konularn konuam yorlard. Sz dnp dolap katliam sald
rlarna geliyordu. A ncak herkes bolua ko n u u r gibi konuuyordu. D inleyenler de sadece
konuyla ilgili olduklarn gsterm ek ister gibi davranyorlard. B ym e srelerinin doal
davranlaryd bunlar.

Erkeklerin hepsi b ir aradayd. B azen ilerinden biri, uygun b ir pencere kenarndan d

arya bakp neler olduunu anlam aya alm aktayd. B o ve tekin deildi sokak.K aranln
bekileri gecenin karanln bekliyorlard.
 Saldr hazrlklar yapyorlard. Bu arada grltleri ve taknlklaryla soka inletiyor
du. E vdekiler ise bir gvercin tedirginlii iinde bekliyorlard. G e saatlerde balkona kp
dar bakt H aan. K alabalk azalm t. H atta birka evin nnde oturan kk gruplardan
baka kim se kalm am t ortalkta. Sokan silahl sakinlerinin byk b ir ksm yarnki sal
drlar iin hazrlklarn tam am layp dinlenm eye ekilm ilerdi anlalan. Sokak karanlkt,
lam balar azd, olanlar da yanm yordu zaten. N e ay vard, ne de gkte yldz. Sessizlik
rpertiyordu. B ildik, cevab olm ayan vey a cevabnn hibir derde derm an olm ad sorular
t H asan m kafasna. G kyzne bakt, b ir ey aryorm u gibi. H avann soukluuyla
rperdi. eri salona girdi. S abaha kadar kim se uyuyam am t.

Sabah olduunda evdekiler, korku ve endie dolu b ir ruh hali iindeydiler. Saldrlar
nleyecek b ir gelim e olm am , asker m dahale etm iti hala. D ars katliam clarn deneti-
m indeydi. C am inin, bakkallarn, sair iyerlerinin n, tk a b asa katliam c doluydu. Sabahn
bu erken saatinde k adnlar da sokaktaydlar. K im i arafyla evlere girip kyordu; belki
haber tayordu. ou, arafsz, gnlk giysileri iinde kapsnn nnde, pencerede veya
balkonda bekliyorlard, saldr ann. C oku ve sevin iinde olduklar h er hallerinden bel
liydi; gzlerinin ii glyordu.O ysa k adnlar yaayacakt en byk zulm ve en kahredici
acy.B unun iin m i glyordu bu kadnlarn gzlerinin ii? ocuklar bir oyun heyecanyla
ve korkusuzca dolayorlard katliam clarn arasnda.

Sokak,bir gvde gsterisine tank oldu. K atliam clar dolutular y rdler sokaklarda.
B ir sre byle geti. Sonra dorudan brahim lerin evini h e d e f gsterm eye balad ev sahibi.
Evin A levilerle dolu olduunu sylyor, k atliam clarla birlikte saldrm aya hazrlanyordu.
Z aten ev sahibi daha nce evi basarak, boaltm alarn, kendilerini ldreceklerini syle
m iti. brahim bunu kabul edem ezdi, etm edi de. B yle olunca ev sahibinin olunun iinde
olduu saldrganlar, daha da saldrganlatlar ve lm kalm sava balad.

Saldrlar baladnda ieridekiler kelerde, kuytu ve saklanm aya uygun yerlerde ken
dilerini korum aya alm aktaydlar. H aan Ildrcan da ocuklar ve evdeki dierleriyle birlik
te, hem korunm aya, hem de saldrganlar bu yaptklarndan vazgeirm eye alyordu. Frsat
bulduka pencereden sesini duyurm aya yaplanlarn yanlln anlatm aya alyordu.

B irini daha iledik

Bu arada, birok dram atik gelim e olm u,A li B ilm ezi evin dam na kartarak ldr
m lerdi.K atliam clar o an yaanan k ark lk ta,A linin ldrldn b ilm eyen H aan II-
d rcan da, ayn yntem le aldatarak, kartm lard dam a. O esnada H aan Ild rcan n ei
Z eynep Ildrcan, F atm a B ilm ezle birlikte saldrganlarn ieri attklar paavralar dar
atm aya alyorlard. B alkon kapsna yaknlard. F atm ann kula dam n stne kan
lardayd. Fatm a, dam dan b ir silah sesi ve arkasndan B irini daha iledik szn duydu.
H em en Z ey n e p e dnerek H erhalde H asan v u rd u lar dedi. Z eynep kucandaki ocuu
nu byk kzna, neredeyse atarcasm a v ererek dam a kt. K ocas H aan vurulm u, yerde
kanlar iinde yatyordu. lk la kald, deliye dnd, stne atld kocasnn. Y arasna
bakm aya alt. Belki hafiftir diye dnd. H aan, Z ey n e p i grnce yan banda, gzleri
parlad. H areket etm eye alt. Y apam ayacan anlad ve vazgeti h arek et etm eye al
m aktan. Z ey n ep ten ayram yordu gzlerini. A kan kanm a kayd gzleri. T ekrar Z ey n ep e
bakt, N e olacak? der gibi soru yklyd baklar.
 B aryor, alyor, san, ban yoluyordu Zeynep. K ocasnn ba kucandayd. K ana
bulanm t etei. D oktora gtreceim k o cam dedi. B u ayn zam anda, ya bana yardm
edin ya da saldrlarnz durdurun dem ekti. B ir anlam da atekes neriiydi. H asan m katil
lerinden birisi Sen in aaya hele, biz gtrrz kocan doktora dedi srtarak. Yalan sy
ledii, alaya ald, o k ad ar belliydi ki ses tonundan, m im iklerinden, elinde tuttuu silahtan
bunu anlam ak m m knd. Y ine de Z eynep; inanm ak istedi.

Z eynep aa indiinde F atm aya anlatt olan biteni birka cm leyle. F atm a K z inm e-
seydin dedi, igdlerine gvenerek. O nlara inanlr m ? H asan ldrecekler im di.
F atm ann bunlar dem esinden sonra, Z eynep kulan ve dikkatini dam dan gelen sesle
re verdi. ok srm edi. H aan Ild rcan aaya, yanan odunlarn iine atee yuvarladlar
ayaklaryla iterek. A li B ilm eze yaptklar gibi.

B irden bir eyin yere dm e sesi duyuldu. Z ey n e p in yreinden b ir eyler koptu. K a

nad ii. H zla aaya b ak tlar F atm ayla birlikte. Evet, aaya atlan H asan d. Yanan
odunlarn stne atlm t. nsan yakm ak bu k ad ar cazip, bu kadar arzuyla yaplabilen bir
i m iydi? Ayn evden bu ikinci cesettir atee atlan. H aan kprdyor, hareket etm eye a
lyordu. Y anm am ak, ateten kurtulm ak iin yan a m dnyordu, Z ey n e p e m i yle g el
di, bilinm edi. A rtk Z ey n e p in gz hibir eyi grm yordu. K oarak indi aaya. Yanan
odunlarn iindeki kocasnn yanm a varm aya alt. Vard da. H aan rpnyor, elleriyle bir
eyler anlatm aya, yapm aya alyor, ateten kurtulabilm ek iin urayordu.

Zeynep, hem en yapt kocasnn y an m ay a balam olan ceketine.H er zam an giydii

gri bir ceketi vard, onu giym iti H aan. Z eynep ekiyordu H aan ateten, gc y etti
ince. K ucaklayarak kaldrm aya alt kocasn. C aniler B rak yansn, nasl olsa zaten
cehennem de yanacak, buradan y an sn diye baryorlard. K z ffet yardm etti annesine.
B irlikte karttlar H asan ateten. br ocuklar birbirlerine sokulm u, korku, panik ve
ok iinde alayorlard.

Z eynep ve kz ffet, H asan m bedenine sarldlar. B aryordu Z eynep K ocam ldr

dnz katiller diye. ffet ve br ocuklar da geldiler babalarnn yanm a. H em alyor
lard, hem titriyorlard, yaadklar vahetin korkusuyla. stleri, balar kana bulanm t.
ocuklarn yatlar toplanm t etraflarna. B yklerinin cennet ve v atan uruna srdr
dkleri katliam n zaferine ortak olm aya alan bu ocuklar, H asan m ocuklarna, yani
kendi arkadalarna, yatlarna, onlarn iinde bulunduu acl hale glyorlard.

D aha lm em iti H aan. Zeynep, kocasn doktora gtrm ek istediini sylyor, yardm
istiyor, kfrediyor, baryordu. Z ey n e p in ban a b irikenler kararl ve tehdit dolu b aklar
la baktlar. B ir el yapt Z ey n e p in salarna. ylesine sert ve kuvvetle tutup kaldrd ki,
Z eynep salarndan aslm gibi oldu. Ayn sertlikle att Z ey n e p i teye. Seni de kocann
stne sereyim m i? diye so ru yordu,Z eynepe b ir cinayet ebekesinin efi edasyla. Z eynep
duym uyordu. Bir bakas geldi. Seni de ld rece iz diye silahn dorulttu Z ey n ep e.
Z eynep korkm uyordu artk.

Z eynep kocasnn banda acyla kvranrken, ayn acy fazlasyla yaayan kzlar da
vard. O tarihte on yanda olan ffet, annesiyle birlikte babasnn cenazesinin banda
alyordu. ocuklarn alam aya devam ettikleri b ir anda,birden H asan dan b ir kaslm a
oldu. Z eynep anlad, k orktuu bana geliyordu. H em en eilip H asan a bakt. H asan da
ne ses, ne de hareket kalm am t. lm , ldrlm t. M ahalle tm den lm e kesm iti.
G kte lm yayordu.

H A A N IN K IZ IN A E L K O Y M A K S T Y O R

K atledilen H aan Ild rcan n banda alaan ocuklar ve ei b ir katliam c tarafnda

kt am alarla taciz edilm ilerdi.

Z ey n e p i salarndan kaldran katil, eli annesinin elinde olan om yandaki kz ffeti

annesinden kopartp ganim et olarak alp gtrm eye ve iren arzularna alet etm eye niy et
lenm iti. K atil,ffeti alm a abasn birka kez denem i,ancak baaram am t. H ^r defasnda
Z eynep sert bir tepkiyle kar koyarak kznn bir canavarn eline gem esini engellem iti.
Bu durum m ahkem e kaytlarna gem i, ancak b u n a uygun b ir yarglam a yaplm am tr.

H aan Ild rcan n katillerinden biriydi. Z eynep kocasnn cesedine sarldnda, tah
rayla Z ey n ep e saldran, salarndan tutup frlatan da oydu. E vdeki k adnlara sarkntlk
ediyordu her frsatta. G rd btn kadnlara en aalk tacizlerde bulunuyor, bu y ap t
ndan dolay en kk bir rahatszlk, b ir utan gsterm iyordu. B elliydi ki bu adam sadece
cani deil,ayn zam anda kadn dm an ve sapkt da. Sz konusu katliam c,bu zelliini
katliam clarn tarihsel gem iinde ve kltrel m ktesebatndan alm , renm i olm alyd

ZE Y N EP ILD IR C A N K O C A SIN IN KATLN SO A N SATARKEN Y AK ALATIYOR

H aan Ild rcan n katillerinden biri aylar sonra, Z ey n e p in dikkati ve kararll sonucu
yakalanabilm iti. Z eynep, bir yaknyla birlikte M a ra a gitm iti. D aha dorusu m ahkem e
iin M arata olm alar gerekiyordu. O nedenle oradaydlar. A ncak akrabas kadn arya
gitm ek istem iti, baz eyler alm ak iin.

A lveri iin dolarlarken, Z eynep grd ey karsnda ok olur. K ocasn ldren,

kendisini salarnda tutup atan, kzn elinde alm ak isteyen katil, arda, tezghnn bana
kurulm u, soan satyordu. Z eynep kendisini kaybetm i, katilin yakasna yapm t. Katil
burada da ayn klasik yntem e bavurm ak istem i, A levilii, Snnilii m alzem e yapm aya
alm , ancak bu m m kn olam am t. K atilin btn abalarna ram en Z eynep yakasn
brakm ayp gelen polise teslim etm iti. B ir katliam c byle yakalanabilm iti.

A ncak ad geen katil ve dier katiller, H aan U drcan ldrm ekten deil, crm e y al
nz itirak ettik leri kaydyla ceza alm lar,bylece hem az cezalarla kurtulabilm iler,hem de
H aan Ild rcan m kim ler tarafndan ldrld tespit edilem em itir.

M ezar kendi kyndedir.

 HAAN KKYAKAR, PAZARCIK, 1928

H aan Yakar, Pazarck rdekdede K y ndendir. H aan K kyakar, buraya E rzincan

gm eni olarak gelm itir. Y aam n zorluklar onu M arata ekm eini aram aya yneltm itir.
Bir yandan ocuklarnn sorunlarn zm eye alm akta, bir yandan da onlarn okum alar
iin rpnm aktadr. B ir m eslei yoktu H aan Y akarn; serbest alm aktayd. K irada otu
ruyordu.

H aan Yakar, en zor zam anlarnda bile hayata p o z itif bakm akta, herkesle olabildiince
olum lu ilikiler iinde olm aya alm aktayd. K im senin iyisine, ktsne karm ayan bir
tutum iindeydi. Son gnlerde yaanan saldrlardan rahatsz olan H aan, btn bu y aa
nanlara kzm akta, bunlarn insan ilikilerine, toplum sal hayata zarar verdiini dnm ek
teydi. B irok Snni arkadayla birlikte yolda, sokakta, kahvede berab er olm akta, onlarla i
yapm aktayd H aan Yakar. B u durum da btn i arkadalaryla dm an m olacakt? Ya da
inancndan m vazgeecekti? H aan Y akarm kafasndaki bu sorular ve bu sorularn cevap
lar katliam n gnlk hayatn iindeki alglann gsteriyordu.

H aan Yakar, brahim B ilm ezin kom usuydu. M aran darack sokaklarnn b ir ta
rafnda birinin evi, d i er tarafndan da dierinin evi vard. B u sokaklar o kad ar dard ki,
yan yana geerken bile insanlarn om uzlar birbirine deebiliyordu. A slnda bu durum daha
nsan bir hal yaratyordu. brahim iyerindeki kom usu tarafndan D kkn ne ayorsun?
B irazdan leceksin diye tehdit edildiinde, soluu evinde alm t. K om usu H aan Ildrcan
da onlardayd. Ayn kayglar paylayorlard. brahim b ir ko m u su y la ayn evde olm ay
doru bulm u, bylece b ir araya gelm ilerdi. B ir ka aile b ir arada b u lunurlarsa birbirlerine
g vereceklerini dnyorlard.

H aan Y akar da ayn nedenlerle brahim lerin evine gelm eyi dnm t. B u konuyu
konum ak iin gelm iti. b rah im in evinde toplanlm asn uygun grp grm eyeceini sor
m ak, uygun grrse kendisinin de gelm ek istediini bildirm ek istem iti. b rah im in H asan-
larn gelm elerinde saknca olm adn belirtm esi zerine, H aan ocuklarn alp B ilm ezlere
tanm t. H asan n ei ve kk olu M ily ar A n tep teydi. B ir i iin oraya gitm i, henz
dnm em iti. f
j 1
H aan ve birka aile daha, geceyi brahim B ilm ezin evinde ^geirdiler. G ece boy u n
ca m ahalledeki anorm al hareketlilik srm t. M ahallede, aleni b ir taciz yaanyordu. Tek
bana o gece yaplanlar bile insanlk ve toplum sal hayat adna su saylan davranlard.
K im senin kim seyi gecenin b ir saatinde rahatsz etm eye hakk olm azd. H lbuki burada y a
plan sadece rahatsz etm ek deil, aka taciz, h ak aret ve zam an zam an fiil saldryd.
B una ram en yaplanlara ne kar kabilen vard, ne de bunlar nleyecek bir devlet yaps
sz konusuydu.

G ecenin ge saatlerine kad ar sren kargaa, grlt ve ba rtlar evde b ir araya gelm i
olan ailelerin kayglarn artrm t. B unca uygunsuz harekete kar, askerler, polis, ja n d ar
m a neden gelm ez, bu k atliam clar nasl bu k ad ar rahata icraatlarn y apabiliyorlar diye
sinirleniyorlard. A rabalarla kylerde elleri silahl, nacakl, baltal, sopal katliam clar ta
nyordu, neden h ib ir gvenlik grevlisi, bunlarn nlerine kp D ur bakalm , nereye
gidiyorsun? diye sorm uyordu. N eden b ir polis arabas gelip de K im seyi rahatsz etm eye
hakknz y ok dem iyordu. H km etin kendi partilerinden olduunu, ancak buna ram en bu
durum larn yaandn biliyorlard bilm esine. A m a bu sorulara b ir aklam a getirem iyor,
yaplan katliam ncesi saldrlarn neden nlenem ediini anlayam yorlard. N e p artilerin
den vazgeebiliyorlar, ne de kendileri bir g olabiliyorlard. G ece boyunca, kh bu konu
da konuarak, kh gzlem ledikleri saldrganca hareketleri yorum layarak geirdiler zam an.
Sabahladlar. H er eye ram en, devletin bu durum a m dahale edeceine ve bu m dahalenin
etkili olacana inanyorlard. G venecekleri b aka bir g yoktu nk.

Evde bulunan herkes sabahn erken saatlerinde ayaktayd. Perdelerini aralayarak b ak

yorlard darya. Sokak, lm , kan ve gzya d atm na hazrlanyordu. O rtaada y aa
nan din ve kabile kavgalarnn grntleri sarm t h er yan adeta.

K n bu ilk gnlerinde, havann soukluu dert deildi; can derdindeydi insanlar. a

tsz tek katl evlerin stlerinde biriken k adnlarn tezahratlar, katliam senfonisi gibiy
di. K atliam clar evklendiriyor, ldrm enin cazibesiyle com alarn salyordu. Ayn ev
kadnlar, evlerinin kaplarn sonuna kadar aarak, katliam clarn yangn kartabilm eleri
iin benzin, gazya veriyor, evde bulunan ve saldrm aya yarayan baklarn, tahra, nacak
ve baltalarn byk b ir istek ve zevkle k atliam clara sunarak, katliam daki rollerini yerine
getiriyorlard. Siyah a ra f iinde olanlar fazla deildi. B yk bir k sm gnlk, yoksul
giysileri iindeydi.
 B ir sre sonra sokak igal altna alnd. galci kalabaln saysn kestirm ek m m kn
deildi. uras kesindi, b u sokak, h ibir zam an bu kad ar kalabal b ir arada grm em i,
byle b ir grltye, byle bir hengm eye ahit olm am t.

brahim lerin evine saldr baladnda, nce herkes b ir tarafta saldrlara kar durm aya
alt. H aan da bazen dam a kan saldrganlara kar ocuklarn k o ru m ay a alyor, b a
zen balkona kouyordu. ou zam an evin iine atlan benzine bulanm paavralar dar
atm aya alyordu. eri girm ek iin, kardaki H aan Y akarn evinin nnde bulunan ve
b rah im in evinin balk o n u n a edikleri elektrik direine trm anm aya balam lard. H aan
onlar engellem eye alyor, bu am ala ieri girm ek isteyenlere, eline geirdii h er m al
zem eyi atyordu. H aan m saldrganlarn eve girm elerini engellem e abas b ir sre sonra
etkisizlem eye balad. S aldrganlarn birka ieri girm iti.

lk olarak H aan kt nlerine. G elenlerin birisi elinde tuttuu sustalyla H aam n y

zne vurdu. H aam n yznden kan boand. B ir dieri dizlerine, kalasna vurdu baltayla.
H aan dt yere. ocuklar toplandlar H a sa n m etrafna. lklar atyordu her biri. B a
b alarnn yaralarna bakyorlard, korkulu gzlerle. A kan kana dokunuyor, am a daha fazla
sndan korkuyorlard. B abalarna vuranlarn y zlerine baktlar, fke, nefret, korku ve endie
ykl baklarla. B ir eyler istiyordu bu ocuk gzler. V uranlar, bu bak lara bakam ayacak
kadar cretsiz, sevgisiz ve zalim diler.

H ayatlar boyunca aalanm , horlanm , bask ve zulm grm lerdi. imdi h k

m etm enin cazibesiyle kendilerinden gem i ve cennete g itm ek iin, lgnca saldryor,
vuruyor, akllarna gelen h er zalim lii yapyorlard. Tarihsel, kltrel dayanaklar, siyasal
destekleri, pratik olarak katliam organize eden gler vard. H o, b tn bunlar bilm iyor
lard ki. Yaplan btn bu zalim likler b elirtilen nedenlerle yaanyordu.

G kyz karanlkt. B ulutlar kaplam t; hava ok souktu. H aan yerde yatyordu; o

cuklar alayarak yaralarndan akan kana bakyorlard. Belki lm eyecekti babalar. U m uttu
ite. En zor zam anlarda insann dayana, g kayna olurdu. K im dem i bo um ut diye?
Hi um ut bo olur m u? U m ut, u m ulann olm as d eildir her zam an. Y aam a tutunm ay
salyor olm asdr, um udun asl ilevi. H asan m ocuklar, um ut ederek babalarn k u rtara
m adlar, ancak um udu hep diri tutarak, byterek zorluklar atlar.

K atiller silahlarn boaltlar H asan m yaral bedenine. ocuklarnn gzleri nnde

oldu bu. B abalarna sklan her kurun, ikiye, e, bee katlanarak ocuklarn da yreine
saplanyordu. H asan m bedeni kasld b ir ka defa. G evedi sonra. H ayat sona erm iti.

K atilleri H asan m bedenini de attlar, aada yanan odun ateinin zerine. H asan m
cesedi de yanyordu dier cesetler gibi. K atliam herhangi bir cinayetten farkl klan buydu
ite. C esetlere kar dehetli bir kinle yaklalm akta, yakarak derin tarihi bir fke da v u
rulm aktayd.

H aan Y ak arn da bulunduu brahim B ilm ezin evine girenler, ieridekileri ldrerek,
yaralayarak etkisizletirdikten sonra, balkondan birbirlerine sarlarak alaan kadnlara ve
ocuklara ynelm ilerdi. lk olarak besm ele getirm elerini dayatm lard onlara. B esm ele
 & & r is & e w l { 4 ty \J /U t/M U y/ 7 8

getirenlere, Siz M slm an deilseniz de im di M slm an oldunuz diyerek onlarn onur

laryla, inanlaryla oynam lard. A yrca rehin aldklar gen kzlara ve k adnlara da tacizde
bulunm ulard. K adnlar ganim et saym , katliam b ittikten sonra daa kaldrm ak am acyla,
geri alm ak zere bir eve teslim etm ilerdi.

A N N E SEN L S E Y D N D E B A B A M IZ SA O LSA Y D I

H aan Y akarn ocuklarnn h er biri yaadklar bu dram n etkisiyle bydler. A k l

larndan ve yreklerinden km ad babalarnn lm . O n lar bydler. A radan geen uzun
yllarda hayatn deiik evreleri yaadlar. Toplum sal hayatn iinde yerlerini aldlar. A ncak
hibir zam an unutam adlar babalarn, babalarn katledenleri. B abalarna baktklar o son
an, babalarnn son bakn, silinm em ek zere h afzalarna kazdlar. - 1

t '
H er eye katlanm ak m m knd, ancak b ab aszla katlanm ak hi kolay olm uyordu.
B azen annelerine A nne sen lseydin de babam z lm eseydi dedikleri oluyordu. A nne
lerini sevm ediklerinden deildi bu sitem leri. B abaszln zorluunu, dayanlm azln an
latm ak istiyorlard. A nneleri yle zam anlarda eiyordu ban, syleyecek sz bulam yor,
boynunu bkyor, gzyalarn aktyordu. Y inede b ir ocuun babasnn yaam as iin,
annesinin lm esini istem esi, kahredici bir duygu deil m idir? nsanlarn, annesini veya b a
basn tercih etm ek zorunda kalm as, katliam n b ir gerei oldu H a sa n n ocuklar iin.
nsan var eden iki sevdiinden birinden vazgem eye zorlanm olm ann dayanlm az acs
sadece yaanabilir ancak, anlatlam az.

H aan Y ak arn ei ocuklarn okutm ak iin, gerek anlam da san sprge etti, d i
dindi, urat. H er birinin derdine derm an, acsna ortak olm aya alt. E inden sonra h ay a
tnn tam am n ocuklarna adad. Y llarn, yokluklar, aresizlikler ve aclar iinde geirdi.
G n oldu bir baba gibi ekm eini kartm ak iin, alt, urat, gn oldu b ir anne olarak
ocuklarna sevgisini ve efkatini sundu.

H asan n en kk oluna anas M ilyar adn koym utu. M illi P iyangoda beklenen
m ilyarlardan kendilerine de bir pay der um uduyla. Y okluktan kurtulm ak iin. yle o l
m ad, m illi piyangodan onlarn payna m ilyarlar deil, lm ve katliam dm t. A ncak
H aan Y akarm olu M ilyar, okuyarak annesini m ahcup etm edi. K ariy er sahibi oldu. A n
nesinin aresizlie are, y okluuna im kn olm aya alt. H aan Y ak arm soyad dosyada
K kyakar olarak g em ektedir am a aslnda soyadlar Y ak ardr. N edense d osyaya o ekil
de yansm tr.

H asan n katilleri de dierleri gibi bulunam am , k atliam clar sua itira k ten az ceza
larla kurtulabilm ilerdir.

H aan, kendi ky olan P azarck n rdekdede kyne gm lm tr.

 HAAN YZAK, ELBSTAN- MALAP - 1947

M ara katliam gsterilm ek istendii gibi ani, kendiliinden ve tahrikler sonucu ortaya
km bir katliam deildir. Bu katliam n ciddi ve kapsam l hazrlklar sonucu g erekleti
rildii ortaya km tr. Bu hazrlklarn birok boyutu deifre edilm i, kam uoyu tarafndan
bilinm ektedir. K atliam hazrlklar ve planlanm as kapsam nda yaplan toplantlarn birisi
de S akarya-Y enim ahallede, eli kanl bir faistin evinde yaplm t.

B urada birka gn nceden balayan ve katliam sresince devam eden toplantlarla,

katliam n pratik sorunlar planlanrken, yaplan gsteri ve saldrlarla da m ahallenin tan si
yonu ykseltilerek ortam oluturulm utu.

Toplant 22 A ralk 1978 C um a gn akam yaplm t. C enaze trenine saldranlarn

bir ksm S ak ary a-Y en im ah alleye gelerek katliam n en etkili yerel liderlerinden birinin
evinde toplanm lard. G elim eler karsnda, devlet glerinin tutum u saldrganlar cesa
retlendirm i, hatta tevik etm iti. B uradan aldklar g ve cesaretle, Y enim ahalleye gel
m i, taciz ve saldr giriim lerinde bulunm u, daha sonra da toplanty gerekletirm ilerdi.

Yaplan toplantda, ev sahibi, m uhtar ve im am faal b ir tutum iindeydiler. Toplantda,

kylere gnderilen haberlerin gncellenm esi, yeni aralarn kylere giderek kylleri ehre
tam as ve yaplacak olan katliam n tehizatlar iin m arangozlardan sopa alnp k atliam c
lara datlm as gibi b iro k p lanlam alar yaplm t. B ylece ertesi gn y aplacak olan k atli
am n tm hazrlklar ve grevlendirm eleri akam dan tam am lanm olm aktayd. M utluluk
erbeti im ilercesine kendilerinden gem ilerdi, toplantdan daldklarnda.
 Sabah olduunda, saldracaklar evlerden b irinin yanndan geiyorlard. B ararak,
zellikle duyurm ak istercesine, kfrettiler ev sahibinin inanlarna, ierid ek ilerin duym a
m olm as im knszd; am a bu szl saldrlara kim se karlk verem ezdi, veren de olm ad
zaten.
O gne kadar grlm em i b ir biim de, ou evin kaplar ge saatlere kad ar akt,
lam balar yanyordu. inde k olm ayan evler, y a saldrya h e d e f olan evlerdi ya da k atli
am clar desteklem eyen, yaplanlar lanetleyen insanlarn evleriydi. K aranlk, yldzsz bir
geceydi. H ava tyordu hafiften. A yazda to p rak donm utu. C lz, tek t k ku sesleri geli
yordu uzaklardan. H edefteki evlerde uyku yerine korku ve tedirginlik vard.
B eey ablalarn evini de m i y ak aca z? ^

K ck bir kz ocuu saysz am cann doldurduu salonda, annesinin kjacanda otu

ruyordu. Yeni duyduu eyler konuuyorlard. Y akm ak, ykm ak, drm ek, en ok k u l
landklar szcklerdi. ocuk anlatlanlar dikkatle dinliyordu. A rada geen baz cm leler
daha ok ilgisini ekm iti. B u cm lelerde kendince b ir sonu kartan yedi yandaki kz,
annesine, B eey ablalarn evini de mi yakaca z? diye sorm utu. A nlalan toplantda
kim lerin evinin yaklaca, kim lerin ldrlecei, yedi yandaki b ir ocuun duyaca ve
anlayaca kadar ayrntl olarak konuulm u ve kararlatrlm t.
ocuun B eey A b la dedii, katliam srasnda m ahallede ldrlen H aan Y z ak m
ei B esim e Y z ak t. T oplantnn yapld ev, H aan Y z ak m evinin yan kom usunun
eviydi. B aka b ir deyile akam Y zaklara b itiik evde yaplan toplantda, sabah H asan m
ve daha birok insann ldrlm esi planlam t.
Ev sahibinin yedi yandaki kz bu katliam anlayam am ve sorm utu. Babasnn da
iinde olduu katliam clarn B esim e ablasnn evini de yakacaklarn duyan ocuk bundan ok
etkilenm iti. C evap alabilseydi belki ocukluun m asum iyetine gvenerek itiraz edecekti.
M asum sorusuyla esasnda kar kt bu k atliam da ad geen B eey a b la sn ok
seviyordu bu yedi yandaki kz. H er gn anasyla birlikte B eey ab la lara gider, orada hem
oyun oynar, hem ay ierlerdi. B eey a b las ona eker verir, o y uncaklar yapar, onun ocuk
dnyasn enlendirirdi. B eey ab la sn bunun iin seviyordu; ona b ir ey olm asna kar
bu nedenle hassast.
B ir ocuk safiyeti tayan bu ocuk, eli kanl b ir katliam cnn kzyd. Ve elbette m a
sum du. N e yazk ki, yedi yandaki ocuun h assasiyeti katliam clar engellem em i ve o
cuun en istem edii, anlam ad ey gerek olm u, B esim enin evi yaklm t.
Esans, insanlarn parfm niyetine kullandklar bir kokudur. K alabalklarn olduu
yerlerde, ke balarnda, elinde rngasyla, efendilii ve gven veren tavrlaryla esans
satclar dururdu. Ayakl tezghlarnn stnde ok sayda esans ielerinin olduu k
ck sandklaryla beklerlerdi. E llerindeki rngayla m terilerinin y ak alarn a pskrtrler-
di. H aan Y zak da M aram tannm esanssyd. O nu herkes tanrd.
K atliam clar saldrlarna baladklarnda iki gruba ayrlm lard. B ir grup M usa Suna
larn evine ynelm iti. A yrlan teki grup da H aan Y z ak m yaknlardaki evine saldr
m t. H aan Y z ak m evi kirayd. Z aten gelecei anlalm olan saldry grdklerinde,
evlerine girerek kaplarn kapatm , beklem eye balam lard.
B ir lokantada alan kardei A h m etde H asan m evinde kalyordu. S aldrlar balayn
ca eve dnm t. A abeyi, yengesi ve yeenleri evdeydiler. K sa b ir durum d eerlendirm e
si yapld. H em en ayrlm aktan baka y aplacak b ir ey yoktu. S unalarn evine gidip onlar
dan bir araba alm ay dnd H aan. H lbuki H asan m b u n u dnd anda, S unalarn
evi igal atm dayd. D arya baknca durum anlalyordu. S u n alara gitm ekten vazgeti,
am a hem en bir araba bulm ak ok daha zorunluydu; G idip b ir araba bulalm ve P azarck a
gidelim diyerek kt evden.
On be-yirm i adm atm am t ki el silah sktlar arkasndan. K okucu H aan Y zak,
uzun m enzilli b ir silahla vurulm utu. H aan ilk m erm iyle sarsld, salland, arkasna dn
m ek istedi. Pe pee gelen dier m erm iler ykt H asan . H aan yaralarna elini uzatm aya
alyordu. evresinde dnerek, eliyle tuttuu yarasndan akan kana bakyordu. H aan m
kardei, ei ve ocuklar pencereden izliyorlard, btn bu olanlar. V uranlar geldiler y an
na. lm em iti daha H aan. S aa-sola debeleniyor, kvranyor, inliyordu. T itriyordu,
d iin m i, yoksa yaralannca byle oldu, bilm iyordu. G elenler, ellerindeki kazm alarla,
dehrelerle, sopalarla vurm aya b aladlar H asan a. Vahi bir lin yaanyordu.
H asan n be ocuu vard. kisi erkek, kzd. En by yedi yandayd. En k
alt aylkt. Ei, be ocuu, kardei, hepsi birden H asan n vurulduunu, ardndan lin
edilircesine dvldn izlediler. E ine ve babalarna vurulan her sopann acsn b ed en
lerinde, yreklerinde hissettiler. H er bak darbesinde onlarn bir paras gidiyordu. Ya y e
rine kan akyordu gzlerden. Y rek kanyor, cier yanyordu. Ei B esim e, dayanam ad, k a
patt ya dolu gzlerini. ocuklar g rm esinler diye baka odalara gtrd onlar alayarak.
K ardei pencereden sokaa, aabeyinin yerde yatan yaral bedenine sadece bakyordu.
D ayanam ad, evden frlad, yalnayak cesedin yanm a vardnda sokaktaki kalabalk onu
da evirdi. A h m eti salvat getirm eye zorladlar. G etirem edii iin dvm eye baladlar; her
biri bir taraftan vuruyordu. O an ellerinden kat A hm et, leride K ayseri Sarzllarn kahve
si, kahvenin stnde de evleri vard. O nlar beni ve olanlar gryorlard. aret ediyorlard
bana, gelm em iin. K ap onlara sndm . Ev ahalisi ellerine geen d em ir ubuklar, bo ru
lar silahm gibisinden pencereden uzatm t; b i de ajitasyon yapyorlard, sanki salam
silahlar varm gibi. yle koruyorlard kendilerini. brleri de ieride gl silah var san
dklar iin saldram yorlard diye anlatyor A hm et.
H aan m ei, ocuklaryla birlikte, arka tarafta oturan Snni kom usuna snm aya a
lt. K om u E er sizi alrsam , benim evim i de yakarlar diye kapy am yordu. B esim e
zorla girdi eve. B aka aresi yoktu. E v sahibi bu zorlam aya daha fazla direnm edi. B esim eyi
ve ocuklarn en kuytu odaya alarak kaplar kilitlediler. B esim e, en by yedi yanda,
en k alt aylk olan ocuklaryla bir evin iinde, kapal bir odada bekliyordu. ocuklar
alayorlard. Byk kardeleri G ner annesine yardm etm ek istiyor, ancak o da ne yap a
cam bilm iyordu. Alt aylk Bar alam aktan bizar olm utu alt deim edii iin. Besim e,
evine gidip ocuun eyalarm getirm elerini istedi kom ulardan. Yapm adlar. K endisi gitti.
Evde hi bir ey kalm am t. H er ey yam alanm ortalk datlm t. A kam olunca ko m
ular B esim eleri km aya zo rladlar evlerinden. km azsanz da sizin burada olduunuzu
renirlerse, evim izi yak arlar diyorlard. B esim e, ocuklaryla kp kendi evlerine gitti.
H asan n cesedi yatyordu biraz ilerde. ocuklar alayorlard, katliam clar duym asn diye
seslerini kartam yorlard. B abalarnn yanm a gitm ek istiyorlar, gidem iyorlard. B esim e
brakm yordu. G zyalarn hem iine hem souk topraa aktarak, yanm yam alanm
evlerini ve H asan n cansz bedenini geride brakarak ayrldlar oradan. A rkalarna dnp
arada bakyorlard. A yaklarnda ne ayakkab, ne orap vard. G ecenin b ir vakti, be ocuklu
gen bir kadn yryordu, plak ve yaral yreiyle.
Bildii bir eve snm aya gidiyordu. G itm ek istedii ev A levilere aitti. 15-20 dakika
yrm e m esafesindeydi. Z eytin aalarnn iinde, kaanlar, yarallar ve cesetleri geride
brakarak ilerliyorlard. G ittikleri yerde de b ir gn kalabildiler. G ece olduunda tekrar da
rya km ak zorunda kaldlar. K aranlk ve souktu. B ar B esim enin srtndayd. D i erle
rinin b ir ksm G n rcn en yakn kynn yolunu ta rif ettiler. rkek ve ekingen duran
ocuklara sevgi gsterdiler. Sonra da biraz ekm ek vererek yolcu ettiler.
 B esim e, ocuklaryla b irlik te daldlar gecenin karanlna. B ar anasnn srtnda u y u
m utu. G ner de artk sadece kendisini tayabiliyordu. D ier ocuklar zo r durum daydlar.
Y ryem iyorlard. H epsi birden alayarak yrm eye alyordu. K ye geldiklerinde o
cuklarn da, B esim enin de takatleri kalm am t. B ir evin kapsn aldlar. K apy aanlara
b ir ey anlatm alarna gerek yoktu. H erkes biliy o rd u olanlar. A ldlar m isafirlerini ieriye.
Su verdiler nce. A yakta uyuklayan ocuklar uyuttular. Y em ek verdiler, uyum alar iin y a
tak atlar. Z aten ayn to plum un insanlarydlar. Tantlar, tandk ktlar.
Sabah olduunda H a sa n m ocuklar ve ei akrabalarna teslim edilm iti. B ir tek H a
an yoktu ilerinde. A ile evden kaan A h m etin de ldn sanyordu. B ir hafta sonra,
cenazelerini alm aya gittiler. O ana kadar ldn sandklar H asan m kardei A h m etle
orada karlatlar. O da kardeinin cenazesini alm aya gelm iti. K atliam esnasnda kap
saklanarak kurtulabilm iti. B u sevindirici gelim e, ailenin acsn azaltm t. enazelerin
verilm esinde b ir sr zorluk kartyorlard. B esey M alm z aldnz, evim izi gidiniz, bizi
ldrdnz, bari cenazelerim izi v erin diye km asayd belki de alam ayacaklard. Sonra
evlerine de uradlar. Ev yam alanm t. Y z ak ailesini yanan evlerinin yannda gren
saldrganlar hl B unlar K rttr, ldrelim b u n lar diye baryorlard.

B A B A M O LSA Y D I . . . * * *
D aym ayn zam anda babam la am ca ocuuydu. B ize ok iyi bakt. B ir ekilde b e
karde hayata tutunm aya altk. B abaszlk ok zordur. D arm adan olduk. B abam olsayd
okurdum . retm enlerim akrabalarm a yalvaryorlard, bunu okutun diye. B ab am olm ad
iin okuyam adm . alm ak iin, bir an nce h ay ata atlm ak iin yam iki yl byttm ,
askere gittim . Ya ilerledike babaszlk daha da ok etkiliyor. A nnem de evlenince, bizi n e
nem ve dedem bytt. nsanlardan yol paras alm ak ok zor. G urbete g itm ek iin otobse
borca bindim . Tek arzum evlendiim zam an olum o lu rsa ona babam n ism ini koym akt. B u
dileim gerekleti. O lum a bab a diyorum bylece babaszlm giderm eye alyorum .
H aan Y z ak m katili v ey a katilleri hi yarglanm adlar. K im olduklar tespit edil
m edi. Bu gereklik bir te sa d f deil, bilinli planl tarihsel kkeni olan b ir uygulam adr.
K atliam clar gerek anlam da yarglanabilselerdi katliam lar bu denli k olay yaplam azd.
 MUSAALTUN- SARIZ-1938

Musa Altun M aran tccar terzilerinden birisinin kardeiydi. Kendisi ailesinin Pazar-
ckn bir kynde bulunan arazisini iletmekte, o arazide tarm iisi olarak almaktayd.
Ayn zam anda tarm iisi olarak baka tarlalardan da almaktayd. Kardelerinin yapt tc
car terzilik ii o dnem hazr giyim firmalar bu denli etkili ve gelimi olm adklar iin olduka
nemli bir ileve sahipti. Takm elbise bir stat konusuydu ve en iyi takm elbise tccar terziler
den zel olarak yaptrlan takm elbiseydi. M usann ailesi de bu ii en iyi yapan bir ka tccar
terziden birisiydi.

M usann alt ocuu vard. En byk kz M ercan henz onlu yalarndayd. kz te

erkek ocuu vard. ocuklarnn ve einin rahatn huzurunu hibir eye deim iyordu Musa.
Onlarn m utluluu M usann yaam enerjisiydi. O nlardan ald g ve destekle, dardaki
ileri ekip eviriyor, stesinde gelebiliyordu.

M usa cenaze treninde kardelerinin iyerindeydi. retm enlerin ldrlm esine hayflan
m zlmt. Ancak cenaze trenine katlm aya frsat olmamt. Kyde yaplmas gereken
iler vard. Tarlalarn bakm , srlmesi ve ekilm esiyle ilgili yaplmas gereken iler vard bun
lar yapm as gereken de M usayd. stelik her ne kadar karde olsalar da sonuta bir sorum lu
luk altndayd. Onlara kar sorumluydu, ne de olsa kendisi bir ii durumundayd.

Cenaze treninde saldrlar baladnda, M usa kardelerine ait olan iyerini terk ederek
eve gitmek zorunda kalmt. nk iyeri ardayd ve saldrlar bu civarda oluyordu. stelik
kendisinin kim olduu da biliniyordu. Ayrca devlet yetkilileri de iyerlerinin kapatlm asn
istemiler, uygulayam adklar bir sokaa kma yasa koymulard. Zaten aklna geldii gibi
de olmu, ayrldktan sonra ailesinin dkkn baslm ve yam alanm t. Demek ki o gn dk
knda kalsalard belki de o da kardeleri de ldrlecekti. Bu saldrlarla M usann kardele-
irinin onlarca yllk emei, birikimi, m akineleri kum alar, yam alanm yam alayam adklar
yaklmt.

Eve gittiinde einin ve ocuklarnn tedirginlik iinde kendisini beklediklerini grm,

onlar rahatlatan aklam alar yaparak kayglarn datm aya almt. Ancak M usada duru
mun vaham etinin farkndayd. Sokaktaki kalabaln tacizlerini gelirken grmt. Eer devlet
bunlara mdahale etmezse, ok kt gelim eler olabilir diye korkuyordu. K orkusunu evdeki-
lerle paylaamyor, bunun can skclm ayrca yayordu. Buna ramej evdekilerde huzur
suz olmular, ate stnde bekliyorlard. Byk kz M ercan, hem olacaklara dir merakn
giderm ek iin hem de babasna bir ey olm asndan korktuundan dolay,babasnn evresinde
dolanyordu. Ya dizine oturuyor, ya yannda ayakta bekliyor veya elini avularnn iine alp s
kyor, babasnn elinin scaklnda g alm aya alyordu. erkek ocuunun kincisi biraz
bykt. O da ablasna bakarak babasnn etrafnda dolanyordu. Anormal bir durumun varl
n hisseden ocuklar kendilerini deil babalarn ve annelerini dnyor onarln gzlerinin
iine bakyorlard.

Cenaze trenine yaplan saldrlarn olduu gnn akam na doru askeri g gelmi m a
hallede yaananlar kontrol altna almaya almt. A skerler evlere saldran bir gurupla kar
lamlar, onlar engellem ek istemiler, ancak buna gleri yetmemiti. K endilerine engel ol
mak isteyen askerleri yaylm ateine tutarak askerin geri ekilmesini salam lard.

Katliamn en youn yaand 23. Aralk cumartesi gn M usa A ltunlarn evine her hangi
bir saldr olmad. Anlalan gn iinde yaplan youn katliam mesaisinde frsat bulunam am
t. M usa Altun, saldrlarn younluunu izlerken ldrlen herkesin acsn, yaklan her evin
ateini iinde hissediyorlard. M usann ve ailenin tm bireylerinin, yrekleri kanyor, cierleri
dalanyordu, duyduklar her lkta. Yapabilecekleri bir ey olm ad iin fkeleniyorlard,
her eye. Kendilerine, hkmete, evrelerine, inanlarna grlerine. A m a bu fkelerine ra
men sonucu deitirmiyordu.

Cuma ve cumartesi gnlerinden beri sren katliam lardan sonra, yanan evlerden ykselen
dum anlar ve alevler, izleniyordu, M aran drt bir yannda. Sokaklar, datlm, yam alanm
evlerin eyalaryla doluydu. B ir yerde yars yanm bir kilim, bir baka yerde tanam ad iin
yolun ortasnda braklm bir eski buzdolab, onun biraz tesinde, dalm bir bulgur uval

Byle durum larda yaam ak bir gzellik deil, bir utanca dnyor, insanlarn yaama se
vinci deil utanlar byyordu. Evlerinde yaplan saldrlar izledike, katliam n ne denli da
yanlmaz aclara yol atn gryorlard. M usada u anda benzer duygular iindeydi. Bunca
insann yaad dehetli aclar dndke yaam ann zorluunu dnyordu.

Henz kendilerine ynelik bir saldrnn olm amas bir avantaj olarak grlem ezdi. Bu du
rumun o ann karm aasnda kaynakland belli oluyordu. nk etraflarnda, srekli bir saldr
havasyla dolayordu gruplar. Yakyor, ykyor, kendilerinin evinin yaknnda geerlerken de
dm anca hareketler ve hakaretler yapyorlard.
 Gvende olm adklar kesin ve akt. Ne yapacaklarn bilm iyor bunun iin dnp du
ruyorlard. Devlet gleri mdahale etmiyorlard. Bekledikleri tek kurtulu yolu buydu. Hatta
durumun bu noktaya gelm esine izin verilm eden mdahale edileceini dnyorlard. M usa
akam eiyle konuurken byle demiti. Ama her hangi bir mdahale olm ad gibi, saldrlar
iddetlenmiti. Evlerine yaklam lard. Kom ulardan yardm istemeyi denediler.

M usann ei Hatice Altun, Hac ana dedii kom usuna, evlerine snm ak istediklerini
sylemi, kom usu Hac ana, siz Alevisiniz evim e alam am demiti. Hac ana bunu sylerken
daha dne kadar yaad tm komuluk ilikilerini dikkate almam, A leviliklerini ve kendile
rine saldrlacam sylerken olabildiince, aalayc ve saygsz bir biim de sylemiti.

Cezaevi m drnn de evine saldrlm as ihtimali yksekti. Cezaevi mdr MalatyalI,

Aleviydi. Grevini ve sorum luluunu bilen bir devlet brokratyd. Sabahleyin grevi gerei
arya gitmiti. Orada yaplan saldrlar gzleriyle grm, bunun zerine evine de saldrla
cam dnerek hzla evine gelmiti. ocuuyla ei onu bekliyorlard, endie iindeydiler.
Cezaevi mdr, bekledii muhtemel saldrlara kar neler yapabileceini dnerek korunma
ve savunma hazrlklar yapyordu.

Bu arada, askerler saldrlm as muhtemel resmi zevat, oturduklar evlerde tahliye ediyor
onlar zel olarak korum aya alyorlard. Cezaevi mdrnn hem erisi olan bir subay cezaevi
mdrnn saldrya urayabileceini hesaplamt. Bu dnceden hareketle cezaevi m dr
n, evinden almalar iin bir cem se asker gndermiti. Askeri ara cezaevi mdrnn evinin
yaknna gelerek, onlar evden araca bindirm eye balamt.

Cezaevi mdr, ocuklar ve eiyle birlikte, on kadar askerin olduu arabaya bindiler ve
ara hareket etti. Bunu gren M usa ve ei de bu durumu deerlendirm ezlerse bir daha yaama
olanaklarnn olm ayacam dnerek harekete getiler. Bunun iin o askeri cem seye binmek
zere evden ktlar ve cem seye doru koarak arac durdurdular. M usann ei ve alt ocuu
cem seye binmiti. Silahl saldrganlar cezaevi mdrnden baka M usann ve ailesinin de as
keri araca binerek kam aya altn anlaynca baladlar saldrmaya, Bismillah Ya Allah,
Allah-u Ekber K om nistlere lm ! bartlaryla hcum a getiler. M usa arabaya bineme-
miti henz. Saldrganlar ve onlarn yaratt vaheti gren cem se srcs er, bizi de ldre
cekler diye askeri arac daha sratli olarak srd.

M usa, cem senin arka kapsna tutundu, binm ek iin hamle yapt. Askeri ara hzla gidiyor
du. M usa araca binemeden yere dt. Yerden kalkt, kotu, cem seye bir kez daha trmanmaya
alt. Cem se hzla gidiyor, iindeki on silahl erin gz kesmiyordu saldrganlara ynelmeyi.
A sker bile kam akta buluyordu kurtuluu.

Musa, ikinci trm annda da baarsz oldu. Yere der dmez saldrganlar yetiti. Ken
disini almadan saldrganlarn elinde brakan cem senin ardndan bakyordu Musa. C em sede-
ki ei ve ocuklar M usaya bakyorlard. M usa aresiz, ei ve ocuklar aresizdi. aresiz
baklar birbirlerinde kopam yordu. M usann baklarndaki aresizlikle ei ve ocuklarnn
baklarndaki aresizlik aynyd. Ayn acyla burkuluyordu yrekleri, ayn nedenlerle akyor
du gzyalar. Sonu lm le bitecek bir aresizlikti yaanan. Askeri ara birilerini kurtarrken,
uzaklatka, M usann lm yaknlayordu.
 M usay yakalayan saldrganlar, ortalarna almlard. Etraflarnda dolayorlar, dolatka
vuruyorlard. Ellerinde ki baltalarla sopalarla vuruyorlard. Einin, ocuklarnn, askeri ara
taki askerlerin gzleri nnde M usann kafas baltayla paraland. Bir ka saniye iinde M u
sann stnde tepinen devasa bir makine gibi grnyordu kalabalk. M usa grnmyordu.
Kaybolm utu saldr makinesinin altnda.

M usann ei bir yanda, ocuklar bir yanda rpnyorlard askeri aracn iinde. Kahreden
bir fke ve aresizlikle. M usann ocuklar aratan inm ek istiyorlar buna engel oluyordu M u
sann ei ve askerler. Askeri cem se olanca hzyla yol alyordu. Grnmeyen M usann stn
de tepinenler de grnm ez olmulard. Bir yldz gibi kaymt Musa. Einin ve ocuklarnn
avularnda. )

} /
M usa M arata yaayan alevi aileleri iinde, hem ekonom ik hem sosyal ynde gelimi bir
ka aileden birisiydi. Geni bir evresi gl dostluk balar vard. evresinde sayg gryor,
ilikide olduu insanlara sayg gsteriyordu.

M usann einin ve ocuklarnn da iinde olduu ancak esasnda cezaevi m drn ta

yan askeri cem senin yolunu da kestiler. Askeri cem senin nne baka bir sivil arac devirerek
durdurdular. Askeri elbiseler iindeki askerlere kim lik kontrol yaptlar. erdekilerin asker ol
duklarndan emin olduktan ve n tarafta oturan ara komutannn, yaral gtryoruz diye
yalan sylemesi sonucunda, katliam clarn kontrolnden geebildiler. M usa A ltunun ei ve
ocuklar byle kurtulabildiler ve bir gn sonra yaknlar tarafnda sndklar yerden alndlar.

M usann katilleri, yarglam aya konu bile edilmediler. Kim vurdu diye aranm ad, arat
rlmad ve M usa A ltunun katledilmesi faili mehul edildi. Evi yam aland, evine el kondu.
Mezar M aratadr.
 Nam k Kemal M ahallesi
N am k K em al M ahallesi diye geen yer, halk arasnda K aram ara olarak adlandrlan
yerdir. B urada ayn zam anda ingeneler de oturm aktadrlar. erkezler M ahallesi denen yer
de buraya yakndr.

C enaze trenine saldran katliam clar akam a doru N am k K em al m ahallesine gelm i

buralarda tacizlerde bulunm ulardr. C um artesi gn M aran dier m ahallelerinde katliam
en iddetli ekliyle yaanyordu. N am k K em al m ahallesindeki yerel katliam c unsurlar,
dier yerlerde icrai sanat etm ekteydiler. N am k K em al her istediklerinde istediklerini y ap a
bilecekleri b ir yer olarak dnlm t.

C um artesi deiik biim lerde ve zam anlarda eitli saldr ve tacizler olm u ancak esas
olarak nem li b ir saldr gerekletirilm em itir. Bu m ahallede asl saldrdan nce m ahalle
m uhtar A levi evlerini basm bu evlerde bulduu silahlar gasp etm itir. B ylece bu evlerde
olabileceini sandklar silahlar alarak A levileri silahszlandrm olm aktaydlar. K atliam c
m uhtar bu yoksul insanlarn evlerinde silah bulam am ancak onlara hem korku salm hem
de hareket etm e olanaklarn snrlandrm tr.

Bu ekilde taciz ve saldrlardan sonra, N am k K em al M ahallesinde katliam 24 A ralkta

yaanm tr. (K atliam clar bu sz fazla) dier m ahallerde yeterince katliam derinletirdik
lerini, katletm e, yakm a ve yam alam a faaliyetlerinin dier m ahallelerde hafiflediini d
nen katliam clar, burada P azar gnn N am k K em ale ayrm lardr. B u am ala cum artesi
 0 8 e 4 w $ e w l c l J i t y / 7 8

gn akam hum m al bir hazrlk alm as yaplm tr.

K ylerde katliam clar getirtilm i, gelen k atliam clara gerekli teh izatlar salanm ve
m ahallede gerekli olan destek yaratlm tr. M u h tar ve cam i im am dorudan katliam r
gtleyenlerin iindendirler. A kam toplant yaplarak btn ayrntlar planlanm tr. Sabah
nam aznda ise cam iye gelen herkese im am tarafndan A levi ldrm enin cennete gitm ek
iin zorunlu olduu anlatlm , katliam iin gerekli arlar k krtm alar ve propaganda
yaplm tr.

N am k K em al m ahallesinde katliam n ilk adresi U zunpm ar ailesinin evi olm utur. Bu

evde babasyla birlikte iki olu ldrlm , anne ise ar yaral olarak kalm tr. K atliam c
larn ban eken cam ii im am ve m uhtardr. B uradan sonra m ahallede belirledikleri dier
evlerin hepsine girm ileridir. . /

im en ailesinin evine girm iler, yal ve b ir gz grem eyen C ennet im em i ldr

m ler sonra da cenazesine saygszlk etm ilerdir.

A rkasndan K alender ve H seyin T oklularn evlerine srayla saldrm lar ve bu insan

lar vahi bir biim de katletm ilerdir. B tn bu n lar yaplrken gvenlik gleri ortalarda
yoklar bu yaplanlar katliam n balam asndan gn sonra yaplm aktadr.

eyho B ekan buradan ldrlm , cenazesi at arabasnn stne atlm tr.

brahim U sta bu m ahallede katiller tarafndan evinde kartlarak K zlb an kann

evim e aktm am diyen ev sahibinin abalaryla katledilm itir.

A li Tra bu m ahalleden saldrlardan korunm ak iin kaarken yakalanm , sonra uzuv

lar kesilerek kazana konm u kaynatlm tr. B unlar yazm ak bile yrek yakyor, ancak ger
ekler devrim cidir ve bilinm elidir.
 AL UZUNPINAR, GRN-ALACAMEZAR KY 1931

Ali U zu n p n arn evi iki katlyd ve kendisine aitti. B alarbandayd evleri. K endileri
st katta oturuyorlard. Evde, A bbas, H aan, brahim , A bidin ve H seyin adl be erkek
kardele, baba Ali day ve ei H atice ana yayordu. A lt katta A fin in T rksevin K y nden
Snni bir kirac oturm aktayd. K iraclar Y S E de alan b ir grevliydi. K iracyla aralarnda
dostlua dayanan b ir iliki vard.

