Elektrik

Yakt Hcreleri ve Piller

Piller:
Pil, kimyasal enerjinin depolanabilmesi ve elektriksel bir forma
dntrlebilmesi iin kullanlan bir aygttr. Piller, bir veya daha
fazla elektrokimyasal hcre, yakt hcreleri veya ak hcreleri gibi,
elektrokimyasal aygtlardan oluur.

21.11.2011 Dr. Levent etin 2

Piller alma Prensibi:

Piller elektrik enerjisini biriktirir ve gerektiinde kullanr. Elektrokimyasal olarak bir

metal kendi iyonlar ieren bir svya daldrlrsa potansiyel fark meydana gelir.
M M+ + e Ykseltgenme
M+ + e M ndirgenme
Ykseltgenmenin olduu elektrot anot, indirgemenin olduu elektrotta katotdur.

21.11.2011 Dr. Levent etin 3

Pillerde Kimyasal Reaksiyon:
rnek: Kurun asid pilin dearj
Anod Pb Pb2+ + 2e-

Pb2+ + SO42- PbSO4

Katod 2H2SO4 4H+ + 2SO42-

PbO2 + 4H+ + 2e- Pb2+ + 2H2O

Pb2+ + SO42- PbSO4v

Tm Pb + PbO2 + H2SO4 2PbSO4 + 2H2O

21.11.2011 Dr. Levent etin 4

Pillerde Kimyasal Reaksiyon:

2H2O H SO
2 4
2e- 2H+
O22- SO42- Pb2+
2H+
PbO2 H2SO4 PbSO4 Pb
Pb2+ SO4 2-
2e-
PbSO4
H2O

H2O
H2O
H2O H2O

21.11.2011 Dr. Levent etin 5

Pilin Dearj durumunda teorik elektriksel modeli:

21.11.2011 Dr. Levent etin 6

Pilin arj:
Baz pillerde enerji geri dnldr. Bundan kast, elektrik enerjisinin arj ilemi
vastasyla tekrar kimyasal enerjiye dntrlebileceidir. Dolaysyla nihai
gerilimine veya daha alt gerilime inmi bir sekonder pile belirli deerdeki bir
akm belirli sre vererek, kimyasal reaksiyonlar tersine evirmek ve pili
tekrardan arjl duruma getirmek mmkndr.
arj ilemi, sekonder pilin kapasitesine gre tasarlanm arj cihaz ile yaplmaldr.
Uygulanacak arj akmnn bykl, nominal kapasitenin alt ve st katlar
olarak verilir.
rnein nominal kapasitesi 4 Ah olan pil 4 amperlik bir arj akm vastasyla bir
saat sonrasnda teorik olarak tam arjl duruma ular. Ayn pilin 400
miliamperlik, yani onda bir deerdeki arj akm ile arjl duruma gelmesi ise 10
saat srecektir. Ancak normalde arj ileminin verimlilii dk olduundan sre
%40-60 fazlasyla uygulanr ve standart arj sresi 14-16 saat e kar. arj
ileminin oda scaklnda, (15-25C) yaplmas tavsiye edilir. Scakln artmas
veya azalmas arj verimini etkiler.

21.11.2011 Dr. Levent etin 7

Pillerin arj Durumunda teorik elektriksel modeli:

21.11.2011 Dr. Levent etin 8

Pillerin eitleri
Genel olarak piller, kullanldktan sonra atlan (Non-rechargeable) ve tekrar arj
edilebilen (Rechargeable) piller olarak ikiye ayrlr.
Kullanldktan sonra atlan (arj edilmeyen) pillerde gerekleen elektrokimyasal
reaksiyonlar tersinmezdir.

inko-karbon pil - Dk maliyetli - az enerji gerektiren uygulamalar iin.

inko-klorid inkokarbon pilden biraz daha uzun mrldr.
Alkalin pil - Alkaline/manganez "uzun mrl" pillerdir , daha fazla g ihtiyac
gerekriren uygulamalarda da kullanlabilir.
Gm-oksit pil Genelde iitme cihazlarnda kullanlr.
Lityum (Lithium) pil Saat ve bilgisayar saatlerinde de kullanld grlr.ok
uzun mrldr, fakat pahaldr.
Merkri (Mercury) pil Genelde dijital saatlerde kullanlr.
inko-hava pil Genel olarak iitme cihazlarnda kullanlr.
Isl (Termal) pil Yksek scaklk depolar. Askeri uygulamalarda nem tar.

