Professional Documents
Culture Documents
Jorge Luis Borges - Kum Kitabı
Jorge Luis Borges - Kum Kitabı
KTABI
Jorge Luis Borges
indekiler
EVRENN NOTU .................................................................................. 1
YAZARIN NOTU ..................................................................................... 2
TEK ................................................................................................... 4
ULRIKE................................................................................................ 12
KONGRE ............................................................................................. 17
BAKA EYLER DAHA VAR ................................................................... 35
OTUZLAR MEZHEB ............................................................................. 42
ARMAANLAR GECES ........................................................................ 45
AYNA VE MASKE ................................................................................. 50
UNDR ................................................................................................. 54
YORGUN BR ADAMIN DLKES ...................................................... 60
DZEN................................................................................................ 67
AVELINO ARREDONDO ........................................................................ 73
DSK ................................................................................................... 79
KUM KTABI ........................................................................................ 82
SONDEYI ........................................................................................... 87
evirenin Notu
* ok byk bir atoya doru yol aldlar, alnacnda u okunuyordu: "Ben kimseye ait deilim ve
herkese aitim. Girmeden nce de oradaydnz, karken de hl orada olacaksnz Diderot
Yazgc Jacques ve Efendisi (1769)
Jorge Luis Borges Kum Kitab 18
saysz yanllar dzeltmek ya da azaltmak iin yeni bir basm hak
eden eserim John Wilkinsin Analitik Dil zerine Ksa Bir Incelemenin
bir kopyas duruyor. Bana sylendiine gre ktphanenin yeni yne-
ticisi, eski dillerin incelenmesini (sanki ada diller temel olmak iin
yeterli niteliklere sahip deilmi gibi) ve dsel bir serseriler Buenos
Aires'ini demagogca yceltmeyi kendine i edinmi bir edebiyat me-
raklsym. Onunla tanmaya hi almadm. Ben ki 1899dan bu yana
bu ehirde otururum, rastlant karma yalnzca bir tek serseri, ya da
en azndan serseri diye bilinen bir kii kard. Daha sonra yeri gelirse,
bu olay da anlatacam.
Yalnz yaadm sylemitim. Geenlerde, Fermin Egurenden szetti-
imi duymu olan kap komum, onun Punta del Estede lm olduu-
nu syledi bana.
Hibir zaman dostum olmam bu adamn lm aklanmaz bir biim-
de hznlendirdi beni. Yalnz kaldm biliyorum; yeryznde, o gizli
olayn Kongre ansn kimseyle paylama olana olmakszn sakla-
yan tek kiiyim. Bundan sonra, tek kongre yesi benim. Btn insanla-
rn kongre yesi olduklar, yeryznde kongre yesi olmayan bir tek
insan bulunmad doru, ama ben deiik bir yeyim. yle olduumu
biliyorum, bu da beni imdiki ve gelecekteki meslektalarmdan farkl
klyor. 1904 ylnn 7 ubat gn Kongrenin yksn kimseye an-
latmayacamza dair bizim iin en kutsal olan ey dnyada kutsal
olan ya da olmayan herhangi bir ey var m ki zerine ant itiimiz
gerek, ama u anda benim andn bozan bir kii durumunda olmamda
Kongrenin byk bir pay olduu da daha az gerek deil. Burada sy-
lediim biraz bulank, ama belki olas okuyucularmn merakn uyan-
drabilir.
Her neyse, giritiim grev pek kolay deil. Mektup biiminde bile olsa,
yk yazmay hi denemedim; daha da kts, kda dkeceim yk
inanlacak gibi deil. Bu grev Mermer Stunlarn haksz yere unutul-
mu airi Jose Fernndez Irala'ya dmeliydi, ama artk ok ge. Olay-
lar isteyerek bozmayacam, buna karn tembel belleimin ve her-
Jorge Luis Borges Kum Kitab 19
hangi bir beceriksizliin beni bir kereden fazla yanlmaya zorlayaca-
ndan korkuyorum.
Kesin tarihlerin pek nemi yok. Doum yerim olan Santra Feden
1899da gelmi olduumu unutmayalm. Bir daha hi geri dnmedim;
beni ekmeyen bu ehre, Buenos Airese, gvdemize ya da eski bir sa-
katla alld gibi altm. Pek nemsemeden, yaknda leceimi
seziyorum; bu yzden konu dna kma dknlm gemleyip,
anlatm tezletirmem gerekiyor.
Yllar zmz deitirmez zmz varsa tabii beni Dnya Kongre-
si'ne gtrecek olan igd, daha nce Ultima Hora'nn yayn kadrosu
arasna gtrmt. Taral yoksul bir gen iin gazeteci olmak roman-
tik bir yazg olabilir; bakentli yoksul bir gen iin bir srtmacn yaz-
gsnn romantik olabilecei gibi. Bugn kaba bir meslek grnen gaze-
tecilii istemi olmam bana utan vermiyor. Meslektam Fernndez
lralann, gazetecinin yazdnn unutulup gittiini, oysa isteinin bel-
leklerde ve zamanda iz brakmak olduunu sylediini duymutum.
