Professional Documents
Culture Documents
121
121
Thc hin n pht trin h thng trng THPT chuyn giai on 2010-
2020, nhm nng cao cht lng dy hc trong cc trng THPT chuyn v pht
trin chuyn mn cho gio vin dy cc mn chuyn, B Gio dc v o to t
chc bin son ti liu Hng dn Th nghim thc hnh trng THPT chuyn
mn Ha hc.
p ng yu cu i mi dy hc v thi chn hc sinh gii mn ha
hc THPT, B Gio dc v o to mi cc cn b qun l ch o dy hc,
cc ging vin i hc v cc nh khoa hc c nhiu thnh tch trong cng tc bi
dng hc sinh gii v nghin cu khoa hc, gio vin trc tip
ging dy
chng trnh chuyn ha hc tham gia vit cc bi thc hnh. Ni dung cc bi
gm cc ch sau:
Phn 1. Gii thiu chung v th nghim thc hnh mn ha hc
Phn 2. Mt s bi th nghim thc hnh mn ha hc
Gm 10 bi, mi bi c vit theo cu trc
- Mc ch th nghim
- C s l thuyt
- Dng c, ha cht th nghim
- Cc bc tin hnh th nghim
- Mt s lu th nghim thc hin thnh cng
- Phn tch kt qu th nghim v bo co
- Cu hi kim tra v m rng
Mc d ti liu c vit cng phu, c qua c gp , thm nh v
bin tp ni dung nhng khng th trnh khi cn c nhng s xut nht
nh. Cc tc gi mong nhn c gp ca qu thy c.
Trn trng cm n.
3
MC LC
NI DUNG TRANG
HNG DN S DNG TI LIU
Phn 1. Gii thiu chung v th nghim thc hnh mn ha hc
A. MT S NH HNG THC HNH TH NGHIM
CC MN KHOA HC T NHIN
I. Vai tr ca dy hc thc hnh i vi hc sinh trng THPT chuyn
II. Thc trng th nghim thc hnh mn ha hc THPTv cc gii php ci
tin thc trng
III. Nhng yu cu cn thit cho vic dy thc hnh ha hc c hiu qu
B. QUY TC LM VIC TRONG PHNG TH NGHIM HA HC
I. An ton khi lm vic vi axit v kim
II. Quy tc lm vic vi ha cht th nghim
C. CC CNH BO V CC NGUY HIM C TH GP
V KHUYN CO V AN TON TRONG KHI LM TH NGHIM
1. Cnh bo cc nguy c c bit (K hiu R - Risk)
2. Khuyn co v an ton (K hiu S - Safety)
D. CC PHNG PHP X L CHT THI NGUY HI
E. MT S K NNG, THAO TC C BN V CHUN
TRONG TH NGHIM THC HNH HA HC
Phn 2. Mt s bi th nghim thc hnh mn ha hc
BI 1. PHN NG OXI HA KH
Th nghim 1: iu ch oxi trong phng th nghim
Th nghim 2. Oxi tc dng vi kim loi v phi kim
Th nghim 3. Phn ng gia mt s kim loi Fe, Cu vi H
2
SO
4
long hoc
c, nng v Phn ng gia kim loi Fe vi dung dch mui CuSO
4
.
Th nghim 4. Phn ng oxi ho - kh nhit cao v nh mi trng.
Bi 2. TC PHN NG CN BNG HO HC
Th nghim 1. Cc yu t nh hng n tc phn ng
Th nghim 2. nh hng ca nhit n cn bng ho hc
7
8
12
13
15
17
18
20
21
25
29
32
37
41
44
46
50
4
Bi 3. TNH CHT AXIT BAZ CA MT S CHT CHUN
AXIT BAZ CN BNG TO PHC TRONG DUNG DCH
Th nghim 1. Xc nh pH ca mt s dung dch c cng nng 0,01M
Th nghim 2. Chun axit baz, dng ch th qu tm, phenolphtalein,
metyl da cam
Th nghim 3. S to thnh phc cht [Cu(NH
3
)
4
]
2+
v s phn hy phc cht
ny bng axit
Th nghim 4. S to thnh kt ta AgCl (t dung dch AgNO
3
v dung dch
HCl). S ha tan kt ta AgCl bng dung dch NH
3
Bi 4. NGHIN CU TNH CHT HA HC CA ANDEHIT-XETON,
AXIT CACBOXYLIC
Th nghim 1: Phn ng oxi ha fomandehit bng thuc th
Th nghim 2: Tnh cht ha hc c trng ca axeton
Th nghim 3: Phn ng este ha
Th nghim 4: Phn ng iu ch CH
3
COOH t CH
3
COONa
Bi 5. TNH CHT CA MT S CHT HU C
Th nghim 1: Xc nh ch s axit ca cht bo
Th nghim 2: Phn ng ca glucoz vi thuc th Tolen, Felinh, Benedict
v nc brom
Th nghim 3: S thy phn ca tinh bt
Th nghim 4: Mt s phn ng mu ca amino axit v protein
Bi 6. THC HNH T CHN V HA HC HU C
Xc nh hm lng axit axetylsalixylic (CH
3
COOC
6
H
4
COOH) c
trong vin thuc aspirin
Bi 7. PHN TCH NH LNG AXIT ASCORBIC
TRONG VIN THUC VITAMIN C
Bi 8. THC HNH T CHN V TNG HP HU C
2 GIAI ON
53
58
65
67
69
73
77
81
83
84
88
92
94
99
5
Giai on 1- iu ch axit benzoic bng PHN NG OXY HA toluen vi
KMnO
4
nng.
Giai on 2- iu ch etylbenzoat bng PHN NG ESTE HA
BI 9. NHN BIT V TCH CC ION TRONG DUNG DCH BI 9. NHN BIT V TCH CC ION
TRONG DUNG DCH
9.1. NHN BIT MT S ION THNG DNG C TRONG DUNG 9.1. NHN BIT MT S ION THNG
DNG C TRONG DUNG
DCH HN HP BNG MT PHN NG DCH HN HP BNG MT PHN NG
9.2. TCH V NHN BIT MT S ION THNG DNG THUC CC 9.2. TCH V NHN BIT MT
S ION THNG DNG THUC CC
NHM PHN TCH KHC NHAU C TRONG DUNG DCH HN HP NHM PHN TCH KHC NHAU C
TRONG DUNG DCH HN HP
Bi 10. CHUN COMPLEXON;
Xc nh ion kim loi dng php o complexon.
105
109
113
118
121
6
HNG DN S DNG TI LIU
Cun ti liu ny c s dng cng vi cun Ti liu bi dng pht trin
chuyn mn cho gio vin trng THPT chuyn nm 2011 mn Ha hc. C
hai iu cn trnh l:
- Ch khi no c trang thit b, ha cht, mu vt nh trong ti liu th mi
c th tin hnh thc hnh c. Ta c th chn nhng th nghim thc hnh ph
hp vi iu kin ca a phng thc hin trc, ng thi c k hoch khc
phc kh khn tr ngi thc hin ht cc bi thc hnh trong nhng nm sau.
- Nu cho rng ch cn thc hin nh ni dung cc bi thc hnh trong ti
liu l tt ri. Nhng ni c iu kin v trang thit b v gio vin c th m
rng ni dung bi thc hnh. Trong cun Ti liu bi dng pht trin chuyn
mn cho gio vin trng THPT chuyn nm 2011 mn ha hc c gii thiu
rt nhiu bi thc hnh khc na.
s dng ti liu hiu qu nht xin lu my im sau:
- c k ni dung bi thc hnh, cn c vo thc tin a phng quyt
nh mc tiu c th cho tng ni dung thc hnh th nghim chn.
- Nghin cu phn c s l thuyt ca th nghim thc hnh. y chnh l cn
c gii thch cc hin tng quan st c trong th nghim.
- Nht nh hc sinh phi thnh tho cc bc: kim tra dng c thit b, ha
cht, mu vt; trnh t cc bc lm th nghim thc hnh v phi c hng
dn chi tit cc thao tc c bn trong th nghim thc hnh.
- Gio vin cn nghin cu tht k ni dung phn tch kt qu th nghim v
bo co hng dn hc sinh ghi chp kt qu thc hnh, x l cc s liu thu
c, trnh by bo co.
- Phn cu hi kim tra v m rng l nhng gi bc u. Trong thc tin
dy hc thc hnh gio vin c th a thm nhiu tnh hung mi kch thch
t duy cho hc sinh.
7
Phn 1. Gii thiu chung v th nghim thc hnh mn ha hc
A. MT S NH HNG THC HNH TH NGHIM
CC MN KHOA HC T NHIN
Trong mi nh trng, i ng GV lun l mt trong nhng nhn t quan
trng nht gp phn quyt nh s pht trin ca mt nh trng, bi l chnh h
l ngi t chc thc hin c hiu qu cc khu ca qu trnh dy hc, gio dc
v pht trin chuyn mn, pht trin nh trng.
Trong cc trng THPT chuyn, i ng GV ct cn, u n v chuyn
mn li cng c vai tr quan trng hn, l nhng nhn t tch cc, l tm gng
trong vic rn luyn o c, t hc, sng to pht hin, bi dng nhng hc
sinh nng khiu to ngun tip tc o to thnh nhn ti, p ng yu cu
pht trin t nc trong thi k CNH, HH, hi nhp quc t. Hn na, trng
THPT chuyn c nh hng xy dng thnh y l hnh mu ca cc trng
THPT v c s vt cht, i ng GV v t chc cc hot ng gio dc, th i
ng GV trng chuyn ni chung, i ng GV ct cn ni ring li cng c v tr
rt quan trng. mt kha cnh no , GV ct cn c th coi l nhng GV u
n, c nhng phm cht cn thit ca nhng cn b qun l, v vic pht trin
i ng GV u n chnh l ngun pht trin i ng CBQL nh trng ph
thng v ngnh gio dc v o to trong tng lai.
Trong nhng nm qua, i ng GV trng chuyn c hnh thnh t nhiu
ngun khc nhau, c ng gp ht sc to ln vo vic pht hin, bi dng
nng khiu cho hc sinh; gp phn quan trng lm nn nhng thnh tch
rt
v vang ca hc sinh Vit Nam trn u trng tr tu quc t. Tuy
nhin, bn
cnh nhng u im rt cn bn, hin nay mt s gio vin chuyn cha p ng
c yu cu i mi c v s lng v trnh , thiu cc k nng nghin cu
pht trin chng trnh v ti liu; kh nng xc nh mc tiu gio dc v dy hc
11
cc bo co vin; cm n cc c quan lin quan gp phn lm cho t tp
hun din ra thun li. Xin knh chc cc ng ch i biu, cc thy c gio, cc
anh ch sc khe, hnh phc; chc t tp hun thnh cng./.
I. Vai tr ca dy hc thc hnh i vi hc sinh trng THPT chuyn
Khng th hnh dung c vic ging dy ha hc trong nh trng m
li khng c quan st, khng c th nghim hc tp. B.P. Exipp (trong cun
nhng c s ca LLDH). Quan st v th nghim l cc phng php nghin cu
c bn ca khoa hc t nhin, ca cc mn khoa hc thc nghim, trong c
mn ha hc. Ha hc l mt khoa hc v s khng th pht trin c nu
khng c quan st, th nghim.
Quan st v th nghim to kh nng cho cc nh khoa hc pht hin v
khai thc cc s kin, hin tng mi, xc nh nhng quy lut mi, rt ra nhng
kt lun khoa hc v tm cch vn dng vo thc tin.
i vi qu trnh dy hc cc mn khoa hc t nhin, khoa hc thc nghim,
quan st v th nghim cng l phng php lm vic ca hc sinh (HS), nhng
vi HS nhng bi tp quan st hoc cc th nghim c gio vin (GV) trnh
by hay do chnh cc em tin hnh mt cch c lp (thc hnh quan st, th
nghim ca HS) di s t chc, hng dn ca GV thng gii quyt nhng
vn bit trong khoa hc, rt ra nhng kt lun cng bit tuy vy i vi
cc em HS vn l mi.
Thng qua quan st, th nghim, bng cc thao tc t duy phn tch, tng hp,
tru tng ha v khi qut ha gip cc em xy dng cc khi nim. Bng cch
cc em nm kin thc mt cch vng chc v gip cho t duy pht trin.
Quan st v th nghim i hi phi c nhng thit b dy hc nh tranh nh,
m hnh, cc mu vt t nhin v cc phng tin thit b phc v cho vic tin
hnh cc th nghim.
Quan st v th nghim khng ch cho php HS lnh hi tri thc mt cch su
sc, vng chc m cn to cho cc em mt ng lc bn trong, thc y cc em
thm hng say hc tp.
12
Tc ng c cu Trm nghe khng bng mt thy, trm thy khng bng mt
lm/ mt s, ni ln vai tr ca quan st th nghim. Ngi n v ngi
Trung Hoa cng ni: Nghe th quen, nhn th nh, lm th hiu.
Nhng kt qu phn tch trn y khng ch cho chng ta thy r tm quan
trng ca th nghim thc hnh ha hc (TNTHHH) m cn nhn mnh n
phng php s dng cc TNTHHH nh th no c th t c hiu qu
cao, p ng mc tiu dy hc hin nay ca s nghip gio dc.
II. Thc trng th nghim thc hnh mn ha hc THPT v cc gii php ci
tin thc trng
Hin nay s lng v cht lng TNTHHH cha p ng c yu cu ca
vic dy hc ni chung v c bit l yu cu vic i mi dy hc ni ring.
Tnh trng c th c nhiu nguyn nhn, phn v kinh ph cho khu vc ny cn
hn hp tuy c nhiu c gng, phn v trch nhim ca nh sn xut (cn m
khng dng c, dng c th cng chng hng), phn v thiu mt s qun l
ch o, ng vin nhng ngi tt, vic tt trong s dng v ci tin sng to
TNTHHH hin c
Nh phn tch, hiu qu dy hc cn ty thuc vo phng php s dng
cc TNTHHH. Nu mt bc tranh, mt th nghim ch c s dng minh ha
v cng c nhng iu GV trnh by y v phng din l thuyt s hn
ch mt t duy sng to ca HS, HS hu nh khng thu lm c thm g v
mt kin thc, nu khng phi ch l rn luyn k nng quan st, th nghim.
Nhng nu c s dng theo con ng tm ti nghin cu (khm ph)
i n kin thc cn lnh hi (kin thc mi) s c ngha khc c bn so vi
loi hnh th nghim trn, n gip HS c iu kin, c hi pht trin t duy sng
to - mt phm cht v nng lc cn c con ngi mi m nh trng c trch
nhim o to.
i theo con ng ny, sau khi hiu c nhim v cn lm sng t (mc
ch ca th nghim) bng t duy tch cc, HS s hnh thnh c cc gii nh
(trong nghin cu khoa hc y chnh l bc xy dng gi thuyt v vn
nghin cu (t s ny sinh cu hi: iu g s xy ra nu? Cu hi c
13
hnh thnh t nhng lin tng da trn vn kin thc v kinh nghim c ca
HS.
Khi gi nh c hnh thnh, trong hm cha con ng phi gii quyt,
HS d kin k hoch gii quyt chng minh cho gi nh nu.
Hai bc nu gi nh v d kin k hoch gii quyt chng minh cho gi
nh l hai bc i hi t duy tch cc v sng to. y l nhng c hi rn
luyn tu duy sng to cho HS rt tt, l giai on tin hnh th nghim tng
tng (th nghim trong t duy) nh hng cho hnh ng th nghim tip
theo da trn k hoch c HS thit k (k hoch d kin).