A ralk aynn souk bir gnyd. A yazn darda suyu dondurduu gnlerdi. H atice
U zunpnar, kahvaltdan nce sobay yakm ak istedi. Evin balkonunda al rp vard, kn
yakm ak iin toplanp istif edilm i. O nlardan bir kucak getirip sobaya doldurdu. Sobadaki
odunlar tututurarak, yanm alarn bekledi. Ev halknn hepsi uyanm , yataklarndan k
m lard. H aan, henz yatanda, dersini alyordu.

U zunpnar A ilesi, be olanla birlikte kahvalt yapm aya hazrlanyordu. D ardan ge

len grltler zerine kahvalt yapacak halleri kalm ad. A yrca m ahallede ve ehirde o lan
lar da duym ulard. Z aten akam dan beri sokakta dehetli bir vahet havas estiriliyordu.
Btn bunlarn stne bir de u an hazrlanan saldr, kim se de kahvalt yapacak itah b
rakm am t. Y ine de alkanlklarn terk etm ek, olaanst b ir durum un varln k abullen
m ek, kim senin houna gitm iyordu.

Sokakta birikm i olan kalabaln, ok baka b ir topluluk olduu hem en anlalyordu.

H ibir kalabala benzem iyordu bunlar. K orkutucu b ir hrs, hn ve dm anlk vard g zle
rinde. K ontrolsz b ir yn halinde, saa sola saldryorlard.
 A li lerin evine doru ynelen grup, hzl adm larla ve dank b ir halde yryordu. K or
kun bir grnt veriyorlard. K in kusan bu g rltler baheye dolduunda, soba yanm aya
henz balam t. H aan yorgann altndan km am , ancak kitabn brakm t.

E llerinde tfekler, bak lar ve b ak a nesnelerle eve yaklayorlard. A li bun larla k o nu

m ay dnd bir an; denem ek istedi. B yle ulu orta yerde bize ne ed ecek ler? diyordu.
H aticeye T elalanm a! d e d i.B elki bir yolu bulunur, hepsi bizi ta n y o r dedi. N eden bize
ktlk y ap sn lar? dedi. yle olm asn um du. D ediklerine kendisi de inanyor m uydu b i
linm ez. A m a bunlarn olm asn um uyor, arzu ediyordu.

K sa srede A linin evini epeevre kuatm lard. eriye ta ve p a ^ v r a atyor, evde-

kilerin km as iin baryor, tehdit ediyorlard. A li, b iraz nce dndklerinip geree
uygun olm adn veya gerein dndnden farkl olduunu grdp. E vin p e n c e re si
ne karak N e istiyorsunuz diye sorduunda, S en M sl m an san salvat g etir bak alm
diye hkm eden bir b iim de seslendiler. Ali isteneni, itiraz edem eyecekleri bir biim de y e
rine getirdi. Y ine de saldrdan vazgem ediler, evdekilerin darya km asn istem eye, bu
am ala tehditlerde ve hakaretlerde b u lunm aya devam ettiler.

E llerinde bulunan satrlar sallyor, kazm alarla evin duvarlarn ykm aya abalyorlar
d. Evin nnde ve evresinde sklan silahlar, atlan dinam itler ve yanc paavralarla, ev
artk sava alan gibiydi.

erdekiler iin olacaklara hazrlanm aktan b aka yapacak hi b ir ey kalm am t. Evin

i odalarndan birisine sndlar. Ev ahalisinin tam am , esas saldrnn, b abalarna yapla
can dnerek, onun en uygun yere saklanm asn istediler. B aba A li U zunpnar, ocuk
larnn sraryla bu neriyi kabul ederek, odann dnda buzdolabnn arkasnda sakland.
A li, katiller evin iine girdiklerinde, arkasna sakland dolabn hi de salam olm adn
grm t.

S aldrlar baladndan beri evin iindekiler artk titrem iyorlard. G arip b ir soukkan
llk iindeydiler. H atice ana rpnyordu. ocuklarn kontrol ediyor, ierdeki yangnn
bym esini engellem eye alyordu.

D ardakiler, engelsiz b ir ortam da katliam larn yap y o r olm ann rahatl iindeydiler.
Evin d duvarlarndan ieriye atlad ikisi, ellerinde tfekleriyle. O nlar daha bakalar takip
etti. Sonra bahe kapsn krdlar. B ahenin ii d olm utu b ir ka saniyede. E vin giri kap
sna yklenm eleriyle ieri dolum alar b ir oldu. D uvardan atlayarak, d ve i kapy krarak
evin iine girenlerin says artm aya balam t. K apy krp ieri girm eye alrlarken bile
durm adan kurun skyorlard. Z aten artk evin h er taraf dolm utu kan aktclarla.

ocuklarn sakland odann kaps ald ve silahlar, titreen ocuklarn stne lm

kusm aya balad. ocuklar A na bizi k u rtar! diye sereler gibi ryorlard ve H aan
vuruldu ilk nce. D t yere cansz. A rkasndan A bidin. H atice kotu H asan na. K anyor
du H asan m taze ocuk bedeni. Bakt iyicene, y arald r diye dnd. H ibir h arek et yoktu
H asan da. lgn gibiydi. B iraz tede yatan A b id in e kotu, o da vurulm u yatyordu. Sa
larn yoluyordu tutum tutam . Y anaklarn p aralyordu trnaklaryla. A z nce kucaklad
H asan m kan, im di kucandaki A b id in in kanm a karyordu. T rnaklad yanaklarndan
szlen kan, ocuklarnn kanyla buluuyordu. A hlarnn ge kart anda,H atice ana da
vuruldu. V urulduunun farknda bile deildi. A b b asa skt bir bakas kurunlarn; o da
yaraland.

b rah im e yneldiler. K esici bir aletle yaralam lard h er tarafn. K afasn krm lard,
kan akyordu. Y etinm ediler! D m anln derinlii o denli fazlayd ki tatm in olam yorlard.
K urun sktlar. brahim alam ad, acsn belli etm edi, sadece onlarn yzne kar kustu
ve dt oraca.

H atice ana yaralarna, vcudundan akan kana bakm yor, bunlar grm yordu. C an h
ra bir abayla ocuklarn korum aya saldrganlar geriletm eye alyordu. G c yetm iyor,
elinden bir ey gelm iyordu. H atice a n a nn stne kyor, tepeliyor, ellerindeki sopalarla,
tekm eleriyle ve katil elleriyle vuruyorlard.

A li U zunpnar sakland yerden dar frlayarak V urm ayn! diye atld ortaya. D e
neklerle ve aralksz b ir biim de A liye vurm aya baladlar. A li lklarn kontrol edem i
yordu. B aryor m u, alyor m u anlalm yordu.

Ali U zunpnar yardm c olm alar iin askeriyeye gitm ek istiyordu. Bu am ala sokaa
km aya alyordu. lk frsat bulduunda kom aya balad; peine dtler. O nun k at
n gren Y usuf T ankonun, A sl A levi dedesi kayor diye barm as ve tahrik etm esi, Ali
U zu n p n arn yakalanm asn hzlandrd.

Saldrganlar A liyi y akalayarak k afasna kaput geirm iler ve etkisizletirm ilerdi.

zerine ken arln altnda sesi kesilm iti A li d a y nn. K afasn kaputun iinde tutarak
nefes alm asn im knszlatrdklar A li d a y ya vuruyorlard durm adan. A li day dm ,
yerdeydi. K afasna doladklar kaput dm , nefes alm as m m kn hale gelm iti.

A li day nefes alabildii iin kendisine gelm eye balam t. B anda bekleyen kalabalk,
sandan solundan vurm aya devam ediyordu, yerde yatan yar baygn adam a. Avn izler
gibi bakanlardan birisi silahn boalttnda, dierleri de ellerinde ne varsa onunla vurm aya
baladlar. V ura vura ldrdler A liyi. A linin son sz tam am lanm am t. A b id in diyor,
H aan diyor, Y apm ayn diyordu. K atliam tam am landnda, yarm kalan, A linin sz
oldu. B iraz sonra A li d a y nn cansz bedeni yaty o rd u yerde. B ir ka kii ceplerini boaltt
frsattan istifade.

K RT A L E V K A TLA M C I

A linin peine dlm esini hararetle isteyen ve bunun iin bararak, A levi dedesi
kayor yakalayn diye tahrik eden Y usuf Tanko, bir K rt ve A le v idir. Yani soyunun k
rlm as iin alan kek lik roln oynam tr o an. B elki kuruluk b ir yam a iin, belki
de katillerin gzne girebilm ek arzusuyla. Ya da tekiletirm enin yaratt canavarlk byle
bir eydi belki. nsan olm aktan, kendisi olm aktan karak dm anna dnm ek nasl bir
ey diye m erak eden ler iin olduka zengin b ir sosyolojik laboratuar g ibidir b u gelim eler.

A SK E R D E SLA H S T E Y E N KATL

U zu n p n arlarn evinde yaanan katliam da, devletin gvenlik gleri yoktu, btn kat
liam boyunca olduu gibi. A yrca katiller katliam gnlerinde ve katliam alannda, askerleri

a r
hibir zam an engelleyici g olarak grm em ilerdir. H er m ahallede ve katliam n yaand
tm gnlerde, katiller bazen askerleri kendilerine yardm c g olarak grm ler, bazen de
kendilerini askerlerin yedek gc olarak yle tanm lam lardr.

U zu n p n arlara yap lan saldrda bu durum un tip ik b ir rnei yaanm tr. K atliam y a
pldktan, insanlar katledildikten, ev ler yaklp y am alandktan sonra gelen askere, yaplan
katliam yeterli grm eyen saldrganlardan birisi, b ir subaya B ana da silah verin, ben de
size yardm c olaym diyordu. Subay herhangi bir ilem yapm adan dinleyebiliyordu bu
katliam cy.

S N N EV B O A L T IL IY O R >.

K atliam n yapld evin yaknlarndan birisinin daha evi yaklm $, yam alanm , iin
dekiler yaralanm lard. A ncak U zu n p n arlarn evinde oturan kirac, T rk-S nni olduu
iin onun evinin y ak lm am asn a zel b ir dikkat gsterilm iti.

Sz konusu evin sahibi Elif, sabah kahvalts iin ekm ek alm aya gitm iti. Evin b ah esi
ne girdiinde kiracs C um a B en ekm ek alm aya gitm edim , fazla varsa bize de ekm ek v e r
dediinde Elif, hi tereddt etm eden iki ekm ei kom usu ve kiracs C u m a ya verdi.

B iraz sonra saldr baladnda C u m anm oturduu eve de ate atlm t. C um a hzla
dar karak N e yapyorsunuz! M slm an M slm an>a bunu yapm az dediinde, C um a
sen burada m sn? diyen bir ses, saldry durdurm u ve durum u anlam ak iin C u m ay-
la grm eye balam tr. C u m anm bu evde oturduu anlaldnda, C u m anm evi b o
altm as beklenm i ve ondan sonra yeniden eve ynelik saldrlara devam edilm i, evlerin
yaklm as gerekletirilm itir. Y aklacak evlerin yanllkla Snni evi olm am asna bylece
gereken dikkat gsterilm itir.

K atliam , ara verm eden devam ediyordu. U zunpnar ailesinin ocuklar ve baba k at
ledilm ilerdi. A li U zunpnar, katledildii yerde yatyordu, h a fif kvrlm t bedeni. H atice
U zunpnar rpnyor, alyor, baryor, lk atyordu. N e yaptnn farkndayd, ne de
yapm as gerekenleri biliyordu. Y ardm c olacak hi kim se yoktu ortalkta. i yananlar v ar
sa da korkularnda aa kam yorlard. B tn ehir, btn m ahalle, dalar, talar u gz
dolusu yaylan ova, h er ey dm an olm utu. H avada gne yoktu, kapkara b u lu tlar k ap la
m t. H lbuki ne ok sevm ilerdi M ara. ylesine balanm lar ki, b tn tandklarna
M ara vgyle anlatyorlard.

nsann evi, soka, ehri dm an o lur m u? A li ve ailesi bu sokakta edinm iti sevinci,
m utluluu. Bu sokakta oturm utu kom ularyla. B u bakkalla etm iti gnlk yarenliklerini.
Bu m anavdayd ald en gzel kirazlar. B urada itiler akam aylarm . ocuklar burada
oynadlar en gzel oyunlar. A m a im di b urada katledildiler; hunharca, zorbalkla.

A li U zu n p n arm m ezar bilinm ekte, katillerinden cezalandrlanlarda bulunm aktadr.

K atliam n katil olarak ceza alan birka kiisinden olan A li uzun p narn katileri dorudan
katil olarak cezalandrlm lardr.
 ABDN UZUNPINAR - GRN ALACAMEZAR KY - 1962

M ara, A bidin iin herkesten farkl bir anlam tayordu. B urada renm iti okum ay, ilk
burada gitm iti sinem aya, genlie burada adm atm , ilk kz arkadan burada tanm t.
lk daya burada yem iti, yatlarndan. lk paray burada kazanm t. Yani b ir insann
hayatnda yaanan birok ilki A bidin burada yaam t. E er yaam a im kn olsayd, ok
m m kndr ki M ara, ok anlam l bir ehir olarak onun hafzasnda y er alacak, hep zel
kalacakt.

Son bir ka gndr A b id in in ilklerini yaad M ara alkalanyordu. B ir batan bir

baa yangn yeri olm utu M ara. B tn ehir yanyordu. Y rek ler yanyordu. K atliam iin
kylerden geliyorlard, traktrlerle. K atliam dan kurtulm ak iin kylere kayorlard yayan
yapldak. O lm adk, duyulm adk, yrek burkan aclar yaanyordu. U ursuz gnlerdi.

K ylerden katliam iin gelenler, m ahalleye hkim olm ulard. N erede ne var, ne yok
onlardan sorulur olm utu. A bidin norm al zam anlarda sokakta arkadalaryla gezebilir, oy
nayabilirken, son iki g ndr evden bile kam yordu.

retm enlerin cenazesine katlm t. T rene yaplan saldrlar yaam , zo r b ela kur
tularak evine gelebilm iti. O ndan sonra, ev halk y la birlikte evden kam am lard. Yani iki
gndr evden kam yordu A bidin. Z am an zam an pencereden bakyordu. B azen de kapnn
nne kadar kabiliyordu. H er defasnda arkadalarn grm eye alyor, onlar araclyla
durum u anlam ak, bulabilirse bir zm bulm ak istiyordu. G eri ailesinin byle b ir b ek
lentisi yoktu. A ncak A bidin bu zo r durum da bulaca herhangi b ir zm n hayatiyetinin
farkndayd. A radn bulam yordu. Pencereye, kap y a h er ktnda tand birini gr
yordu am a grebildii arkada, ya kendisine b ak m y o r ya da aksine bakp tehdit, kfr,
hakaret ediyordu. Sanki hi arkada olm am lar, birlikte top oynam am lar, kz tavlam aya
km am lar, sinem a kaplarnda b eklem em iler gibi.

A nlalan A b id in in arkadalar da estirilen katliam havasna kaplm lard. N etice ola

rak A bidin, son birka gndr, arzu ettii ve eskide olduu gibi arkadalaryla berab er ola
m yordu. Bu durum un yaratt huzursuzlukla, eve geliyor, pencerenin k enarnda ekiliyor
ve darsn izliyordu.

K atliam clar evleri yakarak, yam alayarak geliyorlard. K im b ilir kji ev yakm , ka
insan katletm ilerdi. Sabahn ok erken saatinde balam t, katliam n kjrli kanty grnt
leri. Bu gn yaplanlar, bu gn balam deildi. nceden hazrlklar yaplm ta. K yller
ryalarnda grp gelm em ilerdi. B unca silah kendiliinden ortaya km am t. En nem li
si saldrganlarn gsterdii kendine gven, rahatlk, gllk ve hakllk duygular bir anda
olum am , bir gnde bu hale gelm em iti. H er ey byk ve tarihsel bir plann gncellenm i
haliydi.

M uhtar b ir gn nce evleri basm ; hem gzda verm ek, hem de ganim et elde etm ek
iin silah aram as yapm t. H atta baz evlerde b u lduu silahlara da el koym utu. Ayrca
B alarba C am i im am , gerekli fetvay verm i, bylece katliam n m eruiyeti ve kolaylat
rlm as iin ilk adm lar atlm t.

23 A R A L IK K A H V E Y E PATLAYICI A T IL M A SI

M ahallede b ir gn nce A levilerin gittii b ir kahveye de saldrm lard. C enaze tre

ninde yaptklar saldrlarla tatm in olm ayan gruh m ahallelere dalarak katliam c tutum
larna devam etm ilerdi. B u m ahalleden de, A levilere ve solculara ait olan ve doal olarak
onlarn gittii b ir kahveye patlayc atlm , ayrca baka saldrlarda da bulunulm utu. K ah
venin sahibi durum u em niyete bildirm ek istem iti. M uhtara giderek telefon etm ek istediini
sylediyse de m uhtar, kahveye yaplan saldry polise bildirm ek isteyen bu m adur ve
ikyeti vatandaa, telefon alm yor y alanyla engel olm utu.

B tn bu saldrlar ve saldr giriim leriyle ortam hazrl yaplyordu. H em saldrgan

lar m otive edecek y alanlar retiliyor, onlarn h arek ete gem elerinin koullar oluturulu
yordu, hem de m adurlarn sinm esi, daha ok korkm as, etkisizlem esi isteniyordu. Bu
am ala yaplan hazrlklardan sonra katliam n start verilm iti.

Sabah erkenden harekete geildi. M uhtar ve im am y anlarnda k u rm aylaryla gerekli son

dzenlem eleri yaparak, herkesi ilerinin bana gnderdiler. C am ide eksik klnan nam az
dan sonra katliam balayacakt.

yle de oldu. Sokak artk igal edilm iti. G revlendirilen herkes iinin bandayd.
U zunpnar ailesine y aplacak olan saldr balam t. ocuklar, k adnlar katlediliyorlard.
C ennete gidecek olanlarn yolculuklarnn ilk adm lar atlyordu.

U zunpnar ailesinin evine girilm i, H aan ldrlm t. K ardei H asan n lm n

kanl gzyalaryla izledi A bidin. A nnesinin yrek yakan lklar, kulaklarm paralyor
du. D ayanam ad. B ard A bidin, Teslim oluyoruz! D aha ne istiyorsunuz! diye, onseki-
zindeydi A bidin, ayn anda, boynundan yedii k u runla dt, birka saat nce annesinin
y akm aya alt sobann dibine.

A nnesi H asan kucaklam , ona at yakyordu. A b id in in dtn grnce H asan

brakarak ona kotu. A b id in in boynundan kan fkryordu. N e yapacak nasl d urdura
cakt? Eteini paralayarak dolam t A b id in in boynuna. A b id in in kafas dyordu an
nesinin elinden. C ansz gibiydi. A nnesi bunu grm ek istem iyordu sanki. Israrla A b id in in
kann durdurm aya alyordu. K endisinin yaral olduunu da unutm utu A b id in in kann
durdurm ak iin urarken.

D urduram ad kan. D urdursayd da bir faydas olm ayacakt. A bidin, yaralarnn ac

syla titriyordu kardei H aan m cesedinin yannda. K anlar akm aya devam ediyordu iki
kardein. T oplanam am kahvalt bezi kana boyanm t. S aldrganlar gelip giderken ayakla
ryla vuruyorlard A b id in e ve H asan a. Evin ii cehennem , ierdekiler zebani, ev sahipleri
kurban olm ulard.

A b id in in ldn sylediler etrafta. H atice ana yeni duyuyorm u gibi oldu. B rakt
A b id in i. Bir yiitlik geldi stne. Saldrd etrafnda bulduu herkese. M eydan okuyordu,
ieriyi doldurm u olan katillere. Y akalarna yapyor, yum rukluyor, olm ad eline g eirdi
iyle vuruyordu. O nlarsa her defasnda sert b ir vu ru la etkisizletiriyorlard H atice A nay.

U zunpnar ailesine yaplan bu hunharca saldrda, evde bulunanlardan ldrlm ,

dierleri ise yaralanm t. Evde bulunan her ey yam alanm , paylalm , ev yanm t.
Yani hulasa katliam planland gibi uygulanm t. Sabah n am aznda balayan katliam le
nam azna kadar aralksz devam etm iti.

A bidin oradan yaral olarak alnm tr. A ncak ok kan kayb yaad ve hastanede ba
klm ad iin lm tr.

H ATCE A N A M U H TA R IN EV N E G T R L Y O R

K atliam o kadar aleni ve o kadar olaan b ir biim de y aplm tr ki, katliam da ok sa

yda kam u grevlisi denen ahs nem li ro ller stlenm itir. B unlardan bir tanesi de N am k
K em al m ahallesinin m uhtardr.

M ahallenin m uhtar burada yaplan katliam n en nem li uygulayclarndan ve efle

rinden birisidir. M uhtar, katliam n ilk evresinde, yani U zunpnar ailesine yaplan saldrdan
sonra, le nam az iin kendi evine gider, d i er katliam c hem palaryla birlikte. B tn kat
liam bu kadar olaan ve aleni olarak gerekletirilm iti. Ayrca bu katliam clarn U zunpnar
ailesinden yaral ve aresiz H atice U zu n p n ara kar tutum u da katliam c ruh halinin ve
katliam c politikalarn anlalabilm esi asndan nem lidir.

ki olu ve ei ldrlen H atice U zunpnar, yaral oluyla birlikte m ahallenin m uhtar

nn evine gtrlr rehine olarak. st ba kan iindeydi.

M uhtarn evinde kalabalk ve enlik havas var. Saldrnn deerlendirilm esi ve dk

m yaplm akta. M uhtara bilgi verilm ekte. M uhtar adam larna m erm i tedarik etm enin der
dinde, katliam n devam n konum akta. Y aplan katliam n bilanosunu anlatyor etrafndaki
canilere. M uhtar pikin. Y aptklarndan m em nun.
 B irka dakika nce evinin iinde ilenen katliam yneten bu adam d, m uhtard; H ati
ce ana bard m uhtara, yapt zalim lii haykrd yzne, N eden yaptnz, nasl kydnz
ocuklarm a, ne istedin k u zularm dan? M uhtar, evine gelm i, kocas ve ocuklar ldrl
m bir kadnn aclarna ve ilenm elerine kar kadn azarlayarak, G it kadn! B am a bela
olm a! der, elindeki silah, H atice A n a ya dorultarak. H atice ana m uhtarn pikinliine ve
kstahlna kar diklenir, y ak asn a yaparak hesap sorar. B una kar m uhtar yine silahn
ekerek H atice anay vurm akla tehdit eder, korkutm aya alr.

Geri adm atm ayan H atice ana, yaral olunu alarak hastaneye gitm ek iin karken,
m uhtarda nam az klm ak iin abdestini alyordu. Sabah eksik kld nam azn A levi l
drerek tam am lam t m uhtar. Sra len nam azndayd. M uhtar nam aza durduumda, H a
tice A na, yaralarna bez balad olu A b id in le evden kyordu. K endisinin yaalar ka
nyordu.

K anlar souk souk akyordu vcuduna. . H atice ana evlerine yakn yerden geerler
ken, ierde brakt iki kuzusunu ve eini dnerek alyordu. Vakar, at yakm asna
engeldi. B iraz yrdkten sonra, yarasnn akan kan onu yere drd, bayld, H atice
ana. A skerler aldlar llerle birlikte. gn youn bakm da kald.

A bidin U zu n p n arn m ezar bilinm ektedir. M ara katliam da katilleri belirlenen birka
kiiden biri olan A b id in in katilleri, A b id in i katlettikleri iin cezalandrlm lardr.
 HAAN UZUNPINAR - GRN ALACAMEZAR KY - 1964

N am k K em al m ahallesinde saldrlar cenaze treninden beri balam t. lk olarak ce

naze treninden dnen kalabalk, m ahalle de gvde gsteri yaparak halka gzda verm i
ti. M ahalledeki saldrlar bylece balatm lard. Bu saldrlar, B alarba im am nn bir
A levi ldrenin be defa hacca gitm i saylacam belirten fetvasyla, younlam t. Ayn
anlarda baka bir grup saldrgana talim at veriliyordu. Solculara vurun kim sizi durdurm ak
isterse onlar da vurun diye. B ylece A levilere, K rtlere ve solculara kar kkrtlm kat
liam clar, sokaklar ele geirm i, m arazi bir hazla, katliam larm icra ediyorlard.

K atliam n en youn olarak yaand gnde, ehrin birok yerinde, b aka m ahallelerde
kan gvdeyi gtrrken, katliam clar, bu m ahallede hazrlk yapyorlard. K atledecekleri
insanlar, yakp yam alayacaklar evleri tespit ediyor, o evleri basp silah aram as yapyor
lard. Bu kapsam da, A levi olan D ne T ran evini b asm lar ve b ir silaha el koym ulard.

Tm m ahallenin ve h er eyin hkim iydiler. H ibir yere, hibir gce kar kendilerini
sorum lu ve bal grm yorlard. Btn katliam uygulayclar, bugnn birer piyonu o l
duklarn deil, snrsz b ir gcn sahibi olduklarm sanyorlard. Ve kendisini gl sanan
larn tam am nn sahip olduu hoyratlkla davranyorlard. G l olm ann sarholuu iinde
kendilerini kaybetm ilerdi.

Bu saldrlarn banda m ahallenin m uhtar vard. M uhtar kim lerin katledileceini, k im

lerin evinin baslacan belirlem ekteydi. E linde devletin sunduu im knlar vard. H erkesi
tanyordu. H erkesin m ezhebini, etnik yapsn, evinde ne olup ne olm adn biliy o r veya
tahm in ediyordu. B tn k atliam srecinde m uhtarn en y ak nnda yer alan biri daha vard.
B alarba im am olarak grev yapan bu szde din adam , ldrlen her alevi cesedinin
cenneti yaknlatracan vaaz ediyordu. K atliam yaparak, ldrlen A levilerin kann r
vet vererek cennete gidebileceini sanyor, bunu anlatyordu, cam inin m inberinde.

K atliam am acyla srdrlen faaliyetler gece b o y u n ca devam etti. G ecenin erken saat
lerinde kylerden gelenler, kk guruplar halinde dolayorlard, m ahallede. Sokak ara
larnda, m eydanlarda, sabaha kad ar kylerden gelen ler toplanyorlard. C am iler, k ahveler
cennete gitm ek iin be A levi ldrm ek isteyenlerle dolup tayordu. ldrlm eleri iin
herkese yetecek kadar A levi v ar m yd? K alabalk, ezan sesiyle birlikte cam ide toplanm aya
balad. J
.< t
24 A ralk P azar gn, sabah nam azyla b irlikte balad saldrlarn en younu ve en
ldrc olan. ki g ndr gerekli toplantlar yaplm , hazrlklar tam am lanm t. ehrin
her tarafnda srdrlen katliam , bu m ahalleden de yaplm alyd. A levilerin, solcularn ve
K rtlerin buradan atlm as, tem izlenm esi, hem dinen sevapt, hem de ertelenem ez m illi b ir
grevdi.

Sabah nam aznda cam ide toplananlara m am , nam azn snnetini kldrm adan, farzn
kldrarak burada klnan nam az caiz deildir. C u m a gn U lu C am iyi yaktlar. evrem iz
de bulunan C H P li A levi, Snnileri tem izley elim diyordu. K saca ibadetlerini tam am la
m ak iin, insan katletm elerinin daha doru o lduunu sylyordu, m inberdeki im am . Fetva
kutsal ve kesindi. Eksik braktklar nam azlarnn sevabn, insan katlederek kazanacak
lard. K ukuya, tereddtte m ahal yoktu. Bunu cam inin im am , m inberde sylyordu. Bu
fetvadan sonra, kim senin yerinde durm as, evine gidip oturm as m m kn deildi. B ata
im am ve m uhtar olm ak zere herkes sokaa yld. C am ide eksik nam az k larak kanlar,
kahvelerde sabahlam olanlarla birleiyorlard. K alabalk bydke hrnlayor, hrn
latka byyordu.

T oplananlar m ahallenin darack sokana sm yordu. Yan sokaklarda dolm utu. E vler
de kim se kalm am , herkes dar km t. S okakta olm ayanlar, katliam n hedefi olanlard.
O nlar ise saklanacak yer b u lm aya veya dertlerine are aram aya alyorlard. Evleri cehen
nem olm utu kendilerine.

K alabaln hedeflerinden birisi olan U zunpnar ailesi uyandklar souk gnn saba-
hm daydlar. H atice ana sobay yakm aya alyor, b ir yandan da yataklar topluyordu. S a
baha kadar sren katliam hazrlklarn gzetlem eye alm t, Ali am cayla H atice ana.
K orku, kayg ve tedirginlik uykularn ellerinde alm t, uyuyam yorlard. Sabah olduunda
ayaktayd ikisi de. Sokakta yaananlar izliyorlard. N e syleyeceklerini ne edeceklerini
bilem em enin aresizlii iindeydiler.

H aan ikiz kardelerin birisiydi. kizinin ad H sey in di ve birlikte ayn y atakta y at

yorlard. H sey in de onunla beraber okula gidiyordu. H aan yataktan kalkm am t. U yanr
uyanm az kitabn defterini alm yatan iinde ders alyordu. Yarn okulu vard. H enz
on iki- on yalarnda b ir ilkokul rencisiydi. H a sa n n ne lm le ne de hayatn bakaca
bir acm aszlyla herhangi bir tankl yoktu. A ncak k atliam clar iin bunun hi bir n e
mi yoktu. N e gnah ileyecek kad ar yaayam am olan b ir ocuk olm ak, ne de anne olm ann
saygnlna sahip b ir kadn olm ak, katliam clarn zulm nde azade olm ay salam yordu.

H edefledikleri U zu n p m arlarm evine yneldiler. eriye ate atlyor, silahlar sklyor

du. E ve girm ek iin kapy zorluyorlard. G irdiler ieriye. O dalarn kapal kaplar zorbaca
krarak ayorlard. kiz kardeiyle birlikte saklandklar odada yan yana duran H asan
grd ilk girenler. H aan ocuk m asum luuyla bakyordu, katillerine. H er katilin ldrm a
s iin yeterliydi bu m asum baklar. ldrd, H asan n m asum baklarna yakalanan katil
ve ateledi silahn. H aan derken yere, dudana ac bir glm sem e yayld. S ilahlar
patlam aya devam ediyordu. H asan n nazik bedeni, birka yerinden yaralanm t. H asan n
yaralarndan akan kan, ikiz kardeinin stne akyordu.

Yere den H asan n henz lm ediini um uyor, bu um udunun gerek olm asn diliyor
du anas.K apand olunun stne. T utuyordu onu b ir b aka katil. H aan ikinci kurunu y e
diinde stne vard, onu kucaklayabildi. K ollarn dolad yerde yatan bedene. K anyordu
her taraf. Ses, nefes yoktu. O lam az diye att lk, kurun sesleriyle bastrld. H aan
yzndeki ac glm sem eyle ve baklarndaki m asum iyetle bakyordu annesine.

A nnesi onu barna basyor, yarasndan akan kan durduracan sanarak eliyle kapa
tyor, rpnyordu. H aam da hareket yoktu. Yaral birinin inlem esi gerektiini hatrlad.
D em ek ki yaral deildi H aan, lm t. H atice anann kucanda. E trafna bakm ay bile
aklna getirm eyen H atice yaralandn ok sonra fark etti. H atice ana brakt H asan , dier
olu A b id in e kom ak iin.

H asann hayalleri de vard, H asan la birlikte len. Sade, kk ve ocuka. H asan n

ne K a f D ann ardnda bir ii vard, ne de F erhat gibi sevdii iin dalar delm ek istiyor
du. A nnesini, ikiz kardeini ve babasn seviyordu. stedii ve en byk hayalim dedii ise
sevdiklerini m utlu edebilm ekti. B abas okum asn istiyordu, annesi de! O kuyacak, m h en
dis olacakt. B unu yapacana ok inanyordu.kiz kardeiyle birlikte yapacaklard btn
yapacaklarn. O da ayn eyleri dlyordu, o da m hendis olacakt. Z aten her defasnda
bu konular birlikte konuuyorlard. Ayrlar gayrileri olm azd, olm uyordu. im di btn bu
kk hayaller geri de kalm veya lm t. Sahi len hayallerin de m ezar v ar m yd? Ha-
sa n n hayallerinin m ezar neresidir m esela?

Btn ikizlerde olduu gibi, zellikle yeni tanyanlar kartryorlard, H asan la H se

y in i. H angisi H aan hangisi H seyin ayrt edem iyorlard.

H asanm ikizi H seyin yaral kaabilm iti. Kardei H seyin bu katliam da, bir biim de
lm den kurtulm utu. A ncak H seyin, ne katliam , ne de katliam da ldrlen babasn ve ne
de ikiz kardei H aan unutm am t. stne akan H asanm kan, hep gzlerinin nndeydi.
O nun konum adan, sessizce, yanaklarna szlen yalar silem eden, lm olm asn kendin
ce anlam landrm aya alyordu. Bylesi bir lm n kabul edilem eyeceini sylyordu.

H aan vurulduunda H sey in de vurulm u gibi oldu. kizlerin ayn anda ayn duygu
lar yaadklar sylenirdi. D oruydu bu. V urulan H asan m acsn H sey in de yayordu.
H seyin katliam da lm edi, am a katliam n aclarn daha ok ve srekli yaad. H ep Ha-
sa n la birlikte olduunu hayal ediyordu. H i yalnz brakm yordu H sey in in hayali. N e za
m an insanlar yanndan ayrlsalar hem en H aan g elir yanm a otururdu. B irlikte konuurlard.
N eler yaptn anlatrd H a sa n a. O nsuz yaam n ne kadar zo r olduunu sylerdi. H i b ir
eyden zevk alam yorum , neden beni yalnz b rak tn diyordu h er beraberliklerinde. K im se
ler anlam yordu H sey in i. H erkes bir aklam a yapyor, bir yol gsteriyordu. A m a hi b ir
yol H sey in i, ikiz kardei H asan a gtrm yordu.

H seyin byle anlarnn bazlarnda, ne vard sanki A levi olm aktan diyordu. M esela,
sorsalard bana, seni ldrm eden nce, senin yaam an iin A levi olm aktan vazgeebilirdim .
Snni olurdum , solculuktan da vazgeebilirdim . N e vard seni ldrm eden sorsalard ya!

H seyin kardeinin acsna ve hasretine daha fazla dayanam ad. B ir ka yl sonra, A n

k a ra nn souk b ir g nnde,bir apartm an odasnda, y okluuna dayanarrad ikiz k ard ei
ne gitti. H seyinin bedeni, bulunduu odann iinde b ir ipin ucunda, b o lu k ta sallanyordu.
>
G ece karanlk ve ayazd. E vin iinde bile ate yanm adan durulam yordu. Tpk H a
a n m ldrld gndeki gibi.

H seyinin lm iin katil, aranm ad, H asan n katilleri de bulunam ad. K atliam clar
katliam c katil deillerm i, sadece sebebiyet verm iler. vahi bir katliam n bu ekilde
st rtlm tr. M azlum larn hakkaniyetli adaleti bu katliam hi unutm ayacak, hesab
grlene kadar.
 HSEYN TOKLU- ELBSTAN FTLK KY- 1944-

M aran K aram ara olarak bilinen sem ti, daha ok kyllerin yerletii yeni oluan bir
sem tti. Yakn evre kyller, fabrikalarda alan iiler en ok burada oturuyorlard. B ir
ksm halen kyllkteki faaliyetlerine devam ettikleri iin buras onlara uygun bir zellik
tayordu. M ahallede ok sayda hayvan beslenen ahr vard. K ydeki tarlasnda bah esin
de ilerine devam edenler hafta sonlar veya uygun zam anlarda kylerine gidebiliyorlard.
K atliam n gerekletii gnlerden de kolaylkla gelebilm ilerdi kylerinden, ehire.

Bu m ahallede devlet m em uru olan ok azd. adam , fabrika sahibi olan da yoktu. Z a
ten m ahalle ehrin dndayd. En nem li zellii M ara A ntep yolu zerinde olm asyd ki
bu durum m ahallenin katliam da daha az kayp verm esini salam tr.

M ahellelinin byk ounluu ev sahibiydi. E vlerin de nem li bir ksm g ecekonduy

du. arpk bir yaplam a vard. N e b ir im ar plan sz konusuydu, ne de m hendislik bir
alm a vard. H erkes kendi evinin m im ar m hendisi, ustas ve iisiydi. E vlerin bazlarn
da at vard. B irou ky evi gibi st toprakla kapatlm t. K atliam esnasnda bu evler
k atliam clara tezahrat yaplan arenalara dnecekti.

A ncak bu yeni gecekondular, M aran eski evleri gibi deillerdi. N e sokaklar eski so
kaklar kadar dard, ne de evler eski evler gibi sevim li ve irindi. G ecekondular belki de bu
adlarndan dolay daha az ekici geliyorlard. B u yeni yaplan evler daha ok apartm anlara
zenilerek veya ilerde apartm an yaplacakm gibi dnlerek ina ediliyordu. B yle olun
ca ne bahe akla geliyordu, ne de kom ulara yakn olm as hesaba katlyordu.
 K atliam clarn lm tam tam lar alm yordu. lm eken bir uursuz m akine gibiydiler.
G irdikleri her evde kan, lm ve gzya brakyorlard.

H ava souk toprak buza kesm iti. H ayvanlar m eleiyordu ahrn birinde. Belki de sahi
bi katledilm iti. K pekler havlad. K ularn h uzur veren cvltlar duyulm uyordu. D oann
neesi yoktu anlalan.

Saldrlara sabah nam azyla balayan saldrganlar, K alender T oklunun evinden sonra,
K alen d erin kayn ve am casnn olu H sey in in evine ynelm iti. H se y in in ocuu
vard. A m casnn oluyla birbirine yakn oturuyorlard. H em en hem en her gn hem k en d i
leri, hem eleri gryorlard.

H sey in in evine saldrdklarnda, H sey in in kz kardei M avi, anhesi E lif Toklu sal
drganlarn reisliini yapan m uhtara yalvarm lar, ayn katil, K alender Toklu ''iin verdii
cevab verm iti. O nu da K arao lan a kurban ediy o ru z diye.

M ahalle m uhtarnn ban ektii saldrganlar V urun St m am akna, din elden

gidiyor! diye bararak yrm eye baladklarnda, kalabalk, katlanlarla b ir anda binlerce
insan bulm utu. H er katlan, elinde dehre silah, ba ve baltasyla katlyordu. B ir kutsal
ayndaym gibi huu iindeydiler. ldrdke haz alyor, haz aldka ldryorlard.

O dnem halk arasndaki ad K araolan olan Ecevit, ksa sre nce hkm et olm utu.
B u katliam planlayanlar, halka ynelik saldrlarna kendilerince bir m alzem e bulm ulard.
E ce v ite oy verenleri K arao lan a kurban ed iyoruz! diyerek katlediyorlar, bylece Ecevit
ve hkm etini zor durum da brakm ak istiyorlard. A slnda bu argm an, katliam c gruhu
harekete geirm eyi salayan b ir m otivasyon aracyd. Yoksa katliam n esas olarak tarihsel
ve siyasal nedenleri bulunm aktayd ve bu nedenler farklyd.

H seyinin ei G ll Toklu, saldrlar baladnda doal b ir refleksle evden kaarak b i

raz uzakta bir evin kapsn alm t. K apy bir kadn am , K im sin, n erelisin? diye sor
m utu Gll>ye. G ll M u lu olduunu syledi. O rada ok sayda M u lunun oturduunu
biliyordu. Ev sahibi kadn A levi olup olm adn sordu bu defa. G ll gerei deil, kadnn
bekledii cevab verdi: Snni olduunu syledi. E v sahibi G ll y ald ieriye. B ir sre
orada kalan G ll srekli tedirgindi. H er an bir tandn gelebileceini kendisini ldrebi
leceini dnyordu. Ayn zam anda akl evde brakt kocasnda, evinde kalm t. O rada
neler olduunu, kocasna zarar verip verm ediklerini, korku ve kayg iinde m erak ediyordu.

B ir evde, birbirlerini tanm ayan iki kadn, birbirlerinden korkarak bekliyorlard. Ev

sahibi kadn, neden buraya geldiini sorduunda, kocasnn evde olm adn yalnz sokakta
olm aktan koktuunu biraz sonra evine g id ece in i syledi G ll.

A rada geen bir ka saatten sonra evin sahipleri olduu anlalan, eli silahl iki kii
geldi. K rte ev sahibi kadna, b ir A lev iyi ldrdklerini, ocuklarn ldrm ediklerini, as
lnda ocuklarn ldrm elerinin daha iyi olacan sylyor, itahla yaptklarn anlatyor
lard. B unlar dinleyen G ll nn rengi allak b u llak oldu. D uram ad yerinde. U zun uzadya
aklam a yapm aya gerek grm eden, hem en ayrld oradan ve evine geldi.

G ll eve geldiinde grd m anzara karsnda deliye dnd. K orktuu bana gel
m iti. K ocasnn kanlar iinde cesedinin stnde, ocuklar, kz kardei M avi ve annesi
alam aktaydlar. E trafta saldrganlar kol geziyorlard. H sey in in cesedi kanlar iindeydi.
B edeninde birok yara olduu grd. B ararak, lklar atarak kocasnn baucuna oturdu.

ocuklar annelerini grdklerinde hem en onun etrafna toplandlar. H er biri G ll nn

eteinin bir tarafndan tutuyordu. A lyorlard, hkra hkra. aknlkla, dehetle b ak
yorlard etraflarna. B abaszln sonularn dnebilecek kadar byk deillerdi. B a
b am diyordu ocuklarn birisi, B abam kanyor, anne durdur babam n k ann! B ir dieri
babasnn bedeninde alan bir y araya elini koym u, akan kan durdurm aya, kann yaratt
irkinlii grnm ez k lm aya alyordu. A n n e diyordu B abam n burasn kapatalm ,
kim se babam byle grm esin!

kadn ve ocuk, lklar, atlar, hkrklar ve kanla kark akan gzyalar.

G ll, H se y in e anlatyordu, um utlarn, hayallerini. Ben im di sensiz ne yapacam
H seyin! diyordu. N asl yaayacak, nasl byteceim bu ocuklar! B abaszl nasl
reteceim ! diyordu. A nnesi Elif, H seyin! B en senin y okluunda nasl yaarm ! Ben
senin olm adn bir dnyaya nasl sarm ! diyordu. K ardei M avi, H sey in im sen b i
liyor m usun eniteni de ldrdler, senin am caolunu, sen yoksan, K alender yoksa ben
nasl glerim bu dnyada!"diyerek aclarn anlatm aya alyorlard. H er kadn bir dierini
tam am lyor, bir dierine derdini anlatyordu. B u kadna teselli verecek, bu insanlarn
aclarn paylaacak kim seyi de brakm am lard m ahallede. O lanlardan korkudan kam -
yordu kim se sokaa.

ocuklar alad, k adnlar susturdu, kadnlar aladnda susm adlar. H ep aladlar, b a

zen ocuklarla birlikte bazen yalnz kendileri. H epsinin st ba kan iindeydi. ocuklar
babalarnn kann durdurabilm ilerdi, ancak konuturam am lar, ayaa kaldram am lard.
ok yalvarm lard. B aba ne o lur kalk ! diyordu annesinin kucandaki. N e olur kalk,
evin iine gidelim , orada yat, annem sana yatak yapsn, ne olur! diyordu. H seyin d uym u
yordu. Yana dndrdkleri iin gzleri kapanm t, kim sede aam ad bir daha.

kadn yanaklarn trnaklaryla paralam , salarn tutum larla yolm ulard. H se

y in in kz kardei M av iin kocas K alen d e ri de ldrm lerdi. O nun yrek acs ikiye
katlanm t. K atliam devam ediyordu. A layan kadnlar ve ocuklar oalyordu. H seyin
evinin bahesinde, ocuklar baucunda yatyordu, kan durm u, akan kan donm utu.

H sey in in cenazesi alnp, am caolu K alen d e rle birlikte P azarcn b ir kyne d ef

nedildi. M ezar sz konusu kyde bulunm akta. H seyin T oklunun katilleri, anlatld
gibi katliam ilem iler am a H sey in in ldrm ekten deil, crm e yanl itirak etm ekten
yarglanm lar, bu ekilde cezalandrlm lard. Z ulm btn bir sistem in ad, katliam onun
bir parasdr.

Y A N LILIK LA SA L D IR G A N L A R IN N E D EN

K alen d eri, H seyim i ve daha nicelerini katleden canilerin iine yanllkla denler
den, eyho ener, lm den zor ve tesadfen kurtulabilm iti. Bu durum da da birok vaka
yaanm t. A slnda bu v akalar bile katliam n ne denli kapsam l olduunu gsterm ekte.

lerine den ho, hem en derdest edilerek, nce kapsam l b ir sorgulam adan geiril
m iti. Sorgudan sonra h o nun K rt A levi olduu anlalm t. zellikle K rt A leviliin
(& 8 e n 4 /6 e # v g /s/ a v / ' t M a 't t t y / 7 8

gizlenem eyecek olan en tem el zellii T rk eyi aksanl konum asyd. B unun yannda
A leviliin tim sali olan byk, sakal varsa veya fiziki di er zellikleri farklysa, kiinin artk
kendisini anlatm asna gerek kalm am aktayd. eyho da bu durum u yaam , ne K rtln,
ne de A leviliini gizleyebilm iti.

B unun zerine ho resm i bir m akam tarafndan gzaltna alnr gibi kontrol altna
alnm t. Tam b ir esir gibi gzaltna alm an eyho, katliam srecine k atlm aya zorlanm ,
birlikte dolatrlm t. B u sre zarfnda eyho ok youn bir biim de tacize ve saldrya
m aruz kalm t. Bu tacizler ve saldrlar sonucunda eitli yerlerinden y aralanan eyho, bir
frsatm bulur bulm az kam ve bu esarette kurtulm utur.
'i
:
 KALENDER TOKLU - ELBSTAN FTLK KY 1940

B ir P azar sabahyd, M avi T oklunun hayatnn karartld g n.B ir ka gndr devam

eden saldrlar, kim sede huzur brakm am t. K alender Toklu ve M avi Toklu da bu tedir
ginlii yayor, olanlar duyuyorlard. u ana kad ar duyduklar yeterince korkuntu. D aha
kt haberler duym am ak iin, dua ediyorlard. ocuk babasyd K alender Toklu. Zorlu
bir hayat kavgas iindeydi. K olay deildi h ibir ey.

Birka gndr ehirde olanlar, K alender ve evresinin de hayatn etkilem iti. K alen
der, ldrlen retm enlerin cenaze trenine gitm em iti. C enaze treninden sonra yaplan
saldrlardan da ge haberdar olm ulard am a iki gndr m ahallede farknda olduklar bir
huzursuzluk vard. D nden beri sokaklar tam am en saldrganlarn kontrolndeydi. K im se
evinden dar kam yordu. Evleri basp silah aram as yapm lard. A slnda K alender aile
sini de alp M aratan kap gitm ek istem iti ancak frsat bulam am t.

G nlerdir devam eden saldrlarn bir sre sonra biteceine inanyorlard. D evlet g-
lyd ve en ksa zam anda saldrlara kar bir tedbir alacakt. B tn bu olanlarn bir yerde
kesilm esi lazm d. O gn, bu gn olabilirdi. Bu dncelerle bekliyorlard evlerinde. A ncak
katliam clar sokaklarda saldrya ynelik hazrlklarn tam am lam ve harekete gem ilerdi.

G erekli btn organizasyonlar yaplm t. ki gndr dier m ahallelerde devam eden

katliam n bu gn bu m ahallede srdrlm esinin hazrlklar tam am lanm t. P alalar sokul
m utu, kem erlere. S ilahlar kuanlm t. K an iilecekti bu gn. S t im am akna , den e
rek insan yaklacakt.
 B una ram en K alender ve ailesinin akllarna getirm ek istem edikleri felaketin ilk ses
leri duyulm aya baland. Saat on gibiydi. M uhtar ve cam i im am nn ban ektii byk
bir kalabalk, ok byk b ir i yaptklarna inandrlm ln kararll ve gveniyle sald
ryorlard.

S aldrganlar kapy krp ieri girdiklerinde ierdekiler iin yaplacak fazla b ir ey k al

m am t. Byle durum larda en kk b ir um ar, en kk b ir kayrm a dnyalara bedeldir.
H erkes etraflarn sarm olan katillerinden b ir yardm , b ir are dileniyordu.

lm deildi belki de en byk ac. B unca insan tarafndan dm an,kabul edilm ek ve

hi bir dostun yardm c olam am asyd ac olan. D aha da kts b u n ca;h ak ll a ram en
/
gl olam am ak ve kaybeden tarafta olm akt.
/
G nlerdir, btn dnyann gz nnde b ir katliam yaanyordu. B ilen, duyan, ses v e
ren var m yd, bir avu insan dnda. K atledildikleri iin m i bu kadar gszdler, gsz
olduklar iin mi bu kadar katlediliyorlard? K im bu denklem i zecekti? ok ey mi istedi
bu insanlar, varlklarna sayg gsterilm esi dnda? S orularn anlam n yitirdii yerd ey d i
ler. H ibir soru katliam n acsn azaltm yordu.

P azar gn tatil gnyd. nsanlarn evlerinde dinlendikleri, ocuklaryla parka gide

bildikleri, onlarn o y unlarna ortak olduklar, dostlarn bulutuu, sevgililerin iple ektii
gnd P azar gn. D em ek ki k atliam clar iin byle deildi.

K alenderin evinin nne gelm ilerdi. K alabalklard zaten. K apya yklenm iler, ok
zorlanm adan krm lard kapy. Y oksullarn kaps kolay krlrd elbette. K alender evdeydi
kapy krp ieri girdiklerinde. B ir sulu gibi y akasndan tutup baheye kardklarnda ei
M av ide oradayd.

K ollarndan, bacaklarndan tutularak baheye getirilen K alender, zararl b ir varlk gibi

atld yere. E llerindeyken ve atlrken yere, vurulan darbelerle vcudu yara bere iinde kal
m t. Yerdeki K alender ayaa kalkm ak istedi. A n cak brakm adlar. V urarak ykyorlard her
defasnda. K alender saldrganlara kar ok byk bir ktlk yapm t sanki, yle acm a
szca vuruyorlard. K alen d e rin ei M avi kocasna atlm ak iin rpnyordu, brakm yor
lard onu. K alen d e rin k afasnda alan yaradan kan lar boalm aya balad. M avi, hem en
kocasnn stne atld bir hm la. M avi yalvaryordu katillerin efi olan m uhtara, Elini
ayan peyim , kocam ldrm eyin, oluk ocuum u ortada k o m ayn! diyordu. stne
kapanm , yapm t kocasna.

A ncak saldrganlarn bazlar K alen d erin bedenini koparttlar M av iten. Biri ayakla
rndan tutarak ekitirm i, bir dieri kollarnda tutm u, bu iki hayat arkadan ayrm lard
birbirlerinden. K alen d eri yaral haliyle evinden alp gtryorlard baheye. K alen d eri
gtrenlerin peini brakm ad M avi. Y alvarm t yreinde gelen en sade, en iten duygu
larla. K atilleri ikna edem em i, onlarn m erham etini canlandram am t. H er defasnda, Seni
K araolan kurtarsn! diyorlard. K ocan K arao lan a kurban kesiyoruz! diyorlard.
 E vin nnde birikm i olanlardan baka, dardan da eve silahl saldrlar oluyordu.
U zun m enzilli silahlar sklyordu srekli olarak. E vin duvarlarnn hepsi delik deik ol
m utu.

B ahenin iindeki otlar kurum utu. A alarn yapraklar kurum u, dklm t. Evin
n, bahenin ii ve evresi katliam clarla doluydu. K alen d eri ldrm e serem onisini y a
panlarn dnda kalanlar seyirciydiler. N e ok seyircisi olurm u adam kurban etm enin?
nsan kesm ek ne zam andan beri seyirlik bir oyun olm utu?

Evlerinin bahesindeki K alen d e ri b ir ka adm geri ekilerek kurunladlar. K alender

her kurun vcuduna girdiinde sarslyordu. H er sarsntdan sonra kaslyor, tekrar sarsl
yordu. M avi K alen d ere sklan kurunlarn nnde durm ak, katilleri durdurm ak iin can
atyordu. K ocam diyordu, ocuklarm n babas diyordu. A lyor, inliyor, azap iinde k vra
nyordu. G zlerinin nnde, vahice ikence edilerek ldrlen insan eiydi. ldrenler,
hibir saknm a iine girm eden, evinin bahesinde ldryorlard K alen d e ri. M avi yerden
yere vuruyordu kendisini. Tutm ulard M av ii kollarndan. H areket edem iyor, kprdaya-
m yordu.

En son kollarm kurtarm , atlm t einin stne, M avi. K alender, sklan kurunlarla
cansz yatyordu yerde. K an gl olm utu K alen d e rin yatt yer. M avi, kucana ald
kocasnn ban okuyor, ellerini tutuyor, K alen d e rde bir yaam belirtisi bulm aya, y arat
m aya alyordu. M avi ei K alen d eri bir ocuk gibi kucaklam t. K im selere verm ek
istem edii bir ocuk gibi barna basyordu.

M avi K alen d e ri kucaklayarak ayaa k aldrm aya yarasn iyi etm eye alrken, Beni
de vurun! diye baryordu. K ocam ldrdnz, beni de ldrn! diyordu. Y rei y a
nyordu M av iin. N asl yaayacakt, K alendersiz? N asl geecekti hayat?

K alender sessizdi, gzleri akt, kan akyordu bedeninden lk lk. Sanki gkyzndeki
bir derinlie bakyordu. M avi, K alender bana neden b akm yorsun? diye intizar ediyor
du. M avi atlar y ak m ay a balam t, kucandaki kocasnn ban okayarak. B eddualar
ediyordu, kocasn K arao lan a kurban edenlere.

M av iin her sz gzya oluyordu. G zyalar ise yanaklarndaki kana kararak s

zlyordu aaya. M av iin yanaklar kpkrm z olm utu, her taraf kana belenm iti. st
ba kan iindeydi. M avi bu kan hi unutm ayacakt, yllarca ryasna girecekti. nk o
kan kocasnn kanyd. .

G anim et gelin alm a niyeti

M avi T oklunun kocasn ve kardeini ldren saldrganlardan birisi, Y r haydi seni

kurtaraym ) diyerek M av ii b ir sre kendisiyle gtrr. A ncak M avi, szde kurtarcl
na soyunan bu ahlaksz katilin niyetinin iyi olm adn anlar ve bir frsatn bularak saldr
gann elinden kurtulur, gvenli b ir m eknda saklanr.
 ff ie M '& e n / c l c l * / 'A ia /u ty / 7 8

A ncak yolda giderken M av iin grd m an zara onu da daha da rktm tr. M ahal
lenin birok yerinde evler yanyordur. Yanan evlerin dum an gkyzn kaplam , h er yer
insan cesetleriyle doludur. K aanlar, alaanlar atlar d o ldurm utur m ahalleyi.

M avi m ahkem e srecinde, btn grdklerini, en kk ayrnty atlam adan anlat

mtr. Y arglam a esnasnda, tm sanklarn izleyicilerin iinde, yarglara ba rrr Bu
katili bana verin de kann ieyim ! derken adalete olan gvensizliini ve iindeki acnn
kahrediciliini anlatm aya alr.