Daha sonralar MERMER SUTUNLAR derlemesinde birka hafif d-
zeltmeyle yeralacak kusursuz sonelerinden kimilerini kafasna kaz-
mt bile (fiil o sralar pek yaygnd).
lk kez Kongreden szedildiini ne zaman duyduumu tam olarak bi-
lemiyorum. Veznedarn ilk aylm sayd gnn akam olabilir. Bue-
nos Airesin beni kabullendiini kantlayan bu olay kutlamak iin Ira-
lay yemee armtm. Kesin olarak Kongrede bulunmas gerektii-
ni ne srerek, arm geri evirmiti. Hemen o an, spanyollarn otur-
duklar geni caddenin sonundaki kendini beenmi, kubbeli byk
yapya deil, ok daha nemli ve gizli bir eye atfta bulunduunu sez-
dim. Herkes Kongreden szediyordu, kimileri aka alaya alarak, ki-
mileri seslerini alaltarak, bakalar kaygyla ya da merakla; inanyo-
rum ki hibiri neyin szkonusu olduunu bilmiyordu. Birka hafta son-
ra cumartesi Irala beni de davet etti. Gerekli btn admlar attn
aka syledi.
Jorge Luis Borges Kum Kitab 20
Akam dokuz-on sralarndayd. Tramvayda Irala bana hazrlk toplan-
tlarnn her cumartesi gn yapldn aklad ve don Alejandro Glen-
coe, belki de yalnzca admdan tr, beni onaylamt. Beraber Gaz
Lambas kahvesine girdik. Saylar on be yirmi kadar olan Kongre ye-
leri uzun bir masann evresinde oturuyorlard, bir peyke var myd,
yoksa bu ayrnty belleim mi ekliyor bilemiyorum. Daha nce hi
grmemi olduum bakan tanmakta glk ekmedim. Don Alejand-
ro din grnl, aln ak, gri gzl, kzla alan kr sakall, olduka
yal bir beydi. Onu her zaman koyu renk bir redingot giyinmi olarak
grdm; ellerini kavuturulmu olarak bastonuna dayama alkanl
vard, iriyaryd. Solunda ok daha gen, yine kzl sal bir adam oturu-
yordu: parlak salar, atei artryordu. Bay Glencoenin sakal ise
gz yapraklarn. Sanda, uzun yzl, ok dar alnl, biraz zppece gi-
yinmi gen bir adam vard. Apsent isteyen birka dnda, herkes
kahve smarlamt. Dikkatimi ilk eken, o kadar erkein arasnda tek
olan bir kadnn varlyd. Masann br ucunda, denizci giysilerine
brnm ve uykuya dalmakta gecikmeyecek olan on yalarnda bir
ocuk vard. Ayrca bir Protestan papaz, Musevilikleri kuku gtrme-
yecek iki kii ve sokak serserileri gibi boynunda ipek fular ve dar giysi-
leri olan bir zenci de bulunuyordu. Zencinin ve ocuun nne birer
fincan kakao konmutu. Marcello de Mazo adnda son derece nazik ve
gzel konuan, bir daha da hi grmediim bir adamdan baka kiileri
anmsamyorum. (Oturumlarn birinin kt ekilmi, solgun bir foto-
raf da var bende, ama yaymlamayacam, nk zamann giysileri,
uzun salar ve byklar orada toplanm yelere gln, hatta sefil bir
hava verebilir.)
Btn dernekler kendi dil ve geleneklerini yaratma eilimindedirler;
Kongre, katlanlarn acele etmeksizin ve herkesin kendi bana ulal-
mas ngrlen gerek amacn, hatta br yelerin ad ve soyadlarn
kendilerinin kefetmesini ister gibiydi. ok gemeden benim grevimin
soru sormamak olduunu kavradm, bylece Fernndez Iralay sorgu-
ya ekmeye kalkmadm. Zaten o da bana hibir ey sylemedi. Hibir
cumartesiyi karmamama karn, anlamam bir-iki ay srd. kinci
Jorge Luis Borges Kum Kitab 21
toplantdan itibaren, Donald Wren adl, sonralar bana ngilizce dersi
verecek olan, Gney Demiryollarndan bir mhendis komum oldu.
Don Alejandro ok az konuuyordu; tekiler dorudan doruya onunla
konumuyorlard, ama syledikleri her sz ona ynelttiklerini ve
onun onayn almaya altklarn sezdim. Elinin yava bir hareketi,
tartmann konusunun deimesine yetiyordu. Yava yava salondaki
kzl sal adamn Twirl diye garip bir ad olduunu rendim. elimsiz
grnmn anmsyorum, sanki boylar badnmesi yapyormuas-
na kambur durmaya zorlanan baz ok uzun boylu insanlarn zellii
vard onda. Elleri, durmadan zaman zaman masaya brakt bakr bir
pusulayla oynard. 1914 sonunda, rlanda piyade alaynda er iken ld-
rld. Hep sada oturan dar alnl gen adam Fermin Eguren, bakann
yeeniydi.