Cui cng, cn c vo kt qu ca th nghim, HS rt ra kt lun, nghi l HS
lnh hi c kin thc t th nghim m khng phi do thy truyn t v HS
tip thu mt cch th ng.
Hin nay hu ht cc bi thc hnh th nghim sinh hc THPT
trong
chng trnh v SGK c b tr cui mi chng ch mang tnh cht cng c
minh ha cho cc kin thc l thuyt c trnh by trong cc bi hc ca
chng trnh di hnh thc phn ln l by sn tng bc cho HS. Hn na
s tit thc hnh quy nh trong chng trnh v SGK cng cn rt hn ch. Ri
y, chc chn s tit ny c th s c nng ln cho ph hp vi xu th chung
ca gio dc th gii v tng ng vi tnh cht ca cc mn khoa hc
thc
nghim.
Trc mt trong khi ch i, i hi lng nhit tm v s nghip gio dc ca
cc thy c ang tin hnh cc bi thc hnh hin c theo phng thc mi
nhng ni dung ph hp v cng c th b sung thm cc th nghim vo cc tit
dy khi c th v c iu kin thch hp.
Trong ti liu ny, ngoi mt s th nghim thc hnh quen thuc, chng
ti s gii thiu mt s th nghim thc hnh c tnh cht gi cc n v
tham kho v vn dng trong iu kin c th, cng c th tin hnh hnh thc
ngoi kha hoc i n cc c s c iu kin v trang thit b th nghim thc
hnh sinh hc hc tp.
14
III. Nhng yu cu cn thit cho vic dy thc hnh ha hc c hiu qu
Dy thc hnh, mc ch chnh l rn cc k nng thao tc chn tay, cc
c tnh kin nhn, bit chp nhn tht bi v t tm cch khc phc tht bi
t c mc ch ca mnh. V vy hc sinh phi t mnh lm th nghim cho d
cc thao tc ban u cn vng v v thng xuyn tht bi. Nh vy, nu quan
nim thc hnh ch l minh ha, trnh din hc sinh xem th vic t chc cho
c lp hc sinh vo mt phng th nghim lm cng lc l c nhng hc sinh
khng th hnh thnh c k nng cng nh rn luyn c nhng c tnh cn
thit ca ngi lm khoa hc. Cn nu hc sinh t lm th li phi chia lp
thnh cc nhm nh ti a khong 10 em th cc em mi c th t lm th nghim
c v hc sinh ch hnh thnh c k nng khi c lm i lm li nhiu ln
mt k nng nht nh.
Mt quan nim khng ng v dy thc hnh l gio vin thng khng
a ra cc tnh hung khc thng dy hc sinh cch phn tch rt ra cc kt
lun ph hp cng nh khng bit cch tm ra nguyn nhn khi th nghim khng
thnh cng. Hc sinh c yu cu phi tm ra nguyn nhn (a ra gi thuyt)
v lm th nghim chng minh gi thuyt ca mnh l ng. Nh vy mc ch
ct li ca dy thc hnh l rn cc k nng kho lo trong cc thao tc tay
chn, cc k nng b tr th nghim, thu thp kt qu, gii thch kt qu thc
nghim, l gii a ra cc gi thuyt v t tin hnh cc th nghim chng
minh gi thuyt ca mnh l ng ch khng n thun l minh ha cho cc bi
l thuyt. Nh vy dy thc hnh pht trin cc k nng tng hp v do vy tt
c cc hc sinh cn c dy thc hnh. Lu l ngay c trong cc
k thi
Olympic ha hc Quc t c s dng cc trang thit b hin i nh trc quang,
in di, sc k, quang ph vv... th im ca hc sinh cao hay thp khng ph
thuc vo thit b tr phi hc sinh cha c lm quen vi thit b . V s dng
thit b hin i cng ch thu thp s liu, trong khi cc k nng n gin
nh pha long ha cht, x l s liu thu c nh v th, rt ra cc kt lun
ph hp, bit cch sp xp thi gian hp l vv... li quyt nh kt qu cui cng.
3. V d v ngha R v S
Axeton
Cng thc C
3
H
6
O
Khi lng phn t 58,08
im nng chy
95
o
C
im si 56
o
C
Khi lng ring 0,79 g/cm
3
R11 Rt d chy
23
S9 Gi bnh cha ni thng thong
S16 Trnh xa ngun la
S23 Khng ht kh/kh i/ hi/kh phun sng
S33 Thc hin cc bin php phng nga chng phng tnh in
Axit clohidric
Cng thc HCl
Khi lng phn t 36,46
Khi lng ring 1,200 g/cm
3
R34 Nguyn nhn bng
R37 D ng cho h h hp
S26 Trong trng hp tip xc vi mt, ra sch ngay vi tht
nhiu nc v tm kim y t t vn
S36 Mc qun o bo h ph hp
S45 Trong trng hp xy ra tai nn hoc nu bn cm thy
khng c khe, tm t vn y t ngay lp tc (mang theo
nhn hiu nu c th)
Metanol
Cng thc CH
4
O
Khi lng phn t 32,04
im nng chy
98
o
C
im si 65
o
C
Khi lng ring 0,79 g/cm
3
R11 Rt d chy
R23-25 c khi ht phi, tip xc vi da v nu nut phi
R39/23/
24/25
c hi: nguy c nh hng rt nghim trng khng th o
ngc qua ng h hp, tip xc vi da v nu nut phi
S7 Gi bnh cha ng kn
S16 Trnh xa ngun la Cm ht thuc
24
S36/37 Mc qun o bo h ph hp v eo gng tay
Cht c (T) v rt
c (T
+
)
Cht d chy (F) v rt d chy (F
+
)
Cht d bt la (X
i
) v c (X
n
)
Cht gy n (E)
Cht oxi ha mnh
Cht n mn (C)
Cht gy nguy him
v i mi tr ng (N)
Hnh 1. K hiu biu din mt s cnh bo nguy him
D. CC PHNG PHP X L CHT THI NGUY HI
Khi ch a th c hin ch ng trnh gim thiu cht thi, l ng cht thi sinh ra
l n v tch ly ngy cng nhiu. Khi trin khai cc bin php gim thiu, tn
dng cht thi, lng cht thi gim i ng k nhng chng vn tn ti trong
mi tr ng. Do , chng ta vn cn phi tin hnh x l, thi b cht thi mt
cch an ton, theo cc ph ng php c trnh by d i y:
Phn loi rc thi
Rc thi hin nay ang l mt vn nan gii ca x hi v mi tr ng,
phn loi rc thi to thun l i h n cho qu trnh x l, ti ch v lm gim tc
ng ti mi trng.
M hnh phn loi rc nn th c hin theo t ng b c.
B c 1 l phn loi c hai loi rc thi l v c v hu c;
25
B c 2 l phn loi c ba loi rc thi l hu c, v c c th ti ch v
v c khng th ti ch, c hi.
Khi mi thc hin phn loi rc thi s c loi rc c phn loi v rc
cha c phn loi v vy loi rc cha c phn loi s c thu gom ring.
Rc sau khi c thu gom c vn chuyn ti nh my ch bin rc thi; ch
bin phn bn nng nghip t rc hu c, gch xy dng t nhng rc thi ph
liu nh , si
Cc phng php ho hc v vt l
X l cht thi nguy hi bng phng php vt l nhm tch cht nguy hi
ra khi cht thi bng cc phng php tch pha.
X l cht thi nguy hi bng phng php ho hc nhm thay i tnh cht
ho hc ca cht thi chuyn n v dng khng nguy hi.
1. Lc. Lc l phng php tch ht rn t dng lu cht (kh, lng hay kem
nho) khi i qua mi trng xp (vt liu lc). Cc ht rn c gi li vt
liu lc. Qu trnh lc c th thc hin nh chnh lch p sut gy bi trng lc,
cho cc thit b tiu th nhit: ni hi, l nung, l luyn kim, l nu thy tinh.
Lng cht thi b sung vo l t c th chim 12-25% tng lng nhin liu.
3. Nhit phn. Nhit phn l qu trnh phn hy hay bin i ho hc cht
thi rn xy ra do nung nng trong iu kin khng c s tham gia ca oxy v to
ra sn phm cui cng ca qu trnh bin i cht thi rn l cc cht di dng
rn, lng v kh. Nhit phn l qu trnh tiu hy hay bin i ho hc xy ra do
nung nng trong iu kin khng c oxy.
Qu trnh nhit phn gm hai giai on:
Giai on mt l qu trnh kh ho. Cht thi c gia nhit tch thnh phn
d
bay hi nh kh chy, hi nc ra khi thnh phn chy khng ho hi v tro.
Giai on hai cc thnh phn bay hi c t iu kin ph hp tiu hy
ht cc cu t nguy hi.
Nhit phn bng h quang - plasma. Thc hin qu trnh t nhit cao
(c th n 10.000
o
C) tiu hy cht thi c tnh c cc mnh. Sn phm l
kh H
2
v CO, kh axit v tro.
28
E. MT S K NNG V THAO TC C BN V CHUN
TRONG TH NGHIM THC HNH HA HC
1. Cch s dng Pipet: dng ly chnh xc th tch dung dch. Khi thao
tc vi pipet trnh nm c tay vo pipet v nhit t tay s lm thay i th tch
ca cht lng trong pipet. Khi ly dung dch bng pipet, tay cm u trn ca
pipet bng ngn ci v ngn gia ca tay thun ri nhng u di ca pipet vo
dung dch (gn y bnh). Tay kia cm qu bp cao su, bp li ri a vo u
trn ca pipet ht dung dch vo pipet n khi dung dch trong pipet cao hn
vch mc 2-3 cm. Dng ngn tay tr bt nhanh u trn ca pipet li cht lng
khng chy khi pipet. Dng tay khng thun nng bnh ng dung dch ln, iu
chnh nh ngn tay tr cht lng chy t t ra khi pipet cho n khi mt cong
pha di ca cht lng trng vi vch ca pipet th dng ngn tay tr bt cht
u trn ca pipet l v chuyn pipet c cha mt th tch chnh xc cht lng
sang bnh chun . Khi ly dung dch v khi cho cht lng chy khi pipet cn
gi cho pipet v tr thng ng. Khi cht lng chy xong cn chm nh pipet
vo phn bnh khng c dung dch (hnh 3) nhng tuyt i khng thi git dung
dch cn li trong pipet (nu thnh pipet c ch thch l loi TD).
Khi c th tch trn pipet ch ly 02 ch s c ngha sau du phy.
2. Cch s dng Buret: Khi lm vic vi buret cn kim tra cu kha buret
c m bo kn v trn, nu cn th bi kha vi mt lp mng vaselin tng
kn v trn. Kp buret vo gi buret v tr thng ng. Trc mi ln chun
cn trng buret bng chnh dung dch s ng trong buret v phi dung dch
vo buret ti vch 0 pha trn v ch lm y c phn cui v c kha buret.
Khi c th tch buret, mt phi v tr ngang mt cong pha di dung dch
trong sut hoc phn trn mt li vi dung dch khng mu v ch ly 01 ch
s c ngha sau du phy. Khi tin hnh chun phi cho dung dch chy
khi buret t t tt c cht lng chy ra ht khi buret v sau 30 giy k t
khi
kha dung dch mi c kt qa. Cui qu trnh chun phi nh tng git
29
dung dch v lm vi ln ly gi tr trung bnh. Php chun c coi l kt
thc khi hiu th tch gia cc ln chun song song khng qu t 0,1 ml.
(a) np dung dch vo
buret
(b) Kim tra xem c
cn bt kh kha van
khng
(c) ra u buret
bng nc ct
(d) lm sch v kh
buret trc khi chun
o
MnO
t
2
2KCl + 3O
2
2KMnO
4
o
t
K
2
MnO
4
+ MnO
2
+ O
2
2H
2
O
2
o
MnO
t
2
2H
2
O + O
2
+MnO
2
O
2
IV.2 iu ch t KMnO
4
Ly khong 2,0 g KMnO
4
vo mt ng nghim kh. Lp ng nghim ln gi st,
sao cho ming ng nghim hi thp hn y ng nghim. Thm mt lp bng
vo bn trong ming ng nghim, ri lp nt c cm ng dn kh. Th kn ca
thit b bng cch p dng nguyn l bnh thng nhau nh trn.
Chm n cn, h nng u ho cht trong ng nghim sau un tp trung ti
ch c cha nhiu ho cht.
Sau khi nung mt thi gian, c bt kh sinh ra. Nhng bt kh u tin c ln kh
nit nn khng thu ngay.
Thu y l kh O
2
, y kn l. Tip tc thu l kh O
2
khc.
Hnh 6. iu ch t KMnO
4
v thu oxi bng cch y nc
IV.3. iu ch t H
2
O
2
Lp dng c nh hnh di y.
Hnh 7. iu ch t H
2
O
2
v thu oxi bng cch y nc
Cho mt lng H
2
O
2
vo phu brom, cho 0,5 gam MnO
2
vo bnh thy tinh c
34
MnO
2
H
2
O
2
KMnO
4
O
2
Lp bng
nt cao su. M t t kho phu brom cho dd H
2
O
2
chy xung, tip xc vi
cht xc tc MnO
2
; kh O
2
c thu vo l thu kh bng phng php y nc.
Mi hc sinh chun b t nht 4 l c nt nhm thu kh oxi chun b cho cc
th nghim v tnh cht ca oxi.
V. Mt s lu th nghim thc hin thnh cng
Khi lp ng nghim cha ho cht ln gi st cn ch : ming ng nghim hi
chc xung phng hn hp cht rn m, khi un hi nc bay ln s khng chy
ngc li lm v ng nghim;
Lu KClO
3
l mt cht gy n nn khng nghin nhiu mt lc, khng nghin
ln vi bt k mt cht no khc. L ng KClO
3
khng c h nt nht l khi
cnh cc cht P, C, S.
trnh hin tng cc ht tinh th KMnO
4
b kh O
2
y vo ng dn nn
mt lp bng ming ng nghim, gn ng dn kh.
Khi ngng thu kh phi tho ri ng dn kh ra trc khi tt n cn.
Khng thu kh t nhng bt kh u tin, v cn ln nit trong khng kh.
Khi thu kh oxi, gi li mt lp nc mng trong l kh oxi.
VI. Phn tch kt qu th nghim v bo co
Kh oxi c sinh ra theo phng trnh ha hc nh th no?
Kh oxi c to ra do qu trnh oxi ha kh ca nhng cht no? Vit
phng trnh biu din qu trnh oxi ha kh.
Kh oxi sinh ra c nhng c im v trng thi, mu sc, mi v, khi
lng so vi khng kh nh th no?
C th nhn ra kh oxi thu c bng cch no?
VII. Cu hi kim tra v m rng
1) Ti sao khi lp ng nghim vo gi st hay kp g th ming ng nghim c
ng ha cht (KClO
3
+ MnO
2
) phi hi chc xung?
2) V sao c th thu oxi bng cch y nc hoc y khng kh?
3) Ti sao phi tho ri ng dn kh trc khi tt n cn?
35
kh oxi
(I)
4) Khi dng KMnO
4
lm nguyn liu iu ch oxi, phi dng bng y pha
gn ming ng nghim nhm :
A. Lc kh oxi
B. Ngn KMnO
4
b cun theo oxi khi nung nng.