21.11.2011 Dr. Levent etin 9

Pillerin eitleri
Kullanldktan sonra arj edilebilen pillerde gerekleen elektrokimyasal reaksiyonlar
tersinirdir.

Kurun-asit pil Aralar, alarm sistemleri ve kesintisiz g ihtiyac olan yerlerde

kullanlr.
Lityum-iyon pil Olduka yaygn olan trdr. Yksek arj younluu vardr.
Dizst bilgisayar, cep telefonlar, mp3 alarlar ve daha birok tanabilir dijital
cihazda kullanlr.
Lityum-iyon polimer pil Lityum iyon pilin temel karakteristiklerini tar, fark
daha az arj younluu olmasdr. o Sodyum-slfr (NaS) pil
Nikel-demir pil
Nikel metal hibrid (Ni-MH) pil
Nikel-kadmiyum pil - Li-Ion ve Ni-MH pil tiplerinin tm uygulamalarnda
kullanlabilir. Bu pil, uzun arj adedine sahiptir (1500 defann zerinde). Fakat
dier tiplere gre daha az enerji younluuna sahiptir.
Sodyum-metal klorid pil
Nikelinko pil
Erimi tuz pili

21.11.2011 Dr. Levent etin 10

Piller Temel Kavramlar
GERLM: Satn alnan her eit pilin zerinde, sahip olduu kimyasal sisteme gre
art ve eksi ular arasnda yaratlan potansiyel farkn gsteren ve volt (V)
cinsinden ifade edilen gerilim deeri muhakkak yazldr.
Bu gerilim, pilin hibir harici devreye bal olmakszn sahip olduu ak devre
gerilimi veya nominal gerilimidir. Sitemine gre yaratlabilen baz nominal
gerilim deerleri aada verilmitir.

Primer: arj edilemez Sekonder: arj edilebilir

21.11.2011 Dr. Levent etin 11

Piller Temel Kavramlar
KAPASTE: Sekonder pillerin zerinde genelde amper-saat (Ah) veya miliamper-
saat (mAh) cinsinden akm deerleri veya baka bir deyile sahip olduklar
nominal enerji kapasiteleri yazldr. Bu deer, pilin baland cihaza verdii
sabit akmla (ki buna boalma veya dearj akm denir) dearjn balangcndan
dearj sonu gerilim seviyesine ulancaya kadar geen zamann arplmas
sonucunda elde edilir.
rnein zerinde 2 Ah (veya 2000 mAh) yazl bir pil bir saat boyunca 2 amperlik
bir dearj akmn veya yarm saat boyunca da 4 amperlik bir dearj akmn teorik
olarak retilebilir.
Pilin iinde ne kadar elektrolit ve elektrot varsa pil kapasitesi o kadar fazla olur. Bu
yzden iinde ayn voltaj salayan kimyasal reaksiyonlar meydana gelse bile
kk pillerin kapasitesi byk pillere gre daha azdr.
Hcreler iindeki kimyasal reaksiyonlardan dolay, pillerin bitme sreleri akmn
bykl, akm sresi, scaklk ve dier baka faktrler gibi evresel etmenlere
gre deiebilir

21.11.2011 Dr. Levent etin 12

Piller Temel Kavramlar
KAPASTE
Pil reticileri pillerini derecelendirmek iin standart bir yntem kullanmaktadrlar.
Pil sabit akm ve sabit zamanda (10 saat, 20 saat gibi) her hcre iin belirlenmi
voltaja drlr.

Buradaki sabit akm deeri xC- dearj deeri olarak ifade edilmektedir.Mesela 1Clik
bir dearj durumu iin, 100 A-h lk bir pil, 100 A'lik sabit bir akm ile dearj
edildinde oda scaklnda 1 saat dayanmaktadr. Burada sabit akm 50 Ae ise
bu pilin (x=100/50=2) C/2 lik dearj durumuna denk gelmektedir.

21.11.2011 Dr. Levent etin 13

Piller Temel Kavramlar
KAPASTE
Hcreler iindeki kimyasal reaksiyonlardan dolay, pillerin bitme sreleri akmn
bykl, akm sresi, scaklk ve dier baka faktrler gibi evresel etmenlere
gre deiebilir.