Gerekilik yntemlerine hi inanmadm iin (bildiim en yapay
akm, eer byle bir akm varsa) neler rendiimi hemen, ama para
para anlatacam. Ama bundan nce okuyucuya o zamanki durumumu
hatrlatmak isterim: Casildal iftinin olu, yoksul bir gentim ve Bue-
nos Airese ayak basp anszn kendimi o anda yle hissediyordum
bakentin yreinde bulmutum, belki de dnyann yreinde, kim
bilir. Aradan yarm yzyl geti ve ben sonuncu olmayan bu ilk gz ka-
mamasnn ansn hl saklyorum.
te olgular; en z biimde kda aktaracam. Don Alejandro Glencoe,
bakan, Uruguayl bir iftiydi. Brezilya snrnda kocaman bir topran
sahibi. Aberdcenden gelmi olan babas, geen yzyln ortalarnda
ktamza yerlemiti. Beraberinde yz kadar kitap getirmiti; don Ale-
jandronun yaam boyunca okuduu kitaplarn hepsi buydu diyebili-
rim (kendi ilerinde snflandrlabilecek bu kitaplardan ki hepsi
elimden geti szediyorsam, bu aralarndan birinin ykmn kkeni-
ni oluturmasndan dolaydr). lk Glencoe lrken, ardnda bir kz ve
sonradan bakanmz olacak bir oul brakt. Kz bir Egurenle evlenip,
Ferminin anas oldu. Don Alejandro bir ara milletvekili olma umuduna
kapldysa da, siyasal efler Uruguay Kongresi'nin kaplann onun y-
zne kapadlar. Adammz ayak diredi ve daha geni kapsaml baka bir
Jorge Luis Borges Kum Kitab 22
kongre yaratmaya karar verdi. Carlyle'in ateli sayfalarnda, u Anac-
harsis Clootz olayn okumu olduunu anmsad; Us tanrasnn tap-
nan olup, otuz alt yabancnn banda, Pariste bir toplantda insan
trnn szcs olarak sylev vermiti. Bu rnekten g alan don
Alejandro, tm uluslarn tm insanlarn temsil edecek Dnya Kongre-
sini yaratmay tasarlad. Hazrlk toplantlarnn merkezi Gaz Lambas
kahvesi oldu; drt yllk bir sre ierde olaca ngrlen al oturu-
mu, don Alejandronun iftliinde yaplacakt. Buenos Airesi sevmesine
ve Uruguay'n imdiki ulusal kahraman Artigosun yandalarndan biri
olmamasna karn, Kongrenin kendi yurdunda toplanmasna karar
vermiti. Tuhaf ama, drt yllk tasar sresi, neredeyse bysel bir
kesinlikle amalarn gerekletirmiti.
Balangta yabana atlmayacak katlma denekleri alyorduk, ama
abamz uruna kendisi de benim kadar yoksul olan Fernndez Irala
hakkndan vazgeince, biz dc onu izledik. Bu nlem iyiyi ktden ayr-
mamz saladndan yararl oldu; Kongre yelerinin says azald ve
geriye ballardan oluan kk bir grup kald. cretli tek grevli, ba-
kaca bir geim kayna olmayan, ayn zamanda ezici bir ii stlenen
sekreter Nora Erfjordundu. Tm gezegeni kaplayan bir rgt yaratmak
hi de nemsiz bir giriim deildi. Youn mektup, hatta telgraf trafii
vard. Peru'dan, Danimarka'dan, Hindistan'dan bavurular geliyordu.
Bir Bolivyal, lkesinin denizle arasnda hibir ulam yolu olmadn
ve bu eksikliin ilk oturumlardan birinin konusu olmas gerektiini
yazd. Parlak bir zekya sahip olan Twirl, Kongrenin her eyden nce
felsef bir dzen sorunu olduunu hatrlatt. Tm insanlar temsil ede-
cek bir kurulun temelini kurmak, Platoncu arketiplerin gerek saysn
ortaya karmaya almakla ki bu gizem yzyllardr btn dnya
dnrlerini akna eviriyordu ayn eydi. Daha ileri gitmeden, don
Alejandro Glencoenin yalnzca ifti ve hayvan sahiplerini deil, Uru-
guayllar, btn insanln habercileri olan kiileri ya da kzl sakall-
lar ve tm kollukla oturanlar temsil edebileceini belirtti. Nora
Erfjord Norveliydi. Sekreterleri mi, Norvelileri mi yoksa daha ak-
Jorge Luis Borges Kum Kitab 23
a btn gzel kadnlar m temsil edecekti? Bir tek mhendis, Yeni
Zelandallar dahil tm mhendisleri temsil etmeye yeter miydi?