C. Tng din tch tip xc.
D. Gi kh oxi thot ra t t
5) Trong qu trnh iu ch kh oxi bng phng php y nc, mun dng th
nghim ta phi lu iu g?
A. Rt nhanh n cn ra khi ng nghim cha ha cht.
B. Rt nhanh ng dn kh trc khi tt n cn.
C. Kha ngay ng ng dn kh.
D. Thi tt ngay n cn.
6) Phi t bnh thu nh th no khi thu kh oxi bng phng php y khng kh
?
A. (IV) B. (I) C. (III) D. (II)
7) Khi lp h thng iu ch oxi, ta phi t ng nghim cha ha cht nh th
no ?
A. (2) B. (2) v (3) C. (1) D. (3)
36
kh oxi
(II)
kh oxi
kh oxi
(IV)
(III)
bng bng
Kh oxi
KMnO
4
Kh oxi
(1)
KMnO
4
Kh oxi
(2)
KMnO
4
bng
(3)
Th nghim 2. Oxi tc dng vi kim loi v phi kim
I. Mc ch ca th nghim
Nghin cu kh nng phn ng ca O
2
vi Fe, Na v S.
Rn luyn k nng :
+ Xon dy Fe, t dy Fe trong bnh cha O
2
(a dy Fe qua ming l
thy tinh, khng chm thnh l), quan st.
+ Ct kim loi Na, t mu Na trn mung t ha cht, t ngoi khng kh
v a qua ming l thy tinh cha O
2
, khng chm thnh l.
+ Cch ly S bng u a thy tinh v t trong l cha O
2
.
II. C s l thuyt
Fe l mt kim loi chuyn tip, 26, thuc nhm VIIIB ca bng tun hon,
cu hnh electron: 1s
2
2s
2
2p
6
3s
2
3p
6
3d
6
4s
2
. Fe c tnh kh mc trung bnh, s oxi
ha thng gp trong cc hp cht l +2 v +3.
Na l mt kim loi kim, 11, thuc nhm IA ca bng tun hon, cu hnh
electron1s
2
2s
2
2p
6
3s
1
, c 1e lp ngoi cng, tnh kh mnh, ch c s oxi ha +1
trong cc hp cht.
S l mt phi kim, 16, thuc nhm VIA ca bng tun hon, cu hnh
electron:1s
2
2s
2
2p
6
3s
2
3p
4
, c 6e lp ngoi cng, th hin c tnh oxi ha v tnh
kh trong cc phn ng ha hc, c cc s oxi ha -2; +4, +6 trong cc hp cht.
III. Dng c, ha cht th nghim
DNG C HA CHT
L thu tinh ming rng;
n cn;
Mung t ha cht;
Mu ba cactong;
a thy tinh;
Giy lau;
Kh O
2
; (R7-S7)
Dy phanh xe p ( cun thnh l xo),
mt u gn vi mt thanh g nh, u kia
ca l xo gn vi mt mu que dim
N
c hoc ct;
Natri (ngm trong du ha)
(R12/14/21/30/35/-S2/7/18/29/35/41)
37
Lu hunh (bt) (R30-S16) .
IV. Cc bc tin hnh th nghim
IV.1. Oxi tc dng vi st
Thu kh oxi vo l thu tinh (ly t th nghim 1), y
l c mt lp nc mng hoc mt lp ct mng.
Ly si dy Fe (thp) nh, tt nht l dy phanh xe p
di 30cm cun trn thnh l xo. Cm mt u cun
dy vo thanh g nh, u kia cun dy kp cht
khong 1/3 que dim . t chy phn que dim ri t t
a vo l cha oxi.
Quan st hin tng (nh sng, mu sc, u dy Fe,
thnh l thy tinh); nhn xt.
IV.2. Oxi tc dng vi Natri
Thu kh oxi vo l thu tinh (ly t th nghim 1)
Ct 1 mu Na bng ht ng nh, ct b ht lp oxit
quanh, dng giy lc thm kh du.
Cho mu Na vo mung t ha cht xuyn qua
ming ba cc tng. Sau un nng trn n cn
cho n khi Na nng chy hon ton c mu sng
ng nh ri a vo l cha oxi. Quan st.
Hnh 9. Oxi tc dng vi Na
IV.3. Oxi tc dng vi Lu hunh
t nng mt u a thu tinh ri cho chm vo
mt lng nh bt S, bt S nng chy bm ngay
vo u a thy tinh.
a a thu tinh dnh S vo ngn la, S chy
ngay u a thu tinh. Quan st hin tng S
Hnh 10. Oxi tc dng vi lu hunh
chy trong khng kh, sau a nhanh u a ang chy vo l cha
oxi.
Quan st hin tng lu hunh chy trong kh oxi.
V. Mt s lu th nghim thc hin thnh cng
38
H
2
O
mu dim
O
2
dy st
Hnh 8. Oxi tc dng vi Fe
Ct
Na
O
2
Ba cc tng
Hnh 5. Oxi tc dng vi Na
O
2
3
) trong mi trng axit c tnh oxi ha mnh.
III. Dng c, ha cht th nghim
DNG C HA CHT
L thu tinh ming rng 100 ml;
ng nghim, gi ng nghim;
Bnh kp (iu ch CO
2
); bnh ra
kh;
Mung t ha cht;
n cn;
Pipet;
ng ht nh git
CaCO
3
(rn); (R37/38/41-S26/36/37/39)
ng vn; Magie (phoi bo)
Dung dch HCl c 36,5% (R34/37-
S26/36/45)
Dung dch H
2
SO
4
long 10% (R23/24/25/
35/36/ 37/38 S23/30/36/37/39/45)
Dung dch NaOH 2M (R35-S1/2/26/37/
39/45)
Dung dch bo ha KNO
3
(R22/36/37 S26)
Dung dch bo ha NaHCO
3
(R22/36/37/
38 S26).
IV. Cc bc tin hnh th nghim
IV.1. Phn ng gia kim loi Mg vi oxit CO
2
nhit cao.
iu ch CO
2
v thu vo l thy tinh ming rng. Thm 10ml nc bo v l
thy tinh.
44
Ly vi mnh phoi bo Mg vo mung t ha cht, t chy trn ngn la n
cn sau a nhanh vo l ng kh CO
2
.
IV.2. Phn ng gia kim loi Cu vi dung dch KNO
3
trong H
2
SO
4
.
Ly 5ml dung dch KNO
3
bo ha vo ng nghim.
Cho vi vn ng nh vo ng nghim trn, lc nh. Quan st hin tng.
Thm vo ng nghim vi git dung dch H
2
SO
4
long, lc nh. Quan st hin
tng.
V. Mt s lu th nghim thc hin thnh cng
thu c kh CO
2
sch, ngi ta s dng bnh ra kh cha dung dch
NaHCO
3
bo ha.
Nhit ta ra t phn ng t chy rt ln nn thao tc cn thn trnh chm vo
thnh bnh gy v, hng dng c.
Do phn ng c to ra kh c l NO v NO
2
nn cn tin hnh ni thong kh,
ming ng nghim hng v pha khng c ngi, lng ha cht ly va
phi. Kh kh c bng bng tm xt.
VI. Phn tch kt qu th nghim v Bo co
VI.1. Phn ng gia kim loi Mg vi oxit CO
2
nhit cao.
Mg l mt kim loi nh th no? V sao CO
2
phn ng vi Mg. Sn phm ca
phn ng l g? C hin tng nh th no?
Phn ng xy ra theo phng trnh ha hc nh th no?
thc hin c mc ch, c th thay Mg bng nhng kim loi no?
VI.2. Phn ng gia kim loi Cu vi dung dch KNO
3
trong H
2
SO
4
.
Ban u, khi cha cho axit c hin tng g xy ra khng ?
Khi thm axit, lc nh, thy c cc hin tng g ? Gii thch cc hin tng
bng phng trnh ha hc dng ion thu gn.
Phn tch kt qu th nghim khi lng axit cho vo khng v cho vo n
d.
VII. Cu hi kim tra v m rng
45
1) Khi s dng bnh kp iu ch CO
2
cn ch iu g? Nu cu to ca bnh
ra kh v tc dng ca dung dch NaHCO
3
bo ha trong bnh ra kh?
2) Gii thch v sao khng dng bnh bt cha cc m chy kim loi?
3) Ti sao ch quan st c lp bt mu en nm pha di lp bt trng ca
MgO?
4) Phn ng gia Cu + KNO
3
+ H
2
SO
4
c ng dng g ?
5) Nu thay H
2
SO
4
bng HCl th phn ng c xy ra khng, ti sao ?
Bi 2. TC PHN NG CN BNG HO HC
Th nghim 1. Cc yu t nh hng n tc phn ng
I. Mc ch th nghim
Nghin cu mt s th nghim chng minh nh hng ca nng cht phn
ng, nhit phn ng v din tch b mt cht rn n tc phn ng.
Rn luyn cc k nng: s dng pipet, ng h bm giy, cn in t; cch ly
cht lng vo ng nghim, un nng cht lng, cch pha long dung dch
II. C s l thuyt
1. Mi phn ng ho hc u c th biu din bng phng trnh tng qut sau :
Cc cht phn ng Cc sn phm
Trong qu trnh din bin ca phn ng, nng cc cht phn ng gim
dn, ng thi nng cc sn phm tng dn. Phn ng xy ra cng nhanh th
trong mt n v thi gian nng cc cht phn ng gim xung v nng
cc sn phm tng ln cng nhiu. Nh vy, c th dng bin thin nng
theo thi gian ca mt cht bt k trong phn ng lm thc o tc phn ng.
Tc phn ng l bin thin nng ca mt trong cc cht phn ng
hoc sn phm trong mt n v thi gian.
(Theo quy c, nng c tnh bng mol/l, cn n v thi gian c th l giy
(s), pht (ph), gi (h)...)
Tc phn ng c xc nh bng thc nghim.
46
2. iu kin cc cht phn ng c vi nhau l chng phi va chm vo
nhau, tn s va chm (s va chm trong mt n v thi gian) cng ln th tc
phn ng cng ln. Khi nng cc cht phn ng tng, tn s va chm tng, nn
tc phn ng tng. Tuy nhin, khng phi mi va chm u gy ra phn ng,
ch c nhng va chm c hiu qu mi xy ra phn ng. T s gia s va chm c
hiu qu v s va chm chung ph thuc vo bn cht ca cc cht phn ng, nn
cc phn ng khc nhau c tc phn ng khng ging nhau.
Kt lun : Khi tng nng cht phn ng, tc phn ng tng.
3. Khi nhit phn ng tng dn n hai h qu sau :
Tc chuyn ng ca cc phn t tng, dn n tn s va chm gia cc cht
phn ng tng.
Tn s va chm c hiu qu gia cc cht phn ng tng nhanh. y l yu t
chnh lm cho tc phn ng tng nhanh khi tng nhit .
Kt lun : Khi tng nhit , tc phn ng tng.
4. Cht rn vi kch thc ht nh c tng din tch b mt tip xc vi cht phn
ng ln hn so vi cht rn c kch thc ht ln hn cng khi lng, nn c
tc phn ng ln hn.
Kt lun : i vi phn ng c cht rn tham gia, khi tng din tch b
mt, tc phn ng tng.
47
III. Dng c, ha cht th nghim
DNG C HA CHT
Pipet chia vch 10 ml;
Qu bp cao su;
ng nghim, gi ng nghim;
Cc thy tinh chia 100 ml;
ng ong c vch chia ;
n cn;
ng h bm giy; nhit k;
Cn in t.
CaCO
3
(vin); CaCO
3
(bt);
(R37/38/41-S26/36/37/39)
Dung dch HCl 4M (R34/37-S26/36/45)
Dung dch H
2
SO
4
1M (R23/24/25/35/36/
37/38 S23/30/36/37/39/45)
Dung dch Na
2
S
2
O
3
0,1 M (R22/36/37
S26)
N c ct.
IV. Cc bc tin hnh th nghim
IV.1. nh hng ca nng n tc phn ng
Chun b 2 cc: Cc 1 ng 25ml dung dch Na
2
S
2
O
3
0,1M, cc 2 ng 10ml
dung dch Na
2
S
2
O
3
0,1M.
Lm th nghim theo trnh t sau:
Thm 15ml n c ct vo cc 2 pha long dung dch.
25ml dung dch H
2
SO
4
0,1M vo cc 1, lc nh. Dng ng h bm giy
xc nh thi gian t lc dung dch H
2
SO
4
vo n lc kt ta xut hin.
25ml dung dch H
2
SO
4
0,1M vo cc 2, lc nh. Dng ng h xc nh
thi gian xut hin kt ta.
So snh thi gian xut hin kt ta 2 cc.
IV.2. nh hng ca nhit n tc phn ng
25ml dung dch H
2
SO
4
0,1M vo cc 1 ng 25ml dung dch Na
2
S
2
O
3
0,1M
nhit thng. Dng ng h xc nh thi gian t lc 2 dung dch
vo nhau n lc bt u c kt ta xut hin.
48
Cng ly 2 dung dch nh trn vo cc 2 nhng em un nng c 2 dung dch
n khong 50 60
0
C ri mi vo nhau. Dng ng h xc nh thi gian
xut hin kt ta. So snh vi thi gian trng hp khng un nng.
IV.3. nh hng ca b mt cht rn n tc phn ng
Cn 2 mu vi (CaCO
3
) c khi lng bng nhau: mt mu c kch thc ht
ln hn v mt mu c kch thc ht nh.
Dng pipet ht 2 th tch bng nhau ca dung dch HCl 4M vo 2 ng nghim.
Cho 2 mu vi chun b vo 2 ng nghim trn. Cho mu ht vo ng 1,
cho mu bt vo ng 2. Quan st hin tng.
Dng ng h xc nh thi gian v so snh thi gian CaCO
3
ca hai mu
phn ng ht.
V. Mt s lu th nghim thc hin thnh cng
Ly dung dch ng th tch, cn thn khi s dng pipet
Cn in t khng di qut gi
Bm ng h kp thi, ng thi im
Khi un nng dung dch, cn quan st nhit k
Ghi chp thi gian kp thi.
VI. Phn tch kt qu th nghim v Bo co
VI.1. nh hng ca nng n tc phn ng
Hin tng xy ra c 2 cc nh th no?
Vit phng trnh ha hc gii thch cho cc hin tng .
Cn c vo thi gian cho bit cc no hin tng xy ra chm hn?
Nu kt lun v nh hng ca nng cht phn ng n tc ca phn ng
IV.2. nh hng ca nhit n tc phn ng
So snh v thi gian, thy cc khng un nng xut hin kt ta nh th no so
vi cc c un nng?
Nu kt lun v nh hng ca nhit phn ng n tc ca phn ng?
IV.3. nh hng ca b mt cht rn n tc phn ng
49
Hin tng xy ra c 2 ng nghim nh th no?
Vit phng trnh ha hc gii thch cho cc hin tng .
So snh thi gian CaCO
3
ca hai mu phn ng ht.
Nu kt lun nh hng ca din tch b mt cht rn phn ng n tc phn
ng.
VII. Cu hi kim tra v m rng
1) Trong quy trnh sn xut NH
3
ngi ta s dng nhng yu t no tng tc
phn ng ?
2) Than t ong c nhng l nh lm g?
3) Gii thch vic bo qun thc phm trong t lnh.