M avi ve ocuklar hayatlarnn daha sonraki blm lerinde bu katliam n etkisi altnda
yaam , aldklar birok karar katliam n izlerini tam tr. B u durum u b ir fesaret zinciri gibi
boyunlarnda asl yaam lardr.

M avi, einin cesedini alp kyne gtrm tr.

K alen d e rin katilleri ksa sre sonra hibir ey olm am gibi norm al h ayatlarna devam
etm ilerdir. nk m alum lm e sebebiyet verm ekten yarglanm lar, az ceza ile km
lard.

Yiit harm anlar, ynaklar,

Kurulm u etin dalarnda vatanlarn.
Dize getirilmi haydutlar,
Haynlar, am ana gelmi,
Yetim hakk sorulmu,
Hesap grlm.
D em dir bu...

Demdir,
D erya dibinde yangnlar,
Kan kesmi ovalar stnde Mays...
Umu, bir kuty hafifliinde,
elik kadavras korugan'larn.
lnm , canm ,lnm
M urad alnm...
A hm et A rif
 AL TRA - ELBSTAN FTLK KY 13- 15 YALARINDA

Ali renciydi. H enz yeni balam t ortaokula. O kulda yeni bilgiler reniyor ve bu
bilgilerle gelecei anlam landrm aya alyordu. ehirde olan bitenlerden biraz haberdard.
Baz bilgileri okulda, bazlarn m ahallede renm iti. C enaze trenine katlm , daha sonra
evine dnm , bir daha da evden kam am t.

B ir gn nce, yani 23 A ralk gn Ali T ralarn evlerini basm lard. A linin annesi
D ne, tela ve korku iindeydi. lk olarak ieri girenler, evde bulunanlar dikkate alm adan,
evin iinde aram a yapm aya baladlar. Evin altn stne getiriyor, bu arada durm adan ev-
dekileri zorluyorlard; E vinizde silah varm kartn. diye. E vlerine yaplan bu baskn
esnasnda, saldrganlarn efi olan m uhtar, y aptklarna kar kan A li T ran annesine,
Senin yerin M oskof'tur diye hakaret etm i, onu iterek yere drm t.

Evde bulunan b ir krm a tfeini ilk aram ada bulm u ve el koym ulard. A ncak bununla
yetinm iyor, baka silahlarn da olduunu iddia ederek onlarn kartlm asn istiyorlard.
Z aten silahlar kartrlarsa, aram a yapm aya gerek kalm ayacan sylyorlard. U zunca
b ir sre, saldrganlar silah aram ay srdrm , ancak ilk aram a da alm an krm a tfei d n
da bir silah bulunam am t. O nu alan saldrganlar dier evlerde silah aram as yapm ak zere
ayrlm lard.

A li T ran evinde gasp edilen bu tfek b ir gn sonra yaplan katliam da, insanlarn ld
rlm esinde kullanlan silahlardan birisiydi. Belki de A li T raa bu tfekle kurun sklm t.
08e4vi/A&rt/(UtlA/' 'Atcuifidy/ 78
A levilerin evlerinde silah aram as yaptklar gnden b ir gn sonra esas katliam balam t.
D n enin evi de katliam n h e d e f evlerinden birisiydi.

D ne Tra b ir gn nce evine yaplan saldrdan rahatsz olm u, yrei azna gelm iti.
K ap gitm eyi dnyordu ancak bu durum o k ad ar kolay deildi. N ereye kaacaklard?
N asl kaacaklard? B urada evlerinde oturuyorlard. E vlerinden ktklarnda yo ld a yolakta
yakalanrlarsa ne yapabilirlerdi? Bu ve benzeri sorular D n enin evinden ayrlm asn zor
latryordu.

B u kararszlk iinde sabah olm utu. D ne ilk olarak dnden gelen k ayglaryla etrafn
gzetlem eye, m ahallede ne olup bittiini anlam aya alt. M ahallenin nfcaheri bir grnt
ve grlt iinde olduunu grnce, dn yaad korku b ir kez daha yreine doldu. K or
kusunu kz A yeyle paylat. A li Tra annesi D ne ve kz kardei A yeyle birlikte, dikkatli
olm aya, evlerinin kapsn kilitlem eye, evden km am aya, saklanm aya karar verdiler.

E vdeki hesap arya uym ad. D ne evde kim se olm ad grnts vererek kurtulabi
leceini sanm t. K atliam clar ise srayla evleri b asarak geliyorlard. B irazdan kendilerinin
evine saldracaklar anlalyordu. Evlerine uzak tan silah skyorlard. H atta attklar ate
lerle evin bir taraf yanm aya balam t. K am ak tek are olarak grnyordu ve hem en
kam alydlar.

B unun zerine D ne, ocuklarn toparlayarak hem en evden ayrlm ann derdine d
m t. nce ocuklar ierden kartarak kapy kilitledi. H zla biri bir dierini b eklem e
den kom aya baladlar. Etraflarna bakm adan kayorlard.

D ne, kom ularndan birisini grm t, seslendiler b irb irlerin e.D n enin olu Ali de
yanlarndayd. Tekrar kam aya devam ettiler. nde A li, ortada kz kardei Aye, anneleri
D ne en arkada kouyorlard.

K arlarna kan can alclar, A liyi grdklerinde, Y akalayn, bir kom nist kayor!
diye bardlar. A liyi yakalam ak iin kovalam aya baladlar. K sa srede Tra ailesinden
A liyi yakaladlar. tede abisinin yakalandn gren Aye, hzla yn deitirerek baka
b ir sokaa kam aya yneldi. A nnesi de ayr b ir sokaa kam t. B ylece kii birbirle
rinden kopm ular, A li yakalanm , dierleri kaybolm utu. A li, henz ocuk d enecek yata,
on bir yandayd. O h ib ir ktlk yapam ayacak kadar prl prl b ir ocuktu. A ncak kat
liam clar iin bunun h ib ir nem i yoktu. A liyi yakalayanlar, kaarak kurtulam ayacan
sylyorlard dverek. Sanki A linin kam asn gerektiren bir suu varm da ondan dolay
kayorm u gibi.

A liyi yakalayanlardan drd, onu b ir tutsakm gibi derdest ederek bir eve gtrdler.
Sonra neler olduunu A linin cesedinden ortaya kan gerekler, bize anlatm aktadr.

K A Z A N D A N SA N K A Y N A TM A K

A li gtrld evde kuruna dizilm iti nce. B edenindeki kurunlar bunu gsteriyor.
Belki de kuruna dizerlerken, A li ac ekm i, o n larsa glm lerdir, doal olm ayan b ir zevk
alarak. A liyi b ir b o d ru m a tam lar, yar l olarak. O radan kol ve bacaklarn kesm iler,
kestikleri uzuvlarla birlikte bir kazana koyup kaynatm lar cesedi.

A liyi kim ldrd? K im yakt onu? K ollar kesilirken mi ld? B acaklar kesilirken
m i? K urunlanrken m i ld? K ollar kesilirken duyduu acy nasl ifade ediyordu? K im
dinledi, kim duydu onun acsn? Ka defa anne diye lk att? K a defa anne diye inledi?
Biri kolunu tutarken dieri balta m sallad om uzuna? A linin hangi kolu kesildi nce? B a
caklarn kesm ek iin ne kadar balta salladlar? N asl dayand A li o kadar acya? A kan kan
nereleri sulad. Elsiz kolsuz ayaksz ne yapyordu? N e diye bard A li? H angi szckler
dkld dudaklarndan? K azana konurken sa m yd? Ali kazana konduunda atei y ak
m ak kolay olm u m uydu? M esela b ir insan kaynatm ann atei yaklrken, sigara atei gibi
mi yaklr? Ya da ayn atele birde sigara yaklm m yd?

A linin annesi D ne, bunlar bilem em enin dehetli acsn duydu, yreinde yllarca.

D N E T R A IN A L Y B U L M A SI

D ne ana kaarken, herkesin snd Yol Su ve E lektrik Y SE binasna giderek orada

barnm aya alm t. i rahat deildi. D uram yordu, yerinde. A linin yaadklarndan
haberi yoktu. A ncak ii iini yem ekte, sanki ona ayan olm aktayd olan biten.B ekleyem edi,
birka saat iinde, kt snd Y SE binasndan. G eldi tekrar oluyla birbirlerini k aybet
tii yere. B uldu canavarlar. Ve dayatt olum u v erin diye. nce fazla sorun etm ediler,
balarndan savm aya altlar. Y akalarn brakm ad, D ne ana. A yrlm ad, yanlarndan.
bucuk saat birlikte dolatlar. O nlar katliam larn yaparlarken D ne onlardan olunu iste
m eye devam etti. O lunu istedii katiller D ne ana iin K rte Bu o ro sp u ya bir kurun
skalm yoksa bizi yakar. D ediler. Buna ram en vazgem edi olunu istem ekten.

D ne ana b ir ara pazarlk yapm aya alt, kan alclarla. Verin olum u, size evim in
tapusunu vereyim . D edi. Tek m al varlyd evi. O nlar gldler, b ir anann bu m asum ve
tem iz duygularna. N asl olsa zaten D n enin evine el koyacaklar, o evi gasp edeceklerdi.
D nenin bunu bilm eyen iyi niyetli ve safyane duygularna glyorlard. D aha fazla bu ka
dnla uram aya gerek yok diye dndler ve akladlar, yaptklarn. O lunu kurban ettik
dediler. N e kadar kolay, ne kad ar rahat sylyorlard. O ysaki A li D n enin, bir annenin,
kym etlisiydi, nazlsyd. Salarn okam aya doyam ad biricik oluydu. B unlar nasl in
san diye geirdi aklnda. B unlarn ocuklar yok m u diye sordu iinden. H ibir nem i y o k
tu. D eil mi ki olu A liyi ldrm ler artk bunlardan b ir ey beklem enin anlam yoktu.

D ne A na, onlardan ayrlarak, kendi bana aram aya balad olunu. B ulam ad, b ulam
yordu, olunu, biricik A lisini. D ne deli gibi, bir bolukta yaam aktayd sanki.

O lunun cesedini ararken korkuyordu ayn zam anda. B ir kom usunun evine snd.
O rada gn kaldktan sonra evine gitti, evinin yanm ve yam alanm olduunu grd.
Y anm evinin iinde dolarken, A linin b ey az gm leine rastlad. A ld koklad, koynuna
saklad. A lad saatlerce. Evini ne zorluklarla yapm lard. O gnler geti gznn nnde.
B tn em ei zay olm u, ayaklar altndayd.
 l t * / 't M c v c u y /7 8

A linin ldrlm esinden d rt gn sonrayd. O lunun cesedini b ulm aktan um udunu

kaybetm iti ve M aratan ayrlm aya hazrlanyordu. B ir kom usunun b o d rum unda buldu
A lisinin kaynatlm bedenini. K ocam an b ir kazann iindeydi. K azan ii kaynam kan
la kararm t. A linin cesedi kendi kannda kaynatlm , kazann iini karartm t. D ne,
A lisinin bedenine sarlam ad. C esedini kucaklayam ad.

Ve norm al lm kurtuluun ad olm utu M ara katliam nda. D orusundan b ir lm e

raz edilm iti herkes.

K azanda bir gen ocuu, kendi kannda kaynatarak ldrm ek, tarihken de ok rastla
nan b ir vahet deildir. M ara katliam byle b ir ldrm e biim iyle de tarijhe yazlm oldu.
/
A linin katilleri yarglam a sonrasnda delil yetersizliinden beraat ederek kurtulm u
lardr. G idin bir daha katliam yapn denircesine. Yani bu vaheti yapanlar, A li T ran
katilleri, cezasz kalm lar bu katliam faili m ehul kalm tr.

A li T ram bu durum una yaklan atlardan birisinde,

K ara kazan attlar

B ebekleri gaynattlar
heral bizi kesiciler diyordu A linin yaknlar olan yrei yank analar.
 CENNET MEN - ELBSTAN - 1893
Namk Kemal mahallesinde katliamn hedefi olan herkes bir biim de saldrya uram,
madur edilmiti. Sabah nam azyla balayan saldrlarda, aralksz insan kylm , aralksz
cinayetler ilenmi, evler yaklm, varlklar, em ekler deerler yam alanm t.
Namk Kemal m ahallesinde, yani K aram arata cenaze treninin olduu gn, m uhtar ve
dier katliamclar, Alevilerin evlerinde silah aramas yaparak bulunan silahlara el koymular
d. Muhtarn bu tutumu anlatlan dier blm lerinde belirtilmiti. Katliamn en youn hali
evlerdeki silahlara el konulduktan sonra yaand.
Birbirlerine yakn olan hedef evlerde katliam daha seri ve daha hzl gerekletirildi. Ma-
ran gecekondu sem tlerinden birisi olan Karamara semti bu anlam da katliam n dehetinin,-
daha youn yaand yerleim lerden birisiydi.
Evlerinde barnam ayacaklarn dnenlerden kaabilenler kam , kaam ayanlar ise kat
liamn hedefi olm ulard. Katliam balayal gnler olmutu. Artk saldrlar durm u olabilir
sanlyordu. Hlbuki Nam k K em alde yaplacak katliam bu gn yaplm ak zere planlanmt.
Kalender ve Hseyin Toklu, hunharca, einin ve ocuklarnn gzleri nnde katledildiler.
Katliamn devam iin dier evlere yneldiler. Ev ev, sokak sokak katledecek insan aryorlar
d. Aleviler ku olup um asn iek olup am asn istiyorlard. K arlatklarn eviriyor sor-
guluyorlard, ilerinde katledilm esi gerekenler de olabilir diye. Koca m ahalle teslim alnm
t. Evleri yakyor, kaplar krp insan aryorlard, katletm ek iin evlerin nnde, duvarlarn
kenarnda, biriken ounluu kadn ve ocuklardan oluan kalabalk merakl gzlerle izliyor
lard, olanlar. Bazen tezahrat yapyor, bazen alk alyorlard. Yardmc olm ak istedikleri-
ni aka belirtenler de vard. H ayret ve korkuyla izleyenler de. Zaferden dnen asker edasyla
yryorlard sokaklarda. N izam i bir yry yaptran olsayd, eksik olan rap-rap seslerini
dinlem ek mmknd.
Cennet Nene evde ocuklar ve torunlaryla yayordu. Ka gndr yaplan saldrlar du
yuyorlard. Herkes gibi tedirginlik ve kayg iindeydiler. Ne yapacaklarn bilmiyor, yapmalar
gerekeni yapam yorlard. M ahallede yaplacak bir saldrnn hedefi olacaklarn biliyor, bun
dan dolay korkuyorlard.
Yallndan dolay da kaam ayacakt, bunu da biliyordu Cennet Nene. Yalln, ba
kasna dayanarak yaam ak zorunda olm ann szsn duydu yreinde. Kahretti, yalla, bu
zorlu yaama, aresizlie. Yine de kaam ayacan hatrladka iindeki korku'j^yyor, de
rinleiyordu. ,

Saldrlar devam ederken, Cennet N enenin evindekiler, aresiz bekleiyorlard. Kimse ne

evden kabiliyor, ne de bir yol bulabiliyordu.
K atliam gnlerinde, Cennet N enenin torunlarndan Haan, sahibi Trk ve Snni olan bir
iyerinde almaktayd. Cenaze treninde ve sonrasnda yaplan saldrlardan haberdard ve
yaplanlar onaylamyor, hatta kar kyordu H asann patronu. H asan uyarm, her hangi
bir sorunlar olursa, yardm c olabileceini sylemiti.
Cumartesi mahallede saldrlar balad iin Haan evden kamam, ie gidememiti.
Gelim eleri yakndan takip eden H asann patronu nelerin olmu olabileceini, H asann ie
gelm em esinin neden kaynaklanabileceini tahm in etti. Bir sre bekledikten sonra, H aanlarn
evine gitti.
Cennet Nenelerin evinin kap alndnda btn yreklere azlardayd. erideki herkes,
saldrganlarn geldiini sanyordu. Kimse yerinden kalkp kapy amay dnm yordu. Kor
ku dolu, kaygl bir sessizlikle bekleiyorlard. Kap tekrar aldnda, kapnn alnn sal
drganlarn alna benzemedii anlalmt. Sakin gven veren, dm anca olm ayan bir kap
alyd, bu. Pencereden baktklarnda kapy alanan H asann patronu olduunu grdler.
Rahat bir nefes ald ierdekiler. Kap ald.
H aanm patronu durumun tahmin ettii gibi olduunu, yanlm adn grmt.
erdekilere hemen toparlanm alarn, acele etmeleri gerektiini, fazla vakitleri olmadn
syledi ve kendilerinin evine gideceklerini ifade etti. Bir sevin dalgas yayld evin iine.
Yzlerdeki karanln yerini, aydnlk ald. lm korkusunun zehirledii hava, bir anda, ya
amn yeil rengine brnd. K asvet dald, huzur ve gven doldu evin ii. nsan ve hayat
sevmenin, insanlara gvenm enin ne denli byk bir deer olduunu grdler evdekiler. Yok
sul bir yaamlar olan Cennet Nene ve ailesi, aslnda ne kadar zengin olduklarn grdler bu
dayanm a rneiyle.
Fazla beklem eden H asann babas, annesi ve evde bulunan dierleri, H asann Trk ve
Snni patronu tarafndan, korunm ak am acyla evine gtrlmlerdi.
Ancak Cennet N ene, bu kurtarm a operasyonuna dhil edilememi, evde braklmt.
Yal, gsz ve artk dnyadan elini eteini ekmi bir neneydi Cennet Nene. Cennet neneye
yal olduu iin bir ey yapm ayacaklarn, ayrca hzl hareket edem eyeceini dnmlerdi.
A slnda btn insani deerlere dm an olduklarn hesaba katmamlard, katliam clarn.
Yal, hasta ve zrl olan bir kadna el kaldrmann, onu ikencelerle ldrm enin alakln
yapm ayacaklarn sanmlard. Btn bunlar katliam clarn yeterince tannm am asndan kay-
naklamyordu. A m a canilerin hi bir eye saygs olm ad iin yal Cennet nineyi ldrm ek
ten kanmam lard.
Cennet im enlerin eviyle K alender Toklunun evinin arasnda brahim U stalarn evi bu
lunmaktayd. Saldrganlar evden de kim senin sa kalmasn istemiyorlard. Onun iin her
eve girmiler, kimi bulm ularsa ldrm lerdi. Cennet im enlerin evi en yaknda olan evdi.

Ev halk ayrldktan sonra, evde sessizlik olutu. Yalnz Cennet Nene ierdeydi. Evinde
yalln dinlemekte, olanlar anlam aya almakta, dnceli dnceli oturuyordu.

Evin kaps dem ir kapyd. Demir kapy krarak ieri girdiler. Cennet Nene ne olduunu
anlayamamt. eri girenlerin zalimlii ve zorbal yansyordu davranlarna. Sorularna
cevapta alamyordu.

Piri fani Cennet neneyi dar karttlar. Entarisi bir tarafa gitmi, bandaki rts bir
dier tarafa dalm t.Bunca ya iinde grm edii, onur krc, aalayc bir biimde, tut-
m usrklyorlard. Utancndan alyordu, Cennet nene. lme razyd, ancak bylesine
aalanarak deil. erde iren ve uursuz elleriyle karttklar Cennet neneyi darda, att
lar orta bir yere.

evrede izleyenlerin gzlerinin nnde, oturttular Cennet neneyi. Karsna geti birisi,
elinde tornavidayla. Tornaviday cennet nenenin gzne soktu, elleri titrem eden, sakncasz,
hep yapyorm u gibi. Cennet nenenin feryadna dalar dayanamazd. Baryor, intizar edi
yor, rpnyordu. Utanmay unutmutu. Kendisine byle bir ikence yapabileceklerini aklna
getirmem i, hesabn yapmamt.

Cennet nenenin sa gzn tornavida ile oydular. Barta barta yaptlar bunu. Cennet
neneyi kollarndan, bacaklarndan tutuyor, hareket etmesini engelliyorlard gzn oyarlarken.
Gz ukuruna soktuu tornaviday evirerek acy artrm aya alyordu Cennet nenenin
katili. Belli ki hastalkl bir haz alyordu bu yaptndan. Oyduu gz avucuna ald, evirdi,
evirdi. Btn gcyle frlatt uzaa. Bir intikam almln rahatl iindeydi. Etrafta top
lanan kalabalktan kimisi ilgiyle, kimisi ilgisizce izliyordu olan biteni. Cennet nenenin dier
gz iki senedir grmyordu.

Darma dank olmu olan seksen be yandaki Cennet nenenin oturuunu dzelttiler.
Saldrganlardan birisi karsna geti, silah skt oyulan gzne. Dt cennet nene tekrar.
stne vardlar, eilerek silah skmaya devam ettiler. Cennet nene yerdeydi. Oyulan gz u
kuru ve dier yaralar kanyordu. Hareketsizdi bedeni.

Zulm n her eidi yaand, bu topraklarda. Ancak bu zulme, eytan bile apka kartrd.

Btn bu vaheti uygulayanlar, yaptklarn zevk alarak yapyorlard. Her yeni hareketle
rinde mthi bir m arifet gsterisi yapyorlard, heyecanla. Yine her aamada, cennete gidecek
lerini birbirlerine hatrlatarak ve ibadet eder gibi huu iinde katliam larn gerekletiriyorlar
d. Cennet neneyi ldrm olm akla tatmin olm amlard.

Katlettikleri Cennet neneyi, kafa st orada bulunan bir ukurun iine koydular. Ayakla
rnn her birisini bir tarafa ayrdlar. Bunu yaparlarken, Cennet neneyi bir tarafndan tutmak
zorunda kalyorlard. Cennet neneye dokunmak zorunda kaldklar her defasnda ise ok kt
oluyor istemedikleri bir eye dokunuyorlarm gibi davranyorlard.
 & e tu s te v iU f t a / v tA U /M ty '/ 7 8

O rada bulunan bir at arabasnn tekerini, kafasn ukura koyduklar Cennet nenenin ba
caklarn ayrarak arasna koydular. Gz oyulmu, ldrlm, cesedi ba aa bir ukura
konulm u, boluktaki bacaklarnn arasna araba tekeri konulm u bir halde bulundu seksen
be yandaki Cennet nenenin bedeni.

Cenazeleri toplayan resmi grevliler Cennet nenenin cenazesini bu ukurun iinden

kartmlard. Cenaze, bir insan bedeni deil, bir kuru aa gibi kupkuru olmutu.
YAAMAK HEP YEN ACILARA SRGN ETT M EN ALESN.
Cennet nenenin torunlarndan H asann patronu onlar gtrm, o an lm den kur
tarmt. Ailenin o an evde olm ayan dier bireyleri farkl yollarla kendilerini kurtarm aya
almlard. D aha sonra, ayn eve gitmeye alan, Cennet nenenin olu, kendisini kovala
yanlardan zor kurtulmu ve ocuklarn bulunduu yere gelebilm iti. Cennet nenenin torunlar
sndklar Trk ve Snni ailenin evinde kendi evlerinin ve baka evlerin yahn izliyorlard,
aknlk ve korku iinde.
Bulunduklar evden ayrlmak zorunda kalmlard Cennet nenenin ailesi. Saldrlarn yo
unlat bir ortam da Yol Su ve Elektrik-Y SEye snm lard. Daha sonra askerler gelmi.
A skerlerin her gelilerinde kurtulmay bekleyenler, askerleri alklayarak karlyorlard. A n
cak her defasnda hsran yaanyordu. O gn akam a kadar byle geti, daha sonra bir tank
eliinde insanlar alnp klaya gtrldler, katliam dan arta kalan katliam madurlarn.
Cennet nenenin torunlar, bu katliamn izlerini hayatlarnn btn dnem lerinde yaam a
ya devam ettiler. Katliam onlarn yakasn brakm amt. nce Cennet Nenenin torunlarndan
Haan 1990da politik tutsak olarak onbe yl yatmak zorunda kald. Arkasndan ayn ne
denlerle, bir dier torun olan Bayram, 1992 de, bir faili mehul cinayete kurban gitti. Cennet
nenenin bir baka torunu olan H aticenin, 1993te, yurt dnda benzer bir cinayetle hayatna
kastedilm iti. En son C ennetin torunlarndan M ehmet, yine 1993te politik nedenlerle cezae
vine girmiti. Yani katliam yaayan Cennet anann torunlar bu katliam gerekletiren politik
ortama, sisteme ve yaam a isyan etmiler; katliamc politikalarla hesaplam aya ynelm iler
di. Bu isyanc, katliam kart tutum, onlarn son krk yllk hayatnn byk dram larla gem e
sine neden oldu.

Ancak yaadklar lm onlar irkinletirmedi, onlar lm gzelletirdiler. lenlerinin

adna konuacak olanlar, sz etm ediler gzyalarnda ve aclarnda, zafere ve hakl olmann
gcne inandklarn sylediler sadece.

CENNET MEN ALEV BY KABUL EDLEN ELF ANANIN KIZ KARDEDR.

te yandan genel olarak M aram, zel olarak Pazarckn Alevilerinin kutsal bir ahsiyet
olarak kabul ettikleri E lif Ana, Cennet im enin kz kardeidir. Y llardr herkesin btn ayrn
tlaryla bildii bu gerein bir sr gibi bilinm ezden gelinm esi dndrc bir durum olarak
dikkatlere sunulmaldr. E lif A na bu denli saygn, kutsal iken onun kardei olan ve ondan fazla
ac ekmi, kahr ekm i biri olan Cennet A nann bilm ezden gelinmesi, anlalm as zor bir
durumdur.

Cennet Anann mezar kendi kyndedir. Cennet Anann katilleri bulunamam, onca zul
m, ikenceyi yapan canavarlar. crme yalnz itirak etmilermi. Katliam yapmamlar.
 BRAHM USTA - ELBSTAN FTLK KYNDE 1933

H ayat rom an olan insanlardand brahim U sta. U zun b ir rom and. A clar, gzyalar ve
kahrla rlm t b rah im in rom an.

ki erkek bir kz kardelerdi. K ylerinden ilk yurt dna gidenlerden birisiydi bra
h im in kardei. B undan aa yukar elli yl ncesiydi. Y oksulluk tak etm iti canlarna. Yurt
dna gitm ek kurtulm ak dem ekti. brahim ve ailesi, kardei yurtdna gittiinde rahat bir
nefes alm aya balam lard. A ncak gelim eler beklendii gibi olm am , hayatn gidii yn
deim iti. Y oksulluktan biraz olsun kurtulm ular, fakat huzur bulam am lard. Dn iyi
olan bugn kt, dn gzel olan bu gn irkin olm aya balam t. N e kadar ok ey ne kadar
ksa srede deim iti, bunu anlam ak da zordu.

b rah im in kardei yurtdna gittikten sonra, artk kyde yaam yorlard. K ardei yurt
dnda, brahim de A d an ada yayordu. brahim A dana da inat ileriyle urayordu. H a
yatlar deim i, yeni hayata uyum salayam am ann sknts iindeydiler. H er ey iste
dikleri gibi deildi, am a yine de um ut vard, um ut fakirin ekm eiydi. brahim evlenm i
be tane ocuu vard. K ardei de evlenm iti, onun da ocuu vard. K im seye m uhta
olm adan yaayp gidiyorlard ite. A deil, ak ta deillerdi.

B u tablo bile bir an geldi bozuldu, ok grld, b rah im in hayatn k ara bulutlar
kaplam aya balad. B yk byk felaketler sraya girm ilerdi, sanki. lk felaket haberi yurt
dndan geldi. b rah im in kardei kanser hastas olm utu. Yurt dnda btn yollar btn
im knlar denendi. Yok, are olm ad. b rah im in kardei eriye eriye ld.
 brahim gnlerce ac ekti, alad kardei iin. K z kardei D n e yle birlikte atlar
yaktlar kt kaderlerine. aresizliklerine kahrettiler. Sonuta hayat devam ediyordu. To
parlanp geleceklerini p lan lam ay a baladlar.

b rah im in kardeinin ei ve ocuklar A lm an y ada kalam ayacaklard. K oullar buna

uygun deildi. b rah im in ei P azarck lyd. A ilesinden M arata oturanlar vard. O nlarn
yanm a geldi b rah im in yengesi ocuklarnn bazlaryla. brahim ise A d a n a dayd.

brahim A d an ada be ocuuna ve eine, M a ra ta da kardeinin ocuklarna ve ei

ne bakm ak zorundayd. H ayatn zorluklar ikiye katlanm t artk. brahim bazen M arata
bazen A d an ada kalyordu. ki tarafa kar sorum luluklar vard. Bu gid^ g eliler bu arada
kalm alar kolay olm uyordu. S evim siz laflarda duyulam aya balanm t. T opland kom ular
dost ve akrabalar, byle olm az dediler, b rah im e. Sen yengene sahip km ak /zorundasn.
Bu som luluu yerine getirm eye alyorsun, ancak bu ekilde bu i yrm ez. En iyisi siz
evlenin dediler. D irendi brahim bir sre. A ncak kabul etm ek zorunda kald ve sz konusu
evlilik gerekleti.

brahim A d an adan katliam gereklem eden birka ay nce buraya gm t. Zaten

halen A d an ayla balar vard, gidip geliyordu. gn olm utu ehir dnda iten geleli,
evinde oturuyordu. Yakn b ir kyde inaat ii yapyordu. retm enlerin cenazesini, daha
sonra yaplan saldrlar ite renm iti. A ncak btn olanlarn kendisiyle h ib ir ilgisi y o k
tu. N e siyasetle ilgileniyor, ne de siyasal gelim eleri takip ediyordu. Eve gelirken sokaklar
daki hareketlilik rktm t ancak yine de kendisiyle bu olanlar arasnda h ib ir ba yoktu
ve brahim bunun rahatl iindeydi.

M aratan fazla kim seyi de tanm yordu. B tn tandklar kendi doal evresindeki,
kylleri, akrabalaryd.O nlarnda geim derdi d nda h ibir ilikileri, h ib ir faaliyetleri
yoktu. Byle olm as da b rah im in kendisini gvende hissetm esini salyordu.

C um artesi gn arya gitm ek istem i, ancak ortaln karkln grnce vazge

m iti. S okaklar kalabalklarla dolm utu. Yal bal adam lar ellerinde silahlarla, insan l
drm eye km lard. A rkalarna kocam an bir kalabal takm lar, ellerindeki bayraklar
sallayarak dolayorlard. G enler, ocuklar kalabaln iinde daha azlard. K adnlar kap
nlerinde balkonlarda ve evlerin dam larnda alk tutuyor, ev gsteriyorlard. B ir bayram
kutlam as yapyorlarm gibi her eyi aka ve saknm adan, gstere gstere yapyorlard.
brahim grd m anzara karndan daha ok tedirgin olm aya balad. Bu nasl i diye ge
irdi akim da. Bu insanlar nasl bu kadar cesaretle davranabiliyorlard? N asl byle aktan
aa ortalkta insan avna kabilirlerdi? D evlet neden b u n u nleyem iyordu? B unlar m
devletten gllerdi, devlet m i bunlar destekliyordu? S o ru lan uzatam ad, sorulardan da
korktu.

C um artesi gem i P azara devrilm iti gn. K atliam n hedefi olanlar, evlerinde bekle
irlerken korku ve kayg iinde, devletin katliam nleyeceini sanyorlard. A rtk devlet
durum a el kor, m dahale ed er beklentisi glyd. B una ram en brahim kendisine dair
olaslklar da sonularn da hesapladn sanyordu.

Bu anlam da brahim , ev sahibinin tutum undan korkuyordu. Ev sahibi son birka gn

dr tam bir dm anlk iinde davranm aktayd. b rah im i grdnde selam verm em ekte,
dahas dm anln aka belli eden hakaretam iz tutum lar iinde davranyordu. Bu durum
b rah im i dehetle korkutuyordu. H i bir ey olm asa bile ev sahibinin tutum u birok k t
ln olabileceini gsteriyordu.

Ev sahibi, brahim ve ocuklarna kar gsterdii bu dm anl daha da ileri gtr

m t. K atliam n eflerinden olan m uhtara gitm i, aka ve srarla, B unlarn kodam an
brahim U sta benim evin st katnda oturuyor, m uhtar onu tem izlersek bunlarn hepsini
tem izlem i oluruz. diyerek b rah im i ldrm eye tevik ediyordu.
K IZ IL B A IN K A N IN I EV M E A K IT M A Y IN
Ev sahibinin srarl abasna gerek yoktu, zaten m uhtar ldrecek adam lardan birisi
olarak brahim i belirlem iti. b rah im in evine saldrm aya geldiklerinde brahim evin p en
ceresine kp durum unu anlatm aya alt. K sa sre nce A d an adan buraya gtn,
hi kim seyle b ir ilikisinin, kim seye b ir ktlnn, b ir zararnn olm adn anlatarak
katliam clarn elinden kurtulm aya alt.
Ev sahibinin de katk ve zorlam alaryla brahim evden aaya indirildi. brahim aa
ya indirilir indirilm ez, hem en aralarna aldlar katliam clar. Tutsak alm lard artk. bra
h im in katili, bir eliyle b rah im in boynunu yakalam , dier elindeki tabanca ile de bra
h im i tehdit ediyordu,
Senin kann evim e akttrm am ! diyerek. K atletm eye uygun bir y er bulm ak m aksa
dyla, b rah im i kendi evinden uzaklatryordu ev sahibi, b rah im i kalabaln iine iter
ken de ayn ekilde K zlban kann evim e ak tm ayn! diye baryordu..
ine atld kalabalktan b rah im i teslim alan infaz tim i, nce slam i bir sorgudan
geirdi brahim i. Sorulan sorulara verilen doru cevaplar katliam clarn katliam y ap m ak
tan vazgem elerini salam yordu. A ldklar doru cevaplara ram en, b rah im i ldrm ekte
kararl olduklar grlyordu. U cunda cennete gitm ek gibi kolay elde edilem eyecek olan
b ir m kfat vard ne de olsa. Y akasndan, ellerinden ve kollarndan tutm u gtryorlard.
H em srklyor, hem de vuruyor ve hakaret ediyorlard. brahim onlarn bu tutum larna
kar tepkilerini kontrol etm eye ayordu. Belki insafa gelir de brakrlar diye aklnda
geiriyordu. M slm an olduunu, kendilerinden fark olm adn, siyasetle hibir ilgisinin
olm adn ispat etm eye alyor, onlar bu konuda ikna etm ek iin rpnyordu.
B tn bunlar nafile abalard. Bir katliam yapyorlard, katliam clar, adaletli b ir y ar
glam a deildi yaplan. b rah im i ldrm eye gtren infaz tim i, iinin ehliydi. Fazla b ek le
m edi, fazla uram ad. b rah im i dinleyecek zam anlar da yoktu. Z aten baklarla, pala ve
dehrelerle her taraf yaralanm , stnde kan akm ayan yer kalm am t.
Y akasndan ve kollarndan tuttuklar b rah im i attlar duvarn dibine. K im seyle b ir so
runum yok neden yapy o rsu n u z! diye itiraz etm eye alt, brahim . D inlem ediler, d uym a
dlar. A yakta duram ayan brahim , yld olduu yere. G iritiler, baklarla; dahre ve talar
la vurm aya baladlar. N asl da biliyorlard b ir insan ldrm eyi. K afasna kafasna v ur!
diyordu birisi dierine. V urm aktan o denli zevk alyorlard ki b rah im in ldn hesaba
katm adan vurm aya paralam aya devam ediyorlard. H ayvan bir duyguyla vuruyorlard.
Y orulduklarnda vurm aya ara verm ilerdi.
 ffienvtew lcU it'jlU vta 4 '/ 78
E ilip baktlar. Ses y o ktu b rah im den. E lbise ceplerini boalttlar aceleyle. kan gani
m eti paylayorlard, ok ayrntya girm eden. Saatini de aldlar. A yrlrken de garanti olsun,
ne olur ne olm az diye birka kurun skarak ayrldlar.

brahim dt duvarn dibinde yatyordu sessizce ve kanayarak. C enazesi alndnda,

kafas ezilerek ldrlen b rah im in kafa derisinin b ir bez paras gibi salland grld.

Ev sahibi, dini grevi yerin e getirm i olm ann m utluluu; evine b ir K zlban kannn
akm asn nledii iin de basiretli davranm olm ann huzuru iindeydi. brahim U sta nm
da katilleri, yakasnda tutup gtrp ldrm em ilerdi b rah im i, sadece lm e sebebiyet
verm ilerdi .

B R A H M D E N SO N R A D A L E L Y A A M D EVAM ETT

brahim in ilk ei am cakzyd. kinci einin ocuklarndan M ehm et kanserden ld

nde 28- 30 yandayd. O lu M eh m etin ldn duyan annesi de ayn anda kalpten
ld. kisi de ayn gn ve ayn yerde m ezara verildiler.

brahim ve ikinci ei F a tm a nn birliktelikleri drt ay kad ar srebildi. b rah im in

lm esinden sonra F atm a ikinci eini de kaybeden be ocuklu b ir kadn olarak hayata tu
tunm aya alt. b rah im in ei Fatm a, kafasn d uvarlara vura vura yaad. ocuklarsa ayn
ekilde psikolojik sorun yayorlar.

brahim U sta, D ne U sta nm iki kardeinden birisiydi. B irisi A lm a n y ada kanserden

lyor, dieri de bu katliam da. D ne U sta katliam da M araa gelirken alaya alaya st
ba kan revan iindeyken otobste atlm aya allm . D ne U sta a yakt atta unlar
sylyordu.

M ara M ara kanl M ara

H ani benim canm karde
 MEHMET MENGCEK- PAZARCIK- YOLBOYU KY 1949
M ehm et M engcek ailenin tek erkek ocuuydu. Bilindii gibi kylerde ve zellikle
belirtilen tarihlerde olan ocuk nem liydi. E vin sahibi, varisi, g eleceidir olan ocuk.
Bu nedenle beklenen ocuun olan olm as zel b ir nem le arzu edilirdi. M eh m etin ailesi
de olan olana kadar bebek yapm . Bu aba M eh m etten sonrada devam etm i, bir olan
daha olsun diye. Yeni k zlar olm u yine. Sekiz kz kardein bir erkek kardei olarak yalnz
kalm M ehm et.
B ir ka kz ocuundan sonra gelen M ehm et, hem ev halk hem de kyller tarafnda
el stnde tutulm u,zen ve sevgiyle bytlm t. M eh m ete gsterilen bu ilgi, sevgi
ve sayg, O na, hayat boyunca, her yata nasip olm utu. M ehm et, gen b ir delikanlyken
de, yetikin b ir insan olduundan da, bu y aknlk devam etm iti. M eh m etin dnem in tm
politik evreleriyle ve deiik nedenlerle devletin eitli kurum laryla da ilikisi oluyordu.
M ehm et, kylleri, tandklar ve yaknlar dnda, belirtilen evrelerden de deer ve sayg
grm ekteydi.
G enlie adm atar atm az annesi ve babas, M eh m etin m rvvetini grm ek iin evlen
dirm eye alm lar, b ir sre sonra aradklar gelin adayn bulup evlendirm ilerdi. M ehm et
m utluydu, bir sorunu yoktu, ailesi ve dostlaryla hayatnn en gzel gnlerini yayordu. ki
kz olm u onlarn varl M eh m et in m utluluunu daha da artrm t.
G en M ehm et, kylleri tarafnda sevilip saylm ann ve gvenilm enin sonucu olarak
kyn m uhtar seilm iti. B ylece kyller, ynetim lerini M eh m ete teslim etm ilerdi. B e
lirtilen zelliklerinden ve m uhtardan olm asnda dolay M eh m etin evi hep m isafirle dolu
olurdu. Ya resm i g revliler gelirlerdi vey a eitli kuru m lar k u rulular M eh m eti ziyaret
etm i olurlard. B azen de kendi arkadalaryla eitli konularda grm ek zere b ir arya
geldikleri olurdu. H er durum da M eh m etin kaps ak, sofras serili olurdu.
M ara katliam yaanrken M ehm et, belirtildii gibi, kyn m uhtaryd. H erhangi bir
m uhtar olarak grev y apm yordu M ehm et. D nem in politik gelim elerinden de etkilenm i
olan M ehm et, devrim ci b ir m u h tar gibi grev yapyordu. D nem in ve blgenin nem li bir
politik yaps olan DEV- SAVA gurubundaki insanlarla ilikisi vard. P olitik faaliyetlere o
evreyle birlikte katk sunuyor, birlikte aba s a rf ediyordu.
B u durum da M ehm et, toplum a kar sorum luluklar olan b ir insan olarak yaanan
katliam karsnda, duyarsz kalam azd. K atliam a kar, m a d u r halkn f a n n d a y er alm a
s ve onlarn sorunlarna zm olm as, k atliam clara kar srdrlen m cadeleye katk
sunm as gerekiyordu. A ncak ayn gn kz kardeinin dn vard ve bu dfte kar da
b ir sorum luluu vard. D n yaplan kzn b iricik kardei, yani dnn sahibiydi. K z
kardei, her eyini abisi olarak M eh m etle paylayordu. M ehm et sadece abi deil, ayn za
m anda arkada ve babayd onun iin. B abalarnn yapm as gerekeni de M ehm et yapacakt,
b ir arkadalaryla paylaacaklarn da M eh m etle paylaacaklard.
D nden nce abisiyle k o num ular yaplacaklarn listesini, kim lerin yapacan b e
lirlem ilerdi. H er eyi abisi hazrlayacak, kontrol edecek, eksiklere m dahale edecekti. Z a
ten doal olan da buydu.
G elinlik alm aya da M eh m et abisiyle gitm ilerdi. N e ok glm lerdi o zam an. G elin
liklerinin provasn yaparken, abisi ona taklm , bol-bol akalam lard. N e gzel gem i,
ne ok m utlu olm utu o gn. A bisiyle h er zam an birlikte olam yor, olduu zam anlardan da
byle neeli gem iyordu.
Cum artesi gnyd, M ara ta katliam n en youn yaand gnd.M ehm etin ky olan
Yolboyu kynden de dn treni balam t. A ncak dn evinde toplananlarn hi birisinin
dnle ilgisi kalm am t. H erkesin gz kula M aratayd. M arata katliam yaanyordu.
G elecek bir haber bekleniyordu, m erakla, korku ve endie iinde. D avetliler M eh m ete bakp
duruyorlard. N e yaplacana onun karar verm esini bekliyorlard. Clz tokm ak vurularyla
oyalanyordu davulcu. O nunda davul alm aya niyeti yoktu. Etrafna baknyordu aralklarla.
B inlerinden, alaym m, alm ayaym m diye iaret bekliyordu sanki.
D avetlilerin sabr azalyor, huzursuzluklarn ak ediyorlard. M ehm et, hem bu duru
m u gryor, hem kendisi de rahatsz oluyordu.M ehm et daha fazla dayanam ad. K atliam n
balam asndan beri iinde yaad kararszl, b ir p atar gibi, krp att. K endisinde
g ve rahatlk duygusu hissetti. A rtk kararsz deildi. M arata katliam yaanrken kardei
de olsa dnle uraam azd. G erekirse dn b ak a zam an yaplabilirdi. im di yaplm as
gereken M araa gitm ek, katliam clara kar katledilenlere yardm c olm akt. u anda d
nde deil, katliam a urayan halknn yannda olm alyd.
Z aten arkadalar da b u n u sylyor, M eh m etin kararn bekliyorlard. H em en arkada
larn buldu, evde eine ve ailesine kararn bildirdi ve dn brakarak M araa gitm enin
h azrlklarna balad.
M eh m etin bu kararndan sonra, M araa gidecek olanlarn saysnda art oldu. ki
kii daha gitm eye karar verdiler. B ylece bir gurup insan snrl olanaklaryla M arata y a
anan katliam a kar m cadele etm ek am acyla M a ra a yneldiler.
 Yol kapalyd. Yollar tutm ulard. G elen giden aralar d u rduruluyor iindeki insanlar
sorgulanyor, istenm eyenler taciz ediliyor, ldrlyordu. A levi ve solcu olduunu d
ndkleri yolcularn sakallar yolunuyor, byklar kesiliyordu. B u nedenle bilinen yolda
gidilem ezdi M araa
K y yolunda M araa girilm esi kararlatrld. nce bir M otosiklet bulundu. O nunla
bir yere kadar gidilecekti. M otosikletle M araa yakn olan b ir alevi kyne kadar gittiler,
M ehm et ve arkadalar. B undan tesi m otosikletle gidilem ezdi. A rac kyde braktlar. h
tiya duyulan hazrlk lar yapld olanaklar lsnde. ok az im knla ehre gidilm esi doru
deildi am a bakada are yoktu. A ksu kprsne kadar yryerek giden grup, b ir ara uygun
bir araca binm e im knna kavum utu.

N ihayet saat gece yarsndan sonra, M eh m et ve arkadalar K aram ara sem tine gele
bildiler. Tandklar, bildikleri evleri dolam aya baladlar. Evlerinde, aresiz insan k m e
leriyle karlatlar. K ulaklar trty bile duym aya ayarlanm , duyduu h er seste rken,
tedirgin insanlarn ac iindeki bekleyileri i karartyordu. K adnlar esvaplarn deitire
m em i, erkeklerin tralar uzam t. K orkudan, panikten uyuyam ayan ocuklar, m zm zla
nyor, annelerini rahat brakm yorlard. aresizlik iindeki genlerin gzlerinde parlayan
klar solm u, yreklerindeki canllk kaybolm utu.

M ehm et ve arkadalar uradklar h er evde benzer m anzaralarla karlayorlard. n

sanlarn m ahkm edildii aresizlie daha ok isyan ediyor, buraya bu insanlarn yanna
gelm i olm akla doru yaptklarn grdke daha ok m utlu oluyorlard. M ehm etlerin g el
diini gren aileler ise, kendilerinden birsinin yardm c olam aya geldiini grm olm ann
sevincini ve heyecann yayorlard. Z iyaret edilen aileler, M ehm et ve arkadalarna sald
rlar ve saldrganlar hakknda bilgiler veriyor, dertlerini anlatyorlard. D ertlerini dinleyen
birlerini bulm u olm ak bile tek bana katliam a m aruz kalm olan bu insanlarn yreini
styordu.
M ehm et ve arkadalar bu grm e ve ziyaretlerden sonra, n eler yapabileceklerini
belirlem eye ve bu am ala gerekli hazrlklar yapm aya baladlar. M ahallede katlanlar da
olm utu. H ep berab er aralarnda i blm yaptlar. Saldrlarn olabilecei evlerin ev
resinde korum a tedbirleri alm ay planladlar. D urum a gre tekrar b ir araya gelm ek zere
ayrldlar. H erkes gidecei yere gitti.

Bu arada m ahallenin deiik yerlerinde silah sesleri geliyordu. S okaklar saldrgan

larn denetim indeydi. H er yere girebiliyor, istediklerini yapabiliyorlard. H ibir engele ta
klm yorlard. ehrin h er tarafnda kartlan yangnlarn dum an ykseliyordu. M ahallede
dolaan saldrganlarn byk ksm , siyah alvarl, kapal renk ve yakas kirli m intanl ve
lastik ayakkabl evre kyllerdi. B unlar belki de M eh m etlerin tarlasnda alm iiler
di belki de M ehm et bunlardan birsinin elini tutup m erhabalam t.
M ehm etler belirledikleri evlerde savunm a hazrlklarn yapm bekliyorlard. O ana
kadar m ahalleye gelm eyen askerler, nasl olduysa, tam bu anda m ahalleyi bastlar. M ahal
lenin drt b ir yan sarlarak tek- tek evler aranm aya baland. H zla M eh m etin olduu eve
yneldi, askerler. Eli kanl infaz tim i kararlyla daldlar eve.
M eh m etin orada silahla beklediini bilen herkesin yrei aznda, gzleri M eh m etin
 t A la /u ty / 7 8

olduu binadayd. U zun sren b ir ka dakika iinde, M eh m etin olduu evde atm a ses
leri gelm eye balad. B ir sre sonra M ehm et vurulm utu. A rkadalar M eh m etin askerlerle
atarak ldn grdler, ancak o an m dahale edecek gleri de im knlar da yoktu.
G nlerden cum artesiydi. Tam g ndr M ara yanyor, katledilen insanlarn kan ak
yordu. G venlik gleri en kk bir engelleyici baar gsterem iyorlard. B tn ehir,
yollar, kyler her yer ve h er ey k atliam clar tarafn d a yaklyor, ldrlyordu ve gvenlik
glerinin gc yetm iyordu, szde. yle olduunu iddia ediyorlard. A ncak ayn gvenlik
gleri, yaknlarnn, dostlarnn yardm na gelm i olan b ir insan hem en tespit edebiliyor,
yerini bulabiliyor, evi basp infaz edebiliyordu. M ara k atliam nda gvenlik glerinin iyi
niyetli abalar olduunu, ancak yetersiz olduklarn syleyenler ve bun^ inananlar bu d u
rum u izah etm ek iin zihinlerini bouna yorm am aldrlar. ,
M eh m etin vurulm asndan sonra kz kardeinin dn yaplam ad, dnsz gelin
oldu kz kardei. M eh m etin babas haberi duyunca dili tutuldu, konum ad b ir sre. A nnesi
M eh m ete kst ve hep kzd. B unu bana neden yaptn diye. O M eh m etin kendisine k t
lk yaptn dnd hayat boyunca.
M eh m etin kz vard, ikisi ld. K im b ilir babaszln acsn, baba hasretini ne
kadar ok ekm ilerdi. D ier kz da katliam n ve babaszln yaratt trav m ay la yaad
hep. O yunca elinde alnm ocuun kzgnl ve fkesi iindeydi.
M eh m etin dnn yarm brakt kz kardei, o gn hi unutam ad. H ele abisi
gitm eden nce yanm a geldiinde, nasl zlerek ve etkileyici bakm t. O baklar hep g z
lerinin iinde saklad. K im seyle paylam ad, kim seye anlatm ad o baklar. ten, sam im i,
yrekli ve sevgi dolu o baklar, abisinden kalan en deerli dn hediyesi oldu.
Y aad o gnn hayatnn en nem li gn olduunu, abisiyle b erab er yaadklar son
gn olduunu bilm iyordu. B ilem edi, bir bilebilseydi olacaklar.
M eh m etin katilleri faili m ehuldr. M ehm et in m ezar kendi kyndendir.

O nlar ki dnyann son um udu

soylar tkenen birer lgndrlar

A m a yaarlar dnyann d rt bir yannda

lm le alay ederler sanki

N erde beklenirse ordaydlar

bir kez bile gecikmediler m r boyu

Neydi onlar ordan oraya

savurup duran ey

A hm et Telli
 EYHO BEKAN - ELBSTAN SOYUCAK KY 1954

eyho B ekan E lb istan n K rt alevi kylerinden gelm iti. ocuu vard. Ei H anm
daysnn kzyd. eyho rpnyor, abalyor, b ir trl hayatn sorunlarnn stesinden gele-
m iyordu. Y llar su gibi akp gidiyordu. ocuklarn sorunlar vard ve artacakt bu sorunlar.
Buna karn dzenli bir geliri de yoktu ey h o nun.

Ka gndr yaplan saldrlar takip ediyordu. B ir sre nce buradaki bir kahveye
bom ba atm lard. retm enlerin cenaze trenine saldranlar, buraya kad ar gelm i, ayn
akam gsteri yapp saa sola saldrm lar ve daha nce bom ba attklar A levilerin ve sol
cularn gittii bir kahveye de saldrm lard.

D nde m ahallede baz evleri basm lar, insanlar taciz etm ilerdi. S aldrlar balad n
dan beri evdeydi eyho. kam yor, kam yordu.O rtalk ate gibi yanyordu. Evini o cu k
larn brakp nereye gidecekti? Sokaktaki kalabalk etrafa saldrm aya balam t. Sabahn
erken saatlerinde balayan saldrlara kylerden g elenler ve m ahalleden de bazlar dhil
olm utu. eyho hayatnda byle bir kalab alk grm em iti.

Saldrlarn, m ahallenin dier taraflarnda devam ettii esnada, saldrlardan k u rtu l

m ak iin kaanlar oluyordu. K aan bu insanlardan katliam clarn tand baz evlere y ak
tklarn rendi. K endileri iin durum un iyi olm ad anlam na geliyordu bu bilgi. im diye
kadar saldrlarn ar solculara ve solcular destekleyen A levilere yapldn sanyordu.
B u nedenle, ar solcularla ii olm ad iin kendilerine saldrlacana ok fazla ihtim al
verm iyordu. F akat anlalan bu katliam , k atliam clardan olm ayan herkesi kapsyordu. K ur
tuluun zor olduu anlam na geliyordu bu da.

B tn bu olanlar ey h o yu huzursuz ediyordu. Sokaa kp bakm ak, olanlar gzle

riyle grm ek bu saldrlar y apanlara N eden b u n u y apyorsunuz? , diye sorm ak istiyordu.
A ncak bunun m m kn olm ad ortadayd.

Sabahtan beri evin iinde dnp duruyordu. K am aya kalksa ocuklarla bu i ok zo r

du. B urada beklese gelen lm d, katliam d. Y alnz kam aya kalksa o zam an ocuklar ne
olacakt? H sl zm olm ayan b ir lm kalm denklem iyle kar karyayd. B ir kou
gidip askeriyeye haber verm ek sorunu zebilirdi. B u fikir aklna geldiginde, im diye kadar
neden dnem ediine at. G iderek daha ok byle dnm eye balad, E vet diyordu,
uradan Y SE binasna gidip oradakilerin durum unu renebilir, oradan askerlere haber v e
rerek gelip ocuklarn alabilirdi.

S aldrlarn byk l n anlayabiliyordu, darda olanlardan. H em en gitm ez ise daha

sonra ge kalm olabilirdi. Eini ard, onunla konutu, gitm ek istediini ve nedenini. Ei
kayglyd, darda ne olacan kestirm ek kolay deildi. A ncak b urada beklem enin de bir
faydas yoktu. B oynunu bkt, aresiz. B u istem eyerek de olsa ey h o nun gitm esini kabul
etm ek anlam na geliyordu.

A klnda geen belliydi, Y S E ye gidecek oradaki durum a gre daha sonraki adm larn
planlayacakt. Ya askere hab er verm eye alacak ya da orada kalnacaksa b ir yolunu bulup
gelip ocuklar alm ak iin uraacakt.

B ir yandan Y S E ye gitm enin yollarn ararken b ir yandan da geen hafta evde konuu
lanlar aklna geldi. ocuklar babalarndan, kendileriyle daha ok ilgilenm esini istiyorlard.
Ve im di, bu kyam et gnnde o gelm iti aklna. nsanolu ne garipti. O lm ayacak zam anda
olm ayacak eyler geliyordu aklna. imdi de yle olm utu.

ocuklarla geen hafta konuurken onlarn isteklerini dinlem i onlarla daha fazla b ir
likte olm adna hayflanm t. z g re oyuncak alm aya sz verm iti. zgr, Y lm az G -
n e y li resim lere baylyordu. Y lm az G n ey in resm inin olduu b ir tabanca alacakt z
g re. E life ve N ezarete de b ir eyler alm ak lazm d. Tabii annelerine de.

eyho bunlar dnrken, ayn anda kam ak iin darsn kolluyordu. D arsnn
sakin olduu b ir and. Frsat deerlendirm ek gerekirdi. D aha fazla beklem eye gerek y o k
tu. O da aklndan geeni yapt. M ahallenin sokaklarnda saklana saklana, d uvar diplerinde
korunm aya alarak Y SE binasna ulam ak istiyordu. Ayn zam anda tabancasn belinden
kartm elinde tutuyordu. B ylece karsna kacak olan saldrganlar caydrm ak, saldr
y engellem ek istiyordu.K im seyi vurm aya kim seye silah skm aya niyeti yoktu. Y apm ak is
tedii tek ey, bir an nce bu cehennem den kurtulm akt. Silah kendisini korum ak am acyla
tutuyordu elinde.