Peukert Katsaylar

Bir pilin verimlilii, boalma hzna balldr. Dk hzda boaltlrken pilin enerjisi yksek
hzdaki boalmaya gre daha verimli datlr.(Peukert Yasas)

21.11.2011 Dr. Levent etin 14

Piller Temel Kavramlar
KAPASTEye Scaklk .etkisi
Pil bnyesindeki gerilim ve scaklk farkllklar kimyasal reaksiyonlar etkileyen en
nemli faktrlerdir. Scaklk arttka kimyasal reaksiyonlarn hz da artar.
Bu nedenle scaklk art pil performansn arttrc bir neden olarak grlse de,
istenmeyen reaksiyonlarn da paralel biimde artmas sonucunda pil mrnde
kayplar ortaya kar.
Scaklk artmas pilin dearj verimini arttrr. Pil iin en kt alma art dk
scaklkta yksek akm ekilmesidir.
Scaklk artmas pilin arj sresini arttrr. Pil iin en verimsiz arj etme durumu
dk scaklkta oluur.
Scaklk artmas pilin alma mrn azaltr.Pil yksek scaklklarda ve yksek
akm deerleri ile kullanlyorsa pilin alma mr ksalr.
Scaklk pilin raf mrn ksaltr.

21.11.2011 Dr. Levent etin 15

Piller Temel Kavramlar
KAPASTEye Scaklk .etkisi

21.11.2011 Dr. Levent etin 16

Piller Temel Kavramlar
KAPASTEye Scaklk .etkisi
Dier taraftan, pillerin depolama esnasndaki raf mrleri ve arjlarn muhafaza
etme zellikleri nemli lde bahis konusu istenmeyen bu yan reaksiyonlara
bamldr. Ayrca bu tr reaksiyonlar elektrotlarn pasiflemesine, korozyona ve
bnyeden gaz k artna yol aarlar.

21.11.2011 Dr. Levent etin 17

Piller Temel Kavramlar
MR
Piller bnyelerindeki aktif maddelerin kayb ve istenmeyen kimyasal veya fiziksel
deiimlerin sonucunda mrlerini nihayette tketirler.
mr kavramn ay veya yl olarak tanmlamaktan ziyade, evrim mr olarak ifade
etmek daha doru olacaktr. Buna gre bir arj (doldurma) ve bunu takiben
yaplacak bir dearj (boaltma) ileminin karlna bir evrim denilmektedir.
Tek kullanmlk veya dier bir ifadeyle arj edilemeyen trdeki pillerin evrim
mrnn bir olduunu syleyebiliriz. Buna karlk arj edilebilir tip pillerde 500-
1500 evrime ulalmas mmkn olabilmektedir.
Her bir evrim sonucunda pil balangta sahip olduu nominal enerji kapasitesini
bir miktar kaybeder ve kapasite balangca nazaran %60-70e dt zaman o
cihaz iin pil mrn tamamlamtr.
Pil mr tanmlamasnda i diren kavram da geerlidir.Piller kullanldka i
direnleri ykselmeye balar ve genellikle i diren balangca nazaran 1,3 - 2,0
misli arttnda pilin mr tamamlanmtr. Ancak i diren lm zor
olduundan, mr tespitinde evrim saysnn esas tutulmas genellikle kabul
edilmektedir.

21.11.2011 Dr. Levent etin 18

Piller Temel Kavramlar
MRe Dearj Derinliinin etkisi
Tanmlanan evrim says kavramnda pillerin tam arjl durumdan tamamen dearj
edilmi duruma gemeleri esas tutulmutur. Eer dearj ilemleri tam yaplmayp
ksmi olarak gerekletirilirse evrim mr ok daha uzun olacaktr.

21.11.2011 Dr. Levent etin 19

Piller Temel Kavramlar
MRe Dearj Derinliinin etkisi
Grld gibi Pillerde evrim mr ile arj derinlii arasnda logaritmik bir
balant mevcuttur ve arj derinlii azaldka evrim mr uzar. Bahis konusu
balanty gsteren bir grafik aada verilmitir.
Yukardaki iliki bir ok pil eidi iin geerlidir ve bu zelliklerden yararlanlarak
bir ok rn eidinde evrim mrn uzatmak mmkn olmutur.
rnein genellikle lityum-iyon pillerinin kullanld cep telefonlarnda dearj
derinliini %25-30 dolaylarnda tutarak evrim Ortalama evrim Saysmrn
5-6 misli arttrmak mmkndr.
Dk dearj akmlar ve fla arjlarn uyguland mikro-uygulamalarda ise
300.000 500.000 evrim mrleri elde edilebilmektedir.

