Poglavlje 1

Kako radi va raunar

Velike su anse da ovu knjigu itate zato to imate novi raunar. U ovom tre-
nutku moda niste ni svesni u ta ste se upustili. ta zapravo predstavlja ovaj
nered od kutija i kablovi, kako se sve to sklapa i kako radi?
Zaponite posmatrajui fizike komponente vaeg sistema ono to rau-
narskim jezikom nazivamo hardver (engl. hardware). Tipian raunarski sistem
sastoji se od mnotva razliitih delova. Meutim, obratite panju na to da ne
postoje dva identina raunarska sistema zato to vaem sistemu uvek moete
da dodate nove komponente, ili da skinete delove koji vam vie ne trebaju. Iako
obavljaju iste zadatke, prenosivi ili laptop raunari se dosta razlikuju od stonih
raunara zato to su njegovi sastavni delovi spojeni malo drugaije.
 Delovi raunarskog sistema
Sistemska jedinica (CPU centralna
procesorska jedinica) Monitor

Tastatura Mi

Zvunici

Ekran

Tastatura

Pokazivaka
ploica
4
Upoznavanje sa vaim raunarom
Veina savremenih raunara su prenosivi modeli. Prenosivi raunar ili laptop PC se
razlikuje od stonog PC-ja u tome to su svi njegovi delovi ugraeni u jednu jedinicu
kako biste mogli da ga ponesete bilo kuda. S obzirom na to da su sve komponente
ugraene u jednu celinu, ne morate da se brinete da li je sve povezano.

Prikljuak (telefonski) za modem

Nastavlja se
Pocetak

Kraj

USB prikljuak CD-ROM/ Prikljuak za napajanje

DVD ureaj

Pocetak

Nastavlja se

Kraj

NAPOMENA
Povezivanje prikljuaka Upravo zato to sve
komponente nemaju isti tip prikljuka za poveziva-
nje sa raunarskim sistemom, susreete se u rau-
narskom svetu sa velikim brojem razliitih utika, koji
se nazivaju prikljucima ili portovima. n
NAPOMENA
Periferni ili spoljni ureaji Iako prenosivi raunar
ima ugraenu tastaturu, mi i monitor, vi i dalje mo-
ete da prikaite spoljnu tastaturu, mi ili monitor.
Ovo je zgodno ako elite da koristite veu tasta-
turu ili monitor, odnosno pravi mi (umesto onog
na ploi za pokazivanje). n
 5

Ethernet prikljuak za umreavanje

Nastavlja se
Pocetak

Kraj

VGA prikljuak (za eksterni USB prikljuak

video monitor)

Pocetak

Nastavlja se

Kraj

NAPOMENA
Stoni i prenosivi raunari Veina stonih raunara
se razlikuje od prenosivih po tome sto su sve kom-
ponente odvojene. Primarni deo stonog PC-ja je
sistemska jedinica sa kojom povezujete va eksterni
monitor, tastaturu, mi i zvunike. (Meutim, kod
takozvanih stonih raunara tipa sve u jednom
monitor, sistemska jedinica i zvunici su izraeni iz
jednog dela.) n
NAPOMENA
Prednja i zadnja strana stonog raunar Na sto-
nom PC-ju se veina primarnih komponenti pove-
zuje preko prikljuaka sa zadnje strane sistemske
jedinice. Na prednjem delu sistemske jedinice uba-
cujete CD-ove, DVD-jeve i druge tipove medija za
skladitenje informacija. n
6
Konektori
Svaka komponenta koju poveete sa raunarom ima sopstveni konektor (priklju-
ak) i svi oni nisu istog tipa. Ovo dovodi do pojavljivanja velikog broja utikaa koji
se u raunarskom svetu nazivaju prikljucima ili portovima. USB prikljuak je vero-
vatno najei i slui za povezivanje raznih perifernih ureaja, kao to je tastatura,
tampa, mi i disk jedinice.
Nastavlja se
Pocetak

Kraj

USB USB
prikljuak Firewire
Firewire prikljuak

Ethernet
Ethernet prikljuak

VGA VGA
prikljuak DVI DVI
prikljuak

Pocetak

Nastavlja se

Kraj

NAPOMENA
Prenosivi ureaji Veina prenosivih ureaja koje
povezujete sa raunarom, kao to su iPod ili digi-
talni fotoaparat ili kamera, se povezuju preko USB
prikljuka. n
 7
ita memorijskih kartica
Veina dananjih raunara sadri i skup itaa memorijskih kartica, koji su uglav-
nom grupisani na prednjem ili bonom delu sistemske jedinice. Na memorijskim
karticama se skladite slike i filmovi koji su napravljeni digitalnim fotoaparatima
ili kamerama. Da biste proitali sadraj memorijske kartice, jednostavno ubacite
karticu u odgovarajuu utinicu itaa memorijskih kartica.
Nastavlja se
Pocetak