E linde tabancasyla, d uvar diplerine sinerek, etraf gzetleyerek ilerliyordu. B ir d u v a

rn dibinden b ir baak duvara geerken etrafn gzetliyor, frsat bu lu rsa daha ileriye gee
biliyordu. B ir an kendi ruh halinin deitiini fark etti. B iraz nceki rkek, kaygl eyho
gitm i yerine, elinde silahyla sanki m evziden m evziye arpan biri gelm iti. D eien
m ekn, deien kou llar insan da deitiriyorm u. ekingenlik, rkeklik b ir anda kaybo-
labiliyorm u.

eyho gizlene gizlene Y SE binasna gitm eye alrken, bakalar tarafndan izlendii
ni bilm iyordu. B ir yerlerd e yattklar hain pusuda, ey h o yu grenler ve izleyenlerde vard.
O nlar, eyhodan daha dikkatli b ir biim de gzlyorlard.

eyho bir ka sokak gittikten sonra b ir silah patlam asyla sarsld. Srtnda b ir ac
burkulm a hissetti. R ahatsz eden scak ve slak bir eyler akyordu. H zla elini att srtna,
yoklam ad. A kan kand ve vurulm utu. S aniyelik bir sre iinde, b ir silah sesi daha geldi.
eyho dm , yerdeydi.

eyho vuruldu u n d a vakit leden sonrayd. H ava souk ve gkyz bulutlarla k ap

lanm t. G kte gne ksm t.

eyhoyu vuranlar onun lp lm ediini kontrol etm ek iin g eld iler yanm a. eyho y a
ralyd henz. Yatt yerd e katillerine y alvaran gzlerle bakyordu. Y arasn eliyle tutm u,
akan kan durdurm aya alyordu. K onuam yor, ses kartam yordu. B oluktaki eliyle
yardm c olm alarn istediini anlatm aya alt. Eliyle yarasn gsterm eye, doktora gtr
m elerini anlatm aya alyordu iaretlerler.

O nu izleyenler glyorlard, ey h o nun aresizliine, safyane bir biim de katillerin

den yardm istem esine.

A yaklaryla, ellerindeki sopalarla vuruyorlard. Srt st yatan ey h o yu yzst e

virdiler. D orulttular silahlarn ve b oaltlar kurunlarn yaral bedene. lm t eyho.
zerini aradlar. Silahn ve parasn aldlar nce. Sonra cenazeyi bir biim de kenara itm e
ye altlar. A yrlrken ilerinden birisi, bir oyun oynam ak istercesine: Tutun bunu, u at
arabasna y kleyelim . dedi. G ldler hepsi birden. Birisi ey h o nun ayaklarndan tutm u
kaldrm aya alyordu, dierleri de her biri b ir tarafndan tutarak attlar arabann stne.
eyhonun bedeninden akan kan iz brakm t yerde.

A t arabasnn stne atld ey h o nun cenazesi. zensiz, geliigzel. B abayd bu in

san, ocuklar ve ei vard. B ir annenin biricik oluydu, K rte ninnilerle bytt. o
cuklar vard, ilk frsatta hediye alm ak istedii. D ostlar vard ziyaret edecei, ziyaretini
bekledii. B itm em i kavgalar, yarm kalm um utlar vard.

B tn bunlara ram en bir insann cesedi deilm i gibi, yanndan gelip geiyorlard.
D np bakm adan, yokm u gibi... G nler sonra at arabasndan alnd ey h o nun cesedi.
K ynde m ezara kondu.

ey honun katledilm esi, M ara K atliam nda bir ailenin daha dalm asna yol am t.
K atliam bir m r boyu devam etm i, yeni trajedilerin yaanm asna sebep olm utur.

ey honun ei H anm , katliam da ve einin ldrlm esinden birka gn sonra ocuk

laryla birlikte, E lb istan a gelir, ksa sre kaldktan sonra tekrar M araa dnerler. o
cuklu ve anne olarak tek bana hayatn srdrm esinin zorluuyla yeni b ir evlilik yaparak

sor
hayatn srdrm eye k arar verir H anm . A clarn yaam nn bir parasna dntrerek,
katliam n yaatt kahredici zorluklara ram en hayatn gereine uygun davranm ay tercih
eder.

eyhonun iki olu ve b ir kz vard. O ullarnda birisinin ad N ezaret, birinin zgr,

kznn ise E lifti. N ezira tn adn babaannesi grd bir ryadan etkilenerek koym utu.
N ezirat hayata zorluklarla ve babaszlkla bouarak balad. K atliam onun hafzasnda,
babasn elinden alan bir felaket olarak yer etti. N ezaret, annesi evlendiinde, babaannesi
tarafnda bytld. D aha sonra yakn kyllerinden birisiyle evlendirilerek A lm an y aya
gitm i orada hayatn a devam etm ektedir.

ey h o nun oullarndan zgr, yaananlardan ok etkilendi. Bu durum z g rn tm

hayatn etkileyen bir fenom en oldu. zgr, hem aile ilikilerini hem de tm doal sosyal
ilikilerini deitirdi. H erkesten uzak ve ayr yaam ay tercih etti. Sanki bu katliam hi
olm am gibi davranm ak ve yle yaam ak istiyor. B unu hatrlatacak olan h er ilikiyi haya
tnda silm ek istiyor.

ey h o nun kz E lifi ise P azarckl days M ehm et K oku, A lm an y aya yanm a alarak
bytt. E lif yine P azarck l birisiyle evlendi. O da babaszl en derin b ir biim de y aa
m , bu eksikliini daysyla tam am lam aya alm tr. A nnesini en iyi anlayan ve onunla
ilikilerini srdren de E lif olm utur.
 EVLERARETLEDLER: ymf K o ta k . " e r le r t if a r e l l e d l e r d y o r d u . " S v k r i m M H o r o c u l o r D e r n e i n d e k i g r e v lile r d e y a k t ,
n t a n a t i r w k ; e n . H o r o z o ld u r u r g ib i e g b n i y o r h r m y d ? B i l m e n ." ___
Dnd Kozak, evleri iaretlediler diyordu. Evlerimizi Horozcular Derneinde ki
grevliler de yakt. nsan ldrmekten, horoz ldrr gibi eleniyorlar myd? Bilmem.

ehir ii saldrlar
M ara katliam sadece m ahallelerde yaanm t. ehrin iinden de katliam uygulam as
yaplm , insanlar katledilm i ehirdeki iyerleri yam alanm b inalar yaklm tr. ehrin
tam am na hkim olan katliam clar ellerini kollarn sallayarak arda sokaklarda dolayor,
kim i grdlerse sorguya ekiyor, nlerine kan holarna gitm eyenleri katledebiliyorlard.
D urakl, sadivanl ve eitli m ahallelerde be kiinin cesetleri bulunm ulardr.

ehir iinde cadde stnde A levilere ve solculara ait olduu bilinen tesit edilm i olan b
tn iyerleri yaklm yam alanm tr. stelik bu iyerlerinin binalarnn ok byk bir ksm
Snni M aran yerlisi olanlara aittir. Buna ram en bu binalarda yaklm yklmtr. Byk
bir yam a yaplm , saysz sank yam aladklar eyalarla ve altnlarla yakalanm lardr.

ehir iinde katliam pratii asnda son derece nem li saldrlar yaplm tr. H em cu
m artesi gn hem P azar gn deiik saatlerde ve eitli defalar jan d arm a alay binasna
ate edilm itir. Ayn ekilde m frezelere ve valilik binasna da ate edildii belirtilm itir.
A ncak bu saldrlar yeterince aratrlm am akla kavuturulm am tr. Bu saldrlar dev
lete sahip ktn syleyen gler tarafnda yaplm olm asndan kaynaklanan zellikle
riyle ilgin ve dikkate deerdir. A ncak belirtildii gibi bu saldrlara dair gerekli soruturm a
yeterince yaplm am tr.

ehir ii saldrlarda sm ail Tercanl Y rkselim deki evinde iine gitm ek iin ayrlm
tr. dn kendisini eviren k atliam clar tarafnda lin edilircesine katledilm itir. sm a
il in katilleri sm aile vururlarken bir A levi ldryor olm ann salayaca cennet hayalinin
heyecan iindeydiler.

sm ail T ercanlnm yakn arkada ve bacana olan A bdullah K andem ir ise evine gelir
ken yakalanm ve T rk Snni arkadann m dahalesine ram en ayn ekilde ldrlm
tr. A bdullah K an d em irin arkada yaplan vahete dayanam am , isyan etm itir.

Veli Y ldz, i yerinde ofr olarak alt arata ve i arkadalar tarafn d a ldrl
mtr. D ervi Zlkfl M arata bulunan abisinin durum unu m erak ettii iin M araa git
m ek zere bindii taksinin iindekiler tarafnda katledilm itir. ehrin h er taraf datlm
ve yam alam tr. ehir katliam gnleri boyunca k atliam clar yam a ve< cin ay et alan o l
mutur. ehrin yerel yneticilerinden belediye bakan, ehrin m fts ve baz /nuhtarlar,
bekiler, im am lar katliam clarn yannda y er alm onlarla birlikte hareket etm ilerdir.
 AL DOAN - NURHAK 1960

Ali D oan, M arata lisede okuyan birok genten birisidir. A ilesi N u rh ak l yoksul
b ir ailedir. ocuklarnn yoksulluktan kurtulacaklarn dnerek onlarn okum asn iste
m ekteydiler. Bu am ala A liyi M arata okula gnderm ilerdi. Ali D oan, M arata, kendi
evleri olm ad iin ablasnn evinde kalm aktayd. A blas, M ara katliam nda katledilen Ali
S a lam n ei ve M ehm et S a lam m annesiydi.

A li,geleceini oluturm aya alyor, okuyup ailesine yardm c olm ak istiyordu. A ile
sinin iinde bulunduu yoksulluk onu yoksullua kar daha duyarl klm t. P araszlktan
o kadar ok etkileniy o r ve korkuyordu ki eline geen paray, neredeyse hi harcam ak is
tem iyordu.A r tutum luluundan dolay arkadalar arasnda fkralar uyduruluyordu Ali
iin. Ali bunlarn hi birisine aldrm ayarak yine de ayn tutum luluunu srdryordu. H atta
bazen bo zam anlarn d a i bulsa alacan bile sylerdi.

Ali renci olduu iin gelien durum lardan haberdard.O dnem T rkiye de faaliyet
gsteren devrim ci evrelerle ilgileniyor, kendisini devrim ci b ir renci olarak gryordu.
A li, dnem in politik kurum alarndan birisi olan ve blgede olduka etkili olan D evrim ci
H alkn Birlii dergisinin ak tif taraftaryd.

retm enlerin vurulm asndan nce, okullarn basm lard. Ali o gelim eyi de y akn
dan biliyordu. retm enlerin vurulm asndan bir hafta kadar nceydi. D aha nce, kkrtm a
am acyla baz retm enlere ve baz rencilere tehdit m ektuplar yazlm , gnderilm iti.
B u tehdit m ektuplarnn k im ler tarafnda gnderildii tespit edilerek,bunlar savcla ik
yet edilm ilerdi. K endilerinin yaptklarndan dolay ikyet edilm elerini bile hazm edem e
yen bu saldrganlar, okulu basm lard. G rlerini beenm edikleri solcu ilerici renci ve
retm enlere saldrm lar onlardan bazlarn dvm lerdi. O kulda yaanan bu saldrdan
birka gn sonra, iek sinem asna patlayc atlm ondan iki gn sonrada retm enler
M ustafa Y zbaolu ve H ac olak ldrlm lerdi.

A li D oan, renci olm asndan kaynakl olarak btn bu sreleri ya yaam veya y a
kndan haberdar olm utu. A li retm enlerin cenaze trenine de katlm t. K endi gurubun
daki arkadalaryla birlikteydiler. H ayatnda ilk defa byle b ir trene katlyordu A li. H em
kabaln younluu, hem devrim ci coku ve heyecan A linin yreini stm t.

Z aten hem en hem en b t n rencilerin katld b ir cenaze treni olm utu, retm en
lerin cenaze treni. T rende yaanan saldrlardan sonra herkes bulabildii en yakn yere
snm aya alm t. A linin arkadalarnn byk bir ksm Y r k selim e snm lard.
A li D oan ise am cann olu M ustafa D o an n D urakl m ahallesindeki evine gitm i orada
kalm t.

O gece ablasnn evine gitm edii iin ablas tedirgin olm utu.A te stndeydi. O lan sal
drlar duym u kardei A liyi m erak etm iti. Sabaha kadar A liyi beklem i, her defasnda
eine sorm utu.

lk olarak C um a gn cenaze treninden hem en sonra geldiler, A linin kald eve.A li

ve am ca ocuklarnn akim da getii ve kayglandklar gibi,gelim iti saldrlar.E vlerine
yneldiklerinde, A li ve am ca ocuklar ne y apacaklarna dnyor ancak uygun b ir zm
bulam yorlard.

S aldrganlar kapy dvdler,pencereyi taladlar.K rdlar btn cam lar. Slogan att
lar," kom nist k d ar diyerek.B ardlar, h ak aret ettiler.erdekiler ses verm ediler.N asl
ses versinler ki?erde olduklarn anladklar an, gelip ldrm eleri,evi yakm alar iten bile
deildi. A li ve beraber olduu am ca ocuklarnn kendilerini savunacaklar h ib ir eyleri
yoktu. K atliam clar b ir sre ta atp barp ardktan sonra, evden de ses km aynca,
kim senin evde olm adna k arar vererek gittiler. Evi kuatm aktan, saldrdan vazgetikle
rinde, akam saat 20.00- 21.00 olm utu.Y aplan saldrlarn ban eken ler,A linin ve am ca
ocuklarnn tandklaryd.

K atliam clar tek rar geleceklerini sylyor, tehdit ediyorlard giderlerken.S aldrganlarn
gitm i olm alar,ne saldrnn bittii anlam na geliyordu ne de ierdekilerin kurtulduunu
gsteriyordu.

C um artesi yeniden balad saldrlar. B tn M ara yanyordu. H er sokak her m ahalle

lm tuzana dnm t. S aldrlarn da ilk saatleri olm asna ram en du m an lar k apla
m t gkyzn.S abahn erken saatlerindeydi. Slogan atarak evin kapsn tekm eliyorlard.
K ap salam olduunda krlm ad hem en. E vdekiler,saldrganlar atlatabilirlerse b ir frsatn
bularak evden ayrlm ay tartyorlard.

A li, m evcut durum un yaratt riski gz nne alarak evi terk etm eyi nerdi.Y aad
gelim elerden sonra ev sahibi M u stafada evden ayrlm aya ikna oldu.A slnda M u stafann
evini biliyorlar, M u stafay tan yorlard.K atliam clar asnda lm hak etm i olanlardan
birsiydi. Yani ne yaparlarsa y ap sn lar saldrlarn hedefndeydiler.B u nedenle ayrlm ak en
doru zm d. B urada kaldklar srece tehlikenin iinde kalm olacaklard.

B ir ara katliam clar evin nnde ayrldlar. H em de hzla gittiler. H ab er gelm i baka
yerdeki katliam clara yarm da gitm iler. B unu frsat bilen A li D oan,evinde kald M u sta
fa D oan ve ailesi hem en toparlanp evden ayrldlar. B ylece cum artesi sabah hep birden
evden ayrlan bu insanlar o an katliam da kurtulduklarn sanm lard.

E vden ayrlrlarken ortalk sakinletiinde tekrar evde bulum ak zere szlem ilerdi.
A kam , M ustafa ve ailesi evde olduu halde A li eve gelm em iti. B eklem ilerdi gece b o
yunca. G elm em iti A li. B ir arkadana gitm i olabileceini um dular, yle olm asn istedi,
dilediler.A m a ali sonraki gn de gelm edi eve. H aber de olm ad. A liden um ut k esilm i
ti.B ilinen bilgiler olgularla b ir araya getirildiinde durum un nasl ekillendiini anlam ak
m m kn olm aktayd.

C um artesi sabah evden ayrlan aile bireyleri, uygun zam anlarda ve uygun yerlerde
tekrar eve dnm ek zere anlam lard. A li de buna gre, gn iinde eve dnm eyi doru
bulm am tr. Z aten dierleri de cum artesi ge saatlerde eve gelm ilerdir. A li saldrganlara
yakalanm am ak iin akam n karanlnda eve dnm eyi tercih etm iti.

A kam a doru uygun yerlerde koytu y ollarda kim seye grnm eden eve dnm eye a
lan Ali, katilleri tarafnda brikethane de yakalanm t. A linin hesaplad gibi kim seye
grnm eden gidem em i,saldrganlarla karlam t.

A nlalan o ki saldrganlar A liden phelenm ilerdi. nce A linin etrafn evirm iler,
hakaret etm iler sorgulam lar stn aram lar, kim liini ve eyalarn, cebinde bulunan
az m iktardaki harln alm lard. A linin ldrlm esi gereken N urhakl bir A levi old u
u,yaptklar kim lik kontrolnde anlaldnda, hep birden saldrm lard A liye. A liyi
olduu yerde param para ederek,hem silahla vurarak,hem briketlerle kafasn ezerek l
drm lerdi.

Erken dneceini syleyen Ali eve g elm ed i.A liyi bekleyenler vard. A blas bekliyordu,
akam dan beri haber alam am t A lisinde.A m casnn oullar bekliyorlard, m erakla,neden
gelm edi diye.B ir sre m eraklarn b astrrsalar da uzun sre byle kalam adlar. A linin g el
m em esi znt ve kaygyla m erak edilm ekteydi. A ncak kim se A liyi aram ay, bu nedenle
dar km ay gze alam am aktayd. Sokaklar, tm ehir, igal altndayd. K im senin hibir
biim de can gvenlii yoktu. H erkes en yakn ldrrlerken bile h ibir ey yapam am ak
tayd. D olaysyla A liyi aram aya alm ak m m kn olam azd, olam ad da zaten.

A ncak A linin eve gelirken ldrld renildi ve ldrld yerde cesedi b u lu n

du. A linin cesedi yatyordu bir sokan iinde. Y annda kafasnn ezildii briket paralar
vard, etrafa salm . B irde A linin akan kanyla olum u ve kurum aya yz tutm u kan
birikintileri.

A li D o an m ablas A lisini bekledi, cann kardeini. A m a daha sonra onu bekleyem e-

di de.Yeni yrek yangnlar kt karsna. A linin ablasnn ei ve kardei de katledildiler.
Yani A li D oan katledildikten bir sre sonra, A linin enitesi A li S alam la yeeni M ehm et
S alam da ayn katliam da katledildiler. Ali D o an m evinde kald enitesi A li Salam ve
yeeni M ehm et Salam yine akrabalar olan B alta ailesiyle birlikte uradklar saldrlardan
kurtulm ak iin ehrin dna kam lard. O rtalkta yoklard. O nlarn derdi y ak yordu im di
de, A linin ablasnn yreini.

A linin ablas nce kardeinin derdine dm t. D aha sonra kendilerine saldrldn-

da ei de olu da kam lard. A linin ablas b ir y an d a kardeini b ir y an d a olu ve eini
aryordu.H i birisinden de hab er yoktu. lk A lisinin lm haberini ald. Etlerini yoldu el
leriyle. A tlar yakt ac dolu.

ki gn sonra einin de olunun da kara haberleri geldi.G zyalar sel oldu, kanlarla
doldu gzleri. Y rei yand, ii kavruldu. O bir anneydi, yaratan ve byden.Bir eti, seven
sevilen ve b ir ablayd,koruyan kollayan.K aybetti btn deerlerini, varln, eini, olunu,
kardeini. G nlerce eini ard atlaryla, oluna seslendi, kardeinin m ezar tan oka
d. Souk k gnlerinde onlarn yreindeki ateiyle stt iini.

K im se sorm ad onun yreinin yangnn. O da kim seye anlatm ad, anlatam ad iindeki
atei.G n oldu harland o ate, gn oldu kllendi. A m a hi snm edi olu M ehm et ve ei Ali
Salam ile kardei A li D o an n yreine att ate. O bu aclar ekerek ld.

A liyi ve birok insan ldrenler bir gn sonra tek rar geldiler M ustafa D o an n evine.
B u defa M u stafann ei kt saldrganlarn karsna. K uran vard elin de,balkona ktn
da. K u ran da sreler okuyarak onlara din d ar olduunu,kendileri gibi M slm an olduunu
syledi. Evinde K uran bulundurm as, K u ran okuyabilm esi, K u ran da alntlar y ap ab ilm e
si, katliam clarn M u stafann eine inanm alarn salad. M ustafa ve ei bu yo lla kurtula-
bildiler. nsan kiiliine kar yaplan bu saldr ve aalam a hi akllarda km ad.

Y inede gvenm em ekteydiler. M adem bizdensin o zam an bizim le birlikte cihada kat
lacaksn dediler.M ustafay kendileri gibi katliam a katlm aya zorladlar. B eraber katliam
pratiine kattlar. M ustafa onlarla birlikte uzunca b ir sre dolat, m ecburen.D aha sonra
askerlerin katliam clar datm asn frsat bilen M ustafa, saldrganlarn elinde kurtulm ay
baard.

A linin D o an n cesedi bulunduu yerde alnrken insanlar kan dondurucu anlar y a

anm lard. C anavarlar gibi saldrm lard A liye. Y aralanm am hi bir yeri kalm am t.
C esedi tannm ayacak bir durum a gelinceye kad ar vurm ular, kesici aletlerle paralam lar,
silah skm lard.

A li D o an n kim tarafndan ldrld, k atillerinin k im ler olduu, yarglam ann ko

nusu olm ad. H i kim se A li D o an n katili olarak tutulm ad, sorgulanm ad, yarglanm ad.
K im b ilir belki de A li D o an gkteki kular gelip ldrm lerdi. B ir halk bu denli aa
lam ann bir biim i olan bu yaklam katliam n b ir paras olarak h afzalara kaydedilecek,
unutulm ayacaktr.A lide, d i er biroklar gibi faili m ehule gitm i oldu.A li D o an m m e
zar N urhaktadr.
 KEMAL ZDEMR - PAZARCIK - URUMOLU - 1938
K em al P azarck n kylerinde U rum olu olarak bilinen b ir ailedendi. Bu aile P azarc
n nem li bir ailesi olarak bilinir. K im ilerine gre bu aile K aradeniz de gelen bir gm en
ailesidir.

K em al hem tarm la hem de ticaretle uram aktayd. A ilesinin sahip olduu prestij, onun
gl b ir sosyal evreye sahip olm asn salam t.
A ncak hayatn insanlarn karsna kartt kim i tercihler, arzu edilm eyen b ir srecin
yaam asna yol aabilm ektedir. B ylece istenm eyen birok sevim sizlik, insanlarn h ay at
nn b ir paras haline gelm ektedir. K em al de bu anlam da birok aksilik, birok talihsizlik
yaam t.

K atliam dnem inden de Z orlu bir dnem den geiyordu, K em al. C ezaevine girm i,
km t, bir sre nce. ocuklarn her birisinin ayr ayr sorunlar oluyordu.K endisinin de
ileriyle ilgili sorunlar vard ayrca. B una ram en um utlu ve inanlyd. T m bu sorunlarn
iinde km ann n gnlerinde olduunu sanyor, hayatndaki olum suzluklarn geride k al
dn dnyordu. K em alin hayatna mal olan katliam tam da byle b ir zam anda geldi.
K em alin ocuklarnn annesi, evde yoktu. K em al ocuklarna hem annelik, hem de
babalk yapyordu. K olay deildi bu. A ncak K em al bu durum un stesinde gelm eye, o cu k
larna annesizlii yaatm am aya alyor, buna dikkat ediyordu.
 C um a gn retm enlerin cenaze treninde b alayan ve C um artesi tm ehirde devam
eden saldrlar, K em alin oturduu sadivanl m ahallesinden de srdrlm t. C um artesi
sabahleyin sa D ivanl m ahallesinden, hem A levilere lm M ara kom nistlere m ezar
olacak diye bilinen biro k sloganlar atarak evlere saldryorlar hem de, dier m ahallerdeki
saldrlara katlm alar iin propaganda yapyorlard.
Ayn gn K em alin evine de saldrm lard. ki yz kiilik b ir kalabalk, evin nne g e
lerek ta atm , hak aret ieren sloganlar ve k frler ederek ve tekrar geleceklerini belirterek
gitm ilerdi. 23. A ralk cum artesi gn, sabahtan akam n ge saatlerine kadar, sadivanl
m ahallesinde, saldrlar durm am t. Saldrm ay planladklar ne kadar ev v arsa hepsine
saldrm lar, kim ini yakm lar, kim ini yam alam lard. E sasnda cum artesi gn, saldrlar,
bitiikteki Sakarya- Y enim ahalledeki younlam t. O radan frsat bu ld u k a b uraya y n e
liyorlard.
G nlerden pazard. Son iki gndr ehirde yaanan katliam ve saldrlar, ehri h ara
beye evirm iti. K atliam gnlerinde, insanlar evinde kam az hale gelm iti. K em alde
ocuklarn korum ak am acyla evde km am t. B u gn saldrlarn son bulaca um udunu
tayordu K em al ve ocuklar. B u katliam n bu k ad ar sre devam etm esine kim senin akl
erm iyordu. B ir devlet, hele de, tarihinin zaferlerle dolu olduu, her eye gcnn yettiini
syleyen b ir byk devlet, nasl oluyor da byle b ir katliam nleyem iyor, katliam c
lar engelleyem iyordu? B u sorun herkesin k afasna taklm bulunuyordu. B u soruyu soran
halkn byk b ir ksm ,soruya olum lu bir cevap alm ak iin soruyorlard, hesap sorm ak iin
deil. B elirtilen nedenle sorunun olum lu cevab olarak herkes gibi K em al ve ocuklar bu
saldrlarn bu gn son bulacan kendilerinin de kurtulacan um uyor, bekliyorlard. Ka
gnden beri btn dnyann gzleri nnde bir katliam yaanyordu, artk devlet bunu ne
yapar, eder zer diyordu, K em al ocuklarnn gzlerindeki korkuya silebilm ek iin.
D ndkleri gibi olm ad. B ir gn nce saldranlar bu gnde saldrm aya b alam lar
d. Saat 9- 10 sralarnda, sadivanl m ahallesinde, K em allerin evinin de iinde olduu
A levi evlerine saldrlar balad. K em allerin evinin nne yld, katliam c gruh. Ta
atarak, bartlarla ve silah skarak, icraatlarna start verm i oldular. K em alin silah v ar
d ve silah kullanacan syleyerek kar koydu gelenlere. K em alin silah kullanacan
sylem esi saldrganlarn, ekilip gitm elerini, salad. G iderlerken tehditler savuruyorlard.
erdekiler kurtulduklarn bu gidenlerin tekrar gelm eyeceklerini dnm yorlard. A ncak
kazandklar zam an iinde askeri gler, devletin gvenlik birim leri devreye girebilirler
diye um ut ediyorlard.
Saldrganlar, m ahallenin tam am nda baka evlere saldrm aya devam etm ilerdi. B u ara
da K em al kam ay dnm , ancak bunun im knszln grerek vazgem iti. K em al ve
ocuklar tedirgin bir lm bekleyii iindeydiler. Evin iinde, ocuklar, b abalarnn etra
fna toplanm lar, kim i babasnn ellerini avucuna koym u, kim i yanaklarn okuyor, kim i
srtm babasna dayam , korkularn giderm eye alyorlard. nsann b ab asn n varl ne
byk b ir deerm i. Ya im di b abam zda olm asayd ne yapardk? K em al in ocuklar bab a
larnn etrafnda bunlar dnyorlard, sanki.
K atliam clar, m ahallede srdrdkleri katliam larndan sonra tek rar K e m a lin evine
gelerek lm cl saldrlarna yeniden baladlar. E vin d b ahe kaps krld, zorlanarak.
Z aten byk b ir zorlam aya dayanacak kad ar salam deildi kap. A rkasnda evin iine g i
recekleri kapy zorladlar. ok srm edi kapnn atrdayarak alm as. B u arada K em alin
silahnn m erm ileri bitm i, silah b ir kurtarc olm aktan km t. K em al, katilleri vazgeir
m enin deiik yollarn denem eyi dnyordu. lk aklna gelen yolu denem ek iin p en
cereye kt ve ocuklarm a bir ey yapm ayn. B en teslim oluyorum diye bard. Sesi
alam aklyd ve kahredici b ir aresizlikle, fkeyle titriyordu.
K em ali dinlem ediler, duym ak istem ediler. K rdklar kapdan, birbirlerini tepeleyerek
ieri girdiler. B ir yan d a ierdekileri esir alm a ilem i yapyorlar, b ir yandan da evin ey a
larn yam alyorlard. K em al ve ocuklar, ayakta, b ir keye sindirilm iler, evreleri
k atliam clar tarafnda evrilm i b ir vaziyette bekleiyorlard. ocuklarn alaylar yrek
yakyor, gzyalar yam ur gibi akyordu. B iraz nce olduu gibi birbirlerine sokulm u
lard. K im i babasnn ellerine sarlm t, sanki onu gtreceklerm i de brakm ayacakm ,
brakm am aya gc yetecekm i gibi. K im i b abasnn koltuuna sokulm utu. K em al, hepsini
de kucana alm ak istercesine kollarn onlarn stnde dolam t.
H em en baladlar K em ale vurm aya. B abalarnn dvldn gren ocuklar daha
yksek seslerle alam aya baladlar. Evi yam alyor, datyorlard biryandan da.
ocuklarn alam asn duyan T rk Snni kom ular girdiler araya.A raya giren k o m
ulardan birisi ocuklar alp kendi evine gtrd. B unlara dokunm ayn bu n lar yetim dir
diyordu bararak. O nlar evinde bir odaya koyan kom u, kapsnn nnde,gz kara bir
korum a gibi bekliyordu. ocuklara bekilik yapyordu. K em ali esir alm lard. ki koluna
girm iler, evden kartm lar, srkleyerek itekleyerek gtryorlard. K em al, ocuklar
nn bulunduu evin dorultusuna geldiinde, ocuklarm g reyim diye syledi k atilleri
ne. lm e giden m ahkm un son istei gibi. Ayn zam anda kendisi de evlerin pencerelerin
de gezdirdii gzleriyle ocuklarn aryordu. O nlarn bu evlerin birinde olduunu bili
yordu. B ir kom unun evinin penceresine dikti gzlerini, ayrm ad. Sanki iine dom utu
ocuklarnn burada olduu.
K em al esir bir insand. K ollarnda tu tm u lar h er trl hareketini snrlandryorlard.
K onum asn istem iyor, adm larnn ynn onlar belirliyorlard. K afasndan y aralanm
t, kan akyordu yzne doru. A m a o ocuklarn grebileceini um duu o pencereden
ayrm ad gzlerini btn zorlam alara ram en oynatm ad adm larn. nsann bildiklerine
inanm ad, hep bir m ucizenin beklendii an yaanyordu.
K em alin ocuklar, Fatm a, ehriban, G ll ve A li E kber hepsi birden babalarnn g-
trln grdler pencereden. K em alde grd onlar, gzlerini ayrm ad pencereden.
G z gze geldiler. ocuklarna gzleriyle selam verdi. M ahcup, m ahzun ve u m ut verm ek
istercesine canlyd baklar. lm e giden babayla ocuklarnn gzleri son kez birletiler.
O anda gzler sevgi kesildi, zlem kesildi, yrek kesildi. G zlerden akan y alar iir oldu,
destan oldu, diren oldu. O an o gzlerde bir volkan patlad, dalar titreten. C eylanlar a
lad, o baklara.
lm ncesi b ir v edalam a yaanyordu K em al ve ocuklar arasndaki bu baklarla.
K em al lm e gtrldn, biliyordu. K em alin ocuklar F atm a ile ehriban da bab ala
rna son defa baktklarn, onu b ir daha grem eyeceklerini biliyor, anlyorlard.
 K em al, gzlerini pen cered en ayram yor, ayrm yordu. iddetle o cu k larn a sarlm a
istei duydu iinde. im di onu brak salar ocuklarnn her birini onlardan kopm am acasna
kucana alacak, saracak, saracakt... zulm n batsn zalim ... Sabrszlanyor, zorluyorlard
katiller, K em ali ldrm ek iin.A yaklarm topallyorm u gibi srndrd yere, yryem i-
yorm u gibi yapt, hatta duraklad biraz. B tn bunlar ocuklarna daha ok bakabilm ek
iin yapyordu. K em alin ocuklarna bakan gzlerinde boanan y alar yzndeki kana ka
ryor, dzensiz izler oluturuyordu. A nladlar K em alin ocuklaryla vedalatn. ok
grdler, engellediler. H zlca ve srkleyerek gt rd ler K em ali.
ocuklar, yabanc b ir evin penceresinde, lm e gtrlen babalarn izliyorlard, gz
yalar ve hkrklar iinde.B abalarna bakyor, kck ellerini sallyorlard um arszca.
A c ekiyorlard, ancak aclarn zgrce ifade edem iyor, baram yor, iinden geldii
gibi lk atam yorlard. G zyalarn sessizce aktyor, sessizce alyorlard. A lam aktan
gzleri kan anana dnm t. Y anaklar k anla boyanm , akan g zyalaryla srlsklam
olm ulard. ocuktu onlar, babalarnn lm e g trln izlem eye zo rlanan ocuklar.
Z ulm kahrolacaktr, elbet
G trdler K em ali, ocuklar geride kald. K em al dnyordu. O nlara kim bakacak?
O nlar bulabilecekler mi am calar, halalar, daylar? Y oksa onlar da m ldrecekler? B u
sorular K em alin gzyalarna kararak akyordu. K em ali gtrenler h er adm da vu ru
yorlard. O bu darbelerin etkisini deil, ocuklarm dnyordu. Ya k zlara b ir ktlk
ederlerse? K em alin kafasnda bu soru dolarken, sopalar iniyordu kafasna.
V ura-vura gtrdkleri K em ali evinin biraz uza n d a durdurdular. B urada ldrm ek
istedikleri anlalyordu. nce karsna geip nian aldlar. S ktlar K em alin bedenine.
K em al dt, vcuduna saplanan kurunlarn etkisiyle. B ard sesinin ktn sanarak.
Yerde yatan K em alin yan m a geldiler. Beklediler. K em al de hareket yoktu. Y aam belirtisi
olarak belli belirsiz bir inilti duyuluyordu. Tekrar b o alttlar silahlarn. K em al sessizlie
gm ld. K vrlarak y atyordu dt yerde. Yatt duvarn dibinde kan bekleri olu
m u, kafasna sklan kurun beynini dar kartm t. stn aradlar, ceplerinde bulunan
lar alp aralarnda pay latlar itirazsz. K atiller arasnda g anim et p aylatrm ann bu kadar
kolay ve sessizce yaplabilm esi artcyd.
B ir gn sonra, ocuklar ve yaknlar bu ld u lar K em al zd em irin cesedini. K ylerine
gtrp gm dler, cenazelerini.
G nlerce alad, K em alin ocuklar. A c ektiler, hayatn zorluklarn yaadlar. her
ey b ir yana, arada bunca zam an geti, b irok ey unutulm u olabilir. A ncak b abam n son
baklar hi silinm edi h afzam d a diyordu, K em al zd em irin kz G l.
K em al zd em irin katileri bulunam ad. K em al zd em iri ldrenler,crm e itirak
etm iler, ancak kim seyi ldrm em iler. K em al z d e m iri kim in veya kim lerin ldrd
tespit edilem em i, faili m ehul kalm tr.
 VEL YILDIZ - PAZARCIK 1955

Veli, P azarckn A a Terrolar K y ndendi. Y S E de ofr olarak alm aktayd. Bir

ka yl nce, halasnn k zyla evlenm i bir de kzlar olm utu.

O dnem M arata ilerici b ir kitapevi olan O zan K itap ev inin sahibi yaknyd. D ne
m in karakteristik zellii, devrim ci dncelerin toplum un her kesim ine yaylm olm asy
d. zellikle K rt-A levi k esim ler b ir btn olarak toplum sal srecin iinde ve devrim cilerin
yannda yer alm lard. D olaysyla Veli de bu gelim elerden etkilenm iti. D oal olarak
kendisini o evrelerin iinde gryordu.

M ara yangn yerine dnm t. B irka g ndr yaanan saldrlar ehri bir katliam orta
m na yuvarlam t. K atliam clar ellerinde silahlaryla ehri yakp ykyordu; devlet ortalkta
yoktu. H edefte olanlarn da ne kendilerini koruyacak gleri vard, ne de kendilerine el
uzatacak birileri. K atliam clarn ellerinde kalm lard C ennet parselleniyordu, m adurlarn
can kan pahasna. B u caniler insanlar ldrm ekle kalm yor, yakyorlard diri diri; k ad n
lara ve ocuklara da el kom aya alyorlard g anim et niyetine.

K atliam n balad gnd. K orku gnlerinin iinden geiliyordu. O gn, Veli, D ngel
K y nde bulunan Y SE antiyesinde ki iileri getirm ek zere gitm iti.

D evletin iine ara verilem ezdi. D evlet ileri her durum da katliam larda bile srdrlm ek
zorunda olunan ilerdir. ehirde bir sava yaanm akta, birka gn iinde o kadar insan
ldrlm . D evlet yetkilileri iileri ie gnderm ekte srar etm ektedirler. D evlet sadece
altrm ay, zulm etm eyi iyi bilir.
 Yoksullar, ezilenleri korum ak devletin ileri arasnda deildir.

Veli ie gitm iti, ancak ailesi m erak ve kayg iindeydi. Babas, akam a doru, O rm an
C addesinde bulunan D um lupnar Salk O cann nnde Velinin gelm esini beklem ekteydi.
B ir okulun nndeki korunakta bekliyordu olunun gelm esini. O rtalk tekin deildi; V eliyi
alp birka gnlne kye gtrm ek istiyordu.

Velinin ofr olduu Y S E nin arabas geldi, durdu. inden nce bakalar indi. nen
ler ofr blm ne geerek Veliyi zorla aaya indirdiler. ndirirlerken vuruyorlard. Btn
bunlar babasnn gzleri nnde oluyordu. O lunu ldrm ek zereydiler. M ustafa A m ca gr
d m anzara karsnda donm u kalmt. K orkuyordu. ok srm eden VelVye sklan silah
larn seslerini duydu. O lunu ldryorlard. B ir baba olunun ldrldn gryor, ancak
m dahale edem iyordu. B ir insana yaatlan bu durum , tek bana dnyada,yaanabilecek en
byk zulm deil m idir?

O nun yanna gitm ek istiyor, fakat gidem iyordu. O radan ayrlm aya da ii el verm iyordu;
verse de dizleri, ayaklar gtrm yordu. B ir sre ylece bekledi M ustafa Y ldz. Veli vurul
m u m uydu acaba? Yaral m yd, lm m yd? G zlerinin ya donm u topraa dyor
du M ustafa A m cann. O lunun yanm a gitm ekten korkuyordu, beklem ekten de korkuyordu.
Can yanyordu, titrem eye balam t. H ava souktu, onu titreten souk deildi. H em alyor,
hem titriyordu. B unca yam a kadar byle b ir zulm grm em iti. Velinin ei vard; kck
bebei vard. N e diyecekti onlara? Ya V elinin annesine nasl anlatacakt btn bunlar?

Bekledike korkusu daha da byd. A m a daha zor olan, byle bir an hayatta kalarak
izlem enin yaratt derin sululuk duygusuydu. B ir baba, olunun ldrln izliyordu. Bu
durum da yaam ak, M ustafa iin b ir su, bir yk haline gelmiti. Lkin aresizdi, bir banayd.

Silah sesleri devam ediyordu. Sklan kurunlar oluna, canna sklyordu. Ve bir baba
olunu kurunlara h ed ef brakarak gidiyordu. M ustafa Y ldz, ilk kez bu kadar ok alyordu.
G zyalar kendiliinden sel olm u akyordu. H er silah sesiyle birlikte, sklan her kurun
bedenine saplanyordu sanki. Frlayp oraya gidesi geliyordu. G idip yakalarna yapm alyd
ne olursa olsun. K endisi de ldrlrd. N eden bu kadar sahipsiz ve kim sesizlerdi? N eden
hep lenler onlard? N eden devlet bu katliam a engel olam yordu?

Birden burada beklem esinin tehlikeli olduunu dnd. G itm esi gerekiyordu. A m a ya
Veli? O nun iin gelm em i m iydi? O nu nasl brakp gidecekti? Belki eve giderse yapacak
bir eyler bulunabilirdi. H zla ayrld, saklanr gibi bekledii keden. D eiik yerlerde gk
grlts gibi patlam alar duyuluyordu. ehrin solgun kl caddelerinden koarcasna yr
d. G rd m anzaradan kayordu adeta. K aarken, kendisi gibi kaan bir yaknyla kar
lat. O da M ustafayla ayn durum dayd. O nunla karlam ak M ustafa A m caya g verdi.
H em koarcasna yryor, hem de durum u deerlendiriyorlard. V elinin vurulduunu anlat
t M ustafa A m ca. Bunun iin ne yapabileceini sordu? K om usu, yaplacak tek iin, imdi
yaptklar gibi, kye gitm ek olduunu; V eliye belki de bir ey olm adn syleyerek um ut
verm eye alt. K im senin yapabilecei bir ey yoktu. M ustafa, sylenenlere deil, gzlerine
ve kulaklarna inanm alyd. Y ine de M ustafa um uda ihtim al verm eyi, um uda ans tanm ay
tercih etti. U m uttu aresizin yaam a tutunm asn salayan. aresizlik iinde kylerine kadar
yrdler.
 Eve gidip beklem eye balad. inde b ir u m u tla bekliyordu. Y anlm olm ay, olunun
yaral olabileceini dnyor, bu u m utla teselli etm eye alyordu kendini. B e gn b o
yunca evlerinde yem ek yenm edi. B e gn b o yunca y ataklar serilm edi. B e gn boyunca
sakallar kesilm edi. K ad n lar at yaktlar, erkekler elleri brlerinde lanet okudular zalim
lere.

Veli Y ld zm babas M ustafa Y ld zn b eklentilerinin hibiri gereklem edi. O lu Veli

gelm edi. V eliden b ir hab er de gelm edi uzun sre. En son gelen haber, V elinin ldrld
eklindeydi. U m utlar tkenince yaplacak tek ey gerei kabul etm ekti, yle yapt. Ve
linin ldrldn kabul etti. V elinin annesi Sat A na ile birlikte cenazelerini aram ak
iin devlete bavurdular. V elinin annesiyle babas cenazelerin istif edilerek konduu m ez
bahaya gnderildiler.
* **

Baba M ustafa, be gn sonra V elinin katillerini cenazelerin konduu m ezbahann

nnde beklerken buldu. V eliyi ldrenler cesetlerin bulunduu yerde ne aryorlard b ilin
m ez, ancak M ustafa Y ldz, olunun cesedini b ulduunda katili de orada, 150- 200 m etre
tedeydiler.

M ustafa Y ldz olunun katillerini bylesine rahat, bylesine v urdum duym az ve laka-
yt bir tutum iinde, bu kadar yaknnda grnce ard. Sonra korktu. Bu nasl b ir cretti
byle. Bu katiller nelerine gveniyorlard bu kadar. Y oksa gerekten bu katilleri devlet mi
koruyordu. Bu ihtim ali, yabana atlr bir ihtim al olarak grm yordu bu olanlardan sonra.

K atilleri grm ekten kaynaklanan aknln ve korkusunu atm ak istedi stnden.

D aha soukkanl ve m akul dnm eye balad. A skerler az ilerideydiler. A skerin ve devlet
yetkililerinin bu katilleri yakalam ak iin orada bulunuyor olduklarn dnerek korkusunu
b astrm aya alt. F akat aknl devam ediyordu. B iraz daha m antkl dnm eye bala
dnda, ne yapm as gerektiine karar verdi. M ezbahann nnde, h ib ir ey olm am gibi,
keyifle glp oynayan katilleri askeri grevliye ikyet etti. G revli asker, durum u biraz
tedeki odasnda soruturm alar yrten savcya bildirdiinde, katillerin olan bitenden h a
berleri yoktu henz. Birka dakika iinde, kendi iledikleri cinayetlerle ldrdkleri in
sanlarn cesetlerini ve ailelerin straplarn, aclarn, aresizliklerini seyrederek zevklenen
saldrganlar, ilgili savcya ifade verm ek iin bekliyorlard.
***

Y aam ann bir piyango olduu gnlerden geilm ekteydi. Piyangonun lm tarafna
rastlam akt Veli ve tm dier A levilerin K ltlerin solcularn yaadklar. K atliam c siya
seti srdrenler dzenlem ilerdi, bu lm piyangosunu. Veli de bu durum u yaayanlardan
birisiydi sadece. V eliyi ldrenler, i arkadalarydlar. B irlikte ay im iler birbirlerine
bor para verm iler, b erab er yem ek yem ilerdi. Btn bunlar katliam c olm ay nlem em i
ti. V eliyi ldrenler iyerinden ayn tatla gelm i, indikten sonra V eliyi ldrm lerdi.
V eliyi ldrrlerken cennete g itm ey i ve m illete h iz m eti nem sedikleri ortadadr. D e
m ek ki katliam clarn teviki m illeti kurtarm ak ve cennete gitm ektir. K om uluk bir zellik
arz etm iyordu.
 Veli Y ld z katledenler btn abalara ram en, cezasz kalm lardr. C inayet faili m e
hul edilm itir. V eliyi ldrenler yakalanm , ah itler grdklerini btn ayrntlaryla an
latm lar, ancak skynetim m ahkem esi V elinin katillerini cezalandrm ak iin bu delille
ri yeterli kabul etm em i, katilleri delil yetersizli in d en serbest brakm tr.

V elinin ei, katliam n yaratt zorluklarla bouarak hayatna devam etm ek zorun
da kalm tr. O tarihlerde b eb ek olan kz da ben zer sorunlarla boum u olm aldr. K olay
deil, b ir katliam da babas katledilen birisi olarak babasz bym ek. B tn di er ailelerde
olduu gibi V elinin ailesi de bu felaketten sonra uzun sre kendisine gelem em i, acyla
geirm ilerdir yllarn. B aba M ustafa Y ldz b ir trl kendine gelem em i, bu acy unuta-
m am t. A nne Sat Y ldz hep atlar yakarak anm ay srdrm ektedir olunu.

H ayat m adurlar iin kolay olm am t. K atliam sa kalanlarn da hayatn zh ir etm i,

kim se bu katliam dan salkl kam am t. G eride kalan lar kran artklar olarak g rl
m ler, gittikleri yerlerde kendilerini gizleyerek yaam ak zorunda kalm lardr.

V elinin m ezar kendi kyndedir.

 SMAL TERCANLI - ERZNCAN TERCAN - 1938

sm ail, aslen E rzincan- T ercanldr. B uralara srgnlerle gnderilenlerdendi. B ir buuk

yl G k s n n D nyurdu K y nde oturduktan sonra, on yl kadar nce M araa gt
ler. sm ail bu katliam da katledilen A bdullah K andem irli ile bacanakt ve onun gibi ham al
lk yapyordu. A yrca sm ailin bei kz, alts olan olan toplam on b ir ocuu vard. sm ail
bir sre nce bir kzn gelin etm i, dede olm aya aday olm utu. K om ular ve arkadalar,
artk dede oluyorsun diye kutluyorlard sm aili.

sm ail yllarn ar alm a koullar ve basklar altnda yaad. T ercandan buraya bir
ok badire atlatarak gelm ilerdi. yle anlatrd. K endisi bu srgnleri nasl yaad, bunu
ok anlatm azd, ya ii yand iin veya ocuklar ektikleri aclar b ilm esinler diye. Sr
gnden srgne sren b ir hayatn iinde yaam ak, insan daha engin, daha m utedil y a
pabilirm i. sm ail byle bir etki yaratyordu evresinde. Sanki btn y aadklar yoksulluk
ve bask hayatn bir parasym gibi alglad ve byle yaad. sm ail btn bu basklar ve
srgnlere ram en ne b ir gn o ff dedi, ne de basklara neden olan A leviliinden ve K rtl
nden vazgem eyi akim a getirdi.

Btn yaadklarn a itiraz yok m uydu? H er eyi kabul m ediyordu? B u ektiklerim izi
hak ediyoruz m u diyordu. H . sm ail, sadece iyim serdi, kaderci deildi. O nun iin byle
dnyor, byle yayordu. A slnda bu ekilde iyim ser olm ay h ay at ona retm iti. O n e
denle yaplanlara, ektirilenlere, hi alm ad, kabul etm edi. H ep itiraz eden yerde duruyor,
itiraz edenleri seviyor onlar destekliyordu.
 B tn yapt h er eye ram en yaam ak gzel ey be kardeim d er gibi yaam asyd.
ektii aclardan ve yaad zorluklardan dolay hayatna kahretm edi, ksm edi. H ep ayn
evk ve azim le sarld hayata. Sevdi hayat ve en ok ailesini. D ostlarn sevdi. nsanlar
sevdi. ikyet etm edi, en zo r zam anlarda ve en k t koullarda bile.

O baz insanlarn canavarlatn biliyordu. O nlarn b ir sistem ve dzen iinde bu sr

gnleri, bu zulm leri ve bu katliam lar yaptklarn da biliyordu. Btn bunlarn nedenlerini
bilm ese bile. zm n renem em i olsa da. B una ram en insana dair hep iyi eyler
dnyordu. Y reinde gzellikten baka hi b ir eye y er am am t.

sm ailin hayata dair bu yaklam felsefi bir derinlik ve byk b ir hbm anizm ieriyor
du. B ir lokm a bir h rka m isali b ir yaam vard. K im senin m addiyatyla ilgilenm ezdi. H er
tandnn iyi hallerine sevinir, kt durum larna zlrd. K im kapsna gelse elinden ne
geliyorsa onu yapar, neden sen u iim i yapm adn diye hesap bir tutum iinde olm azd.
evresindekiler onun bu haline im renir, bazen de ak a sorarlard, nasl bu kad ar iyi o la
biliyorsun? diye.

sm ail yoksuldu. G nbirlik b ir yaam lar vard Tercanl ailesinin. sm ailin ie g id e

m edii zam anlarda yaam n ihtiyalarn k arlam ak zordu. En fazla bakkaldan bor al
nrd yiyecek ekm ek. B una ram en sm ail, ocuklarna onurlu bir insan olm ann m irasn
brakm aktan yana srarlyd. O na hi kim se gayri insan b ir ey yaptram azd.

O nun iin sm ail, o katliam esnasnda bile ie gitm ek zorunda olduunu dnm ve
ar bir iyim serlikle, bize kim ne yapacak, biz ekm eim izin peindeyiz diyerek baca
na A bdullah K andem irle birlikte ie gitm ek iin km lard evlerinden. yerleri ayr
olduu iin yolda birbirlerinden ayrlm lar, herkes kendi iine yoluna ynelm iti.

e giden sm ail, yo ld a ortaln halini grm t. B tn ehir ay ak lar altndayd. ar

da dolam ak im knszd. nlerine kan iyerlerine bakyorlar, zel olarak girm elerini en
gelleyen her hangi bir iaret yoksa veya tersine girm ek iin iaretledikleri b ir yerse hem en
giriyor, yakp, yam alyorlard.

Bu saldrlar izlerken yrei azna geldi, sm ailin. B unu nasl yapabildiklerin zm e

ye alt. K endisini bunlarn yerine koydu, e er b ir can dm anm o lsa ben de bunlarn
yaptn yapabilir m iyim ? diye sordu kendisine. Em in olam ad, am a y ap am am dedi. En
azndan o kadar soukkanl ve canavar ruhlu d e ilim dedi.

K alabala yakalanm am aya, onlara grnm em eye alyor, buna gre yol gzerghn
deitiriyordu. ehrin halini grnce pim an o lm utu evden ktna. K eke km asayd.

A z ilerde b ir kalabalk vard. O nlar grnce yine yol deitirdi. Bu arada izleyebildi
i kadar izlem eye alyordu olanlar. G z ucuyla, kaam ak baklarla. E llerinde silahlar,
baltalar, tahralar, bak lar ne araan vard. ok kalabalklard. B irbirinin yanndaki m aa
zalara girm i datyorlard. E yalar yam alyor, herkes b ir yk y kleniyor gidiyor, yerine
yenileri geliyordu. sm ail iyice korkm aya balad. D urum ok ktyd ve kendisinin de
hibir can gvenlii yoktu.
 sm ail yapl ve glyd. K rte aksanl, alevi byklyd. sm ailin yle bir pos by
vard ki o by gren h er katliam c, b akalarnda yapt gibi sorgu sual yapm adan sm a
ili dm an beller ve hem en ldrrd.

u ie bak diye geirdi iinde. nsann byklar bana b ela olu r m u? A levilerde o lu
yordu ite. D aha ncede duym utu buna benzer durum lar. B undan b ir hayli yl nce E l
bistan da yapm lard. B yklar sakallar olan A levileri yakalam lar, byklarn sakallarn
kesm ilerdi. im di de daha ktsn yapar, ldrrler. N e kadar aalayc bir durum bu
byle? im di beni yakalarlarsa bym kesecekler ve ben bu durum u iim e sindireceim .
Evim e gidecek kahveye oturacak insan iine kabileceim ! N asl bir insana bu kadar onur
krc bir hakaret yap lab ilir diye yine sordu kendisine? C evabnn verilem edii sorular k a
fasn iyice kartryordu. te yanda katliam olanca hzyla srdrlyordu.

D ersim geldi aklna, D ersim in ac dolu hikyelerini ne ok anlatm lard. Ve h er d efa

snda yrei kabarm , gzyalarn tutam am t. im di daha kts m olacak? Bu ne hal
byle? B izim kaderim iz neden byle kanl? N asl olacak ve nasl kurtulacaz? Y ine baa,
cevabn verem edii sorulara, dndn fark etti. K zd kendinse kendi kendine.

K uytu tenha yerlerde yrm eye alarak y oluna devam ediyordu. K atliam clarda k at
liam larna devam ediyor. Yakp ykyorlard, saknm adan, saklanm adan. K orku ve endie
iinde, saklanarak, dikkatli davranarak i yerine yaklam t sm ail. yerinden de huzur
suzluk vard. K atliam konutular. H erkesin kafas karkt. K im hakl kim deil diye ko
nuuyorlard. H i biri yaplanlar doru bulm uyordu. sm aile tedbirli olm asn sylyor
lard. Y inede i yerinde i arkadalaryla her hangi bir sorun yoktu. O nlarn hepsi T rk ve
Snnilerdi.

Btn dikkatine ve tedbirli davranm asna ram en, sm ail, iten eve dnerken yakaland,
katliam clara. sm ail, Y rkselim m ahallesine karken bir em enin yannda yryordu
yukarya doru. M ahalleye girm esine az kalm t. Etrafta kt kt bakyorlard. sm ail
kafasn kaldrm adan, etrafna bakm adan yryordu. H ibir eyle ilgisi yokm u gibi.

K atliam clar etraf datm aya devam ediyorlard. Y akaladklarn sorguya ekiyor, is
terlerse brakyor, deilse tutup gtryorlard bir bilinm eze. Belki de ldryorlard gtr
dklerini. K im se sm aili grm yordu sanki. sm ail saknarak yryor, iinde dua ediyor
du. Sadece bir be dakikalk yolu kalm t. B e dakika daha grm ezlerse sm ail kurtulm u
olacakt. B ir yanda bunlar dnrken bir yandan da yakalanm as halinde kendisini nasl
savunacan tasarlyordu. A leviliini K rt olduunu inkr etm eyecekti, edem ezdi zaten
grnt akt. S olculukla ilgisinin olm adn syleyecek, insanlktan sz edecek, ortak
tand arkadalarn syleyecekti. Btn bunlarn sonunda bir kurtulu yolu doar diye
um utland, rahatlad.