4) Khi tng th tch bnh phn ng ln 2 ln, tc phn ng:
2NO + O
2
2NO
2
A. gim 4 ln B. tng 4 ln
C. gim 8 ln D. tng 8 ln
5) ly ha cht lng t l ng ha cht cho vo ng nghim, ngi ta s
dng cch no trong cc cch sau :
A. Dng ng nh git ht ha cht t l ng sang ng nghim.
B. trc tip l ng ha cht cho vo ng nghim.
C. t p ming ng nghim va kht vo ming l ng ha cht, sau dc
ngc l ng ha cht ha cht t t chy sang ng nghim .
D. Dng mung mc cht lng t l sang ng nghim
Th nghim 2. nh hng ca nhit n cn bng ho hc
I. Mc ch th nghim
Nghin cu th nghim chng minh nhit thay i c th lm chuyn dch
cn bng ha hc theo nguyn l L Sa-t-li-.
Rn luyn k nng: lp dng c th nghim theo hnh v, un nng ng nghim,
lm lnh ng nghim, quan st v nhn xt
II. C s l thuyt
50
Hng s cn bng K
c
ca phn ng xc nh ch ph thuc vo nhit , nn
khi nhit bin i, cn bng s chuyn dch sang mt trng thi cn bng mi
ng vi gi tr mi ca hng s cn bng. Th d :
N
2
O
4
(k)
2NO
2
(k) ; H = 58 kJ > 0
(khng mu) (mu nu )
Gi tr 58 kJ l nhit ca phn ng thun, phn ng thu nhit. Phn ng
nghch l phn ng to nhit vi H = 58 kJ < 0.
Khi hn hp kh trn ang trng thi cn bng, nu un nng hn hp kh
mu nu ca hn hp kh m ln, ngha l cn bng chuyn dch theo chiu
thun, chiu ca phn ng thu nhit. Nu lm lnh hn hp kh, mu ca hn hp
kh nht i, ngha l cn bng chuyn dch theo chiu nghch, chiu ca phn ng
to nhit.
Nh vy khi tng nhit , cn bng chuyn dch theo chiu phn ng thu
nhit, ngha l chiu lm gim tc dng ca vic tng nhit v khi gim nhit
, cn bng chuyn dch theo chiu phn ng to nhit, chiu lm gim tc
dng ca vic gim nhit .
III. Dng c, ha cht th nghim
DNG C HA CHT
ng nghim c nhnh, gi ng
nghim;
Nt cao su;
ng dn cao su; kha thy tinh;
Chu thy tinh;
NO
2
(kh); (R20/22/25/26/39
S1/2/7/13/18/23/29/36)
N c
51
IV. Cc bc tin hnh th nghim
Lp mt dng c gm hai ng nghim
c nhnh (a) v (b), c ni vi nhau
bng mt ng nha mm, c kho K m
(hnh 11).
Np y kh NO
2
vo c hai ng (a) v
(b) nhit thng. Nt kn c hai ng,
mu ca hn hp kh trong cn bng c
hai ng (a) v (b) l nh nhau.
ng kho K li ngn khng cho kh hai ng khuch tn vo nhau. Ngm ng
(a) vo nc . Mt lt sau ly ra so snh mu ng (a) vi ng (b).
V. Mt s lu th nghim thc hin thnh cng
Cn thn khi iu ch NO
2
v np vo hai ng nghim (a) v (b). Kh NO
2
c
nn cn ch n cnh bo nguy him v gi an ton khi th nghim.
S dng nt cao su va kht vi ming ng nghim v kim tra nt tht cht sau
khi np kh.
Kim tra k kha thy tinh v ng dn cao su sao cho tht kn.
C th thay chu nc bng cch s dng n cn un nh ng (b).
VI. Phn tch kt qu th nghim v Bo co
Sau khi ngm ng (a) vo nc mt thi gian ta thy mu ng (a) nh th
no?
Trnh by cn bng ha hc gii thch hin tng trn?
Nu kt lun v nh hng ca nhit n s chuyn dch cn bng ha hc.
VII. Cu hi kim tra v m rng
1) Nu khi lp dng c m nt cao su b h th xy ra hin tng g?
2) Nu ngm ng (a) vo nc m kha K khng ng th hin tng xy ra
nh th no? Gii thch.
52
N
2
O
4
(k)
3) Thay th vic ngm ng (a) vo nc bng un nng nh ng (b) c g khc
khng? Gii thch
4) Trong sn xut ammoniac, yu t nhit c s dng nh th no
chuyn dch cn bng sang chiu thun?
Bi 3. TNH CHT AXIT BAZ CA MT S CHT CHUN
AXIT BAZ CN BNG TO PHC TRONG DUNG DCH
Th nghim 1. Xc nh pH ca mt s dung dch c cng nng 0,01M
I. Mc ch th nghim
Bit pH ca cc axit mnh, yu; cc baz mnh, yu; cc dung dch mui
khc nhau nh th no?
K nng s dng my o pH
So snh kt qu o pH bng my vi kt qu tnh ton theo l thuyt
thy s khc nhau gia l thuyt v thc nghim.
II. C s l thuyt
1. Cch tnh pH ca dung dch axit mnh mt nc
V d: dung dch HCl nng mol/l l C
a
. Trong dung dch c
HCl + H
2
O Cl
+ H
3
O
+
2H
2
O
OH
+ H
3
O
+
Theo nh lut bo ton proton ta c: [H
3
O
+
] = C
a
+
2
+
3
1
]
+ Na
+
2H
2
O
OH
+ H
3
O
+
Theo nh lut bo ton proton ta c: [H
3
O
+
] + C
b
=
2
+
3
1
]
Gii phng trnh bc 2 tm [H
3
O
+
] ri tnh pH = lg[H
3
O
+
]
Nu dung dch c C
b
> 3,16 10
7
th c th b qua [OH
] do nc in li ra,
v [OH
] = C
b
v pOH = lg C
b
hay pH = 14 pOH = 14 + lg C
b
+ H
3
O
+
(1)
2H
2
O
OH
+ H
3
O
+
(2)
Theo nh lut bo ton proton v cc hng s K
a
, K
2
ta c:
[H
3
O
+
]
3
+ K
a
[H
3
O
+
]
2
(K
a
C
a
+ K
2
)[H
3
O
+
] K
a
K
2
= 0
Dng phng php gn ng vi sai s pH 005 trong cc iu kin sau:
* Nu K
a
C
a
> 10
12
v 0,1 <
a
a
C
K
< 100 th b qua (2). Ch xt (1):
HA + H
2
O
+ H
3
O
+
(1)
[ ] C
a
x x x vi 0 < x < C
a
K
a
=
a
x
C x
2
Gii phng trnh bc 2 tm [H
3
O
+
] ri tnh pH
* Nu K
a
C
a
> 10
12
v
a
a
C
K
> 100 th coi C
a
x C
a
v K
a
=
a
x
C
2
[H
3
O
+
] = a a
K C
54
4. Cch tnh pH ca dung dch baz yu mt nc
V d: dung dch NH
3
nng mol/l l C
b
. Trong dung dch c
NH
3
+ H
2
O
OH
+ NH
+
4
(1)
2H
2
O
OH
+ H
3
O
+
(2)
Theo nh lut bo ton proton v cc hng s K
b
, K
2
ta c:
K
b
[H
3
O
+
]
3
+ (K
b
C
b
+ K
2
) [H
3
O
+
]
2
K
b
K
2
[H
3
O
+
] (K
2
)
2
= 0
Dng phng php gn ng:
* Nu K
b
C
b
> 10
12
v 0,1 <
b
b
C
K
< 100 th b qua (2). Ch xt (1):
NH
3
+ H
2
O
OH
+ NH
+
4
(1)
[ ] C
b
x x x vi 0 < x < C
b
K
b
=
b
x
C x
2
Gii phng trnh bc 2 tm [OH
] ri tnh pH
* Nu K
b
C
b
> 10
12
v
b
b
C
K
> 100 th coi C
b
x C
b
v K
b
=
b
x
C
2
[OH
] = b b
K C
5. Cch tnh pH ca dung dch mui
V d: dung dch NH
4
Cl nng mol/l l C
m
. Trong dung dch c
NH
4
Cl NH
+
4
+ Cl
nn [NH
+
4
] = [Cl
] = C
m
Do NH
+
4
l axit lin hp ca baz yu NH
3
nn b thy phn:
NH
+
4
+ H
2
O
NH
3
+ H
3
O
+
vi K
a1
=
+
3 3
+
4
[ ][ ]
[ ]
(3)
Tng t, dung dch NaF l mui ca axit yu v baz mnh nn:
F
+ H
2
O
HF + OH
vi K
a2
=
F
HF
+
3
[ ][ ]
[ ]
(4)
55
* Xt dung dch NH
4
F c: NH
+
4
+ H
2
O
NH
3
+ H
3
O
+
+ H
2
O
HF + OH
2H
2
O
OH
+ H
3
O
+
Nu K
a
C
m
ca NH
+
4
>> 10
14
v K
b
C
m
ca F
>> 10
14
th phn ng ch yu
trong dung dch l: NH
+
4
+ F
NH
3
+ HF
[ ] C x C x x x
Ngha l: [NH
+
4
] = [F
] v [NH
3
] = [HF]; thay vo (3) (4) c:
K
a1
K
a2
= [H
3
O
+
]
2
[H
3
O
+
] =
a a
K K
1 2
Trng hp ny pH ca
dung dch khng ph thuc vo nng ca mui
III. Dng c, ha cht th nghim
DNG C HA CHT
ng nghim, gi ng nghim;
My o pH;
OH
OH
HO
C
O
CO
Lacton, khng mu
H
2
O
H
2
O +
OH HO
C
COOH
Khng mu
H
+
OH
OH
OH HO
C
COO
OH
H
+
O O
C
COO
OH
H
+
Khng mu Quinonphenolat, mu tm
59
Trong dung dch kim mnh li chuyn sang dng cacbinol khng mu.
OH
O
C
COO
O
Khng mu
* Metyl da cam (heliantin) c tn ha hc l:
Natri paradimetylaminoazo-benzensunfonat
H
3
C
H
3
C
N N N SO
3
Na
Trong mi trng kim v mi trng trung tnh, c mu vng ca anion
H
3
C
H
3
C
N N N SO
3
Trong mi trng axit c mu ca ion lng cc
H
3
C
H
3
C
NH N N SO
3
H
3
C
H
3
C
N N NH SO
3
+
+
* Metyl c tn ha hc l: axit para-dimetylamino-azobenzen-o-cacboxylic
H
3
C
H
3
C
N N N COOH
Bng sau y ghi khong pH i mu ca 3 cht ch th thng c s dng
nhiu trong chun axit- baz.
Tn cht ch
th
Khong pH i
mu
Mu dng axit - dng
baz
Metyl da cam 3,1 4,4 Vng
Metyl 4,2 6,3 Vng
Phenolphtalein 8,3 10,0 Khng mu-
60
Vi mi phn ng chun axit baz ngi ta chn cht ch th no c
khong pH i mu trng hoc rt st vi pH ca im tng ng
ca s
chun .
Khi chun trnh nhng sai s ln, ngi ta dng cc dung dch chun
c nng gn vi nng ca dung dch cht cn xc nh.
Th d, gi s phi chun 20,00 ml dung dch HCl 0,100M bng dung dch
chun NaOH. Trong trng hp ny ta khng nn dng dung dch NaOH c nng
ln, th d 1,00M. Trong trng hp ny im tng ng s t c khi
thm vo 20,00
0,100
1,00
= 2,00 (ml) dung dch NaOH 1,00M. Trong trng hp
, nu khi cho d 1 git dung dch chun c th tch 0,05ml th
sai s s l
0,05
.100 2,5%
2
. V th, ta nn dng dung dch NaOH 0,100M chun th
khng mc cc sai s ln.
2. Chun dung dch HCl bng dung dch chun NaOH
Trc ht ta hy xt s bin thin pH trong qu trnh chun . Gi s ta chun
Vml dung dch HCl nng C
o
mol/l bng dung dch chun NaOH nng C mol/l.
Phn ng chun :
HCl + NaOH NaCl + H
2
O (1)
Trc im tng ng, khi thm V ml dung dch NaOH vo, nng ion
H
+
c tnh theo cng thc :
o o
o
C V CV
[H ]
V V
+
+
(2)
Ti im tng ng, ta c dung dch NaCl c pH = 7.
Sau im tng ng, tc l khi thm vo lng d dung dch NaOH, th :
o o
o
C V CV
[OH ]
V V
+
(3)
pOH = - lg [OH
-
] ; pH = 14 pOH (4)
61
Th d, p dng cc cng thc trn, khi chun 100 ml dung dch HCl 0,100M
bng dung dch chun NaOH 0,100M, ta tnh c pH trong qu trnh thm dn
dung dch chun NaOH vo v cc kt qu c ghi trong bng sau :
V
NaOH
0 10 50 90 99 99,9 100 100,1 101 110
pH 1 1,1 1,48 2,28 3,30 4,30 7,0 9,70 10,7 11,68
Nh vy, xung quanh im tng ng c mt s thay i pH rt t ngt :
Khi thm 99,9 ml NaOH vo tc l khi chun 99,9% lng axit th pH ca
dung dch bng 4,3. Khi thm vo 100,1 ml NaOH tc l khi chun qu
0,1% th pH ca dung dch bng 9,7 tc l bc nhy pH l 5,4 n v pH. Nu
ta chn cc cht ch th no c khong i mu nm trong khong t 4,3 n 9,7
kt thc chun th sai s khng vt qu 0,1%. Ta thy trong trng hp
ny c th dng c 3 cht ch th metyl da cam, metyl v phenolphtalein lm
cht ch th.
Cch tnh: Nng mol ca dung dch HCl c tnh theo cng thc
NaOH NaOH
HCl
HCl
V .C
C
V
3. Sai s chun :
Sai s chun l t s % gia lng cht chun cho d (+) hoc cho cn
thiu () so vi lng cn thit chun n im tng ng.
q =
w
K C C
h
h C C
+
_
(trong : h l [H
+
]; Co l nng baz; C l nng axit)
62
III. Dng c, ha cht th nghim
DNG C HA CHT
B th nghim phn tch th tch
(buret, pipet, bnh tam gic)
Gi th nghim
, ,
, ,
+
4
0 0500 0 0300
5 00 3 00 10
= 2,1 10
3
Nng chnh xc ca HCl:
C
o
(HCl) = 0,0300 + 0,0300 2,1 10
3
= 0,03006 M
VII. Cu hi kim tra v m rng
1) Khi chun , s dng buret thng c hin tng qu tay hoc non tay. Sau
khi chun , tnh sai s chun nhn c gi tr q < 0 hoc q > 0; hy cho
bit ngha ca cc gi tr ny trong chun ?
2) nh gi sai s khi chun dung dch NaOH 0,02 M bng HCl 0,1 M, nu
kt thc chun ti pT = 4,0?
3) Chn cht ch th thch hp trong s: metyl da cam, metyl , phenol ,
phenolphtalein xc nh im tng ng ca php chun dung dch
NH
3
0,03 M bng HCl 0,06 M. Bit: K
a
(NH
+
4
= 5,75 10
10
) v phenol
chuyn mu t vng (dng axit) sang (dng baz) khong pH = 6,4 8,0.