21.11.2011 Dr. Levent etin 20

Piller Temel Kavramlar
MRe arj Seviyesinin etkisi
Baz pil sistemlerinde mesela lityum pillerinde, arj akm seviyesinin snrlandrlmas
evrim mrnn uzamasna yol aar. Dier bir deyile bu tr pillerde tam arj
yerine, ksmi arj uygulamalar avantajldr.

Lityum-iyon pillerinin deiik arj sonu gerilimlerinde ortaya kan evrim mrleri

21.11.2011 Dr. Levent etin 21

Piller Temel Kavramlar
MRe etki eden faktrler
Dearj sonu gerilimi altnda altrma Pillerin belirlenen dearj sonu gerilimlerinin
altnda almalar da aktif ktlelerinde kayplara yol aabilmektedir.

21.11.2011 Dr. Levent etin 22

Piller Temel Kavramlar
MRe etki eden faktrler
Gerilim:arj edilebilir trdeki piller, ilerindeki kimyasal maddelerin trne bal
olarak belirli bir alma gerilim seyrini gsterirler. Pillerin ngrlen gerilim
snrlar dna kmalar pil iersinde istenmeyen kimyasal reaksiyonlarn
balamasna yol aar.
Tam arjl durumdaki bir pilin aktif ktlesi pilin kullanm iin hazr duruma
gelmitir ve bu durumdaki pile daha fazla enerji yklenmesi pilin snmasna, geri
dnm mmkn olmayan kimyasal reaksiyonlarn balamasna ve neticede
performans kaybna neden olur.
arj ileminin daha da srdrlmesi scaklk ve i basn art sonucunda pilin
paralanarak veya patlayarak zehirli gazlar salnm ve yangna sebebiyet
verecektir.
Bunun yannda basn, elektrolit kayb, yalanma gibi etmenlerde pil mrn
azaltmaktadr.

21.11.2011 Dr. Levent etin 23

Pillerin Balanmas
Tanabilir cihazlar bazen birden fazla pile ihtiya duyabilirler. Bu cihazn iletim
gerilimine ve iletim akm deerine baldr. rnein inko-karbon pilleriyle 3
adet pilin art ve eksi ular birbirine balanarak (seri balama) 4,5 voltluk (1,5 x
3) gerilime sahip bir batarya elde edilebilir. Ayn ekilde, bir saatte 1000
miliamper akm retebilen 1,5 voltluk 3 adet benzer pilin art ular birbirlerine
ve eksi ular da yine birbirlerine balanlarak (paralel balama) 3000 milamperlik
akm retebilen 1,5 volt gerilim deerine sahip bir batarya meydana getirebilir.

Seri veya paralel balanacak pil says d etkenlere, zellikle scakla bal olarak
snrldr. Ayrca sekonder pillerin sistemin dengesini bozaca nedeniyle paralel
balanmalar tavsiye edilmez.

21.11.2011 Dr. Levent etin 24

Pil Teknolojileri
Kurun Asit Bataryalar
Kurun-asit bataryalarda hcrenin anodu kurundan, katot ksm ise bir metal levha
zerine oturtulmu kurundioksitten yaplmtr. Her batarya birka bamsz
hcreden yaplm olup, her hcrenin gerilimi 2 volttur. Bunlarn da ou 3 veya
6 hcreli olup, batarya gerilimleri 6 volt ya da 12 volt'tur.
Ni-Cd, Ni-MH ve Li-On pillere gre daha eski teknoloji olmalarna ramen yksek
sal olmalar ve ucuz olmalar sebebiyle kurun-asit bataryalar yaygn
kullanlmaktadr.
Pil byklnn nemli olmad ortamlar iin ekonomik bir pil trdr. Tbbi
cihazlarda, engellilerin kulland motorlu sandelyeler, acil durum ldaklar,
kesintisiz g kaynaklarnda, motorsikletlerde ve arabalarda kullanlr.
Bu bataryalar uzun bir gelime sreci geirmi olmalarna ramen 25-35 Wh/kg gibi
dk bir enerji younluuna sahiptir. Buna karlk g younluu 150 W/kg
gibi olduka yksek bir deerdir. Kullanm mrleri ise yaklak 3 yldr