Tam bu anda, sm ailin Y rkselim e yaklat, kendisini rahat hissettii anda, olan
oldu. sm aili izleyen birisi daha yakndan bakt. Evet, bu bir aleviydi, hem de Y rkselim e
gidiyordu. Sessizce ve bunca katliam cnn iinde. O lam azd. H em en bard, brakm ayn
alevi k ayor diye. sm ail serinkanl d avranm aya alarak duym azdan geldi. Y oluna de-
 'S t e n j / t & n / i t f a l / t / 'A U i/ m m ' / 7 8

vam etti. A m a o ana kadar zaten ok yaknnda olan katliam clar, yakaladlar, sm aili e
m enin yanndaki narn altnda.

Sorguya ekm ediler, soru sorm adlar, kelim e-i ahadet getir dem ediler. Sadece vurdular.
sm ail ilk ham lede kam aya alt. Y olunu kapatm lard. D erdini anlatm ak istedi. Tand
Snnileri sayd birer birer. H i biri are olm ad, h ibir ie yaram ad. En son are olarak
y alvarm aya balad. O nun da faydas olm ad, dinlem iyorlard bile. lgnca vuruyorlard.
Soukkanlydlar, b ir robot kadar. Zalim diler, b ir firavun kadar. nsana ait h ib ir deeri ta
m yor, tem sil etm iyorlard.

B yklarndan tutuyor, yoluyor, sonra k afasna kafasna vuruyorlard. Tam bir vahet
sahnesiydi. B aklarla delik deik etm iler, i organlarn dar kartm lard. B an ez
m iler param parayd. sm a ilin akan kan etrafa yaylyordu, sessizce ve y^va yava.
nar aacnn alt sm ailin kanyla slanm t. nar aac kabul etti mi sm ailin kann?

G zleri ak ve hafiften kanlanm t. sm ail gzlerini dikm i gkyzne bakyordu,

sanki bunca eziyeti, ikenceyi o yaam am t. Sadece o gzlere bakan birisi sm ailin l
dn dnem ezdi. yle canl, yle scak, yle candand baklar. K atiller sm ailin
yreindeki sevgiyi silem em ilerdi, gzlerine yansm t o sevgi.

sm ailin lm le hayat arasndaki ince izgiyi gem esine im kn verm ediler. sm ail, hun
harca katledildi. B ir ailenin babas, ei, dedesiydi, o. H erkesin sevdii, insanlar sevendi O.

sm ailin cenazesi gn sonra bulundu. C esedi paralanm , tannm az haldeydi. M e

zar da kaypt ancak aranarak bulunm utu.

nsanlk rnei sm aili, kim nasl ldrd, bunu bilen olm ad. A dalet iin arayanda
olm ad. A daleti salayacaklarn syleyenler, sadece ve kocam an b ir yalan sylediler. O
yalanlaryla zulm ve katliam lar y ap tlar ve h er eyi karanla gm dkleri gibi sm ailin
katilini veya katillerini de karanlkta braktlar. sm ailin katilleri yarglam ann kendisinden
de faili m ehul kabul edildi, yle deerlendirildi. Yani sm aili ldrm ekten dolay kim se
sulanm ad, kim se yarglanm ad. Sanki o cinayeti ileyenler bu dnyada deillerdi ve sanki
sm ail hi yaam am t.

sm ailin nar aacnn dibine dklen kan, zulm n ve yalann gcne kar, direnii
ve gelecek gzel gnleri sulayacaktr.
 ABDULLAH KANDEMR - ERZNCAN TERCAN 1938

A b d u llah ,da Y rkselim m ahallesinde oturan birok insan gibi m uhacirdi. E rzin
c a n dan gelm ilerdi. H am allk yapm aktayd. S adk bir aleviydi. nancna kuvvetle bal,
gereklerini yerine getirm ekten yana dikkatli ve zenliydi. D edeler geldiinde onlar can
kulayla dinler, m erak ettii, bilm ek istei b ir konu varsa onu saygl b ir biim de sorar ve
her durum da verilen cevab en doru cevap olarak kabul ederdi.

A bdullah K andem ir, devletle ve dzenle de sorun yaam ak istem eyen bir insand.
D evleti sevm iyordu am a korkuyordu. D zenden honut deildi, ezildiini, sm rldn
biliyordu, am a dzenin deim eyeceine, d eitirilem eyeceine inanyordu. D zeni dei
tirm ekten sz edenlerin afak konutuklarn ve havanda su dvdklerin sylerdi. D evletin
gcn abartr, kar kanlarn gszlne dikkat ekm eye alrd. B una ram en dzenin
ve devletin sahipleri, A bdullah K an d em irin soyunu da inancn da dm an bellem i, be-
nim sem em ilerdi. Y llar nce k arar verm ilerdi A bdullah K an d em irin soyunu kurutm aya,
inancn yok etm eye. B u nedenle yaplyordu katliam lar, cinayetler kom plolar, faili m ehul
infazlar. A m a A bdullah K an d em irin soyu da inanc da btn b u zulm lere, yok etm e ab a
larna ram en inat ediyordu yaam ak iin.

A bdullah K an d em irin drt olu bir kz ocuu vard. A slnda ad H am d u llah t, ancak
H am dullah ism i alevi inancna m al edildii ve bu ism i tayanlarn A leviliini deifre ettii
iin, H am dullah ism i, resm i kim lie A bdullah olarak geirilm itir.
 A bdullah ve ailesi b irok dierleri gibi D ersim den srgn edilm ilerdi. N e zam an gel
m iler, niin gelm iler, bu k o n u la n ok konum azlard.G eri A bdullah biliyordu, ok din
lem iti ac ve eziyet dolu srgn hallerini. A m a g enlerden kim se ilgilenm iyordu bu konu
larla. G enlerin ilgilendii konular, o gnlerde revata olan p olitik konulard.
A ncak devlet ve b u srgnleri planlayan ve uygulayan gler biliyorlard, kim in neden
nerede ne zam an srgn edildiini. Ve bu zel bilgiyi hafzalarnda hi silm iyorlard. ifre
liydi bu bilgiler, ancak zellikleri olanlar bilebilirdi. Yani ksacas bu devlet kendi isteine
gre biim lendirm ek istiyordu,toplum u.
Bu nedenle A b d u llah n h ay at serveni belliydi. C eza ekecek, katledilecek, sindirile-
cekti.N e yapsa ne etse kurtulm as m m kn deildi. Ya b ir katliam la ortadan kaldrlacak
veya bir i kazasnda lecekti. nc bir yol daha sunulm utu A b d u llah a. K en d ili olm ak
tan vazgeer, gerek ad olan H am dullah adn A bdullah yaparsa bir ihtim al ve bir srelii
ne yaam asna izin verilebilirdi. im diye kadar y aam asna izin verildii gibi.
A ncak buna ram en katliam lardan azade edileceine, kurtulacana dair b ir garanti
yoktu. Bu seenekler m uktedir olanlarn iktidarlarn korum ak iin A b d u llah n soyunda ve
inancnda olanlarn nne koyduu seeneklerdi. Lkin b aka b ir yol da b aka b ir seenek
te vard. Z ulm e, sm rye, hakszla hay r dem ek, kendi kim lii, ad ve inancyla zgrce
yaam ak ve bunun iin m cadele etm ek. B u seenekten uzaklatrlm ak iin basklar, zor
b alklar yaplyordu ve bu b ask lar artarak devam edecekti
O nedenle A bdullah bu katliam n hedefiydi ve btn abalarna ram en h e d e f olm aktan
kurtulam azd. nk bu dzen ve devlet, A b d u llah n varln h e d e f alan bir zellie ve
tarihsel kkene sahiptir. B tn bu konular A bdullah K an d em irle genler arsnda tartlan
konulard.
A bdullah, inaatlarda ham allk yapyordu. K endince geinip gidiyordu. K im senin etli
sine stlsne karm azd. ocuklarn ok seviyordu. O nlarn trnana ta desin istem i
yordu. O la ki ocuklarndan b in lerin in aladn, zldn grse cierleri paralanr,
onun derdini anlam aya, varsa aresini bulm aya alrd. Ve onun yzn gldrene kadar
kendisi de glm ezdi.
H am allk zor sanattr, yaam ak gibi. A m a A bdullah iini severek, sevinerek yapyordu.
Sadece evini ve ocuklarn yaatm ak iin deil, bir akt A bdullah iin alm ak. E m eiyle
kazanm ak ve o kazanla geinm ek, onun hem m utluluk, hem de vn kaynayd.
H er iyi insanda bulunan tm insani deerleri znde toplam t, A bdullah. D ostlukta bu
deerlerden birisiydi, en gzel dostluklar, en fedakr yoldalklar, en h esapsz pay lam
lar A bdullah gibi insanlar yaard. evresinde byle dostluklar yaad b irok arkada
vard A bdullahn. O nlarla birlikte olm aktan, onlarla hayat paylam aktan k e y if alr, yle
zam anlarda gr A levi byklarnn altndaki gl daha b ir iten olurdu. D ostluk onun y a
am nn vazgeilm eziydi. Em eki A b d u llah n b aka erdem leri de vard. K im seye kazk
atm ak, kim senin srtnda geinm ek, kim senin olanaklaryla kendisini y aatm ak gibi uya
nklklar yapm azd. B yle davranlara hem ihtiya duym az, hem de ok fena bozulurdu.
A bdullah, fazlasyla iyi niyetliydi. O kadar iyi niyetli olm ak h er zam an gzel sonular
verm eyebiliyor. A bdullah bu iyi niyetliliinden hareketle, sabah yaanan onca saldr ve
katliam lara ram en, b iz ham alz, kim bize ne diyecek, biz kim seye b ir ey yapm adk ve hi
b ir eye karm adk. N eden bizi ldrsnler diyen b ir rahatlkla kt evden, iine gitm ek
iin. B acana sm ail T ercan lyla birlikteydiler. Yolda ayrldlar birbirlerinde. H er birisinin
ii ayr yerlerdeydi.
G etii yerlerde sokaklar darm a dankt. K alabalklar ortalkta sava havasyla do
layorlard. A bdullah evden ktktan ksa sre sonra, arkasna dnp baktnda, evinin
yandn grd. P anikledi, korktu, kzd, zld.
arkada A h m etle birlikte eve dnm eye k arar verdiler. A hm et, A b d u lla h n en iyi
arkadalarndan birisiydi. O nunla tm dertlerini, sevinlerini paylayorlard. M ahalleye
yaklatklarnda ortalkta dolaan kalabalk, hem artm hem de daha lgn b ir hal alm
t. Y rkselim m ahallesinin bitiiindeki M aaral m ahallesine gelm ilerdi. K atliam cla
rn ba olduu iddia edilenlerden birisinin evinin yannda geiyorlard. nlerini evirdiler.
K atliam clarn hibir hali insana zg deildi, tam b ir canavarlar srsyd kalabalk. A b
du llah n o gr alevi byklarn ve gle insani sim asn grdklerinde hem en b aladlar
daldrm aya. Sorm aya gerek grm eden, vuruyorlard. H er biri bir tarafta ve ellerindeki b
ak, keser, dehre ve dier yaralayc aletlerle.
A b d u llah n o an berab er olduu Snni T rk i arkada A hm et, sahip kt arkada
na. Engel olm aya alyordu. S aldrganlara dil dkyor onlar bu canilikten vazgeirm ek
istiyordu. A h m etin stne y rdler hep birden. A h m eti A b d u llah tan uzaklatrm aya a
ltlar. A hm et, brakm ad arkadan. C anilere teslim etm edi. E tm eyeceini syledi. A b
d u llah kopartp aldlar A h m etin kollarnda.
lk vurduklarnda A h m ette dayanam ad, o da vurdu onlara, A bdullah ile birlikte. A n
cak onlarn derdi bakayd. A b d u llah ldrm eye k arar verm ilerdi. H er hali ve tavryla
A bdullah onlar iin iflah olm az dm and. A leviydi, K rtt, Y rkselim de oturuyordu ve
m utlaka solcuydu. B unca y ld r srdrlen katliam lara, bunca y ldr yaplan zulm e ram en
halen bu zelliklerini koruyan birisi m utlaka ldrlm eliydi. K atliam n ana kanunu ve te
m el am ac buydu.
A b d u llah n st ba kan, her taraf yara iindeydi. A b d u llah a vurulan darbeler henz
dm esine yol am am t. Ta ki uzak m enzilli b ir silahtan atlan kurun A b d u llah n alnnda
girip kafasnn arkasnda kana kadar. Silah sesi ve A b d u llah n vurulm asyla dm esi
birka saniye iinde oldu.
A bdullah kan kaybediyordu. H enz canlyd. G zlerin ap kapatarak derdini anlatm ak
istiyordu. K onuam yordu. E lleriyle yarasn y oklam aya alt. Elinin birisinin k alk m a
dn fark etti. B irden lm korkusunun glgesi dt yzne. K orktu. Fel olduunu
anlam t.
Z aferlerini seyreden katliam clar, A b d u llah la ilgilendii iin A h m eti de tehdit ettiler.
E er istersen seni de uzatalm bu ok sevdiin g vur arkadann yan m a. B ir ey dem edi,
A hm et. K enara ekilerek onlarn uzaklam asn bekledi. A b d u llah brakp ayrlm aya ii el
verm edi. K atliam clar biraz uzaklatklarnda, A hm et, A b d u llah n yanm a giderek ban
ellerinin arasna ald. H enz lm em iti A bdullah. A hm et bir are, b ir yardm arand etrafn
da. B ir araba ya da yardm c olacak birileri olsa da hastaneye gtrsek diyordu. N e araba
geiyordu, ne de yardm isteyebilecei kim se vard ortalkta. S okaklar katliam clarla do-
luydu. O nlar grenler ya h ak aret edip geiyorlard veya hi bakm yorlard. O la ki birinden
yardm istese belki daha kt b ir sonu doabilirdi.
A bdullah b ir elinin fel olduunu anladnda, dier eliyle ve iaretlerle derdini an
latm aya alt. C ebindeki czdan kartm asn iindeki paray alarak ailesine verm esini
istiyordu A h m etten. A hm et, en iyi arkada A b d u lla h n son arzusunu yerine getirm ek iin
cebindeki czdan alrken, gzyalarn tutam yor, A b d u llah tan gizlem eye alyordu.
C zdanda bir kda sarlarak iyice saklanm olan paralar ald, A b d u llah n ailesine ver
m ek zere, cebine koydu. A b d u llah a da tesilli verm eye alt. Ayn anda kfrediyordu,
bu ayrm cl yapanlara, A levi, K rt ve solcu olduu iin insan ldrenlere. B undan sonra
bende A leviyim , bende solcuyum , bende airetim , bende K rdm diyordu. A yaa kalkt,
gzyalarn s ild i ,, biraz teye, yolu daha iyi grebilecei b ir yere ekildi; b ir araba veya
yardm c olacak birilerini bulabilm ek um uduyla etrafna bakt. Bir are, bir yol grnm
yordu.
Tekrar dnd, A b d u llah n baucuna. K afasn yine ald ellerinin arasna. A bdullah zor
nefes alyordu. M oral verm eye alt. D ayan kurtaracam seni diye syledi. A bdullah
syleneni anlad m bilinm ez. A ncak A h m etin sevgi dolu yaklam ndan holandn belli
ediyordu. B ir ka dakika byle bekledi. A hm et tek rar bir are aram ak, birilerini bulm ak
iin A bdullahn ban yum uaka yere brakm aya alt. Tam bu anda, A b d u llah tan bir
kaslm a, sonra sert b ir nefes veri oldu. lm t. B ir hayat daha kaybolm utu gk kubbenin
altnda.
A bdullah, i arkada T rk Snni yolda A h m etin kucanda, verm iti son nefesini.
A bdullah ile A hm et arasndaki bu derin dostluk, lm n paylald bu yaklam , insan
ln tek um udu ve kurtarcs olacaktr. G elecek, eli kanl katliam clarn kin dolu salyal
barlarnda deil, ite bu insan davranta gizlidir.
A bdullah ie giderken bize bir ey dem ezler dem iti evde km asn istem eyenlere.
B acanayla birlikte kendilerine kim senin bir ey yapm ayacan syleyerek ilerine git
m ilerdi. dn ayr-ayr yakalanarak ldrldler. A b d u llah n cenazesi A kdere kpr
snn altnda bulundu.
te yanda A bd u llah n Y rkselim deki evine de saldrlm t. Ei ve ocuklar, evleri
yakldndan dolay hastanenin st tarafnda frnn stnde bir evde toplandlar. A skerler,
nc gn onlar buldular.H alen silahlar sklyor, y angnlar devam ediyordu.
A bdullahn yaknlar, cenazelerini alm aya gittiklerinde, cenazelerin tam am st s
teydi ve korkun bir m anzara oluturuyordu. Sanki birileri bizim bunlar grm em izi, seyret
m em izi ve korkm am z istiyor gibiydi diye dndler. C enazelerini alp ktlar. C am iye
alevi cenazelerinin alnm ad sylenm iti. A ile kendi cenazesini kendi evinde ykam , ce
naze trenini de kendi inanlarna gre yaparak gm m lerdir, A bdullah K an d em iri. A b
dullah K an d em irin de faili m ehuldr. S kynetim m ahkem esinin karar budur. A bdullah
K an d em iri ldrd iin kim se aranm am , sorgulanm am yarglanm am tr. A bdullah
K an d em irin m ezar M arata bulunm aktadr. A b d u llah n katilleri bulunam am lardr.
 K ylerde ki saldrlar
M ara katliam M aran ok sayda kynden de yaanm t. M aran birok kynde
A levi ve kom nist avna klm t. K im i yollar kesm i, kimi M ara gitm i, herkes tm
iini gcn brakm , btn zam ann ldrecek A levi ve kom nist aram akla geiriyordu.

K ylerde U lu cam iye bom ba konduunun sylenm esi, bu kfirlerin hakkndan gelin
m esinin istenm esi traktr rm orklarna doluarak ehre gitm ek veya y ollara kp A levi
kom nist aram ak iin yeterliydi zaten. te yandan katliam dan hedefi olan kylerde vard.
K im i M arata ki yaknlarnn durum unu m erak ettii iin yola dm t, kim i M arata
yaanan cehennem den kap kurtulm ak iin dm t yollara. K im i katliam yapm ak iin
yollardayd, kim i katliam dan kurtulm ak iin.

okyaar kynn b ir m ezrasnda oturan A bbas K arakz, 23 A ralk cum artesi gn,
M arata yaayan ablas iin kayglanm ve am casnn oluyla birlikte M araa gitm ek iin
yola km t. Y olda yakn kyllerinin hain tuzana drlm ve katledilm itir. stelik
bu tuzak abas ana diliyle kurulm utu.

Ayn gn yine M ara A ntep yolu stnde, katliam m adurlarna yardm c olm aya a
lan bu am ala yardm getirm ek iin kylere giden Veysel K alkandelen yine ayn akall
A bbaslar kylleri tarafndan ldrlm tr.
 Y ine ayn cum artesi gn M ithat B ozkurt, kendi ky olan A fin in K aanl kynden,
yolcularyla birlikte M araa gelirken yolunu kesm iler, yakalayp ldrm lerdir. ldr
m eden nce snnetli olup olm adna baklm snnetli olduu tespit edildikten sonra bile
lm den kurtulam am tr.

24 A ralkta ise yine okyaar kynn b ir b ak a m ezrasnda, A hm et Y ldz, Mara>ta

ki yaknlarnn yanm a ulam aya alm tr. A ncak o da yine yollarda A levi avna km
olan katliam clar tarafnda katledilm itir.

24 A ralkta katledilenlerden birisi de M ustafa A cin ik lidir. M ustafa yal b ir insandr.

O lunu evlendirm ek istem ektedir. Bu am ala bir kom u kye kz istem eye gitm itir. Y ann
da b ir tand bulunm aktadr. Y olunu kesip nce esir alm lar, sonra katletm ileridir.
. /
K ylerden daha ok sayda saldr yaanm tr. Snnilerin iinde yaayan K rt A levi bir
aile uradklar saldrdan kendilerini zo r kurtarm lardr. B una ben zer b irok saldr k atlia
m n yaand bir hafta boyunca yaanm tr.
 MTHAT BOZKURT - AFN KAANLI - 1953

M ithat gelien siyasal hareketlere ilgi duym aya balam olan, azim li, kararl, tuttu
unu kopartan zellikleri olan b ir em ekiydi. K sa sre nce blgeye gelm i olan d ev rim
cilerle tanm t, aabeyleri vastasyla. Z aten aile olarak yeni gelm ilerdi M araa. nce
aabeyleri gelm i, seyyar satclkla ie balam lard. A rkasndan gecekondu evlerinde yer
bularak elerini ve ocuklarn getirm ilerdi. Bu arada M ith atta onlarn etkisi ve katksyla
gelm iti M araa. Y aam m cadelesine burada devam etm ek istem iti. Yoksul, kylydler.
K ylerinde herhangi b ir topraklar yoktu. G einm eleri kolay olm uyordu Tek areleri, i b u l
m a veya bir eyler yapm a olanaklarnn fazla olduu ehre gm ekti. M ithat ve kardeleri
btn yoksul kyllerin yapt gibi ehre gelm i oldular bylece.

ehre geldiklerinde S erin tep ede bir ev tuttular. Bu arada M ithat bakalarnn iinde
alm aya balam t. A ncak ksa sre sonra yaratcln gelitirerek hem kendisine b ir i
retm i, hem de sosyal- siyasal faaliyetlerine daha etkili bir konum da devam etm enin y o lu
nu bulm utu. B ir araba alm , bununla M arala kendi kyleri arasnda hem yolcu tayor,
hem de nakliye ii yapyordu. Bu ekilde hem ilerini gelitirm i hem de kyllerinin iini
kolaylatrm t. H er gn kye gidiyor, kyden yolcularn alp M araa geliyordu. A kam
yine ayn durum , tersten devam ediyordu. B u defa M aratan toplad yolcular kylerine
gtryordu. M ithat bu ii haftann belli gnlerinde yapyor, bylece dier gnlerde baka
iler iin zam an yaratyordu. Z aten her gn yolcu bulm as da m m kn deildi.
 retm enlerin ldrldnde M ithat M aratayd. Sabah cenaze trenine katlm ,
saldrlara kar srdrlen protestoda D evrim ci H alkn B irlii (D H B ) kortejinde yerini a l
m t. A ncak dier gnn sabahnda rutin iinden dolay kye gitm esi gerekiyordu. K yde
herkes gelecek arabaya gre planlam asn yapyordu. O nlarn ilerine kar sorum lu dav
ranm ak zorundayd M ithat. yle yapt. Sabahleyin kye gitti. A ncak akl M arata kalm t.
ocuklar, ei, kardeleri ve daha birok tand akrabas yoldalar vard M arata. N asl
akl M arata olm asn ki? K ydeyken, yolda gelirken hep bunu konuuyordu.

K atliam saldrlarnn balad gn M ithat, kyde yolcularn arabasna bindirm i M a-

ra a geliyordu. Yola ktklarnda araba insan doluydu. K yllerin cenaze treninde ve
sonra yaanan saldrlardan haberleri olm utu. Y aanan saldrlar bir tedirginlik yaratm t.
K yllerin birou, yaanan saldrlardan dolay deil, nceden yaptklar planlam ann g e
rei olarak gidiyorlard. B ir ksm ise cenaze treninde y aananlardan dolay, Akrabalarn
ocuklarn m erak ettii iin gidiyordu M araa.

Bu gelim elerin b ir k atliam a yol atn ve on lar yoldayken bir katliam n yaandn
kim se bilm iyordu. A ncak arabada bulunan herkes b u durum la ilgiliydi. H erkesin sz d
np dolap bu konuya geliyordu. N eden bunlarn yaan d n a dair g r ler ileri srlyor
du. K im i bu durum u m ezhep farkll ve d m anlyla izah etm eye alrken, kim isi de
politik gelim elerin bu konularda daha fazla nem li ve belirleyici olduunu savunuyordu.
M araa yaklatka kayg ve heyecan artyor, herkes nasl bir durum la karlaacan m e
rak ediyordu.

Elbistan-M ara yolunda, M araa yaklatklarnda dikkat ekici bir durum un olduunu
sezinlediler. A rabalardaki yolcularn baklar m , arabalarn geilerindeki hz farkll m,
nedense deiik bir durum olduunu fark etti M ithat. Bu farkll ve farklln neden kay
naklanm olabileceine dair kayglarn paylat yolcularla. K im ileri ikna olm am t. D uru
m u, M ithatn an vehim li olm asna yordular. A ncak M ithat bir eylerin olm u olabileceini,
norm al olm ayan, am a izah edem edii bu m evcut durum un, bundan kaynaklandn hisse
diyor, dnyordu. A ncak insanlarda b ir tedirginlik yaratm akta istem iyordu. D olaysyla
kendisinin ortaya att, paylat dncesinde srar etmedi. A ncak ii rahat deildi.

M araa yaklatka, M a ra tan esen zehirli hava daha fazla belirginlem eye balad.
Yolda saa- sola saldr halinde olan kk gru p lar trem iti. Yol kenarlarnda, ellerinde
eitli saldr aralar olan bu gruplar neyin nesiydi? Y olcu olm adklar akt. A k olan bir
dier gerek ise bunlarn saldrm aya h azr halde olan evre kyller olduklaryd. M ithat bu
grdklerinden sonra artk M a ra ta kt eylerin olduundan iyice em in olm utu.

E llerinde deiik saldr aralaryla yol kenarlarnda dolaan bu gruplardan bazlar, y

ryerek ehre doru giderken, bazlar da gelen geen aralara zel b ir dikkatle, taciz eder
gibi bakyorlard. A rtk izaha gerek kalm ayacak k ad ar netti durum . Evet, ehirde byk
bir vukuat olduu anlalyordu. A ncak yolcularn m erak ettikleri esas ve nem li ayrntlar
bilm ek m m kn deildi. B yle olunca da herkesin kayglanacak b irok nedeni kt ortaya.
A rabadaki herkesin b ir yars M aratayd. H zla M a ra a gitm ek iin M ith a ta telkinde b u
lunuyorlard. ehir de M ith atn evi de ok yaknd.

A rabann yeterli yakt yoktu. B yle durum lar iin yedek yakt ta bulundurm am t
M ithat. N asl olsa h er zam an yakt ald p etrolden alacan hesaplam t, oraya da g el
m ilerdi zaten. im di petrole girip yaktn alacan sylyordu. M ithat arabay durdurdu.
Y akt alm aya hazrland. Bu durum da yakt alm ay, rahat davranm ann gstergesi yap a
rak, iini kolaylatrm ak iin kullanyordu. Yakt yoktu o petrol istasyonunda. N edeni de
M arata yaplan katliam d. P etrolden yak t alam adlar ancak h er eyi rendiler. O gece
M ithat ve dier yolcu lar petrole yakn bir kye snarak orada b arnm aya altlar sabaha
kadar. Petrolc onlar uyard herhangi bir saldryla karlaabileceklerine dair.

D ier gn sabah olduunda, M ithat kylleri bulunduklar yerde brakarak kendisi

arabaya yakt bulm ak am acyla ayrld. Y olda bir taksiyle karlat, atlad taksiye evine g it
ti. Eve yaklatnda grd m anzara korkuttu M ith at. K endi evi, alevlerini gkyzne
yayarak yanyordu ve etraf saldrganlarla doluydu. Eve gitm ek lm dem ekti. B aka ne
yapacana b ir anda k arar verem edi. H er iki seenei de lm olan iki seenekli b ir tercihle
kar karyayd. Tekrar arabasnn yanm a gitm ek iin yakt buldu bir yerden ve arabasnn
yanm a dnd.

M ithat, petrole benzin alm aya geldiinde, e tra f saldrganlarla evrilm iti. M ith at
tanyan birisi grd. H em en saldrganlarn grubuna bararak, bakn burada b ir A levi v ar
diye bard. Saldrgan sadece hab er verm i olm uyordu, ayn zam anda saldr duyurusu
yapm oluyordu bu bartyla. B ir anda toplanan kalabalk grup hep birden saldrm aya b a
ladlar. M ithat petrol binasnn iinde bir blm e girm i, orada kendisini korum aya al
yordu. Petroln sahipleri saldrgan deillerdi, ancak saldrganlara kar koyacak durum lar
da, niyetleri de yoktu. D olaysyla m evcut durum dan honut deillerdi. M ith atn petrol
terk etm esini istiyorlard.

K arlkl tartm a ve didim eler ok srm edi. M ith ata saldranlar, petroln cam n
erevesini kapsn krarak ieri girdiler. M ith a tn korunaca b ir yeri yoktu. A ktayd.
Yakaladlar. Bir A levi ldrm enin zevkine onlarda sahip olm ak iin can atyorlard. Ayrca
cennete gitm ekte vard iin iinde. M ith at y akalam lar ellerine geirm ilerdi. B ir yandan
vuruyor bir yandan da sorguya ekiyorlard. H ep olduu gibi sorgu, katliam a bir m eruiyet
yaratm ann gerekesini oluturm ak iin kullanlan bir m alzem eden baka bir ey deildi.
Sorulan sorular bilm ek veya gerekten M slm an olm ak, katliam dan kurtulm ann ola
nan salam yordu. M ithat iinde ayn durum yaand. Sorulardan sonra snnetli olup
olm ad gndem e geldi.

Bu defa M ith a tn snnetli olup olm adna bakm ak istediler. H i alevi grm em i gibi
garip b ir saplant iindeydi saldrganlarn efi durum unda olan. A levilerin snnetli o lm ad
na inanyordu. D ahas snnet olm ay sadece slam a zg bir durum sanyordu.

M ith atn pantolonunu indirterek cinsel organn kartm asn istediler. M ithat, nce iti
raz etti bu aalanm a yntem ine, kabul etm ek istem edi. E trafn sarm olan saldrganlar
silahlarn M ith ata dorultm u tehdit ediyorlard. M ithat, bu defa pantolonunu indirm ek
zorunda kald.

H ayret snnetlidir bu adam diye ba rd k bakcs, snnet uzm an. D ierleri de

gelip baktlar. Evet, ortak k arar snnetli olduuydu. Y ine de ldrm ek gerekir dedi b iri
si. G erekesini de hem en arkasnda aklad, A skerde de insanlar snnet ediyorlar dedi.
A nlalan bunu syleyen askerde snnet edilm iti.
 M ithat iin yaplacak b ir ey kalm am t. S nnetli olm as onun A leviliini ortada k al
drm ad gibi ldrlm esine de engel deildi. D eil m i ki bir alevi ldrm ek iin bunca
hazrlk yaplm t. Ve deim li ki A levileri ldrm ek cennete gitm eyi salyordu. Y akalan
m alevinin braklm as olm azd. P ara para d eiik azlardan bu szler dkld. V ur
dular M ith ata nce silahla, sonra ellerindeki eitli aralarla. Y araland M ithat, y arasna
bakm adan, dve dve lin ettiler, d efalarca yaraladlar. B aylm t, cansz ve hareketsizdi
M ithat. ylece braktlar orta yerde.

M ithat kendine geldiinde bu y arayla lm eyeceini dnerek kt yola. B ir arabaya

binip ehre gitm eye alyordu. K an kaybediyordu bu arada.
\
M ithat yaral halde, kendisini alacak b ir araba beklerken, saldrganlar g rd ler M ith a t.
K endi arabalaryla M ith a t ezm eye altlar. M ith at sendeleyerek kat. B u defa indiler
aralarndan B ir katliam c M ith a tn yakasndan tuttu, gtryordu ldrm eye. B u lunduk
lar petroln yan ana yolun styd. M ith at alp yolun dnda bir yere kadar gtrdler.
O rada herhangi bir saknm aya gerek grm eden tek rar v urdular ve M ith a t y aralaryla y e
rinde brakarak gittiler. N asl olsa bu defa leceini dnyorlard. G itm eden st n ara
dlar, parasn ve dier eyalarn aldlar.

M ithat yine lm em iti. A ncak artk hareket kabiliyeti kalm am , yerinden kalkam yor-
du. Evini dnd, eini, ocuklarn. Y olda kalm k y l ler geti aklndan B u yaralarla
leceini, artk son anlarn yaadn dnd. Y ine de um ut. B ulunduu y er y o la ok
yakn deildi. B uradan kendisini kim se grem ezdi. Y aralar ard. Srnerek daha grnr
bir yere kt M ithat. D aha fazlasn yapam ayacan da grd bu arada. Ya b u rad a birileri
tarafndan grlerek alnp doktora gtrlecek v ey a beklerken kan k ay b n d an ... M ithat,
alam aya balam t. im diye kad ar hi bunu hesaplam adn fark etti. u an lm e en
yakn olunan yerdeydi. Y aralarna, yaralarndan akan kana bakt. K an akyor, topraa ka
ryordu, usulca. A kan canyd, hayatyd. Y aralarn elleriyle tutm aya, bylece kan akn
durdurm aya alyordu. A vular kan doluyordu h er defasnda. lm b u rnunun dibindey-
di ve kaam yordu lm den. ocuklarn hatrlad yeniden. N e ok seviyordu onlar? Ei
im di ne durum dayd acaba? K endisini m erak ed iyordur m utlaka. Ya onlara da b ir eyler
olduysa? O nlarn yan n d a insanlar vardr, ko ru rlar birbirlerini, diye geirdi aklndan. M it
hat bazen kendinden geiyor, bilinci bulanyor, gzleri kararyordu.

Yola ok yaklam t srne srne. G elen geen aralar gryor, fakat durup bakm a
dan geip gidiyorlard. B ir ara geldi, M ith a tn yanm a kadar yaklat ve durdu. ndiler
aratakiler. M ith atn stne eilerek ne olduuna baktlar, yaral olduunu anladklarnda
onu alp ehre gtrm enin telana girdiler. ok kan kaybetm i, her taraf kan olm utu.
M ith a t alp ehre, oradan da ehir dnda bir hastaneye gtrdler. M ith at b ir sre sonra
ald yaralarn sonucunda A d an ada ld. M ith atn katilleri, sadece sebebiyet verm ekten
yargland, cezalandrldlar.

M ith atn m ezar P azarck n b ir kynde bulunm aktadr.

 VEYSEL KALKANDELEN - TRKOLU- MNEHYKL - 1953

Veysel, M a ra a yak n l y la bilinen ve T rk o lu na bal olan M inehyk kynden-

dir. M inehyk, 1960l y llarda yoksul b ir E lb istan lnn buraya yerlem esi sonucunda
biraz da zorla igal edilerek oluturulm u b ir kydr.

A nlatlanlara gre, E lb istan l H aan, b u ralard a M ara aalarnn iiliini yapm akta,
srlarn yaym aktayd. K o ca arazi bom bo ve atld stelik kim se ilgilenm iyordu.

H aan buralara yerlem eye karar verir. K endi kynde ne kendisinin ne de kyllerin
topra yoktu. K ylerinin yeri daha ok susuz ve talk b ir araziydi. ok az olan tarm a
elverili toprak iinde k y l ler sk-sk kavga ederlerdi. B urann topra devletin m alyd ve
kim se karm yordu. O nun iin H aan buraya yerlem ekten bir saknca grm ez.

H aan m birka arkadayla gelip yerlem esinden sonra, M inehyk adl ky olum aya
balar. H asan lardan sonra bakalar gelir. G iderek, b u iletilm eyen arazide byk b ir ky
oluur. Z am an-zam an devletle atm alarn yaand kyde, hem bu yerleim biim i, yani
devlete ram en topraklar igal ederek yerlem ek, hem de genel olarak kyllerin sosyal
yaplar, kydeki devrim ci alm alarn tem elini oluturur. B ylece M inehyk ky, M a
ra a en yakn ve en kalab alk b ir ky olarak, devrim ci yaplarn da en gl ve en rgtl
olduklar bir yerleim e dnr. K yn bykl, ehre yakn olm as ve baka baz zel
likleriyle de M inehy k ky zel bir nem arz eden bir kyd.
 ff e M s & e n / d t l / / 'A le v ta # / 7 8

Veysel ve ailesi de belirtilen devrim ci yaplarn iindeydiler. Veysel D evrim ci H alkn

B irlii (D H B )nin a k tif bir taraftar idi. M ara katliam baladnda, b iro k yakn gibi
kardei de M aratayd. C enaze treninde ve sonrasnda yaanan saldrlara kar m cadele
de yerini alm t, V eyselin kardei.

Veysel, katliam ren ir renm ez hazrlklarn yaparak haber b eklem eye balad. B ir
an nce M arata katledilenlere yardm etm ek iin sabrszlanyordu. Y aplan katliam her
kes gibi V eyseli de, zm , rahatsz etm iti. A yrca kardeinin devrim ci faaliyetler iinde
olan birisi olarak M ara ta bulu n u y o r olm as, V eyselin daha ok kayglanm asna, M araa
gitm ek iin sabrszlanm asna yol ayordu.

B ekleyi ok srm edi. Veysel b ir grup kylyle birlikte ehre gitm ek iin yola kt
lar. G eceyi beklem ilerdi ehire girm ek iin. Z aten deiik arazi yollarn kullnarak gel
m ilerdi. Y ollar katiller srs tarafnda evrilm i, kesilm iti nk.

A kam n ilerleyen saatlerinde M aran m ahallelerindeydiler. lk olarak yaknlarnn

bulunduu evlere uradlar. U radklar evler, ya yanm , yklm , evde kim seyi b u lam
yorlar veya yaral, kaygl ve acl insanlarn atlaryla karlanyorlard. znt, endie ve
fke dolu yzleri ve yaral yrekleriyle bu insanlar, bazen susuyorlard uzun-uzun. A ncak
bu susular, sylenen atlar gibi ac yklyd.

Veysel ve arkadalar, insan donduran katliam m anzaralaryla karlatlar. K arlatk

lar bu durum onlar ok etkilem iti. Bu etkiden hzla kurtularak n eler yapacaklarn belirle
m eye baladlar. G ecenin yaratt sessizlii b ir olanak olarak deerlendirip b ir durum tes
piti yapm aya altlar nce. Sonra ulaabilecekleri herkese ulam aya ve onlardan katliam
m adurlarna yardm c olabilecek bir g oluturm aya, b ir destek y aratm ay a k arar verdiler.
B u alm a gece sabaha k ad ar devam etti.

B u abalarnn sonucunda, neler y apabileceklerini, nelerin eksik olduunu grm eleri

m m kn oldu. B uradan edindikleri bilgiler, b ir ro ta belirlem elerini m m kn klm t.

B unun zerine Veysel, b ir arkadayla birlikte yardm getirm ek am acyla kylere g it

m eyi kararlatrdlar. G rev belli olm utu. G idilm esi gereken kylerde belliydi. A ncak baz
y ollar saldrganlar tarafnda daha youn b ir denetim altndayd. D aha kolay geileceini
dndkleri A ntep y olunda kylere gidilm esinin dah a doru olacana kanaat getirdiler.

Yola ktklarnda, kylere gitm ek iin arab a bulm an n kolay olm ad ortay kt. Ya
yan yrm enin de hem skntl yanarl vard, hem de uzun srecekti. Bu nedenle rastlaya
cak olan uygun bir arabaya binebileceklerini dnerek y olda beklem eye baladlar. B ine
bilecekleri bir araba b ulabilirlerse onunla b ir yere kad ar gitm eyi, daha sonra inerek yaya
yrm eyi kararlatrdlar.

B indikleri ara A ntep y o lunun b ir yerinde katiller tarafnda durduruldu. H i akllarna

gelm em iti byle b ir ihtim al. K endi durum larna ar gvenm iler, byle b ir aksilii hesaba
katm am lard.

A rabadan indirildiler. Sorgular, h ak aretler ve tacizler balad. B unlar uygun b ir b iim

de atlatm aya altlar. A ncak b u m m kn olm ad. Sradan k yller olduklarn, sadece
araba olm ad iin bu kam yonla kylerine gitm eye altklarn anlattlar. K endilerinin de
M slm an olduklar sylediler. K atliam clar V eysellerin sylediklerinin hi birisine inan
m yorlard. K im liklerini alm lar, oradan alevi olduklarn anlam lard. V eysellerin lm
ferm an yzyllardan beri verilm iti. A rtk lm kanlm azd.

K an em icilerin vaheti korkuntu. V eyselin kafasna ellerindeki n acak la vuran cani,

kafatasnda byk b ir yarann alm asn glerek seyrediyordu. V eyselin st ba kana
buland. K an durm uyordu. Veysel b ir eliyle kafasndaki yarasn tutuyor, dier eliyle k en
disine ynelik saldrlara kar koym aya alyordu. Saldrganlar kalabalklard. G elen her
arabay durdurm ak istiyorlard. B u durum kargaaya ve V eysellerle ilgilenirken boluklarn
dom asna yol ayordu.

Y akalad b ir bolukta kam ak iin ham le yapt Veysel ve kat. A rk asn d a ate edip bir
kez daha yaraladlar. O lduu yere dt Veysel yaralaryla.

Veysel b ir ka yerinde yaralanm , h er tarafnda kan boanyordu. Yanm a geldiler. Vey

sel den ne b ir hareket vard ne de b ir nefes. lm olduunu vey a nasl olsa kan kaybnda
leceini dnerek ittiler, yaral V eysebin bedenini kenardaki su yata ukuruna. Veysel
o yaralara ve onca kan kaybna ram en yaam a tutunm u, direniyordu.

B ir baka gurup M eh m eti esir alm sorguluyordu. M ehm et, eitli yerlerinde y aralan
m t. Yaralar hafifti M eh m etin. Esirlerini alp kylere doru yneldiler.

Veysel, kendisini gven veren bir sessizliin iinde hissetti. G itm ilerdi saldrganlar.
Tehlikenin getiini dnen Veysel, ayaa k alkm aya alt. K alkm ak zordu. B unun yerine
dorulup oturm ak daha kolay grnyordu ve yle yapt.

nce oturduu yerde yaralarna bakt. Y znde, kafasnda ve srtnn alt blm nde
yaralanm t. D ier yaralarnn lm cl olm adn dnd. K afasndaki yara ile kan kayb
sorunu vard. nce kan durdurm ak istedi. B unun iin stn ban y rtarak eksilm i g
cyle yaralarn sarm aya alt. B aardn fark edince yaam a um udu artt. ocuklarn ve
eini dnd. im di hi bir eyden habersiz beni m erak ed iyorlardr diye geirdi aklnda.

O turduu yerde, y aralaryla urarken hayli yorulm utu. B iraz da tem izlik yapt, s
tn ban olabildiince dzeltti. A ncak btn bu abalar, V eyselin savata km bir in
san grnts iindeki halini ortada kaldrm yordu. A yrca kan kaybn da durduram am t.
H em en ayaa kalkp buradan ayrlm as ve b ir yere ulam as gerekiyordu. Z orlanarak kalkt
ayaa. Y ine arazinin iinde en yakndaki kye yneldi. Bu ky tanm yordu, ancak eer
A levi ky deilse yardm c olm ayacaklarn, hatta saldrabileceklerini biliyordu. Bu ihti
m ali dndke korkuyor, gidip gitm em ek arasnda kararsz kalyordu. F akat baka aresi
yoktu, o kye gidecekti. E n yakn ky orasyd nk.

Vard ky K rt Snni kyd. K endisine saldranlarn kyne hem yaknd, hem de

ayn insanlard. H atta saldrganlarla akrabaydlar. Veysel bunu rendiinde, byk bir
korkuyla hem en kyden km aya alt. V eysele yardm c olm aya ynelm ediler, kim sin
neden byle oldu, nereden gelir nereye gidersin diye soran olm ad. F akat saldrm adlar da.
 Z aten Veysel bitm i tkenm i durum dayd, kan kaybnda. B elki de kim se, b iraz sonra
kan kaybnda lecei belli olan birisini ldrm ek gibi b ir yanllk yapm ak istem em iti.

Veysel kyn iinde kanlarn akta-akta yrm eye alyordu, b ak a b ir kye gitm ek
iin. rl plak bir bozkrn iindeydi. N ereye k ad ar yryebilecekti? B irileri g rlebi
lecek m iydi? Y arasnda yava-yava szan kanla b irlikte can akyordu topraa. N e kadar
dayanabilecekti? G zlerinde akan yalar, yan ak larn d a szlerek, usulca dyordu yere.
K yn dna ktnda, Veysel artk yryem iyordu. O turm ak istedi, yapam ad. D t
buz gibi donm u topran stne. C enazesinin yerini birka gn sonra h ab er verm ilerdi.

M ehm et kalm t ellerinde. H enz sorgulam a bitm em iti. M eh m eti bi* evde alk o y d u
lar b ir sre. D aha sonra alevi olm adna inanarak serbest braktlar. t
t f
V eyseli de akall kylleri ldrdler. B unlar K rt S n n ilerdi. O gnn koullarnda
rk faist dncelerin etkisinde olan b u insanlar, alevi K rtleri ldrm ekten en kk bir
tereddt yaam yorlard. K atiller, yeterli delil o lm ad iin herhangi b ir ceza alm am
lardr.

Veysel katledildiinde evliydi. B ir olu birde kz vard. A yrca ei sekiz aylk ham iley
di. B ir ay sonra yeni b ir kz olduunda, henz V eyselin yas tutuluyordu.

V eyselin ailesi kalabalk ve yoksuldu. O n iki kiinin sadece b ir inekleri vard. Btn
m al varlklar bundan ibaretti. B ununla kocam an b ir ailenin yaam n salam ak zo rundayd
lar. V eyselin annesi btn bu y okluklara gs gererek, hem torunlarn, hem tm ailesini
ayakta tutm aya, onlarn geleceini kazanm aya alt. V eyselin acsn yreine gm en
annesi, onun yokluunu ocuklarna gsterdii sevgiyle giderm eye alt.
 ABBAS KARAKIZ - PAZARCIK-KARAHASAN KY 1958

A bbas K arak zn birok yakm vard M arata. Enitesi M usa F unda ve ablas bunlar
dan bazlaryd. K atliam haberini ald andan itibaren yerinde duram am aktayd. O rada,
M usa F u n d ann saldrlara m aruz kalaca, tahm inden te, genel olarak paylalan b ir b il
giydi. Bu nedenle herkesten farkl olarak daha fazla kaygl ve tedirgindi A bbas.

Z aten btn ky ayaktayd. K yllerin doal yaam , btn doal faaliyetler, iler dur
m utu. K im senin evinde yatak lar serilm em ekte, ocaa yem ek konm am aktayd. T m k y
ller, bazen kk bekler halinde, bazen de daha byk topluluklar eklinde bir araya
gelerek yaananlar konum aktaydlar. H er d efasnda yeni sylentiler, yeni b ilgiler p ay la
lm aktayd. G elen h er haberden sonra b ir kez daha yrekler yanm akta, yeni lklar yk
selm ekteydi gkyzne.

evre kylerde de ayn durum yaanyordu. Pazarck ovasnn btn A levi- K rt kyle
rinde durum aynyd. Y ine bir katliam dm t paylarna. Y ine katliam gnleri yaanyordu.

H erkes b ir byk aresizliin ve cevabn bulam adklar sorularn penesinde k v ran

m aktayd. N eden kendilerine byle b ir zlm rev a grlm ekteydi? Ve bu zulm e dur dem ek
iin ne yapm alar gerekiyordu? B u sorulara m akul bir cevap verilem iyordu. fke, dalga
dalga byyor, yaylyor, aresizliin duvarnda b ir volkan gibi patlyordu.

Yollar tutulm utu; ehre girilem iyordu. Yeni gelen haberlere gre, saldrganlar tm yol
lar kontrol altna alm , herkesi kim lik kontrolnden geiriyor, yakaladklar A levileri l-
dryorlarm . O la ki saldrganlar alsa bile, bu defa da gvenlik gleri ehre girilm esini
engelliyorlard. Yani kp ek ler salnm , talar balanm t. K yller, bu aresizlik iinde,
b ir aa, b ir yukar dolayor, h ib ir ey yapam am ann strabyla fke biriktirm ekteydiler.

Bu aresizliin tartld anlarn birinde, A bbas, dayanam ad ve bulunduu topluluk

tan hzla ayrld. K arar verm iti. A rkadalaryla veya yalnz, am a m utlaka gidecekti M a
ra a. A blasndan ve enitesinden hab er alam yordu. Enitesi im diye kadar m utlaka haber
verir veya bir biim de b uraya gelirdi. D em ek ki b ir sorun vard. Sorunu anlam anri tek yolu
M araa gitm ekti. B ylece hem orada ne olup bittiini renm ek, hem de k atliam clara kar
m cadeleye katlm ak, en azndan kurbanlara yardm etm ek m m kn olacakt.

A ncak bu yolla, vicdan ve nsan sorum luluunu yerine getirm i olacakt. H em en ark a
dalarn buldu. Tartm alardan sonra, A b b asm ald karar, arkadalar tarafndan paylal
d. H em en birka yoldayla birlikte ehre gitm ek zere hazrlklara baladlar.

Ve gecenin b ir saatinde y o la ktlar. A bbas lm tayan gizem li bir y o lculua k t

n biliyordu. A m a lm m utlak deildi ve y aknlarna yardm etm ek gibi ahlak ve nsan
bir zorunluluk duyuyordu. A yrca iin sosyal ve p olitik yan da vard. B tn bu nedenlerle
bu yolculua kyorlard.

Y ollarnn stnde K rt-S nni b ir ky vard. O nlarn saldrlara katlacan tahm in ed i

yorlard. En azndan, dnem in p olitik konum lanlar itibaryla, k atliam clara daha yakn
olduklar biliniyordu. A ncak kendilerine saldracaklarna pek ihtim al verm em ilerdi. K o m
u kydendiler, kendilerine ynelik b ir saldrya girim eleri, stelik bunu bu k ad ar aktan
yapm alar kolay olm azd. O nedenle kom u kyllerden herhangi b ir ktlk b eklem iyor
lard. B irbirlerini tanyor, birlikte i yapyorlard. Tek bana bu bile, kendilerine saldrm a
m alar iin yeterli bir neden olm alyd. Bu dncelerle iinden gem ek zorunda olduklar
K rt-Snni kye yaklam lard.

D ikkatli yryorlard. K onum uyor, fazla ses kartm am aya alyorlard. B ir sre yol
aldktan sonra, karanln iinde b ir kprt, b ir h arek etlilik grdler. D aha soukkanl ve
yava yrm eye altlar. N e olduunu anlam ak istiyorlard. B iraz sonra, dikkatle baktk
lar noktada, birilerinin olduu daha net anlald. K arartlar daha belirgin olarak grlyor
du. A rtk kim senin gizlenm esine gerek kalm am t. A bbas ve arkadalar, b ek lenm edik bir
tehlikeyle karlatklarm dnerek m evzilenip beklediler.

K arlarndakilere kim olduklarn sordular, bararak. O nlarda bir sessizlik oldu nce.
K sa sren sessizlikten sonra, T rke sorulan soruya K rte b ir cevap geldi: E m ne yaban
cya, am e K rdin; em ji F erru- akallyann. Y abanc deiliz. Biz de K rt z. K onua
nn ses tonundan, genlerden daha yal olduu belli oluyordu. Ses, gven verm eyen, ihanet
kokan bir sesti. A ncak A bbas ve arkadalar, bunu anlayacak kadar tecrbeli deillerdi.
 B ir derde derm an olm ak b ir y aray a m erhem olm ak iin km lard yola. M arata y a
nan atee bir tas su dkm ek istem ilerdi. M araa gitm elerine engel olunm am as yeterliydi.
A yrca vuruulacak olan y er buras deildi. B u dnceler iindeki A bbas ve arkadalar,
fazla tedirgin olm am aya veya tedirgin olm u bir grnt verm em eye zel dikkat gstererek
ktlar ortaya. K arlarndakilerin sorun kartm ayacaklarn sandlar. B elki on lar da k y le
rini bekliyorlar diye geti akllarndan. A bbas ve arkadalar bulunduklar m evzilerden k
tlar. D ierleri de km aya b aladlar birer birer. O nlar kardan g eld iler A bbaslara doru,
A bbaslar da onlara doru yryorlard. A bbas ve arkadalar kim seyle atm ak birilerini
ldrm ek derdinde deillerdi. O nedenle sadece kendilerini korum ak adna tedbirli olm aya
alyor, ona gre yryorlard. A ncak dierleri iin durum byle deildi. h anetin en k a
ranlk dehlizlerinden geliyorlard. O lduka yaklam lard.

S onrasnda ihanetin en kahredici ve lm cl hali yaand. A b b asm K rt-Snni kom u

kylleri, bararak, hakaret ederek, aalayarak silahlarn b o alttlar genlerin stne.
S ilahlar patlar patlam az, ilk A bbas vuruldu. Y aralyd am a elindeki silahyla kar k o y m a
ya alyordu. A rkadalar m evzie girerek karlk verm eye baladlar. D ierlerinin says
oktu ve daha uygun pozisyondaydlar. K arlk verm eye devam etm ek kolay grnm yor
du. atm aya devam etm ek zor ve riskli olacakt. B unu fark eden A b b asn arkadalar,
geriye doru ekilerek, katliam clarn silah m enzillerinin dna km aya altlar.

A bbas ald yaraya ram en direnm eye devam ediyordu. A rkadalaryla ilgilenen sal
drganlar, onlar gittikten sonra dndler A b b asa. U zun ve korkun b ir silah taram as oldu.
Sonrasnda saldrganlarn grltl konum alar duyulm aya baland. A b b asn silahnn
sesi kesildiinde, kafasnda ve bedeninin deiik yerlerinde kurun yaralar alm t.

H ain dzeni planlayanlar, dierlerini kardklarn, A b b asn ise ldn dnerek

ktlar tuzak kurduklar inlerinden. A b b asn yanm a vardlar hem encecik. A cele ediyorlard
sonucu grm ek iin. A bbas bulunduu m evzide, elinde silah yatyordu. Bir kolunun stne
dm t. K oluna dayanarak kalkacakm gibi duruyordu. Y arasndan akan kan, yasland
topra slatm , kara bir leke gibi duruyordu gecenin karanlnda. Sessizdi. A yaklaryla
drterek sa olup olm adn anlam aya altlar. lm t. H em en stn ban arayp,
yam aladlar ceplerini. Silahn da alp ayrldlar oradan.

ehirde ykselen dum anlar ve yanan evlerin alevleri grnyordu. G ecenin karanl
rtem iyordu katliam n grntsn. B inlerce, on binlerce insan, aclar iinde kvranyordu
gecenin bu saatinde. A b b asn annesi, babas, kardeleri, A b b as bekliyorlard. A b b asn
l bedeni plak ve souk bir arazinin iinde yatyordu. A b b asn ldrleceinin ihtim ali
bile annesinin yreine ate drm esi iin yeterliydi. A bbas gittiinden beri elleri b r n
de at yakp dolayordu. A b b asm ls geldiinde annesi ld, dirildi, bir daha ld bir
daha dirildi. G nlerce, aylarca bu byle devam etti.

A b b asn annesi atlaryla yakt yrekleri. B ir gen dm t topraa. O topraa den

gencin kan sulayacak, orada yeerecek iekleri. A m asn gller, dom asn gne. Y eer
m esin aalar. N asl k y lr genlere? lendi, alad, sordu, rendike daha ok alad.
 A bbas, evresine gven ve sevgi yanstan b ir genti. G erek kyde, gerek M arata,
tanyan herkesin sayg duyduu, deer verdii birisiydi. Liseyi bitirm i, okula devam edip
etm em eyi tartyordu ailesiyle. Yatlar iinde olgunluu, saygl ve alkanlyla olum lu
bir etki brakm t herkesin stnde.