64
Th nghim 3. S to thnh phc cht [Cu(NH
3
)
4
]
2+
v s phn hy phc
cht ny bng axit
I. Mc ch th nghim
Nghin cu s to thnh phc cht [Cu(NH
3
)
4
]
2+
v s phn hy phc cht
bi axit
Rn luyn k nng: nh git ha cht lng bng cng t ht v quan st
II. C s l thuyt
Trong dung dch nc Cu
2+
c mu xanh lc. Dung dch c phn ng axit:
Cu
2+
+ H
2
O
CuOH
+
+ H
+
pH ca dung dch Cu
2+
(10
2
M) vo khong 5
Phc cht ca Cu
2+
vi NH
3
:
Cu
2+
+ NH
3
Cu(NH
3
)
2+
lg
1
= 3,49
Cu
2+
+ 2NH
3
Cu(NH
3
)
+ 2
2
lg
2
= 7,33
Cu
2+
+ 3NH
3
Cu(NH
3
)
+ 2
3
lg
3
= 10,06
Cu
2+
+ 4NH
3
Cu(NH
3
)
+ 2
4
lg
4
= 12,03
c mu xanh m, thng dng pht hin ra Cu
2+
khi nng khng qu
b. Tuy vy, cn ch rng bn ca phc cht khng ln nn d b phn hy
di tc dng ca cc axit mnh.
Cu(NH
3
)
+ 2
4
+ 4H
+
Cu
2+
+ 4NH
+
4
lgK = 25
III. Dng c, ha cht th nghim
DNG C HA CHT
ng nghim, cp ng nghim
ng ht nh git
.
Dung dch HCl 1M; (R34/37-S26/36/45)
Dung dch NH
3
c; (R10/23/34-
S1/2/16/36/37 /39/45)
Dung dch CuSO
4
2M (R22/36/37/38 S26).
.
IV. Cc bc tin hnh th nghim
65
a) Ly khong 10ml dung dch CuSO
4
2M vo ng nghim, nh t t n d
dung dch NH
3
vo ng nghim . Quan st hin tng xy ra.
b) Thm tip t t dung dch HCl vo ng nghim. Quan st hin tng xy ra.
V. Mt s lu th nghim thc hin thnh cng
Khi nh dung dch hay thm dung dch cn ht sc t t tng git, va thc hin
va quan st
Tin hnh t ng nghim trn nn giy trng so snh mu r hn
VI. Phn tch kt qu th nghim v Bo co
a) Khi nh dung dch NH
3
vo dung dch CuSO
4
2M c hin tng g? Vit
phng trnh ha hc?
Khi d NH
3
hin tng thay i nh th no? Vit phng trnh ha hc?
b) Khi thm tip dung dch axit HCl, kt ta c xut hin tr li khng? Vit
phng trnh ha hc gii thch?
VII. Cu hi kim tra v m rng
1) Trong qu trnh TN c s to thnh cc phc Cu(NH
3
)
+ 2
3
, Cu(NH
3
)
+ 2
2
v
Cu(NH
3
)
2+
khng? V sao?
2) Nu tip tc cho d dung dch HCl th hin tng xy ra th no?
3) Thm NaOH d vo dung dch CuSO
4
, thm tip cho n d dung dch
NH
4
NO
3
th c hin tng g xy ra? Vit cc PTHH gii thch.
4) Nu cc bc tin hnh xc nhn s c mt ca cc ion Cu
2+
, Cd
2+
v Ni
2+
trong cng mt dung dch.
66
Th nghim 4. S to thnh kt ta AgCl (t dung dch AgNO
3
v dung dch
HCl). S ha tan kt ta AgCl bng dung dch NH
3
I. Mc ch th nghim
Nghin cu s to thnh kt ta AgCl v s ha tan kt ta bi NH
3
.
Rn luyn k nng: nh git ha cht lng bng ng ht nh git, lc dung dch
v quan st
II. C s l thuyt
* Ion Cl
tc dng c vi ion Ag
+
to thnh kt ta trng AgCl tan t trong
HCl to thnh phc AgCl
2
. Ag
+
+ Cl
AgCl
AgCl + Cl
AgCl
2
lgK = 5
Khi pha long dung dch bng nc th nng ion Cl
gim nn li xut
hin kt ta AgCl (c)
* Kt ta AgCl tan trong dung dch NH
3
do to thnh phc amin Ag(NH
3
)
2
Cl.
AgCl
Ag
+
+ Cl
lgK = 10
Ag
+
+ 2NH
3
Ag(NH
3
)
+
2
lgK = 7,24
AgCl+ 2NH
3
Ag(NH
3
)
+
2
+ Cl
lgK = 2,76
* Khi axit ha dung dch bng HNO
3
th c kt ta AgCl xut hin tr li.
* Kt ta AgCl cn c th tan trong dung dch (NH
4
)
2
CO
3
v hn hp m
(AgNO
3
0,01M; NH
3
0,25M; KNO
3
0,25M hoc HNO
3
)
III. Dng c, ha cht th nghim
DNG C HA CHT
ng nghim, cp ng nghim
ng ht nh git
My quay li tm hoc phu lc
Giy lc
.
Dung dch HCl 2M; (R34/37-S26/36/45)
Dung dch NH
3
c; (R10/23/34-
S1/2/16/36/37 /39/45)
Dung dch AgNO
3
2M (R34 S1/2/22/
26/45).
.
67
IV. Cc bc tin hnh th nghim
a) Ly khong 10ml dung dch AgNO
3
2M vo ng nghim, nh t t dung
dch HCl 2M vo ng nghim . Quan st hin tng xy ra.
b) Pha long hn hp bng nc ri li tm hoc lc ly kt ta
b) Thm tip t t dung dch NH
3
vo kt ta. Quan st hin tng xy ra.
V. Mt s lu th nghim thc hin thnh cng
Khi nh dung dch hay thm dung dch cn ht sc t t tng git, va thc hin
va quan st
Tin hnh t ng nghim trn nn giy trng so snh mu r hn
VI. Phn tch kt qu th nghim v Bo co
a) Khi nh dung dch HCl d vo dung dch AgNO
3
c hin tng g? Vit
phng trnh ha hc?
Khi pha long hn hp hin tng c g khc khng? Vit phng trnh ha
hc?
b) Sau khi lc ly kt ta v thm dung dch NH
3
d vo kt ta, hin tng
thay i th no? Vit phng trnh ha hc gii thch?
VII. Cu hi kim tra v m rng
1) Hy nu cc k nng c bn khi s dng my quay li tm hoc lc dung dch
qua phu lc?
2) Ly 2 git dung dch NaCl, thm 2 git dung dch AgNO
3
, li tm ly kt ta
chia lm 3 phn. Thm vo mi phn 2 git cc dung dch: NH
3
2M;
(NH
4
)
2
CO
3
2M v hn hp m (AgNO
3
0,01M; NH
3
0,25M; KNO
3
0,25M
hoc HNO
3
). Li tm ly dung dch nc trong, ri thm 2 git dung dch
HNO
3
2M. So snh kt ta thu c trong 3 trng hp trn. Kt lun
3) Ly 1 git dung dch NaCl thm vo 1 git hn hp m ni trn. Quan st
hin tng. Thm tip 1 git HNO
3
. Quan st v gii thch.
68
Bi 4. NGHIN CU TNH CHT HA HC CA ANDEHIT-
XETON, AXIT CACBOXYLIC
Th nghim 1: Phn ng oxi ha fomandehit bng thuc th
I. Mc ch th nghim
Nghin cu cc th nghim oxi ha nhm CH=O bng mt s cht oxi ha
chng minh tnh kh ca cc anehit, qua bit cch phn bit andehit vi
cc dn xut khc ca hidrocacbon.
Bit mt s thuc th ha hc
Rn cc k nng th nghim: Ty ra ng nghim, thm cht lng vo cht lng,
nh cht lng bng ng ht nh git vo cht lng theo thnh ng nghim,
un nng cht lng, quan st.
II. C s l thuyt:
1. Phn ng oxi ha andehit bng thuc th Tollens (phn ng trng bc)
Amoniac to vi ion Ag
+
phc cht tan trong nc. Anehit kh c Ag
+
phc cht thnh Ag kim loi :
AgNO
3
+ 3NH
3
+ H
2
O [Ag(NH
3
)
2
]OH + NH
4
NO
3
(phc cht tan)
RCH=O + 2[Ag(NH
3
)
2
]OH R-COONH
4
+ 2Ag + 3NH
3
+ H
2
O
Phn ng trng bc c dng nhn bit nhm chc andehit v c ng
dng trng gng, trng rut phch.
2. Ngoi thuc th Tollens c th dng mt s thuc th khc nh:
a) Thuc th Fehling: c mu xanh l phc ca Cu
2+
vi ion tactrat to bi hn
hp 2 dung dch ng (II) sunfat v dung dch kim ca mui seignett (mui
kali natri tartrat:
NaOOC CH CH COOK
| |
OH OH
.4H
2
O hay C
4
H
4
O
6
NaK.4H
2
O).
Trong phn ng, Cu
2+
oxi ha nhm CH=O thnh COONa; COOK, ng thi
69
b kh thnh Cu
+
(to kt ta gch Cu
2
O). Thuc th fehling dng nhn
bit cc hp cht c nhm chc andehit.
2KNa[Cu(C
4
H
4
O
6
)
2
] + OH
+ RCHO + H
2
O
Cu
2
O+ RCOO
+ 2H
2
C
4
H
4
O
6
+ 2KNaC
4
H
4
O
6
b) Thuc th Benedict: c mu xanh l phc ca Cu
2+
vi ion xitrat to bi hn
hp 2 dung dch ng (II) sunfat v dung dch kim ca mui
xitrat
COOH
|
HOOC
2
CH C
2
CH COOH
|
OH
. Trong phn ng, Cu
2+
oxi ha nhm CH=O
thnh COONa; COOK, ng thi b kh thnh Cu
+
(to kt ta gch
Cu
2
O). Thuc th benedict dng nhn bit andehit v cc ng kh.
Trong y hc, thuc th benedict cn dng kim tra lng ng gluoz
trong mu (nhm xc nh mc ca bnh tiu ng)
III. Dng c, ha cht th nghim
DNG C HA CHT
ng nghim, kp g
ng ht nh git
n cn,
Cc thy tinh 100 ml
Ni cch thy
....
Dung dch NaOH 10%; (R35-S1/2/26/37 /
39/45)
Dung dch NH
3
c; (R10/23/34-
S1/2/16/36/37 /39/45)
Dung dch AgNO
3
2M (R34 S1/2/22/
26/45).
Dung dch HCHO 40% (R10/35-S1/2/23/
26/45)
Thuc th fehling, thuc th benedict...
IV. Cc bc tin hnh th nghim
IV.1. Vi thuc th Tollens
Ra sch ng nghim bng cch cho vo ng nghim 2ml dung dch NaOH
10% un si, b dung dch kim v trng ra vi ln bng nc sch.
70
Cho vo ng nghim sch 1ml dung dch AgNO
3
3%, cho tip 1ml dung
dch NaOH 10%, xut hin kt ta, cho tip dung dch NH
3
5% vo hn hp phn
ng cho ti khi kt ta mi to thnh tan ht. Tip tc cho vo hn hp phn ng
mt vi git kim NaOH 10%. Rt khong 1ml dung dch fomanlin 40% vo hn
hp phn ng. Ch rt nh theo thnh ng nghim. un nh hn hp vi pht
trn n cn
C C
| ||
O
C =C OH
| |
(dng xeton) (dng enol)
Khi , nguyn t hiro v tr i vi nhm >C=O trong phn t xeton
(anehit cng vy) d b th bi clo, brom hoc iot. Th d :
3
CH C
3
CH
||
O
+ X
2
H
hoc OH
+
3
CH C
2
CH X
||
O
+ HX
(X l Cl, Br, I)
Trong trng hp dng d halogen v thc hin phn ng trong mi
trng
kim:
3
CH C R
||
O
3
CX C R
||
O
(R : hiro, ankyl, aryl...)
74
dn xut
3
CX C R
||
O
b kim phn ct ngay thnh CHX
3
(halofom) v RCOONa.
Th d : cho iot v NaOH tc dng vi axeton :
3
CH C
3
CH
||
O
+ I
2
+ 3NaOH
3
CH C
3
CI
||
O
+ 3NaI + 3H
2
O
3
CH C
3
CI
||
O
+ 3NaOH
CHI
3
(mu vng) + CH
3
COONa
Phn ng ny c gi l phn ng ioofom dng nhn bit nhm CH
3
CO-
trong phn t xeton hoc anehit hoc nhm CH
3
-CHOH- trong phn t
ancol (v trong iu kin ca phn ng ioofom, nhm CH
3
-CHOH- b oxi
ha thnh CH
3
-CO-). Ngoi ra phn ng ny cn c dng iu ch
CHI
3
, CHBr
3
v CHCl
3
t axeton hoc t etanol.
2. Hp cht xeton khng ch c phn ng th nguyn t H gc hirocacbon m
cn phn ng th nguyn t O trong nhm >C=O bng nguyn t N to nn
lin kt cacbon nit (phn ng ngng t vi dn xut ca amoniac RNH
2
)
R C =O
|
R
+ H
2
N-R'
R C =N R'
|
R
+ H
2
O
S phn ng:
+
>C=O
+ H
2
N Y
cng
1
1
1
1
]
OH
\ /
C
/ \
NHY
H O
tch
2
>C = N Y
Th d:
C ch phn ng gia 2,4 - dinitrophenylhydrazine v aldehyt hoc xeton
c biu din di y:
75
3 2 5
||
CH C O C H
+
2
H O
Axit axetic Ancol etylic Etyl axetat Nc
Phn ng este ha l rt chm iu kin thng v l phn ng thun
nghch.
Nu ta trn mt mol CH
3
COOH vi mt mol C
2
H
5
OH th dn dn s sinh ra
CH
3
COOC
2
H
5
v H
2
O, ng thi lng CH
3
COOH v C
2
H
5
OH s gim i. Sau
mt thi gian di (khong mt nm nhit phng) hn hp c thnh phn
khng i, gm 1/3 mol axit axetic, 1/3 mol ancol etylic, 2/3 mol este v 2/3 mol
nc. Ta gi l trng thi cn bng ha hc. Hng s cn bng K
cb
ca phn
ng c tnh nh sau :
3 2 5 2
cb
3 2 5
[CH COOC H ][H O] 2/3.2/3
K 4
[CH COOH][C H OH] 1/3.1/3
Mun cho phn ng mau t ti trng thi cn bng, tc l tng tc
Glucoz).
(Xem thm Bi 4 th nghim 1 trang 68)
phn bit glucoz v fructoz phi dng dung dch brom:
CH
2
OH(CHOH)
4
CHO + Br
2
+ H
2
O CH
2
OH(CHOH)
4
COOH + 2HBr
III. Dng c, ha cht th nghim
DNG C HA CHT
ng nghim, kp g
ng ht nh git
n cn,
Cc thy tinh 100 ml
...
Dung dch NaOH 10%; (R35-S1/2/26/37 /
39/45)
Dung dch NH
3
c; (R10/23/34-
S1/2/16/36/37 /39/45)
Dung dch AgNO
3
2M (R34 S1/2/ 26/45).
Dung dch glucoz 1% (R10/35-S1/2/23/ 26/
45)
87
Dung dch nc brom 2M
(R21/22/27/34/35 -S18/23/25/27/29/)
Dung dch bo ha CuSO
4
(R22/36/37/38 S26)
Bt Na
2
CO
3
, Bt natri citrat
HOOCCH
2
C(OH)(COOH)CH
2
COONa
Bt C
4
H
4
O
6
NaK.4H
2
O
N c ct ....