21.11.2011 Dr. Levent etin 25

Pil Teknolojileri
Nikel Kadmiyum Piller (NiCd)
Bilinen en eski arj edilebilir (sekonder) pil trlerinden biridir. arjl durumdayken
pozitif elektrotta nikel hidroksit oluur, negatif elektrot ise kadmiyumdan
ibarettir. Potasyumhidroksit elektrolit maddesi olarak kullanlr. NiCd pillerinin
daha sonra kullanma giren dier arjl pil trlerine nazaran balca avantajlar son
derece gvenli olmalar, hzl arjlara dayanlklar ve eksi 150C gibi dk
scaklklarda rahatlkla kullanlabilmeleridir.

Ancak bnyesindeki yksek orandaki kadmiyum maddesinden dolay dier birok

uygulamalarda yerini nikel metalhidrit pillerine brakmtr. nemli dier bir
dezavantaj primer alkali manganez ve lityum pillerine nazaran dk enerji
kapasitesine sahip olmalardr.

21.11.2011 Dr. Levent etin 26

Pil Teknolojileri
Nikel Metal Hidrit Piller (NiMH)
Nikel kadmiyum pillerinden temel fark kadmiyum maddesinin yerini hidrojen
alamnn almasdr. Pil sistemi zerinde yaplan youn almalar sonucunda
NiMH pillerinin birim hacim esasna gre enerji younluklar NiCd pillerinin
ok zerine kartlmtr.Bunun yannda i direnleri ok dk piller retilerek,
s oluumu azaltlm ve bu suretle pil performans arttrlmtr.

Bu trdeki gelimi NiMH pilleri , rnein uzun sreyle 30 amper veya daha yksek
akm gereksinimi gsteren elektrikli bisikletlerde ( yoku klar esnasnda)
rahatlkla kullanlabilmektedir. Bu zellikteki piller acil aydnlatma cihazlarna
veya hafza besleme devrelerine yerletirilebilmekte ve bu suretle NiCd pillerine
nazaran ayn kapasitede ancak daha az hacimli pillerin kullanlmasna imkan
yaratlmaktadr.

21.11.2011 Dr. Levent etin 27

Pil Teknolojileri
Lityum yon Piller (Li yon)
arjl pil sistemleri arasnda Li yon pilleri arlk ve hacim esasna gre en yksek
enerji younluklarna sahip olan sistemdir. rnein bu enerji younluu standart
NiCd pillerine nazaran 2 mislidir. Ayrca Li yon pillerinin mevcut enerji
kapasitelerini ileride daha da arttrmak mmkn grlmektedir. Pil geriliminin
3,6 volt olmas ok nemli bir avantajdr. Cep telefonlar genellikle tek bir Li
yon pili ile alr. Buna karlk ayn grevi 1,2 volt gerilime sahip 3 adet nikel
esasl pil yapmak zorundadr.

Endstriyel trdeki Li yon sistemleri ise bu gn hibrit tr elektrikli aralar iin

nemli bir enerji kaynan tekil etmektedirler.

21.11.2011 Dr. Levent etin 28

Pil Teknolojileri
Lityum Polimer Piller
Li Polimer pilleri dier arj edilebilir lityum pillerine nazaran kullanlan elektrolit
maddesi bakmndan farkllk gsterir. Li Polimer sisteminde elektrolit, iletkenlii
olmayan ancak iyonlarn geiine msaade eden plastik tr bir maddeden
yaplmtr.

Kat halde polimer uygulamas da retimi basitletirmekte, pil gvenliini

arttrmakta ve ince yapl pillerin oluumuna imkan salamaktadr.
Bu suretle cihaz ierisinde mevcut kstl hacme uyacak enerji kaynann
kullanlmas da kolaylamaktadr.

21.11.2011 Dr. Levent etin 29

Pil Teknolojileri
Karlatrma

21.11.2011 Dr. Levent etin 30

Pil Teknolojileri
Karlatrma

21.11.2011 Dr. Levent etin 31