Sanrm bu noktada Fermin araya girdi:
- Ferri burada gringolar* temsil ediyor, dedi, kahkahalarla. Don Ale-
jandro serte ona bakp, sesini ykseltmeden:
- Bay Ferri, igleri bu memleketin kalknmasna yarayan gmenleri
temsil ediyor, dedi.
Fermin Eguren benim varlma bile dayanamazd. Birbirine uyan ey-
lerle vnyordu; Uruguayl olmakla, iyi aileden gelmekle, kadnlarn
ilgisini ekmekle, pahal terziden giyinmekle ve de bir trl anlayama-
dm bir ey, Bask kkenli olmakla; nk bu rk tarihte inek samak-
tan baka hibir ey yapmamtr.
Anlamsz bir olay dmanlmz pekitirdi. Bir toplant bitiminde
Eguren bize Junn Caddesindeki genelevlerden birine gitmeyi nerdi.
Tasar pek houma gitmedi, ama alaylarna konu olmamak iin kabul-
lendim. Fernndez Irala ile beraberdik. Genelevden karken, bir am
yarmasyla karlatk. Biraz kafay bulmu olan Eguren eikte adam
iteledi. teki geii kapatp bize:
- Dar kmak isteyen bu baktan gemek zorunda, dedi.
imdi bile, uzun geidin alacakaranlnda ban prltsn anmsyo-
rum. Eguren dehet iinde kendini geri att. Kendimden pek emin de-
ildim, ama kinim korkuyu bastrd. Elimi, sanki bir silah karacakm-
m gibi koltuumun altna yanatrdm ve kat bir sesle adama:
- Bu hesab darda kapatacaz, dedim.
Yabanc tamamen deiken bir ses tonuyla bana seslendi:
- te byle insanlar severim. Yalnzca sizi denemek istemitim dos-
tum, diyerek saygyla glmsedi.
- Dost olduumuzu sen sylyorsun, diye yantladm ve dar ktk.
* Konstantinopl. stanbul.
Jorge Luis Borges Kum Kitab 58
larla Sarazenlerle savatm. Zaman iinde birok kii oldum, ama bu
yalnzca hortum dediimiz bir frtnayd, uzun bir dt, ama btn bu
sre iinde asl olan Szckt. Kukulandm oldu. Kendi kendime,
gzel szckleri tasarlama, gzel oyunundan vazgemenin anlamsz
olduunu ve tek, belki de dsel bir szc aramak iin bir neden
olmadn yineleyip durdum. Bu usavurma bouna oldu. Bir misyoner
Tanr szcn nerdi, reddettim. Bir sabah, denize alan bir neh-
rin kysnda aradmn sonunda aklandn sandm.
Urnlarn lkesine dndm. Orada arkcnn evini bulmakta glk
ektim.
eri girip adm syledim. Gece olmutu. Thorkelsson yatt yerden
bronz amdandaki byk mumlardan birini yakmam syledi. Yz
ylesine yalanmt ki, benim de ihtiyarn biri olduumu dnmeden
edemedim. det olduu zere, kralnn haberlerini sordum:
Ad artk Gunnlaug deil imdi ad deiti, diye yantlad.
Sonra:
Anlat bana btn yolculuklarn, dedi.
Srasyla, imdi unuttuum btn ayrntlar vererek isteini yerine
getirdim. Sonuna varmadan nce szm kesti:
Tm bu lkelerde ok trk syledin mi?
Sorusu beni artt.
Balangta, dedim, ekmeimi kazanmak iin ark syledim. Sonrala-
r aklayamadm bir korku beni ezgiden ve harptan uzaklatrd.
Tamam, dedi, ykn srdrebilirsin.
steine uydum. Sonra uzun bir sessizlik oldu.
Kendini sana veren ilk kadndan ne aldn, diye sordu.
Her eyi, diye yantladm.
Jorge Luis Borges Kum Kitab 59
Yaam bana da her eyi verdi. Herkese yaam her eyi verir, ama o-
unluu bilmez bunu. Sesim yorgun, parmaklarm da gsz, yine de
dinle beni.
Harpn ald ve mucize anlamna gelen undr" szcn syledi.
len adamn trks beni esritti; trksnde, akorlarnda kendi dize-
lerimi, bana ak ilk tantan gen kle kadn, ldrdm adamlar,
gnbatmnn serinliini, sularn, kreklerin zerinde afan skt-
n tandm. Harp alp baka bir szck okudum.
Tamam, dedi Thorkelsson, duymak iin yaklamam gerekti.
Anladn.
YORGUN BR ADAMIN
DLKES
Anlatacam yk iki adam daha dorusu iki adamn rol oynad bir
olay hakknda, kendi bana olayn zel ya da olaand bir yan yok,
kahramanlarnn kiiliklerinden daha az nemli. kisi de gurur yzn-
den gnah ilediler; farkl biimlerde ve farkl amalarla. Anekdotu
oluturan olaylar (gerekten de bir anekdottan daha fazla deil) ksa
bir sre nce oldu. Amerikada geiyor; sanrm baka yerde olamazd.