SmartMedia/xD-Picture kartica SD/SDHC kartica

Kraj

CompactFlash Memorija Stik /PRO Duo kartica

Pocetak

Nastavlja se

Kraj

NAPOMENA
Format memorijskih kartica Razliiti tipovi prenosivih
ureaja koriste razliite memorijske kartice. Zbog toga va
raunar ima tako puno utinica ili slotova za memorijske
kartice. Najpopularnije memorijske kartice danas su Secure
Digital (SD), Secure Digital High Capacity (SDHC), Com-
pactFlash (CF), Memory Stick i xD-Picture Card formati. n
8
Tastatura
Tastatura raunara izgleda i funkcionie isto kao tastatura pisae maine, ali tasta-
tura za raunar ima vie tastera (za navigaciju i specijalne funkcije u programu).
Pritiskom tastera na tastaturi, elektrini signal se alje na sistemsku jedinicu i govori
maini ta elite da ona uradi.

Funkcijski tasteri
Nastavlja se
Pocetak

Kraj

Alfa-
numeriki
tasteri

Taster Control Taster Windows Taster Menu Tasteri sa

strelicama

Pocetak

Nastavlja se

Kraj

SAVET
Numerika tastatura Zbog toga to su mali, pre-
nosivi raunari obino nemaju odvojeni deo nume-
rike tastature. Ako vam je potreban numeriki deo
tastature na vaem prenosivom raunaru, moete
da poveete spoljnu tastaturu sa ugraenim nume-
rikim delom sa vaim raunarom. n
SAVET
Beine tastature Ukoliko elite da izbegnete ka-
blove, razmislite o beinoj tastaturi i/ili miu. Ovi
beini ureaji rade pomou radio-signala i omogu-
avaju vam da, bez kablova, radite udaljeni nekoliko
stopa od sistemske jedinice. n
 9
Pokazivaka ploica
Na stonom raunaru pomeranje pokazivaa po ekranu, koji se naziva kursor, kon-
troliete eksternim ureajem koji se naziva mi. Na prenosivom (laptop) raunaru,
za ove potrebe koristite malu pokazivaku ploicu. Da biste pomerali kursor po
ekranu, potrebno je da pomerite prst preko ploice kako biste ga postavili na
odreeno mesto, a zatim pritisnite levo ili desno dugme pored ploice kako biste
inicirali akciju u pokrenutom programu.

Pokazivaka ploica
Nastavlja se
Pocetak

Kraj

Pocetak

Levo dugme Desno dugme Nastavlja se

Kraj

SAVET
Eksterni mi Ako biste umesto pokazivake plo-
ice radije koristili mi, moete povezati bilo koji
eksterni mi sa vaim prenosivim raunarom preko
USB prikljuka. Neki proizvoai prodaju takozvane
mieve za prenosive (laptop) raunare koji su ma-
njih dimenzija i samim tim su laki za prenos od
normalnih modela. n
SAVET
Opcije mia Veina eksternih mieva nudi vie
opcija za kontrolu nego ugraene pokazivake plo-
ice. Na primer, neki mievi imaju toak za pome-
ranje sadraja (listanje) koji vam omoguuje da se
brzo pomerate po veb stranici ili dokumentu. n
10
Jedinice vrstog diska: dugotrajno
skladitenje
Disk ureaj koji se nalazi u sistemskoj jedinici skladiti sve vane podatke u vred-
nosti do 1. terabajta (TB) ili vie podataka u zavisnosti od raunara. Disk se sastoji
od metalnih ploa koje podatke skladite magnetnim putem. Specijalne glave za
itanje/pisanje organizuju magnetne estice na ploama, na slian nain kao to
glava za snimanje zapisuje podatke na magnetne trake za snimanje.
Nastavlja se
Pocetak

Kraj

Lampica vrstog diska

Pocetak

Nastavlja se

Kraj

SAVET
Formatiranje diska Pre skladitenja podataka, disk
mora da bude formatiran. Kada formatirate disk, ra-
unar priprema svaku stazu i sektor diska tako da on
magnetno prihvati i skladiti podatke. (Veina novih
diskova, kao onaj u vaem novom raunaru, naje-
e se isporuuju kao prethodno formatirani.) n
 11
CD i DVD ureaji
CD i DVD diskovi izgledaju isto kao i kompakt diskovi koje putate na vaem
kunom audio ili video sistemu. Podaci se kodiraju u mikroskopske rupice ispod
povrine diska, a itaju se sa diska pomou ureaja koji koristi namenski laser.
Laserski snop prati staze na disku i ita rupice, prevodei podatke u format koji
je raunaru razumljiv.
Nastavlja se
Pocetak