IV. Cc bc tin hnh th nghim
IV.1. Nhn bit glucoz bng thuc th Tollens
Ra sch ng nghim bng cch cho vo ng nghim 2ml dung dch NaOH
10% un si, b dung dch kim v trng ra vi ln bng nc sch.
Cho 1ml dung dch AgNO
3
3% vo ng nghim sch s 1, cho tip 1ml dung
dch NaOH 10%, kt ta xut hin, cho tip dung dch NH
3
5% vo hn hp phn
ng cho ti khi kt ta mi to thnh tan ht. Tip tc cho vo hn hp phn ng
mt vi git kim NaOH 10%. Rt thm 2ml dung dch glucoz 1% vo hn hp
phn ng. Ch rt nh theo thnh ng nghim. un nng hn hp vi pht
trong ni nc nng 60
o
C - 70
o
C
(R22/36/37/38 S26)
Thuc th fehling, Thuc th benedict.
IV. Cc bc tin hnh th nghim
Cch pha ch dung dch h tinh bt: Ly 3 gam tinh bt cho vo cc thy
tinh 200ml, thm tip khong 100ml nc si, khuy u, thu c dung dch h
tinh bt.
Cho vo ng nghim khong 3ml dung dch h tinh bt, thm tip khong
4ml nc v 1ml dung dch H
2
SO
4
(1:5). un si hn hp phn ng t 3-5 pht,
khi un cn dng a thy tinh khuy u hn hp phn ng. Sau khi
un
khong 3 pht, ly khong 0,5ml dung dch phn ng cho vo ng nghim khc,
ngui, nh vi git dung dch I
2
(pha trong cn). Nu dung dch chuyn mu
xanh c ngha l h tinh bt cha thy phn ht. Tip tc un hn hp phn ng
cho n khi ly dung dch trong ng nghim ang thy phn, em th vi dung
dch I
2
(pha trong cn) khng c mu xanh. Tinh bt b thy phn ht.
Cch pha ch thuc th Tollens, Fehling, Benedict (xem Bi 4 Th nghim
1 trang 69)
92
hn hp phn ng trong ng nghim ngui, trung ha axit d trong dung
dch h tinh bt n mi trng kim d (th bng qu tm). Chia hn hp phn
ng thnh 2 phn vo 2 ng nghim th sn phm.
ng nghim 1 th phn ng vi thuc th Tollens. Quan st hin tng
ng nghim 2 th phn ng vi thuc th Fehling hoc Benedict. Quan st
hin tng
V. Mt s lu th nghim thc hin thnh cng
Mun cho th nghim thnh cng cn phi un si k, khuy u hn hp phn ng.
Phi trung ha axit H
2
SO
4
d trong hn hp phn ng n mi trng kim d.
VI. Phn tch kt qu th nghim v Bo co
Tinh bt t tan trong nc lnh, tan tt hn trong nc nng, do cn cho
tinh bt vo nc v un si thu c h tinh bt
un h tinh bt trong mi trng axit thc hin phn ng thy phn,
ngui hn hp phn ng, trung ha axit bng kim d do phn ng vi thuc th
Tollens v Fehling xy ra trong mi trng kim.
ng nghim 1: xut hin kt ta mu trng sng.
ng nghim 2: xut hin kt ta mu gch.
VII. Cu hi kim tra v m rng
1) Hy gii thch v sao khi nh iot vo h tinh bt th xut hin mu c trng,
nhng khi un nng mu c trng li bin mt?
2) Trong th nghim trn, c cn thit phi th bng iot khng? V sao?
3) Hy xut mt tin trnh th nghim khc xc nh c sn phm thy
phn v phn bit c sn phm thy phn vi cht ban u?
4) Tinh bt ng vt: Glicogen c cu trc gn vi amilopectin; l polime
mch phn nhnh do cc mt xch -glucoz to nn bng cc lin kt -1,4-
v -1,6-glicozit. Phn t glicogen khc vi amilopectin ch no?
5) Nu phng php ha hc phn bit: tinh bt, glicogen, Saccaroz, glucoz
v frutoz?
93
Th nghim 4: Mt s phn ng mu ca amino axit v protein
I. Mc ch th nghim
Nghin cu th nghim v phn ng mu ca aminoaxit v protein, t bit
cch phn bit -aminoaxit vi cc loi aminoaxit khc.
Bit cch phn bit Protein vi ipeptit.
Rn cc k nng th nghim: thm cht lng vo cht lng, nh cht lng bng
ng ht nh git vo cht lng theo thnh ng nghim, lc cht lng trong ng
nghim, un nng cht lng, lm lnh cht lng, quan st.
II. C s l thuyt
1. Cc amino axit u c phn ng vi ninhirin (C
9
H
6
O
4
) cho sn phm c
mu tm xanh (ring prolin cho mu vng). Phn ng ny rt nhy nn c dng
trong phn tch nh tnh v nh lng amino axit.
O
O
OH
OH
+
+ R CH COOH
NH
2
Ninhidrin Amino axit
O
O
N
O
OH
R CH O + CO
2
+ 3H
2
O
Mu tm xanh
2. Nhng Peptit c t hai nhm peptit tr ln v Protein c mt s phn ng mu
c trng:
a) Phn ng biure: tc dng vi CuSO
4
trong dung dch kim to ra phc
cht mu xanh tm (phc to bi Cu
2+
v hai nhm peptit)
b) Phn ng xantoproteic: tc dng vi HNO
3
c s to thnh hp cht mu
vng do phn ng nitro ha vng benzen cc gc amino axit Phe, Tyr
III. Dng c, ha cht th nghim
DNG C HA CHT
ng nghim, kp g
ng ht nh git
n cn,
Cc thy tinh 100 ml
Dung dch NaOH 30%; (R35-S1/2/26/37 /39 /
45)
Axit nitric HNO
3
65% (R35 S23/26/36/ 45)
Dung dch protit
94
.... Dung dch CuSO
4
5% (R22/36/37/38 S26)
Ninhyrin 0,5% trong axeton(C
9
H
6
O
4
);
(R11/22/36/37/38 S9/16/26)...
IV. Cc bc tin hnh th nghim
IV.1. Cho vo ng nghim s 1 khong 2ml dung dch Glyxin
(H
2
NCH
2
COOH), thm vo khong mt vi git thuc th Ninhyrin. Quan
st s xut hin ca mu sc.
IV.2. Cho vo ng nghim s 2 khong 2ml dung dch protein (lng trng
trng), thm vo khong 1ml dung dch NaOH 30% v thm tip vi
git
CuSO
4
5% (thuc th biure). Lc u hn hp phn ng. Quan st mu sc ca
dung dch v gii thch.
IV.3. Cho vo ng nghim s 3 khong 1ml dung dch protein (lng trng
trng), sau thm vo ng nghim 0,5ml HNO
3
c (d= 1,4g/ml). Lc u hn
hp phn ng. Quan st mu sc ca dung dch v gii thch.
V. Mt s lu th nghim thc hin thnh cng
C th iu ch sn Cu(OH)
2
trc lm thuc th,
VI. Phn tch kt qu th nghim v Bo co
ng nghim s 1: xut hin dung dch c mu tm xanh c trng tan trong nc
O
O
OH
OH
+
+
R CH COOH
NH
2
Ninhidrin Amino axit
O
O
R CH O + CO
2
+ 3H
2
O
OH
H
O
O
OH
OH
+
Ninhidrin
O
O
N
O
OH
+ NH
3
Mu tm xanh
O
O
OH
OH
ng nghim s 2: xut hin dung dch c mu xanh tm c trng l do
CuSO
4
+ NaOH Cu(OH)
2
+ Na
2
SO
4
95
Cu(OH)
2
phn ng vi hai nhm CO-NH trong protein cho sn phm mu xanh
tm (ging mu ca phn ng gia Cu(OH)
2
vi biure, gi l phn ng mu biure)
ng nghim s 3: thu c kt ta mu vng l do nhm C
6
H
4
OH ca mt s gc
amino axit trong protein phn ng vi HNO
3
cho hp cht mi mang nhm
NO
2
c mu vng, ng thi protein b ng t bi HNO
3
to thnh kt ta.
VII. Cu hi kim tra v m rng
1) Khi thc hin phn ng mu biure c nn dng d CuSO
4
khng? Ti sao?
2) Lm th no chng minh protein c trong thc phm, trong len v t tm?
Bi 6. THC HNH T CHN V HA HC HU C
Xc nh hm lng axit axetylsalixylic (CH
3
COOC
6
H
4
COOH) c trong
thuc aspirin (vin) bng phng php thu phn trong kim v chun
ngc vi dung dch chun l HCl hay dung dch H
2
SO
4
v cht ch th
phenolphtalein.
I. Mc ch th nghim
V nhiu l do, cc vt liu ng gi cho cc ng dng gia nh th thng
c pha long bi cc hp cht tr, ng vai tr cht n. Trong trng hp
ca cc dc phm, mt trong nhng l do cho vic lm ny l cung cp liu
lng ng cho vin thuc c kch thc chp nhn c. V d aspirin (axit
axetylsalicylic) th thng c trn vi mt cht n trong qu trnh tng hp
thng mi. Mc ch ca thc nghim ny l xc nh phn trm aspirin thc
c trong vin thuc.
+ o
H ,t
OR' R C
2
OR' + H O
|| ||
O O
II.2. C ch ca phn ng este ha
O
OH
OH
+
OH
H
+
O H
2
O
O CH
2
CH
3
H
+
+
+
C H
3
CH
2
OH
CH
3
O H
OH
OH
+
CH
2
CH
3
OH
+
O CH
2
II.3. c im ca phn ng este ha
Phn ng este ha l phn ng thun nghch, do b gii hn bi trng thi
cn bng. Thc nghim chng t rng, trng thi cn bng ch c 2/3 lng axit v
alcol c ester ha. Do hiu sut phn ng ester ha ti a ch khong 66,67%.
nhit phng v khng c mt xc tc, phn ng ny din ra rt chm.
Khi c mt cc yu t ny, phn ng nhanh chng t trng thi cn bng nhng
khng thay i c trng thi cn bng. Xc tc thng dng l H
2
SO
4
m c,
n va c tc dng xc tc va c kh nng ht nc. Lng axit thng dng
bng 5-10% so vi lng alcol, mt s phn ng phi dng nhiu axit hn na
mi thu c hiu sut cao.
112
II.4. Cc hng s vt l v kh nng ha tan ca nguyn liu v sn phm tng
hp trong mt s dung mi.
Hp cht
t
0
chy
(
0
c)
t
0
si
(
0
c)
tan
(g/100g
H
2
O)
kh nng ha tan nhit thng
H
2
O ancol ete
axit benzoic 122 250 0,34 +++ +++ +++
ancol etylic 78 +++ +++ +++
H
2
SO
4
+++ +++
etylbenzoat -35 213 0,901 - +++ +++
III. Dng c, ha cht th nghim
DNG C HA CHT
Bnh Vuyc 150 ml
Sinh hn rut thng
Nt cao su c l
ng dn cong
Phu nh git
Phu chit
Nhit k
n cn.
Bp un cch ct
Bnh gn, bnh hng
Mt s mnh s hoc bt
Axit benzoic; (R10/35-S1/2/23/26/ 45)
H
2
SO
4
c 96%; (R21/22/27/34/35/41/-
S1/2/5/7/18/23/25/27/29/)
Dung dch Na
2
CO
3
20% (R36-S2/22/26)
Ancol etylic tuyt i (R 11, S 7-16)
Dung dch CaCl
2
bo ha (R20/25 S1/2/45)
Na
2
SO
4
khan, CaCl
2
khan
...
IV. Cc bc tin hnh th nghim
Cho 2 ml ancol etylic vo bnh Vuyc dung dch 150ml, nh t t 1,5 ml
H
2
SO
4
c vo ancol trong bnh, ng thi lc u. y bnh bng nt c lp
phu nh git. Lp ng sinh hn rut thng vo nhnh bnh cu, ui ng sinh
hn c ng ni cong dn vo bnh hng. Rt vo phu chit hn hp gm 30 ml
ancol etylic v 4,9 gam axit benzoic, lc nh. un bnh phn ng trn bp cch
ct n nhit 140
o
C ri nh t t hn hp ancol v axit benzoic xung bnh
113
vi tc bng tc cht lng chy sang bnh hng. Trong sut thi gian phn
ng lun gi nhit 140
o
C.
Sau khong mt gi ri phn ng kt thc, chuyn cht lng bnh hng
vo phu chit, lc cht lng vi dung dch Na
2
CO
3
cho n khi t mi trng
trung tnh hoc kim yu, kim tra bng giy qu. Tho b lp nc di. Lc
lp este ( trn) vi dung dch CaCl
2
bo ha loi ancol d. Tch ly lp este
trn, lm kh bng CaCl
2
khan hoc Na
2
SO
4
khan. Chng ct trong bnh Vuyc
trn ni nc si, thu este etyl benzoat nhit 70
o
C. Nhn bit etylbenzoat
bng quan st l cht lng khng mu, trong sut, c mi thm ca qu chn
Ch : Etyl benzoat c th to hn hp ng ph nh sau:
Hn hp 91,8% ester vi 8,2% nc si 70,4
0
C.
Hn hp 69,2% ester vi 30,8% alcol ethylic si 71,8
0
C.
Hn hp 83,2% ester, 9% alcol ethylic v 7,8% nc si 70,3
0
C.
V. Mt s lu th nghim thc hin thnh cng
nhit phng v khng c mt xc tc, phn ng ny din ra rt chm.
Khi c mt cc yu t ny, phn ng nhanh chng t trng thi cn bng nhng
khng thay i c trng thi cn bng.
L ng axit thng dng bng 5-10% so vi lng ancol (ancol d)
Khi lc vi dung dch Na
2
CO
3
cn cn thn v CO
2
si bt mnh
Ct este ra khi hn hp phn ng hoc dng tc nhn loi nc ra khi
hn hp phn ng.
VI. Phn tch kt qu th nghim v Bo co
chuyn dch cn bng theo chiu thun thng dng mt s bin php sau:
+ Dng d mt trong hai cht phn ng, trong th nghim ny ta dng d cht
no? V sao? Vit phng trnh ha hc cho phn ng.
114
+ Gim nng cht to thnh, este etyl benzoat c nhit si 213
o
C cao
hn cc este bo n chc. Trong th nghim chng ct theo kiu no
ly c este?
Mc ch lc cht lng sau phn ng vi dung dch Na
2
CO
3
cho n khi t mi
trng trung tnh hoc kim yu lm g?
Khi lc lp este vi dung dch CaCl
2
bo ha xy ra qu trnh g loi ancol
cn d?
VII. Cu hi kim tra v m rng
1) Trnh by nguyn tc ca phn ng iu ch etylbenzoat?
2) Hy trnh by cc bin php nng cao hiu sut ca phn ng este ha c ng
dng trong qu trnh iu ch etylbenzoat?
3) Trnh by cch loi sn phm ph, tinh ch etylbenzoat t hn hp phn ng.
4) So snh phn ng este ha to etyl benzoat vi phn ng este ha to etyl
axetat?
5) C th xem phn ng este ha l phn ng axyl ha ancol
bng axit
cacboxylic. Kh nng axyl ha ancol (hoc phenol) bng halogenua axit
v
anhirit axit nh th no so vi axit cacboxylic tng ng?