A b b asn aabeyleri o dnem gelien p olitik m cadeleyle ilgilenen insanlard. B u du

rum A b b as da etkilem iti. A bbas dnem in devrim ci yaplarndan olan H alkn K urtuluu
adl devrim ci dergi evresindeydi. A b b asn aabeyi K am il de bu konularla daha ileri d
zeyde ilgileniyordu. Z aten K am il ve ei 12 E yll srecinde uzun sre cezaevinde yatm lar
d. zetle A bbas ve ailesi politik gelim elerle ilgilenen duyarl bir aileydj.

B abalar hem kyde iftilik yapyordu, hem de M arata tekstil atfyesi vard. A bbas
da hem M arataki atlyede babasna yardm c oluyordu, hem de kydeki iftifik ileriyle
ilgileniyordu. B u arada sosyal ve siyasal alm alarda katlyordu.

A b b asn katilleri iin skynetim m ahkem esi, A bbas K arakz ldrdklerine dair
hi bir kantn bulunam ad n belirtti, byle h km verdi. M ahkem e, kon u y a ilikin yap
lan ikyetleri yeterince aratrm ad. Sunulan delilleri yetersiz buldu. K atil olarak ad ge
enlerle ilgili etraflca b ir soruturm a yapm ad. B ylece A b b asn katilleri, ellerini kollarn
sallayarak dolatlar ortalkta. H ibir ey y apm am lar gibi hayatlarna kaldklar yerden
devam ettiler.

A ncak onlar ne tarihin lanetinden, ne de vicdanlarn adaletinden kurtulam ayacaklardr.

M ara katliam nda, enitesi M usa Funda da katledilm iti. A yrca daha sonra srdrlen
politik m cadelede birok yakn bedel dem itir.
 DEVR ZLKFL- TRKOLU MNEHYK KY - 1960

D evri kendi ky olan M inehyk kynde iftilikle m eguld. Bu ky M araa ok

yakn olan bir K rt alevi kyyd. K yllerin ok byk bir ksm evre ilelerden gelm i
ler buraya yerlem ilerdi. O dnem srdrlen toplum sal politik faaliyetlerin ok youn
olarak yaand belli ba kylerden birisiydi. O dnem okula gitm e olana bulam am
olan btn ky genleri gibi kynde tarm la uraan D ervi, ayn zam anda politik ge
lim elerden de etkilenm iti. zellikle dnem in D eniz G ezm i gibi devim ci nderlerinde
etkilenm i olan D evri, yine ayn ekilde Y lm az G ney hayranyd. D ervi hayatn dzene
koym ak iin yaknda askere gitm eye hazrlanyordu.

M ara katliam b aladnda herkes gibi D ev rim de huzuru bozulm utu. B tn ky

ayaktayd. Y ollara dklm , haberci mi b ekliyorlar kendileri m i hab er alm aya gidiyorlar
belli deildi. Y ryorlard, bazen hzlanarak, ou zam an bekleerek. K adnlar atlar y a
karak dizlerini dvyorlard. G enler b ir an nce M a ra a gitm eyi tartyorlard. Tecrbeli
ve yal olanlar ise tem kinli olm ay neriyorlard. K yn sokaklar, yol boylar, h er an
gelebilecek b ir kara haberi beklem ekten yorgun dm olanlarla doluydu. K yllerin b ir
ksm da evlere toplanm , evlerde tartyor, b ir yol b ir ara aryorlard.K atliam gnleri
byle geiyordu, M inehyk kynde.
 K atliam gnlerinde D ervi Z lkflnn abisi de M arata bulunuyordu. D ervi, ab i
sinden haber alam yor, ne olup bittii renem iyordu. G elen gidenlerden bir h ab er getirm e
si bekleniyordu. Bu yolla beklenen haberler ya g elm iyor veya gvenilir olm uyordu. A rada
iki gn gem iti ve henz hab er yoktu. G idenlerde gelm em iti. Y ollarn kesildii, geleni
gideni yakalayarak ldrdkleri syleniyordu.

D evri dayanam ad. Eli kolu bal b eklem ek ona gre deildi. A bisinden hab er alam a
d bu anlar bekleyerek geirem ezdi. A nnesiyle b abasnn srarlarn dinlem edi. B ir haber
alm al veya gitm eliydi M a ra a. B ir are aram aya balad. Yola kt nce. Ya b ir haber alr
veya bir arabaya biner giderim diye dnd. Y olda hem ok seyrek geiy o rd u arabalar,
hem de kim se durm uyordu. B yle gidem eyeceini dnd bir an. ehir; b y le zam anlarda,
yayan gidebilecek kad ar yaknd. A ncak yaya gitm ek de tehlikeliydi. Y ollarn tutulduu
sylenm iti. B u nasl i diye geirdi aklnda. B ir k atiller etesi btn b ir toplum u gn
lerce esir alm , kim se h ib ir ey y apam yor . B ir k arar verm eye alrken aklna gelen bu
dncelerle dolap duruyordu.

B eklerken kom u kyden tand b ir taksici geldi. O kyn insanlar K rt Snni>ydiler.

A ncak D ev rile aras ok iyiydi taksicinin. B irbirleriyle uzun sredir tan rlar ve arkada
lk ederlerdi. D ev rii grnce durdu taksici. Y annda D ev riin tanm ad bir ka kii daha
vard. M erhabadan sonra D ev rie ehre gitm ek istiyorsa kendilerinin de ehre gittiklerini
sylediler. B irlikte gidebilirlerdi. D evri teklifi dnm eden kabul etti. A rabaya binerken
D ervi, bu gidiin dnnn olm ayacan, son yolculuuna ktn hi aklna g etirm e
di. A rkadann katliam c olabileceini hi dnm edi.

Takside yer ald ve D evri, taksiye yerleti. B iraz yol aldklarnda ve konu M arata
olanlara geldiinde, bunlarn niyetini anlad D ervi. Evet, bu n lar katliam clardan y anayd
lar,am a y,nede kendisine bir ktlk yapm azlar diye geirdi akim da. N e de olsa b ir arkada
lklar, tandk olm aktan gelen b ir yaknlklar vard.

Y olculuk ilerledike, taksicinin arkadalar D ev rii aalam aya ve taciz etm eye ba-
ladlar.lk bata D evri onlarn szl saldrlarna sert tepki verdi, taksici arkadana g
venerek. A rkadann da onlarla birlikte davranm as D ev rii ok etti. A rtk anlam t, ne
olduunu ve sonucun ne olacan. A rabadan indirm elerini istedi. O nlar kstaha b ir tavr
la bunu yapm ayacaklarn ellerine gem i b ir A levi olduunu ve kendisini ldreceklerini
sylediler. A rabann iinde artk szl taciz deil, dorudan fiziki saldr yapyorlard. Si
lahlarn kartm D erv iin brne dayam lard. H er trl kfr ve hakareti arka arkaya
sralyorlard. Y um ruklarla, ayaklaryla vuruyor, hzn alam adklar iin arabann iinde ne
bulurlarsa onlar kullanyorlard.

H areket etm esine ram en arabadan atlam ak istedi, D evri. B una da frsat verm ediler.
A rabann iinde kendisini korum aya alt, yapabildiince. O nlar v urduka kendisi de
onlara vurm aya alyordu. F rsat bulduka, y ap tklarnn yanlln, bunu yapm am alar
gerektiini de sylyordu. O nlar bu yolla vazgeireceini mi dnd gerekten, yoksa
gayri ihtiyar bir davran m yd bilinm ez. O nlarsa dinlem iyorlard zaten D erv ii. D ur
m adan kafasna, k am n a ve yzne vuruyorlard. D ervi, kendisini koru m ay a alyor,
bu am ala direniyordu. E tkisizletirem ediler D ev rii. ki kii o lm alarna ram en D ev rie
gleri yetm iyordu. Taksicinin desteine ihtiyalar vard. Yolun sakin bir yerine g eldikle
rinde arabay durdurdular. Taksiciyle birlikte kii D ev rii arabadan indirm eye altlar.
O ana kadar btn saldrlarn szl tacizle veya dverek, vurarak yapyorlard. A rab a
nn iindeyken silahlarn gsterm iler ancak kullanm am lard. A rabay durdurduklarnda
silahlarn ekerek D ev rie dorulttular. D evri b ir ara silahlarn birisini alm aya alt.
Elinde silah tutann elini kvrd, silah decekken dieri m dahale ederek hem arkadan
korudu, hem de D ev riin eline silahn gem esini nledi.

D ev rii ksa b ir uradan sonra, indirdiler, arabadan. D evri, son bir ham le yapm ak
iin atld, durduklar yere gre akta olan b ir alana, bolua doru. K urtulabilseydi son
hzla kam ay tasarlam t kafasnda. Tam ham le yapm aya niyetlendiinde tand K rt
taksici nn kesti. B ylece artk hi bir ansnn kalm adn anlam t, D evri. K allee
planlanm b ir tuzan am a drlm ln szsn duyum sad yreinde.

lm yadrm ak iin sabrszlanan katiller, D ev rii h e d e f alarak silahlarn boaltm aya

baladlar. ldrm eye skm yorlard. D ev riin etrafna skyorlard kurunlarn. ldrm e
nin tadn kartm ak istiyorlard. O yun oynam ak ister gibi. B yle geti bir ka dakika.
ocukken bir serenin kafasn kopartm ann sevincini yayor gibiydiler.

D evri tand taksiciye bakyordu. E linde silahyla dier arkadalarn bekleyen tak si
ci, D ev riin baklarnda korktu. K afasna nian ald ve iki el arka arkaya bast tetie. D ev
ri kafasnda akan kanlarla srt st dt yere. G zleri akt, sanki gkyzne bakyordu.
G kkubbede engin b ir sessizlik vard. D erv iin toprakla buluan kan, akt yere siyah bir
leke brakarak kayboluyordu. G en yata hayattan kopartlan D erv iin, ii de dleri de
yarm kalm t.

G kyz bulutlarla kaplanm t. ehirde ykselen dum anlar yangnlarn devam ettiini
gsteriyordu. K atiller ilerini bitirm iliin rahatl iindeydiler. D ev riin stn aradlar.
B ir ganim et bulm ak iin. D ev riin stnde kan b ir ka liray, saatini, aldlar. Paray ara
larnda paylatlar. Saati taksici, D erv iin giydii m ontu b ir dieri ald.

D ev riin stnde kan askere ar kdna baktlar. Vay be askere gidip vatan ko
ruyacakm bu gvur diye dalga getiler, D ev riin cenazesini geride brakp giderlerken.

A ilesi ve kylleri, D erv iin M araa gittiini biliyorlard. A nnesi, babas korku ve
m erakla bir haber b eklem eye baladlar. D erv iin akbetini renm eye altlar. G nler
geiyordu, D ervi yoktu ortalklarda. lk gn nem li bir kayg olum ad insanlardan, henz
haber gelm eyebilir, yeni gitti diye dnld. kinci gn D ervi aranm aya baland. Yok
tu. A kam a k ad ar sren aram alarn sonu verm em esi zerine k ayglar derinleti. nc
ve sonraki gnlerde artk D erv iin ldrlm olaca dnlerek, ls de aranm aya
balanm t. A nnesi rpnyor, yerden yere vuruyordu kendisini. A nnesinin yreine den
kuku ate olm u yakyordu. G nler getike yreklerindeki atein alevi ykseliyor, at
olup dalarda yanklanyordu
 D erv iin annesi atlarnda, D erv iim e b ir ey old u diyordu, yzlerini kanatarak a
larken. O lum bu ekilde ortaya km ayacak, yerini belli etm eyecek b irisi deildir. O nun
grnm em esi, ortaya km am olm as hayr d e ild ir diyordu. G zyalar sel gibi akan
anne, olu iin ld dem ekten, bu szc azna alm aktan, saknyor, korkuyordu.

C E N A Z E S N B E K L E Y E N M E Z A R

D erv iin annesi bunlar syler ve atlar yakarken k yller ve dier yaknlar da D er
v i in ldrldn dnm eye balam lard. H atta kesin olm ayan bilg iler de edinm iler
di D erv iin katledildiine dair. Belli b ir aratrm adan sonra D ev riin ldrld kesin
leti. A rtk bir kuku kalm am t. {

Bunun zerine cenazesi gelince bekletilm esin diye D ev riin m ezar kazld^ hazrland.
A ncak bu defa D ev riin cenazesi bulunam yordu. M arata ki cenazelerin iinde D evri
yoktu. D aha ac veren b ir k aygyla aram aya devam ettiler,D evriin cenazesini. B azen sa
olduu yaylyor, ancak h er d efasnda bu haberlerden som ut bir sonu km yordu. H er g e
en gn, her yeni haber b ir azaba dnyordu. D erv iin m ezar ak bekliyordu. ki trl
ac birbirini byterek yaanyordu, kaybolan D evri bulunam yor, ak bekleyen m ezarn
cenazesi gelm iyordu. D erv iin annesinin atlarn dinleyen kyller, kendi aclarn unu
tuyor, D evriin acsyla yanyorlard.

D ev riin babas, olunun cesedini aram aya devam ediyor, gnler geiyordu. D er
v i in annesi, kardeleri, cenazenin bulanam ad her gn, bir daha lyorlard. A nnesi,
souk duvarlarn dibinde, D ev riinin cenazesi gelecek diye yollar gzlyordu. B tn ky
at yakyordu D ervi iin. ocuklar oyunlar brakm lar, en, neeli ve cvl cvl deil
lerdi. G en kzlar sslenm iyorlar, glm yorlard. K ular szlerek um uyorlard gklerde.
H er canl at yakyor, h er canl yas tutuyordu. K atliam clara duyulan fke byyordu.

N ihayet D evri in cenazesi, lm nden on gn sonra, elbiseleriyle ve gelii gzel

gm lm olarak bulunabildi.

D erv iin annesi kartt olunun elbiselerini. Sm sk sarld olunun cesedine.K afa
sndaki kurun y arasnda yan ak larn a akan kanlar kurum utu, onlar pt. T oprakla birlikte
kuruyup sertlem i, siyah b ir lekeye dnm kanlar em di, yald. D ier yaralarn at
birer birer. H epsini inceledi. B ez getirtti sardrd yaralar. K anlarn tem izledi olunun. D a
m atlk elbisesini koydu yanm a.

D erv iin cenazesi bulunm u, g nlerdir ak bekleyen m ezarna konm utu. A ncak D er
v i in kim tarafnda ldrld akla kavuturulm ad. S kynetim m ahkem esi, D ervi
Z lkflnn katilleri iin yeterli kantn bulu n am ad n a karar verdi.

B u konuda yaplan ikyet, ortaya konan d eliller yok sayld. D ev rii ldrenler, sanki
cinayet ilem em ilerdi. H erkes gibi ve de gerine- gerine gnlk hayatn tm ayrntlarn
ve biim lerini yaarlarken, akllarna bile gelm iyordu katil olduklar. nk kim se onlara,
yzlerine kar ve gzlerinin iine bakarak, katil olduklarn haykrm yor, hatrlatm yordu.
B ylece D erv iin katileri faili m ehul edildiler.
 AHMET YILDIZ - PAZARCIK OK YAAR 1959

okyaar ky, M araa bitiik b ir kydr. Z aten im di M aran bir m ahallesi olm u
tur. K yn tepelerine kldnda, M aran birok m ahallesini grm ek, izlem ek m m kn
dr. Ayrca okyaar kyllerinin ounluu, zellikle o yllarda, M araa yerleiyorlard.
H em en herkesin M arala gnlk ilikileri oluyordu.

o k y aarllarn byk bir ksm M ara katliam n bir biim de yaam lard. M arata
yaayan o k y aarllarn iinde lenler de vard. B u kyl olan birok insan da bu k atli
am da yaralanm veya yaknn kaybetm iti. B yle olm ayan kyllerin byk bir ksm da
katliam n acsn baka biim lerde yaam ak zorunda kalm t.

okyaar kynn M ara katliam yla ok y nl b ir ilikisi olm utu. K atliam da kaabi
len saysz insan bu kye gelm iti. K atliam dan kap yaknlarnn yanm a gitm ek isteyenler
bu kyden gem ek zorunda kalm lard. K atliam yaayan m adurlara yardm etm ek iste
yenler bu kyden gem ilerdi. D enebilir ki okyaar ky M ara katliam n btn scakl
yla btn yakclyla yaayan kylerden biri olm utu. O n edenledir ki, M ara katliam ,
balad andan itibaren, ayn zam anda o k y aara da yansm t.

K atliam n youn yaand son iki gnden beri, okyaarllar, evlerinde deil, kyn
iinde ve orm anda kalm aktaydlar. M aran dndaki K rt ve alevi kylere de saldrlar
olacana dair duyum lar alnm aktayd. B una kar ted b ir olarak kyller, evlerde k alm a
m aya karar verm ilerdi. K yn evresinde bulunan orm anlk, bu anlam da daha gvenli b ir
alan olarak deerlendirilm iti katliam gnlerinde.

24. A ralk pazar gnyd. M arata yanan evlerin gklere kan alevini, szlerek d a
lan dum anlarn izliyorlard, okyaar kylleri. K yllerin geceleri gndzleri kalm am
t. H erkes katliam yayordu. M arata yakn olan olm ayan herkes ayaktayd. G eri uzak
y akn herkesin b ir yakn vard katliam n iinde. Ve o nedenle herkesin b ir yan M arata
katliam n iindeydi. K im i yanyor, kim i kurunlanyor, kim i b ak darbeleriyle kanyordu.
M arata yeni bir yangnn dum an ykseldiinde, okyaar kynde o evin kim e ait o l
duuna dair yorum lar y ap lm ay a balan y o r ve o yorum lara gre tuturp alm yor, kararlar
veriliyordu.
f
okyaarllardan A hm et Y ldz ve ailesi de k atliam n aclarm yreinde y aayanlardan
birisiydi. K atliam b alad n d an beri ku olup um ak istiyordu M araa. i yanyordu, A h
m e tin yanan evlerle birlikte. B ouna deildi A h m e tin b u sknts ve ektii azap. O rada
kz kardei, enitesi, yeenleri vard. stelik b u rad a ok net grlebilen b ir m ah alled ey d i
ler. O rada evlerin yann izleyebiliyorlard. Ya o y an an evlerin b irisi ablasnn eviyse? Ya
ablasna da bir ey olduysa? Sorular beyninde byyor, bydke A hm et yerinde duram az
oluyordu. H em en gitm ek istiyordu M araa. ancak insanlar bun u n doru olm adn belir
tiyor, engel oluyorlard.

B tn dikkatini ablasnn oturduu K aram ara blgesine ve oradan da evinin olduu

noktaya dikm iti. A blasnn evinin yandn grrse artk durm ayacak gidecekti. K arar
lyd. K im ne derse desindi. B ekliyordu, ancak bek lem ek cehennem atei gibi dayanlm az
oluyordu. K aram arata hab erler geliyordu. lm lerinden sz ediliyordu biro k tandk
iin. ocuklarn lm leri anlatlyordu gzyalaryla. K adnlara yap lan tecav zler fke
patlam alaryla birlikte konu oluyordu, konum alara. D ayanam ad, b ekledii yangn da
grem eden A hm et, harekete gem eye k arar verdi. B iraz sonra, gitm ek iin h azrlk yap m a
y a balam t.

Y anm a am casnn olu K em ali de alarak ktlar yola. K em alin de kz k ardei vard
ayn yerde. M ara katliam nda m a d u r olan y aknlarnn akbetini renm ek, onlarn bu zor
anlarnda yanlarnda olm ak istiyorlard. Y olda k o m u kyde oturan ancak T rk ve Snni
olan brahim E ltu tan la karlatlar. brahim de katliam d a rahatsz olm utu. A yrca o da
ehirde ki yaknlarn m erak ediyordu. H ep b irlikte y o lculua baladlar. Y olda bir tuzak
olduunu bilm iyorlard. B u kad ar derinlem i, b ir d m anlkla evrili olduklarn dn
m em ilerdi.

B e eli silahl ve ldrm eye karar verm i katliam c, evirdi nlerini. P usu kurm ulard.
zel olarak b u insanlar deildi pusunun hedefi. A levi ve solcu olduklar b ilinen herkes bu
pusunun hedefiydi. im dilik A hm et ve arkadalar gem iti ellerine. E llerindeki silahlarla
bu arkada teslim o lm ay a zorladlar. H ain b ir tuzan iine dm ler, gafil avlanm
lard. Teslim olm ann lm olduu akt. A hm et, b ir kendilerine, b ir iki g ndr yanan
M araa bakyordu. S ilahlarn glgesinde baladlar, sorgulayarak vurm aya.
 lk olarak brahim>e yneldiler. H ep ayn giri sorusuydu sorulan, A levi m isin, Snni
m isin bu soruya verilen cevaba gre dier sorular geliyordu. A slnda zaten hibir sorunun da
hibir cevabn da katliam nlem esi sz konusu deildi. Yaplan, szn zulm yle ldrm ekti.

E llerine g ve iktidar gem i olan gszlerin hoyratlyla, acem iliiyle ve de za

lim lii iindeydiler. b rah im in durum unun deerlendirilm esi saniyeler iinde oldu. Yakn
kyl ve Snni olduunu syledi. b rah im in cevaplar doruydu. A ncak karlarndaki-
ler klyutm az cinsinde olduklarn gsterm ek istiyorlard b rah im e evre Snni kylerde
tand olup olm adn, kendilerinin kyndeki birka tandklarn, slam n artlarn
nam azn nasl klndn sordular. B tn sorular b rah im in bildii sorulard. Saldrganlar
ikna oldular. brahim h ayat snavnda baarl olm utu. A ncak bu A levilerle nasl bir ii ola
bileceini anlam am lard. brahim o konudan da onlar ikna etti. Y ine hkm eden olm ann
cazibesiyle hkm n aklad yarglayc olan katiller, H adi defol g it d ediler b rah im e ve
brahim hayatn yeniden kazanm olm ann sevinciyle, kaarak ayrlm aya balad, katliam
alannda. zld lm e teslim ettii arkadalar iin. A levi olm adna kretti. K urtulm u
olm asnn sevinciyle A levi olm ann neden lm e yol atn dnm ek bile istem edi. A r
kasna bakm adan kouyordu brahim , lm den hayata doru.

Bu arada dier esirler saldrganlarn elinde sorgulanyorlard. A h m eti yatrm lard

yere. A hm et ve K em al A levi olduklarn gizlem em ilerdi. Z aten b u n a im kn da yoktu. Sal
drganlarla birbirlerini, kylerinden dolay tanyorlard. Yakn kylleriydi, p u su kuran kat
liam clar.

nce elbiselerini karttrm ak iin, so yunun dediler. B u b ir aalam a yntem iydi.

O nursuzlatrm a, insann kendine olan gvenini sarsm a yoluydu. Bu aalam ay kabul
etm ediler, A h m e tle K em al. A ncak itirazlar, etraflarna sklan kurunlarla reddedildi. K ur
unlardan korunm ak iin saa sola sradklarnda glyorlard katliam clar. aresiz so
yundular. Sadece alt am arlar kalm t. B irisi A h m eti iterek drd yere. A hm et k alk
m ak istedi. G sne dayanan silahn dipii, hareket etm esini engelledi. Eli silahl katil,
yerde yatan A h m ete kfrler ediyor elindeki silahn nam lusuyla drtyordu A h m etin g
s kafesine.

D ier saldrganlar K em ali sorguluyorlard. A ldlar bir kk tepenin oraya gtrdler.

Seni nian alarak ve evire, evire ldrm ek istiyorum diyordu birisi. B u arada A hm et
henz, bedenine dayanm olan silahn nam lusunun altndayd. B uz gibi topran stnde,
rlplakt. K orkunun dondurucu souu, A ralk aynn souuyla birleerek titretiyordu
A hm et i. H em vuruyor, hem hakaret ediyorlard.

K em al kk bir te p e nin stne kartlm t. K arsna geenler onu nian alarak ldr
m ek istiyorlard. Ve balad silahlarn patlam as. K em al kayor, arkasnda silahlar sklyor
du. K em al, koarken,hareket yeteneini engelleyici b ir sertliin vcuduna girdiini anlad.
Scak bir eyler akt om zundan aaya. Elini att om zuna. K ann avulad. V urulm utu.
K am aya devam edebildiine ard ve dem ek ar deilm i yaram diyerek kom aya de
vam etti. A ncak kaarak kurtulabilirdi. aresizlii um uda dntrm t. K em al kaarken,
ehrin solgun kl caddelerinde gk grltsn andran patlam alar duyuluyordu.
 B u arada, A h m eti esir alm olanlar, A h m eti sorgulam ay yeterli bulm ulard. nce
birer tane kurun sktlar srayla. ki kiiydiler. A hm et, bedenine giren her kurunda sarsl
yordu. A h m etin yaralarnda akan kan, topran stnde kayboluyordu. A h m etin bilinci
yerindeydi ve lm anlarn yaadn dnd. K alkm aya alt. E trafnda tutunacak yer
arad. B ir daha sktlar. K apkaranlk oldu ortalk. A blas dt akim a. B akt ve grd
son ey, katili ve katilinin elindeki silahn nam lusuydu. H areketsizleti. A hm et in vcudu,
hareketsizleti ve bu so n du.

A hm et ok sevdii ve y ardm na gitm ek iin y o la kt ablasn grem em iti. S ade

ce onu deil baka sevdikleri de vard A h m etin. K ardeleri, arkadalar, ailesi ve belki
de sevgilisi. H ibir sevdiini grem eden, h ib ir sevdiine grnem eden katledildi A hm et.
K yn en dinam ik genciydi, herkes onu seviyor, o herkesi seviyordu. alkanl ve ret
kenliiyle takdir edilen b ir genti. A ilesi iinden de seviliyor, sayg gryordu. U m utlar ve
hayalleri vard elinde alnan gelecee dair. lm yo k tu hayallerinde, y o kluk ve yoksulluk
ta yoktu, gelecee d air um utlarnda. K atliam hi gelm em iti aklna.H ayat onu b ir katliam la
kopartp ald sevdiklerinde.

K em al yaral haliyle kye doru kaarken, k atliam m enzilinde uzaklam ay baarm

t. F akat K em al, kye varam adan araziden dm bir daha kalkam am t. O nu b ir kyl
bulm u kye srtnda tam t. K em alin yaralar kyde bulunan bir hem ire tarafnda sa
rlm t. K em al kendisine geldiinde yaadklar saldry ve A h m etin durum unu anlatarak
katliam n bu boyutunun aa km asn salam t.

A h m etin ldrldn renen aile ve kylleri, gnlerce A h m etin cenazesini ara

dlar.

C enaze, beinci gnde bulunabildi, M arata ki m orgda.

A hm et in katillerinin bu cinayeti iledikleri ispat edilem em i, sadece lm e sebebiyet

verm ekten dolay yarglanm lardr. A h m ette biroklar gibi faili m ehule gitm iti. A hm et
Y ld zm m ezar kendi kyndendir.
 MEHMET AL BALTA - NURHAK - 1934
M ehmet Ali Balta yoksul bir inaat iisidir. Einin amcas olan Ali Salam la birlikte ina
atlarda i bulduka almaktadrlar. Ei Elif, kydeki adyla Tley ise M ehmet A liye yardmc
olm ak iin, ev ilerinin dnda ayrca tarm iilii yapmaktadr.
E liflerin evlerine saldrlar baladnda, Nurhakl olan kom ularna sndlar nce. O n
lar, Snni olduklar ve nam az kldklar iin onlara saldrm ayacaklarm dndler. Ancak bir
sre sonra onlarn evinin etrafna mazot dkerek evi yakacaklar tehdidinde bulunduklarn
da, Salam ve Balta ailesi bu evden ayrlmak zorunda kaldlar. Evden ktklarnda, ilk olarak
E lifin stne saldrdlar. O anda E lif baka bir eve girm eye alrken, M ehmet Ali B ah ann
da iinde olduu ailenin dier bireyleri, saldrganlarn E lifin peine dm esinin yaratt avan
taja dayanarak, binalarn tesinde grnen bo araziye doru kam aya baladlar.
M ehmet Ali B ahann hikyesi de bu kala balad. Daha dorusu kurtulm ak iin yaplan
bu kala, atlan her adm lme yaklatryordu M ehm et A liyi.
M ehmet Ali ve dier kaanlar, bir plak bozkra geldiklerinde, saldry atlattklarn d
nyorlard. Byle dnm ek onlar rahatlatmt.
Saatlerce kom ulard buraya gelm ek iin, yorgundular. Ancak saatler ilerledike ve ayazn
yaratt souk iliklere iledike, sknt balamt. Aralk aynn souundaydlar. Geceydi ve
korunacak hi bir yeri olmayan, bombo, souktan donmu tarlalarn iinde bir banaydlar.
stlerine rtecek bir eyleri de, duldalanacaklar bir yerde yoktu. Ayaz bir gecede titriyorlard.
Yine de geceyi geirm enin bir yolunu buldular. Bol bol yryler yaptlar. Babalar bazen
yryor, yorulduklarnda ise oturup dinleniyorlard. akir ile M ehm ette ayn yntemi izliyor
lard. Ancak akir annesini ve dier kardelerini m erak ediyor srekli onlara ne olduunu d
nyor, onlardan sz ediyordu. M ehm et daha soukkanlyd. akirin bu konuyu at her
defada, m eselenin farkl ynlerini anlatm aya alarak akiri rahatlatm aya alyordu.
Sabaha kadar beklediler, bozkr ayaznn donduran souunda. Bulutlar gkyzn ka-
rartmt. Gecenin karanl da gem emiti henz. Dnyay aydnlatan ve stan gnein nlar,
ka gndr buraya yansm yordu. G nler hep bulutlu ve karanlk geiyordu.
Souk ve gnesiz bir k gnnde, bu drt yoksul ve aresiz insan, kendi evrelerinde
dolaarak souun etkisini azaltm aya alyorlard. zerlerindeki elbiseler de, onlar stacak
cinste deildi. Elbise giym eye zaman m vard? Can pazarnda canlarn zor kurtarmlard.
U zakta bir oban grd onlar. Byle zam anlarda kulaklar ak, dikkatleri tetikte olurdu
insanlarn. Yllarn bilgisine ve tecrbesine sahip olan obanlar, kolay kolay yanlm azlard da.
Hemen kendince fikir yrtt oban. Bunlar olsa olsa M aratan kaan gvur Al^vilerdir dedi.
Bunun zerine hemen ky haberdar etmenin yollarn arad.
Haberi alanlardan birisi, ilk olarak gelip bu insanlar ganimet olarak teslim ald. Ganim et
esirler kye getirildiklerinde, kyller, Drt Alevi de bizim kye nasip olm u diyerek ellerini
ovuturuyor, sevinlerini birbirine aktaryorlard. B ir katliam cnn evine gtrldler. Esirlerin
irade belirlem e anslar yoktu. Hayr! Biz evim ize veya daha gvenli bir yere gitm ek istiyo
ruz! dem eleri m m kn deildi.
K yllerden birisi esirleri tanm ve M arata biz bunlarn evini yaktk. Bunlarn birisi
benim okul arkadamdr. Bunlar Alevi, gvur ve kom nistir diyerek fetvay vermitir. K atli
am a hevesli kyller sabrszlanyorlard, cinayetlerini ilemek, nasipleri olan Alevi gvurlar
ldrm ek iin.
D ier katliam clarda, ayn gr ve sabrszlkla, nasiplerine den Alevileri ldrmeyi
bekliyorlard. Hain ve sinsi hesaplarla itiraz edenler oldu. Tartmalar yapld uzun uzun. Bu
esirlerin aka ve kyn iinde ldrlm elerinin kye zarar vereceine, bunun yerine daha
hileli, kurnaz ve kalle bir yntem le bu iin yaplm asna karar verildi.
Esirler, alkonduklar bir oda da balarnda silahl nbetilerle lm lerini bekleyen idam
m ahkm larydlar tastamam . lk yakalandklar gn bulunduklar evde tutuldular. Sabaha kadar
kaderlerinin ne olacan dnp duruyorlard. Ev sahibi, yzne takt sahte ve sinsi bir g
lle, esirleri rahatlatm aya alyor, hi bir ey yapm ayacaklarn syleyip duruyordu. Esirler
bu anlatm lardan etkilenmiler, bu gece burada kalp yarn evlerine dneceklerine inandrlm-
lard. Katil ev sahibinin, onlara yem ek vermesi hatta birlikte oturup ay imesi, bu inandrma
operasyonunun bir paras olarak tasarlanmt. Ev sahibi daha da ileri giderek, katliam la ilgili
sohbet ederek, esirlerin kendilerini gvende hissetm elerini salamt.
Bir sre sonra m isafirler odalarnda yalnzlard. Yatak yaplm am t ve esirler buna da ra
zyd. Bulunduklar kelere kvranp yattlar; uyumadan, uyuyam adan, korkarak. Yatarken d
nd M ehmet, E lif neredeydi ve ona ne olm utu? Ya dier ocuklar, gencecik kzlar, iplik
fabrikasnda alan E m inesi, neredeydiler imdi? ki gndr katliam yaanyordu ve kendileri
bu katliam n maduruydular. Bir gece ncesini plak arazide, ayazda, titreyerek geirmilerdi.
imdi katillerine esirdiler. M ehm et Salam da ilitii duvarn dibinde bzm , uyur gibi ses
sizce, ayn eyleri dnyordu.
U yudular m? G enler yorgunluun ve uykusuzluun etkisiyle uyumulard. Babalar ise
yar uyumu, yar uyanktlar. Ayrca gece kendilerine bir ey yaplacandan da korkuyorlard.
Bundan dolay da uykular gelmiyordu.
 Sabah olduunda ev sahipleri de, esirlerde ayaktaydlar. Kapnn nne birikm ilerdi ky
ller. Esirleri M araa gtreceklerdi. Ev sahibi, esirleri kendisi kyn dna gtreceini,
oradan yolcu edeceini syledi. Toplananlar bir traktr rm orkuna doluarak ayrldlar kyden.
Ev sahibi de, syledii gibi esirleri kyn dna kartarak onlardan ayrld.
Serbest brakyoruz, hadi bir an nce buralardan uzaklan diyordu, esirleri brakanlar.
Ancak drt aresiz ve korum asz insan, zgr ve kurtulm u olduklarn sanm adlar hi. Hep
korku tedirginlik ve kayg iindeydiler. Bir sre yol aldklarnda, kyden kendilerine doru
gelen bir traktr grnd. K orktular kendilerine saldrmak iin geldiklerini dndler. Yanl
mamlard.
Biraz sonra, kyllerle dolu bir traktr rm orku yaklat yanlarna. lerinden birisi, ehir
de evlerini yakan, burada da kyllere Ben bunlar tanyorum ! diyerek kkrtclk yapand.
Ayn katliam c yine baryordu Bunlar Alevi ve komnisttir, ldrelim ! diye. Hepsi silahly
d. Yamal alvarlarn, yrtk gmleklerini, sadece katliam clarn yaayabilecei, katletm enin
dayanlmaz cazibesiyle acele ederek giyindikleri grlyordu.
A tladlar traktr rm orkundan birer birer. M ehm et Ali B altaya M slm an olup olmadn
sordular. Elham dlillah M slm anm diyen M ehm et A liye, kelime-i ahadet getirttiler ve bu
kelimenin anlam nedir diye sordular bu defa. Verilen cevab kabul etmediler. Ama bir ey
sormak, renmek, kabul ettirm ek deil; ldrm ek iin bahane yaratmakt.
Geti birisi M ehm et A linin karsna, dorultu silahn ve bast tetie arka arkaya. M ehmet
ani bir refleksle sarld katillerinden birisinin yakasna. Bir eliyle de silah yakalam ak istiyordu.
Bir bakas ayn anda, elindeki nacakla vurdu M ehm et A linin bileine. Vcudundan kanlar
aktarak dt M ehm et Ali, donmu topran stne. Kendisini korum ak istedii iin M ehmet
A liye kzan katiller, ldrm eyi az bulmu olm aldrlar ki; onu, parm aklarn keserek cezalan
drmlard.
Ali Salam a ve M ehm et Salam a yneldiler. Sorgulamaya gerek kalmamt. Onlara hi
bir ey sormadan silahlarm dorulttular. Ali, hem en yanndaki olu M ehm ete sarld. Sanki
onu kurtaracakm gibi smsk kucaklad olunu. M ehmet, babasn uzaklatrm ak istedi far
knda olmadan. kisine birden sktlar kurunlarn. Baba oul birbirine sarlm halde dtler,
yerde yatan M ehm et Ali B ah ann yanma. A linin kollar M ehm etin bedenine sarl vaziyettey
di. M ehm etin bir kolu ayrlm, yana dmt.
KAM ILA KURTULAN HAYAT
Tarlalara kaan, Balta ve Salam aileleri birbirlerinden koparak iki gruba ayrlmtr. Bir
grupta bulunanlardan sadece eref Balta kurtulmutur. eref Balta ilkokul 5 e gidiyordu. Yani
12-13 yalarndayd. eref, saldrganlar traktrle geldiklerinde m eydan gelen ilk karklkta
kamt.
nce dz arazide ehre doru kam ay dnm, sonra bunun im knszln mutlaka
yakalanacan veya arkadan sklacak bir kurunla vurulacan fark ederek hemen yanndaki
sazlkla kapl hendein iine kendisini atmt. Hendek su doluydu. Sazlklarla kaplyd. Buras
saklanm ak iin hi uygun deildi, suyun iinde nasl nefes alacakt? Ancak buraya saklanm ak
tan baka da hibir zm yoktu. eref, buraya saklanm azsa yakalanacan biliyordu. Buraya
girdiindeyse nasl nefes alacan bilmiyordu.
aresizlikten suyun iine girdiinde, hendek de ki kam larn birisini nefes borusu olarak
kullanabileceini fark etti. renmenin en temel yntemi hayatn pratiiydi ve bu pratik, e
re fe nasl yaanacan retmiti. eref atlad hendekteki suyun iinde bir kam la nefes
alarak beklem eye balad. Souk bir k gnnde, buz gibi suyun iinde, elinde tuttuu bir
kam ubukla nefes alarak saklanyordu, eref.
O henz 12-13 yanda bir ocuktu. Titriyor, yor, baramyor, alayamyordu. Az
ilerde babas ve yaknlar ldrlyordu. Onlarn inleyen seslerini, katliam clarn bastran g
rltlerini duyuyor, dinliyordu. Biraz sonra ellerindeki esirlerinin iini bitirenlerden bir ksm
erefi aram aya ktlar. Katn ve bir sre sonra kaybolduunu grm lerdi, biliyorlard
drt kii olduklarn. erefi bulm ak iin kanala girdiler. Kanaln iine dem ir ubuklar salla
yarak aradlar, taradlar. Yoktu eref; hi bir yerde grnmyordu. Bir sre aram aya devam
ettikten sonra vazgetiler erefi aramaktan. A lev iyi ldrm olm akta cennetlik olmak
iin nemliydi. Bununla yetinm ek, buna raz olm ak zorunda kaldklar iiy zlerek ayrldlar.
Su hendeinin iinde kam la nefes alarak bekleyen eref, katliam clar ayrldktan, sesler,
grltler kesildikten sonra hendekten kt. arl arl buz gibi souk su akyofdu stnden.
Titremesi daha da artmt. Karanlk kyordu. K im se grnm yordu etrafta. Babasnn ve ya
knlarnn cesetleri grnyordu az ilerde. Bir an nce kamak, kamak, kam ak istedi! Asker
tarafndan bulunduunda, stne giydirilecek elbise bulunam ad iin asker elbisesi giydiril
mitir erefe.
M ehm et Ali Balta, iki gece darda kalm, 25 Aralk Pazar gn katledilmiti. M ehmet
Ali B ahann cesedi, katledildikten bir hafta, katliam n balam asndan on gn sonra, Krt
M ahm utun iftliinde bulunm utu. Ancak failleri bulunamamtr. M ehm et A liyi ve beraber
olduklarn, hangi kyllerin yakalad kim lerin onlar ldrm eye gittii belli olm asna ve
ad geenler yarglanm asna ramen, mahkem e katliam clarn bu katliam ilediklerine dair bir
kanaat sahibi olamam, katillerin sadece lme sebebiyet verdiklerine hkm ederek bu tanm
zerinde cezalandrm a yapmtr. M ezar bilinmektedir.
ESR A LINAN EM NE BALTA N ASIL KURTULDU
Balta ve Salam ailesi, kurtulm ak iin evlerinden kp kam aya baladklarnda, E lif B al
ta yakalanarak ldrlmt. Dier kaanlar ise birbirlerini kaybetmiler, iki gruba blnm
lerdi. Bunlardan bir grup, zellikle evin kzlarnn ve ocuklarnn olduu grup, bir sre sonra,
baka bir katliam c gruhla karlaarak onlar tarafndan esir alnmt. Bu grupta bulunanlar
dan Em ine Balta, yaadklarn yle anlatmaktayd.
Bizi yakaladklarnda, hemen yaknlardaki bir cam iye gtrerek; Alevi, K rt ve solcu
olup olm adm z sordular. Trk ve Snni olduum uzu syledim. Yammdakilerde ayn ekilde
sylediler. Bizi alp yakndaki bir kye ve oradan da bir eve gtrdler. Srekli tacizde bulunu
yor, hakaret ediyor, tehdit ediyorlard. O kyden iyerinde beraber altm z bir ii beni ta
nd. Ben artk her eyin bittiini sanarken, o kt Beni i yerinde tandn, benim K rt Alevi
ve solcu olmadm, tam tersine kendilerinden olduum u syledi. Bylece yeniden domu
gibi oldum. Daha sonra, ayn ii, bu iddiasnda srar ederek bizim kurtulm am z salad. O ra
dan askerlere teslim edilerek M araa getirildim .
Ailenin drt ocuu bulunm aktadr. Bu gelim eler zerine her biri bir tarafa kaybolmutur.
ki ocuun, Emine ile erefin dnda kalan, ahinle Betl daha sonra bulunm ulard.
 MEHMET SALAM- NURHAK - 1964

M ehm et gen bir insan olarak, gelim elerden snrl da olsa haberdard. Okulda okuyan
yaknlar ve arkadalar vard. O nlar anlatyorlard. Zaten kendisinin de ilgisini ekiyordu
siyasal gelimeler. Bir Nurhakl olarak devrim cilerden etkilenmiti. M ehm et devrim cilerle ili
ki iinde olduu bu ksack sre iinde, hzla kendisini gelitirm eye alyordu. Arkadalarna
kar ll, dikkatli ve ilgili davranyor; yapm as gereken sorumluluklarn yerine getirmekten
kanmyordu. Yoksul bir aileden gelmi olmay bir kompleks kayna olarak deil, bir avantaj
olarak gryor ve buna uygun bir hayat tarz iinde olm aya dikkat ediyordu. Bu anlam da kar
delerine kar ilgili ve duyarl davranm ay zellikle nemsiyordu.

retm enlerin cenaze trenine de katlm t M ehmet. A rkadalaryla birlikte byk bir
pankartn arkasndaydlar. Slogan atan arkadalarna o da elik ediyordu acemice. lk kez
karlam t bu kadar byk bir kalabalkla ve ilk defa slogan atyor, byle bir etkinlie
katlyordu. Cenaze korteji cam iye yaklatnda askerler durdurm ulard. Bekliyorlard,
neden beklediklerini bilmeden. Zaten bir sre sonra ortalk kart. Saldrlar balam , herkes
kayordu. M ehm ette arkadalaryla birlikte kam aya balam lard. Sonra birbirlerini
kaybetmilerdi. M ehm et ge saatlerde evine gelebilmiti. Annesi babas kzmlard M ehm ete.

A kam eve gelirken mahallede taknlk yapanlar grd uzaktan. Yolunu deitirerek on
lara grnm eden evine gelebildi. Gece boyunca devam etti sokak gsterileri. M slm an kar
deler diye balayan, komnistleri Alevileri ldrm ekten sz eden anonslar yaplyor, sloganlar
atlyor, evler talanyordu. Olanlar izleyen babas, srekli olarak kendilerine bir ey yapm aya
caklarn sylyor, daha kts buna ciddi ciddi inanyordu.

Sabah olduunda dier m ahallelerde ve kendi mahallelerinde saldrlarn younlaarak de

vam ettiine dair haberler geliyordu. K endilerinin evlerine yakn yerde toplananlar, taciz edi
yor, tehdit ediyor, ancak fiili bir saldrda bulunm uyorlard. leden sonra, iplik fabrikasnda
alan iilerin servisi geldikten sonra, m ahallede b ir saldr havas esmeye balad. Ortalk
hareketlendi, silahl kiiler gruplar halinde sokakta dolam aya baladlar.

Evlerine saldrlar baladnda M ehm etler de ilk olarak, N urhakl olan Snni kom ularna
snmlard. Fakat katliamclar, M ehm etlerin evlerini yakp yam aladktan sonra oraya da
geldiler. Sndklar kom uyu tehdit ettiler. Snm aclar evden km aynca onlarn da evlerini
yakm aya yneldiler. Bu am ala bulunduklar evin etrafna benzin dktklerinde, Salam ve
Balta aileleri evden kam ak zorunda kaldlar.

Kaarlarken, katliam clar, halas saylan E lif B ah ann peine dtkleri iin kendileri tar
lalara kadar gelebilmilerdi.

Geceyi arazide geirmilerdi. Gece boyunca, karanlkta bile sessizlie dikkat etmiler,
grlt kartmamaya, grnm em eye almlard.

eref de vard yanlarnda. eref, ya olarak M ehm etten kkt ancak yine de hem arka
da hem akrabasyd. e re fin annesiydi katliam clarn yakalayarak alkoyduu E lif hala.

Gece boyunca yaadklarn konutular sessizce. eref annesini dnyor, dndke

gzyalarna engel olamyordu. M ehm ette annesini ve kardelerini dnyordu. Onun da ii
korku ve m erakla burkuluyordu. K orktuunu kendine dahi itiraf etmiyor, genliine yaktrm
yordu. A ncak m erakn gizlemiyordu. erefin gzleri yalarla dolduunda, o da, benim annem
ne oldu acaba diye geiriyordu iinden. Ancak serde hem genlik hem devrim cilik vard, onun
iin M ehmet alamyordu. Aslnda gerekte olan ise M ehm etin gzyalarn iine dkmesiydi,
alamamas deil.

Gece ayazd. Aralk aynn son gnlerinden bir gnd. Souk ilerine iliyordu insanlarn.
nce yryerek soua kar durm aya altlar. Bunu uzun sre devam ettirm ek kolay deildi.
Hem yoruluyorlar, hem de grlt oluyordu. Gecenin sessiz ayaznda, en kk bir kprt bile
byk bir tehlikeye yol aabilirdi. Uyumak istemiyorlard. Uyumakta tehlikeliydi. Uyurken
gelip yakalayabilirlerdi.

Yine de bazen uyuklayarak bazen gezerek sabah yaklatrdlar. Zifiri karanlkt gece. Gz
gz grmez bir karanlkt. M ehm et tanmad hayvan sesleri duyuyordu aralklarla. Normal
zam anda olsalard bunu sorard babasna. A m a imdi bunu sormann hibir anlam yoktu. Koyu
karanlk, fark ettirm eden, yava yava kayboluyordu. M ehm et ilk kez byle bir sabaha uyan
yordu. lk kez sabahn klarnn karanl nasl dattn gryordu. Sabahn aydmlatcl
ortala yayldnda, onlar da, korkunun glgeledii bir umut tayorlard.

Sabahla birlikte lm saatleri balamt. G rdler M ehm etleri, can alc katiller. Haberler
uuruldu birbirlerine. H azrlklar yapld. K urulacak tuzak tartld. Esir alndlar M ehmet, ba
bas ve dier akrabalar. Kye gtrlp bir odaya kapatldlar, tutsak olarak.
 Esir tutulduklar evin odasnda tarttlar, durum deerlendirm esi yaptlar. lmle kucak
kucaydlar. M ehmet, babasna ve M ehm et Ali B altaya durumun vaham etini anlatm aya al
yordu dili dndke. M ehm etin anlattklarn dinlem ek istemiyor, her eyi hayra yoruyorlard.
Gngrm, ya yaamlard. Byle bir cinayeti neden ilesinler? Kime ne yapm lard ki?
Onlarda insand. Durup dururken tanm adklar insanlar neden ldrsnler ki? Bu kadar safine,
bu kadar insancl, bu kadar gvenerek.. yi niyetlilik mi, saflk m, insana ar gven mi bilin
mez. A m a bir gerek var ki, cehenneme giden yolun talar, iyi niyetle denmitir.

Canilerin hesaplar bu kadar karm ak deildi. Onlarn yapacaklar daha kesin ve netti.
Drt Alevi nasip olm utu kylerine. Cennete gitmek iin bu drt A levinin ldrlmesi yeter-
liydi. Kitlesel bir ldrm lk yaanyordu. N orm al zam anlarda deildi kimse. Bu canavarlarn
hi birisi normal koullarda bir tavuk bile kesem eyebilirlerken, imdi hep birden, birer insan
ldrm e makinesine dnm durumdaydlar. Ev ev, kap kap, imdi de ky ky insan ld
ryorlard. Bu gn gnlerden pazartesiydi. Perembe gn retm enler vurulm u cum a gn
katliam balamt. Tam drt gndr insan kesiyor, doruyor vuruyorlard. Ve tam drt gndr
devlet yoktu ortalkta.

Geceyi, tutulduklar kyden bir evin odasnda geirdi, M ehm etler. Sabah olduunda,
M ehm etleri tutsak olarak tuttuklar evden azat ettiler.

Kyn dna ktklarnda, arkadan gelenler yeniden yakaladlar M ehm etleri. M ehmet
ldrlmek iin yakalandnda, babasnn yannda duruyordu. M ehm et Ali Balta saldrganlarn
elindeydi, onu dvyorlard. eref kamt.

M ehm etle babasna yneldiler. M ehmet direnm eye alt. stne gelenlere kar koymak
istedi. Hemen etkisizletirdiler. M ehm et kendisine deil babasna yaplan saygszlklara kar
lgna dnyordu. Genti, kabul edem iyordu babasna yaplanlar. Her kar koyduunda,
her tepki gsterdiinde, bir top gibi elden ele dolatryor, lm ne vuruyorlard. En kts,
hakaret ediyor, her trl aalayc tutumu, tavr sergiliyorlard. M ehm eti daha da yaralayan
babasnn bunlar karndaki aresizliiydi. H er eye ramen M ehmet, her frsatta saldrganlarla
bouuyor, onlara tepki gsteriyor, kar koym aya alyordu. Ancak M ehm etin bu ynl her
ata akam ete uruyor, M ehm et kan revan iinde kalyordu.

Btn bu boum alar esnasnda ilgin bir biim de M ehm etle babas Ali yan yana gel
m ilerdi.Birbirlerinden uzaklamam lard. Byle olm asndan rahatsz deillerdi. M ehm etin
babasna silah skmaya hazrlandlar. Silahlarna mermi yerletirirlerken, M ehmet babasna,
babas M ehm ete sokuldu. Silahlar patlam aya balaynca, M ehmet babasna, babas M ehm ete
siper olm aya alt. Birbirlerine doru atldlar ve iki beden kucaklar gibi kenetlendi. Ali
amca, M ehm eti kucaklam gibiydi. Silahlar bu iki kucaklam bedeni yere yktnda onlar
birbirlerine daha sk sarlmlard. Vurulmu baba ile oul yere dtklerinde, bedenleri birbir
lerinden ayrlmt.

Yerdeydi baba oul. Yeniden boalttlar kurunlarn. Akan kanlarn donmu toprak hzla
em emedii iin, glleniyordu. Gzleri akt ikisinin de. Ali am ca M ehm etin gzlerine ba
kyordu sanki. M ehm et ise daha uzaklara bakyordu. Caniler, bu insanlarn baklaryla ilgili
deillerdi. Ali am ca ile M ehm etin ceplerini aramaya, ne buldularsa birbirlerine pay etmeye
balamlard.
 D ierleri gibi M ehm etin cenazesi de gnler sonra bulunm u, gnler sonra alnabilmiti.
Gnlerce ak arazide beklem iti cenazeler; kurdun, kuun, brt bcein ramna. Ailelerin
kayp bireyleri vard. O nlarda bulunam am lard uzun sre. Balta ve Salam aileleri hep birden
kaybolmulard. Onlarn akbetini bulamyor, bilem iyordu kimse. Bulunanlar, devletin m adur
lar tad askeri kam plarda tutulmulard.

Bu insann katliam n yapanlar isim olarak belliydiler. Kimlerin bu insanlar evine al

d, hangi obann bu insanlar tarladayken grp ihbar ettii, traktrle kim lerin bu insanlar
ldrm eye gittii ve kim lerin bu insanlara silah skt, vurduu, dvd isim isim belliydi.
Bunlarn hepsi dosyada mevcuttu. Buna ramen, bu katliam faili mehul olarak kalm, bu in
sanlarn katilleri bulunamamtr! 'j

M ara katliam nda katledilen M ehm et Salam, o dnem blgede faaliyet yrten Devrim
ci Halkn Birlii dergisinin temsil ettii politik evrenin bir sempatizanyd. Bu durum u dikkate
alan ve daha sonra adn M LKP olarak belirleyen devrim ci politik yap, M ehm et Salam onur
yesi olarak kabul etmi ve bunu kam uoyuna duyurmutur.
 AL SALAM- NURHAK- YALI 1920

A li Salam yal bir em eki olarak yaam n nne koyduu sorum luluklarn yerine
getirm eye alyordu. N e retm enlerin ldrlm esinden haberi vard, ne de daha sonraki
saldrlardan.

H er sabah kalkar kalkm az elini yzn ykar, eksiksizce, A levi inancna gre duasn
eder, kahvaltdan sonrada alt inaata doru yryerek giderdi. B unca y ld r inaatlarda
alyordu, hi b ir gn iyerine bir arala gitm ek aklna gelm em iti. B yle bir durum un
lks olduunu dnyor, aklna bile getirm iyordu. E er i yeri u zaksa biraz erken kalk
yordu. Y aknsa zaten sorun etm ezdi.

B ir ka gndr ortalkta norm al olm ayan bir durum un olduunu seziyordu am a ne sora
cak birisini biliyordu ne de m erak ediyordu. N asl olsa kendisinin b ir p yoktu dnyada.
Siyaseti de bilm iyordu. B ilm ek iin b ir aba iinde de deildi. Siyaset, byk adam larn
ii idi; paras olanlarn, devlette days olanlarn.. K endisi gibi, ekm einin derdinde olan
birsinin ne ii vard siyaset ile! B yle dnyor, byle olduunu sanyordu. B una ram en,
N urhak dalarnda vurulm u olan devrim cileri seviyordu. O nlarla karlam am t, ancak
onlar, nedenini bilm ese de hep sevm iti.

G nlerden cum artesiydi. A kam a doruydu. Sokak kaynyordu. Y llardr bu ehirde ve

bu sokakta oturuyordu. B unca kalabalk grm em iti. O rtalk tam b ir cehennem gibiydi.
K alabaln hem kendi m ahallesinde hem de b aka m ahallelerde katliam lar yaptn anla-
 (0&en4s&e4v k /jiv 'AiaAtuy / 78
tyorlard. B unlarn neden yapldn anlayam yordu yal A li Salam . K endilerine de sal
dracaklarn sylyorlard kom ular. A li am ca neden bize saldrsnlar bizi kim e ne yaptk
ki diyor, baka bir ey dem iyordu.

Ali am calarn evlerine saldrm ak iin sokaa dolutuklarnda, artk gerek btn l-
drclyle ortadayd. Ali S a lam n olm ayacan sand ey oluyordu. S okaa g iren
lerin birou katliam lardan geliyorlard. B iraz nce b ak a birisini ldrm , baka b ir ev
yakm , baka birisini b altayla doram olarak geliyorlard. K atliam i edinm iler, kan
aktm ann insan ldrm enin karanlk kirli girdabna girm ilerdi.