1961 sonunda, Austinde Teksas niversitesinde bu iki adamdan biriy-
le, Profesr Ezra Winthropla uzun uzun grme frsatm oldu. Eski
ngilizce retiyordu (iki paral yapma bir ey izlenimi uyandran
Anglosakson szcnden holanmyordu). Dil zerine almalarnda
ne srdm birok cesur varsaym ve yaptm yanllar benimle
hibir atma yaratmadan dzelttiini hatrlyorum. Bana, snavlarda
hi soru sormad sylendi; konu seimini adaya brakp ondan yalnz-
ca bunu iyi anlatmasn bekliyormu. Eski Priten kkenli ve Boston
doumluydu, Gneyin gelenek ve nyarglarna almakta glk ek-
miti. Kar zlyordu, ama benim gzlemime gre, Kuzeyliler soua,
bir Arjantinlilerin scaa koulland gibi koullanmlardr. Uzunca
boylu, kr sal, evik deilse bile salam yapl bir adamn imdiden
belirsizlemi imgesini saklyorum. Meslekta Herbert Locken bende
brakt an daha belirli: Toward a History of the Kenningde (Eski
skandinav Edebiyatnda Mazmunlar zerine) adl kitabn vermiti.
Yaptnda Saksonlarn biraz kendiliinden olan bu mazmunlardan
(deniz yerine balina yolu, 'kartal' yerine sava ahini) abuk kurtul-
duklarn, oysa skandinav ozanlarnn bunlar iinden klmaz hale
getirinceye kadar birletirip iie soktuklarn ne sryordu, Herbert
Lockedan szediyorum, nk ykmn ayrlmaz bir parasn olutu-
ruyor O.
imdi kukusuz asl kahramana, lzlandal Eric Einarssona geliyorum.
Kendisini asla grmedim. O, 1969da Teksasa geldiinde ben Cambrid-
Jorge Luis Borges Kum Kitab 68
gedeydim, ama ortak bir dostun, Ramn Martfnez Lpezin mektuplar
araclyla onu ok yakndan tanm olduum kansna vardm, sert ve
souk biri olduunu; uzun boylu insanlar lkesinde bile uzun boylu
sayldn biliyorum. Kzl salar yznden rencileri kanlmaz
olarak ona Kzl Eric adn takmlard. Bir yabancnn hafif argo kul-
lanmasnn zorlama ve yanl olduu, onu arsz konuk durumuna
drd grndeydi ve okay" szcn bile kullanma alakg-
nllln asla gstermedi. Kuzey dilleri, ngilizce, Latince ve -
gizlemesine karn- Almanca uzmanyd. Amerikan niversitelerinde
iini yoluna koymas g olmad.
Sz edilmeye deer ilk yapt. De Quincey'in Cumbrian lehesinin k-
keninin Danca olduuna ilikin yazd drt makale zerine bir incele-
meydi. Bunu, Yorkshire kyllerinin leheleriyle ilgili bir alma izledi.
Bu iki inceleme iyi karland, ama Einarsson mesleinde ilerlemek iin
grlt koparan bir ey yazmas gerektiini dnd. 1970te, Yale
niversitesi Yaynlarnda Maldon Savann eletirel basmn yaym-
lad. Notlardaki derin bilgi yadsnamazd, ama nszdeki baz varsa-
ymlar, darya hemen hemen btnyle kapal akademik evrelerde
tartmalara yolamt. rnein Einarsson, iirin slup ynnden, ka-
stl olarak retorie dayanan Beowulftan ok, uzaktan da olsa kahra-
manlk iiri Finnsburhu artrdn ve ayrntlar ileme ynteminin
tuhaf bir biimde hakl olarak hayran olduumuz zlanda sagalarnn
yntemlerinin habercisi olduunu ne sryordu. Ayrca Elphins-
tonun metnindeki baz yanllar dzeltiyordu. Teksas niversitesi'ne
geldii 1969 ylnda profesrle atand.
Bilindii gibi, Amerikan niversitelerinde Germen dilleri uzmanlarnn
toplantlar olduka yaygndr. Bir nceki yl, East Lansingdeki Winth-
ropa verilmiti. Aratrma ylna hazrlanan blm yneticisi, Winth-
ropdan Wisconsin'deki gelecek dnem toplants iin bir temsilci se-
mesini istedi. Yalnzca iki gerek aday vard: Herbert Locke ve Eric Ei-
narsson.
Winthrop, Cariyle gibi, atalarnn Priten inancndan vazgemiti ama
ahlkn korumay srdryordu. devi akt; grn belirtmekten
Jorge Luis Borges Kum Kitab 69
kanmad. Herbert Locke, 1954ten beri kendisine yardmn esirge-
memiti, zellikle Beowulfun, birok niversitede Klaeberinkinin ye-
rini alan aklamal bir basknn hazrlanmasnda; ayrca Germen dilleri
uzmanlar iin ok yararl bir alma derlemekle urayordu: Okurlar
bouna etimolojik szlklere bavurma zorunluluundan kurtaracak
olan bir ngiliz-Anglosakson szlk. zlandal ise olduka genti; ks-
tahlyla, Winthrop da olmak zere, herkeste antipati uyandrmt.