BI BI 9. NHN BIT V TCH CC ION TRONG DUNG DCH 9. NHN BIT V TCH CC ION
TRONG DUNG DCH
9.1. NHN BIT MT S ION THNG DNG C TRONG DUNG DCH 9.1. NHN BIT MT S ION
THNG DNG C TRONG DUNG DCH
HN HP BNG MT PHN NG HN HP BNG MT PHN NG
I. Mc ch th nghim
Lm th nghim nhn bit s c mt ca mt s ion nh HCO Lm th nghim
nhn bit s c mt ca mt s ion nh HCO
3
, SO , SO
2
4
, ,
Cl Cl
, Fe , Fe
3+ 3+
, Fe , Fe
2+ 2+
... trong dung dch. ... trong dung dch.
Rn luyn cc thao tc, th nghim mt cch an ton, chnh xc: rt cht Rn
luyn cc thao tc, th nghim mt cch an ton, chnh xc: rt cht
lng vo ng nghim, nh git cht lng bng ng ht nh git, lc ng nghim. lng
vo ng nghim, nh git cht lng bng ng ht nh git, lc ng nghim.
115
II. C s l thuyt
nhn bit mt ion trong dung dch, ngi ta thm vo dung dch mt nhn bit
mt ion trong dung dch, ngi ta thm vo dung dch mt
thuc th to vi ion mt sn phm c trng nh: mt cht kt ta, mt thuc
th to vi ion mt sn phm c trng nh: mt cht kt ta, mt
hp cht c mu hoc mt cht kh kh tan si bt, bay ra khi dung dch. hp cht
c mu hoc mt cht kh kh tan si bt, bay ra khi dung dch.
1. Nhn bit HCO 1. Nhn bit HCO
3
Thuc th c trng cho ion HCO Thuc th c trng cho ion HCO
3
l dung dch axit mnh (H l dung dch axit mnh (H
+ +
). Nu dung ). Nu dung
dch c cha HCO dch c cha HCO
3
th khi thm axit vo s thy dung dch si bt kh. th khi thm axit vo s thy
dung dch si bt kh.
HCO HCO
3
+ H + H
+ +
H H
2 2O + CO O + CO
2 2
2. Nhn bit SO 2. Nhn bit SO
2
4
Thuc th c trng cho anion ny l dung dch BaCl Thuc th c trng cho anion
ny l dung dch BaCl
2 2 trong mi trng axit trong mi trng axit
long. long.
Ba Ba
2+ 2+
+ SO + SO
4 4
2- 2-
BaSO BaSO
4 4
Mi trng axit d l cn thit v mt lot cc anion nh CO Mi trng axit d l
cn thit v mt lot cc anion nh CO
3 3
2- 2-
, PO , PO
4 4
3- 3-
, SO , SO
3 3
2- 2-
, ,
HPO HPO
4 4
2- 2-
cng cho kt ta trng vi ion Ba cng cho kt ta trng vi ion Ba
2+ 2+
. .
3. Nhn bit Cl 3. Nhn bit Cl
Thuc th c trng ca anion ny l dung dch bc nitrat AgNO Thuc th c trng
ca anion ny l dung dch bc nitrat AgNO
3 3 trong mi trong mi
trng HNO trng HNO
3 3 long: long:
Ag Ag
+ +
+ Cl + Cl
- -
AgCl AgCl
4. Nhn bit Fe 4. Nhn bit Fe
2+ 2+
* * Cho dung dch NaOH hoc NH Cho dung dch NaOH hoc NH
3 3 vo dung dch Fe vo dung dch Fe
2+ 2+
th kt ta Fe(OH) th kt ta Fe(OH)
2 2
mu trng hi xanh s c to thnh. Ngay sau , trong dung dch kt ta ny mu
trng hi xanh s c to thnh. Ngay sau , trong dung dch kt ta ny
tip xc vi oxi khng kh v b oxi ha thnh Fe(OH) tip xc vi oxi khng kh v
b oxi ha thnh Fe(OH)
3 3 c mu nu . c mu nu .
4 Fe(OH) 4 Fe(OH)
2 2 + O + O
2 2 + 2 H + 2 H
2 2O O 4 Fe(OH) 4 Fe(OH)
3 3
* * xc nh Fe xc nh Fe
2+ 2+
khi c mt Fe khi c mt Fe
3+ 3+
ngi ta c th s dng thuc th o- ngi ta c th s dng thuc th o-
phenantrolin, phn ng to phc mu . phenantrolin, phn ng to phc mu .
Fe Fe
2+ 2+
+ 3 o-Phen + 3 o-Phen [Fe(o-Phen) [Fe(o-Phen)
3 3] ]
2+ 2+
116
Cu to ca Cu to ca o o Phenantrolin: Phenantrolin:
N N
* * xc nh Fe xc nh Fe
2+ 2+
cng c th dng Kali ferixianua K cng c th dng Kali ferixianua K
3 3[Fe(CN) [Fe(CN)
6 6], ],
Fe(CN) Fe(CN)
3
6
+ Fe + Fe
2+ 2+
Fe Fe
3 3[Fe(CN) [Fe(CN)
6 6] ]
2 2 xanh tuc bun xanh tuc bun
Thuc th khng to kt ta vi ion Fe Thuc th khng to kt ta vi ion Fe
3+ 3+
3
, SO , SO
2
4
, Cl , Cl
, Fe , Fe
3+ 3+
, Fe , Fe
2+ 2+
c mt trong c mt trong
cng mt dung dch. Cn chia dung dch hn hp lm 5 mu. cng mt dung dch. Cn
chia dung dch hn hp lm 5 mu.
1. 1. Xc nh HCO Xc nh HCO
3
(mu th nht): S dng axit HNO (mu th nht): S dng axit HNO
3 3 (trnh cc ion SO (trnh cc ion SO
2
4
,Cl ,Cl
) )
Ly 2 ml dung dch phn tch cho vo ng nghim, thm vi git dung dch Ly 2 ml
dung dch phn tch cho vo ng nghim, thm vi git dung dch
HNO HNO
3 3. Quan st hin tng v a ra kt lun. . Quan st hin tng v a ra kt
lun.
117
2. 2. Xc nh SO Xc nh SO
2
4
(mu th hai) (mu th hai)
Ly 2 ml dung dch phn tch cho vo ng nghim, thm vi git dung dch Ly 2 ml
dung dch phn tch cho vo ng nghim, thm vi git dung dch
Ba(NO Ba(NO
3 3) )
2 2. Quan st hin tng v a ra kt lun. . Quan st hin tng v a ra kt
lun.
3 3. Xc nh Cl . Xc nh Cl
(mu th ba) (mu th ba)
Ly 2 ml dung dch phn tch cho vo ng nghim, thm vi git dung dch Ly 2 ml
dung dch phn tch cho vo ng nghim, thm vi git dung dch
AgNO AgNO
3 3. Quan st hin tng v a ra kt lun. . Quan st hin tng v a ra kt
lun.
4 4. Xc nh Fe . Xc nh Fe
3+ 3+
(mu th t) (mu th t)
Ly 2 ml dung dch phn tch cho vo ng nghim, thm vi git dung dch Ly 2 ml
dung dch phn tch cho vo ng nghim, thm vi git dung dch
NH NH
4 4SCN. Quan st hin tng v a ra kt lun. SCN. Quan st hin tng v a ra
kt lun.
5 5. Xc nh Fe . Xc nh Fe
2+ 2+
(mu th nm) (mu th nm)
Ly 2 ml dung dch phn tch cho vo ng nghim, thm vi git dung dch Ly 2 ml
dung dch phn tch cho vo ng nghim, thm vi git dung dch
o-phenantrolin. Quan st hin tng v a ra kt lun. o-phenantrolin. Quan st
hin tng v a ra kt lun.
Hoc ly Hoc ly 2 ml dung dch phn tch cho vo ng nghim, thm vi git dung
2 ml dung dch phn tch cho vo ng nghim, thm vi git dung
dch Kali ferixianua K dch Kali ferixianua K
3 3[Fe(CN) [Fe(CN)
6 6]. Quan st hin tng v a ra kt lun. ]. Quan st hin tng v a ra kt
lun.
V. Mt s lu th nghim thc hin thnh cng
1. V cc ion u c mt trong cng mt dung dch nn thuc th c trng ch 1. V
cc ion u c mt trong cng mt dung dch nn thuc th c trng ch
phn ng vi ion cn nhn bit m khng tc dng vi cc ion cn li trong phn ng
vi ion cn nhn bit m khng tc dng vi cc ion cn li trong
dung dch. C th s dng th t nhn bit cc ion dung dch. C th s dng th
t nhn bit cc ion hoc chia dung dch hoc chia dung dch
thnh nhiu mu, trnh a thm ion cn nhn vo dung dch; thnh nhiu mu,
trnh a thm ion cn nhn vo dung dch;
2 2. S dng cng t ht ly dung dch, khi nh git khng cc git dung . S
dng cng t ht ly dung dch, khi nh git khng cc git dung
dch ri trn thnh ng nghim; dch ri trn thnh ng nghim;
3 3. Nu hin tng xy ra chm, c th lc nh ng nghim; . Nu hin tng xy ra
chm, c th lc nh ng nghim;
4 4. d quan st nn t ng nghim trn nn giy trng . d quan st nn
t ng nghim trn nn giy trng
5. Khi nhn ion Fe 5. Khi nhn ion Fe
2+ 2+
, phi tin hnh phn ng pH < 7, phi trnh s c mt cc , phi tin hnh phn
ng pH < 7, phi trnh s c mt cc
cht oxi ha c th oxi ha Fe cht oxi ha c th oxi ha Fe
2+ 2+
thnh Fe thnh Fe
3+ 3+
v cc cht kh Fe(CN) v cc cht kh Fe(CN)
3
6
thnh thnh
Fe(CN) Fe(CN)
4
6
. .
118
VI. Phn tch kt qu th nghim v Bo co
1. Nhn bit HCO 1. Nhn bit HCO
3 3
- -
(mu th nht) (mu th nht)
Nu Nu dung dch c cha HCO dung dch c cha HCO
3 3
- -
th khi thm axit vo s thy dung dch si th khi thm axit vo s thy dung
dch si
bt kh. bt kh.
HCO HCO
3 3
- -
+ H + H
+ +
H H
2 2O + CO O + CO
2 2
2. Nhn bit SO 2. Nhn bit SO
4 4
2- 2-
(mu th hai) (mu th hai)
Ba Ba
2+ 2+
+ SO + SO
4 4
2- 2-
BaSO BaSO
4 4 (kt ta trng) (kt ta trng)
3. Nhn bit Cl 3. Nhn bit Cl
- -
(mu th ba) (mu th ba)
Ag Ag
+ +
+ Cl + Cl
- -
AgCl AgCl (kt ta trng) (kt ta trng)
kt ta ngoi nh sng s ha en: 2AgCl kt ta ngoi nh sng s ha en:
2AgCl
as
2Ag + Cl 2Ag + Cl
2 2
5. Nhn bit Fe 5. Nhn bit Fe
3+ 3+
(mu th t) (mu th t)
Phn ng to Phn ng to ion phc c mu mu: ion phc c mu mu:
Fe Fe
3+ 3+
+ SCN + SCN
- -
Fe(SCN) Fe(SCN)
2+ 2+
4. Nhn bit Fe 4. Nhn bit Fe
2+ 2+
(mu th nm) (mu th nm)
* * Phn ng to phc mu Phn ng to phc mu
Fe Fe
2+ 2+
+ 3 o-Phen + 3 o-Phen [Fe(o-Phen) [Fe(o-Phen)
3 3] ]
2+ 2+
(mu ) (mu )
* * Phn ng to kt ta mu xanh c trng Phn ng to kt ta mu xanh c
trng
Fe(CN) Fe(CN)
3
6
+ Fe + Fe
2+ 2+
Fe Fe
3 3[Fe(CN) [Fe(CN)
6 6] ]
2 2 xanh tuc bun xanh tuc bun
VII. Cu hi kim tra v m rng
1) Phng trnh ha hc: Ba 1) Phng trnh ha hc: Ba
2+ 2+
+ SO + SO
2
4
BaSO BaSO
4 4 v Ag v Ag
+ +
+ Cl + Cl
AgCl AgCl
Kt ta c mu g? dng keo hay dng rn? Kt ta c mu g? dng keo hay dng rn?
2) Hp cht to thnh gia Fe 2) Hp cht to thnh gia Fe
3+ 3+
v SCN v SCN
c mu g? Vit cng thc cc dng tn c mu g? Vit cng thc cc dng tn
ti ca sn phm. ti ca sn phm.
3) Hy nu mt s phng php khc nhn bit ion Fe 3) Hy nu mt s phng
php khc nhn bit ion Fe
2+ 2+
, Fe , Fe
3+ 3+
. .
4) 4) TN 1, nu thay Ba(NO TN 1, nu thay Ba(NO
3 3) )
2 2 bng Ba(CH bng Ba(CH
3 3COO) COO)
2 2 th c thay i g khng? th c thay i g khng?
119
5) 5) Ngoi o-phenantrolin cn dng cc thuc th no khc nhn Fe Ngoi o-
phenantrolin cn dng cc thuc th no khc nhn Fe
2+ 2+
? Trnh ? Trnh
by cch nhn bit v hin tng xy ra. by cch nhn bit v hin tng xy ra.
9.2. 9.2. TCH V NHN BIT MT S ION THNG DNG THUC CC TCH V NHN BIT MT
S ION THNG DNG THUC CC
NHM PHN TCH KHC NHAU C TRONG DUNG DCH HN HP NHM PHN TCH KHC NHAU C
TRONG DUNG DCH HN HP
I. Mc ch th nghim
Lm th nghim tch v nhn bit mt s ion thng dng thuc cc nhm Lm
th nghim tch v nhn bit mt s ion thng dng thuc cc nhm
phn tch khc nhau nh Pb phn tch khc nhau nh Pb
2+ 2+
, Ag , Ag
+ +
, Cu , Cu
2+ 2+
, Al , Al
3+ 3+
... trong cng mt dung dch. ... trong cng mt dung dch.
Rn luyn cc thao tc, th nghim mt cch an ton, chnh xc: rt cht lng
Rn luyn cc thao tc, th nghim mt cch an ton, chnh xc: rt cht lng
vo ng nghim, nh git cht lng bng ng ht nh git, lc ng nghim, vo ng
nghim, nh git cht lng bng ng ht nh git, lc ng nghim,
lc cht khng tan qua phu, ha tan cht rn, s dng my ly tm. lc cht khng
tan qua phu, ha tan cht rn, s dng my ly tm.
II. C s l thuyt
nhn bit mt ion c tnh cht tng t nhau trong dung dch, trc ht nhn
bit mt ion c tnh cht tng t nhau trong dung dch, trc ht
ngi ta phi tin hnh tch cc ion ny ra khi nhau ri sau tin hnh nhn
ngi ta phi tin hnh tch cc ion ny ra khi nhau ri sau tin hnh nhn
bit cc ion ring r. bit cc ion ring r.
1. Nhn bit Pb 1. Nhn bit Pb
2+ 2+
Thuc th c trng cho ion Pb Thuc th c trng cho ion Pb
2+ 2+
l dung dch KI. Khi thm KI vo dung l dung dch KI. Khi thm KI vo dung
dch c cha Pb dch c cha Pb
2+ 2+
s thy xut hin kt ta mu vng. s thy xut hin kt ta mu vng.