Ali Salam ve ailesi, hem en kendilerini, Snni olan ve nam azn njyazm eksiksiz y e
rine getiren kyllerinin evine attlar. K ylleri olan biteni onaylam yorlard. K om ular
na yaplanlardan rahatsz olm ulard. H em en atlar kaplarn. Salam ailesinin akrabalar
olan B alta ailesi de oraya gelm ilerdi. H ep birlikte, yaplan saldry dehetle, anlam vere-
m eyerek izliyorlard. B alta ve Salam ailesini katletm ek isteyenler, o ailelerin evlerini y ak
m lar, yam alyorlard. B ir yandan da ailelerin nereye saklandklarn bulm aya alyor,
aryor soruturuyorlard.

K sa srede B alta ve S alam ailelerinin nerede saklandklarn kefettiler. H em en, o

N urhakl Snni ailenin evine yneldiler; hm la, kinle. E llerinde silahlar, yangn kart
m ak iin yanlarnda dolatrdklar b enzin ve bidonlaryla. B ararak, slogan atarak y r
yorlard; N urhakl Snni ailenin evine doru.

Evin etrafn sardlar, durm adan tepiniyor, tehdit ediyorlard. erdeki A levilerin kar
tlm asn, onlar ldreceklerini, onlarn lm h ak etm i gvurlar olduklarn anlatyorlar
d. Ayrca A levileri korum aya devam ederlerse kendilerinin de evlerini yakacaklarn sy
lyor, hakaret ediyorlard. N urhakl Snni aile, bu durum a ram en kyllerini korum aktan
vazgem ediler. Tehditlere boyun em ediler.

Evi kuatm olan saldrganlar, bunun zerine, N urhakl Snni ailenin evinin etrafna
benzin dktler. E er A levileri evden kartm azsanz evi yakacaz diyorlard. Sizi de
yakarz diye de ekliyorlard. erde B alta ve S alam ailesiyle birlikte Snni ailenin fertleri
vard. Y aplacak ey evden km akt yoksa bunca insan diri diri yaklacakt. Snm ac aile
ler kendilerine kaplarn aanlarn evinden ayrlm ak zorunda kaldlar. B irbirlerine sarlarak
ve gzyalar iinde ayrldlar.

E vden ktklarnda, E lif B a h a nn peine den saldrganlar atlatan dierleri bo arazi

ye doru kayorlard. B ir ksm b ir tarafa gitti, b aak b ir ksm baka bir tarafa. yanda
bebein olduu bir grup insan, evini barkn brakarak lm den kayordu.

A ilelerin bir ksm fertleri, tarlalara doru srdrdkleri kalarn b ir sre devam et
tirm ilerdi. K im senin kovalam adklarndan em in olduktan sonra, bulunduklar arazide m ola
verm ilerdi. G ecenin karanl altnda kendilerini gvende sanarak tarlalarda sabahlam lard.

K olay olm ad, katliam dan kaan iki baba ve iki oulun gece yaadklar. K atliam dan
kam lard, ancak kurtulup kurtulm adklar da, ailenin dier bireylerinin durum lar da b e
lirsizdi. Y aam larnn son gecelerinden birisini yaadklarn da bilem ezlerdi.
 B aba oullar, hi byle b ir birliktelik yaam am lard. A ncak bu ilgin birliktelii d
necek durum da deillerdi. B u anm korkun b ir katliam an olduunun da farknda de il
lerdi. G ecenin ayaznda titriyor, snm ak iin eitli hareketler y ap m ay a alyorlard. K at
liam n yaratt ve yaam ak zorunda kaldklar bu korkun durum , daha nelere yol aacakt,
bilm iyorlard.

Ayaz b ir yandan, saldrlarn oku dier yandan ve kaan E lif ve dierlerinin ne o lduu
nun kahredici m erak b ir dier yandan dnp duruyorlard. U yum ak im knszd, u y k u su z
luk dayanlm az. G ecenin ayaz titretiyor, buz kesiyordu. K orku, m erak ve kayglarla b o u
uyorlard. K h tarlalarn iinde gezm iler, snm ak iin. K h yam urun slatt, sonradan
donup buz gibi olm u toprakta, kvrlarak geirm ilerdi, geceyi. Sabaha kar b ir oban
onlar grm ve kyllere haber vererek katledilm elerinin ilk adm n atm tr.

Ali Salam , M ehm et A li B alta ve olu, A li S a lam la ayn kaderi paylam tr.

A li Salam , ilk tarlalara kaarlarken hep alyordu. nce sadece kam ay dnm t.
Sonra iine dert olm u, yaadklar b ir film eridi gibi gznn nnde gem eye balam t.
G em iini, yaad aclar hatrladka, dayanam am ve alam aya balam t.

Evde esir tutulduklarnda da ayn ekilde gzyalarn tutam am t. O lu M ehm et kz

yordu babasna bu k ad ar gz sulu olduu iin. A ncak A li am cann alam asnn b ir sebebi
vard. O lunun okum asn istem iti, olu M eh m ette bunu yapyor, okuyordu. A ncak u an
yaadklar A li S a lam korkutuyordu. Ya oluna bir ktlk yaparlarsa ya can cieri
M eh m etine b ir zarar v erirlerse. B yle b ir ihtim al bile A li S a lam n kendisini k aybetm e
sine yetiyordu. N e olursa olsun oluna zarar verm elerine izin verm eyecek, onu her durum da
saldrganlardan koruyacakt. Ali Salam bunu yapabileceini sanyor veya byle dnerek
rahatlam aya alyordu.

O nun m rvvetini grem eyeceinden korkuyordu. B ir ka gn nce bir rya grm

t. R yada bir kurban kesm esini istiyordu, b ir ulu zat. K urban kesm ek isterken ortalkta
byk bir frtna kopuyor ve herkes birbirini kaybediyordu. Sonra b ir b ak a bir kye g
tn gryordu ryadan. B u ryasn eine anlattnda o hayra yorm utu. D em ek ki biz
yoksulluktan kurtulacaz dem iti. A rada geen gnlerden de bu ryay dnm eye frsat
olm am t.

Son iki gndr yaadklarna bakarak bu rya akim a taklm ve ryann yorum unu
yaadklaryla balantlandrm aya balam t. R yay dnyor, ryay dndke ld
rleceklerine yorum yapyordu. O lunun ldrlecei aklna geldike, k ahroluyor ve gz
yalarn tutam yordu.

obann kyllere hab er verm esi ile zaten b aka b ir grup k ylnn kurduu hain tuzak
sonucunda A li Salam ve arkadalarnn n kesilm iti. iddetle ve derin bir fkeyle vu ru
yorlard. E llerindeki silahlarn dnda baklar, palalar her taraflarna saplyorlard. inde
bulunduklar tarla k an la sulanyordu.

A li am cann ve M eh m etin karsna geerek, silahlarn tetiklerine bastlar. A li Salam

iki koluyla ve tm gvdesiyle oluna sarlarak ona siper olm aya alt. A li am cann a
balar ie yaram ad. O luyla birlikte serildiler kan iinde yere. Yere dtnde dudaklar
olunun yanaklarna yapm gibiydi. O nu son defa pm ek istem i gibi. G zleri olunun
yzne asl kalm t. B ab a oulun kan, souktan donm u olan topraa akyordu lk lk ve
yavaa. Toprak kam em iyordu, sakin acelesiz. Tadn kartm ak istiyordu sanki.

O tarlada olan m ahsulde b u insanlarnn kan da olacak m ? O m ahsul insanlara yaam

sunarken bu insanlarn kann m sunuyor olacak.

M aktullerin cesetleri, ldrldkten ancak alt gn sonra, 31 A ralk 1978 gnnde, K rt

M ah m u tun iftlii civarnda A ksu nehrinin 4 00-500 m etre yaknndaki su arknda b u lun
m utur. C enazeler 3 gn sonra alnabilm itir.

A li S alam ve beraberindekiler, 23 A ralk gn akam a doru evleA nden kam ak z o

runda kalm lardr. 23 A ralk gecesini arazide tarlalarda geirm ilerdir. 24 A ralk, gnn ve
gecesini ise, teslim alndklar kyde esir m uam elesi g rerek yaam lardr. 25 A ralk g
nnde b ir tuzakla serbest braklyorm u gibi d avranlarak braklm lardr. Ayn anda yola
kan saldrganlar tarafndan sanki h ib ir eyden haberleri yokm u, yeni gryorlarm gibi
y akalanarak katledilm ilerdir.

Ali S a lam n katilleri, k atliam yaptklar iin deil, lm e sebebiyet verdikleri iin ce
zalandrlm lardr. Yani A liyi kim in ldrd tesp it edilem em i, bu cinayetler dizisi faili
m ehul kalm tr. B ylece btn b ir y arg lam a srecinde, devlet ortada belli olan katillerin
b u katliam ilem ediklerine hkm etm i ve katilleri aklam tr.

A li Salam , M ara eyhadil m ezarlndaki m ezarnda, N urhakl M ehm et O lu K eli

A li Salam adyla yatm aktadr.
 HSEYN CEREN - ELBSTAN ALCEK- KIZILCA KY 1937
H seyin C eren, E lb istan da gelm iti M araa. onu da b uraya getiren ekm ek kavgasyd.
O dnem e gre belki yal saylabilirdi, ancak henz alabilecek gteydi. alm as da
gerekiyordu. K y yerinde b ir varlk elde etm ek m m kn deildi. Belki b urada bir eyler
edinebiliriz, diye gelm ilerdi. G eri yazn kylerine zlem duyuyorlard am a dayanm ak
gerekiyordu. B akada yapacak b ir ey yoktu.

H seyin C eren, b ir inaatta bekilik yapyordu. B ir yakn arac olm u, bu ii b ulm u

tu. Yal olduu iin daha yorucu bir i yapam yordu. Y apabilecei b ak a b ir m eslei de
yoktu.

B uraya gelm ekle k t yapm am lard. Z am an la b ir arsasn alm lar, daha sonra stne
b in a yapm lard. A lt kat dkknd, stnden de kendileri oturuyorlard. H seyin, hayat
boyunca alm t. H ibir gn bo kalm am , parasn bouna harcam am t. Eline ne g e
ti, ne kazandysa aln teriyle kazanm t. K azandn harcam am , biriktirm i ve bu evi
yapabilm iti.

B una ram en H seyin C eren, hayatn sillesini yem i yoksul bir em ekiydi. lk ei, bir
kzlar olduktan sonra lm t. O gnler akim a geldiinde gzleri buulanyordu, H seyin
C eren in. N e gzel gnlerdi o gnler diye hayflanyordu. K k ve sade hayalleri vard,
H sey in le A e nin. U m utlar vard, gelecek gnlere dair.

Eski ei A e C u g eyle ilk olarak yaylada koyun sam nda konum utu. O na evlilik
teklifini orada yapm t. ok srm em i evlenm ilerdi. A e C u g e nin ailesi de yoksuldu.
B irbirlerine denklerdi. E vlilikleri b o yunca hi sorun yaam am , kavga etm em ilerdi. K z
lar E lif doduktan sonra birbirlerini daha ok sevm iler, daha ok balanm lard.

lk ocuklar olduunda H seyin utanm , b ebei kucaklayam am t. A e nceleri ses

kartm am , kydeki tm erkeklerin byle davrandm bildii iin fazla sorun etm em itir.
A m a H seyin ii uzatnca, kzm t. O ndan sonra H seyin kz E lifi k u caklam aya onunla
oynam aya balam t. O gnden sonra Elif, H se y in in sadece kz deil, tm sevgisini
ykledii biricik insan oldu. H ayat boyunca da bu sevgisi hi azalm adan devam etti.

A m a H sey in in alnna yazlm t h ay atn ac srpriziyle sarslm as. Sevgili ei A e

C uge, kznn annesi, am ansz bir hastala tutulm utu. A clar iinde-,kvranyordu. G n
lerce srd bu azap. N e d o k to r bilinirdi, ne ila. G eer d ediler kom ular, kyller,bilenler.
H seyin A e yle birlikte ekm ekteydi aclar.A e kvrandka o da kvranm akta, A e ahh
ektike oda ahh ekm ekte. H epsi faydasz, hepsi beyhude. A e ne iyilem ekte, ne de ac
lar azalm aktayd.

G nler sonra d oktora gidilebildi. B u defa d a A e nin hastal y enecek gc k alm a

m t. A e, aclar iinde k vranarak can verdi. H seyin dada, tarlada, yaylada, talara
ieklere im enlere dkt gzyalarn. K ulara, ceylanlara anlatt akn, zlem ini.K z
E lifi grd, kucana ald h er defasnda, feryadna figanna dayanam yordu, kim se.

G nler aylar geti byle. O lm az, byle y aanm az dediler. H seyin yeniden evlendi.
M araa tandklarnda ikinci evliliini y ayordu H seyin. K z E lif i de evlendirm iti.
kinci eiyle birlikte M arata yaadklar b ir zam an d a yapld katliam .

K a gndr yaanan katliam gelen gidenden duyuyordu, b ekilik yapt inaatn k u

lbesinde. Yanan evlerde ykselen dum anlar ve alevler korkutuyordu, H seyin C eren i.
N eden bu vahetin yaandn sorsalard verebilecei b ir cevap gelm iyordu aklna. B u k a t
liam n siyasal b ir operasyon olduunu, birilerinin kendi karanlk am alar iin b u n ca insan
katlettirdiini anlatsalard H seyin C eren i ikna etm ek m m kn olam azd. O denli siyasetin
dnda, o denli kendi hayatna dhildi.

H seyinlerin oturduu m ahallede katliam P azar gnne, ertelenm iti. Tatil gn o l

duunda, gl bir hazrlk yapm olan katliam clar, soka ele geirm i, evleri yakyor,
insanlar ldryorlard. P azar sabah erkenden balad lar katliam n icrasna.

lk olarak kendisine ynelerek, seni ko m n ist diye ellerindeki silahlarla tehdit ettiler.
H edefte baka b ir ev olduu iin bu tehditle y etin erek oray a yneldiler. K endisinin evininde
iinde olduu evlere doru saldrm aya balam lard. B u esnada, H seyin C e re n in ei y a
nndayd. B ekilik yapt kulbeye yaknlard ve hem en oraya sndlar. B urasn daha g
venli buluyorlard. B akasna, T rk ve Snni olan birisine ait olan b ir inaatn baslm asnn
daha zor olacan hesaplyordu H seyin Ceren. A yrca elinde tfei vard, bu n u n la k en d i
lerini koruyabilirlerdi. Y ine de kolay deildi, katliam clara kar koym ak, katledilm eyi b e k
lem ek. dam m ahkm u olduunu dnd b ir an. B izim durum um uz idam m ahkm undan
da kt dedi eine. A kim dan geenleri syleyerek. O nlar hi deilse b ilerek ve idam ed il
m ekten korkm adan bir i yapyorlar. D olaysyla o n lar idam larn beklerlerken bizden daha
rahatlar dedi. B iz lm e m ahkm edilm iiz lm bekliyoruz da neden, ne yapm sz
onu bilm iyoruz. B ir y an d a bunlar sylyor, b ir yandan da etraf kolaan ediyordu.
 K ulbede beklerlerken, dier kom ularnn, evlerinden kp katklarn grd. B yk
b ir korku iinde arkalarna bakm adan kayorlard. O nlarn bu ekilde kam alar, bandan
beri tedirgin olan H sey in le eini de etkiledi. B unun zerine H seyin ve ei de onlarla b ir
likte gitm eye karar verdiler. K om ularyla birlikte gitm ek, H sey in e de, eine de, cesaret
ve gven verecekti. B urada kalm ann daha fazla zorlaaca ve eninde sonunda kendilerine
y nelecekleri belliydi. Y apacaklar hi b ir ey de yoktu. Z aten berab er gitm eyi dndk
leri, biraz nce buradan kaan kom ular, tandkt, onlarla b erab er olm ak gven veriyordu.

O nlar, evlerinde km ilerlem ilerdi. H seyin ve ei de, arkalarndan gidip onlara

katldlar. B irlikte ehrin dna doru yryorlard. B ir kafile olm ulard. oluk ocuk ve
kadnlarn ounlukta olduu b ir kafileydiler. G rnm eden, grlt kartm adan y r m e
ye dikkat ediyorlard. ehrin dna ktklarnda daha serbest davranm aya baladlar.

K atliam dan kaan kafile, b ir sre gittikten sonra, arkada kalan ocuklarn olduunu
fark ettiler. B u ocuklarn getirilm esi iin birilerinin geriye dnm esi gerekiyordu. G eriye
d nenlerden birisi de H seyin C eren di.

B u arada katliam clar da harekete gem ilerdi. K aanlarn peine dm , yollarn

kesm eyi planlyorlard. H seyin C eren ve katliam dan kaan kafile, ak b ir arazide, savun
m asz ve korum aszdlar. G n leden sonrasyd, akam a devrilm iti. G kyz, gnlerden
beri olduu gibi bulutlarla kapanm t. T rl-trl lm lerden kaan kafledekiler, k u rtu l
m ann heyecan ile lm n korkusunu birlikte yayorlard.

K atliam clar yetim i, kafileyi yakalam lard. H erkes titriyor, korkuyordu. ocuklarn
kim i lk la alyorlar, kim i ise, korku ve m erak dolu m asum baklarla izliyordu
olanlar.

K atliam clar hepsini toplam , alm lard ortalarna. nce erkeklere saldrdlar. H se
yin C eren i, geride kalan ocuklar alm ak iin dndnden dolay, biraz uzakta yak ala
m , kafilenin yanna getirm ilerdi. H seyin C eren in elinde i yerinin verdii krm a tfei
vard. lk ham lede onu aldlar. Z aten H seyin onu kullanam am t, aslnda onu kullanm ay
hi b ir zam an dnm em iti de. Saldrganlarnsa niyetleri belliydi ve katliam yapacaklard.

nce H sey in i ayanda yaraladlar. H seyin, yarasna bakm ak iin eildiinde, b ir

ka birlikte H sey in in stne ullandlar. H se y in e ellerindeki baklarla, palalarla, bal
talarla vuruyorlard. Y orulduklarnda doruldular, b u defa H sey in in elindeki krm a t fe
iyle defalarca sktlar. Y erdeki H sey in in bedeni, h er kurunda sarslyor ve kanyordu.
A kan kan kaln bir izgi izerek kayyordu, donm u toprakta.

B irka saniye iinde yaanan bu lm oyununda H seyin, h ib ir ey soram am , ko-

nuam am t. D t yerde k an lar iindeydi. C an veriyordu. G zleriyle etrafn taryordu.
B u son baklaryla belki eini, belki kzn aryordu.

K atliam clar onun henz canl olm asn ve etrafna baknm asn hazm edem iyorlard.
Y eniden daha byk b ir fke ve kinle ktler stne. B ir erkek v cudunda ilk ele gelen
uzuvlarn kesm eye baladlar, baklarla, p alalar ve baltalarla. H seyin C eren, kvranyor,
saknm aya alyordu. G sz ve yava hareketlerle. Z aten b ir sre sonra H seyin, tam a
m en hareketsiz kald. G zleri akt. K atiller halen u zu v kesiyorlard, saknm ayan, ahlaksz
hareketlerle.

B tn bu ikenceler H se y in in ei ve kznn gzleri nnde yapld. H sey in in ei

ve kz Elif, bunlar lklar atarak, atlar yakarak ve aclar iinde izlediler. Y rekleri kan
alyor, lklar dalar deliyordu. H er defasnda onlara da ayn eyleri yapacaklarn sy
leyerek susturuyorlard. O n lar H se y in in cinsel organn kesm ekle urarlarken, b ir frsat
bulup kaam asalard ayn akbeti yaayacaklard.

H se y in in ei ve kz E lif canlarn kurtarm olm aya sevinem ediler. Y aam ak onlar

iin b ir utan oldu yllarca. B ir babann ve bir ein ikencelerle gzleri nnde ldrlm esi
nasl balanabilir, nasl unutulabilir. B u da ayr b ir katliam olarak yaand.

leri bittiinde, st n ardlar H sey in in. C eplerinde kan 7800 T L paray ve dier
eyalarn aldlar.

H seyin cesedi arand gnlerce. H se y in in ldrlm esinin acsna cesedinin k ay b o l

m as eklenm iti. H sey in in cesedini aram ak ayr bir zdrap veriyordu yaknlarna. H se
y in in cesedi iki gn sonra vurulduu yerin krk m etre ilerisinde bulundu.

K atliam boyun ca uygulanm olan cesetlerin kaybedilm esi, saklanm as, paralanm as,
yaklm as gibi yntem ler katliam n faillerinin gizlenm esi iindi ve am a hsl olm u, H se
yin C eren in katileri m ehul edilm itir

H seyin C eren in m ezar kendi kynde, E lbistan A caar da bulunm aktadr.

A P U L C U L U K V E A H L A K S IZ L IK K A T LA M IN B R D E R Y Z D R

ehri terk ederek k am ay a alan kafilenin iinde F idan G ne adl b ir kadnda b u l

m aktayd. G en bir kadn olan F idan G ne, kuca n d a ocuuyla birlikte yakalanarak d
vlm , hakaret edilm iti. zerinde bulunan onsekiz bin TL paras ve taklar gasp edil
dikten sonra, bunlarn karlnda, hayatta kalabilm iti. F idan G ne yarglam a srecinde
btn bu yaadklarn tek tek anlatm , ancak m ahkem e bu gerekleri, b u n larn bakaca
delili olm ad iin kabul etm em iti. N asl delil bulunm as ve kim in bulm as isteniyorsa?
bir saldry nlem esi, sulular delilleriyle birlikte bulup aa karm as ve yarglam as
gereken devletin yetkili kurulu m adurlara suluyu bulun delilleri getirin diyordu.

B u yaananlarn dnda, b ir baka katliam c, dier b ir m a d u r olan T rkan C en g ize

ve F idan G n ee sizi kye gtrp kurtaraym diye teklifte bulunm utu. K atliam n v ah
etini yaam olan, yanlarnda erkek cesedi bulunan bu iki kadn teklifi kabul etm ek
zorunda kalm lard. A n cak bir sre yrdkten sona katliam cnn niy etin in bozuk old u
unu, ahlaksz yaklam lar iinde olduunu fark eden bu yrei yank kadnlar, b u sapk
katliam cdan kaarak kendilerini kurtarm aya alm lard.
 HAAN CENGZ - ELBSTAN - ACAAR KY -1946
K atliam birka g ndr devam ediyordu. H asan n ve evdekilerin gelim elerde haberi
olm am t.K endi halinde, kendi dertleriyle yayorlard. retm enlerin ldrlm esinde ve
sonra yaplan saldrlarda p ek haberdar olm am lard. N e zam an ki cum artesi gn m ahalle
de karklklar balad H asanlarnda haberi o zam an oldu. N e olup bittiini renm ilerdi,
ancak yinede kendilerine ynelik bir saldrnn olm asn beklem iyorlard.
H asan n siyasetle alp verem edii b ir eyi yoktu. K im senin diniyle, m ezhebiyle, daha
baka kim likleriyle h ib ir ilgisi de ii de olm am t. B unlara dair en kk b ir bilgisi de
yoktu. B u nedenle yaplan saldrlarn kendisini ilgilendireceini hi mi hi dnm yor,
aklna getirm iyordu.
H asan n ei Trke, kom uya gidip gelince bu durum deiti. Trke, yaplan saldrla
rn sadece siyasetle ilgilenenleri deil, tm A levilere, yrede airet diye adlandrlan ale
vi K rtlere ve solculara ynelik olduunu dolaysyla kendilerine de saldrlabileceini,
kendilerinin durum unda olan btn kom ularn saklandklarm kaabilenlerin katn ve
kom ularnn da kam ay dndklerini anlatt Trke.
H aan bunlar duyunca telaland, kaygland panikledi. ocuklar vard ve kklerdi,
kendisi sakatt, nasl kaacaklar, nereye k aacak lar btn bunlar zorlu sorunlard. B una
ram en H aan, ei T rk enin anlattklarm dikkate alarak kom ularyla birlikte kam ann
doru olacana karar verdi ve h azrlklarna baladlar.
T rke kom ulara hab er verm ek iin evden ayrldnda, H aan da kam ak iin ocuklar
hazrlyordu.
Ayn anda darda bararak hab er salyordu kirvesinin olu, m ahalledeki alevi K rt
ve solculara. ldryorlar diyordu, durm adan, ldryorlar . K im i, kim , neden ld
ryor, bunlar anlatm aya gerek grm yordu, nk b u n lar biliniyordu artk.
C um artesi akam n b irok kom u b ir araya gelerek ve birbirlerine g vererek geir
m ilerdi. Sabaha kad ar kim se uyum am , birbirlerini korum aya alm lard. G eri cinayet
ileyenler de o gece H asanlarn olduu sokaa gelm em ilerdi. Y oksa korunm alarnn bir ie
yaram as m m kn olm ayacakt.
P azar gn sabah nce biraz ardan aldlar. B elki o rtalk yatm tr, b ir ey olm az
diye um dular. Sonra H aan m ei Trke kom ulara gitti, durum u anlatm ak, an lam ak iin,
dndnde yukarda anlatlanlar b ir daha anlatt. B u arada evler boaltlyordu, yava
yava.
Z aten ok srm eden saldrlar da balam t. A kam b ir arada olan veya saldrlarn
hedefi olacan dnen herkes, ehirden ayrlarak, P azarck a doru y o la km lard.
B yk blm , kadn, ocuk, y allarda oluan kalab alk bir insan kitlesi, tarlalara doru
kayorlard.
H asan da ocuklar ve eiyle kalabaln iindeydiler. B eraber olduklar dier insan
larn byk bir ksm n tanyordu. K om ularyd ounluu. A yrca zaten b uraya geldikleri
m em leketten de birbirlerini tanyorlard.
H ep beraber kalabalk da n k ve kontrolsz b ir km e olm ulard. ocuklar, y allar ve
hasta olanlar vard daha ok. B yk b ir kayg ve tedirginlik iinde, nce saldrganlardan
kurtulm ak iin karlarken, daha sonra yrm eye balam lard. Tehlikede uzaklam ol
m ann rahatl iindeydiler.
Tarlalara girdiklerinde tem polarn daha da y avalatm ak zorunda kaldlar. B iraz da teh
likeden uzaklam olm ann rahatl iindeydiler. B elki de kurtulduklarn dnyorlard.
ehirde yana kendilerine yn elik her hangi b ir hareketlilik grnm yordu.
evredeki T rk K rt Snni kyllerin katliam c bir saldr yapacaklar akllarna gel
m em iti, nceleri. A ncak yolda, zellikle Snni kylere yaklaldnda byle b ir ihtim ali
sesli olarak dndler. Y inede byle b ir saldr ihtim alini, eitli gerekelerle, ok uzak
gryorlard, insanlar, z a y f anlarnda ac ve yakc gerekleri deil, kendileri iin en uy
gun olan benim sem e eilim inde oluyorlarm genellikle. B uradan da bu oluyordu.
H aan C engiz kaarken abisinin hediye ettii radyoyu yanm a alm , birlikte gtr
yordu. B u radyo onun iin en deerli varlkt. A b isinin hediyesiydi. H em abisinin hediyesi
olm as, hem de herkeste bulunm ayan yeni b ir radyo olm as, hediyenin deerini artryordu.
O nun iin H aan b u radyoyu lm kalm annda bile yannda ayrm yordu.
D eil mi ki abisi onu saym bylesine deerli b ir hediyeyi alp getirm i, onu lne
kadar saklam ak ve koru m ak H asan m boynunun boycuydu. H aan bildiini, inandn ve
iinden geeni yapt. O radyoyu lne kad ar korudu. B ylece abisinin hediyesine hak ettii
deeri verdi. B ylece abisine verm ek istedii deeri verm i olduunu dnyordu asln
da. H aan yol boyunca radyoyu hep kendisi tad. B u koullarda bile, bu deerli radyoya
bakalarnn gerekli zeni gsterm eyeceklerini dnyor, bakalarna verm iy o r kendisi ta
yordu. Yolda kaarlarken b ir ara radyoyu am , hab er dinlem ek istem iti, ancak istedii
ekilde altram ayacan anlaynca vazgem iti.
H aan yedi yandaki kz F atm ay ok seviyordu. K aarlarken onu kucana alm ak
istedi. A ncak kolunun sakatlndan dolay bunun m m kn olm ayacan grnce vazgeti.
Z ulm den kaan m adurlarn uzun yry ok srm edi. B iraz sonra krm z b ir
traktrn kendilerine doru geldiini grdklerinde, btn kurtulu um utlar suya dt.
Traktr, tarlalarn iinde, y o lun dnda ve kendilerine doru geliyordu. H er ey y orum g e
rektirm eyecek kadar akt. K orktular, paniklediler, bunu grdklerinde. A rtk kam aktan
baka yapacaklar hi bir ey yoktu.
A ncak kam ak, kurtulm alarn salam ad. K endilerini kovalayan T raktrn hzn
geem ezlerdi. T raktr yetim iti kendilerine. Y anlarnda duran traktrde atlayarak y an la
rna gelenlerin, ellerinde, silahlar ve ldrc aletler vard. H epsini b ir araya toplanm aya
zorladlar. V urarak, dverek ve sverek yapyorlard bu zorlam ay. K adn, ocuk ve yal
onlarca insan b ir araya getirdiler. D ehetli b ir aalam a, korkun bir ikenceydi yaplan.
H ayvan srlerine bile uygun grlm eyen bu m uam ele, koca ko ca insanlara, kadnlara ve
ocuklara yaplyordu.
H aan itikatl b ir aleviydi. N ereden geldiyse aklna, iinde bulunduklar durum a dair
gem ite yaananlar hatrlad. K yde kn o dalarda dedelerin yapt cem lerde anlatlrd.
Tarihleri boyunca A levilere zlm edildii sylenir buna dair d eyiler ve trkler okunur
du. im di de ayn zlm yaplyordu.
Toprak souktu. H ava kapal. B ir see kuu havaland o anda. K urunlarda kam ak is
tercesine. H asan n birka yandaki bir dier kz Aye, o an kanatlarnn olm asn o kadar
ok istedi ki. B yk b ir ku olsayd, anasn, babasn bunlarn elinden alp usayd gky
zne doru, ne olurdu? Ya da gl ve byk b ir ku olsam , bunlar durdursam , ananem i
babam alp kasam burada, ne olur? Aye gzyalar iinde bu hayalleri kurarken, zlm
en vahi haliyle devam ediyordu.
K atliam clar b ir araya topladklar insanlar dvyorlard habire. B ir yandan da birbir
lerine danyorlard, ileyecekleri cinayetlerini. Y akaladklarnn iinde zellikle ldrm ek
istediklerinden birisi de H aan C en g izdi. H aan yalvaryordu bizi ldrm eyin diye.
H asan n yalvarm alar sonucu deitirm edi. K orkun darbelerle vuruyorlard, H asan a.
kadnlarn ve ocuklarn lklar arasnda b ir insan lin ediliyordu. H em en yanlarnda y a
tan iki ceset yetm em iti, H asan da ldryorlard. Yara bere iinde, yere dm t haan.
K atillerin ellerindeki silahlar kurun kustu haann yaral bedenine. Eildi, kontrol ettiler,
ceplerindekileri yam aladlar. R adyoyu, H asan ldren k atliam clar gasp etm ilerdi. in
de pili vard. K atliam m ahallini terk ederlerken, radyoyu am son sese verm i trk d in
leyerek gidiyorlard.
B R O C U K A L IY O R D U G E C E N N K A R A N L I IN D A .
H asan n kk kz Fatm a, babasna yaplan saldr esnasnda, korkm u, kam aya a-
lyordu.B ildii tek yne, ehire doru kayordu, gayri ihtiyar olarak. K endisini b ir anda
daha byk bir kzla birlikte kaarken buldu. B eraber olduu ve kendisinden byk olan
kzla ehre doru kouyorlard.
ki kk kz ocuu gecenin karanlnda, evlerinde ayr, analarn babalarn k atli
am clar yakalam , ldryorlar. K endileri kayorlard, yalnayak, alayarak. Y eryzn
de bildikleri tek yere, evlerine gitm eye alyorlard. B abasnn dvld an gzlerinin
nnde gitm iyordu F atm ann. D ven katliam cnn korkun grnts de. Fatm a, bunlar
hatrlaynca korkudan titriyordu. K orkusunu arkadana duyduu gvenle dengelem eye a
lyordu. ocuk yrei kanyordu. Talarn ve buz gibi topran paralad plak ayaklar
acyordu. B azen hkrklara bouluyor, bazen sessizce alyordu.
M ahallenin geldiklerinde, kom unun kz ayrld. O, daha bykt, kendi evine gitti.
Fatm a, arkadasz kaldnda daha ok alam aya balad. Y alnzlk, korkusunu bytm ,
acsn daha derinden hissetm esine yol am t. K afasndaki sorular, daha plak, daha
yakc ve daha net bir halde aa km t. N e yapacakt im di? Y apayalnz, tek bana,
kim sesiz? stelik b ir ocuktu o? A ilesi kaybedilm i, kim sesiz b ir ocuk? N asl yaanyor
babasz? B unu hi bilm iyordu ki? B undan sonra yaam olur m u? im di gecenin bu saatin
de, nereye gidecekti? u an salarn okayaca, yanaklarn staca annesinin kucanda
olm ay o kadar ok istiyordu ki.
Scack evine koarak gitm ek iin can atyordu. Evleri uzak deildi, evine doru bakt.
F atm ann, ocukluunu yaad evi yanyordu. E vine gitm eye korktu, iinden geen iste
i bastrd. B iraz yrd bo sokaklarda, sadece alayarak ve korkuyla.
K orku kk F atm aya yapm as gerekeni hatrlatt. S aklanabilecei g v en ilir b ir yer
aram aya balad. Y annda getii bir ahrn kaps akt. O yllarda M aran gecekondular
ayn zam anda hayvanclk yaplabilen yerlerdi. A hrn ak kapsnda, rkerek ieri girdi.
erinin scak ve ar kokulu havas arpt yzne. G z gz grm eyecek kad ar karanlkt.
D ikkatle dinledi, bekledi Fatm a, bir tehlike v ar m diye. H ayvanlarn seslerinde, hareket
lerinde baka hibir ey yoktu. Sevindi, rahatlad. B ir keye ekildi, h a k a n la r rktm e
m eye dikkat ederek.
erinin scak havas, F atm ann bitkin ve yorgun bedenini g evetti.A r bir uyku b as
trd. Fatm a, ahrn sahiplerinin ieri girm esinden korkuyor, onun iin uyum ak istem iyor,
ancak uykunun basksna da dayanam yordu. U yum utu biraz. N e kad ar uyuduunu b ilm i
yordu.
K k F atm a sabaha kar, k im seler ahra gelm eden uyand. K im seye yakalanm am ak
iin abucak oradan ayrld. Tekrar evine doru gitti. B aka nereye gidebilirdi ki? Ya da
gidecek baka bir y er b ilm iyordu ki.Evi yanm t, uzakta izledi sadece, eve gidem eden a
layarak ayrld. F atm ann daha sonraki hayat hep bu yaadklar zerinde ekillendi.
B R D R E N A B D E S TIR K E A N A
H aan C en g izin ei T rke, kocas katledildiinde, ham ileydi. ki ay sonra b ir bebek
bekliyorlard. B ir oullar olsun, oullar tek kalm asn istiyorlard. B eklenen bebek kat
liam dan iki ay sonra dodu. B ir kzd. Trke, yoksul ve aresiz kalm t. i, ei yoktu. O
bebek, iki ay sonra alktan ve bakm szlktan ld. Bu bebein lm katliam n devam
olarak deerlendirildi, gren bilen herkes tarafnda.
ocuklaryla bir bana kalan Trke, ocuklarna yiyecek bir eyler bulm ak iin oradan
oraya koturuyor, rpnyordu. ocuklarnn birisi dokuz yanda b ir k zd.B abasna ok
dknd. O nun btn dnyas babasndan ibaretti. B abas ldnde, kendisini k aybet
m i, deliye dnm t. H er gn babas iin at yakarak alyordu. A laya alaya, babasna
yakt atlar syleyerek, can verdi dokuz yandaki kz. O kzn b akm szlktan ve z n
tden ld sylendi. En kk b ir vicdan azab duym ad kim se.
H asan la T rk e nin tek um udu olan oullar da bir ka yl sonra b ir i kazasnda ld.
B ylece C engiz ailesi katliam dan sonra, drdnc cenazelerini kaldrm oluyorlard.
Trke btn bu felaketlere kar insanst b ir direnle dayand. B u felaketleri yaar
ken b ir gn insanlndan dn verm edi, verm eyi aklndan geirm edi. E vlerinde yiyecek
ekm ek bulam adklar gnler ok olm utu. Trke, yoksulluk iinde yaad. Y oksulluundan
utand. A ncak onu istism ar etm edi, onun istism ar edilerek kendisine kar bir stnlk ve
bask arac haline getirilm esine de izin verm edi. ocuklaryla bir yere gittiinde, onlara
yaplan ikram lara bile tem kinli yaklat.
B ir sre sonra T rk enin vcudunun dayanm a gc kalm am t. Trke, hastaland ve
1989 da ld. O nurlu yaad, onurlu ld Trke A na.
Ve M ara katliam , bir ailenin tm fertlerinin tm yaam larn, dram lara, aclara ve
aresizliklere m ahkm etti. H aan C en g izin m ezar E lb istan n A caar kyndedir. H aan
C en g izin katilleri bulunam am , faili m ehule edilm itir.
BAYRAM BL - ELBSTAN - FTLK 1955
Gnlerden Pazar gnyd. Ka gndr srdrlen katliam devam ediyordu. Bayram ve kom
ular rkek ve tedirgindiler. Evlerinde kamyorlard. Ancak bu durum onlarn gvende ol
duklar anlam na gelmiyordu. Evler baslyor, yaklyor, insanlar katlediliyordu. Kamakta
mm kn deildi. Burada bir biimde duruyorken, kam ak iin harekete gem ek, ldrlmeye
yol aabilirdi. Bir grup komu bunlar dnerek bir arada kalm aya birlikte hareket etmeye
alyordu.

Sabahn erken saatleriydi. Yeniden balad saldrlar. Bildikleri, daha nceden belirledikleri b
tn evlere saldryorlard. Evler yanyor, yangnlar izleniyordu, korku ve dehetle. inde insan
bedenlerinin de yand yangnlard sz konusu yangnlar. Saldrganlar, ka gnden beri sokak
taydlar, btn irkinlikleri, btn zalimlikleriyle.

B ayram n evinin bulunduu yere doru geliyorlard katliamclar. Bayram ve beraber olduu
komular, birlikte kam ann tek k yolu olduuna karar vermilerdi. Bunun iin frsat kollu
yorlard. Bekledikleri frsat olutu. Kamak iin evden km aya baladlar. Grlt yapmadan,
kim selere grnm eden kyorlard. Her kan bir ncekinin peine taklyor o nereye giderse
onu takip ediyordu. Sessiz ve grltszce. erdeyken takip edecekleri yolu izmilerdi. Bu
lunduklar yer ehrin kenarndayd. ehirden kp Pazarckn kylerine gideceklerdi. En yakn
ky 15-20 km idi. Bu uzunlukta bir yolu, ocuklar ve kadnlarla yrm ek kolay olm ayacak
t, ancak bakada zm yolu yoktu. Yolda nlerinin kesileceini akllarna getirm ediler mi?
Elbette, bu ihtimalde aklarna geldi. Ancak buna ram en kam aktan baka are yoktu. Ola ki
kim seye yakalanm adan kylere gidebilirlerse kurtulm u olacaklard. Ya da bir buradan ksalar,
erkeklerden birisi kye varr bir biimde destek alarak kurtulabilirlerdi. Burada kalm ak ise daha
korkuntu. Aktan aa yaklacaklar, ldrleceklerdi.

Evde km, yola dm lerdi, eksiksiz. M ahallenin kenarna ktklarnda kendilerini daha
gvende hissettiler. Artk daha korkusuzdular. K im senin buraya kadar kendilerini ldrm ek iin
gelem eyeceini dnyorlard. Rahatlamlard. H atta kaygdan, tedirginlikten doan gerilim
azalm, onun yerini biraz rehavet almt. Y rrken sessiz olmak iin ocuklarn uyarlm asna
gerek kalmamt. Y rylerini de yavalatm lard.Sohbet ederek gidiyorlard. Hangi kyn
daha yakn olduunu,hangi kyden kim leri tandklarn konuuyorlard.

ehir yanm aya devam ediyordu. kan dum anlar ve alevler, ocuklarn m eraklarnn konusu
olmutu. Bykler ise, yanan evlerin kim lere ait olduunu tahm in etm eye alyor, katliam a
dair duyduklarn paylayorlard. En korkun hikyeleri anlatyorlard, birbirlerine. Biraz sonra
byk bir katliam n hedefi olacaklarndan habersiz, ayn katliamn baka hikyelerin? anlatyor
lard.

ocuklar kucaa alnmak iin annelerinin eteine yaprken, kadnlar yanlarndaki erkeklerden
yardm c olmalarn istiyorlard. Erkeklerin iinde gen olan pek yoktu, ancak gen kadnlar
vard. O nlar ocuklu kadnlar yardm c oluyorlard.

ehrin biraz dndaydlar artk. Tam da tehlikeyi atlattklarn dnm eye balam lard. e
hirde kendilerini takip eden yoktu. A na yola girm edikleri iin yolu kesenlerle de karlam ad
lar. Araziden de grnen kim se yoktu.

Tehlikeyi ilk Haan am cann ei E lif fark etti. Bir traktr geliyordu arazinin iinde. Ara
yolunun olmad bir yerde, bir traktrn gelmesi norm al deildi. Hele katliam anlarnda byle
bir durum, katliam n bir paras olarak grlebilirdi.
yle olduu anlald hemen. Herkes, dnd bakt gelen traktre. Her ey ayan beyand. G e
lenler eli silahl katliam clard. Silah skmaya balam lard. Katliamdan kap buraya gelen
kafile bu defa bir daha kam aya balad. N ereye kaacaklard ki, dmdz arazideydiler. Yal,
hasta ve ocuklard ounluu. Onlarn hzlar traktrn hzna eit deildi.

Tarlalarn iindeydiler. ocuklar koamyorlard. Kucaktakilerin tanmas zorlam t, tama-

myorlard. Kimsenin, kendisinden baka birisini tayacak gc, m ecali kalmamt. Oysa
ocuklarn tayan anneler vard kafilenin iinde.

Bir anne, kucandaki ocuunu tayamyordu, brakm ay denedi. lmle ocuu arasnda
tercihe m ahkm olm utu bu anne. ocuu yere brakt hzla,birka adm atmt ki, geri dnp
kapt bebeini ve ayn hzla yoluna devam etti. Annenin bebeini brakrken kanayan yreini,
geri aldnda ise yzne yansyan huzuru grebiliyordu insan. Annelik byle bir eydi ite.

Traktr gelmi yetimiti. Traktrdeki katliam clar ellerindeki silahlaryla, patr-patr atladlar.
Etraflarm evirdiler kaanlarn. Kimse hareket etm esin diye baryor, teslim olun diyor
lard. Herkes bir aradayd zaten. Birbirlerinden g alarak tutunuyorlard. B ayram yakalam,
evresini sarmlard. Bayram , ei, iki ocuu ve annesiyle birlikte, birbirlerine daha yakn
dlar. Eiyle birbirlerine sokulmulard. Biri iki, dieri drt yanda olan ocuklarnn elleri, el-
lerindeydi. Bayram bir tarafta, ei bir tarafta, ocuklar aralarndayd. Annesiyle kk kardei
de biraz tedeydiler.
Bayram kendisine, silahn dipiiyle, ban kabzasyla vuranlardan korunm aya alyordu.
K orunurken ya annesine veya eine yaklayordu. Bunu gren katiller, B ayram einden, k
k kardeinden ve annesinden ayrdlar. ocuklarnn da ellerini, kopartrcasna, ayrrlarken
gzyalarn tutam am t, Bayram. Hrsndan, fkesinden ve aresizliindendi alamas. Kar
koyam am ann aczi kahrediyordu. Gen bir baba olarak, ocuklarnn ve einin yannda yaa
dklar arma gidiyordu. A lam aktan da utanyordu, lkin gzyalar sz dinlemiyordu. Onlar
gizlemeye de imkn yoktu.

Bu arada katiller lm ne vurm aya baladlar. A rka arkaya silahlar skld. ocuklar korkudan
alyor, baryorlard. Kadnlar, lk la, akn ve rkektiler. Birbirlerine sokulmu
bir yum ak olmulard. Bir kme insann iinde patlayan silahlar, ayakta olanlardan birilerini
dryordu. Ya da yerdekilerden birisinin acsn bytyordu. lk den kimdi, kim se anla
yamad.

Bayram dtnde, ei, ocuklar ve kk kardei tedeydiler. Annesi ilk olarak stne
atld B ayram n. Yaras kanyordu.lm , sa m, anlalam yordu. Sesi kmyor, hareket et
miyordu. Donmutu baklar, hareketsiz gzlerinde. Paralanm kafasnda, kanlanm beyaz
beyni akyordu, annesinin eteine.

B ayram n annesi Fatm a A nann lklar korkuttu katilleri. Korkularn silahlaryla bastrd
lar, Ona da sktlar kurunlarn. Vuruldu Fatm a Ana, oluna at yakarken. stemediler, ban
kucana ald, l oluna at yakm asn. Fatm a Ana, yaral olm asna aldrm ad,olunun ba
n brakm ad yere. A kan kanm a ve gzyalarna ramen, torununu ve kk olunu ald kuca
na ve bekledi, atlarn yakarak. Kk torunu ile B ayram n ei ortalkta grnmyorlard,
anlalan kaan grupla birlikte kamlard, onlar.

B ayram n kz ile kk kardei, lklar atarak ve dehet dolu gzlerle alayorlard. stle
rindeki elbiseleri kana belenmi, ayaklarndaki ayakkablar kaybolmutu, bu ocuklarn.
K afile darm adan olmutu. Vurulanlar dm hafif yaral olanlar veya vurulm adan kurtula
bilenler kayorlard. Kim nereye kaabilirseydi, artk. Katiller kurunlarn skarak gruptan
kopanlarn peine dtler. Kim yakaland kim kaabildi, bilinmedi.
O rada bom bo arazinin iinde cansz ceset kald.

Fatm a A na B ayram m cenazesinin bandayd. Daha dorusu, B ayram m ba kucanda, iki

yanndan da torunu ve kk olu, alyordu durmadan. Fatm a Ana, yarasnn kann durdur
m ak istedi bir sre, onunla urat. Kucandaki ocuklara zlyordu, kaam am lar kimse
de beraber gtrem emiti.

Yaral Fatm a Ana, B ayram n cenazesinin banda kucanda, iki ocukla bekliyordu. Zam an
gemi, akamn karanl iniyordu. M elun bir gnn melun bir gecesiydi. Ne gkte, bir tek
yldz, ne yerde bir tutam ot vard.

K atiller dalmt. Fatm a Anann birlikte yola ktklarndan da kim se kalmamt. Yola ktk
larnda gndzn lestyd. imdi akam olm ak zereydi. K gnyd. stlerine alacaklar
hi bir eyleri de yoktu. ocuklar alayorlard. Bayram cansz yerde yatyordu. Bayram n
kafasn ellerinin arasnda indiremiyor, kyamyordu. Eteine dolan beyni ve kan da boatam-
yordu. D onm utu B ayram n kafasnda akanlar. ocuklar da kucanda indiremiyordu Fatm a
Ana. Yaras da arm aya balamt. Yaralarn souduka ardn duymutu, imdi yayordu.
Yarada akan kan stndekilerden sarg bezi yaparak sarm kann akm biraz olsun yavalat-
mt. A m a ars artyordu.
Alaan iki ocuk. Biri B ayram m kz, dieri kk oluydu. B ayram m kzna bakt, dal
m, kan bulam , toprak dolm u salarn okad. B ayram m yadigr dedi kendi kendine
konuur gibi. ehirde, yanan evlerin alevi parlyordu. Gecenin korkutucu sessizlii, tanmad
hayvan sesleriyle bozuluyordu. H afif bir akam yeli esiyordu, souktu hava.

l olunun souyan cesedi vard kucanda. Ve kann durduramad yaras szlyordu.

Rzgr kan kokusunu tayordu baka diyarlara. Fatm a Ana sessizce at yakyordu. ocuklar
uyum aya baladlar, Fatm a A nann kucann bo kalan blm nde. Yaadklar dehetli vahet
kim bilir onlar nasl yormu, ypratm , bitkin drmtr. Kk olu Ahtnet, bazen ayaa
kalkp dolayordu etrafta. Gecenin karanl ktnden beri fazla dolamyordu.
S

Fatm a Ana, eteini onlara yorgan yaparak stlerine rtm ek istedi. Yapamad, etein kanl hali,
Bayramn eteine dklm olan kan, kafasnn iindekileri.. Olmad. Fatm a A na yapamad..
ocuklar ylesine akta, topra dek, gkyzn yorgan yaparak uyudular. Fatm a A na ayaz
gecede, alyor, uyukluyor ve titriyordu.
Gecenin bir saatinde uyuklam, uyanmt. ocuklar, kvrlm lar eteinin altna uyumaya
alyorlard. ocuklarn salarn okad. kisinin de salarna B ayram m kannn bulatm
fark etti. Kan salarnda kurumutu. Onlarn salarndaki kan temizlemeye eli varmad. Sade
ce okad o kanl salar. Gzyalarn tutamad. iddetli bir sesle alama istei duydu. Bara
ara alam ak istiyordu. Sesli alamann bu denli istenen bir ey olaca hi aklna gelmezdi.
Alad am a sesli alayamad. Sesten de, sesli alaman yarataca tehlikeden korkuyordu.

ocuklar uyuduunda, kendisi adn bitirdiinde, birden bulunduu yeri, yalnzln ve

korkuyu anmsad. rperdi. Burada yapayalnzd. K atiller tekrar gelebilir, kurt, canavar gelebi
lir. Ya da baka bir ey rast gelebilirdi.
Btn bunlar onu korkuttu. Bir ara yerinde kakp etrafa bakm ak istedi. Yarasn, evresinde
uyuyan ocuklar ve B ayram m kucanda duran, kanl kafasn grd. Vazgeti kalkmaktan.
Tekrar alak sesle at yakm aya devam etti.
B ayram m yaral annesi, kck kz ve kk kardei, bir k gnnn sabah ayazn, plak
bir arazide karladlar. ocuklar sabaha kar uyanm lar bir daha uyuyam am lard souktan.
A hm et dolayor, alyor, aladka daha ok dn sanyor, daha ok alyordu. Zaten
kz ocuu ise hi susmad. H ep titriyor ve alyordu. Derdini anlatacak kadar konuamyordu.
Y llar sonra bu gn yaadklar ayaz hi unutam adklarn sylediler. Sabahn ilk saatlerin
de sonra zayf gne klarndan snm aya alyorlard. Gnn ilerleyen saatlerinde askeri
bir ara onlar bulup alm aya geldiinde, alam aktan ien gzlerini silecek, soukta donmu
yanaklarn okayacak bir el aryorlard.
Fatm a A na o gnden sonra hi iyi olmad. O lm emiti, ancak lmden beter yaam t katlia
mn acsn.
Bayram B ilin cenazesi nce M ara eyh Adil m ezarlna gmlm, katliam dan 33 yl son
ra N arh ya aile m ezarlna tanm tr.Bayram Bil in katilleri bulunamamtr.
 MUSTAFA ACNKL- PAZARCIK- GKAYIRI- 60 YALARINDA

M ustafa A cinikli, bir yakm ile birlikte olunu nianlam ak iin b aka b ir kye gitm ek
zere yola km t. M ustafa D ede yalyd. A rtk bu olunu da evlendirm ek istiyordu.
Em r-i hak vaki olduundan, ocuklarna kar grevlerini yerine getirm i olm ann huzurunu
yaam akt am ac. B u yam a kad ar pek fazla glm em i, gn yz grm em iti. K ahr ekm e
zanaatnn ustasyd. Belki m rnn bu son dem inde iyi gnler grebilirdi.

K om u kyden b ir dostunun kzna talip olm ulard. A slnda k adnlar bu iin byk bir
ksm n halletm ilerdi. im di gidip sadece nian konuacakt. H em kendisi acele ediyordu,
hem de yeni hsm lar da A rtk uzatm aya gerek yok, bir an nce bu iin ad belli olsun
diyorlard.