Kraj

Fioka za disk

Pocetak

Nastavlja se

Kraj

NAPOMENA
DVD protiv CD-a Mnogi novi PC-jevi se isporu-
uju sa kombinacijom CD/DVD ureaja koji mogu
da itaju i piu i po jednima i po drugima. DVD ure-
aji rade isto kao CD-ROM ureaji, iako DVD-jevi
mogu da skladite vie podataka 4.7 GB naspram
700 MB za tipian CD-ROM. n
NAPOMENA
Muzika i filmovi Raunarski CD ureaj moe da
reprodukuje i disk sa podacima kao i komercijalne
muzike CD-ove. DVD ureaj moe da repro-
dukuje i disk sa podacima kao i komercijalne DVD
diskove sa filmovima pune duine, to PC pretvara
u mali filmski ureaj. n
12
ZVUK
Veina prenosivih i stonih raunara danas se isporuuje sa desnim i levim zvu-
nicima za stereo-zvuk. Zvuni sistem za stoni raunar moe da ima i odvojeni
bas zvunik, tzv. vufer, koji omoguava bolji bas. Svi sistemi zvunika pokreu se
pomou zvune kartice ili skupa ipova ugraenih unutar sistemske jedinice.

Levi zvunik Desni zvunik

Nastavlja se
Pocetak

Kraj

Pocetak

Nastavlja se

Kraj

SAVET
Eksterni zvunici Ako su zvunici u prenosivom
raunaru previe mali za va ukus, moete sa njim
povezati skup veih eksternih USB zvunika. n
NAPOMENA
3D zvuk Takozvani 3D zvuni sistemi 5.1, isporu-
uju se sa pet satelitskih zvunika (tri prednja i dva
zadnja) i sa jednim vuferom to je odlino za slu-
anje filmske muzike ili za igranje dinaminih igrica. n
 13
VIDEO
Va raunar elektronski prenosi rei i sliku na ekran koji je ugraen u va preno-
sivi PC, ili u odvojeni video monitor na stonom sistemu. Ove slike pravi grafika
kartica, koja se esto naziva i video kartica, koja je instalirana u vaoj sistemskoj
jedinici. Podeavanja u Windowsu odreuju kako da video kartica i monitor rade
zajedno u prikazu slika koje vidite na monitoru.
Nastavlja se
Pocetak

Kraj

LCD ekran

Pocetak

Nastavlja se

Kraj

NAPOMENA
CRT naspram LCD monitora Mnogi stari rau-
narski sistemi koriste tradicionalne (CRT) monitore
sa katodnom cevi. Novi, ravni, monitori koriste
umesto toga LCD ekran, koji zauzima manje pro-
stora na stolu. n
14
TAMPAI
Da biste napravili trajni zapis svog rada, u va sistem morate da dodate tampa.
Dva najzastupljenija tipa su laserski i inkdet-tampai. Laserski tampai rade vrlo
slino kao i maine za kopiranje, primenjujui toner (mastilo u prahu) na papir
pomou malog lasera. Inkdet-tampai isputaju mlazeve mastila na povrinu
papira kako bi napravili sliku za tampanje.
Nastavlja se

Dugmad za rukovanje
Pocetak

Kraj

Fioka za
papir

Pocetak

Nastavlja se

Kraj

SAVET
Crno-beli tampai protiv tampaa u boji Crno-
beli tampai su bri od tampaa u boji i bolji ukoliko
tampate dopise, pisma i ostale jednobojne dokumente.
tampai u boji su neophodni ukoliko elite da tampate
slike koje ste snimili pomou digitalnog fotoaparata. n
 15
Skeneri
Od bilo koje slike ili dokumenta moete da napravite digitalnu kopiju ako je ske-
nirate i pretvorite u digitalnu datoteku. Da biste ovo napravili, potreban vam je
eksterni ureaj koji se naziva skener. On koristi senzore za slike kako bi skenirao
i digitalizovao elemente dokumenta. Ovi elementi se zatim konvertuju u odgova-
rajui format datoteke na vaem raunaru.
Nastavlja se
Pocetak

Kraj

Pocetak Postolje skenera

Dugmad za
rukovanje
Nastavlja se

Kraj

NAPOMENA
Ravan skener Veina korisnikih skenera su tzv.
ravni ili stoni skeneri. Predmet koji elite da skeni-
rate se postavlja na ravnu staklenu plou (postolje
ili leite). Senzor za sliku se kree ispod stakla kako
bi skenirao dokument. n
NAPOMENA
Vrste skeniranja Veina skenera moe da skenira
crno-bele dokumente, dokumente u boji i fotogra-
fije u punoj boji. n