Pb Pb
2+ 2+
+ 2 I + 2 I
- -
PbI PbI
2 2
Kt ta ny tan ra khi un nng ng nghim Kt ta ny tan ra khi un nng ng
nghim, kt ta xut hin tr li thnh , kt ta xut hin tr li thnh
tinh th ng nh vng khi ngui. tinh th ng nh vng khi ngui.
2. Nhn bit Cu 2. Nhn bit Cu
2+ 2+
* * Thuc th c trng cho ion ny l dung dch amoniac hoc kh H Thuc th c
trng cho ion ny l dung dch amoniac hoc kh H
2 2S. S.
Cu Cu
2+ 2+
+ 4 NH + 4 NH
3 3 [Cu(NH [Cu(NH
3 3) )
4 4] ]
2+ 2+
xanh thm xanh thm
Cu Cu
2+ 2+
+ H + H
2 2S S CuS CuS en en
3. Nhn bit Ag 3. Nhn bit Ag
+ +
Thuc th c trng ca ion ny l dung dch axit clohidric. Thuc th c trng
ca ion ny l dung dch axit clohidric.
Ag Ag
+ +
+ Cl + Cl
- -
AgCl AgCl
120
4. Nhn bit Al 4. Nhn bit Al
3+ 3+
Cho dung dch NaOH vo dung dch Al Cho dung dch NaOH vo dung dch Al
3+ 3+
th kt ta Al(OH) th kt ta Al(OH)
3 3 mu trng s mu trng s
c to thnh. Khi thm lng d NaOH kt ta s tan dn cho n khi thu c to
thnh. Khi thm lng d NaOH kt ta s tan dn cho n khi thu
c dung dch trong sut. c dung dch trong sut.
Al Al
3+ 3+
+ 3 OH + 3 OH
- -
Al(OH) Al(OH)
3 3
Al(OH) Al(OH)
3 3 + OH + OH
- -
[Al(OH) [Al(OH)
4 4
- -
] ]
III. Dng c, ha cht th nghim
DNG C HA CHT
ng nh git. ng nh git.
ng nghim. ng nghim.
n cn. n cn.
My ly tm. My ly tm.
a thy tinh. a thy tinh.
Pb(NO Pb(NO
3 3) )
2 2 0,01 M. 0,01 M. (R34- S1/2/22/ 26/45)
AgNO AgNO
3 3 0,01 M. 0,01 M. (R34- S1/2/22/ 26/45)
Cu(NO Cu(NO
3 3) )
2 2 0,01 M. (R22/36/37/38- -S26) 0,01 M. (R22/36/37/38- -S26)
Al(NO Al(NO
3 3) )
3 3 0,01 M. (R8-36/38-S17/26/36) 0,01 M. (R8-36/38-S17/26/36)
KI 0,01 M. (R36/38/42/43-S26/36/37/39/45) KI 0,01 M. (R36/38/42/43-
S26/36/37/39/45)
NH NH
3 3 0,01 M. 0,01 M. (R 34, S 26-36/37/39-45)
HCl 0,01 M. HCl 0,01 M. (R34/37-S26/36/45)
NaOH 0,01M; (R35-S1/2/26/37/ 39/45)
IV. Cc bc tin hnh th nghim
Xc nh s c mt ca cc ion Pb Xc nh s c mt ca cc ion Pb
2+ 2+
, Ag , Ag
+ +
, Cu , Cu
2+ 2+
, Al , Al
3+ 3+
c mt trong cng mt c mt trong cng mt
dung dch. dung dch.
Ly 5 ml dung dch phn tch cho vo ng nghim, thm vi git dung dch Ly 5 ml
dung dch phn tch cho vo ng nghim, thm vi git dung dch
HCl kt ta hon ton. Cho ng nghim vo my ly tm tch ring kt ta HCl
kt ta hon ton. Cho ng nghim vo my ly tm tch ring kt ta
(A) v phn dung dch (B). (A) v phn dung dch (B).
1. Xc nh Ag 1. Xc nh Ag
+ +
v Pb v Pb
2+ 2+
Ly phn kt ta (A) cho vo ng nghim cha 5 ml nc ct ri un nng, Ly phn
kt ta (A) cho vo ng nghim cha 5 ml nc ct ri un nng,
chuyn phn dung dch trong sang mt ng nghim khc cha 2 ml dung dch KI. chuyn
phn dung dch trong sang mt ng nghim khc cha 2 ml dung dch KI.
Phn cht rn khng tan c cho vo ng nghim c cha 2 ml dung dch NH Phn cht
rn khng tan c cho vo ng nghim c cha 2 ml dung dch NH
3 3
c ri khuy u bng a thy tinh. Quan st hin tng v rt ra kt lun. c
ri khuy u bng a thy tinh. Quan st hin tng v rt ra kt lun.
2. Xc nh Cu 2. Xc nh Cu
2+ 2+
v Al v Al
3+ 3+
121
S Sc kh H c kh H
2 2S ti d vo phn dung dch B. Thm tip dung dch NaOH ti S ti d vo phn
dung dch B. Thm tip dung dch NaOH ti
d. Quan st hin tng v a ra kt lun. d. Quan st hin tng v a ra kt
lun.
V. Mt s lu th nghim thc hin thnh cng
1. V cc ion u c mt trong cng mt dung dch nn thuc th c trng ch 1. V
cc ion u c mt trong cng mt dung dch nn thuc th c trng ch
phn ng vi ion cn nhn bit m khng tc dng vi cc ion cn li trong phn ng
vi ion cn nhn bit m khng tc dng vi cc ion cn li trong
dung dch. C th s dng th t nhn bit cc ion hoc chia dung dch dung dch.
C th s dng th t nhn bit cc ion hoc chia dung dch
thnh nhiu mu, trnh a thm ion cn nhn vo dung dch; thnh nhiu mu,
trnh a thm ion cn nhn vo dung dch;
2. S dng cng t ht ly dung dch, khi nh git khng cc git dung 2. S
dng cng t ht ly dung dch, khi nh git khng cc git dung
dch ri trn thnh ng nghim; dch ri trn thnh ng nghim;
3. Nu hin tng xy ra chm, c th lc nh ng nghim; 3. Nu hin tng xy ra
chm, c th lc nh ng nghim;
4. d quan st nn t ng nghim trn nn giy trng 4. d quan st nn t
ng nghim trn nn giy trng
5. Phn ng Cu 5. Phn ng Cu
2+ 2+
+ 4NH + 4NH
3 3 Cu(NH Cu(NH
3 3) )
+ 2
4
cng c dng nh lng Cu cng c dng nh lng Cu
2+ 2+
; cc ; cc
ion Ni ion Ni
2+ 2+
, Co , Co
2+ 2+
to phc mu vi NH to phc mu vi NH
3 3 s cn tr phn ng ny. s cn tr phn ng ny.
6. Kt ta AgCl t tan trong HCl to thnh phc AgCl 6. Kt ta AgCl t tan trong
HCl to thnh phc AgCl
2
, kt ta tan trong dung , kt ta tan trong dung
dch NH dch NH
3 3 to phc amin Ag(NH to phc amin Ag(NH
3 3) )
2 2Cl, khi axit ha dung dch bng HNO Cl, khi axit ha dung dch bng HNO
3 3 th kt th kt
ta AgCl xut hin li. ta AgCl xut hin li.
VI. Phn tch kt qu th nghim v Bo co
1. Xc nh Ag 1. Xc nh Ag
+ +
v Pb v Pb
2+ 2+
P Phn kt ta (A): Pb hn kt ta (A): Pb
2+ 2+
+ 2Cl + 2Cl
PbCl PbCl
2 2 v Ag v Ag
+ +
+ Cl + Cl
AgCl AgCl
* Kt ta c mu g? dng keo hay dng rn? * Kt ta c mu g? dng keo hay dng
rn?
* Khi un nng, kt ta no tan trong nc, v sao phi chuyn phn nc lc * Khi
un nng, kt ta no tan trong nc, v sao phi chuyn phn nc lc
vo dung dch KI? vo dung dch KI?
* Phn cht rn khng tan c trong nc nhng tan trong dung dch NH * Phn cht
rn khng tan c trong nc nhng tan trong dung dch NH
3 3
c l kt ta no? c l kt ta no?
2. Xc nh Cu 2. Xc nh Cu
2+ 2+
v Al v Al
3+ 3+
* * Phn dung dch B c sc kh H Phn dung dch B c sc kh H
2 2S ti d vo th kt ta no tch ra? Kt S ti d vo th kt ta no tch ra?
Kt
ta tch ra dng no? C mu g? ta tch ra dng no? C mu g?
122
* Sau khi lc, thm tip dung dch NaOH ti d vo nc lc th c hin * Sau khi
lc, thm tip dung dch NaOH ti d vo nc lc th c hin
tng kt ta ri kt ta li tan trong thuc th d. Vit PTHH chng minh tng
kt ta ri kt ta li tan trong thuc th d. Vit PTHH chng minh
ion nhn c. ion nhn c.
VII. Cu hi kim tra v m rng
1) Hy nu mt s phn ng c trng khc pht hin cc ion 1) Hy nu mt s
phn ng c trng khc pht hin cc ion Pb Pb
2+ 2+
, Ag , Ag
+ +
, Cu , Cu
2+ 2+
, ,
Al Al
3+ 3+
trong dung dch. trong dung dch.
2) Hy nu phng php kim tra xem ha cht X mt nhn c phi l 2) Hy nu
phng php kim tra xem ha cht X mt nhn c phi l
(CH (CH
3 3COO) COO)
2 2Cu khng? Cu khng?
3) Hy phn bit hai dung dch: Fe 3) Hy phn bit hai dung dch: Fe
2 2(SO (SO
4 4) )
3 3 (dung dch A) v Fe (dung dch A) v Fe
2 2(SO (SO
4 4) )
3 3 c ln c ln
FeSO FeSO
4 4 (dung dch B). (dung dch B).
4 4) Hy trnh by s tch v nhn bit tng ion trong mi hn hp sau: ) Hy
trnh by s tch v nhn bit tng ion trong mi hn hp sau:
(a) Ag (a) Ag
+ +
, Ba , Ba
2+ 2+
, Fe , Fe
3+ 3+
, Sn , Sn
2+ 2+
v Zn v Zn
2+ 2+
. .
(b) Ag (b) Ag
+ +
, Ca , Ca
2+ 2+
, Pb , Pb
2+ 2+
, Zn , Zn
2+ 2+
, Fe , Fe
3+ 3+
v Cu v Cu
2+ 2+
. .
Bi 10. CHUN COMPLEXON;
Xc nh ion kim loi dng php o complexon.
I. Mc ch th nghim
Mc ch ca th nghim ny l xc nh lng nc kt tinh trong niken
sunfat.
Rn luyn k nng s dng cc thit b chun nh: cn, pipet, buret v k
nng chun dung dch c s dng thuc th.
II. C s l thuyt
1. S to phc ca EDTA vi cc ion kim loi
Nng ion Ni
2+
c th c xc nh bng s to phc vi EDTA
EDTA (Axit etylendiamin tetraaxetic) l mt axit 4 nc (k hiu l H
4
Y)
H
4
Y
H
3
Y
+ H
+
; K
a1
= 10
2,0
H
3
Y
H
2
Y
2
+ H
+
; K
a2
= 10
2,67
123
H
2
Y
2
HY
3
+ H
+
; K
a3
= 10
6,16
HY
3
Y
4
+ H
+
; K
a4
= 10
10,26
AgY
3
; lg = 7,32
Ca
2+
+ Y
4
CaY
2
; lg = 10,57
Fe
3+
+ Y
4
FeY
; lg = 25,10
Phn ng to phc gia EDTA vi ion kim loi ph thuc nhiu yu t trong
quan trng nht l pH. Nguyn nhn l do pH nh hng n s to phc
hiroxo ca ion kim loi v s phn li ca thuc th. Ty theo bn ca phc
cht m mi phn ng to phc xy ra mt khu vc pH ti u. V d, Phn ng
gia Fe
3+
v EDTA c th xy ra trong mi trng axit v phc FeY
rt bn, cn
phn ng gia Mg
2+
, Ca
2+
vi EDTA phi c thc hin trong mi trng baz.
Mt khc, ngn nga s to hiroxit kim loi ngi ta thng iu chnh
pH hoc thm cc cht to phc ph, v d chun ion Mg
2+
bng EDTA
phi thc hin trong mi trng m (NH
3
+ NH
+
4
) khng to kt ta
Mg(OH)
2
. V vy hiu sut phn ng to phc gia EDTA vi cc ion kim loi
ph thuc vo pH, nng cng nh bn cht cc cht to phc ph.
2. Cc cht ch th dng trong chun complexon
Cc cht ch th phi p ng cc yu cu:
C nhy cao c th thy c s i mu khi nng cht ch th b
Phc cht ca ion kim loi vi cht ch th phi tng i bn nhng phi
km bn hn phc ca ion kim loi vi EDTA.
Phn ng to phc gia ion kim loi v cht ch th phi nhanh v thun
nghch.
124
Cc cht ch th kim loi c kh nng to phc c mu vi ion kim loi.
Cc cht ch th kim loi thng l cc axit, baz hu c c mu khc nhau cc
pH khc nhau.
Trong bi ny, s dng cht ch th murexide . (A. murexide; cg. amoni
pupurat), C
8
H
4
N
5
O
6
NH
4
.H
2
O, bt thm, tan rt t trong nc to thnh dung
dch mu ta, c mu hng trong mi trng axit v mu tm trong mi trng
kim. Murexide c dng lm cht ch th kim loi trong phng
php
complexon chun canxi, niken, coban v ng, v phc cht kim loi to
vi Murexide t bn hn phc cht complexon. Murexide cng c dng
+ H
2
O
H
3
O
+
+ H
3
In
2
; K
a2
= 10
9,2
tm tm
H
3
In
2
+ H
2
O
H
3
O
+
+ H
2
In
3
; K
a2
= 10
9,2
tm tm xanh
* Trc khi chun , dung dch c mu vng ca phc NiH
2
In
.
Ni
2+
+ H
3
In
2
+ NH
3
NiH
2
In
+ NH
+
4
(mu vng)
* Khi chun , mi u s c phn ng to phc gia EDTA vi Ni
2+
:
Ni
2+
+ Y
4
NiY
2
;
(khng mu)
Ti im dng chun , mt t EDTA d s phn hy phc NiH
2
In
:
NiH
2
In
+ H
2
Y
2
+ NH
3
NiY
2
+ H
3
In
2
+ NH
+
4
V vy, s chuyn mu xy ra t mu vng (ca NiH
2
In
) sang mu tm ca
H
3
In
2
. Cn c vo lng EDTA dng c th tnh nng ion kim loi:
C
Ni
+ 2 =
EDTA EDTA
Ni
V C (mol /l)
V
+
2
T , tnh khi lng NiSO
4
nguyn cht nc kt tinh trong tinh th.
Ghi li cc s liu sau:
1. Lng dung dch EDTA theo mL. Cng ghi li chnh xc chun ca dung dch.
2. Khi lng niken sunfat.xH
2
O.
3. Tnh nng Ni
2+
trong dung dch.
4. Tnh s mol nc kt tinh trong mt mol niken sunfat (trnh by cch tnh).
VII. Cu hi kim tra v m rng
126
1) Cht ch th Eriocrom en T, phm nhum azo c tnh axit yu:
H
2
In
+ H
2
O
H
3
O
+
+ HIn
2
; K
a2
= 10
6,3
xanh
HIn
2
+ H
2
O
H
3
O
+
+ In
3
; K
a2
= 10
11,6