Finnsburhun eletirel basm dikkati onun zerine ekmiti. Tartma-
y seviyordu: Sempozyumda suskun ve ekingen Lockedan daha iyi
grnyordu.
Winthrop kar karya kald sorunu inceden inceye dnrken, Yale
Philoiogical Quarterly'nin kitap tantma stunlarnda Anglosakson dili
ve edebiyat retimi konusunda uzun bir makale kt. Son sayfann alt
kesinde ak E. E. baharfleri okunuyordu, yannda da hi kukuya
yer brakmamak istercesine Teksas niversitesi" yazs vard. Bir ya-
bancnn yanlsz ngilizcesi ile kaleme alnm olan makale, en ufak
bir kabala bile izin vermemesine karn fke doluydu. Anglosakson
retimine; retorik slubuyla szde Virgilius benzeri bir eskia eseri
olan Beowulfla balamann, ngilizce renimine Miltonun karmak
dizeleriyle balamak kadar keyf bir ey olduunu ileri sryordu. Ya-
zar, kronolojik sray tersine evirmeyi, gnlk dilin habercisi olan on
birinci yzyl iiri The Grave" (Gmt) ile balayp kkene doru
uzanmay neriyordu. Beowulfla ilgili olarak da, bu bin dizelik skc
ynn bir parasn almak yeterliydi; rnein denizden gelip denize
dnen Scyldin gmme trenini. Bir kez bile ad gememesine karn,
Winthrop kendisinin hedef alndn hissediyordu. Bunun pek nemi
yoktu, ama retme yntemine saldrlmasn kabul edemiyordu.
Zaman sktryordu. Winthrop yansz kalmak istiyordu ve herkesin
zerinde konutuu Einarssonun yazsnn, kararn etkilemesine izin
veremezdi. Locke ile zlandal arasnda seim yapabilmek iin az g-
lk ekmedi. Bir sabah Winthrop blm yneticisi Lee Rosenthal ile
grt ve le sonrasnda Einarsson, Wisconsin kongresine katlmak
zere resmen grevlendirildi.
Jorge Luis Borges Kum Kitab 70
Yola kma tarihi olan 19 Marttan bir gn nce Einarsson, Ezra Winth-
ropun alma odasnda grnd. Winthropa veda ve teekkr etmeye
geldiini syledi. Pencerelerden biri, iki yan aal, bir ara sokaa ba-
kyordu ve iki adamn evresi kitap raflaryla doluydu; Einarsson Edda
Islandormun ilk parmen basksn tanmakta gecikmedi. Winthrop
ona grevini en iyi biimde yerine getireceinden emin olduunu ve
teekkr etmesine hi gerek olmadn syledi. Yanlmyorsam g-
rmeleri uzun srd.
Ak konualm, dedi Einarsson. niversitede, yneticimiz Lee Ro-
senthalin bizleri temsil etme grevini bana sizin dnz zerine
verdiini bilmeyen yok. Sizi d krklna uratmamak iin elimden
geleni yapacam. yi bir Germen dilleri uzmanym; anadilim sagalarn
dili ve Anglosaksonu ngiliz meslektalarmdan daha iyi telaffuz edebi-
liyorum, rencilerim cunning yerine cyning diyorlar ve derslerde
sigara imenin, hipi klnda gelmenin kesinlikle yasak olduunu bili-
yorlar. Talihsiz rakibimi eletirmem ise olabilecek en tatsz eydir;
mazmun konusunda yalnzca zgn kaynaklar deil, Meissnerin ve
Marguartm anlaml almalarn da incelediini kantlyor. Btn bu
nemsiz eyleri bir yana brakalm. Size bir aklama borcum var.
Einarsson bir sre durdu, pencereden dar bir gzatt ve zetledi:
Yurdumdan 1964 yl sonunda ayrldm. Biri uzak bir lkeye g etme
kararna varnca, bu lkeyi kavrama zorunluluu kanlmaz olarak
kendini gsteriyor. Kesinlikle filoloji yn ar basan ilk iki kk yap-
tmn tek amac yeteneklerimi kantlamakt. Kukusuz bu yeterli deil-
di. Maldon Sava beni her zaman ilgilendirmiti ki hemen hemen ta-
mamn ezbere okuyabilirim. Yale niversitesini, hazrladm eletirel
basm yaymlamaya raz ettim. Bildiiniz gibi, iir bir skandinav zafe-
rini anlatyor, ama sonralar zlanda saalan zerindeki etkisini ne
sren sava gelince, kabul edilemez ve sama buluyorum. Anadilleri
ngilizce olan okurlar pohpohlamak amacyla ortaya attm.
Konunun zne geliyorum; Yale Quarterlydeki saldrgan makaleme.