G itm ek istedikleri kye varm ak iin, b ir T rk-S nni kyden gem eleri gerekiyordu. O r
talk bu kadar karkken ve halen katliam devam ederken, bu i iin yola km ak doru
m uydu? E m in olam yordu. N eden doru o lm asn ? dem ilerdi kom ular. Sonuta b ir h a
y r iiydi. Tam tersine hayrl ileri bekletm ek doru olm azd. stelik yal b ir adam olarak
kim sana ne d iy ecek ? diyorlard. H em iinden geecein ky, bizim kyn m uhtarlnn
olduu kydr, bizim k ydr yani. O nlar S nni-T rk biz K rt-A levi olduysak ne yapalm ?
Y ine ayn kylleriz. D urup dururken kendi kyllerini m i ldrecekler! N ed en sana bir
ey desinler? diye sylem ilerdi. B tn bu telkinlerden sonra, M ustafa D ede, yallna
ve kim seyle b ir sorunu olm am asna olan gvenle o kyden geerek olunu nianlayaca
kye gitm eye karar verdi.
 M ustafa yalnz deildi. B yle ilere yalnz gidilm esi, gidilen eve kar b ir saygszlk
olarak kabul edilir veya m isafirlerin kim sesizliine yorum lanrd. yle ya bu insanlarn ha
y rl b ir iine el atacak hi mi b ir yakn, dostu, k om usu y o k diye ayplanrlard. O nun iin
M ustafa, kom u kyden V eliyi de ald yanm a kz istem eye giderken.
M ustafa ile Veli giderlerken, yolda b ir kam yon rast geldi. O kam y o n a b in erek yola
devam ettiler. B ir sre gittikten sonra, yollar kesildi. Saldrganlar, yolu kesm iler, kontrol
ediyoruz ad altnda k atliam larn a yollarda devam ediyorlard. G elen geen aralar durdu
ruyor, iindekileri sorguya ekiyor, sorgu sonucu y aplacaklara karar veriyorlard. K im inin
byn, kim inin sakaln kesiyorlard. G iyim ini beenm edikleri k adnlara tacizde b u lunu
yorlard. B tn kurallar, cezalar, yolu kesenlerin belirledii bir dzen'^oluturm ulard.
K endi istek arzu ve inanlarnn gerektirdii b ir ileyii hkim klm lar, onlar uyguluyor
lard. M em leketin salk bakannn bile yolunu kesm ilerdi. A levilerin y o lunu kesm ekten
daha kolay ne olabilirdi ki?
Yol kesiciler, M ustafa D edenin bindii kam yonun da yolunu kestiler. M ustafa D ede
ile arkada Veli T orunu esir aldlar. nce slam i b ir sorgudan geirdiler, sonra kylerine
gtrdler, esirlerini.
B ir sre sonra, hazrlanan m izansen gerei serbest brak tlar M ustafa D ede ile Veli To
ru n u. Y ine m izansene gre, baka b ir grup, M ustafa A cinikli ile Veli T o ru n u kyden k
tktan sonra takip edip yollarn kestiler. M ustafa D ede ile Veli Torun bu defa onlarn eline
esir dtler. A slnda bunlarn hepsi ayn grup katliam clard. B tn bu d zenlem eler yasal
kayglardan dolay yaplm aktayd.
M ustafa A cinikli ile Veli T o ru n u esir alan bu yeni k atliam clarda ayn aalayc i
lem le baladlar. lk olarak slam a dair sorguya ek tiler esirlerini. B tn sorulara en doru
cevab verdiler, M ustafa ile Veli. K endilerine zarar verm em eleri iin yalvardlar, bildikleri
ve akllarna gelen tm gerekeleri saydlar.
SEN ET K A R IL I I K A TLA M
M ustafa A cinikli ile Veli T orum un sorguland saatlerde, katliam clarn yol kesm e ve
yolda kontrol yapm a faaliyeti devam ediyordu. Ayn durum yo ld a geen herkese uygulan
m aktayd. M ustafa ile V elinin akbeti, b ir sre sonra ayn durum u yaayan b ir b ak a grup
tarafndan akla kavutu. Ayn ekilde yolu kesilen b ir traktrde bulunan A hm et K ukan
adl bir vatanda da alkonm utu. A hm et K ukan, A levi olm adn ispat edince, m izansen
gerei deil, gerekten serbest brakld.
A hm et K u k an serbest brakan katliam clar b iraz nce y ak alay arak alkoyduklar iki
A leviden, M ustafa D ede ile Veli T orundan sz ettiler. A hm et K ukan d urum la ilgilenerek,
bu A levilerin kim olduklarn ve nereden olduklarn sordu. A d geen A lev ilerin m uhtarn
evinde alkonduunu sylediler.
A hm et K ukan m uhtarla grerek bu insanlarn serbest braklm asn istedi. Saldr
ganlarla birlikte hareket eden ky m uhtar, g elim elerin kendisine yasal sorunlar aacan
dnerek bu iki A leviyi, M ustafa A cinikli ile Veli T o ru n u, im zalanan senet karlnda,
A hm et K u k an a teslim etti. B ylece m uhtar, esirleri gvenli bir biim de serbest brakm
oldu.
 A ncak A hm et K u k an n teslim ald esirlerle birlikte binip y o la kt traktr, ehre
yaklatnda tekrar durduruldu. M ustafa A cinikli, Veli Torun ve A hm et K ukan ld r l
m ek am acyla traktrden indirildiler. Veli, o ann karklnda bir frsatn bularak kat.
Saldrganlar, Veli>yi k arm olm aktan dolay hayflandlar. K im isi arkasndan yakalam ak
iin kotu, kim isi silahna davranarak vurm ak iin urat. A hm et K ukan, btn bu tu tu m
lara kar karak V elim in vurulm asn engelledi. B ylece ne yakalam aya alanlar, ne de
vurm ak isteyenler istediklerini elde edem ediler ve Veli Torun, kaarak kurtulm ay baard.
A hm et K ukan, davranlaryla saldrganlarn tepkisini ekm i, fazlasyla sknt y a
ratm t. Y akasna yapm aya stne yrm eye baladlar. S aldrganlarn kendisini ld
receklerini anlayan A hm et, V elinin yapt gibi kam ak iin yol aram aya balad. Tam o
anda b ir taksiyi durdurm ular, k im lik kontrol yapyorlard resm i devlet gc gibi. Serbest
braklan taksi hareket etm eye hazrlanyordu, gelim eleri dikkatle izleyen A hm et, frlayp
atlad taksiye ve taksinin hareket etm esiyle birlikte A h m ette kurtulm u oldu.
M ustafa A cinikli kalm t ellerinde saldrganlarn. G anim et oydu ve b ununla yetinm ek
zorundaydlar!
M ustafa A cinikli, sabahtan beri yaadklarndan dolay bitkin bir durum dayd. Sabah
balayan lm oyunu btn acm aszlyla devam ediyordu. B ir defa esir alnm , daha
sonra senet karl serbest braklm t. im di ikinci defa esir alnarak, yine lm kalm
durum unu yaam aktayd. B tn bir gn boyu can pazarndayd. Issz b ir arazide b ir avu
caninin elinde esirdi. Y aralanm t her vurduklarnda. N e Veli, ne de A hm et k ad ar evik ve
gen deildi. E sir alnd her defasnda, kendisini zalim lerin insafna terk ediyordu. D i
renem iyor, kam aya ynelem iyor, kendisini hep saldrganlarn insafna, m erham etine terk
etm ek zorunda kalyordu. B u durum ise, arna gidiyordu. Y aralarnn bazlarndan kan
szyordu, bazlarnda ise szan kan kurum utu. E lbisesinin h er taraf kan slayd. Y z
gz toz toprak iinde kalm t. Yeni giydii elbiseleri kana, toza topraa belenm i, p ara
lanm t.
K atliam clar dierleri kanca, b ir sre daha yol kontrollerine devam ettiler. Ellerinde
kalan tek ganim et olan M ustafa D edeyi bir kenarda birka kii tutm ular, hem kam asn
nlyorlard, hem de aralklarla vuruyor, actyor, kanatyor, alatyorlard. O yal insan,
yaplan hibir aalanm aya cevap verm iyor, vurulan darbelerde korunam yor, ban elle
rinin arasna alm sessizce alyor, sadece alyordu. M ustafa D edeye vuranlar bazen ara
verdiklerinde, M ustafa D ede kafasn kaldrp bakyordu, katillerinin gzlerinin iine. B a
klarndan byk harflerle yazlm kocam an b ir n ed en sorusu okunuyordu.
M ustafa A cin ik liye vuranlar, korkun bir kinle, iflah olm az b ir dm anlkla vuruyorlar
d. ldrecekleri kesindi. H lbuki M ustafa D ede ldrlem eyecek kadar lgn ve yalyd.
B ir ara sadece konutular M ustafa A cinikli ile. B unu frsat bilen M ustafa D ede b ir sre
yalvard, belki ie y arar diye! K z istem eye gittiini, yalm , kendisinin de M slm an
olduunu, biraz nce dier saldrganlar tarafnda serbest brakldn, evini ocuklarn,
torunlarn ve daha birok eyi anlatt, m erham et edip brakm alar iin. H ibir in sa f rzgr
esm iyordu katliam clarn yzlerinde.
Y eniden ve daha iddetli olarak b aladlar vurm aya. M ustafa A cinikli, vazgeti yalvar
m aktan ve alam aktan. N asl olduysa Pir Sultan dt aklna. O nun deyilerindeki direnii
hatrlad. Ve direnm enin gcne ve yceliine brakt kendisini. H ibir ac duym uyor, h i
bir eyden korkm uyordu artk. K atilleriyle bo u m ay a alyor, onlara kfrediyor, h ak aret
lerini karlksz brakm yordu.
D arbeler iniyordu kafasna, vcuduna. K an y aylarak akyordu tarlan n yum uak to p
rana. Sesi kesilm i, hareketleri durm utu. Y ine de vuruyorlard. lrken, kfrediyorlard
neden bu kadar ge ld diye! Param para o lm utu M ustafa D edenin can ekilm i bedeni.
nce elbiselerinin ceplerini yokladlar. Y am alanacak ne varsa aldlar. S onra kantlar yok
etm ek iin uygun bir y ere gtrp, b ir ukur kazarak gm dler. T rensiz duasz...
H er eyin unutulacan sanyorlard. B akalarnda olduu g ib |, k im senin hesap so
racan da beklem iyorlard. M ustafa D edenin ldrldn, b erab er olduu Veli gelip
ailesine haber verm iti. A ile gnlerce arad, M ustafa D edenin cesedini. B ulunam ad, ceset.
Sanki yer yarld da iine girdi denir ya, ite yle. G erekten de yle olm utu. M ustafa
A cin ik linin ocuklar, torunlar, dedelerini, babalarn m orgda, souk hava deposunda b u
lunabilecek h er yerde aradlar, am a yine de bulam adlar.
M ustafa D edenin evine l topra ekilm iti. C enaze kalkan evde yas b ir sre sonra
biter, ancak cenazesi kayp olan evde yas hi bitm ez. H er gn yasldr o ev. K ayb olan evde
yem ek pim ez az tadyla. B ayram lar, k aralar giyinerek karlanr, g n ler at yaklarak
yaanr. K onu kom u y a ayp olm asn diye bayram lam a yaplr. M ustafa D edenin evinden
de yas vard, ac vard. G nlerdir cenazelerini aryor, bulam yorlard.
M ustafa D edenin ailesi ve Veli Torun, M ustafa dedenin cenazesini aram aktan v az
gem ezler. P eini brakm azlar, bu davann. A m a gleri az, hkm leri geersizdi. Y ine
de ailenin youn ve srarl abalar sonucunda, krk gn sonra, M ustafa D edenin cesedi
bulundu. K atiller, M ustafa D edeyi ldrdkten sonra, bulunduklar yerin b iraz tesine g
trp, orada bir ukur kazm lar. M ustafa D edenin cesedini, elbiseleriyle birlikte bu
ukura gm m ler. B ylece kendi katliam larn gizlem ek iin cesedi saklanm , gzlerden
uzak tutm ak istenm ilerdi. Y aplan buydu. M ustafa D edenin cenazesi konduu yerden
kartlarak ailesine teslim edildi. A ile kyne gtrerek kendi inanlarna uygun b ir biim de
yeniden gm dler, M ustafa A cin ik liyi.
M ustafa D edenin istem eye gittii gelin, bu gelim eler yaanrken eve getirilm i, M us
tafa D edenin oluyla evlendirilm iti. D n d em ek yaplam am t. M ustafa D edenin b a
layp yarm brakt iini kom ular tam am lam lard. M ustafa D ede olunun m rvvetini
grem em i, gelinine elini ptrem em iti. M ustafa D edenin istem eye gittii gelin, ona sa
lkl halinde hizm et edem em i, yem ek yapam am t. A ncak M ustafa D edenin cenazesinin
yem eini yapabilm iti.
Veli Torun savcya syledi, kim lerin yollarn kestiini, kim lerin kendilerine saldrd
n. B unun zerine saldrganlar yakalandlar. A n cak yle b ir ey yok! d ediler hep birden.
B iz yapm adk, grm edik, d u y m ad k dediler. H epsi iftirad r dediler. M ustafa A cin ik liyi
kim in ldrd belli olm ad. K atiller ortadayd, am a yinede faili m eh u l b ir vaka olarak
tanm land M ustafa D edenin lm , m aktulun faillerinin tespit ed ilem edi eklinde geti
resm i kayrlara.
 Marata tarihi bir kilise. Gnmzde Turizm Lisesi olarak kullanlmaktadr.

Unutulmasnlar...
Yaplan alm ann zgnl byle bir ek blm gerekli klm tr. Bu katliam ,
sadece katledilenleri kapsam am , onlara yardm c olanlar onlarn yannda duranlar da
kapsam tr. Ayn ekilde katliam devam etm i, yaadklar dram larn etkisiyle saysz
insann hayat alt st olm utur. Bu insanlarn yaadklarn hesaba katm adan katliam n
yaratt trajedilerin ve yaatt dram larn yeterince anlalm as salanam azd. Bu ereve
de olm ak zere M ara katliam yla hayatlarnn ak deim i baz insanlarn kam uoyu
tarafndan bilinm esi toplum sal hafzam z bu katliam kaydetm ek asndan gerekliydi.
A yrca katliam da katledilen insanlara ait baz objelerin kayt altna alnm as katliam ve
o insanlar unutm am ak iin nem liydi.
Yine katliam a dair nem li baz resim lerin ve bilgilerin de bu yolla hem nem inin v u r
gulanm as hem de akla kavuturulm as faydal olacaktr.
H em genel olarak yapan alm a, hem de bu ek blm de yaplanlarn hi birsi tam a
m lanm b ir alm a olarak grlm em elidir. phesiz y etersizlikler ve eksiklikler olabilir.
Bu t r eksikliklerin giderileceine, gereken dikkat ve zenin gsterileceine inanlm aldr.
nk dorudan ve gerekten yana olm ak ayn zam anda ezilenden ve m azlum dan yana
olm aktr. te yanda bilinm elidir ki bu t r eksiklik ve y etersizlikler bu alm ann deerini
azaltm ayacaktr.
"...Kk ocuklarn ve yal adam larn zerine gaz dklerek yaklm, insanlk d olaylar
ilenmitir. Toplu katliam olaylar, toplu halde ceset bulunm asyla dorulanm aktadr."
D ndar Saner, D nem in Savcs

"Hastaneye getirilen llerden elli ikisini inceledim. Bunlardan tanesi sopayla ldrlm ,
dier ller merm ilerle... Boularak ldrlenlerin olduunu sylediler. Yetmilik yallar,
yanda bebekleri vurm ulard. Bir cehennem alem inden geldim."
M ete Tan, D nem in Salk Bakan
 GIJIK DEDE- SABRt ZKAN- ERZNCAN TERCAN - 1900

G jk dede 3. N isan 1978de, o dnem Y rkselim m ahallesinde bulunan E renler kah

vesine atlan bom ba sonucu katledildi, ayn saldrda retm en H seyin .... yaralanm tr,
bu saldr katliam ncesinde katliam iin ortam hazrlam a kapsam nda yaplm olanlardan
saldrlardan b ir tanesidir.

D ede m ahallenin en yallarndan birsiydi. H erkesin sayg gsterdii gsterilen saygy

h ak eden G jk dede, tecrbelerini sk sk anlatarak genlere yol gsterm eye alyordu.

B iliyordu bu devletin zulm n hilelerini. K im ini duym utu kim ini yaam t. G elien
olaylar bunlara kar srdrlen m cadeleleri de yakndan izliyordu. E km ek kavgas iin
de olanlarn yaad korkular oktan am t. nancna olan balln ve bundan dolay
kendisine gsterilen saygy ve ilgiyi sosyal ekonom ik ranta dntrm eyi hi aklna getir
m edi. A m a bir sorun vard ki iindeki en b y k dertti. B u genler bu m cadeleyi y r t
yorlar. A m a yaanan tecrbelerde ders alm yorlar. O nun iin b ir gn b ir biim de bu devletin
tuzana decek kahrolacaklar. Y ine bundan nce yaand gibi olacak. Srgn ve katliam
onlarn payna decek diye dertlenip duruyordu.

H er sabah evden ne bulduysa kahvaltsn yapan Sabri D ede soluunu kahvede alrd. O
dnem kahveler daha ok politik propagandalarn en youn yapld yerlerdi. Sabri D ede
gidiyor kahveye tartm ann balad ya da yapld her hangi b ir m asaya oturuyor ve can
k ulayla dinliyordu.
 N e zam an kendisinin b ir ey sylem esi gerektiini dndnde, devreye giriyor,
syleyeceini sylyordu. Z aten kahvenin m davim leri dedeyi b iliyor hatta ne syleyece
ini de biliyor ve hem en sz ona brakyorlard.

D ede bkm adan usanm adan anlatyordu. G em ite neler olduunu ve neden olduunu.
Sonra veya aralarda esas derdini anlatm aya alyordu. B tn bu gem ite olanlara dikkat
etm eli, onlardan dersler kartlarak, bu gn ayn d urum lar yaanm am alyd, dem eye g etiri
yor ve szn her defasnda bu nasihatla balyordu.

D edeyi daha ok kendi yam a yakn olanlar dinliyorlard. A m a onun szlerine en ok

deeri daha orta yallar veriyordu: dinleyicilerinin iinde y allar orn^n atlatt gem ii
dinelm ekten zevk alyorlard. O rta y allar ise onun anlatt nasihat b lm n nem le din
liyorlard. Sabri D edede en ok onlarn varln nem siyordu. nk o orta yallarn ken
dileri bu m cadelenin iinde deillerse bile oullar kzlar vard. Sabri D ede bunu b iliyor
onun iin anlattklarn daha ok o genlere anlatyorm u gibi anlatyordu.

Sabri D edenin anlatm as b ouna deildi. T rkiye b ir kan gnlne evrilm i, h er gn

h er yerde halka ve halkn ocuklarna kar yo u n b ir saldr yaanm aktayd. B u saldrlar
M aratan da balam t. B ir E T K O etesinin varlndan ve bu etenin o kullarda ocuklara
saldrm aya baladndan sz ediliyordu. S abri(G jk) D ede, dinleyicilerinden h er gn b ir
yeni saldr haberi duyuyordu. K endisini dinleyenlere tem kinli olm ay nerm eye de dili v ar
m yordu artk. N asl tem kinli olunacakt ki. H er gn birlerine saldrlrken, h er gn insanlar
dvlr, kurunlanrken nasl tem kinlilikten sz edilebilirdi ki. H er gn b ir yerlerde bom ba
patlatldm , h er gn b ir y erlerin kurunlandn duym ak gnn olaan haberleri olm utu.

Sabri D ede olanlar duyuyor, duyduka k ahroluyor ve daha az konuuyordu artk.

B ir gn yine kahvede oturuyorlard. K ahvenin n dar b ir caddeydi. E trafndan da m a

hallenin iine giren darack sokaklar vard. B ir araba grnd M aaral tarafn d a gelen. B u
norm al deildi ve bu durum herkesin dikkat kesilerek arabay izlem elerine yol at. A raba
hzla yaklat, kahvenin yanm a geldi. M ahallede ok az kim senin arabas vard. B uraya
arabayla gelecek kim sede fazla deildi. erd ek iler tedirgin ve m erakl bak larla izliyor
lard. A raba kahvenin yannda iyice yavalad duracak gibiydi. D urm ad ve ieriye kurun
yam aya balad. H erkes yerlere yatt. Ayn anda ieriye b ir el bom bas daha atld. B unun
ierde patlam as herkesin lm esi dem ekti.

Sabri D edenin aklnda geen bu dce onun ayn hzla ayaa kalk m asn a yol at.
Sabri D edenin ayakta ellerini am uzun sakall hali, dehetli, ulvi ve heybetli b ir grnt
yaratm t. S aldrganlarn b u n u grecek hali yoktu. O nlar kurunlarm b o altm ak la m eg u l
dler. Sabri D ede dt. K atiller arabalarn son hzla srerek oradan ayrldlar. Tercanl
M ehm et olu Sabri zkan, G jk D ede vurulm u, lm t
 HAAN SOLMA - PAZARCIK- OKYAAR
H aan Solm a, ehre b ir sre nce gelm i yerlem iti. ehrin K aram ara olarak bilinen
m ahallesi daha ok b ir ky gibidir. G enellikle btn ehirlerin ken ar m ahalleleri gibi. D oal
olarak hem o dnem in koullar hem de M aran zgnlnden dolay ky gibi sz fazla
kalm aktayd. T am am en b ir kyd buras. A hrlar olan, hayvancln yaplabildii, hay
vanlarn beslendii sabahlar hayvan srlerinin otlatlm aya gtrld bir ky.
H aan S o lm ada b urada hayvanclk yapm aktayd. B iraz ineini alm bunlar besle
m ekte, stn st rnlerini satm akta, ayrca kurban olarak hayvanlarnn da uygun olanla
rn satarak hayvan ticareti yapm aktayd.
C enaze treninden de dier gelim elerden de haberi olm am t H aan S o lm anm. K en
disi bu konularla hi ilgilenm em ekteydi. A yrca ilgilenecek bir ortam da yoktu, bu ko
nularla ilgilenecek kim se de yoktu. O nun iin ne ehirde nede lkede gelien saldrlardan
haberdar deildir H aan Solm a.
A ncak iki gndr yaananlar grm ekte duym aktayd. Tam b ir katliam d, soykrm d
yaananlar. nce kendisiyle ilgisi olm adn, olam ayacan dnd. A ncak yle o lm ad
n, tm A levilerin, K rt ve solcularn katledildiini anladnda bile kendisini katliam n
dnda tutuyor, kendilerine bir ey olm ayacan sylyordu.
Saldrnn olduu gn yine hayvanlarn daa gtrm ek istiyordu. Sonra yeenleri gel
m ilerdi kyden. O nlar her eyi brakp gidelim diye diretiyorlard. H aan b ir ey olm aya
can syledi nce. Sonra b ir ara ikna olur gibi oldu. Ancac hayvanlarn brakarak gitm ek
istem edi. A ncak gelim eler ok hz yaand ve k atliam clar H aan S o lm anm evine saldr
dlar.
67 N O L U EV
H aan Solm a, evlerine yaplan saldr karsnda, nce evi terk ederek kam ay d n
d. . A ncak hayvanlarnn gasp edileceini veya yaklacan d n m ek onun gitm ekten
vazgem esine yol at. E vinin yaklm asn, hayvanlarnn ldrlm esini engelleyebilece-
ini ve belki de saldry kolay atlatacan dnm eye balam t. Bu dnceden h arek et
le ocuklarn gnderdi, kendisi ve b ir yeeni evde kaldlar. D aha sonra ei de eve dnerek
kocasnn yanm a gelm iti. H i bir ey H aan S o lm ann dnd gibi gelim edi. H aan
S o lm ann evine 1000 kiilik b ir kalabalkla saldrdlar.
H aan S olm a saldrlar karsnda k o m usundan yardm c olm asn saldrganlar en
gellem esini ve kendilerini korum ak iin evine alm asn syledi. K om unu yardm c olm az,
nk katliam clardand. Bu kom u evlerin im ha edilm esi iin saldrganlara evleri gste
rerek saldrganlar tevik etm ekte olan birisiydi.
H aan S o lm anm yapaca tek ey kalm t. K endisini olanaklar lsnde savulm ak
t. O da onu yapt. Saldr baladnda kendisini korum ak am acyla elinde bulunan krm a
tfeiyle savunm aya geti. K arlkl atm al b ir sre iki saat kad ar devam etti. Eitsiz
koullardaydlar. O n lar b in lercey d iler ve silahlar oktu. H aan Solm ann elinde bir krm a
ve birka dinam itten b aka hibir ey yoktu. A ncak dardaki k atliam clar ierde bir ordu
ve bir cephane var sanyorlard. t

erdekiler ellerinde ok az m alzem eyi idareli kullanarak zam an k azanm aya alyor
lard. D ardakiler ieri girm ek iin yklenm eyi gze alam yorlard. B ir sre sonra askerler
geldiler. O nlar da ieride nem li b ir silahl g olduunu dnyorlard. D aha dorusu
dardaki k atliam clar byle bilgi v erm iler gelen askeri yetkili de katliam clardan ald
bilgiyle hareket etm iti.
A skerler bir sre ieriye ate etm iler, ayn zam anda H aan Solm aya teslim olm as iin
ar yapm lard. D aha sonra H aan Solm a teslim arlarna uyarak teslim olm utu. A n
cak kendisini korum ak am acyla silah skt iin yakalanm , bir katliam c gibi yarglanm
ve be yl ceza verilm itir.
H aan S o lm anm belirtilen saldrlar yaad ve sonunda bir katliam c gibi yarglanp
cezalandrld bu durum , katliam tartm alarnn da konusu olm utu. K atliam c evreler
H aan Solm ann evinde yaanan direnii, dillerine dolayarak akl alm az bir efsane dntr
m ler bunun zerinde katliam c politika ve y aklam larn anlatm aya alm lard. Bu 67
n o lu evde byk ku leler ve bu kulelerde byk silahlarla b ir direni deil saldr yapld
ileri srlm t. Y llarca kam uoyuna bu y alan la katliam n kann gizlem eye altlar.67
n o lu evde olan biten anlatlanlardan barettir. B ir krm a tfei ve birka dinam itle yal bir
insan kendisini savunm aya alm t.
B R A C I SO N D A H A
H aan am ca yaadklarndan dolay ilerlem i yam a ram en hayata kar b ir ksknlk
iine girdi. A nlayam ad b u n ca olan biteni. Y akalandktan sonra cezaevinde yatm t dokuz
ay kadar. Bu durum onun ksknlnn ilk nedeni olm utu. Sonra serbest braklnca se
vinm iti. A daletin yerini b u lacana inanm , ha ite byle bize yaplan hakszlkt ve bu
anlalacaktr diye sevinm i, m utlu olm utu. A m a b ir sre sonra kendisine be yl hapis
cezas verilip onayland ve kendisini hapse k oym ak iin aranm aya baladlar. D nya bir
kez daha H aan am ca iin anlam szlam , b ir kez daha yklm t. B unun y an n d a yaadk
larndan dolay da sorunlar ba gsterm iti. G eim sknts iine girm iti, H aan Solma.
H er ey ok zordu. Eskide hayvanlar vard, ticaret yapyor p ara kazanyordu. im di bunu
yapam yordu. Serm ayesi yoktu. T icaret zorlam t, bo rca m al verm iyorlard. K endisi ii
lik yapacak kadar gen deildi. bulam yor b u lsa alam yordu. G eri ocuklar yardm c
oluyorlard. A m a o kendisi retm ek, kazanm ak istiyordu.
H aan Solm a katliam da ldrlm em iti. A m a katliam onu ldrm ekteydi. D ayanam ad
H aan am ca. Y ana bakm ad. Y aadklarna bakt. H ayat m dzen mi bilm iyordu. A m a
birileri ona hayat ekilm ez klm lard. O da isyan etti bunca zorlua ve hayata. K atliam
b ir baka biim de H aan S o lm anm lm ne yol am t. H aan Solm a katliam ehidiydi.
 MEHMET KOCAMAZ - TRKOLU MNEHYK KYNDE 1935

M ehm et K ocam az, k atliam a kar srdrlen direniin en nem li fgrlerindendir. N e

yazk ki tarihim izi bize bakalar anlatt ve biz onlarn anlattklaryla yetinm ek zorunda
kaldm z iin G uro ve benzeri arkadalarn gereklii yeterince aydnlanam am aktadr.

G uro cenaze trenine katlm n en youn olduu M inehyk kynde yaayan yoksul
bir em ekiydi. O n ocuuyla birlikte yaam n tm zorluklarna ram en devrim ci gelim e
lerden etkilenm i ve D evrim ci H alkn B irlii (D H B )evresiyle birlikte alm alarda yerini
alm t. M cadelenin karsna kartt h er grevi yksek b ir sorum luluk ve derin bir cid
diyetle ele alyor ve hi b ir yksnm e yaam adan yerine getiriyordu.

C enazelerin olduu gn, kyllerin en gl ve en rgtl biim de cenaze trenine

katlm asn salam aya alm , kendisi de orada bulunm utu. C enaze treninde kitlenin
disipline edilm esinde, yrynn rgtlendirilm esinde ve kortejin dzenliliinde grev
alm t. C enaze trenine yaplan saldr zerine, yine G uro, kitlenin toparlanm asn sala
m aya, saldrya kar direnii glendirm eye alm , ancak istenen sonucu alam am t.
B unun zerine arkadalaryla bir araya gelen G uro olabilecek daha byk saldrlara kar
hazrlk yapm ak ve direnm enin olanaklarn y aratm ak iin kye gnderilm iti.

G ece kyde uygun dzenlem eleri yapan G uro, gerekli im knlar yaratarak ve b ir grup
arkadayla birlikte tek rar ehre gelm i, olas saldrlara kar srdrlecek olan direnie
 d ltt/u ty / 7 8

hazrlanm t. G uro balayan saldrlara kar direnile karlk verir. K atliam boyunca
G uro direniin nne kartt grevleri yerine getirm ek iin oradan oraya koturm u dur
m utu. K h elinde silahyla atm , kh bir yaraly srtnda tam t.

G u ro nun bu zellii, devrim e ball ve m cadeleye devam etm esi onun bu nedenle
devletin ve sistem in sahiplerinin dikkatinde kam am t. M im lem ilerdi, G u ro yu.

G uro katliam dan dolay ilan edilen skynetim koularnda srekli taciz edildi, bask
altnda tutuldu. B una ram en o devrim e ve devrim cilere inanm aktan yan a en kk bir te
reddt yaam ad. Ayn yollarda, ayn ruh hali iinde, ayn kararllk ve ciddiyetle devrim ci
grevlerini yerine getirm eye devam etti.

A ncak 12 Eyll geldiinde, kuralsz iddet ve bask kural olarak ilan edildiinde,
artk devlet G u ro nun ferm ann yazm t. A ncak G uro bu ferm an da tanm ad. F erm an
padiahnsa dalar b izim dir dedi ve 12 Eyll zulm ne boyun em eyerek, onlarn teslim
o l arlarna uym ayarak direnm eye ve m cadeleye devam etti. A ncak zlm dzeni faist
darbeciler, hem olanaklarnn fazlalyla, hem kitleleri youn bask altna alm olm alary
la G u ro nun yakalanm asn saladlar, b ir ihbar zerin e yakalanan G uro, bu koullardan da
teslim olm ad. kencelere direndi, dostlarna ve y oldalarna zarar verm edi.

G uro T K P /M L H areketi davasnda yarglanr. G rd ar ikenceler sonucunda

am ansz bir hastala y akalanan G uro bilinli olarak tedavi edilm ez ve M ersin cezaevinde
17. 12. 198 0 de M ersin cezaevinde hayata veda eder.

M ara katliam nda bu ekilde direnm i veya aclara katlanm birok kahram an b u lun
m aktadr. A ncak egem en m edyann arptm alar, b ilgisizliin sunduu dezavantajlarn y a
ratt tahribatlar sonucunda bu insanlarn varl gz ard edilm ekte unutulm aktadr. H l
buki hi bir basit avantaj gerein gz ard edilm esine yol am am aldr.

M ara anlatan birok fo to raf bulunm aktadr. B u resim lerden birisi de cesetlerin iin
de, birisini arar gibi o turan erkek resm idir. O resim deki ahs G u ro dur. o an da G uro,
katliam da kendisi gibi direnite y er alm ancak dah a sonra katledilm i olan yeeni Veysel
K alkan delenin cesedini aram aktadr.

Y ldzlar ve sular tanktr bize

A ve kavruk bir memeden
Direnmeyi yudum yudum emen
Bir ocuk gibi rendik
Ve direndik
O rdular kurduk trk renklerinden
Btn atlar bir hcum da yendik
A cya kurun ilemez artk
Biz yaam ay zulm sz sevdik

Adnan Ycel
 MEHMET KINIK 1947 - 1982 MNEHYK KY MUHTARI
KENCE SONUCU ADANA CEZAEVNDE LDRLD.
M ehm et ksa sre nce yaplan m uhtarlk seim lerinde devrim cilerin aday olarak sei
m e girm i ve kazanm t. B tn dier k yller gibi zorlu b ir yaam srdrm ekteydi. A ncak
devrim cilere ve devrim e olan ball, bu zorlu koullara ram en, m cadelenin iinde
olm asn engellem em iti.
M ehm et, ailesi ve geim iyle ilgilendiinden daha fazla kyllerin sorunlaryla ilgileni
yordu. M ara katliam , skynetim ve arkasnda 12. Eyll darbesi, M eh m et in m uhtar
l dnem inde yaanan srelerdi. Ve bu durum M eh m etin yapt m uhtarln en zorlu i
olm asna yol am t.
S kynetim ve arksnda gelen 12. E yll faist darbesi koullarnda, devlet, M inehyk
ky m uhtar olarak M eh m etin kendilerine hizm et etm esini istem ekte ve bunun iin her
trl zorbala bavurm aktayd. M ehm et ise, kyllerine, halkna ve ideallerine ihanet
etm em ekte, direnm ekteydi. Bu durum M eh m etin devlet nezdinde ter rist olarak kabul
edilm esine yol am t.
H er gn, istisnasz h er gn, devletin askeri gleri kye gelm ekteydiler. zellikle dar
beden sonra b u durum daha dayanm az b ir hal alm t. N eredeyse ky askeri blge haline
gelm i bulunm aktayd. Z aten askerin kye gelm esi dem ek, tastam am zlm dem ekti.
G elirlerken yol boy u n ca zulm leri balyordu. C em seler dolusu asker, yol boyunda,
kadn, ocuk, yal dem eden, kim inle karlasa, hem en iniyor, onu orackta sorguya ek i
yor, dvyor, ikence ediyor, hatta isterlerse g zaltna alyor, ellerine kelepe vurup araba
nn iinde hapsediyorlard.
 E stirilen bu terrden sonra, kye geldiklerinde, okulu bir karargh gibi kullanyor
lard. ou zam an zorbalkla okulu tatil ettirerek, rencileri evlere gnderiyor, kylleri
sorguya aryorlard.
B u zlm yaatlrken h er defasnda, srekli b ir b iim de ve deiik bask larla m uhtar
M ehm et K n k n kendilerine yardm c olm asn istiyorlard.
M uhtara dayattklar grevler arasnda, devrim cilerin yakalanm asn salam ak en temel
grevdi. B u tem el am aca bal olarak devrim cilere yardm c olanlarn veya yardm c olaca
dnlenlerin srekli takip altnda tutulm as, ailelerinin nerelere gittii, neler yapt, hatta
ehirde veya ky bakkalnda neler alp sattklarnn belirlenm esi gibi ayrntlarda bulunuyor
du. Ayrca evli olan ve aranan devrim cilerin elerinin durum u, ham ilelikleri vs. gibi bir ha
yatn iinde olabilecek her tr deiikliin takip edilerek karakollara bildirilm esi de m uhtarn
yapm asn istedikleri grevler arasndayd. M uhtar M ehm et K nk, bunlarn bazlarn
yapam ayacan sylediinde ise, her trl bask tehdit ve ikence devreye giriyordu.
M ehm et, askeri faist 12. Eyll ynetim inin bu basklarna kar direnm ekten srar ediyor
du. te yanda btn gelimeleri devrim cilere deiik yntem lerle aktaryor, bylece onlarn
korunm alarna yardm c oluyordu, inancna ideallerine ve halkna balln devam ettiriyordu.
B u durum bir sre byle devam etti. A ncak bu n u n uzun sre devam edem eyecei bel
liydi. B ir gn kyllerin hem en tam am na y aknna sorgu ktlar geldi. H epsi m ahkem eye
arlyorlard. M ara katliam nda direnie k atlm ak la sulanyorlard. B u n u iin ehirde
ifade verm eleri isteniyordu. M uhtar b u n a itiraz etti, kar kt. H em sulam a yanlt hem
de bunca kylnn ehre tanm as doru deildi. B tn bu n lar devletin m uhtara kar d
m anln artran nedenlerdi. A n cak m uhtarn h alk tarafnda destekleniyor olm as askeri
darbecilerin m uhtar grevde alm alarn zorlatryordu.
O nun yerine m uhtara srekli ve daha ok bask y ap lm ay a baland. H er frsatta m uhtar
arlyor hakaretiler edilerek salnyordu. B azen gzaltna alnd da oluyordu.
B u koullarda, gnlerin birinde, M inehykl bir devrim ci yakalanm , kye getiril
m iti. Y akalanan devrim ciyle m uhtar doal olarak tanyorlard. D u rum un arkadalarna
bildirilm esini istedi m uhtardan. Sonras yak alan an n karlm as oldu.
Subay ve dier ilgililer haberi aldklarnda am ar yem i gibi oldular. B unun yap lm a
snda m uhtarn katks olduunu, m uhtarn sorum lu tutulm as gerektiini dndler. A n
cak bunu tam olarak ispat edem iyorlard. A rtk m u h tarn m utlaka alnm as ve sorgulanm as
gerekiyordu.
M uhtar alndktan sonra gnlerce devam eden ikencelere dayand. H i b ir bilgi verm e
di. Y aplan ikenceler sonucunda, m uhtar M ehm et K nk, A d an a cezaevinde son nefesini
verdi. Son nefesini verirken dostlarna ve y o ld alarn a balln yaratt huzurunu ta
yordu yznde.
K im dem i, yok su llu k ve ezilm ilik baki k alacak diye. Bu diren ve bu fedakrlklar,
kazanm ann tem inat olacaktr.
 AVUKAT AHMET ALBAY

A danal b ir alenin bir ka ocuunda birisiydi. A hm et babas ve kardeleri b ir yanda

eitli ticari faaliyetlerle hayatlarn kazanm aya alrlarken, bir yandan da politikayla
ilgileniyorlard. A ile C H P liydi. A hm et C H P nin il bakanyd.

A hm et O dnem E ce v itin gelitirdii siyasal tezlerden hem en herkes gibi etkilenm i,

toprak ileyenin su kullanann sloganna inanm t. C H P de, politikay da bu nedenle yani
toplum sal hayat yaan r klm ak am acyla yapyordu. K lasik b ir C H P lilik iin yapm yor-
du.Yakm olan genlere ve ocuklara zen gsteriyor onlar okum aya tevik ediyordu.

M ara katliam b aladnda birok C H P li avukat gibi o da davaya m dahil avukat

olarak katlm aya karar verm iti.

D avann hazrlk sreci A hm et asnda hem hayat renm ek, hem de siyasal d n
celerinin gelim esi asnda olduka retici olm utu.

A hm et, M ara katliam nn C H P hkm etine kar yapldna inanyordu. A ncak CH P

hkm etinin halka ve kendisine kar yapld bu kadar ak olan b ir katliam nleyem em i
olm as, sk sk karsna kan ve kafasn kartran b ir sorun olm utu. B u sorun biroklar
iin dnem in siyasal tartm alarnn bir boyutuyken A hm et iin daha derin b ir anlam n n
n ayordu. A caba gerekten bu dzen byle deim eyecek m i sorusu A h m etin kafasnn
b ir yerinde takl kalyordu.
 D urum alar baladnda, A h m etin tavr, savunm alarda gsterdii tutarllk ve ifade
gc A h m etin katliam c sanklarn avukatlar tarafnda m im lenm esine yol am t.

B una ram en A hm et k ararllkla d u rum alara katlyor durum alarda katliam clar te
h ir ediyor katliam n ayrntlarn akla kartm aya zen gsteriyordu. K atliam n m adur
lar asnda nem li b ir m oral destek olan A h m e tin tutum u A h m etle m adurlar arasnda
scak b ir ilikinin dom asna yol am t. K atliam m a d u rlan , karlatklar sorunlar z
m ek ve ondan yardm c olm asn istem ek am acyla, A h m etin kapsn daha sk alm aya
balam lard.

G nlerde b ir kara gnd. A hm et b rosundayken ac h ab er geldi. A h m etin yakn ar

kada ve m eslekta olan kendisi de T P il bakanl yapan ayn davann bE dier avukat
olan C eyhun an vurm ulard.

B unun zerine eitli tedbirlerin alnm as konuuldu. A hm et e er ldrm eyi kafaya

koym ularsa yanm daki korum ay da ldrrler, yazk olur ona... diyor, korunm a yntem
lerine itibar etm iyordu.

17 N isan 1980 perem be akam A h m et A lbay vuruldu. A hm et yaralyd. A n k araya

gtrld. B ir ay sonra ld.

A hm et in katili yaptndan pim an olm adn syledi. Y llar sonra tahliye olup E laz
yolunda konvoylarla karlanrken.
 AVUKAT HALL SITKI GLLOLU- 1938- 3. UBAT 1980

Av. H alil Stk G llolu herkesin sayg duyduu bir avukat olarak m eslek hayatna
devam ediyordu. M esleki bilgisi kltrl olm as ve sosyal ilikilerinde son derece p o zitif
etki braka zelliiyle herkesin saygsn kazanm t.

D nem in siyasal gelim elerinde etkilenm iti, dem okratik b ir zellie sahipti. T rki
y e de srdrlen dem okrasi kavgasnn adsz neferlerine kar bir sorum luluk duygusu iin
deydi. O dnem de ve o koullarda srdrlen m cadelenin zorluklarn bu zorluklara kar
gsterilen m etaneti, cesareti kararl ve m akul yaklam lar en yaknda grebiliyor, bunlar
grdke dem okrasi m cadelesi verenlere daha fazla balanyordu.

M ara katliam yaandnda yerinde duram yordu. Bu nasl b ir uygulam ayd. H ay atn
da buna benzer bir gelim eyi akl alm yordu. H em en harekete gem ek b ir eyler yapm ak
istiyordu. A m a yapabileceklerinin snrl olduunu biliyordu. Z aten b ir ey yapam adan g e
lim eleri izlem ekle yetinm iti.

D avalarla ilgili gelim eler balam adan skynetim ilan edildi. B u durum da davalarn
skynetim m ahkem esine geecei anlalyordu. Bunu izlerken iten ie fkesi byyor
du. H alilin. nk b u davann skynetim e devredilm esi dem ek davann stnn rtlm e
si dem ekti. B unu biliyordu. Y ine de k onuyla ilgilenm eye daha ierden balam ak iin iliki
aram aya balad. A rad ilikileri bulm as zo r olm ad.
' & e4W$ewklA/ '' a A tfy'/ 78
D avada bir ka m adurun vekletini alarak davaya av. olarak katlm aya balad.

D ava balam adan m vekkillerinin durum u onlarn anlattklar H alil in daha ok etk i
lenm esine ve katliam clara kar srdrecei m cadelenin sadece b ir huk u k m cadelesi
sadece bir avukatlk m esleinin ii olm adn anlyordu. M vekkillerini d inlerken yaad
aknlk fkeye ve m cadele k ararllna dnyordu.

D avann durum alar balam adan ok ciddi b ir h azrlk yapt. B u davann sadece kri-
m inal boyutlaryla ilgilenm iyordu. Siyasal ve sosyal boyutlarn H alil in dah a ok ilgisini
ekiyordu. B ununla ilgili olarak savunm alarnn ana tem asn kurm aya alyordu. B u dava
asl olarak faizim in yargland bir dava o lm ald r diyor bunun iin alyordu.

D urum alar baladnda, hallin tutum u farkll hem en dikkat ekm eye balad. Sal
drganlar ve onlarn avukatlar halile saldrm aya baladlar. H er frsatta halile satayor onu
taciz ediyorlard. H alil kon u m ay a b aladnda h em sanklar hem avukatlar H alil in k o
num asnn etkisini zayflatm ak iin onun konum asn kesm eye olm azsa dinlenm ez hale
getirm ek iin grlt y ap m ay a alyorlard. H alil btn saldrlarda onlar tehir ediyor
onlarn sandndan farkl b ir sonucun dom asn salyordu.

B ir defasnda hep bird en H alil in stne y r y erek onu lin etm eye alm lard. A rtk
H alil davadaki en byk dm anlar onlarn at oynatm alarn engelleyen en b y k sorun
haline gelm iti.

H aili le sank avukatlar aktan teh d it ediyor parm ak sallyorlard.

H alil Stk G llolu, 3. ubat. 1979da A d an ada iine giderken, evinin nnde araba
sna bindii srada faist katillerin kahpece saldrs sonucunda katledildi.
 AVUKAT CEYHUN CAN- 1940-197 ADANA

1940da A d a n a nm kozan ilesinde dodu. 1960 ylnda adana erkek lisesini bitird ik
ten sonra askere gitti. D nte stanbul niversitesi hukuk F ak ltesinde yksekrenim ini
tam am lad. T rkiye ii P artisine 1972 sonras kurucularndandr. A yrca T P in adana il
bakanln yapt. M ara katliam davasnn m dahil avukatlar arasnda y er ald.

C eyhun C an dnem in TP il bakan olm asndan dolay nem li lde siyasal gelim e
lerin iindeydi. Y akndan takip ediyor hem en h er gelim eye siyasal yaklam lar erevesin
de dahil olm aya alyordu. M ara katliam yaanrken katliam karsnda tutum alm ann
zorunluluu yannda o rtak tepki verm enin yollarn aram aya koyulm utu. B u am ala y ap
lan alm alar sonucunda, ortak p rotestolar ortak etkinlikler yaplm as iin k ararlar alnm
bu am ala alm alara balanm t.

C eyhun air duyarllyla katliam n yaratt aclar yreinin en derinliklerinde y a

yordu. H er konutuu m vekkilinin hikyesi onu alt st ediyor, herkesin aclarn nasl
azaltabileceini dnyordu.

Y aanan katliam n p olitik b ir operasyon olduunu biliyordu. O nun iin politika y ap

m alarnn ne kadar gerekli ve nem li olduunu da farkndayd C eyhun. Y ine de bu sald
rlar ve katliam lar neden nleyem edikleri aklna geldike ii daralyor kalbi skyordu.
 ffietus& ensltlfr^'A U/uty/ 78
K atliam yarglam alarnn A d a n a da yaplaca belli olduunda kendilerine daha ok
sorum luluk dtn grd. B u am ala hem en kollar svayarak m vekkiller iin neler
yaplabileceini dnm eye y ap lacak lar iin insanlar harekete geirm eye altlar.

D avaya katlm akta nem li b ir sorudu. D avann avukat olarak gerekli dzenlem eler
yapldktan sonra durum alara k atlm aya balad. C eyhun. Sank avukatlarnn kstahl,
saygszl C ey h u n u daha ok tahrik ed iy o r k atliam clara kar tutum alm asna yol ayor
du.

Sank avukatlar m vekkilleri olan katliam clar el stnde ttyor onlara olaan st
itim am gsteriyorlard. H i b irisinin en sradan talebi karlksz kalm yordu. M ahkem eye
kar en stten davranyorlar neredeyse askeri hk im lere savclara talim at verm ek istiyor
lard. M ahkem e h eyetinin de belli llerde onlar dikkate ald grlyordu

C eyhun btn bunlar k ararllkla tehir ediyor kar kyor, katliam clarn katliam c
politikalarn m ahkm edilm esi iin youn b ir pratik sergiliyordu.

C eyhun daha ok katliam c olarak yarglanan m a d u rlar artm t davay incelem eye
baladnda. D ava b ir k atliam n yarglanm asndan ok b ir birlikte atm iki gurubun
yarglanm as olarak alm t, buna anlam verm ek m m k n deildi, ne hukuki olarak ne
de siyaseten veya sosyal olarak, davann bu ekilde tanm lanm as ve alm as katliam n
gizlenm esi iin yaplm b ir dzenlem eydi, davann gizlenm esi iin yaplan b u m anip-
lasyonun tehir edilm esi ve alm as davay daha adil b ir noktaya tayacaktr, b u konunun
her alm asnda sank avukatlnda ok katliam n avukatln yapanlar b u n a iddetle kar
kyor C eyhun u k o n uturm am aya alyorlard. C eyhun bu n alar kar k ararllkla ve ada
leti salam a abasyla m cadele ediyor, ylm y o r korkm uyordu.

K atillerin C ey h u n a taham m lleri kalm am t. K atlettiler. 10 E yll 1979da faist ete

tarafndan yazhanesinde ldrld.
 ELF KARAKIZ- PAZARCIK- OKYAAR 1930

E lif K arakz, P azarck n okyaar kynde yaayan bir annedir. kz erkek o

cuu olan E lif ana, ocuklarn bytm enin derdinde, tasasndayd. o cu k lar ep er toparlan
m lard.

D urum lar da biraz dzelm iti. K yde iftiliin yannda bir de M aran iinde bir
atlye am t ei. K n kyde oturm ak doru deildi. H em artk iftilik tek bana yeterli
gelm iyordu. ocuklarn m egul olaca bir ie ihtiyalar vard. Z aten kyllerin birou
da yle yapyor, M ara ta iyerleri ayorlard. E lif in ei de bu durum u deerlendirerek bir
tekstil atlyesi am t

ler fena deildi. H em ehir hem ky ocuklar onlarn dertleri sorunlar E lif anann
hayat dolu dolu geip gidiyordu. B ir kzn M usa F u n d ayla evlendirm iti. Torunlar da
vard artk.

K atliam baladnda. E lif ana M arata dier olunun evindeydi.

K atliam duyar duym az yreine b ir ate dt. E lif anann btn ailesi katliam n iin
de, hedefindeydiler. O lu vard kz vard ei vard enitesi kz torununu vard. D aha bir
P jB e M /A e M M iits \ A ia s ta ty / 7 8

ey duym am t am a y re in k o r gibi yanyordu.

Y erinden duram yordu E lif ana. O radan orya koturuyordu. E nitesi M u sa F unda A le
viliiyle K rtlyle ve solculuuyla tannan b ir esnaft. K atliam n hedefiydi. M u sayla
evli olan kz yedi ayrlk ham ileydi. E lif A n a n m korkusu b o una deildi. O nun yrei
yanm asnda kim in yrei yansn.

lk olarak enitesi M u sa nn S u n alarm evinde atm ada olduunu duydu. D aha ok

korktu daha ok kaygland. A rtk ate stndeydi. G idip b ir bakaym h ab er alaym diyor
insanlar brakm yorlard. B u kadar kt olaylar v arsa enitesini kast ederek M u saya da
b ir ey olm u dem ektir d iyor b aka bir ey dem iyordu.

G elm esinden k orktuu k ara haber geldi. E nitesi M usa vurulm utu.

M u sann derdine dtler. M u sann cesedi atein iine atlm t, aradlar cesedini.
M usa F u n d ann ailesi y ank insan etinin kork u su n u koklad ve tand ilk kez.

ok srm edi, arkasndan geldi A b b asn kara haberi. A b b a sn ldn duyan E lif
A nann atlaryla dalar inledi. O figan duyan k u lar alad. Y erden yere vurdu kendisini.
B endini paralad. K atliam yapm t yapacan. E lif A nann olu A bbas ve enitesi M usa
Funda, M ara k atliam n d a ehit olm ulard. M ara kym kitabnn kap a n d a bulunan
feryatlarn ge savuran kadn E lif A na ve kz S ab rin adr. E lif A na iki yl kad ar nce
lm tr.
Karamaral Meryem Kalender; Pazar gn saat 12:00 - 13:00deki
saldrda beni ayamdan vurdular. Beni vuranlar tanyorum. Hac
Ali Tombul, Ramazan Tombul, Mustafa alk. Ellerinde silahlarla her
grdkleri insann zerine ate ayorlard. Bana da sktlar.
6 Aylk olu Ylmaz Boz ile birlikte ldrlen Fadime Boz ve Hseyin Boz
 BRAHM BLMEZ, kendisi ar
yaralanm, ei Fatma Bilmez ve olu
Haan ve Ali Bilmez ldrlmtr.

Sevgisiz bir Tanrnn kinle bytt

lme tapnan o siyah adamlar
Onlar birgn yamurlardan sonra
Gne salkm salkm dallarda yanarken
Rzgrdan utanp sudan korkmazlar
m?..

kr Erba

LEYLA NVER babasn, annesini, eini, iki olunu, gelinini ve torununu kaybetmi
kendisi ar yaral olarak uzun sre tedavi grmek zorunda kalmtr.
Katledilen Dervi Zlkfl
1960-1978
ile ilgili olarak arkadalar
Deerli arkada
tarafndan gazeteye verilen
lm ilan.
mz Dervi Silkifli
K.Mara olaylarn
da faistler tarafn
dan katledildi.
Ailesine ve tm
arkadalara basa
l dileriz.

1977 milletvekili seimlerinde

CHPden milletvekili aday
aday olan ve katliamda kat
ledilen Musa Fundann seim
almalar iin yaymlad el
ilan.

ffyraiflifMtl KutUf
,f HuMuJuKttr m ittim *
Karamarata kollan ve bacaklar kesilerek, kazanda kaynatlarak ldrlen renci
AL TRA

Birden
Kurun yemi gibi susar
G zbebeklerime kar
Susar da
Alp yol verir ehir
Sade radyolarda bir gaml hava
A. A rif
 *

Musa ve Elif Suna ifti.

Suna ailesinden Ali, Mehmet, Fidan, Esma ve Esmann karnndaki 8 aylk bebek katle
dilmilerdir. Ayn evde yienleri Aziz Tzn yaklarak ldrlm, ayrca Mfetti Sley
man Metinde bu evde ldrlmtr. Elif ve Musa Suna yaral olarak kurtulmulardr.
Serintepede katledilen Hatice G rrn babas mam Grr arabann
iine st ste konan cenazeleri tarlarken
Yrkselim m ahallesinden katledilen ah smail Kalayc. aresizlik iinde ve
korku dolu baklarla ah sm ailin bandan bekleyen komusu

Katliam annda ac iinde alayan bir Anne ve ocuu

Katliam dan annesini srtndan karm aya alan vatanda
Musa Fundann seim alm alar iin kulland baka bir bildiri
 MHP, PROFESYONEL MLTANLAR KULLANDI

Bir paral asker ve gara liste;

T R K Y E C U M H U R Y E T
NFUS CZD AN I B ~ - ---------------~ 7 T ' S r
. 6R
i G > a - ' & J L 1 _____

jj

V i j L . J l , 5 j

I* -'" '" '

v: ifc>
W * ..........* 7 f * "
s POTI I* 25017? sal ' - i e -> : U s jjp e ,

s ; ; . ; /

I . Hu y m r f n j s
j ( o t o t r i f y if K ttlu \c h

I
ler on y lJ bir defat rtlJr. u
| 2. al i til fe yer J jll klklvttuk |
nufut cUManlar
A* i

NFUS K A ID IN IN N V I A R K A Y Z : llrjh im Z i jr . H u n o f t l u . [ m l n r 'd r n K l m J , K ll,

lu a U ^ IIia M u IM , M i l ,i l i n i , d i l : 0 2 7 0 4 , S j y f j : 9 3 . KllfUk; 2 0 7,1c .H lfu v U y u l , K if ld , y e n il. . ( O C U M
I0.4.197U lriM nde j lm i f .

30 OCAK 1979 TARHL AYDINLIK GAZETES

Bu saldrgan olarak katliamdan yer aln, ancak ldrlmtr, fakat ldrlmesi ile
ilgili olarak resmi kaytlarda her hangi bir kayt bulunmamaktadr. Bu da gstermektedir
ki, Mara katliamna ehir dnda ok sayda prosefyonel faist katil kalmtr. Konu ile
ilgili her hangi bir aratrma yaplmam olmas da dikkat ekicidir.

Katledilen bebek.
 Bir kadn kocasna hangi durumda, Beni onlarn eline brakma, beni sen ldr der.
Ellerinde, baklar, tabancalar, satrlar olan zalimlerin canna, malna, rzna saldrmak
iin sokak kapsn tekmelediini bilmek, ocuklarnla lm beklemek nasl zor bir
duygu. te, mmiihan Doan, Mara katliam srasnda tm bunlar yaad ve kocas
na, Onlarn eline brakma, beni sen ldr dedi. Canndan te, namusunu korumak
iin. O yzden insan soyunun yapt en aalk katliamlardan biridir Mara katliam.
Alt aylk Ylmaz Boz, kamnda tad sekiz aylk bebeiyle Esma Sunay, 11
yandaki Hatice G rr 90a yakn kiiyle birlikte vahice ldrrken gstermitir bu
yzn. Failleri hala aramzda bu katliamn. O katiller nasl uyuyor, neler gryorlar
ryalarnda acaba?
Bir de onlarn katlettikleri var belleklerimizde, yalnzca rakam olarak kalan, 36 yl
sonra isimleri hafzalarmzdan silinen.
Aratrmac yazar Aziz Tun, bu kitabyla ite belleimizde yalnzca rakam olarak
kalan insanlarmzn isimlerini tek tek hatrlatyor. Kitab okuyunca greceksiniz;
yalnz isimleri hatrlatmakla kalmyor onlara yeniden can veriyor. Ama bizi gtrd
zaman dilimi kurbanlarn son anlar. Bakla, satrla kesilen, kurunlanan, yaklan in
sanlarn lklarn, aclarn duyuyorsunuz kulaklarnzda.
Mara katliam hakknda ok ey yazld. Ama bu kitap gibisi yok. 2011de Mara
Kym kitabn yazan Aziz Tun, imdi kurbanlarn hikayelerini bize getiriyor. Artk o
isimler unutulmamak zere hafzamza ve tarihe kaznyor.
Biz bu alma nedeniyle Aziz Tuna ok ey borluyuz. Ama Mara katliam hak
knda ikinci kitabn yazan Aziz Tun da bize nc bir kitap borlu...
nk sra nc bir kitapla bu katliam yapanlarn hikayelerini yazmaya geldi.
Devlet bu katliamlarla yzleme niyetinde deil. Ama failler yzleebilir.
Emin olun o yzlemeyi de ancak kaleminden mrekkep deil, vicdan damlayan
Aziz Tun gerekletirebilir.

Nedim ener