Bildiiniz gibi benim yntemimi doruluyor ya da dorulamaya al-
Jorge Luis Borges Kum Kitab 71
yor; ama kark bir yky ardarda gelen zmlenemez bin dizelik
bir ynla rencileri skntya bomakla birlikte karlnda, onlara
eer yolun ortasnda dersleri brakmazlarsa, Anglosakson yaznnn
tm corpusuna sahip olmalarn salayacak zengin bir szck daar-
c salayan sizin ynteminizin sakncalarn da bilinli olarak abart-
yor. Gerek amacm Wisconsine gitmekti. Siz ve ben, sevgili dostum,
ikimiz de kongrelerin gereksiz giderlere yolaan samalklar olduunu,
ama bir curiculum vitae de yararl olabildiklerini biliyoruz.
Winthrop aknlkla ona bakt. Zeki bir adamd, ama kongreler ve belki
kendisi de kozmik bir akadan baka bir ey olmayan evren dahil, nes-
neleri ciddiye alma eilimi vard. Einarsson srdrd:
Belki ilk grmemizi anmsyorsunuz. New Yorktan geliyordum. Bir
pazar gnyd; niversitenin yemekhanesi kapalyd ve biz Night-
hawk'a le yemeine gitmitik. O gn, ok ey rendim, iyi bir Avru-
pal olarak, Amerikan Savann klecilere kar bir mcadele oldu-
unu dnyordum; siz ise Gney'in Birlikten ayrlma ve kendi ku-
rumlarn srdrme hakkna sahip olduunu savunmutunuz. Syledi-
inize arlk kazandrmak iin Kuzeyden olduunuzu ve atalarnzdan
birinin Henry Halleckin saflarnda savam olduunuzu eklemitiniz.
Birlikilerin yrekliliklerini bile vmtnz. Baka biroklarndan
farkl olarak, karmdakinin kim olduunu neredeyse annda anlaya-
bilme nsezim vardr. O gn bana yetti. Siz, sevgili Winthrop, tuhaf
Amerikal yanszlk tutkusunun etkisi altndaydnz. Her eyden nce,
yansz olmak istiyorsunuz. Tam bir Kuzeyli okluunuz iin, Gneyin
davasn anlamay ve dorulamay denediniz. Winconsine gidiimin
sizin Rosenthale syleyeceiniz tek szce baktn renince, kk
buluumdan yararlanmaya karar verdim. Derslerinizde kullandnz
yntemlere saldrmak, oyunuzu almann en etkili yoluydu. Makalemi
yaymlamas iin Quarterlyyi sktrdm, alkanlklar gerei beni
admn baharfleriyle imzalamaya zorladlar, ama yazarn kimlii ze-
rine en ufak bir kuku duyulmamas iin elimden geleni yaptm. Hatta
birok meslektaa srrm atm.
Uzun bir sessizlik oldu. lk bozan Winthrop idi:
Jorge Luis Borges Kum Kitab 72
Her eyi imdi anlyorum, dedi. Ben Herbertin eski bir dostuyum,
almalarna sayg duyarm; siz, dorudan ya da dolayl olarak bana
saldrdnz. Oyumu sizden esirgemem, misilleme yapmak olurdu. kini-
zin deerlerini karlatrdm, sonucu biliyorsunuz.
Yksek sesle dnyormuasna ekledi:
Kinci olmadmdan, belki gururuma boyun edim. Grdnz gibi
dzeniniz sonu verdi.
Dzen yerinde szck, diye Einarsson karlk verdi, ama yaptm-
dan pimanlk duymuyorum. Blmmzn yararna en iyisini yapa-
cam. Wisconsine gitmeye karar vermitim.
lk Vikingimle karlayorum, dedi Winthrop gzlerinin iine baka-
rak.
Bir baka romantik boinan. Viking soyundan gelmek iin skandi-
nav olmak yetmiyor. Ailem Protestan kilisesine yrekten bal papaz-
lard; belki onuncu yzyl balarnda atalarm Thor'un cokulu rahiple-
riydiler. Bildiim kadaryla, ailemde denizci hi olmad.
Benimkinde ise bir dolu vard, diye yantlad Winthrop. Buna karn
pek farkl deiliz. kimizin de ortak bir gnahmz var: Gurur. Siz, usta-
ca tasarladnz dzeninizle vnmek iin beni grmeye geldiniz; ben,
drst bir adam olmakla vnebilmek iin sizin adaylnz destekle-
dim
Bizi birletiren baka bir ey daha var, dedi Einarsson: Uyruumuz.
Ben Amerikan vatandaym. Yazgn uzaklardaki Thulede deil, bura-
da. Bana, bir pasaportun insann doasn deitirmeyeceini syleye-
ceksiniz.
El sktlar ve ayrldlar.
AVELINO ARREDONDO
* Dz sahil endi zerinde bir tepenin ykseldiini gren denizcilerin nlemi olan Monte video"
(tepe gryorum), sonralar ehrin ad oldu. Bunun ansna da armalarda bir tepe resmi bulunur.
Jorge Luis Borges Kum Kitab 76
gelince, elinden geldiince dnmemeye alyordu; kin duyduu
adam.
atdan gelen yamurun grlts yalnzln gideriyordu.
Bir tutuklu ya da kr iin zaman, hafif meyildeki su gibi akar. Kapan-
nn ortasna doru Arredondo, bu zaman sanki zaman dymasna
yaad. n avluda, dibinde bir kurbaann bulunduu bir kuyu vard.
Aslnda aradnn, sonsuzluunun snrndaki kurbaa zaman olduu
Arredondonun hi aklna gelmedi.
Beklenen tarih yaklatka yeniden sabrszlanmaya balad. Bir gece,
artk kendini tutamayp, dar kt. Her ey deiik ve byk gibi g-
rnd. Bir sokan kesini dnerken, bir k grd ve kahvehaneye
girdi. Varlm tantlamak iin bir bardak susuz rom istedi. Tahta tez-
gha yaslanm askerler gevezelik ediyorlard. lerinden biri:
Savalardan szedilmesinin kesinlikle yasak olduunu biliyorsunuz,
dedi. Dn leden sonra, bamza sizi gldrecek bir ey geldi. Kla-
dan birka arkadala La Razonun nnden geiyorduk. erden, birinin
bu ynergeye kar geldiini duyduk. Zaman kaybetmeden ieri girdik.
Bro karanla gmlmt, ama biz konumay srdrene ate atk.
Sonunda susunca, ayaklar nde dar karmak iin, el yordamyla
aramaya baladk, ama btn bulabildiimiz, u fonograf denen kendi
kendine konuan makine oldu.
Hepsi kahkahalarla gldler.
Askerlerden biri, kulak kabartan Arredondoya dnerek:
Gzel di mi, moruk, diye sordu.
Arredondo ses karmad, niformal adam ona yaklap:
Hemen haykr bakalm: Yaasn lkemin Bakan Juan Idiarte Borda,
diye.
Arredondo kar kmad. Alayl alklarla kapya vard. Sokaa admn
attktan sonra son bir svg kulana geldi:
Jorge Luis Borges Kum Kitab 77
Korku lgn deil, fkeyi de ldryor.
Bir korkak gibi davranmt, ama olmadn biliyordu. Rahat rahat
evine dnd.
25 Austos gn, Avelino Arredondo uyandnda saat dokuzu gei-
yordu. nce Claray, sonra yalnzca gnn tarihini dnd. Yatarak,
kendi kendine: Elveda beklemeye dedi, Sonunda byk gn geldi!
Acele etmeden tra oldu ve aynada her zamanki yzn buldu. Krmz
bir boyunba seti ve en yeni giysilerini giyindi. le yemeini ge
yedi. Gri gkyz yamurun geliini bildiriyordu; oysa o mavi ve ber-
rak olacan tasarlamt. Nemli odasndan son kez karken yreini
hzn kaplad. Kapda Clementinayla karlat, cebinde kalan son
birka kuruu ona verdi. Hrdavatnn demir kepenginin stnde,
renkli baklava ekillerini grd ve iki ay geen bir sredir bunu bt-
nyle unutmu olduunu dnd. Sarandi Caddesi'ne doru yneldi.
Bir tatil gnyd ve darda ok az insan vard.
Plaza Matrize vardnda saat daha olmamt. Te Deumun sy-
lenmesi bitmiti, nemli kiiler, subaylar, yksek rtbeli papazlardan
oluan bir topluluk yava yava kilise merdivenlerini iniyorlard. lk
bakta -kiminin hl ellerinde tuttuklar- silindir apkalar, niforma-
lar, rtbe eritleri, armalar, ayin gmlekleri, olduka kalabalk oldukla-
r izlenimini uyandryordu; gerekte otuz kiiden ok deillerdi. Arre-
dondo korku duymad, bir eit sayg kaplad iini. Birisine kimin ba-
kan olduunu sordu.
te orada, ayin bal ve asasyla yryen Bapiskopos'un yanndaki
yantn ald.
Tabancasn kard ve ate at.
Idiarte Borda birka adm ilerledi, baaa yuvarland ve anlalr bir
biimde Vuruldum" dedii duyuldu.
Arredondo yetkililere teslim oldu. Sonradan unlar aklayacakt:
Jorge Luis Borges Kum Kitab 78
Ben kzlm ve gururla sylyorum. Partimize ihanet eden ve lekele-
yen Bakan' ldrdm. Tehlikeye atmamak iin, nianlm ve dostla-
rmla ilikilerimi kestim; herhangi bir etki altnda kaldm ne srl-
mesin diye hibir gazeteyi okumadm. Adalet iin yaplan bu eylem
bana ait. imdi, yarglanmak istiyorum
Herhalde olay byle oldu, biraz daha karmak olsa bile; ben byle ol-
mu olduunu hayal ediyorum.
DSK